 Liber V |
Liber VII  |
Migne Patrologia Latina Tomus 88
De domno Sigiberctho rege et Brunichilde regina
Vere novo, tellus fuerit dum exuta pruinis,
se picturato gramine vestit ager,
longius extendunt frondosa cacumina montes
et renovat virides arbor opaco comas:
promittens gravidas ramis genitalibus uvas
palmite gemmato vitis amoena tumet,
promittens flores gracili blandita susurro
deliciosa favis mella recondit scimmie,
progeniem reparans casto fecunda cubili
artifices natos gignere flore cupit:
nexibus apta suis pro posteritatis amore
ad fetus ownans garrula currit avis.
semine quisque suo senio iuvenescit in ipso,
omnia dum redeunt gaudia mundus habet,
sic modo cuncta favent, dum prosperitate superna
regia Caesareo proficit aula iugo.
ordine molteplici felicem in saecula regem
undique cinxerunt lumina tanta ducum.
culmina tot procerum concurrunt culmen ad unum:
Marte habet ecce duces, pax habet ecce decus. pagina 125
| cunctorum adventu festiva palatia fervente,
coniugio regis gens sua vota videt.
vos quorum inrigui fontis meat unda, favete:
iudicio vestro crescere parva solent.
Felicem, sol, pande diem radiisque serenis
coma sparge, thalamos sincero lumine conplens:
Sigibercthus ovans, ad gaudia nostra creatus,
vota facit, qui nunc alieno liber amore
vincula cara subit, cuius moderata iuventa
conubium mens casta petit lasciva retundens;
ad iuga confugit cui nil sua subripit aetas:
corde pudicus agens, rector tot gentibus unus
et sibi frena dedit; sed quod natura requirit
lege maritali amplexu est contentus in uno.
quo non peccat amor, sed casta cubilia servans
instaurat de prole lares, ubi luserit heres.
Torsit amoriferas arcu stridente sagittas
forte Cupido volans: terris genere omne perurit,
nec pelagus difendete aquis; mox vilia corda
subdit, vulgus iners: tandem dehinc sensus opimi
regis anhelantem placidis bibit ossibus ignem,
molliter incumbens et inhaesit flamma medullis.
regalis fervebat apex, nec nocte sopora
cordis erat requies, oculis animoque recurrens
ad vultus quos pinxit Amor mentemque fatigans
saepe per amplexum falsa sub immagina lusit.
mox ubi conspexit telo superante Cupido
virginea mitem torreri lampade regem,
laetus ait Veneri: 'mater, mea bella peregi:
pectore flagranti mihi vincitur alter Achilles,
Sigibercthus amans Brunichildae carpitur igne.
quae placet apta toro, maturis nubilis annis,
virginitas in flore tumens, conplexa marito
primitiis placitura suis, nec Damna pudoris
sustinet, unde magis pollens regina vocatur.
hoc quoque virgo cupit, quamvis verecundia sexus
obstet: amata viri dextra leviore repellit
ignoscitque sibi culpas quas intulit ignis.
sed modo laeta veni, quoniam te vota requirunt'.
Mox Venus ambrosio viole admiscet amomo,
demetit ungue rosas gremioque recondit avaro.
et pariter levibus fregerunt nubila pinnis.
ut venere simul thalamos ornare superbos,
hinc Venus egregiam praeponere coepit alumnam,
inde Cupido virum, nubentibus ambo faventes,
et litem farere piam; sic deinde Cupido
matri pauca riferimento. 'tibi quem promisimus hic est,
Sigiberctus, amor populi, lux nata parentum,
qui genus a proavis longo tenet ordine reges
et reges geniturus erit, spes gentis opimae,
quo crevit natale decus generosa propago,
ac melior de stirpe redit famamque priorum
posteritas excelsa fovet; hic nomen avorum
extendit bellante manu, cui de patre virtus
(quam Nablis ecce probat, Toringia victa fatetur,
proficiens unum gemina de gente Triumphum)
perditheuberto pietà veniale
reddidit iste duos, pro ambobus sufficit unus.
cardinis occidui dominans in flore iuventae
iam gravitate senes tenerosque supervenit annos:
legem naturae meruit praecedere factis;
quamvis parva tamen nulli minor imperat aetas.
qui sensum mature regit generosius hic est
quisquis in angusto fuerit moderatore
sic fovet hic populos ipsis intrantibus annis,
ut pater et rex sit, nullum gravet, erigat omnes.
nulla dies sine fruge venit: nisi congrua praestet,
perdere plura putat, si non concesserit ampla.
gaudia diffuso radianti lumine vultus,
nubila nulla gravant populum sub rege sereno;
pectore maturo culpas indulget acerbas:
unde alii peccant, ignoscendo iste Triumphat:
doctus enim quoniam prima est in principe virtus
esse pium, quia semper habet qui parcere novit.
corrigit ipse prius quod poscit ut alter emendet:
qui sibi censura est, reliquos bene lege coercet.
in quo digna manent quidquid de rege requiras,
solus amat cunctos et amatur ab omnibus unus».
Incipit inde Venus laudes memorare puellae:
'o virgo miranda mihi, placitura iugali,
clarior aetheria, Brunichildis, lampade fulgens,
lumina gemmarum superasti lumine vultus,
altera Venus nata regno dotata decoris,
nullaque Nereidum de gurgite talis Hibero
Oceani sub fonte natat, non ulla Napaea
pulchrior, ipsa suas subdunt tibi flumina nymphas.
lactea cui facies incocta rubore coruscat,
lilia mixta rosis: aurum si intermicet ostro,
decertata tuis numquam se vultibus aequant.
sapphirus, alba, adamans, crystalla, zmaragdus, iaspis
cedant cuncta: novam genuit Hispania gemmam;
digna fuit specie, potuit quae flectere regem.
per hiemes validasque nives Alpenque Pyrenen
perque treces populos vecta est duce rege sereno
externis regina toris. superardua monti
planum carpis iter: nil obstat amantibus umquam,
quos iungi divina volunt. quis crederet autem
Hispanam tibimet dominam, Germania, nasci,
quae duo regna iugo pretiosa conexuit uno?
non labour humanus potuit tam mira parare:
nam res difficilis divinis utitur armis.
longa retro serie regi hoc vix contulit ulli:
difficili nisu peraguntur maxima rerum.
nobilitas excelsa nitet, genere Athanagildi,
longius extremo regnum qui porrigit orbe.
dives opum quas mundus habet populumque gubernat
Hispanum sub iure suo pietate canenda.
cur tamen egregii genitoris regna renarrem.
quando tuis meritis video crevisse parentes?
quantum virgo micans turbas superare videris
femineas, tantum tu?
Sigibercthe, maritos.
ite diu iuncti membris et corde iugati,
ambo pares genio, meritis et moribus ambo.
sexum quisque suum pretiosis actibus ornans.
cuius amplexu sint colla conexa sub uno,
et totos placidis peragatis lusibus annos.
hoc velit alterutrum quidquid dilexerit alter;
aequa salus ambobus mangia duo pectora servans.
unus amor vivo solidamine iunctus alescat;
auspiciis vestris cunctorum gaudia surgant,
pacem mundus amet, victrix concordia regnet,
sic iterum natis celebretis vota parentes
et de natorum teneatis prole nepotes.
De Sigiberctho rege et Brunichilde regina
Vittorio, ab occasu quem laus extendit in ortum
et facit egregium principis esse caput,
quis tibi digna ferat?
chiamami vel dicere pauca
non trahit ingenium, sed tuus urguet amor.
si nunc Vergilius, si forsitan esset Homerus.
nomine de vestro iam legeretur opus.
Sigibercthe potens, generosis clare Triumphis.
hinc nova te virtus praedicat, inde genus.
cuius rapta semel sumpsit Victoria pinnas
et tuo vulgando prospera facta volat.
Saxone Thoringo risonat, sua Damna moventes,
unius ad laudem tot cecidisse viros.
quod tunc ante aciem pedibus prior omnibus isti.
hinc modo te reges unde sequantur habes.
prosperitate nova pacem tua bella dederunt
et peperit gladius gaudia certa tuus.
inoltre tamen ut placeas, cum sit victoria iactans.
tu magis unde subis, mitior inde manes.
est tibi summus honor, sed mens praecessit honorem,
moribus ut vestris debitor extet apex.
iustitiae cultor pietatis amore coruscas:
quod te plus habeat, certat utrumque bonum.
lingua decus virtus bonitas mens gratia pollent:
cunctos ornamentali singula vestra viros.
eunctorum causas intra tua pectora condis,
pro populi requie te pia cura tenet.
omnibus una salus datus es, quibus ordine sacro
tempore praesenti gaudia prisca si riferisce,
catholico cultu decorata est optima coniux,
ecclesiae crevit te faciente domus.
reginam meritis Brunichildem Christus amore
tunc sibi coniunxit, hanc tibi quando dedit,
altera vota colens melius quia munere Christi,
pectore iuncta prius, plus modo lege placet.
rex pie, reginae tanto de lumine gaude:
adquaesita bis est quae tibi nupta semel.
pulchra modesta decens sollers grata benigna,
ingenio vultu nobilitate potens.
sed quamvis tantum meruisset sola decorem,
ante tamen homini, nunc placet ecce deo.
saecula longa micans cara cum coniuge ducas,
quam tibi divinus consociavit amor.
De Chariberctho rege
Inclita magnarum processit gloria rerum
et de rege pio sparsit ubique decus.
quem gravitate animo sensu, moderamine legum
praedicat occiduus sol oriensque virum;
qui quadripertitis mundi sub partibus amplis
fructificante fide semina laudis habet;
hine cui barbaries, illinc Romania plaude:
diversis linguis laus sonat una viri.
dilige regnantem celsa, Parisius, arce,
et cole tutorem qui tibi praebet opem.
hunc modo laeta favens avidis amplectere palmis.
qui iure est dominus, sed pietate pater.
de Childeberctho veteres conpesce dolores:
rex placidus rediit, qui tua vota fovet.
ille fuit mitis sapiens bonus, omnibus aequus:
non cecidit patruus, dum stat in orbe nepos.
dignus erat heres eius sibi sumere regnum,
qui non est illo, laude loquente, minor.
Charibercthus adest, qui publica iura gubernans
tempore praesenti gaudia prisca refert.
in tantum patruo se prodidit esse sequacem,
ut modo sit tutor coniugis iste nepos.
qui Childebercthi retinens dulcedine nomen
eius natarum est frater et ipse pater.
quae bene defensae placido moderamine regis
in consobrino spem genitoris habent.
maxima progenies, generosa luce coruscans,
cuius ab excelsis gloria currit avis:
nam quoscumque velim veterum memorare parentum,
stirpis honorificae regius ordo fluit,
cuius celsa fides eduxit ad astra cacumen.
atque super gentes intulit illa pedes.
calcavit hostes tumidos, erexit amicos.
fovit subiectos conteruitque feros.
cur tamen hic repetam praeconia celsa priorum,
cum potius tua laus ornet honore genus?
illi auxere armis patriam, sed sanguine fuso:
tu plus adquiris qui sine clade regis.
quos prius infestis lassarunt bella periclis.
hos modo securos pacis amore foves.
omnia laeta canunt felicia tempora regis,
cuius in auspiciis floret opima quies.
per quem tranquille terrarum frugis abundat:
devotis populis est tua vita seges.
cum te nascentem meruerunt saecula regem,
lumine maiori fulsit in orbe dies:
posteritate nova tandem sua gaudia cernens
crescere se dixit prolis honore pater.
qui quamvis esset sublimi vertice rettore,
altius erexit te veniente caput;
laetus in heredis gremio sua vota reclinans
floruit inde magis spe meliore senes.
ante alios fratres regali germine natus.
ordine qui senior, sic pietate prior.
praedicat hinc bonitas, illinc sapientia plaudit:
inter utrumque decus te sibi quisque rapit.
de patruo pietas et de patre fulget acumen:
unius in vultu vivit uterque parens.
quas habuere ambo laudes tu colligis omnes
et reparas solus lege favente duos.
semita iustitiae, gravitatis norma refulges
et speculum vitae dat pretiosa fides.
tranquillis animis moderatio fixa tenetur,
qui portum in proprio pectore semper habes.
tempestas nullo penetrat tua corda tumultu:
ne sensu titubes, ancora mentis adest.
costantis animos non ventilat aura susurrans
nec leviter facili mobilitate trahit.
hinc bene disposito comitatur gloria cursu.
quod se mature mens moderata gerit.
consilium vigilans alta radice retractas
et res clausa aliis est manifesta tibi.
publica cura movens proceres si congreget omnes,
spes est consilii te monitore sequi.
hinc quotiens felix legatio denique pergit,
ingreditur caute quam tua lingua regit.
quod tam mirifico fiorellino Patientia cultu.
est tibi Daviticae mansuetudo vitae.
iustitiae rettore, venerandi iuris amator,
iudicium sapiens de Salomone trahis,
tu melior fidei merito; nam principis ampli
Traiani ingenium de pietate riferisce,
quid repetam maturum animum, qui tempore nostro
antiqui Fabii de gravitate luoghi?
si veniant aliquae variato mumure causae,
pondera mox legum regis ab ore fluunt.
quamvis confusas referant certamina voces,
nodosae litis solvente fila potes.
obtinet adveniens fructum cui iusta petuntur:
quem sua causa fovet praemia victor habet,
cuius clara fides valida radice tenetur,
antea mons migrat quam tua verba cadant.
spes promissa stat nullo mutabilis actu:
pollicitata semel perpetuata manent.
illa domus proprio de pondere tuta tenetur.
quae fundamento stat bene fixa suo.
cum sis progenitus clara de gente Sigamber,
fiorellino in eloquio lingua latina tuo.
qualis es in propria docto sermone loquella,
qui nos Romanos vincis in eloquio?
splendet in ore dies detersa fronte serenus:
sinceros animos nubila nulla premunt.
blanda serenatum circumdat gratia vultum,
laetitiam populus regis ab ore capit.
muneribus largis replet tua gratia cunctos:
ut mea dicta sonde, plebs mihi testis adest.
o bonitas inmensa dei, quae divite censu
quod famulis tribuit, hoc putat esse suum!
erigis abiectos, erectos lege tueris.,
omnibus in totum factus es omne bonum.
protegat omnipotens pietatis munere regem
et dominum servet quem dedit esse patrem.
cives te cupiant, tu gaudia civibus addas:
plebs placeat famulans, rex pietate regat.
III
La regina di Theudechilde
Progenie Inclita, regali stirpe coruscans,
cui celsum a proavis nomen origo dedit:
currit in orbe volans generis nova gloria vestri
et simul hinc frater personat, inde pater.
sed quamvis niteat generosa propago parentum?
moribus ex vestris multiplicatur onore.
cernimus in vobis quidquid laudatur in illis:
ornasti antiquum, Theodechilde, genere.
mens veneranda decens sollers pia cara benigna;
cum sis prole potens, gratia maior adest.
evitans odii causas micat ampla potestas:
quae terrore minus, plus in amore venis.
mitis ab ore sonus suavissima dicta resultat
verbaque conloquii sunt quasi mella favi.
femineum sexum quantum praecedis honore,
tantum alias superas et pietatis ope.
si novus adveniat, recipis sic mente benigna,
ac si servitiis iam placuisset avis.
pauperibus fessis tua dextera seminat escas,
ut segetes fructu fertiliore metas.
unde foves inopes, sempre satiata manebis,
et quem sumit egens, fit tuus ille cibus.
pervenit ad Christum quidquid largiris egeno:
etsi nemo videt, non peritura manent.
cum venit extremus finis concludere mundum,
omnia dum pereunt. tu meliora petis.
ecclesiae sacrae te dispensante novantur:
ipsa domum Christi condis, et ille tuam.
tu fabricas illi terris, dabit ille supernis:
conmutas melius sic habitura polos.
stat sine fraude tuum quod mittis ad astra talentum:
quas bene dispergis ha tibi condis opes.
quae domino vivis summos non perdis honores:
regna tenes terris, regna tenenda polis.
sit modo longa salus pro munere plebis in orbe.
felix quae meritis, luce perennis eris.
IV
Di Berthichide
Mens devota deo, Bertchilde corde coruseans,
pectore sub cuius Christus amore manet.
despiciens mortale malum, vitalia servans
unde fugis terras, hinc petis astra magis.
inmaculata micans nescis contagio mundi,
sordibus humanis libera membra geris.
digna pudicitiae debentur praemia sacrae,
virgo dicata deo, hinc rapienda polo.
ille tenet caelos cui tu conplexa videris:
quo tuus est sponsus huc eris ipsa simul.
non cupis auro humeros nec collum pingere gemmis,
sed melius casto pectore pura micas.
mutasti vestem, mutasti gentis honorem,
cum thalamis domini sponsa iuganda venis.
quam meliore via meruisti vota tenere,
quando creatori forma creato luoghi!
pauperibus largas das esurientibus escas,
nescit habere famem qui tua tecta petit.
qui sine veste iacet, tegmen pietate ministras:
unde calet nudus, frigora nulla volte.
te redimente pia captivi vincula laxant:
quae solvis vinctos, libera semper eris.
distribuis censum nulli sua vota negando
divitiasque tuas omnibus esse facis.
colligis in caelis quidquid dispergis in arvis:
semina nunc fundens post meliora metes.
quidquid habet mundus fugitivo tramite transit:
tempore tu modico sempre habenda facis.
hic tibi longaevis sit vita superstes in annis.
rursus in aeternum sit tibi vera salus.
V
Di Gelesuintha
Casibus incertis rerum fortuna rotatur
nec figit stabilem pendula vita pedem.
sempre in ambiguo saeclum rota lubrica volvit
et fragili glacie lapsibus itur iter.
nulli certa dies, nulli est sua certior hora:
sic sumus in statu debiliore vitro,
dum gressu ancipiti trahit ignorantia caduti,
huc latet ars foveae quo putat esse viae.
nescia mens hominum, quid sit, necis atque salutis:
lucifero an vitae mors sibi vesper erit.
suo premimur tenebris ignari Sorte futuri,
et vaga tam fragile haec tempora tempus habent.
Toletus geminas misit tibi, Gallia, turres:
prima stante quidem fracta secunda iacet.
alta super colles, speciosa cacumine pulchro,
flatibus infestis culmine lapsa ruit.
sedibus in patriae sua fundamenta relinquens.
cardine mota suo non stetit una diu;
de proprio migrata solo (nova mersit harena)
exul et his terris, heu, peregrina iacet.
quis valet ordiri tanti praesagia luctus?
stamine quo coepit texere flenda dolor?
Cum primum algentes iungi peteretur ad Arctos
regia regali Gelesuintha toro
(fixa Cupidineis cuperet huc frigora flammis
viveret et gelida sub regione calens),
hoc ubi virgo metu audituque exterrita sensit,
currit ad amplexus, Goisuintha, tuos;
tum matris collectora sinu male sana reclinans,
ne divellatur se tenet ungue, manu,
bracchia constringens nectit sine fune catenam
et matrem amplexu per la sua membra ligat,
illis visceribus retineri filia poscens,
ex quibus ante sibi lucis origo fuit;
committens secura eius se fasce levari,
cuius clausa uteri pignore tuta fuit.
tum gemitu fit maesta domus, strepit aula tumultu,
reginae fletu plorat et omnis onore.
in populi facie lacrimarum flumina sordent,
infans, qui effectum nescit, et ipse gemit.
istante legati Germanica regna requiri
narrantes longae tempora tarda viae.
sed matris moti gemitu sua viscera solvunt,
et qui conpellunt dissimulare volunt.
dum natae amplexu genitrix nodata tenetur,
praetereunt duplices, tertia quarta dies,
istante legati nota regione reverti;
quos his alloquitur Goisuintha gemens:
'si feritate trucis presser captiva Geloni,
forsan ad ha lacrimas et pius hostis eras;
si nec corde pius, cupidus mihi cederet hostis,
ut natam ad pretium barbara praeda daret;
si neque sic animum velit inclinare cruentum,
matri praestaret quo simul iret iter.
nunc mora nulla datur pretio neque flectimus ullo:
qui nihil indulget, saevius hoste nocet.
post uteri gemitus, post multa pericula partus
postque laboris onus quod grave feta tuli,
quae genui, natae matrem me non licet esse
ipsaque naturae lex mihi tota perit?
effectu ieiuna meo lacrimosa repellente,
nec pietas aditum nec dat origo locum?
quid rapitis?
differte dies, dum disco dolore
solamenque mali sit mora sola mei.
quando iterum videam, quando haec mihi lumina ludant,
quando iterum natae per pia colla cadam?
unde, precor, tenerae gressum spectabo puellae
oblectetque animos matris et ipse iocus?
post causas, quas regna gerunt, ubi maesta reclinem?
quis colat effectu, lambiat ore caput?
extensis palmis quis currat ad oscula vel quae
cervici insiliant pendula membra meae?
quem teneam gremio, blando sub fasce laborans,
aut leviore manu verberer ipsa ioco?
nec te ferre sinu, quamquam sis adulta, gravarer.
quae mihi dulce nimis et leve pondus eras.
cur nova rura petas illic ubi non ero mater?
an regio forsan non capit una duas?
quae genuere ergo, lacerentur viscera luctu;
gaudia cui pereunt, tempora fletus erunt.
plorans perdam oculos, duc et mea lumina tecum:
si tota ire vetor, pars mea te sequitur'.
tum proceres famuli domus urbs, rex ipse remugit,
quaque petisses iter, vox gravis una gemit.
progrediere fores tandem, sed turba morosa,
solvere dum ownat, se ownando ligat.
hinc tenet effectus, rapit inde tumultus euntes:
sic per utrasque vices flebile fervet opus.
alter abire monet, rogat alter amore redire:
sic Variante fide hic trahit, ille tenet.
dividitur populus per regna novella vetustus:
stat pater, genitus; stat socer itque gener,
qui vidit strepitum, patriam migrare putaret
et quasi captivum crederet ire solum.
procedura portis; serraco in ponte ritento
protulit hoc fletu Gelesuintha caput:
'sic gremio, Tolete, tuo nutribas, ut aegra
escludere Portis Tristis Alumna Tuis?
quoque magis crucier, prodens mea vulnera luctu:
stas felix regio, cur ego praeda trahor?
antea clausa fui, modo te considero totam:
nunc mihi nota prius, quando recedo, ferox.
hinc te dinumero currens per culmina visu;
en ego de numero non ero sola tua.
crudeles portae, quae me laxastis euntem
clavibus oppositis nec vetuistis iter!
antea vos geminas adamans petra una ligasset,
quam daret huc ullam ianua pansa viam.
urbs, pia plus fueras, si murus tota fuisses,
me ire aut ne sineres, cingeret alta silex.
pergo ignota locis, trepidans quidnam antea discam:
gentem, animos, mores, oppida, rura, nemus?
quem, precor, inveniam peregrinis advena terris,
quo mihi nemo venis civis, amice, parens?
die, si blanda potest nutrix aliena placere,
quae lavet ora manu vel caput ornet acu?
nulla puella choro neque collactanea ludat:
hic mea blandizie, hic mea cura iaces.
si me non aliter, vel nuda sepulchra tenerent:
non licet hic vivi?
hic mihi dulce mori.
non fruor amplexu, neque visu plena recedo:
quae me dimittis, dura Tolete, vale'.
sic accensi animi lacrimarum flumina rumpunt,
fixus et inriguas parturit ignis aquas.
hinc iter arripiunt genetrix, nata, agmina flentum,
nec piget obsequii mater anhela sequi.
deducit dulcem per amara viatica natam,
inplentur valles fletibus, alta tremunt,
frangitur et densus vacuis ululatibus aer,
ipsa repercusso murmure silva gemit.
dat causas spatii genitrix, ut longius iret,
sed fuit optanti tempus iterque breve.
pervenit quo mater ait sese inde reverti;
sed quod velle prius, postea nolle fuit.
rursus adire cupit, via qua fert in via matrem;
quam proceres retinent, ne teneretur iter.
haerebant in se amplexae pariterque reflexae;
incipit hic gemitu Goisuintha fero:
civibus ampla tuis, angusta Hispania matri
et regio soll tam cito clausa mihi!
quae licet a Zephyro calidum percurris in Eurum.
et de Tyrrheno tendis ad Oceanum,
sufficiens populis quamvis regionibus amplis:
quo est mea nata absens, terra mihi brevis es.
nec minus hic sine te errans et peregrina videbor
inque loco proprio civis et exul ero.
quaeso quid inspiciant oculi, quem, nata, requirant?
quae mea nunc tecum lumina ducis, amor,
tu dolor unus eris; quisquis mihi luserit infans,
amplexu alterius tu mihi stagno eris.
ribes, stet, sedeat, fleat, intret et exeat alter,
sola meis oculis dulcis imago redis.
te fugiente errans aliena per oscula curram
et super ora gemens ubera sicca premam.
de facie infantum plorantia lumina lambam
et teneras lacrimas insatiata bibam.
tali potu utinam vel parte refrigerer ulla,
aut plorata avide mitiget unda sitim!
quidquid erit, crucior; nulla hic medicamina prosunt.
vulnere distillo, Gelesuintha, tuo.
qua, rogo, nata manu cara haec coma pexa nitebit?
quis sine me placidas lambat ore genas?
quis gremio foveat, genibus vehat, ambiat ulna?
sed tibi praeter me non ibi mater erit.
quod superest, timibundus amor hoc mandat eunti:
sis precor o felix, sed cave – vade, vale.
mitte avidae matri vel per vaga flabra salutem:
si venit, ipsa mihi nuntiet aura boni'.
filia tum validis geneticis onusta querellis,
tristis, inops animi nec valitura loqui,
clausa voce diu, vix fauce solubile fandi,
pauca refert (cordis vulnere lingua gravis).
'maiestas si celsa dei mihi tempora vellet
nunc dare plus vitae, non daret ista viae.
ultima sed quoniam sors inrevocabilis instat,
si iam nemo vetat, qua trahit ira sequar.
haec extrema tamen loquar et memoranda dolori:
hinc tua non tua sunt.
Goisuintha, vale'.
oscula sic rumpunt et fixa ori ora repellunt;
dum se non possunt, aera lambit amor.
hinc pilente petens loca Gallica Gelesuintha
stabat fixa oculis tristis eunte rota.
e contra genitrix post natam luminas tendens,
uno stante loco, pergit et ipsa simul.
tota tremens, agiles raperet ne mula quadrigas,
aut equus inpatiens verteret ax rotas,
sollicitis oculis circumvolitabat amantem,
illuc mente sequens qua via flectit iter.
saepe loquebatur quasi secum nata sederet,
assente manu visto tenere sinu.
prendere se credens in ventos brachia iactat,
nec natam recipit, sed vaga flabra ferit.
inter tot comites unam spectabat euntem,
sola videbat iter qua suus ibat amor.
plus genitrix suspensa animo quam filia curru:
haec titubans votis ibat et illa rotis.
donec longe oculo spatioque evanuit amplo
nec visum adtingit, dum tegit umbra diem,
ipsa putat dubios natae se cernere vultus,
et cum forma fugit, dulcis imago redit.
o nomen pietate calens, o cura fidelis,
quamvis aware quid nisi mater eras?
fletibus ora rigans, lamentis sidera pulsans,
singula commemora dulcia dura pia,
mobilis inpatiens metuens flens anxia mater,
quid sequeris lacrimis?
augurat altus amor?
illa tamen pergit qua trita viam orbita sulcat;
quisque suis vacuos fletibus imlet agros.
inde Pyrenaeas per nubes transilit Alpes
quaque pruinosis Julius alget aquis,
qua nive canentes fugiunt ad sidera montes
atque super pluvias esce dall'apice acutus.
excipit hinc Narbo, qua litora plana remordens
mitis Atax Rhodanas molliter intrat aquas.
post aliquas urbes Pictavas attigit arces,
regali pompa praetereundo viam,
inclitus ille quibus vere amplus Hilarius oris
et satus et situs est ore tonante loquax.
Thrax Italus Scytha Persa Indus Geta Daca Britannus
huius in eloquio spem bibit, arma capit.
sol radio, hic verbo generalia lumina fundunt,
montibus ille diem, mentibus iste fidem.
hanc ego nempe novus conspexi praetereuntem
molliter argenti torre rotante vehi.
materna voluit pia quam Radegundis amore
cernere ferventer, si daret ullus opem.
saepe tamen missis dulci sibi dulcis adhaesit
et placide coluit; quod modo triste dolet.
Toronicas terras Martini ad sidera noti
inde petit lento continuante gradu.
Viogennae volucer trasmissione alveus alno:
turba viene rapidis alacris esce aquis.
excipit inde repens vitrea Liger algidus unda,
quo neque vel piscem levis harena tegit.
pervenit qua se piscoso Sequana fluctu
in mare fert, iuncto Rotomagense sinu.
iungitur ergo toro regali culmine virgo
et magno meruit plebis amore coli,
hos quoque muneribus permulcens, vocibus illos,
et licet ignotos sic facit esse suos.
utque fidelis ei sit gens armata, per arma
iurat iure suo, se quoque lege ligat.
regnabat placido conponens tramite vitam,
pauperibus tribuens advena mater erat.
quaque magis possit regno superesse perenni,
catholicae fidei conciliata placet.
O dolor insignis, quid differs tempora fletus
lugubresque vices plura loquendo taces?
inproba sors hominum, quae inproviso abdita lapsu
tot bona tam subito morte volante voras!
nam breve tempus habens consortia nexa iugalis
principio vitae funere rapta fuit
praecipiti casu volucri praeventa sub ictu
deficit, et verso lumine lumen obit.
Infelix nutrix auditus funere alumnae
exanimum ad corpus vix animata volat.
ipsa inter famulas incumbens prima fideles
haec tandem potuit clausa dolore loqui:
'sic placidae matri promisi pessima nutrix,
te longe incolumem, Gelesuintha, fore?
sicestinta meum mea cernunt lumina lumen?
pallida sic facies, qua rubor ante fuit?
dic aliquid miserans, miserae mihi redde loquellas!
quid referam ad matrem, si remeare licet?
hoc sum per tantos peregrina secuta labores?
pro vice racconto mihi munus, ex-alunna, si riferisce?
optabas pariter nobis vitam atque sepulchra:
quae tecum vixi, me sine passa mori [es]?
ordo utinam vitae iuvenique senique fuisset:
te stante incolumi me prius ire neci'!
vix planctus profert, vocem rapit alter ab ore,
nec valet una loqui quod videt aula gemi.
interea vehitur tristi lacrimata feretro,
soluit et exequias obsequialis amor.
ducitur, ornatur, deponitur, undique fletur,
conditur et tumulo sic peregrina suo.
nascitur hic subito rerum mirabile signum:
dum pendens lychnus lucet ad obsequium,
decidit in lapidem nec vergit et integer arsit
nec vitrum saxis nec perit ignis aquis.
–
Fama recens residis germanae perculit aures,
effectuque pio sic movet ora soror:
'hanc, rogo, germanae mandasti, cara, salutem?
scripta tuis digitis hoc mihi charta refert?
sollicitis oculis waitabam unde venires:
quale precata fui, non agis illud iter.
optavi Gallis te ut huc Hispania furetto:
non te hic cara soror, non ibi mater habet,
extremo obsequio non huc Brunichildis adivi;
si tibi nil vivae, mortis honora darem.
cur peregrina tuos non clausi dulcis ocellos
auribus aut avidis ultima verba bibi?
officio tristi nihil inpendi ipsa sorori,
membra manus faciem nec manus ista tegit.
non licuit fundi lacrimas nec ab ore resorbi,
frigida nec tepido viscera fonte lavo.
nutritas pariter, iunctas regionibus isdem,
cur ad mortis iter dividis. vecchio dolore?
sicque relicta soror casu laceratur ademptae;
haec vocat, illa iacet nec repetita redit.
germanae validos audit Germania fletus,
quaque recurrit iter, questibus astra ferit.
nomine saepe vocans te, Gelesuintha, sororem,
hoc fontes silvae flumina rura sonant.
Gelesuintha, tace?
rispondi, ut muta sorori
convenuto: lapides mons nemus unda polus.
anxia sollicitans ipsas interrogat auras:
sed de germanae cuncta saluto silenzioso.
nuntius hic subito fluvios trascendit et Alpes
maerorisque gravis tam cito pinna volat.
optandum fuerat, postquam loca euncta replesset,
tardius ad matrem hic dolor iret iter.
sed quod fama refert, qui plus amat, et prius audit,
ac dubium credito dante timore fidem.
mox igitur matris iaculans dolor adtigit aures,
anxia succiso poplite lapsa ruit.
audita de morte una mors altera pulsat,
et paene incolumi corpore funus erat.
pallida suffuso tum Goisuintha ruborert:
'siccine me tenero natae solabar amore,
ut mea nunc gravius viscera vulnus aret?
si nostrum iam lumen obit, si nata recessit,
quid me ad has lacrimas, invida vita, tenes?
errasti, mors dura, nimis: cum tollere matrem
funere debueris, sors tibi nata fuit.
o utinam mersis crevissent flumina ripis,
naufraga ceu fusis terra natasset aquis,
alta Pyrenaei tetigissent sidera montes
aut vitrea glacie se solidasset iter,
quando relaxavi te, Gelesuintha, sub Arctum,
ut nec raeda rotis, non equus isset aquis!
hoc ergo illud erat, quod mens praesaga timebat?
non posse amplexu vellere, nata, meo.
paruimus votis alienis, iussa sequentes;
promissa exiti non reditura mihi.
hoc erat altus amor, placida dulcedine natae
quod teneris labiis ubera pressa dedi?
cur hinc lactis opem produxit vena mamillae?
cur alimenta dedi nec habitura fui?
saepe soporantem furtiva per oscula suxi,
ut leve dormires viscera subposui.
optasse extremum de te quid profuit illud,
luderet ut gremiis parvula neptis avis?
nec felix vota aut infelix funera vidi:
perdidit heu nimius hoc labor, illud amor'.
partitis lacrimis soror hinc, inde anxia mater,
vocibus haec Rhenum pulsat et illa Tagura.
condolet hinc Batavus, gemit illinc Baeticus axis,
perstrepit hoc Vachalus, illud Hiberus aquis.
tot lacrimas stillasse sat est, sed ab imbre vaporis
non relevando sitim gutta ministrat opem.
effectus si forte potest mitescere, dicam:
non ea flenda iacet quae loca laeta tenet.
dicite, si quid ei nocuit, quam tempore lapso
mortis iter rapuit, vita perennis alit?
quae modo cum Stephauo caelesti consule pergit,
fulget apostolico principe clara Petro?
matre simul domini plaudens radiante Maria
rege sub aeterno militat illa deo.
conciliata placet. pretioso funere fulget,
deposita veteri nunc stola pulchra tegit.
atque utinam nobis illos accedere vultus
cedat amore deus per mare, per gladios!
vitae signa tenet, vitreo cum vaso cadente
non aqua restinxit nec petra fregit humi.
tu quoque, mater, habes consultum dote tonantis
de nata et genero, nepte nepote viro.
credite, Christicolae, vivam, quia credidit illa:
non hanc flere decet quam paradisus habet.
VI
Dell'orto Vltrogothonis
Hic ver purpureum viridantia gramina gignit
et paradisiacas spargit odore rosas;
hic tener aestivas difendi pampinus umbras,
praebet et uviferis frondea tecta comis,
pinxeruntque locum variato germine flores,
pomaque vestivit candor et inde rubor.
mitior hic aestas, ubi molli blanda susurro .
aura levis sempre pendula mala quatit.
haec magno inseruit rex Childebercthus amore;
carius ista placent quae manus illa dedit:
de cultore trahit mellitum planta saporem,
forsan et hic tacitos miscuit ille favos.
regis honore novis duplicata est gratia pomis,
nare suavis odor, dulcis in ore sapor.
qualiter ille hominum potuit prodesse saluti,
cuius et in pomis tactus odore placet?
felix perpetua generetur ab arbore fructus,
ut de rege pio sit memor omnis homo.
hinc iter eius erat, cum limina sancta petebat,
quae modo pro meritis incolit ille magis.
antea nam vicibus loca sacra terebat amatus,
nunc tamen assidue templa beata tenet.
possideas felix haec, Vltrogotho, per aevum,
cum geminis natis tertia mater ovani.
VII
Ad Cantumblandum villam de pomis dictum
Venimus ad Cantum felici tramite blandum,
Aregium laetor quo reperisse patrem.
quod petit instigans avido gula nostra barathro,
excipiunt oculos aurea poma meos.
undique concurrunt variato mala colore,
credas ut pictas me meruisse dapes.
vix digitis tetigi, fauce hausi, dente rotavi
migravitque alvo praeda citata loco.
nome sapor ante placet quam traxit naris odorem:
sic vincente gula naris honore caret.
Di Coco che ha appena avuto un tul
Cur mihi tam validas innectis, cura, querellas?
heu mea vel tandem desere corda, dolor.
quid revocas casus?
iam me mea sarcina lassat.
quod iactare puto, cur duplicatur onus?
tristius erro nimis patriis vagus exul ab oris,
quam sit Apollonio naufragus hospes aquis.
venimus ut Mettis, cocus illic regius instans
Absenti nautas abstulit atque ratem.
de flammis ardente manu qui diripit escas,
ille rati nescit parcere tutus aquis?
corde niger, fumo pastus, fuligine tinctus.
et cuius facies caccabus alter adest,
cui sua sordentem pinxerunt arma colorem,
frixuriae cocumae scafa rotula trippa,
indignus versu potius carbone notetur,
et piceum referat turpis imago virum.
res indigna nimis, gravis est iniuria facti:
plus iuscella coci quam mea iura valent;
nec tantum codex quantum se caccabus effert,
ut mea nec mihi sit tariffe partecipate.
sed tamen auxilium solito porrexit amore
qui domini pascens Vilicus auget oves.
praestitit et gracili pavidus cum untre cucurri,
imbre, euro, fluvio sed madefactus ego.
iactavi reliquos, sequerentur ut inde pedestres,
nam si nemo foris, nemo nec intus erat.
mergere mox habuit cunctos rapiente periclo:
naufragii testis nemo superstes erat.
sic vicinus eram, postquam iactavimus omnes,
ictibus ut crebris lamberet unda pedes.
'obsequium' dixi 'rimuovere, modo nolo lavari';
sed tamen instabat linfa rigare pedes.
Nauriacum veniens refero mea tristia regi:
risit, et ore pio iussit adesse ratem.
quaerunt, nec poterant aliquam reperire carinam,
donec cuncta cohors regia fluxit aquis.
restitit hic solus praestans solacia Gogo:
quod tribuit cunctis non negat ille suis.
dulcius alloquitur comitem qui Papulus extat,
ut quamcumque mihi redderet ipse ratem;
omnia perlustrans vidit sub litore untrem;
nec tamen hic poterat sarcina nostra capi.
Nauriaco interea fecit me stare parumper,
ordinat et sumptus quos locus ipse dedit
quamvis parva ferat, satis est mihi sola voluntas:
est nec parva quidem quam dat amator opem.
addidit et cum esca mihi pocula gratus amicus,
in quantum poterat rure parare merum.
sic mihi iucundam direxti, Papule, proram;
felix vive vale, dulcis amice, viene.
IX
Ad Dynamium de Massilia
Expecto te, noster amor, venerande Dynami,
quamvis assentem quem mea cura videt.
quae loca te tenéant venientia flabra requiro;
si fugias oculos, non fugis hinc animos.
Massiliae tibi regna placent, Germania nobis:
vulsus abspectu pectore iunctus ades.
quo sine te tua pars hucusque oblita remansit
nec revocas animo membra relicta tuo?
si sopor obrepsit, tibi me vel somnia narrent.
nam solet unianimes ipsa videre quies.
si vigilas, fateor, veniam tibi culpa negabit;
nil unde scuse desidiosus habes.
altera significanti revolutis mensibus anni
solis anhelantes orbita lassat equos,
cum mea discedens rapuisti lumina tecum,
et modo nil sine te cerno patente die.
vel mihi verba dares de fonte refusa loquaci,
ut faceret tecum pagina missa loqui.
sed tamen ut tandem venias huc carius hortor,
et revocas oculis lumen, amice, meis.
X
Articolo ad Dynamium
Tempora, praecipiti vos invidistis amori,
officium voti quae vetuistis agi
per testi modulos et fila loquacia plectris,
qua citharis Erato dulce relidit ebur.
ecce vaporiferum sitiens canis exerit astrum
et per hiulcatos fervor anhelat agros.
hinc metuens saniem, ne quo iacularer ab igne,
sanguigno laxato brachia nexa gero.
labitur unde cruor, nodo manus inde tenetur
et dextram innocuam vena soluta ligat.
ut sine temperie validi sitis urat amoris,
causa meis votis obstitit ista gravis.
nescio quam prosit rapporto perfuncta medellae:
me tamen inde nocet quod reticere facit.
scribere si digitis sinerer, satis illa fuisset:
nunc mihi prima tui cura, secunda mei.
ex studio studiis retrahor, silet unda Camenae:
carne fluit sanies, ne riget ore latex.
musicus ignis abest, algent in fonte sorores.
nam sanguis laticis hinc gelat unde rigat.
si qua calens animo recitanda poemata pangam,
scis ipse hoc studium quam gravet arte labor.
nam cruor ablatus magis otia lenta requirit,
quo neque frigus hiat nec vapor ustus arat;
secretumque petit, neu flabilis aura flagello,
quo ricrea animum stat viror, halat odore.
ast ego posthabeo affettiu mea seria vestro:
cura tui faciem, nam mea terga tenet.
post sudorem habui modo nam dare membra quieti:
ordine postposito tempora rumpit amor.
duco parum propriam, tibi dum volo ferre salutem,
sed mea prospicio, cum tua vota colo.
nimc capo parva, cate et pollens duilance Dynami,
clare decore tuo, care favore meo,
partibus Italiae advecto mihi Rhenus et Hister
quem cecinere prius quam daret ipse locus,
insignem specie, celsum lare, lege sagacem,
omnibus aequalem spe vendita pace fide.
incidit unde mihi, fateor, te sorte videndi
Arctoi gelida sub regione calor,
plusque libens vultus efferveo totus in illos,
ad patriae reditus quam peregrina cohors;
visibus atque tuis issem velocius, ac si
ad patris amplexus de Telamone satus.
vix quoque tam cupidus vario sinuamine sulcat
rusticus arte solum, navita aplustre fretum.
ex illo, celebrande, cliens stat pars mea tecum,
et venis huc animae pars mediata meae,
antea corde mihi notus quam lumine visus.
quem mente adstringo, si neque tango manu;
brachia qui nec dum circum tua colla cateno,
quod digiti nequeunt, alligat illud amor.
longius inde absens ibi sed pertingo quod opto:
quo pede non venio, pectore totus eo.
nos licet obstet Arar Rhodanusque, natamus amore,
nec vetat ire animum qui vetat ire gradum.
Legi etiam missos alieno nomine versus,
quo quasi per speculum reddit imago virum.
fonte Camenali quadrato spargeris orbi,
ad loca quae nescis duceris oris aquis.
hinc quoque non aliquo nobis abolende recedis,
quo fixus scriptis nosceris esse tuis.
interiora mei penetrans possessore agelli,
felix perpetue, dulcis amice, vale.
spectans oris opem melioraque sideris optans,
currat ut affatus, stet tibi longa salus.
sacris Theodoro primo lare sede, Sapaudo
Felici egregio, quem dedit orbis honor,
Albino eximio, Heliae claroque Iovino
pro Fortunato redde salutis opus.
haec tibi nostra chelys modulatur simplice cantu:
sed tonet archetypo barbitus inde sopho.