Migne Patrologia Latina Tomus 12
PhiBri.DeHae 12 Philastrius Brixiensis Parisiis J. P. Migne 1845 early modern edition, no apparatus this file was encoded in TEI xml for the University of Zurich's Corpus Corporum project (www.mlat.uzh.ch) by Ph. Roelli in 2013 Classical Latin orthography latin
PRAEFATIO.
De haereseon diversa pestilentia, variisque erroribus, qui ab origine mundi emerserint, et sub Judaeis defluxerint, et ex quo venit Dominus noster Jesus Salvator in carne, pullulaverint, dicere oportet, numerumque earum paulatim exponere, inimicumque humani generis perdici fuisse a Jeremia propheta non immerito comparatum agnoscere, qui cum infecunditatem patiatur, saepius aliorum furtim fetus incubans, quasi suos jam fovet ac vindicat filios usque ad tempus aliquod; cumque eis jam tempus aetatis discernens adcreverit, tunc omissis falsis parentibus, jura parentum sensu proprio recordantes, palamque oculis intuentes, sequi eos amplius non demorantur. Quorum causa nobis similitudo haec nuntiata est, quod diabolo relicto impietatis causa, ejus qui orbem terrarum sua sub ditione cum tenere putaret, postquam vero Christo parente a nobis viso et recognito, omissa falsitate parentis mendacissimi, jam veri parentis Christi vestigia sequi omnis homo non moratur agnoscens: quotidie per aenigma compleri enim cognoscimus prophetiam Jeremiae beatissimi ita dicentem: Clamavit perdix, collegit quae non parturiit, faciens sibi divitias non cum sapientia, in medio dierum derelinquent eum, et in postremo erit insipiens (Jerem. XVII, 11). Quod nunc deserentes quotidie omnes gentes idololatriam mortiferam inimici, Christum etiam verum Dominum de Lege et Prophetis audientes, eumque cum Patre semper esse credentes ac recordantes, aeque ad eum modis omnibus supplices properant pervolare, ut compleatur prophetia: Recordabuntur et convertentur ad Dominum Christum omnes fines orbis terrarum (Psal. XXII, 27).
CATALOGUS EORUM QUI ANTE ADVENTUM CHRISTI HAERESEOS ARGUUNTUR. I. OPHITAE. Primi sunt Ophitae, qui dicuntur Serpentini; isti colubrum venerantur dicentes, quod hic prior initium nobis scientiae boni et mali attulerit. Unde ei Dominum invidisse asserunt, quia scientiam primus detulerit mulieri bonae rei atque malae, perque illam ita ad genus omne hominum permanaverit, propter quod et de coelo primo dejectus est, inquiunt, in alterum, unde eum et de coelo aiunt adventurum, et velut aliquam Dei virtutem esse eumdem aestimant, atque eum annuntiant adorandum.
II. CAIANI. Caiani, qui Cain laudant fratricidam, primogenitum Patris nostri ac beati Adae protoplasti, dicentes ex altera virtute, id est diaboli, Cain factum, ex altera autem Abel beatissimum natum, et virtutem majorem quae erat in ipso Cain, invaluisse ut suum interficeret fratrem.
III. SETHIANI. Sethianorum haeresis, quae Seth filium Adae postea genitum, hocque appellatum nomine veneratur, quod post interfectionem Abel beatissimi natus est, ex quo et Sethiani appellantur, colentes eum et dicentes, quod duobus creatis hominibus in initio, et Angelis in dissensione constitutis, tenuit virtus in coelo feminea; apud eos enim masculi et feminae, dii deaeque esse putantur. Quod pervidens, inquiunt, mater, quia occisus est Abel justus, cogitavit ut pareret justum Seth, in quem et collocavit magnae virtutis spiritum, ut possent destrui virtutes inimicae. De Seth autem ipso Christum Dominum genus deducere aiunt. Quidam autem ex eis non solum genus de eo deducere, sed etiam ipsum Christum esse asserunt atque opinantur.
IV. DOSITHEUS. Dositheus quidam postea, Judaeus genere, ausus est dicere, secundum carnem solum esse vivendum in Lege Domini, deque ea non sperans resurrectionem futuram, nec Dei Spiritum, nec Angelum esse credens, nec futurum judicium de Lege atque Prophetis exspectans.
V. SADDUCAEI. Sadducaei post ipsum, a Saddoc homine Judaeo, qui hoc nomine vocabatur, qui discipulus fuit illius, qui et confirmavit hanc haeresin, ut ex eo Sadducaei dicerentur: secundum carnem aeque solum praedicant vivendum, circumcidendum, corpusque baptizandum. De Lege autem divina non aliud exspetantes, Epicuream dementiam potius, quam divinae Legis jura sectantes. De quibus et in Evangelio scriptum est, docente Domino, contraque hanc haeresin pestiferam praedicante.
VI. PHARISAEI. Pharisaeorum alia est, quae resurrectionem futuram confitetur, Legem accipit et Prohetas, Christum autem exspectat ut justum hominem. Hi Judaizant et Evangelia non accipiunt, et quaedam tempora Christo Domino nostro esse contraria asserunt.
VII. SAMARITANI. Samaritani a Samario Rege ita nuncupati sunt. Alii autem aiunt a filio Chanaan, qui hoc nomine Samarius vocabatur, a quo Samaritani sunt appellati. Isti legem accipiunt Moysi, id est quatuor solum libros, judicium futurum non exspectantes, resurrectionem negantes, Christum Dominum, Dei Filium in Lege et Prophetis nuntiatum ante, non credentes: animam etiam immortalem habere hominem juxta Legem, non sentientes: solum autem hoc in corpore vivendum esse putantes, resurrectionemque futuram in procreatione filiorum, quae in hoc saeculo fit quotidie, hanc aestimantes, eamque praedicantes vanitatem; insensatis quippe pecudibus comparati, ut scriptum est in Propheta: Homo in honore constitutus non intellexit, comparatus pecudibus insensatis, et similis eis factus est (Psal. XLIX, 12).
VIII. NAZARAEI. Nazaraeorum haeresis est, quae Legem et Prophetas accipit, carnaliter tamen vivendum affirmat, omnemque justificationem in carnali observantia consistere suspicatur. Crines etiam nutrientes capitis, omnemque virtutem justitiae in eo putantes consistere, quasi a Samsone illo sibi hoc praesumentes judicii, quia Nazaraei vocabantur, a quo postea pagani fortes viros ex illius figura usurpantes, Hercules nuncuparunt.
IX. ESSENI. Esseni autem sunt, qui Monachorum vitam exercent, escas deliciosas non sumentes, nec studium in vestimentis gerentes, nec possidentes aliquid: lectioni autem et bonis operibus insistentes, in locis etiam separatis habitantes, Christum autem Dominum, Dei Filium non exspectantes, nec in Lege atque Prophetis eum Dominum agnoscentes annuntiatum, sed ut Prophetam, aut justum hominem solum credentes, exspectant.
X. HELIOGNOSTI. Heliognosti, qui et Devictiaci dicuntur, solem adorantes, atque dicentes, solem scire omnia quae Dei sunt: homines etiam non alium nisi solem illuminare, solemque eis praebere omnia nutrimenta: non cognoscentes, quod in servitute positus cursum suum peragrat a Deo Patre per Christum Dominum in sancto Spiritu statutum quotidie, de quo scriptum est: Qui dicit soli oriri, et oritur, et non oriri, et non oritur. Quem Hermes ille vanus paganus Trismegistus docuit, post Dominum omnipotentem, non alium nisi solem debere ipsummet homines adorare: qui cum ad Celtarum provinciam perrexisset, ipse eos dignoscitur docuisse, atque huic errori ut succumberent, eisdem suasisse. Quem solem Judaei captivati adorabant, ut Ezechiel propheta eosdem Judaeos incusando condemnat et acrius crimen majestatis declarat et arguit contestando, sicut scriptum est (Ezech. VIII, 16).
XI. RANARUM CULTORES. Alii sunt qui ranas colunt, quas sub Pharaone per iram Dei tunc temporis Aegyptiorum terra emanavit, ut putore Aegyptios defatigarent, inque eo scelere adhuc perseverant, putantes Dei iram ex hac observantia posse placari.
XII. MUSORITAE. Musoritae sunt quidam nomine, qui sorices colunt, qui sub Heli quoque sacerdote cum fuisset capta Arca Testamenti ab Allophylis, atque ex ira Dei produxisset terra sorices, ut eorum fruges deperirent, admoniti a suis fecerunt aureos mures, atque eos cum area et sedibus aureis quinque remiserunt statimque ab eis desiit pestilentia. Legem itaque, et Prophetas isti accipientes, non cognoscunt hoc esse vanum et abominabile, quod ab universis contemnitur, et modis omnibus deridetur.
XIII. MUSCACCARONITAE. Alii sunt qui Muscam Accaron colunt in civitate dicta, ut in Regnorum libro scriptum est (IV Reg. I, 2, 16): sicuti rex Ochozias Judaeorum languens, miserat ad Muscam in Accaron civitatem, si sanus fieri posset de languore corporis, cujus causa beatus Elias, iratus zelo divino propheta, quia non a Deo salutem Judaeorum rex sperare maluit, sed a Musca potius et Accaron civitate: iratus in hoc beatus propheta non eum evasurum, sed moriturum in lecto suo illico divino Spiritu pronuntiavit.
XIV. TROGLODYTAE. Troglodytae qui ita dicuntur, in Judaeis, qui in speluncis habitantes abditis, idola colere non desinebant, ut ait Ezechiel propheta, monstrante Domino, quomodo in speluncis absconditis Seniores populi tenentes thuribula idolis sacrificabant, atque ea caecis mentibus adorabant.
XV. HAERESIS DE FORTUNA COELI. Alia est haeresis in Judaeis, quae Reginam quam et Fortunam Coeli nuncupant, quam et Coelestem vocant in Africa, eique sacrificia offerre non dubitabant, ut etiam prophetae Jeremiae Judaei tunc dicerent ex aperto, cum moneret eos recedere ab idolis, et servire Domino, solumque eum adorare eos debere, irati exclamant dicentes (Jerem. XLIV, 27), ex quo illi Fortunae Coeli sive Reginae non sacrificant, ex eo cuncta illis mala et pericula contigisse. Propter quod beatus Jeremias exiens de populo deque civitate eorum, Lamentationes illius causa impietatis in libro conscripserat, casumque illis atque Civitati adventurum non multo post, nuntiabat.
XVI. BAALITAE. Sunt et Baalitae in eis qui Baal nomen Regis Tyriorum detinentes memoria, atque ipsius idolum adorantes eidem sacrificabant, ut in Regnorum libro continetur, cum rex Israelitarum Achab, et Jezabel uxor ejus illi idolo sacrificare non desinerent. In quo, zelo ductus divino beatus Elias propheta (III Reg. XVIII, 21) missus a Domino, ait eis sub nomine Judaismi. Legem confitentibus, impietati autem perniciose paganae servientibus, et omni populo ita dixit: Ut quid vos claudicatis in utrisque poplitibus vestris? aut Deo, Deo: aut Baal, Baal. Et nihilominus favens lucorum sacerdotibus rex atque regina, diversis poenis et cruciatibus perierunt. Populus etiam non recedens ab idolis, crebris captivitatibus interiit.
XVII. ASTARITAE. Alii sunt qui Astar hominem et Chamos abominationem Chananaeorum et Sidoniorum, id est idola hominum ac mulierum venerabantur, atque eisdem diversa offerebant sacrificia, quorum causa et captivitas illis regibus et populo tunc temporis, permittente Domino, saepius adventabat, sicuti in regnorum libris continetur. Praeter David beatum regem, et Ezechiam sanctum, et Josiam, et Jesum filium Nave, alii omnes permittebant populos sacrificare idolis, ac saepius cum illorum interitu et ipsi venerabantur non ea destruentes, sed magis impietatis eorum fautores fieri properantes, ut reges caeteri, sicuti libri Regnorum contestantur.
XVIII. HAERESIS DE IDOLO MOLOCH ET REMPHAN. Alia est haeresis in Judaeis, de qua Dominus prophetans incusabat eos, deque ea beatus Stephanus martyr increpabat dicens: Numquid immolationes et sacrificia mihi in deserto quadraginta annis obtulistis, domus Israel, dicit Dominus omnipotens, et nunc suscepistis tabernaculum Moloch vestro et sidus Dei vestri Remphan formas fictorum idolorum sculptilium (Act. VII, 42, seq., ex Amos. V, 27)? Propter quod dicit Dominus, transmigratione vos faciam captivari in Babylonis, atque Persarum et interiora loca alta et arida, et in postrema terrarum omnium.
XIX. HAERESIS DE ARA TOPHET. Sunt et qui aram collocantes ita dictam, Tophet, nomine alicujus, in valle filii Ennon; ibidem suos filios et filias Judaei daemoniis immolabant. De quibus dicit Dominus per prophetam Ezechielem: Ecce, fili hominis, vide quid facit populus Israel, iste filios et filias suas in valle Tophet immolat daemoniis, quibus ego non mandavi hanc facere iniquitatem in Israel populo.
XX. PUTEORITAE. Puteoritae sunt qui puteos colunt, in altum fodientes, deque eis haurientes, quasi aquam salutis in ea sperantes aliquam, cum dicat Dominus per Prophetam monendo: Me dereliquerunt fontem aquae vivae, et foderunt sibi lacus detritos, qui non possunt capere aquam salutarem. Quod ergo ante dicebat per Prophetam, in sua divina complebat praesentia, dicens: Omnis qui ex hac aqua terrestri biberit, rursum sitiet; de aqua autem quam ego ei dedero, si biberit, non sitiet in aeternum, sed erit ei saliens invitam aeternam. Quippe erat gratia christiani baptismi salutaris humano generi concessa a Domino Salvatore.
XXI. HAERESIS OB AENEUM SERPENTEM. Haeresis est quoque in Judaeis, quae serpenti sacrificabat, et usque ad Ezechiam regem Judaeorum, eamdem impietatem celebrabat. Serpenti enim, in libris Regnorum, usque ad Ezechiam sacrificabat aereo populus Judaeorum quem Moyses (Num. XXI, 9), facere jussus fuerat in exitu Israel de Aegypto: cum a serpentibus morderentur Judaei murmurantes, atque deperirent inique, jussit Dominus ut faceret Moyses serpentem aereum, ac suspenderet eum in medio populi supra lignum, et qui intuebantur in eum salvabantur a plagis atque diversis vulneribus. Illi ergo serpenti aereo usque ad regem Ezechiam sacrificabat Judaeorum populus, formationes etiam in lapide magno velut obelisco, qui erat in templo positus pro columna, et in eo incisiones et impressiones manu hominum, ut et litterarum quarumdam sculpentes Judaei, et formulas diversas tollentes et ponentes in lamina, bajulabant in collo: incantationes etiam docentes et velut phylacteria habentes, immo potius exercentes maleficia, eadem percolebant atque inde alligaturas et tutamina sua portabant, et portant in pectore, quae Dominus ubique in Lege vetuerat fieri, quia paganae caecitatis haec erat impietas. Has igitur beatissimus Ezechias rex impressiones sive sculptiones deleri jussit, atque ferro radi penitus, atque exscindi: aereum etiam serpentem deponi, atque frangi praecepit, pro quo merito est liberatus a Domino de obsidione tanta Persarum et Assyriorum, tunc temporis qui venerant captivare Judaeorum populum atque civitatem, ut illa nocte qua timebat Barbaros rex Ezechias, Angelus Domini de coelo descenderet, centumque et octoginta quinque millia alienigenarum obsidentia civitatem nocte silenti percuteret, atque omnes homines exanimes atque mortuos mane regi, omnique Judaeorum populo demonstraret.
XXII. HAERESIS SUBTERRANEIS IN LOCIS AD OMNEM TURPITUDINEM APTA. Alia est haeresis, ut Ezechiel propheta Dei jussu pervidit sub terra in spelunca stantes septuaginta viros seniores Judaeorum, tenentes thuribula, diversisque formarum sculptilibus sacrificantes eosdem, atque eadem adorantes.
XXIII. HAERESIS MULIERUM CUM THAMUS SIMULACRO. Est et alia haeresis Judaeorum, quam sub spelunca jussu Dei cogitur pervidere propheta (Ezech. VIII, 14), mulieres sedentes et plangentes quemdam Thamus nomine, qui filius fuit regis gentilium, cujus Judaeae mulieres simulacrum cum fletibus adorabant, impietatemque gentilium colentes, ei offerre sacrificia non desinebant. Thamus enim Pharao ille dicebatur rex Aegyptiorum, qui sub beato Moyse Aegyptiis praesidebat illo tempore.
XXIV. BELITAE. Alia est haeresis in Judaeis, qui multorum quasi hominum, multarumque mulierum percolens idola, Baalitarum speluncis absconditis, eisdem offerre sacrificia non desinebant, Scriptura dicente, quasi multorum atque multarum fuisse numerum. Hoc autem a Belo rege, qui Orientem potenti regimine multo tempore detinuit, ac de ipsius uxore et filiis, filiabusve, ita ex parentibus editis omnem eorum progeniem processisse monstrabat, ut ex eis Baalitae appellarentur. Nam ut est genus aut Graecorum, aut Anitiorum et aliorum, ita ex parentibus suis omnis illorum emerserit progenies, ut ex uno nomine impia generatio Belitae dicerentur. Itaque mortui cum in monumentis ponerentur, et progenies illorum itidem sepulta in eo loco, hoc nomine a suo populo meruit a posteris nuncupari, ut Belitae appellarentur a sua generatione pristina. Belus autem sive a proprio nomine, sive a fortitudine belli, quia multos superabat tunc temporis, hoc nomen aut cognomen habere sortitus est, deque hac re Judaeorum populus impietatem gentilium sequendo a divina Scriptura accusatur, quod sacrificantes illis, id est Regibus et eorum filiis, omnique cognationi illorum, sequentes diversis captivitatibus tradebantur.
XXV. HAERESIS CUM BAAL IDOLO. Alia est haeresis in Judaeis, quae Baal idolum a Balaam pseudopropheta, qui de Mesopotamia advenerat contra Moysen beatissimum asserunt nomen accepisse, quia Balac tunc temporis Rex Moabitarum illum rogaverat, ut ad eum iret, et malediceret populo Judaeorum: et quia ut propheta in Scripturis ante dicebatur, contempto autem praecepto Domini ad pseudoprophetae postea descendit interitum (Num. XXI, 8; Jos. XIII, 22), contra Dei populum cogitando, Judaei ut pagani sub hoc vocabulo idolum facientes ipsius, colere illud non desinebant.
XXVI. DE PYTHONISSA MULIERE, HAERESIS SUPERSTITIOSA. Alia est haeresis de Pythonissa, qua cooperientes vestimentis mulierem, ab ea quaedam responsa sperabant posse consequi: unde et aiunt Pythonissam illam beati Samuelis animam ab inferis excitasse; atque inde maxime credi posse, homines usque hodie plurimi suspicantur, quaeque dixerat Regi Sauli superstiti Propheta beatissimus, ea etiam in executione, quasi Dei iterum responsa, dixisse cognosci vera: cumque plurimi huic acquiescere mendacio malint, in perpetuum descendunt interitum, cum Propheta dicat: Justorum animae in manu Domini, et non tangit eas mors. Quomodo itaque anima impia piam sanctamque animam, et Prophetam maxime, poterat ab inferis excitare? Sed quia ignorant, quod recedentes animae a fide Christi Domini, deditas jam se impietati faciunt, atque ei omni se studio subjiciunt: quia arbitrii sui est omnis homo quod velit ut eligat facere, permittente Deo. Sed quia recessit a Domino, ut immundus spiritus jam ei dominaretur. Dubiis et claudicantibus in lege divina, quod dixit beatus Elias: aut Deo, Deo: aut Baal, Baal (III Reg. XVIII, 21). Qui enim adhaeret Christo, unum corpus est (I Cor. VI, 17), et qui immundo spiritui, unus consensus est. Et Achab rex Judaeorum, cum crederet Sedeciae et aliis falsis prophetis, verumque prophetam Domini Michaeam contemneret, interrogat Dominus immundum spiritum, adhuc bonitatis loco regi concesso a Christo Domino usque ad tempus aliquod, ut si vellet credere Prophetae vero, procellam periculi devitaret: si nollet, magisque crederet pseudoprophetis, sine dubio deperiret. Ita enim interrogat Dominus immundum spiritum, dicens: Quis seducet Regem Achab Israelitarum, ut vadat in pugnam et interficiatur? Et ecce immundus spiritus advenit dicens: Ego vadam et faciam. Et ait Dominus ad immundum spiritum, quomodo id facies? Et ait immundus spiritus ad Dominum: faciam me quasi angelum lucis et verba similia eloquar, et ducam eum in praelium, atque ibi eum deseram, et sic morietur. Et ait Dominus ad eum: Vade, sic facies (II Paral. XVIII, 19). Ideoque et Apostolus ait: Non magnum est, si et Satanas transfiguret se velut in angelum lucis, cum ipsius satellites transfigurantur (II Cor. XI, 14). Et ita decipiunt multos visu, verbo aut persuasione non alterius rei, quippe visu quasi verisimili, ut cum verbis veluti similibus, et visibus quasi bonis et non malis in tempore volunt credere atque eis inhaerere homines, inevitabilem mortis aeternae incurrant sententiam, diversisque, post exitum corporis, poenis et cruciatibus pessumdentur. Quod et Regi Judaeorum illo tempore periculum supervenit, quod falsis magis quam veris Dei prophetis credere maluisset.
XXVII. DE ASTAR ET ASTAROTH SIMULACRIS, HAERESIS. Est haeresis in Judaeis, quae Astar et Astaroth post Moysi defunctionem, successionemque Jesu filii Nave colentes, ad captivitatem Gentilium tradebantur: nam et Astar et Astaroth homines et feminas, figurasque eorum colebant, quae nomina regum Syriorum fuerunt et Aegyptiorum, quorum filii filiaeque cum a populis suis colerentur, post etiam templa illis facientes, post mortem illorum progeniem ibidem sepelientes, deorum dearumque eis nomine offerebant cum sacrificiis itidem. Nam Astartium est in Syria alibique diversa et plurima, quae de gente Chananaeorum omnis haec illo tempore exarsit impietas, quam Moyses gentem cum omni suo populo eradicare jubebatur a Domino.
XXVIII. HERODIANI. Alii Herodiani sunt, ab Herode rege Judaeorum ita appellati: isti Resurrectionem confitentur. Legem et Prophetas accipiunt, Herodem autem Regem Judaeorum percussum ab Angelo, ipsum ut Christum sperantes exspectant.
CATALOGUS EORUM QUI POST CHRISTI PASSIONEM HAERESEOS ARGUUNTUR. XXIX. SIMON MAGUS. Post passionem autem Christi Domini nostri, et ascensionem in coelum, Simon quidam fuit Magus genere Samaritanus de villa quae est Githeus vocitata, qui magicis vacans artibus multos fallebat, dicens se esse virtutem quamdam Dei quae supra omnes virtutes esset (Act. VIII, 11). Quem Samaritani quasi Patrem venerantur, et suae haereseos institutorem pernitiose extollunt, multisque eum laudibus praeferre nituntur. Qui baptizatus a beatis Apostolis, recessit a fide eorum, sceleratamque et pernitiosam haeresin seminavit, dicens se transformatum putative, id est quasi umbram, et ita se passum fuisse, cum non, inquit, pateretur. Qui et audebat dicere mundum ab angelis factum: angelos autem factos a quibusdam sensibus de coelo praeditis, eosque fefellisse genus hominum. Intellectum autem quemdam alium asserit esse qui descendit in mundum, salutis causa hominum, Helenam illam, inquit, quae in Trojano bello a poetis vanissimis edita nuntiatur. Et virtutes, inquit, quae mundum fecerant, concupiscentia ductae illius Helenae, seditionem movebant: ista enim dans, inquit, concupiscentiam illis virtutibus, et in figura feminae apparens, ascendere in coelum non poterat; quia virtutes in coelo quae erant, non eam permittebant ascendere: exspectabat autem virtutem aliam, id est Magi ipsius Simonis praesentiam, quae eam salvaret adveniens. Ligneum etiam equum, quem poetae vanissimi dicunt in bello Trojano fuisse, per allegoriam asserit, quod illa machina ignorantia erat universarum gentium impiarum, cum constet illam Helenam quae cum Mago erat, de Tyro meretricem fuisse, hancque eumdem Simonem Magum fuisse secutam, et cum eadem diversas magias diversaque scelera perpetrasse. Qui cum fugeret beatum Petrum apostolum de Hiero olymitana civitate, Romamque veniret, ibique pugnaret cum beato Apostolo apud Neronem regem, devictus undique oratione beati apostoli, atque percussus ab angelo, sic meruit interire, ut ejus magiae evidens mendacium cunctis hominibus patefieret.
XXX. MENANDRUS. Post hunc Menandrus quidam nomine, qui discipulus factus ipsius, impietatem ejus est secutus in omnibus.
XXXI. SATURNINUS. Saturninus quidam paulo post et ipse sumens inde fomenta doctrinae mortiferae, asserebat dicens mundum ab angelis factum, et distare angelos a virtute illa, et mundum esse divisum per ordinem angelis, et cogitasse eos ut facerent hominem. Fecerunt itaque hominem, et opus ipsorum, inquit, erat homo; de virtute enim superna lumen dicunt fuisse dimissum quod illuminavit mundum istum, et ad concupiscentiam adduxit angelos, statimque ascendit in coelum. At illi cupidi ipsius luminis facti, virtutem ejus videre cupiebant: non praevalentes autem, ad invicem dixerunt: Faciamus hominem secundum imaginem et similitudinem nostram. Et facto homine, quia impotens erat, salvari non potuit. Videns itaque virtus superna quod illi hoc fecerunt, misit scintillam, quae correxit hominem et suscitavit et fecit enim vivere. Scintillam itaque volunt salvari, alia autem virtutibus illis quae fecerunt dimitti ac derelinqui suspicantur, Christum autem umbratiliter apparuisse affirmant, non carnem hominis veram et animam accepisse, atque omnem oeconomiam mysterii Salvatoris ita complesse.
XXXII. BASILIDES. Basilides, qui et Haeresiarches dicitur a multis, quia de Lege et Prophetis, et Apostolis proponendo et loquendo, sentiendo autem aliter, jura violabat Christianae veritatis. Qui cum venisset Aegyptum, docebat ita definiens: de innato et solo Deo natum fuisse intellectum, de intellecto verbum, de verbo sensum, de sensu autem et virtute sapientiam, de virtute autem et sapientia principatus et potestates, et angelos factos diversos. Ipsi enim angeli fecerunt, inquit, coelum, post illos alii angeli fecerunt coelum, ita ex aliis alii prolati fecerunt tertium coelum, qui secundum ordinem et alii, inquit, fecerunt trecentos sexaginta quinque coelos, et imponit virtutibus illis nomina angelica, et ipse magiis vacans itidem multos imperitos decepit. Hominem autem ab angelis factum asserit. Dominum etiam verum omnipotentem et eum audet angelum dicere, et accepisse genus Judaeorum in haereditatem, et eduxisse eos de terra Aegypti. Hic ergo audacior factus, elatus est, inquit, adversus caeteros angelos, et volens in subjectione habere alios, habuit contrarias gentes, quas commoverunt Virtutes inimicae ejus. Ideo et contra Judaeos diversae gentes, inquit, surrexerunt. Christum autem dicit quasi per umbram putative passum fuisse. Simonem etiam Cyrenaeum pro eo ad Passionem venisse affirmat: ipse enim, inquit, portavit ejus crucem. Hic etiam male permittit vivere, et dat licentium vitiis saecularibus inhaerere: prohibet etiam pati martyrium homines pro nomine Christi, dicens ita: Ignoras quid desideras: non enim passus est, inquit, Christus, neque crucifixus est: quomodo itaque potes, inquit, confiteri hunc crucifixum, cum non sit crucifixus, et ignoras qui passus sit.
XXXIII. NICOLAUS ANTIOCHENUS. Nicolaum Antiochenum advenam qua sit amentia deceptus, videamus, qui sub Apostolis fuit, atque ab eis est electus Diaconus septimus, ut scriptum est in Actibus Apostolorum (Act. VI, 5). Posteaque recedens ab eis, atque a sana doctrina, diversis erroribus et fallaciis pessumdatus est. Qui fuit primum cum Apostolis et Stephano beatissimo martyre: qui dicit et ipse Virtutes esse plurimas, unde et Gnostici, qui scire se aliquid putant, maxime emerserunt. Isti Barbelo venerantur, et Noriam quamdam mulierem. Alii autem ex eis Jaldabaoth quemdam, alii autem Cavlacav hominem. Dicunt autem et dogmata ponentes ista. Ante erant solum tenebrae et profundum et aqua, atque terrae divisio facta est in medio, et spiritus separavit haec elementa. Tunc ergo tenebrae irruentes in spiritum genuerunt quatuor Aeonas, et isti quatuor genuerunt alios quatuor Aeonas. Hoc autem dextra atque sinistra lux, inquiunt, sunt. Et quemdam etiam concubuisse cum illa muliere et virtute dicunt, de qua nati sunt dii, et homines, et angeli, et septem spiritus daemoniorum. Addunt etiam prophetas quosdam natos de ea, specioso nomine, et Barcaban. Alii autem Evangelium consummationis, et visiones inanes, et plenas fallaciae, et somnia videre diversa asserunt, delirantes.
XXXIV. HAERESIS AB JUDA TRADITORE. Alii autem ab Juda traditore instituerunt haeresim dicentes: bonum opus fecisse Judam, quod tradiderit Salvatorem. Hic enim, inquiunt, nobis omnis scientiae bonae auctor exstitit, per quem coelestia nobis mysteria manifestata sunt. Virtutibus etenim in Coelo nolentibus pati Christum, et scientibus quod si fuerit passus, vitam hominibus donaturus sit: hoc sciens, inquit, Judas, quod si fuerit passus Christus, salutem hominibus allaturus esset, hinc tradidit Salvatorem. Hoc autem malum assertionis impiae quibusdam vanis et vecordibus quasi verisimile videtur esse interdum, cum sit in omnibus contrarium et exsecrabile, cum propheta David ante (Psal. LXIX, 25; CIX, 8), et Dominus Salvator (Matth. XXVI, 24; Joan. XVII, 12) damnaverit, et beati Apostoli sententiam Domini adversus eum confirmaverint edocentes (Act. I, 18, 25).
XXXV. CARPOCRAS. Post istum Carpocras nomine surrexit, et ipse dicens Unum Principium, de quo Principio, id est, de Deo, prolationes factae sint Angelorum atque Virtutum: quae autem Virtutes deorsum sint, fecerint creaturam istam visibilem ubi nos consistamus. Christum autem dicit non de Virgine Maria, et divino spiritu natum (Luc. I, 35), sed de semine Joseph hominem natum arbitratur, deque eo natum carnaliter, sicut omnes homines, suspicatur. Qui post passionem, inquit, melior inter Judaeos vita integra, et conversatione inventus est, cujus animam in coelum susceptam praedicat: carnem vero in terra dimissam aestimat, animique salutem solum, carnis autem non fieri salutem opinatur.
XXXVI. CERINTHUS. Cerinthus successit hujus errori, et similitudini vanitatis, docens de generatione itidem Salvatoris deque creatura augelorum, in nullo discordans ab eo, nisi quia ex parte solum, Legi consentit quod a Deo data sit, et ipsum Dominum Judaeorum esse aestimat, qui Legem dedit filiis Israel. Docet autem circumcidi, et sabbatizare, et Christum nondum resurrexisse a mortuis, sed surrecturum annuntiat. Apostolum Paulum non accipit, Judam traditorem honorat, Evangelium secundum Matthaeum solum accipit, tria Evangelia spernit, Actus Apostolorum abjicit, beatos Martyres blasphemat. Hic sub Apostolis quaestionem seditionis commovit, dicens debere circumcidi homines, cujus causa contra illum, et haeresim ejus decreverunt in suis Actibus Apostoli sententiam, non debere jam homines Judaismo, id est, circumcisioni, allisque talibus superstitionis vanae parere carnalibus, qui de gentibus venientes credebant in Christum Dominum nostrum Salvatorem.
XXXVII. EBION. Ebion discipulus Cerinthi, in multis ei similiter errans, Salvatorem nostrum hominem de Joseph natum carnaliter aestimabat, nihilque in eo divinitatis fuisse docebat, sed sicut omnes prophetas, sic et eum gratiam Dei habuisse asserebat, non tamen Dominum majestatis, et Dei Patris Filium, cum Patre sempiternum esse credebat: cum divinae Scripturae Dominum sempiternum, cum patre vero aeque sempiterno ubique testentur ac praedicent.
XXXVIII. VALENTINUS. Post istum Valentinus quidam surrexit, Pythagoricus magis quam Christianus, vanam quamdam ac perniciosam doctrinam eructans, et velut arithmeticam, id est, numerositatis novam fallaciam, praedicans, multorumque animas ignorantium captivavit. Et in primis quidem fuit in Ecclesia: elatior autem factus postmodum, errore non parvo deceptus est; degensque in Cypri provincia, coepit hoc definire. Nihil erat aliud ante, inquit, in mundo, nisi Profundum maris et Silentium, quod poetae chaos asserunt, deque hoc Profundo et Silentio edocens processisse Intellectum et Veritatem, de Intellectu autem et Veritate, Verbum et Vitam: de Verbo autem et Vita, Hominem et Ecclesiam: de Homine autem et Ecclesia processisse duodecim Aeonas, id est Saecula: et de Verbo et Vita decem Aeonas processisse: de Intellectu autem et Veritate, octo Aeonas, et esse hanc τριακοντάδα Saeculorum, id est, triginta Aeonas. De ogdoade ergo et decade, et duodecade consistere triginta Aeonas delirat. Dicit autem Christum a Patre, quem Profundum nomine appellat, ad totius mundi salutem fuisse dimissum, deque coelo eum carnem detulisse, nihil autem accepisse de sancta Virgine, sed ut aquam per rivum, ita transisse per eam affirmat. Animam ergo solam salvari, corpus autem hominis non salvari arbitratur.
XXXIX. PTOLEMAEUS. Alii sunt successores ipsius, Ptolemaeus, qui doctrinam aeque vanam intulit, dicens quatuor esse Aeonas, et alios quatuor: novum quid volens commenti falsi decernere, quam Valentinus doctor ejus est ementitus.
XL. SECUNDUS. Post hunc quidam Secundus nomine, Aeonas similiter docens factos, asserit tamen infinitos. Christum autem quasi per phantasiam apparuisse, id est, veluti umbram humano generi, et non veram carnem hominis habuisse suspicatur.
XLI. HERACLEON. Post hunc Heracleon discipulus ipsius surrexit, dicens: Principium esse Unum, quem Dominum appellat, deinde de hoc natum aliud, deque his duobus generationem multorum asserit Principiorum, cum suis itidem delirans doctoribus.
XLII. MARCUS. Marcus autem quidam post istum successor ejus, numerum et mensuram, et calculum, rationem etiam computationis faciens litterarum, quasi verisimilis et cujusdam rei novae inventor, cum aestimaret a quibusdam se posse laudari, non in parvam itidem erroris incurrit amentiam; dicit enim ita: viginti quatuor litterae sunt, quae perfectionem habent omnium rerum. Propter quod et Christus, inquit, dicebat: Ego sum Α et Ο (Apoc. I, 8). Dicebat etiam quod in postremo tempore Christus descendit ad Jesum in figura et similitudine columbae; et Christum ipsum columbam esse docebat, quae descendit, inquit, ad duodecim Aeonas, id est, ad duodecim Apostolos, et unum ex eis cecidisse, id est, Judam aestimabat. Christum autem putative dicit apparuisse, et passum fuisse quasi per umbram, non tamen vere passum corpore arbitratur.
XLIII. COLORBASUS. Post hunc Colorbasus similiter in litteris et numero elementorum astrorumque septem, vitam omnium hominum, et generationem consistere asserebat, non in Christi majestate et potentia, neque in ipsius carnali praesentia veram hominum sperari salutem advertebat.
XLIV. CERDON. Cerdon autem quidam surrexit post hos, pejus suis doctoribus praedicans, qui cum venisset Romam de Syria, ausus est dicere duo esse Principia, id est, unum Deum bonum, et unum malum: et Deum quidem bonum, bona facere et malum mala. Jesum autem Salvatorem non natum asserit de Virgine, nec apparuisse in carne, nec de coelo descendisse, sed putative visum fuisse hominibus, qui non videbatur, inquit, vere, sed erat umbra: unde et putabatur quibusdam pati, non tamen vere patiebatur.
XLV. MARCION. Marcion autem discipulus ejus, genere Ponticus, de civitate Sinope, urbem Romam devenit, ibique degens sceleratam haeresin seminabat atque interrogans presbyteros sanctos Ecclesiae catholicae, sensus sul eis errorem mortiferum propinabat, dicens ita: Quid est quod in Evangelio, dicente Domino scriptum est: Nemo pannum rudem mittit in vestimentum vetus, neque vinum novum in utres veteres, alioquin rumpentur utres, et effundetur vinum (Matth. IX, 16)? Et iterum: Non est arbor bona, quae faciat malum fructum, neque arbor mala quae faciat bonum fructum (Matth. VII, 8). Deque hoc accipiens interpretationem a sanctis presbyteris, non acquiescebat veritati, sed magis Cerdonis sui doctoris firmabat mendacium, et isti similiter unum Deum bonum, et unum malum annuntians; Christum autem putative apparuisse, id est, quasi per umbram, et passum eum fuisse umbratiliter, non tamen in vera carne credebat. Secundum Lucam autem Evangelium solum accipit, non Evangelia, nec Epistolas Pauli apostoli, nisi ad Timotheum, et Titum: quae enim de Christo dicunt, ut de Deo vero, praeterit; quae autem quasi de homine dicunt Scripturae, ea accipit capitula, et neque Christum judicem esse omnium confitetur. Qui devictus atque fugatus a beato Joanne Evangelista, et a presbyteris de civitate Ephesi, Romae hanc haeresim seminabat.
XLVI. LUCANUS. Lucanus post istum quidam, similia Marcioni statuens ac decernens, ut ille doctor ipsius Marcion, est in omnibus ementitus.
XLVII. APELLES. Fuit Apelles discipulus ejus, similia in quibusdam Marcioni praedicans, qui interrogatus a quibusdam, quonam modo de fide sentiret, respondit: Non mihi opus est discere a Marcione, ut duo Principia asseram coaeterna: ego enim Unum Principium esse praedico, quem Deum cognosco, qui Deus fecit angelos, fecit etiam alteram Virtutem, quem Deum scio esse secundum, qui et Virtus Dei est, quae fecit illum. Hic autem Deus qui fecit mundum, non est, inquit, bonus, ut ille qui fecit illum; subjectus aut est Deo illi, a quo et factus est iste, qui et nutui et jussioni et praeceptis paret illius in omnibus: cujus Ariani nunc consortes sunt atque fautores, sic praedicantes atque sentientes. Dicit autem Christum in carne apparuisse, non tamen sicut Valentinus de coelo carnem desumpsisse. Ait etiam post Passionem non carnem surrexisse, sed de quatuor elementis, quae de mundo acceperat, eaque in terram dimisisse, ipsum in coelum sine carne ascendisse asserit. Sub Apostolis itaque hae fuerunt haereses per ordinem.
XLVIII. TATIANUS. Post Decii autem persecutionem fuit Tatianus quidam discipulus sancti Justini martyris, qui recessit a veritate post passionem ipsius: doctrinamque tanti ac tam beati martyris, et magistri contempsit in omnibus, dicens Aeonas quosdam de coelo fuisse prolatos. Addens etiam hoc: Adam patrem nostrum protoplastum non salvari; Aeonas autem nuntians sicut Marcion deliravit. Qui etiam generationem hominum exsecratur, et jus nuptiarum legitimum abjicit, idque juris a Deo statutum non confitetur.
XLIX. CATAPHRYGES. Alii autem post istos surrexerunt Cataphryges, in Phrygia provincia habitantes, isti Prophetas et Legem accipiunt, Patrem, et Filium, et Spiritum confitentur, carnis resurrectionem exspectant, quae et catholica Ecclesia praedicat. Quosdam autem suos prophetas, id est, Montanum nomine, et Priscillam, et Maximillam annuntiant, quos neque Prophetae, neque Christus nuntiavit. Addunt etiam plenitudinem sancti Spiritus non per Apostolos Christo dante fuisse concessam, sed per illos suos pseudoprophetas aestimant impartitam, et separant se a catholica Ecclesia per illos suos pseudoprophetas, et falsos doctores. Hi mortuos baptizant, publice mysteria celebrant, Pepuzam villam suam, quae sic dicitur in Phrygia, Jerusalem appellant, ubi Maximilla, et Priscilla, et ipse Montanus, vitae tempus vanum, et infructuosum habuisse dignoscuntur. Ubi et mysterium Cynicorum, et infantis exsecranda celebratur impietas. Dicunt enim eos de infantis sanguine in Pascha miscere in suum sacrificium, suisque ita ubique emittere perniciosis et falsis satellitibus.
L. THEODOTUS. Post istos Theodotus quidam Byzantinus genere, denegator Christi Dei nostri in persecutione exstitit Salvatoris, qui coepit dicere, docens ita: Communis homo erat, ut omnes homines Christus. Hoc autem dicebat, ut denegationis opprobrium ab hominibus non amplius pateretur; cogitans, quod si qui ei diceret, quare negasti Christum, Deum ac Dominum? diceret, quod hominem negavi, non Deum. Isti utuntur capitulis Scripturarum, quae de Christo veluti de homine edocent: quae autem de Deo dicunt, ea vero non accipiunt. Legentes et nullo modo intelligentes, impietatisque paganae, et caecitatis Judaicae consortes se potius, quam Christianae salutis participes demonstrantes.
LI. HAERESIS DE PATRIS ET FILII SUBSTANTIA. Sunt alii dicentes μεταγγισμὸν, id est, Filium intrare in Patrem, et ut vas in vase inesse; ignorantes quod asserant, cum Salvator non dixerit Filium in Patrem intrare, sed aequalitatis causam in divinitate et potentia docuerit, non introitum aut continentiam, ut illi aestimant, impartitam. Et separant se a catholica Ecclesia, propter illos suos pseudoprophetas insaniunt, id sentientes, et non intelligentes, quod qualis immensus est Pater, talis est et Filius, talis est et Spiritus sanctus, aequalis in omnibus, ita ut sit immobilis Trinitas, immensa, et omnipotens, atque sempiterna ubique, quae nobis nuntiatur ex sanctis Scripturis apertissime, ut et sint tres Personae viventes in perpetuum, et aequales in omni majestate, et potentia: Filius tamen et Spiritus sanctus de Patre sint proprie.
LII. DE MELCHISEDECH. Post istos alii recedentes ab his dixerunt similia; addunt etiam Melchisedech sacerdotem Virtutem Dei magnam esse, et nomina quaedam diversa hominum asserunt a fide catholica dissonantes.
LIII. NOETIANI. Alii autem Noetiani insensati cujusdam nomine Noeti, qui dicebat Patrem omnipotentem ipsum esse Christum, et ipsum natum, et ipsum passum, et ipsum mortuum fuisse in corpore: hic etiam dicebat se Mosen esse, et fratrem suum Eliam prophetam.
LIV. SABELLIUS. Sabellius post istum de Libya discipulus ejus, similitudinem sui doctoris itidem secutus est et errorem, unde et Sabelliani postea sunt appellati, qui et Patripassiani, et Praxiani a Praxea, et Hermogeniani ab Hermogene, qui fuerunt in Africa, qui et ita sentientes abjecti sunt ab Ecclesia catholica.
LV. SELEUCI ET HERMIAE HAERESIS DE DEO CORPOREO. Quae est haec vanitas Galatarum, Seleuci et Hermiae haereticorum? qui cum volunt Deum esse corporeum, hylen etiam, id est, materiam mundi coaeternam esse cum Deo asserunt, et materiam quidem elementorum, quae est sine anima, irrationabilis scilicet, quae facta est a Deo Patre per Filium ex nihilo, ut possit esse quae ante non erat, non ita accipiunt. Spiritum autem hominis, id est, animam non factam a Deo per Filium, sed de terra esse aiunt: malum autem aliquando a Deo, aliquando esse a materia asserunt. Salvatorem autem in carne negant sedere ad dexteram Patris, sed exspoliasse carnem, et posuisse in solem aestimant, quia dixit Propheta, cum nesciant quid dixerit: In sole posuit tabernaculum suum. Paradisum visibilem affirmant ex Platone, et isti vanitatibus servientes et animas hominum de igne et spiritu esse aestimantes, isto baptismo non utuntur, propter verbum hoc, quod dixit Joannes Baptista: Ipse vos baptizabit in Spiritu et igne (Marc. I, 8). Isti angelos dicunt creatores esse animarum nostrarum, non Christum Salvatorem. Mundum autem istum infernum esse asserunt, et Resurrectionem in filiorum procreatione hanc esse praedicant, quae fit in humano genere quotidie, non illam immortalitatis futuram atque gloriosam annuntiant exspectantes.
LVI. PROCLIANITAE. Alii sunt discipuli horum, qui Proclianitae appellantur, et Hermioritae. Addunt etiam diversos errores, docentes quod in Ezechiele scriptum est de quatuor animalibus, quod leonem regem esse Parthorum, vitulum Aegyptiorum, aquilam Romanorum, hominem vero piissimorum tenere similitudinem arbitrantur. Hi Sapientiae libro utuntur Sirach illius, qui scripsit post Salomonem, id est post multa tempora librum unum Sapientiae. Christum autem in carne venisse negantes, Resurrectionem, et Judicium non credentes, qui in locis Galatiae commorantur, et ut vulpes latitantes, plurimos depraedantur, sicut Salomon testatus est, dicens: Prendite nobis vulpes minimas, exterminantes vineam Domini Salvatoris.
LVII. FLORIANI, SIVE CARPOCRATIANI. Floriani etiam, sive Carpocratiani dicuntur, qui et Milites vocantur, quia de militaribus fuerunt, negantes Judicium atque Resurrectionem, Christum natum de Virgine non credentes; omnemque Resurrectionem in filiorum procreatione, nefandi coetus aestimantes consistere, ut in Ecclesia sua post occasum solis lucernis exstinctis misceri cum mulierculis non dubitaverint, Legis praeceptum implere putantes: Nascimini et multiplicamini (Gen. I, 28). Judaismo potius et paganitati parere nefandae, quam Christianae veritati acquiescere properantes; pecudumque potius vitam et amentiam detinentes, quos et Scriptura vitae pecudum comparavit (II Pet. II, 12).
LVIII. DE PASCHATIS FESTO HAERESIS. Sunt et qui de die Paschae saluberrima ambigunt, asserentes quarta decima luna celebrandum esse Pascha, non sicut Ecclesia catholica celebrat, et mense Martio semper celebrandum asserunt; et cum hoc faciunt, diem non Dominicam semper custodiunt Paschae, non computantes horas et dies, sed secunda, aut tertia, aut quarta, aut quinta, aut sexta die celebrant, et ex hoc errore non cognoscunt diem Paschae Domini nostri veram, et salubrem unam, orbi terrarum statutam, et confirmatam a Domino cursu numerali lunae, mensibus, et embolimsis, et cum haec non computant, ignorant quid celebrant.
LIX. CHILIONETITAE. Alia est haeresis Chilionetitarum, id est mille annorum, quae docet ita: cum venerit Christus de coelo, mille anni illi erunt iterum nobis carnaliter ad vivendum, generandum, et manducandum, sicut fit nunc in hoc saeculo quotidie; ignorantes escam coelestem, id est immortalitatis illud praemium affuturum, non hoc caducum et transiens; cum Dominus in Evangelio Judaeis quibusdam hoc suspicantibus: Nescitis, inquit, Scripturas, et virtutem earum ignoratis: nam in die judicii non nubent, neque nubentur, sed erunt sicut angeli (Matth. XXII, 29). Et iterum Apostolus dicit: Non est Regnum Dei esca et potus, sed justitia, pax, et gaudium in spiritu Domini sempiternum (Rom. XIV, 17).
LX. HAERESIS EVANGELIUM JOANNIS ET APOCALYPSIN IPSIUS REJICIENS. Post hos sunt haeretici, qui Evangelium secundum Joannem, et Apocalypsin ipsius non accipiunt, et cum non intelligunt virtutem Scripturae, nec desiderant discere, in haeresi permanent pereuntes, ut etiam Cerinthi illius haeretici esse, audeant dicere et Apocalypsin itidem, non beati Joannis evangelistae et apostoli, sed Cerinthi haeretici, qui tunc ab apostolis beatis haereticus manifestatus, abjectus est ab Ecclesia.
LXI. MANICHAEI. Manichaei post hos de Perside a Mane homine, sive Turbone ita dicto surrexerunt, fomenta de illis perniciosa sumentes prioribus, qui duos Deos, unum bonum, et unum malum esse asserentes, et pugnam inter Deum, et Dominum esse praedicantes; et hominis quidem animam de Deo esse proprie putantes, corpus autem a diabolo factum arbitrantur. Resurrectionem negantes, judicium non sperantes, daemonia colentes, elementa adorantes, deorum dearumque nomina, ut pagani, invocantes, et masculofeminas quasdam esse dicentes, et utriusque naturae participes, et nefandae turpitudini servientes; qui ab Archelao sancto Episcopo in disputatione superati, abjecti, atque notati, manifestati sunt universis in illo tempore, et ut latrones jam sub figura confessionis Christianae multorum animas mendacio, ac pecudiali turpitudine non desinunt captivare (II Tim. III, 6); qui et in Hispania, et quinque Provinciis latere dicuntur, multosque hac quotidie fallacia captivare.
LXII. PATRICIANI. Patriciani a Patricio quodam, qui fuit Romae, dicti sunt. Hi carnem hominis non a Deo factam asserunt, sed a diabolo arbitrantur. Hanc etiam contemnendam, et modis omnibus adjiciendam decernunt, ut etiam ultro quidam de eis sibi mortem inferre non dubitaverint.
LXIII. SYMMACHIANI. Symmachiani discipuli istius, eadem sentientes in omnibus non sperantes Judicium, vitiis saecularibus et carnalibus concupiscentiis praedicant serviendum.
LXIV. PAULUS SAMOSATENUS. Paulus quidam fuit Samosatenus post hos in Syria, qui Verbum Dei, id est Christum Deum Filium substantivum, ac personalem, et sempiternum esse cum Patre denegabat: prolativum autem, id est quasi aera quemdam dicebat, non tamen personam vivam Filii sempiternam cum sempiterno Patre credendam docebat. Hic Christum hominem justum, non Deum verum praedicabat, Judaizans potius, qui et circumcisionem docebat, unde et Zenobiam quamdam reginam in Oriente tunc temporis ipse docuit Judaizare.
LXV. PHOTINUS. Photinus doctrinam ejus secutus in omnibus similiter praedicabat, inque hoc mendacio perseverans, projectus est de Ecclesia Sirmiensium civitatis, a sanctis episcopis superatus.
LXVI. ARIANI. Ariani ab Ario presbytero Alexandriae civitatis, qui sub Alexandro episcopo bonae memoriae fuit, et Constantino sancto imperatore, dicens Filium Dei Deo similem: nomine tenus similem autem dicens, et non Dei ipsius Patris divinam credendo substantiam, haeresim periculosam incurrit; nam et creatura similis Deo dicitur, cum dicat Scriptura: Faciamus hominem ad imaginem et similitudinem nostram (Gen. I, 26). Non tamen est homo, aut angelus, de Deo proprie ac naturaliter, id est de divina illa substantia Patris inenarranda, et sempiterna genitus, ut unicus Filius, qui genitus est de Patre proprie sempiternus; sed homo et angelus facti sunt ex nihilo. Filius autem cum sit verus, oportet de divina illa substantia Patris genitus cognoscatur: verus enim Deus alio modo esse non potest Filius unicus, nisi sit de Patris illa divina substantia proprie genitus. Sempiterna similitudo itaque Filii et secundum opera, quia sicut facit Pater; et Filius similiter facit omnia (Joan. V, 19), et Dei ipsius est qualitatis divina substantia genitus, quia de ipso natus est proprie sempiternus, non factus ex nihilo ut homo, et angelus, aut creatura aliqua est.
LXVII. SEMIARIANI. Semiariani sunt quoque; hi de Patre et Filio bene sentiunt, unam qualitatis substantiam, unam divinitatem esse credentes: Spiritum autem non de divina substantia, nec Deum verum, sed factum atque creatum Spiritum praedicantes, ut eum conjungant et comparent creaturae; cum Christus Dominus Patri et sibi in fide baptismi salutis aeternae conjunxerit, eumque cum Patre et Filio cunctis credentibus adorandum jusserit, omnique saeculo Deum verum praedicandum statuerit. Non intelligentes, quod Evangelista cum dicit: Omnia per ipsum facta sunt, et sine ipso factum est nihil (Joan. I, 3), non de Spiritu sancto dicit, quasi factum Spiritum per Filium; nam Propheta Trinitatem omnia fecisse visibilia et invisibilia definit, dicens: Verbo Domini coeli firmati sunt, et Spiritu oris ejus omnis virtus eorum (Psal. XXXIII, 6). In omni itaque creatura, quae facta est per Spiritum, non aliquid praetermisit quod non per eum factum sit; alioqui in fide servus cum Domino non jungeretur, si esset creatura divinus et sanctus Spiritus. Cujus causa omnis Scriptura, et Dominus, concedi omnia peccata hominibus, praeter blasphemiam divini et adorandi Spiritus coelesti sententia pronuntiavit (Matth. XII, 31).
LXVIII. EUNOMIANI. Eunomiani post hos ab Eunomio discipulo Arii, in omnibus inimici verae fidei, aiunt tres esse diversas qualitatis substantias ut auri, argenti, et aeris et Patrem quidem fecisse Filium, et iterum Filium. qui sit creatura, fecisse Spiritum: et asserunt Filium non Patri esse similem, quia creatura est, neque Spiritum Filio similem, quia a Filio factus est: magis impietati paganae, et iniquitati Judaicae consentientes apertissime, quam Christianae doctrinae, ac fidei catholicae parere volentes.
LXIX. HAERESIS ANIMAM VERAM CHRISTUM NON HABUISSE. Alii sunt, qui circa incorporationem aberrant, dicentes non animam veram hominis rationalem accepisse Salvatorem, sed corpus solum hominis; et cum subtrahunt animam a corpore, veram denegant hominum salubritatem. Quomodo itaque potest dici anima, quae non sumpta est a Salvatore? cum Salvator dicat: Tristis est anima mea usque ad mortem (Matth. XXVI, 36). Alioquin anima dici non potuit, nisi esset in eo cujus causa advenerat. Itaque haec utraque in comparatione Salvatoris, id est, corpus erat et anima, quae pro nostra salute dignatus est sumere. Scire nos convenit, quod et animam veram hominis habuit, intellectum habentem, et corpus hominis sensum carnalem itidem, ut et dolere posset corpore, et emori. Tamen de sancto spiritu facta haec cognoscitur caro, et creata anima scilicet, sicut scriptum est in Evangelio: Spiritus sanctus superveniet in te, et virtus Altissimi obumbrabit te. Et quod animam veram habuit, dicens: Animam meam pro vobis pono. Et de carne passibili ad Thomam: Quod spiritus non habet ossa et carnem, sicut me videtis (Luc. XXIV, 39). Et Apostolus Petrus de Salvatore testatus est, dicens: Hujus anima non derelicta est in inferno, nec caro ejus vidit corruptionem (Act. II, 27, ex Psal. XVI, 10). Ex quo autem incarnatus est, et homo nostrae causa salutis, et Deus verus creditur, cognoscitur, colitur, et in Ecclesia catholica praedicatur.
LXX. TROPITAE. Tropitae sunt, qui dicunt conversum Verbum in carnem, non intelligentes quod ait apostolus Joannes: Verbum caro factum est, et habitavit in nobis (Joan. I, 14). Non attendentes, quod Verbum est immutabile, et inconvertibile, id est, Deus Dei Filius. Caro autem quam accepit pro nostra salute, ipse eam formando assumpsit, et induit nostrae causa incapacitatis. Ad eum visendum itaque res istae in unum conjunctae pro nostra salute, non mutationem Verbi in carnem, sed assumptionem magis rei visibilis declarabant, ut invisibilis per visibilem carnem videri possit, credi atque cognosci, et ab humano genere capaciter adorari.
LXXI. HAERESIS DE PASSIONE CHRISTI. Sunt etiam haeretici, qui circa Passionem aberrant, dicentes, quod in Passione dimiserit Deus noster Christus carnem, et sic ascenderit in coelum, ut non sit jam in carne divinitas: neque enim post Passionem resurrexit in carne, neque cum carne ascendit, inquiunt, in coelum, cum salus omnis hominum in Passione carnis ipsius, et Resurrectione, et Ascensione in coelum consistat, sine cunctatione nobis et credentibus universis: cum et apostolis angeli dixerint pro nostra fide ac laetitia, in Actibus apostolorum: Quod sicut vidistis eum ascendentem in coelum, sic eum iterum sperate venturum de coelo.
LXXII. AERII. Aerii, ab Aerio quodam sic appellati sunt, qui abstinentiis vacant, et in provincia Pamphylia quam plurimi commorantur, qui et Encratitae dicuntur, id est abstinentes. Hi non possident aliquid, escas abominantur, quas Deus cum benedictione humano generi tribuit, damnant etiam de Lege nuptias, non a Deo institutas asserentes.
LXXIII. BORBORIANI. Alia est haeresis Borborianorum, qui vitiis implicati saeculi, et malis concupiscentiis servientes, non sperant judicium futurum, sed potius carnalem saeculi concupiscentiam laudant. Hi itaque in coenum euntes, et inde obliti de coeno facies et membra sua deformantes, eadem re cunctis velut culpandam Dei creaturam demonstrantes: cum illa vorago culparum, et vitiorum perniciosa damnatio ex hominum voluntate, non Legis divinae permissione descenderit.
LXXIV. ARTOTYRITAE. Artotyritae sunt nomine ex re ipsa imposito, in Galatia, qui panem et caseum offerunt, non illud quo Ecclesia catholica et apostolica celebrat offerendo.
LXXV. ASCODROGITAE. Alii sunt Ascodrogitae in Galatia, qui utrem inflatum ponunt et cooperiunt in sua ecclesia, et circumeunt eum insanientes potibus, et bacchantes , sicut pagani Libero patri, insanis mentibus more gentilium furentes, et non intelligentes quod ait Salvator: utres novos sumendos, inque eos novum vinum mittendum, non in veteres (Matth. IX, 17). Et quum suis caecitatibus properant inservire, alieni modis omnibus Christianae salutis reperiuntur, cum Apostolus dejiciat justificationem illam Judaicam carnalemque vanitatem, Christi autem veram et plenam confirmet scientiam dicens: Vetera transierunt, et ecce nova omnia per Christum facta sunt (II Cor. V, 17). De Lege enim et umbra dicebat Dominus, et de suae gratiae plenitudine: duorumque hominum, quod ait Apostolus: Primus homo de terra terrenus, secundus homo de coelo coelestis (I Cor. XV, 47). Quod enim erat per umbram, et quod erat futurum in Domini praesentia majus et melius, hoc nuntiabat docendo, ac rebus testantibus confirmando.
LXXVI. PASSALORINCHITARUM HAERESIS. Alii sunt Passalorinchitae, qui digitum imponentes in nares, et ora sua, et in labia, quasi silentium semper exercent, non rei aliae nisi taciturnitati, quasi studium commodantes. Hoc autem facientes quasi prophetas cupiunt imitari, quia ait David propheta: Pone, Domine, custodiam ori meo, et ostium circumstantiae labiis meis (Ps. CXLI, 3). Et quia jejuniis beati prophetae vacantes (Ps. XXXV, 13; LXIX, 10) silentium saepius commodabant, inde usurpantes isti aestimant observandum, Pythagoricam vanitatem potius quam prophetarum coelestem vitam, et sapientiam sequi properantes.
LXXVII. AQUARII. Aquarii sic dicti sunt, qui in Sacramentis coelestibus offerunt tantum aquam, non illud quod Ecclesia catholica et apostolica facere consuevit.
LXXVIII. HAERESIS DE PROPHETIS. Sunt nonnulli, qui prophetas quotidie asserunt, et prophetias fieri praedicant, ignorantes Legem et Prophetas usque ad Joannem fuisse Baptistam (Matth. XI, 13), finemque Legis et Prophetarum in Christi praesentia completum, atque consummatum.
LXXIX. COLLUTHIANI. Colluthiani, a Collutho quodam ita dicti sunt in Aegypto, qui dicunt Dominum malorum non esse factorem. Contra autem alter quidam opponebat dicens: Dominum malorum esse factorem, qui et ipse est haereticus pariter, et cum utrique contentione ferrentur inani, nescierunt potentiam rationis: Scriptura enim Deum facere bona, et nihilominus et mala praedicavit, cum dicat propheta: Ego sum Dominus, qui facio pacem, et creo mala (Isai. XLV, 7). Et alter propheta: Si est, inquit, malitia in civitate, quam Deus non fecit (Amos III, 6). Sed mala ista non natura esse, dixit Scriptura, a Deo facta, sed causis existentibus hominum, scilicet in Lege peccantium Domino, quae sunt tentationes persecutionis, diversaeque angustiae, quae Deo permittente insurgunt peccantibus, sicut scriptum est: Quis dedit Israel in direptionem, nonne Dominus cui peccaverunt, et noluerunt in viis ejus ambulare (Isai. XLII, 24)? Non autem fecisse malam Deum naturam, dicit Scriptura alicubi: Ecce enim omnia valde erant bona, quae fecit Deus, in libro Geneseos, id est, creaturae mundi (Gen. I, 31). Et alibi propheta dicit: Quoniam Deus malum non fecit neque delectatur in perditione vivorum (Sap. I, 13). Quia ergo non causa Dei creantis est mala naturaliter, sed hominum voluntatis, quae obnoxia legi Dei urgetur, et coertione constringit, conversionis causa a Domino haec inferuntur hominibus quotidie. Cum ergo haec dicunt, quomodo dicta sunt ignorant quae enim putant hominibus in coertione mala, haec eruditionis et utilitatis sunt plena, quae hominum voluntas perversa pati meretur, cum dicat Apostolus: Numquid injustus Deus, qui infert iram suam hominibus (Rom. III, 3)? Non tamen sine utilitate et emolumento futuro haec cuncta humano generi fieri permittuntur: justus enim in tribulatione sustinendo fidelior et justior comprobatur; peccator autem aut peccare desinet emendatus, aut perseverans de mundo tollitur, ne in corpore constitutus amplius delinquere videatur. Ergo aut emendatus, cum superest adhuc in corpore, bonum jam opus facere non retardabit, aut mens coercetur ut desinat a peccato, quod ait Apostolus: Qui mortuus est, justificatus est a peccato (Rom. VI, 7).
LXXX. DE MUNDO HAERESIS. Alia autem est haeresis, quae dicit mundum non mutari, sed in eodem statu semper manere, etiam post Domini nostri Christi de coelis praesentiam, cum ipse dicat: Omnia transibunt et mutabuntur (Matth. XXIV, 35; Marc. XIII, 31; Luc. XXI, 33). Hoc autem non intelligunt mutationis causa elementorum dictum fuisse a Domino, ut his mutatis nova creatura reformetur (Apoc. XXI, 1), quod et David docet: Ipsi peribunt, tu autem ipse es in aeternum (Ps. CII, 26). Et Dominus: Coelum et terra transibunt, verba autem mea non transibunt (Matth. XXIV, 35; Marc. XIII, 31; Luc. XXI, 33). Et: Ego facio novum coelum et novam terram, dicit Dominus (Isai. LXV, 17). Restauranda potius ergo, non pereunda annuntiat elementa; et quamvis impossibile Deo non est, ut qui fecit ex nihilo omnia, iterum delere possit omnia, quod ait beatissimus Job: Si autem destruxerit universa, quis ei dicet, quid fecisti (Job. IX, 12)? Ergo si ita senseris, omnipotentiam Domini Christi cognosces; sin ea restauranda quis aestimat sequenter intelliget: nam etsi pereunda semina Scriptura demonstrat, id est ipsum mundum ad nihilum devenire posse, tamen quia quod fecit non deperit; fecit enim, ut ait Salomon, ex nihilo omnia ut possent esse quae non erant (Sap. I, 14): et in Resurrectione hominum non pereunda semina, sed ad gloriam majorem venientia demonstrat, ut ait Apostolus: Seminatur corpus animale, surgit corpus spiritale (I Cor. XV, 44): seminatur in corruptione, surgit in incorruptione (Ibid., 42). Et ipse iterum Apostolus: Exspectatio enim creaturae revelationem filiorum Dei exspectat: vanitati enim creatura subdita est non volens, sed propter eum qui subjecit in spe futurae gloriae dignitatis. Propter quod et ipsa creatura, inquit, liberabitur a servitute corruptionis in libertatem gloriae filiorum Dei (Rom. VIII, 19 seq.). Ostendens itaque a gloria ad gloriam processura elementa, id est homines cum hac ipsa visibili creatura, cum dicit Dominus: Sol tunc septempliciter lucebit (Isai. XXX, 26). Transeuntia ergo erunt elementa ad majorem jam gloriam, inque ea permanenda cum hominibus; quamvis et ad nihilum possit adducere, qui fecit omnia Dominus. Sed in hoc est eminens Christi majestas et potentia, quod ad gloriam eadem majorem elementa transire permittit; nam et Apostolus elementa haec liquescere, et ad nihilum venire nuntiat pariter et prophetat.
LXXXI. EXCALCEATI. Excalceatorum est haeresis, quae excalceatos ambulare debere homines asserit, quod sub Mose, inquiunt, dictum est: Solve calceamenta tua (Exod. III, 5). Et quod Isaias ita ambulaverit tribus annis, quae magis humana, ac vanae superstitionis sunt, non traditionis sanctorum ac Domini nostri Jesu Christi jussionis et imperii, ejusque potestatis.
LXXXII. NOVATIANI. Novatiani surrexerunt post persecutionem postremam a Novato quodam, qui sicut Ecclesia catholica credebant antea, vetus Testamentum et novum accipientes, in persecutione autem, quia lapsi sunt multi fideles, et in poenitentiam suscepti sunt a catholica Ecclesia, irati, immo potius praesumptione ducti ac superbia, vanam doctrinam conati sunt seminare, separantes se ab Ecclesia catholica, atque a Christi bonitate ac misericordia dissonantes, atque dicentes: non esse fideli post baptismum locum aliquem poenitentiae, ignorantes quod per prophetam clamat: Vivo ego, dicit Dominus: nolo mortem peccatoris, sed magis ut revertatur et vivat (Ezech. XXXIII, 11). Si ergo dixerint de his qui baptizandi sunt, dixisse Scripturam, non tamen fidelibus; audiant Salvatorem post baptismum aquae dicentem de baptismo alio, poenitentiae scilicet passionis ita: Baptisma habeo, inquit, baptizari, et quam festino si finiretur (Luc. XII, 50). Ostendens utique nobis post baptismum quem per aquam ante dederat, aliud etiam passionis poenitentiae humano generi ab ipsius bonitate, et clementia labentibus concedendum, atque ab eodem Domino tribuendum. Quod Apostoli intelligentes de passione ejus saluberrima, post illam primam gratiam humano generi etiam hoc eum contulisse praedicabant. Ut provisor enim et omnipotens, peccantibus concedit per poenitentiam, ut qui lapsus est, surgens ac pugnans iterum, inque ea perseverans, speret se posse a Domino desiderandam victoriam adipisci. In Christo enim et ejus clementia, et justitia, bonitas, et propter peccantes et poenitentes abundat quotidie; ut Paulus testatus de illis est, qui peccati causa non egerant poenitentiam, ut dixit in sua Epistola: Quis infirmatur, et ego non infirmor (II Cor. XI, 29)? Et rursum: Ne veniam ad vos, et iterum me humiliet Dominus propter quosdam, qui non egerunt poenitentiam (II Cor. XII, 21). Et Petrus Apostolus Mago Simoni dixerat: Age poenitentiam, si quo modo dimittatur tibi quod fecisti. Et Paulus quem abjecerat, eum suscipi post tempus iterum jubet. Amissionem itaque dignitatis possunt perpeti tales, non detrimentum salutis, ut ait Dominus: Multae mansiones sunt apud Patrem meum (Joan. XIV, 2).
LXXXIII. MONTANISTAE. Montanistae sunt, qui rebaptizant si quos seduxerint homines, et supra baptismum Ecclesiae catholicae aliud suum baptisma insanientes promittunt, qui et Donatiani dicuntur, a quodam Donato in Africa constituto, qui hanc haeresin seminavit, qui et Parmeniani nunc appellantur a Parmenione quodam, qui eorum nuper successit erroribus atque falsitati.
LXXXIV. ABSTINENTES. Sunt in Galliis, et Hispaniis, et Aquitania veluti abstinentes, qui et Gnosticorum, et Manichaeorum particulam perniciosissimam aeque sequuntur eamdemque non dubitant praedicare, separantes persuasionibus conjugia hominum, et escarum abstinentiam promittentes, quae non ex Legis praecepto, sed promotionis coelestis (Matth. XIX, 12), et dignitatis causa voluntati hominum talis a Christo concessa est gratia. Dicit enim Dominus Petro: Non omnes capiunt hoc verbum (Ibid., 11). Et iterum idem Dominus ait: Qui dimiserit uxorem suam sine causa criminis, facit eam moechari (Ibid., 9). Aliud est itaque consensu communi (I Cor. VII, 5) hoc fieri laudis causa majoris consequendae a Domino, et aliud contra Legem suadere, contraque amborum facere voluntatem. Et iterum: Qui non manducat, manducantem non spernat, et qui manducat, non manducantem non judicet (Rom. XIV, 3). Quod ex voluntate est itaque; laudis est amplioris, immo potius mercedis coelestis est desiderium: quod autem extra Legem est, non a Deo Christo est traditum, sed inani hominum praesumptione, et errore inventum: scriptum est enim: Do vobis omnia edere sicut fenum. Hoc autem ideo faciunt, ut escas paulatim spernentes, dicant eas non esse bonas; et ita non a Deo hominibus escae causa fuisse concessas, sed a diabolo factas ut asserant, ita sentiunt. Inque hoc jam creaturam non a Deo creatam, sed a Diabolo eam factam praedicare nituntur, perque hoc mendacium multorum animas captivarunt.
LXXXV. CIRCUITORES. In Africa sunt qui Circuitores dicuntur; hi circumeunt terras et quos inveniunt in via, cogunt eos ut interficiantur ab illis: dicentes se desiderare pati martyrium, et sub causa hac multi latrocinantur interdum. Quidam autem ex his velut biothanati moriuntur, sese dantes ad praecipitium, diversumque subeunt calamitatis interitum; qui cum sine causa perire ita properant, honestae mortis sustinent detrimenta, et judicio Dei futuro se potius implicant, quam solvunt.
LXXXVI. HAERESIS DE CIBO ET SPIRITU SANCTO. Nec desunt, qui cum hominibus non sumunt escas, praesumptione ducti inani, putantes se melius quid facere: quia et Prophetae hoc, inquiunt, faciebant (III Reg. XIII, 9) ignorantes diversam oeconomiam. Christi Domini esse statutam hominibus. Hi de Patre, et Filio bene sentiunt; de Spiritu autem non recte accipiunt, creatum credentes esse et factum sanctum Spiritum, non Deum, sicut Scripturae nuntiant, et Ecclesia catholica praedicat.
LXXXVII. HAERESIS ALIA DE PASCHATE. Alia est haeresis, quae asserit cum Judaeis debere fieri Pascha. Isti in Galatia, et Syria, et Phrygia commorantur, et Hierosolymis, et cum Judaeos sequantur simili cum eis errore depereunt. Inque hoc et suum Judaei confirmant mendacium, cum pervident quosdam Christianos indoctos, legis eorum magis sequi vanitatem, quam regulam catholicae veritatis, et nihilominus illi cum istos concelebrant, ut consortes Judaeorum criminis et sceleris manifestantur, atque ab omnibus dignoscuntur.
LXXXVIII. APOCRYPHI. Haeresis est etiam quae Apocrypha, id est secreta dicitur; quae solum Prophetas, et Apostolos accipit, non Scripturas Canonicas, id est Legem et Prophetas, vetus scilicet et novum Testamentum. Et cum volunt solum illa apocrypha legere, studiose contraria Scripturis Canonicis sentiunt, atque paulatim dogmatizant, contra eas dantes sententias: contra Legem et Prophetas, contraque dispositiones beatissimorum Apostolorum consulta ponentes, e quibus sunt maxime Manichaei, Gnostici, Nicolaitae, Valentiniani, et alii quam plurimi, qui apocrypha Prophetarum et Apostolorum, id est Actus separatos habentes, Canonicas legere Scripturas contemnunt. Propter quod statutum est ab Apostolis, et eorum successoribus, non aliud legi in Ecclesia debere catholica, nisi Legem, et Prophetas, et Evangelia, et Actus Apostolorum, et Pauli tredecim Epistolas, et septem alias, Petri duas, Joannis tres, Judae unam, et unam Jacobi, quae septem Actibus Apostolorum conjunctae sunt. Scripturae autem absconditae, id est apocrypha, etsi legi debent morum causa a perfectis, non ab omnibus legi debent, qui non intelligentes multa addiderunt, et tulerunt, quae voluerunt haeretici. Nam Manichaei apocrypha beati Andreae apostoli, id est Actus quos fecit veniens de Ponto in Graeciam, quos conscripserunt tunc discipuli sequentes Apostolum: unde et habent Manichaei, et alii tales Andreae beati, et Joannis Actus Evangelistae, beati et Petri similiter apostoli, in quibus, quia signa fecerunt magna, et prodigia, ut pecudes, et canes, et bestiae loquerentur, etiam et animas hominum tales, velut canum et pecudum similes imputaverunt esse haeretici perditi.
LXXXIX. HAERESIS QUORUMDAM DE EPISTOLA PAULI AD HEBRAEOS. Sunt alii quoque, qui Epistolam Pauli ad Hebraeos non asserunt esse ipsius, sed dicunt aut Barnabae esse apostoli, aut Clementis de urbe Roma episcopi. Alii autem Lucae evangelistae aiunt: Epistolam etiam ad Laodicenses scriptam. Et quia addiderunt in ea quaedam non bene sentientes, inde non legitur in Ecclesia; et si legitur a quibusdam, non tamen in Ecclesia legitur populo, nisi tredecim Epistolae ipsius, et ad Hebraeos interdum. Et in ea quia rethorice scripsit sermone plausibili, inde non putant esse ejusdem Apostoli. Et quia et factum Christum dicit in ea, inde non legitur. De poenitentia autem (Hebr. VI, 4; X, 26) propter Novatianos aeque. Cum ergo factum dicit Christum (Hebr. III, 2), corpore non divinitate dicit factum, cum doceat ibidem quod divinae sit et paternae substantiae Filius, qui est splendor gloriae, inquit, et imago substantiae ejus (Hebr. I, 3). Poenitudinem etiam non excludit docendo, sed diversum gradum dignitatis ostendit inter hunc qui integrum custodivit, et illum qui peccavit. Dignitatis est igitur detrimentum in eo qui peccavit, non damnum salutis. Nam si fortiter quis pugnaverit per martyrium, recipiet pristinam dignitatem; aut si condigne in hoc saeculo vixerit, impetrat quod desiderat adipisci. Nam in ipsa Epistola rebaptizatores excludit, non baptismum poenitentiae abnegat. Conferendum quod interdum in multis fructuosum inveniatur poenitentibus, quod postea fide, vita, bono opere, et in hoc saeculo a Domino collaudati sunt, perseverantes jam in rebus bonis et operibus fructuosis, quod Dominus dixerat per prophetam: Non ero memor malorum ejus, sed bonorum potius, si jam in bonis permanserint operibus (Ezech. XXIII, 16).
XC. MELITIANI. Melitiani sunt a Melitio quodam in Aegypto, qui de parte fuerat Ariana, et abjectus est ab Ecclesia catholica; qui postea quasi verum sequendo susceptus est, et discipuli ejus cum eo pariter. Atque iterum indifferenter post haec agere cupientes, communicabant et haereticis, et Ecclesiae catholicae. Quorum cum cognovisset indifferentiam, exsortes eos suae communionis effecit Ecclesia catholica.
XCI. RHETORII. Alii sunt in Aegypto et Alexandria a Rhetorio quodam, qui omnes laudabat haereses, dicens omnes bene sentire, et neminem errare ex eis, sed ambulare bene omnes illos, et male eos non credere sentiebat. Si itaque omnes laudabat, quem vituperabat? Ergo non tenet quod verum est. Et Photinus ergo laudandus est haereticus, qui Christum Dominum negat esse ante saecula cum Patre. Et omnis haeresis, quae blasphemat aut in Patrem, aut in Filium, aut in Spiritum. Cur itaque blasphemos haereticos laudat, cum eos Christus Dominus ex hoc jam saeculo damnaverit, dicens: non dimitti hominibus blasphemiam in Spiritum sanctum blasphemantibus et perseverantibus, neque hic, neque in futuro (Matth. XII, 31)? Propter quod constat et istum esse haereticum, imo potius nihil scire; qui eos laudandos non vituperandos et abjiciendos judicaverit.
XCII. DE DIVINITATE CHRISTI HAERESIS. Alia est haeresis, quae dicit Divinitatem doluisse, cum caro pateretur in cruce conjuncta Divinitati: errans in eo, quod non solum Divinitas pati non potest naturaliter, nec teneri, neque videri; verum etiam nec anima hominis, quae a Deo facta est, dicente Domino: Nolite timere eos qui occidunt corpus, animam autem non possunt occidere; sed timete hunc potius, qui potest animam et corpus perdere in gehennam (Matth. X, 28). Errant itaque modis omnibus, qui dicunt Divinitatem Christi esse natura passibilem, et impie sentiunt aut doluisse, aut flevisse, aut ingemuisse: passio enim Christi est carnalis, naturaliter carne non Divinitate dolente. Ideoque non cognoscebatur a Judaeis qui erat in carne passibili loquendo, qui de Lege et Prophetis Deus verus nuntiabatur, palamque in carne venturus praedicabatur, dicente Propheta: Deus palam veniet (Psal. L, 3). Et iterum eodem propheta David: Dominus pars haereditatis meae, et calicis mei (Psal. XVI, 5). Qui est enim calix, nisi ejus passio? qui tantae bonitatis munus et clementiae humano generi conferens, ab Judaeorum iniquissimo ignorabatur populo. Passus itaque est carne passibili, non Divinitate naturaliter impassibili; qui et agnoscitur, et creditur non absente tamen Divinitate, sed conjuncta cum corpore pariter propter mysterium consummationis statutum ac definitum antea. Quod sciens Apostolus non separavit in cruce Divinitatem a carne, dicens: Si enim cognovissent, numquam Dominum majestatis crucifixissent (I Cor. II, 8). Paulus itaque conjunxit utrumque, ut Christi bonitatem et misericordiam nobis manifestaret plenissimam. Petrus autem apostolus quod natura est passibile, et quod est impassibile, docuit ex aperto, dicens: Mortuus quidem est corpore, vivificatus autem Spiritu. Neque ergo caro a Divinitate, nec Divinitas a carne aberat, cum caro pateretur humana naturaliter, et in hoc ipsa permittente Christi Divinitate, mysterium nostrae causa salutis consummabatur a Domino, ut plena devictio fieret inimici, ut in quo videbatur ut homo pati, qui Deus erat in carne, non sibi sed nobis jam vinceret inimicum; nobisque ante devictis, in sui passione in eum credentibus vincendi potentiam aperiret, eumque sequentibus coelestem gloriam ministraret. Non ergo Dei naturalis passio et dolor talis in Divinitate ejus gignebatur, sicut quidam aestimant, alioquin homo solum erat, non Deus et homo, ut scriptum est (Joan. I, 14 et al.); sed mysterium nostrae causa salutis aeternae consummabatur, quod ante fuerat nuntiatum a Lege pariter et Prophetis.
XCIII. HAERESIS TRIFORMEM DEUM FACIENS. Est haeresis quae dicit veluti triformem Deum esse et compositum, ut quaedam pars Patris, quaedam Filii, quaedam Spiritus sancti sit: atque ita credi debere asserit, et hoc dicens nescit, nec intelligit divinae Scripturae sententiam. Triformem enim quamdam dicens substantiam, multo blasphemat maxime, ignorans quod alter est qui misit, alter qui missus est. Ergo est vera persona Patris, quae misit Filium, et est vera persona Filii, quae advenit de Patre, et est vera persona Spiritus, quae a Filio et Patre missa est. Trium itaque harum Personarum una est veritas, majestas, et substantiae aequalitas, et divinitas sempiterna. Qualis est enim immensa et inenarranda Patris persona, talis est et Filii, talis est sancti Spiritus: ut in distinctione nominum ac trium Personarum non sit aliqua naturae diversitas. Immensibilis est igitur haec Trinitas; invisibilis et inenarrabilis, quae fide solum cognoscitur: non tamen expositione humanae vocis ac sensu mortali condigne expromitur. Cum enim dicit mittere Patrem Filium, et Filium mittere Spiritum sanctum, Personarum causa dicit, non loci separatione disjunctos ostendit, propter Sabellium scilicet et Photinum haereticos, qui condigne de Deo intelligere noluerunt, dicente Domino: Cui me similem fecistis, dicit Dominus, et cui similis ero (Isai. XL, 18)? Sicut enim coelum distat a terra, ita distant sensus vestri, et cogitationes, et consilia vestra a sensibus et cogitationibus meis, dicit Dominus (Isai. LV, 9). Cum ergo dicit misisse Patrem, emissum fuisse Filium Personarum causa dicit, ne quis aut ipsum Patrem, aut ipsum Filium esse aestimet, quod ita sentiens delirat Sabellius: et ne iterum missus Filius de coelo, aestimetur non esse ubique in Patre, dixit quidem se missum a Patre, ubique tamen esse cum Patre ostendit, dicens: Pater qui me misit, mecum est (Joan. VIII, 16). Non ergo separationem loci dixit, cum omnia et ipse Filius compleat, contineatque cum Patre et sancto Spiritu; sed ut Patris veram Personam, et Filii talem qualis Patris, et sancti Spiritus sicut Filii veram credamus Personam, harumque trium Personarum unam qualitatis substantiam, majestatem et potentiam cognoscamus, haec ita docere dignatus est, et in carne maxime constitutus; in qua et ejus humilitas enituit saeculo, et inenarranda resplenduit bonitas, et condescensio fragilitatis humanae in tam copiosa clementia ac liberalitate, ut generi manifestaretur humano; haec ita dignatus est operari, atque loqui pro nostra salute, ut nos scire de Deo, et capere et intelligere aliquo ex parte valeamus.
XCIV. DE COELORUM DIVERSITATE. De coelorum diversitate est haeresis quae ambigat. Scriptura enim in primo die coelum et terram facta declarat duo haec elementa: secundo Firmamentum aquae factum, et nihilominus ipsum Firmamentum coelum appellatum fuisse testatur. David autem dicit de coelis ita: Laudate Dominum coeli coelorum, et aquae quae super coelos sunt (Psal. CXLVIII, 4). Sive ergo sex coelos, secundum David, et septimum hoc firmamentum accipere quis voluerit, non errat; nam Salomon tres coelos dicit, ita: Coelum, et coelum coeli (III Reg. VIII, 27). Paulus aeque Apostolus usque ad tertium coelum se raptum fatetur (II Cor. XII, 3). Sive ergo septem quis acceperit, ut David, sive tres, sive duos, non errat, quia et Dominus ait: Pater qui in coelis est (Matth. VI, 9). Nam et Pagani unum coelum, et coelos profitentur interdum. David ergo quod plenum est docuit. Salomon autem quod ex parte est, et beatus Paulus aeque. Liber autem Geneseos duos coelos nobis nuntiavit.
XCV. HAERESIS TERRAM BEATITUDINIS IGNORANS AC REPROBANS. Alia est haeresis quae de terra ambigit, dicens hanc esse solam et aliam non esse: ignorans quod alia est, quae veluti matrix est omnium rerum, universaque continet; quae quasi ὕλη, id est materia, reperitur in Scripturis; quae est invisibilis, et incomposita; quae a Deo facta est in primo die. Haec autem in qua habitamus, super aquam fundata ostenditur, ut dixit David: Qui fundasti terram super aquam (Psal. CXXXVI, 6). Nam matrix omnium rerum terra immensa est illa prior quae in primo die facta est; quae continet aquam, et hanc terram quae habitatur a nobis; quae et humano generi et volatilibus, serpentibus, pecudibus, caeterisque aliis fruges et fructus exhibet opulenter; jussa a Christo Domino Salvatore, sicut scriptum est in libro Geneseos, creaturae servire (Gen. I, 11 et 30 seq.).
XCVI. HAERESIS AQUAM A DEO FACTAM ESSE NEGANS. Alia est haeresis quae de aqua ambigit, quod non facta sit a Deo, sed semper esse eam ex semetipsa asserit: ignorans quod si majus elementum factum est, id est terra, quanto magis et minus, id est aqua, quae continetur a terra! dicente propheta Jona: Ego servus sum Dei, qui fecit mare et aridam (Jon. I, 9). Et David idem dicit factam aquam a Domino. Et tres pueri itidem. Alia itaque est terra, quae continet universa, et alia est quae super aquam fundata est, quippe ista quae habitatur a nobis, de qua ait Propheta: qui fundasti terram super aquam (Psal. CXXXI, 6). Non illam utique primam. Hanc itaque renovari et purgari necesse est, quam et moveri saepe cognoscimus terrae motu, de qua ait Dominus: Ego faciam novum coelum, et novam terram (Isai. LXV, 17). Et iterum Dominus ait: Coelum et terram transire, in Evangelio (Luc. XXI, 33). Haec terra itaque veluti de radicibus illius prioris cognoscitur habere substantiam, quae supra aquam subsistere jussa est, quae copiose humano generi exhibet alimenta.
XCVII. HAERESIS DE IMAGINE DEI IN CORPORE HUMANO. Haeresis est quoque, quae dicit ante corpus fuisse hominis factum, non animam; et quod imago Dei corpus sit, non anima hominis; et quod secundum praedestinationem dixerit ita arbitratur, cum dicat Scriptura: Et fecit Deus hominem, ad imaginem suam fecit eum, masculum et feminam fecit eos (Gen. I, 27). Ignorans, Propheta quid dixerit; cum dicit enim faciamus, promittit facturum se, cumque dicit: fecit Deus, jam opus factum demonstrat, et factam non carnem, sed animam, quae rationalis est declaravit. Nam quod caro sine anima non possit eloqui, non est dubium: ergo caro organum animae est rationalis. Masculum et feminam cum dicit Scriptura, non hic corporum sexum, sed animae dominantis, et subjacentis declarat indicium. Et quod non corpora sint ante facta jacentia, sicut quidam aestimant imprudentes, non est ambiguum, cum caro Adae, ac mulieris postea facta sit; nam septimo die dicit Scriptura de Adam ita: Et accepit Dominus terram de limo, et plasmavit hominem quem fecit. Vides ergo quomodo factum hominem, id est animam ante ostendit rationabilem et immortalem esse creatam a Domino, quae utique imago Dei est appellata: terram autem de limo acceptam adjunctam animae, id est exteriorem hominem, corpus fragile die sequenti manifestavit plasmatum, ac immisso sopore in Adam, posteaque de costa ejus accepisse Dominum, et fecisse mulierem Scriptura testatur ac praedicat: et ut primum sit anima facta, id est sexto die: die autem septimo, corpus de terra plasmatum Adae: sic de viri corpore, id est de latere ejus factam feminam demonstraverit, non est ambiguum: et quod anima ante facta sit, caro autem postea plasmata, et sic postea inspiratione infusa Dei, et spiritalis in fine collata sit gratia, ut sic jam capax homo Legis divinae non impotens a Domino monstraretur. Evidens est ratio veritatis, quod et beatus dicebat David, factam animam primum, sic corpus plasmatum: Manus tuae, inquit, Domine, fecerunt et plasmaverunt me (Psal. CXIX, 73). Ac sic postea fuisse infusum Spitum declaravit, dicens: Et Spiritum sanctum tuum ne auferas a me (Psal. LI, 11).
XCVIII. HAERESIS DE ANIMA HOMINIS INSPIRATA. Alia est haeresis, quae dicit inspirationem animam esse (Gen. II, 7), non inspirationem in animam datam fuisse: ignorans quod si inspiratio anima est, quomodo judicare potest, quod a Deo est infusum proprie, cum non attendat, quod inspiratio divini Spiritus est quaedam gratia, et profectio dignitatis, ut possit homo capax Legis coelestis existere. Et quod habenti animam Adae patri nostro data est inspiratio, non anima inspirata in eum sit, ostendit Dominus in Evangelio: sicut ante enim in Adam inspiraverat ipse, ita postea Apostolis habentibus animam, post Resurrectionem, divini Spiritus majorem gratiam inspiravit, dicens: Accipite Spiritum sanctum. Et non dixit, animam accipite, sed Spiritum sanctum. Qui ergo inspiravit facto homini habenti animam Adae, ipse et postea inspiravit beatis Apostolis habentibus animam; ut cognoscatur, quod per ipsum cuncta sint, et sine ipso factum nihil sit (Joan. I, 3). Nullius rationis est itaque, ut velit quis aestimare inspirationem esse animam, cum facta cognoscatur anima; quae sub Legis conditione posita judicio obnoxia reperitur, de qua ait: Nolite timere eos qui occidunt corpus, animam autem non possunt occidere; sed hunc timete, qui potest corpus et animam perdere in gehennam (Matth. X, 28). Inspiratio itaque quae non est anima, sed gratia dignitatis, de divino Spiritu a Deo Christo perveniens omnibus; quam habentes et custodientes adjectionem accipiunt gratiarum, ut Apostoli, et Prophetae, et omnes justi: injusti autem negligentes, ac contemnentes amittunt tantum meritum dignitatis, ut Saul ille, de quo dictum est: Recessit ab eo Spiritus Domini, et immundus Spiritus fatigabat eum (I Reg. XVI, 14). Et quod in malignam animam non intrabit Spiritus sapientiae Scriptura testatur (Sap. I, 4).
XCIX. HAERESIS DE ANIMA ET INTELLECTU HOMINIS. Alia est haeresis, quae dicit hominis Animam non factam a Deo ita appellari Animam, sed ante, inquit, Intellectus vocabatur, et erat in Coelo; postea autem, quia terrena desideravit, discessisse eam de Coelo, et ex eo eam Animam nuncupatam arbitrantur: ignorantes quod in principio facta a Deo, et creata post Angelos Anima est appellata a Domino, hocque nomen proprietatis accepit a Deo, ut Anima, non Intellectus vocaretur, dicente Scriptura: Anima ejus in bonis demorabitur (Psal. XXV, 13). Et iterum: Quod non derelinques animam meam in inferno (Psal. XVI, 10). Et iterum: Convertere, anima mea, in requiem tuam (Psal. CXVI, 7). Et iterum: Anima mea conturbata est valde (Psal. VI, 3). Et iterum: Ita desiderat anima mea ad te, Deus (Psal. XLII, 2). Et iterum: Benedictus Dominus, qui fecit animam meam. Illud itaque philosophorum inani sententia asserunt, quod divina Scriptura non ita praedicat.
C. GNOSTICORUM ET MANICHAEORUM HAERESIS DE SERPENTIBUS ET A VIBUS. Est haeresis quae pecudes, et serpentes, et aves, rationabiles arbitratur esse ut homines; sicut Manichaei, et Gnostici perditi et quidquid poetae, et philosophi Stoici suspicantur: ignorantes quod homo rationabilis intellectum habeat animi de Deo, id est scire posse de Deo et credere; sensum autem habet corporis cum pecudibus quippe et caeteris aliis similibus, quae sensum quidem corporis habere possunt, intellectum autem animi de Deo habere nullo modo possunt, aut animam immortalem ac rationabilem ut homo, qui imago est Dei appellatus, dicente Scriptura: Nolite fieri sicut equus et mulus, quibus non est intellectus (Psal. XXXII, 9). Et: Homo in honore cum esset, non intellexit, comparatus est pecudibus insensatis, et similis factus est illis (Psal. XLIX, 23). Sensus itaque pecudum, avium et serpentium nobiscum communis est corpore; intellectus autem solummodo est hominum, id est immortalis mortalis animae potentia de sancto in eam infusa Spiritu; quae imago Dei est apellata; quae his omnibus imperat, regit ac possidet universa copiose, ut scriptum est: Dedi vobis omnia sub potestate (Gen. I, 29.)
CI. DE FALSIS PROPHETIS HAERESIS DEO OMNIA MALA ASCRIBENS. Alia est haeresis, quae dicit malos reges et pseudoprophetas non a sua venire et fieri voluntate, sed a Dei eos jussione emitti: ignorans quod non a Deo illos fieri pseudoprophetas, aut malos reges Scripturae annuntiant, sed contra Dei voluntatem, sua voluntate et inimici suggestione sic eos advenire declarant, ut Jamnes et Mambres contra Mosen et Aaron sacerdotes Dei sub Pharaone sua venerant voluntate; cum dicat Scriptura: Regnaverunt non per me, neque per Spiritum meum, dicit Dominus (Ose. VIII, 4). Et de pseudoprophetis ita: Haec dicit Dominus: non illos mittebam, et illi ibant in nomine meo prophetare (Jerem. XXIII, 16, 21). Propter quod etiam contra illos saepe mortis in hoc mundo condignam Dominus decernit sententiam enuntiando. Non sunt itaque a Deo pseudoprophetae missi, neque reges impii recedentes a Domino; sed etsi excitantur mali contra malos interdum dimittente Domino, hoc gignitur, ut malis mali consumantur. Boni etenim sustinentes persecutionem, et justitiam habentes apud Dominum, repraesentationem magnam futuri exspectant praemii. Mali autem ideo a malis, non solum bonis interdum perimuntur, ut illorum iniquitas etiam in hoc saeculo ex parte puniatur.
CII. DE TERRAE MOTU HAERESIS. Terrae motum haeresis quaedam non Dei jussione et indignatione fieri, sed natura ipsa elementorum opinatur, cum ignoret quid dicat Scriptura: Qui conspicis, inquit, terram et eam commoves terrae motu. Et iterum: Adhuc ego movebo coelum et terram. Non attendentes Dei potentiam, elementorum naturae ascribere audent potentiae motionem, ut quidam philosophi vani, qui rerum naturae hoc ascribentes, Dei potentiam non cognoverunt. Quod etiam in hujusmodi rebus indignatio Dei, et potentia operatur, et suam commovet creaturam, conversionis causa et utilitatis: quippe multorum peccantium ac redeuntium ad Dominum Salvatorem atque Creatorem.
CIII. HAERESIS HERMIS TRISMEGISTI DE PECORIBUS ET SIDERIBUS. Alia est haeresis, quae secundum paganorum vanitatem siderum diversa nomina profitetur, ut Hermes ille Trismegistus, qui vanus potius, quam magnus judicandus est; et poetae quidam ei consimiles, qui Cometas, et Pogonias, et Hyadas, Haedos, et talia hujusmodi asserunt nomina delirantes, cum Scriptura pauca nomina siderum nobis dixerit, dicente Job propheta, antequam pagani e sanctis Scripturis siderum nomina transtulissent; dicit enim ipse Job: Qui fecit Pleiades et Arcturum, inquit, et Hesperum, et Austrum, et Oriona, et Luciferum (Job. IX, 9). Haec itaque nomina e sanctis Scripturis accipimus nuntiata; nam omnium siderum nomina non dixit Scriptura, sed potestati Dei reservavit per prophetam declarans, et dicens ita: Qui numerat multitudinem stellarum, et omnibus eis nomina vocans (Psal. CXLVII, 4). Haec itaque pauca nomina legentes e sanctis Scripturis, poetae postea, falsique philosophi, ausi sunt usurpantes suis mendaciis et alia plurima copulare, atque impietatis semina saeculo praedicare, ut ex his sperare putarent etiam omnium siderum, aut plurimorum nomina posse comprehendi. Cum omnium siderum nomina non aliter nisi Deus Christus, per quem fecit Pater universa, posuerit et scierit, atque eis singula nomina vocaverit, ut scriptum est (Ibid.).
CIV. DE VARIIS LINGUIS HAERESIS. Est haeresis alia, quae de lingua et linguis ambigit, quum Scriptura dicat et unam linguam et linguas. Si ergo erat una ante, quia pauci erant, sive postea multae, quia multi creverant jam nati homines in saeculo, non est adeo inutile hoc ita sentire. Post quintam decimam enim generationem ab Adam usque ad Heber bis mille et septingenti anni sunt, sub quo confusio missa est linguarum, propter peccatum quod fecerant aedificantes turrim et civitatem; et ut rebellantes a Deo hoc passi sunt: habentes enim angelicam gratiam, id est multarum linguarum scientiam, non agnoscebant datorem tantae sapientiae Dominum; contraque eum conantes progredi, perdiderant gratiam, quam sine ullo labore divinitus habebant concessam. Et quod sine studio ante donatum fuerat a Domino naturaliter omnibus, ut Dei imagini: postea per studium atque doctrinam, oblivione immissa a Domino, vix discere praevalebant non omnes, nec multas, sed vix paucas linguas, ita ut tres quis, aut quatuor valeret ediscere, atque iisdem vix eloqui. Tamen omnem scientiam linguarum, quae ante duo millia annorum et septingentos annos, offendentes amiserant homines, sub Apostolis rursum post ascensionem suam Dominus per Spiritum sanctum sine quodam labore credentibus conferebat, sicut scriptum est in Actibus Apostolorum. Angelicae enim virtutis est linguas scire omnium hominum; per fidem autem Christi, sine labore linguarum omnium credentibus subministratur scientia; sicut legimus docente divino Spiritu, Apostolos, atque gentes itidem credentes tunc temporis in Christum Dominum Salvatorem, sine labore linguarum omnium donatam scientiam praedicasse; ut sub Petro et Paulo, et aliis factum est, cum docerent gentes, venisse Spiritum Dei a Deo, et linguis multis eos potuisse eloqui, ut audientes homines mirarentur de gentibus, quod tantarum linguarum et ipsi per fidem Christi, scientiam haberent sine doctrina concessam.
CV. HAERESIS DE NOMINE LINGUAE. Alia est haeresis, quae dicit nomen linguae de Judaeis primum processisse, alii de Paganis, cum utrique ita hoc sentientes errore non parvo decepti sint. Homo enim factus rationis particeps fuit; qui ergo loquebatur ratione, quomodo rationis erat alienus? Plus ergo prius est rationis esse participem, et rationabilem dici, quam nomen speciale et locale habere alicujus linguae, atque ex nomine hominis possidere aliquid; ab Adam enim usque Heber duo millia et septingenti anni transierunt. Erat ergo nomen Linguae omnium hominum unum, et una lingua. Ex quo autem contra Dominum cogitaverunt, subtracta est illis scientia ista coelestis, id est linguarum omnium prudentia et sapientia. Et Heber quidem sanctus, qui non discessit a Deo secundum nomen ipsius, Deus voluit genus ejus pullulare amplius, hoc quoque nomine primum in saeculo nuncupari, ut ab Heber, qui non consenserat aedificationi turris rebellantium, Hebraei nomine appellarentur. Prior itaque non solum Paganis, verum etiam et Judaeis, id est ante septingentos annos Heber fuisse cognoscitur justissimus, qui in Dominum credens, et a conjuratione sceleratorum hominum separatus, sui nominis primam hanc a Domino nuncupationem meruit impetrare. Unde et poetae vani aedificationem illam ad sua mendacia transferentes, gigantes docuerunt, Aloidas illos rebellantes ascendere voluisse in coelum per impositionem montium, atque inde eos fuisse damnatos. Quorum deliramenta non latuerunt amplius scientiam ac peritiam Christianam.
CVI. HAERESIS DE ANNIS CHRISTI ET TEMPORE DUBITANS. Alia est haeresis de anno annuntiato ambigens, quod ait propheta Isaias: Annuntiare annum Dei acceptabilem, et diem retributionis (Isai. LXI, 2). Putant ergo quidam, quod ex quo venit Dominus, usque ad consummationem saeculi, non plus nec minus fieri annorum numerum nisi trecentorum sexaginta quinque, usque ad Christi Domini iterum de coelo divinam praesentiam. Quod contrarium invenitur, si ita qui senserint; nam quadringentos jam plus annos transisse cognoscimus, ex quo venit Dominus, atque completos. Quomodo itaque hoc erit rationis de anno, sicut sentire voluerunt hoc ita quam plurimi. Dominus enim quae in uno anno gessit et docuit, haec sola praecepit conscribi. Nam quae ante facta sunt ab eo ac dicta primis triginta annis secundum beatum Joannem, quae dicit, Mundum non capere posse, si universa scriberentur, quae fecerat. Propheta itaque Isaias de anno illo dixit Salvatoris Domini, in quo docuit usque ad passionem, et resurrectionem, et ascensionem in coelum, sicuti et beatissimi tradiderunt, non de trecentis sexaginta quinque annis, ut quidam arbitrantur, sed de anno illo post baptismum scilicet, in quo praedicans credentibus salutis mysteria reserabat de Lege pariter et Prophetis, quae olim dicta sunt testando, atque consummando.
CVII. Alia est haeresis, quae consummationem saeculi secundum temporum definitionem a Deo Christo Salvatore fuisse statutam asserunt. Hincque certum esse numerum consummationis suspicatur, et non plus non minus opinantur, cum prophetae undique nuntiaverint circa 500 annum fieri consummationem saeculi, et sic Dominum de coelis iterum advenire. Daniel enim LXX septimanas numerat, audiens a Christo Domino: Audi, inquit, vir desideriorum, quia septuaginta septimanae statutae sunt in populum tuum usque ad Christum ducem, ut fiant omnia quae dicta sunt de civitate Jerusalem et populo adventura (Dan. XI, 23, 25). Hoc autem sicuti antequam veniret Christus in carnem Danielo dictum est et pene completum est; sic etiam idem numerus usque ad legem quam accepit Moses, et usque ad terrae promissae introitum non satis longe a quingentesimo annorum distare numerum. Dominus itaque cum signa diceret et diversa, fames, persecutiones, inundationem, terrae motus, pestilentias circa finem adventura (Matth. XXIV, 7; Luc. XXI, 25, 26), Petro etiam dixit beato per aenigma de annorum numerositate, cum diceret Petrus: Domine, quoties peccanti fratri concedam? ait Dominus, non septies, sed septuagies septies (Matth. XVIII, 21, 22). Ostendens quidem et quotidianum humani generis delictorum infinitum numerum debere homini dimitti ab homine, et Judae redeunti, sive pagano et aliis carnalibus, et ad Christi fidem de impietate redeuntibus, atque ejus Ecclesiam, cunctis omne debitum ab eis oportere concedi credentibus. Nam et Historiographi Judaei docuerunt, dicentes ad nihilo quadringentos et octoginta plus annos transisse, et sic Dominum advenisse in carnem. Habes etiam in Genesi evidentissime mysterium nuntiatum de Cain septies, de Lamech autem septuagies septies vindictam (Gen. IV, 24), quod duorum populorum in duabus personis unius impietatem, alterius iniquitatem sine cunctatione Scripturarum praenuntiasse non dubium est. Lex enim spiritalis est, secundum Apostolum (Rom. IV, 14); et haec, inquit, duo testamenta sunt (Gal. IV, 14). Neque enim historiam amittimus quod LXX annos fecerit populus in Persida, neque spiritalem scientiam spernimus. Ergo et septuaginta septimanae a Danihelo dictae quadringenti nonaginta anni tunc pene completi sunt, et sic Christus advenit in carnem, et a Christi praesentia usque ad consummationem saeculi pene unde complendum annorum reperies numerum. Septuaginta enim septimanas a Danihel quas vidit interpretes docuerunt. Illi primi sapientes septies et septuagies quadringentos nonaginta annos quem jubilaeum in lege Judaei, non isti sed veteres, et periti illi annum remissionis Christi, et indulgentiae, carnalem praesentiam per figuram ante celebrantes summo gaudio exspectabant, sicut in Levitico continetur. Jubileus autem minor quinquaginta annos habet; non minus, plus autem habere non potest: nam major jubileus quingentos annos habet, minor jubileus quinquaginta. Major itaque minus decima quingentos annos habet, ut ex hoc jubileus unus Christi praesentiam consummationemque saeculi declararet. Septuaginta anni captivitate populi in Persida, etsi historialiter accipiuntur, et postquam redierunt in Jerusalem, et usque ad Christi Domini incarnationem quingenti pene inveniuntur completi: tamen hoc etiam spiritaliter intelligendum est, quod post septuagies septies, id est post quadringentos et circa nonaginta annos oportet Judaeos sub Antichristo cum fallax inventus fuerit a Judaeis ipsis qui primum esse Christum aestimaverint. Non multo post autem cognita ejus perfidia atque fallacia, tunc gerentes poenitudinem qui fuerint reliqui omnes ad Christi fidem Domini pervolabunt, ac poenitentes delicta veniam ab ipso Christo Domino sicut caeteri impetrabunt, ut impleatur quod dictum est: Amen dico vobis, jam me non videbitis, donec dicatis, Benedictus qui venit in nomine Domini (Matth. XXIII, 39). Et ut illud compleatur: Donec plenitudo gentium intret, et sic omnis Israel salvabitur, sicut scriptum est (Rom. XI, 25); et si fuerit populus Israel sicut arena maris, reliqui salvabuntur (Rom. IX, 27). Et quod Isaias beatus aperte de Christo docuerit (Isai. LXI, 1), quod omnibus redeuntibus indulturus est, ipse Dominus dixit ita: Spiritus Domini super me, propterea unxit me, evangelizare pauperibus misit me, praedicare captivis remissionem, caecis visum annuntiare annum Domini acceptabilem et diem retributionis (Luc. IV, 18), de quod Dominus in templo cum accepisset librum Scripturam, quae hanc pervidisset ait Apostolis et in omnibus hoc in sui praesentia nunc fuisse completum, quod et Danihel beatissimus attendit quod ei dixerat Dominus dicens: Audi vir desideriorum, et adverte ab exitu verbi Dei, id est a Christi incarnatione, atque ejus iterum de coelo divina sententia atque consummatione saeculi, quae cum angeli adfutura sit (Dan. IX, 23).
CVIII. DE GIGANTIBUS TEMPORE NOE. Alia est haeresis, quae de gigantibus asserit, quod angeli miscuerint se cum feminis ante diluvium, et inde esse natos gigantes suspicatur; cum Nembroth non a spiritu, id est non ab angelo, sed ab homine Chus qui filius fuit Cham, inde natus sit postea, qui et in Scriptura primus Gigas est appellatus, quod iste coepit esse venator, et fortis homo ut et Gigas appellaretur in terra: Inde dicturi sunt, inquit, sicut Nembroth Gigas ita fortis est (Gen. X, 9), si qui ei similis in fortitudine postea videretur. Homines itaque fuerunt fortes, et a juventute rapaces, vastatores, jaculantes, cursitantes, praedationi vacantes, inde veluti alieni non solum morum, verum etiam visus hominum: enormes etiam ut contra naturam aliorum hominum tanta scelera perpetrantes nuncuparentur et gigantes. Gigas enim per etymologiam, terrae monstrum dicitur, ex duobus nominibus compositum sive forma, sive vita, sive visu, sive fortitudine, sive mole membrorum. Nam ut scias gigantes non alia natura, sed de hominum fuisse progenie editos, et ἐξαδακτύλους in Regnorum libris habes, quos forma grandi, et mole membrorum diffusos, et ingenti fortitudine, de genere gigantum Regnorum libri annuntiarunt post duo millia et trecentos annos diluvii; sicut et illum Goliath quem dejecit in pugna solus David beatissimus rex et propheta; cujus et aliorum talium carra, inquit, instructionem portabat armorum. Quia ergo bestiali more a pueritia ad rapinam erant dediti hujusmodi homines, et veluti a natura hominum morumque alienos Scriptura nuntiavit. Nam quod illi angeli, qui de coelo dejecti sunt, non sint humanae naturae similes, non est dubium, nisi solum, quia nefanda et contraria, contraque Legem suggerere, sicuti et nunc hominibus faciunt, praevalebant intrantes in homines, id est suadentes, sicut Judaeis inimicus humani generis persuasit contra Deum, contraque sanctos prophetas talia scelera perpetrare, sicut scriptum est: Intravit, inquit, Satanas in Judam. Ita igitur et ante intrantes immundi spiritus in animas hominum ac feminarum, malae persuasionis scelera in orbem terrarum diffuderant. Si qui autem putaverit esse justum, angelos ita peccasse transformatos in carne, ut in ea remansisse, aut ita factos carnales crediderit, violenta ratione decernit historiam; sicuti et paganorum, et poetarum mendacia asserunt deos deasque transformatos, nefanda conjugia commisisse. Quod si factum est aliquando, et nunc fieri non erit ambiguum: quod autem non factum est aliquando, nec modo fieri manifestum est. Gigas autem et in bono accipitur virtutis causa: Exsultabit enim ut Gigas ad currendam viam. Quod in Christi divina praesentia, probatum ostenditur atque consummatum.
CIX. HAERESIS DEO TRIBUENS PAGANITATEM ET OMNIA FACINORA. Alia est haeresis, quae dicit Paganitatem a Deo institutam, non ab hominum malignitate, et suggestione inimici, vitiorum causa, et facinorum gignendorum fuisse excogitatam. Quae ergo a Deo instituta est, quomodo damnatur ab eodem Deo? Nam quod ab origine mundi, Dei Patris omnipotentis, et Filii ejus, et sancti Spiritus scientia nuntiata sit, non est dubium; cum enim in libro creaturae mundi, id est in Genesi scriptum habeas: Et dixit Deus, et fecit Deus (Gen. I, 3, 7). Et iterum: Dixit Deus fiant luminaria (Ibid., 14). Et sexto die dixit Deus: Faciamus hominem ad imaginem et similitudinem nostram (Gen. I, 26). Et fecit Deus; non angelo utique persuasore in creatione hominis, sed Filii sui Christi Domini nostri, et sancti spiritus manifestum est. Habes enim in Genesi, id est in primo libro, sanctam adorandamque Trinitatem ante hominibus nuntiatam; dicit enim ita: Et pluit Dominus a Domino sulphur et ignem (Gen. XIX, 24). Et iterum de Spiritu in primo die: Et Spiritus Dei superferebatur super aquam (Gen. I, 2). Et Pharao rex Aegypti dicit: Quis haec interpretabitur, inquit, nobis, nisi qui Dei habuerit Spiritum (Gen. XLI, 38)? Et David: Verbo Domini coeli firmati sunt, et Spiritu oris ejus omnis virtus eorum (Psal. XXXII, 6). Postea vero voluntas hominum prava, recedens a tanta scientia pietatis, idolorum mendaciis ac vanitatibus studiose cum properat inservire, turpissimaeque vitae se dare maluisset, judicio damnationi obnoxio tenebatur, ita ut ante prophetae dicerent: Sacrificans Diis eradicabitur (Exod. XXII, 20). Et iterum: Dii qui coelum non fecerunt, eradicabuntur (Psal. XCV, 5). Et ideo Dominus non suam novam praesentiam ostendebat, dicens: Qui loquebatur in prophetis, ecce adsum (Isai. LII, 6). Neque ergo angelos adorari praecepit alicubi Dominus, neque mundi elementa, nec creaturam aliquam, neque idola, quae hominum voluntas pessima sui sceleris et turpitudinis perpetrandae causa maluit invenire, ut colentes ea effusam operandi mali possint habere licentiam: nam et ipsum nomen idoli species doli, et formae praevaricatio, de interpretatione Graeca est nuncupatum. Trinitas itaque Christianitatis ab origine Mundi praedicabatur, et veritas pietatis sine intermissione ubique docebatur; nam et David docet: Dixit Dominus Domino meo (Psal. CIX, 1). Et: Spiritus tuus bonus deducet me in viam rectam (Psal. CXLII, 10). Et iterum: Spiritus Domini implevit orbem terrarum (Sap. I, 7). Et: Quo fugiam a Spiritu tuo, et a facie tua quo vadam (Psal. CXXXVIII, 7)? Nam Salomon docet (Sap. XIV, 15), quod idololatria ab homine instituta sit; quia amissum filium suum cum diu fleret quidam pater, fecit imaginem eidem, et videndo delectabatur in ea, atque ex eo traditam fuisse posteris, diversamque impietatis materiam inde humano in genere pullulasse.
CX. HAERESIS DE CHRISTIANIS TEMPORE ULTIMO VERBO DEI CREDENTIBUS. Alia est haeresis, quae dicit Christianos nuperrimos et posteriores Judaeis, et Paganis fuisse creatos: ignorans quod Judaeis, et Paganis natura priores creati sunt, et fide, vita, et tempore, sacrificio, et conversatione.
Fide quidem, quia ab Adam usque ad Moysen tribus annorum millibus et septingentis, omnes justi Deum, et Deum, Dominum, et Dominum colentes, etiam Spiritum sanctum, veram nuntiabant trinitatem, ita ut ipsam Trinitatem integram sine labore possis cognoscere ab illis beatis prioribus et antiquis, nobis etiam hoc postea fuisse manifestatum a Domino. Cum enim dicit Scriptura: Pluit Dominus a Domino super Sodomam et Gomorram sulphur et ignem (Gen. XIX, 24), quid tibi videtur nuntiare? nonne Deum Patrem per Filium suum, id est Christum Deum, cuncta signa et mirabilia perfecisse declaravit? quod sciens David, Dominum Patrem, et Dominum Christum, id est Verbum ejus, et sanctum Spiritum nuntiabat: trinitatem quidem personarum, unius tamen majestatis, et substantiae ac divinitatis aequalem potentiam nuntiabat. Tamen Filium de Deo Patre esse priore, et Spiritum sanctum, proprie demonstravit, edocens: Verbo Domini coeli firmati sunt, et Spiritu oris ejus omnis virtus eorum (Psal. XXXII, 6). Et iterum alibi: Dixit Dominus Domino meo (Psal. CIX, 1). Et omnes prophetae de Verbo et Spiritu nuntiaverunt, ubique ita dicentes: Et factum est verbum Domini ad me (Esai. XXXVIII, 4); et: Spiritus Domini fuit ad me (Isai. LXI, 1; Ezech. XI, 5). Ergo non est fidei causa temporalis Christianitatis, sed ante Judaeos, et Paganos in Lege quidem studentibus et quaerentibus erat manifestata; non autem cupientibus vox Patris omnipotentisque scientia nuntiabatur a sanctis illis Doctoribus et perfectis.
Vita etiam non alia priores illi sancti, nisi hac in qua nos vivimus, utebantur. Usque ad Abraham enim non circumcisionem habentes, non sacrificiis gaudentes Deo placebant, et justi in omnibus ab eo nuntiabantur. Dixit enim David: Sacrificium Deo cor contribulatum (Psal. L, 19), et: Immola Deo sacrificium laudis (Psal. XLIX, 14).
Et quod necessitate indocilitatis cogente, sacrificia temporalia, non perpetua nec vera fuerunt indicta Judaeis, nec salutaria, dicit propheta ad Judaeos: Ecce ego facio nova (Isai. XLIII, 19); et: Priusquam veniant, annuntiata sunt vobis (Isai. XLVIII, 5, 6). Ante ergo Judaeis Isaias testabatur propheta: Quis enim exquisivit haec de manibus vestris (Isai. I, 12)? Et iterum: Circumcidimini corda vestra, et non corpora vestra (Jerem. IV, 4). Quale autem est, quod sacrificium Melchisedech sub Abraham in primis obtulerit, ante quadringentos annos quam Judaei nominarentur, aut Juda nascerentur, et antequam acciperent librum Geneseos, praevidens mysterium Christianitatis? ut omnia quae in Christianitate sunt, sive fides, sive vita, sive sacramentum, non temporalia, sed ab origine mundi statuta et nuntiata, et potius celebrata cognoscas. In Christo autem et per Christum, per quem cuncta facta sunt, oportuerat nos ab eo videre et cognoscere, et quod erat majus in Lege mysterium de eo ante nuntiatum, ab ipso plenius excipere completum, consummatumque.
Nam quod et castitas similis fuerit in prophetis quam plurimis non est dubium, ut in Elia, Elisaeo, Daniele, Jeremia, Esdra, tribus pueris, et aliis multis beatissimis; ut in Christi praesentia, et quod supra Legem erat, ante nuntiatum ab eis cognosceretur, et quod per legem conjunctum erat, ipsius firmaretur divina sententia, voluntatique hominum et studio concessa haec gratia nosceretur. Ideo et ipse Dominus priores illos sanctos ante Legem nobis, et nos illis prioribus secundum fidem justitiae copulabat: Judaeos autem, et Paganos respiciens, qui medio tempore inter mandatum erant et gratiam positi, qui inimica voluntate ac perniciosa pessumdati reperiuntur in vitiis carnalibus, doctrinae coelesti inimici et adversarii, aeterno poenarum judicio reservati.
CXI. DE CORPORE ET ANIMA HOMINIS HAERESIS NOCENTISSIMA. Est haeresis, quae dicit nasci Paganos naturaliter, non Christianos, id est, rerum natura corpus et animam hominis non a Deo per Christum creari quotidie, sed per vanitatem paganam ita progredi arbitratur: cum ab Adam usque ad Abraham, et postea usque ad Judam, qui post Abraham quartus est in generatione, non Pagani fuerint, neque Judaei appellati; sed Gentes a provinciarum nomine et diversitate nuncupati. Pagani autem post Judaeos, sive a pago, id est loco, sive a provincia una dicti sunt, sive a Pagano rege, quod verum esse, ut ait Hesiodus Graecus poeta, manifestum est. Si ergo a pago, loci est indicium, sicuti et nunc dicitur de pago illo: si autem de idolis, quod ea colentes sculptilia ita nominabantur Pagani, id est Gentiles; quia, non a Deo idola, sed ab hominum pravissima inventa sunt voluntate, sicut et Scriptura nostra (Sap. XIV, 15, seq.). Et Paganorum quam plurimi nuntiarunt, homines haec invenisse ad seductionem damnationemque animarum, quod illa aspiciens populus delectabatur epulis, in quorum vanitate suis animis interitum afferebant (Exod. XXXII, 6). Certa autem est probatio et major, quod a Pagano rege ut ait Hesiodus Graecus poeta, Pagani sint appellati, quod postea ex rege Pagano Deucalionis filio et Pyrrhae, quasi plausibile atque amabile nomen ejus habentes, imo potius colentes memoriam ejus usque in hodiernum diem, hoc est mendacium nominis usque nunc detinent percolentes. Helles itaque, id est Graecus homo, a lingua et a nomine regis dicitur, qui fuit Deucalionis filius, qui ita appellatus est, sicut ab Italo Itali, et Romani a Romulo, et Latini a Latino nomen acceperunt, non ab idolorum impietate. Idola etenim, id est formas sculptilium hominum, postea pessima voluntas invenit. Linguam autem graecam provinciae unius proprietas declaravit, quam rex Paganus ex suo nomine confirmavit, ut Romanos Romulus nuncupavit, et ut ait Hesiodus, a Graeco rege fuisse Graecos appellatos, qui Graecus nomine filius fuit Deucalionis.
CXII. DE ANNORUM MUNDI INCERTITUDINE HAERESIS. Alia est haeresis, quae dicit incertum numerum esse annorum a mundi origine, et ignorare homines curricula temporum: cum ab Adam usque ad diluvium decem sint generationes et annorum MMCCXLII anni. Et a diluvio usque ad confusionem linguarum sub Eber sancto, qui non consenserat aedificationi turris, quinta sit generatio, pene DC anni; quando et nomina provinciarum divisa sunt, veluti LXXII linguarum. Exinde usque ad Abraham patriarcham quinta est generatio, anni DXL. Et ab Abraham usque ad Mosen septem generationes, anni CCCCXXX, ut ait beatus Apostolus. Et a Mose usque Samuel judicem DCXXIX anni. Et a Samuel et David usque ad captivitatem Judaeorum in Persida, anni pene D. Et a captivitate usque ad Domini nostri praesentiam, anni pene D. Et inde a Domino usque nunc, anni CCCLXXX plus. Ergo si haec fides erat in illis prioribus sanctis nostris patribus quae in nobis est, ab illis autem ante est tradita et praedicata, id est Patris, et Filii, et sancti Spiritus: haec quippe divina scientia, quomodo temporalis est, ut quidam aestimant, et non ab origine mundi haec ante scientia Christiana cunctis hominibus nuntiata, quae in mandato et Lege manifestata et praedicata ostenditur? Si autem in medio temporis sub Mose, per umbram minus dictum sit aliquid, non utique dantis erat invidia Domini, quantum non capientis populi coeleste mysterium, incapax et debilis hominum, et non valentium incusabitur infirmitas. Denique ipse Christus Dominus, quod ante nuntiaverat per sanctos prophetas, hoc et postea firmando praeceperat dicens: Euntes baptizate omnes gentes in nomine Patris, et Filii, et Spiritus sancti (Matth. XXVIII, 9); ut non solum fidem pristinam ab origine mundi hanc esse declararet, verum etiam vitam in qua nos degimus hodie, in circumcisione cordis, non carnis jactantia comprobaret (Galat. VI, 13). Errant ergo nimium qui generationem hominis, aut Paganae impietati, aut Judaicae audent ascribere vanitati; cum Judaeum nisi dies octava susceperit, Judaeum non licet appellari, nec Paganum aeque nisi deos vanos hominem fecisse putaverit. Ergo natura rerum Deo ascribenda est, non alicui horum vanitati: doctrina autem quae fecundat post naturam, si vera fuerit, fidei Dei copulanda est, ac saluberrimae servituti jungenda; non recedens ab ea quippe, sed suum potius per fidem agnoscens Dominum, recordansque Creatorem naturaliter. Itaque non naturae animi infirmitas hominum, sed prava voluntas est potius accusanda, dicente Domino: Et nunc si volueritis et audieritis me, bona terrae manducabitis: si autem nolueritis, nec audieritis me, gladius vos comedet. Os enim Domini locutum est (Isai. I, 19, 20). Et hoc: Venite ad me, omnes qui onerati estis, et ego vos sublevabo (Matth. XI, 28).
CXIII. HAERESIS DE SEPTEM PLANETIS. Habenda est et haeresis, quae dicit nomina dierum, Solis, Lunae, Martis, Mercurii, Jovis, Veneris, Saturni, a Deo haec ita posita ab origine Mundi, non hominum vana praesumptione nuncupata; cum a prima origine usque ad Graecos reges, et Hermen fallacissimum illum, qui haec nomina vanissima, et frivola mentiendo ausus est nuncupare, si quaerere volueris, invenies multum fluxisse temporis, et sic Paganos, id est Graecos, haec nomina posuisse; cum etiam secundum septem Stellas dixerint hominum generationem consistere, ut ille ipse delirans hoc definit. Dierum enim numerus primus, secundus, tertius, quartus, quintus, sextus, septimus, a Deo est appellatus (Gen. I), non in hac vanitate nuncupationis turpissimae initio enuntiatus, aut traditus.
CXIV. Est haeresis quae cum legit in Genesi verbum dicente Domino de Adam: Ecce Adam factus est quasi unus ex nobis sciens bonum et malum. Et nunc ne quando extendat manum suam et tangat et gustet de ligno vitae et vivat in aeternum (Gen. III, 22). Expulit, inquit, eum Dominus de paradiso invidiae causa: et primum hoc sentiunt, quod alter Deus fecerit animam, alter carnem, ut Manichaei, Gnostici, Nicolaitae, et alii perditi arbitrantur dicentes, quod alter quidem bonus Deus est, alter autem malus, inquiunt: in hoc saeculo, et malum Deum hunc aestimant dixisse ut pellerentur de paradiso; non attendentes quod unus Deus atque idem Pater per Filium fecerit Adam patrem nostrum, dederitque ei mandatum, ut custodito eo permaneret immortalis, praevaricatoque mandato pelleretur de paradiso, ut scriptum est, et quia suasione inimici hoc perpessus est; cum non attendunt ad Christi misericordiam, in praecipitium mortis descendunt perpetuae. Hic itaque non invidens Deus repulit patrem nostrum de paradiso, ut non ibi moraretur, aut non gustaret de ligno vitae; sed magis eidem consulens in parvo peccanti non pepercit, ne parcendo ad majora etiam crimen alia inveniret eum prodeunte aetate ampliore, posteaque criminali judicio reum factum amplius condemnaret. Nam inter hominem et diabolum erat Christus auditor pariter et judex justissimus et bonus in omnibus; itidem et homini quidem in modico peccanti non pepercit, dans nihilominus et huic condignam sententiam juxta peccatum quod fecerat; et diabolo aeque locum poenitentiae relinquens. Non autem intelligente diabolo ut mali tanti suggestionis poenitudinem gereret, majus ei post servabat judicium. Et homo quidem cum pellitur e paradiso pronior ad poenitentiam reperitur; diabolus autem cum durior ad poenitentiam pervidetur, majorem futuri judicii a Christo Domino servitutem exspectat, sicut dictum est: Noluit intelligere ut bene ageret (Psal. XXXV, 4). Et iterum: Malitiam autem non odivit (Ibid., 5). Quia ergo in parvo peccans recepit Adam persuasus a diabolo ut manducaret, egitque statim poenitudinem, meruit delicti veniam impetrare, atque in paradisum in Christi praesentiam, filiorum etiam procreatione remeare. Diabolus autem non gerens poenitudinem et ejus satellites majori judicio reservantur, ut dixit Dominus: Ite a me in ignem aeternum quem paravit Pater meus diabolo et angelis ejus (Matth. XXV, 41).
CXV. DE MUNDIS INFINITIS HAERESIS. Alia est haeresis, quae dicit mundos esse infinitos et innumerabiles, secundum philosophorum quorumdam inanem sententiam: cum Scriptura mundum unum dixerit, et de uno docuerit. Haec etiam de apocryphis prophetarum, id est secretis, ut ipsi Pagani dixerunt, sumentes; ut et Democritus ille, qui multos mundos esse asseruit, deque sua sapientia cum hoc praedicat, multorum animas, sensusque dubios diversis erroribus concitavit.
CXVI. HAERESIS DE ADAE ET EVAE CAECITATE. Sunt quidam haeretici, qui patrem nostrum Adam et Evam matrem nostram, aestimant caecos ante fuisse, quam gustarent de arbore; posteaque aperuisse suos oculos, ac tunc quod nudi essent pervidisse: cum ante Scriptura dixerit (Gen. III, 7), quod vidit etiam oculis suis arborem, et fructum ejus; et quia bona aspectu, et suavis visu; et extendens manum, gustaverit. Haereticorum est itaque dementiae, et Judaeorum potius caecitatis, hoc ita sentire, cum modum non intelligant nuditatis; hancque amissionem immortalitatis in praevaricatione mandati nos docuit, non corporis nuditatem. Quod nos Apostolus docuit, dicens: Et, si induti Christum, non nudi inveniamur (II Cor. V, 3). Et iterum: Induite Christum Jesum (Rom. XIII, 14). Et quod Dominus in Evangelio increpat, dicens illi qui non indumentum nuptiale habuit, qui erat vocatus ad nuptias (Matth. XXII, 11).
CXVII. Est haeresis, quae cum audit in Genesi quod Dominus pellicias tunicas post praevaricationem nostros parentes vestiri, aestimant corpora tunc temporis fecisse, eosque sic induisse, cum septimo die Scriptura dixerit, accepisse Dominum terram de limo et plasmasse eorumdem corpora, atque ita mulieris carnem de costa Adae postea perfecisse. Non ergo hic corpora eorum pellicias tunicas nuntiabat, sed de potentia divina dedisse eis sapientiam declarabat, ut facerent sibi corporum indumenta, ut scriptum est: Quis dedit mulieribus sapientiam ad texendas tunicas? Si autem quis voluerit accipere quod Dominus fecerit eis tunicas, et omnipotens fecit ex nihilo quod scriptum est: Qui vocat ex nihilo ea quae non sunt tamquam quae sunt (Rom. IV, 17). Si ergo sua sapientia fecerit tunicas, ut ait Propheta, rationis est; sive Deus sua virtute hoc illis praestiterit, non irritum. Nam in Templo mulieres et virgines operabantur purpuram et byssum et linum et alia utensilia ad honorem templi atque quod perimentum pariter etiam ornamenta templi diversa et varia.
CXVIII. HAERESIS CULPAM FILIORUM IN PARENTES TRANSFUNDENS. Est haeresis, quae in Exodo cum audit quod Mosi occurrerit angelus in diversorio ubi applicaverat, eumque vellet interficere, non ejus filium qui nondum fuerat circumcisus; non parvum hinc sibi assumit scandalum. Si enim et ita quis vult sentire, quod minas eis tendebat angelus, quia transactis diebus statutis, id est octo, in quo oportuerat circumcidi masculum, non fecissent, Deique praeceptum ita contempsissent: ideoque in parva aetate constitutorum culpa filiorum non est illorum, quantum parentum eorum, ut scriptum est. Unde cum intelligeret, quod culpa esset parentum non infantis, statim, inquit, accepto calculo circumcidit puerum mater ejus, cujus visu sanguinis illico recessit ab eodem angelus (Exod. IV, 25, 26), mortisque poenam quam ei minabatur inferre, omni modo removerat. Non enim Moses in illa hora dignoscitur circumcisus, sicut quidam opinantur, sed filius ipsius est circumcisus; quia quod ante sub Patriarchis et Lege jubebatur, tardo opere, non veloci implebatur a populo, aut parentibus quorumdam, ut scriptum est (Jos. V, 5, 7).
CXIX. HAERESIS DE LIBRO DEUTERONOMII. Sunt quidam, qui turbantur haeretici de Deuteronomio, in quo Moses cum exiret de corpore, huncque librum conscriberet de quatuor libris repetendo, in quo veluti prioris Legis firmamenta decernit, Christique carnalem praesentiam plus contestatur, non parvo ducuntur errore aliter sentientes. Nam quae in Lege, id est in Exodo, scripta sunt, eadem et in ipso libro continentur; solum autem hoc videtur plus ab eo dictum, quia addidit: Prophetam vobis suscitabit Dominus Deus vester de fratribus nostris, sicut me, audietis eum (Deut. XVIII, 15, 18); erit autem si quis eum non audierit, radicitus eradicabitur (Ibid., 19). Quidam enim putant de Deuteronomio dictum ab eo, quod et in ipso (Deut. V, 5) acceperit in monte iterum tabulas conscriptas lapideas, cum in Exodo bis (Exod. XXIV, 12); cognoscitur accepisse, atque in montem ascendisse. Rationis est itaque, ut quod Legis et gratiae erat, manifestaretur de Christo Domino; ut quod in Lege per umbram celebratur, in Christo carnali praesentia diffusa coelesti gratia ex credentibus nuntiaretur, ipsumque in libro conscriptum omnibus velut testimonio traderetur.
CXX. DE NUPTIARUM LEGITIMARUM CONTEMPTORIBUS. Quidam sunt haeretici, qui cum audiunt David dixisse in quinquagesimo psalmo, quod in iniquitate conceptus sum, et in peccato peperit me mater mea; aestimant ita dixisse prophetam, quod jus nuptiarum legitimum iniquitatem esse dixerit atque peccatum. Cum ante dicatur in Geneseos libro: Nascimini, et multiplicamini, et implete terram (Gen. I, 28). Et: Honorandae nuptiae (Hebr. XIII, 4). Nam si ita quis senserit, ergo et justi tot tantique in iniquitate concepti sunt, cum et in ventre sanctificati sint, ut Patriarchae (Gen. XXV, 23), Prophetae (Jerem. I, 5), Judices (Judic. XIII, 5, 7; XVI, 17), Jeremias (Ubi sup.), et Joannes Baptista beatissimus (Luc. I, 15), ut scriptum est. Sed ignorant quod alio modo dixerit propheta David, non de naturali generatione, sed de transgressione Adae patris nostri, et Evae, qui post transgressionem mandati pulsi de paradiso genuerant filios; atque inde quasi matrem omnium post iniquitatem transgressionis mandati, eam sic concepisse, atque eam ita peperisse docuerit. Quomodo enim de se dicebat David in iniquitate conceptum, et in peccato genitum, quum legitimo jure natus sit, electusque a Deo (I Reg. XVI, 12; I Par. XXIX, 4) ad tantam regni gloriam peteretur, ut de eo scriptum est? Non ergo hic in iniquitate, aut in peccato genitum edocebat; sed parentes nostros Adam, et Evam voluit ostendere, quod ante admisso peccato, id est transgressione mandati, postea sic genuerit filios, atque de eis nos omnes itidem parturierit. Ideoque post praevaricationem, in dolore parturies filios (Gen. III, 16), inquit; quia ergo de parentibus habemus illis prioribus praevaricationis iniquitatem communem carnis, atque generalem ex haereditate prima descendentem in omnes, ut dixit Apiostolus: Sicut per unum hominem mors introivit in omnes homines (Rom. V, 12). Hoc enim jus conjugii a Deo promulgatum laudatur quotidie, ac benedicitur consuete; nam et quod erat primum ostendit tristitia, et quod Christi gratia coeleste credentibus erat allatura magnum gaudium, nuntiavit dicens: Si quis non regeneratus fuerit ex aqua et Spiritu, non intrabit in regnum coelorum (Joan. III, 5). Ideoque in psalmo eo praescius futuri gaudii, testatus est dicens: Asperges me hyssopo et mundabor, lavabis me et super nivem dealbabor (Psal. L, 8); ut per eum nos etiam credentes in salutari baptismo cum eo pariter gratulemur.
CXXI. DE DIVISIONE ORBIS HAERESIS. Sunt quidam Haeretici, qui de divisione orbis terrae, et partitione habitationis, recte non sentiunt: disputantes quod Graeci coeperint, aut Aegyptii, aut Persae, describere orbem terrae universum, non beatus Noe suis filiis tribus post diluvium diviserit, dederit, ac definierit, et partierit ordine. Unde postea historiographi accipientes velut quasdam semitas, diversis sunt falsitatibus ementiti. Tribus itaque filiis Noe, Sem, Cham, et Japhet omnem divisit orbem terrarum, et tradidit. Sem quidem orientalia Indiae, Persarum usque ad partem aliquam Meridiani; Occidentis, Septentrionis usque ad montem Libani, finesque ibi suum primogenitum habiturum fixa sententia confirmavit. Cham etiam secundo filio omnes Syrias, et dioeceses Aegypti, Africae, Aethiopum ingentem latitudinem prope fines tendentem Oceani, atque Hispaniarum censendo distribuit, possidendamque eam atque habitandam spiritu divino pronuntiavit; in medio autem usque Cappadociam, id est Tauri montem, fines habere concessit. Tertio autem Japhet nomine, Cappadociam ingredientibus, atque a Cilicia exeuntibus loca frigida, quae Armeniae, Bosphori, Ponti, Thraciae, Pannoniarum, Illyrici, Italiae, et occidentis universas partes, jussu divino ei statuendo attribuit. Et de primo quidem XXV generationes numerat descendisse. De secundo XXXV id est de Cham. De Japhet autem, cui minor generatio numerabatur tunc temporis, id est quintadecima tantummodo, ei amplior optanda a beato Noe promittebatur in posterum adfutura, dicente Scriptura: Dilatet Dominus Japhet, habitet tabernacula Sem (Gen. IX, 27). Cum minori filio minor numerus generationum reperiebatur concessus tunc temporis, major crescendo eidem numerus postea amplificabatur adventurus quam duobus ejus fratribus, ut et media, et extrema loca, id est Chananaeorum, Aegyptiorum, Afrorum, Persarumque teneret imperia. De quo postea Romani sunt editi, victores orbis terrarum, atque rectores universarum gentium: unde cognoscimus Romanos, Latinos, Italos de Japhet genus deducere, atque hos orbem terrarum sua sub ditione tenere quotidie, atque ante saepius tenuisse. S. quid autem falsitate Graecorum putatur esse antiquum, temporale modis omnibus ipsorum auctoribus testantibus comprobatur, Solone testante Atheniensibus, quod ab Aegyptio audierit sacerdote, dicente ei: Solon, Solon, Graeci vos semper estis novelli, atque pueri. Graecus autem numquam erit senex, aut antiquus, neque doctrinam aliquam, aut scientiam habetis antiquam; sed ab aliis raptam atque invasam habetis, eamque diversis mendaciis immutatam exponitis, atque ita homines edocetis. Plato enim in Timaeo ita dictitat. Nam post confusionem linguarum tunc nomina diversa coeperunt emanare, atque inde sumentes graeci historiographi duo aut tres diversa velut monimenta conscribentes, temporalitatem cum suam volunt obumbrare atque abscondere, a suis testibus mendacissimi judicati sunt atque comprobati. Cum enim quinquaginta de ipsis consentiunt de antiquitate nostra, id est Graeci, Aegyptii, Chaldaei, Syri, duo autem aut tres dissentiunt: justius est multis consonantibus in unum, quam duobus aut tribus dissonantibus historiographis acquiescere, quia multi illi verius quam duo edixerunt.
CXXII. DE DILUVIO HAERESIS. Est et haeresis, quae dicit sub Deucalione et Pyrrha diluvium fuisse antiquius, quam quod sub Noe factum est. Quod pagani transferentes mutatis nominibus impio modo, et arcam velut in Graecia fuisse post diluvium asserunt; et quod est temporalitatis in paganitate vanissima, ab eis velut antiquum cum multo mendacio praedicatur. Et quod factum est in Thessalia loco brevi, velut factum ubique, id est in mundo, a paganis furacibus edocetur. Quod fuit quidem post annos in Thessalia, in loco interdum modico, illud autem diluvium in omni saeculo factum est, sicut et eorum Scriptura testatur Gentilium.
CXXIII. HAERESIS DE SIGNIS ZODIACI ET ORTU HOMINUM. Alia est haeresis, quae dicit secundum duodecim Zodiaci signa nasci homines, sicut Mathematici illi vanissimi, totiusque erroris et sceleris assertores: haecque audientes interdum indocti quam plurimi lege Dei dimissa, mathematicorum inservire non dubitant vanitatibus: unde completur Apostolica sententia: Coluerunt et servierunt creaturae potius quam Creatori (Rom. I, 25). Et iterum: Videte ne quis vos decipiat per philosophiam et inanem fallaciam secundum elementa mundi, et non secundum Christum; quoniam in ipso habitat omnis plenitudo divinitatis corporaliter (Coloss. II, 8). Ergo ignorant quod Zodia ista duodecim, quae ab illis dicuntur, diversa sunt climata, diversaeque regiones in orbe terrarum a Deo dispositae ut inhabitentur, locorumque ac temporum diversa temperamenta statuta sint, ut calidum, frigidum, siccum, et humidum, ut quatuor angulis saeculi, e quibus cum veluti pleni qualitate fontes exuberant flatu, respirantes in invicem virtute nimia insita proprie, mixtioneque existente salubri: rursum cum diffunditur eorum ubique mixtio, amoena temperies salutis inde cunctis habitantibus subministretur, atque ita divina potentia mortalibus vita dulcis, et prospera concessa a Domino, et impertita non ignoratur.
CXXIV. DE ANIMABUS SCELERATORUM HAERESIS. Nec deest haeresis, quae dicit animas fenerariorum, sceleratorum, et homicidarum, et aliorum talium transire in daemones, ac pecudes, et bestias, et serpentes: ignorantes quod anima hominis cum exierit de saeculo, sive bona, sive mala, id est pia, atque impia, ab angelo ducitur in locum statutum, ut in futurum percipiat juxta quod gessit in hoc saeculo constituta. Si quis autem hoc ita putaverit fieri, paganitatis, et vanitatis philosophorum magis quam christianitatis videtur habere consortium; cum dicat Apostolus: Omnes nos manifestari oportet ante tribunal Christi, ut recipiat unusquisque ea quae gessit in hoc corpore (II Cor. V, 10). Et iterum: In inferno autem quis confitebitur tibi (Psal. VI, 6)? Animae itaque natura non vertitur in naturam alteram; sed cum voluntate contemnit ac negligit Dei praeceptum, studiisque legitimis ac salutaribus inhaerere dissimulat, futuro judicio poenarum se dedicans, non alia nisi morum causa pecudibus cognoscitur comparanda, non natura, sed moribus, ut scriptum est. Non ergo naturae pecudum, sed moribus in hoc saeculo similes efficiuntur hujusmodi homines Pagani, Judaei, et alii quamplurimi. Nam et Salvator Judaeis cum diceret: Vos de diabolo estis patre vestro (Joan. VIII, 44), non natura, sed sceleritatis moribus et beluinis sensibus similes, arguendo et judicando manifestabat. Et Joannes Judaeis dixit: Progenies viperarum (Matth. III, 7).
CXXV. HAERESIS DE CHRISTI DESCENSU AD INFEROS. Alii sunt haeretici, qui dicunt Dominum in infernum descendisse, et omnibus post mortem etiam ibidem renuntiasse, ut confitentes ibidem salvarentur; cum hoc sit contrarium dicenti prophetae David: In inferno autem quis confitebitur tibi (Psal. VI, 6)? Et Apostolo: Quotquot sine lege peccaverunt, sine lege peribunt (Rom. II, 12). Sed et dicit: Remissius erit quibusdam quam civitati illi quae non crediderit, Apostolorum quippe doctrinae, et Evangelii (Matth. XII, 22). In comparatione multarum poenarum dicit sustinere eos minora tormenta quam illos, non tamen salvari eos hac ratione affirmat. Nam poetas falsos, et vanos philosophos qui aestimant posse salvari, rebelles Deo: errant illis pejus, et a veritate dissentiunt, cum semina impietatis paganae, non alii nisi illi poetae vani, et philosophi, deorum dearumque appellationes hominum sensibus seminaverint, cum Propheta clamat de futuro judicio, ut hic ei dimitteretur in poenitudine, dicens: Remitte mihi ut refrigerem, priusquam vadam et jam non ero amplius (Psal. XXXVIII, 14). Si ergo justi peccantes, et in hac adhuc vita vix acceperunt poenitentiam poenitentes, ut ait Salomon, et si justus vix salvabitur, impius et peccator ubi parebit (Prov. XI, 31)? Nam si Deum esse credidissent, Deorum, et Dearum turpia nomina non seminassent, et in descensione Christi in infernum veniam impetrassent. Cum ergo impii et hostes Dei sint ubique, quomodo post mortem ibi confitentes salvabuntur? Cum Apostolus doceat (Hebr. IX, 27), quod omnem hominem mori oportet, postque hoc jam judicari, ut scriptum est (Rom. XIV, 10), ante tribunal Christi, et recipere secundum quae gessit in hoc saeculo (II Cor. V, 10). Salvator autem confirmat dicens de illis quod nec Patri crediderint (Joan. VIII, 19, 55), unde etiam eos judicandos declaravit (Joan. XII, 48): qui autem credidit in Patrem, antequam Christus veniret in carnem, transiit de judicio impiorum (Joan. III, 18). In comparatione autem peccatorum atque impiorum, diversitas est poenarum atque plagarum; non plena amborum est absolutio, sed dijudicationis justitia, et secundum peccatum condigna repensio, illis etiam qui sub Noe ab aqua absorpti fuerant, ut Scriptura docuit (I Petr. III, 20).
CXXVI. HAERESIS DE ANIMA HOMINIS. Est et alia haeresis, quae de censu animae ambigens, ex elementis eam consistere opinatur, ut multi philosophi vanissimi, nunc de igne, nunc de aqua, nunc de spiritu, nunc de materia, nunc de fonte, nunc de atomis, nunc quasi aera esse animam hominis suspicantur; quum anima facta sit a Domino, ex nihilo scilicet, ut scriptum est: Qui fecit ex nihilo omnia, ut essent quae non erant (Sap. I, 14). Anima itaque a Deo facta, imago Dei appellata est, post angelorum creationem scilicet: minor enim est homo quam natura angelorum, ut scriptum est: Minuisti eum paulo minus ab angelis (Psal. VIII, 5). Si autem Legis mandata servaverit, tunc erit sicut Angeli. Si ergo Angeli servi Dei sunt sub Lege positi, quanto magis et hominis anima sub Lege quae est praedicata, si servarit quod ei praeceptum est, tunc debet dicere quod ait Dominus apostolis: Quod et si feceritis omnia, dicite quod servi sumus inutiles (Luc. XVII, 10).
CXXVII. DE CHRISTI NATIVITATE HAERESIS. Alia est haeresis, quae dicit de Salvatore, quod primum fuerit apud Patrem, et sic natus sit; et cum simpliciter ita confitetur, diversa hominibus scandala subministrat: esse enim ante, et postea nasci, contrarium est modis omnibus. Et quamvis generatio ipsius duplex sit, una divinitatis indefinita ac sempiterna, altera incorporationis per Virginem temporalis: at non est dubium tamen, quod secundum divinitatem debemus cognoscere, quod neque defuit aliquando esse cum Patre, neque qui erat cum Patre semper, ex semetipso erat, et non de Patre genitus noscebatur, ut quidam suspicantur aberrantes. Utrumque ergo si bona interpretatione profertur, rectum et fidei firmamentum ostenditur, ut et genitum eum cognoscamus de Patre proprie hunc unicum Filium, non tamen in tempore: sed ante omnia saecula omnemque creaturam esse genitum de Patre proprie cognoscamus atque credamus, ut condecet; cumque Patre eum in perpetuum manere, atque semper mansisse non ignoremus. Nulla est ergo separatio, aut contrarietas inter esse semper et fuisse, et genitum esse: nam semper esse propter sempiternitatem dicitur, ne temporalis Filius aestimetur; genitum autem dicit, quia non ex semetipso, sed de Patre natum cognoscit Ecclesia praedicans. Non ergo disjungendum est unum ab altero, sed conjungenda est sempiternitas Filii, et generatio cum sempiternitate copulanda; deque Patre ita est credenda ac detinenda confessio, ut unus nobis Pater genitor, et unus nobis Filius unicus Patris, proprie quippe genitus de Patre cognoscatur. Ergo semper esse, et genitum esse, pia fide est aequum: ut sempiterna ejus generatio non temporalis sit, et Filii unigeniti de Patre, et cum Patre vera proprietas ac sempiternitas non ignoretur. Si quis autem primum confitetur esse eum ingenitum, et sic postea fuisse genitum de Patre, ignorat quid confitetur. Cum enim unam putat evadere haeresin, incurrit in alteram pejorem, ingenitum Filium confitendo, immo potius et Patrem, et Filium denegando, duoque ingenita praedicando, et unius Patris ingeniti, et unius Filii, unigeniti de Patre, proprie denegando veritatem.
CXXVIII. HAERESIS DE INDURATIONE DEI. Sunt quidam haeretici, qui de Pharaone ita arbitrantur dixisse Dominum per Mosen: Quod ad hoc excitavi te, ut ostendam in te virtutem meam (Exod. IX, 16). Et: Indurans indurabo cor Pharaonis, ne dimittat vos (Exod. IV, 21). Et ait Apostolus: Ergo neque volentis, neque currentis, sed miserentis Dei est. Sed haec non definiens dicit Apostolus, sed disputans atque edocens quod verum est, ne ita Deum dixisse quis aestimet. Debet enim attendere quod ait Dominus: Ut ostendam in te quippe omnem virtutem meam, id est magnanimitatem, bonitatem, sustinentiam, quae est utique omnibus hoc effusa in saeculo. Cum enim ei dicit, omni homini dicit in corpore constituto, in prosperitate quippe, facultate ac potentia temporali annuntiat, qui cum ad divitias attendunt, segniores ac negligentiores efficiuntur circa Dei Christi timorem et gratiam, suaeque ita usque ad finem salutis obliviscuntur, ac timoris Dei efficiuntur immemores. Cum enim tribularetur ipse Pharao, invitus Dominum cognoscebat, ut scriptum est (Exod. VIII, 8, 25; IX, 27; X, 24). Cumque iterum dimittebatur a Deo, revertebatur ut canis ad suum vomitum (Prov. XXVI, 11; II Petr. II, 22). Ideoque omnium Paganorum, Judaeorum, haereticorum, divitumque animae, ac peccantium pariter in prosperitate contemptrices Dei reperiuntur interdum: ideo eruditio utilis est humano generi in omnibus atque salutaris, dicente Propheta: Bonum mihi est, Domine, quod humiliasti me, ut discam justificationes tuas (Psal. CXVIII, 71). Et iterum de objurgatione: Cum occidebat, inquit, Dominus Judaeos, tunc inquirebant eum, et vigilabant ad eum (Psal. LXXVII, 34). Non itaque dicit beatus Apostolus, ut non curramus, aut non velimus servire Deo; sed primum debemus nostra currere voluntate, deinde non cum praesumptione et jactantia, quasi nostra virtute et justitia condigna, ut non Christi mereamur salvari clementia. Qui enim currit cum superbia, et praesumptione, non a Deo sperat praesidium, quantum ex sua conversatione sibi praesumit justitiam. Et currere itaque, et velle nos docet beatus Apostolus; inque nostra voluntate esse, ut in ipso cursu bonorum operum in humilitate perseveremus, ac tunc demum speremus salutem posse ab ipso Domino adipisci, ut ait Dominus: Et cum feceritis omnia, dicite quod servi sumus nequissimi (Luc. XVII, 10). Et: Si justus vix salvatur; peccator, et impius ubi apparebit (Prov. XI, 31)? Ergo sunt in nobis quaedam, in quibus currendum est. Sunt autem majora quae a Deo speranda, et impetranda sunt, ut ait Apostolus: Nescitis quid petatis (Luc. XX, 22). Ut puta si quis dixerit, possum esse martyr, possum esse apostolus; et non dicit, si Deus Christus voluerit, quod ab eo incrementum id muneris, et gratiae quippe confertur, non vana hominum praesumptione, atque jactantia comparatur: tentantis est enim hominis voluntas hujusmodi, ac praesumentis; non quaerentis, et supplicantis, ut tantam consequi mereatur dignitatem.
CXXIX. HAERESIS NEGANS DAVID CHRISTI PROPHETAM FUISSE. Sunt quidam haeretici, ut Manichaei, et Gnostici, et Nicolaitae, et alii, qui de beato David audent dicere, quod non Christi propheta fuerit, neque doctor, et commentator divinarum omnium Scripturarum, sed humanae cantationis, ac saecularis rei conscriptor exstiterit: cum coelestis gratiae, atque arcani salutaris Christi Domini ipse meruerit prae multis humano generi mysteria praedicare. Sicut enim Sanctis aliis diversam tribuit Christus Dominus gratiam, ita huic majorem concessit scientiam, dicente Domino: Dabo vobis sancta David fidelia (Act. XIII, 14, ex Isai. LV, 3). Et: Inveni David filium Jesse, hominem qui faciat omnia quae sunt in corde meo, dicit Dominus (Act. XIII, 22, ex Psal. LXXXVIII, 21). Ignorant ergo quod velox, ac praepotens commentator hic divinarum exstitit Scripturarum, rex atque propheta David emissus a Domino; ut quod ante dicebatur, praesensque videbatur, haec cuncta brevi collecta humano generi praedicarentur ab eodem, tribusque in versibus psalmi primi omnem rerum virtutem exponeret veritatis, praeteritorum, instantium, atque futurorum; omnesque errores cujusque populi, diversaque facinora nuntiando, cum dicit: Beatus vir qui non abiit in consilio impiorum, id est Paganorum: et in via peccatorum non stetit, quippe Judaeorum: et in cathedra pestilentiae non sedit, utique haereticorum (Psal. I, 1). Atque hinc jam quasi ex fontibus atque materiis copiosis diversa semina iniquitatis humano generi adfutura doceret, ut his quippe tribus malis Paganitate, Judaismo, et omni haeresi contemptis, atque damnatis, sola fides vera, id est Patris, et Filii, et sancti Spiritus ab omnibus credita coleretur. Zelo enim divino ductus beatus David tunc temporis, cum videret homines daemoniis immolare, non Deo; in Jerusalem civitate quatuor choros posuit secundum mundi aditus, ana septuaginta duo, quatuor etiam hominibus positis ex psallentibus, atque arcam Dei custodientibus, undique infinitis etiam aliis extrinsecus. In medio autem ea posita psallebat cum populo beatissimus ipse David patriarcha, et incorporationis Christi Domini quippe ut testis tantus, ac praedestinatus a Domino, psalmorum diversa gaudia et laudes pariter, non alii nisi ipsi Christo Domino canendo referebat; trinaque vice quotidie cum orationibus psalmorum etiam cantore sonante omni delectabatur cum populo, divinam Christi praesentiam nuntiando, deque ea re, futura gaudia saeculo promittendo. De quo et Dominus dignatus est dicere, multos fuisse prophetas, et sapientes, et desiderasse videre, et audire quae apostoli audire meruerunt, et videre. Nam quod et Graecorum ipsa quae videtur esse sapientia, ex Lege, atque Prophetis, et specialiter de David sit, secundum tempus omnibus manifestum. Ideoque et poetae, aliique sapientes versibus quod voluere dicere, imitando eumdem conati sunt fingere. Quae argumenta cum de Lege, atque Prophetis sumerent, immutatis nominibus cum jura veritatis violare properant, suae perfidiae diversa mendacia saeculo seminarunt. Inde haec ignorantes quamplurimi saeculares homines, atque imperiti, temporalitatis pagana mendacia potius quam salutaris christianae legis antiqua, et vera arcana desiderant colere, atque sequi firmamenta. Ex suis itaque vanitatibus, id est ex Graecorum historiographis, potest quis cognoscere, quam sit temporalis vana sapientia Graecorum, quae cum paulatim cognoscitur a suis, sine dubio spernitur, calcatur, atque quotidie condemnatur.
CXXX. HAERESIS DE PSALTERII INAEQUALITATE. Sunt alii haeretici, qui de inaequalitate Psalterii errorem patiuntur non modicum, aestimantes, totum librum Psalterii non esse David, et cum historiam quaerunt per ordinem, inveniunt inaequalitatem, id est ut quae novissima prima, et quae prima novissima esse posita pervident, non modicum scandali patiuntur. Nam in tertio psalmo persecutionem patitur a filio, et in centesimo plus contra Allophylum pugnando disseritur: cum invenimus primum pugnasse eum cum Goliath in sua juventute (I Reg. XVII); a filio autem suo in senectute postea bellum sustinuisse (II Reg. XVIII). Et quamvis haec spiritaliter de Christo intelligenda sint, tamen et historiam inquirentes studiose de eodem propheta, non parvo offendiculo perturbantur. Quia ergo et post septuaginta duos psalmos defecisse dicit hymnos David Scriptura psalmorum, et postea iterum ejusdem titulatio in multis psalmis nuntiatur; et de hoc quaerunt, cur ita sit positum, nescientes quod beato regi, atque prophetae diversa gaudia psalmorum recte a Domino impertita sunt. Si ergo et aliorum inveniuntur titulationes in psalmis, postea tamen summa rerum laudis huic auctori, et institutori a Christo concessa est, ut prophetae, regi atque patriarchae. De inaequalitate autem psalmorum secundum historiam, qui interpretati sunt studiosissime, hoc dixerunt; quod saepe existente captivitate in Judaeorum populo, a gentilibus propter idololatriam, quia cum illis colebant Judaei, et idola, inque his etiam Scripturae divinae inquirebantur, et comburebantur a gentibus. Si quis autem abscondisset de psalmis aliquid, existente pace postmodum requirebantur a paucis sanctis eaedem divinae Scripturae; cumque invenirentur, accipientes postea qui erant in illo tempore sapientes, quia non erant prophetae jam, sed sacerdotes timore detenti, juxta quod accipiebant a quibusdam, ita componebant et textum psalmorum, et ita ordine exponi jubebant. Sic ergo secundum historiam, inaequalitatis, ut dixerunt multi, causa haec esse videtur. Nam quod spiritalis in ipsa inaequalitate psalmorum aequalitas sit, Christi scientia cognoscenda, manifestum est studiosis; ut quod est in primis, hoc sit et in medio de Christo itidem; et quod erat postea futurum, de eodem ante dictum sit ubique. Ideoque Apostolus: Christus heri et hodie, ipse et in saecula, inquit, saeculorum (Hebr. XIII, 8). Nam quod spiritali virtute dicti sint psalmi, non est dubium, ut quod ante factum est per diabolum de impietate idolorum, hoc et sub Judaeis seductione ejus commissum facinus monstraretur; et quod ipsius sit etiam haereticorum perversitas in fine pullulantium quotidie, non ignorat Ecclesia catholica.
CXXXI. HAERESIS DE PECCATO CAIN. Sunt haeretici contraria sentientes libro Geneseos, quo Dominus dixerit ad Cain: Peccasti, quiesce; ad te conversio tua, et tu ejus dominaberis (Gen. IV, 7). Cum enim dicit: Tu ipsius dominaberis; putant quod dixerit ei: tu eris dominus fratris tui. Et quamvis si ita quis senserit, quia major natu erat Cain quam Abel frater ejus, quia et in Lege majores natu, erant et honore, id est primogeniti; non autem hic dicit: Tu ejus dominaberis, quasi eris dominus ejus, quod est in omnibus contrarium. Si enim ita esset, quomodo dabat in eum mortis sententiam Dominus, quod suum occiderat fratrem sicut scriptum est? Non ergo ita dicit Scriptura, dominari illum fratri suo ut eum interficeret; sed dominaberis cogitationi tuae malae utique, quae est in arbitrio tuo, ut cujusque hominis arbitrio, atque voluntate, aut projiciat de corde suo malam cogitationem immissam a diabolo, aut non projiciendo crimen incurrat perpetuum. Ut perscrutator enim cordis et animi hominis Christus Dominus occulta ipsius pervidens, arguebat quod cogitaverat, et monebat ne faceret illud sceleris, inque hoc viam parricidii saeculo seminaret. Quod et in Evangelio dictum est: Si habes adversus fratrem tuum iram, vade reconciliari, et sic postea offeres munus tuum (Matth. V, 23). Et David itidem ait: Irascimini, et nolite peccare (Psal. IV, 4). Et qui modus sit, irascimini, et nolite peccare, ipse subsequitur disserens: Quae dicitis in cordibus vestris, et in cubilibus vestris compungimini (Ibid.). Salomon etiam: Si ascenderit spiritus inimici dominantis in te, ne des ei locum ut in te habitet (Eccles. X, 4). Et Dominus: Qui irascitur fratri suo sine causa, reus erit judicii (Matth. V, 22). Ideoque pellendam cogitationem ex suggestione inimici Dominus edocebat illico, ne cum diu sit in homine, ad perpetrandum facinus eum provocet proniorem.
CXXXII. DE CAIN PECCATO HAERESIS QUARE DEUS EI VITAM CONCESSERIT. Est haeresis quae non recte intelligit de Cain, quod post fratricidium quod commiserat, rogat Dominum mori potius quam dimitti, dicens ita: Major causa est si dimissus fuero, et erit omnis qui invenerit me, interficiet me (Gen. IV, 4). Sed Dominus per eum unum omni humano generi, velut generalem docendo modum, per patientiam tribuebuat bonitatis suae indulgentiam copiosam; ut jam desinente scelere, bonorum operum fructuositatem sequerentur, certamque ab eo cuncti cognoscerent amplectendam, dicente Domino: Nolo mortem peccatoris, quam ut revertatur et vivat (Ezech. XXXIII, 11); ut tanti sceleris cunctis per eum patesceret poenitentia, inque ea, indulgentia pariter copiosa; ut poenitentium jam bona fructuositas hortamento Dei monstraretur hominibus, quo eam pervidentes, salutem potius quam mortem sibi desiderent acquirendam. Unde veluti suus accusator atque judex, cum ex parte gignitur Cain, dicens quod commiserit fratricidium, audire a Domino meruit, ut si fructus bonorum operum de caetero eum sequeretur, remissionem tanti sceleris esset sine dubio accepturus, nullumque metum mortis inferendae jam suspicaretur sibi ab aliquo adfuturum. Insuper etiam et signum acceperat ne occideretur ab aliquo; eumque etiam septem poenas perpeti, si qui hominum ausus fuisset in eum manus injicere, coelesti sententia definitum. Ipsa enim veluti poenitentia ficta non vera inventa est, cum audit a Domino: Omnis qui occiderit Cain, septem vindictas persolvet (Gen. IV, 15). Unde et signum accipere meruit propter poenitudinem, si tamen digna bonorum operum jam eum fructuositas sequeretur. Sed non invenimus fructum bonorum in eo poenitentiae usque fuisse, quanto magis de genere illius omnem impietatem potius pullulasse; qui post eum haeredes impietatis paternae, et immanitatis tanti sceleris existentes, cum non malorum suorum poenitudinem gerere voluissent, annuntiante eis Noe beato, perseverantes in scelere, diro mortis interitu per diluvium perierunt, excepto octo animis tantummodo tunc temporis, quae de genere sanctorum fuerunt editi, qui meruerunt procellam soli tanti periculi devitare.
CXXXIII. DE STELLIS COELO INFIXIS HAERESIS. Est haeresis, quae Stellas infixas putat esse in coelum, non de thesauris locisque absconditis, atque a Deo dispositis in vesperum jussu divino repente procedere, statutisque horis suo lumine cursum ministeriumque indictum agnoscere: quod contrarium alienumque Fidei catholicae invenitur si ita quis senserit, magisque paganae vanitatis, et philosophorum inanis sententiae, quam Christianae scientiae habere consortium demonstrabitur. Scriptura enim omnipotentiam Dei ita edocet, ut in brevi e diversis thesauris concurrere, atque discurrere sidera nuntiaverit; ornamentoque coeli, noctique, ut lucis causa ex parte sint a Deo praestita atque commodata, diversisque horarum spatiis, velut ad sua loca rursum redire statuta sint, ut e quibus locis exire jubentur quotidie, ad ea loca reverti iterum praesidente angelo, et compellente, cursum debitum praeterire nullo modo possint: hincque effusa Christi clementia omni manifestaretur humano generi, qui justis, et injustis in hoc mundo parem concesserit gratiam bonitatis annuntians, qui solem suum oriri facit super justos, et injustos: et pluit super bonos, et malos (Matth. V, 45). Et, noverunt sidera, inquit, thesauros suos, et cursum dispositum quotidie (Baruch. III, 33, 34).
CXXXIV. HAERESIS VETERIS TESTAMENTI MULTA REPROBANS. Sunt quidam haeretici, qui de veteri Testamento multa reprobant, id est Salomonis Ecclesiasten, paucis quidem conscriptum sententiis, omnem tamen thesaurum coelestis scientiae quaerentibus continentem: nam quod omnibus sapientior prioribus sit, ipse Salvator testatus est. Cum legunt ergo: Omnia vanitas vanitatis, quae sub coelo sunt (Eccles. I, 14); et: Desideravi habere, ut dictum est, diversa (Eccles. II, 3); et: Deus mihi dedit, inquit, et ecce omnia vanitas vanitatis (Ibid., 11); solum tamen hoc postea addit esse a Deo, ut si quis manducet, et bibat, et benefaciat animae suae (Ibid. 24). Quod si hanc escam solum, aut hunc potum dixit esse istius saeculi, utilemque carnalem, nihil autem futurae vitae immortalis aliud nuntiavit, in vanum hominum labor impenditur. Ergo quod ait Apostolus de quibusdam: Manducemus, et bibamus, cras enim moriemur, quod profecto Paganorum, et Epicureorum est talis haeresis, quae vitae pecudum comparatur. Ideoque homo in honore cum esset non intellexit, comparatus est pecudibus insipientibus (Psal. XLVIII, 11, 21). Salomon itaque et carnalem vitam hominum a Deo concessam in multis divitiis nuntiavit, et futuram angelorum gloriam nihilominus in studiosis inesse paucis desiderantibus, et credentibus praedicavit. Si enim et dives in hoc saeculo bene operatus fuerit, necesse est ut et illic futurae vitae consortium consequatur: sicut enim et haec terrestris esca a Deo data est, ita et illa coelestis esca de Lege desideranda est amplius. Fides quippe Christi Domini de Lege, et Prophetis adveniens cupientibus gloriosa, quam magis Maria, quam Martha elegerat, dicente Domino: Majorem sortem Mariam elegisse, quae non auferetur ab ea (Luc. X, 42). Ergo si dixit, vanitas vanitatis est, quae in saeculo sunt, haec utique transeuntia praedicavit, propter futuram illam gloriam eminentem ac perpetuam, ut ait Apostolus: Transit enim figura hujus mundi, et gloria (I Cor. VII, 31). Si autem figura, et vita, et honor, et dignitas mundi istius cessabunt, et destruentur: illa quippe erit desideranda coelestis et angelica dignitas, quae incorporatione, ac passione, et resurrectione quippe est Christi credentibus adventura; quae non temporalis, carnalis, ac caduca erit, ut Judaeorum secundum litteram, et aliorum talium pereuntium, in posterum autem nihil exspectantium. Propter quod dicit Dominus: Operamini escam, quae non perit; id est ut credatis in me, quem misit Pater meus (Joan. VI, 27, 29). Ergo non Salomon de hac esca solum carnali dicebat, de illa autem praetermittebat; sed diversam escam gloriamque sanctorum hominum nuntiabat: carnalem quippe primam vitae hominum in praesenti saeculo, postque mortem coelestem illam, et angelicam dignitatem justis, et fideli adventuram. Hancque carnalem velut vanam et temporalem, Judaeorum quippe aliorumque talium justificationem, vitamque pereundam nuntiabat, ut umbram esse cognoscerent, vitamque corporis temporalem non multo post decidentem, in comparatione quippe coelestis illius, ac perpetuae dignitatis non ignorarent. De qua esca ait Propheta: Gustate, et videte, quia suavis est Dominus (Psal. XXXIII, 9).
CXXXV. HAERESIS DE CANTICI CANTICORUM LIBRO. Est haeresis, quae de Canticis Canticorum ambigit, ipsa itidem aestimans non Spiritu divino, sed humanarum rerum causa, ac voluptatum hominibus ab eodem praedicata; cum coelestium rerum veritas humanae similitudini comparata genus hominum docuerit, sicut scriptum est in Evangeliis, et ubique. Christi itaque divina in carne praesentia omnes ita docebat, ut amore divino provocaret, monitione mulceret, misericordia commoveret, flecteret bonitate. Nam ut Deus, ostendebat; ut pater, monebat; ut pastor, pascua demonstrabat; ut rex, vincendo inimicum vestigia sequi ostendebat, ut sequentes suum fraternum, id est Dominum Christum in carne advenientem, in triumpho immortalis gloriae et coelestis meriti, cum eo pariter gratulemur. Ideoque et Cantica dicta sunt Canticorum; ut quod ante in Lege umbratiliter dicebatur ex parte, in loco Christi jam praesentia, consummatione mysterii per passionem celebrata in supplementum panderetur, ut cessante umbra, coelestis etiam lucis omni saeculo veritas refulgeret, quae corpus et animum hominis accenderet, atque amore coelesti sensum hominis excitaret. Qui ergo vani homines concupiscentiis carnis inserviunt, fingunt autem non posse sentire, aut si eis exponitur contemnunt discere, Legisque nolentes virtutem agnoscere, non minus Judaei, vel Pagani judicandi sunt.
CXXXVI. DE MANDATO ADAE HAERESIS. Alia est haeresis, quae dicit Mandatum non esse accipiendum quod Adam Pater noster acceperat, neque esse illud virtutis, aut utilitatis alicujus opinantur; cum sine Mandato illo, nec Lex Mosi possit accipi, nec Christi agnosci perpetua et effusa Gratia, atque copiosa. Triplici enim virtute in corpore constitutus omnis homo de Lege divina docendus, aut monendus instruitur, ut in prima aetate sub Mandato sit, secunda sub Lege, tertia sub Gratia Salvatoris. Ideoque Lex admonitio est potius propter oblivionem Mandati pristini, quod pater noster Adam in primis a Deo acceperat in Paradiso; ita enim scriptum est in Lege: Ne oblitus mandatum Domini Dei tui recesseris ab eo, et pereas (Deut. VIII, 11, 19). Ideo Lex admonitio Mandati, et confirmatio est primi illius. Iterum Mandatum, et Lex, Christi plenam praedicant Gratiae bonitatem, ac praesentiam salutarem. Ideoque Dominus ait: Ecce qui loquebar in Prophetis, adsum (Isai. LII, 6). Majores sunt itaque qui sub Mandato fuerunt antiqui, cum non obliti etiam Christi Salvatoris, suis posteris et ejus mysterium nuntiarunt: cujus et oblivione existente in Judaeis, admonitio rursum litterae subsecuta est, ut in littera etiam, Christi spiritalis scientia, et carnalis praesentia illuminans saeculum, speraretur. Ideoque Lex Mosi aliud in sono vocis, aliud in abscondito salutare Christi mysterium continens nuntiabat. Ergo neque Mandatum sine Lege, nec Lex sine Mandato, nec Gratia Christi sine Lege, et Mandato accipi, aut credi debet ab aliquo.
CXXXVII. DE IMAGINE ET SIMILITUDINE DEI IN HOMINE HAERESIS. Sunt quidam haeretici, qui cum legunt Scripturam, dicente Domino: Faciamus hominem ad imaginem, et similitudinem nostram (Gen. I, 26); non in parvam descendunt amentiam; ignorantes primum quid imago, quidve similitudo sit Dei. Cumque nesciunt quid sit imago Dei natura proprietatis, et quid positionis sit gratia, non parvam sibi praesumunt superbiam dignitatis. Imago enim Dei, id est, anima omnis hominis, facta ex nihilo: similitudo autem in Fide, et vita nisi cognita fuerit a Deo, appellari non potest Dei imago similis. Cumque se esse plus aestimat aliquis, praesumptionis crimen incurrit potius, quam meritum dignitatis sibi acquirit. Nam cum haec peccans invenitur anima, et judicio obnoxia detinendo cognoscitur, quomodo esse potest haec Dei naturalis imago, quae diversis peccatis dignoscitur inservire? cum alia nulla esse possit naturalis imago Dei divina, et Patris propria, non angeli, aut hominis, nisi Christi Dei Filii, qui natura proprietatis indiscreta, paternae substantiae ac sempiternae imago sit genita proprie, non positione servitutis creata ex nihilo, ut homo, et angelus. Ideoque imaginem, id est animam hominum paganorum, Judaeorum, haereticorum, et omnium, dici posse declaravit in communi generatione, atque unius qualitatis natura, Scriptura substantiam nuntiavit. Similitudinem autem non omnium, sed sanctorum, et Christianorum esse tantummodo declaravit, qui in fide, vita, et bono opere permanentes, angelorum coelestia merita in futurum consequi promittuntur; ut patriarchae, prophetae, sacerdotes, judices, apostoli, atque evangelistae, et Martyres, qui Trinitati credentes, et in vita praeclara permanentes, angelorum gloriae copulari a Domino nuntiantur. Similitudo enim ex doctrina Legis, fide, vita, et studio, et opere cognoscitur vera, ut quae a Deo facta est, legi ejus divinae consentiens praecepta statuta complendo, regni coelestis consortium speret ab eo se posse adipisci, dicente Apostolo: Nostra autem conversatio in coelis est (Philip. III, 20). Et Dominus iterum: Gaudete, quia nomina vestra in coelo scripta sunt (Luc. X, 20). Et quod in die judicii eos sicut angelos demonstrabat futuros (Luc. XX, 36), Dominus dicit de regno coelesti: Venite, percipite Regnum quod vobis paratum est ab origine Mundi (Matth. XXV, 34). Similitudo itaque ex Fide sanctae Trinitatis, et vita bona, et opere sequenti inesse ostenditur, ut exeuntes percipiant promissum consortium angelicae dignitatis, ut ait Joannes: Tunc similes ei erimus (I Joan. III, 2). Et Dominus: Similes estote Patris vestri.
CXXXVIII. HAERESIS DEUM INCREPANS QUOD DIVERSIS LINGUIS ET MODIS HOMINES ALLOCUTUS SIT. Sunt quidam dicentes haeretici, cur non Deus uno modo semper locutus est, sed diversis modis, et linguis humano generi praedicavit? Cum secundum capacitatem hominum videntium, atque cupientium videre, atque audire, ita sit locutus, et visus hominibus. Projecto itaque de paradiso homine, mortemque induto, non jam ita apparebat sicut et antea, sed loquebatur de coelo voce ipsius audita, atque ea custodita: processu autem temporis, et apparere dignabatur, ut Abrahae beatissimo patriarchae, et aliis per ordinem. Sub Mose autem diversis rebus apparens, et quod erat timoris, atque terroris in monte Sina demonstrabat, posteaquam in figura angeli (Exod. XIV, 19), et in forma hominis (Gen. XXXII, 24) incorporationis suae adfuturae indiciis praecurrentibus generalem clementiae nuntiabat visionem, qua jam per somnia justis se Dominus ostendebat, ut scriptum est (Num. XII, 6). Postea vero in incorporatione apparens, testabatur Judaeis annuntians quae ante dixerat per prophetas. Quia ergo diversa erat capacitas visendi Dominum, ut bonus medicus, sicut infirmitas exigebat, et diversa remedia hominum infirmitatibus conferebat; ideoque languenti saeculo in fine plus contulit medicinae, ut et illorum primorum virtus praepotens monstraretur, et nostri generis periculosa infirmitas nosceretur, dicente Domino: Non egent sani medico, sed qui infirmi sunt (Matth. XI, 12). Majores sunt itaque priores illi, qui audientes credebant, ut Seth, Enoch, Noe, et caeteri, quam nos; qui et audientes atque legentes misericordiam Christi Domini, et bonitatem ejus contemnimus copiosam: nam et Judaeorum causa, et aliis locutus est linguis, ut compleatur quod in linguis aliis, et labiis loquar huic populo (Isai. XXVIII, 11), et nec ita erunt credituri, dicit Dominus; nam per Isaiam dicit: Verbum meum mittam in Achaiam.
CXXXIX. DE ANIMALIBUS QUATUOR IN PROPHETIS HAERESIS NIMIS CRASSA. Alia est haeresis, quae cum legit quatuor animalia in prophetis, non parvum errorem persentit, aestimans quod animalia diversa forma praedita Deum collaudaverint; ignorantes quod irrationabilia, id est non rationis capacia, Deo laudem ut homines referre non possunt. Neque enim Deus laudem pecudum quaerit, quia non pecudes ad imaginem Dei factae, sed homines rationabiles a Deo sunt creati, et ad hoc positi. Sed quia visio est prophetarum divino Spiritu praedicata, hinc sanctorum populorum quatuor diversae virtutes, diversaque certamina nuntiabantur adventura saeculo in diversis doctrinis ac virtutibus, in diversa sublimitate eminentiae: quod Leonis, Vituli, Hominis, et Aquilae, quorum diversae doctrinae ac merita fulgentia praecurrebant. Primum in patriarchis regalis auctoritas; in prophetis deinde scientiae coelestis fecunditas; in sacerdotibus labor fortis, et pertinax concertatio cerneretur; in apostolis volatus sublimis in coelum, et eminens dignitas monstraretur. Utque formarum ante diversitas nuntiabat, diversarum quippe virtutum coelestia merita in Christi praesentia manifestarentur in saeculo, ab eo quippe concessa Domino Salvatore: nam in Leone regnum fortitudinis, in Vitulo labor exuberans, in Homine passio indesinens, in Aquila volatus sublimis agnoscitur, certantium scilicet, atque micantium, Apostolo dicente: Nostra conversatio in coelis (Philip. III, 20); et: rapiemur in coelum, et erimus semper cum Christo (I Thess. IV, 17). Et Dominus dignatus est dicere: Pater ubi ego sum, volo et isti sint (Joan. XVII, 24).
CXL. [ Sunt quidam dubitantes haeretici de die Epiphaniorum Domini Salvatoris qui celebratur octavo idus Januarias, dicentes solum Natalem debere eos celebrare Domini octavo kalendas Januarias, non tamen diem Epiphaniorum, ignorantes quod sub lege et secundum Salvator carnaliter omnia in se et de se consummabat, ut et nasceretur VIII kal. Jan. et appareret VI. Apparuit Magis post duodecim dies in templo. Ne ergo umbra quod verum erat pareretur et sic a Magis adoraretur, per ordinem quippe pro nostra salute et annui dies festivitatis majores isti statuti sunt, quatuor primum in quo natus est; deinde in quo apparuit, id est XII dies post in quo passus est in Pascha, in fine vero in quo ascendit in coelum, circa Pentecosten vincentis est quippe consummatio: qui ergo unum ignorat praetermittit. Potest et de aliis diebus dubitas non habens plenitudinem veritatis, quod secundum tempore quatuor cujusque anni ita nobis diversa gaudia a Christo Domino pullularunt, id est in quo natus est, post in quo apparuit, tertio in quo passus est et resurrexit et visus est, quarto in quo ascendit in coelum; et haec per annum sine intermissione celebremus generaliter exsultantes, atque haec integra inviolataque custodientes detineamus. Quidam autem diem Epiphaniorum baptismi, alii transformationis in monte quae facta est esse opinantur.]
CXLI. DE LEVITICO MOSI ERROR. Alii sunt haeretici, qui Legis praecepta quae per Mosen dicta sunt in Levitico Judaeis carnaliter, nostroque in tempore spiritaliter revelata sunt ignorantes, summam rerum festivitatem numerumque earum coelestis utilitatis praetereunt, nescientes quid celebrent; putantes quod de Sabbatis solum, et Pascha et Azymis Moses praeceperit, et non de octo festivitatibus quas Ecclesia catholica cognoscit et detinet. Dicit enim ita Moses (Levit. XXIII, Num. XXVIII, XXIX, Deut. XVI) Judaeorum populo primum de Neomenia et Sabbatis, secundo de Pascha, tertio de Azymis, quarto de Manipulis; quinto de Tubicinatione, quae Graece σάλπιγζ dicitur, quae celebrant Judaei per annum solemniter; sexto autem Jejunium, septimo Tabernaculorum constructio: octava quae est plenitudinis fructuum, pomorumque vindemia Octobris mensis, omnium postrema collatio, et consummatio; quae et secundum menses octo diversitas juxta litteram celebratur a Judaeis, et secundum spiritalem scientiam incipientibus mense Martio, in octavo mense, id est Octobre, consummate omnia per ordinem a Christo Domino conferuntur, quae sunt plena salutis aeternae pignora in fide atque opere Christianitatis consummanda, atque comprobanda. Nam etsi tunc temporis jubebantur Judaei Deo offerre horum mensium diversa munera, ut recedentes ab idolis Deo esse cognoscerent offerenda haec omnia: attamen illa oblationis spiritalis habebant indicia, quae in octava perfectione virtutum, id est diei Dominicae, plena fructuum gratia in fide resurrectionis Domini immortale praemium pignusque divinitatis subeundae erunt angelici adepturi homines; non terrestris jam oblationis offerentes munera, id est vitae carnalis sacrificia, sed coelestis gloriae participationem quippe sperantes a Christo Domino consequi Salvatore. Octies enim offerentes dona annua, et octavi diei quippe plenitudinem cognoscentes, divinique Spiritus accincti fortitudine, id est summa rerum perfectione praediti, de hoc exeuntes saeculo, resurrectionis illic promissam gloriam se posse consequi, coelestisque dignitatis consortio copulari non desperant, quod Dominus dignatus est dicere: Tunc eritis sicut angeli. Justis omnibus, et perfectis hoc praedicans, quod et David dixit pro Octava annuntians.
CXLII. HAERESIS SEPTUAGINTA DUORUM INTERPRETATIONEM RESPUENS. Sunt haeretici, qui sicut Judaei Septuaginta duorum sanctorum, sapientissimorumque virorum interpretationem respuentes, Aquilae cujusdam hominis unius Pontici, qui post annos multos interpretatus est, editionem suscipiunt; qui cum quaedam praetermisisse necessitate urgente tunc temporis cogerentur, dissonantia putantur dictasse. Is veluti plus a quibusdam Judaeis maxime intellexisse laudatur, cum de Patre, et Filio, non sicuti illi priores de Lege dictaverint. Septuaginta enim duo dixerunt (Psal. II, 2): Adversus Dominum, et adversus Christum ejus; Aquila autem: Adversus Dominum, et adversum unctum ejus. Et iterum: Ecce virgo in utero concipiet, et pariet Filium (Isai. VII, 14). Septuaginta duo dixerunt, et nomen ejus Deus nobiscum; Aquila autem dixit: Ecce juvencula concipiet, et pariet Filium, et nomen ejus potens cum hominibus. Quae quidem si pio sensu lectionis accepta fuerint, quo fortis et potens nemo nisi Christus Deus Dei sit Filius, recte intelligit; si autem de eo dubitat, abjicienda, et spernenda est talis editio. Unde Judaei non Septuaginta duorum interpretationes habent, qui de Patre, et Filio, et sancto Spiritu bene sentientes, unam substantiam, divinitatem, majestatemque enuntiarunt; sed illius Aquilae, qui non ita recte sentit de Filio Dei, sed quasi de Propheta nuntiaverit. Unde interpretationes ejus in medio librorum numquam ponuntur, sed dextrae, laevaeque assignantur; et ut contraria, et non plena veritatis ita leguntur a plurimis. Septuaginta vero duorum decreta, atque consulta, ea legens Ecclesia catholica semper habet, et detinet incunctanter; illius autem quasi superflua ita aestimat esse, et judicat. Haec etenim, id est Septuaginta duorum interpretatio, sub Ptolemaeo rege Aegyptiorum, post Alexandrum Macedonem est edita omnibus, populoque Judaico in Jerusalem data est, cum habitarent non multi Judaei, velut in subjectione jam positi regis Aegyptii, rogatique ab ipso Ptolemaeo, ut interpretes mitterentur Alexandriam. Quo cum venissent Septuaginta duo sapientes ac prudentes viri interpretes, secundum jussum regis Hebraeam linguam Graeco sermone interpretati, Graecis litteris ediderunt, sicuti et factum est. Cumque suscepisset eos Ptolemaeus rex Aegypti, tentare volens si esset eorum divina Scriptura, quam legebant Judaei, separatim quemque jussit includi in cubiculum, nullumque videre alium, nisi solo excepto eo, qui interpretem exciperet dictantem: omniumque accipiens postea interpretationem quotidie, cum consentientem in unum inveniret, editionem omnium jussit conscribi, atque poni in templum, ut venientibus de Achaia, atque aliis provinciis, philosophis, poetis, et historiographis, cupientibus legendi copia non negaretur. Unde et maxime argumenta sumentes philosophi, poetae, oratores, atque historiographi sicuti voluerunt ad suae paganitatis mendacia transtulerunt, aliisque nominibus rudes puerorum animos edocentes, legem Dei divinam irritam saeculo facere properarunt, impietatisque semina in sono verborum, in periculosis sententiis confirmarunt, quorum causa dicebat et Dominus fures atque latrones (Joan. X, 8) eos fuisse, in omnibus atque ab omnibus cognoscendos.
CXLIII. HAERESIS DE SEPTUAGINTA INTERPRETIBUS. Est haeresis, quae iterum post Aquilam triginta hominum interpretationem accipit, non illorum beatissimorum Septuaginta duorum, quae integre inviolateque de Trinitate sentientes, Ecclesiae Catholicae firmamenta certissima tradiderunt interpretantes Scripturas. Isti triginta in multis Aquilam sunt secuti, unde ab Ecclesia catholica et istorum non suscipitur interpretatio, quae continetur in libris authenticis.
CXLIV. ALIA DE EADEM RE. Est haeresis, quae iterum sex virorum interpretationem postea editam vult sequi, non illorum priorum sanctorum, qui Septuaginta duorum aliis modis interpretari desiderant, non parvum errorem incurrit, diversa itidem sentiens de fide catholica.
CXLV. TERTIA DE EADEM RE. Sunt haeretici alii, qui Theodotionis, et Symmachi itidem interpretationem diverso modo expositam sequuntur, non illam beatissimorum priorum, quam Ecclesia catholica colit, et praedicat.
CXLVI. HAERESIS DE LIBRIS VETERIS TESTAMENTI IN DOLIO INVENTIS. Est alia haeresis, quae de dolio inventos libros post captivitatem, postque incensionem prolatos, et non consentientes interpretationi primae sanctorum Virorum vult sequi, cum Ecclesia Catholica Septuaginta duorum interpretationem legat, colat, et praedicet; alia autem supervacua, et contraria tantae editioni contemnit, et abjicit.
CXLVII. HAERESIS QUOD DIIS ALIENIS NON SIT MALEDICENDUM. Sunt quidam haeretici non intelligentes quod dicit Scriptura: Diis alienis non maledicetis. Et ita observant, putantes de vanitate paganorum dixisse, atque ita sentientes non parvum salutis suae sustinent detrimentum. Cum enim Moses dicat: Templa eorum destruetis, idola frangetis (Exod. XXIV, 13); et Abraham beatissimus frangens idola justificatus est; et Gedeon (Judic. VI, 28) nocte incendens idola, et frangens, a Deo tantum virtutis meruit impetrare, ut cum paucis infinitos vinceret inimicos; omnesque justi, ut Elias (V Reg. XVIII, 40), et alii itidem. Quomodo ergo hic aestimat homo imprudens de idolorum dixisse vanitate, iisdemque non esse maledicendum? cum David dicat: Similes illis fiant qui adorant ea. Hic itaque diis non esse maledicendum alienis cum dicit, est justis ab origine mundi colentibus pietatem veram, id est angelis, et sanctis aliis verae fidei dedicatis, non esse maledicendum. Nam omnes justi maledixerunt idolis, et fregerunt ea, indeque meruerunt gratiam, ut Moses fecit de monte descendens (Exod. XXXII, 20); sine eo quod Christi nuntii, hi sunt dii, ut Moses Pharaoni, et Aegyptiis, cum Scriptura clamet: Ego Dixi, dii estis (Psal. LXXXI, 7). Utique qui sanctam, adorandamque Trinitatem colentes forti fide praedicant, qui et omnes justi vere beati et sancti sunt, et ut dii infidelium scilicet dignoscuntur, quia ait Dominus: ad quos fuit verbum Dei, et per eos praedicatum est, incredulorum dii ipsi sunt appellati, ut Paulus, Barnabas (Act. XIV, 12), et Moses Pharaoni (Exod. XXXII, 20); qui non sunt maledicendi, sed modis omnibus collaudandi, atque honorandi et glorificandi, ut dixit David: Timentes autem Dominum glorificavit (Psal. XIV, 4). Et Dominus: Glorificantes me glorificabo (I Reg. II, 30). Non ergo intelligentes virtutem Scripturarum ex littera paganitati consentiunt, et alieni a Christianitate reperiuntur. Quia ergo non credebant justis Judaei prophetis, et aliis talibus, alieni et isti sicut et pagani judicabantur a Domino per Scripturam; atque ita nuntiabatur, ne maledicerent suis Doctoribus, et Prophetis, et justis aliis.
CXLVIII. HAERESIS DE MELCHISEDECH SACERDOTE. Sunt quidam legentes haeretici in Genesi de Melchisedech sacerdote atque rege, qui erat in Salem civitate, tunc temporis ita nominata, sub Abraham beatissimo patriarcha; de quo ait Scriptura: sine patre, sine matre fuisse genitum eum, cum sit hoc contrarium ita sentire. Scriptura enim non de carnali eum generatione editum esse negavit, sed de justis eum non genitum parentibus declaravit; qui naturali studio de Mandato pristino ad tantam Christi pervenire meruit scientiam, ut quae a parentibus suis non audierat, proprio tamen studio, majora Christi mysteria per Mandatum agnosceret offerenda, cum dicat Dominus per prophetas: Ecce ego facio nova (Isai. XLIII, 19). Et: Priusquam veniant, annuntiata sunt vobis (Isai. XLVIII, 5, 6). Et: Nolite meminisse praeterita, quae in Lege carnaliter dicta sunt (Isai. XLIII, 18). Et Salvator ait: Quod nascitur de carne, caro est; et quod nascitur de spiritu, spiritus est (Joan. III, 6). De hoc enim cum dicit: sine patre, sine matre editum, sine traditione, atque doctrina parentum, eum fuisse inquisitorem Scriptura nuntiavit, naturaque potentem ad panem coelestis sapientiae, id est Christi mysterii, per Mandatum declaravit advertentes: quod sciens Apostolus, naturam hominum coelestis scientiae, ac pietatis esse capacem in omnibus praedicabat ita: Cum enim gentes quae legem non habent, naturaliter ea quae Legis sunt faciunt, isti legem non habentes ipsi sibi sunt lex, qui ostendunt opus legis scriptum in cordibus suis, et caetera (Rom. II, 14 et seq.). Quod etiam ait Dominus Petro: Quia caro et sanguis non illi revelasset, sed Pater qui in coelis est (Matth. XVI, 17); Fidem quippe Domini Salvatoris ostendens. Ideoque et ipse iterum Dominus: Si quis non renatus fuerit ex aqua et spiritu, non intrabit, inquit, in regnum coelorum (Joan. III, 3). Et iterum in Lege: Qui dixerunt patri et matri, non novimus vos, isti custodierunt mandatum meum, dicit Dominus (Deut. XXXIII, 9). Non genituram parentum odiendam utique, sed impietatem eorum paganam spernendam, atque damnandam esse modis omnibus collaudabat, cum dicat: Si quis non renuntiaverit suis omnibus, non erit dignus regno coelorum (Luc. XIV, 23). Hic igitur beatus Melchisedech cum de alienigenis, id est Chananaeis impiis fuisset editus, contempta impietate parentum, cum capax legis divinae coelestisque esset, et suo studio, ut Dei imago, inquisito Dei mysterio, contemptis impiis parentibus, non solum cognoscere Christum Dominum ante in Mandato, insuper etiam ejus coeleste mysterium meruit intuens, et intelligens celebrare. Ideoque et Apostolus baptizatis dicebat: Vos autem non estis in carne, sed in spiritu (Rom. VIII, 9). Duorum igitur populorum Melchisedech, et Abrahae erat tunc in unum societatis conjunctio; praecepta quippe, et circumcisionis conveniens ratio, ut Melchisedech quidem personam Christianorum gereret, ita ut nos vivamus, et celebremur in omnibus: Judaeorum autem figuram Abrahae circumcisio, Christi quippe Fidei subdita, coelestique ejus inserviens mysterio salutari, ut Abraham beatus Melchisedech sacerdoti magno erat subditus (Gen. XIV, 18; Psal. CIX, 4; Hebr. VII, 1, 21), cui insuper etiam decimas de suis facultatibus offerre non dubitaret ut regi, atque sacerdoti Dei (Gen. XIV, 20; Hebr. VII, 9); quod nunc Judaeorum docilitas subjecta nobis est cum velit ediscere, atque a nobis de Lege et Prophetis, Christi mysteria paulatim agnoscere, atque in ejus passione coelestem sperare scientiam de Lege pariter et Prophetis.
CXLIX. HAERESIS DE ZACHARIA PROPHETA DE JEJUNIO. Sunt quidam legentes in Zacharia, quo dicit: Jejunium quarti, et jejunium quinti, et jejunium septimi, et jejunium decimi erit domui Israel in exsultationem et gaudium (Zach. VIII, 9). Quid ergo si quis omnem septimanam voluerit, aut menses jejunare multos, in praejudicium incursurus est? Absit: immo potius laudem habebit ampliorem, ut multi prophetae fecerunt, et justi homines quotidie faciunt plurimi. Sed cum dicit quatuor jejunia, veluti dies quatuor jejunandos decernit. Non autem nobis dixit aut mensis alicujus, aut anni, sed sic absolute praedicavit, ut mysteria Christianitatis ipsis quatuor jejuniis nuntiata cognosceremus. Nam per annum quatuor jejunia in Ecclesia celebrantur: in Natali primum, deinde in Pascha, tertium in Epiphania, quartum in Pentecoste. Nam in Natali Salvatoris Domini jejunandum est, deinde in Paschae Quadragesima, atque in ascensione itidem in coelum post Pascha die quadragesimo, inde usque ad Pentecosten diebus decem: id quod postea fecerunt beati apostoli post Ascensionem, jejuniis, et orationibus insistentes, ut scriptum est, quod meruerint in Pentecoste plenitudinem divini Spiritus, et perfectionem consequi potestatis; ut irrigatione divini Spiritus affluente, jam armis instructi coelestibus, omni dubitatione seposita in qua erant ante, post autem doctores invicti, et gloriosi martyres ipsius Domini fieri quotidie properabant; Judaeos et Paganos edocentes, eisque de Lege et Prophetis Christum ubique Dominum, cum Patre sempiternum prophetarum testimoniis comprobantes, ejusque praesentiam carnalem saluberrimam orbi terrarum annuntiantes. Alii autem putant secundum quatuor tempora anni cujusque dixisse Scripturam. Alii autem de Noe dixerunt quando audiit et credidit (Gen. VI, 13 seq.; VII, 5, 7; VIII, 18); inde cum arcam confecit; postea autem cum intravit in eam; quarto quando exivit de arca. Alii autem Judaeorum, Israel dixisse Scripturam arbitrantur, quod cum audivit (Exod. V, seq.) populus primum in Aegypto per Mosen tunc temporis et credidit, liberatur de Pharaone et Aegyptiis; deinde quod exivit de Aegypto (Exod. XII seq.); tertio quod in montem ivit (Exod. XIX seq.) et accepit Legem a Domino Salvatore; quarto quod intravit in terram repromissionis (Josuae I seq.): sed non omnes introierunt, sicut scriptum est (Num. XIV, 30; XXXII, 12), nisi duo soli, Jesus, et Chaleb, ut dixit Scriptura. Alii autem dixerunt, quatuor jejunia sunt Ecclesiae ista in quatuor libris Mosi; quia primum fecit Deus omnia in Genesi, et hominem, ut scriptum est. Secundo in Exodo, quo de tenebris liberatus exit omnis homo credens in Christum Deum. Tertio quo in Levitico offert sacrificia diversa, quae sunt omnia Christianitatis mysteria. Quarto post oblationem spiritalium donorum in libro Numeri mereatur omnis fidelis conscribi, quod ait et Dominus: Gaudete, quia nomina vestra scripta sunt in libro coelorum (Luc. X, 20). Ideo et David de Judaeis dicit: Deteantur de libro viventium, et cum justis non scribantur (Psal. LXVIII, 29). Et ipse iterum: Et in libro tuo in te credentes conscribentur (Psal. CXXXVIII, 16). Haec etiam jejunia in quatuor Evangelia nos oportet accipere, de patriarchis, prophetis, sacerdotibus, et apostolis, quae in nobis complenda sunt. Quod primum fides patriarcharum, deinde virtus prophetarum, tertio labor sacerdotum, quarto apostolorum perfectio invicti certaminis nuntiantur; quae diversae virtutes invicem cum suis virescunt connexae temporibus, et docentes homines diversa jucunditatis gaudia desiderantibus, et capientibus subministrant.
CL. HAERESIS DE UXORIBUS ET CONCUBINIS SALOMONIS. Sunt haeretici, qui cum legunt in Salomone, sexaginta reginae et octoginta concubinae, et juvenculae quarum numerus non est (Cant. VI, 8); putant eum mulierum causa, et juvencularum atque concubinarum numerum edixisse. Cumque ita sentiunt, infructuosi, immo potius ut pagani impii, et Judaei ineruditi atque indocti judicantur; ignorantes quod haec rationabilia sunt et intellectibilia ab eodem nuntiata, quae in Christi majestate et potentia, diversa gratiarum munera humano generi ostendebantur adventura, diversisque temporibus voluntati hominum, ac capacitati desiderantium ab eodem impertita; non denegante parem gratiam, sed juxta quod capere potuisset voluntas hominum nosceretur, ipso Domino tribuente atque conferente quaerentibus studiose, cum dicat beatus apostolus Petrus: In veritate cognosco quod Deus personarum acceptor non est (Act. X, 34). Et Paulus apostolus itidem: Deus hominis, inquit, personam non accipit (Rom. II, 11). Ex voluntate itaque juxta quod quisque desiderat, ita et a Deo Christo ei tribuitur atque impertitur quotidie. Diversae igitur dignitates, ac diversae gloriae a Salomone nobis nuntiatae sunt. In Mandato quippe, Lege, et Christi gratia omnia, quae et primo, et secundo, et postremo tempore, populis per diversa meritorum collata sint munera dignitatis, ut priori populo, deinde Judaeorum, tertio Christianorum, qui ab illis prioribus qui ante Judaeos fuerunt cum edocemur, in Christi praesentia itidem diversam effusam gratiam capientibus, et quaerentibus quotidie pervidemus effundi. Nam quod aliae animae ad regimina, aliae ad conjunctionem, aliae ad incrementum perfectioris aetatis in conjunctionem futurae Fidei Christi Domini vocentur, manifestum est, dicente Apostolo: Qui cohaeret Christo Domino, unum corpus est (I Cor. VI, 7). Nam ubi reginae nomen dicitur, regni coelestis manifestatur excellens nobilitatis sublimitas, quod et Dominus vocationem multorum praedicans, paucerum electionem annuntiat affuturam. In quibus triplex virtutis dignitas enitescit et in Evangelio, dicente Domino ad illum: Si vis esse perfectus, vade, vende omnia quae habes et da pauperibus, et veni, sequere me; et habebis thesaurum in coelo. At ille trislatus est, inquit, ut scriptum est (Matth. XIX, 21, 22). Ergo etsi ante generaliter secundum temporis divisionem, populorumque factum est, tamen in Christi praesentia triplex gratia resplendet ac dignitas, ut alii perfecti, alii sequentes, alii postea secuturi demonstrarentur: non in uno modo dignitatis, id est regni coelestis inveniendi, sed secundum fidem ac laborem eorum, atque diversa certamina, mercedem congruam adepturi, dicente Domino: Multae mansiones sunt apud Patrem meum (Joan. XIV, 2). Ideo et David animam ad regimen vocatam modis omnibus collaudat, edocens: Astitit regina a dextris tuis (Psal. XLIV, 9). Aliam etiam sequi hortatur: Audi, filia, et vide, et obliviscere domus patris tui, et concupiscet rex speciem tuam (Ibid., 10). Ut ergo est rationis, convenit cognoscere quod alii in regnum (Matth. XXV, 34), alii in paradisum (Luc. XXIII, 43), alii in vitam (Matth. XIX, 17), atque remissionem peccatorum (Luc. XXIV, 47) in futuro erunt deputandi, quod non negatur currentibus, ac volentibus nunc ut oportet; dissimulantibus autem, et non recte currentibus, a Domino haec non erunt conferenda.
CLI. Est haeresis quae putat quod Hiesus filius Nave populum Judaeorum cultris lapideis circumciderit, quod nec rerum natura, nec virtus aut ratio persuadet: facilius enim Judaei periclitari poterant quam curari, etsi secundum Dei potentiam quam impossibile non est, aliquid tamen rerum natura non patitur, nec ratio persuadet. Ne ergo petrinis cultris dicant circumcisos Judaeos de paganorum durissimis mentibus ac lapideis quae antea fuerant quidem impietati deditae, postea vero credentes in Domino amissa mente lapidea meruerit, id est verbo Dei circumcidi mente, doctrinamque jam coelestis potentes Judaeos circumcidere, id est Christi eis insinuare scientiam salutarem de lege et prophetis, eam quippe nuntiantes atque comprobantes undique. Quamvis enim et quotidie circumcidantur Judaei ab his qui ante erant Gentiles, id est doceantur de lege et prophetis, de fide Christi Domini scilicet Salvatoris, qui si crediderint et ipsi salutis remedium accepturi sunt: perseverantes autem in duritia mentis lapideae, aeterno erunt judicio detinendi. Ideoque et Dominus in eorum contradictione pertinaci dicebat quod filii eorum, id est pagani, ipsi erunt judices eorum atque doctores, id est gentium populus, qui ante in mente lapidea versabatur, postea vero per Christi fidem merebatur ad scientiam salutarem pervenire. Israel autem secundum legem currens ut scriptum est, ad legis virtutem pervenire non potuit, quia non ex fide, sed ex operibus currere properabat. Jacob enim dicit quod ipse erit spes gentium, non Judaeorum. Oportet ergo Gentes credere universas primum, tunc demum ab ipsis gentibus Judaeorum discere, ac doctrinam Christi Domini de lege et prophetis audire, atque ita acquiescere ut compleatur, donec plenitudo gentium intret, et sic omnis Israel salvabitur, sicut scriptum est. Et alter propheta ait: Aufer ab eis cor lapideum, Domine, et da illis cor carneum. Et Dominus, Si isti tacuerint, lapides clamabunt.
CLII. DE SPIRAMINE QUOD ADAM ACCEPIT HAERESIS. Alia est haeresis, quae spiramen quod accepit Adam (Gen. II, 7) putant tantum esse, quantum est a Christo post Resurrectionem concessum Apostolis: cum ignoret quod spiramen est modicae virtutis aliqua gratia, in audienda Lege Dei multorum primum. Spiritus autem perfectionis est plenitudo. Spiramen itaque datur ab infantia et catechumenis. Spiritus autem in incremento doctrinae, Fideique, et salutaris baptismi plena Dei gratia, ut intelligere, et ad majorem jam possit scientiam pervenire. Ideoque post baptismum, Spiritum ut Apostoli jam non, sed spiramen accipit qui baptizatur in Trinitate. Commune est etenim omnium spiramen. Spiritus autem paucorum est fidelium atque credentium, et discentium; et veluti ab honore ad honorem, et a gloria ad gloriam majorem, coelestemque scientiam et gratiam pervenientium, dicente Apostolo, quod a fide in fidem procedimus (Rom. I, 17), et a gloria ad gloriam prodire properamus (II Cor. III, 18). Ideoque ait ipse: Primus homo de terra terrenus, secundus homo de coelo coelestis (I Cor. XV, 47), ut et natura non exsors Christi muneris inveniatur aliena penitus, id est nec catechumenus; et fides atque doctrina, studiumque et vita praeclara, in paucorum fidelium, et cupientium voluntate dignosceretur exuberans, dicente Domino: Habenti dabitur, et plus ei adjicietur; non habenti autem, et quod habere videtur auferetur ab eo (Matth. XIII, 12; XXV, 29). Quod Judaeo contigit, et aliis itidem plurimis.
CLIII. HAERESIS DE FUNICULO MENSORIO IN ZACHARIA PROPHETA. Est haeresis, quae cum audit in Zacharia propheta de funiculo agrimensorio, de quo et David edixerat, quod angelus tenens ibat mensurare Jerusalem, aestimat secundum litteram ita dixisse Scripturam: cum non Jerusalem metiri, quae tradi debebat hostibus, sed credentium recte, atque paucorum perfecte, electio nuntiabatur per angelum affutura; ut dictum est: Multi vocati, pauci electi (Matth. XX, 16; XXII, 14). Jerusalem ergo in funiculo agrimensorio mensurabatur, id est et ante sub paucis, et post fidem Christi paucorum catholicae fidei gignendo electio praedicabatur in saeculo. Quod et Apostolus ait: Oportet haereses esse, ut probati manifestentur (I Cor. XI, 19). Quia ergo funiculus haereditarius triplici virtute connexus est, id est Patris, et Filii, et Spiritus sancti; haec conjunctio cum in una, eademque accipitur Fide, atque credulitate; aequalitatis quippe, et virtutis conjungenda unitas, atque colenda potentia cum noscitur ab Ecclesia catholica, non in diversa majestatis aut qualitatis credenda substantia praedicatur, ut quidam aestimant haeretici. Quod et Dominus dicere dignatus est: Putas Filius hominis cum venerit, inveniet Fidem super terram (Luc. XVIII, 8)? Quia et ante a Propheta quod tunc erat in paucis, et post Christi praesentiam, passionem, et resurrectionem ejus, divinamque sententiam quod essent praevaricaturi, hoc ita nuntiatum sit, ut sint haeretici hodie qui a Spiritu sancto, aut a Filio recedentes, diversam majestatis et potentiae inaequalitatem quotidie praedicant aberrantes. In hoc ergo nos oportet agnoscere, quod funiculus, ut ait Salomon (Eccles. IV, 12), triplex non disrumpitur, quod et credi debet a nobis; quod et de divina substantia, et propria, Filius, et sanctus sit itidem Spiritus, Patri quippe connexus in omnibus, qui et cognosci debet, et coli ab omnibus. In hac ergo conjunctione baptismi et Salvator nos dignatus est confirmare, imperans: Euntes baptizate omnes gentes in nomine Patris, et Filii, et Spiritus sancti. In quo conjungentes Filium Patri, et Spiritum cum Filio, et Patre, hanc salutem cognoscimur adepturi, quia non aliunde salutis remedium, nisi ex fide hac humano generi, cognoscimus affuturam. Unde et in hac conjunctione sanctae adorandaeque Trinitatis gaudemus, in qua ante Adam pater noster, Noe, Abraham, Moses, et prophetae, sacerdotes, judices, et apostoli pariter, et evangelistae praedicantes meruerunt consequi angelicam dignitatem; in qua et Ecclesia catholica exsultat, hoc praedicans quotidie, atque edocens, eademque hanc omnem impietatem Paganam, et iniquitatem Judaicam destruens, quotidie omni exsultat in gaudio. Nam etsi triplex funiculus debet accipi primum Mandati, deinde Legis in medio tempore, deinde Gratia Salvatoris: utilitatis non parvae est aut si de fide, spe, atque charitate, ut dixit beatus Apostolus (I Cor. XIII, 13), quis velit accipere; et in hoc non parvi est intellectus prudentioribus, ac spiritalia desiderantibus plurimis.
CLIV. Sunt quidam haeretici qui de Helia beato opinantur quod ei corvi sero carnes ad escam, et mane panes attulerint, non attendentes quod cuncta sanctus ac beatissimus propheta non carnes edebant ( sic ) aliquando, qui omnem talem escam contempserat, abstinendo voluntate, cujus et causa tantae dignitatis a Deo honorem meruit adipisci, ut in paradisum raperetur sublimis, ubi cum sanctis omnibus conlocaretur. Nam si de pane quidem aliquis dixerit, rationis interdum est quod ei corvi attulerint: de carnibus autem incongruum reperitur; nam in hoc crudelitas beluina hominum insequentia beatissimum prophetam ostendebatur: in avibus autem, id est corvis, tantum mansuetudo et lenitas monstrabatur, ut a quibus avibus humana aberat ratio, qui non erant Dei imagines rationabiles, sed aves sicut pecudes sensibiles creatae solummodo, in eis autem avibus ad opprobrium hominum Judaeorum regisque ex voluntate pessima insequentium propheta agnitio et sensuum lenitas insita monstraretur in opera tanti ministerii quod beato prophetae quotidie monstrabantur, ut in eis avibus ministrabantur, ut in eis avibus magis inveniretur esse ratio quaedam lenitatis motu quodammodo concessa velut rationabilis. Nam omnia hujusmodi creata a Domino subjecta sunt homini ut regi ac rationabili dominoque urbium versitatis ( sic ) pecudum, volatilium et serpentium quippe sicut scriptum est in libro Geneseos demonstraretur.
CLV. HAERESIS DECERPTA EX ISAIA PROPHETA DE CHERUBIM ET SERAPHIM. Est quoque haeresis, quae cum legit in Isaia propheta, quod Cherubim, et Seraphim animalia duo sex pennis praedita, duabus faciem Dei, duabus pedes tegebant, et duabus clamabant voce sublimi Deum collaudantes, nimium conturbatur; et nunc historiam quaerens, nunc rationem intellectibilem perscrutans, diversa ambiguitate fatigatur. Cum et secundum litteram non parva sit utilitas, et secundum intellectibilem rationem, Christi resonet coelestis scientia. Secundum litteram enim primum, quod Deum invisibilem Scriptura docendo, impietatem ubique paganam damnabat in quo Scripturae illorum impiae visibilem et compositum praedicant. Deinde etiam Judaeorum, ne et ipsi pari caecitate obtecti, ut Gentes impiae, corrupti sensibus deperirent; hoc ita edocuit. Sed hic etiam erat Judaeorum futuri temporis in Christi praesentia incredulitas, et coopertio annuntianda mysterii: quod caecitate operti nimia, nec prophetae, nec ipsi Domino erant postmodum credituri, cum missus ad populum praedicat manifeste: Aure audietis, et oculo videbitis, et non intendetis (Isai. VI, 9; Matth. XIII, 14). Cooperti quippe tenebris, lucem salutis aeternae, id est Christi carnalem praesentiam non erant agnituri, sicut et factum est; quod Apostolus docens, velamen esse usque hodie in cordibus eorumdem positum affirmavit (II Cor. III, 15), quod non revelabitur usque quo Christum non crediderint Salvatorem. Ubi autem conversi fuerint, id est crediderint in Christum Dominum, auferetur velamen ab eorum cordibus. Quod autem et duo animalia nuntiata sint Cherubim, et Seraphim, Lex quippe, et prophetae, testes Christi, et Doctores saeculi, non est ambiguum. Velabant autem faciem, et pedes Domini; sive quia in parabolis, et similitudinibus, et aenigmatibus docebatur mysterium, ut scriptum est: Aperiam os meum in parabolis (Psal. LXXVII, 2; Matth. XIII, 35). Et David: Revela oculos meos, et considerabo mirabilia de lege tua (Psal. CXVIII, 18). Et Apostolus: Filium suum, inquit, Pater revelavit mihi (Galat. I, 16); id est de Lege, atque Prophetis ostendens. Sex autem pennae erant eis, et duabus quidem faciem, et duabus pedes cooperiebant; duabus autem clamabant, ne forte faciem, et pedes cum dicit Domini coopertos, quod sursum atque deorsum est, et longitudo, et latitudo de Deo monstraretur, quod nec altitudo (Job. XI, 8, 9), nec profundum, nec latitudo, nec longitudo Dei potest cognosci, aut inveniri condigne ab aliqua creatura, et maxime hominum, aut humanis quorumdam sensibus comprehendi; qui etiam tantam elementorum naturam immensamque creando perfecit, quanto magis, qui talia fecisse cognoscitur, modis omnibus antecellit! Solum autem per Fidem noscitur; quia virtus, inquit, in infirmate, in similitudine, et aenigmatibus perficitur, atque invenitur (II Cor. XII, 9). Cumque tanta immensitas Dei dicitur, atque nuntiatur, duabus pennis, id est a Cherubim, et Seraphim, Lege, atque Prophetis canitur et praedicatur. Duarum etiam pennarum clamatio die, noctuque, id est et hic, et in futuro, cordis quippe credulitas hominum, atque oris confessio non desinens invenitur quotidie resonando, quae et tunc canebatur ab Angelis, atque ab hominibus praedicabatur in saeculo; ut quod videre in excelso, profundo, lato, atque longo non poterant, corde credentes, atque ore confitentes, indesinenti voce cantantes omni tempore laetarentur. Nam, quod invisibilis et incapabilis sit divinae qualitatis natura et substantia, in Lege, et Prophetis ostenditur, Joanne dicente: Deum nemo vidit umquam (Joan. I, 18). Non dixit, non credidit, sed, non vidit. Ergo Dominus credendi potentiam, et confitendi solum fiduciam tribuit, ut virtus ejus in enarranda carnali fragilitate manifesta nosceretur: quod et Dominus ubique Fidem suam praetendit hominibus, quam et ipse ante dederat, posteaque in sua praesentia confirmaverat. Cherubim autem, et Seraphim quadriformia, id est Leonis, Vituli, Hominis, et Aquilae, diversa sunt Sanctorum pariter, virtutumque certamina fortiora, praecellendae eorum variaeque dignitatis, patriarcharum quippe, et prophetarum, sacerdotum, atque apostolorum itidem cum martyribus sociata; ut in quibus ante tanta fides et dilectio Christi exuberans noscebatur, impar autem doctrina in quibusdam postea cogente causa temporis canebatur, non impar tamen Fidei, ac certaminis gloria in conjunctione diversae virtutis monstraretur a Christo concessa, atque condonata, inque omni Christianorum populo nosceretur; ut quod videre non possumus, nec humanis condigne sensibus definire, corde credentes, atque ore confitentes, his duarum pennarum virtutibus non desinamus Judaeis, et Gentibus hoc gaudii praedicare, atque his sublimes virtutibus evolare; sperantes coelestia, ubi Christus est Dominus, ut ait Apostolus (Coloss. III, 1), inque hac sententia salutem perpetuam posse consequi non dubitantes, docente eodem: Quod si credideris in corde tuo, et confessus fueris Christum Dominum Salvatorem corpore crucifixum resurrexisse, salvus eris. Corde enim creditur ad justitiam, ore autem confessio fit in salutem (Rom. X, 9). Unde ait de Christo Domino, quod ejus qualitatis divina substantia non in visione et mensura, aut compositione consistat aliqua, sed in fide virtutis, atque confessionis nostrae exuberans consummatur; quae latitudo et longitudo, altum atque profundum sit scire, inquit (Ephes. III, 18, 19), eminentissimam et incomprehensibilem Christi Dei gratiam atque non est humanae fragilitatis potenter expromere, sed in fide atque per fidem facile posse contingere docuit, quod mens hominum non praevalet enarrare.
CLVI. HAERESIS DE ISAIA PROPHETA: LABIA TACTA CARBONE. Sunt quidam qui aestimant, quod Isaias post confessionem populi peccatoris, ac precem quam supplex ad Deum effuderat, de Cherubim unus (Isai. VI, 6) venerit missus a Deo ad prophetam, et acceperit de forcipe carbonem, et tetigerit labia ipsius, aitque ei: Ecce jam mundatus es (Ibid., 7). Putant autem de angelis unum venisse ad eum, aut de animalibus, aut de forcipe ignem accepisse, et mundasse prophetam, quod non est adeo scientiae salutaris; cum hic de Cherubim, aut Seraphim unum animal cum dicit, id de duobus Testamentis dicit: unde patriarchae, prophetae, sacerdotes edixerint, et apostoli, qui mundo omni adventuram gratiam ostendebant quadriformi virtute fulgentia munera ad certamina coelestia capientibus ministrantes. Nam Cherubim plenitudo scientiae dicitur, Seraphim virtus ignea peragrans appellatur. Hi itaque plenitudinem habentes scientiae spiritalis, ac Christi mysterii tenentes divitias, diversas doctrinas jussu Domini nobis dimittunt et deferunt, omnique saeculo itidem sine quadam intermissione nuntiantes; ex quibus unus missus est ad Isaiam prophetam, hanc quippe Christi doctrinam annuntians, Salvatorem, quod erat adventurus in carnem, Spiritusque divini credentibus allaturus gratiam copiosam. Isaias itaque de patriarchis, et Lege, et prioribus suis prophetis acceperat gratiam fortiorem, id est divini Spiritus potentiam ampliorem; a prioribus scilicet, ut Christi mysterium, id est incorporationis ipsius, saeculo gratiam nuntiaret. Ideo et Dominus ad quosdam: O duri corde, et imprudentes animo (Luc. XXIV, 25), cur non advertitis, quod Lex, et prophetae de Filio hominis, quae ante praedixerant affutura, cuncta consummari oportuerat? Decebat enim de patriarchis, et Lege beatum accipere Isaiam, ut ab eis doctus, forti animo Christi carnalem praesentiam praedicaret. Ignem etiam quod ait accepisse angelum, et purgasse ipsius labia, utique divini Spiritus ei gratiam ostendebat concessam Domino, ut ait: Ignem veni mittere in mundum, quam volo ut accendatur ocius (Luc. XII, 49)? De forcipe autem, id est de ferro, de invicta natura ejus, atque divina quippe dicebat potentia, quod corpus Christi divino Spiritu, divinaque potentia in utero sanctae Virginis creatum, atque consummatum est, sicut scriptum est: Spiritus sanctus superveniet in te, et virtus Dei obumbrabit te (Luc. I, 35). In quo apparens corpore vinceret omnia, a nullo autem superaretur. Sicut enim ferro domantur ac subjiciuntur omnia, a quo et gladius gignitur, ut dictum est: Verbum Domini gladius bis acutus (Hebr. IV, 12), qui domare potest testimonia, domari autem ab aliquo non potest: daturusque eis erat post passionem in resurrectione divini Spiritus beatis apostolis invictam potentiam, ut scriptum est: Spiritus Domini super me, et caetera (Isai. LXI, 1). Et Petrus promissione accepta a Patre, ad Judaeos dicens, effudit hanc gratiam, quam vos videtis, atque auditis hodie. Igni etiam forcipem sicut formari cognoscimus, ita et corpus Domini divino Spiritu (Luc. I, 35) novimus consummatum. Itaque ita suis eum dedisse in corpore illam promissam gratiam, atque invictam potentiam, ut ait: Dedi vobis potestatem calcare super omnem virtutem inimici (Luc. X, 19); et Apostolus: Quis nos separabit a charitate Christi (Rom. VIII, 35)? per quae eis cunctis jam in hoc credentibus saeculo, ut dictum est, per impositionem manus apostolorum divinus dabatur Spiritus in Christum Dominum credentibus Salvatorem (Act. VI, 6; VIII, 17; IX, 17; XIII, 3; XXVIII, 8). Et sicut duo animalia duo haec Testamenta accipiuntur, Legis, et prophetarum, astantia Domino, sicut viderunt in monte apostoli; attamen rationis erit, quod et duo animalia intelligenda sunt Mandatum primum quod datum est, quod et spiritale potest intelligi, ut scriptum est, quod et Salvator non solvit, sed confirmavit potius. Secundum autem animal doctrinam Christi, id est fidem ejus, et gratiam incorporationis, et Testamenti, passionisque ejus, et resurrectionis mysterium continebat. Unde Lex litterae in medio est posita inter Mandatum, et Gratiam, quae si intelligitur de Christo, consentanea in multis accipitur; si autem in carnali justificatione quis salvari putaverit, abjicienda decernitur; cum de Patre, et Filio, et sancto Spiritu ante Legem, id est ante tria millia annorum et septingentos annos, justi priores illi sub Mandato viventes, ac beatam Trinitatem colentes, et suis filiis tradentes, cognatisque et saeculi praedicabant, mysteriumque Christi Domini de ipso Mandato antiquissimo nuntiabatur. Lex itaque admonitio Mandati est, quae et conjungitur secundum fidem colendae Trinitatis, et iterum separantur quaedam ejus propter Judaicam, et carnalem justificationem; cum et prophetae illa destruxerint antea, et Salvator abjecerit, et apostoli vetuerint circumcidi homines (Galat. V, 2). Lex itaque de Mandato causa cogente carnali descendit ad tempus. Gratia autem Christi, id est mysterium incorporationis, et passionis, et resurrectionis, fideique ejus, et ascensionis in coelum ante Legem a justis omnibus noscebatur, et quaerentibus, et capientibus non celabatur; ut Enoch, Noe, et Melchisedech, et Jacob, et aliis justis ac beatissimis Patriarchis, et caeteris, qui ante Legem Mosis vixerant, sub Mandato scilicet constituti, atque in omnibus justificati a Domino. Lex autem et Fides Christi dicitur, ut ait Apostolus: per Legem fidei Christi (Rom. III, 27). Lex carnalis justificatio Judaeorum est. Mandatum etsi non putatur Lex esse, tamen quod a Domino servo dicitur et decernitur, Legis est ratio, ut quod velit, eligat aut servare ut amicus et fidelis, aut contemnere ut servus sub Lege subjectus. Unde et Salvator apostolis mandatum dabat ut amicis et fidelibus, quod et Adae patri nostro, antequam peccaret, similiter dederat. Post peccatum autem non jam mandatum societatis et propinquitatis, ac dilectionis erat et fraternitatis; sed timendae severitatis judicium decernebat, in contemnendis Legis sententiis scilicet, ut etiam ait Moses: Maledictus omnis, qui in legitimis non permanserit libri hujus. Ideo et Salvator, quae in Lege dicta fuerant admonebat, et quae ante Legem data fuerant sub illis beatissimis comprobabat; ut suam doctrinam illorum priorum conjungeret, multorumque ita credentium, et circumcisorum pariter copularet, et naturalium itidem, id est Gentium credentium, sociaret; ac nolentium Judaeorum, aliorumque incredulitatem, et imperitiam conjunctam utrorumque condemnaret.