Migne Patrologia Latina Tomus 96
De viris illustribus (Hildefonsus Toletanus), J. P. Migne
PRAEFATIO.
1. Virorum adnotationem illorum quorum edictis (0195D)atque doctrinis sancta Ecclesia toto terrarum orbe diffusa illustratur in bonis atque defenditur ex adversis, mox post ascensionem Christi ab apostolorum (0196D)exordio vir beatus atque doctissimus Hieronymus presbyter plene dicitur adnotasse, qui singulatim nomina eorum, seriem temporum, monumenta librorum, diversitates opusculorum in laudabilem necessariamque memoriam usque ad seipsum stylo evidenti (0197A)conscribens, et innotescendo monstravit, et retexendo posteris commendavit. Hunc secutus Gennadius, renotationis ordinem textu simili percucurrit. Deinceps vir prudentissimus Hispalensis sedis Isidorus episcopus eodem ductu quosque viros optimos reperit, in adnotationem subjunxit. Siquidem non omnia praescrutatus abscessit. Post hunc in nostris partibus incuria cunctos invasit, ita ut quaedam vetusta antiquitas operiret, et quam plurima nova neglectus oblivionis absconderet. 2. Ast ego procul valde impar et his quos adnotatio retinet, et illis quos renotatio delectavit, indignusque satis et absque substantia totius boni operis, successorque sanctae memoriae alterius Eugenii factus in sede illa gloriosa Toletanae urbis (quam non ex hominum (0197B)immenso conventu gloriosam dico, cum hanc et gloriosorum illustret praesentia principum, sed ex hoc quod coram timentibus Dominum iniquis atque justis habetur locus terribilis, omnique veneratione sublimis) conatus sum, etsi non elegans studium, vel obsequelam voluntatis bonae illorum miscere memoriae gloriosae sedis; ne incurrerem ex silentio damnum, si tam gloriosae sedis tamque gloriosorum virorum clarescentem memoriae lucem tenebrosa nube silentii contexissem. 3. Fertur namque ex antiquitate veteri, quod potuisse fieri cernitur exemplo temporis novi. Nam Montanus sedis ejusdem beatissimus praesul, ut a se conjugalis conversationis infamiam propulsaret, tandiu assumptos veste candentes narratur tenuisse carbones, (0197C)donec Domino consecrans oblationem, totius per semetipsum compleret missae celebritatem. Quo sacrificio expleto, prunarum ignis cum decore vestis adeo in concordiam venit, ut nec vestis vim exstingueret ignis nec vis ignis, statum laederet vestis. 4. Rursum cum Helladio episcopo sedis ejus Justus diaconus fastu superbiae insultaret, post mortem quidem sui pontificis vixit episcopus, et ipse tabefactus; sed in reprobum versus sensum, ob intemperantiam morum a ministris altaris sui dormiens strangulatus laqueo exspiravit. 5. Item, cum successori ejus Justo episcopo Gerontius presbyter, principis oblectamine fotus, contemptum adversitatemque deferret, tam repentino motu vim perdidit intellectus, ut multis medicorum (0197D)curationibus acto, quidquid in medelam fieret, totum in pestis augmentum cresceret. Sicque perinvaluit commotio mentis, ut usque ad obitum suum horror esset homini ejus vel participatio visionis, vel colloquium oris. 6. Adhuc etiam successori in locum ejus Eugenio priori Lucidius diaconus suus, cum innexus amicitiae saeculari violenter honorem presbyterii et quaedam praedia extorsisset, tam in reprobum sensum, tamque in languoris supereminentem pervenit (0198A)statum, ut cum vivere recusaret, tam mori esset quod viveret, quam vivere quod mori vellet. 7. Horum ergo bonorum studiis provocatus, quaeque vetera antiquorum relatu reperi, quaeque nova exhibitione temporis didici, orsu linguae quo potui subnotavi, ut illorum bonae memoriae jungar, a quibus prava operatione disjungor. Et qui cum illis in templo Dei non infero doctrinae copiam, offerentium commendem fideli obsequela memoriam, obsecrans omnes ut me divinae ingerant pietati. Quare illos humanae memoriae, ex qua labi poterant, tenaciter commendavi. Sane beatissimum Gregorium sanctae memoriae Isidorus adnotaverat: sed quia non tantum de operibus ejus dixit, quantum nos sumus experti, ideo renotationem illius submoventes, quaeque de illo (0198B)novimus, stylo pleniore notamus. I. Gregorius papa Romanus. II. Asturius episcopus Toletanus. III. Montanus episcopus Toletanus. IV. Donatus monachus Afer [ Ms. Tolet., abbas Servitanus]. V. Aurasius episcopus Toletanus VI. Joannes episcopus Caesaraugustanus. VII. Helladius episcopus Toletanus. VIII. Justus episcopus Toletanus. IX. Isidorus episcopus Hispalensis. X. Nonnitus episcopus Gerundensis. XI. Conantius episcopus Palentinus. XII. Braulio episcopus Caesaraugustanus. XIII. Eugenius episcopus Toletanus. (0198C) XIV. Eugenius alter episcopus Toletanus. CAPUT PRIMUM. Gregorius papa Romanae sedis et apostolicae praesul, compunctione timoris Dei plenus, et humilitate summus, tantoque per gratiam Spiritus sancti scientiae lumine praeditus, ut non modo illi praesentium temporum quisquam, sed nec in praeteritis quidem par fuerit unquam. Ita enim cunctorum meritorum claruit perfectione sublimis, ut exclusis omnibus illustrium virorum comparationibus, nihil illi simile demonstret antiquitas. Vicit enim sanctitate Antonium, eloquentia Cyprianum, sapientia Augustinum. Hic namque in exordio episcopatus sui edidit librum Regulae pastoralis, directum ad Joannem Constantinopolitanae sedis episcopum, in quo docet (0198D)qualis quisque ad officium regiminis veniat, vel qualiter dum venerit, vivere vel docere subjectos studeat. Scripsit praeterea, exceptis opusculis de quibus Isidorus beatae memoriae mentionem facit, idem excellentissimus doctor et alios libros morales, videlicet super Ezechielem prophetam homilias viginti duas in libris duobus compactas, in quibus multa de divinis Scripturis mystico ac morali sensu luculenter necnon et facundo sermone disseruit. Super librum Salomonis, cui titulus est Canticum canticorum, (0199A)quam mire scribens, morali sensu opus omne exponendo percurrit. De Vitis Patrum per Italiam commorantium edidit etiam libros quatuor, quos volumine uno compegit, quem quidem Codicem Dialogorum maluit appellari. In quibus libris quanta divinitatis lateant sacramenta, et in amore coelestis patriae mira documenta, studiosus potest facile cognoscere lector. Exstant et ipsius ad diversos epistolae plurimae, limato quidem et claro stylo digestae; quas qui perlegerit, liquido advertet et in eo ad Deum rectam fuisse intentionem, et ad animarum zelum omni vigilantia et cura exstitisse solertem. Has itaque uno volumine arctans, in libris duodecim distinxit, Registrum nominandum esse decrevit. Fertur et alia opuscula edidisse egregia; sed ad (0199B)manus nostras nondum pervenerunt. Felicissimus tamen et nimium felix, cui dedit Deus studiorum ejus omnia perpendere dicta. Floruit namque vir iste sublimis ac beatissimus doctor et praesul Mauritio Augusto regnante.
CAPUT II. Asturius post Audentium in Toletana urbe sedis metropolis provinciae Carthaginis pontifex successor obvenit; vir egregius assignans opera virtutum plus exemplo vivendi quam calamo scribentis. Hic et sacerdotio beatus, et miraculo dignus, quia quibus jungeretur in coelo, eorum terreno reperire membra meruit in sepulcro. Nam cum sedis suae sacerdotio fungeretur, divina dicitur revelatione commonitus, Complutensi sepultos municipio (quod ab urbe ejus (0199C)ferme sexagesimo milliario situm est) Dei martyres perscrutari. Qui concitus accurrens, quos et tellus aggeris et oblivio temporis presserat, in lucem et gloriam terrenae cognitionis provehendos invenit. Quibus repertis, redire in sedem renuens, servitute simul et assiduitate sanctis innexus, diem clausit extremum. Cujus tamen sedem donec vixit nemo adiit. Inde, ut antiquitas fert, in Toleto sacerdos nonus, et in Compluto agnoscitur primus.
CAPUT III. Montanus post Celsum primae sedis provinciae Carthaginis Toletanae urbis cathedram tenuit: homo et virtute spiritus nitens, et eloquii opportunitate decorus, regimen honoris retentavit ac disposuit, (0199D)condigno coelestique jure simul et ordine. Scripsit epistolas duas ecclesiasticae utilitatis disciplina consertas, e quibus unam Palentiae habitatoribus, in qua presbyteros chrisma conficere, episcoposque alienae dioecesis, alterius territorii ecclesias consecrare, magna perhibetur prohibere auctoritate, sacrarum (0200A)litterarum testimoniis affirmans id ipsum fieri penitus non licere. Amatores quoque Priscillianae sectae, licet non operarentur eadem, quia tamen memoriam ejus amore retinerent, abdicat et exprobrat, commemorans quod in libris beatissimi Turibii episcopi ad Leonem papam missis eadem Priscillianorum haeresis detecta, convicta, atque decenter maneat abdicata. Aliam vero epistolam ad Turibium religiosum, in qua collaudans eum, quod culturam destruxerit idolorum, committit ei sacerdotalis auctoritatem vigoris, per quam presbyteros chrisma conficere, et episcopos alienae sortis alterius dioecesis ecclesias consecrare, magna compescat invectione. Hic vir antiquissima fidelique relatione narratur ad exprobrationem infamiae tandiu prunas (0200B)tenuisse in vestimento ardentes, donec coram sedis suae sacro altari totius missae celebritatem per semetipsum expleret. Peractis autem solemnibus nec prunae ignem, nec vestis inventa est amisisse decorem. Tunc Deo relatis gratiarum actionibus, per simplicem naturam ignis convicta est et fallacia detestabilis accusantis. et innocentia beatissimi sacerdotis. Gloriosus habitus fuit temporibus Amalarici regis; annis novem pontificatus tenuit dignitatem.
CAPUT IV. Donatus et professione, et opere monachus, cujusdam eremitae fertur in Africa exstitisse discipulus. Hic violentias barbararum gentium imminere conspiciens, atque ovilis dissipationem et gregis (0200C)monachorum pericula pertimescens, ferme cum septuaginta monachis copiosisque librorum Codicibus navali vehiculo in Hispaniam commeavit. Cui ab illustri religiosaque femina Minicea subsidiis ac rerum opibus ministratis, Sirvitanum monasterium visus est construxisse. Iste prior in Hispaniam monasticae observantiae usum et regulam dicitur adduxisse, tam vivens virtutum exemplis nobilis, quam defunctus memoriae claritate sublimis. Hic in praesenti luce subsistens, et in crypta sepulcri quiescens, signis quibusdam proditur effulgere salutis; unde et monumentum ejus honorabiliter colere perhibentur incolae regionis.
Aurasius Toletanae Ecclesiae pontifex metropolis (0200D)urbis, post Adelphium in loco asciscitur sacerdotis, vir bonus, regiminis auctoritate praeclarus [ Tol., praeclarens], domesticis rebus bene dispositus, adversitatibus infixis constanter erectus; qui quanto exstitit temperatior mansuetis, tanto fortior semper fuit inventus adversis. Plus illi intentio in defensione (0201A)veritatis, quam in scribendi exercitio mansit; unde perfectissimis viris compar habetur, quia quae de verbo illorum praedicatio seminavit, defensionis hujus custodia praemunivit. Vixit in sacerdotio temporibus Witterici, Gundemari, et exordiis Sisebuti regum, annis ferme duodecim.
CAPUT VI. Joannes in pontificatu Maximum secutus Ecclesiae Caesaraugustanae sedem ascendit. Primo Pater monachorum, et ex hoc praesul factus in regimine populorum; vir in sacris litteris eruditus, plus verbis intendens docere, quam scriptis; tam largus et hilaris dato, quam hilaris et vultu. Unctionem namque spiritus Dei, qua fovebatur interius, tam largitate muneris, quam habitudine vultus adeo praeferebat, (0201B)ut et datum gratia commendaret, et non datum gratia excusaret. In ecclesiasticis officiis quaedam eleganter et sono et oratione composuit. Annotavit inter haec inquirendae paschalis solemnitatis tam subtile atque utile argumentum, ut lectori et brevitas contracta, et veritas placeat patefacta. Duodecim annis tenuit sedem honoris, adeptus vitam gaudio, ad quam anhelavit desiderabili voto. Substitit in sacerdotio temporibus Sisebuti et Suinthilani regum.
CAPUT VII. Helladius post Aurasium sedis ejus adeptus est locum. Hic cum regiae aulae illustrissimus, publicarumque [ Tol., publicanusque] rector existeret rerum, sub saeculari habitu monachi votum pariter explebat (0201C)et opus. Nam ad monasterium nostrum (illud Agaliense dico, cujus me susceptio monachum tenuit, quod munere Dei perennisque ac patentis sanctitatis decore et opinabile cunctis et palam est totis) cum saepe discursantium negotiorum ductus itinere perveniret, remota clientum saeculique pompa decoris, adeo monachorum peculiaritatibus inhaerebat, ut turmis junctus eorum, stipularum fasciculos ad clibanum deportaret. Cumque inter decorem insolentiamque saeculi, solitudinis et amaret et sectaretur arcana, celeri fuga, relictis omnibus quae esse noverat mundi, ad id sanctum monasterium, quod frequentaverat voto, venit permansurus optabili usu. Ibi factus monachis Pater, meritis studiisque sanctis et vitam monachorum debite rexit, et statum monasterii totius (0201D)communis rei divitiis cumulavit. Ex hoc fessis pene senio artubus ad pontificatus apicem evocatur; et quia vocaretur vi coactus [ Tol., VI coactatus], pariter et ignotus, illic majora virtutum exempla quam monachus decit, quia statum mundi, quem contempsit virtute, magna perhibetur rexisse discretione. Miserationes, eleemosynarumque copias tam largiter (0202A)egenis intulisse probatur, ac si de illius stomacho putasset inopum et artus descendere, et viscera confoveri. Scribere renuit, quia quod scribendum fuit, quotidianae operationis pagina demonstravit. Me, ad monasterium rediens memoratum, ultimo vitae suae tempore Levitam fecit. Senex obiit; decem et octo annis sacrum regimen tenuit. Temporibus Sisebuti, Suinthilani, et exordiis Sisenandi regum beatus habitus fuit; qui post beatior gloriam coelestis regni bona plenus senectute promeruit.
CAPUT VIII. Justus Helladii discipulus, illique successor innexus est: vir habitudine corporis, ingenioque mentis decorus, atque subtilis, ab infantia monachus; ab Helladio (0202B)ad virtutem monasticae institutionis affatim educatus pariter et instructus, in Agaliensi monasterio tertius post illum rector est factus. In pontificatu autem mox illi successor inductus, vir ingenio acer et eloquio sufficiens, magna spe profuturus, nisi hunc ante longaevam vitam dies abstulisset extrema. Scripsit ad Richilanem, Agaliensis monasterii Patrem, epistolam debita et sufficienti prosecutione constructam, in qua patenter astruit susceptum gregem relinquere penitus non debere. Exstitit rector annis tribus: tempore Sisenandi obiit, qui rex post hunc die nonadecima defunctus abscessit.
CAPUT IX. Isidorus post Leandrum fratrem Hispalensis sedis provinciae Baeticae cathedram tenuit: vir decore simul (0202C)et ingenio pollens; nam tantae jucunditatis affluentem copiam in eloquendo promeruit, ut ubertas admiranda dicendi ex eo in stuporem verteret audientes, ex quo audita bis qui audisset, non nisi repetita saepius commendaret. Scripsit opera et eximia, et non parva, id est, librum de Genere officiorum, librum Prooemiorum, librum de Ortu et Obitu Patrum, librum Lamentationis, quem ipse Synonymorum vocavit, libellos duos ad Florentinam sororem contra nequitiam Judaeorum, librum de Natura rerum ad Sisebutum principem, librum Differentiarum, librum Sententiarum. Collegit etiam de diversis auctoribus, quod ipse cognominat, secretorum Expositiones sacramentorum: quibus in unum congestis, (0202D)idem liber dicitur Quaestionum. Scripsit quoque in ultimo ad petitionem Braulionis Caesaraugustani episcopi librum Etymologiarum, quem cum multis annis conaretur perficere, in ejus opere diem extremum visus est conclusisse. Floruit temporibus Reccaredi, Liuvanis, Witterici, Gundemari, Sisebuti, Suinthilanis, et Sisenandi regum, annis fere quadraginta (0203A)tenens pontificatus honorem, insignemque doctrinae sanctae gloriam pariter et decorem.
CAPUT X. Nonnitus post Joannem in Gerundensi sede pontifex accessit, vir professione monachus, simplicitate perspicuus, actibus sanctus, non hominum diutina deliberatione, sed Dei per homines celeri definitione in pontificatum ascitus, adhaerens instanter obsequiis sepulcri sancti Felicis martyris. Rexit Ecclesiam Dei meritorum exemplis amplius quam verborum edictis. Hic et in corpore degens, et in sepulcro quiescens, fertur salvationis operari virtutes. Substitit temporibus Suinthilanis et Sisenandi regum.
CAPUT XI. (0203B)Conantius post Maurilanem Ecclesiae Palentinae sedem adeptus est, vir tam pondere mentis quam habitudine speciei gravis, communi eloquio facundus, et gravis [ Tol. gratus], ecclesiasticorum officiorum ordinibus intentus et providus, nam melodias soni multas noviter edidit. Orationum quoque libellum de omnium decenter conscripsit proprietate Psalmorum. Vixit in pontificatu amplius triginta annos, dignus habitus fuit ab ultimo tempore Witterici per tempora Gundemari, Sisebuti, Suinthilanis, Sisenandi et Chinthilae regum.
CAPUT XII. Braulio frater Joannis in Caesaraugusta decedentis adeptus est locum; vir sicut germanitate conjunctus, ita non minimum [ Al., nimium] ingenio minoratus. (0203C)Clarus et iste habitus canoribus, et quibusdam opusculis. Scripsit Vitam Aemiliani cujusdam monachi, qui memoriam hujus et virtutem illius sancti viri suo tenore commendat pariter et illustrat. Habuit sacerdotium ferme viginti annis: quibus expletis, clausit diem vitae praesentis. Duravit in regimine temporibus Sisenandi, Chintilae, Tulganis et Chindasvinthi regum.
CAPUT XIII. Eugenius discipulus Helladii, collector et consors Justi, pontifex post Justum accedit, ab infantia monachus, ab Helladio cum Justo pariter sacris in monasterio institutionibus eruditus. Hunc secum Helladius a monasterio tulit ad pontificatum tractus, qui rursus ab eo clericalibus institutus ordinibus, sedis (0204A)ejus post illum tertius rector accessit. Et bonum meritum senis, qui duobus discipulis sanctisque filiis Ecclesiae Dei haereditatem meruit relinquere gubernandam. Idem Eugenius moribus incessuque gravis, ingenio callens. Nam numeros, statum, incrementa, decrementaque, cursus recursusque lunarum tanta peritia novit, ut considerationes disputationis ejus auditorem et in stuporem verterent, et in desiderabilem doctrinam inducerent. Vixit in sacerdotio fere undecim annis, regnantibus Chintila, Tulgane et Chindasvintho regibus.
CAPUT XIV. Item Eugenius alter post Eugenium pontifex subrogatur. Hic cum Ecclesiae regiae clericus esset egregius, vita monachi delectatus est. Qui sagaci (0204B)fuga urbem Caesaraugustanam petens, illic martyrum sepulcris inhaesit, ibique studia sapientiae et propositum monachi decenter incoluit; unde principali violentia reductus, atque in pontificatum ascitus, vitam plus virtutum meritis quam viribus egit. Fuit namque corpore tenuis, parvus robore, sed valide fervescens spiritus virtute; studiorum bonorum vim persequens, cantus pessimis usibus vitiatos melodiae cognitione correxit, officiorum omissos ordines curamque discrevit. Scripsit de sancta Trinitate libellum et eloquio nitidum, et rei veritate perspicuum, qui Libyae et Orientis partibus mitti quantocius poterat, nisi procellis resultantia freta incertum pavidis iter viatoribus distulissent. Scripsit et duos libellos, unum diversi carminis metro, alium diversi (0204C)operis prosa concretos, qui ad multorum industriam ejus ex hoc tenaciter sanctam valuerunt commendare memoriam. Libellos quoque Dracontii de Creatione mundi conscriptos, quos antiquitas protulerat vitiatos, ea quae inconvenientia reperit, subtrahendo, immutando, vel meliora conjiciendo, ita in pulchritudinis formam coegit, ut pulchriores de artificio corrigentis, quam de manu processisse videantur auctoris. Et quia de die septimo idem Dracontius omnino reticendo, semiplenum opus visus est reliquisse, iste et sex dierum recapitulationem singulis versiculis renotavit, et de die septimo, quae illi visa sunt, eleganter dicta subjunxit. Clarus habitus fuit temporibus Chindasvinthi et Recesvinthi regum, (0205A)fere duodecim annis tenens dignitatem simul et gloriam sacerdotis, sicque post lucis mundialis occasum (0206A)in basilica sanctae Leocadiae tenet habitatione sepulcrum. Hucusque Hildephonsus.