Excelsi ingenii viro Antonio Gauffrido Iuris vtriusque doctori in sede forcalquerii vicesenechalo meritissimo Ioannes Germanus S. D.[recensere]
Quum primum Caroli Romanorum imperatoris audacia, seu verius temeritas, hanc nostram inuasit Prouinciam, cessatum est vbique a iure dicundo, silebant leges, armorum vndique rumor audiebatur. Vidisses hos arma striare, illos hastillia radere, quosdam ephippia parare, alios sulphura cum salictis carbonibus et salnitro mixta mollere ad tormenta ignium missilia. Tunc relictis togis dicastae omnes saga sumpsere, succinctis ensibus incedere. Plerique sacerdotes coma barbaque luxuriante orbiculum medii capitis (quem coronam dicunt) abradi sibi non patiebantur, ne sacrificuli agnoscerentur: quod semilitibus per quam maxime exosos esse assererent. Ego vero qui et sacris initiatus et doctoralibus infulis (inmeritus licet) decoratus sum iisdem habitu et tonsura quibus prius vti non destitui. At quod nondum attentaram Caesaris Commentaria de bello Gallico perlegi: postquae etiam civilia bella et in Africa gesta {3} attentius ruminaui, vt qui corpore exiguo et debili armis interesse non poteram, animo saltim arma meditarer. Et vt astutias atque consilia quibus Caesarem aut Pompeium vsos fuisse legeram, quae stratagemata dicuntur, suis loco et tempore nostros docerem milites Prouinciales, etiam eos ad bellum excitando pro posse. Saepiuscule interea ad te dirigebantur epistolae quorundam magnatum et egregiarum personarum, tum illius maxime illustris excellentissimique principis Annae Memoranci, maioris magisterii dignitate praefulgentis, regia vice Auinione fungentis, ad quem te crebro scribere oportebat, super his quae exploratores quos Aquis Sextiis fidos miseras ad te destinebantur. His tibi literis significabatur Caesarem Niciam ingressum, dein Antipolim oppugnatam, postremo expugnatam aduentantem militum Caesareorum turmam, horum numerum cuiusuis gentis, seu linguae et ducum id vnum designabanti: quid Grassae quid Foroiulii, quid Aquis, quid Massiliae, quid Auenione actum fuisset agereturve tum a regiis cohortibus, tum ab hostibus describebant. Ea tu mihi omnia (quae tua est ab ineunte adolescentia mecum innata familiaritas) communicabas quae meis tabulis inserebam, domum regressus chartae man{4}dabam perliniens tabulas, vt rursum in eis describerem quae in dies singulos audiebantur. Regresso demum Caesare Niciam cum sub noctem scripta perlegissem, postea dormiens videbar mihi cuncta videre, confusae tamen omnia. Excitatus tertiam circiter vigiliam meditari mecum coepi totius seriem historiae et longius praeterita repetens, memini legisse peregrinam quandam historiam Caroli comitis Duracii, qui Iohannae Reginae Prouinciae comiti bellum intulit. Quo autore mala non pauca perpessa est Prouincia, quem eadem regina Prouincialium auxilio, duce barone saltus, in Regnum vsque Parthenopaeum fugauit. Inde expulsus Illiricum vnde ortus erat perrexit. Hic ante annos duos post bellum huiusmodi rabie mortuus fuit, circa annum Christo nato millesimum tricentesimum quinquagesimum. Post modum alius extitit Charolus Andegauensis nepos, ex fratre ac haeres Rhenati piissimi, bonae memoriae Hierosolimarum et Siciliae Regis qui anno octuagesimo supra millesimum et quadringentesimum, quamplurima huic nostrae Prouinciae damna dedisse legitur. Cuius causa (vt maiores natu asserunt) regia Forcalqueriensis arx firmissima et munitissima dirupta extitit. Hunc post inditum bellum suis parum vixis{5}se ferunt cui ex testamento medio suorum antecessorum, Franciscus christianissimus Gallorum rex successit. Tertius deinde Carolus quem Borbonium vocitabant, nuper incommoda multo plura huic patriae attulit et hunc paucos post annos interiisse miserabili plumbeae pillae ictu dum Romam capit, nemo est qui nesciat. Nunc quartus hic Carolus huiusce nominis quintus Germanorum Imperator nobis pene cladem et rerum omnium inopiam adiecit, rapuit, occidit, incendit. Vaticinabar et illius vitam non diuturnam fore vt qui lernam malorum iniuste huc attulit, ipsis idem malis iuste prematur, inqu(e) foueam quam fecit incidat. Quod si forte diutius vixerit, accerbiori morte peribit, vt tarditas gravitate pensetur. Haec meditatus optabam mihi intellectum dari quo possem eleganti carmine texere: statueram tamen quid possent ingenioli mei vires experiri: eo maxime cum iandiu ob Iustinianam et legalem sanctionem a Musis alienus fuerim, horis tamen succisiuis per noctem tam celeri calamo Macaronice carmina edidi: vt nec ad pedum numerum, nec ad syllabarum quantitatem animaduerterem, cogitans illa per ocium emendare, vrsorum more informem carunculam lingua lambentium, emendatis {6} paucis exordii versibus tuae communicaui celsitudini, opusculum quod cum multi vidissent et habere optauissent, diuulgata sunt exemplaria multa incorrecta, manca et imperfecta, quae excudi dicebantur meo nomine: dolui nenias huiusmodi in vulgi manus abire. Tandem tibi morem gerere constitui et vt est incorrectum, imprimendum tradere praemissa huiusmodi epistola, qua tibi qualequale est opus dicare volui: quod si emendare licuisset similitudines, adagia, historias, fabulas, aliaque huiusmodi poetis assueta inseruissem. Nec curandum fore duxi quicquid in me aut de me vitiligatores quidam perstrepant, modo tibi gratam rem fecisse videar: quoniam qui volet leget, qui nolueris non cogetur. Bene te valere cupio Locumtenens doctissime Forcalquerii calendis octobris.
Historia Caroli quinti Germanorum Imperatoris a Prouincialibus Paysanis fugati, Macaronice composita, per Dominum Ioannem Germanum Iurium doctorem, et in sede Forcalquerii aduocatum, anno 1537[recensere]
Caesaris historiam vellem cantare veracem
Viere dum Gallum iam quaerit ille regem.
Nunc cuius alarmas pauper Prouincia sensit,
Quamq(ue) saquaiauit, quamque dirupit idem.Sed quia de guerris stillo bragante priores
Quidam scripserunt pulchraq(ue) dicta ponunt,
Propterea timeo totusque pauore tremolo,
Carmina non audens scribere rudis ego.
Nam scio quod multi de nobis sese trufabunt
Quod mihi nec stilus nec mihi vena fluit.
Nam neque sussaui limpham de fonte caualli,
Nec de ter triuiis lac mihi Musa dedit.
Sed quasi sforsatus tentaui scribere versus,
Quos natura negat cogor inire modos.
Saepe tamen breuem nunc prolongare videbis,
Vocalis fiet longaque saepe breuis.
Quod Pylades sentit, (quod) Despauterius, omne
Vidimus: ast horum nunc mihi cura non est.
Vt canis in Nillo currens bibit, hac ego forma
Carmina describo, corrigo et inde nihil.
Sed quia de vero nihil est sine numine faustum
Musa Macaronis est euocanda mihi.
O dea Merlini Cocai poemate florens
Mesclatas linguas fac mea verba sonent.
Carolus elatus Tunicum quia vicerat ante
Italiae furtis, Parthenopaeq(ue) bonis.
Roma triumphantem Paulus quoque tertius illum
Suscepit, quoniam se credit esse Deum.
Mille et quingentus fuerat tricesimus annus
Sextus fortunae dum sidit ipse suae.
Multos adprestat gallardos iamq(ue) bellantes,
Confoederatos excitat inde suos.
Grandem gara gara faciunt in Italia duces:
Dum Galli campus a Pedemonte redit.
Maxiliam expugnare licet, Gallosq(ue) feroces
Exclamat, videns milites ille suos.
Lugduni pagare Leuam stipendia Caesar
Per dios iurat, et saquaiare simul.
Sanguine Parisium ruere minantur, et ipsi
Gallorum regem, principes atque suos.
Non potuerunt nostris Franchosi resistere forcis.
Spagnolos fugiunt vt lepus ante canem.
Transpassat montes tunc tunc gens illa superba,
Cum campo bravo, artilleriq(ue) magna.
Septanta mille pedites numerantur in illo,
Sex equites mille Nicea tuncq(ue) tenet.
Addidit et campo centum Burgundia lansas,
Quas Imperator pro sua garda menat.
Per mare per terram per tot discrimina rerum
Prouensam miseram reddere posse putat.
Antipolim contra fuit assaltatio prima,
Salernus princeps properat ibi velox.
Et menat in portu Doria tunc quinque galeras,
Poscentes victum qui denegatur eis.
Sesforsant pedites terram descendere plures,
Sed bene gardauit gens animosa modo.
Vndique petabat facto pilla plumbea fumo,
Excaramuchatur fortiter atque diu.
Antipolis dominus binas dimicando galeras
Fracassat fortiter archebussando bene.
Tandem gallerae Niceam nauigando recedunt
Et aduangardam venire iamq(ue) parant.
Bataillam simul faciunt trobare de mane
In portu tandem cum tota classe sua.
In terram Hispani veniunt et Lansaquaneti,
Et brauus Italus gens animosa fuit.
Illo in descensu pedites trucidantur, et illic
Plusquam tricentum, quod bene greuat eis.
Vndique per maria et terram cridatur alarma
Ad bagas saluas redditur ille locus.
Antipolis dominus exit cum banda braganti,
Vexillo erecto tamborinando quoque.
Gallorum numerus paruus extiterat illic
Equitum pariter quando laysatur eis.
Ergo resistendi tunc non fuit ampla facultas,
Sed recedentes Grassa recepit eos.
Ac fruges vastant Galli tunc se retirando,
Et populus plorat: nec miseretur ei.
Grassam abandonant castellos atque dolentes
Brulando blada, dulcia vina simul
Escampant: ouium, boum caprarumq(ue), menantq(ue)
Armenta atque greges, retro laysando nihil.
Turma molendina brisat iam Gallica furnos,
Quae prosunt hosti tollere quisque curat.
Interea Caesar Foroiullii contigit oras,
Ter dum octo luces Iullius ille tenet.
Reuisatque suas bandas et ordinat apte
Duce Aluae iunctis Sabaudiaeq(ue) simul.
Nam peditum primam Italorum strenuus ille
Salerni princeps optime certe regit.
Marchio quem Vasti seq(ui)tur praefectus et ipse
Hispanis multis peditibusque brauis.
Isti aduangardam ducunt Gonsagua ferando
Comite, qui leuibus praeficitur et equis.
Bauariae ducem qui praestat lansaquanetis,
Princeps et multos pulchra batailla tenet.
Antonius Laeua claudus portatur in illa,
Vt videat cuncta si modo recte manent
Caesarem vt doceat tecnis et fraudibus vti
Aduersus Gallos, decipiat et eos.
Bombardas parant la pouldre, cumq(ue) boletis
In magno numero prope sequuntur eum.
Pagamenta capi commandat a milite Caesar,
Cuilibet vt scutum dinumeretur ait.
Ex nauibus capiunt biscotos atque farinas
Vt viuat miles Caesari ipse modo.
Dum Foroiullii fuerunt iam cuncta parata
Tunc omnes marchant, ordine quisque suo.
At populus videns turmas marchare superbas
Caesareas, montes nemora quoque fugit.
Brinoniam leues veniunt brauique cauali
Pro discubrendo qui prius ante vadunt.
Monteianum vident, Boysi, centumque viginti
Grandos caualos qui sequebantur eos.
Sexcentum pedites quos Vertis ipse ducebat
Lamola et bouis pro militando simul.
Lux quarta Augusti fuerat cum modo ferandus
Tres mile cum leuibus q(uo)s modo ducit equis.
Circumdat Gallos de mane et scaramuchando
Brinoniam prope cum tota banda sua.
Tunc ala campagna scopeta Gallica sonat
Occidit et plures magnaque alarma fuit.
Monteianus autem, Boysi, iam fortiter omnes
Dirumpunt lansas in dimicando diu.
Clamant nunc Hispania, nunc et Francia viuat
Iam per tres horas illa batailla durat.
Nunc cedunt Galli numero magnoq(ue) potenti,
A Donferrando campus et ille manet.
Monteianum capiunt Boysi pariterq(ue) belantes,
Et pedites omnes deualisando bene.
Caesari tunc gloria crescit, ac omnibus illis
Hispanis, Italis principibusq(ue) suis.
Et Leua iam clamat. Vere non dubita caesar
Gallicum nomen sumere posse modo.
Grandas brauessas tunc gens Hispanica menat,
In mundo similes non credit esse viros.
Dum hic certatur prorex magnusq(ue) magister
Prouensam visitat fortia loca sua.
Massiliam venit iubet et ordinat ipse
Quae pro defensa tunc profitare putat.
Inde ad Aquenses properat iam visere ciues,
Omnes iocunde praestolabantur eum.
Credebant penitus vrbem deffendere velle
Ramparos in muris ordinareq(ue) simul.
Non dubitant ciues superare bella tyranni
Aut mori valenter custodiendo locum.
Ecclesias frangunt burgatas atque domosq(ue)
Cum damno tamen minime iamq(ue) dolet.
Et magnas in campis sciderunt arbores ipsi
Vtiles multum fortificando vilam.
Magnum decantat cherubin tunc populus ille
Et monstrat Regi sit sua quanta fides.
Attamen et sagax magnanimus ille magister
Caesarem vt videt non procul esse loco,
Consilium mutat cuncta vacuandaq(ue) iubet
Ab vrbe fideli, quod miseretur ei.
Ad bona leuandum dies sex trompeta designat
Alias ad saccum cuncta donantur ait.
Recedit tandem miseramq(ue) deserit vrbem
Vt campum preparet Auinione vadit.
Heu modo q(ui)s posset lachrymas rettinere p(ro)fundas
Videndo populum nunc fugiendo totum.
Fert mater genitos, illam sequitur sua proles.
Et quorsum tendat non habet illa locum.
Ante diem datum saquaiant milites urbem,
Parere praeceptis domini neq(ue) timent.
Sexcentum quadrigas grossas magnus ipse magister
Vt Aquense ducant triticum ille mittit
Caetera militibus vina scampanda relinquit
Concrement foena paleas atque simul.
Caesar tunc properat cum nouit talia dici
Et apud Aquenses illico castra ponit.
Nonq(ue) resistentes Gallos inuenerat vllos
Et pariter vrbe nullus in illa fuit.
Duodecima augusti fue(r)at cum appullit ille
Sextias ad aquas cum brauo campo suo.
In plano Albane sua tunc tentoria ponit
Flumen vbi Laris labitur atq(ue) fluit.
Postea Massiliam sperans inuadere Caesar
Atque triumphare si modo capit eam
Hinc praecursores mandat locumq(ue) visuros
Si castra tute vel vbi mittet ea.
Sed dum propinquant et sercant voluere villam
Bombarda grossa tunc salutauit eos.
Et imboscatam faciunt iam Massilienses
Quae plures capit in dimicando bene.
Nonnulli euadunt ex leuibus inde fugendo
Vt pandant Caesari noua quae scire dolet.
Massiliam caue dicunt et fuge superbam,
Potentes vires paruifacitque tuas.
Et mundus similem fortessam non tenet vllam
Nec tam fornitam hominibusque brauis.
Sunt ibi bombardae crudeles numero grandi
Mortem in campis omnibus atque donant.
Mutet promissa Doria capitaneus ille
Deficit in sensu et salutari suo.
Caesar non audit tunc talia verba libenter
Sed Laeuam vocitat protinus atque duces.
Audite iam clamat Caesar attendite verba,
Et quid agendum dicite quaeso mihi.
At Laeua tunc sagax qui in campo dicitur esse
Caesari vel coram talia verba dicit.
Doriae perfidis, credis Genuensibus atque?
Fac intrent primi Massiliamq(ue) modo.
Quod non laudaui fecisti maxime Caesar
Succedant vtinam omnia coepta tibi.
Ille fauoritus Caesaris magnanimus autem
Dux Aluae loquitur cum grauitate satis.
Nil timeas Caesar superabis tela ferocis
Regis Gallorum Massiliamq(ue) simul.
Et si vero nolis vrbem tentare superbae
Massiliae, Arelatis moenia iamq(ue) petas.
Aut subito regis campum inuade propinquum
Anteq(ue) quam vires colligat ille suas.
O bene quam dicis clamat dux Sabaudiensis
Arelatisq(ue) modo si capis ipse locum.
Illico Taurinum Franciscus Rex mihi reddet,
Et fieri poterit pax quoque grata nobis.
Nempe et Bauariae Germanus impiger ille
Dux sagax et prudens nec plura v(er)ba sonat.
Quid tua mens cogitat dic Caesar pectore aperto
Gallica tela potes tu superare potens.
Fortunaeq(ue) tamen non semper fidere fas est,
Si pluries fauit non vna semper erit.
Ast animosus ait qui nunc Ferrandus habetur
De prole Gonsaguae talia verba dicit.
Iamque iube Caesar quid vellis, certe parata est
Ipsa phalanx peditum totaque prompta manet
Et bellare cupit, Gallos te vincere crede,
Et vincent: tantum signa mouere iube.
Non timet aut gallos vasconiaq(ue) arma Sueuos
Nec alios, quamvis magna caterua pugnet.
Tu solum propera ne dubites vincere posse.
Dum fauor est tibi praelia dura moue.
Approbat hoc etiam tunc grandis Marchio Vasti
Huicq(ue) sufragatur caetera turba ducum.
Dum hic consulitur Franciae magnusq(ue) magister
Arelatis muros ramparat ille cito.
Ac campum magnum fortem brauumq(ue) ferocem
Et regis vires Auinione locat.
Denos mille tenet germanos campus ille
Quos Lansaquenatos vulgus et ille vocat.
Et totidem Sueui iam bis numerantur in illo
Vascones braui duodecimq(ue) mile.
Ex Gallis totidem auentureriq(ue) vocantur
Feroces multum in militando bene.
Itala gens simul sex mille ducit in illum
In guerra assuetos belligerando diu.
Iamq(ue) cataphratos homines duo milia campus
Gallorum ex brauis bis totidemq(ue) leues.
Magnatum pariter multorum atque baronum
Est grandis numerus qui comitatur eum.
Magnus bombardis sed tunc fossisq(ue) magister
Campum circundat ordine cuncta suo.
Si Hispani veniant caesar cum milite toto
Non timet vlterius ille magister ait.
Illico cum caesar persensit talia verba
Et quales acies Rex habet atque ducem,
Valde admiratur stupet tunc cogitat atque
Gallicas vires an modo ferre queat.
Attamen vt melius rebus prouideat ipsis
Vltra non curat ponere castra sua.
Sed manet in plano Allanae cogitabundus
Per multosq(ue) dies cogitat ille satis.
Inter ea fames grandis tunc opprimit illos
Caesaris hoc ferro saeuior extat eis.
Quid Caesar fiet clamant tunc belligerantes.
Cum desunt nobis pabula pugna tacet.
Quaerite Caesar ait vobis tunc quaerite victum
Vosq(ue) iuuet praedis inuigilare bonis.
Vadite Lambiscum Podium Berramq(ue) Petrolas.
Proxima iam loca deualisare licet.
Illa vobis victum et habunde pabula praebent,
Demptis Paysanis nullus in illis adest.
Miles tunc currit huc illuc Caesarianus.
Et ad forragia cibariaq(ue) vadit.
Sed patriae gentes extemplo tela capessunt
Quae semper Regi pectora fida gerunt.
Scadronos facit tunc tunc gens illa gallarda
Opprimit Hispanos Francia viuat ait.
Deualisat tandem destrossat et occidit illos.
Et quamvis clament sit bona Guerra precor.
Iamq(ue) omnis pietas omnis quoq(ue) gratia cessat
Et victo nullus parcere iamq(ue) parat.
Ast iterum Hispanum Regem gens Hispana visit
Gesta Paysanorum retulit illa dolens.
Currimus ad loca de Tritis nuperq(ue) Rianci.
Partusii pariter Cucuroniq(ue) simul.
Hic lucri nihil esse potest sed magna pericla
Et porta illorum est denegata nobis.
Mandatoq(ue) tuo illos summauimus omnes
Sed dum respondent archebusando frapant.
Et reuertendo per nemora loca diuersa
Assaltant nostros nec miseretur eis.
Plus quam tres mille ceciderunt Caesariani.
Inter villanos quod magis usq(ue) dolet.
Ponitur ad nullus mercedem nec redimendum
Sed captus solum cogitet ille necem.
Interea Caesar iam iam capit ipse tabellas
Narrantes Grassa que modo gesta tenet.
Villanus Grassam qualiter iam ceperat vrbem
Mortem Caesareis omnibus atq(ue) dedit.
Et Foroiulium Paysanus ipse gubernat.
Caesaris et nomen non sonat illic homo.
At ibidem narrat alius currendoq(ue) velox.
Sancti Maximi qui noua vera tulit.
Qualiter Paysanus campis nunc currit in illis
Vt creditq(ue) modo Valenouargis adest.
Ad iocas heri et petrolas ille manebat.
Et molendina fregit vbiq(ue) tota.
Caesareos plures destrossat scaramuchando.
Arma et caualos vendit et inde leues.
Pariter et Doria qui turrem cappere credit.
Portus Toloni se superare simul.
Ternas galeras rumpit fortissima turris.
Quibus relictis Doria iamq(ue) fugit.
Ad Caesar dudum fortunae fisus et vni
Expectans semper cuncta fauere sibi.
Fabricium vocat Maramam cognomine dictum.
Armis assuetum in militando diu.
Partusium vidas transflumen currito ad illud
Sanguine et igne simul dirue vnice precor.
Sunt ibi et Aquenses banniti valde crudeles
Infestant nostros acriter atq(ue) necant.
Tunc Maramam grandes durentiae penetrat undas.
Vicesima augusti iunctaq(ue) bina die.
Millia sex peditum Partusum iamq(ue) venerunt.
Mille equites simul moenia circa fremunt.
Grandos assaltus dederunt Caesariani.
In portis ignem ponere saepe putant.
Et clamant Vilani Vilani nunc reddite vilam,
Aut vos ad mortem iamque parate cito.
At ii qui intus erant nec non ciues et aquenses
Non minus audacter talia verba dicunt.
Vadite marrani iudaei et sodomitani.
Nil populus noster Caesaris arma timet.
Tunc magna schopeta quam crocus sustinet illa
Vndiq(ue) per muros terribilisq(ue) sonat.
Caesareos frapat tunc tunc et occidit illos.
Per horas septem grandaq(ue) alarma manet.
Hispanus pugnans frustra tunc quaerit abire.
Sed grandis pluuia non sinit illa modo.
Flumen iam crescit per magnas currit et vndas
Nocte gayando maxima turba perit.
At qui non ausi flumen transire profundum
Ad nemus ii fugiunt per loca opaca latent.
Prope Cucuronum de mane venire curarunt
Assaltos plures ibi dedere brauos.
Sed Cucuronenses animose iamq(ue) resistunt.
Quamuis ramparatus nullibi sitq(ue) locus.
Illo in assaltu moritur de sancto Secundo,
Comes ex brauis Caesarianis erat.
Hispani cum damno recedunt belligerantes.
Dum populus nouit saltat vbiq(ue) foras.
Prope Cadenetum Lauris fugiendo recontrat
Gallica gens illos, Gallia viuat, ait.
Cunctos deualisat pedibus nisi qui bene currit
Natando flumen quisq(ue) redire petit.
In loco de Rognis ter quinq(ue) iamq(ue) remanent
Ex ipsis brauis banquetesando simul.
Tunc octo Paysani incautos illos asaltant
Auferunt equos cito necant et eos.
Sed vbi cognouit Caesar tristatur et illum
Penitet in Gallos bella tulisse nimis.
Nec non Salonis castrum qui viserat ille
Incaute Gallos vincere posse putans.
Hispano Regi denunciat ille ruinam.
Tunc equitum centum iam doluitq(ue) magis
Pariter et Leues quos nuper miserat equos.
Vt bene aduisarent Arelatisq(ue) locum:
In Crane tornando loco multumq(ue) petroso.
Armenti nouem gardianosq(ue) vident.
Acriter assaltant illos et capere credunt
Sed fortuna falax bene decepit eos.
Illico custodes castratos equos ascendunt.
Arelatis ciuitas quos tenet ipsa bonos
Ficheronos portant qui lansas iamq(ue) ressemblant.
Omnes daualisant beligerando bene.
Caesaris ex brauis nouem capiuntq(ue) belantes.
Gardianus quisq(ue) iam menat ille suum.
Arelate ducum per Villam iamq(ue) ligatos
Heu heu custodes nunc equarumq(ue) boum.
Quas faciunt strages Villani narrat et ille
Cum quibus et guerra iam modo tota manet.
At spe frustratus tunc audet dicere Caesar,
En me Villani nec mea tela timent.
Caesaris in campis saldati currere cessant.
Ad depredandum non reditille timens.
Sed molendina manibus faciuntq(ue) rotare
Saldati si velint facere modo panem.
Iam iam magna fames vexat corrodit et illos.
Sex solidis panis venditur ille vilis.
Iam carent vino coguntur sumere et aquam.
Praeter racemos nil superesse vident.
Clisteriis nec egent iam venter prouocat illos
Et colica rudis tripudiare facit.
Et drinc drinc clamat omnes tunc Lansaquaneti
Italus et quaerit Lausalatuchas ibi.
Hispani cercant scaragoulx cum Catalanis,
Largos et magnos Castilla quosque tenet.
Fogassas faciunt farina et oleo mixtas.
A la iudaico solito more suo.
Non tamen obmittunt vnum quod meminit illos
Vrbem et Aquensem iam foraiare totam.
Secreta inueniunt populus quae fecerat illic
Cuncta deraubant et quoq(ue) templa Dei.
Per mare non fido Doriae portandaq(ue) tradunt
Ad partes Niciae seu Genuaeq(ue) simul.
Quae facile nequeunt secum defferre maligni
Flamina consumunt aut modo fracta ruunt.
Libros innumeros brularunt Caesariani
Cayssas et bancos cuncta chalita quoq(ue).
Palatium pariter magnum Regale et Aquense
Quo parlamenti curia magna sedet.
Quam pulchras aedes et plures igneq(ue) vastant.
Petrolis domus regia fumat adhuc.
Pluraq(ue) deuastant pariter Prouinciae loca.
Occidunt gentes debilitant et eas.
Damna infinita facit tunc gens inimica,
Dicere lingua minus scribere nemo potest.
Interea Caesar Gallos vicisse putabat
Nunc ex aduerso Gallica tella timet.
Consilium vocat magnum ducumq(ue) baronum.
Ad Laeuam aegrotum iam modo ducit eos.
Qui in lecto iacens tunc ait o maxime Caesar
Principes et duces audite verba mea.
Nam et moriturus pauca nunc dicere volo.
Quae prodesse vobis Caesari quoq(ue) puto.
Reddite iam cito Insubres iam reddite precor.
Italiam facto custodiasq(ue) tuo.
Nec fortunam vltra quaeras tentare falacem
Vincere iam Gallum credite nemo potest.
Videte iam campum brauum quem nunc habet ille
Vallibus et fossis q(uam) bene clausit eum.
Massiliam pariter a latere vide superbam.
Bombardas timet iam nihil illa tuas.
Arelatem simul Rex Gallus fortificauit
Altis ramparibus q(uam) tute munit eam.
Et si castra tua nunc illuc mittere tentes,
Frustra et invanum nunc laborabis ait:
Et si plus vltra putas iam ducere campum.
Cogita si pares sint tibi Gallo vires.
Et dato q(ui) pares iam forent maxime Caesar.
Gallum in regno suo non superabis eum.
Dicitur adagium quo nichil verius extat.
Ne assaltet vaccam bos alieno solo.
Innumeras vrbes firmatas turribus altis
Fidelem populum tenet vbiq(ue) loco.
Hic fere iam mensis tua sunt tentoria magna.
Nedum vilanum tu superasti solum.
Imo et expretis nostris brauis modo tellis.
Iuxta tuum campum occidit ille tuos.
Bandas si reuises saldatos nuncq(ue) recontes.
Ter quinq(ue) mile iam tibi crede desunt.
Nam velut arietum grex qui sine canibus extat
Decrescit semper cuncta vorante lupo.
Sic tibi pauciores fiunt in campo bellantes.
Hostis vero auget iam dietimq(ue) suos.
Hic infirmatur fames magrescit et illum.
Franciscus sanos milites ille tenet.
Pabula non desunt illi pecunia minus
Que faciunt milites iam batallare bene.
Nunc igitur propera Insubres recedere cito.
Anteq(uam) Gallus veniat ille ferox.
Quid tibi victoriae iam proderunt habitae Caesar
Si prorsus vno cuncta momento ruunt.
Et cito in Italiam vadas campumq(ue) remittas,
Italia tota iam reuirata manet.
De Genua pariter ne fidas iam caue Caesar.
Si tu vincaris te renegabit illa.
Mores nunc Genuae fraudes et Doriae noui.
De frangendo fidem peculiumq(ue) facit.
Ipsum tu expectas per mare cibaria portet.
Et nescis quando veniet ille vagus.
Obsecro si moriar priusq(uam) venerit ille.
Sit tibi cura mei te precor ipse Caesar.
Cadauer humandum iam nostrum ne derelinquas
Gallia ne modo teneat ossa mea.
Nam scio pro vero Comitem de monte Cuculo
Delphini per mortem prisonatumq(ue) fore.
Quem si contingat iam cuncta dicere palam
Canibus et nostrum pabula corpus erit.
Porta igitur illud tecum charissime quaeso
Ne tibi nec mihi iam dedecusq(ue) fiat.
Ad Caesar Laeuam multum qui amauerat illum
Confortat dicta de recedendo cito.
Massiliam quaerit prius visere superbam
Anteq(uam) vadat et derelinquat eam.
De mane tunc currit ad portas Massilitanas.
Vicesima augusti nonaq(ue) iuncta fuit.
Cramoysin casaquam portat de palla capellum
Turcum ascendit quem modo ducit equum.
Quindecin mile milites iam duxerat illuc.
Electos multis militibusque suis.
Quod Caesar castra ducat iam Massilitani
Putant et ipsos assidiare velit
Iamque omnis metus pauorve recesserat illinc:
Sed magis arditi Massilitani fiunt.
Foeminae iam clamitant pueri vadatis ad arma
Cupimus Hispanos iam superare solae.
At cito Barbesius sagax et Monpesat atq(ue)
Vndique tormenta bellica bene parant.
Machinas ardentes oleo et bitumine mixtas.
Ponunt vbi putant posse fieri brecham.
Militum pariter ordinant ipsi cohortes
Supra belouardos et muros apte locant.
Sed quia tres brechas in muris Massilitanis
Facere minarunt gensq(ue) superba nimis.
Vt melius vrbem possint inuadere tantum
Rigidis assaltis et superare simul.
Tunc piscatorum fortis et genta brigada
Deffensae modum reperit illa nouum.
Retibus et grossis volunt nam claudere brechas
Cum venient celeres retineant vt eos.
Vt magna schopeta interim bombardaq(ue) fortis
Possit frapare dum retinentur ibi.
Quod piscandi genus homines in brechaq(ue) facta
Per bonos milites non reprobatum erat.
Pariter aiebant per portum Massilitanum.
Vrbem tam fortem capere velle modo.
Quare palissatas faciunt mediumq(ue) trauersant
Atq(ue) duplex portum grossa catena tenet.
Brulantes sagitae foci pariterq(ue) micranae
Pro repulsando tuncque parantur eis.
Massiliani omnes bombardas vndiq(ue) afustant
Cum vident turmas per mediumq(ue) tirant.
Caesaris adiunctos viginti proximiorum.
Bombardae faciunt morte perire cito.
Miratur Caesar videns Massiliae tales
Bombardas grossas isto petare modo.
De longe stetit currendoq(ue) properat iter.
Apud aquas sexti quod bene taedet eum.
Pariter et omnes currunt sed de fugiendo
Sabaudiae princeps certe la ioya gaignat.
Subito fortitas faciunt tunc Massilienses
Ensibus et massis bene fugando totos.
Ad sua cum Caesar venit tentoria cursu
Grandi dolore premitur ille magis.
Laeuam malatum reperit ad hucq(ue) iacentem.
Cui modo spes vitae in eo nulla fuit.
Septima septembris moritur et iam modo Caesar
Exclamat et dolet agios magnos edit
Et pariter dolet militaris ipsa caterua.
De morte Laeuae luget et ipsa quoq(ue).
Interim et Doria qui expectabatur ab ipsis
Appulit inportum desion ille modo.
De classe in campum cibaria multa feruntur
Quae faciunt milites tunc rigolare parum
At Massilitanus iterum iam currere tantat.
Aufert biscotos Caesari siue suis.
Dux igitur Aluae grandes perducere turmas.
Militum in portu cogitur ille cito.
De classeq(ue) venit pariter pecunia magna
Quae Doria Caesari portat et ipse tute.
Tunc quaerit et Caesar mostras iam facere campi.
Et recontare milites inde suos.
Postq(uam) contauit numerum nec inuenit illum.
Quindecim mile de pagamento desunt.
Enrabiat Caesar audit cum talia dici.
Tanq(uam) desperatus vndiq(ue) parte fremit.
Vndique promenat sese sine ordine vadit
Pulsatis manibus et pede catit humum.
Paulo post quidam qui in Postam venerat illuc
Decima septembris Caesari noua dicit.
Franciscus qualiter magnus Rex ipse Gallorum
Appulit ad campum Auinione suum
Multos armatos milites et ille ducebat,
Qui cercant dicit iam militare bene.
Ordinat et acies equitum peditumq(ue) phalanges.
Et ad certamen te prouocare putat.
Arelatae mittit cito cito vt exeat omnis
Armiger et quisq(ue) Massiliamq(ue) tenet.
Atq(ue) Paysanos armari praecepit omnes,
Vt die praefixo praelio quisq(ue) pugnet:
Quadrublici fronte agrediq(ue) et dare batallam.
Te circundare subito quoq(ue) quaerit.
O fortuna falax tunc audet dicere caesar,
En ego qui vici iam modo victus ero:
Heu heu quid faciant iam iam me viuere tedet
Mors est nam requies viuere pena mihi.
Gallia qui in nostras primus adducere vires
Laudauit nobis sit maledictus enim.
Crudelis patria o nunc crudelesq(ue) villani.
Ipse iam ruinae causa fuere meae.
Vadamus iubeo insubresq(ue) cito petamus.
Gallorum manibus ne decidamus ait.
Tunc trompeta cito per campum bene resonat
A la retrecto trompetat illa diu.
Praecipit pariter saldatis Caesarianis
Pro diebus septem praesto parare panem.
Illico septembris et decima tercia mensis
Fugere iam coepit cum toto campo suo.
Artilleriami tradit Doriae per mare vehendam
Quinque bombardas retinet ille solum.
In plano Allanae plusq(uam) mile quinq(ue) reliquit
Alacretos fugiens leuius vtque vadat.
Et pariter marchans vbiq(ue) tunc arma dimittit.
Non possunt ferre gens debifata modo.
Subito cum Gallus praesensit illeq(ue) fugam
Imperatoris non sine damno suo.
Reffert cuncta deo mittit pro illoq(ue) fugando
Tricentas lansas comite Tende duce.
Ad Ioannes Paulus Romanus impiger ille
Cum Italis bandis iamq(ue) fugabat eos.
Et pariter omnes currunt Prouinciae gentes.
Dormittat haud vllus arma q(ui) ferre potest.
Maxime et assaltant de nocte Caesarianos.
In campo brauo tunc vigilare cogunt.
Caesaris et vadunt sarrati iamq(ue) bellantes.
At qui se excartat tartarea astra petit.
Cum deloiant plures malados mane relinquunt
Paysanus adest qui bene sanat eos.
Necnon cum videt Paysanus qui manet ante
Marchare cunctos ordine quemq(ue) suo.
Arbores et scidit magna auxiliante caterua
Transuersat caminos impediat vt eos.
Et bastillonos iam cito fecerat illic.
In altis bosquis Caesari valde taedet
Assidue pariter per campum vndiq(ue) clamor
More gruum pedibus tota la nocte manent.
Circumdant campum Paysani et tunc saepe clamant
Francia iam viuat larma et alarma sonet.
Militarem nullam tunc artem credeq(ue) seruant
Ressemblant illos iam qui a la cassa vadunt
Non marchare potest tunc campus se retirando.
Vt libere quaerit cumque timore manet.
Nec dubites certe nunc iter perdere campi.
Cum iam mortuorum Mo(n)ioyeq(ue) docent.
Nunc vides Hispanos mortos et Lansaquanetos
Hic cauali Leues fetore magno iacent.
Interea tota vadit maritima classis.
Prouencae furtis tunc onerata fuit.
Quinq(ue) naues retro dum tempum non bene seruit
Doria laysabat prope sequantur eum.
Piscatores autem valentes Massilitani,
Subito cum lentis septinis arma parant.
Naues assaltant capiunt et ducere credunt.
Sed Doria cito cum tota classe redit.
Relictis quatuor valenter menare quintam
Obmittunt minime non sine laude crede.
Libros et Aquenses campanas portabat illa.
Bombardas plures infinitaq(ue) bona.
Doria cum videt enraiat ducere nauem
Perpiscatores tunc remocantes eam.
Recedit et dolet nauigando properat iter.
Caesaris ad campum cum triremisq(ue) vadit.
Freiuum tandem appulerat campus et ille.
Cum male audandis debifatisq(ue) brauis.
Et ibi subiornat octo tunc ille diebus.
Expectans classem maritimamq(ue) suam
Interea videt Caesar de modio turrem.
Per varios casus per tot discrimina rerum
Redimus Italiam Caesariani dicunt.
Brauos Paysanos quinq(ue) bis intus habet.
Namq(ue) columberio similis fuit illaq(ue) turris.
Quam dum subiornat quaerit habere suam.
Gallia non audit Machinas Caesarianas,
Quas tunc de modio sensit et ipsa rudes.
Bombardis grossis illam tunc valde frapauit.
Se rendunt illi ne cadat ille tota
Quos vita salua promisit capere Caesar.
Hos fide iam rupta pendere iussit eos.
Per deumq(ue) iurans se legem facere velle
Et per saldatos gardari quoq(ue) suos.
Ne liceat illis vilanos capere modo.
Quin mors crudelis praesto deprimat eos.
De Starelo tamen timet boscumq(ue) propinquum
In quo Paysani Calianenses erant.
Tyronum imbarcat Caesar magnamq(ue) cohortem
Canoys ad locum iamq(ue) debarcat eam.
Circundat boscum Paysanos capere pensans
Et stractgema iamq(ue) parabat enim.
Sed Calianenses rustris et genta brigada
Per boscos latent derridebant et eos.
Cantabant omnes Rex drille Hispaniae drille
Iehan Gippo(n) drillet semper vbique drillet.
Caesaris haud possunt tamen turbare phalanges,
Potenti numero loco relicto cedunt.
Tunc vadit et nemus Stareli iamq(ue) trauersat,
Et calianorum insidiasq(ue) fugit.
Septembris sexta fuerat vicesima mensis.
Prouensam quando reliquit ipse dolens.
Varrum penetrat flumenq(ue) et illius vndas.
Iam terra noua Nicea tenet eum.
Illico Sabaudiae Dux coram Caesare clamans
Promittit et iurat non rediturus ibi.
Heu fuge crudeles terras fuge littus auarum.
Virgilius clamat, credere volo, dicit.
Hoc etiam Caesar probat cum milite toto.
Italiam iussit cito redire fas est.
Ligurum per iter vademus securiores,
Quod Dux Borboni fecerat ille prius.
Salutiae gemens tunc plangit Marchio secum,
Fortunam aduersam regretat atq(ue) suam.
Dum i(u)uenile decus inquit sensusq(ue) manebat,
Galliae tunc partes fauorisani prudens.
Et fauoritus eram regis pariterq(ue) mignonus,
Qui Salutiarum me dominumq(ue) fecit.
Segnorias grandes dedit in Gallia plures,
Omnia petenti rex dabat ille mihi.
Atq(ue) triumphantis fueram tunc ordinis eius
Principum quoq(ue) numero iamq(ue) fui.
Gerebam pariter regis Italiae vices,
Honoreq(ue) grandi tunc eleuatus eram.
Ipse sed ingratus inconstans minime sagax
Mantelum verti Caesaris inq(ue) latus.
Quid miser heu feci quae me tunc stulta diuertit
Fantasia demones me tenuisse credo.
Rex mihi fauebat sed me nunc mesprisat
Pri(u)s honoratus fabula cunctis adhuc
Rex mihi fidebat nunc nominor infidus istis
Me digito mostrant ecce traditor adest.
Quid igitur faciam iam perdam Marchionatum
Caetera quae Gallus dederat ipse mihi.
Caesar adimplebit promissa minime nobis
Monsferrati la baye mihi fiet.
Nusq(uam) tuta sedes omnes me discatiabunt,
Vt rabidus canis sic lapidabor ego.
Sic iuste meruit qui iniustae prodidit herum.
Qui fueram foelix semper egenus ero.
Hoc modo gemendo marchat tunc gens inimica
Tota debifata totaq(ue) tristis erat.
Quid tibi iam superest dic Caesar pectore apto
Quid modo iam dicent confoederati tui?
Plus oultre, scribis credens monarchia mundi
Quod tua sit tota falleris hercle nimis.
Cunctipotens genitor semper nam Lilia fouet
Sanguine de regio Lilia trina viuent.
Areculons potius recedes Carole semper.
Qui nimis embrassat stringit et ille minus.
Terrarum vbiq(ue) regnandi noscitur orbi.
Auiditas tua tyrannisandi simul.
Desine Prouensam vexare desine rogo.
Paysanos brauos fideles atq(ue) tenet.
Plus oultre per eam nec potes vadere Caesar.
Dimitte plus oultre recipe tibi sat est.
Gallis guerillanum reprochare minime debes
Nec Naples quando Lautrechus ille fuit.
Sed modo dic parum Caesar dic iam q(uod)q(ue) precor.
Ante poeniteat bella tulisse regi?
Non te remordebat vnq(uam) coniunctio pulchra,
Sororem duxit Alienorq(ue) tuam.
In veram sponsam tenet fideliter illam
Honorat et diligit sincero corde simul.
Et si Biatricis Ducissae ductus amore
Sabaudiae braue iamq(ue) fecisse dicas.
Coniugis et nostrae manet pulcherrima soror.
Quo iure nunc virum fauorisabo suum.
Et viro tu potius sororis coniugis apte
Propriae sororis q(uam) modo viro faues.
Cogitatu modo si iuste hoc facere potes.
Si tollerante iure ciuili fiat.
Et dato q(ui) iuste quod tamen credere nequit
Vllus homo sagax qui bene cuncta nouit.
Quid tibi iam pauper fecerat Prouincia dulcis.
Quam tu deraubas quamq(ue) saqueias idem.
Quid tibi Paysani fecerant regiq(ue) fideles
Vero iam domino naturaliq(ue) suo.
Tu modo qui Tunicum vicisti Barbaros atq(ue).
Scis q(uam) benigne miteq(ue) tractas eos:
Dum Goletam capis de aqua simul q(uo)q(ue) turrim
Custodes Turcos neq(ue) perire facis.
Christianos autem defendunt qui bene turrem,
De modio iubes iamq(ue) tu mori cito.
Non igne consumis domos palatia minus
Aquense tamen palatiumq(ue) brulas.
Perpulchras domos castelos atq(ue) vilasq(ue)
Christianos peius q(uam) Sarracenos agis.
Sed deus omnipotens qui cunctis dominat apte
Audaciam bene nunc punit ille tuam.
Tu scacum matum regi donare credebas
Sed roco et pedona iamq(ue) matatus ades.
Rocus erit sagax prorex magnusq(ue) magister
Qui bene ducebat milites ille regis.
Prouencaeq(ue) signat Paysanos pedona brauos
Qui te matarunt fugere iamq(ue) cogunt.
Nam militant iuste Paysani tu vero inique.
Illis honos erit iam dedecusq(ue) tibi.