In Evangelium S. Matthaei (Beda)

by Beda Venerabilis

Beda Venerabilis

In Evangelium S. Matthaei

saeculo VIII

editio: Migne
fons: Corpus Corporum

Migne Patrologia Latina Tomus 92

In Evangelium S. Matthaei (Beda), J. P. Migne

LIBER PRIMUS.

CAPUT PRIMUM.

(0009A) Liber generationis. Mos etenim est Scripturarum sacrarum disputationis volumini nomen imponere, sicut Genesis dicitur eo quod incipit de natura et conditione rerum disputare; et ideo Matthaeus istud nomen indidit Evangelio suo, qui in principio genealogiam humanitatis Christi memoravit, licet in sequentibus doctrinae et miraculorum fecerit mentionem.

Jesu Christi. Jesus enim proprium nomen est assumptae carnis, quod Latine Salvator intrepretatur: Christus nomen est dignitatis, quod Latine unctus dicitur. In veteri etenim lege sacerdotes et reges ungebantur, et iste merito unctus dicitur, qui verus sacerdos est, semetipsum offerens pro peccatis nostris, (0009B)et rex omnium regum, in cujus nomine omne genu flectitur, et qui, Psalmista teste, oleo sancti Spiritus unctus est prae consortibus suis.

Filii David, filii Abraham. Quaeritur cur David ante Abraham nominaverit, vel cur istos tantummodo tot patribus intermissis; sed, ut Hieronymus ait, ordo praeposterus est, sed necessario commutatus, alioquin Abraham nominato, ac deinde David, necesse habuit Abraham iterum nominare, ut ejus filium David esse monstraret. Et notandum quod hos ideo nominavit quia his Christus fuit ex eorum semine nasci promissus. Abrahae namque ita: In semime tuo benedicentur omnes familiae terrae (Gen. XII), quod semen Christus est; David vero ita: De fructu ventris tui ponam super sedem meam (Psal. CXXXI, (0009C)11).

Judas autem genuit Phares et Zara de Thamar. Quaeritur cur Thamar et Raab alienigenas et peccatrices tantummodo nominaverit in genealogia Christi. Sed respondendum est ideo hoc fecisse evangelistam, ut ostenderet Christum non solum Judaeorum sed et gentium salvatorem. Thamar interpretatur amaritudo sive palma, et significat Ecclesiam, quae fuit amara in peccatis, sed obdulcata est propter gratiam Christi; cui etiam palmae vocabulum convenire videtur, ob certaminum victoriam et coronam coelestium praemiorum. Raab interpretatur latitudo, quae etiam Ecclesiam convenienter significare videtur, dilatatam per totum mundum, sicut scriptum est: Dilata locum tentorii tui, et pelles tabernaculorum tuorum extendere ne parcas (Isa. LIV, 2). Ruth interpretatur videns, significat Ecclesiam puritate mentis Deum (0010A)cernentem; sive definiens, quia Ecclesia in fide Christi fortiter persistere statuit, ut Apostolus: Certus sum, inquit, quod neque mors, neque vita, neque angelus, neque principatus, neque alia aliqua creatura poterit nos separare a charitate Dei, quae est in Christo Jesu Domino nostro (Rom. VIII, 38).

David autem rex genuit Salomonem, ex ea quae fuit Uriae. Quaeritur cur nomen Uriae poneret tacito nomine Beersabae. Sed respondendum est quia Uriae nomen quasi justi viri posuit: Beersabae vero tacuit ob scelus immanissimum adulterii et homicidii quod perpetratum est propter eam.

Joram autem genuit Oziam. De Joram autem Ochoziam natum legimus, qui genuit Joas, cui successit filius ejus Amasias, et post hunc Azarias, qui et (0010B)Ozias: sed propterea trium regum nomina in genealogia Salvatoris omittuntur, quia Joram se miscuit impiissimae genti Jezabel, et ut juxta praefinitionem ejus tres tessaresce decades fierent.

Josias genuit Jechoniam, et fratres ejus in transmigratione Babylonis. Quod Hieronymus vitio scriptorum inter Graecos et Latinos confusum esse narravit, et patrem qui in Hebraeo Joachim nominatus est, non in Chaldaeam ductum, sed defunctum in terra sua, et filium Joachim de captivitate redientem, Salathiei genuisse perhibebat. Augustinus vero causa hoc mysterii factum esse narravit, ut Jechonias qui interpretatur praeparatio Dei, bis numeratus est: in fine prioris, et in capite sequentis catalogi poneretur, lapidem angularem Christum designans, in quo praeparavit (0010C)Deus Pater duos populos quasi parietes in unam jungere domum.

Jacob autem genuit Joseph. Interrogari solet quomodo Matthaeus Joseph Jacob patrem habere dixerit, Lucas vero Heli narraverit. Sed respondendum est quod isti Jacob et Heli fratres erant, habentes diversis temporibus ex diverso venientes genere, qui avi Joseph esse videntur, ex una eademque uxore Esai, nomine Mathan, qui per Salomonem genus ducit, filium habuit Jacob et Mathat, qui per Nathan genus ducit ex eadem tribu, sed non eodem genere, eo defuncto, filium accepit Heli: et sic Jacob et Heli diverso genere patrum fratres sunt uterini, quorum alter, id est Jacob, defuncti fratris Heli accipiens uxorem, genuit Joseph secundum naturam suam; secundum vero praeceptum legis, fratris filium.

Virum Mariae. Id est, ministrum Mariae: non tibi (0011A)subeat nuptiarum aestimatio, sed quod in Scripturis sponsae vocentur uxores memento.

De qua natus Jesus Christus. Pulchre posuit non de quibus, sed de qua, id est, sola virgine, sine virili semine. Omnes ergo generationes ab Abraham usque ad David, generationes quatuordecim: nam prima tessaresce decadis incipiens ab Abraham in David, terminatur secundum David, id est, juxta David a Salomone inchoans, in Jechoniam priorem, hoc est patrem, qui Joachim apud Hebraeos vocatur, desinit. Tertia a secundo Jechonia, id est, filio Joachim, qui Hebraice Jochin dicitur, initium sumens, usque ad Christum pertingit, ut ipse Christus connumeretur: iste vero numerus quaterdenarius ter positus, triplicem Israelitici populi historice demonstrat distinctionem, (0011B)quarum prima sub patriarchis et sacerdotibus et judicibus fuit ante reges; secunda sub regibus, et prophetis, et sacerdotibus; tertia sub ducibus, et prophetis, et sacerdotibus post reges. Nam mystice decem ad Decalogum, quatuor ad Evangelia, tria ad Trinitatis fidem respiciunt: quia per concordiam legis et Evangelii fides sanctae Trinitatis praedicatur: quadragenarius vero numerus typum praesentis saeculi tenere videtur, dum anni quadripartitis vicibus currunt, et mundus quatuor partibus terminatur; quemadmodum denarius numerus quater ductus, efficit quadraginta, et bene binarius numerus additus est, quia duo Testamenta significat, per quae Christus universam regit Ecclesiam: et quid sibi in bono placeat, quid in pravo displiceat, patefecit; seu (0011C)duo praecepta charitatis numerus ipse demonstrat, in quibus tota lex pendet et prophetae. Potest etiam aliter quadragenarius numerus intelligi: septies seni quadraginta duo faciunt; et quemadmodum Israeliticus populus de Aegyptiaca servitute liberatus, septies sena, id est quadraginta duo arctissimae viae in deserto metatus est castra; sed accepto duce Jesu, aperto mox Jordane promissas sedes victis hostibus adit: sic Dominus Jesus quadragesima secunda generatione, et quo mundus credente Abraham caecitatis tenebras discussit, in carne veniens ad participandum nobiscum mortalitatem descendit. Et per tot viros quasi ejusdem numeri mansiones ad intelligibilem Jordanem, id est, virginem Mariam sancti Spiritus gurgite plenam, duce Jesu Christo ventum sit: (0011D)qui quasi hamus positus, tortuosum draconem aduncatum occisus occidit. Matthaeus ab Abraham incipiens usque ad Joseph descendendo, genealogiam Christi exposuit. Lucas vero a Christo incipiens, usque ad ipsum Dominum ascendendo, septuaginta septem generationes enumeravit. In descensione humilitas Christi designatur, qui, juxta Apostolum, semetipsum exinanivit, formam servi accipiens (Philip. II, 7): in ascensione exaltatio nostra designatur, quia ad hoc humiliatus est Christus, ut nos exaltaret. Porro numerus ille mysticus prorsus omnium remissionem significat peccatorum; unde in Evangelio dicitur: Non dico tibi usque septies, et reliqua (Matth. VIII, 22).

Christi autem generatio sic erat. Superius jam nominatis (0012A)progenitoribus, si istam sententiam ad priora vis addere; si vero ad sequentia, demonstrat quod isto modo incipiebat fieri.

Cum esset desponsata mater ejus Maria Joseph. Interrogari solet quare Christus ex virgine, et tamen desponsata, nasci voluisset. Sed respondendum est quod quatuor causis hoc ita gestum esse credimus: ut Maria in Aegypto fugiens, solatium ministerii haberet a Joseph, et ne quasi adultera lapidaretur, et Christus quasi fornicationis filius despiceretur, et ut genus Christi per Joseph ostenderet.

Qui fuit propinquus Mariae. Quia non erat consuetudo historicis mulieres in genealogia numerare, et ut diabolum lateret nativitas ejus, aestimantem Christum de Joseph semine natum; aliter enim in eum (0012B)manus extendere non auderet.

Inventa est in utero habens de Spiritu sancto. A Joseph in utero eam habere dicit inventam; et licet quasi specialiter dicat de Spiritu sancto, tamen credere debemus quod hominem Jesum non solus Spiritus sanctus, sed tota Trinitas in utero Virginis formavit. Ideo namque specialiter quasi de Spiritu sancto dicit, quia illum Deus Trinitas formavit in Virgine; qui adventu suo donum Spiritus sancti in se credentibus large ministravit.

Joseph autem vir ejus cum esset justus, et nollet eam traducere, voluit occulte dimittere eam.

Ea quippe justitia ut misericorditer propinquae consuleret justus erat, de qua Scriptura dixit: Misericordiam volo et non sacrificium (Matth. XII, 7); (0012C)non ea qua Scribae et Pharisaei elati, justos se quasi aemulatores legis aestimabant, cum crudeliter proximorum sanguinem effunderent, propter transgressionem legis, quam nequaquam ipsi observabant.

Ipse autem salvum faciet populum suum a peccatis eorum. Illum, de quo dictum est in Evangelio, populum sine dubio: Quotquot autem receperunt eum, et reliqua (Joan. XI, 12): non illum, de quo dictum est: In propria venit, et sui eum non receperunt (Joan. I, 11).

Et non cognoscebat eam, donec peperit filium suum primogenitum. Non, ut quidam male aestimant, Maria post Christum alios filios de Joseph peperit, qui fratres sunt Domini dicti; sed donec hoc loco pro infinito (0012D)tempore ponitur, sicut in Psalmis dictum est: Donec ponam inimicos tuos, scabellum pedum tuorum (Psalm. CIX, 1). Et notandum quod omnes unigeniti primogeniti dici possunt. Porro omnes primogeniti non possunt, cum eos alii sequuntur; et recte primogenitus dictus est, quia in multis fratribus primus devicta morte surrexit, eisque resurgendi praebebat exemplum.

CAPUT II. Cum natus esset Jesus in Bethlehem Juda. Ad distinctionem alterius Bethlehem, quae est in tribu Zabulon, nominavit.

Ecce Magi ab Oriente, usque, Venimus adorare eum. Magi non propter magicam artem sic nominantur, sed propter aliquam philosophiam, in qua successores (0013A)Balaam esse creduntur, et propter prophetiam ejus incitati, visa nova stella natum regem quaerebant, qui confringere omnes duces alienigenarum prophetatus est ex divino eorum.

Et congregans omnes principes sacerdotum, usque, in Bethlehem Judae. Quod magis tunc stella non apparuit, quia eos ante ducebat, ad Judaeorum factum est damnationem, ut exquisiti ab Herode, locum nativitatis Christi exprimerent, ne ullam excusationem haberent ignorantiae, post neglectam fidem: cum ante nativitatem ejus non solum quod nasci deberet, sed ubi nasciturus esset, demonstrarent. Mystice autem tres Magi tres partes mundi significant, Asiam, Africam, Europam, sive humanum genus, quod a tribus filiis Noe seminarium sumpsit.

(0013B)Et ecce stella quam viderunt in oriente antecedebat eos, usque, dum veniens staret supra ubi erat puer. Porro haec stella prophetiam significat, quae ab initio promissae benedictionis semini Abrahae quasi praeteriens Christum venturum esse promisit, usque dum natum in plenitudine temporis ostendebat.

Videntes autem stellam, gavisi sunt gaudio magno valde. Id est, intelligentes finitam esse prophetiam inenarrabili gaudio gratulantur, qui de tribus partibus mundi ad fidem Christi conveniunt.

Et intrantes domum, invenerunt puerum cum Maria matre ejus. Id est, per fidem Ecclesiam ingredientes, Christum cum primitiva Ecclesia invenerunt, quae ex Israelitico populo conversa est ad fidem ejus.

Et procedentes adoraverunt eum. Nequaquam adorarent, (0013C)si eum Dominum non crederent. Mystice autem procedebant populi credentium, et adorabant vera fide et pura confessione.

Et apertis thesauris suis, et reliqua. In auro regalis dignitas ostenditur Christi; in thure, ejus verum sacerdotium; in myrrha, mortalitas carnis; aliter: in auro spiritalis sensus, in thure olfactus virtutum, in myrrha mortificatio corporis designatur, quae quotidie omnia ab ista Ecclesia in tribus partibus mundi dispersa Domino offeruntur. Alii tres species philosophiae in his muneribus intelligere volunt: physicam, ethicam, logicam, quas post fidem ad laudem Dei iste mundus obtulit, cum antea inani studio impendit. Alii in auro allegoriam, in myrrha historiam, (0013D)in thure anagogen, dicunt insinuari.

Et responso accepto, usque, per aliam viam reversi sunt in regionem suam. Regio nostra est paradisus, ad quam per obedientiam reverti debet genus humanum, quod inde per inobedientiam expulsum est. Herodes vero significat diabolum, ad quem redire post acceptam fidem prohibemur.

Ecce angelus Domini apparuit, usque, et secessit in Aegyptum. Joseph significat doctores, Maria Ecclesiam; Aegyptus vero, quae tenebrae interpretatur, significat istam gentilitatem; et haec figura Christi in Aegyptum significat transitum ejus cum Ecclesia sua de Israelitico populo per praedicatores ad gentes. Herodes vero significat odium Judaeorum, qui nomen Christi delere, et credentes in eum perdere (0014A)cupiebant: sive haereticos, qui Christum alii in humanitate ejus, alii in divinitate, nec non et in membris suis occidere quaerebant: nox vero significat ignorantiam, qua Judaei in errore suo relicti sunt, quando apostoli lucem fidei gentibus intimabant.

Et erat ibi, usque, ex Aegypto vocavi filium meum. Obitus Herodis significat finem odii Judaeorum, quando ante diem judicii Christus ad Judaeos per doctores ultimi temporis revertetur; non quod gentilitatem relinquat, sed ut in utrisque regnet.

Tunc Herodes videns quomodo illusus esset a magis. Verisimile est quod postquam magi nihil renuntiaverunt Herodi, eum putasse illos fallacis stellae visione deceptos, ad se, non invento rege nato, erubuisse revertere, et ita timore depulso, aliquod temporis (0014B)quievisse de persequendo puero; sed post, rebus divulgatis quae in templo factae dictaeque fuerant a Simeone et Anna, sensisse se a Magis illusum, ac deinde ad necem Christi cupiens pervenire, non solum in Bethlehem, verum in omnibus circa finibus, sicut modum in nullo tenuit. Omnes a filio unius noctis usque ad filium duorum annorum occidit. Secundum tempus, quod exquisierat a Magis, tractans iniquus rex quod possibile esset regi Deo nascenti, cui famulabantur sidera coeli, in invalidiore aetate anni unius vel duorum puer apparere oculis hominum; et rursus si vellet parvitate corporis celare aetatem naturae, utrum post annum nativitatis Domini an duos hanc necem conficeret, non apparet; nisi forte dicamus quod post annum evolutum, et quatuor dies sequentis anni (0014C)infantes jusserit occidi, ubi dies passionis eorum a catholica veneratur Ecclesia.

Tunc adimpletum est, usque, noluit consolari, quia non sunt. Quaeritur quomodo Rachel filios Juda, id est Bethlehem, quasi suos ploret, quae est mater filiorum Benjamin. Sed respondendum est, sive quod in Bethlehem sepulta sit, et inde matris nomen acceperit, sive quod conjunctae sunt tribus Juda et Benjamin per occasionem in Bethlehem finibus occidendorum puerorum ultra terminos Juda, etiam in Benjamin persecutionem desaevisse. Rama enim nomen loci est juxta Gabaa, sed interpretatur excelsus, et significat quod lamentatio percussionis longe sit lateque dispersa. Secundum vero allegoriam Rachel, (0014D)quae ovis Dei, sive videns Deum interpretatur, significat Ecclesiam, quae tota mentis intentione Deum videre cupit: et ipsa est ovis centesima, quam relictis nonaginta novem ovibus, id est ordinibus angelorum in coelo, pastor bonus quaerebat in terra. Interfectio parvulorum occisionem significat martyrum Christi, quos Ecclesia plorans non vult temporalem consolationem accipere, quia ad istud saeculum non sunt reversuri qui semel sunt cum Christo coronati: sive interfectores martyrum deplorat, quos primum in filios habere desiderabat. Et non sunt, id est, ad vitam destinati, sed ad aeternam damnationem tendunt.

Defuncto autem Herode. Hic namque Joseph, Enochi et Eliae, et praedicatorum novissimi temporis (0015A)typum tenet, quia a Deo moniti, finito odio Judaeorum, post ingressum gentium ad fidem, Christum Judaico populo praedicabunt.

Audiens autem quod Archelaus regnaret in Judaea, usque, quoniam Nazaraeus vocabitur. Archelai regnum imperium Antichristi significat in sequacibus suis, quorum se consortio jungere timent verae fidei praedicatores. Galilaea interpretatur transmigratio perpetrata. Nazareth vero virgultum sive flos: et significat Ecclesiam catholicam, in qua habitat Christus cum praedicatoribus suis, quae ab infidelitate ad fidem, a vitiis ad virtutes transmigraverat: et quae pullulat imperfectione operum, florescitque in virtutibus, per prophetas dicit plurali numero, quod fixum testimonium non posuit de Scripturis, nam (0015B)Nazaraeus potest dici sanctus Dei, quia omnes prophetae sanctum Dei venturum nuntiabant.

CAPUT III. In diebus illis venit Joannes Baptista, usque, appropinquabit enim regnum coelorum. In deserto Judaeae dicit, quia sicut illis ante prophetatum est, Ecce relinquetur domus vestra deserta: sic in diebus Joannis ex multa parte fuit Judaea deserta, qui revertentibus paulo ante Judaeis de captivitate, quae sub Zorobabel fuit, multi propter uxores et filios in captivitate acceptos, ad terram suam redire nolentes, in peregrinatione remanserunt. Mystice autem Joannes significat Salvatorem, qui praedicabat desertae Judaeae, id est, propter transgressionem legis a Deo derelictae, regnum appropinquasse dicit: quod ille (0015C)appropinquabat qui aditum coelestis regni hominibus reseravit: sive Ecclesiam futuram esse praedicabat, quae saepissime in Scripturis coelestis regni nomine notatur.

Hic est enim, de quo dictum est per Isaiam prophetam dicentem: Vox clamantis in deserto: Vox nominatus, quia verbum praecedebat; clamantis, id est, Domini per ipsum loquentis, Parate viam Domini (Isa. XL, 3); ad hoc enim Vox verbum praeibat, ut viam Domini ad cor nostrum per fidem praedicationis sterneret: rectas facite semitas ejus, ad se venienti Domino semitas facit, qui nullum ei obstaculum opponit quo iter festinantis impediat.

Ipse autem Joannes habebat vestimentum de pilis camelorum. Austeritatem vestium ostendebat, quia (0015D)poenitentiam praedicabat, eo quod poenitentia sit in cilicio et cinere facienda.

Et zonam pelliceam circa lumbos ejus. Zona pellicea mortificationem carnis, et frenatam luxuriam ostendit fieri debere in poenitentibus.

Esca autem ejus erat locusta et mel silvestre. Locusta modum digiti tenet, et est bona ad manducandum: habet alacrem volatum, sed cito deciduum; haec ostendit doctrinam Joannis bonam esse obedientibus, opereque eam perficientibus: sed cito veniente eminentiore doctrina Christi timendam. Porro mel silvestre folia sunt arboris mirae dulcedinis, quod doctrinae Joannis nimiam suavitatem ostendit. Mystice autem Joannes significat Christum, (0016A)qui susceperat carnis vestimentum de Judaeis, qui certitudine depravatae legis et pondere peccatorum premebantur. Porro zona pellicea significat mortalitatem assumptae carnis. Alio sensu, significat vestimentum Joannis de pilis camelorum quod Christus sibi induit Ecclesiam ex gentilitate conversam ad fidem ejus, quae antea cultura idolorum et foeditate vitae fetebat. Zona pellicea significat mortificationem membrorum, quae sunt super terram; locustae, quae in maritimis solent manere locis, sed a vento raptae, et in campum sparsae, fructus devorant, significant credentes in Christum, qui de infidelitate rapti sancti Spiritus vento, in campum projiciuntur Scripturarum, et ibi depasto frumento sensuum et dulcedine allegoriarum, Judaeis tantum stipulam carnalis (0016B)observantiae relinquunt.

Videns autem multos Pharisaeorum et Sadducaeorum, venientes, etc. Pharisaei interpretantur divisi, eo quod singularem sibi prae caeteris scientiam legis et observantiam mandatorum Dei vindicabant. Sadducaei vero interpretantur justi, qui se ipsos justiores esse caeteris jactabant: nolentes accipere prophetias, neque angelorum officia, neque resurrectionem, nisi tantum quinque libros legis, quasi ab ipso Domino dictatos Moysi: istius haeresis quidam de Sadduco auctor esse probatur, a quo derivationem nominis ducunt sequaces ejus.

Progenies viperarum, quis demonstravit vobis fugere ab ira ventura? Vipera enim mortiferum est animal: nam maritus per mortem seminare solet, demerso (0016C)in guttur feminae capite, a quo illa praeciso, semen mortiferae prolis accipit: sed instante partus tempore, comesta matris vulva erumpunt. Sic denique Pharisaei et Sadducaei, quando perverso dogmate filios perditionis generabant, inprimitus deceptionis semetipsos noxa perdebant.

Facite ergo fructum dignum poenitentiae. Id est, juxta modum culpae emendare studete, et ne velitis dicere: Patrem habemus Abraham, nolite de carnali prosapia patriarchae gloriari: quia non qui filii carnis, hi filii sunt Dei, sed qui fide et operibus eum imitari student, hi aestimantur in semine.

Dico autem vobis quoniam potens est Deus de lapidibus istis, etc. Lapides enim gentes appellat, qui insensibiles creaturas pro Creatore colebant, et qui (0016D)absque pietate duritiam lapidum possidebant in corde, de quibus Deus spiritale semen Abrahae excitavit per fidem.

Jam securis ad radicem arborum posita est. Id est, sententia judicis, qui, sicut ferrum quod secat per manubrium tenetur, ita Divinitas in judicio apparens, non ad ramos, sed ad radicem posita, facultatem pravis ultra peccandi abscidit.

Omnis ergo arbor, usque, et in ignem mittetur. Id est, omnis voluntas quae modo fructum bonae operationis negat, tunc in igne aeternae damnationis, justi Judicis sententia excisa, sentiet poenam

Ego baptizo vos in aqua, usque, Fortior me est. In poenitentiam baptizare se dicit, qui potestatem non (0017A)habuit peccata dimittere: sed tamen profuit cum fide susceptum baptisma Joannis, qui sequenti baptismati Christi praeparabat accipientes.

Qui autem post me venturus est, fortior me est. Fortior est peccata dimittere, qui Deus est et homo, quam ego qui tantummodo sum simplex homo.

Cujus ego non sum dignus calceamenta portare. Id est, coelestem ejus nativitatem mihi usurpare, qui de virili semine natus sum. Alter evangelista dicit, Non sum dignus, ut solvam corrigia calceamenti ejus. Mos erat apud Hebraeos ut qui uxorem defuncti propinquus accipere voluisset, alteri jure propinquitatis cedenti, de uno pede calceamentum extrahere debuisset, ejusque domus discalceati domus vocari consuevit. Sed Joannes, quem Judaei Christum aestimabant, (0017B)nec false sibi nomen sponsi, quod non erat, nec sponsam, quae alteri debebatur, vindicabat, ne perderet quod erat. Aliter corrigia ligata mysterium est inenodabile nativitatis Christi, juxta illud propheticum: Generationem ejus quis enarrabit (Isa. LIII, 8)? cujus solutionis indignum se esse professus est.

Ipse vos baptizabit in spiritu et igni. Id est, in gratia Spiritus sancti, et remissione peccatorum: sive ignem dicit tribulationem carnis, quia per contritionem carnis peccata post baptisma perpetrata remittuntur.

Cujus ventilabrum, usque, paleas autem comburet igni inexstinguibili. Manus potentiam significat Christi, in qua est ventilabrum, id est, discretio judicii, (0017C)et permundat aream Ecclesiae; paleas autem comburet, id est, leves et instabiles in aeternam damnationem mittet.

Tunc venit Jesus a Galilaea in Jordanem ad Joannem, ut baptizaretur ab eo. Hic ostenditur tempus Joannis baptismi in tricesimo fuisse Salvatoris anno, unde nobis opportuna videtur aetas praedicandi, seu sacerdotium accipiendi: in ea David regnum suscepit, et Ezechiel dona prophetiae promeruit. Interrogant aliqui cur Salvator baptisma Joannis acciperet, qui omnino culpae contagione carebat. Sed respondendum est, sive ut in se primum susciperet quidquid ad salutem humano generi daret, sive ut baptisma Joannis a Deo esse comprobaret, sive ut suscepta (0017D)in se ad diluendas nostrorum scelerum sordes fluenta sanctificaret aquarum.

Joannes autem prohibebat eum dicens: Ego a te debeo baptizari, et tu venis ad me! Ad se eum venisse expavit, qui per sui Spiritus gratiam totius mundi peccatum tulit, et a quo ipse debuit ab originalis peccati contagione mundari, qui a muliere natus culpae naevo non carebat, sicut scriptum est: Quid est homo, ut immaculatus sit, et ut mundus appareat natus de muliere (Job. XXV, 4).

Respondens autem Jesus dixit ei: Sine modo, sic enim decet nos implere omnem justitiam; tunc dimisit eum. Ac si dixisset, primum me baptiza in aqua, quod praecepi, ut postmodum in spiritu baptizeris, quod quaeris; quia sic decet nos omnis justitiae (0018A)implendae exemplum prorogare, ut fideles discant nullum sine baptismo perfecte justum existere, ne despiciant potentes ab humilibus meis baptizari, cum peccata me dimittentem meminerint, caput servi manibus submisisse ad baptizandum.

Baptizatus autem confestim ascendit de aqua, et ecce aperti sunt ei coeli, et vidit Spiritum Dei descendentem sicut columbam, et venientem super se. Haec ergo nobis sunt celebranda mysteria, qui sicut nobis sui corporis intinctu baptisma dedicavit, sic quoque nobis post acceptum baptisma Spiritum sanctum et dari et coelestis regni aditum patefactum monstravit, et flammeum gladium quo Cherub custos primum intercludit, secundus in baptismo exstingui manifestavit. Bene Spiritus sanctus in specie columbae (0018B)apparuit super Christum, ut suae naturae simplicitatem ostenderet, nostraeque vitae post baptisma innocentiam demonstraret: est enim columba a malitia fellis aliena; ita etiam a nobis omnis amaritudo et ira et indignatio auferri debet, cum omni malitia: nullum ore vel ungulis laedit, et nos videamus, ne mordentes ab invicem consumamur, et ut manus nostras a rapinis contineamus. Super aquas namque sedere fertur, ut providens raptum accipitris umbra declinet in aquis: sic et nos Scripturarum fluentis adsedere convenit, quarum speculis edocti antiqui hostis praecavere valeamus insidias, nec non alienos pullos columba quasi suos nutrire perhibetur, sic denique Christianum non (0018C)tantum quae sua, sed quae aliorum sunt quaerere oportet; nam ideo Spiritus sanctus super Salvatorem in specie columbae apparuit, qui non veniebat ut per zelum peccata puniret, sed adhuc per mansuetudinem toleraret: in igne vero super simplices homines apparuit, ut eos ad punienda in se peccata spiritalis fervor accenderet, quae Deus per mansuetudinem vindicare parceret.

Et ecce vox de coelis dicens: Hic est Filius meus, in quo mihi complacui. Ac si diceretur: In te placitum meum constitui, hoc est qui mihi placet, salutem generis humani. Sanctae vero Trinitatis in baptismo declaratur mysterium, dum Filius Dei baptizatur in homine, Spiritus Dei descendit in columba, Pater Deus sonat in voce; ut ostenderetur in nomine Patris, (0018D)et Filii, et Spiritus sancti, credentes esse baptizandos.

CAPUT IV. Tunc Jesus ductus est in desertum a Spiritu, ut tentaretur a diabolo. Quod Christus a suo Spiritu ductus in desertum locum certaminis voluntate ingreditur, admonet nos ut accepta in baptismo remissione peccatorum, et gratia Spiritus sancti contra antiqui hostis insidias accingamur, menteque deserentes saeculum quasi manna deserti sola aeternae vitae gaudia discamus esurire.

Et cum jejunasset quadraginta diebus, et quadraginta noctibus, postea esuriit. Hoc jejunium quadragesimale antea a Moyse et Elia observatum legimus, et per quod demonstratur Evangelium a lege et (0019A)prophetis non discrepare: nec non et hoc jejunio nobis post baptisma omni tempore praesentis saeculi sobrie vivendum suggeritur, ut a vitiis et amicitia mundi jejunetur. Porro jejunium Domini ante passionem nostrum in se significat laborem, refectio vero ejus post resurrectionem suam in nobis significat consolationem. Mystice autem significat esuries Domini desiderium salutis nostrae.

Et accedens tentator ait illi: Si Filius Dei es, dic ut lapides isti panes fiant. Accessit per assumptam speciem tentandi permissione, qui longe erat voto malitiae: non enim dedignabatur tentari, qui venerat occidi, et quia ejus mentem delectatio peccati non momordit. Ideo omnis illa diabolica tentatio non intus fuit, sed foris. Bene de lapidibus panem facere (0019B)suasit, ut qui durus est mente, duritiam ostenderet sermone. Dic, non fac dicebat, quia scriptum noverat, Dixit Deus, Fiat lux, et facta est lux.

Qui respondens dixit: Scriptum est: Non in solo pane vivit homo. Qui sicut corpus terreno vivit cibo, sic anima Dei verbo quod de ejus ore procedit, dum suae voluntatis consilium per sacras Scripturas revelare voluerit nostrae fragilitati. Quod autem tentatus per sententias Scripturarum diabolo respondit, exempla nobis humilitatis dedit, ut quoties a pravis hominibus aliquid patimur, ad doctrinam magis quam ad vindictam excitemur.

Tunc assumpsit eum diabolus in sanctam civitatem, et statuit eum supra pinnaculum templi. Non ista assumptio ex imbecillitate venit Salvatoris, sed de (0019C)superbia inimici, quia voluntatem Salvatoris putavit necessitatem. Sancta civitas Jerusalem est, ubi unius Dei cultus erat, et observatio legis Moysi: pinnaculum autem summitas est templi, quod in superioribus aequale erat, sicut mos est in Aegypto et Palaestina domus aedificare.

Et dixit ei: Si Filius Dei es, mitte te deorsum. In omnibus suis tentationibus hoc agit diabolus, ut intelligat si Filius Dei sit; sed Dominus responsionem sic temperat, ut eum ambiguum relinquat: nam hic ostenditur quod diabolus, qui omnes cadere vult, persuadere potest, sed praecipitare non potest; et quemadmodum Dominus super pinnaculum poni voluit, sed ad ejus imperium deorsum mitti noluit: ita decet ut nos, si quis suadet viam veritatis ascendere, (0019D)obtemperemus; si autem vult nos ad ima de altitudine virtutum praecipitare, non illum audiamus.

Scriptum est enim, quia angelis suis, et reliqua. Haec prophetia est de viro justo, sed male interpretatur diabolus Scripturas, dum ad Christum de angelorum auxilio quasi infirmum loquitur, et tacet quod de se loquitur ita: Super aspidem et basiliscum ambulabis (Psal. XC, 13).

Ait illi Jesus: Rursus scriptum est: Non tentabis Dominum Deum tuum. Notandum quod necessaria testimonia tantum de Deuteronomio protulerit, ut secundae legis sacramenta monstraret: hujus ergo rei exemplum praebuit hic verbis, et postea factis, dum saevientes in se Judaeos fugiendo ac latendo (0020A)devitabat, ut humana disceret infirmitas ne tentare Deum audeat, quando habet quid faciat ut quod cavere oportet evadat.

Iterum assumpsit eum diabolus in montem excelsum valde, usque, et gloriam eorum. Mystice mons iste superbiam diaboli significat, qua ipse deceptus est et alios decipere gestit, et ostendit ei omnia regna mundi. Non ergo ei amplificare poterat visum, aut ignotum aliquid ostendere, sed vanitatem pompae mundanae, quam ipse quasi speciosam diligebat, et ideo in amorem Christo venire desiderabat. Aliter, Ostendit ei omnia regna mundi, id est, homines hujus saeculi, quorum alii propter fornicationem, alii propter avaritiam decepti, a diabolo reguntur in mundo.

(0020B)Et dixit illi: Haec omnia tibi dabo, si procidens adoraveris me. Antiquus hostis contra primum hominem tribus tentationibus se erexit, id est, gula, vana gloria et avaritia, iisdem vitiis secundum vincere tentavit; gula cum dixerat: Dic, ut lapides isti panes fiant; vana gloria, cum dixit: Mitte te deorsum; avaritia, quando dixit: Haec omnia dabo tibi, si procidens adoraveris me; sed eo modo a secundo victus excessit quo se primum vicisse gloriabatur.

Tunc dicit ei Jesus: Vade, Satanas. Subauditur in aeternam damnationem. Si autem secundum aliud exemplar quis voluerit legere, Vade retro, Satanas, potest ita sentire, quod retro anteriora tempora respiciat, quibus sibi reum diabolus tenebat mundum; (0020C)quasi Dominus diceret: Attende retro, quando decepisti primum hominem, et posteros ejus per varios idolorum cultus deludebas, et sufficiat tibi usque huc: nunc autem non solum me subvertere non valebis, sed a potestate quam te habere plaudebas per me projiceris. Satanas interpretatur adversarius sive transgressor: et recte retrorsum vadit, quia inimicus est veritatis atque transgressor omnis justitiae.

Scriptum est enim: Dominum Deum adorabis, et illi soli servies. Forte quaerit aliquis cur hic praeceptum sit soli Deo servire, cum Apostolus dicat: Per charitatem servite invicem (Gal. V, 13); sed facile patet, nam Graeca lingua servitus duobus modis solet appellari, et diversa significatione: dulia dicitur servitus (0020D)communis Deo vel homini, sive cuilibet naturae, latria vero vocatur servitus quae est soli Divinitatis cultui debita, et cum nulla est participanda creatura. Jubemur per charitatem servire invicem, quod Graece duleum dicitur; jubemur uni Deo servire, quod est Graece latreum.

Tunc reliquit eum diabolus, et ecce angeli accesserunt. Diabolus tentat, ut humana infirmitas ostendatur; angeli ministrant, ut victoris divinitas comprobetur. Cognoscamus igitur in illo curam nostram, quia nisi hunc diabolus hominem cerneret, non tentaret. Veneremur in illo divinitatem suam, quia nisi Deus super omnia existeret, ei nullo modo angeli ministrarent.

(0021A)Cum autem audisset Jesus quod Joannes traditus esset, secessit in Galilaeam. Marcus dicit: Postea autem cum traditus esset Joannes (in carcerem) venit Jesus in Galilaeam: Lucas vero de tradito Joanne nihil dixit, sed ita narrationem suam contexit. Et consummata, inquit, tentatione, diabolus recessit ab eo usque ad tempus, et regressus est Jesus in virtute Spiritus in Galilaeam. Quod tamen secundum evangelistam Joannem non continuo factum manifestatur, cum dicit, antequam Joannes Baptista missus esset in carcerem, Jesum in Galilaeam isse; et hinc post vinum de aqua factum ad Capharnaum descendisse cum matre et discipulis, et sic Jerusalem ascendisse et post aliqua Joannem in Ennon baptizasse. In his vero constat quatuor evangelistas non contraria (0021B)Evangelio Joannis narrasse, sed post baptisma primum ejus adventum in Galilaeam, quando illic de aqua vinum fecit, praetermisisse.

Et relicta civitate Nazareth, venit et habitavit in Capharnaum maritimam in finibus Zabulon et Nephthalim. Nazareth viculus est in Galilaea juxta montem Thabor, unde et Dominus Salvator noster Nazaraeus vocatus est: Capharnaum vero oppidum est juxta stagnum Gennesar in Galilaea gentium, in finibus Zabulon. Mystice autem, quod tradito Joanne Jesus incipit praedicare, significat quod cessante lege, consequenter oritur Evangelium. Nazareth interpretatur virgultum ejus, sive flos, et significat florem figurarum, quae sub lege imperfectae manebant, quibus relictis Jesus Christus transgreditur (0021C)ad Capharnaum, quod interpretatur villa pulcherrima, sive ager pinguedinis, vel villa consolationis: et docet nos, ad fructum spiritalis doctrinae, qui in Evangelio est, transire: in sancta quippe Ecclesia, quae est villa pulcherrima in decore virtutum, et ager pinguedinis in opulentia bonorum operum, et abundantia charitatis, et villa consolationis in sanctarum Scripturarum solatio et spe futurorum habitans, Salvator per doctores suos praedicat quotidie Evangelium. Haec bene maritima dicitur, quod juxta mare mundi posita persecutionum fluctibus tunditur, et tamen undis voluptatum mersos retibus Evangelii liberare non cessat. Quae in finibus Zabulon, quod est habitaculum fortitudinis posita est, et Nephthalim, (0021D)quod est dilatatio, quod in medio gentium ad dilatandum fortiter verbum Dei consistit, atque credentibus refugium protectionis impendit.

Ut adimpleretur quod dictum est per prophetam Isaiam: Terra Zabulon et terra Nephthalim, usque, lux orta est eis. Duae sunt Galilaeae: alia trans Jordanem, in qua viginti civitates Salomon dedit Hiram regi Tyrorum in sorte tribus Nephthalim; alia juxta stagnum Genesareth in tribu Zabulon circa Tyberiadem, ad cujus distinctionem trans Jordanem dicit Galilaeae gentium, et reliqua.

Populus qui sedebat in tenebris vidit lucem magnam. Sancta Ecclesia de pristinis erroribus ablata, spiritalis Galilaea, id est, transmigratio facta est, quae prius ritu gentili in umbra mortis, id est, carnali (0022A)luxu conversata est, Christo veniente lucem Evangelii recepit.

Exinde coepit Jesus praedicare et dicere: Poenitentiam agite, appropinquabit enim regnum coelorum. Quod eadem praedicat quae antea Joannes dixerat, ostendit eis Dei Filium se esse, cujus propheta fuit Joannes.

Ambulans autem juxta mare Galilaeae vidit duos fratres, Simonem, qui vocatur Petrus, et Andream fratrem ejus, mittentes rete in mare, erant enim piscatores. Id est, incarnatus est Dominus in mari istius mundi: spiritales vidit piscatores, quos ante constitutionem mundi ad opus praedicationis aptos praescivit. Simon interpretatur obediens; Petrus, agnoscens; Andreas, virilis; et hoc bene ad doctorum personam convenit, (0022B)quia hi solummodo ad opus magisterii habiles sunt, qui sapientiae lumine illustrantur ad cognoscendum, et bene operantes Dei mandatis obediunt, et hoc aliis ad sciendum faciendumque viriliter suggerunt.

Et ait illis: Venite post me, faciem vos fieri piscatores hominum. Quod autem secundum Joannem Evangelistam Andreas ad testimonium Joannis Baptistae Dominum juxta Jordanem esse secutus dicitur, et Petrus nomen accepisse, et Philippus vocatus esse, caeteri tres evangelistae vocatos dicunt de piscatione, ita intelligendum, non eos statim inseparabiliter illi adhaesisse, sed tantum quis esset agnovisse, eumque admirantes ad propria remeasse.

At illi, continuo relictis retibus suis, secuti sunt eum. Forsitan dicit aliquis: Quid uterque dimisit piscator, (0022C)qui pene nihil habuit; sed pensare debemus quia multum reliquit qui desideria habendi recusavit.

Et procedens inde, vidit alios duos fratres, Jacobum Zebedaei, et Joannem fratrem ejus, in navi cum Zebedaeo patre eorum, reficientes retia sua, et vocavit eos. Quaeri autem potest quomodo primum binos vocaverit, et post paulum alios duos, sicut narrant Matthaeus et Marcus; cum Lucas dicat Petri socios fuisse filios Zebedaei, et ab eo vocatos ad adjuvandum extrahere retia expletis naviculis in ipsa piscium captura, et Dominum Petro dixisse: Ex hoc jam eris homines capiens (Luc. V, 10); et sic illos, adductis in terram navibus, Dominum fuisse pariter secutos. Unde intelligendum est hoc primo factum esse quod Lucas (0022D)insinuat, nec tunc eos a Domino vocatos, sed tantum Petro praedictum fuisse quod homines esset capturus, et postea fieret quod Matthaeus et Marcus narrant, binos et binos fuisse vocatos, ut sequerentur Dominum.

Illi autem, statim relictis retibus et patre, secuti sunt eum. Isti quatuor discipuli duos significant populos, de amore et sollicitudinibus hujus saeculi ad spiritale studium per gratiam Dei vocatos; nam Petrus et Jacobus significant Judaeos fideles, cognoscentes Dominum, supplantantesque vitia: Andreas vero et Joannes significant gentes, viriliter credentes in Christum, et gratia Dei salvatos; duae namque naves duas Ecclesias ex circumcisione et praeputio significant vocatas: retia, praedicationem Evangelii; (0023A)mare quoque, mundum; pisces, homines voluptatibus mundi submersos, et carnali sapientia deditos; portus, finem praesentis vitae. Zebedaeus interpretatur fluens, et significat labentium rerum instabilitatem. Moraliter autem quatuor nomina in se unusquisque fidelis potest habere, si illa in quatuor virtutibus studuerit ostendere: est Simon Petrus, cum agnoscit per prudentiam peccata, et his deletis per mandatorum Dei fortem obedientiam, poenarum evadit injuriam; Andreas vero, cum viriliter per temperantiam sustinet tentationes; Jacob autem non ficte vocatur, qui supplantando per fortitudinem vitia vincit: et convenienter Joannes, id est gratia Dei, nominari potest, cum per justitiam Creatoris mandata impleverit, et tamen sibi inde nihil (0023B)tribuerit, sed Deo.

Et circuibat Jesus totam Galilaeam, docens in synagogis eorum, et praedicans Evangelium regni, et sanans omnem languorem et omnem infirmitatem in populo. Ut suo exemplo studiosos impigrosque doceret esse debere magistros, et verbum Dei sine personarum acceptione ministrare: in synagogis eorum, ut in conventiculis multorum non inanes fabulas, sed quae ad utilitatem proficiant audientium, praedicarent. Sanans omnem languorem corporum, et infirmitatem animarum, praebens nobis exemplum, ut in spiritalibus et corporalibus prompti simus ad praestandum proximis nostris solatium.

Et abiit opinio ejus in totam Syriam. Quae generaliter (0023C)dicitur omnis regio a flumine Euphrate usque ad mare magnum, et a Cappadocia et Armenia usque ad Aegyptum, habens in se tres provincias maximas, Commagenam, Phoeniciam et Palaestinam, in qua gens Judaeorum habitat.

Et obtulerunt ei omnes male habentes variis languoribus, usque, lunaticos et paralyticos, et curavit eos. Lunatici dicuntur quorum dolor in ascensione lunae crescebat, non quod inde vere fieret, sed ob daemonum fallaciam, ut hac creaturae infamia in Creatoris redundaret blasphemiam. Paralytici sunt qui vigore sunt corporis destituti, nam paralysis Graece, dissolutio dicitur Latine. Mystice Galilaea, quae volubilis sive rota interpretatur, et Syria, quae sublimitatem sonat, hunc mundum significant, qui licet se (0023D)in sublime erigat, tamem ad defectum vergit, et ad ima rotatur: et fama ejus per totum orbem est dispersa; ut: In omnem terram exiit sonus eorum (Rom. X, 18). Tunc quoque curati sunt daemoniaci, id est, gentiles ad fidem conversi idola relinquebant, nec non lunatici et paralytici sanati sunt, id est, instabiles et per varios errores nutantes confortabantur; unde subditur:

Et secutae sunt eum turbae multae de Galilaea, et Decapoli, et reliqua. Decapolis regio est decem urbium trans Jordanem ad orientem circa Hippum; bene autem dicuntur turbae eum fuisse secutae, quia postquam cognitio nominis ejus usque ad fines terrae pervenit, ex omni natione turba fidelium secuta est vestigia mandatorum ejus.

CAPUT V (0024A) Videns autem Jesus turbas ascendit in montem, et cum sedisset accesserunt ad eum discipuli ejus, et aperiens os suum, docebat eos, dicens, etc. Nam Lucas narrat eum in montem ascendisse, et illic in oratione pernoctasse; et cum dies sit factus, quod duodecim de discipulis suis eligeret, quos et apostolos nominaret; et post descensum de monte, quod in loco campestri turbis stando praedicaret: quod ita potest intelligi quod in aliqua excelsiore montis parte esset primo cum duodecim electis discipulis, ac deinde non de monte, sed de ipsius celsitudine cum iis descendisset in locum campestrem, quasi in latus montis, et hic stetisset, donec turbae congregarentur ad eum, et post consederet, et accedentibus (0024B)discipulis et praesentibus turbis unum sermonem haberet, quem Matthaeus Lucasque narraverunt. Mystice in montem ascendit, qui majora praecepta justitiae commendare voluit, et cum sedisset utique in forma servi apparuisset, accesserunt discipuli devotione animi, et pietate fidei, ut montes aeternales susciperent pacis justitiam populo propinandam. Apertio oris longitudinem sermonis sive manifestationem doctrinae demonstrat.

Beati pauperes spiritu, quoniam ipsorum est regnum coelorum. Id est, voluntaria paupertate humiles; nam istas beatitudines Isaias enumeravit alio ordine, sed eodem sensu, et istis congruit Spiritus timoris secundum Isaiam, quia per humilitatem regnum (0024C)acquiritur, quod propter superbiam dimitti videbatur.

Beati mites. Utique qui improbitatis amaritudine cedunt, possidebunt terram non maledictionis spinam germinantem, sed animam sine defectu pascentem, quibus congruit Spiritus pietatis, quia se conformat obediendo divinis Scripturis.

Beati qui lugent. Videlicet non communi luctu saecularis tristitiae, sed secundum Deum poenitentiae peccatorum instinctu, vel etiam aeternae damnationis metu, aut amore coelestium desideriorum, seu per compassionem proximorum, quia aeterna laetitia consolabuntur. Sunt namque lacrymae his quatuor speciebus distinctae: sunt humidae ad abluenda peccata, et restituendum perditum baptismum; sunt (0024D)salsae et amarae ad restringendam carnis luxuriam; sunt calidae contra frigus infidelitatis, et ad accendendum ardorem charitatis; sunt purae ad restituendam vitae munditiam: horum est Spiritus scientiae, et merito, quia semetipsos in sacris Scripturis didicerunt esse lugendos.

Beati qui esuriunt et sitiunt justitiam. Id est, qui tota mente implendi pastum justitiae desiderant, et studio perseverandi in eo sitiunt, infastidiosa refectione saturabuntur, quibus congruit spiritus fortitudinis, id est, sine pigritia et defectu boni operis.

Beati misericordes. Misericordes sunt qui semetipsis benefaciendo consulunt, et corrigendis proximis (0025A)diligentiam impendunt, ut a misericorde judice misericordiam consequantur aeternam; quorum est spiritus consilii, quo sibi et aliis consulere non desistunt.

Beati mundo corde. Id est, simpliciter Deum quaerentes et nihil amaritudinis habentes, tota vanitate vacantes, et sincero amore Deum contemplantes: horum est spiritus intellectus, quia eorum aspectui sapientiae thesaurus patet.

Beati pacifici. Utique quorum caro adversus spiritum non concupiscit, et alios pacificando invicem, etiam cum his pacem habere desiderant qui oderunt pacem; et sic merito filii Dei vocabuntur, in quibus Deo nihil contrarium invenitur: ad hos enim refertur spiritus sapientiae, quia eorum rationi cuncta (0025B)obtemperant, et ipsa ratio subjicitur Deo octava utique sententia, qua dicitur:

Beati qui persecutionem patiuntur. Ad Domini resurrectionem pertinere videtur, quia septimo die, hoc est, sabbato transeunte, et octava die quasi capite dierum redeunte, caput surrexit Ecclesiae devicto persecutionis labore; septenario namque numero septempliciter multiplicato, quadraginta novem efficiuntur, cui uni utique octava, et capite dierum saeculi addito, quinquaginta reperiuntur: unde et nos utique Spiritus sancti gratia et remissione peccatorum accepta, in coelorum regnum inducimur, ubi haereditatem accipimus, consolamur et pascimur, misericordiam consequimur, et mundamur et pacificamur, ut jam post transactam septimanam (0025C)hujus saeculi vitam intremus resurgentes futuram. Et sic fit ut qui primus erat dies labentis vitae, fiat tunc primus aeternae.

Beati estis cum vobis maledixerint homines, usque Mentientes propter me. Superiores autem sententias generaliter digesserat usque ad octavam; inde jam coepit loqui, praesentes compellans, quamvis non solum ad eos ista pertineant, qui praesentes audiebant, sed etiam ad illos qui absentes vel post futuri erant, sicut superius dicta, in quibus non dixit: Vestrum est regnum coelorum, aut vos possidebitis, sed ipsi ad eos pertinebant tantum, quibus praesentialiter loquebatur. Sed ideo maxime ad eos apostropham facit praesentibus loquens, quia intimare (0025D)eis volebat dignitatem gradus eorum praedicens passiones, quas pro nomine ejus passi erant.

Gaudete et exsultate, quoniam merces vestra copiosa est in coelis. Qui vanam sequitur gloriam hoc implere non potest ut laceratus infamiae opprobriis exsultet in Domino: sicut scriptum est: Ne quaeras gloriam, et non dolebis cum ingloriosus fueris. Nos gaudere debemus ut nobis praeparetur merces in coelestibus.

Sic enim persecuti sunt prophetas qui fuerunt ante vos. Bene exhortatus est eos exemplo prophetarum, qui timore persecutionis non defecerunt a praedicatione veritatis.

Vos estis sal terrae. In terra humana natura, in sale sapientia verbi significatur. Salis enim natura terra efficitur infructuosa, unde quasdam urbes legimus (0026A)victorum ira sale seminatas; et hoc convenit apostolicae doctrinae, ut sala sapientiae compescat in terra humanae carnis luxum saeculi, aut foeditatem vitiorum germinare.

Quod si sal evanuerit, in quo salietur, ad nihilum valet ultra nisi ut mittatur foras, et conculcetur ab hominibus. Id est: Si vos per quos condiendi sunt populi propter metum persecutionum aut errorem amiseritis regna coelorum, extra Ecclesiam positi inimicorum opprobria sustinetis non dubium.

Vos estis lux mundi. Id est: Vos quia vera luce illuminati estis, lux eis qui in mundo sunt esse debetis. Non potest civitas abscondi supra montem posita, id est, apostolica doctrina super Christum fundata, sive Ecclesia super Christum ex multis gentibus (0026B)fidei unitate constructa, et charitatis bitumine conglutinata, quae fit tuta intrantibus, et laboriosa adeuntibus: habitatores custodit, et omnes inimicos secludit.

Neque accendunt lucernam, et reliqua. Sub modio ergo lucernam ponit, quisquis lucem doctrinae commodis temporalibus obscurat et tegit; super candelabrum vero, qui se ita ministerio Dei subjicit, ut superior sit doctrina veritatis, quam servitus corporis. Aliter Salvator accendit lucernam, qui humanae testam naturae, flamma suae divinitatis implevit, et hanc super candelabrum, id est, Ecclesiam posuit, quod in frontibus nostris fidem suae incarnationis fixit. Quae lucerna non potuit sub modio (0026C)poni, id est, sub mensura legis includi, nec in sola Judaea, sed in universo illuxit orbe.

Sic luceat lux vestra coram hominibus, et reliqua. Quia expedit unicuique per opera bona placere Deo, et non hominum falso favore gaudere.

Nolite putare quod veni solvere legem aut prophetas; non veni solvere, sed implere. Implere venit quae imperfecta fuerant, iram tollens, et talionis vicem excludens, et occultam mentis concupiscentiam prohibens.

Amen quoque dico vobis, donec transeat coelum et terra, iota unum aut unus apex non praeteribit a lege, donec omnia fiant. Haec enim transeunt, quando mutantur in melius. Iota vero, quae est caeteris litteris minor, et apex, quae est ejus summa portiuncula, (0026D)ostendunt quod vel minima legis praecepta ad perfectum perducuntur, et quis omnia legis Sacramenta plena sunt spiritalis. Apte autem iota Graecum, et non ioth posuit Hebraeum, quia iota in numero decem exprimit, et Decalogum legis enumerat, cujus quidem apex et perfectio Evangelium est.

Qui enim solverit unum de mandatis istis minimis, et docuerit sic homines, minimus vocabitur in regno coelorum, et reliqua. Minimum est mors crucis, et qui secundum id quod solverit alios docuerit, et non secundum id quod invenit et legit, minimus vocabitur in regno coelorum; vel fortasse ibi non erit, ubi nisi magni esse non possunt. Potest et moraliter accipi, quia quamvis in semetipsa Scriptura solvi non possit, tamen qui non implet Dei mandatum (0027A)in semetipso, solvit, et fit despectissimus in Ecclesia sanctorum.

Dico enim vobis quod nisi abundaverit justitia vestra plus quam scribarum et Pharisaeorum, et reliqua. Id est: Nisi non solum illa minima legis praecepta impleveritis, quod est justitia Pharisaeorum, ut non occidant, sed etiam ista quae a me adduntur, quod est justitia eorum qui regnum Dei intraturi sunt, ut non irascantur, coeleste regnum intrare idonei non estis.

Audistis quia dictum antiquis est: Non occides, etc. In quibusdam Codicibus additur ita: Qui irascitur sine causa; sed radendum est, quia ira viri justitiam Dei non operatur.

Qui autem dixerit Racha, reus est concilio. Racha (0027B)est Hebraeum verbum, id est, inanis aut vacuus, et interpretatur cenos, quem nos vulgata injuria absque cerebro possumus nuncupare. Quo ergo elogio stultitiae denotari potest, qui fideliter Deum credit, et Christum Dei sapientiam noverit.

Qui autem dixerit Fatue, reus erit gehennae ignis. Magni piaculi periculum est, quem Deus appellaverit salem, et stultorum intelligentiam salientem, contumelia infatuati sensus lacessere, vel maledicto stultitiae exasperare. Istiusmodi ergo aeterni ignis pabulum erit. Gradus itaque sunt in istis peccatis a levioribus ad graviora, donec ad gehennam ignis veniatur. Nam in judicio adhuc defensioni locus datur, dum adhuc motus comprimitur corde conceptus; in concilio autem cum jam vox indignantis (0027C)erupit, non cum ipso reo agitur, utrum damnandus sit, sed inter judicantes confertur, quo supplicio culpabilis damnetur. Gehenna vero ignis certa est damnatio, et poena damnati. Isti ergo gradus, quibus modis invisibiliter exhibeantur animarum meritis, quis dicere potest? Nomen gehennam traxisse putant a valle idolis consecrata, juxta murum Jerusalem olim cadaveribus mortuorum repleta, quam et Josue rex contaminasse in Regum libro legitur.

Si ergo offeras munus tuum ad altare, et reliqua. Istud secundum litteram fieri potest, si praesens est frater qui habeat aliquid adversum nos, id est, quem nos laesimus; nam nos adversus illum habemus, si nos ille laeserit, ubi opus non est a faciente (0027D)injuriam veniam postulare, sed tantum ut dimittas, sicut tibi a Deo commissa cupis dimitti. Spiritaliter ergo cogimur intelligere fidem esse altare in templo Dei, quod nos sumus, super quod spiritale donum sive Prophetia, sive oratio, sive aliud aliquid quod Deo bene offeratur, aliter acceptum non erit, nisi fidei puritate fulciatur; et si in mentem venit ut adversus fratrem aliquid habeamus, necesse est ut coram Deo chara cogitatione ad fratrem recurramus celerrimo dilectionis affectu, atque intentionem inde revocantes, coeptum munus perficiamus.

Esto consentiens adversario tuo, usque, Donec reddas novissimum quadrantem. Judicem intellige Christum, ministrum vero angelum, carcerem poenas tenebrarum. Quadrans hic in alio loco duo minuta, (0028A)non quod dissonent Evangelia, sed quod unus quadrans duos habeat minutos nummos. Pars distinctorum membrorum hujus mundi terra invenitur, ideo dicit novissimum quadrantem, id est, terrena peccata; et quod dicit, Donec solvas, pro infinito ponitur, sicut alibi: Donec ponam inimicos tuos (Psal. CIX). Adversarium autem cui jubemur consentire, alii diabolum, alii carnem, alii Deum, alii praeceptum Dei intelligere voluerunt, non ut persuasionibus diaboli aut carnis obedire debeamus, quibus in baptismo abrenuntiamus, sed benevoli erga illos esse jubemur, resistendo, ne obtemperantes ultionem eis deceptionis eorum accumulemus.

Audistis quod dictum est antiquis: Non moechaberis, usque, Jam moechatus est eam in corde suo. (0028B)Inter passionem et propassionem apud veteres differentia haec est: Qui viderit mulierem et ejus anima fuerit titillata, hic propassione percussus est; qui autem delectationi consensum praebuerit, de propassione ad passionem transit; et sic tribus gradibus pervenitur ad peccatum, suggestione, delectatione, consensu. Et istius peccati tres sunt differentiae in corde, in facto, in consuetudine, quasi tres mortes: una in domo, cum in corde consentitur libidini; altera quasi jam extra portam prolata, cum in factum procedit assensio; tertia autem cum vi consuetudinis malae animus tanquam terrena premitur mole.

Quod si oculus tuus dexter scandalizet te, usque Quam totum corpus tuum eat in gehennam. Non incongrue (0028C)enim dexter oculus potest accipi dilectus amicus, et in rebus divinis consiliarius, cui non est parcendum ne abjiciatur, si nos vult scandalizans in haeresim ducere.

Et si dextera manus tua scandalizat te, et reliqua. In dextera accipitur adjutor dilectus et minister in divinis operibus, ita in sinistra intelliguntur quae sunt corpori necessaria, quia sicut in oculo contemplatio, ita in manu significatur actio. Possumus etiam in oculo dextro et manu dextra quoslibet intelligere propinquos, qui etiam sunt causa scandali amputandi.

Dictum est autem: Quicunque dimiserit uxorem, det ei libellum repudii. Quod in posteriore parte ipse (0028D)Salvator Moysen fecisse exponit propter duritiam cordis eorum, non ut dissidium concederet, sed homicidium auferret.

Ego autem dico vobis, quod omnis qui dimiserit uxorem suam, excepta fornicationis causa, facit eam moechari; et qui dimissam duxerit, adulterat. Non hic intelligitur tantum fornicatio in stupro, quod in alienis viris aut feminis committitur, sed omnis concupiscentia vel avaritia vel idololatria, quae hominem faciunt a lege Dei aberrare. Si ergo uxor hujusmodi aliquid hominem cogat, qui talem dimittit, causa fornicationis dimittit, non tantum illius, sed et suae illius qui fornicatur, suae ne fornicet.

Iterum audistis quod dictum est antiquis: Non perjurabis, usque, Non potes unum capillum album (0029A)facere, aut nigrum. Judaei permittebantur in Deum jurare, non quia facerent recte, sed quod melius est et Deo quam daemonibus vel aliis creaturis hoc exhibere, quia qui jurat aut veneratur aut diligit eum per quem jurat, et quia perjurare non potest, qui non jurat. Ideo raro et non nisi necessitate utamur juramento, cum pigros ad credendum viderimus homines, ut Apostolus ait: Quae scribo vobis, ecce coram Deo, quia non mentior (Galat. I). Sedes autem judicium Dei significat, qui in coelo sedere dicitur, non quia habeat membra sicut nos collocata, sed quoniam in universo mundi corpore maximam speciem coelum habeat, et terra minimam, tanquam praesentior excellenti pulchritudini vis divina, minimam vero ordinet in infimis sedere in (0029B)coelo, terramque calcare dicitur. Spiritaliter autem sanctas animas coeli nomine significat, et terrae peccatrices. Spiritalis autem qui omnia judicat, et a nemine judicatur, convenienter sedes Dei dicitur. Peccator autem cui dictum est: Terra es, et in terram ibis, per justitiam digna meritis tribuentem in infimis ordinatur.

Sit autem sermo vester, Est est, Non non; quod autem his abundantius est, a malo est. Ac si diceret: Quod est, sufficiat dicere, et quod non sufficiat non. Sive ideo bis dicitur Est est, Non non, ut quod ore confirmes operibus probes, ut quod verbo neges factis non confirmes. Non dixit: quod amplius est, malum est, sed a malo est, ab illius videlicet infirmitate, a quo cogeris jurare; et haec infirmitas, malum (0029C)est, tu autem bene facis, qui bene juratione uteris, ut alteri persuadeas quod utiliter suades.

Audistis quia dictum est: oculum pro oculo, dentem pro dente; ego autem dico vobis non resistere malo. In lege emendatur culpa, in Evangelio peccatorum auferuntur exordia. In lege quatuor gradus videntur esse vindictae. Primus est, ne laesus ulciscatur se gravius; secundus quem lex posuit, dicens: Oculum pro oculo, ne vindicta injuriam transeat, et haec est inchoatio pacis, ad quam perveniendam duo gradus adhuc restant, id est, ut non reddat tantum, sed minus. Verbi gratia, pro duobus pugnis unum ad tertium pervenit, dum nihil mali rependit, imo bonum pro malo; nec tamen adhuc ibi est quod (0029D)ait: Non resistere malo, id est, ut non solum irrogatum non rependas, sed etiam ne aliud irrogetur non resistas, quod etiam consequenter exponit dicens:

Sed si quis te percusserit in dexteram maxillam, praebe illi et alteram. Non enim ait: Tu percutere noli, sed adhuc ad percutiendum te para: docens medicus animarum ut quorum saluti consulere vellent, eorum imbecillitates aequo animo tolerarent. Mystice jubemur percutienti alteram praebere dexteram, non sinistram, quam justus non habet. Id est, si nos haereticus in disputatione percusserit, et dexterum dogma vulneraverit, opponantur ei dextrae, donec victus lassescat inimicus.

Et ei qui vult judicio contendere, et tunicam tuam (0030A)tollere, remitte ei et pallium. Lucas hoc capitulum versa vice posuit, dicens: Ab eo qui aufert vestimentum, etiam tunicam noli prohibere. Quod de vestimento et tunica dictum est, hoc faciendum est de omnibus quae aliquo jure temporaliter nostra esse dicimus. In tunica, quae interior vestis est, significantur necessaria; et si ea contemnere convenit, quanto magis superflua, quae per pallium, quod exterior vestis est, significantur moraliter. Spiritaliter autem omnis doctor alicujus tunicam aufert, cum ab eo quae animo latent peccata confitenda deposcit, ut est invidia, superbia, et his similia. Et pallium ipse dimittit, cum exteriora quae corpus gessit facinora, simul confiteri non erubescit.

(0030B)Et quicunque te angarizaverit mille passus, vade cum illo alia duo. Hoc testimonio compassionis utique affectum praecipit, et studium solatii impendere ei qui a te expetit, quod ultra vires velle debes insinuare. Aliter si quis volens credere te interrogaverit quid sit Deus, tu non solum ei Patrem, sed et Filium, et Spiritum sanctum ostendere festina.

Qui petit a te duci, et volenti mutuari a te ne avertaris. Non hoc tantum de eleemosyna dictum intelligimus, cum et divites pauperes fiunt, si semper dederint, sed doctoribus praecipitur ut gratis accepta gratis tribuant, quia istiusmodi pecunia nunquam deficit. Ita enim omni petenti dabis, quamvis non semper id quod petit dabis, cum eum, indicata justitia, non inanem dimittis, quam non petat (0030C)quod dabis. Et insuper oportet spiritalem doctorem auditoribus suis verbum Dei accommodare, ut boni operis ab illis retributionem possit accipere.

Audistis quia dictum: Diliges proximum tuum, et odio habebis inimicum tuum; ego autem dico vobis: Diligite inimicos vestros, benefacite his qui oderunt vos, et reliqua. Sciendum est ergo non impossibilia, ut quidam aestimant, in dilectione inimicorum Christum praecipere, sed perfecta, quae fecit David in Saul, et martyr Stephanus cum pro persecutoribus oravit. Hic ergo minus intelligentibus difficilis oritur quaestio, quod inveniuntur in prophetis adversus inimicos imprecationes, quae putantur maledictiones, sicut est: Fiat mensa eorum (Psal. LXVIII), et reliqua. Sed haec propheta dixit non voto optantis, (0030D)sed Spiritu praevidentis. Et Dominus dixit: Vae tibi, Capharnaum (Matth. XI). Non hoc malevolentia optabat, sed merito infidelitatis futurum ei fore cernebat. Rursus alia oritur quaestio, quia Dominus jubet pro inimicis orare, et Joannes pro peccantibus usque ad mortem non rogare; et hoc ideo, quia sunt in fratribus quaedam peccata inimicorum persecutione graviora. Peccatum usque ad mortem esse puto, post agnitionem Dei per gratiam sancti Spiritus impugnare fraternitatem, et adversus ipsam gratiam invidiae facibus agitari: et peccatum non ad mortem, cum quis debita officia fraternitati non exhibuerit per aliquam infirmitatem animi.

Ut sitis filii Patris vestri, usque, Pluit super justos (0031A)et injustos. Non ait: Facite ista qui estis Filii Dei, sed, ut sitis Filii Dei. Nam unus est naturaliter Filius Dei, nos autem potestate accepta, in quantum ea quae ab illo praecipiuntur implemus, efficimur filii Dei. Ortum solem dicit super bonos et malos: Christum, solem justitiae pluviam, doctrinam veritatis, quia bonis et malis apparuit, et est evangelizatus Christus.

Si enim diligitis eos, qui vos diligunt, usque, Nonne ethnici hoc faciunt?

Publicani quidem apud eos Romani exactores dicuntur, qui vectigalia vel publica saeculi lucra sectantur; nam ἔθνος Graece, gens dicitur Latine. Ideo gentiles ethnici dicuntur, qui sunt tales ut fuerunt geniti. Et hujus sententiae sensus est talis: Si ergo (0031B)ethnici et publicani sunt erga amatores suos natura duce benefici, quantum vos dilectione latiores debebitis etiam non amantes amplecti, quia quibus est gradus professionis eximior, necesse est ut sit cura virtutis uberior.

Estote ergo vos perfecti sicut et Pater vester coelestis perfectus est. Sine dilectione inimicorum quis superius dicta potest implere? Perfectio namque misericordiae, qua plurimum consuletur laboranti animae, ultra dilectionem inimici porrigi non potest; et ideo sic clauditur: Estote ergo perfecti, et reliqua. Ita tamen ut Deus intelligatur perfectus tanquam Deus, et anima perfecta tanquam anima. Gradum ergo quemdam ascendit qui proximum diligit, sed benevolentiam perficiet, qui eam praecepto ad inimici dilectionem (0031C)perduxerit; nam quod in lege scriptum est: Oderis inimicum tuum, non est accipienda vox jubentis justo, sed permittentis infirmo.

CAPUT VI. Attendite ne justitiam vestram faciatis coram hominibus, ut videamini ab eis.

Ac si diceret: Cavete ne laudem ab hominibus quaeratis, et ob hoc fructu privemini mercedis; unde subditur:

Alioquin mercedem non habebitis apud Patrem vestrum qui est in coelis. Qui enim inanem vulgi favorem sequitur, hoc illi pro mercede deputabitur, et ob hoc ab aeterni Regis nuptiis, pulsas januas repellitur, quia hic eum amare non probatur.

Cum ergo facis eleemosynam, noli tuba canere, et (0031D)reliqua. Manifestum est hypocritas esse, qui se justos simulant, et non exhibent; et proinde a Deo cordis inspectore non aliud accipiunt, nisi fallaciae supplicium.

Te autem faciente eleemosynam, usque, Et Pater tuus qui videt in absconso, reddet tibi.

Videtur enim humanae laudis delectatio in sinistra significari, et in dextera intentio implendi praecepta divina. Et quid est eleemosyna in absconso, nisi in ipsa bona conscientia, quae humanis oculis demonstrari non potest, quae et efficitur in voluntate bona, quamvis non sit quod tribuatur in pecunia; nam in his solet sinistra operari, qui eam non intus, sed foris faciunt.

(0032A)Et cum oratis, non eritis sicut hypocritae, usque Receperunt mercedem suam. Anguli platearum sunt, ubi via per transversum alterius viae tendit, et quadrivium reddit. Non enim te videri ab hominibus alicubi orantem nefas est, sed propter hoc agere, ut laudandus ab hominibus videaris.

Tu autem cum orabis, intra in cubiculum tuum, usque, Pater tuus qui videt in absconso, reddet tibi.

Id est, revertere in mundam cordis conscientiam de visibilibus ad orandum invisibilem Dominum, et claude ostium carnalium et phantasmatum; turbis, quae obstrepunt in cogitatione resiste, ut intimo corde ad Patrem spiritalis dirigatur oratio.

Orantes autem nolite multum loqui, usque, Nolite ergo assimilari eis. Ethnici ergo sicut hominem judicem, (0032B)ita Deum verbis arbitrantur in sententiam trahi, et ideo putant se in multiloquio suo exaudiri.

Scit enim Pater vester quid opus sit vobis, antequam petatis eum. Consurgit enim hoc loco quaedam haeresis philosophorum, qui dicunt: Si Deus antequam petamus scit quibus indigemus, frustra scienti loquimur. Quibus respondendum est non nos esse narratores, sed rogatores. Aliud est narrare, aliud scientem miserabiliter exorare.

Pater noster, qui es in coelis. Id est, in sanctis et justis, quibus dicitur: Templum Dei sanctum est, quod estis vos.

Sanctificetur nomen tuum. Quomodo sanctificetur ab hominibus nomen Domini, quod semper est sanctum, (0032C)rogamus? Quod nomen Domini sanctum in hoc saeculo ostendatur, ut nos qui in baptismo sanctificati sumus, in eo perseveremus. Et hoc quotidianum opus est, ut imploremus sanctificationem, qui quotidie delinquimus.

Adveniat regnum tuum. Quando enim Deus non regnat, aut quando apud eum incipit, quod semper fuit, et esse non desinit? Nostrum quidem regnum petimus a Deo nobis promissum, et Christi passione quaesitum, ut qui in saeculo ante servivimus, postmodum, Christo dominante, regnemus, ut: Venite, benedicti (Matth. XXV), et reliqua.

Fiat voluntas tua, sicut in coelo et in terra. Id est, sicut est in angelis voluntas tua, qui sunt in coelis, ita fiat in hominibus, qui sunt in terra, ut nulla miseria (0032D)impediente eamdem apud te beatitudinem acquirant. Aliter: sicut justi faciunt voluntatem tuam, ita et pecatores ad te convertantur. Sive coelum et terram, corpus et animam accipimus.

Fiat voluntas tua. In hoc ut sicut corde condelectamur legi Dei secundum interiorem hominem, ita corpus nullis terrenis voluptatibus immutatum huic delectationi adversetur.

Panem nostrum quotidianum da nobis hodie. Panis quotidianus aut pro omnibus hujus vitae necessitatibus dictus est, aut pro sacramento corporis Christi, quod quotidie accipimus, et ne moveant quaestionem aliqui, qui non communicent quotidie sacramento Christi: restat ut panem quotidianum intelligamus (0033A)divina praecepta, quae quotidie meditari oportet et operari.

Et dimitte nobis, et reliqua. Salubriter enim quod peccatores sumus admonemur, qui pro peccatis orare compellimur. Qui orare nos pro debitis et peccatis docuit, paternam misericordiam promisit, et veniam secuturam adjunxit, et certa nos sponsione constringens, ut non aliter a Deo, cui debitores sumus, veniam petamus quam sicut debitoribus nostris dimittimus; in qua pactione si mentimur, totius orationis nullus est fructus.

Et ne nos inducas in tentationem. Non enim per se ipsum inducit Deus, sed induci patitur, quem suo auxilio deseruerit. Et ideo non hic oratur, ut non tentemur, sed ut in tentationem non inferamur. (0033B)Aliud namque est in tentationem induci, aliud tentari. Sine tentatione nullus esse probatus potest, ideo non orat cui necesse est igne examinare, ut igne non contingatur, sed ut non exuratur.

Sed libera nos a malo. Videlicet, ut ab omnibus quae diabolus et mundus operantur securi stemus ac tuti, ut autem nulla omnino timeatur tentatio, non hic in praesenti sperandum est fieri posse, quia haec beatitudo hic inchoatur, et in futuro perficietur. Amen autem, quod in fine scribitur, signaculum est Dominicae orationis, quod Aquila interpretatus est fideliter; et nos vere possumus dicere significare totius orationis istius purissimam veritatem, et indubitanter omnia illis conferri a Domino quae rite postulant, si conditionis ultimae pactum servare non (0033C)negligunt.

Si enim dimiseritis hominibus peccata eorum, usque Nec Pater vester dimittet vobis peccata vestra.

Si non dimiseritis hominibus ait, quasi non sint homines qui dimittunt, id est, non humani neque terreni. Unde scriptum est: Ego dixi: Dii estis, et reliqua. Vos autem sicut homines moriemini. Ad eos dicitur qui propter peccata homines ex diis esse meruerunt.

Cum autem jejunatis, nolite fieri sicut hypocritae tristes. Exterminant enim facies suas, ut appareant hominibus jejunantes. Amen dico vobis, quia receperunt mercedem suam.

His verbis intentio nostra ad interiora gaudia dirigi docetur, ne foris quaerentes mercedem, huic (0033D)saeculo conformemur. Quod dicit, Exterminant, non est Scripturae tritum. Exsules quoque exterminantur, qui extra terminos mittuntur. Pro hoc ergo sermone semper accipere solemus demoliuntur, quod hypocritae facere solent, ut tristitiam et luctum forti animo laetanti in vultu simulent. Hoc capitulo intelligitur quod non solum in mundi pompa, sed etiam in sordibus luctuosis solet esse jactantia.

Tu autem cum jejunas, unge caput tuum oleo, et faciem tuam lava, usque, Et Pater tuus, qui videt in absconso, reddet tibi in propatulo.

Palaestini autem, quorum hoc more loquitur, festis diebus solent capita oleo perungere: et nobis praecipit ut virtutes exercentes. non oleo peccatoris, sed (0034A)exsultationis festivos nos ostendamus, et principale cordis nostri oleo perungamus spiritali.

Nolite thesaurizare vobis thesauros in terra, usque, Et ubi fures non effodiunt, nec furantur.

Per tres species adversitatis, hoc est aeruginis, tineae et furum, omne vetat avaritiae genus, et reprehendit; quia aliae res sunt quas rubigo offuscat vel consumit, ut est aurum, argentum, et caetera metalla. Aliae quae a vermibus vel putredine dissolvuntur, ut sunt vestes, vasa lignea, quae carie dispereunt. Aliae per fures auferuntur, ut sunt gemmae, lapides pretiosi, quamvis alia sorde non possunt consumi, et ita nulla res semper illaesa durare potest. Unde dicitur: Omne opus electum justificabitur, et qui operatur illud honorabitur in illo; et omne opus corruptibile (0034B)in fine deficiet, et qui operatur illud peribit cum ipso. Allegorice aerugo superbiam significat, quae ubi fuerit, spiritalium donorum thesaurum dissipat, et virtutum decorem offuscat. Tinea autem invidiam designat, quae latenter corrodens studium bonum, et unitatis pactionem demoliri non cessat. Fures namque sunt daemones et haeretici, semper ad hoc intenti, ut spiritales thesauros habentes depraedentur, et onustos ornamentis virtutum spolient. Alio sensu, omnis namque res sordescit, cum inferiori miscetur naturae. Sic et animus noster terrenorum cupiditate sordescit, quamvis terra munda sit in suo ordine; in spiritalium vero desiderio mundus perseverat, quia quaecunque coelestia sunt, mundi sunt.

Ubi est thesaurus tuus, ibi est et cor tuum.

(0034C)Hoc non solum de pecunia, sed et de cunctis passionibus sciendum est: lascivi ludicra, amatoris libido, gulosi Deus venter est; huic servit unusquisque, a quo vincitur.

Lucerna corporis tui est oculus tuus, usque, Totum corpus tuum tenebrosum erit.

Est autem oculus mentis intentio, quae si perversa praecedit, omne opus pravum est, quod sequitur, quamvis rectum esse videatur; nam per corpus opera quae cunctis apparent signantur: quae si recta quis facit intentione, etiamsi coram hominibus aliquid imperfectionis habere videantur, omnia in bonum cooperantur.

Si ergo lumen quod in te est tenebrae sunt, ipsae tenebrae (0034D)quantae erunt. Si cordis intentio appetitu temporalium in vobis caecatur, quanto magis ipsum factum est tenebrosum, et nihil proderit, quia quomodo tu feceris, tibi imputatur, non quomodo accipienti provenerit.

Nemo potest duobus dominis servire, usque, Et alterum contemnet. Videlicet diabolum audit, qui Deum diligit. Nullius enim scientia Deum odisse ferre potest, et ideo eum qui non timet, contemnit, dum ejus mandata non custodit.

Non potestis Deo servire et mammonae. Audiat hoc avarus, et studeat divitias, quae mammonae Syriaco nuncupantur sermone, magis ut dominus distribuere, quam ut servus custodire.

(0035A)Ideo dico vobis, ne solliciti sitis animae vestrae, et reliqua.

Quod ait, ideo dico vobis, ad superiora respicit, ne temporalium sollicitudine convincamini cum divitibus hujus saeculi thesaurizare. De carnali autem cibo et vestimento nos non debere esse sollicitos accipiamus, de spiritali autem cibo et vestimento semper solliciti esse debemus.

Nonne anima plus est quam esca, et corpus plus quam vestimentum? Admonet ergo in hac sententia ut meminerimus multo amplius nobis Deum dedisse, qui nos fecit et composuit, quam quodvis alimentum et tegumentum. Quo loco quaeri solet utrum iste cibus corporeus ad animam pertineat, cum sit ipsa incorporea, an non. Sed animam hoc loco pro ista (0035B)vita positam noverimus, cujus retinaculum est alimentum istud corporeum.

Respicite volatilia coeli, usque Et Pater vester pascit illa. Id est, si volatilia, quorum mortalis est anima, Dei aluntur providentia, quanto magis homines, quibus aeternitas promittitur.

Nonne vos plures estis illis? Hoc est, charius valetis quam irrationabilia, sicuti sunt aves.

Quis autem vestrum cogitans potest adjicere ad staturam suam cubitum unum, et de vestimento quid solliciti estis?

Ac si dicat: illi ergo relinquite curam tegendi corporis, cujus cura factum esse videtis, ut tantae staturae corpus habeatis.

Considerate lilia agri, et reliqua. Ista vero documenta (0035C)de avibus et liliis non allegorice ponuntur, sed ut de rebus minoribus majora persuaderentur.

Dico autem vobis quod nec Salomon, et reliqua. Revera quod sericum, quae purpura regum potest floribus comparari, quid ita rubet ut rosa, quid ita candet ut lilium, quod magis est oculorum quam sermonis judicium.

Si autem fenum agri, quod hodie est, et cras in clibanum mittitur, Deus sic vestit, et reliqua.

Cras pro futuro ponitur tempore. Et est sensus: Si quae cito decidua concremantur igne artifex omnium tam venusta ornat specie, quanto magis vos procurabit in necessariis, qui ad aeternam haereditatem pertinetis.

(0035D)Nolite solliciti esse, dicentes: Quid manducabimus, aut quid bibemus, aut quo operiemur?

Notandum quod non ait: Nolite quaerere cibum, etc. Sed quid, inquit, manducetis, et reliqua. Ubi mihi videntur argui, qui, spreta communione, lautiora vel austeriora sibi alimenta vel indumenta requirunt pro his cum quibus vitam ducunt.

Haec omnia gentes inquirunt. Scilicet quibus cura est non futurorum, sed comparati sunt jumentis insipientibus, et similes facti sunt illis.

Scit enim Pater vester, usque Et haec omnia adjicientur vobis. Quaerite regnum Dei, quod est bonum appetendum, et necessaria sine quibus haec vita non potest peragi. Non dixit nobis dari, sed adjici, quia nobis in intentione aeternitas, in usu vero debet esse (0036A)temporalitas: illud tanquam bonum, hoc tanquam necessarium.

Nolite solliciti esse de crastino. Crastinus enim dies sollicitus ipse erit sibi. Quia annuos fructus terra profert, de praesentibus sollicitos esse debere concessit, qui futura, quod cras significat, cogitare prohibuit.

Sufficit diei malitia sua. Sufficit ergo nobis praesentis temporis cogitatio, futurorum curam, quae incerta est, relinquamus. Hanc ergo curam arbitror ideo nominavit malitiam, quia poenalis est, et ad hanc pertinet mortalitatem, quam peccando meruimus. Cavendum namque est ne aliquem judicemus, qui commissis sibi procurat necessaria ne desint, cum ipse Dominus loculos habere dignatus est.

CAPUT VII. (0036B)Nolite judicare, ut non judicemini, usque, In qua mensura mensi fueritis, remetietur vobis.

Hoc loco praecipi existimo ut ea facta quae dubium est quo animo fiant in meliorem partem interpretemur, quia incertum est quo animo quid factum sit, vel qualis futurus sit qui nunc vel bonus vel malus apparet. Unde Apostolus: Nolite, inquit, ante tempus judicare (I Cor. IV). De manifestis, quae bono animo fieri non possunt ita dicitur: Ex fructibus eorum cognoscetis eos (Matth. VII); potest movere quod ait: In quocunque enim judicio judicaveritis, judicabitur de vobis. Nunquid temere enim, sicut nos de aliis, ita judicabit de nobis Deus. Aut, in qua mensura, remetietur, nullo modo hoc est apud Deum; sed dictum est quomodo ipsa temeritas qua punis alium te puniat (0036C)necesse est. Unde dictum est: Omnis qui percusserit gladio, gladio peribit (Matth. XXVI). Non gladio ferri, sed gladio peccati.

Quid autem vides festucam in oculo fratris tui, usque, Et trabem in oculo tuo non vides.

Multi, superbia et odio praeventi, acerrime corripiunt eos quos subita ira vident turbatos, oculum mentis a solito puritatis statu quasi festuca irruente mutasse, atque hinc eos magis amant vituperare quam emendare, et ideo impossibile illis dicitur ut festucam fratris oculo quis demat, qui suo trabem in oculo gestat. Qui fieri potest ut si irasceris homini, velis eum corrigi; si autem oderis, non potes eum velle corrigere. Quantum inter trabem et festucam (0036D)distat, tantum inter odium et iram.

Hypocrita, ejice primum trabem de oculo tuo, et tunc videbis ejicere, et reliqua.

Primo expelle odium a te, et deinceps jam eum quem diligis emendare poteris.

Nolite sanctum dare canibus, usque, Et conversi disrumpant vos. Canes et porcos pro contemptoribus accipimus; non convenit igitur istiusmodi in luto infidelitatis manentibus porcis vel haereticis, vel hominibus ad vomitum peccatorum revertentibus, evangelicam pandere margaritam. Ne conculcent, id est, contemnant illud, et conversi incipiant vos dissipare.

Petite et dabitur vobis, et reliqua. Petitio pertinet ad impetrandam sanitatem firmitatemque animi, ut ea quae praecipiuntur implere possimus; inquisitio (0037A)autem ad inveniendam veritatem. Cum quis autem veram viam invenerit, perveniet ad ipsam possessionem, quae tamen pulsanti aperietur.

Omnis autem qui petit accipit, et reliqua. Ergo perseverantia opus est, ut accipiamus quod petimus, et inveniamus quod quaerimus, et quod pulsamus aperiatur.

Aut quis ex vobis homo, quem si petierit filius suus panem, nunquid lapidem porriget ei?

Panis intelligitur charitas, sine qua caetera nihil sunt sicut sine pane mensa inops esse videtur; cui contraria est cordis duritia, quam lapidi comparavit.

Aut si piscem petierit, nunquid serpentem porriget ei? Pisces sunt fides invisibilium, vel propter aquam baptismi, vel quia de invisibilibus capitur, seu quod (0037B)hujus mundi fluctibus non frangitur: cui contrarium posuit serpentem propter venena fallaciae, quae primo homini praeseminavit. Quod autem in Evangelio secundum Lucam haec duo subsequitur ovi et scorpionis comparatio, in ovo indicatur spes, in quo nondum perfectus fetus est, sed fovendo speratur; vel quod spei contrarium est retro respicere, quae se in ea quae ante sunt extendit. Et ideo huic contrarium posuit scorpionem, cujus aculeus venenatus retro timendus est, quia mortifera desperatio in fine est formidanda.

Si ergo vos, cum sitis mali, nostis bona data dare filiis vestris, usque Petentibus se.

Malos appellat hujus saeculi amatores; et in rerum natura bona sunt quae dant, quamvis sint temporalia (0037C)quia Domini est terra et plenitudo ejus (Psal. XXIII). Aliter Apostoli, qui electionis merito bonitatem generis humani excesserant supernae bonitatis intuitu mali esse dicuntur, quia nihil est per semetipsum immutabile vel bonum, nisi deitas sola. Quod Lucas vero dicit: Dabit Spiritum bonum, ostendit Spiritum sanctum plenitudinem esse bonorum Dei.

Intrate per angustam portam, usque, Et pauci sunt qui inveniunt eam.

Lata via est quae tendit ad saeculi voluptates, cujus inquisitione aut inventione opus non est, quia sponte se offerunt. Angustam vero viam omnes inveniunt, nec qui inveniunt statim ingrediuntur per eam, siquidem multi de medio itinere veritatis, saeculi voluptatibus (0037D)capti, revertuntur.

Attendite a falsis prophetis, usque, Intrinsecus autem sunt lupi rapaces.

Specialiter de haereticis dicitur, qui videntur continentia, castitate, jejunio se circumdare quasi quadam veste pietatis, sed ex intentione venenati animi, et insidiis rapacibus comparantur lupis.

Aliter, cautius considerate eos qui per Christianum nomen vos seducere nituntur, dulcibus sermonibus scandalum inferentes, sed quomodo isti sunt noscendi ostendit.

A fructibus eorum cognoscetis eos. Hoc est, ad vultum nolite attendere, sed ad opera. Etenim si non verbis, moribus blasphemant.

Nunquid colligunt de spinis uvas, aut de tribulis ficus. (0038A)Nullus sapientium ab haereticis vel infidelibus flagrantiam sanctitatis, aut dulcedinem poterit invenire veritatis. Aliter spinas reor et tribulos posse significare saeculi curas, et vitiorum compunctiones, ut: Terra tua spinas et tribulos germinabit tibi (Gen. III), ficus vero et uva dulcedinem novae conversationis, quam Dominus esuriit in nobis, et fervorem dilectionis, quae laetificat cor hominis.

Sic omnis arbor bona fructus bonos facit, mala autem arbor fructus malos facit, et reliqua.

Per arborem intelligimus seu bonam seu malam voluntatem. Fructus autem opera, quae nec bonae voluntatis, mala, nec malae esse possunt voluntatis bona, quae fit etiam bona, dum convertitur ad summum et incommutabile bonum, et impletur bono, ut (0038B)faciat fructum bonum. Ac per hoc est quod dicitur auctor omnium bonorum, hoc est, et naturae bonae et voluntatis.

Omnis arbor quae non facit fructum bonum, excidetur, et in ignem mittetur. Quia unusquisque versus per validam judicii sententiam in gehennae ignem mittetur, qui hic boni operis fructum fecisse non invenitur.

Non omnis qui dicit mihi, Domine, Domine, intrabit in regnum coelorum, et reliqua.

Utrumque enim servis Dei necessarium est, ut et opus sermone, et sermo operibus comprobetur.

Multi mihi dicent in illa die: Domine, Domine, nonne in tuo nomine prophetavimus et in tuo nomine daemonia? et reliqua.

(0038C)Non enim ipsius meritum, qui talia facit, sed invocatio nominis Christi hoc agit, ob condemnationem eorum qui invocant, vel ob utilitatem eorum qui audiunt et vident.

Et tunc confitebor illis quia nunquam novi vos, etc. Signanter dixit Confitebor, quia multo ante tempore dicere simulabant. Non novi vos dicit, id est, non approbo vos, quia nullo modo Deus probat, quem fidei pietas non commendat.

Omnis ergo qui audit verba mea haec, et facit ea, assimilabo eum viro sapienti, qui aedificavit suam domum supra petram. Si petra Christus est, sicut multa praedicant Scripturarum testimonia, ille aedificavit in Christo, qui quod audit ab illo facit.

(0038D)Et descendit pluvia, et venerunt flumina, et flaverunt venti, et irruerunt in domum illam, et reliqua.

Pluvia quoque, quia domum subvertere nititur, diabolus est; flumina, Antichristi; venti, spiritales nequitiae in coelestibus. Qui autem non solum verba Dei audit, sed firmiter facit, nihil horum timet, quia domum aedificatam habet supra petram.

Et omnis qui audit verba mea haec, et facit ea similis erit qui aedificavit domum suam super arenam.

Fundamentum stabile et firmum Dominus noster Jesus Christus, super quod fundatur catholica Ecclesia: super arenam vero, quae fluida est, et in unam copulam redigi non potest, omnis haereticorum sermo ad hoc aedificatur, ut corruat.

Et descendit pluvia, usque Et cecidit. Quid enim in (0039A)pluvia nisi multimodas diabolicas tentationes, per flumina manifestas persecutiones, per ventos malignos Spiritus intelligi voluit, ante quos nullus persistere valet, qui spe in Deum fixa non permanet. Potest etiam per impetum fluminis extremi judicii discrimen intelligi, quando, utraque domo consummata, omnis qui se exaltat humiliabitur, et qui se humiliat exaltabitur (Matth. XXIII).

Et fit ruina ejus magna. Quia non habet sublevantis solatia, sed audient: Ite in ignem aeternum (Matth. XXV).

(0040A)Et factum est cum consummasset Jesus verba haec, admirabantur turbae, et reliqua.

Turbas autem infideles dicit, qui stupebant non credendo; aut omnes generaliter demonstrat, qui in eo tantam sapientiam venerabantur. Scribae enim docebant quae scripta sunt in Moyse et prophetis; Jesus vero, quasi Dominus ipsius Moysi, pro libertate voluntatis suae, vel ea quae minus in lege videbantur addebat vel commutans praedicabat in populo, sicut supra legimus.

LIBER SECUNDUS. CAPUT VIII. (0039B) Cum autem descendisset de monte, usque, Domine, si vis, potes me mundare.

Istud miraculum potest intelligi post utrumque sermonem Domini factum fuisse, non solum quem Matthaeus, verum etiam quem Lucas interponit, licet alio loco Lucas Marcusque illud commemoraverint. Mystice descensio Domini de monte incarnationem ejus significat, et post haec secutae sunt eum turbae multae, quia postquam Verbum caro factum est, et habitavit in nobis (Joan. I), qui antea tantum notus in Judaea, post admirabilis factus est in universa terra.

Si vis, inquit, potes me mundare. De voluntate Domini non quasi incredulus dubitavit, sed quasi colluvionis suae conscius non praesumit.

(0039C)Et extendens Jesus manum, tetigit eum dicens: Volo, mundare. Extendit curationis manum, qui misericordiae suae protendebat affectum. Tetigit aegrotum, quia in potestate habuit sanitatis effectum, dixit, Volo, mundare. In volo ostendit pietatis clementiam, in mundare majestatis suae potentiam, quia ipse dixit, et facta sunt (Psal XXXII). Non ut aliqui putant jungendum est, et legendum, Volo mundare, sed separatim, ut primo dicat Volo, deinde imperet mundare. Volo autem propter Photinum dicit, imperat propter Arrium, tangit propter Manichaeum.

Et ait illi Jesus: Vide nemini dixeris. Et revera quid erat necesse ut sermone jactaret quod corpore praeferebat, nisi ut doceret nos non solum a mercede abstineamus pecuniae, sed etiam gratiae

(0039D)Sed vade, ostende te sacerdoti, et offer munus quod praecepit Moyses in testimonium illis.

Tres ob causas misit eum ad sacerdotes: primum, quia lex praecepit ut mundata lepra offerrent sacerdotibus munera; deinde ut leprosum viderent mundatum, et salvarentur credentes; aut si non crederent, inexcusabiles essent; et ne legem frangere videretur. Si quem movet quomodo Dominus Mosaicum videatur approbare sacrificium, cum id Ecclesia non receperit, meminerit illius sacrosanctum corporis sacrificium nondum in ara crucis oblatum, nec esse apostolorum contestatione et fide credentium confirmatum. Mystice vir iste peccatis languidum (0040B)genus humanum designat, quod extenta manu Salvatoris hoc est, incarnato Dei Verbo, humanamque contingente naturam, ab erroris prisci varietate mundatum est, et sacerdoti ostensum, de quo dicitur: Tu es sacerdos in aeternum (Psal. CLIX); cui offerunt corpora sua hostiam viventem, sanctam, Deo placentem (Rom. XII).

Cum autem introisset Capharnaum, usque Et male torquetur. Quaeritur quomodo conveniat quod Matthaeus ipsum centurionem ad Dominum accessisse dicat, cum Lucas nuntios ad eum misisse narrat? sed pie quaerentibus patet quod Matthaeus, causa brevitatis dixerit accessisse ipsum, cujus voluntas, licet aliis deferentibus, perlata est ad Dominum. Sicut enim Haemorrhoissa, quia credidit, magis Dominum (0040C)tetigit, quam turbae a quibus premebatur, ita centurio quo magis credidit, eo magis accessit.

Domine, puer meus jacet. Non in una tantum re miserabilis, quod jacet; sed in alia, quod paralyticus; tertia, quod male torquetur. Et hoc ideo, ut angustias animae suae demonstraret, et benevolentiam Domini invitaret: sic decet praelatos sibi subjectis misereri.

Et ait illi Jesus: Ego veniam et curabo eum. Magna Domini sublimitas, sed major humilitas, qui solo verbo valebat curare, non dedignatur servum languentem visitare.

Et respondens centurio, ait: Domine, non sum dignus ut intres sub tectum meum. Propter vitae conscientiam gentilis non ausus est hospitem habere Christum, (0040D)cujus etsi fide praeditus, nondum tamen sacramentis erat imbutus.

Sed tantum dic verbo, et sanabitur puer meus. Magna fides centurionis, qua verbi opus in Christo confitetur.

Nam et ego homo sum sub potestate constitutus, habens sub me milites. Hominem se potestate subditum dicit, et tamen se minoribus posse imperare, ut subaudiatur: Quanto magis omnipotens Deus super omnia, per angelicam dicere potest militiam infirmitati ut recedat, et recedit: et sanitati ut veniat, et veniet. Unde sequitur:

Et huic dico, Vade, et vadit; et alii, Veni, et venit; (0041A)et servo meo: Fac hoc, et facit. Vult ostendere Deum posse implere quod vellet, non tantum per corporis adventum, sed etiam per ministeria angelorum.

Audiens autem Jesus, miratus. Miratur intelligentiam suae majestatis, quod et nobis mirandum significat. Tales motus cum de Deo dicuntur, non sunt signa perturbati animi, sed docentis magistri.

Et sequentibus se dixit: Non inveni tantam fidem in Israel. Non de omnibus retro patriarchis et prophetis loquitur, sed de omnibus aevi praesentis, qui per legem instructi non credebant. Centurio Christo docente minime credidit, spontaneam gentium fidem significans.

Dico vobis, quod multi ab Oriente, et reliqua. Id est, ex omnibus gentibus sicut oportet Evangelium praedicari, (0041B)vel ab Oriente, qui statim illuminati transeunt, et ab Occidente, hi qui passiones pro fide usque ad mortem toleraverunt, recumbent non carnaliter jacentes, sed spiritaliter requiescentes.

Filii autem regni ejicientur, usque et stridor dentium. Filios regni Judaeos dicit, in quibus antea regnavit Deus. Stridor dentium et fletus oculorum, veram demonstrat resurrectionem membrorum. Interiores quoque tenebras dicit, caecitatem cordis, exteriores quoque noctem aeternae damnationis, ubi duplex ostenditur gehenna, id est, nimii frigoris per stridorem dentium, et intolerabilis esse fervoris, per fletum oculorum, ut beatus Job ait: Ad calorem nimium transeunt ab aquis nivium (Job. XXIV).

Et dixit Jesus centurioni, usque et sanatus est puer (0041C)ex illa hora. Probatur fides Domini, et roboratur sanitas servi. Mystice centurio electos ex gentibus ostendit, qui, quasi centenario milite stipati, spiritalium sunt virtutum perfectione sublimes.

Et cum venisset Jesus in domum Petri, vidit socrum ejus jacentem, usque et surrexit, et ministrabat eis. Domus Petri circumcisio est, quae apostolatui ejus tradita erat; socrus vero ejus Synagoga est, quia illa quodammodo mater est Ecclesiae, quae a vero sponso taliter commendatur Petro: Tu es Petrus, et super hanc petram aedificabo Ecclesiam meam (Matth. XVI). Porro socrus Petri in Synagoga febricitabat, quia persequens Ecclesiam invidiae facibus laborabat. Unde dicitur: Filii matris meae pugnaverunt contra me (0041D)(Cant. I). Cujus manum Dominus tetigit, quia carnalia ejus opera in spiritalem usum convertit; quae eis resurgens ministrabat, quia nunc quotidie per spiritale officium credens Domino ministrat. Moraliter autem unaquaeque anima, quae carnis concupiscentiis militat, quasi febribus aestuat; sed ad tactum divinae misericordiae convalescens, per continentiae frena lasciviam carnis constringit, et ipsis membris quibus servierat, immunditiae ad iniquitatem, serviat justitiae in vitam aeternam.

Vespere autem facto, obtulerunt ei multos daemonia habentes, et ejecit Spiritus verbo, et omnes male habentes, curavit. Omnes non mane, non meridie, sed ad vesperam curantur, quando verus Sol occubuit, ille qui dixit: Quandiu in mundo sum, lux sum mundi (0042A)(Joan. IX); in cujus occasu plures sanantur aegroti quam ante, quia in carne vivens paucos Judaeorum docuit, postea per orbem gentibus solutis dona permisit.

Videns autem Jesus turbas multas circa se jussit discipulos suos ire trans fretum. Exhortatio Jesu semper est, ut amaros saeculi fluctus, inconfuso fidei navigio transeamus, quoad littus paradisi, ipso gubernante, perveniamus.

Et accedens unus scriba, ait illi: Magister, sequar te, quocunque ieris. Quod Matthaeus dicit tunc istud gestum esse, quando jussit ut irent, Lucas vero Ambulantibus illis in via (Luc. IX), non est contrarium quod utique ambulabant ut venirent ad fretum. Scriba iste si dixisset: Domine, sequar te, non fuisset (0042B)repulsus, sed qui magistrum unum de pluribus aestimabat, et erat litterator, et non spiritalis auditor. Ideo non habet locum, in quo possit reclinare Jesus caput suum.

Ait illi Jesus: Vulpes foveas habent et volucres coeli nidos; Filius autem hominis non habet ubi, etc. Ac si dixisset: Quid me propter divitias saeculi vis sequi, cum tantae sim paupertatis, ut nec proprio utar tecto? Possumus juxta allegoriam per vulpes haereticos accipere significatos, qui nihil in virtutibus Christi, sed in sua confidentes astutia, velut vulpis callida seducere satagunt; per volucres, malignos Spiritus, qui in cordibus Judaeorum domicilia habent, ubi habitaculum non invenit caput Christi Deus.

(0042C)Alius autem de discipulis ejus, ait illi: Domine, permitte me primum ire, et sepelire patrem. Non discipulatum respuit, sed expleta primum paterni funeris pietate, liberior hunc assequi desiderat: in quo et Filius hominis caput reclinat, quia in ejus humili pectore divinitas familiari quadam requiescat mansione.

Jesus autem ait illi: Sequere me, et dimitte mortuos sepelire mortuos suos. Mortuos enim sepelire, est peccatores in peccatis suis fovere: quod illi faciunt qui justificant impium pro muneribus, et iniqua gerentes benedicunt.

Et ascendente eo in naviculam, secuti sunt eum discipuli ejus. Mare quod Dominus cum suis transire desiderat, (0042D)praesentis saeculi tenebrosus accipitur aestus. Navicula, quam ascendunt, nulla melius quam dominicae passionis arbor intelligitur, de qua alibi dicitur: Si quis vult post me venire, tollat crucem suam, et sequatur me (Marc. VIII).

Et ecce motus factus magnus in mari, ita ut navicula operiretur fluctibus. Illa tempestas non ex se orta est, sed potestati paret imperantis, quatenus se esse terrae marisque Dominum cunctis ostenderet.

Ipse vero dormiebat. O res mirabilis! is qui nunquam obdormit dormivit: dormiebat ergo corpore, ut apostolos evigilare faceret, praecipue autem ne nos unquam animo dormiamus.

Et accesserunt, et suscitaverunt eum, dicentes: Domine, salva nos, perimus. Suscitant Dominum, ne (0043A)fluctuum feritate dispereant, quia cujus mortem viderant, maximis votis resurrectionem quaerebant, ne ejus morte carnali mens eorum in perpetuum periret morte spiritali.

Et ait illis Jesus: Quid timidi estis, modicae fidei? Marcus: Necdum habetis fidem (Marc. IV)? Lucas autem, Ubi est fides vestra (Luc. VIII)? id est, si potentem me in terra esse creditis, quare non in mari simul me ut vere Deum et creatorem omnium suscepistis? quare non omnia a me facta, in mea esse potestate creditis? Quare dubitas, pusillae fidei? fragiles in fide corripiuntur, alieni omnino a fide puniuntur, sicut Judaei et haeretici.

Tunc surgens imperavit ventis et mari, et facta est tranquillitas magna. Ventum quippe surgens increpavit, (0043B)quod per suam resurrectionem diaboli stravit superbiam: tempestatem aquae cessare fecit, dum surgendo de sepulcro Judaeorum rabiem labefecit.

Porro homines mirati sunt, dicentes: Qualis est hic, quia venti et mare obediunt ei?

Non discipuli, sed nautae dicentes: Qualis est iste qui sicut homo videtur, et sicut Deus potentiam ostendit. Sunt qui allegorice hanc naviculam praesentem volunt significare Ecclesiam, ventos malignos Spiritus, et homines iniquos, qui desiderant ut Ecclesia fluctibus et pressuris immergatur; sed licet Jesus ad tempus auxilium subtrahendo dormire videatur, precibus tamen honestis suscitatus, malignorum spirituum incitationem compescere facit, et persecutorum minas mitigat, et flante aura Spiritus (0043C)sancti, Ecclesiam ad aeternae quietis portam usque perducit. Tropologice autem nos singuli catholica fide imbuti navem conscendimus, mare cum Jesu transire conamur: qui nobis quasi inter aequoris fremitus obdormit, quando, crebrescente immundorum spirituum vel pravorum hominum impetu, inter medios virtutum nisus fidei splendor obtenebrescit, spei celsitudo tabescit. Verum inter hujusmodi procellas necesse est ut illum sedulo excitemus, qualiter ipse gubernator nobis salutis indulgeat littus, ut, de tumultibus liberati, admiremur ejus circa nos benevolentias, et mirantes gratias agamus.

Et cum venisset trans fretum in regionem Gerasenorum. Gerasa urbs est Arabiae trans Jordanem, juncta (0043D)monti Galaad, quem tenuit tribus Manasse, non longe a stagno Tiberiadis, in quod porci praecipitati sunt. Significat gentes quas Dominus post somnum passionis et gloriam resurrectionis per praedicatores dignatus est visitare, unde bene Gerasa interpretatur, colonum ejiciens, vel advena propinquans.

Occurrerunt ei duo habentes daemonia. Quod Marcus et Lucas unum commemorant, intelligas unum famosioris personae, quem regio illa maxime dolebat: sed allegorice sicut unus a daemonio possessus; sic et duo illi gentiles poli idolis occupati typum non inconvenienter exprimunt.

De monumentis exeuntes saevi nimis. Isti duo homines, qui a daemonibus vexabantur, duorum populorum non inconvenienter figuram gestaverunt: gentilis, (0044A)qui, diabolicis doctrinis illusus, idola pro Deo colebat, et Judaici, qui contemptor divinae legis semper exstiterat: qui non in domo, id est, in sua conscientia habitabant, sed in monumentis, hoc est, in operibus delectabantur mortuis. Quid enim sunt corpora, nisi sepulcra mortuorum. Saevi nimis, qui divinas vel humanas leges pro nihilo ducebant, quae per vincula significata sunt.

Ita ut nemo possit per viam illam transire. Ante adventum namque Salvatoris prophetis et praedicatoribus sanctis gentilitas invia fuit, quia cuiquam cum saevitia furoris obedire recusavit: et compedes ac catenas rupit, id est, leges humanas; et ut Lucas scribit, agebatur a daemonio in deserto, qui, transgressis legibus, jam vulgarem consuetudinem excessit (0044B)cupiditatum sceleribus.

Et exclamaverunt dicentes: Quid nobis et tibi, Fili Dei? Non est ista confessio voluntatis, quia praemium non sequitur confitentis, sed extorsio necessitatis, velut servi fugitivi. Si post multum temporis Dominum vident suum, nihil aliud nisi de verberibus deprecantur: sic daemones Dominum in terris cernennentes versari, ad judicandos se venisse credebant.

Venisti ante tempus torquere nos. Sciebat enim diabolus esse sibi certam in judicio Dei damnationem futuram, cui per Isaiam dicitur: Vae qui praedaris; nonne et ipse praedaberis (Isai. XXXIII)? sed dispensationem divini consilii, quae nobis manifestanda erat, scire non potuit. Unde dominici adventus (0044C)potentiam pertimescens, ad suam tendere damnationem.

Erat autem non longe ab eis grex porcorum, usque Mitte nos in gregem porcorum. Marcus dicit circa montem fuisse gregem porcorum (Marc. V); cui nihil repugnat, quod Lucas dixit, in monte (Luc. VIII). Grex enim tam magnus fuit, ut aliqui essent in monte, aliqui circa montem.

Et ait Jesus: Ite. Erubescat Manichaeus, qui hominum et bestiarum unam dicit esse substantiam, dum pro unius hominis salute duo millia, ut Marcus commemorat, porcorum suffocantur, in quorum tamen interitu immundi homines indicantur. Non in eum accipiet potestatem diabolus ad perdendum, nisi qui more porci vixerit, et montem superbiae pascitur.

(0044D)At illi exeuntes abierunt in porcos, usque et mortui sunt in aquis. Ecclesia a daemonum dominatione libera, sacrilegos suos ritus in abditis agunt qui Christo credere nolunt. Et notandum est quod nec pecoribus nocere possunt daemones, quanto minus hominibus, nisi concessa a Deo potestate, quam in nobis bonus Deus occulta justitia dare potest, injuste non potest.

Pastores autem fugerunt, et venientes in civitatem, nuntiaverunt omnia, et de his qui daemonia habuerunt. Quod pastores porcorum fugientes ista nuntiant, significat quosdam etiam primates impiorum, quanquam Christianam legem fugiant, quod potentiam (0045A)tamen ejus per gentes stupendo et mirando praedicare non cessant.

Et ecce tota civitas exiit obviam Jesu, et viso eo, rogabant ut transiret a finibus eorum. Ut nonnulli arbitrantur, non superbia hoc faciunt, sed humilitate, conscii fragilitatis suae, judicantes se praesentia Domini indignos, quod et Petro contigisse legimus, quando dixit: Exi a me, Domine, quia homo peccator sum (Luc. V). Mystice autem quod Geresani invenerunt hominem vestitum, et mente sana sedere ad pedes Jesu, ut Lucas dicit: Et cognoscentes quod factum sit, rogant Jesum ut discedat ab eis (Luc. VIII), significat multitudinem vetustam vitam suam honorare, et Christianam legem pati nolle, nec implere posse, admirantes tamen fidelem populum a pristina (0045B)ac perdita conversatione sanatum.

CAPUT IX. Et ascendens naviculam transfretavit, et venit in civitatem suam. Hic oritur quaestio, quia Marcus dicit quod factum sit in Capharnaum: quae difficilius solveretur, si Matthaeus Nazareth nominaret; nunc vero veniens in Galilaeam, recte dicitur venisse in suam civitatem, in quocunque oppido esset Galilaeae, praesertim quia et ipsa Capharnaum ita excellebat in Galilaea, ut tanquam metropolis haberetur.

Ecce obtulerunt ei paralyticum in lecto jacentem. Paralytici hujus curatio post carnale meritum ad Christum suspirantis animae salvationem significat, quae primo ministris, id est, bonis doctoribus indiget, qui eam Christo afferant, quia bene quatuor, (0045C)Marco narrante, reperiuntur, sive quia quatuor libris Evangelii omnis praedicatorum virtus firmatur, sive quod quatuor virtutibus fiducia mentis ad promerendam sospitatem erigitur sobrietate, sapientia, justitia et virtute, quibus utilius nihil est in humana vita.

Et videns Jesus fidem illorum, dixit paralytico: Confide, fili, remittuntur tibi peccata tua. Lucas dicit Homo (Luc. V). Quod si quem movet, sciat utrumque illum dicere simul posse: et, Fide, fili; et, Dimittuntur tibi, homo, peccata tua.

Et ecce quidam de scribis dixerunt intra se: Hic blasphemat. Quid dicant esse blasphemiam, Marcus consequenter exponit, dicens: Quis, inquiunt, potest (0045D)dimittere peccata, nisi solus Deus (Marc. II)? Haec commemorantes, qui eum tantum hominem putabant, licet nescientes verum, dicebant: Quia nemo potest dimittere peccata, nisi solus Deus, et quibus ipse dat potestatem dimittendi; et ideo Christus probatur esse verus Deus, dimittens peccata quasi Deus.

Et cum vidisset Jesus cogitationes eorum, etc. Et quodam loco ostendit se Deum, qui potest occulta cordis cognoscere, modo tacens loquitur: Dum vestras cogitationes intueor, ex vobis intelligite quid paralyticus consequatur. Quid est facilius dicere: Dimittuntur tibi peccata, aut dicere: Surge et ambula? utrum sint paralytico peccata dimissa, solus noverat, qui dimittebat. Surge autem et ambula, tam ille qui surgebat quam hi qui videbant approbare poterant; (0046A)et ideo fit signum carnale, ut probetur spiritale, et datur intelligi quia ob peccata corporum in debilitates veniunt; idcirco primo dimittuntur peccata, u sanitas restituatur. Quinque siquidem sunt differentiae causarum, pro quibus in hac vita corporalibus molestiis affligimur: aut ad augenda merita per patientiam, ut beatus Job; aut ob custodiam virtutum, sicut apostolo Paulo datus est stimulus carnis suae, angelus Satanae colaphizans, ne magnitudine revelationum extolleretur; aut ad corrigenda peccata, sicut Maria soror Aaron, propter temeritatis verba lepra percussa est; aut ad gloriam Dei, sicut infirmitas Lazari non ad mortem, sed pro gloria Dei fuit; aut ad inchoationem aeternae damnationis, quod reproborum est proprium, sicut Antiochus et Herodes (0046B)praesenti miseria cunctis ostendebant quod passuri perpetuo erant in gehenna. Unde dicitur: Duplici contritione contere eos (Jerem. XVII).

Ut sciatis autem quod Filius hominis habet potestatem in terra dimittendi peccata, tunc ait paralytico: Surge, tolle lectum tuum, et vade in domum tuam.

Tolle, ait, lectum tuum, ut quod fuit testimonium infirmitatis sit probatio sanitatis. Vade in domum tuam, ne, Christiana fide curatus, in viis Judaicae perfidiae jam moreris. Spiritaliter sanus qui languidus erat, domum reportat lectum, cum anima, peccatorum remissione accepta, ad internam sui custodiam cum ipso se corpore refert, ne quid post veniam unde iterum juste feriatur admittat.

Videntes autem turbae, timuerunt, etc. Quam admiranda (0046C)divinae potentiae virtus, ubi nulla interveniente mora, tam festina comitatur salus.

Et cum transisset inde Jesus, vidit hominem sedentem in telonio, Matthaeum nomine et ait illi: Sequere me.

Id est, Misericordiae intuitu aspexit humanis studiis deditum, et temporalibus lucris inhiantem, sicut Petrum ut negationis reatum agnosceret, respexit. Telos enim Graece, Latine vectigal interpretatur. Matthaeus Hebraice, donatus dicitur Latine; nec immerito, quia tantum supernae gratiae munus accepit. Porro caeteri evangelistae propter honorem ejus, noluerunt eum vulgato nomine appellari, sed Levi dixerunt. Ipse vero se Matthaeum et publicanum nominat, (0046D)secundum quod a Salomone praecipitur: Justus prior accusator est sui (Prov. XVIII). In principio ait, ut in se ostendat nullum de salute desperare debere, cum ipse de publicano sit in apostolum commutatus. Levi hic, praeadditus, sive assumptus significat, quod assumptus est per electionem a Domino, et additus numero apostolorum.

Et surgens secutus est eum. Lucas dicit: Relictis omnibus secutus est eum (Luc. V). Sequi enim imitari est. Et bene sequebatur, dum relinqueret propria, qui rapere solebat aliena, et quomodo sequendum sit docuit, quod contemnens negotia humana, factus est fidelis dominicorum dispensator talentorum.

Et factum est, discumbente eo in domo, ecce multi publicani et peccatores, et reliqua.

(0047A)Lucas dicit ei in domo Levi factum esse grande convivium, et significat quod Christus in affectu credentium recumbit, ut fruatur bonorum spiritali convivio, quo dives eget, pauper autem epulatur.

Et videntes Pharisaei, dicebant discipulis ejus: Quare cum publicanis et peccatoribus manducat magister vester? Duplici errore tenebantur Pharisaei, qui superbiae fastu a justitia longe excesserant, et magistro veritatis derogabant susceptionem peccatorum. Mystice autem per Matthaei electionem et vocationem publicanorum fides exprimitur gentium, quae prius mundi lucris inhiabant, nunc cum Domino epulis charitatis et sedula reficiuntur bonorum operum devotione: profecto supercilium scribarum Judaeorumque invidiam, qua de gentium salute torquentur, (0047B)insinuat, convivantibus cum Domino publicanis murmurantes Pharisaei de jejunio gloriantur, quia qui legem sequuntur famem patiuntur aeternam; qui vero verbum in interioribus animae receperunt coelestis alimenti ubertate recreati esurire et sitire non possunt.

At Jesus audiens ait: Non est opus valentibus medicis, sed male habentibus. Seipsum medicum dicit, cujus cruore sanati sumus: sanos autem et justos appellat eos, qui sub lege sua praesumentes, Evangelii gratiam non quaerunt; male habentes eos vocat qui, suae fragilitatis conscii, Christi gratiae poenitendo colla submittunt.

Euntes autem discite quid est: Misericordiam volo, (0047C)et non sacrificium. Quidam stultae vituperationis euntes discant per opera misericordiae, ut supernae sibimet misericordiae praemia consequantur

Non enim veni vocare justos, sed peccatores. Id est, non ut falso se justificantes inani favore extollerem, sed ut poenitentes misericorditer colligerem.

Tunc accesserunt ad eum discipuli Joannis, dicentes: Quare nos et Pharisaei jejunamus frequenter, discipuli autem tui non jejunant? Marcus et Lucas ita hoc narrant, quasi alii aliqui hanc ei quaestionem intulerint, unde colligendum est a pluribus quibuslibet hanc quaestionem Domino esse objectam: spiritaliter autem illi jejunabant, qui, spiritalibus bonis abstinentes, jejuno corde tabescebant traditiones hominum sequendo; qui vero Christi incorporantur amore, (0047D)non possunt jejunare, quia ipsius sanguine epulantur et carne.

Et ait illis Jesus: Nunquid possunt filii sponsi lugere, quandiu cum illis est sponsus? etc. Sponsus ergo Christus, sponsa Ecclesia, de quo spiritali connubio apostoli sunt creati, qui lugere ac jejunare non possunt, videntes in thalamo Sponsum cum sponsa; quando vero transierunt nuptiae, et tempus passionis ac resurrectionis advenerat, tunc jejunabant. Nam iste Lucas ante adventum Salvatoris cum desiderio sanctorum celebratus, sed et nunc esse non desinit, quoad usque veniet Sponsus judicare vivos et mortuos. Tropologice, in laetitia sumus, quandiu nobiscum est Sponsus; cum autem ille propter peccata (0048A)nostra evolaverit, tunc indicendum jejunium, tunc recipiendus est luctus.

Nemo autem immittit commissuram panni rudis in vestimentum vetus, tollit enim plenitudinem ejus a vestimento, et pejor scissura fit. Docet namque hoc responso Dominus non posse jejunii et continentiae austeriora praecepta sustinere apostolos, necdum passionis suae et resurrectionis fide solidatos, quibus adhuc veteri consuetudini deditis, inconvenienter novus pannus assuitur, id est, aliqua particula doctrinae, quae ad novae vitae temperantiam pertinet: quia si hoc fiat, et ipsa doctrina quodammodo scinditur, cujus particula, quae ad jejunium ciborum valet, importune traditur, cum illa doceat generale jejunium, non a concupiscentia ciborum tantum, sed (0048B)ab omni laetitia temporalium delectationum.

Neque mittunt vinum novum in utres veteres, etc. Utres veteres fuerunt apostoli ante infusionem Spiritus sancti, sed illis post triumphum resurrectionis, et per gloriam ascensionis jam roboratis, qua utribus novis vinum novum venerat, dum Spiritus sancti fervor corda illorum repleverat. Aliter vestimentum insinuat opera nostra bona quae foris agimus et coram hominibus lucemus; vino autem novo fervor fidei, spei et charitatis, exprimitur, quo in novitatem sensus nostri reformamur.

Haec illo loquente ad eos, ecce princeps unus accessit, usque impone manum tuam super eam, et vivet. Hunc et Marcus et Lucas archisynagogum, et nomine Jairum esse dicunt, et Domino nuntiasse non defunctam, (0048C)sed morti proximam; Matthaeus vero, causa brevitatis, attendens non verba patris, sed voluntatem: non credebat enim Pater vivam invenire posse filiam pro qua rogaverat. Mystice Jairus, qui interpretatur illuminatus, sive illuminans, Moyses intelligitur, qui de Spiritu sancto illuminatus, verba vitae acceperat, ut per haec alios illuminaret: quid enim per pedes Jesu, nisi ipsius humanitas intelligitur, ad quam juxta alios evangelistas, procidit legislator cum tota progenie patrum, Mediatorem Dei et hominum longe sibi dignitatis gloria praeferendum esse cognovit. Filia namque Synagoga est quae unica erat Moysi, et quam fere pater duodecim annorum modo defunctam esse conqueritur, quia post educationem legislatoris, (0048D)et post instructionem prophetarum, postquam ad intelligibiles aetates animus pervenerat, et spiritalem solem generare debebat, errorum languore consternata est, et morte exstincta; sed eam veniens Redemptor dextera potentiae revocavit ad vitam.

Et surgens, Jesus sequebatur eum, et discipuli ejus. Ubi enim adventus Jesu cum doctoribus appropinquat, statim ubi mortis exitus, et vitae patet introitus.

Et ecce mulier quae sanguinis fluxum patiebatur duodecim annis, accessit retro, et tetigit fimbriam vestimenti ejus. Mulier ista sanguine fluens, sed a Domino curata, Ecclesia est de gentibus congregata. Et notandum quod archisynagogi duodennis sit filia, e mulier haec duodecim annis sanguine fluens, hoc (0049A)est, eodem tempore quo nata sit ista, illa coeperit infirmari. Una enim pene aetate hujus saeculi, et synagoga in patriarchis nasci, et extera natio coepit idololatria per orbem foedari. Accessit autem retro, sive juxta, quod ipse ait: Qui mihi ministrat, me sequatur (Joan. XII, 26); sive quia transactio incarnationis sacramento jam per fidem coepit eum sequi.

Dicebat intra se: Si tetigero tantum fimbriam vestimenti ejus, salva ero. Id est, si fidem percepero incarnationis ejus, ab omni peccatorum meorum iniquitate mundabor. Credidit, dixit, tetigit. In his enim tribus speciebus omnis sanitas promeretur, id est, fide, verbo et opere.

At Jesus conversus, et videns eam dixit: Confide, filia, fides tua te salvam fecit. Conversus a severitate (0049B)justi judicii, ad suae largitatem misericordiae; unde per prophetam dicitur: Convertimini ad me, et ego revertar ad vos (Zach. I, 3). Videns eam dixit: Quia quos praescivit et praedestinavit, hos et vocavit (Rom. VIII, 30). Confide filia, namque jam fidem habebat, sed ab ea fidei perseverantiam postulabat.

Et salva facta est mulier ex illa hora. Ex hora ergo dominici adventus ad fidem convertuntur, et a Domino, qui salvi fiant, quotidie in idipsum augentur.

Et cum venisset Jesus in domum principis, et vidisset tibicines et turbam fluctuantem atque tumultuantem, dicebat: Recedite, tibicines. Magistri sunt, carmen lugubre canentes, et qui Synagogam laetitiam dominicae inhabitationis, merito infidelitatis amisit; quasi (0049C)inter flentes et ejulantes usque hodie in domo principis mortua latet: nec tamen funditus a Domino dimissa, sed circa finem saeculi erit restituta saluti; unde apte subjungitur:

Non est mortua puella, sed dormit. Allegorice, cum anima peccaverit, et nobis quasi mortua esse videtur, tamen illi ad vitam eam revocanti, non incongrue viva esse dicitur.

Et deridebant eum. Quod proprie Judaeorum perfidiam blasphemiamque ostendit, et demonstrat puerilitatem sensuum, et lasciviam morum, unde dicitur: Tentaverunt me, et deriserunt.

Et cum ejecta esset turba, intravit. Moraliter non resurget anima, quae intrinsecus jacet mortua, nisi prius a secretioribus cordis excludatur inopportuna (0049D)saecularium cogitationum multitudo.

Et tenuit manum ejus, et surrexit puella. Quia nisi prius mundatae fuerint manus Judaeorum sanguine plenae, mortua eorum non consurgit Synagoga; quae bene ad tactum divinae pietatis surgit et ambulat, quia non solum a sordibus scelerum surgit, sed continuo in bonis operibus proficit.

Exiit fama haec in universam terram illam. Quia coeli enarrant gloriam Dei, et opera manuum ejus annuntiat firmamentum. Moraliter tres illi mortui a Domino suscitati tria resurrectionis animarum significant genera, sicut superius monstravimus.

Et transeunte inde Jesu, secuti sunt eum duo caeci usque, cum venisset domum, accesserunt ad eum caeci (0050A)Domus Jesu coelestis est Jerusalem; duo caeci, duo populi sunt, observatione litterae et ritu gentili obcaecati, de futuris inscii. Domino ergo per hoc saeculum transeunte, et in domum suam cupiente reverti, secuti sunt eum duo caeci; quia praedicato per apostolos Evangelio, multi ex Judaeis et gentibus coeperunt sequi Redemptorem, postulantes sibi misereri, ut lumen fidei et bonorum consequerentur operum.

Et dixit eis Jesus: Creditis quia possum hoc facere vobis? Fidem eorum ipse noscens, interrogat ut fidem confessio promat, quia corde creditur ad justitiam, ore autem confessio fit ad salutem.

Dicunt ei: Utique, Domine; tunc tetigit oculos eorum, dicens, etc. Hoc est, quia jam mentem vestram fides illuminat, ipsa vobis oculorum lucem restituat.

(0050B)Et comminatus est eis Jesus, dicens: Videte ne quis sciat; illi autem exeuntes, et reliqua. Dominus hoc humilitatis causa praecepit, illi autem propter memoriam gratiae beneficium non possunt tacere.

Egressis autem illis, ecce obtulerunt ei hominem mutum, etc. Homo iste gentilem significat populum, qui confessionem verae fidei non habebat, et idololatriae deditus erat; sed per praedicatores ad Salvatorem ductus, sanatus est.

Et admiratae sunt turbae dicentes: Nunquam sic apparuit in Israel, et reliqua. In turba nationum confessio est. Pharisaei autem Judaeorum demonstrant infidelitatem. Haec de duobus caecis et muto daemonio solus Matthaeus ponit; illi autem caeci duo, de quibus et alii non sunt, narrant isti, sed tamen simile (0050C)factum est; saepe enim similia et in eis aliquid contrarium, quod solvi non potest, invenimus: ut intelligamus non idem esse factum, sed aliud simile vel similiter factum.

Et circuibat Jesus civitates et castella, usque, curans omnem infirmitatem. Qui urbibus videlicet et castellis, id est, magnis et parvis Evangelium praedicavit, non considerans potentiam nobilium, sed salutem credentium.

Videns autem turbas, misertus est eis, quia erant vexati, etc. Intuitu clementiae suae aspexit Jesus genus humanum per varios errores a diabolo vexatum, et misertus est eis, constituens pastores, magistros videlicet, ad viam veritatis ducentes.

Tunc dicit discipulis suis: Messis quidem multa, et (0050D)reliqua. Messis multa, omnis turba est credentium; operarii pauci, apostoli sunt et imitatores eorum, qui mittuntur ad messem.

CAPUT X. Et convocatis discipulis suis, dedit illis potestatem spirituum immundorum ut ejicerent eos, et reliqua. Recte in apostolatum divina gratia duodecim convocantur, ut salutem quam verbo praedicarent numero suo commendarent: ter quaterni ad praedicandum sunt missi, ut per universas quadrati orbis plagas baptizarent in nomine Patris, et Filii, et Spiritus sancti. Hi enim sunt coelestis Jerusalem ab Oriente portae, tres ab Aquilone, Austro et Occasu; similiter quia ipsis praedicantibus cunctae per orbem nationes Ecclesiam (0051A)sunt ingressuri: in quo etenim sacramento ternae tribus filiorum Israel ex omni parte tabernaculi castra metabantur.

Duodecim autem apostolorum nomina haec sunt. Catalogus autem in Evangelio ponitur, ut pseudo-apostoli excludantur.

Primus Simon, qui dicitur Petrus, et Andraeas frater ejus. Petrus dicitur ad distinctionem alterius Simonis. Idem ergo est Latine Petrus quod Syriace Cephas, et in utraque lingua nomen a petra est derivatum: de qua petra Paulus ait: Petra autem erat Christus (I Cor. X, 4). Andreas Graecum est, et ἀπὸ τοῦ ἀνδρὸς, hoc est, a viro virilis appellatur. Simon, ponens memorem, vel audiens tristitiam, interpretatur. Illi tempori congruit quo mortis Domini vel suae (0051B)negationis moerorem deposuit; sed confestim suae mortis tristitiam audivit, dicente Domino: Cum autem senueris, extendes manus tuas, etc. (Joan. XXI, 18). Jacobus Zebedaei, et Joannes frater ejus, qui ob eximium virtutis cultum tonitrui, hoc est Bonarges, sive, ut emendatius scribitur, Boneregesch, sunt a Domino vocati atque cognominati, ut in Evangelio Marci scriptum est. Nec frustra, quorum unus e coelestibus intonans, vocem illam theologicam, quam nemo prius edicere noverat, emisit: In principio erat Verbum, etc. (Joan. I, 1). Sed et ambo seorsum a Domino in montem duci, et aliquando sonum de nube terrificum percipere meruerunt.

Philippus et Bartholomaeus. Philippus os lampadis interpretatur, et recte: quia a Domino vocatus, mox (0051C)invento Nathanaeli lumen, quod agnoverat, praedicavit, dicens: Quem scripsit Moyses in lege, etc. Bartholomaeus Syrum est, et interpretatur filius suspendentis aquas, hoc est filius Dei, qui mentes praedicatorum suorum ad coelestia contemplanda suspendit, ut terrenorum corda dictorum suorum guttis inebrient.

Thomas et Matthaeus publicanus. Thomas abyssus vel geminus, inde et Graece Didymus appellatur; quia quo caeteris diutius dubitavit, eo dominicae resurrectionis veritatem altius didicit. Matthaeus donatus dicitur, videlicet quia magno munere Domini de publicano in apostoli et evangelistae delegatus est officium.

(0051D)Jacobus Alphaei et Thaddaeus. Jacobus Alphaei ipse est qui nominatur frater Domini, quia Maria uxor Alphaei soror fuit matris Domini, quam Mariam Cleophae Joannes evangelista cognominat; vel ideo quia Alphaeus Cleophas sit dictus, seu ipsa Maria defuncto Alphaeo, post natum Jacobum, Cleophae nupsit, cui Simeonem genuisse filium, eumque consobrinum Domini esse ecclesiastica tradit historia: merito Alphaei filius scribitur Jacob, id est, docti, cujus vita tantae erat austeritatis, ut verus sit supplantator carnalis desiderii; vinum et siceram non bibit, carnem nullam comedit, nunquam attonsus est, neque usus balneis. Thaddaeus, quem Lucas Judam Jacobi vocat, et alibi Lebbaeus dicitur, quod inquam circulus, id est, cordis cultor; credendumque est eum (0052A)trinomium fuisse: erat enim Jacobi fratris Domini, ut ipse in Epistola sua scribit, unde et frater Domini vocabatur.

Simon Chananaeus, et Judas Iscariotes, qui tradidit eum. Et hos cum additamento posuit ad distinctionem Simonis Petri, et Judae Jacobi. Simon autem Chananaeus a Cana vico Galilaeae cognomen accipit, quod zelotes, id est, aemulator dicitur. Judas autem Scarioth, aut a vico in quo ortus est, aut ex tribu Isachar praesagium suae damnationis vocabulum sumpsit Isachar, quod dicitur merces, pretium proditionis, insinuat. Scarioth memoria mortis dicitur; unde arguitur non repente persuasus, sed diutius meditando dominicae traditionis patrasse flagitium.

(0052B)Hos duodecim misit Jesus, praecipiens et dicens eis. Non solum hos duodecim apostolos appellasse discipulos debemus, sed omnes magisterio ejus credentes, ex quibus hos duodecim elegit, quos et apostolos nominavit, sicut Lucas commemorat. Hos duodecim Dominus Jesus misit ad praedicandum, quia multis figurarum indiciis antea erant praenotati ad dispensandum divina mysteria. Hi sunt duodecim veri filii Jacob, hi duodecim fontes in Helim, hi duodecim exploratores a Mose missi, hi duodecim lapides de Jordane elevati, hi duodecim leunculi in throno Salomonis, et alia his similia.

In viam gentium ne abieritis, usque, Ite ad oves quae perierunt domus Israel. Non est istud ei loco contrarium quo dicitur: Euntes docete omnes gentes, (0052C)et reliqua (Matth. XXVIII, 19): sed Judaeis primum oportebat praedicari, ne se quasi juste excusarent dicentes ideo se Dominum rejecisse qui ad alienigenos miserit apostolos. Tropologice autem nobis praecipitur, ne in errore haereticorum ambulemus, sed qui gravi delicto a domicilio Ecclesiae recessimus, illuc iterum per poenitentiam redeamus.

Euntes praedicate dicentes: Appropinquavit enim regnum coelorum. Non aliqua elementorum motione, sed per fidem collocatam in nobis; unde dicitur: Regnum Dei inter vos est.

Infirmos curate, usque, Gratis accepistis, gratis date. Hanc eis dedit potestatem, regnum Dei pollicentibus, ut magnitudinem promissorum magnitudo probaret signorum: haec quotidie sancta facit Ecclesia, cum (0052D)infirmos in bono opere curat exhortatione, mortuos in infidelitate vel peccatis per poenitentiam revocat, leprosos variis errorum maculis corrigendo sanat, daemones per exorcismi gratiam ab hominibus expellit.

Nolite possidere aurum, neque argentum, neque pecuniam in zonis vestris: non peram in via, neque duas tunicas, neque calceamenta, neque virgam; dignus est operarius cibo suo. Potest etenim intelligi in auro saecularis sapientiae sensus; in argento, rhetoricae artis facundia; pecunia vero zonis inclusa sapientia est occultata; unde dicitur: Sapientia abscondita, et thesaurus occultatus, quae utilitas in utrisque (Eccli. XX, 32)? In duabus tunicis duplicem animam, in (0053A)pera saeculi onera, in virga praesidium carnis intelligamus; et quid per calceamenta nisi mortuorum operum signantur exempla?

In quamcunque civitatem aut castellum intraveritis, interrogate quis in ea dignus est, et ibi manete, donec exeatis. Hoc ergo per famam populi legendum est, ne praedicationis dignitas suscipientis infamia deturbetur.

Et ibi manete, donec exeatis. Dat constantiae generale mandatum, ut hospitalis necessitudinis jura custodiant.

Intrantes autem in domum, salutate eam dicentes, usque, Pax vestra ad vos revertatur. Quod enim Graece χαῖρε, et Latine ave, hoc Hebraeo sermone appellatur Salom; quod autem praecipit, tale est: Si (0053B)autem orta fuerit contradictio, vos tamen mercedem habebitis de oblata pace; illi bellum, quod habere voluerunt, possidebunt.

Etquicunque non recipit vos, neque audierit sermones vestros, exeuntes de domo vel civitate, excutite pulverem de pedibus vestris. Excutitur enim pulvis in testimonium sui laboris, et illorum damnationis, ut inexcusabiles sint, quod ad eos usque pervenerit evangelica praedicatio.

Amen dico vobis, tolerabilius erit terrae Sodomorum et Gomorrhaeorum in die judicii, quam illi civitati. Quia ipsi unam legem tantum, hoc est naturae, spernentes; Judaei vero simul et naturae et litterae, insuper prophetarum et apostolorum dicta contempserunt: nam Loth aspectu et auditu justus, aliquid eos (0053C)docuisse legitur, sed nulla signa ibi fecisse perhibetur; atque ideo cui multum datum est, multum quaeritur ab eo (Luc. XII, 48).

Ecce ego mitto vos sicut oves in medio luporum. Quod dicit, Ecce ego, auctoritas et fortitudo est Deitatis: et quia oves meae estis, mitto vos; et volo ut mansuetudinem et humilitatem habeatis, ne propter seditionem luporum, id est persecutorum, patientiam et constantiam vestram perdatis.

Estote ergo prudentes sicut serpentes, et simplices sicut columbae. Devitent insidias per simplicitatem, non faciant. Prudentia serpentis est quod unam aurem petrae opponit, alteram cauda occludit, ne audiat incantantes, qui in capitibus venena ad medicamenta (0053D)quaerunt: ita vir apostolicus omnem vitam suam circa principalem partem animae ponit, ut illaesa maneat Christo adjuvante, qui est petra; et imbuente subtili sanctarum Scripturarum documento, quod cauda significat, nimium satagit ne audiat incantantes, hoc est, vigorem mentis emollientes. Item serpens per angustum foramen petrarum ingrediens, squamis se exuit veteribus: sic debet Christianus per stricturam poenitentiae deponere veterem hominem cum actibus suis, ut induat novum, qui secundum Deum creatus est.

Cavete ab hominibus. Homines enim iidem sunt qui et lupi, qui sunt peccatores et fragiles, sed tanen feroces.

Tradent enim vos in conciliis, usque, in testimonium (0054A)illis et gentibus. Lucas dicit: Continget autem vobis in testimonium: significat persecutione nominis Christi non solum Judaeis et gentibus eorum malitiae, sed ipsis apostolis fieri testimonium innocentiae.

Cum autem tradent vos, nolite cogitare, usque, sed spiritus Patris qui loquitur in vobis. Ac si aperte membris suis infirmantibus dicat: Nolite terreri, vos ad certamen acceditis, sed ego praelior; vos verba editis, sed ego sum qui loquor.

Tradet autem frater fratrem in mortem, et pater filium, usque, eritis odio omnibus propter nomen meum. Nullus inter eos fidus affectus est quorum diversa est fides; praedixit ergo eis futuram perturbationem, ut quasi ante cognitam levius portarent.

Qui autem perseveraverit usque in finem, hic salvus (0054B)erit. Patientia quae custos est virtutum, docet quia non coepisse virtutis est, vel facere, sed perfecisse.

Cum autem persequentur vos in civitate ista, fugite in aliam. Non timendo passionem, sed declinando, ut tribulationis occasio seminarium fieret Evangelii.

Amen dico vobis, non consummabitis civitates Israel, donec veniat Filius hominis. Id est, non ad fidem perducetis, antequam resurrectio erit perpetrata, et in toto orbe praedicandi Evangelium concessa potestas. Spiritaliter autem de civitate in civitatem fugimus, cum de uno Scripturarum testimonio currimus ad alia volumina, ut ante veniat praesidium Salvatoris, quam victoria concedatur adversariis.

Non est discipulus super magistrum, usque, Et servus (0054C)sicut Dominus ejus. Ac si diceret: Si ego Dominus et magister patior, necesse est ut vos, discipuli et puri homines, hanc perfectionis regulam sequamini.

Si patrem familias Beelzebub vocaverunt, quanto magis domesticos ejus. Se patrem familias appellat, domesticos dicit discipulos, quibus coeleste regnum promisit, quos Judaei eodem instinctu malitiae calumniantur.

Ne ergo timueritis eos. Quia vana res cito est decidua.

Nihil enim opertum quod non reveletur, neque occultum quod non scietur. Et est sensus: Nolite timere rabiem blasphemantium, quia veniet dies judicii, in (0054D)qua et virtus nostra et eorum demonstrabitur nequitia.

Quod dico vobis in tenebris, dicite in lumine; et quod in aure audistis, praedicate super tecta. Quod didicistis mystice et absconse, loquimini publice; et quod erudivi in parvo Judaeae loco, audacter dicite in toto mundo. Palaestino more culminibus sublimata super tecta praedicare docet, quae ipsi non nostro more, sed plano schemate faciunt aequalia.

Et nolite timere eos qui occidunt corpus, animam autem non possunt occidere: sed potius eum timete qui potest et animam et corpus perdere in gehennam. Nomen gehennae a Salvatore primum ponitur: nam idolum Baal juxta Jerusalem ad radices montis Moria, ubi Syloa fluit, non semel esse legimus: haec (0055A)vallis irrigua et nemorosa habebat lucum idolo consecratum, ubi populus filios suos daemoni accendebat: et appellatur lucus ille Gehennon, id est, vallis filiorum Ennon. Ipsum locum comminatur se Dominus cadaveribus mortuorum impleturum, ut non vocetur Topheth et Baal, sed polyandrium, id est, tumulus mortuorum, et sic hujus loci vocabulo duplex poena ignis et frigoris denotatur.

Nonne duo passeres asse veneunt, et unus ex illis non cadit super terram sine patre vestro. Hic est sensus: Si parva et vilia animalia absque Deo auctore non decidunt, et in omnibus est providentia; vos qui aeterni estis, timere non debetis, ut absque Dei providentia vivatis. Quaerat aliquis quomodo dicat Apostolus: Nunquid de bobus cura est Deo? cum utique (0055B)bos pretiosior existat. Sed aliud est cura, aliud providentia.

Vestri autem capilli capitis omnes numerati sunt. Denique hic numerus non in actu est comparationis, sed in facultate cognitionis.

Nolite ergo timere: multis passeribus meliores estis vos. Meliores dicit, quia rationales, et ad imaginem Dei creati.

Omnis ergo qui confitebitur me coram hominibus, usque, negabo et ego eum coram Patre meo, qui est in coelis. Confitebitur a Filio apud Patrem qui per Filium accessum habet ad Patrem: bonus videlicet Christianus Dominum confitetur ea fide quae per dilectionem operatur; et Dominus illum confitetur coram Patre suo, et in aeterna scilicet beatitudine (0055C)remunerando. Et Christum coram hominibus negare est ejus praeceptis non velle acquiescere: quem Dominus coram Patre suo denegat, quia sua visione indignum esse judicat.

Nolite arbitrari quod venerim pacem mittere in terram: non veni pacem mittere, sed gladium. Quia unaquaeque domus et infideles et credentes habuit, ideo gladio praedicationis missum est bellum bonum, ut pax separaretur mala: his videlicet contra fidem, illis pro fide dimicantibus.

Veni hominem separare adversus patrem suum, et filiam adversus matrem suam, et nurum adversus socrum suam; et inimici hominis, domestici ejus. Lucas dicit: Erunt enim quinque in domo una divisi: tres in duos, et duo in tres dividentur, et tamen concordant: (0055D)quia quae mater est filii, ipsa et socrus est uxoris ejus, ideoque illa ipsa et in filiam suam et in nurum dicitur esse divisa. Allegorice tria ad eos pertinent, qui fidem summae Trinitatis servant: duo his congruunt, quia fidei unitate dissentiunt. Pater diabolus est, cujus eramus filii non creatione, sed imitatione. Mater et socrus Synagoga est, quae in filiam et nurum est divisa: quia carnalis Synagoga Ecclesiam Christi persequi non cessat.

Qui amat patrem aut matrem, usque, non est me dignus. Post Deum ama patrem, ama matrem; si autem utrumque servari non potest, odium in suos, pietas in Dominum impendenda.

Et qui non accipit crucem suam, et sequitur me, non (0056A)est me dignus. Accipere enim crucem, et post Dominum ire, est abstinentiam carnis vel compassionem proximi aeternae beatitudinis studio exhibere.

Qui invenit animam suam, perdet illam, et reliqua. Animam dicit praesentem vitam, quam qui negaverit in persecutione, praeparat perditioni aeternae; qui tota die pro Christo mortificandam tradiderit, illic vivificabit.

Qui recipit vos, me recipit; et qui me recipit, recipit eum qui me misit. Docet in se etiam mediatoris officium, quod Deus per illum transfusus in nobis sit; quia non aliud apostolos quam Deum recepisse constat, quia et in illis Christus, et in Christo Deus habitat.

Qui recipit prophetam, usque, mercedem justi (0056B)accipiet. Non dicit personas esse suscipiendas, sed nomina: quia licet indignus sit qui susceptus fuerit, ante Deum tamen mercedem suam non perdunt suscipientes.

Et quicunque potum dederit uni ex minimis istis, calicem aquae frigidae tantum in nomine discipuli, amen dico vobis, non perdet mercedem suam. Levissimo praecepto delevit vitium inhospitalitatis, potum suadens dare frigidae aquae, ne et in calida lignorum paupertas quaeratur, et est sensus: Frustra causaris inopiam, cum aliud habet conscientia, et non potes fallere cohortem; sed scio quod quantumcunque seminaveris, tantum et messurus es.

CAPUT XI. (0056C)Et factum est, cum consummasset Jesus praecipiens duodecim discipulis suis, transiit inde, ut doceret in civitatibus eorum. Nunc implet bonus magister factis quod ante promisit verbis; transiit ergo et praedicavit in civitatibus Judaeorum, ut eis occasionem credulitatis tribueret; et si oblatum munus supernae gratiae spernerent, inexcusabiles forent.

Joannes autem cum audisset in vinculis opera Christi, usque, an alium exspectamus. Non quasi ignorans interrogat, cum ipse ignorantibus Agnum Dei digito demonstraret; sed interficiendus ab Herode discipulos mittit ad Salvatorem, ut per occasionem videntes signa, crederent in eum; et hujus sententiae sensus talis potest esse: Manda, inquit, mihi: ad inferna descensurus sum: utrum te et inferis debeam (0056D)nuntiare, qui nuntiavi superis, an non conveniat Filio Dei ut gustet mortem, et alium ob haec sacramenta missurus es.

Et respondens Jesus ait illis: Euntes renuntiate Joanni quae audistis et vidistis. Caeci vident, claudi ambulant, leprosi mundantur, surdi audiunt, mortui resurgunt, pauperes evangelizantur, et beatus est qui non fuerit scandalizatus in me. Ite, inquit, et dicite Joanni signa quae cernitis, caecos videntes, et caetera: et quod his non minus est, pauperes evangelizantes. Haec magistri rigorem, haec praeceptoris comprobant veritatem, quando omnis inter nobiles et ignobiles, apud eum qui salvare potest, aequalis est. Quod autem ait: Beatus qui non fuerit scandalizatus (0057A)in me, interim nuntios percutit, sicut in sequentibus demonstrabitur.

Abeuntibus autem illis, coepit Jesus dicere ad turbas de Joanne, usque, ecce qui mollibus vestiuntur, in domibus regum sunt. Quia turba Joannem non discipulis, sed sibi de Christo dubitanti interrogare putavit: Quid existis, inquit, in desertum videre? arundinem? nunquid ob hoc [ Add. ut] hominem videretis calamo similem? qui omni vento circumfertur, et de eo dubitaret quem antea praedicaverat? an qui contra me invidiae stimulis cogitur, ut praedicatione sua lucrum quaereret terrenum, cum deliciis pascitur? sed locustis vescitur et camelorum induitur pilis; istiusmodi cibus et vestis hospitio recipiuntur carceris, nam tale habitaculum habet praedicatio veritatis: (0057B)qui autem falso praedicant, adulatores sunt, et deliciis affluunt, et in domibus regum mollibus vestiuntur.

Sed quid existis videre? prophetam? etiam dico vobis, plusquam prophetam. In eo Joannes caeteris prophetis major est, quod quem illi praedicaverunt venturum, hic digito praesentem demonstravit.

Amen dico vobis, non surrexit major inter natos mulierum Joanne Baptista. Hominibus ergo praefertur qui de mulieribus sunt nati et de concubitu viri, non ei qui Spiritu sancto et Virgine natus est, non cunctis hominibus, patriarchis et prophetis Joannem praetulit, sed Joanni caeteros exaequavit, ut aequalitatem cum caeteris habeat sanctis.

Qui autem minor est in regno coelorum major est (0057C)illo. Multi hoc de Salvatore volunt intelligi, quod qui minor est tempore, major est dignitate; nos autem simpliciter intelligamus quod omnis sanctus qui est cum Deo, jam major est illo qui adhuc consistit in praelio.

A diebus autem Joannis Baptistae, usque, Nunc regnum coelorum vim patitur, et violenti diripiunt illud. Regnum coelorum quid est, nisi locus justorum: cum vero quis per superbiam tumidus, vel carnis facinore pollutus, ad poenitentiam, quam Joannes praedicavit, redit, et vitam aeternam percipit, quasi in locum peccator intrat alienum. Grandis namque violentia est, nos in terra generatos, posse regnum coelorum possidere per virtutem, quod non possumus (0057D)per naturam.

Omnes namque prophetae et lex usque ad Joannem prophetaverunt. Non quippe post Joannem excludit prophetas, sed ipsius Domini tempus ostenditur; quia quem illi dixerunt venturum, Joannes ostenderit venisse.

Et si vultis recipere, ipse est Elias qui venturus est. Qui habet aures audiendi, audiat. Qui habet aures dicendo, mysticum demonstrat esse quod dicit; una namque in amborum vita austeritatis et rigoris erat mensura: ambo in eremo, ambo contra iniquum regem et reginam decertabant. Joannes praeco Redemptoris, Elias, secundum Malachiam, erit judicis.

Cui similem aestimabo generationem istam? similis (0058A)est pueris sedentibus in foro, qui clamantes coaequalibus dicunt: Cecinimus vobis, et non saltastis; lamentavimus vobis, et non planxistis. Forum dominicum Synagoga est, vel ipsa Jerusalem, ubi olim sedens gens Judaeorum prophetas accipiebat; cui quotidie patria voce admonitus recte exprobratur, quod nec psalmis allecti primo Davidicis, nec threnis postea correcti propheticis, voluerint annuere.

Venit enim Joannes neque manducans, neque bibens, et dicunt, Daemonium habet: venit Filius hominis, manducans et bibens, et caetera. Sicut inquit tunc, ita et nunc utramque salutis viam respuistis: quia cum Joanne lamentante, et poenitentiam praedicante, humiliari noluerunt: et cum Christo, qui cum caeteris utendo cibo et potu laetitiam regni praefigurabat, (0058B)gaudere renuerunt.

Et justificata est sapientia a filiis suis. Ostendit filios sapientiae intelligere, nec in abstinendo, nec in manducando esse justitiam, sed in aequanimitate tolerandi inopiam: et temperantia non se corrumpendi per abundantiam, quia regnum Dei non est esca, etc.

Tunc coepit exprobrare civitatibus in quibus factae sunt plurimae virtutes ejus, quia non egissent poenitentiam. Ideo exprobrat civitatibus his, quia post factas virtutes et signa quamplurima, non egerunt poenitentiam.

Vae tibi, Corozaim, vae tibi, Betzaida. Corozaim, quae interpretatur mysterium meum, et Betsaida, quae domus fructuum, vel domus venatorum dicitur, (0058C)civitates sunt Galilaeae et Tiberiadis, sitae juxta lacum Genesareth, qui Jordane interfluente efficitur, et ab evangelista mare Galilaeae et Tiberiadis dicitur. Plangit ergo Dominus civitates quae quondam mysterium Dei tenuerunt, et virtutum fructum gignere debuerunt, in quas et spiritales venatores missi sunt, quod post tanta miracula deteriores gentilibus exstiterunt, et ingrati gratiam Dei spernere non timuerunt.

Quia si in Tyro et Sidone factae essent virtutes quae factae sunt in vobis, olim in cilicio et cinere poenitentiam egissent. In cilicio asperitas peccati significatur, quam sinistra pars in die judicii est intuenda; in cinere mortis significatio est, per quam tota generis (0058D)humani massa in pulverem est redigenda. Cur nolentibus praedicatum sit, et non his qui olim credere voluerunt, ipsius est scire cujus universae viae misericordia et veritas. Notandum autem quod Tyrus metropolis est Phoeniciae in tribu Nephthalim, quondam in saecula alto mari posita, sed nunc terrae contigua, et interpretatur angustia; et Sidon, quae urbs est Phoeniciae, olim terminus Chananaeorum, ad Aquilonem respiciens, et postea regionis Judae; cecidit autem in sortem tribus Aser; sed non eam possedit, quia hostes nequaquam expellere praevaluit. Sidon venatio: significantque hae duas gentes quas venator diabolus in angustia peccati comprehendit, sed Salvator Jesus per Evangelium liberavit.

Et tu, Capharnaum, nunquid usque ad coelum exaltaberis, (0059A)an usque ad infernum descendes? In altero exemplari reperimus: Et tu, Capharnaum, quae usque ad coelum exaltata es, usque ad infernum descendisti. Et est duplex intelligentia; vel ideo ad inferna descendes, quia contra praedicationem meam superbissime restitisti; vel quia exaltata es usque ad coelum meo hospitio et meis signis, majoribus plecteris suppliciis, quod his quoque credere noluisti. In Capharnaum autem, quae interpretatur villa pulcherrima, condemnatur Jerusalem incredula, cui dicitur per Ezechielem: Justificata est Sodoma soror tua, etc. Unde consequenter subditur.

Quia si in Sodomis factae fuissent virtutes, forte mansissent usque in hunc diem. Majoris injustitiae reprehenditur Jerusalem, cum Sodoma exemplo Loth (0059B)non fuerit correcta, et Jerusalem Filii Dei verbis et miraculis semper exstiterit ingrata, et omnes sanctos persecuta est, nec non ipsum Salvatorem.

Verumtamen dico vobis quod terrae Sodomorum remissius erit in die judicii quam tibi. Remissior ergo erit eorum poena, quorum minor est culpa.

In illo tempore respondens Jesus, dixit: Confiteor tibi, Pater, Domine coeli ac terrae. Confessio non semper poenitentiam, sed gratiarum actionem significat. Confundantur enim qui Salvatorem non natum, sed creatum calumniantur, quia Patrem sibi invocat Deum, coeli et terrae Dominum.

Quia abscondisti haec a sapientibus et prudentibus, et revelasti ea parvulis. Gratias agit et exsultat in Patre, quod apostolis adventus sui aperuerit sacramenta, (0059C)quae ignoraverunt Scribae et Pharisaei, qui sibi sapientes videbantur.

Ita tamen, quando sic fuit placitum ante te. His Domini verbis exempla humilitatis accipimus, non temere discutere super consilia de aliorum vocatione, aliorumve repulsione praesumamus. Cum enim intulisset utrumque, non mox rationem reddidit, sed sic placitum dixit, hoc videlicet ostendens, quod injustum esse non potest quod placuit justo.

Omnia mihi tradita sunt a Patre meo. Et tradentem Patrem, et accipientem Filium mystice intelligere licet; alioquin cum coeperit habere qui accipit incipiet non habere cum dederit; cum omnia legis, omnipotentem Patrem agnoscis, cum tradita legis, Filium confiteris, cui per naturam unius substantiae (0059D)jure sunt omnia propria, non per gratiam dono collata. Tradita dicit non visibilia elementa, quae ipse condidit; sed ante rebelles, nunc per Filium ad Patrem accessum habentes: tradita autem non alia sunt, quam quae in Filio soli nota sunt Patri, nota vero Filio soli esse quae Patris sunt.

Et nemo novit Filium, nisi Pater: neque Patrem quis novit, nisi Filius, et cui voluerit Filius revelare. Ut et Patrem intelligamus, et ipsum Filium per Filium revelari, quod ipse est mentis nostrae lumen: verbo enim suo se Pater declarat. Erubescat Eunomius, tantam sibi notitiam Patris et Filii, quantam habent in se aequalitate naturae.

Venite ad me omnes qui laboratis et onerati estis, et (0060A)ego reficiam vos. Ad Evangelii gratiam invitat Salvator, gravi peccatorum pondere oppressos: vel gravissimo legis jugo subjectos, unde et sequitur.

Tollite jugum meum super vos, et discite a me quia mitis sum et humilis corde, et reliqua.

Jugum enim Christi Evangelium est, quod Judaeos et gentes in unitate fidei conjungit.

CAPUT XII. Abiit Jesus per sata sabbato. Iste gressus incarnationem ejus significat inter homines conversantis. Sata significant populos; et bene sabbato, quia tunc erat vacandum a vitiis, et in ejus contemplatione per fidem immorandum.

Discipuli autem ejus esurientes, coeperunt vellere spicas et manducare. Secundum alium evangelistam, (0060B)Fricabant manibus, et manducabant; esuriebant enim salutem generis humani, et coeperunt doctrinis homines a vitiis exemplis bonorum operum segregare, et in viscera Ecclesiae convertere.

Videntes autem Pharisaei dixerunt ei: Ecce, discipuli tui faciunt quod non licet eis facere sabbatis. Semper enim Judaei et doctrinae apostolorum et gentium invidebant saluti, quasi transgressorem legis Christum reprehendebant.

At ille dixit eis: Non legistis quid fecerit David quando esuriit, et qui cum eo erant. Christus de transgressione legis illum reprehendentibus testimonium de Scripturis et eximia prophetia opposuit, ac si dixisset: Si typicus David propter necessitatem legis praecepta fregisse legitur, quanto magis verum David (0060C)suorum necessitati consulere licebit.

Aut non legistis in lege, usque, quia templo major est hic. Adverbium loci est, et est sensus: Si propter necessitatem victimarum sabbatum absque culpa violatur a sacerdotibus, quanto magis in mea praesentia necessitatem patientes, mei discipuli sine culpa sabbata non custodiunt, quia sacerdotes et sabbata in mea teneo potestate.

Si autem sciretis quid est, misericordiam volo usque Innocentes. Si intelligere voluissetis quod misericordiam Deus generi humano per apostolos magis impendere eligit, quam a vobis legalia victima carnaliter observari, nullo modo eos in minimis detrahere oblectasset.

Dominus est Filius hominis etiam sabbati. Et cum (0060D)inde transisset, venit in synagogam eorum. Quia Filius hominis is est, et Filius Dei; et non solum sacerdotibus, sed etiam sabbatis dominatur.

Et ecce homo manum habens aridam. Hic homo gentilis est populus, qui secundum Lucam dexteram habebat aridam, et sinistram sanam: quia dexteram pauperi non porrigebat, et in terrenis laborans, in divinis vacabat.

Et interrogabant eum, dicentes: Si licet sabbatis curare? ut accusarent eum. De transgressione legis accusare cogitabant, si sabbatis curare licitum esse dixisset; si vero negaret, inclementem dicere voluerunt, quia opus misericordiae prohiberet.

Ipse autem dixit illis: Quis erit ex vobis homo qui habeat ovem unam, et si ceciderit haec sabbatis in foveam, (0061A)nonne tenebit, etc. Dignam utrique avaritiae et cupiditatis eorum paradigma opposuit, quod nequaquam in terrena substantia observabant otium sabbati, faucibus avaritiae succensi, licet eum opus misericordiae hominibus impendere derogarent.

Tunc ait homini: Extende manum tuam, et extendit. Per praedicatores gentes fidem operibus implere monebat.

Et restituta sanitati sicut altera. Quemadmodum antea tantum corporis curam gessit, ita postmodum animae in eleemosynis largiendo curam agere festinavit.

Exeuntes autem Pharisaei, usque, quomodo eum perderent. Bene exire dicuntur, qui se a fide Christi segregabant, et eorum societate alienabant, quibus (0061B)Psalmista ait: Accedite ad eum, etc., quia Christum quasi transgressorem legis interficere cogitabant, qui manum jusserat extendere, ac si ipsi saltem in cibi assumptione non extenderent manus.

Jesus autem sciens, usque, et curavit eos omnes. Quia Deus erat, secretam cordis eorum nequitiam sciens, et devitans infidelium turbas, fidelium sibi elegit consortium; quas non tantum a corporis, sed etiam a cordis infirmitate curavit.

Et praecepit eis ne manifestum eum facerent, ut adimpleretur quod dictum est per Isaiam prophetam, dicentem, etc. Non propter timorem passionis praecepit ne se manifestarent, sed ut occasionem perdendi seipsos non haberent.

Ecce puer meus quem elegi. Puer et electus secundum (0061C)humanitatem Deus est, et eligens divinitatem.

In quo bene complacuit animae meae. Bene complacuit, quia dolus inventus non est in ore ejus, non quod Deus animam habeat, ita ut aliter sit Deus, aliter anima ejus; sed propter infirmitatem humanam dictum est, ut possis intelligere et sperare in auxilium divinae clementiae; nam visibilibus est ad invisibilia perducenda ut Psalmista ait: Sub umbra alarum tuarum protege me (Psalm. XVI, 8).

Ponam spiritum meum super eum. Secundum quod homo est, pono; secundum quod est Deus, semper habuit.

Et judicium gentibus nuntiavit. Licet omnibus imminere futurum judicium nuntiet, tamen gentibus nuntiasse, qua se specialiter quid ministerium nuntiationis (0061D)corde credulo percipere decreverunt.

Neque audiet aliquis in platea vocem ejus. Id est, non quia latam viam ambulant, sed quia angustam portam intrare student, auribus cordis ejus vocem audire contendunt.

Arundinem quassatam non confringet. Israeliticum populum, licet unum sit regnum, arundinem quassatam nominat, quia firmamentum fidei, vinculumque charitatis invicem observare neglexit, quod confringere noluit, quia locum ejus perditionis in nece ejus praebere distulit; aliter arundinem quassa tam confringet, quia modo in Ecclesia quilibet peccator solatium sive in doctrina, sive exemplis, sive in quocunque sui indiguerit, negat.

(0062A)Et linum fumigans non exstinguet. Gentilem videlicet populum non per amarissimum erroris fumum emittat, at nunc in Ecclesia linum fumigantem exstinguet, quia in aliquo paupere et despecto aliquid boni conspicit esse quod sibi prodesse potuisset: sed hoc ideo sprevit, quia eum aut peccatorem putat, aut pauperem cernit.

Donec ejiciat ad victoriam judicium. Et in nomine ejus gentes sperabunt. Ad victoriam judicium ejiciebat damnationis suae, quando morte superata surrexit, et adhuc ejiciet in die tremendi examinis, quando omnes adversarios suos in aeternam damnationem trudet.

Tunc oblatus est ei daemonium habens, caecus et mutus; et curavit eum. Homo iste gentilem populum significat, quia oblatus per praedicatores ad fidem (0062B)Christi; caecus, quia viam veritatis ignorabat; mutus, quia os ad laudem Conditoris non aperuit; daemoniacus fuit quia per idololatriam daemonibus serviebat. Hujusmodi ignorantiae deditos adhuc quotidie Ecclesia piis precibus, doctrinis et exemplis, offerre Domino non cessat.

Et stupebant omnes turbae, usque, Filius David. Viso signo stupebant, quia eum simplicem hominem ex semine David natum esse credebant, et David filium nominabant, quem misericordem esse cernebant, quia David misericors pie parcere deprehenso persecutore noverat.

Pharisaei autem audientes, dixerunt: Hic non ejicit daemones nisi in Beelzebub principe daemoniorum. Jesus autem sciens cogitationes eorum, dixit eis. Quod (0062C)negare non potuerunt male interpretati sunt, quia opus Spiritus sancti immundo spiritui deputabant. Baal ipse est Beel, zebub dicitur musca; et propter muscas quae ibi putredinem et sanguinem observabant victimarum, Beelzebut nominatus est, quod vir est muscarum, sive habens muscas.

Omne regnum divisum contra se, desolabitur; et omnis civitas vel domus divisa contra se, non stabit. Et si Satanas Satanam ejicit, adversus se divisus est, quomodo ergo stabit regnum ejus? Et est sensus: Si ego, juxta vestram sententiam, in principe daemoniorum daemones expello, saltem inde potestatis meum regnum stabile fixumque perpendere, quia me simul cum Patre tantam habere super illum cernitis (0062D)potestatem.

Ideo ipsi judices vestri erunt. Si ego in Beelzebut ejicio, in quo ejiciunt exorcistae vestri, sive apostoli, qui talem potestatem non tenent [ Forte potestatem tenent] super diabolum; sed quia illi Deo et non diabolo deputant opus suum, vos damnabiles ostendunt, quia opus Spiritus sancti immundo spiritui ascribitis.

Si autem ego in Spiritu Dei, usque, in vos regnum Dei. Si ego per Spiritum sanctum daemones ejicio, aditum credentibus regni coelestis patefactum scitote, vel etiam Ecclesiam, vel sacram Scripturam, regnum Dei nominavit, sicut alibi dicit: Regnum Dei inter vos est; et iterum: Auferetur a vobis regnum Dei et reliqua (Matth. XXI, 43).

Aut quomodo potest quisquam, usque, tunc domum (0063A)illius diripiat. Domus significat mundum; fortis, diabolum; vasa, corda sunt pravorum hominum: haec vasa diripiebat Christus, vincto diabolo, quando destructa morte surrexit, et nobis spem resurgendi et ad coeleste regnum perveniendi donavit.

Qui non est mecum, contra me est. Diabolus non cum Christo, sed contra Christum; quia Christus humilis est ac benignus, ille superbus et invidus, nostram felicitatem a Christo oblatam auferre cupit.

Et qui non congregat mecum, spargit. Christus congregat, praedicans virtutes quibus ascendendo ad intuitum divinae potentiae pertingant, diabolus vero ad vitia trahendo spargit.

Omne peccatum, usque, spiritus blasphemiae non (0063B)remittetur. Omnia peccata per poenitentiam dixit posse dimitti, spiritum autem blasphemiae dimitti posse negavit, quia sibimetipsis conscii erant sceleris sui, opusque sancti Spiritus aliorum saluti invidentes, daemoniorum principis esse dixerunt.

Et quicunque dixerit verbum contra filium hominis, usque, neque in hoc saeculo, neque in futuro. Qui propter visam carnis infirmitatem in divinitatem meam credere renuerit, per poenitentiam remissionem potest accipere; qui vero per desperationem Spiritum sanctum dicit non posse in baptismo peccata dimittere, seu sacramentum dominici corporis et sanguinis acceptum, nullam posse remissionis utilitatem, plus caeteris cibis afferre, nec hic nec in futuro saeculo percipiet remissionem: et quia desperanti (0063C)hic et in futuro negat veniam, procul dubio aliquorum remissionem in futuro indicat peccatorum, sicut sunt otiosa verba, et superfluae cogitationes, si bene agere studet, et prave gesta ante diem mortis emendare desiderat.

Aut facite, usque, ex fructu arbor agnoscitur. Arbor bona Christus est, fructificans salutem; arbor mala, diabolus perditionem proferens consentientibus sibi: sive Judaei mala arbor merito dicuntur, qui fructum bonae operationis arbori malae, id est, diabolo deputabant; unde digna reprehensione eos increpat dicens:

Ex abundantia cordis os loquitur. Id est, ex nequitia cordis vestri verba proferuntur blasphemiae.

Dico autem vobis, usque, reddent de eo rationem (0063D)in die judicii. Ac si dixisset: Si superfluae est locutionis ratio reddenda, quanto magis criminosae blasphemiae vestrae aeternam damnationem generabunt.

Ex verbis tuis, usque, condemnaberis. Id est, de bona locutione coronaberis, de mala autem damnandus eris.

Tunc responderunt ei, usque, Signum videre. Lucas dicit quod a coelo signum videre desiderarent; denique tale signum voluerunt habere divinitatis ejus, quale factum est sub Elia propheta, quando ignis de coelo veniens duos consumpsit pentecontarchos.

Qui respondens, usque, Signum nisi Jonae prophetae. Generationem malam dicit, propter transgressionem mandatorum Dei; adulteram, quia derelicto Deo (0064A)vero diversarum gentium idolis serviebat. Cui, inquit, signum de coelo divinitatis meae nolo ostendere, sed de terra passionis meae exemplum ostendam.

Sicut enim fuit Jonas, et reliqua. Si enim parasceve cum praeterita nocte numerabis, et sabbatum cum sua nocte, et noctem Dominicam cum subsequente die, tres dies invenies. Porro cor terrae sepulcrum nominavit. Jonas quia columba, sive dolens interpretatur, significat Christum, super quem Spiritus sanctus in specie columbae descendit: quia dolores nostros portavit in corpore suo super lignum. Ninive interpretatur speciosa; significat Ecclesiam decore virtutum ornatam. Quod vero Christus duas noctes et unum integrum diem in sepulcro jacuerat, significat quod simplici morte sui corporis duplam (0064B)mortem corporis et animae destruxit.

Viri Ninivitae, usque, plusquam Jona hic. Non sententia potestatis, sed vitae correctionis. Ninivitae gentem Judaeorum damnabilem esse ostendunt, quia Jonas parvo tempore tantum verbis praedicabat, Christus vero multo tempore et verbis docebat, et signa divinae potentiae ostendebat.

Regina Austri, usque, plusquam Jona hic. Haec enim gentem Judaeorum dignam damnatione esse ostendit, quia ipsa venit a finibus terrae discere sapientiam a Salomone. Judaei vero sapientiam discere a Christo renuerunt, qui est Dei virtus, et Dei sapientia, in medio eorum commorante. Regina Austri, et viri Ninivitae universitatem sanctorum significant; quia sancti per poenitentiam emendare student delicta (0064C)sua, aut praecavent ne per sapientiam peccent.

Cum autem immundus spiritus exierit ab homine. In tempore datae legis a Judaeis spiritus immundus exiebat, et modo in baptismo ab unoquoque fidelium exire compellitur.

Ambulat per loca arida, quaerens requiem et non invenit. Loca arida corda sunt credentium, non habentes humorem luxuriae; in quibus circumiens, consensum pravae suggestionis suae non inveniet.

Tunc dicit: Revertar in domum meam unde exivi. Et veniens, invenit eam vacantem, scopis mundatam et ornatam. Vacantem domum, id est, torpentem ab operibus bonis inveniet, et simulatione virtutum per hypocrisin ornatam.

(0064D)Tunc vadit, et assumit septem alios spiritus secum nequiores se, et intrantes habitant ibi. Sumens itaque septem principalia vitia, unde totius nequitiae germen pullulat; ipse vero est octavus.

Et fiunt novissima hominis illius pejora prioribus; sic erit et generationi huic pessimae. Pejus enim fuit Israelitico populo post depravatam legem, quam in Aegypto ante legem, et unicuique hominum melius est viam veritatis non agnoscere, quam de agnita retro redire.

Adhuc eo loquente ad turbas, ecce mater ejus et fratres stabant foris, quaerentes loqui ei. Dixit autem ei quidam: Ecce mater tua et fratres tui foris stant, quaerentes te. Non simpliciter ut aestimatur, sed cum dolo matrem et fratres foris stare perhibebat cupiens (0065A)explorare utrum praeponeret maternum affectum praedicationis officio.

At ille respondens, usque, meus frater, soror et mater. Non quasi nesciens interrogat aut matrem, et mater temere filios despiciens, quia in lege jubebat patrem et matrem honorare; sed ostendere volens majorem esse spiritalem propinquitatem quam carnalem; sicut alibi dixit discipulis suis: Qui amat patrem aut matrem plus quam me, non est me dignus (Matth. X, 37). Mystice vero mater Synagoga, et Judaei foris stare dicuntur, quia credenti gentilitate intrare in fidem Christi nequibant. Sed interrogat aliquis quomodo populus gentilis voluntatem Patris facientis mater Christi fieri possit: sed quia credendo fratres et sorores efficiuntur, procul dubio mater (0065B)fit praedicando, quando alios Deo doctrinis ad fidem generat.

CAPUT XIII. In illo tempore exiens Jesus de domo. De Israelitico videlicet populo, in quo ex virgine carnem sumpsit.

Sedebat secus mare. Id est, per apostolos diversis nationibus praedicabatur in mundo.

Et congregatae sunt ad eum turbae multae. Per praedicatores turbae credentium ad Christum collectae sunt.

Ita ut naviculam ascenaeret, usque, In parabolis dicens. Navicula significat Ecclesiam, quae fluctibus persecutionum circumdata est in mundo. Qui vero in littore stant, et nec fluctibus maris tanguntur, nec (0065C)in navem possunt ascendere, et non carent verbo Dei, significat eos qui noviter ad fidem venientes, errore sunt infidelitatis exuti, et adhuc per lavacrum baptismatis Ecclesiam non intraverunt. Sive turba, quae in littore stabat, significat eos qui hic in soliditate fidei perseverant, et nec errore infidelitatis tanguntur, nec adhuc januam paradisi intrare sinuntur.

Ecce exiit qui seminat seminare semen suum. Christus exiit de sinu Patris in mundum, semen doctrinae suae spargere per se, et per praedicatores suos, ut fructus bonae operationis in cordibus fidelium cresceret.

Quaedam ceciderunt secus viam, et volucres comederunt ea. Secus viam semen cadit verbi Dei, quando (0065D)cor auditoris pravis cogitationibus auditam praedicationem conculcat, et immundi spiritus ea de memoria tollunt.

Alia autem ceciderunt in petrosa, ubi habebant terram multam: et continuo exorta sunt, etc. Petrosa significant duritiam cordis, ubi non est altitudo terrae, id est, studium disciplinae, sole orto persecutionis, sive occultae tentationis arescit verbum Dei in corde susceptum cum gaudio, quia caret radice charitatis.

Alia ceciderunt inter spinas, et creverunt spinae, et suffocaverunt ea. Spinae significant divitias, quae cor pungunt doloribus, ne a quaerentibus inveniantur; et cum inventae fuerint, ne reserventur; et intentionem (0066A)possidentis vulneratam ad aeternam damnationem trahunt.

Alia vero ceciderunt in terram bonam, usque, aliud tricesimum. Bona terra significat corda perfecta, in quibus verbum Dei in alio generat fidem Trinitatis, quam significat tricenarius numerus; in alio loco perfectionem bonorum operum, quod sexagenarius; in alio perseverantiam, quae ad aeternam ducit remunerationem, quod in centenario numero figuratur. Alii in tricenario conjugatos, in sexagenario viduatos, in centenario virgines voluerunt intelligere.

Qui habet aures audiendi, audiat. Qui habet voluntatem, auribus cordis intelligat.

Et accedentes discipuli, dixerunt ei: Quare in parabolis loqueris eis? et reliqua. His non est datum, ut (0066B)Marcus ait; illis autem, quia fortissimi, omnia in parabolis fiunt. Qui enim intrare student in sanctuarium Dei, intelligent novissima mysteriorum regni Dei. Et recte in parabolis audiunt, quia clausis sensibus cordis veritatem cognoscere nolunt.

Qui autem habet, dabitur ei, et abundabit; qui autem non habet, etiam quod habet, aufertur ab eo. Qui amorem habet verbi, dabitur ei et sensus intelligendi quod amat; quia vero non habet amorem audiendi, simul naturali ingenio, vel litterali exercitio aliquid habere videatur, etiam hoc non amittat, ut nulla verae sapientiae dulcedine gaudeat. Et licet specialiter de apostolis dictum esse videatur, quibus datum est charitatem fideique potitis nosse mysterium regni Dei; et Judaeis quia in parabolis videntes non (0066C)videbant, et audientes non intelligebant quod legis litteram essent amissuri; potest tamen et generaliter accipi, quia saepe ingeniosus doctor se privat sapientia negligendo, quam simplex et studiosus elaborando degustat: et idcirco nonnunquam studiosus tarditatem intelligentiae permittit, ut eo majora retributionis praemia inveniat, quo magis elaborat studio inventionis.

Ideo in parabolis loquor eis, quia videntes non vident, et audientes non audiunt, neque intelligunt.

Nunc aperit apostolis quod ideo turbis in parabolis loquebatur, quia superba intentione se videntes et audientes aestimabant: et ob hoc se coelesti magisterio subdere nolebant, ut simplicibus et humilibus (0066D)mysteria coelestia cognoscentibus, ipsi remanerent vacui intelligentiae spiritalis. Non absurde ad hoc dicimus Judaeos fuisse excaecatos, ne dicta in parabolis a Domino intelligerent, ut fide ejus irritata, eum crucifigerent, a quo post resurrectionem, ejus miraculis quae fiebant in nomine territi, tanto amplius de reatu mortis Domini humiliati, eum vehementius diligerent, quanto sibi tantum scelus dimissum esse gauderent: quod tanta erat superbia, ut tali esset humiliatione dejicienda.

Ut adimpleretur in eis prophetia Isaiae prophetae dicentis: Auditu audietis, et non intelligetis, et videntes videbitis, et non videbitis. Haec de turbis, quae habent visum et auditum corporis extrinsecus, et semetipsos (0067A)privaverunt visu et auditu corporis et cordis intrinsecus.

Incrassatum est enim cor populi hujus. Incrassatum dicit cor Judaeorum malitiae crassitudine, et abundantia peccati.

Auribus graviter audierunt. Quia verbum Domini ingrate susceperunt, et oculos suos clauserunt, et post salutem non meruerunt: quia non natura, sed voluntate caeci sunt.

Vestri autem beati oculi, quia vident, et aures vestrae, quia audiunt. Amen quippe dico vobis, quia multi prophetae et justi cupierunt videre quae videtis, et non viderunt, et audire quae auditis, et non audierunt. Abraham, Isaias et Micha prophetae viderunt, sed a longe aspicientes, et speculum in aenigmate salutantes: (0067B)apostoli vero Dominum in praesentiarum habentes, non opus habebant per angelos aut per varias doceri visionum species. Quos vero Matthaeus prophetas et justos appellat, hos Lucas prophetas et reges nominavit. Quia nimirum ipsi sunt reges magni, qui tentationum suarum motibus non consentiendo succumbere, sed regendo noverunt praeesse.

Aliam parabolam proposuit illis, dicens: Simile est regnum coelorum homini qui seminavit bonum semen in agro suo. Bene similis dicitur, qui ei per omnia aptus esse robatur. Bonum itaque semen in agro corporis sui seminat, quia semen bonae voluntatis ad operum perfectionem perducere studet.

Cum autem dormirent homines, venit inimicus ejus, et superseminavit zizania in medio tritici, et abiit. Haec (0067C)quidem sententia cautos nos esse admonet, ne dum torpemus inertia, diabolus foeditatem vitiorum super semen bonae voluntatis spargat.

Cum autem crevisset herba, et fructum fecisset, tunc apparuerunt et zizania. Accedentes autem servi patrisfamilias, dixerunt ei: Domine, nonne bonum semen seminasti in agro tuo? etc. Hic nobis patientiae exemplum praebetur, ut sicut paterfamilias in dolo inimici patiens fuit, sic in aliqua nos laesione non statim ad vindictam, sed magis ad tolerantiam recurramus.

Servi autem dixerunt ei, usque, eradicatis simul cum eis et triticum. Hic denique discretionis et tolerandi malos habemus exemplum, ne si magis ulciscendo (0067D)talionem malis reddamus, bonis praebeamus scandalum imitationis.

Sinite utraque crescere, usque, triticum autem congregate in horreum meum. Hinc habere docemur longanimitatem patientiae, ut longanimitate justitiam meditemur, et in judicio patientiam non negligamus.

Aliam parabolam proposuit illis, dicens: Simile est regnum coelorum grano sinapis, quod accipiens homo seminavit in agro suo. Quod minimum quidem est omnibus seminibus: cum autem creverit, majus est omnibus oleribus: et fit arbor, ita ut volucres coeli veniant, et habitent in ramis ejus. Granum sinapis praedicatio est Evangelii, et notitia Scripturarum, quae ducit ad vitam. Qui seminat, sensus noster et animus est, (0068A)qui suscipiens granum praedicationis, et humore fidei fovens facit in agro pullulare pectoris sui. Quae minima est omnibus disciplinis, quia ad primam doctrinam fidem non habet, quando Deum qui est auctor vitae mortuum, et scandalum praedicat crucis. Haec philosophorum dogmatibus multo minor esse videtur comparata, sed quia eorum documenta in modum olerum emollita, cito crescunt et corruunt; haec minima cum in anima credentis, vel in toto mundo fuerit praedicata, non in olera, sed in arborem crescit, ita ut in ramis ejus, id est, dogmatum diversitatibus animae requiescant. Potest in grano sinapis dominicae incarnationis humilitas designari, quod acceptum homo Joseph sepelivit in horto, crevit vero in arborem, quia surgens ascendit in coelum. (0068B)Ramos expandit, id est praedicatores, in quibus quique fideles ab hujus vitae fatigatione requiescerent, spargit.

Aliam parabolam locutus est eis: Simile est regnum coelorum fermento, quod acceptum mulier abscondit in farinae satis tribus, donec fermentatum est totum. Haec mulier est supradicta apostolica praedicatio, sive Ecclesia ex diversis gentibus congregata; haec tulit fermentum, id est notitiam Scripturarum, et abscondit in farina satis tribus: ut spiritus, et anima, et corpus, non discrepent inter se, sed consentientes in unum, quodcunque a patre postulaverint, impetrent. Sive mulier Ecclesia in propagines filiorum Noe, per fermentum fidei non ad triplicem, sed ad divinitatis unitatem perducit, et secundum Platonem (0068C)tres passiones humanae animae per fermentum adunamus, quando ex rationabili quod in cerebro putavit, prudentiam possidemus; in irascibili contra vitia, quod in felle putabat, rigorem tenemus, in concupiscibili, quod in jecore aestimabat, desiderium virtutum sumimus. Satum genus est mensurae apud Palaestinos, habens unum et dimidium modium.

Haec omnia in parabolis locutus est Jesus ad turbas et sine parabola locutus est nihil. Nam infidelibus turbis hucusque in parabolis loquitur. Discipuli, id est credentes, domi interrogant, ut secreta mysteria sciant.

Aperiam in parabolis os meum, etc. Hoc testimonium de septuagesimo psalmo sumptum est, et ex persona Domini dicitur. Quia non est inventus neque (0068D)in coelo neque in terra, neque subtus terram, qui dignus sit aperire librum, et solvere signacula ejus.

Tunc dimissis turbis venit in domum, et accesserunt ad eum discipuli ejus dicentes: Edissere nobis parabolam zizaniorum agri. Dimissis Judaeorum turbis, ingreditur ecclesiam gentium, et ibi discipulis fidelibus devote discentibus, divina exponit sacramenta. Quae ergo a Domino sunt exposita, his debemus fidem accommodare; quae autem tacita sunt, et nobis relicta, breviter perstringamus. Homines dormientes, magistri sunt Ecclesiae; servi, angeli sunt, qui quotidie vident faciem Patris. Sed magistris vigilandum est, ne inimicus, id est, diabolus, superseminet zizania, hoc est haereticorum dogmata. In eo quod dicit, (0069A)Sinite utraque crescere, poenitentiae locus datur, ne cito amputemus fratrem. Huic sententiae contrarium videtur illud Apostoli: Cum hujusmodi, nec cibum sumite. Sed inter triticum et zizaniam, quandiu herba est, aut nulla aut difficilis est distantiat et hic monemur a Domino, ne ubi quid ambiguum est, cito sententiam proferamus, sed Deo judici terminum reservemus.

Simile est regnum coelorum thesauro abscondito in agro, usque, et emit agrum illum. Thesaurus absconditus est coeleste desiderium: ager, disciplina coelestis studii est, in quo abscondetur thesaurus a favore humano, ut ab immundis spiritibus servetur. Quem profecto agrum venditis omnibus comparat, qui cuncta sua terrena desideria per custodiam coelestis (0069B)desiderii calcat. Sive thesaurus in agro duo sunt testamenta, in quibus multa sentiens latere, per contemptum temporalium rerum otium sibi comparat, ut sit dives in agnitione Dei; quod thesaurum tunc non invidia celat, sed abscondit ne perdat.

Iterum simile est regnum coelorum homini negotiatori, quaerenti bonas margaritas, etc. Inventa una margarita pretiosa, omnia quae habuit vendidit; quia in comparatione coelestis vitae omnia habita vilescunt. Si vero sanctos homines scrutare vis, unum Jesum Christum, qui absque culpa est, omnibus meliorem invenies. Si intellectum quaeris, illum solum caeteris praeeminere probaveris: In principio erat verbum (Joan. I, 1), et mandatis omnibus sic charitas est (0069C)excellentior, in qua omnia restaurantur, et in caeteris libris Evangelium fortius esse probatur.

Iterum simile est regnum coelorum sagenae missae in mare, usque, malos autem foras miserunt. Sagena significat Ecclesiam, quae omnes communiter ad veniam peccatorum invitat: quae ad littus, id est, ad finem saeculi trahitur per doctrinam praedicatorum, (0070A)et in fine saeculi in coelestes mansiones recipiuntur, impii vero in exteriores tenebras mittuntur.

Ait illis Jesus: Ideo omnis scriba doctus, usque, Nova et vetera. Admonet apostolos, ut quidquid in Evangelio praedicarent, legis et prophetarum vocibus comprobarent; ac si aperte diceret: Ille in sancta Ecclesia doctus praedicator est, qui et nova scit proferre de suavitate regni, et vetusta dicere de terrore supplicii.

Et factum est, cum consummasset Jesus parabolas istas, usque, sapientia haec et virtutes. Differt inter Synagogam, quae congregatio, et Ecclesiam, quae vocatio interpretatur, quod pecora et inanimata quaeque congregari possunt, convocari autem nisi ratione utentia non possunt; ideoque rectius novae (0070B)gratiae populum quasi rationabile ad unitatem fidei convocatam Ecclesiam nominare placuit ecclesiasticis viris, quam Synagogam, quasi irrationabilium congregationem.

Nonne hic est fabri filius, usque, et scandalizabantur in eo. Error Judaeorum salus est gentium. Nequaquam sine certi mysterii causa, Christus in carne apparens, fabri filius appellari voluit. Veraciter faber est pater ejus, qui omnia quae in coelo et in terra sunt fabricavit ex nihilo; et quia adhuc quotidie vasa irae in vasa misericordiae fabricat.

Jesus dixit eis: Non est propheta sine honore, nisi in patria sua. Non solum ipse prophetarum caput, sed Elias, Jeremias et caeteri quique minores in propriis quam in exteris civitatibus habebantur; (0070C)quia propemodum naturale est cives civibus invidere, sicut Judaei non praesentiam operum, sed fragilitatem considerabant naturae.

Et non fecit ibi virtutes multas propter incredulitatem illorum. Nolebat enim illis miracula divinitatis suae aperire, ne quo magis cernerent clarescere divinitatis potentiam, eo magis despecta veritate damnabiles fierent.

LIBER TERTIUS. CAPUT XIV. (0069D) In illo tempore audivit Herodes tetrarcha famam de Jesu. Et ait pueris suis: Hic est Joannes Baptista: ipse surrexit a mortuis, et ideo virtutes operantur in eo. Herodes bene sentiens de resurrectione mortuorum, omni modo pueris suis praedicabat quod sancti in majori virtute resurgent, quia Joannem nulla signa facientem, resurgere de morte putavit, Judaei vero Christum non resurgere, sed sublatum a discipulis crediderunt; quia Joannem ideo virtutes facere dixit, qui a morte resurrexisset, et promptiorem animum gentium ad fidem alienigena ostendit, quam Judaeorum.

Herodes enim tenuit Joannem, et alligavit eum, et posuit in carcerem propter Herodiadem uxorem fratris sui. Dicebat enim illi Joannes: Non licet tibi habere (0070D)eam, etc. Vetus historia narrat Philippum majoris Herodis filium, sub quo Christus fugit in Aegyptum, Arethae regis filiam accepisse uxorem; sed exortis simultatibus inter socerum et generum, nec non et inter fratres tulisse Aretham de Philippo filiam suam, dedisseque eam Herodi quasi inimico Philippi, ad augmentum injuriae. Sed Herodes a Joanne increpatus, eo quod viventis fratris uxorem acceperat, magis amans uxorem quam praecepta Dei, volebat Joannem occidere: sed timens populum ab eo baptizatum, argumentum invenit juramenti, ut cogitatum scelus perficeret, sicut in sequentibus manifestatur.

Die autem natalis Herodis, saltavit filia Herodiadis, usque, et propter eos qui pariter recumbebant, jussit dari. Duo namque mortalium leguntur celebrasse (0071A)natale suum, sed uterque illud foedavit sanguine: et monent nos, magis timorem mortis timendo diem, quam nativitatis celebrare luxuriando. Non potest excusari Herodes propter homicidium, quia ad hoc juraverat, ut futurae occasioni machinas praepararet. Timebat Herodiadis enim ut illicitae nuptiae solverentur, propter quod praemonebat filiam caput ejus postulasse, ut linguam haberet in potestate quam sciebat velle prohibere incestum. Nequaquam enim Herodes pro hujusmodi petitione contristatus est; sed mos est historicorum ita res narrasse sicut tunc a praesentibus facta fuisse videbantur: simulabat enim tristitiam in facie, cum laetitiam haberet in mente.

Misit quoque, et decollavit Joannem in carcere, (0071B)usque, et tulit matri suae. Decollatio Joannis significat Judaeos Christum, qui caput est prophetarum, perdidisse: minutus est Joannes capite, exaltatus est Christus in cruce, quia Christum oportebat crescere, Joannem autem minui.

Et accedentes discipuli, usque, Venerunt et nuntiaverunt Jesu. Isti vero qui sepelierunt, et nuntiaverunt, illos significare videntur qui lege sibi carnaliter exstincta, ad gratiam transierunt Salvatoris, quia sepultura Joannis abolitionem significat legis.

Quod cum audisset Jesus, secessit, usque, in locum desertum seorsum. Non timore mortis, sed parcendo inimicis, ne homicidium homicidio jungerent. Aliter, truncato capite Joannis, id est, perdito Judaeorum oraculo prophetiae, Christus secessit in desertum (0071C)Ecclesiae, quae ante virum non habuit.

Et cum audissent turbae, secutae sunt eum pedestres de civitatibus. Proprio eum labore secutae sunt turbae gentium, de pristinis erroribus ad fidem Christi conversae.

Et exiens vidit turbam multam, et misertus est eis, et curavit languidos eorum. Ut plena fides statim praemium consequeretur: egressus ergo Jesus, significat, quod turbae voluntatem habuerunt eundi, non vires praeveniendi; et ideo egreditur, ut misereatur.

Vespere autem facto, accesserunt ad eum discipuli dicentes: Desertus est locus, et hora jam praeteriit: dimitte turbas, etc. In illo vespere, quando verus sol (0071D)appropinquante fine saeculi, occubuit, significat quod Judaei murmurabant contra gentes, quod magis apti essent quaerere sibi escas in conventiculis haereticorum, quam divinorum uti pastione librorum.

Jesus autem dixit eis: Non habent necesse ire; date illis vos manducare. Ad fractionem eos panis provocat, ut illis se non habere testantibus, exhibitio signi manifestior fieret: et simul insinuans nostra corda per eos pascenda quorum sunt exemplis ad amanda coelestia suscitata. Si quem movet quod Joannes dicit, Dominum tentare Philippum, unde escae possint turbae dari, et caeteri evangelistae narraverunt discipulos dixisse Domino: Dimitte turbas, et reliqua; quibus ille, secundum Matthaeum, respondit: Non habent necesse ire. Intelligitur post haec (0072A)verba Dominum inspexisse, et Philippo dixisse quod Joannes commemorat: deinde quod Joannes a Philippo, hoc Marcus a discipulis responsum esse commemorat, volens intelligi hoc ex ore caeterorum respondisse Philippum.

Responderunt ei: Non habemus hic, nisi quinque panes, et duos pisces. Per quinque panes, quinque sunt libri legis Moysi designati; per duos pisces, prophetiae et psalmodiae: hanc triplicem distinctionem Instrumentum Vetus edocet, dicente Scriptura: Quia oportet impleri omnia quae scripta sunt in lege Moysi et Psalmis de me (Luc. XXIV, 44).

Qui ait eis: Afferte illos mihi huc. Audi, Marcion, audi, Manichaee; jubet ut illa sanctificet, atque multiplicet: in quem sperant oculi omnium, qui omne (0072B)animal implet benedictione, escam omnibus tribuens.

Et cum jussisset turbam discumbere supra fenum. Discumbere est flores et voluptates istius saeculi, et illecebras carnis, mentis despectu calcare; sive, secundum alium evangelistam, super terram quingenos et centenos, quia per poenitentiam quinquagenarii, ad perfectionem centenarii ascenditur. Diversi discubitus diversi sunt Ecclesiarum conventus.

Acceptis quinque panibus, et duobus piscibus. In manus accepit, quia opere omnia ipse complevit.

Aspiciens in coelum. Quia inde nobis auxilium sperare docuit.

Benedixit ac fregit. Quia quidquid haberent sanctitatis lex et prophetae, ostendit.

Et dedit discipulis panes, usque, et saturati sunt. (0072C)Qui videlicet sacramenta Veteris Testamenti sua distributione Dominus primum praedicatoribus Evangelii patefecit; deinde illi omnium gentium turbis spiritalis alimoniae refectionis praebuerunt.

Et tulerunt reliquias duodecim in cophinos plenos fragmentorum. Duodecim cophini, duodecim apostoli sunt, qui inde sacramenta collegerunt, quia quae a rudibus intelligi nequeunt, a perfectis inquirenda sunt.

Manducantium autem fuit numerus quinque millia virorum, exceptis mulieribus et parvulis. Necdum ista multitudo ad septenarium pervenit numerum: quatuor millia comedunt, quinque pisces significant eos qui in saeculari adhuc habitu positi, exterioribus (0072D)bene noverunt uti. Quatuor millia septem panibus, sublimes sunt spiritali intus gratia eruditi, mulieres et parvuli, sexus et fragilis aetas minor, qui munere adhuc indigni sunt.

Et statim jussit Jesus discipulos ascendere in naviculam, et praecedere eum trans fretum, donec dimitteret turbas. Quare discipulos abegerit, solus in monte oraturus Joannes manifestat, cum dicit eum fugere, ne eum regem facerent. Ubi docemur ut in bonis quae facimus, humani favoris retributionem vitemus. Marcus dicit quod Dominus coegerit discipulos suos transfretum ad Bethsaidam praecedere, quae est in Galilaea civitas Andreae et Petri. Quid est quod Lucas dicit, quia Joannes secessit in locum desertum, qui est Bethsaida, et reliqua, potest intelligi, ni fallor, (0073A)cum non dicit, Quae est Bethsaida, sed, Qui est; quod ipsam intelligi non voluerit civitatem, sed desertum locum ad confinia ejus pertinentem.

Et dimissa turba, ascendit in montem solus orare. Docet nos a terrenis progredi, et ad verticem curae sublimioris ascendere.

Vespere autem facto, solus erat ibi. Navicula autem in medio mari jactabatur fluctibus, erat enim contrarius ventus. Labor hic adversitates istius saeculi et flatus spirituum immundorum, qui ad coelestis patriae littus pervenire conantur, significat.

Quarta autem vigilia noctis, venit ad eos, ambulans supra mare. Ultima vigilia ostendit quod his divina pietas praebet auxilium qui in pressuris fragilitatem (0073B)humanam, et pusillanimitatem suarum virium considerant.

Et videntes eum, usque, quod phantasma est. O Marcion et Manichaee, si Dominus non est natus ex Virgine, sed in. phantasmate visus, quomodo nunc apostoli timent, ne phantasmata videant?

Et prae timore clamaverunt. Confusus clamor, et incerta vox magni timoris judicium est; sed juxta Psalmistam: Prope est Dominus omnibus invocantibus eum in veritate.

Habete fiduciam, ego sum, nolite timere. Quod primum versabatur in causa, hoc curat, dicens: Habete fiduciam: et quod sequitur, Ego sum: nec subjungit quid sit, fecit ut ex nota voce eum intelligerent; (0073C)sive ut eum ipsum esse repeterent, quem locutum ad Moysem noverant: Haec dices filiis Israel, Qui est, misit me ad vos.

Respondens autem Petrus dixit: Domine, si tu es, jube me ad te venire super aquam. At ipse ait: Veni. In omnibus namque locis ardentissimae fidei Petrus invenitur, et eodem ardore fidei, hic quasi manifeste dicit: Tu praecipe, et subito solidantur aquae: ac sic fiet corpus leve quod per seipsum est grave. Et descendens Petrus de navicula, ut veniret ad Jesum. Qui dicunt non veram carnem Christi ambulare super aquas, dicant quomodo Petrus ambulaverit, quem verum hominem non negabunt.

Videns vero ventum validum, timuit: et cum coepisset mergi, clamavit dicens: Domine, salvum me fac. Relinquitur (0073D)paululum, ut fides augeatur, et intelligat se non facilitate postulationis, sed potentia Domini conservatum.

Et continuo extendens manum, apprehendit eum, et ait illi: Modicae fidei, quare dubitasti? Quem alibi negantem respexit, hic ei manum porrexit, ne in profundum mergeretur. Si Petrus, quem superius ardentissimam fidem habere diximus, taliter reprehenditur, quid nobis dicendum est, qui hujus modicae fidei nec minimam habemus portiunculam. Mystice vero Petrus Ecclesiam significat ad coelestem patriam tendentem, et hujus saeculi fluctus recto fidei vestigio, et bonorum operum studio calcantem. Quod autem a tenore fidei paululum reflectitur, et in tempestate (0074A)territus, fluctibus mergi coepit, infirmiores in Ecclesia, quos turbo tentationum terret, exprimit, quos ne funditus mergantur divinae protectionis dextera extrahit.

Et cum ascendisset in naviculam, cessavit ventus. In quodcunque enim cor Deus per gratiam sui amoris venerit, mox universa mundi vitiorumque et spirituum malignorum praelia compressa quiescunt.

Et cum transfretassent, venerunt in terram Genesar. Terra dicitur Genesar, eo quod sit juxta stagnum Genesareth: quemadmodum Tiberiades dicitur a proxima civitate, quae Cenereth vocabatur, sed ab Herode tetrarcha restaurata, in honorem Tiberii Caesaris Tiberias appellata est. Interpretatur ergo Genesar ortus principium; tunc enim nobis plena retribuetur (0074B)tranquillitas, quando nobis per Christum paradisi restituitur haereditas.

Et cum cognovissent eum viri loci illius, miserunt in universam regionem illam, et obtulerunt ei omnes male habentes. Et rogabant eum ut vel fimbriam vestimenti ejus tangerent; et quicunque tetigerunt, salvi facti sunt.

In facto hoc firma gentium fides designatur. Qui praesentium salute non contenti, per circuitum variis erroribus deceptos invitant, ut ad verum medicum currant. Fimbriam minimum mandatum intellige, quod transgredi non licet; vel assumptionem carnis, per quam venimus ad verbum Dei.

CAPUT XV. Nam Deus dixit: Honora patrem tuum, et matrem; (0074C)et qui maledixerit patri vel matri, etc. Honor in vitae necessariis ministrandis et maledictio in detrahendis insinuatur. Hanc legem scribae et Pharisaei subvertentes, docuerunt pessimos filios dicere parentibus: Munus quod ex me est tibi proderit, ut illi timentes accipere quod Deo viderunt mancipatum, magis eligerent inopem ducere vitam, quam de consecratis comedere.

Hypocrita, bene de vobis prophetavit Isaias, dicens: Non quod bonus esset sermo de malitia eorum prophetatus, sed quia bene conveniebat moribus eorum. Labiis enim eum honorabant, ubi dicebant: Magister, scimus quia verax es, et viam Dei in veritate doces, et non est tibi cura de aliquo, non enim respicis personam hominum (Matth. XXII). Sed cor eorum (0074D)longe fuit ab eo, ubi voluissent eum capere in sermone, testante Luca, qui ait, quando dicebant: Licet censum dare Caesari, an non (Matth. XXII).

Non quod intrat in os, communicat hominem, sed quod procedit ex ore. Cibi qui in lege prohibiti sunt, et quibus gentes utuntur, Judaei communes nominant, et comedentem coinquinare putant; sed Salvator omnia munda esse ostendit, quae cum munda percipiuntur conscientia. Si haec ita se habent, quomodo potest stare quod Paulus ait: Non potestis calicem Domini bibere, et calicem daemoniorum (I Cor. X). Sciendum igitur quod ipsi sibi et Dei creatura per se quidem mundi sunt, sed idolorum ac daemoniorum invocatio facit ea immunda.

(0075A)Scis quia Pharisaei audito verbo scandalizati sunt. Scis quia in isto sermone omnis superstitio observationum Judaicarum destruitur, qui in sumendis abominandisque cibis religionem suam sitam arbitrantur.

Omnis plantatio, quam non plantavit meus Pater coelestis, eradicabitur. Si ita est, quid est quod Paulus ait: Ego plantavi, Apollo rigavit, sed Deus dedit incrementum (I Cor. III); sed solvitur quaestio in eo quod dicit: Deus autem incrementum dedit. Plantat Deus, et nemo potest eradicare illam plantationem, nisi illa tribuerit ad sensum. Unde in Isaia dicitur: Ego vos plantavi vineam, quomodo conversi estis in amaritudinem vitis alienae.

Sinite illos, usque Ambo in foveam cadunt. Pharisaeos (0075B)praecipit dimittendos arbitrio suo, sicut Apostolus dicit: Haereticum hominem post unam et secundam contentionem devita. Merito caeci caecorum duces dicuntur, qui non solum sibi ne in laqueum incidant prospiciunt, sed sibi etiam obsequentes ad praecipitium mortis secum trahunt.

Adhuc et vos sine intellectu estis. Corripiuntur apostoli a Domino, quod in re manifesta mysticam quaerant intelligentiam.

Quae autem procedunt de ore, de corde exeunt, et ea coinquinant hominem. Ergo animae principale non juxta Platonem in cerebro, sed juxta Christum in corde est; unde diabolus adjutor cogitationum malarum et incentor non auctor esse potest. Non enim scit occulta rimari cordis, sed ex corporis habitu (0075C)quid versemus intrinsecus aestimare; et cum quemlibet alicui vitio intentum videt, illicit, et seducere festinat.

Et egressus inde Jesus, secessit in partes Tyri et Sidonis. Hic denique calumniatoribus derelictis, in partes exterarum gentium secedit.

Et ecce mulier Chananaeae, a finibus illis egressa clamavit, dicens: Miserere mei, Domine fili David. Haec mulier Ecclesiam significat, de prisco vanae conversationis habitaculo ad Dominum venientem.

Filia mea a daemonio vexatur. Ecclesia scilicet jam credens pro populis suis, ut et ipsi ab errore salventur, divinae supplicat pietati. Item haec filia anima quaelibet est, in Ecclesia malignorum spirituum deceptionibus mancipata, pro qua mater Ecclesia (0075D)sollicita Dominum interpellat, ut dum ipsa suis studiis non valet, ille eam interius ad agnitionem verae lucis inspirando excitet.

Tropologice vero filia a daemonio vexata cujuslibet est conscientia, sordibus vitiorum polluta, cujus emendationem a pio Conditore debet continuis flagitare lamentis.

Qui non respondit ei verbum. Noluit respondere, ne contrarius sententiae suae videretur, qua dixit: In viam gentium ne abieritis (Matth. X), et propter hoc calumniatoribus occasionem daret. Mystice autem Dominus, si Ecclesiae primae lacrymae postulata non impetrant, obstinato est clamore frequentandus, et sanctorum ejus sunt appetenda suffragia, ut ipsi (0076A)Domino supplicent pro audienda Ecclesia. Sicque fit ut si mentem ab intentione non mutaverit, nequaquam fructu petitionis fraudetur.

Dimitte eam, quia clamat post nos. Hoc faciebant discipuli, ignorantes mysteria Domini, sive pro Syrophoenissa misericordia commoti, vel importunitate ejus carere cupientes, ne quasi medicum inclementem crebrius inclamaret. Quod Marcus istam mulierem dicit ad Dominum in domo venisse, et Matthaeus quasi post ambulantem clamare, ita intelligendum est, quod primum venerit ad Jesum mulier, ubi erat in domo, sed ibi responso non impetrato, egredientem secuta sit, donec meruit audire quod sequitur:

Non sum missus nisi ad oves quae perierunt domus (0076B)Israel. Non quod ad gentes missus non sit, sed quod primum ad Israel missus sit, ut, illis non recipientibus Evangelium, justa fieret ad gentes transmigratio ejus.

Non est bonum sumere panem filiorum, usque Dominorum suorum. Mira sub persona mulieris Ecclesiae fides praedicatur, patientia et humilitas. Fides, qua credidit salvari posse filiam suam. Patientia, qua toties contempta, in precibus perseverat. Humilitas, qua se non canibus, sed catulis comparat. Mensa quoque est Scriptura sancta, de qua catuli non crustas de pane puerorum edunt, sed micas. Quia conversi ad fidem, qui erant in gentibus despecti, non litterae superficiem in Scripturis, sed spiritalem sensum, quo proficere possint, inquirunt. Et hoc sub mensa, (0076C)quia sui cordis et corporis officia ad implenda divina praecepta supponunt.

O mulier, magna est fides tua, etc. In hac muliere fides laudatur gentium, quae mox ad praedicationem apostolorum perfectam sibi suisque obtinebat salutem.

Et sanata est filia ejus ex illa hora. Propter humilem fidelemque sermonem matris, daemonium deseruit filiam; ubi datur intelligi quod per confessionem in baptismo, a diabolo liberentur parvuli, qui necdum per se aliquid possunt boni aut mali.

Et cum transisset inde Jesus, venit secus mare Galilaeae, et ascendens in montem, sedebat ibi. Id est, peracta dispensatione salutis gentium, per praedicatores (0076D)in Judaeam revertitur. Ascendit in montem, provocans nos ad coelestia; sedebatque ibi, monstrans in coelestibus requiem esse quaerendam.

Et accesserunt ad eum turbae multae, habentes secum mutos, etc. Sedente ergo Domino in monte, hoc est, gloriose in arce coelorum regnante, turbae fidelium devota mente accedunt, et secum ducunt mutos verbo confessionis, caecos errore infidelitatis, surdos praelatorum praeceptis inobedientes, claudos in operibus pravis, debiles peccatorum sarcina: quos omnes evangelicis documentis, ad pedes Jesu projiciunt, quia eos curandos humanitati ejus subjiciunt.

Jesus autem convocatis discipulis suis, ait: Misereor turbae, usque Ne deficiant in via. Hic affectus et (0077A)compassio humanae fragilitatis exprimitur, et exemplum magistris praebetur, consilia cum discipulis communicanda. Turbam vero triduo illum sustinentem, id est, in fide sanctae Trinitatis, sive ante legem, sub lege, sub gratia secum perseverantem: Dominus non vult jejunam dimittere pastione sacrae monitionis, ne lassescens in hujus vitae itinere, ad optatam mansionem non perveniat.

At illi dixerunt: Septem panes, et paucos pisciculos. In septem panibus Novi Testamenti Scriptura designatur, in qua per gratiam sancti Spiritus mentium epulas invenimus; in pisciculis vero sanctos accipimus, per quos fit eadem condita Scriptura.

Et praecepit turbae discumbere super terram. In refectione quinque panum super fenum turba discubuit, (0077B)hic vero super terra, quia in lege jubemur desideria carnis calcare, in Novo vero Testamento ipsas facultates temporales relinquere.

Et accipiens Jesus septem panes et pisces, etc. Per fractionem panum apertionem significat sacramentorum, quibus per Apostolorum distributionem mundus erat nutriendus. Quod autem gratias egit, gaudium suum ostendit de salute generis humani, et nos ad agendas Deo gratias in omnibus informavit.

Et comederunt omnes, et saturati sunt. Saturantur, qui internae dulcedinis pastum invenire memoriae commendant.

Et quod superfuit de fragmentis tulerunt septem sportas plenas. Sporta, quae contexitur ex junco et (0077C)palma, significat sanctos et perfectos quosque in Ecclesia, qui viriditate fidei et altitudine spei coelestium praemiorum capaces sunt, ad accipienda altiora quaeque praecepta et consilia, quia generalem populi Dei conversationem mentis atque operis sublimitate transcendunt.

Erant autem qui manducaverunt quatuor millia hominum, extra mulieres et parvulos. Bene quatuor millia fuisse leguntur, ut ipso numero eos doceret evangelicis pastos esse cibariis, sive quatuor virtutibus refectos. Prudentia scilicet, in qua cognitio fit rerum appetendarum et fugiendarum. Temperantia, in qua est refrenatio terrenae cupiditatis. Fortitudine, in qua est animi firmitas adversus temporales molestias. Justitia, quae per caeteras omnes diffunditur (0077D)dilectione Dei et proximi. In mulieribus et parvulis infirmos et ad seducendum faciles intelligimus.

Et dimissa turba, ascendit in naviculam, et venit in fines Magedan. Hunc locum licet Marcus Dalmanutha nominaverit, tamen non est dubitandum sub duobus vocabulis unum esse. Interpretatur enim Mageda, poma ejus, sive nuntia, significans hortum. De quo dicitur: Hortus conclusus soror mea sponsa (Cant. IV). Ubi poma virtutum gignuntur, et a custodibus murorum tota die et nocte cum laude nomen Domini annuntiatur.

CAPUT XVI. Et accesserunt ad eum Pharisaei, usque Ut signum (0078A)de coelo ostenderet eis. Post praedictas refectiones, manna de coelo undique misso, in exemplum Moysi voluerunt multo tempore refici.

At ille respondens ait: Facto vespere, etc. Ex elementis enim possunt pluvii serenique dies praenosci; sed legis doctores Salvatoris adventum non potuerunt intelligere ex vaticinio prophetarum. Spiritaliter autem facto vespere, dicitis: Serenum erit, rubicundum est enim coelum. Significat quod per sanguinem passionis Christi in primo adventu indulgentia peccatorum datur.

Et mane: Hodie tempestas, rutilat enim triste coelum. Significat quod in secundo adventu, igne praecedente, venturus est.

Et relictis abiit. Recte abiit, relictis adulteris, (0078B)quia, juxta Apostolum: Nulla societas luci ad tenebras (II Cor. VI).

Et cum venissent discipuli ejus trans fretum, obliti sunt panes accipere. Haec oblivio indicium est quod Apostoli minimam carnis curam habebant, Dominum panem vitae habentes, quo reficiebantur in corde.

Qui dicit illis: Intuemini, et cavete a fermento Pharisaeorum et Sadducaeorum. Marcus hoc loco subjungit: Et fermento Herodis (Marc. VIII). Fermentum Pharisaeorum est, legem verbis praedicare, factis impugnare; fermentum vero Herodis est, adulterium, homicidium, et quod origo scelerum est, odium ac persecutio in Christum et sanctos ejus.

(0078C)Tunc venit Jesus in partes Caesareae Philippi. Haec civitas a Philippo tetrarcha restaurata, in honorem Tiberii Caesaris, sic appellata est; nunc vero Paneas dicitur, et est sita in provincia Phoenicis, ad radices Libani, ubi duo fontes Jor et Dan oriuntur.

Tunc interrogabat discipulos suos, dicens: Quem dicunt homines esse Filium hominis. Pulchre interrogat, non quem me, sed Filium hominis, homines esse dicunt, quia qui de Filio hominis loquuntur homines sunt. Qui vero de divinitate ejus intelligunt, dii appellantur.

Vos autem quem me esse dicitis? Non nesciens de se sententiam discipulorum et extraneorum interrogat; sed ut confessionem fidei illorum, digna mercede (0078D)remuneret.

Respondens Petrus, dixit: Tu es Christus Filius Dei vivi. Vivum Deum appellat, exprimens nomen et naturam, ad distinctionem falsorum deorum, de quibus canimus: Os habent, et non loquentur, oculos habent, etc. (Psal. CXIII).

Beatus es Simon Barjona. Barjona Syriace, Latine dicitur filius columbae. Hic simplicitas Petri ostenditur, qui filius gratiae spiritalis appellatur.

Quia caro et sanguis non revelavit tibi. Hoc est, sapientia carnali homines inflati.

Et ego dico tibi quia tu es Petrus, et super hanc petram aedificabo Ecclesiam meam. Metaphorice ei dicitur: Super hanc petram, id est, Salvatorem, (0079A)quem confessus es, aedificatur Ecclesia, qui fideli confessori sui nominis participium donavit.

Et portae inferi non praevalebunt adversus eam. Portas inferi haereticam pravitatem nominat, sive vitia et peccata, unde mors ad animam venit.

Et tibi dabo claves regni coelorum. Id est, discernendi scientiam potentiamque, qua dignos debeas in regnum recipere, et indignos secludere.

Et quodcunque ligaveris, etc. Haec potestas sine dubio cunctis datur Apostolis, quibus ab eo post resurrectionem dicitur generaliter: Accipite Spiritum sanctum, etc. (Joan. XX). Nec non episcopis et presbyteris, et omni Ecclesiae idem officium committitur, quamvis quidam eorum, non recte intelligentes, arbitrentur se posse damnare innoxios, et (0079B)absolvere reos, quod nequaquam possunt, sed tentantes semetipsos concessa potestate privare.

Et praecepit Jesus discipulis suis ut nemini dicerent quia ipse esset Christus. Causas autem tunc prohibitae praedicationis exponit, cum subjungit:

Exinde coepit Jesus ostendere discipulis, usque Et tertia die resurgere. Est autem sensus: Tunc me praedicate, cum ista fuero passus, quia nunc non prodest Christum praedicare, et majestatem ejus divulgare, quem post paululum visuri sunt flagellatum et crucifixum.

Et assumens eum Petrus, coepit increpare illum, dicens: Absit a te, Domine, non erit tibi hoc. Sive, ut melius habetur in Graeco: Propitius esto tibi, Domine, non erit istud. Seorsum namque assumpsit (0079C)eum, ne praesentibus condiscipulis videretur arguere magistrum, et coepit increpare amantis affectu, et quasi dicere: Hoc non recipiunt aures meae, nec fieri potest ut sit Filius Dei occidendus.

Qui conversus dixit Petro: Vade post me, Satanas. Satanas quippe interpretatur adversarius, quia contraria, inquit, loqueris voluntati meae, Satanas appellaris; sed sequere convertendo voluntatem tuam, juxta voluntatem meam.

Scandalum es mihi. Quia non sapis ea quae Dei sunt, sed quae hominum. Meae voluntatis est ut pro salute hominum moriar; tu autem, voluntatem tuam desiderans, non vis granum tritici cadere in terram, ut multos afferat fructus.

Tunc dixit Jesus discipulis suis: Si quis vult post (0079D)me venire. Revelato suae passionis mysterio, hortatur eos, et simul omnes ad sequendum suae passionis exemplum, promittens in futuro salutem animarum.

Abneget semetipsum. Tunc enim nos abnegamus, dum vitamus quod per vetustatem fuimus, et annitimur quo per novitatem vocamur.

Et tollat crucem suam, et sequatur me. Alter evangelista dicit quotidie crucem esse portandam, quia duobus videlicet modis crux tollitur, cum aut per abstinentiam corpus afficitur, aut per compassionem proximi affligitur animus, ut Apostolus: Castigo corpus meum, etc. (I Cor. IX); et iterum: Quis infirmatur, et ego non infirmor (II Cor. XI)?

(0080A)Qui enim voluerit animam suam salvam facere, usque inveniet eam. Ecclesia videlicet aliud habet tempus persecutionis, aliud pacis. In tempore persecutionis ponenda est anima, in tempore pacis frangenda sunt desideria terrena. Et ideo felices qui oderunt custodiendo, ne perdant amando.

Quid enim proderit homini, si universum, etc. Quia nihil prodest tempore pacis lucrifacere caduca, ut perdantur aeterna. Subjungit:

Aut quam dabit homo commutationem pro anima sua. Pro Israele dabitur Aegyptus et Aethiopia, pro humana vero anima hoc solum, quod Psalmista canit: Calicem salutaris accipiam, etc.

Filius enim hominis venturus est, usque cum angelis suis. Post terrorem laeta subjungit, quasi diceret: (0080B)Times mortem, sed audi gloriam triumphantis, et angelorum ministeria, quia qui minor est Patre in homine, aequalis est in majestate.

Amen dico vobis, sunt quidam de his stantibus, etc. Regnum Dei hoc loco Ecclesia vocatur, et nonnullos ex discipulis promittebat eo usque victuros in corpore, donec conspicerent Ecclesiam Dei contra hujus mundi gloriam erectam. Veniente Filio hominis in regno suo, hoc est potestatem extendente. Quod si regnum Dei hoc loco coelestem beatitudinem velimus accipere, et hoc quidam de astantibus viderunt in monte.

CAPUT XVII. Et post dies sex, assumpsit Jesus Petrum, etc. Quaeritur cur Matthaeus et Marcus post dies sex Jesum (0080C)assumpsisse secum discipulos testentur. Lucas dicit: Post dies fere octo (Luc. IX). Sed facilis est responsio: quia hic medii dies ponuntur; ibi primus, quo haec promisit, et extremus, quo promissa complevit. Et in ratione mystica, illic post sex mundi aetates sanctis ab omni labore quiescendum; hic vero tempore octavo designat esse resurgendum. Tres solummodo ducit secum, vel quia multi vocati, pauci vero electi; vel quia hi qui nunc sanctae Trinitatis sunt fide imbuti, tunc ejus aeterna visione merentur laetari. Bene addidit seorsum, quia tunc justi a pravis separantur, quorum nunc vitiis premuntur, licet fidei intentione disjuncti sint.

Et transfiguratus est ante eos. Non substantiam verae carnis amittendo, sed gloriam futurae resurrectionis (0080D)suae vel nostrae ostendendo; quia qualis tunc apostolis apparuit, talis post judicium omnibus electis apparebit. In ipso autem judicandi tempore bonis et malis in forma servi videbitur, ut ipsum judicem esse intelligere valeant perversi, quem antea respuebant.

Et resplenduit facies ejus sicut sol, vestimenta autem ejus, etc. Nam quia nihil sole clarius novimus videre, ideo non solum Domini, sed et sanctorum gloria in resurrectione solis aspectui comparatur. Vestimenta autem Domini sancti ejus accipiuntur, quae ante ascensum montis despecta videbantur, quia, juxta Apostolum: Nondum apparuit quid erimus (I Joan. III). Et Marcus dicit candida esse ut nix, qualia fullo non potest facere super terram, id est, Salvator non vult (0081A)in terra dare fidelibus suis claritatem, quae eis manet conservata in coelis, seu doctor animarum, vel eximius sui corporis mundator tantam munditiam afferre nequaquam potest, quantam Dominus, qui Ecclesiam suam purgat ab omni inquinamento carnis et spiritus.

Ecce apparuit eis Moyses et Elias cum eo loquentes. Lucas hoc loco manifestius scribit, dicens: Erant autem Moyses et Elias visi in majestate, et dicebant excessum ejus. Moyses et Elias oracula legis et prophetiae designant, quae in Domino completa, et nunc doctis patent, et in futuro electis manifestius patebunt. In Moyse quidem, qui mortuus est, hi qui ante diem judicii a morte sunt resuscitandi; et in Elia, qui necdum mortuus est, hi qui vini sunt inveniendi, (0081B)designantur, quia simul obviam Domino in aera rapientur, et ad vitam aeternam ducentur.

Dicit ei Petrus: Domine, bonum est nos hic esse, etc. Et quidem, ut alius evangelista testatur, beatus Petrus nesciebat quid dixit, dum sibi in terra posito coelestia promissa dari speravit, dumque in coelesti conversatione tabernacula figenda putavit, ubi nulla adversitatis aura remanebit, et dum prophetas et legem ab Evangelio sequestrari putavit, cujus quasi ministri fuerunt. Sed noverat quid ait, cum dixit: Domine, bonum est nos hic esse, quia revera solum hominis bonum est, intrare in gaudium Domini sui, et huic contemplando assistere.

Adhuc eo loquente, ecce nubes lucida obumbravit eos. (0081C)Ut inde discat qui materiale tabernaculum quaesivit, in resurrectionem non tegmine domorum, sed Spiritus sancti gloria sanctos esse protegendos.

Et ecce vox de nube dicens, etc. Notandum quod sicut mysterium Trinitatis, Domino in Jordane baptizato declaratur, ita in monte clarificato, quia quem in baptismo confitemur, in resurrectione collaudabimus. Nam hic Spiritus sanctus in nube lucida, illic in columba, quia qui nunc simplici corde fidem quam percipit servat, tunc aperta luce contemplabitur quod crediderat.

Et videntes discipuli, ceciderunt, etc. Timebant enim, quia se errasse cognoverant, vel visa nube, vel audita voce.

Et accessit Jesus, usque Nolite timere. Tetigit enim (0081D)clementer, ut mens, metu sublato, dicentis verbo auditum admitteret.

Levantes autem oculos suos, neminem viderunt, etc. Solus Jesus, ablatis nube Moyse et Elia, cernitur, ne incertum videretur testimonium dare Pater, sive in Christo legis nubila et prophetiae mysteria impleta aperiuntur.

Et descendentibus illis de monte, etc. Non vult haec praedicari, ne post tantam gloriam crux scandalum fiat.

Quid ergo scribae dicunt, quod Eliam oportet primum venire. Haec traditio Pharisaeorum est, juxta Malachiam, quod Elias veniat ante adventum Christi, et restituat omnia in antiquum statum. Ac si dicat: (0082A)Si jam venisti in gloria, cur praecursor tuus non apparet?

At ille respondens ait eis: Elias quidem venturus est, etc. Elias omnia restituens ante diem Domini magnum venturus promittitur, ut corda patrum in filios convertat, id est, ut Christo credant, et resistant Antichristo, et hoc quod morti debet restituat.

Dico vobis quod Elias jam venit. Hoc dicit de Joanne, qui in spiritu Elias erat.

Et non cognoverunt eum, etc. Hoc est, spreverunt et decollaverunt.

Sic et Filius hominis passurus est ab eis. Quia Herodes et Herodiades illudentes, et ad judicium Pilati remittentes, crucifigentibus consentirent, licet ipsi cum non interficerent.

(0082B)Et cum venisset ad turbam, accessit ad eum homo, etc. Hunc rumore vulgi Matthaeus lunaticum, quem Marcus surdum mutumque scribit, non quod luna daemonibus serviat, sed quod cursum ejus daemon observans corripit homines, ut per creaturam, si possit, infamet Creatorem. Juxta tropologiam lunaticus, qui in coepto non persistit, significat eos qui nunc in ignem libidinis, nunc in aquam cupiditatis feruntur. Accusantur apostoli non posse illum curare, non quia hoc ad illorum referatur imbecillitatem, sed ad curandorum infidelitatem.

O generatio incredula, etc. Dicit enim hoc non taedio superatus, sed ut pius medicus non homini, sed vitio iratus.

Et increpavit illum Jesus. Ex praecedentibus peccatis (0082C)hunc lunaticum daemon invasisse cognoscitur, dum ipse non daemon a Domino corripitur.

Et exiit ab eo daemonium. Nam secundum Marcum exivit clamans multum, et discerpens eum; sive ut odium incuteret virtutis, sive ut suae vindicaret expulsionis injuriam.

Amen quoque dico vobis, si habueritis fidem sicut granum sinapis, etc. Non enim ut aliqui putant, grano sinapis fides comparatur parva, sed magna; sicut nec carnalis est translatio montis, sed ejus qui a Domino translatus fuerat ex lunatico.

Hoc autem genus non ejicitur, nisi per orationem et jejunium. In hoc non solum apostolos, sed et omnes ad vitam instituens, ut noverimus quaeque majora tentamenta hoc remedio esse superanda.

(0082D)Et cum venisset Capharnaum, accesserunt qui didrachma accipiebant, etc. Post Augustum Caesarem Judaea tributaria facta est, unde et Joseph profectus in Bethlehem, nutritus in Nazareth, quod est oppidum Galilaeae, urbis Capharnaum, ubi censores qui exigebant tributa non audent ipsum, pro signorum magnitudine, sed discipulum convenire; sive malitiose, sicut alibi, interrogant.

Et cum introisset domum, praevenit eum Jesus, dicens. Praevenit enim Dominus, ne scandalizentur discipuli ad postulationem tributi, eum enim vident nosse quae gesta sunt se absente.

Quid tibi videtur, Simon, etc. Qui enim ex utraque substantia regis filius natus erat, solvere tributa non (0083A)debebat; sed per assumptam humanitatem, ut crucem pro nobis sustinuit, sic et tributa dedit.

Vade ad mare, et mitte hamum, etc. Mystice piscis, qui primus est captus, in profundo maris erat, id est, primus Adam, ut per secundum Adamum primus liberaretur. Stater, id est, confessio, duo habet didrachmata; et merito, quia pro peccatore et justo reddebatur, divisum est pretium.

CAPUT XVIII. Quis putas major sit in regno coelorum? Tributo pro Petro atque Domino reddito, arbitrati sunt eum apostolis omnibus esse praelatum, et ideo interrogant quis major sit in regno coelorum, id est Ecclesia.

Et advocans Jesus parvulum, etc. Vel simpliciter aetate parvulum, ut similitudinem innocentiae demonstraret, (0083B)vel seipsum, qui ministrare, non ministrari venerat, ut eis humilitatis exemplum tribueret, ostendit.

Nisi conversi fueritis, etc. Ut instar aetatis parvulae simplicitatem sine arrogantia conservent.

Quicunque ergo humiliaverit se sicut parvulus iste, etc. Qui sicut parvulus, non laesus meminit, non cernens mulierem delectatur, et se in exemplum mei humiliaverit, hic intrabit in regnum coelorum.

Qui autem scandalizaverit, etc. Multo utilius est noxium poena temporali, quamvis atrocissima, vitam finire corpoream, quam laedendo fratrem mortem animae mereri perpetuam.

Vae mundo a scandalis. Cum necesse sint in isto mundo scandala, vae qui suo vitio scandalis patet: (0083C)et generali sententia Judas percutitur, qui proditioni animum praeparaverat.

Si autem manus tua, vel pes tuus, scandalizat te, etc. In manu necessarios, propter opus, amicos; in pede, propter ministerium discursus, inemendabiles in laesione animae admonet excludendos.

Et si oculus tuus scandalizat te, etc. Scandalum, Graecum verbum est, quod nos offendiculum, vel impactionem pedis dicimus. Et si is cujus provisione opus habemus, in iter nos erroris deflectere quaerit, penitus nobis est ejus omittenda societas.

Dico vobis, quia angeli eorum, etc. Angeli parvulorum, id est humilium, assidua contemplatione Dei perfruuntur. Faciem quoque humano more ponit pro (0083D)visione et agnitione certissima.

Venit enim Filius hominis salvare quod perierat. Id est, restaurare quod contritum et abjectum erat, et ideo salvatum ab eo nolite perdere.

Quid vobis videtur, si fuerint alicui centum oves, etc. Eadem per parabolam, quae antea verbis docens, ut per bonum pastorem oviculam humeris ob nimiam infirmitatem, reportatam, id est, genus humanum suo sanguine redemptum, et numero angelorum sociatum dissolveret.

Si autem peccaverit in te frater tuus, etc. Si peccaverit in nos frater noster, dimittendi habemus potestatem; sed corripiendus est frater seorsum, ne permaneat in peccato. Et siquidem audierit, lucrifacimus animam ejus, et per alterius remedium nobis (0084A)quoque salus acquiritur. Quo igitur ordine scandala declinare possimus insinuat, si nos ipsos ne quem laedamus attendimus, si peccantem zelo justitiae corripimus, si ex corde poenitendi misericordiae pietatisque viscera pandimus.

Si autem non te audierit, etc. Multis postremo dicendum est ut detestationis loco eum habeant, et qui non potuit pudore salvari, salvetur opprobriis. Quando autem dicitur: Sit tibi sicut ethnicus et publicanus (Matth. XVIII), ostenditur majoris esse detestationis, qui sub nomine fidelis agit opera infidelium, quam qui perfecte gentiles sunt.

Quaecunque alligaveritis, etc. Potestatem tribuit apostolis, ut sciant qui a talibus condemnantur, humanam sententiam divina roborari.

(0084B)Quia si duo ex vobis consenserint, etc. Possumus et hoc spiritaliter intelligere, quod ubi spiritus et anima, corpusque, consenserint, de omni re quam petierint, impetrent a Patre; nullique dubium, quin bonarum rerum postulatio sit, ubi corpus ea vult habere quae spiritus.

Tunc accedens Petrus ad eum dixit: Domine, quoties peccaverit in me frater meus, etc. Ut peccanti fratri dimitteret, interrogatus respondit, quadringentis nonaginta vicibus, ut toties peccanti fratri dimitteret in die, si poenitentiam ex corde fecisset, quoties ille peccare non posset.

Ideo assimilatum est regnum coelorum homini regi, qui voluit rationem ponere cum servis suis, etc. Juxta morem Syrorum, et maxime Palaestinorum parabolam (0084C)posuit, ut quid per similitudinem teneatur. Qui rationem cum servis suis posuit, quis melius quam Redemptor noster intelligitur, de quo Psalmista: Deus, inquit, judicium tuum regi da, etc. (Psal. LXXI).

Et cum coepisset rationem ponere. Servus hic qui decem talenta debuit, Judaicus est populus, qui, Decalogo legis constrictus, multarum transgressionum debitis fuerat obnoxius, quem Dominus suus jussit venundari cum omnibus quae habuit, quia propter delictorum magnitudinem, in exteram tradidit potestatem nationum, ut quod noluerunt voto persolvere, cogerentur tormento.

Procidens autem servus ille, etc. Cum ergo se legalis populus coangustatus senserat, ad preces conversus, (0084D)quod prius sponte noluit, postea, vi coactus, se facturum promisit; et cui poenitenti per Isaiam dicitur: Delevi iniquitates tuas ut nubem, et quasi nebulam peccata tua (Isai. XLIV). Sed quid postea servus hic ingratus fecerit, audiamus.

Egressus autem servus ille, etc. Liberatus ergo de captivitate Judaicus populus, non solum Redemptori suo minime gratias egit, sed etiam peccatis pristinis nova superadjiciens, in contemptum Domini sui, conservum suum, hoc est, gentilem populum quasi sibi obnoxium, fatigare non distulit.

Videntes autem conservi ejus quae fiebant, etc. Qui sunt conservi isti, nisi apostoli et praedicatores Evangelii, qui quotidie pro salute credentium contra dolum persecutorum Dominum implorant, ut in Actibus (0085A)apostolorum legitur: Et nunc, Domine, respice in minas eorum, etc.

Serve nequam, omne debitum dimisi tibi, etc. Liberati ab angustiis, nullam postea compassionem erga proximos pauperes habebant, sed debitores suos atrociter repetebant.

Et iratus Dominus ejus tradidit eum tortoribus, etc. Id est, blasphemum populum in manus Romanorum; sive malignis spiritibus, qui incorrigibilem animam nequitiamque eorum aeternis cruciatibus sine fine punirent.

Sic et Pater meus coelestis faciet vobis, etc. Ex quibus videlicet dictis constat quia si hoc quod in nos delinquitur non ex corde dimittimus, et illud rursum a nobis exigitur quod nobis jam per poenitentiam dimissum (0085B)fuisse gaudebamus.

CAPUT XIX. Et factum est cum consummasset Jesus sermones istos, etc. Hinc ergo incipit ea narrare, quae in Judaea Dominus fecit, docuit, sive passus est; et primo quidem trans Jordanem ad Orientem, deinde etiam cis Jordanem, quando venit Jerichum, Bethphage et Jerosolymam. Nam omnis Judaeorum provincia, quamvis generaliter, ad distinctionem aliarum gentium, Judaea dicta sit, specialius tamen meridiana ejus plaga appellatur Judaea, ad distinctionem Samariae, Galilaeae, Decapolis, et caeterarum in eadem provincia regionum.

Et secutae sunt turbae multae et curavit eos ibi. Galilaeos in Judaeae finibus curat, ut peccata gentium in (0085C)eam veniam, quae Judaeae parabatur, admitteret.

Si licet homini dimittere uxorem suam quacunque ex causa. Interrogant, ut quasi cornuto quodcunque responderit teneant syllogismo. Si diceret dimittendam esse, et aliam ducendam, sibimet praedicator pudicitiae, docere videretur; si non dimitti responderet, quasi sacrilegus adversus doctrinam Moysi, et per Moysen Dei teneretur. Sed Scripturam in testimonium ducens Dominus, ut decipulam transeat, et naturalem legem, primamque Dei sententiam secundo opponens, quae non voluntate Dei, sed peccantium necessitate concessa est.

Quia qui fecit ab initio masculum et feminam fecit eos, etc. Singulari numero protulit, ut unius conjugis (0085D)consortia necterentur. Praemium nuptiarum, ex duobus unam fieri carnem. Castitas juncta spiritui unus efficitur spiritus.

Quod ergo Deus conjunxit, homo non separet. Quod Deus unam efficiendo carnem conjunxit, non potest homo separare, nisi forte solus Deus. Homo separat, quando propter desiderium secundae uxoris primam dimittit.

Quomodo Moyses ad duritiam cordis vestri permisit vobis dimittere uxores vestras, etc. Non Deus, sed Moyses permisit, videns desiderium secundarum, quia maluit indulgere discordiam, quam odia et homicidia perseverare, ut, juxta Apostolum, consilium esset hominis, non imperium Dei.

Quia quicunque dimiserit uxorem suam, etc. Una (0086A)ergo solummodo carnalis est causa, id est fornicatio, et una spiritalis, id est timor Domini, ut uxor dimittatur, sicut multi religionis causa fecisse leguntur.

Dicunt ei discipuli: Si ita est causa homini cum uxore, non expedit nubere. Id est, si tam grave est jugum uxorum, non expedit liberum voluntarie se subjicere servituti, cum gulosa, maledica, et vaga erit sustinenda.

Qui dixit eis: Non omnes capiunt verbum istud, etc. Id est, his datum est qui petiverunt virginitatem, et ut acciperent laboraverunt, non quibus necessitatem casus et fortuna imposuit.

Sunt enim eunuchi, qui de matris utero sic nati sunt, etc. Deo ergo sunt genera eunuchorum carnalia, (0086B)tertium spiritale, cui praemium promittitur, eo quod propter Christum cum possent esse viri, fiunt eunuchi: caeteris quibus castimoniae necessitas est, non voluntas, nihil omnino debetur.

Qui potest capere, capiat. Hortantis vox est, et milites suos ad praemium pudicitiae concitantis, ac si dicat: Qui potest pugnare, pugnet, superet ac triumphet.

Tunc oblati sunt ei parvuli, ut manus imponeret et oraret. Putabant enim quia Dominus corpore mundos tantum laudaret, non et voluntate, nescientes quia Dominus illos non beatificavit eunuchos, quos pueritiae necessitas facit castos, sed continentiae virtus.

Discipuli autem increpant eos. Necdum habentes plenissimam fidem, putabant eum in similitudinem (0086C)hominum, offerentium importunitate lassari.

Jesus vero ait eis: Sinite parvulos venire ad me, etc. Significanter dixit, talium, non istorum, ut ostenderet non aetatem regnare, sed mores.

Et cum imposuisset eis manus, abiit inde. Imponit ergo Dominus parvulis manus, quando humilibus auxilii sui gratiam tribuens, secundum voluntatem suam eos dirigit, ut suis possint obsequi praeceptis.

Et ecce unus accedens ait illi: Magister bone, etc. Audierat, credo, tantum eos qui parvulorum velint esse similes, dignos esse introitu regni coelestis, atque ideo cupiebat non parabolas, sed aperte quibus operum meritis vitam aeternam consequi possit, exponi.

(0086D)Quid me interrogas de bono? unus est bonus Deus. Non bonitatis testimonium renuit, sed magistri absque Deo excludit errorem, in cujus comparatione nullus est bonus.

Si autem vis ad vitam ingredi, serva mandata, etc. Adolescentem istum tentatorem esse ex eo probare possumus, quod fraudulenter quae sint illa mandata, quasi non ipse legerit, interrogat, aut Dominus possit Deo jubere contraria.

Omnia haec custodivi, etc. Mentitur adolescens, si quod in mandatis propositum est opere complesset.

Diliges proximum tuum sicut teipsum. Nequaquam tristis abiisset, qui sua vendi et pauperibus audisset erogari debere.

(0087A)Si vis perfectus esse, vade, etc. Facilius enim saccus contemnitur, quam voluntas. Multi, divitias relinquentes, Dominum non sequuntur, quem sequi est imitari. In praeceptis legalibus activa vita commendabatur, de cujus perfectione gloriantem ad evangelicae contemplationis decorem Salvator transmisit dicens: Vade, vende, etc.

Amen dico vobis, quia dives difficile intrabit in regnum coelorum. Non ait: Impossibile est, sed difficile, quia maximi laboris est, in pecuniis confidentes aulam regni coelestis intrare. Unde Salomon ait: Qui amat divitias, fructus non capiet ex eis.

Facilius est camelum per foramen aeus transire, etc. Quod intelligens Psalmista ait: Divitiae si affluant, nolite cor apponere (Psal. LXI). Et de seipso ait: Quoniam (0087B)unicus et pauper sum ego (Psal. XXIV). Altiori autem sensu facilius est Christum pati pro dilectoribus saeculi, quam dilectores saeculi ad Christum posse converti. Cameli enim nomine se voluit intelligi, quia sponte humiliatus, infirmitatis nostrae onera sustulit.

Auditis his discipuli, etc. Quo pertinet ista responsio, nisi quia intellexerunt omnes qui divitias amant, etiamsi adipisci nequeant, in divitum numero deputari.

Apud homines hoc impossibile est, etc. Id est, possibile est Deo ut per verbum a cupiditate temporalium, ad amorem convertantur aeternorum. Possumus in divite isto Judaicum intelligere populum, falso in observatione legis gloriantem, et evangelicam (0087C)perfectionem spernentem: cui merito camelus, id est, gentilis populus praefertur, qui facilius arduam viam mandatorum Dei elegit ingredi, sicut in Isaia legimus, quod cameli Madiam et Epham portas Jerusalem cum donis et muneribus ingrediantur.

Tunc Petrus respondens, etc. Ac si diceret: Fecimus quod jussisti, quid dabis nobis praemii?

Amen dico vobis quod vos qui secuti estis me, etc. Quia enim duodenario saepe numero solet universitas designari, per XII sedes apostolorum, judicantium omnium numerositas, et per XII tribus Israel, universitas eorum qui judicandi sunt ostenditur.

Et omnis qui reliquerit domum, etc. Et est sensus: Qui carnalia pro Salvatore dimiserit spiritalia recipiet, (0087D)quae comparatione et merito sui ita erunt, quasi parvo numero centenarius comparetur.

Multi autem erunt primi, novissimi, et novissimi primi. Hoc in Juda et latrone, nec non et quotidie impletur, quia alii quod spiritu incipiunt carne consummant, alii sero incipiunt, sed bono fine consummant.

CAPUT XX. Simile est regnum coelorum homini patrifamilias, etc. Paterfamilias conditor noster est, qui in vineam suam, id est, Ecclesiam, quot sanctos ab Abel justo usque ad ultimum sanctum, qui in fine mundi venturus est, protulit, quasi tot palmites misit.

Conventione autem facta cum operariis, etc. Denarius imaginem regis habet, et unusquisque qui ad Ecclesiam propinquat in Christo debet imaginem (0088A)recipere Deitatis, quam in paradiso livore serpentis perdiderat. Hujus vineae operarii primo patres, deinde legis doctores et prophetae, ad extremum apostoli, sacrorum in ea morum excolebant, prout tempus dictaverat, venustatem.

Et egressus circa horam tertiam, etc. Ab initio enim usque ad finem mundi istius, ad erudiendam fidelium plebem, Dominus destinare praedicatores non desistit: cujus mane ab Adam ad Noe usque protendebat; hora vero tertia, a Noe usque ad Abraham, sexta vero, usque ad Moysen; nona a Moyse usque ad adventum Domini fuit, in quibus antiquus ille populus, dum recta fide Deum colere studuit, quasi in cultura vineae laboravit. Undecima vero est ab adventu Domini usque ad finem mundi, in qua gentiles, (0088B)qui antea otiosi stabant, per operatores apostolos, ad vineam Domini vocantur; qui dicebant: Quia nemo nos conduxit, id est, vitae vias aperuit. Possumus etiam easdem horarum diversitates ad unumquemque hominem per aetatum momenta distinguere, quia ad vitam bonam alius in pueritia, alius in adolescentia, alius in juventute, alius in senectute, alius in decrepita aetate perducitur.

Cum autem sero factum esset, etc. Tempore enim praeterito, futuri temporis per similitudinem exponit rationem, in quo Christus totius creaturae procurator et rector omnibus mercedem restituet, ut recipiat unusquisque propria corporis, prout gessit. Et incipiet a novissimis usque ad primos, vel quia plerumque ante remunerantur serio venientes, quia prius (0088C)ad regnum exeunt de corpore, vel quia aequalem vitae aeternae retributionem sortiuntur.

Cum venissent ergo qui circa undecimam horam abierant, etc. Quasi ergo post murmurationem denarium acceperunt, qui post longa inferni tempora ad gaudia regni pervenerunt, quem nos quasi sine murmuratione post Mediatoris adventum sumimus, quia mox, ut de corpore eximus, sine mora illa percipimus.

At ille respondens uni eorum, etc. Iste amicus qui increpatur protoplastum et eos qui in illo tempore crediderant potest significare, cui dicitur: Nonne ex denario convenisti mecum, id est, recepisti mercedem, quam tibi promiseram, hoc est, imaginem et similitudinem meam. Quid quaeris amplius, et non (0088D)tam ipse plus accipere quam aliud nihil accipere desideras?

Volo autem et huic novissimo dare, etc. Vere enim Judaei oculum pravum, id est, nequam habentes intentionem, questi sunt contra benignitatem Dei; et stulte, cum collatio regni non humani est meriti aut dignitatis, sed divinae est prae tatio bonitatis.

Sic erunt novissimi primi, et primi novissimi. Id est, Judaei de capite vertentur in caudam, et gentes de cauda mutabuntur in caput.

Multi enim sunt vocati, etc. Quia ad fidem multi veniunt, et ad coeleste regnum pauci perducuntur.

Et ascendens Jesus Jerosolymam, assumpsit duodecim, (0089A)etc. Crebro hoc ipsum discipulis dixerat, sed quia, multis in medio distantibus, poterat labi de memoria quod audierant, iterat nunc Jerosolymam ascensurus, ut ad tentationem eos praeparet, ne cum veniret persecutio crucis, et ignominia, quasi minus praemuniti scandalizarentur.

Tunc accessit ad eum mater filiorum Zebedaei, etc. Unde opinionem regni sumpsit, cum ille ignominiam nuntiaret passionis, nisi ex verbo quod Dominus dixerat: Et die tertia resurget. Putabat enim eum post resurrectionem illico regnaturum, et postulat errore muliebri, et pietatis affectu, nesciens quid peteret. Quemadmodum Petrus, quando tria tabernacula putabat astruenda.

Respondens autem Jesus, dixit eis: Nescitis quid (0089B)petatis. Mater postulat, et Dominus discipulis loquitur, intelligens preces ejus ex filiorum descendere voluntate. Bonum desiderium, sed inconsiderata petitio: quae ideo non confunditur, quia de amore Domini nascebatur. Quare non voluntatem eorum, neque propositum, sed solam ignorantiam culpavit.

Potestis bibere calicem, etc. Nomine enim calicis sive baptismi, passionem designat martyrii, qua et ipsum et illos decebat consummari: quam Jacobus ab Herode, Joannes a Domitiano suscepit, a quo in ferventis olei fuit dolium missus, nec non et in insulam Pathmum relegatus. Inde videbimus martyrium animo non defuisse, licet non fuderit sanguinem persecutor.

Sedere autem ad dexteram meam, etc. Hoc est: (0089C)Non est meum dare superbis. Hoc enim adhuc erant. Sed si vultis illud accipere, nolite esse quod estis: aliis paratum est, et vos alii estote, et vobis paratum est. Quid est, alii estote? prius humiliamini, qui jam vultis exaltari.

Et audientes decem, indignati sunt de duobus fratribus. Intelliguntur vel ex responsione Domini, vel ex indignatione apostolorum, quod filii matrem ignorantes, mensuram suam immodica cupiditate accensi, immiserunt ad grandia postulanda.

Jesus autem vocavit eos ad se, et ait, etc. Mitis magister nec duos cupiditatis, nec decem indignationis increpat et livoris; sed docet exemplo eum majorem esse, qui minor fuerit; et ut si dicta parvipenderent, (0089D)erubescerent ad opera.

Et egredientibus illis a Jericho, etc. Hoc Marcus de uno factum caeco commemorat. Quae ita solvitur quaestio, ut illa soluta est de duobus, qui legionem daemonum in regione Gerasenorum patiebantur. Jericho, quae interpretatur luna, defectum nostrae mutabilitatis et mortalitatis significat, de qua Christo ad coelestem Jerusalem redeunte, multa turba credentium subsecuta est. Duos vero caecos plerique Pharisaeos et Sadducaeos, alii utrumque populum Veteris et Novi Testamenti interpretantur, qui necdum poterant dicere: In lumine tuo videbimus lumen. Secus viam dicit, quia videbantur habere notitiam, sed viam, quae Christus est, ignorabant. Alter quidem scriptam legem, alter naturalem sequens, (0090A)sed uterque sine Christo caecus erat, qui, ad coelos Domino ascendente, quia per se videre non poterant, audientes praeconia Salvatoris, et confessi sunt filium David, et suae salutis et illuminationis spem habere studuerunt, et quis esset verus religionis cultus, investigando perquirebant.

Turba autem increpabat eos, etc. Multi primo Judaei, ut in Actibus apostolorum legimus, deinde etiam gentiles, acriori ac fortiori persecutione frequenter instabant, ne illuminandus Christum mundus invocaret. Nec tamen eos qui ad vitam erant praedestinati aeternam, vesanus impugnantium furor disposita valebat salute privare. Moraliter turbam increpantem tumultum cogitationum curarumque carnalium, nostro spiritali studio atque orationi resistentem, (0090B)interpretari valemus, quem firma animi constantia oportet superare.

Et stetit Jesus, et vocavit eos, etc. Stare etenim Dei est, incommutabili cogitatione, mutabilia cuncta disponere: quod etsi propter nos temporalia pertulit, inde tamen lucem nobis tribuit, unde habere mutabilitatis transitum nescit.

Misertus autem eorum, etc. Tactus misericordiae, quod natura sive debilitas tulerat, donat. Postea sequuntur Jesum non tam pedibus quam virtutibus, quem videt et sequitur qui bonum quod intelligit operatur.

CAPUT XXI. Et cum appropinquassent Jerosolymis, etc. Bethphage enim erat viculus sacerdotum, in monte Oliveti, (0090C)et interpretatur domus buccae, sive domus maxillarum. Bethania, quam huic Lucas adjungit, villula sive civitas in ejusdem montis latere est constituta, et dicitur domus obedientiae, quas Jerosolymam venturus praesentia sua sublimavit, quia multos ante passionem suam docendo, donis piae confessionis et obedientiae spiritalis implevit. Quae pulchre civitates in monte Oliveti positae referuntur, hoc est in ipso Domino, qui nos spiritalium charismatum refovet unctione.

Tunc Jesus misit duos discipulos, etc. Id est, doctores, qui indocta totius orbis littora quasi contrapositi castelli moenia evangelizando penetrarent. Hos quidam duos apostolos Petrum et Philippum interpretatus (0090D)est, qui primum Judaicos fines transgredientes, gentiles ad Christum deduxerunt. Philippus Samariam, quasi asinam, Petrus Cornelium, quasi pullum asinae, praesentavit.

Et statim invenietis asinam alligatam, etc. Asina Synagogam, quae jugum legis traxerat, pullus asinae lascivum ac liberum nationum populum demonstrat. Utrumque ingredientes mundum praedicatores perfidiae vinculis et funiculis peccatorum invenerunt alligatum, ut Apostolus: Omnes enim, inquit, peccaverunt, etc. (Rom. III). Solus ergo Matthaeus, qui Hebraico sermone Evangelium scripsit, asinam Domino adductam commemorat; reliqui tres pullum, ut ostenderet Synagogae etiam, si poeniteret, salutem non esse dubitandam. Porro duo discipuli geminum praedicatorum (0091A)ordinem in circumcisionem et praeputium, sive geminae dilectionis sacramentum ostendunt.

Et si quis vobis aliquid dixerit, etc. Praecipitur doctoribus ne, obsistente adversitate, praedicare desistant, eo quod etiam talium licet peccatores sint, aliqui ordinantur ad vitam.

Hoc autem totum factum est, etc. Hoc testimonium in Zacharia scriptum est. Sed sciendum est quod secundum litteram in parvo itineris spatio super utrumque animal Dominus sedere non quiverit. Ergo cum historia vel impossibilitatem habeat, vel turpitudinem, altiora petamus. Filia Sion civitas est Jerusalem, et significat Ecclesiam fidelium, quae est filia supernae Jerusalem, quae est mater omnium nostrum, qua, ex praeputio et circumcisione per (0091B)praedicatores adducta, Jesus supersedebat, quia in eorum praecordiis habitat, dicens eis: Discite a me, quia mitis sum, etc. (Matth. XI).

Et imposuerunt super eos vestimenta sua, etc. Vestis apostolica, vel doctrina virtutum, vel disertio Scripturarum, vel ecclesiasticorum dogmatum varietas intelligi potest, quibus nisi anima instructa fuerit et ornata, sessorem habere Deum non meretur.

Plurima autem turba straverunt, etc. Portante Dominum asino, multi vestimenta sua in via sternunt, quia sancti martyres propriae se carnis amictu exuentes, simplicioribus Dei famulis viam suo sanguine parant, ut videlicet inoffenso gressu mentis, ad supernae moenia civitatis, quo Jesus ducit, incedant. Moraliter Jesus asinam sedens Jerosolymam tendit, (0091C)quando quilibet fidelis animam regens, videlicet jumentum suum, ad pacis intimae visionem ducit. Vestimenta vero in via sternunt, qui corpora sua edomant, ut ei iter ad mentem parent, vel exempla bona sequentibus praebeant.

Alii autem caedebant ramos, etc. Ramos de arboribus caedunt qui in doctrina veritatis sententias Patrum excerpunt, et has in via Dei ad auditoris animum venientis humili praedicatione submittunt.

Turbae autem quae praecedebant, etc. Praecessit fide populum Judaeorum, eademque subsequitur gentilium multitudo. Una omnes voce Osanna Hebraicum, quod Latine sonat Salva, clamabant, quia quod salus mundi sit Christus agnoscebant. Addebant in excelsis, (0091D)quia adventus ejus non tantum hominum salus, sed totius sit mundi, terrena jungens coelestibus, ut omne genu ei flectatur coelestium, terrestrium et infernorum.

Et intravit Jesus in templum Dei. Ingressus civitatem primo templum adiit, nos quoque informans ut in omni loco religionis divinae studium orationis omnibus terrenis negotiis praeponamus. Decima ergo die mensis praecepit Moyses agnum sumere, et usque ad decimum quartum diem servare, praefigurans istum Domini adventum, post habitum in Bethania convivium. Decima die mensis in civitatem ante Pascha quinque diebus, in qua sustinebat donec decimo quarto die mensis Mosaicum agnum accipiens, cum discipulis in locum orationis egressus ubi a (0092A)Judaeis comprehensus et ligatus, suae jam victimationis sacramenta inchoaret.

Et ejiciebat omnes vendentes, etc. Excogitaverunt hanc praedam de populo sacerdotes, ut hostiae diversae de longinquo venientibus venderentur, ut ipsi rursum empta susciperent, et ne hanc stropham eorum inopia venientium dissiparet, posuerunt nummularios, qui sub hac cautione pecuniam darent. Sed quia in lege usuras accipere erat prohibitum, et prodesse non poterat pecunia fenerata, quae nihil commodi haberent, excogitaverunt et aliam technam, ut pro nummulariis colobystas facerent, qui colibyda, quae nos tragemata, vel vilia munuscula appellamus: verbi gratia, uvarum passa et poma diversi generis, pro feneratione pecuniae acciperent, ut quod (0092B)in nummo non licebat, in his rebus exigerent quae nummis coemuntur. Isto modo latrones templum Dei in latronum speluncam converterant, qui lucra de religione sectabantur. Mystice ingreditur Jesus templum Patris, id est, Ecclesiam, ut episcopos et omnem turbam de ea avaritiae studentes expellat. Observa propter avaritiam sacerdotum altaria Dei nummulariorum mensas appellari, qui vendunt gratiam Spiritus sancti, et omnia faciunt ut subjectos devorent populos; de quibus dicitur: Qui devorant plebem meam, etc. (Psal. LII.). Moraliter quoque in mente nostra, quae debet templum Dei esse, si quando in laesione proximi cogitationes profert, quasi in spelunca latrones resident, qui simpliciter gradientes interficiunt.

(0092C)Accesserunt ad eum caeci et claudi, etc. Sanavit caecos, ut et ipsis calumniatoribus suis istorum illuminatio corporalis fieret spiritalis lucerna cordis. Curavit claudos, ut fide claudicantes ad Christum currendo meliores acciperent pedes.

Videntes autem principes sacerdotum, etc. Quanta dementia sacerdotum! Maximum, ut mihi videtur, inter omnia signa quae Dominus exhibuit aspiciebant, ut homo et in illo contemptibilis, scribis et Pharisaeis contra se saevientibus, et videntibus sua lucra destrui, ad unius flagelli verbera potuerit tantam ejicere multitudinem, et alia facere, quae infinitus non fecisset exercitus. Igneum etenim quiddam atque sidereum radiabat ex oculis ejus, et divinitatis majestas lucebat in facie; cumque manum non audeant (0092D)injicere, tamen opera calumniantur, et testimonium populi et puerorum, qui clamabant: Osanna filio David, vertunt in calumniam, quia videlicet hoc non dicatur nisi soli Filio Dei.

Jesus autem dicit eis: Utique. Nunquam, etc. Quam moderate temperat responsionem! Non dixit, quod scribae audire cupiebant: Bene faciunt pueri, quod mihi testimonium perhibent. Nec rursum: Errant pueri, debetis aetati ignoscere; sed profert exemplum de Psalmo VIII, ut, tacente Domino, testimonium Scripturarum puerorum dicta firmaret.

Et relictis illis, abiit, etc. In illo egressu vocationem gentium praefigurabat, et quod in Israel permanere non potuit. Et hoc quoque intelligendum (0093A)est, quod tantae paupertatis, et ita nulli sit adulatus, ut in urbe maxima nullum hospitem nullamque invenerit mansionem; sed in agro parvulo apud Lazarum, sororesque ejus habitaret.

Mane autem revertens in civitatem esuriit, etc. Discussis noctis tenebris et vicina meridie, qua Dominus passione sua illustraturus erat orbem, cum in civitatem reverteretur, esuriit, vel veritatem humanae carnis ostendens, vel salutem credentium, et credulitatem Israelis aestuabat. Vidit arborem cum foliis tantum, hoc est, Synagogam cum superstitionibus Pharisaeorum et verborum ornamento sine ullo fructu veritatis immobilem; et arefacta est ficulnea, quia, esuriente Domino, cibos quos ille cupiebat non habebat. Siccaverunt folia, et, fractis ramis, (0093B)radix vivet: de qua in novissimo tempore, si credere voluerint, virgulta fidei pullulent, impleturque Scriptura dicens: Est arbori spes.

Et videntes discipuli mirati sunt, dicentes, etc. In proximo passurus debuit discipulorum animos anticipatione miraculi signare. Potuit ergo Salvator eadem virtute etiam inimicos siccare suos, nisi eorum per patientiam exspectaret salutem.

Respondens autem Jesus ait eis, etc. Mystice propter superbiam suam diabolus exprimitur, qui, praedicantibus verbum doctoribus, et ab eorum cordibus repellitur qui ad vitam sunt praeordinati, et in turbulentis amarisque infidelium mentibus vesaniam suae tyrannidis exercere permittitur; tantoque acrius in eos desaevit, quanto amplius se dolet a laesione (0093C)piorum fuisse depulsum.

Et omnia quaecunque petieritis in oratione credentes, accipietis. Hic quaeritur cur Paulus, qui tertio Dominum ut a se angelus Satanae discederet rogavit, hoc non potuerit impetrare. Sed hujus motio quaestionis antiqua jam Patrum explanatione reserata est, qui veraciter intellexerunt, illos solum in nomine Salvatoris petere, qui ea quae ad salutem perpetuam pertinent petunt. Saepe si ea quae ad veram salutem respiciunt petimus, ipsi male vivendo auditum nobis justi judicis avertimus. Et si pro peccantibus salubriter ut resipiscant oramus, atque ex nostro merito digni sumus auditu, ipsorum tamen perversitas, ne impetremus, obsistit. Sed hic sperandum est quod quamvis eorum salvationem impetrare nequeamus, (0093D)nequaquam tamen fructu precis nostrae privemur, quia amoris quem illis impendimus, mercede donabimur. Fit etiam aliquando, quod pie petita, si hic statim non obtinemus, in futuro cum dilatione aucta possideamus.

Et cum venisset in templum, etc. De potestate calumniantur quam Dei dubitant; et subintelligi volunt diaboli esse quod faciat, addentes quoque: Quis tibi dedit hanc potestatem? Manifestissime Dei Filium negant, quem putant signa alienis viribus exhibere.

Respondens autem Jesus dixit eis: Interrogabo vos, etc. Propterea interrogat, ut suo vel silentio, vel sententia condemnentur.

(0094A)At illi cogitabant, etc. Si enim de coelo esse baptismum Joannis respondissent, consequens erat responsio: Quare ergo non estis baptizati ab eo? Si vero dicere voluissent humana deceptione compositum, seditionem populi formidabant, qui ab eo gregatim receperat baptismum, et eum habuit sicut Prophetam.

Et respondentes Jesu dixerunt, etc. Non nescire se dicit quod consequens erat, quia veritas mentiri non potest, sed eis nolle ostendere qui mendacio tegebant quod scirent. Impleturque illud propheticum: Paravi lucernam Christo meo, id est, Joannem, et inimicos ejus induam confusione (Psal. XIII).

Quid autem vobis videtur, etc. Homo iste Deus Pater est, qui omnes homines quos creavit paterno (0094B)diligit affectu. Hujus filius major gentilis est populus, ex tempore Noe procreatus, qui secundum Lucam in eadem parabola rigidus et luxuriosus describitur. Unde praecipiente Patre per naturalis legis notitiam: Vade operare in vinea; hoc est: Quod tibi non vis fieri, alteri ne feceris (Tob. IV), superbe respondit Nolo. Postea vero in adventu Salvatoris operatus est in vinea Dei, quia, acta poenitentia, sermonis contumaciam labore correxit. Secundus autem populus Judaeorum est, qui respondit Moysi: Omnia quaecunque dixeris, faciemus. Et non ivit in vineam.

Venit enim Joannes in via justitiae, etc. Viam ergo justitiae Joannes praedicans venit, quia Christum, qui consummatio legis et prophetarum est, adesse digito demonstravit. Porro regnum Dei potest Evangelium (0094C)Dei intelligi, in quo gentes Judaeos praecedunt, quia citius crediderunt.

Aliam parabolam audite. Homo erat paterfamilias, qui plantavit vineam, etc. Deus Pater plantavit vineam, quia in terra repromissionis ejectis gentibus populum suum collocavit. Sepem circumdedit, vel murum urbis, vel auxilia angelorum. Et fodit in ea torcular, aut altaria, aut illa quorum tres Psalmi titulo praenotantur. Et aedificavit turrim, id est, templum. De quo Micheas: Et turris nebulosa (Mich. IV). Et locavit eam agricolis, quos alibi operarios conductos appellat; et abiisse dicitur non loci mutatione, sed ut vinitoribus liberum reliquisse operandi ostendatur arbitrium.

Cum autem tempus fructuum appropinquasset, etc. (0094D)Servi qui primi missi sunt, Moyses et Aaron intelligi possunt, quos flagello caesos vacuos dimiserunt. Vexatus est Moyses propter eos, etc. Et ipsum David servum summi patrisfamilias affectum contumeliis sive in capite vulneratum, quod Evangelium Marci sonat, abjecerunt dicentes. Quae nobis pars in David, aut quae haereditas in filio Isai (III Reg. XII)? Regnum simul ejus ignobili, et religionem impietate mutaverunt.

Iterum misit alios servos, etc. Servos istos chorum prophetarum intellige. Sed quem horum non sunt persecuti? et occiderunt eos qui pronuntiabant de adventu Domini Salvatoris. Quod vero dicit: Alium caeciderunt, alium occiderunt, alium vero lapidaverunt, (0095A)legamus Epistolam Pauli ad Hebraeos, et ex ea plenissime discimus qui servorum Dei quanta perpessi sunt.

Novissime autem misit ad eos filium suum, etc. Quod ait: Quia verebuntur Filium meum, non de ignorantia venit, sed semper ambigere dicitur Deus ut libera voluntas homini reservetur, et post tot scelera adhuc eis locum misericordiae reservavit.

Agricolae autem videntes filium, etc. Manifestissime probat Dominus, non per ignorantiam, sed per invidiam principes Judaeorum crucifixisse Filium Dei. Intellexerunt hunc esse, de quo dictum est: Postula a me, et dabo tibi gentes, etc. (Psal. II), quando aiebant: Ecce mundus totus post eum abiit (Joan. XII). Cujus sibi haereditatem vindicabant, quia fidem quae (0095B)per eum est, eo occiso, exstinguere, et suam magis, quae ex lege est, justitiam praeferre, ac gentibus imbuendis conabantur inserere. Quod vero extra vineam est occisus, significat vel quod extra portam sit passus, vel quod prius ab incredulorum cordibus repulsus, ac deinde sit cruci addictus.

Cum venerit Dominus vineae, etc. Interrogant, non quod ignoret quid responsuri sint, sed ut propria responsione damnentur.

Dicit illis Jesus: Nunquam legistis in Scripturis: Lapidem quem, etc. Quomodo, inquit, implebitur haec Prophetia, nisi quia Christus, a vobis reprobatus et occisus, crediturus est gentibus praedicandus, ut quasi lapis angularis ex utroque populo unam sibi fidelium civitatem aedificet.

(0095C)Ideo dico vobis quia auferetur a vobis regnum Dei, etc. Regnum Dei sacras dixit Scripturas, ablatas a Judaeis, et nobis traditas, ut fructus earum faciamus.

Et qui ceciderit super lapidem istum, confringetur, etc. Qui per mala opera Christum offendit, confringetur quidem, sed tamen per patientiam Dei reservatur ad salutem; qui vero Christum penitus negaverit, irruens super illum lapis conteret eum, ut ne testa quidem remaneat, in qua hauriatur aquae pusillum. Alio sensu: Peccantes hic quatit, in judicio autem superveniet cum poena perditionis.

CAPUT XXII. Et respondens Jesus dixit iterum in parabolis, etc. Regnum coelorum Ecclesiam justorum appellat, (0095D)quam regi similem esse dicit, illi utique de quo dicitur: Deus judicium tuum Regi da, etc. (Psal. LXXI). Qui fecit nuptias filio suo, quia ei per Incarnationis mysterium sanctam Ecclesiam sociavit.

Et misit servos suos, etc. Misit prophetas de dominica incarnatione praedicatores, quos postea sub occisorum nomine taurorum commemorat, eo quod secundum legem ultionem de inimicis exercebant. Misit iterum apostolos sub nomine altiliorum notatos, ob gratiam internae pinguedinis, seu desideria sublimis contemplationis. Hanc epulationem prophetae futuram, apostoli jam factam nuntiabant.

Illi autem neglexerunt, etc. In villam ire, est labori terreno immoderate incumbere; in negotiationem (0096A)vero ire, est actionum saecularium lucris inhiare, per quae quis secundum mysterium Incarnationis dominicae, vivere dissimulat.

Reliqui vero tenuerunt servos ejus, etc. Missis itaque exercitibus angelorum sive ducibus Romanorum, perdidit superbos martyrum persecutores, et civitatem illorum succendit, quia illorum non solum animae sed caro quoque in qua habitaverant, gehennae flamma cruciabitur. Quod sequitur, de reprobatione Judaeorum et vocatione gentium apertissime sonat.

Et egressi servi ejus in vias, etc. Viae intelliguntur dogmata et errores gentilium. Sed ex omnibus his ad nuptias venerunt, id est, Christo crediderunt, et de ipsa qualitate convivantium aperte ostenditur (0096B)quod per has regis nuptias praesens Ecclesia designatur, in qua cum bonis mali conveniunt.

Intravit autem rex ut videret, etc. Ingressus regis adventum Domini in judicii die ostendit, quando fidem et merita singulorum discernere venit. Porro unus qui veste nuptiali non inventus asseritur, omnes qui in malitia sunt sociati designat. Vestis autem nuptialis praecepta sunt Domini et opera quae ex lege et Evangelio complentur, novique hominis efficiunt indumentum. Amicum vocat, quia ad nuptias invitatus est; arguit impudentiae, qnod veste sordida munditias polluerit nuptiales. At ille obmutuit, quia omne tunc cessat excusationis argumentum, quando ille foris increpat, qui testis conscientiae animum intus accusat.

(0096C)Tunc rex dixit ministris, etc. Ligantur tunc pedes et manus per districtionem sententiae, qui modo a pravis operibus ligari noluerunt. Interiores quoque tenebras dicimus, caecitatem cordis; exteriores vero aeternam noctem damnationis, in quam tunc invitus projicitur, qui nunc sponte cecidit in caecitatem cordis. Illic dentes stridere et oculi flere perhibentur, quatenus singula quaeque membra supplicio subjaceant, quae hic singulis quibusque vitiis subjecta serviebant.

Tunc abeuntes Pharisaei, etc. Caesar Augustus Herodem filium Antipatri alienigenam et proselytum regem Judaeis constituerat, ut tributis praeesset, et Romano pareret imperio. Mittunt igitur Pharisaei discipulos suos, quasi minus notos atque suspectos (0096D)cum Herodis militibus seu illudentes quod tributa Romanis solvebant, et non divino cultui dediti tantum erant; aut ut abscondite facileque deciperent eum, vel ut deprehensi minus erubescerent apud eum. Nam consilio malo deprehenso, tanto minus nascitur confusio, quanto fuerit persona deterior.

Magister, scimus quia verax es, etc. Magistrum et veracem vocant, ut, quasi homo honoratus et laudatus, mysterium eis sui cordis simpliciter aperiret et fraudulenter provocant, ut, magis Dominum quam Caesarem timens, dicat tributa solvi non debere, ut statim Herodiani audientes teneant quasi principem contra Romanos seditionis.

Cognita autem Jesus nequitia eorum, etc. Non secundum (0097A)sermones eorum pacificus blande respondit, sed secundum conscientiam eorum crudelem aspera dixit, quia Deus plerumque ad animam loquitur, non ad corpus; voluntatibus respondet, non verbis.

Ostendite mihi numisma census, etc. Sapientia sapienter agit, ut suis potissimum tentatores sermonibus confitentur; et ad hoc interrogat, ut ad sermonem eorum competenter respondeat.

Dicunt ei, Caesaris, etc. Hic, Caesarem Tiberium significari, privignum ei qui in loco praecesserat vitrici, sub quo et Dominus passus est, intelligere debemus.

Reddite, inquit, Caesari quae ejus sunt. Nummum, tributum et pecuniam; et quae sunt Dei Deo, decimas (0097B)et primitias. Aliter, quemadmodum a vobis Caesar exigit impressionem imaginis suae, sic et Deus ut quemadmodum illi redditur nummus, sic Deo anima, lumine vultus ei illustrata atque signata.

In illa die accesserunt ad eum Sadducaei, etc. Qui animas simul cum corporibus credunt interire, recte istiusmodi fingunt fabulam, quae deliramenti arguat eos qui resurrectionem asserant corporum. Potest autem fieri ut hoc aliquando in gente eorum acciderit.

In resurrectione ergo cujus erit de septem, etc. Turpitudinem opponunt fabulae, ut resurrectionis denegent veritatem. Verum mystice septem hi fratres (0097C)sine filiis defuncti reprobis quibusque congruunt, qui per totam hujus saeculi vitam, quae septem diebus volvitur, a bonis operibus steriles existunt: quibus viritim misera morte praereptis, ad ultimum et ipsa mundana conversatio, quam illi absque fructu vitalis operis exegerant, quasi uxor infecunda transibit.

Respondens autem Jesus, ait illis: Erratis, etc. Quia Latina consuetudo Graeco idiomati non respondet, simpliciter dictum intelligamus, quod nubere de viris, et nubi de uxoribus scriptum sit. Sunt enim sicut angeli in coelis absque ullo mortis metu et (0098A)labe corruptionis, atque sine ullo terreni reatus actu perpetua Dei visione fruuntur.

De resurrectione autem mortuorum non legistis, etc. De quinque libris Moysi profert testimonium ad probandam aeternitatem animarum, propter Sadducaeos, qui illos tantummodo recipiunt, quia stultum erat proferre testimonia prophetarum, quorum illi auctoritatem non sequebantur.

Non est Deus mortuorum, etc. Postquam probaverat Deum non posse fieri animarum, nisi perseverarent, consequenter corporum introducit resurrectionem, cum quibus simul bona malave gesserunt.

Pharisaei autem audientes quod silentium imposuisset, etc. In unum convenerunt dicentes apud se: Loquatur (0098B)pro omnibus unus, ut si vicerit, omnes videamur victores; si autem victus fuerit, vel solus videatur confusus, et quid mandatum magnum sit interrogat, ut quidquid ille responderit, occasionem habeat calumniandi, aliud asserens magnum esse de pluribus.

Ait illi Jesus: Diliges Dominum Deum tuum, etc. Primum ergo et maximum omnium mandatum est, cognitio atque confessio divinae unitatis, cum exsecutione bonae operationis. Bona autem operatio in dilectione Dei et proximi perficitur.

Congregatis autem Pharisaeis, interrogavit Jesus, etc. Non reprehenduntur quod filium David dicunt, sed quod Dei filium esse non credunt. Dominus siquidem David est, Deus ante tempora manendo, et (0098C)filius David in tempore homo nascendo.

Et nemo poterat respondere ei verbum, neque ausus fuit, etc. Verbum quod pateret insidiis non invenientes, confutati ultra non interrogant, sed apertissime comprehensum Romanae tradunt potestati. Ex quo intelligimus venena invidiae posse quidem superari, sed difficile conquiescere. Ad istum ergo qui dolis iniquorum superari non potuit, simplici corde et pia devotione, quasi ad salutis auctorem accedamus, ut illuminemur, et vultus nostri non erubescent, quia invenitur a non tentantibus, et fidem in illum habentibus apparet.

LIBER QUARTUS. (0097) (0097D)Confusis, ut dignum erat, ac repudiatis tentatoribus ad suos Jesus sermonem convertit, ut illorum confusio istis fieret disciplina. Infructuosus namque est sermo, si in quo ut alter confunditur, sic non alter erudiatur.

CAPUT XXIII. Tunc Jesus locutus est ad turbas, usque Dicunt enim et non faciunt, etc. Per cathedram legis ostendit, et propter sacerdotium nominisque dignitatem exhortatur populos ut subjiciantur eis, non opera, sed doctrinam considerantes. Horum in Ecclesia nunc exempla imitantur, qui subjectos docent, quod ipsi implere dissimulant, vel peccantibus pondus (0098D)poenitentiae aggravantes, ut aut necesse est poenitentiam rejiciat, aut suscipiens, dum ferre non valet, scandalizatus amplius peccet, quasi non melius sit propter misericordiam dare rationem, quam propter crudelitatem. De talibus recte subjunxit, quod sarcinas ipsas uno suo digito non tangerent, hoc est, ne in minimis quidem ea perficerent, quae contra morem patrum sine fide et gratia Jesu Christi et servare et servanda tradere praesumebant.

Dilatant enim phylacteria sua, etc. Pictaciola Decalogi phylacteria vocabant, quae in fronte quasi ob custodiam et munimentum sui portabant, non intelligentes quod haec in corde assidua meditatione (0099A)portanda sint, non in corpore Domini mandata. Erat etiam fimbria parva et brevis, in quatuor pallii summitatibus propter differentiam vestium eorum posita, sic ut in carne circumcisio ex praecepto legis. Quam mulier in pallio Domini, quae sanguine fluebat tetigit, sed non est compuncta superstitiosis sentibus Pharisaeorum.

Vos autem nolite vocari rabbi, etc. Hic multi de vocatione Patrum et magistrorum movent quaestiones, sed facile solvuntur, quod quomodo unus per naturam Deus, et unus filius, non praejudicat caeteris, ne per adoptionem dii vocentur et alii; ita et unus pater et magister non praejudicat aliis, ut abusive appellentur patres et magistri.

Qui major est vestrum, erit minister vester. Ac si (0099B)dicat: Quicunque vult fratrem praevenire regnando, prius illum necesse est praeveniat obsequendo. Unde Apostolus ait: Honore invicem praevenientes (Rom. XII), vincat eum officiis, ut possit vincere sanctitate.

Qui autem exaltaverit se, humiliabitur, etc. Omnis qui se incaute de meritis extollit, saltem in futuro si perseverat, humiliabitur a Domino; et qui provide se de benefactis humiliat, exaltabitur ab eo.

Vae vobis scribae, usque Nec introeuntes sinitis introire. Ac si dicat: Vae vobis qui scitis adventum meum corporeum a prophetis praedicatum, et nec ipsi creditis, nec alios doctrinae simulatione sinitis advertere. Moraliter vero hac sententia arguit omnem magistrum, qui malis operibus ante discipulos suos introitum regni coelestis claudit.

(0099C)Vae vobis, scribae et Pharisaei, etc. Diversa eos lucra tam de discipulis quos de advenis miscebant populo Dei quam per imaginem sanctitatis captantes ostendit. Et erat semel filius gehennae, videns magistrorum vitia, et intelligens destruere eos operibus, quod verbis docebant, et ad vomitum revertens gentilitatis suae, et quasi praevaricator majoris poenae dignus exstiterat.

Vae vobis duces caeci, etc. Avaritiae et impietatis arguit strophae inventores et praeceptores, quod in templo aut in altari jurantem nemo perjurii reum tenebat; eum autem qui in auro, quo ipsi delectabantur, aut in dono, quo pascebantur jurabat, quasi perjurii reum, id statim in quo juraverat exsolvere (0099D)cogebant. Et ideo haec sanctiora dicebantur, ut promptiores homines ad dona offerenda efficerent, quam ad preces in templo fundendas. Spiritaliter autem templum et altare ipsum Christum, aurum et donum laudes et sacrificia precum significant, quae in eo per eum offerimus; non enim ipse per haec, sed ista per illum sanctificantur.

Vae vobis, scribae et Pharisaei hypocritae, qui decimatis mentham, etc. Arguit eos avaritiae, quod propter alimonia sacerdotum et Levitarum, quorum pars erat Dominus, studiose etiam vilium olerum decimas exigant; et judicium in disceptatione negotiorum misericordiamque in pauperes, pupillos et viduas, et fidem in Deum, quae magna sunt, praetermittant.

(0100A)Duces caeci excolantes culicem, et reliqua. Sicut tunc, sic et nunc, contra praeceptum Dei, quae digna sunt, sicut est judicium, et quae superius posuit, devoramus atque negligimus, et opinionem religionis in parvis, quae lucrum habent, diligentiam demonstramus. Possunt autem haec per allegoriam ad Judaeos referri, qui dimiserunt Barabbam, qui non solverat Sabbatum, quod magna diligentia observabant: occiderunt autem Dominum, spiritaliter Sabbatum insinuantem, per judicium et misericordiam et fidem, quae illi maxime contemnebant. Nam et culicis nomine non absurde seditiosus et homicida figuratur, quia hoc animal et strependo inquietat, et sanguine delectatur, et cameli nomine, propter humilitatem se ad subvehenda onera magnitudine, (0100B)congruenter intelligitur Dominus.

Qui mundatis quod deforis est calicis, et reliqua. Simulationis arguuntur et mendacii, quod foris in habitu ostenderent sanctitatem, intrinsecus autem essent vitiorum sordibus pleni.

Munda prius quod intus est calicis, et reliqua. Hoc est: Munda prius cor et conscientiam a concupiscentia et pravis desideriis, a fraude et dolo, et sic foris per opera ostendes veraciter sanctitatem. Hoc contra illos valet qui corporalia peccata, fornicationem, furtum, et caetera talia, quasi gravissima detestantur; spiritalia vero quae non minus damnat Apostolus, hoc est, amaritudinem, iram, indignationem, clamorem, superbiam, et caetera, ut levia contemnunt.

(0100C)Vae vobis, scribae et Pharisaei hypocritae, etc. Sicut sepulcra foris calce, marmore et auro ornata sunt, intus autem ossibus plena mortuorum, sic perversi magistri quia alia docent, et alia faciunt, munditiam vestium et verborum humilitatem demonstrant, intus autem pleni sunt omni spurcitia et iniquitate.

Qui aedificatis sepulcra Prophetarum, etc. Simulabant quidem se, ob favorem vulgi captandum, patrum suorum horrere perfidiam, memorias prophetarum, qui ab eis occisi sunt, magnifice ornando, sed ipso opere testificantur quantum paternae nequitiae consentiant, Dominum qui ab eisdem prophetis est praenuntiatus injuriis agendo occidentes.

Et vos implete mensuram patrum vestrorum. Hoc est: Quod illis defuit, vos implete: illi interfecerunt (0100D)servos, vos Dominum crucifigite. Non hoc jubendo dixit, sed quod facturi essent ostendendo.

Serpentes et progenies viperarum. Id est: Sicut de viperis viperae nascuntur, sic vos de homicidis homicidae nati estis.

Quomodo fugietis a judicio gehennae. Nunquid sepulcra sanctorum aedificantes, an potius a malitia corda vestra mundantes.

Ideo ecce ego mitto ad vos prophetas, usque De civitate in civitatem. Id est: Ipse Filius Dei misit apostolos, qui prophetas ante mittebat. Simulque observa, juxta Apostolum scribentem ad Corinthios, varia dona esse discipulorum Christi: alios prophetas, qui ventura praedicant; alios sapientes, qui (0101A)noverunt quando debeant proferre sermonem; alios scribas in lege doctissimos, ex quibus Stephanus, Petrus, Paulus occisi sunt, et persecutione multi a Judaea expulsi ad gentium populum transmigrarunt.

Ut veniat super vos omnis sanguis justus, et reliqua. Quomodo a Judaeis exquiritur sanguis, quem non ipsi fuderunt, nisi quia moris est Scripturarum, duas saepe generationes hominum, bonorum scilicet, malorumque computare?

A sanguine Abel justi, et reliqua. Cur Abel, qui primus fuit, et Zachariam, qui nequaquam ultimus, ponere voluit, nisi forte, quia per Abel pastorem, qui in campo, et Zachariam sacerdotem, qui in atrio templi necatus est, utriusque gradus martyres esse debere ex laicis et ex altaris officio mancipatis sub (0101B)eorum voluit intimare vocabulo? De isto vero Zacharia multorum fuit contentio quis fuerit; sed nos illum putamus qui a Joas rege Judae inter templum et altare fuit occisus. Sed quaeritur, cur hic Barachiae dicatur filius, cum in historia Regum Joiadae filius asseritur? Barachia scilicet in lingua nostra benedictus Domini dicitur, et sacerdotis Joiadae justitia Hebraeo nomine demonstratur, et in Evangelio quandoque Nazaraei utuntur. Pro filio Barachiae filium Joiadae Hieronymus scriptum se invenire testatur.

Quoties volui congregare filios tuos, et reliqua. Animantis ponit similitudinem, quae tam magnum in filios habet affectum, ut eorum infirmitate affecta, et ipsa infirmetur. Et quod in caeteris difficilius invenies, alis suis filios protegens, contra milvum pugnat; (0101C)sic etiam mater nostra sapientia Dei, quae per carnis susceptionem infirmata est, protegit infirmitatem nostram, et resistit diabolo, ne nos rapiat; et quod illa contra milvum conatur affectu, haec adversus diabolum perficit potestate.

Ecce relinquetur vobis domus vestra deserta. Praedixit enim quod, haerede occiso, Romani venire debuerunt; et quasi nidum vacuum diripientes, tulerunt eorum locum, gentem et regnum.

Dico enim vobis: Non me videbitis, et reliqua. Hoc profecto mystice de illo ejus adventu intelligere cogimur, quo in clarite venturus est. Aliter, habent Judaei datum sibi tempus poenitentiae, confiteantur benedictum, qui venit in nomine Domini, et Christi ora conspicient.

CAPUT XXIV. (0101D) Et egressus Jesus de templo, usque qui non destruatur. Juxta historiam, manifestus est sensus; mystice vero Dominus providens infirmitati nostrae omnia illa subverti fecit, quatenus umbra et typo cessante verorum, ipsa jam veritas per orbem declarata palmam teneret.

Sedente autem eo super montem Oliveti, usque Et consummationis saeculi. Mystice designans quod quietus manens in sanctis superborum detestatur amentiam, qui fructiferam sanctae Ecclesiae celsitudinem semper inhabitare delectatur.

Jesus autem respondens dixit eis: Videte ne quis vos seducat, et reliqua. Multi quod hic Salvator praedixit, (0102A)qui falso sibi nomen Christi vindicabant, exstiterunt: ex quibus fuit Simon magus in Samaria, qui etiam magnam se Dei dicebat esse virtutem. Haec quoque inter caetera suis voluminibus scripta dimittens: « Ego sum speciosus, ego paracletus, ego omnipotens, ego omnia Dei. »

Audituri enim estis praelia et opiniones praeliorum, et reliqua. Admonentur ne statim abundante perturbatione praeliorum desolationem provinciae ultimumque urbis ac templi excidium instare putarent, sed quod potius in quadragesimum differenda sint annum.

Consurgens enim gens in gentem, et reliqua. Haec juxta litteram excidium urbis praecessisse manifestum est. Potest vero mystice regnum super regnum, et (0102B)pestilentia eorum quorum sermo serpit ut cancer, et fames audiendi verbi Dei, et commotio universae terrae, et a vera fide separatio in haereticis magistris intelligi, qui, contra se invicem dimicantes, Ecclesiae victoriam faciunt.

Tradent vos in tribulationem, et reliqua. Notandum autem quod haec Domini locutio partim ad captivitatem Judaicam, quae a Romanis facta est, partim ad diem judicii pertinet; et per apostolos omnium credentium persona designatur, quod juxta finem mundi hi qui apostolicam fidem sequuntur in tribulationibus probandi sunt.

Et tunc scandalizabuntur multi, et reliqua. Quod principio factum legimus praedicationis Evangelicae, et per partes agitur; maxime autem erit Antichristo in (0102C)fine saeculi adveniente, quando nimietate tormentorum et portentis signorum, multi scandalizabuntur.

Et multi pseudoprophetae surgent, et reliqua. Qui ergo in obsidione urbis et obsidentes alieni a Christo durabant, melius de haereticis accipiendum putamus, qui, contra Ecclesiam venientes, christos se esse mentiuntur, quorum primus Simon magus fuit, extremus autem ille major caeteris est Antichristus.

Et praedicabitur hoc Evangelium regni, usque Et tunc veniet consummatio. Perspicue significat non ante advenisse mundi finem, quam Evangelium in toto orbe praedicetur: opportunitatem vero tunc illius temporis esse, cum praedicatum fuerit Evangelium omnibus gentibus, ad adjutorium, scilicet, et salutem credentibus, in testimonium vero et damnationem, (0102D)illud non credentibus.

Cum ergo videritis abominationem desolationis, etc. Haec de adventu Antichristi intelligi possunt, sicut manifestissime apostolus Paulus praedicabat. Potest et simpliciter aut de Christo accipi, aut de imagine Caesaris, quam Pilatus posuit in templo; aut de Adriani equestri statua, quae in ipso sanctorum loco usque in praesentem diem stetit. Abominatio quoque secundum veritatem Scripturarum idolum nuncupatur.

Tunc qui in Judaea sunt fugient ad montes, usque Non revertatur tollere tunicam suam. Haec juxta historiam facta esse constat, juxta vero sensus spiritales, cum viderimus abominationem desolationis stare ubi (0103A)non decet, hoc est, haereses et flagitia regnare inter eos qui coelestibus mysteriis videbantur esse consecrati, et operantes iniquitatem, pacem fidelium perturbare, tunc qui in Judaea, hoc est, in confessione verae fidei persistimus, virtutum culmen ascendere debemus. Tunc qui super tectum est, hoc est, carnalia animo excedens spiritaliter vivit, ne descendat ad infimos actus pristinae conversationis, neque ea quae reliquerat mundi carnisve desideria repetat. Domus namque nostra vel mundus hic, vel ipsa in qua degimus nostra intelligenda est caro. Et qui in agro, hoc est, Ecclesia, non respiciat rem saecularem, et labentis vitae retinacula, quibus renuntiavit.

Vae praegnantibus, etc. Hoc quoque secundum historiam dici potest, quod in persecutione Antichristi (0103B)seu Romanae captivitatis praegnantes et nutrientes uteri, filiorum sarcina praegravati, expeditam fugam habere non quiverint. Spiritaliter anima quae desideriis carnalibus in illa ultima persecutione occupata invenitur aeternum vae subire oppressa cogitur.

Orate autem ut non fiat fuga vestra hieme, vel sabbato. In hyeme duritia frigoris prohibet ad solitudinem pergere, et in montibus desertisque latitare. In Sabbato transgressio legis est, si fugere voluerint, aut mors imminens, si remanserint. Si autem de consummatione intelligitur, hoc praecipit, ut non refrigescat fides nostra, et in Christum charitas, neque otiosi in opere Dei virtutum Sabbato torpeamus.

Et nisi breviati fuissent dies illi, et reliqua. Haec enim tribulatio, quanto caeteris pondere gravior, (0103C)tanto est temporis brevitate futura moderatior. Tribus namque annis et dimidio Ecclesiam impugnatura esse creditur, quantum de prophetia Danielis et Apocalypsi sancti Joannis cognosci potest.

Si dixerint vobis: Ecce in deserto est, et reliqua. Si quis promiserit vobis quod in deserto gentilium et philosophorum dogmate Christus moratur, aut haereticorum penetralibus, qui Dei pollicentur arcana se nosse, nolite fidem accommodare, ne locum decipiendi inveniant.

Sicut enim fulgur ab Oriente exivit, et reliqua. Quod ergo dixit ab Oriente in Occidentem perventurum adventum suum, contra illos valet, qui per terrarum particulas nominantur, et dicunt apud se esse Christum. Quod autem ait, sicut fulgur, contra eos (0103D)valet qui occulte congregant tanquam in penetralibus, et paucos, tanquam in deserto. Ad manifestationem quoque claritatemque pertinet Ecclesiae fulguris nomen, significans etiam noctem, vel nubila saeculi hujus; tunc enim fulguris candor apparet.

Ubicunque fuerit corpus, illic congregabuntur aquilae. Id est, in coelum, quo hinc secum levavit corpus in homine suscepto: quod, secundum Apostolum, Rapiemur in nubibus obviam Christo in aera, et sic semper cum Deo erimus (I Thess. IV). Innuit etiam studium sanctorum, quod aquila caeteras aves volatu transgrediens in ipsum solis radium oculos gaudet infigere, nec non et illud, quod lapidem venenis resistentem suis nidis solet afferre, illum qui excisus (0104A)de monte sine manibus diaboli regnum stravit.

Statim autem post tribulationem dierum illorum, usque Et stellae cadent de coelo. Sidera in die judicii videbuntur obscurari, non de minutione suae lucis accedente, sed superveniente verae lucis claritate. Quod vero dicit: Et stellae coeli erunt decidentes, hoc est, suo lumine carentes.

Et virtutes coelorum commovebuntur. Hoc est, angelicae trement potestates. Mystice vero Ecclesia est sol, et luna, et stellae, cui dictum est: Speciosa ut luna, electa ut sol (Cant. VI), quia tunc non apparebit impiis persecutoribus ultra modum saevientibus.

Tunc stellae cadent de coelis, et virtutes coelorum commovebuntur. Quoniam multi qui gratia fulgere videbantur, persequentibus impiis, et cadent quidem (0104B)fideles, et firmissimi turbabuntur.

Et tunc apparebit signum Filii hominis in coelo. Signum hic aut crucis intelligamus, ut videant Judaei in quem compunxerunt, aut vexillum victoriae triumphantis.

Et tunc plangent se omnes tribus terrae. Illae, scilicet, quae, in terris genitae, honorem suum non intellexerunt, sed comparatae sunt jumentis insipientibus, et similes facti sunt illis (Psal. XLVIII).

Et mittet angelos suos cum tuba, et reliqua. De hac tuba loquitur Apostolus, quae sublimia divinae laudis resonet sacramenta

Et congregabunt electos ejus a quatuor ventis, et reliqua. Id est, a quatuor mundi climatibus, et non solum hoc, sed a summo terrae usque ad summum coeli, id est, ab extremis terrae finibus per directum (0104C)usque ad ultimos fines ejus, ubi longe a spectantibus circulus coeli terrae videtur insidere.

Ab arbore autem fici discite parabolam, usque Scitote, quod prope est in januis. Ac si dicat: Aestatis adventum et Favonii ac veris introitum; ita cum omnia haec quae scripta sunt videritis, nolite putare jam adesse consummationem mundi, sed quasi prooemia et praecursores quosdam venire, ut ostendant quod prope sit, et in januis. Mystice: Cum videris Synagogam fructum justitiae, quem veniens ad se Dominus non venit, proferentem, diem extremi discriminis et aestatem verae pacis ac lucis esse in proximo non ambiges.

Coelum et terra transibunt, et reliqua. Coelum enim et terra per commutationem innovationis transibunt, (0104D)sed verbum Domini sine effectu completionis nullo modo praeteribit. Unde et propheta ex persona Domini ait: Verbum meum quod egreditur de ore meo, non revertetur ad me vacuum (Isai. LV).

De die autem illa et hora, nemo scit, etc. Ergo post resurrectionem interrogantibus de die judicii apostolis, manifestius respondit: Non est vestrum nosse tempora (Act. I), et reliqua. Unde patet, quod ipse scit; sed nescire dicitur, qui nescientes facit, id est, non eis prodit quod inutiliter scirent, ut, incerti de adventu judicis, sic quotidie vivant, quasi die alia judicandi sint.

Sicut enim in diebus Noe, et reliqua. Subitum adventus sui diem, plurimis affirmat exemplis, cum (0105A)eumdem diebus Noe vel Loth aequiparat, quando mortalibus repentinus supervenit interitus.

Sicut enim fuerunt in diebus illis, usque Nubentes, et nuptum tradentes. Non hic, juxta Marcionis et Manichaei dogma, conjugia vel alimenta damnantur, sed potius licitorum arguitur usus immoderatus. Cum superius bella, fames, et caetera commemorantur futura, nunc ea quae pacis indicia sunt: aestimandum est, juxta Apostolum, quod post pugnas et dissensiones brevis secutura pax, ut fides credentium comprobetur, ut ex transactis malis sperent judicem esse venturum.

Usque in eum diem quo introivit arcam Noe. Mystice autem arcam perfecte ingreditur, cum Dominus Ecclesiam in die judicii praesentia suae visionis aeternus (0105B)habitator illustrat. Et qui sanctis hic certantibus luxuriantes insultant, illic coronatis, aeterna damnatione plectentur.

Tunc duo erunt in agro, et reliqua. Significat autem eos qui operantur in Ecclesiae ministerio, tanquam in agro Dei; assumetur autem ille qui non adulterans verbum Dei, sed sicut ex Deo coram Deo locutus in Christo fuerit; qui vero Christum annuntiaverit non caste, sed occasione, relinquetur ab eo.

Duae molentes in mola, et reliqua. Molentes appellat eos qui, in plebibus constituti, reguntur a doctoribus ob temporalium negotiorum orbem atque circuitum; et feminarum nomine significat, quia consiliis eis regi expedit peritorum. Assumetur ea pars quae connubia propter amorem tantum generis exercuerit, (0105C)terrenamque substantiam ob acquirenda coelestia dispensaverit; altera relinquetur.

Duo in lecto, et reliqua. Illi, videlicet, qui otium et quietem monasterialis vitae eligunt, quorum duo de duobus generibus affectionum esse perhibentur. Qui enim propter Dominum continentiae studuerit, ut, sine sollicitudine vivens, cogitet quae Dei sunt, assumetur a Deo; qui qua alia ratione relinquetur, ut cujuslibet peccatricis animae lapsum sub Judae specie Jeremias describens ait: Viderunt ea hostes, et deriserunt Sabbata ejus (Thren. I). Haec tria genera hominum, tres viri sunt, quos Ezechiel propheta liberatos vidit, Noe, Daniel et Job. Nam Noe arcam in undis erexit, atque ideo figuram rectorum tenuit. (0105D)Daniel vitam continentium significavit, quod et in aula regia abstinentiae deditus fuit. Job in conjugio positus, et curam domus propriae exercens, placuit, per quem digne bonorum conjugum ordo figuratur.

Vigilate ergo, usque Quia nescitis qua hora Filius hominis venturus est. Nesciente enim patrefamilias, fur domum perfodit, dum a sui custodia spiritu torpente, improvisa mors carnis habitaculum irrumpens rapit dominum domus ad supplicium nescientem.

Qui putas fidelis est servus, et reliqua. Difficultatem, non impossibilitatem perficiendae virtutis ostendit. Dominus Christus super familiam, id est, Ecclesiam, quam suo sanguine de manu inimici redemit, constituit apostolos, et sequaces eorum. De quibus (0106A)unus eorum aiebat: Sic nos existimet homo ut ministros Christi, et dispensatores ministeriorum Dei (I Cor. IV). Fidelis enim debet esse servus in devote tribuendo domini sui pecuniam, et non abscondendo; prudens vero in discernendo diligenter capacitatem singulorum famulorum.

Ut det illis cibum in tempore, et reliqua. Id est, ut spe praemiorum ministrent conservis in tempore suo cibaria doctrinarum. Lucas dicit: Tritici mensuram (Luc. XII), ostendens quod pro qualitate audientium formari debet sermo doctorum, ut ad sua singulis congruat, et tamen a communis aedificationis arce nunquam recedat.

Beatus ille servus, usque Super omnia bona sua constituet eum. Id est, omnia coelestis regni gaudia (0106B)non utique ut horum soli dominium teneant, sed ut eorum abundantius caeteris sanctis aeterna possessione fruantur, ut Apostolus: Qui praesunt presbyteri, duplici honore digni habeantur, etc. (I Tim. V).

Si autem dixerit malus servus ille, usque Manducet autem et bibat cum ebriis. Sicut in uno fideli dispensatore totus bonorum rectorum, quomodo vel vivat vel remuneretur ordo docetur; sic et in hoc nequissimo servo cunctorum praesulum malorum damnandum pariter opus et damnatio narratur aeterna: qui, neglecto Domini amore, non modo ipsi luxuriae vacant, sed et subditos injuriis stimulant. Quamvis typice possit intelligi percutere conservos, corda infirmorum, nec adhuc fide, spe et charitate solidatorum, ostenso pravae operationis aut locutionis exemplo, (0106C)vitiare.

Veniet Dominus servi illius in die qua non sperat, et reliqua. Hoc ipsum docet, ut sciant quando non putatur dominus, tunc eum esse venturum, et dividet eum, id est, a consortio sanctorum separet, et partem ejus ponat cum hypocritis: cum his, videlicet, qui erant in agro, et qui molebant, et nihilominus derelicti sunt. Quod dicit illic esse fletum et stridorem dentium, duplicem poenam gehennae exprimit, id est, ignis et frigoris. Unde et in Job scriptum est: Ad calorem nimium transit ab aquis nivium.

CAPUT XXV. Tunc inquit, simile erit regnum coelorum decem virginibus, usque Et quinque prudentes. Regnum coelorum, (0106D)Ecclesiam nominavit. Geminatus quinarius numerus denarium perficit; et quia ex utroque sexu fidelium multitudo colligitur, sancta Ecclesia decem virginibus similis denuntiatur, in qua quia mali cum bonis, et reprobi cum electis admixti sunt: recte similis virginibus prudentibus et fatuis esse perhibetur. Quod vero dixit, sponso et sponsae obviam venire virgines, sic intelligendum puto ut ex ipsis virginibus constet ea quae dicitur sponsa, tanquam si omnibus Christianis in Ecclesiam concurrentibus, filii ad matrem concurrere dicantur, cum ipsis filiis congregatis constet ea quae dicitur mater. Videntur itaque mihi quinque virgines significare quinquepartitam continentiam in illecebris: continendus enim (0107A)animi appetitus a voluptate oculorum, aurium, olfaciendi, gustandi, tangendi.

Sed quinque fatuae acceptis lampadibus, et reliqua. In oleo laetitia mentis exprimitur; qui autem non propterea gaudet quod Deo intrinsecus placet, non habet oleum secum. Prudentes autem acceperunt oleum secum in vasis suis, cum lampadibus, id est, laetitiam bonorum operum in corde atque conscientia posuerunt. Ut Apostolus dicit: Probet se ipsum homo, et tunc in semetipso gloriam habebit, et non in altero.

Moram autem faciente sponso, etc. Dormire enim, mori est; ante somnum vero dormitare, est ante mortem per pondus aegritudinis ad somnum mortis pervenire.

(0107B)Media autem nocte clamor factus est, etc. Subito enim quasi intempesta nocte dies judicii subrepit, eo quod minime valeat praevideri quando veniat, et securis omnibus, angelorum clamor et tuba praecedentium fortitudinum Christi resonabit adventum.

Tunc surrexerunt omnes virgines illae, etc. Id est, electi simul ac reprobi a somno mortis excitati, sua secum opera numerant, pro quibus recipiant.

Fatuae autem sapientibus dixerunt, et reliqua. Testimonium operum suorum tunc frustra foris quaerunt, quorum nunc retributionem ob amorem vacuae laudis perdunt.

Ne forte non sufficiat nobis et vobis, etc. Hoc non de avaritia, sed de timore respondent. Sibimetipsi testimonium uniuscujusque vix sufficit, quanto minus (0107C)sibi et proximo.

Ite potius ad vendentes, etc. Non consilium dedisse se putandae sunt, sed crimen earum ex obliquo commemorasse, ac si dicant: Videamus nunc quid vos adjuvant, qui vobis laudes vendere consueverunt, et vos in errorem inducere, ut non coram Deo, sed ab hominibus gloriam quaereretis.

Dum autem irent emere, venit sponsus, et reliqua. Id est, inclinantibus se illis in ea quae foris sunt, venit ille qui judicat. Et quae paratae erant, id est, quibus bonum coram Deo testimonium conscientia perhibebat, Intraverunt cum eo ad nuptias, id est, ubi munda anima, puro et perfecto Dei verbo fecunda copulatur. Et clausa est janua, id est, aditus ad regnum coelorum; non enim post judicium patet precum (0107D)aut meritorum locus.

Novissime veniunt et reliquae virgines, usque, nescio vos. Ecce aperire clamant, et repulsionis suae dolore compulsae, appellationem dominantis ingeminant; preces offerunt, et nesciuntur, quia tunc velut incognitos Deus deserit quos modo suos per vitae meritum non agnoscit.

Vigilate itaque, quia nescitis diem, neque horam. Generalis ad discipulos exhortatio subinfertur, quia semper debemus extremum diem metuere, quem nunquam possumus praevidere.

Sicut enim peregre proficiscens, et reliqua. Carnis enim proprius locus est terra, quae quasi ad peregrina ducitur, dum per Redemptorem nostrum in (0108A)coelo collocatur: qui tamen proficiscens fidelibus suis spiritalia dona concessit.

Et uni dedit quinque talenta, et reliqua. Quinque igitur talentis donum quinque sensuum exprimitur; duobus vero intellectus et operatio designantur: unius autem talenti nomine intellectus tantummodo designatur.

Unicuique secundum propriam virtutem, et reliqua. Non pro largitate ergo et parcitate tribuens, sed pro accipientium viribus. Denique et ille qui de quinque talentis decem fecerat, et qui de duobus quatuor, simile recipit gaudium, quia retributor ille non considerat lucri magnitudinem, sed studii voluntatem. Bene autem alia quinque vel alia duo in lucrum venisse referuntur, quia dum utrique sexui impenditur (0108B)praedicatio, quasi accepta talenta geminantur.

Qui autem unum acceperat, et reliqua. Talentum ergo in terra abscondere, est acceptum ingenium terrenis actibus implicare: lucrum spiritale non quaerere, cor a terrenis cogitationibus nunquam levare.

Post multum vero temporis, et reliqua. Grande vero tempus est inter ascensionem Salvatoris, et secundum ejus adventum. Consideret quisque quid acceperit, et quod lucrum de acceptis reportet; quia is qui nunc pie tribuit, districte in judicio merita exquiret.

Et accedens qui quinque talenta, usque intra in gaudium Domini tui. Per euge quoque verbum gaudium suum Dominus insinuat, qui bene laborantem servum ad gaudium invitat aeternum. Euge quoque interjectio (0108C)est laetantis, et bene gaudens Dominus servum bonum ac fidelem in gaudium suum intrare jubet, quia ipse est solus ad quem Propheta ait: Laetificabis nos in gaudio cum vultu tuo, et reliqua. Et ad bona multa invitat, quia ad comparationem futurorum, quae permanent, praesentia, quae transeunt, quasi pauca esse videntur.

Accedens autem et qui unum talentum acceperat, usque ecce habes quod tuum est. Vere quod scriptum est, ad excusandas excusationes in peccatis, huic sermo contigit, ut ad pigritiam et negligentiam superbiae quoque crimen accederet: et quem simpliciter orare debuerat, e contrario calumniatur, et dicit se prudenti fecisse consilio, ne dum lucra pecuniae quaereret, etiam de sorte periclitaretur, id (0108D)est, frustra de aliis rationem reddere cogar: sufficit unicuique ut pro se rationem reddat.

Serve male et piger, usque quod meum est, cum usura. Malus appellatur, quia calumniam Domino facit; piger, quia talentum noluit duplicare, ut in altero superbiae, in altero negligentiae damnetur. Si, inquit, durum et crudelem esse me noveras, et aliena sectari, ubique metere ubi non seruerim; aliter, metere est ubi non seminavi, etiam eos impietatis reos ostendere, in quibus verbum legis vel Evangelii non ministratum est. Quare non tibi istiusmodi cogitatio incussit amorem? ut scires me mea diligentius quaesiturum, et dares pecuniam nummulariis, seu trapezitis, id est, praedicationem Evangelii caeteris doctoribus, (0109A)quod fecerunt et apostoli, ordinantes per singulas provincias presbyteros et episcopos: vel cunctis credentibus, ut quidquid sermone dicerent opere explerent.

Tollite itaque ab eo talentum, et reliqua. Quod quotidie in sancta Ecclesia cernimus: quia plerique, dum bene ministrant, exteriora quae accipiunt, per adjunctam gratiam ad intellectum quoque mysticum perducuntur.

Omni enim habenti dabitur, et abundabit, et reliqua. Qui fidem et voluntatem habet bonam in Domino, etiam si quid minus in opere ut homo habuerit, dabitur a bono judice: qui autem non habuerit fidem, etiam caeteras virtutes quas videbatur naturaliter possidere, perdit. Haec multis modis de charitate (0109B)et de ingenio et de scientia possunt interpretari.

Cum autem venerit Filius hominis in majestate sua, et reliqua. Idem quoque Filius Dei, qui et Filius hominis tunc veniet in majestate sua, ut judicet, qui nunc est. Ac si dicat: Quod in proximo est, venit in humilitate sua ut judicaretur, tunc sedebit Dominus super sedem majestatis suae; id est, regnat super sanctam et gloriosam Ecclesiam suam, de qua scriptum est: Sedes tua Deus in saeculum saeculi.

Et congregabuntur ante eum omnes gentes, et reliqua. Duo sunt itaque ordines hominum in judicio collectorum, qui tamen in quatuor dividentur. Perfectorum ordines duo sunt: unus, qui cum Domino judicabit, et non judicantur, de quibus Dominus (0109C)ait: Sedebitis et vos super sedes duodecim (Matth. XIX, 28); alius, quibus dicetur: Esurivi, et dedistis mihi manducare (Matth. XXV, 25); hi judicabuntur, et regnabunt. Item reproborum ordines duo sunt: unus eorum qui extra Ecclesiam inveniendi sunt, hi non judicabuntur et peribunt; de quibus Psalmista ait: Non resurgunt impii in judicio (Psal. I, 5). Aliter quoque reproborum est eorum, qui judicabuntur et peribunt; quibus dicitur: Esurivi, et non dedistis mihi manducare (Matth. XXV), etc.

Et statuet oves quidem a dextris suis, et reliqua. Dextram atque sinistram juxta illud intellige, quod alibi legis: Cor sapientis in dextera ejus, et cor stulti in sinistra illius (Eccle. X, 2).

Tunc dicet rex his qui a dextris ejus erunt, usque (0109D)et venistis ad me. Haec secundum historiam resonant de perceptione regni, et munificentia benevolentiae, qua indigentibus corporaliter consulitur. Juxta altiorem vero intellectum, perfectionem ostendunt charitatis, qua esuriens et sitiens justitiam pane verbi et potus sapientiae divinae reficitur: et qua errans a via veritatis, per poenitentiam in hospitium matris Ecclesiae perducitur; et qua infirmus in fide assumitur, et qua in carcere angustiarum, tribulationum et tristitiae positus, consolationis ope subvehitur.

Domine, quando te vidimus esurientem? et reliqua. Sive per gloriam Christi mirantes dicunt, sive quod parvum eis tunc videtur omne bonum quod fecerunt pro magnitudine terroris et abundantia retributionis.

(0110A)Quandiu fecistis uni de his fratribus meis, et reliqua. Hoc de pauperibus spiritu dixisse videtur, ad quos manum tendens dixerat: Fratres mei et mater mea hi sunt qui faciunt voluntatem Patris mei, qui in coelis est.

Et ibunt hi in supplicium aeternum. Frustra Origenes post multa annorum curricula impiis, nec non et diabolo de inferno spondet liberationem, cum Dominus supplicium aeternum esse praedicavit.

CAPUT XXVI. Et factum est cum consummasset Jesus sermones hos omnes, dixit discipulis suis: Scitis quod post biduum Pascha fiet.

Post omnes itaque sermones, quos ab initio Evangelii sui usque ad tempus passionis in auditu discipulorum (0110B)aut turbarum faciendo et praedicando compleverat: ex illo ergo die quo venit in Bethaniam, atque illud de unguento factum est, usque ad diem, quo ista omnia gesta atque dicta sunt. Intelligimus etiam, Evangelistis non commemorantibus, consumptum fuisse quadriduum, ut occurreret dies quem ante biduum Paschae Matthaeus et Marcus diffinierunt. Mystice vero post duos dies clarissimi luminis Veteris ac Novi Testamenti, verum pro mundo Pascha celebratur. Pascha vero, quod Hebraice dicitur Pasche, a transitu nominatur, eo quod exterminator videns sanguinem in foribus Israelitarum pertransierit; sive ideo solemnitatis hujus diem mystice per legem transitum esse vocatum, quod Agnus Dei in eo de hoc mundo, sive ipse transiturus, sive (0110C)nos salubri transitu, quasi de Aegyptiaca esset servitute ducturus.

Et filius, inquit, hominis tradetur ut crucifigatur. Erubescant qui putant Salvatorem mortem timuisse passionis: praescivit, et tamen non declinavit insidias, nec terretur nec fugit, in tantum etiam caeteris ire nolentibus, pergat intrepidus; quando Thomas dixit: Eamus, et nos moriamur cum eo.

Tunc congregati sunt principes sacerdotum, et reliqua. Congregantur ineuntes consilium, quomodo Dominum occidant, non timentes seditionem, ut sermo simplex demonstrat, sed caventes ne auxilio populi de suis manibus tolleretur.

Cum autem esset Jesus in Bethania, et reliqua. Recapitulando Matthaeus et Marcus ad illum diem redeunt (0110D)in Bethaniam, qui erat ante sex dies Paschae, et narrant quod Joannes de coena et unguento refert, unde venturus erat Jesus Hierosolymam, et sic redeunt unde fuerant digressi ad sermonem Domini, quem habuit ante biduum Paschae. Et factum Judae conjungatur ad consilium sacerdotum, quod habuerunt, tractantes de nece Domini. Moratur in Bethania Dominus, id est, in domo obedientiae, quae quondam fuit Simonis, jam ante leprosi, sed curati a Domino, nomine pristino permanente, ut virtus curantis appareat. Quidam Simonem leprosum volunt intelligere partem populi quae crediderit Domino, et ab eo curata sit. Simon quoque obediens dicitur.

(0111A)Accessit ad eum mulier, et reliqua. Mulier ista Maria Magdalena fuit, quae alias adhuc peccatrix pedes rigavit, nunc vero justificata, caput illius oleo sancto perfudit. Alabastrum est genus candidissimi marmoris, variis coloribus intertincti, in quo unguenta optime incorrupta servare perhibent: et nascitur circa Thebas Aegyptias et Damascum Syriae caeteris candidius, probatissimum vero in India. Porro unguentum illud Mariae juxta alios Evangelistas ex nardo principali arbore in unguentis esse perhibetur, et pisticum, id est fidele, eo quod solent aliqui medicorum similibus herbis unguenta adulterare; πίστις enim Graece fides dicitur, unde pisticum derivatur; et a Marco spicatum asseritur, id est, non solum a radice nardi, sed etiam quo pretiosius (0111B)esset, spicarum quoque et foliorum adjectione odoris ac virtutis illius erat accumulata gratia. Mystice haec devotio Mariae fidem sanctae designat Ecclesiae, quae caput Salvatoris unguento sancto perfundit, cum potentiam divinae virtutis ejus digna reverentia confitetur et praedicat. Cum vero assumptae humanitatis ejus mysteria indigna suscipit reverentia; in pedes utique Domini unguenti nardi pisticum, id est, fidele ac verum profunditur.

Videntes autem discipuli, indignati sunt, dicentes, Ut quid perditio haec? Potuit enim istud venundari multo, et dari pauperibus. Matthaeus et Marcus haec synechdochice, a toto videlicet partem ponunt. Joannes, distinctius loquens, Judam haec locutum esse testatur, cujus ex hac occasione furandi consuetudinem (0111C)voluit intimare: caeteri vero quae locuti sunt, ob curam pauperum proferebant.

Sciens autem Jesus, et reliqua. Se non semper corporali praesentia cum apostolis esse mansurum dicebat, quos divinitatis suae potentia nunquam omittebat, sicut alibi testatur: Ecce ego vobiscum sum, et reliqua.

Mittens enim haec unguentum hoc, et reliqua. Quod vos putatis perditionem esse unguenti, officium est sepulturae.

Amen dico vobis, ubicunque praedicatum fuerit hoc Evangelium in toto mundo, etc. Non tam in toto ista quae sepelierit Salvatorem, quod unxerit caput ejus, et attende notitiam futurorum, quod passurus post biduum et moriturus, sciat Evangelium suum toto (0111D)orbe celebrandum.

Tunc abiit unus de duodecim, qui dicebatur Judas Iscariotes, ad principes sacerdotum, etc. Haec sententia ad illam jungenda est ubi superius consilium sacerdotum de interfectione Christi retulit, in eo quod dicit: Abiit unus de duodecim, etc., ostendit eum non invitatum, non ulla necessitate constrictum, sed sponte propria sceleratae mentis inisse consilium.

Et exinde quaerebat opportunitatem, et reliqua. Multi hodie scelus Judae nefarium exhorrent, nec tamen cavent cum pro mulieribus falsum contra quemlibet dicunt testimonium: profecto qui veritatem pro pecunia negant, Dominum pecunia vendunt; (0112A)ipse enim dixit: Ego sum veritas: cum societatem fraternitatis aliqua discordiae peste commaculant, Deum produnt, quod Deus charitas est.

Prima autem die azymorum, et reliqua. Primum diem azymorum quartum decimum, quo agnum occidere solebant appellant: quia Pascha proprie debuit nominari, in quo a Judaeis tentus ac ligatus ipsius immolationis sacravit exordium, licet sequenti die sit crucifixus.

Ite in civitatem ad quemdam, et reliqua. Consulte autem, sive aquae bajuli, quos alii Evangelistae inserunt, seu Domini domus, sunt praetermissa vocabula, ut omnibus verum Pascha celebrare volentibus, hoc est Christi sacramentis imbui, eumque sive mentis hospitio suscipere quaerentibus, danda facultas designetur.

(0112B)Et fecerunt discipuli, et reliqua. In alio Evangelio scriptum est, Invenerunt coenaculum magnum stratum, et reliqua. Coenaculum magnum, lex spiritalis de angustiis litterae egrediens, in sublimi loco recipit Salvatorem. Aquae bajulus praeco est gratiae, quem qui fuerit in domum secutus Ecclesiae, hic per spiritum illustrantem superficiem litterae transcendendo, in alto mentis solario Christo refectionem praeparat, quia cuncta vel Paschae sacramenta, vel caetera legis decreta ejus esse sacramenta cognoscit.

Vespere autem facto, et reliqua. Vespe a ergo tunc facta fuit quando lux mundi, id est Sol verus, ad occasum mortis properavit, et tunc cum discipulis Dominus discubuit, qui eis quietem aeternam praeparavit.

(0112C)Amen dico vobis, quia unus vestrum me traditurus est. Praedicit de proditore, et tamen non designat specialiter, ne manifeste coargutus impudentior fieret: mittit crimen in numero, ut agat conscius poenitentiam: et timentes fragilitatem suam, plus credunt magistro quam sibi.

Nunquid ego sum, Domine? Tristes de peccato interrogant, cujus conscientian non habebant.

Qui intingit mecum manum in paropside, et reliqua. Judas caeteris contristatis et retrahentibus manum, et interdicentibus cibos ori suo, temeritate et impudentia, qua proditurus erat, etiam manum cum magistro mittit in paropsidem, ut audacia bonam conscientiam mentiretur. Est autem paropsis, ut (0112D)quidam dicunt, quadrangulum vas escarium, ob hoc ita dictum quod paribus absidibus sit, hoc est, aequis lateribus, pro quo Marcus catinum, vas fictile aptum ad immittendum liquorem, posuit: et potuit fieri ut in ipsa mensa vas fictile quadrangulum contineret liquamen, in quod cum magistro discipulus manum mittere posset: ut impleretur prophetia, Homo pacis meae, etc.

Filius quidem hominis vadit, sicut scriptum est de illo: Vae autem homini illi per quem Filius hominis tradetur. Poena praedicitur, ut quem pudor non vicerat, corrigant denuntiata supplicia. Moraliter vero, vae hodie homini illi qui, insidiis in mente positis, ad mensam malignus accedit, et sacrosanctis mysteriorum (0113A)Christi oblationibus participare non metuit, tradens Filium hominis non Judaeis peccatoribus, sed tamen peccatoribus membris videlicet suis.

Bonum erat ei si natus non fuisset homo ille. Non ideo putandus est ante fuisse quam nasceretur, quia nulli possit esse bene, nisi ei qui fuerit, sed simpliciter dictum est, multo melius esse non subsistere, quam male subsistere.

Respondens autem Judas qui tradidit eum, dixit: Nunquid ego sum, Rabbi? Ait illi. Interrogat, ne tacendo se prodere videretur: et non Dominum, sicut caeteri, sed magistrum vocat, quasi excusationem habeat, si, Domino denegato, saltem magistrum prodiderit.

Tu dixisti. Ac si dicat: Quia non dixi.

(0113B)Coenantibus autem eis, accepit Jesus panem, usque hoc est corpus meum. Finitis Paschae veteris solemniis, quae in commemoratione antiqui de Aegypto liberationis populi Dei agebatur, transiit ad novum, quod in suae redemptionis memoriam Ecclesiam frequentare volebat, ut videlicet pro carne agni ac sanguine sui corporis et sanguinis sacramentum substitueret. Benedixit panem et fregit, quia hominem assumptum ita morti subdere dignatus est, ut ei divinae immortalitatis veraciter inesse potentiam demonstraret, ideoque velocius eum a morte resuscitandum doceret.

Et accipiens calicem, gratias egit, et dedit illis, dicens: Bibite ex hoc omnes. Gratias agit, ut ostendat quid unusquisque in flagello culpae propriae facere (0113C)debeat, si ipse aequanimiter flagella culpae portat alienae, et quid in correptione faciat subditus, gratias Patri agit aequalis.

Hic est enim sanguis meus Novi Testamenti, qui pro multis effundetur in remissionem peccatorum. Quia ergo panis carnem confirmat, vinum vero sanguinem operatur in carne: hic ad corpus Christi mystice, illud refertur ad sanguinem verum, quia et nos in Christo, et in nobis Christum manere oportet. Vinum dominici calicis aqua miscetur; attestante enim Joanne, aquae populi sunt.

Dico autem vobis, non bibam amodo de hoc genimine vitis, et reliqua. Id est, non ultra carnalibus Synagogae, quae vitis sive vinea Christi appellatur, caeremoniis delectabor, in quibus etiam ista Paschalis (0113D)agni sacra locum tenuere praecipuum; aderit enim tempus meae resurrectionis, aderit dies ille cum ipso in regno Dei positus, id est, gloria vitae immortalis sublimatus, de salute ejusdem populi fonte gratiae spiritalis regenerati, novo vobiscum gaudio perfundar. Aliter, vetus vinum corpus quod de propagine Adam susceperat, et novum vinum immortalitatem renovatorum corporum intelligere debemus. Cum vero dicit: Vobiscum novum bibam, etiam ipsis resurrectionem ad induendam mortalitatem promittit.

Et hymno dicto, exierunt in montem Oliveti. Pulchre discipulos sacramentis sui corporis ac sanguinis imbutos, hymno etiam piae intercessionis Patri (0114A)commendatos, in montem ducit. Olivarum, ut typice designet nos per actionem sacramentorum suorum, perque opem suae intercessionis ad altiora virtutum dona et charismata Spiritus sancti, quibus in corde perungamur, conscendere debere.

Tunc dicit illis Jesus: Omnes vos scandalum patiemini in me, in ista nocte. Praedicit quod passuri sint, ut cum passi fuerint non desperent salutem, sed agentes poenitentiam liberentur. Et signanter addidit: In ista nocte scandalizabimini, quia qui scandalum patiuntur, in nocte et in tenebris sustinent. Nos vero dicamus: Nox praecessit, dies autem appropinquavit (Rom. XIII, 12).

Scriptum est enim: Percutiam pastorem, et dispergentur oves gregis. Hoc aliis verbis in Zacharia propheta (0114B)scriptum est. Percutitur autem pastor bonus, ut ponat animam pro ovibus suis, et de multis gregibus erronum fiat unus grex et unus pastor.

Respondens autem Petrus ait illi: Et si omnes scandalizati fuerint in te, et reliqua. Non est temeritas, nec mendacium: fides est apostoli Petri, et ardens affectus erga Dominum Salvatorem. In tantum enim et affectu et charitate efferebatur, ut imbecillitate carnis suae, et fidem verborum Dei non contueretur, quasi vero dicta ejus efficienda non essent.

Ait illi Jesus: Amen dico tibi, quia in hac nocte antequam gallus cantet, ter me negabis. Marcus vero dixit: Priusquam gallus bis vocem dederit, ter me negaturus es; et apparet quod trina illa negatio, ante primum coepta, ante secundum vero galli cantum sit (0114C)peracta. Nec interest quantis morarum intervallis enuntiata sit trina voce, quam cor ejus totam ante primum galli cantum tanta formidine possideret, ut posset Dominum non solum semel, sed iterum et tertio interrogatus, negare.

Ait illi Petrus: Etiamsi oportuerit me mori tecum, et reliqua. Valida est ut mors dilectio. Per amorem mentis non timuerunt damnum mortis, sed vana fuit praesumptio humana sine protectione divina, juxta illud Psalmographi: Nisi Dominus custodierit civitatem, etc. (Psal. CXXVI, 1).

Tunc venit Jesus cum illis in villam quae dicitur Gethsemani. Huic sententiae non est contrarium quod Jesum Lucas in montem Olivarum, Joannes in hortum egressum perhibent. Monstratur enim usque (0114D)hodie locus Gethsemani ad radices montis Oliveti, ubi intelligimus illum fuisse hortum de quo Joannes narravit. Neque ecclesia desuper aedificata constat. Cum in monte orat Dominus, quasi tacite nos admonet, pro coelestibus tantum bonis supplicare debere; at cum in valle orat, et hoc in valle pinguium, sive pinguedinis, quod Gethsemani sonat, ipsius aeque insinuat nobis humilitatem, semper in orationibus et internae pinguedinem dilectionis esse servandam. Aliter, appropinquans morti Dominus, oravit in valle pinguedinis, aperte insinuans quia per vallem hamilitatis et pinguedinem charitatis pro nobis mortem subiit.

Et dixit Jesus discipulis suis: Sedete hic, et reliqua. (0115A)In domo qua Pascha manducabant, jussit paulisper exspectare discipulos redeuntem, ostendens quod ejus solius oratio nostrum omnium est redemptio.

Et assumpto Petro et duobus filiis Zebedaei, contristari coepit, et moestus esse. Tristari coepit, ut veritatem assumpti probaret hominis, vereque contristatus sit: sed ne passio in animo illius dominaretur, per passionem coepit contristari. Aliud est enim contristari, et aliud incipere contristari: contristabatur non timore patiendi, sed propter infelicissimum Judam et scandalum omnium apostolorum, et rejectionem populi Judaeorum, et eversionem miserae Jerusalem.

Tunc ait illis: Tristis est anima mea usque ad mortem. (0115B)Non propter mortem tristis est Dominus, quia conditio corporalis affectus, non formido mortis offendit. Nam qui corpus suscepit, omnia debuit subire quae corporis sunt: ut esuriret, sitiret, angeretur, contristaretur; divinitas per hos mutari affectus nescit.

Sustinete hic, et vigilate mecum. Non a somno prohibet, cujus tempus non erat imminente discrimine, sed a somno infidelitatis suae, et torpore mentis. Sciebat enim, ingravante diabolo, fidem eorum consopiendam: parem secum vigilantiam imperat, quibus eadem passio immineret.

Et progressus pusillum, procidit in faciem suam, orans et dicens: Pater mi, si possibile est, transeat a me calix iste. Ruit in faciem, ut humilitatem mentis (0115C)habitu carnis ostendat; et postulat, ut, si possibile sit, transeat ab eo calix, non timore patiendi, sed misericordia prioris populi, ne ab illis bibat calicem propinatum. Unde signanter non dixit, Transeat a me calix: sed, calix iste, hoc est, populi Judaeorum, qui excusationem ignorantiae habere non potest, si me occiderit, habens legem et prophetas, qui de me quotidie vaticinantur.

Verumtamen, non sicut ego volo, sed sicut tu. Non, inquit, fiat hoc quod humano affectu loquor, sed propterea quod ad terras tua voluntate descendi.

Et venit ad discipulos suos, et invenit eos dormientes; et dicit Petro: Sic non potuistis una hora vigilare mecum? Petrum singillatim infra caeteros increpat, quia prae caeteris nunquam se scandalizaturum fuerat (0115D)gloriatus, quod nunc tristitiae magnitudine somnum non potuisset extergere.

Vigilate et orate, ut non intretis in tentationem. Hoc est: Ne tentatio vos ultima superet orate, et intra suos casus teneat.

Spiritus quidem promptus est, caro autem infirma. Duas in se ostendit voluntates, humanam videlicet, quae est carnis, et divinam, quae est deitatis: formidare quippe in passione, humanae est fragilitatis; suscipere autem dispensationem passionis, divinae est voluntatis et virtutis. Aliter, ad eos hic sermo conversus est, qui se spoponderant nunquam negaturos; illorum enim spiritus promptus, sed caro erat infirma, quia nondum induerant virtutem ex alto.

(0116A)Iterum secundo abiit, usque, fiat voluntas tua. Secundo orat, ut si Ninive salvari aliter non potest, nisi aruerit cucurbita, fiat voluntas Patris, quae non est contraria Filii voluntati, dicente ipso per prophetam: Ut facerem voluntatem tuam, Deus meus voluit (Psal. XXIX, 9).

Et venit iterum, et invenit eos dormientes; erant enim oculi eorum gravati. Solus orat Dominus pro omnibus, sicut et solus patitur pro universis: languescebant autem et opprimebantur oculi apostolorum negatione vicina.

Et relictis illis, iterum abiit: et oravit tertio, eumdem sermonem dicens. Sicut tentatio cupiditatis trina, ita tentatio mortis trina est, cupiditati, quae est in curiositate opponitur timor mortis: sicut enim in (0116B)illa cognoscendarum rerum est aviditas, ita in ista metus amittendae talis notitiae. Cupiditati vero honorum vel laudis opponitur timor ignominiae et contumeliarum; cupiditati autem voluptatis opponitur timor doloris. Non absurde ergo intelligitur, propter trinam tentationem passionis ter Dominum orasse, ut transiret calix, sed ita, ut potius impleretur voluntas Patris.

Tunc venit ad discipulos suos, usque, Ecce appropinquabit, qui me tradet. Intelligitur post illud quod eis dictum est, Dormite et requiescite, adsiluisse Dominum aliquantum, ut hoc fieret quod praemiserat, et tunc intulisse, Ecce appropinquabit hora. Ideo post illa verba secundum Marcum positum est, Sufficit, id est, quod requievistis. Jam autem quod (0116C)ad eos revertens, dormientesque reperiens, primum objurgat, secundo silet, tertio quiescere jubet, ratio ista est quod primum post resurrectionem dispersos, et diffidentes, et trepidos reprehendit. Secundo, misso Spiritu paracleto gravatos ad continuandam Evangelii libertatem oculos visitavit. Tertio vero, id est, claritatis suae reditu, securitati eos et quieti restituet.

Adhuc ipso loquente, ecce Judas, usque missi a principibus sacerdotum et senioribus populi. Concordat factum Judae cum mutatione mentis ejus qui, relictis armis vitalibus, pergit contra magistrum cum fustibus, ad auctorem vitae accessit cum meditatione mortis.

Qui autem tradidit eum dedit eis signum, dicens, (0116D)et reliqua. Putabat miser signa quae Salvatorem viderat facientem, non majestate divina, sed magicis artibus facta; et qui eum forte audierat in monte transfiguratum, timebat ne simili transformatione laberetur de manibus ministrorum: dat ergo signum, ut sciant ipsum esse quem osculo demonstraret

Ave, rabbi, et osculatus est eum. Suscipit autem Dominus osculum traditoris, non quod simulare nos doceat, sed ne proditionem fugere videatur, simul et illud Davidicum complens: Cum his qui oderunt pacem, eram pacificus (Psal. CXIX, 7).

Amice, ad quid venisti? Verbum amice κατ' ἀντίφρασιν est intelligendum, vel certe juxta illud quod supra legimus, Amice, quomodo huc intrasti?

(0117A)Et ecce unus ex his qui erant cum Jesu extendens manum, et reliqua. Hoc utique Petrus, eodem mentis ardore quo caetera fecit; sciebat enim quomodo Phinees puniendo sacrilegos, mercedem justitiae et sacerdotii perennis acceperat. Juxta allegoriam vero saevus servus est populus Judaeorum principibus sacerdotum in debito mancipatus obsequio, quia in Domini passione dexteram auriculam, id est, spiritalem legis intelligentiam perdidit; sinistra tamen, hoc est, utilitate litterae contentus, quae videlicet auris Petri gladio decidit: non quod ille sensum intelligendi audientibus tollat, sed divino ablatum judicio negligentibus pandat. Verum eadem dextera auris, secundum Lucam, in his qui ex eodem populo credere maluerunt, divinae dignatione pietatis pristino (0117B)est restituta officio. Aliter, auris pro Domino amputata, et a Domino curata, significat auditum ablata vetustate renovatum, ut sit in novitate spiritus, et non in vetustate litterae; quod cui praestitum fuerit a Christo praestabitur et regnare cum Christo, quod sonat nomen servi Malchus, qui rex sive regnaturus interpretatur.

Tunc ait illi Jesus: Converte gladium tuum, et reliqua. Id est, cesset vindicta, remissio largiatur.

Omnes enim qui acceperint gladium, et reliqua. Id est, ipso peccato animae moriuntur, qui semetipsos in praesenti, vice talionis ulcisci desiderant.

An putas quod non possum rogare Patrem meum? et reliqua. Ac si dicat: Non indigeo duodecim apostolorum auxilio, etiamsi omnes me defenderent, qui (0117C)possum habere duodecim legiones Angelici exercitus. Aliter autem hic numerus omne genus hominum significat cum Romano imperio; hi sunt angeli Dei qui Dei exercuerunt judicium, quando post suam resurrectionem, anno quadragesimo secundo missi a Domino sceleratam urbem perdiderunt.

In illa hora dixit Jesus turbis, et reliqua. Stultum est, inquit, cum gladiis ultro se offerentem quaerere, et in nocte quasi latitantem per proditorem investigare, cum quotidie in templo doceat; sed ideo in tenebris adversum me congregamini, quia potestas vestra in tenebris est.

Hoc autem totum factum est, etc. Scripturae ergo prophetarum sunt, Foderunt manus meas, etc. (Psal. XXI, 17).

(0117D)Tunc, relicto eo discipuli, fugerunt. Mystice sicut Petrus, qui culpam negationis in lacrymis abluit, et confessione dominici amoris funditus exstirpavit, recuperationem eorum ostendit qui in martyrio labuntur. Ita caeteri discipuli, qui articulum comprehensionis fugiendo praevenerant, docent eos qui se minus idoneos ad toleranda supplicia sentiunt, quibus tutius est multo praesidia latebrarum petere, quam se discrimini certaminum exponere.

Petrus autem sequebatur a longe, et reliqua. Mirandus est, et tamen venerandus, qui Dominum non reliquit, etiam cum timeret. Quod enim timet, naturae est; quod sequitur, devotionis; quod negat, obreptionis; quod poenitet, fidei. Mystice, quod ad (0118A)passionem eumdem Dominum a longe sequitur Petrus, significabat Ecclesiam secuturam quidem, hoc est imitaturam Domini passiones; sed longe differenter, Ecclesia enim pro se patitur, at ille pro Ecclesia.

Et ingressus intro, et reliqua. Quomodo Petrus ingredi posset Joannes manifestat: vel amore magistri, vel humana curiositate, scire cupiens quid judicaret de Domino pontifex, utrum eum neci addiceret, an flagellis caesum dimitteret.

Princeps autem sacerdotum, usque cum multi, etc. Bene autem convenit nomen pontificis actionis suae strenuitati: interpretatur enim Caiphas investigator, vel sagax, sive vomens ore; sagax enim fuit ad explendam doli sui nequitiam, sed impudens ad (0118B)proferendum mendacium; et impleta est Scriptura: Scrutati sunt iniquitatem, defecerunt scrutantes scrutinio: sagittae parvulorum factae sunt plagae eorum (Psal. LXIII, 7).

Novissime autem venerunt duo falsi testes, et reliqua. Falsi testes eum calumniantur, sive quod non eodem sensu intellexerunt quo dicta sunt, et paucis additis vel mutatis quasi justam calumniam faciunt, commutant et aiunt: Ego dissolvam templum hoc manufactum; et Salvator: Vos, inquit, solvite, non ego, quia illicitum est ut ipsi nobis inferamus mortem. Deinde vertunt: Et post triduum aliud non manufactum aedificabo, ut proprie de templo Judaico dixisse videatur. Dominus autem, ut ostenderet animal vivum et spirans templum, dixerat: Et ego (0118C)in triduo suscitabo illud: aliud est aedificare, aliud suscitare.

Et surgens princeps sacerdotum, et reliqua. Ira praeceps et impatiens non inveniens calumniae locum, excutit de solio pontificem, ut insaniam mentis motu corporis demonstraret.

Et princeps sacerdotum ait illi: Adjuro te per Deum vivam, etc. In adjurando arguitur condemnare tacentem, quia confitenti credere noluit.

Dicit illi Jesus: Tu dixisti. Simili sententia adversus Pilatum usus est, ut propria sententia condemnentur. Marcus posuit, Ego sum, ut ostenderet tantum valere quod ei dicit Jesus, Tu dixisti, quantum si diceret, Ego sum.

Verumtamen dico vobis, usque Venientem in nubibus (0118D)coeli. Id est, in perpetua felicitate regnaturum probaveritis eum, et venturum cum majestate, ut judicet in aequitate, quem modo in infirmitate positum, injuste judicatis.

Tunc princeps sacerdotum, etc. Consuetudinis Judaicae est, cum aliquid blasphemiae et quasi contra Deum audierint, scindere vestimenta sua: quod Paulum et Barnabam fecisse legimus. Mystice vero, in passione Domini scidit ipse pontifex vestimenta sua, ut ostendat Judaeos pro sceleribus ipsorum pontificium sacerdotale gloriam perdidisse, et vacuam sedem habere pontifices: quod vero tunica Domini nec ab ipsis qui eum crucifixerunt, nec a militibus scindi potuerit, significat quod soliditas sanctae et (0119A)universalis Ecclesiae, quae vestis sui Redemptoris solet appellari, nunquam valeat ullo pacto perturbationis disrumpi.

Alii autem palmas in faciem ejus dederunt, et reliqua. Qui tunc a Judaeis caesus est, nunc etiam falsorum Christianorum blasphemiis caeditur, colaphis vero caeditur ab his qui ei honores suos praeferunt. Spuunt in faciem ejus illi qui ejus praesentiae gratiam respuunt. Palmas in faciem ei dant, qui perfidia caecati eum non venisse affirmant, tanquam praesentiam ejus exterminantes et repellentes. Error haereticorum de Christo tribus generibus terminatur: aut enim de divinitate, aut de humanitate, aut de utroque falluntur.

Petrus vero sedebat foris in atrio. Non appropinquabat (0119B)Jesu ministris, ne aliqua suspicio nasceretur.

Et accessit una ancilla ad eum, dicens: Et tu cum Jesu Galilaeo eras. Prima utique mulier prodit eum, ut etiam iste sexus peccasse in necem Domini videretur, et per passionem Domini redimeretur; unde resurrectionis accipit prima mysterium, ut veterem praevaricationis aboleret errorem.

Exeunte autem illo januam. Exiit ergo post primam negationem ante atrium, et mox gallus cantavit, quod Marcus commemorat: quo reverso iterum in atrium, fit quod sequitur.

Vidit eum alia ancilla, etc. A duobus hic compellatus est, ancilla scilicet, quam commemorant Matthaeus et Marcus; et ab alio, quem commemorat Lucas. Post primam igitur negationem rediens in (0119C)atrium, stabat, juxta Joannem, ad focum, et animadvertit eum ancilla, cum resurgeret ut exiret, et dixit his qui ad ignem aderant intus in atrio, Et hic erat cum Jesu Nazareno: ille autem qui foras exierat, hoc audito rediens, jurat illis contranitentibus quod non novisset hominem.

Et post pusillum accesserunt qui stabant, etc. Matthaeus et Marcus plurali numero enuntiant eos qui cum Petro aiebant. Lucas vero et Joannes singulari. Intelligendum est quod aut pluralem numerum illi pro singulari usitata locutione posuerunt, aut quod unus maxime tanquam sciens, et qui eum viderat, affirmabat: caeteri autem, secuti ejus fidem, Petrum simul arguebant.

Nam et loquela tua manifestum te facit. Non quod (0119D)alia lingua Galilaei loquerentur, sed quod unaquaeque provincia et regio suas habendo proprietates, vernaculum loquendi sonum vitare non possit.

Et continuo gallus cantavit. Quod enim Petrus ante primum galli cantum negavit illos significat qui Christum ante resurrectionem Deum esse non putaverunt, ejus morte turbati. Quod vero bis ante secundum galli cantum negavit, illos significasse credendus est qui nunc in illo, vel secundum hominem, vel secundum Deum, errant in utraque substantia, et ideo veritatem negant. Primus enim galli cantus capitis est resurrectio, hoc est ipsius Domini. Secundus autem ipsius, sed in corpore universae Ecclesiae. Moraliter autem gallus aliquem doctorum (0120A)significat, si per statum temporum vis intelligere meritum causarum.

Et recordatus est Petrus verbi Domini, etc. In alio evangelista legimus, Respexit Dominus Petrum. Mihi videtur illa resurrectio divinitus facta, ut ei veniret in mentem quoties jam negasset, et quid ei Dominus praedixisset. Atque ut misericorditer Domino respiciente, poeniteret eum, et salubriter fieret, sicut quotidie dicimus in aliquo periculo, vel labore positi, Domine, respice in me, etc.

Et egressus Petrus, flevit amare. Egreditur foras, ut ab impiorum concilio secretus, pavidae negationis sordes liberis fletibus abluat: sic quotidie convenit poenitentibus a pravorum consortio segregari.

CAPUT XXVII. (0120B) Et vinctum adduxerunt eum, etc. Joannes declarat quod mox comprehensum nocte ligaverunt, et sic adduxerunt eum ad Annam primum, et sic ad Caipham, deinde ad Pilatum, nec non et ad Herodem, ut uterque Domino illuderet. Habebant enim hunc morem ut quem adjudicassent morti ligatum duci traderent.

Tunc videns Judas, qui eum tradidit. Quid ad nos, inquiunt, pertinet acceptum pretium? Tu illud probaveras, tu fac inde quod volueris. Nihil quidem nefando proditori profuit egisse poenitentiam, per quam scelus corrigere non potuit. Si quando sic frater peccat in fratrem, ut emendare valeat quod peccavit, potest ei dimitti. Si autem permanent opera, frustra voce assumitur poenitentia, hoc quod (0120C)in psalmo de eodem infelicissimo Juda dicitur: Et oratio ejus fiat in peccatum (Psal. CVIII, 7), ut non solum emendare non quiverit proditionis nefas, sed ad prius scelus etiam proprii homicidii crimen addiderit.

Consilio autem inito, emerunt ex illis agrum figuli, etc. Ager, interpretante Domino, mundus vocatur; figulus vero noster Christus est, qui nos primitus de limo terrae creavit, iterumque per corpus terrenum recreavit. Cujus sanguinis pretium in peregrinorum datum est sepulturam; quia nos qui peregrini eramus a lege et prophetis, prava eorum studia suscipimus in salutem, et requiem in pretio sanguinis aeternam possidemus.

Tunc impletum est quod dictum est per Jeremiam, (0120D)etc. Hoc testimonium in Jeremia non invenitur, in Zacharia vero invenitur quaedam similitudo; et quanquam sensus non multum discrepet, tamen ordo et verba diversa sunt. Est apud Jeremiam quod emerit agrum a filiis fratris sui, et dederit ei argentum; non quidem sub hoc nomine pretii, quod positum est apud Zachariam triginta argenteis, verumtamen agri emptio non est apud Zachariam: et indubitanter accipere debemus, quaecunque per eos Spiritus sanctus dixit, singula esse omnium, et omnia singulorum. Cum igitur et quae dicta sunt per Jeremiam, tam sint Zachariae quam Jeremiae, et quae dicta sunt per Zachariam, tam sint Jeremiae quam Zachariae, quid opus erat ut emendaret Matthaeus, (0121A)cum aliud pro alio sibi nomen occurrens, a se scriptum relegisset, ac non potius sequens auctoritatem Spiritus sancti, a quo mentem suam regi plus nobis ille utique sentiebat?

Jesus autem stetit ante praesidem, etc. Hunc locum de accusationibus eorum manifestius Lucas explanat, et arguuntur Judaei impietatis, quod accusantes Salvatorem, ne falso quidem aliquid verisimile, quod ei objicere possint, inveniunt, et ideo, sicut Marcus dicit, convenientia eorum testimonia non erant.

Dicit ei Jesus: Tu dicis. Sic ipse sermonem suum temperat, ut et verum dicat, et sermo ejus calumniae non pateat.

Tunc illi dicit Pilatus, etc. Ethnicus quidem est qui condemnat Jesum, sed causam refert in populum (0121B)Judaeorum. Vide in quantis te accusant: Jesus autem nihil respondere voluit, ne, crimen diluens, dimitteretur a praeside, et crucis utilitas differretur.

Per diem autem solemnem, etc. Hanc utique habebat consuetudinem, qui per talia alienae genti placere gaudebat.

Habebat autem tunc vinctum insignem, etc. Barabbam filium magistri eorum, Lucas propter seditionem factam in civitate, et homicidium, missum refert in carcerem. A quo quis vincitur, ejus filius appellatur.

Sedente autem illo pro tribunali, etc. In muliere autem species plebis gentilium est, quae jam fidelis eum cum quo conversabatur, incredulum populum ad Christi fidem advocat: quae quia ipsa multum (0121C)sit passa, pro Christo in eamdem gloriam futura, illum cum quo conversabatur, insinuat. Hac enim vice, non ante, se intellexit diabolus per Christi mortem nudandum, et spolia humani generis sive in mundo, sive apud tartaros, amissurum: et ideo satagebat per mulierem, per quam spolia mortis invaserat, Christum eripere de manibus Judaeorum, ne per illius mortem ipse amitteret mortis imperium. Porro tribunal sedes est judicum; solium, regum; cathedra, doctorum.

At illi dixerunt: Barabbam. Haeret usque hodie Judaeis sua petitio, qui pro Salvatore, interfectorem; pro datore vitae, elegerunt ademptorem, ut hactenus eam quam vendidere sive animae, seu corporis, libertatem recipere non meruerint.

(0121D)Dicunt omnes: Crucifigatur. Quanta perfidorum crudelitas, quae innocentem occidere, pessimo ut sibi videbatur mortis genere, desiderat! sed a Domino electa erat: ipsam enim crucem habiturus erat signum, ipsam diabolo, superato, tanquam tropaeum in frontibus fidelium positurus.

Videns autem Pilatus, usque vos videritis. Pilatus accepit aquam, juxta illud propheticum: Lavabo inter innocentes manus meas (Psal. XXV, 6), ut in lavacro manuum ejus gentilium opera purgarentur, et ab impietate Judaeorum qui clamaverunt, Crucifige eum, nos alienos faceret.

Innocens ego sum a sanguine justi hujus. Judex qui cogitur contra Dominum ferre sententiam, non (0122A)damnat oblatum, sed arguit offerentes, justum esse pronuntians qui crucifigendus est. Vos, inquit, videritis; ego minister sum legum vestrarum, vos sanguinem funditis.

Tunc dimisit illis Barabbam. Non mirum, si pacem Judaei habere nequeunt, quibus est auctor seditionis dimissus, id est diabolus, qui jam olim patria lucis ob culpam superbiae pulsus, et in tenebrarum fuerat carcerem missus. Quia vero Barabbas, filius patris, vel filius magistri eorum interpretatur, potest Antichristi typum gerere, quem illi quibus dicitur, Vos ex patre diabolo estis, Dei Filio sunt praelaturi.

Jesum autem flagellatum, etc. Primitus ipse Pilatus flagellavit, post militibus tradidit illudendum, ut (0122B)satiati poenis et opprobriis ejus Judaei, mortem illius sitire ultra desisterent. Mystice autem Pilatus, qui os malleatoris interpretatur, significat diabolum, qui secundum prophetam malleus universae terrae, per quem Dominus vascula sua in ministerii usum formanda percutit, cum electos suos variis tentationibus probare permittit.

Tunc milites praesidis, usque Ave, rex Judaeorum. Milites quodcunque fecerunt, tamen nobis qui credimus, sacramenta tribuebant. In chlamyde coccinea, quam Marcus purpuram nominat, eo quod quaedam purpura sit rubra et cocco simillima, peragentium cruenta sustentat, sive ejus carnem, quam passionibus objecit, insinuat. In corona spinea, maledictum solvit antiquum, sive susceptionem nostrorum peccatorum, (0122C)pro qua mortalis fieri dignatus est, ostendit. In calamo venenata occidit animalia, sive calamum tenebat in manu, ut sacrilegium scriberet Judaeorum. Potest in utroque Domini habitu inimicorum quidem sententia probroso, sed ipsius Domini electione gloriosissimo, omnis electorum ejus multitudo, quae in martyres venerandos, et caeteram fidelium plebem distinguitur, apertissime designari. Alba etenim veste secundum Lucam induitur, cum munda justorum confessione circumdatur. Purpura sive cocco vestitur, cum triumpho victoriosorum martyrum gloriatur.

Et exspuentes in eum, et reliqua. Haec faciunt usque hodie pagani et haeretici, milites utique diaboli, quasi arundine caput Christi feriunt, qui divinitati illius (0122D)contradicentes, errorem suum confirmare auctoritate sacrae Scripturae conantur. Per arundinem enim solet scriptura confici. Spuunt in faciem ejus qui ejus praesentiam gratiae verbis exsecrandis ex interna caecae mentis insania conceptis respuunt, et Jesum Christum in carne venisse denegant.

Et postquam illuserunt ei, et reliqua. Quando flagellatur Jesus, et conspuitur et irridetur, non habet propria vestimenta, sed ea quae propter peccata nostra sumpserat; cum autem crucifigeretur, et illusionis atque irrisionis pompa praeterierit, tunc pristinas vestes recipit, et proprium assumit ornatum.

Exeuntes autem, invenerunt hominem Cyrenaeum, etc. (0123A)Primitus secundum Joannem portabat ipse, post imposita est Simoni, qui obediens interpretatur, venienti de civitate Libyae Cyrenae, quae haeres interpretatur; quia nimirum Christus pro nobis passus, praebens exemplum fidelibus, ut sequantur vestigia ejus. Et Simon, de pago egrediens, crucem portat post Jesum, cum populus nationum, paganis ritibus derelictis, vestigia dominicae passionis obedienter amplectitur.

Et venerunt in locum qui dicitur Golgotha, etc. Golgotha namque Syrum nomen est, et interpretatur Calvariae. Est autem ipse locus in Helia tunc extra urbem ad septentrionalem plagam montis Sion, et Calvariae non ob calvitium primi hominis, quem ibi quidam errantes sepultum frustra suspicantur, sed ob (0123B)decollationem reorum atque damnatorum dicitur; et propterea ibi crucifixus est Dominus, ut ubi prius area damnatorum, erigerentur vexilla martyrii. Moralem quoque crucis figuram describit Apostolus, ubi ait: In charitate radicati et fundati, ut possitis comprehendere cum omnibus sanctis, etc. (Ephes. III, 17, 18).

Et dederunt ei vinum bibere, etc. Amara vitis vinum fecit amarum, quod propinant Domino Jesu, ut impleatur quod scriptum est: Dederunt in escam meam fel, et in siti mea potaverunt me aceto (Psal. LXVIII, 22). Quod autem dicitur: Cum gustasset, noluit bibere, hoc indicat quod gustaverit quidem pro nobis mortis amaritudinem, sed tertia die resurrexerit. Marcus vero quod gustasset tacuit; quod noluit, aperuit (0123C)dicendo, Non accepit: quod Marcus ait, myrrhatum vinum. Fel posuit pro amaritudine, et myrrhatum vinum amarissimum est, quanquam fieri possit ut et felle et myrrha vinum amarissimum redderent.

Postquam autem crucifixerunt eum, etc. Joannes autem distinctius explicat quemadmodum hoc gestum sit. Quadripartita autem vestis Domini quadripartitam ejus figuravit Ecclesiam, toto scilicet quatuor terrarum partibus orbe diffusam, et omnibus eisdem partibus concorditer distributam. Tunica vero illa sortita omnium partium significat unitatem, quae quia charitatis vinculo continetur, quae supereminentiorem habet viam, et super omnia praecepta (0123D)est, merito vestis, qua significatur, desuper contexta perhibetur. Quid in sorte, quae non personae, vel meritis, sed occulto Dei judicio conceditur, nisi gratia Dei commendata est, quae in unitate ad omnes pervenit.

Et sedentes servabant eum. Diligentia militum et sacerdotum nobis proficit, ut major et apertior virtus resurgentis appareat.

Et imposuerunt super caput ejus, etc. Pulchre titulus, qui Christum regem testetur, non infra, sed supra crucem ponitur: quia licet in cruce pro nobis hominis infirmitate dolebat, super crucem tamen regis majestate fulgebat. Qui apte etiam, quia rex simul et sacerdos est, cum eximiam Patris suae carnis hostiam in altare crucis offerret, regis quoque, (0124A)quia praeditus erat titulo, dignitatem praetendit. Ut cunctis legere, hoc est audire et credere, volentibus innotescat, qui suum per crucem non perdiderit, sed confirmarit potius, et corroborarit imperium. Quantum vero ad litteram, hae tres linguae ibi prae caeteris eminebant: Hebraea, propter Judaeos in lege gloriantes; Graeca, propter gentium sapientes; Latina, propter Romanos, jam pene omnibus gentibus imperantes. Velint nolint ergo Judaei, omne mundi regnum, omnis mundana sapientia, omnia divinae legis sacramenta testantur quia Jesus Judaeorum est, hoc est, imperator, credentium et confitentium Deus.

Tunc crucifixi sunt cum eo duo latrones, etc. Latrones qui cum Domino sunt hinc inde crucifixi, significant eos qui sub fide et confessione Christi, vel agonem (0124B)martyrii, vel quaelibet continentiae arctioris instituta subeunt. Sed quicunque haec pro aeterna solum coelestique gloria gerunt, hi profecto dextri latronis merito ac fide designantur. At qui sive humanae laudis intuitu, seu qualibet minus digna intentione mundo abrenuntiant, non immerito blasphematoris mentem imitantur et actus.

Similiter et principes sacerdotum, etc. Itaque eos haec confitentes, propria condemnat sententia. Qui enim alios salvos fecit, utique seipsum, si vellet, salvare poterat.

Si rex Israel es, etc. Fraudulenta promissio. Surrexit ergo, etiamsi de cruce descenderit, similiter non creditis.

Id ipsum et latrones, et reliqua. Hoc quia secundum (0124C)Lucam unus fecit, alter vero digna invectione redarguit, et Dominum fideli supplicatione precatur, potuit usitato locutionis modo per pluralem numerum significari. Usque hodie haec geri in Ecclesia videmus, cum mundanis tacti afflictionibus veri simul ac falsi fuerint Christiani. Illi quidem qui ficta mente dominicae passionis sacramenta gestant, ad praesentis vitae gaudia cupiunt liberari a Domino. At qui simplici intentione cum Apostolo gloriantur in cruce Domini nostri, ita potius a praesentibus aerumnis optant erui, ut spiritum suum in manus sui commendent auctoris. Potest in duobus latronibus uterque populus designari, quia uterque blasphemavit, quando in mortem Domini pariter consenserunt. Sed alter, magnitudine signorum exterritus, egit poenitentiam, (0124D)et usque hodie Judaeos increpat blasphemantes.

A sexta autem hora tenebrae factae sunt, etc. Quod vero Marcus recapitulando horam scilicet exprimit, qua maxime Judaei clamaverunt ut Dominus crucifigeretur. Quod ergo maxime videri fecisse nolebant, hoc eos hora tertia fecisse ostendit: verissime indicans magis fuisse Domini necatricem linguam Judaeorum quam militum manus, qui eum hora sexta crucifixerunt. Rationis igitur, imo divinae pietatis ordo poscebat, ut eodem temporis articulo quo olim Adae praevaricanti occluserat januam paradisi, non latroni Dominus poenitenti januam paradisi reseraret, et qua hora primus Adam peccando mortem huic (0125A)mundo invexit, eadem secundus Adam mortem moriendo destrueret.

Et circa horam nonam, etc. Quorum suscepit naturam, eorum deplorat miseriam. Ipsa enim natura, quam ille susceperat, propter peccatum derelicta fuerat a Patre, non filius, qui unum cum Patre est. Ostenditque quantum flere debeant qui peccant, quando sic flevit qui nunquam peccavit; et ostendit quam patientes et sperantes inter flagella debeant esse qui peccatores sunt, quando ille ad immortalitatem non nisi per mortem transit.

Quidam autem illic stantes, etc. Quos puto milites Romanos fuisse, non intelligentes sermonis Hebraei proprietatem. Sin autem Judaeos, qui hoc dixerint, intelligere volueris, et hoc more solito faciunt ut (0125B)Dominum imbecillitate infament, qui alienum auxilium deprecetur.

Qui continuo currens unus ex eis, etc. Postquam omnia perfecerunt, dabant quod essent. Judaei quoque ipsi erant acetum, degenerantes a vino prophetarum et patriarcharum, tanquam de pleno vase, de iniquitate mundi hujus impleti, cor habentes velut spongiam cavernosis quodammodo atque tortuosis latibulis fraudulentum. Hyssopum, cui circumposuerunt spongiam, quoniam herba est humilis est pectus purgat, ipsius Christi humilitatem congruenter accipimus, quam circumdederunt, et se circumvenisse putaverunt; unde est illud in Psalmo: Asperges me hyssopo, et mundabor (Psal. L, 9). Per arundinem vero, cui imposita est spongia, Scriptura significatur, (0125C)quae implebatur hoc facto.

Jesus autem iterum, clamans voce magna, emisit spiritum. Postquam accepto aceto, dixit: Consummatum est; hanc [hoc] magna voce protulit. In hoc quid dixerit, Lucas aperte designat: Pater, in manus tuas commendo spiritum meum. Quod autem dixerit, emisit spiritum, ostendit divinae potestatis esse emittere spiritum, ut ipse quoque dixerat: nemo potest tollere animam, etc.

Et ecce velum templi scissum est, etc. Josephus quoque refert virtutes angelicas, praesides quondam templi, tunc pariter conclamasse, Transeamus ab his sedibus. Mystice scinditur velum templi, ut arca testamenti, et omnia legis sacramenta, quae tegebantur, (0125D)appareant, atque ad populum transeant nationum.

Et terra mota est, etc. Non dubium est quid significet juxta litteram magnitudo signorum: ut crucifixum scilicet Dominum suum et coelum et terra omnia demonstrarent. Sed mihi videtur terraemotus et reliqua typum ferre gentium, quod pristinis errorum vitiis, et cordis emollita duritia, qui prius similes erant tumulis mortuorum, postea agnoverint Creatorem.

Et multa corpora sanctorum qui dormierant, surrexerunt, etc. Sanctorum corpora surrexerunt, ut Dominum ostenderent resurgentem; et tantum cum monumenta aperta sunt, non ante surrexerunt quam Dominus, ut esset primogenitus ex mortuis. Sanctam (0126A)autem civitatem, in qua visi sunt resurgentes, aut Hierosolymam coelestem intelligamus, aut hanc terrenam, quae ante sancta fuerat appellata, propter templum, et sancta sanctorum, ad distinctionem aliarum urbium, in quibus idola colebantur.

Centurio autem, et qui cum eo erant, custodientes Jesum. Non solus centurio glorificavit Deum, sed et milites. Quanta ergo caecitas Judaeorum, qui tot per Dominum virtutibus factis, tantis in morte ejus apparentibus signis credere respuerunt! Unde merito per centurionem fides Ecclesiae designatur, quae, velo mysteriorum coelestium per mortem Domini reserato, continuo Jesum, et vere justum hominem, et vere Dei Filium Synagoga tacente confirmat. Nam et ipsa summa centenaria, quae in flexu digitorum (0126B)a sinistra manu transit in dexteram, Ecclesiae sacramento et fidei apertissime congruit: cui pro lege, Evangelium creditum; pro terrae divitiis, regnum est coeleste promissum.

Erant autem mulieres ibi multae a longe, quae secutae, etc. Ministrabant autem Domino de substantia sua, ut meteret eorum carnalia, cujus illae metebant spiritalia: non quod indigeret cibis Dominus creaturarum, sed ut typum ostenderet magistrorum, quod victu atque vestitu ex discipulis deberent esse contenti.

Cum autem sero factum esset, venit quidam homo dives ab Arimathia, etc. Dives refertur non de jactantia scriptoris, qui virum nobilem atque ditissimum referat Jesu fuisse discipulum, sed ut ostendat (0126C)causam quare a Pilato corpus Jesu potuerit impetrare. Arimathia autem ipsa Ramathaim, est civitas Helcanae et Samuelis, in regione Thamnitica juxta Diospolim.

Et accepto corpore Joseph, involvit illud in sindone munda. Ex simplici sepultura Domini ambitio divitum condemnatur, qui ne in tumulis quidem possunt carere divitiis. Possumus autem juxta intelligentiam spiritalem hoc sentire quod corpus Domini non auro, et gemmis et serico, sed linteamine puro obvolvendum sit; quanquam et hoc significet quod ille in sindone munda involvat Jesum, qui pura eum mente susceperit.

Et posuit illud in monumento novo, etc. In novo (0126D)ponitur monumento, ne post resurrectionem caeteris corporibus remanentibus surrexisse aliud fingeretur. Potest et novum sepulcrum Mariae virginis uterum demonstrare; saxumque ostio appositum, et saxum magnum illud ostendere, quo non absque auxilio plurimorum potuisset sepulcrum reserari. De monumento Domini ferunt qui nostrae aetatis tempore de Jerosolymis venere, quod domus fuerit rotunda, de subjacente rupe excisa, tantae altitudinis, ut intro consistens homo vix manu extenta culmen possit attingere; quae habet introitum ab oriente, cui lapis ille magnus advolutus atque impositus est, in cujus monumenti parte aquilonali sepulcrum ipsum, hoc est locus dominici corporis, de eadem petra factus est, septem habens pedes longitudinis, trium vero (0127A)palmarum mensura caetero pavimento altius eminens: qui videlicet locus non desuper, sed a latere meridiano per totum patulus est, unde corpus inferebatur, color autem ejusdem monumenti ac loculi rubicundo et albo dicitur esse permistus.

Erat autem ibi Maria Magdalene, etc. Omnibus ad sua remeantibus solae mulieres quae arctius amabant, funus subsecutae, quomodo poneretur inspicere curabant, ut ei tempore congruo munus possent devotionis offerre. Sed et hactenus sanctae mulieres diei Parasceve praeparationis idem faciunt, cum animae humiles, et quo majoris sibi consciae fragilitatis, eo majori Salvatoris amore ferventes, passionis ejus vestigiis in hoc saeculo, quo requies est praeparanda futura, diligenter obsequuntur; et si forte valeant (0127B)imitari, pia curiositate, quo ordine sit eadem passio completa, perpendunt.

Altera autem die, quae est post Parasceven. Quia ergo sexto die homo factus et tota est mundi creatura perfecta, septimo autem conditor ab opere suo requievit, unde et hanc sabbatum, hoc est requiem, voluit appellari, recte Salvator eadem sexto die crucifixus, humanae restaurationis implevit arcanum. Sabbato autem in sepulcro requiescens, resurrectionis, quae octava die erat ventura, exspectabat eventum, ubi nostrae simul devotionis ac beatae retributionis praelucet exemplum, quos in hac quidem sexta saeculi aetate pro Domino pati, et velut mundo necesse est crucifigi. In septima vero aetate, id est, cum lethi quis debitum solvit, corpora quidem in tumulis, (0127C)animas autem secreta in pace cum Domino manere, et post bona oportet opera quiescere, donec octava tandem veniente aetate, et jam corpora ipsa resurrectione glorificata, cum animabus simul incorruptionem aeternae haereditatis accipiant.

Convenerunt principes sacerdotum, etc. Mystice in nomine seductoris et furto discipulorum, verum licet ignorantes vaticinantur. Seductor enim erat Christus, non ut illi arbitrantur, a veritate in errorem mittens, sed a falsitate in veritatem, quia sicut diabolus est mediator, ad mortem homines seducendo, ita et Christus mediator est ad vitam mundum Deo reconciliando. Discipuli quoque Salvatoris fures spiritaliter erant, quia contemptoribus et ingratis Scripturam (0127D)Novi et Veteris Testamenti, per justum ablatam judicium, in usus Ecclesiae conferebant; et Salvatorem, qui eis promissus et missus fuerat, illis nocte dormitantibus, id est infidelitate torpentibus, distulerant, et gentibus credendum tradebant. Et erat illis pejor infidelitas resurrectionis quam crudelitas crucis.

Illi autem abeuntes, usque, signantes lapidem cum custodibus. Quantum in ipsis est, manum imponerent resurgenti, ut diligentia eorum nostrae fidei proficeret: quanto enim amplius reservaretur, tanto magis resurrectionis virtus ipsius ostenditur.

Vespere autem sabbati, usque videre sepulcrum. Vespere quidem sabbati venire coeperunt; sed lucescente mane in prima sabbati, ad sepulcrum pervenerunt, (0128A)id est, vespere aromata paraverunt, sed parata mane ad sepulcrum detulerunt, quod Matthaeus quidem brevitatis causa obscurius posuit, sed evangelistae alii quo ordine sit factum evidentius ostendunt. Sepulto namque sexta feria Domino, reversae a monumento mulieres, paraverunt aromata et unguenta, quandiu operari licebat, et sabbato quidem siluerunt secundum mandatum, sicut Lucas aperte designat. Cum autem transisset sabbatum, vesperaque adveniente tempus operandi rediisset, mox prompte ad devotionem emerunt quae minus paraverant aromata, sicut Marcus commemorat, ut venientes ungerent eum.

Et valde mane una sabbatorum, venerunt ad monumentum. Sed quaeritur quomodo dicat evangelista, (0128B)Vespere autem sabbati, quae lucescit in prima sabbati, cum consuetus ordo temporum habeat vesperam magis tenebrescere in noctem quam in diem lucescere. Sed mystice loquens evangelista, quantum dignitatis haec sacratissima nox de gloria devictae mortis acceperit, insinuare studuit. Siquidem ab exordio mundi usque huc, ita temporum cursus distinguebatur, ut dies noctem praecederet, juxta ordinem primae conditionis. Hac autem nocte per mysterium resurrectionis Domini, temporum ordo mutatus est. Nam qui nocte surrexit a mortuis, die vero sequente ejusdem resurrectionis effectum discipulis ostendit, rectissime nox illa sequentis diei conjuncta est luci, ac sic temporum ordo statutus, ut dies noctem sequatur. Et quidem aptissime quondam diem sequebatur (0128C)nox, quia homo a luce paradisi peccando lapsus, in hujus saeculi tenebras decidit. Aptissime nunc sequitur dies noctem, quando resurrectionis per fidem a peccati tenebris et umbra mortis, ad lucem vitae Christo largiente reducimur. Duae unius nominis ejusdemque amoris ac devotionis feminae, quae dominicum venerunt visere sepulcrum, duas fidelium plebes, Judaicum scilicet et gentilem designant, quae uno atque simili studio passionem resurrectionemque sui Redemptoris celebrare desiderant.

Et ecce terraemotus factus est magnus. Terraemotus significat corda carnalium per fidem passionis et resurrectionis concutienda ad poenitentiam, ac saluberrimo (0128D)pavore permota ad vitam sublimanda perpetuam.

Angelus enim Domini, usque Et sedebat super eum. Advenit angelus, ut obsequium servitutis, quod Domino debuit, exsolveret. Revolvit lapidem, ut egressus Domini jam facti hominibus praestet indicium. Stans apparuit angelus, qui adventum Domini in mundo praedicabat, ut etiam stando signaret, quia is quem praedicabat ad debellandum mundi principem veniret; iste sedens, ut etiam sedendo figuraret eum superato mortis auctore, sedem regni jam conscendisse perpetui. Sedebat super lapidem quo ostium monumenti claudebatur, ut claustra infernorum sua illum virtute dejectis superasse doceret.

Erat autem aspectus ejus sicut fulgur, et vestimenta (0129A)ejus sicut nix. Ut ipso quoque significaret habitu ac vultu quia is gloriam resurrectionis nuntiabat qui et terribilis ad damnandum reprobos, et benignus esset ac blandus ad consolandum electos.

Respondens autem angelus, dixit mulieribus: Nolite timere, vos. Ac si aperte dicat: Paveant illi qui non amant adventum supernorum civium, et carnalibus pressi desideriis, ad eorum se societatem desperant posse pertingere; non vos, quae vestros concives videtis.

Scio enim quod Jesum, qui crucifixus est, quaeritis, etc. Scio, inquit, quod funus Salvatoris, charitatis officio celebrare venistis, sed hic praesentem cernere non habetis, qui jam sua virtute surrexit, licet nunquam majestate sentiatis absentem; et si meis (0129B)verbis non creditis, veritatem resurrectionis, vel vacuo probate sepulcro; subjunxit:

Et cito euntes, usque Ibi eum videbitis, ecce praedixit vobis. Felices feminae, quae angelico doctae eraculo, triumphum resurrectionis mundo annuntiare meruerunt, ac mortis imperium quam Eva serpentino seducta afflatu induxit, praedicare dirutum!

Praecedet vos in Galilaeam. Id est, in volutabrum gentium, ubi ante error erat, et lubricum vestigium stabili pede non ponebat. Interpretatur enim Galilaea, volubilis, sive rota, vel transmigratio facta: moraliter, in mortificatione carnis agnoscitur, in transmigratione mentis videtur.

Et exierunt cito de monumento cum timore magno, (0129C)etc. Merito quem movet quomodo Marcus scribat, Et nemini quidquam dixerunt, cum Lucas, Matthaeo concordans, dicit: Et regressae a monumento, nuntiaverunt haec omnia, etc.; nisi intelligamus ipsorum angelorum, nemini ausus fuisse aliquid dicere, id est, respondere ad ea quae ab illis audierant: aut certe custodibus, quos jacentes viderunt.

Et ecce Jesus occurrit illis dicens: Avete. Primae resurgentis Domini salutationem audire merebantur, ut maledictum Evae mulieribus solveretur. Moraliter occurrit Jesus cum salutatione, omnibus virtutum iter inchoantibus praebendo auxilium, ut ad salutem perpetuam pervenire queant.

Illae autem accesserunt, etc. Istae accedunt et tenent (0129D)pedes ejus, quia adoraverunt eum. Caeterum illa quae quaerebat viventem cum mortuis, et nesciebat adhuc Filium Dei resurrexisse, merito audit: Ne tangas me, nondum enim ascendi ad Patrem meum.

Tunc ait illis: Nolite timere. Et in Veteri et in Novo Instrumento hoc semper observandum est quod quando angustior aliqua apparuerit visio, primum timor pellatur, ut sic mente placita possint quae dicuntur audiri.

Ite, renuntiate fratribus meis, ut eant in Galilaeam, ibi me videbunt. Haec promissio dominici aspectus, quia multis completa est, prophetice dictum accipiendum est. Galilaea namque interpretatur vel transmigratio, vel revelatio. Transmigraverat enim gratia Christi de populo Israel ad gentes, ut praedicantibus (0130A)Evangelium apostolis viam in cordibus hominum praepararet.

Ibi me videbunt. Id est, ibi mea membra inveniunt, et vivum corpus agnoscunt in eis qui eos suscipiunt: secundum illud quod Galilaea interpretatur revelatio, non jam in forma servi intelligendum est, sed in illa in qua aequalis est Patri; illic erit revelatio tanquam vera Galilaea, cum similes ei erimus, ibi eum videbimus, sicuti est (I Joan. III, 2).

Quae cum abiissent, ecce quidam de custodibus, usque et securos vos faciemus. Omnes igitur qui stipe templi et his quae conferuntur ad usus Ecclesiae abutuntur malis rebus, quibus suam expleant voluptatem, similes sunt scribarum, sacerdotum (0130B)redimentium mendacium, et sanguinem Salvatoris.

Undecim discipuli in Galilaeam abierunt, etc. Quid est ergo quod Jesus praecedit discipulos in Galilaeam, ut videatur ab eis? Sequuntur illi, ut videntes eum adorent, nisi quia surrexit Christus a mortuis primitiae dormientium; sequuntur autem hi qui sunt Christi, et ipsi in suo ordine ad vitam de morte transmigrant, ibique eum videntes adorant, quia in specie suae divinitatis contemplantes sine fine collaudant. Cui visioni congruit illud: Tunc enim revelata facie, sicut Apostolus testatur: gloriam Domini speculantes, in eamdem imaginem transformamur (II Cor. III, 18), quicunque modo revelamus ad eum viam nostram, ejusque vestigia sequimur fide (0130C)non ficta.

Quidam autem dubitaverunt. Cognoscunt ergo Dominum, quem missis in terram vultibus adorant; sed inerat mentibus eorum non contemnenda dubietas, quia se non corpus in quo passus est resuscitatum, sed spiritum quem finita passione tradidit solum videre putabant.

Et accedens Jesus, locutus est eis, dicens: Data est mihi omnis potestas in coelo et in terra. Haec de assumpta loquitur humanitate, quam suscipiendo minoratus est paulo minus ab angelis, et in qua resurgendo a mortuis, gloria et honore est coronatus (Hebr. I, 9), et constitutus super opera manuum Patris, omniaque subjecta sub pedibus ejus: interque (0130D)omnia, etiam mors ipsa ejus pedibus substracta est, quae ei ad tempus visa est praevalere.

Euntes ergo docete omnes gentes, etc. Prius ergo docere gentes, id est, scientia veritatis instituere, ac sic baptizare praecipit, quia sine fide impossibile est placere Deo; et: Nisi quis renatus fuerit ex aqua et Spiritu sancto, non potest introire in regnum Dei (Joan. III, 5); ad extremum vero subjungit: Docentes eos servare omnia quaecunque mandavi vobis, quia sicut corpus sine spiritu mortuum est, ita et fides sine operibus mortua est.

Et ecce ego vobiscum sum omnibus diebus usque ad consummationem saeculi. Marcus ait: Et Dominus quidem postquam locutus est, assumptus est in coelum, et sedit a dextris Dei; quia enim ipse Deus et homo (0131A)est, assumptus est in coelum, et sedit ab humanitate, quam de terra susceperat; manet cum sanctis in terra divinitate, qua terram pariter implet et coelum. Notandum interea quod praesens ubique divina majestas, aliter electis suis, aliter est reprobis: adest enim reprobis potentia naturae incomprehensibilis, (0132A)qua omnia cognoscit novissima et antiqua, intelligit cogitationes a longe, et omnes vias singulorum praevidet. Adest electis gratia piae protectionis, qua illos specialiter per praesentiam dona vel flagella, quasi filios pater erudit, atque ad possessionem futurae haereditatis erudiendo provehit.

ORATIO DOMINICA EXPLANATA. (0131) (0131A)Pater noster, qui es in coelis. Apud evangelistam Matthaeum, septem petitiones continere videtur oratio, quarum in tribus aeterna poscuntur, reliquis (0131B)quatuor temporalia: quae tamen, propter aeterna consequenda, sunt necessaria. Nam quod dicimus:

Sanctificetur nomen tuum: Adveniat regnum tuum, et fiat voluntas tua sicut in coelo et in terra. Quod non absurde quidam intellexerunt in spiritu et corpore, omnino sine fine retinenda esse, et hic inchoantur. Quantumcunque proficimus, augentur in nobis. Perfecta vero (quod in alia vita sperandum est) semper possidebuntur. Quod vero dicimus:

Panem nostrum quotidianum da nobis hodie; et: Dimitte nobis debita nostra, sicut et nos dimittimus debitoribus nostris; et: Ne nos inducas in tentationem; et: Sed libera nos a malo. Quis non videat ad praesentis vitae indigentiam pertinere? In illa itaque vita aeterna, ubi nos semper speramus futuros, et nominis (0131C)Dei sanctificatio, et regnum ejus, et voluntas ejus, in nostro spiritu et corpore perfecte atque inimortaliter permanebunt. Panis vero quotidianus ideo dictus est, quia hic est necessarius, quantus animae carnique tribuendus est, sive spiritaliter, (0132A)sive corporaliter, sive utroque modo intelligatur. Hic est etiam remissio quam poscimus, ubi est commissio peccatorum. Hae tentationes, quae nos ad peccandum vel alliciunt vel impelluntur. Hic denique (0132B)malum unde cupimus liberari, illic autem nihil istorum est. Evangelista vero Lucas in Oratione Dominica petitiones non septem, sed quinque amplexus, neque ab isto utique discrepavit. Sed quomodo ista septem sint intelligenda, sua ipsa brevitate commonuit. Nomen quippe Dei sanctificatur in spiritu; Dei autem regnum in carnis resurrectione venturum est. Ostendens ergo Lucas tertiam petitionem duarum superiorum esse quodam modo repetitionem, magis eam praetermittendo fecit intelligi. Deinde tres illas adjungit de pane quotidiano, de remissione peccatorum, de tentatione vitanda. At vero quod ille in ultimo posuit, Sed libera nos a malo, iste non posuit ut intelligeremus ad illud superius (0132C)quod de tentatione dictum est pertinere; ideo quippe dicit: Sed libera, non ait, et libera; tanquam unam petitionem esse demonstrans. Noli hoc, sed hoc, ut sciat unusquisque in eo se liberari a malo quod non inferatur in tentationem.