SVENONIS AGGONIS F.
LEX CASTRENSIS SIVE CVRIE.
PROCEMIVM.
Cum multa nobis indagatione curiosa 〈reperta〉 reliquerit
antiquitas posteris, curialis societatis et confederationis studuit
etiam utilitati prouidere, ne uaga libertate potita effrenis
contubernii iuuentus militaris mutuis se impune lacessire potuissent
contumeliis. Vt 〈enim〉 improborum refrenaret audaciam,
sanciuit legem promulgandam, quam suo Witherlogh nuncupauit
idiomate; quam nos Latino sermone, licet uocabulo minus
appropriato, legem castrensem et militarem uel legem curie
possumus appellare. Quam quidem temporis uetustate prossus
antiquasset obliuio, utpote raris admodum tune temporis
existentibus, qui priscorum, licet illustrium, gesta memorie
commendarent, nisi totius regni Dacie Absalon metropolitanus
illustris consueta curiositate circumspectaque ae prouida
deliberatione cum nutritio suo, rege uidelicet Canuto, primi
Valdemari filio, in matriculam conscripsisset. Nam quod
uetustatis antiquitate obsoletum esse plerumque decernitur, id
ipsum scripture beneficio reparatur. Cum itaque nostro
〈uulgari〉 succincta breuitate conscriptam reperissem, non
tantum scientie uel ingenii aggressus confidentia laborem,
uerecundans diurne, ne etiam maioris doctrine † scientia preditis
presumptuosa quadam arrogantia uidear fecisse preiudicium,
uerum potius ingenii capacitate uernantibus iuuenibus et
eloquentie doctrina florentibus materiam elegantioris operis
prebiturus), stylo licet illepido in Latinum sermonem
transferre conabor. Quantum etiam ab annosis certa traditione
inuestigare poteram, regum genealogias regnorumque
successiones circa finem huius opusculi explicabo. Primum itaque
de legum castrensium conditoribus, qui, quaie et ubi leges
curie condiderint, edocebo.
CAP. I.
Canutus, Suenonis regis Tygeskeg filius, tanquam leo frendens auitis potitus successibus, cum ab ultima Tyle usque ad Grecorum imperium inuicto quodam conamine imperii sui terminos magnifice dilatasset 〈et〉, uirtutis potentia Gerionem precellens Hesperium, magno ferme 〈par〉 Alexandro, Angliam, Noruegiam, Sclauiam cum Semlandia proprio regno aggregasset, magnitudinis potentiam magnifice satis sublimauit. Qui cum omnes circumiacentes regiones regni sui subiugasset imperio, uiris quoque bellicosis passim confluentibus, quorum numerus ob uirtutis famam et uictorie Dodone poterat frondibus comparari, qui se certatim incunctanterque suo dedebant hominio, cum in tam numerosa turba 〈, que〉 confluxerat, pari uirtute clarere non liqueret tamen uniuersos, Regis ad hoc tandem declinauit intentio, ut militum cohortem, prius uelud ordine confuso ab inuicem non discrepantem, iuxta meritorum qualitatem et uirtutum experientiam segregare et sue familiaritati uirtute prestantiores decreuerit approximare, ut sibi familiariori modo ascisceret, quos stemmatis titulis florere didicerat facultalumque copiis exuberare, ut potiori oriundi prosapia uirtutis apicem capescerent et locupletiori educati in familia armature in bellis non afficerentur inopia.
CAP. II.
Precone (igiiur) åenuncianie seruari promulgauil, solos illos regis clementiam faniiliaritatis priuilegio magis (sibi) famulariter approximare, qui ob regis reuerentiain caterueque decorem bipennibus mucronumque capulis deauratis coruscarent. Cedit enim honori principis, si cetus eum, contubernii corona stipatum, comitetur herilis. Hac promulgata sententia hii, quos rei familiaris urgebat inopia, se a phalanga locupletiori decreuerunt alienos. Nec mora : fabrilibus crepitantibus (pfficinis) ciuitates uniuerse resonant. Quippe omnis ornatus auro prius conspicuus aurifabrorum sudore conflatur in massam, ut, quod in uanos peni/us usus fastus militaris collegerat, {eo tune) aurifabrorum exquisita ingeniositas bipennes et capulos uenustaret. Ex quo accidit, ut humana procliuis ambitio^nf conditio), parcitatem sumptus haut contemplans, elegantiori {armorum) artificio precellere sodalem conabatur. Vnde liquet, ut, qui fortunatiori educati sunt auspicio, tales elegans armorum deceat ornatus. Cumque phalanx numerosa nouo quodam splenderet ornatu, placuit, ut huius turbe «nfuersitas certo calculationis numero subputaretur ; cuius summa numeri tria millia militum extitit electorum. Quam \cateruani} suo idiomate Tinglith placuit nuncupari.
CAP. III.
Cum itaque tam dissonos ritus gentium uni coadunasset familie, opus erat, ut tanti regis exe/citus, utpote ex uariis adu/jatus nationibus, uniuersis uidelicet regnis iurisdiclioni sue subiugatis, quorum ritus dissona tamen uarietale discrepabant, omni conlrarietatis sopita controuersia, prout contectales decet honestos, communi domino, adinuicem non altercantes, pari uoto famularentur, nulla discidii liuorisque uel inuidie macula distrahente, uerum po/ms tanquam unius capitis membra regis obtemperare mandatis uoluntatis unione parati, prout fideles {sodales) nil aduerse suspitionis de se presumentes. Non enim negotio facili tantorum cetum dissonum pacificare ualuisset, nisi pene {enormitate) precipitium temperaret excessus, ut ipsa correptionis magnitudo audaciam refrenaret delinquendi.
CAP. IV.
Cum omni igitur exercitu collecto inter opera bellica iam membra quietis tranquillitate recrearet, accersitis sibi uiris sapientioribus, quos nouerat industria rex pollere prudentie, Øpy uidelicet Sapiente Sialandensi ae Eschillo eius filio, eo quod his suorum archana consiliorum reserare experientie propter euidentiam neuticam formidaret ( — nam et illos suos elegerat secretarios — ), in Anglia subtili indagatione deliberabat, quonam rigore iuuenilem temperaret insolentiam (in) posterum petulantiam con/undendo, cuius timore nullus alterum quibuslibet lacesseret contumeliis. Et cum ad transgressionis precipitium humana sit procliuis conditio, consulte curationis opus erat, ut singulis quibusque preuaricationis casibus accurata adhiberentur remedia. Cautum (ergo) statuerunt tam de minoribus quam de maioribus satis exquisite pertractare. Vt igitur expeditius ad arduiora transeamus negotia, de minutis prius dispiciemus.
Omnem itaque controuersie scrupulum antiquitatis satagens elimznare solertiai {quam maximam impendit operarn}, quatenus totos, unanimi quibus pugnandi aiiimus estuabat desiderio, fraterne quadam dilectionis compage uniret.
CAP. V.
Priscorum quippe curialium, qui et nunc militari censenlur nomine, hec uigebat consuetudo, ut absque armigeris et famulis alterna sibi prestarent obsequia et uicissim sibi famularentur. Vnde constituerunt, ut, si quis sodalis sui equum cum proprio adaquaret, alterum eundo, alterum equitaret redeundo. Quod si forte alieno caballo, runcino, palefrido, dextrario subuectus adaquandum \suum/ minaret, et parcitatis attractus macula itidem equitando rediret, essetque super eodem preuaricationis ter conuentus excessu binoque commilitonum conuictus testimonio, {uno homine} placuit eum in cenaculo exterius residere. Moris quippe fuit, ut uel secundum uirtutis /z/ulum uel temporis prioritatem uel nobilitatis excelsiorem propaginem locis sibi milites residerent assignatis, ut pro portione pociores et priores loca capesserent digniora; unde liquet, ut absque contumeliis et probris a loco nemo esset transferendus assueto. Pari zncidit iuditio, si quis equum suum cum sodalis sui palefrido pabulando suo ter equo aristas porrexerit, et super hoc, ut superms, duorum conuictus testimonio. Eidem etiam sententie subiacere decreuerunt mUiiem eum, si quis equos adaquarit et contra fluminis gurgitem ascendens lympham turbauerit, ita ut {nisi} turbulentam alii potare nequiuerint, simz'/zque ter idem fecisse testimonio constiterit. Simili sententie subiecere; similem namque culpam par pena condempnat. Amplius, si quem obstinata presumptio ternis incorrigibilem notauerit excessibus, et resipiscere detrectauerit, extreraum omnium locandum statuerunt et pro arbitrio cuiuslibet ossibus eum iactandum. Ille etiam in potu ciboque nemini communicabit, suo solus catino contentus et poculo. Attamen, si regis cuiuspiam adeo calumnie patronisare decreuerit excellentia, ut eum prime sedi locaret collateralem eum sibi constituendo, ex principis hoc ei clementia indulgeri concesserunt, hac tamen adiecta conditione, ut ab omni commz/ftonum segregatus amminiculo a prioris iuris obligatione {esset} exceptus.
CAP. VI.
Sed eum de multis lex esset statuenda negotiis, a principali dignitate legis inchoauit primordia, ut fpse, prout suis formam prescriberet et obsequendi necessitatem , ita sua familiaritatis gratie conformaret. Placuit igitur excerciyu regem co/Tjr/tatum, uel quem decet eodem honore potiri, fidelitatem, quam exigit, suis hominibus prestare, wultus hylaritatem exhibere atTaZ)//itatisque gratiam nemini negare. Opere precium etiam fuit adnectere, ut stipendia militibus suis, eum usus uel necessitas postulauisset, sine mora omnique con/radictione remota ministraret, ut, percepto censu stipendiario, bonitatis \et/ benignitatis dominis suis uicem homines recumpensantes fideles existerent omnimodis eorumque iussionibus parati obtemperare et preceptis non supersederent. Frustra namque exigit, qui, quod debet, non impendit.
CAP. VII.
Illud etiam non p/'e/ermisit antiquitas, formam prenotare, qua principis maiestate illibata mf/rtis quoque non esset honor imminuføs, si ad alterius se quis /ransferret hominium. Statuit igitur, in Circumciszonis uigilia, quando superstitiosa gentilium assertio nouum autumat annum inchoare, r/te exjoerti militis, dominii nouitatem atfectantis, duos commilitones ad dominum, a cuius se åominii iurisdictione gliscit exuere, delegandos, qui tune ei hominium una cum seruitio resignent illius. Sicque absque contumelie uerecundia dominique improperio ad alterius placuit hominium (eam/ posse conuolare.
CAP. VIII.
Sed quia iniquitatis uniuerse fomentum rixe suscitant et conuitia, ne, discidii iiuore so///citata fraterne unionis concordia, mulais quoque se afficerent contumeliis, censuit utique antiquitatis solertia causis huiusmodi incantationis antidotum propinare, quatenus discordie anticipata primordia Nasonis autoritate pessundaret:
Trincipiis obsta: sero medicina paratur,
cum mala per longas conualuere moras.'
Ferro enim resecanda sunt uulnera,
que fomentorum non senserunt medicinam.
Si quis igitur commilitonem suum conuitiorum afficeret contumeliis uel quibuslibet iur^iis prouocaret, iniuriam uidelicet inferendo, in presentia regis, {uniuersis) commilitonibus corrogatis, in colloquio, quod dicitur Huskarlestefne, placuit actitari. Quod si autor commilitonem suum super iniuria sibi illata duorum commilitonum suorum in Witterlog mannæ reum attestatione probare potuent, ita quod testes supra sacramenta testimonium confirmarent iuramento, sancitum est, reum uno homine \exterias in cenaciilo locandum esse. Et omnino) omnem controuersiam inier ipsos commilitones exortam nusquam nisi in pretaxato diffinitum est colloquio terminari {debere aut/ etiam agitari.
CAP. IX.
Constitutione etiam generali cautum est, ut omnis inter commilitones orta controuersia de fundis et agris, seu etiam de mansionis depredatione, quod nostro dicitur ydiomate Boran, in prefato querela agitata colloquio \ter minetur) . Is, cui commilitonum ius uendicationis adiudicabit iuditium, cum sex sortitis sibimei in suo cetu, id est Fjarthing, uendicare debet suam territorii possessionem continuatam; seu prescrip- tionem lege tueatur assignala. Minores tamen controuersias duorum testimonio commilitonum placuit terminare, ueteri (\mdem constitutione proximorum in cenaculo ultrucitro (?) assidentium, licet moderni rigorem in plerisque decernant temperandum, ut ipsi in presentis articuli negotio duobus undecunque commilitonibus acquisitis cause terminum im- ponant.
CAP. X.
Modico postmodum tempons processu post legis constitutionem humani sanguinis insidiator, prosperitatis emulus, iusticiecalumniator, principalis dignitatis aggressus excellentiam, legis preuaricationem regi attemptauit persuadere, ut, aconita infecto capite, ceteris sue corruptionis membris uzrus infunderet. Nam legis conditor, scilicet rex Canutus uetus, zracundie accensus furore, dum adhuc in Anglia pacis tranquillitate poteretur, quendam militeni suum exempto mucrone iugulauit intereraptum. Vnde phalangx uniuersa ultimo furore consternata, confluentibus passim legionibus, ad arma concurrere non detrectabant. Verum cum regis hane cedem commisisse manus innotuisset, collecto cetu, quidnam facto opus sit, z/idagatione consulta perscrutabantur. Ambigua quippe fertur sententia, ancipitique fluctuabant iudicio, utrum ob facinoris nouitatem capite princeps plecteretur, an ei competeret indulgentia. Nam si date sententie rex subderetur, tanquam acephali et profuge a regione ex/erminarentur aliena; sin autem regie indulgeretur reuerentie, corruptionis exemplo et indulgentie a ceteris {similiter peccari) potuisset. Vniuerse tamen cohorti hec sedit sententia, ne in posterum traheretur inde consequentia, in iactato in medio contionis puluinari regis clementiam procumbere ibique indulgentie sententiam vel rigor/s prestolari. Quo facto, regis propitiati clementie, omni prossus e/zminata consequentia, ipsum erigentes indulgent, confirmatione conclamantes unanimi, ut, omni de cetero dispensatione semota, huiusmodi transgressionis exsequutor nulla satisfactione delicti de cetero immanitatem expiaret capitalem proculdubio subeundo sententiam, uel saltem, temperata lege, extorris, profugus, ab omni militari collegio cum probroso nuncupationis uocabulo, id est Nithingsorth, exterminatus omnino abscederet.
CAP. XI.
Postquam regis magnificentia {modo) memorato transgressionis delictum expiauit, {ui} quadam fidelitatis stabilita constitutio illibata octo regum temporibus constanti firmitate durabat: temporibus uidelicet ueteris Canuti, qui et legis extitit conditor; filii quoque sui Canuti, qui et Austerus siue Durus est cognominatus, licet in regno priori non successerit, sed tempore continuato iam pa/ri in regni gubernacula gubernando quasi coadiutor extiterit, prout in sequentibus clarius edocebimus; Magni [deinde] Boni; Suenonis, filii Estreth; Haraldi Hen; Canuti, quem Otthoniensis ecclesia coronauit martirio; Olai, fratris sui; Herici Boni; et ante noni regis imperium, id est Nicolai, non est uiolata. Tune Christiernus, Suenonis filius, Turi Dokæ exempto gladio uulnerauit, primusque post regis satisfactionem legem castrensem et militarem transgressor uiolauit. Quo facto regis extitit perplexa sententia. Nam et regni sui aduersari decreuit imperio eiusque incolumitati obuiare, et porro cognatis illius uniuersis tam quam regni potioribus contrarium existere, si cum probroso nuncupationis uocabulo, id est Nitingsorth, eliminaretur curia, presertim cum duo fratres sui famosissimi tune temporis extiterunt episcopi, primus uidelicet Ascerus, primus sedis Lundensis archiepiscopus , et {secundus/ Sueno, Vibergensis episcopus, aliique duo germani, Eschillus et Aggi, et reuerendus eorum genitor, Sueno, filius Thrugut, etiam temporibus suis inter primores regni uenerabantur et principes Plus namque honoris incolumitati quam censui deferentes satins decreuerunt quantumlibet oneroso iuditio pro commisso emendare delicto quam fame sue discrimen incurrere. Diligenti igitur inuestigatione cu/nulataque indagatione perscrutantes, Bo, filium Hæthæn, Wandalum consulentes, eo quod {et jD/'e)annosus existeret et ueteris Canuti, quem leges istas luce clarius constat condidisse, homo clarus extilisset, adhibitis etiam \aliis) tune temporis senioribus, qui gesta temporum memorie consueuerunt commendare, sciscilabantur, si in cuiuspiam similis excessus esset memoria, qui satisfactione tantum esset restitutus. Qui dum satis diligenter fuissenl circumscrutati, et similis in memoria non esset excessus, prefatus Bo Wandalus consulendo respondens \ait): »Quoniani id hactenus minus exquisite humana laxatione definitur, opere precium est, ut posteris nosliis certum salisfactionis modum presciibamus. Sit igitur pena omnibus prescripta successoribus, que {rigoris sui) timore audatiam coherceat delinquendi.« Totius igitmassensu curie regisque conuenientia noue constitutionis promulgauit senlentiam, ut postea, qui audatie presumptuosa temeritate presentis legis constitutionem, {id est) Wytherlogh, commilitonem suum uulnere lacessendo uiolare presumpserit, regi quadraginta marcas satisfaciat, et illi, cui iniuria extat irrogata, XL. denuo componat, adiecto etiam, \ut) dedecoris sui argumento uerecundie, duarum pondo auri marcarum, quod nostro solet uulgari Gyrsum nuncupari; uniuersis etiam commilitonibus eiusdem legis astrictis federi tertio XL. marcas communicet.
Processu tamen temporum, (ut/ semper (est in} malum procliuis humana conditio, exemplo potitus corruptibili Aggi Thuer Esgi, Ebbonis filium, in Warwath functum uillicatione, in Burgh, in Guidonis ede stabularii, sub regis ascilla Nicolai uuinerauit. Quo facto rex uehementer concitatus cum pene omnium suorum commilitonum uoluntate prefatum Aggi capiendum decreuit, Widone resistente et contra dicente. Nam et eundem satisfactionis obtulit modum, et satisfecit, quem Cristiarnum supra meminimus emendasse; quod quidem in Lymum apud Bo, iilium Ketilli, factum perhibetur. Post hec, successu temporum crebrescentibus malis, corruptionis iniquitas sensim irrepsf/, ae prime satisfactionis exemplo memorati criminis admodum numerosa fuit satisfactio.
CAP. XIL
Attamen, si quem suum commilitonem irritando pugno uel quolibet lelo percutere contigerit, ueteris rigor constitutionis, dummodo duorum attestatione commilitonum constiterit \res), nullam prossus satisfactionis admisit expiationem. Quod tamen modernorum temperantia noua constitutione mitigare consueuit. Quippe, si adeo euidenti signo constat res uel testimonio, ut se neuticam inficiacione tueatur, placuit reum sese eius pedibus geniculari, cui uerecundie intulit obprobrium, ut rite dedecus abiectissimum humillima satisfactionis formula expietur. Sin autem auctor reum testibus conuincere non ualuerit, constitutione decretum est generali, ut is, qui calumniatur, cum sex commilitonibus suam aboleat infamiam.
CAP. XIII.
Sicut serpentis antiqui suggestiones sunt uarie, ita casus lacescentium sunt diuersi. Nam et plerumque accidit, ut quis alleri aut sciens aut ignarus uulnus infligat. Item sciens quandoque suuni commilitonem, quem et {nouit esse, uulneral, quandoque uero) non item, ignorans autem, suum raius non suum. Si quis suum commilitonem sciens et prouidens uulnerauerit, iuxta formam prescriptam satisfaciat. Si quis suum commilitonem nesciens et ignorans uulnerauerit, uolens alium, uel eum casu leserit, si conuentus fuerit, ignorantiam suam, et quod nolens leserit, tertio commilitone pretendat; sin autem in purgalione defecerit, iuxta formam pretaxatam satisfactionem componat. [Quando uero quis) sciens et prudens commilitoni suo uulnus intulerit, ignorans se illi lege prescripta astrictum obligari, liuiusmodi placuit eum ignorantiam a transgressionis [peccato] non excusare. Nam et eisdem legibus cautum est, \omnes contubernii sodales se inuicem nosse debere; eo enim pertinet generalis constitutio, qua iuhentur) omnes controuersias, que legum discisione sunt diuise, sexta commilitonum manu, ut maiores, uel tertia aut secunda, quales mediocsime sunt uel minute, prout superius enucleauimus, terminare.
CAP. XIV.
Transcursis legibus, quibus minores habent controuersie terminari, superesf, ut ad maiora {transeamus) negotia. Cum {igilur) cotidiana sollicitudine uersuti nos hostis calleat circuire astutia, scalari quodam preuaricationis ascensu ad ultimum nos educit damnationis (culmen). Nam cum pestifera \suos} suggestione in minutis exercuerit satellites, ad maioris ausus ruine indeficienter inuitat. Quippe, qui cum suis commilitonibus corrixari ad cedis discrimina predoctus erat, domini principisque sui proditionem uel mortem audacter tandem aggreditur machinari. Si igilur alicui detestanda acciderit ignominia, quod lude proditoris maculetur infortunio, simile facinus perpetrando et, condempnationis percepturus sententiam, proditionis consilium contra dominum suum machinando, uite sue illum omnisque substantie sue censuerunt ia(cfura plectendum). Hac itaque formå conueniendum decreuerunt, si quem rex de proditione uel crimine \Iese regie maiestaiis arguerit eiimqae a societate eliminari uoluerit militari. Primum rex eum in ciiria sua per duos commilitones ex eius cetu, id est Sveet et Fjarthing^ ad conuentum militarem, id est Huskarlestefne, citari faciet, loco ei et tempore assignato. Si ad conuentum non uenerit, in domum suam ibit et secundo eum citabit, loco similiter et die ei prefixo. Si adhuc citalioni parere supersederit, tertio eum etiam in domo sua eodem modo citet. Si ne tune quidem in conuentu comparuerit, condempnabitur et terra exterminabitur, et omnis sua subsiantia regi adiudicabitur. At si ad indicium uenerit, et rex eum duorum commilitonum suorum attestatione, iuramenio super sacramenta facto, conuincere potuerit, quod eius aut uitam aut regnum prodere uoluerif, capite dampnatus et a societale militari cum probroso niincupationis uocabulo, id est Nithingsorlh, eliminatus abire cogatur. Sin autem predicti duo commilitones proditionem eius attestari et teslimonium pretaxato iuramento confirmare ausi non fuerint, secundum leges aCanuto ueteri promulgatas diuino iudicio, id est medJarnbyrth, aut conuincatur aut defendatur. Quod si profugere coactus fuerit, prius tamen interrogari debet, uirum terra an mari fugam arripere malit. Si igitur extraneus fuerit et mari se credere delegerit, omnis commilitonum frequentia ad proximum litus eum comitabitur, et lembum ei acquirant cum uelo et remis et haurile uas et ferrum, cum quo ignis ex silice eliditur, et securim, sicque ipsum sibi preuidere iubeant. Quo facto ipsi, si uelo ilte nauigauerit, donec veli/ ventus sinum impleuerit intuentiumque absentet aspectu, at si Fauonii fauor non a/fuerit, \et} remis undas impuleiit, donec remorum aspectum absentauerit, in litore tenentur prestolari. Dum igitur in pelago semotus delituerit, terno quasi classici clangore uociferantes confederationis antique iura rumpendo placuit \ipsi} resignare. Amplius, si in solo natali extiterit et prefati sceleris attractus macula memoratum crimen incurrerit, uniuersum militare collegium ad nemoris densitatem eum comitari tenetur et nemoris in fronte prestolari, donec se adeo absentauerit recedendo, opaca quelibet legens lescua, ut eorum clamoris uociferationem non ualuerit exaudire. Deinde commilitonum legione corrogata totis una w/ribus trina uociferatione satagent proclamare. Quo facto, hac lege tenentur astricti, ut, quicumque illorum illi postmodum occurrerit uno eum homine saltem \uel) telo excellens, et eum non inuaserit, eiusdem {cum/ probroso nuncupationis uocabulo p/acu/z iacturam incurra/.
EPILOGVS.
Actenus, quantum a ueteribus et annosis inquisitione dillgenti poteram inuestigare, oratione licet incontexta legem castrensem exp//cui. Superest, ut posteri nostri, quos super humeros gigantum nanos esse autumat autoritas, \ista} uerborum scematibus oralioneque perornent falerata, tractatus subplendo defectum stylo consummantes elegantiori.