Pagina:Ioannes Baptista a Vico - Opera latina tomus I - Mediolani, 1835.djvu/63

33

studiorum ratione

exceptionibus labefactatae, vix tandem inveniunt, ubi vindicentur. Quare sapientissimo consilio Agesilaus Spartanam juventutem, Reipublicae florem et robur, in summa militum egestate, ne lege quidem alia lata, servare voluit; ut ne lex, quae eos damnabat, quicquam relaxaretur: sed eam ex die postero ejus, quo ea caussa agebatur, valere jussit. Cui Spartani Regis commento priscae Romanorum Jurisprudentiae fictiones perquam apte respondent. Et commodis rescribendum, nostros Jurisconsultos magis aequitati studere, quam stricto juri: quo benignius agatur cum privatis. At prisci Romani erant juris rigidiores cum majori utilitate Reipublicae. Nam juris rigorem in uno experiri, id est caeteris legum reverentiam incutere. Itaque M. Attilius Regulus, quanquam in caussa de permutandis captivis is unus pro omnibus maximum esset aequitatis momentum; ne tamen juri quicquam derogaretur; illa, quae omnes norunt, et fidei in hostes, et pietatis in patriam, et constantiae rara ac praeclara dedit per summam, nec unquam interituram sapientiae gloriam, exempla. Commode quoque a jure privato hodie ad publicum tractandum transeunt; ut spectentur in re, ubi si quid peccant, minimum laedatur Respublica. At enim apud priscos Romanos, quia legum omnium regina Salus Publica est, et mater omnis aequi boni Utilitas Communis agnoscitur; jus publicum magistratibus et imperiis educebantur prius, deinde Jurisprudentiam privatam profitebantur. Tandem commodo verti debet, Jurisconsulti et Oratoris munia apud nostros etiam in caussis, quae facto constant, unita, quae Romanis priscis divisa erant. Quare et in caussis facti graviores, et in illis juris possumus esse copiosiores. Sed huic commodo illud incommodum referatur: quod triplicis juris una olim prudentia, in tres nunc distracta: et sacrum privatumque, quae olim jura ex publico defluebant, et a jure publico, et inter se scissa sunt: ut Theologi, at Canonistae Sacrum, qui sunt a sanctioribus Principum consiliis jus publicum; Jurisconsulti solum privatum tractent. Sed illud incommodum, nescio, an ullo commodo rependi possit: quod cum aequitas ex factis spectetur, et facta infinita, et in iis quamplurima levissima sint; leges quoque innumeras, et levissimis de rebus maxima ex parte conceptas habeamus. Atqui nec innumerae servari omnes possunt: et de levibus rebus jussae, facile, ut fit, contemnuntur: et leves contemptae gravissimis quoque detrahunt sanctitatem.

Vici Op. lat, T. I.

3