 V |
VII  |
10. Hic fuit fīnis rebelliōnis Boadicēae. Sed Rōmānī nōndum tōtam īnsulam parāverant. Nam Britannia prōvincia turbulenta erat, ut Tacitus affirmat; et Britannī occidentālēs et septentriōnālēs victōriam Rōmānōrum adhūc retardant. Tōtam īnsulam pācāre cōnsilium erat Vespasiānī, nōnī prīncipis Rōmānōrum. Itaque annō duodeoctōgēsimō post Chrīstum nātum Iūliō Agricolae summum imperium legiōnum Britannicārum mandāvit. Huius virī clārī vītam Tacitus narrāvit. Uxor Tacitī fīlia Agricolae erat. Hunc virum Tacitus magnopere amābat, et memoriam eius monumentō pulchrō cōnsecrāvit: monumentum est liber ille dē vītā eius. Vir iūstus, hūmānus, clēmēns erat, sī testimōnium Tacitī vērum est. 11. Prīmō annō imperiī suī Agricola in Cambriā bellāvit, ubi magnam victōriam ab Ordovicibus reportāvit. Hanc gentem ferē tōtam trucīdāvit, sī Tacitus vēra affirmat. Tum īnsulam Monam occupāvit. Nāvēs eī dēerant; sed sub signīs Rōmānīs nōnnūllae cohortēs Batāvōrum mīlitābant. Hī perītī erant natandī, et trāns fretum natāvērunt. Tertiō annō Agricola contrā Brigantēs aliāsque gentēs septentriōnālēs Britanniae bellāvit. Sextō annō classem comparāvit. Dum haec ōram maritimam Calēdoniae explōrat, ipse cum cōpiīs pedestribus et equestribus per Devam et Luguvallium in Calēdoniam usque ad Clōtam et Bodotriam penetrat. Tōtam regiōnem castellīs firmat. Sed Caledoniī trāns Clōtam et Bodotriam, velut in alteram īnsulam, sē congregant. Proximō annō Rōmānī in partēs interiōrēs Calēdoniae penetrant. Ibi, prope Montem Graupium, dux Calēdonius, Galgacus vel Calgacus nōmine, suōs ad proelium hīs verbīs incitat.
12. “Haec pugna, ut spērō, causa lībertātis perpetuae tōtae Britanniae erit. Nōbīs Calēdonibus servitūs adhūc ignōta est. Hī montēs, hae silvae, haec maria nōbīs lībertātem dedērunt. Sed nunc in hunc angulum remōtum Britanniae Rōmānī penetrāvērunt. Adsunt, velut lupī saevī; nec Oriēns nec Occidēns eōs satiāvit. Nē mare quidem nostrum ā perīculō classis Rōmānae tūtum est. Terrā marīque hanc īnsulam oppugnant. Itaque nūllam veniam exspectāte, sī illī in hōc proeliō victōriam reportāverint. Vōs ipsōs et uxōrēs līberōsque vestrōs trucīdābunt vel in servitūtem dēportābunt; et cum tōtam terram vastāverint, sōlitūdinem pācem vocābunt. Sed nōndum ‘pācāta’ est haec Calēdonia. Icēnī et Trinobantēs Colōniam Rōmānam expugnāvērunt et cremāvērunt. Fēmina facinoris illīus praeclārī dux erat. Num vōs, virī Calēdoniī, minus fortēs eritis? Hodiē pācem illam Rōmānam ā vōbīs ipsīs et uxōribus līberīsque vestrīs prōpulsāte. Patria ipsa vōs ad pugnam et victōriam vocat!”
13. Intereā Agricola quoque suōs in hunc modum ad proelium incitat. “Hic septimus est annus, mīlitēs, postquam Ordovicēs dēbellāvistis. Hodiē ā Calēdonibus victōriam reportāte. Hī sē in silvīs montibusque suīs adhūc occultāvērunt; hōs, hominēs ignāvōs, facile in fugam dabitis.” Et signum pugnandī dedit. Trēs legiōnēs Rōmānae et ūndecim mīlia auxiliōrum in campō lātō stābant: Calēdonēs in collibus suōs collocāverant. Prīmō Calēdonēs missilia Rōmānōrum vītābant. Et ipsī multa missilia in Rōmānōs iactābant. Sed tandem cohortēs illae Batāvōrum ad collēs appropinquāvērunt, et Calēdonēs ex locō prōpulsāvērunt. Nam hī iūstum proelium tolerāre nōn poterant. Intereā equitēs auxiliōrum eōs velut indāgine circumdedērunt. Decem mīlia trucīdāvērunt vel vulnerāvērunt. Nōnnūllī ex Calēdonibus uxōrēs līberōsque suōs ipsī mortī dedērunt. Nox fīnis fuit trucīdātiōnis. Postrīdiē atrōx spectāculum erat: corpora inhumāta, casae cremātae, silentium, sōlitūdō.
| V |
VII |