Vita S. Bonifacii (Willibaldus), J. P. Migne
PROLOGUS AUCTORIS.
(0603A) Dominis sanctis et vere in Christo charissimis Lullo et Megingozo coepiscopis, Willibaldus licet indignus in Domino presbyter.
Percepto piae paternitatis vestrae affectu pariter et (0603B)voto, non propriae laudis litterali scientia confidens, sed debitum obedientiae obsequium vestrae impendens sanctitati, libenter parui, arduumque quod suggessistis opus, exiguis viribus inchoavi, ad perfectionis terminum finetenus deducens. Sed obsecro ut si quidpiam aliter quam vestra voluntas expetierit provenerit, infirmitatis meae imbecillitatem operisque impositi sublimitatem aequo animo sustineatis, quoniam maximum mecum reverentiae est indicium, cum vestrae sublimitatis imperio obedientiae operam non denego. Quod si dignum aliquid et nostris temporibus profuturum confecerim, divino utique muneri ac praecepti vestri desiderio conferendum est, quoniam pia quandoque desiderantis voluntas et manum imitatur emunctoris, et impressionis suae violentia (0603C)vel minimam quamdam desideratae scientiae dulcedinem parat, famelicumque impertiendo reficit. Decrevit enim sanctitas vestra insipientem sapientibus, et minus idoneum prudentibus coaequare ac praeferre; et quod sine nostro videlicet conatu, prudenti sermone revelare potuistis, hoc mihi velut ignaro imponere. Sed deprecor ut quem praecepti vestri torcular deprimit, precatus assiduae orationis infundat, et mentem ignaviae caligine obtusam voluntas spontaneae dilectionis vestrae e somno resuscitet, ut ad ea ad quae cogentibus vobis invitata est, tenacior vivaci sermonum narratione reddatur.
2. Compulistis enim me, ut ad normam eorum quorum aut vitae castimoniam, aut morum sanctimoniam, sancti procul dubio Patres eleganti verborum (0603D)ambage chartis inserendo tradiderunt, petentibus religiosis ac catholicis viris, quibus vel in Tusciae partibus, vel in Galliae terminis, vel in Germaniae aditibus, aut etiam in Britanniae limitibus, sancti Bonifacii martyris fama miraculorumque coruscatio perstrepit, sicut, discipulis ejus secum diu commorantibus, vel vobis ipsis referentibus, comperi; prooemium, mediumque ac finem Vitae ejus quanta valeam indagatione litteris inseram. Et quemadmodum primae praevaricationis resoluto chirographo et verae lucis radio illucescente Egesippus, qui sub Anacleto Romam venisse fertur, quinque ecclesiasticorum (0604A)actuum libros ob utilitatem legentium edidisse perhibetur; Eusebius Caesariensis, nominatissimus historiographorum Scriptor, cum Pamphilo martyre et adjutore suo, suorumque sibi antecedentium temporum historias mira eloquii disertitudine (0604B)texentes, infinita scriptis volumina ediderunt; necnon et Gregorius, qui erat vir beatae memoriae litterarum studiis eruditissimus, glorioso apostolicae sedis culmine sedens, beatorum scribens confessorum vitam, dialecticum miro ostendens moderamine morem, quatuor logica expressit ratiocinatione libros, qui hucusque ecclesiarum inserti bibliothecis elucubratam posteris scientiae afferunt dignitatem: ita beati viri vitam praecelsasque ejus virtutes et cultum pietatis atque abstinentiae robur praesentibus ac post secuturis saeculis jubetis demonstrare. Sed quamvis ad demonstrandam tantarum rerum rationem exiguum me parvumque fieri auctorem agnoscam; tamen exigente benevolentiae vestrae voluntate, hoc quod demandastis, vobis jubentibus non propriae praesumptionis insolentia fretus, sed assertione catholicorum (0604C)confisus aggrediar opus: neque ex parvitatis meae stylo propriae laudis praeconium requirens, sed ex tantae rei relatione profuturum legentibus praebens exemplum, dum his quisque instruitur formulis, et ad meliora profectus sui perfectione perducitur.
INCIPIT VITA.
CAPUT I.-- Qualiter in infantia Dei servitium inchoavit. 3. Illustrem igitur ac vere beatam sancti Bonifacii summi pontificis vitam moresque ejus, sanctorum magnopere imitatione sacratos, licet opacitate praepediti scientiae, exili tamen opusculi hujus stamine innectere, ac simplici historiae tegmine, quemadmodum religiosis viris referentibus comperimus, qui (0604D)quotidiana ejus colloquia et religionis conversatione sedulo praesentati, ea quae audierunt vel viderunt in exemplum posteris tradiderunt; congregata verborum varietate, texendo nitimur enodare, et ab exordio usque ad finem quanta possumus indagatione, divinae contemplationis ejus sanctimoniam revelare. Cum enim primaevo puerilis aetatis decore multa, ut solet, maternae sollicitudinis cura ablactatus atque enutritus esset; magna nimirum delectatione, caeterorum postposito amore, filiorum affectatus est a patre. Sed qui jam labentia cuncta animo subjecerat, et aeterna magis quam praesentia cogitare disposuerat, (0605A)cum esset annorum circiter quatuor seu quinque, Dei servitio se subjugare studuit, multoque mentis conamine de monasteriali jugiter vita insudare, et ad eam mentis quotidie nisibus anhelare. Cum vero aliqui, sicut illis regionibus moris est, presbyteri sive clerici, populares vel laicos praedicandi causa adissent, et ad villam domumque praefati patrisfamilias venissent; mox quantum possibilitatis ejus pusillanimitas in infantia sua praevaluit, coepit cum eis de coelestibus loquendo tractare, et quid sibi suaeque infirmitati in futurum proficeret, interrogare. 4. Cumque ita diu de coelestibus diuturna mentis meditatione cogitaret, ac totum se in futurum extenderet, et ad superna erigeret; patri etiam demum (0605B)haec quae animo gerebat revelavit, et ut suae consuleret voluntati rogavit. Quo comperto obstupefactus pater, magna eum increpationis instantia, partim minis ne se desereret prohibuit, partim etiam blandimentis ad saecularis curam instigabat negotii, ut temporaneo eum transitoriae haereditatis subjungaret lucro, et sese quandoque defuncto suae terrenae facultatis custodem, imo etiam haeredem relinqueret. Verbis quidem quamplurimis fraudulenta humanae callididatis usus versutia, tenerum a coepti perfectione propositi animum declinare tentavit, magisque hanc suae tolerabiliorem esse infantiae activam, quam vitam monasterialis militiae contemplativam, multiplici sermonum adulatione promittit, ut vel sic a propositi hujus conamine eum cohiberet, et ad mundani (0605C)luxus mollitiem incitaret. Sed vir jam Deo in pueritia plenus, quanto est a patre plus prohibitus, tanto mentis arrepta fortitudine coelestem sibi acquirere thesaurum, et sacris se conjungere litterarum studiis anxius anhelabat. Fitque mirum in modum, sicuti semper divina agere solet misericordia, ut suo imbecillioris aetatis militi Deus et coeptae rei solatium, et anxiae voluntatis augmentum, obsistentisque repentinam patris mutationem mentis providens condonaret: ita ut uno eodemque temporis successu, et festina patrem aegritudo subitaneo jam imminente mortis articulo subrepserit, et pia quantocius pueri magno tempori intervallo praepedita voluntas succreverit, Dominoque Deo adjuvante succrescendo impleta est ac perfecta.(0605D) 5.Postquam enim miro dispensationis Dei judicio carnalem ingens sancti viri patrem arripuerat languor, deposita mox pristina mentis pertinacia puerum, propinquorum facta conventione, ad monasterium quod priscorum nuncupatur vocabulo Adestancastre spontaneus a Domino quidem correptus direxit, et fideli viro Wolfardo, qui et abbas exstitit illius monasterii, per fideles suae legationis (0606A)nuntios redditum commendavit. Quem puerilibus adhuc in annis constitutus, sapienter suis secum astantibus amicis allocutus est, et quod multo videlicet tempore monasteriali se regulae subjicere desiderasset, rationabili prolata petitione, sicut a parentibus pridem edoctus erat, indicavit. Cui protinus Pater monasterii inito fratrum consilio, et eorum accepta (sicut regularis vitae poposcit ordo) benedictione consensum praebuit et effectum. Sicque vir Dei, carnali orbatus patre, adoptimum nostrae redemptionis secutus est patrem; terrenisque saeculi renuntians lucris, mercimonium deinceps aeternae haereditatis acquirere satagebat, ut juxta veridicam Veritatis vocem patrem relinquendo ac matrem, aut agros, aut alia quae hujus mundi, centuplum acciperet, (0606B)et vitam aeternam possideret (Matth. XIX).
CAPUT II.-- Qualiter adolescentiae incentiva primitus frangeret, et omnibus bonis inhaereret. 6. Expleto igitur, licet summatim, primordiali expositionis nostrae ordine, qui quali se in initio studiosae conversationis sanctimoniae subdiderit breviter protulimus, ut fabricae a nobis fundamento confecto, structurae paulatim sublimitas ad summa altius erigeretur. Postquam igitur infantiae septem evolvuntur anni, puerilis adveniente decore aetatis, etiam mira in eo scientiae praevaluit fortitudo. Magna siquidem mentis et ineffabili gravitate, coelesti inspirante gratia, sicut subsequentia hujus operis documenta declarant, ditatus est, et multarum castimonia virtutum, juxta ostensum sanctorum exemplar, (0606C)praecedentium et venerabilium institutis Patrum subditus, declaratus ac decoratus. Adeo enim divino exarsit ingenio, ac lectionis apprime se subdidit exercitio, ut singulis quibusque additis temporibus momentis atque horis annorumque curriculis augerentur etiam in eo superna adjumenta, divinaque donorum incrementa protectoris: et quanto pastoralis paedagogio magisterii est provectus, tanto ad profectum aeternae beatitudinis (sicut fideles confamiliaritatis illius veri pro certo testati sunt) eum quotidiana ejus studia jugi laudis litterali meditatione die noctuque incitavere, contra infestas diabolicae suggestionis persecutiones, quae tenerum saepe apud mortales juventutis florem ceu nebulosa quadam caecitatis caligine obtegere solent, mirabiliter (0606D)protexere: ita ut etiam propter indesinentem diuturnae sollicitudinis ejus curam et sempiternam sacrarum legum examinationem, illecebrosa in eo adolescentiae incentiva et carnalium desideriorum impetus primitus impingentes, Domino Deo auxiliante, maxima ex parte sedavere, magisque ac magis ad communem provehunt populorum doctrinam; quam, non multo transacto temporis intervallo, (0607A)secundum pontificale ecclesiasticae definitionis decretum inchoavit, dilatavit ac perfecit. Quoniam caduca hujus mundi contemnens ornamenta, monasterialis vitae normam in infantia sua rite sub moderata Patris praefati gubernatione annos quamplurimos custodivit, donec pueritiae fatescente [ Al., facessante] lascivia et pubertatis inchoante adolescentia ardentior illum ingenioli sui voluntas accendit, ut ad finitima quoque monasteria, magisteriali lectionis provocatus penuria, cum consensu atque consilio conservorum fidelium Patrisque monasterii perveniret. 7. Cumque voto simul et intentione Omnipotentis sibi adesse incessanter magna precum instantia suffragium postularet, tandem divina coelitus inspirante (0607B)gratia, ad monasterium quod usque hodie Nutscelle [ Al., Nuiscelle] dicitur, pervenit, et beatae memoriae Winberchti [ Al., Wiberti] abbatis, qui venerabiliter praedictum sub regulari disciplina regebat monasterium, spiritali litterarum diligentia provocatus elegit magisterium, fratrumque secum in Domino viventium contubernia; ac sic servorum Dei junctus consortio, devotum Domino Deo servitium et laboriosam vigiliarum instantiam lectionisque divinae operam ingenti meditationis studio exhibuit: ita ut maxima demum Scripturarum eruditione, tam grammaticae artis eloquentia et metrorum medullatae facundiae modulatione, quam etiam historiae simplici expositione, et spiritalis tripertita intelligentiae interpretatione imbutus, dictandique peritia laudabiliter fulsit, (0607C)ut etiam aliis demum paternarum exstiterit paedagogus traditionum, et auctor magisterii, qui et discipulus antea subjectorum esse non recusavit. 8. Quoniam sacrae mos est conversationis ut praeferre se caeteris pertimescat qui subjici aliis renuerit, quia et rectae obedientiae operam subjectis impendere non valebit, quam superna praelatis dispensatione juste non exhibebit. Hanc enim ita omnibus in commune viventibus et maxime suo sub regulari videlicet disciplina abbati monachica subditus obedientia praebebat, ut labore manuum quotidiano et disciplinali officiorum administratione incessanter secundum praefinitam beati Patris Benedicti rectae constitutionis formam insisteret, omnibusque exemplum bene vivendi, in verbo et conversatione, in fide et castitate (0607D)se praebens, ut omnes de fructu ejus perciperent, et ipse omnium mercedis aeternae perciperet portionem. Sed et humilitatis quoque ejus et charitatis excellentiam solus qui occultorum est cognitor Deus, intimae inspectionis suae consideratione novit, qua omnes sibi commilitones solerti cura subjunxerat, ut ab eis timori pariter haberetur et amori: et quem divina lectione haberent socium, mutuo apostolicae admonitionis honore praevenirent ut patrem. Tantaque in eo affabilitatis erga fratres et coelestis doctrinae succrevit magnitudo, ut, rumore sanctae exhortationis ejus crebrescente, fama multis per monasteria tam (0608A)virorum quam etiam virginum Christi apertissime claruit. Quorum quidem quamplurimi, virili sexus robore confortati et lectionis instantia incitati, ad eum confluxere, et saluberrimae scientiae fontem potantes, numerosa Scripturarum volumina legendo recensuere. Quibus ergo sexus infirmioris imbecillitas inerat, et assidua pergendi abnegabatur facultas, tantae sibi sapientiae virum divini inflante Spiritu amoris praesentari fecerunt, paginarumque transcurrentes seriem, coelesti instanter scrutinio inhaesere, et sacramentorum arcana mysteriorumque abdita jugiter meditabantur. Quem ita superna sublevavit gratia, ut juxta egregii praedicatoris exemplar et gentium doctoris vocem, formam habens sanorum verborum, in fide et dilectione Jesu Christi sollicite (0608B)curans seipsum probabilem exhiberet Deo operarium inconfusibilem, recte tractantem verbum veritatis (I Tim. II).
CAPUT III.-- Quod doctrinae verbum omnibus praeberet, et quod hanc non suo ante tempus arbitrio arripuerat. 9. Ad generalem ergo quotidianae contemplationis ejus formam et diuturnam parcimoniae continentiam sermo a nobis aliquantisper directus derivatur, ut per singulos quosque ascensus sublimia hujus sancti viri opera propensius compendiosa verborum raritate sequamur, studiumque vitae per omnia venerabilis Bonifacii subtilius indagando prosequamur: ut et aequa libraminis moderatione exemplar nobis aeternitatis, et potens fiat apostolicae eruditionis norma, qui (0608C)per sanctorum exempla arduam coelestis intelligentiae semitam feliciter scandens, ac praevium populis ducatum praebens, portam Domini Dei nostri, quam justi intrabunt, ipse ingressus aperuit, et ab infantia sua usque ad decrepitam aetatis senectutem praeteritorum non mediocriter Patrum sapientiam imitatus est, dum prophetarum jugiter et apostolorum verba stylo sanctitatis conscripta, et gloriosam martyrum passionem nimirum apicibus litterarum insertam, sed et evangelicam Domini Dei nostri traditionem quotidie commendabat memoriae: et secundum Apostolum (I Cor. X), sive manducasset, sive bibisset, sive aliud aliquid egisset, laudis semper praeconium et devotae fastigium jubilationis tam mente quam et ore persolvebat Deo, juxta illud Psalmographi: Benedicam (0608D)Dominum in omni tempore, semper laus ejus in ore meo (Psal. XXXIII). In tantum enim Scripturarum exarsit desiderio, ut omni se intentione earum imitationi et auditioni saepius conjungeret, et quae ob doctrinam populorum conscripta sunt, ipse quippe mira eloquii disertitudine et solertissima parabolarum assertione efficaciter praedicando retexuit. Cui tale discretionis temperamentum inerat, ut et vigori correptionis mansuetudo, et vigor praedicationis mansuetudini non deerat. Sed quem zelus accenderat vigoris, mansuetudo mitigabat amoris. Divitibus ergo ac potentibus liberisque ac servis aequalem sanctae (0609A)exhortationis exhibuit disciplinam, ut nec divites adulando demulceret, nec servos, nec liberos districtione praegravaret: sed juxta Apostolum, omnibus omnia factus est, ut omnes lucrifaceret (I Cor. IX). Qui et doctrinae coelestis documentum non suo ante tempus arriduit arbitrio, nec obstinationis suae rapina usurpatum acquisivit, sed sanctae humilitatis profectu, triginta aut amplius annorum habens aetatem, magisteriali et familiari sublevatus electione, juxta canonicae constitutionis regulam suscepit, et ad sacerdotalis officii gradum diversis donorum ditatus muneribus accessit, ita ut eleemosynis quidem misericordiaeque operibus, quantum sub regulari monasterialique praevaluit districtione, opere penitus ac voluntate deserviret. Sed et nocturna vigiliarum (0609B)spatia omnibus horis praeveniens, orationis se sollicitius laboriosa operatione exercuit: cujus nec patientiam ira subripuit, nec longanimitatem furor commovit, nec libido continentiam expugnavit, nec abstinentiam gastrimargia violavit; sed ita omni se jejunii frugalitate subjugavit, ut vinum et siceram bibens, utriusque Testamenti imitaretur Patres, et cum egregio gentium diceret doctore: Castigo corpus meum et servituti subjicio, ne forte aliis praedicans, ipse reprobus efficiar (I Cor. IX).
CAPUT IV.-- De eo quod ab omnibus primatibus directus sit ad Cent, et quod ad Fresiam pervenit. 10. Collecta ergo sparsim superius sublimitate sancti hujus viri virtutum, silentio quae subsequuntur minime praetermittenda aestimamus, quae et fidelium (0609C)didicimus relatione virorum, et manifesta equidem scripturae patefactione exserere curamus, quanta suarum perseverantia virium et coeptis bonis inhaereret, et ad alia quaeque festine properando animum incitaret. Cumque diutius mentem supra enumeratis virtutibus edomaret, et de die in diem ad altiora bonorum documenta sub praedicto se presbyteratus gradu proveheret; jam regnante In West-Saxonum rege, subitanea quaedam incubuerat nova quadam seditione exorta necessitas: et statim synodale a primatibus Ecclesiarum cum consilio praedicti regis servorum Dei factum est concilium. Moxque omnibus in unum convenientibus, saluberrima de hac recenti dissensione consilii quaestio inter sacerdotales ecclesiastici ordinis gradus sapienter (0609D)exoritur, et prudentiori inito consultu fideles in Domino legatos ad archiepiscopum Cantuariae civitatis nomine Berctwaldum destinandos deputarunt, ne eorum praesumptioni aut temeritati ascriberetur si quid sine tanti pontificis agerent consilio. (0610A)Cumque omnis senatus et universus clericorum ordo tam providenti peracta collatione consentirent, confestim rex cunctos Christi famulos allocutus est, et cui hujus praefatae legationis nuntium imponerent, sciscitatus est. Tunc repente summus in Christo archimandrita qui praedicto praeerat monasterio, nomine Winberch, et Wintra qui monasterio quod dicitur Disselburg praesidebat; et Beerwald, qui divina coenobium gubernatione, quod antiquorum nuncupatur vocabulo Glestingaburg, regebat; necnon et alii multi hujus sancti propositi Patres, sanctum hunc virum accitum adduxerunt ad regem; cui et nuntium rex et legationis notitiam imposuit, et adhibitis secum sociis direxit cum pace. Qui etiam nuntio sibi imposito juxta mandatum (0610B)seniorum, prospero itinere pervenit ad Cent, et archiepiscopo summi pontificatus infula praedito sapienter cuncta, quemadmodum edoctus erat a rege, per ordinem revelavit: et sic spontaneo accepto responso, post non multos dies reversus est ad patriam, praefatoque regi praedictis servis Dei secum assistentibus, a venerabili archiepiscopo spontaneum scienter detulit responsum, et magnum universis contulit gaudium, ac si deinceps mira dispensationis Dei benevolentia nomen ejus diffamatum est, et celebre apud omnes tam saeculares dignitates quam etiam ecclesiastici officii ordines habebatur, ita ut amodo jam proficiens in futurum, synodali saepissime eorum intererat instituto. 11. Sed quia mens Deo dicata favoribus non attollitur (0610C)humanis, nec laudibus sublevatur, coeperat ad alia multa sollicitudinis cura attentius properare, et parentum affiniumque suorum consortia devitare, et peregrina magis quam paternae haereditatis terrarum loca desiderare. Sed cum sic longo temporis intervallo secum solertissime deliberaret, ut patriam parentesque desereret, tandem accepto beatae memoriae praedicti Patris consultu, cuncta animi sui secreta intra conscientiam antea abscondita patenter aperuit, et magna precum instantia ad consensum suae voluntatis sancti viri animum provocavit. Qui etiam magna primitus admiratione obstupefactus, poscenti sane supplicantique desideratum ad tempus contradixit iter, ut coepti propositi sedaret industriam. Sed ad extremum invalescente (0610D)omnipotentis Dei providentia, convaluit etiam sermo petentis, et tanta abbatis fratrumque suorum secum sub regulari disciplina viventium devotione adoptatum inchoaverat iter, Dominoque Deo dispensante compleverat, ut ei etiam humani sumptus (0611A)solatia libenter impenderent, et magna cordis commotione lacrymarum diutius infusiones, orationum supplicationes pro eo ad Dominum funderent. Hic etiam dum spirituali confortatus armatura, et saeculari sublimatus sumptura, utriusque vitae stipendiis minime careret; adhibitis secum duobus aut tribus fratribus, quorum corporali spiritualique indigebat sustentaculo, profectus est, ac sic immensis peragratis terrae partibus, prospero ovans fratrum comitatu, pervenit ad locum ubi erat forum rerum venalium, et usque hodie antiquo Anglorum Saxonumque vocabulo appellatur Lundenwic: ac non multo transacto postliminio, nautarum naviter novus quidem epibata, consentiente nauclero aggressus est navem, nauloque impenso, prospero (0611B)ventorum flatu pervenit ad Dorstat; ibique aliquandiu commoratus, debitum Domino Deo exsolvit die noctuque praeconium. Sed quoniam gravi ingruente paganorum impetu hostilis exorta dissensio inter Karolum principem gloriosumque ducem Francorum, et Ratbodum regem Tresorum, populos ex utraque parte perturbabat, maximaque pars Ecclesiarum Christi quae Francorum prius in Fresia subjectae erant imperio, Ratbodi incumbente persecutione ac servorum Dei facta expulsione, vastata erat ac destructa, idolorum quoque cultura exstructis delubrorum fanis lugubriter renovata: tunc vir Dei, perspecta perversitatis nequitia, pervenit ad Trech, ibique aliquantis exspectatis diebus, advenientem regem Ratbodum allocutus est, ut multis (0611C)illarum circumvallatis ac conspectis terrarum partibus, utrum sibi in futurum praedicationis uspiam patesceret locus, perquireret: proponensque animo, ut si qua in parte hujus populi Evangelium patesceret aditus quo claresceret, verbi quidem Dei semina ministraret. Quod etiam multis transactis annorum curriculis gloriosa martyrii testificatio comprobavit. 12. Sed quia sanctorum singulare munus est sanctitatis, dum ad tempus suum sine spiritualis virore germinis laborem minime pollentem perspiciunt, ad alia prorsus loca fecunda laboris cum fructu migrant: quoniam incassum inhabitatur locus, si et fructus deest sanctitatis. Sanctus enim vir dum sterilem aliquandiu Fresorum terram inhabitaret, (0611D)et aestatis autumnique aliquantulum tempus praeteriret; jam arida coelestis rore fecunditatis reliquerat arva, et natale suis secum supradictis conviatoribus (0612A)solum migravit; ac monasterii sui secreta petens, etiam ibidem, secundi siquidem anni hiemem tripudiantium fratrum amore susceptus, hiemando transegerat, ut doctoris apostolicam gentium vocem imitaretur dicentis: Ibi enim constitui hiemare (Tit. III).
CAPUT V.-- Qualiter, defuncto abbate suo, cum fratribus aliquantum tempus commoratus est, et postea ad Romam cum commendatitiis episcopi sui litteris pervenit. 13. Transcursis jam ex parte sancti viri virtutibus, subsequentia ejus, quemadmodum rem rumigerulis referentibus gestam comperimus, patenter proferimus, ut apertior in perpetuum vitae morumque ejus ad normam sanctae conversationis illius tendentibus pateat callis. Cumque ingens peregrinationis (0612B)exegisset discrimen, gurgitumque maris evasisset dispendium, et fratrum suorum iterum reversus se societati dedisset, eorumque contubernio dies deinde plurimos injunxisset; gravi demum mentis arreptus est moerore et recenti oppressus animi tristitia, dum senilia jam magistri membra infirmari conspiceret, extremumque astante monachorum congregatione obitus sui diem, languoris convalescente immensitate, vibrando palpitandoque imminere, et tandem deposito corporis ergastulo, sub tristi moerentium aspectu fratrum, ultimum efflare spiritum videret. Quia in sanctorum frequenter cordibus compassionis specialiter condolens refulget pietas, qua ad tempus sedulo solent contristari: sed apostolico inhaerentes praecepto in Domino jugiter (0612C)consolantur. Jam blande adorsus est fratres, et spiritualibus eos colloquiis memor paternae traditionis hortatur, ut regularis jugiter constitutionis formam et ecclesiasticae definitionis normam in omnibus conservarent, et ut Patris cujuslibet spiritualis se subjungerent imperio, instruxit. Tunc omnes unanimiter consonis instabant vocibus, et sanctum hunc virum, qui illo dicebatur in tempore Winfrid, cuncti precabantur, ut pastorale super eos abbatis susciperet magisterium. Sed refutatis mox patriae facultatibus et primatu regiminis abjecto, ad praedestinata jam promptus ac paratus, solerti se cura excusavit, omnemque haeredum [ Al., prohaeredum] substantiam abnegando renuit.(0612D) 14.Cum vero hibernale jam tempus praeteriret, et calor aestatis candesceret, pristinaque labentis anni renovaretur intentio, omni sollicitudine iter omissum iterando renovare studuit. Tunc litteris (0613A)etiam commendatitiis a beatae memoriae Daniele speculatore plebis Dei acceptis, ad limina apostolorum Romam venire tentavit. Quem tamen resistentium aliquandiu fratrum orbata Patris impedivit necessitas, charitasque ejulantium ac compassio utrobique dolentium ad tempus obsistebat; ita ut magno quidem mentis angore premeretur, et in quam se verteret partem ignoraret. Metuebat enim ne grex magistro commissus, jam sine vigilantis pastoris custodia, eo decedente, luporum morsibus pateret, et ut peregre proficiscendi autumnale sibi deficeret tempus formidabat. Cumque Omnipotens solita non immemor pietatis suae clementia, servum suum tanta animi pressura perturbatum ex anxio vellet dolore eripere, et jucundum gregi providere magistrum; (0613B)jam praefati antistitis erga fratres intestina facta est meditatio, et bonae indolis virum nomine Stephanum huic praesidere fecit Ecclesiae, et sanctum hunc virum per longas peregrinationis vias ire volentem ad loca incolumen destinata direxit. Qui protinus quidem valedicens fratribus profectus est, locumque per longa terrarum spatia, qui jam praedictus dicitur Lundenwic, voti compos adiit, et celocis celeriter marginem scandens, coepit ignotas maris tentare vias; tripudiantibusque nautis, immensa Coro flante carbasa consurgebant, et pleno vento prosperoque cursu ostia fluminis citius quod dicitur Cuent, omni jam expertes periculi naufragio aspiciunt, et ad aridam sospites terram perveniunt. Sed et castra metati sunt in Cuentawic, donec (0613C)superveniens se collegarum multitudo congregasset; omnibusque collectis, per singulos quosque dies imminente hiemis frigore profecti sunt, multasque sanctorum ecclesias orando ad erunt, ut tutius opitulante Altithrono Alpina montium juga transcenderent, Longobardorumque erga illos humanitatem mitius sentirent, militumque malitiosam superbiae ferocitatem facilius evaderent. Cumque sanctorum suffragante patrocinio et Domino Deo dispensante, omnis quippe cohors contubernalium comitatui hujus sancti viri inhaerens, limina B. Petri apostoli prospere aggressus est, immensas statim Christo pro sospitate eorum grates persolvunt, atque ecclesiam S. Petri principis apostolorum magno cum gaudio ingressi, abolitionem peccaminum postulantes, (0613D)diversa quidem munera eorum quamplurimi detulerunt. Transactis autem diebus non multis sanctus iste vir venerabilem sedis apostolicae papam beatae memoriae Gregorium a primo secundum, et novissimo priorem affatus (qui et vulgarica Romanorum lingua dicitur Junior) omnem sibi per (0614A)ordinem itineris sui atque adventus occasionem manifestavit; et quali anxius desiderio diutius desudasset aperuit. Sanctus itaque papa repente hilari vultu, arridentibusque oculis intuitus in eum, inquisivit an litteras ab episcopo suo commendatitias detulisset. At ille etiam exempto pallio chartam ex more involutam litterasque protulit, deditque mirabili sanctae recordationis viro; qui statim acceptis litteris annuit ei ut abiret. Apostolicus vero papa perlectis litteris et recensita commendatitiae conscriptionis charta, sedulum deinceps cum eo habebat quotidianae disputationis colloquium, donec proficiscendi redeundique aestivum instaret tempus. CAPUT VI.-- De ejus reditu ex Roma, mandato papae; et quid in Thuringia, Francia et Fresia praedicando effecerit: et de gestis cum Willibrordo episcopo. 15. Cum vero Nisan mensis, qui est Aprilis, praeteriret, (0614B)et Jair, qui est Maius, jam portae patescerent; tunc etiam postulata atque accepta benedictione et litteris a beatissimo papa, ad inspiciendos immanissimos Germaniae populos directus est, ut an inculta cordium arva evangelico arata vomere, praedicationis semen recipere voluissent [ Al., vellent] consideraret. Ac sic extemplo collecta numerosa reliquiarum multitudine, reciproco suorum reditu conservorum Italiae fines adiit, optimumque Longobardorum regem Liodobrandum [ Al., Liutprandum] pacificis salutatum muneribus compellavit, et honorifice ab eo susceptus, lassata ex itinere membra repausabat, ac sic remuneratus, ardua ac plana agrorum peragrans (0614C)spatia, praerupta Alpium juga transcendit, incognitosque Bajoariorum et confines Germaniae terminos aggrediens, in Thuringiam juxta mandatum apostolicae sedis considerando progressus est, ad instar videlicet prudentissimae apis, quae suctim camporum circumvolat arva, et numerosam redolentium herbarum copiam pennigeris molliter perstrepens alis circumvolat, carpentique rostro pertentat melliflua, ubi nectaris latet dulcedo, et suis eam omni penitus mortiferi succi amaritudine contempta, alveariis invehit, et secundum quamdam apostolicae ratiocinationis eloquii similitudinem, omnia probat, et quod bonum est tenet. 16. Sanctus itaque vir Dei in Thuringia juxta insitum sibi mandatum apostolici pontificis, senatores, (0614D)denique plebis totius populi principes verbis spiritualibus affatus est, eosque ad veram agnitionis viam et intelligentiae lucem provocavit, quam olim ante maxima siquidem ex parte pravis seducti doctoribus perdiderunt. Sed et sacerdotes et presbyteros, quorum alii religioso Dei omnipotentis cultu incaluerunt, alii (0615A)quidem fornicaria contaminati pollutione, castimoniae continentiam, quam sacris servientes altaribus servare debuerunt, amiserant, sermonibus evangelicis, quantum potuit, a malitiae pravitate ad canonicae constitutionis rectitudinem correxit admonuitque atque instruxit. Et Franciam deinde fratribus secum commeantibus ingressus est, statimque audita Ratbodi Fresorum regis morte, alveum quidem fluminis magno gavisus gaudio navigio ascendit, optans quod etiam Fresia recepisset verbum Dei, et ad incultas coelesti praedicatione terras pervenit. Jamque atrocis cessante regis Ratbodi persecutione, doctrinae coelestis semina ministravit, et verbi Dei fame expulsa famelicam paganicae superstitionis multitudinem aeternae praedicationis refecit pabulo. Cumque desiderantis (0615B)repente mentem spontaneus operis sequeretur effectus, et votiva praedestinatae doctrinae lux Domino Deo dispensante claresceret, Carolique ducis gloriosi super Fresones roboratum esset imperium; jam buccina coelestis verbi increpuit, et praedicatorum adveniente superni roris fertilitate vox intonuit Dei: etiam per Willibrordum virum venerabilem ac cooperatores ejus propagatus est sermo. Sed quia messem quidem multam, operarios autem paucos inesse cernebat, sanctus hic Dei famulus cooperator factus etiam est per tres instanter annos Willibrordi archiepiscopi; multumque in Christo laborans, non parvum Domino populum destructis delubrorum fanis et exstructis ecclesiarum oratoriis praefato pontifice opitulante acquisivit.(0615C) 17.Cum vero summus hic senuisset pontifex, et aetatis plurimis gravaretur annis, decrevit etiam, suggerente discipulorum coetu, ut solatium tanti ministerii suae decrepitae senectuti provideret, et fidelem de parva congregatione virum eligeret, qui tanto praeesse potuisset populo. Accitoque hoc famulo, salutari cum instructione admonuit, ut episcopalis regiminis susciperet gradum, et ad regendum Dei populum sibi subveniret. Qui etiam humiliter repente respuens, minime se dignum esse episcopatus gradu referebat, et ne sibi tantae dignitatis fastigium adolescentiae adhuc in annis constituto imponeret (0616A)deprecatus est; et quoniam quinquagesimi anni, juxta canonicae rectitudinis normam, necdum plene reciperet aetatem, testatus est ut omni se penitus excusationis tergiversatione ab hujus gradus celsitudine declinaret. Praedictus itaque tam sancti praeconii pontifex, placidis illum verbis increpavit, et diligenti eum cura ad hujus propositi gradum instigavit, populique subjecti maximam magnopere paupertatem praedicebat. Sed cum neque sic correptus ad suscipiendum hujus celsitudinis gradum consentiret, jamque per longas tricationum moras spiritualis inter eos exorta contentio, et consona pulchrae discretionis facta est dissensio. Hic vero grandi praeventus humilitate, tanti gradum contradixit honoris; ille autem piissimi appetitu lucri irretitus, salutem (0616B)concupivit animarum. Cumque sic diversa jam sermocinationum verba invicem protulissent, sanctus hic Dei servus, velut in spirituali quodam stadio positus, placide prorsus excusationis exserens sermonem ait: « O summae sanctitatis pontifex, o spiritualis proreta agonis, ego enim a beato sanctae recordationis Gregorio papa Germanicis mandatum gentibus detuli: ego apostolicae sedis legatione fungens, ad occidentales barbarorum regiones sponte tuae me dominio gubernationis injunxi, et propriae voluntatis arbitrio, ignorante dominorum sublimatu copulavi, quorum usque in hodiernum diem sponsionis voto constrictus sum, servituti atque subjectus. Quapropter sine apostolicae sedis consultu et authenticae jussionis mandato tam praeclarae sublimitatis (0616C)ordinem suscipere non audeo. » Sed et alia quaeque rationabili petitionis supplicatione verba proferebat, dicens: « Obsecro igitur ut me propriae sponsionis vinctum catenis ad has ad quas primitus a sede apostolica missus sum terras, destinando dirigas. » Cui protinus vir Dei, audita tantae professionis causa, data ei benedictione licentiam dedit abeundi. Qui etiam statim proficiscens, pervenit ad locum cui nomen inscribitur Amanaburch, juxta Apostolum enutritus verbis fidei et bonae doctrinae quam assecutus est.
CAPUT VII.-- Quomodo Saxonum et Hessorum populos convertit, et de gestis suis nuntium Romam misit; eodemque mox evocatus, cum papa collocutus est. 18. Per singulos enim a pro oemio gradus virtutis (0617A)documenta et laboris in Domino constantiam hujus sancti viri perstrinximus, ut sequentia subtilius bonorum ejus exempla conglobatim ad memoriam revocemus. Cumque ingentem Domino populum in Frisonibus acquireret, multique ab eo spirituali doctrina edocti ad agnitionem veritatis, irradiantibus verae lucis radiis, pervenerunt. Tunc quippe, Domino patrocinante, alias Germaniae praedicandi causa partes adiit, et supradictum locum, cui gemini praeerant germani, Detdic videlicet et Dierolf, Domino auxiliante obtinuit, eosque a sacrilega idolorum censura, qua sub (0617B)quodam Christianitatis nomine male abusi sunt, revocavit, ac plurimam populi turbam recte patefacta intelligentiae via, errorum deposito horrore, a malevola gentilitatis superstitione retraxit, et monasterii collecta servorum Dei congregatione cellam construxit. Similiter et juxta fines Saxonum, Hessorum populum paganicis adhuc ritibus oberrantem, a daemoniorum, evangelica praedicando mandata, captivitate liberavit, multisque millibus hominum expurgata paganica vetustate baptizatis. 19. Idoneum quippe nuntium ac fidelem suarum litterarum portitorem nomine Binnan Romam direxit, Patrique venerabili apostolicae sedis pontifici, universa quae circa illum Domino dante facta sunt, muta quidem littera ministrante, per ordinem revelavit, (0617C)et quod magna multitudo hominum divino illustrante Spiritu regenerationis perciperet sacramentum, manifestavit. Sed et de rebus quae ad quotidianam Ecclesiae Dei necessitatem populique proventum pertinebant, plura ob consilium sedis apostolicae interrogando conscripsit. Cum enim aliquantos dies praefatus hic nuntius praedicto maneret loco, et jam reditus sui tempus instaret, tunc etiam a praefato sedis apostolicae pontifice, mutuum legationis suae responsum accepit; et statim reversus chartam sedis apostolicae conscriptionis jam non multo transacto tempore magistro attulit. 20. Cumque sanctus vir allatas legisset litteras, carptim se invitatum ad Romam intellexit, festinusque summum obedientiae gradum implere tentavit, (0617D)clientumque confestim stipatus caterva et fratrum circumseptus agmine, Francorum ac Burgundionum Italiaeque jam collibus Alpium transcensis, limitum fines militumque terminos transmigravit: et Romanae urbis moenibus conspectis, Altithrono repente condignas gratiarum laudes rependit, et ad B. Petri (0618A)mox ecclesiam perveniens, diligenti se oratione munivit. Cumque lassata membra paulisper quievissent, jam B. Gregorio apostolicae sedis Pontifici nuntiatum est quod hic Dei famulus adveniret. Qui etiam bene susceptus in xenodochium adductus est. Adveniente itaque opportuno collocutionis eorum die, et ad basilicam beati Petri apostoli adventante glorioso sedis apostolicae pontifice, confestim hic Dei famulus invitatus est: et cum paucis adinvicem ac pacificis se salutassent verbis, jam de Symbolo et fidei ecclesiasticae traditione apostolicus illum pontifex inquisivit. Cui mox hic vir Dei humiliter respondit dicens: Domine Apostolice, novi me imperitum jam peregrinus vestrae familiaritatis sermone, sed quaeso ut otium mihi et tempus conscribendae fidei mihi concedas, (0618B)et muta tantum littera meam rationabiliter fidem adaperiat. Qui etiam protinus concessit, et ut festine hanc scripturam deferret imperavit. Cum aliquanto temporis evoluto spatio sanctae Trinitatis fidem urbana eloquentiae scientia conscriptam detulisset, reddidit praefato pontifici. Exspectavit quippe nihilominus dies aliquos, sic saltem reinvitatus est, et Lateranum inductus, humiliter prono vultu postulata benedictione, pedibus apostolici pontificis advolutus est. Quique repente eum relevavit a terra, et chartam in qua integra et incorrupta fidei patuit veritas, huic famulo Dei reddidit, eumque consedere fecit, et salutari eum admonitione doctrinae instruxit, ut hanc sine intermissione intemeratam fidei munitionem observaret, et aliis instanter suarum pro possibilitate (0618C)virium praedicaret. Multa quoque alia de religione sanctitatis et fidei veritate sciscitando profert, ita ut omnem pene diem pariter colloquendo alternatim ducerent, et ad extremum qualiter populi per devia prius facinorum oberrantes fidei documenta sua praedicatione perciperent sciscitatus est. 21. Et cum pro certo comperisset quod maximam quidem multitudinem plebis a sacrilega daemonum cultura ad consortium sanctae Ecclesiae ascisceret, intimavit ei quia episcopatus sibi imponere gradum voluisset [ Al., vellet], populis pastorali prius sollicitudine privatis, et juxta sententiam Domini Dei nostri jacentibus, sicut oves non habentes pastorem, praeferre. Sed quia contradicere huic tanto pontifici apostolicae sedis praelato non auderet, consensit etiam (0618D)et obedivit. Sicque summus sanctae auctoritatis pontifex diem constituit ordinationis, id est pridie Kalendarum Decembrium. Cumque sacrosanctus solemnitatis dies et natalitius Andreae et praefinitae ordinationis illuxisset, jam sacer sedis apostolicae pontifex episcopatus sibi et nominis, quod est Bonifacius, (0619A)imposuit dignitatem, eique libellum in quo sacratissima ecclesiasticae constitutionis jura pontificalibus gesta sunt conventibus, accommodavit: et ut ex hoc inconvulsa apud se pontificalis haec disciplina et institutionis ordo permaneret, populique subjecti his imbuantur exemplis imperavit; sed et familiaritatem sanctae sedis apostolicae tam sibi quam omnibus sibi subjectis ex hoc in futurum condonavit; et Caroli ducis gloriosi suis sacratissimis litteris regni munimine ac devotione sanctum hunc virum episcopatus gradu pollentem subjugavit.
CAPUT VIII.-- Quomodo Roma discedens Carolum Francorum ducem adiit, et quid in Hessis et postea in Thuringia praedicando effecit. De tyrannis et depravata religione in eadem provincia. De nuntiis iterum Romam missis et duobus aedificatis monasteriolis. 22. Is autem dum per longos viarum anfractus ingentium (0619B)populorum adisset confinia, jam quidem ad praefatum Francorum principem venit, et venerabiliter ab eo susceptus, litteras praedicti Romani pontificis sedisque apostolicae Carolo duci detulit, ejusque dominio ac patrocinio subditus, ad obsessas antea Hessorum metas cum consensu Caroli ducis rediit. Tum vero Hessorum jam multi catholicae fidei subditi, ac septiformis Spiritus gratia confirmati, manus impositionem acceperunt. Et alii quidem necdum animo confortati, intemeratae fidei documenta integre recipere renuerunt; alii etiam lignis et fontibus clanculo, alii autem aperte sacrificabant. Alii vero aruspicia et divinationes, praestigia atque incantationes (0619C)occulte, alii quidem manifeste exercebant. Alii quidem auguria et auspicia intendebant, diversosque sacrificandi ritus incoluerunt; alii etiam quibus mens sanior inerat, omni abjecta gentilitatis profanatione, nihil horum commiserunt. Quorum consultu atque consilio arborem quamdam mirae magnitudinis, quae prisco paganorum vocabulo appellatur Robur Jovis, in loco qui dicitur Gicesmere, servis Dei secum astantibus, succidere tentavit. Cumque mentis constantia confortatus arborem succidisset, magna aderat copia paganorum, qui et inimicum deorum suorum intra se diligentissime devotabant [ Id est, diris devovebant]. Sed ad modicum quidem arbore praecisa, confestim immensa roboris moles divino desuper flatu exagitatur, et palmitum confracta (0620A)culmine corruit, et quasi superni nutus solatio in quatuor etiam partes dirupta est, et quatuor ingentis magnitudinis aequali longitudine trunci, absque fratrum labore astantium apparuerunt. Quo viso prius devotantes pagani, et jam versa vice benedictionem Domino, pristina abjecta maledictione, credentes reddiderunt. 23. Tunc autem summae sanctitatis antistes, consilio inito cum fratribus, ligneum ex supradictae arboris metallo oratorium construxit, illudque in honorem sancti Petri apostoli dedicavit, atque universis quae praediximus completis et superno suffragante nutu peractis, ad Thuringiam profectus est, et seniores plebis populique principes affatus est, eosque relicta ignorantiae caecitate ad acceptam dudum Christianitatis (0620B)religionem iterando provocavit, quia fatiscente [ Leg. facessante] suorum regum dominio, magna quidem eorum comitum multitudo sub Theobaldi et Hedenis [ Al., Bedenis] periculoso primatu, qui lugubre super eos tyrannici ducatus et infestum vastationis potius quam devotionis obtinebant imperium, vel corporali per eos praeventa morte, vel hostili siquidem eductione captivata est; in tantumque diversis constricta malis, ut caetera quae manebat residua populi turba Saxonum se subjiceret principatui. Quo cessante religiosorum ducum dominatu, cessavit etiam in eis Christianitatis et religionis intentio, et falsi seducentes populum introducti sunt fratres, qui sub nomine religionis maximam haereticae pravitatis introduxerunt sectam: ex quibus est Torchtwine et (0620C)Berchthere, Eanbercht et Hunred, fornicatores et adulteri, quos juxta Apostolum Dominus judicavit. Hi validissimum adversus hominem Dei excitaverunt conflictum; sed veris verborum oppositionibus confutati, dignam reprehensionis sortiti sunt sententiam. Cumque renovatus per populum fidei illuxisset candor, et plebs ab ingenti erroris erepta esset laqueo, jam expulsis profani hostis amicis, et infestis populi supradictis seductoribus, messem quidem multam cum paucis admodum messoribus incoluit, et magnam primitus mundi hujus penuriam ac frugalitatem sustinuit, magnisque tribulationum angustiis coarctatus, verbi Dei semina propagavit. Sed cum credentium paulatim pollesceret multitudo, praedicatorum quoque multiplicatus est et catalogus.(0621A) 24.Tunc etiam ecclesiae repente instaurantur, et praedicationis ejus doctrina multiformiter emanavit; monasteriumque, congregata servorum Dei unitate et monachorum sanctitate, constructum est in loco qui dicitur Ordorp, qui propriis sibi more apostolico manibus victum vestitumque instanter laborando acquisierunt. Sicque sanctae rumor praedicationis ejus diffamatus est, in tantumque inolevit, ut per maximam jam Europae partem fama ejus perstreperet; et ex Britanniae partibus servorum Dei plurima ad eum tam lectorum quam etiam scriptorum, aliarumque artium eruditorum virorum congregationis conveniret multitudo. Quorum quippe quamplurimi regulari se ejus institutioni subdiderunt, populumque ab erraticae gentilitatis profanatione plurimis in (0621B)locis evocavere: et alii quidem in provinciam Hessorum, alii etiam in Thuringiam dispersi, late per populorum pagos ac vicos verbum Dei praedicabant. 25. Cumque ingens utriusque populi multitudo fidei sacramenta multis millibus hominum baptizatis perciperet, jam defuncto beatae memoriae Gregorio Secundo sedis apostolicae papa, et glorioso praefatae sedis Gregorio Juniore apostolici culminis cathedram praesidente, denuo Romam nuntii ejus venerunt, sanctumque sedis apostolicae pontificem allocuti sunt, eique prioris amicitiae foedera, quae misericorditer ab antecessore suo sancto Bonifacio ejusque familiae collata sunt, manifestaverunt. Sed et devotam ejus in futurum humilitatis apostolicae sedi subjectionem (0621C)narraverunt; et ut familiaritati ac communioni sancti pontificis atque totius sedis apostolicae ex hoc devote subjectus communicaret, quemadmodum edocti erant, precabantur. Statim ergo sanctus sedis apostolicae papa pacificum profert responsum, et suam sedisque apostolicae familiaritatem et amicitiae communionem tam sancto Bonifacio quam etiam sibi subjectis condonavit; sumptoque archiepiscopatus pallio, cum muneribus diversisque sanctorum reliquiis legatos honorifice remisit ad patriam. 26. Advenientibus ergo nuntiis, ac spontanea viri apostolici referentibus responsa, jam gratulabundus apostolicae sedis nimium confortatus devotionis suffragio, opeque divinae misericordiae inspiratus, duas videlicet ecclesias Domino fabricavit, unam quippe (0621D)in Fridislar, quam in honorem sanctorum Petri et Pauli principis apostolorum consecravit; et alteram in Hamanaburch; hanc etiam in honorem sancti Michaelis archangeli dedicavit. Duo quoque monasteriola duabus injunxit ecclesiis, hisque non minimam servientium Deo multitudinem subrogavit; ita ut usque (0622A)hodie gloria et benedictio et gratiarum actio Domino Deo devote conferatur. Hisque omnibus rite confectis, Bajoariorum, temporibus Hucperti ducis, adiit terras, praedicationisque studium apud eos diligentissime exercuit, et multas considerando circuit ecclesias; tantoque divinae fortitudinis zelo armatus est, quod quemdam schismaticum haeretica pravitate deceptum, nomine Eremwlfum [ Al., Heremwlfum], juxta canonum decreta damnavit atque abjecit, et populum a perversae sectae ejus idololatria correxit, et ad fratres suae dioecesis constituta gubernationis causa rursus migravit, juxta illud Apostoli: Cupiditatem habens veniendi ad fratres (Rom. XV).
CAPUT IX.-- De tertia ejus Romam itione, et quomodo in reditu ad Odilonem Bajoariorum ducem invitatus divertit, et quatuor in Bajoariis episcopatus erexit, ac in Francia sub Carolomanno et Pippino ducibus celebrat s synodis orthodoxam religionem restauravit. 27. Igitur hujus viri aliquantisper meritorum documentis (0622B)excerptis, quanto se religionis regimine per cunctos aetatis suae gradus indesinenter rexerit, brevi videlicet proferamus sermone. Quoniam quidem diutinus sanctorum usus est ut quotidie aliorum per exempla ad meliora se provehant, et decrescente dierum calculo, crescat in eis etiam intimi virtus amoris. Cumque ecclesiarum esset minima in Hessis et Thuringia multitudo exstructa, et singulis singuli providerentur custodes, tum etiam tertio propter familiarem sancti apostolici pontificis totiusque clericatus communionem, discipulorum comitante (0622C)coetu Romam venit, ut apostolici videlicet Patris salubri frueretur colloquio, et sanctorum se jam aetate provectus orationibus commendaret. At ubi post immensam itineris vastitatem domno apostolico Gregorio Juniori Secundo praesentaretur, benigne susceptus est ab eo, tantaque a cunctis tam Romanis quam etiam advenis veneratione habebatur, ut multi ad salutarem ejus doctrinam confluerent. Francorum enim et Bajoariorum, necnon ex Britannia advenientium Saxonum, aliarumque provinciarum, ingens sedulo ejus admonitioni adhaerebat multitudo. 28. Cumque non minimum anni spatium in his moraretur regionibus, et sanctorum peragrando atque orando circuisset reliquias; tunc quippe resalutato (0622D)venerando viro ac sedis apostolicae pontifice, cum muneribus et reliquiis sanctorum honorifice ditatus remeavit; Italiamque perveniens, Ticenae urbis [ Pavie ] ingressus moenia, apud honorandum Longobardorum Liodbrandum regem jam senio fessis membris requiescebat; et recedens non solum invitatus (0623A)Bajoariorum ab Odilone duce, sed et spontaneus visitavit incolas, mansitque apud eos diebus multis, praedicans et evangelizans verbum Dei, veraeque fidei ac religionis sacramenta revocavit, et destructores ecclesiarum populique perversores abigebat. Quorum alii pridem falso se episcopatus gradu praetulerunt, alii etiam presbyteratus se officio deputabant; alii haec atque alia innumerabilia fingentes, magna ex parte populum seduxerunt. Sed sanctus vir jam Deo ab infantia deditus, injuriam Domini sui non ferens, supradictum ducem cunctumque vulgus ab injusta haereticae falsitatis secta et fornicaria sacerdotum deceptione coercuit, et provinciam Bajoariorum, Odilone duce consentiente, in quatuor divisit parochias, quatuorque his partibus (0623B)praesidere fecit episcopos, quos ordinatione scilicet facta in episcopatus gradum sublevavit: quorum primus, nomine Joannes, ecclesiae in oppido quod dicitur Saltzburg episcopatus cathedram suscepit; secundus Erembercht, qui Frisingensis Ecclesiae superspeculatoris tenuit principatum; tertius Goibaldus, qui Ecclesiae civitatis Reginae pastorale excubitoris subiit magisterium; quartus Vivillo, qui super Pataviensem [ de Passaw ] Ecclesiam sacrae indagationis obtinuit dignitatem. Cumque omnia confirmato Christianitatis ordine rite agerentur, et canonum essent jura in Bajoariis recuperata, jam ad proprias remeando rediit Ecclesias, populique sibi commissi curam gerens, caulasque gregum circumspiciens et excubias plebis providens, oves a (0623C)nefandis luporum morsibus eripuit. 29. Cumque Caroli ducis gloriosi temporale finitum esset regnum, et filiorum ejus Carolomanni et Pippini roboratum esset imperium, tunc quippe, Domino Deo opitulante ac suggerente sancto Bonifacio archiepiscopo, religionis Christianae confirmatum est testamentum, et orthodoxorum Patrum synodalia sunt in Francis correcta instituta, cunctaque canonum auctoritate emendata et expiata; et tam laicorum injusta concubinarum copula partim exhortante (0624A)sancto viro separata est, quam etiam clericorum nefanda cum uxoribus conjunctio sejuncta ac segregata; tantusque in supradictis ducibus divinae charitatis per doctrinam sancti Bonifacii fervor exarsit, ut plebem quidem a perversa inolitae consuetudinis censura multum liberarent, quae, proprio implicata arbitrio, et haereticorum decepta suggestione, jura aeternae haereditatis amiserat. Adeo enim spiritualis in populo doctrinae lucem haereticorum suffocaverat secta, ut tenebrosa haereticae deceptionis caligo magnam plebis obtexerit partem: ex quibus quidem Elberchtus et Clemens a via veritatis populum, profana pecuniarum cupiditate seducti, jugi averterunt studio. Sed a sancto Bonifacio archiepiscopo, consentientibus Carolomanno et Pippino gloriosis ducibus, ab Ecclesiae (0624B)unitate expulsi, juxta Apostolum (I Cor. III) traditi sunt Satanae in interitum carnis, ut spiritus salvus fiat in die Domini.
- CAPUT X.-- Qualiter synodalia jura in Francia saepius celebrans, in Frisiam praedicaturus perrexit.
30. Convenientibus in unum episcopis et presbyteris, diaconibus atque clericis, omnique gradu ecclesiastico, quos inclytae recordationis Carolomannus dux sub regni sui imperio accersere fecit, quintum synodale factum est concilium, in quo Bonifacius archiepiscopus Moguntinae civitatis, ipso Carolomanno consentiente ac donante, pontificatu praesidens, Romanae Ecclesiae sedisque apostolicae legatus, quatuor primitus principalium synodorum numerosa canonum constituta, primum missus a sancto et a venerabili (0624C)sedis apostolicae pontifice Gregorio Juniore, a Primo Secundo, et Gregorio a Secundo Juniore cum Primo Tertio, viro honorabili, ob salutare doctrinae coelestis augmentum admonuit conservari. Et quemadmodum in Nicaea, Constantino Augusto orbis monarchiam gubernante, Arianae eversa est perfidia blasphemiae; et centum quinquaginta Patrum, Theodosio seniore Constantinopoli imperante, congregatio quemdam Macedonium Spiritum sanctum Deum esse refutantem condemnavit, atque ducentorum (0625A)episcoporum unitas sub juniore Theodosio apud Ephesinam urbem adventata, Nestorium geminas in Christo personas profitentem, a catholica justo anathemate segregavit Ecclesia; necnon et Chalcedonensis synodi sexcentorum triginta sacerdotum conventio Eutychen Constantinopolitanae urbis abbatem, et Dioscorum defensorem ejus, catholicae fidei rebellantes, juxta praefinitam Patrum sententiam anathematizavit: ita equidem apud Franciam, omni funditus eradicata haereticorum perfidia et exstirpata iniquorum conjuratione, legis divinae augebantur incrementa, et synodales generalium conciliorum canones recipiebantur: synodalisque spiritualis concilii episcoporum congregatio juxta praefinitam authenticae constitutionis definitionem pariter conveniebat: (0625B)quae ob quotidianas bellorum suspiciones, et infestam circumvallantium barbararum gentium seditionem, qua extraneos alieni Franciam populorum praedones atrociter demoliri conabantur, vel minime facta est, vel etiam tantae erat oblivioni tradita, ut omni penitus obliterata praesentium saeculorum memoria jam nulla esset ratione cognita, quia mundus in se quotidie naturaliter seu detrimentum diminutionis saltem etiam recuperatus patitur; nec renovatus quidem per omnia suo evanescit dispendio, et ad praedestinatum anhelando finem festinat. Quapropter si qua in hac mortali hujus peregrinationis vita ad communem in hoc mundo infirmantium profectum a spiritualibus medicinaliter sunt comperta auctoribus, etiamsi quandoque humanis inserta (0625C)fuerint mentibus, magnae sunt munitionis fortitudine a Catholicis conservanda et praefixa mentis immobilitate tenenda, ne vel oblivio humana obrepat, vel etiam mundanae oblectationis illecebrosa delectatio instigante diabolo praepediat. Quam ob causam hic sanctus Domini antistes, hac solertissimae sollicitudinis cura inspiratus, plebem a pestifera tortuosi serpentis persuasione eripere curavit, et Carolomannum ducem ad congregandum supradictum synodorum conventum saepissime incitavit, ut tam praesentibus quam posteris spiritualis scientiae sapientia patesceret, et aversa animarum circumventione cognitio Christianitatis innotesceret. 31. Cumque quoddam canonicae rectitudinis speculum (0625D)omnibus ad exemplum gradibus bene vivendi opponeret, et evidens cunctis veritatis vestigium oriretur; jam sibi suaeque infirmitati longaevo aetatis senio decrepitus, salubre exhibuit consilium, et, juxta ecclesiasticae dispositionis normulam, pastorale populis praevidit magisterium, ut, sive vivente illo, sive etiam moriente, medicinali plebs pastorum officio minime careret, et duos bonae industriae viros ad ordinem episcopatus promovit, Willibaldum et Burchardum, eisque in intimis orientalium Francorum partibus et Bajoariorum terminis Ecclesias sibi (0626A)commissas impertiendo, distribuit. Et Willibaldo suae gubernationis parochiam commendavit in loco cui vocabulum est Eichstat: Burghardo vero in loco qui vocatur Wirtzaburg, dignitatis officium delegavit, et Ecclesias in confiniis Francorum atque Saxonum atque Sclavorum suo officio deputavit; et usque ad gloriosum exitus sui diem incessanter arctam regni coelestis viam plebibus patefecit. 32. Cum vero Pippinus, Domino donante, regalo Francorum, felix supradicti germani successor, regnum susciperet, et jam aliquantulum sedata populorum perturbatione in regem sublevatus esset, coepit anxius vota Domino devota persolvere et synodalia confestim recuperare instituta, ac canonica a germano suo juxta exhortationem sancti Bonifacii (0626B)archiepiscopi fideliter inchoata, instaurare ministeria [ Al. mysteria]; eumque habitu simul et honore praeferre, et suis in Domino parere praeceptis. Sed quod sanctus vir, infirmitate corporis praegravatus, synodalia conciliorum conventicula per omnia adire non poterat, jam consultu atque consilio gloriosi regis idoneum proponere ministrum supradicto gregi definivit, et Lullum ( Acta, infra ) suum ingeniosae indolis discipulum, ad erudiendam tantae plebis numerositatem constituit, et in episcopatus gradum provexit atque ordinavit, eumque haereditati quam in Christo instanti acquisierat labore, implicavit, qui et fidelis in Domino comes peregrinationis ejus erat, et testis utrobique passionis et consolationis.
- CAPUT XI.-- De passione sancti Bonifacii.
33. Cum autem servum suum sanctum Bonifacium (0626C)Dominus de hujus mundi vellet tentatione eripere, et temporalis vitae tribulationibus sublevare: tunc etiam Domino dispensante definitum est ut ad Frisiam, olim corpore non quidem mente, omissam, servis Dei secum migrantibus perveniret, ut ubi primitus praedicationis studium ingrediens praemiorum inchoaverat incrementa, etiam a saeculo rediens sumptus reciperet remunerationis. Sed miro quodammodo vaticinii praesagio sequentem obitus sui diem praedicto episcopo Lullo praenuntiavit, et quali mundum fine demum relinqueret insinuavit, eique per ordinem de ecclesiarum structura et populi doctrina proposuit dicens: « Ego enim propositum pergendi (0626D)iter complere cupio; ego me a desiderato proficiscendi itinere revocare non potero. Jam enim instat resolutionis meae dies, et tempus obitus mei appropinquat, jam enim, deposito corporis ergastulo, aeternae retributionis revertar ad bravium. Sed tu, fili mi charissime, structuram in Thuringia a me coeptam ecclesiarum ad perfectionis terminum deduc; tu populum ab erroris invio instantissime revoca, tuque aedificationem basilicae jam inchoatae ad Fuldam comple, ibidemque meum multis annorum curriculis corpus inveteratum perduc. » Hisque (0627A)completis sermonibus, adhuc ampliora hujuscemodi addidit verba, et ita inquiens ait: « Fili, tuo cuncta prudentissime provide consilio, quae in hoc nostro sint usui itinere copulanda; sed et linteum, quo meum decrepitum corpus involvatur, in theca librorum meorum repone. » 34. Cum autem praefatus tantae quoque religiositatis antistes suspiria non ferens statim se in lacrymas dedisset, jam sanctus Bonifacius, finito colloquio, ad alia rediit, et diebus non multis interpositis ab accepto se minime retraxit itinere; sed, sumptis secum conviatoribus, navem ascendit, ac per Rheni fluminis alveum penetrans, nocturna portuum navigio exquisivit loca, donec, aquosa Frisonum arva ingrediens, trans stagnum quod lingua (0627B)eorum dicitur Elmere (Vid. infra, num. 38) sospes pervenit, infecundaque divino germine littora inspiciendo circuit. Cumque periculosum fluminum, marisque, et ingentium aquarum, evasisset discrimen, in periculum jam sine periculo incidit, gentemque paganam Frisonum visitavit, quae, interjacentibus aquis, in multorum agrorum dividitur pagos, ita ut, diversis appellati nominibus, unius tamen gentis proprietatem praetendant. Sed quia longum est ut per ordinem replicentur, eos tantum de nomine denudare studemus qui ad narrationis nostrae seriem veraciter proferuntur, ut et locus et lingua relatam a nobis beati viri sanctimoniam aequaliter prodat, et quali hunc mundum fine desereret aperiat.(0627C) 35.Per omnem igitur Frisiam pergens, verbum Domini, paganico ritu repulso et erroneo gentilitatis more destructo, instanter praedicabat, ecclesiasque, nomine confracto delubrorum, ingenti studio fabricavit; et multa jam millia hominum virorum ac mulierum, sed et parvulorum, cum commilitone suo coepiscopo Coebaneo baptizavit, quem ad subveniendum suae senilis aetatis debilitati, Frisonibus, injuncto episcopo, in urbe quae vocatur Trecht [ Al., Trehet, Trehit, modo Utrecht] subrogavit, cum presbyteris ac diaconibus, quorum haec nomina sunt: Wintrung et Walteri simul et Ethelheri sacerdotali officio praeditis: Hamunt, Scirbald, et Bosa Levitarum obsequio deputatis; Waccar et Gundwaccar [ Al., Gundecar], Illesehere et Bathowlf (0627D)monasteriali monachorum ordine sublevatis. Qui etiam in tantum vitae aeternae semen cum sancto Bonifacio late per populum divulgantes, Domino Deo patrocinante, diffamaverunt, ut quibus, juxta (0628A)apostolicae institutionis normam cor erat unum et anima una, eademque esset et palma martyrii et remuneratio triumphi. 36. Postquam igitur fidei, ut praediximus, per Frisiam illuxerat splendor, et felix sanctae hujus vitae appropinquaret finis, jam quidem secus ripam fluminis quod dicitur Bordne, quod est in confinibus eorum qui rustica dicuntur lingua Ostar et Westher [ Anonymo Astroche et Westroche], suorum tantum stipatus clientum numero, erexit tentoria. Sed quia festum Confirmationis neophytorum diem et nuper baptizatorum ab episcopo manus impositionis et confirmationis populo praedixerat, jam longe lateque disperso ad propriam unusquisque reversus est domum, ut secundum definitam sententiam sancti episcopi (0628B)universi praedestinato confirmationis eorum die praesentarentur. Cum autem praedictus dies illuxisset, et aurora lucis orto jam sole prorumperet, tunc etiam versa vice pro amicis inimici, et novi denique lictores pro novitiis fidei cultoribus advenerant, hostiumque ingens in castra vibrantibus armis hastata atque scutata irruerat multitudo. Tunc repente ex adverso pueri e castris prosilientes utrobique se armis impetunt, et sanctos contra insensatum, postmodum Martyres, furentis populi exercitum defendere gestiunt. Sed vir Dei statim audito tumultuantis turbae impetu, accersito ad se clericorum choro, sumptis sanctorum reliquiis quas secum indesinenter habere consueverat, ex tentorio procedit; et confestim increpando, pueris pugnae interdixit certamen, (0628C)dicens: « Cessate, pueri, a conflictu, pugnaeque deponite bellum, quoniam Scripturae testimonio veraciter erudimur ne malum pro malo, sed etiam bona pro malis, reddamus. Jam enim diu optatus est dies, et spontaneum resolutionis nostrae tempus imminet. Confortamini igitur in Domino, et permissionis suae gratiam gratanter sufferte, sperate in eum, et liberabit animas vestras. » Sed et astantes tam presbyteros quam etiam diaconos inferiorisque ordinis viros, Dei subditos servitio, patris admonens voce, ait: « Viri fratres, forti estote animo, et ne terreamini ab his qui occidunt corpus, quorum animam manentem sine fine necare non possunt; sed gaudete in Domino et spei vestrae anchoram in eum defigite, qui extemplo perpetuo reddet (0628D)vobis remunerationis mercedem, et coelestis aulae sedem cum supernis angelorum civibus condonabit. Nolite vos vanae hujus mundi delectationi subjicere, nolite caducis gentilium adulationibus delectari, sed (0629A)subitaneum hic constanter subite mortis articulum, ut regnare cum Christo possitis in aevum. » 37. Cumque tali doctrinae hortamento discipulos ad coronam martyrii affabiliter incitaret, confestim super eos furens paganorum tumultus cum gladiis cunctaque militiae armatura irruit, et felici sanctorum caede corpora cruentavit; statimque mortali justorum multata carne, tripudians gentilium turba victricem suae damnationis praedam arripuit, castraque depopulans manubias diripiendo impertivit. Sed et thecas, quibus multa inerant librorum volumina, et reliquiarum capsas, abstulit, magnam se ibi tam auri argentique copiam credens, ad naves quibus quotidianus inerat clericorum ac puerorum victus, et aliquantulum adhuc residuum ejusdem stipendii (0629B)vinum, obseratis, ut erant, vasculorum claustris, asportavit; ac repente, adamati comperto liquoris haustu, coepit gulosam ventris satiare ingluviem et vino madidum inebriare stomachum; tandemque de acceptis praedae spoliis inito consilio, mirabili omnipotentis Dei dispositione, tractare, et qualiter non visum quidem aurum vel argentum inter se invicem dispertiretur consulere. Cumque prolixius de tanta pecuniarum aestimatione sermocinarentur, jam jamque jurgiorum disceptatio exorta est, et tanta discordia demum inimicitiae inchoata, ut furore etiam vesaniae insaniens turba in duas divisa est factiones, et ad extremum arma quibus sanctos antea martyres jugularunt in seipsos crudeliter pugnando verterunt. Tunc itaque maxima insanientis turbae parte prostrata, (0629C)jam qui supervixerant ad lucrum animarum vitaeque damno adquisitum, jacentibus adversariis qui super sibi desiderato cupiditatis thesauro obsistebant, gaudentes cucurrerunt: et confractis librorum repositoriis, pro auro volumina, pro argento divinae scientiae chartas, repererunt. Sicque pretioso auri argentique pretio privati, Codices quos invenerunt, alios per campi planitiem disperserunt, alios paludum arundineto inferentes, alios etiam in diversis quibuscunque locis abscondentes projecerunt. Sed tam Omnipotentis gratia quam etiam precibus sancti Bonifacii summi pontificis atque martyris illaesi et intemerati, magno postea dilapso temporis spatio, inventi sunt, et ad domum in qua usque hodie animarum prosunt saluti a singulis quibusque inventoribus (0629D)remissi. Carnifices autem super aestimatae amissione pecuniae contristati, domum reversi, majus domesticarum rerum post trium inducias dierum (0630A)damnum, sed et vitae dispendium mortis, recepto talione, perceperunt, quia omnipotens mundi conditor ac reformator ulcisci se voluit de inimicis, et fusum per se sanctorum sanguinem consuetae misericordiae zelo puniri, ac diu protelatam idolorum cultoribus iram, novo recentis malitiae furore permotus, publice ostendere.
- CAPUT XII.-- De sacri corporis in Fuldense monasterium translatione.
38. Cumque improvisa sanctorum martyrum temporalis interemptio exin per pagos ac vicos omnemque provinciam volitaret, repente Christiani, corporali comperta martyrum morte, maximam congregantes expeditionem exercitus confinium terminos prompti postmodum futurae ultionis bellatores expetunt; (0630B)et, revoluta supradicta dierum supputatione, infidelium sospites, sed indevoti hospites, aggrediuntur terram, ac paganos eis e diverso obviantes ingenti strage prostraverunt. Sed quia pagani primo populi Christiani impetui obsistere non valebant, in fugam versi magna etiam clade corruerunt, et terga vertentes, vitam simul cum intestina eorum supellectili et haeredibus perdiderunt. Sicque Christiani, superstitiosorum tam uxoribus quam etiam filiis, necnon servis et ancillis, depraedatis, ad propria redierunt. Fitque modo mirabili ut superstites gentilium accolae, praesentibus confracti malis, aeterna potius tormenta fidei fulgore illuminati devitarent; et praefati antistitis doctrinae documentum, quod eo vivente renuerunt, et eo jam moriente [ Al., mortuo], (0630C)divinae increpationis moderamine perterriti, susceperunt. Corpus vero beati pontificis prosperis velis ventorumque flatibus trans fretum quod dicitur Elmere, et aliorum martyrum, post dies non multos perductum est ad supradictam urbem quae dicitur Trecht; ibique conditum ac sepultum, donec a Moguntia religiosi et fideles in Domino fratres a Lullo episcopo, successore quidem hujus sancti pontificis et martyris Christi, directi navigio ad perducendum beati viri cadaver ad monasterium, quod eo vivente construxerat, et secus ripam fluminis quod dicitur Fulda situm est, advenerunt. Quorum unus, qui et auctor itineris comitatusque aliorum exstiterat, singularem sanctimoniae ac privatam castimoniae continentiaeque gerebat vitam, nomine Hadda, cui privatim (0630D)praefatus praesul legationis hujus nuntium sanctique corporis advectionem cum fratribus secum proficiscentibus imposuit, ut major sanctae reverentiae (0631A)viro devotionis impenderetur honor, et plurimorum amplius testificatio in his quae auditu vel visu perciperent praevaleret. Cumque honorabiles tam sanctae consocietatis fratres ad praedictam urbem pervenirent, tunc quippe aliquantula obviam eis populi erat congregata collectio. Ejus denique urbis praefecti, eis audientibus, quemadmodum a glorioso rege Pippino exivit edictum, intonuit interdictum; et ne inde praedicti pontificis corpus amoveretur indictum est. Sed quia omnipotentis magis quam hominum convalescit fortitudo, mirabile statim ac memorabile cunctis astantibus angelica magis quam humana peractum cognitione auditum est miraculum, ecclesiaeque cloccum in signum admonitionis sancti corporis, humana non contingente manu, (0631B)commotum est, ita ut omnes, repentino timoris pavore percussi, maximo timore obstupuissent, et justi hujus reddendum esse corpus proclamarent. Sicque statim redditum est, et a praedictis sanctae recordationis fratribus cum psalmis hymnisque honorifice ablatum, ac, sine remigantium labore, tricesima obitus sui die perductum est ad civitatem supradictam Moguntiam; miraque Dei omnipotentis providentia factum est ut uno eodemque die sine statuto praedefinitionis die, quasi ad statutum praedestinationis diem, tam legati sanctum deferentes corpus, quam etiam de longinquis longe lateque regionibus multi virorum ac mulierum fidelium ad sancti viri mortis obsequia convenerint. Sed et supradictus dominus antistes tam venerandae dignitatis successor, qui (0631C)regali, illo tempore, praesens erat palatio, hujus omnino ignarus causae, adventus sancti corporis inscius, ad civitatem quam praediximus, veluti sub uno eodemque horae momento pervenit; tantaque omnibus aliunde advenientibus, vel etiam ejusdem urbis civibus et doloris incubuerat, moestitia, et gaudii exsuperabat laetitia, ut etiam tanti perfecta pontificis temporanea morte corporis, et amissum carnaliter dolerent, et futurum sibi suisque in posterum perpetualiter patronum crederent. 39. Quapropter geminis his causis existentibus, compuncti cordibus, cum presbyteris et diaconibus, omnique gradu ecclesiastico, ad eum quem vivens praedestinaverat locum perduxerunt, et novi in ecclesia confecto sarcophago, ex more sepelientes, (0631D)posuerunt; omnibusque rite peractis redierunt, et fidei robore confortati, ad propria pervenerunt. Sed in loco ubi sanctum deposuerunt corpus, divina deinceps beneficia redundabant, et sancti viri precibus hi qui ad eumdem diversis infirmitatibus oppressi perveniunt locum, salubre tam corporum quam etiam mentium remedium consequuntur, ita ut alii jam (0632A)toto corpore praemortui, peneque per omnia exanimes, ultimum tamen interim exhalantes spiritum, pristinae redditi sunt sanitati; alii vero luminibus caecitate pressis suum recipiunt visum; alii quidem diaboli laqueis astricti, etiam mente sunt capti et insanientes, animi postmodum detinent integritatem; et pristina dediti salute, laudantes glorificabant Deum, qui suum dignatus est servum tanto munere decoratum ditare, honorare, et praesentibus ac futuris saeculorum temporibus, patefactione corusca miraculorum ostensa, quadragesimo peregrinationis ejus anno revoluto, glorificare; qui et Incarnationis Domini septingentesimus et quinquagesimus quintus annus ( De anno infra ), cum indictione octava, computatur. Sedit autem in episcopatu annos XXXVI, (0632B)menses VI, et dies VI, et sic, ordine supradicto, die Nonarum Junii, martyrii triumpho remuneratus, migravit ad Dominum, cui est honor et gloria in saecula saeculorum, Amen. [Ex Cod. Ingolstadiensi desumpta sunt a Canisio quae sequuntur.]
40. Enumeratis igitur beati viri gestis, quibus in infantia et pueritia vel adolescentia et juventute aut etiam in senectute floruerat, ad ea quae post emensam hujus mundi metam et felicem vitae istius decursum mirabiliter, ad annuendam mortalibus beati viri vitae sanctitatem, Domino cooperante, peracta sunt redeamus, et memorabile quoddam miraculum populisque imitabile ad memoriam reducamus, quod et a (0632C)glorioso rege Pippino, sicut ipsis sibi referentibus qui huic praesentes erant miraculo compertum est, et ad nos usque per venerabilem virum Lull episcopum delatum est, atque ita ipso nuntiante intimatum, quod in loco ubi quondam pretiosus sancti martyris effusus est sanguis, cum consilio plebis atque ingentis partis populi Frisonum, structuram cujusdam tumuli, propter immensas ledonis ac malinae irruptiones, quae, diverso inter se ordine maris aestu Oceanique recursu, sed et aquarum diminutione infusioneque, commoventur, ab imo in excelsum usque construerent: super quem denique Ecclesiam, sicut postea gestum est, exstruere cogitabant, ac servorum Dei habitationem in loco eodem collocare. Sed cum praefatum colliculi opus jam ex integro aedificarent, (0632D)et omne quippe aedificium ipsius structurae complerent, etiam ad se reverti [ F., reversi], quod incolae habitatores loci ipsius de insulsae [ Al., insalsae] penuria lymphae, quae per omnem Frisiam maximam tam hominibus quam etiam animantibus difficultatem gignit, inter se invicem disputarent; tum demum unus, Domino miserante, qui officium praefecturae (0633A)secundum indictum gloriosi regis Pippini super pagum locumque illum gerebat, et princeps operis ipsius erat, nomine Abba [ F., Abbo], sumptis secum collegis, equum ascendit, ac, circumagrato calce, tumuloque inspecto, repente cujusdam caballus pueri, ex improviso tantum pedibus terrae impressis, ruinae penitus casura tentabatur, anterioribusque humo infixis cruribus volutabatur, donec ii qui agiliores solertioresque exstiterant, descensis suis praepropere caballis, equum terrae inhaerentem extraherent. Sed stupendum statim ac spectaculo dignum iis qui aderant ostensum est miraculum, et limpidissimus extra consuetudinem illius terrae fons mirae suavitatis gustu indulcatus prorumpebat, et per incognitos penetrans (0634A)meatus profluebat, ut rivus jam maximus esse videretur. Quo obstupefacti miraculo, exsultantes atque alacres domum reversi, ea quae viderunt plebibus divulgaverunt.
CONCLUSIO AUCTORIS, Quam Georgius Wicelius in Hagialogio edidit ex ms. Cod. Fuldensi. Ego Willibaldus episcopus, etc. Vitam et passionem Bonifacii conscripsi primum in ceratis tabulis ad probationem Lulli et Megengaudi, post eorum examen in pergamenis rescripsi, atque hoc in loco qui dicitur sancti Victoris extra muros Moguntiae, ubi Lullus et Rabanus vacabant orationibus, etc.