Thomae Makowski, equitis poloni: Magni Ducatus Lithuaniae tabula geographica, lithuaniсarum omnium rarissima, пес episcopo kioviensi Iosepho Andreae comiti Zaluscio, patriorum monumentorum indagotori tanto, unquam visa, пес audita qui dem fuit. Exoriente saeculo superiore in publicum prodiit. Mentioque eius facta est ab Hesselo Gerardo in ea nota, quam editae a se anno a Christo nato MDCX1V tabulae Russiae, ex autographo Theodori Moscoviae principis desumptae, apposuit.
Benevolo Lectori S[ALVTEM]
Describentibus nobis ea cum diligentia qua potuimus tabulam hanc Geographicam M. Duca. Lithuaniae operae pretium visum est de plaga regionis ac moribus hominuin pauca huic tabulae adjicere, quo potissimum occurramus scriptis ac senentiis variorum authorum, qui nonnulla incerta de hac regione libris suis tradiderunt, quae nos, totam fere earn describendi causa peragrantes, scriptis illorum non modo non consentanea, sed et adversantia comperimus. Magnus Ducatus Lithuaniae est regio amplissima ac nobilissima: et stagnis piscosis, lacubus, magnis ac celeberrimis fluminibus irrigatur, quorum praeeipui sunt iique navigabiles, Chronon, qui nunc Niemen dicitur, Rubon, nunc Üzwina appelatus, Borystnenes, Dniepr vulgo nuneupatus, Bugus, Pripetius, Vilia, Bereszyna, Szczara, Swieta, Nieuiaza, Swislocz, Slucza, Lania etc. Nemoribus peroportunis re'ferta, quae maximum in venatione ac mellis produetione fruetum gignunt et ex quibus materia pro navibus, domibus et ciñere conficiendo affatim suppediatur. Haec autem regio facilem ad se adit um omnibus ex partibus via cert a minimequ e impedita (contra aliorum srriptorum sententiam, qui earn nisi hyem e accessa m tradunt) praebet: nam viator ex Polonia iter faciens ne plantam quidem pedis (ut ita dicamus) aquae immerget, Frumenti omnis generis feracísima, ejusque segetes ad maturitat em semper deveniunt: cujus fertilitatis ac ubertatis Regiomontum et Riga, empori a celeberrima, testimonium exhibere possunt, quae frumenta ex Lithuania navibus advect a regionibus trasmarinis impartiuntur. Quare magna nunc sunt Lithuanis cum caeteris gentibus variarum rerum commercia, nam praeter frumenta omnis generis siliginem videlicet triticum, hordeum etc. etiam linum, canapis, coria boum, sebum, cera, cinis, pix, peiles quoque ferarum, martum praesertim, castorum, vulpium, et multa alia hinc exportantur. Auri, argenti, aeris fondinas licet non habeat, eorum tamen sufficentiam semper et habuit et nunc habet: neque res (ut quídam scribunt) pro rebus mutant, nisi quod aromata et varia eduliorum condimenta, potus varietas, unacum pannis aureis et sericeis hanc gentem vehementer exhauriant. Civitatibus, oppidis et pagis haec regio nunc est frequentissima, quarum primaria est Vilna, caput toiius regionis, urbs Celebris et amplissima, in circuitu cum suburbiis circiter duo miliaria germanica complectens, ad confluentem Viliae et Vilna e fluviorum sita; quorum hie, qui urbi nomen indidit, minor, ille autem et major et navigabilis, qui emensis infra Vilnam quatuordecim miliaribus apud Kaunam Niemeni commiscetur. In ipsa urbe plurima aedificia, tam publica quam privata, insigniter extructa conspiciuntur: nam domus ligneae paucae hac tempestate eaeque in anfractibus, angulis et suburbiis extant. Arces qunque duas non tam firmas quam splendidas habet, unam in colle Tur dicto tempore paganisme extructam, sed iam ex parte ob vetustatem collapsam, alteram in plano, ubi Vilna fluvius Vdiain influit, in qua Episcopalis Ecclesia ingenti sumptu extructa et S. Stanislao dicata sita est. Plurima praetere a reperiuntur in hac urbe templa Romanae obedientiae, et Ruthenorum ritus, non exiguis sumptibus fabricata Academia quoque Societ. Jesu plurimis artibus ingenuis floret. Metropolitanus Russiae ibidem sediem suam habet in basilica graeci ritus litulo D. Mariae Virg. insignita. Sunt in hoc Ducatu et alii episcopatus romana e religionis, Samogitiensis et Janoviensis, qui idem est qui Luccensis, sunt et graecae religionis episcopi quos vulgo wladikas appelant, qui subsunt Ecclesiae Romanae, cujus obedientiae anno 1596 Bressiae se submiserunt, Polocensis scilicet et Pinscensis. Florent quo queduo alia Collegia in hoc Uucatu, Polocense, quod Rex Poloniae Stephanus, partis pluribus de Moscho victoriis, fundavit, et Nesvesiense a Duce jusdem eivitatis extructuin. Non postremae etiam dignitatis Troki, Kowna, Grodna, Bressia, Polockum, Minsk, Mohilovum, Nowogrodek, regiae, Sluczkum, Nesvisium et Birze ducum, sunt civitates. In minoribus oppidis rarius hypocausta reperies, nam fornaci loco furnos ad coquendos eibos et panes intes extruunt, (ut in vicinis aliis provinciis) fumariis magna ex parte carentes, hinc calorem excipiunt, fumus tamen fori bus et fenestra studio ad id in cacumine aedificii. confecta exit, nec quemquam (ut quidam volunt) excaecat : idem fit in pagis praeter przedia ac domos nobilium, quae multo cultiores, et ampliores esse solent. Magnates vero palatia et arces pulchras omnibusque ornamentis extraneis variaque supellectili exornatas habent, quarum aliquae muris, vallis et plurimis tormetis bellicis refertae sunt. Samogitae agrestes, qui villas incolunt, hyberno tempore in tuguriis oblongioribus, non galea similibus cum teleronibus (ut multi tradunt, ac edoctialiorum, ut opinor, relationibus errant) habitant, ubi accensus focus in medio ardet, ad quem agrestes assident, iumentaque, gregei, ac omnem domesticam suppelle tilem, licet non desint ill is ampla fumaria, condunt. Quod causa repellendi frigoris a cumentis, cum ibi intensum esse soleat, faciunt, ut testis est er Cromerus, de situ Poloniae lib. De origine autem Lithuanorum ac Lithuaniae denominatione cum varie scriptores scribant, diversasque opiniones aff rant; nos brevitati consulentes scriber e praetermittimus, curiosum perquirendarum rerum ad historicos remittentes, ut pote de Lithuania, Jodocum Decium de Jagellonum familis etc. Sed de his satis, nunc ad mores modernorum Lithuanorum transeamus Lithuani gens plurimis gaudens libertatibus, ad comitatem. civilitatem, et hospitalitatem prompta, ut ignotos non modo libenter suscip ant hospitio, sed etiam invitent, et omni benevolentia prosequantur, ad morum imitationem eorum, cum quibus vivunt, externorum praes ertim, flexibilis . Equitatu in bello praestant. Equis generosis ad bellum, non iis parvis ac debilibus (ut quidam scripsit) qui non nisi ad laborem domesticum sunt destinati, utuntur, nam greges equorum ex ellentissimos ex Italia, Germania Turcia collecios et adductos, aliqui ex magnatibus, sumptibus non parcendo, habent. Arma Polonorum more gestant, belum semper gerunt, nunquam tamen, nisi lacessiti, non ins la hyeme, ut historiae ab extraneis tanquam status provinciae ignaris aeditae referunt. Lithuanis vestitus satis est pomposus, quo illi ñeque uno ñeque certo utuntur, victus lautus, mensa praeter pecudum et aliorum animantium aviumque domesticarum carnes, altilibus et feris animalibus piscibusque, additis variis aromatibus et aliis ferculorum condimentis. instruitur. Potus ex melle, aqua, et lupulo cofectus : qui cum succo ex cerasis expresso, et variis aromatibus, in domibus praesertim satraparum, ad centum et plures annos as<ervatus et conditus, dulcedine et sapore suo vinum Malvaticum superare videtur. Vini quoque usus non ita pridem adeo inolevit, ut eo nunc vulgus etiam ipsum in conviviis utatur, quod exHungaria curribus, Hispania vero, Gallia et a Rheno Regiomontum et Rigam, illinc postea in Lithuanian navibus apportatur. Agrestes humiliter et parce vivunt. panem nigrum comedunt, oleribus et carnibus pecudum, quorum hie ingens copia extat, vescuntur, po'us illis solennis est vinum crematum, cervisiam quoque, et aquam mulsam, sed rarius, in usu habent. Lithuani fidem Christi, abiecto impio daemonum cultu, tunc susceperunt, cum Jagello M. Dux Lithuaniae recepit in matrimonium Edvigim Reginam Poloniae, Cracoviaeque a Bodzanta Archiepiscopo Gnesnensi cum Vitoldo, Borysow et Switrigelone, fratribus germanis, baptisatus est anno 1386, h Februarii (ubi foederum et unitatis inter Polonos et Lithuanos fundamenta iacta fuerant), quorum exemplo nobilitas et plebs Lithuaniae adducta baptismum alacriter suscipiebat, et eum semel susceptum tamdiu tenuerunt d^nec haereses nostramemoria ex Germania in Poloniam inveclae Lithuaniam quoque infecerunt. Christiano tamen more in omnibus, ut ceterae gentes Catholicae, vivunt, illorum autem antiquorum Lithuanorum mores, de quibus Aeneas Sylvius scribit, ita abiecerunt, ut vel iam degenerasse ab illis credendi sint, veliis nunquam maiores illorum preditos fuisse, id quod magis veritati consenteneum est, existimes. Igitur hie almus Ducatus, renovatis et ampliatis antiquis foederibus, anno tandem 1569 cum Regno Poloniae in unum Rei pub, corpus, salvis suis juribus et libertatibus (nam instituía et magistratus peculiares Lithuani, eos videlicet quos et ante, retinent) unanimi consensu, non propter metum, ut quidam inscii autumant, penitus coaluit ac conjunctus est, et iam unita foeliciter utraque pars, mutuo sese contra quosvis hostes iuvet. Quibus de rebus si plura cognoscere velis, historíeos consule, nos enim hie nisi ea quae ad veritatem ostendendam et quorundam historicorum falso scripta refutanda pertinebat, breviter tibi exposuimus et tu non alia, quam ea quae a nobis accepisti, si praesens adisses, ipsemet animadverteres. Interim vale et banc tantam Excellentissimi Ducis joperam, in eaque continuanda maximam diligentiam et expensas, nostrum .autem licet exiguum laborem benevolens prosequaris. Val e et fruere.
T. M. Pol. Geograph.
Amsterodami.
Excudebat Guilielmus Janssonius, sub signo Solarii 1613.