Migne Patrologia Latina Tomus 64
Boetiu.CoInPo 64 Boetius480-525 Parisiis J. P. Migne 1847 early modern edition, no apparatus this file was encoded in TEI xml for the University of Zurich's Corpus Corporum project (www.mlat.uzh.ch) by Ph. Roelli in 2013 Classical Latin orthography latin
LIBER PRIMUS.
Secundus hic arreptae expositionis labor nostrae seriem translationis expediet, in qua quidem vereor ne subierim fidi interpretis culpam, cum verbum verbo expressum comparatumque reddiderim. Cujus incoepti ratio est, quod in his scriptis in quibus rerum cognitio quaeritur, non luculentae orationis lepos, sed incorrupta veritas exprimenda est. Quocirca multum profecisse videbor, si philosophiae libris Latina oratione compositis per integerrimae translationis sinceritatem, nihil in Graecorum litteris amplius desideretur. Et quoniam humanis animis excellentissimum bonum philosophiae comparatum est, ut viae ex filo quodam procedat ratio, ex animae ipsius efficientiis ordiendum est. Triplex omnino animae vis in vegetandis corporibus deprehenditur. Quarum una quidem vitam corporis subministrat, ut nascendo crescat, alendoque subsistat. Alia vero sentiendi judicium praebet. Tertia vi mentis et ratione subnixa est. Quarum quidem primae id officium est, ut creandis, nutriendis, alendisque corporibus praesto sit, nullum vero rationis praestet sensusve judicium. Haec autem est herbarum atque arborum, et quidquid terrae radicitus affixum tenetur. Secunda vero composita atque conjuncta est, et primam sibi sumens et in partem constituens, varium ac multiforme judicium capit, de quibus capere potest. Omne enim animal quod sensu viget, idem et nascitur et nutritur et alitur. Sensus vero diversi sunt et usque ad quinarium numerum tendunt. Itaque quidquid tantum alitur, non etiam sentit, quidquid vero sentire potest, ei prima quoque vis animae, nascendi scilicet atque nutriendi probatur esse subjecta. Quibus vero sensus adest, non tantum eas rerum capiunt formas, quibus sensibili corpore feriuntur praesente, sed absente quoque, sensibilibusque sepositis ante cognitarum sensu formarum imagines tenent, memoriamque conficiunt, et prout quodque animal valet, longius breviusque custodit. Sed eas imaginationes confusas atque inevidentes sic sumunt, ut nihil ex earum conjunctione ac compositione efficere possint. Atque idcirco meminisse quidem possunt, nec aeque omnia. Amissa vero oblivione, memoria recolligere ac revocare non possunt. Futuri vero his nulla cognitio est. Sed animae vis tertia quae secum priores alendi ac sentiendi vires trahit, hisque velut famulis atque obedientibus utitur, eadem tota in ratione constituta est, eaque vel in rerum praesentium firmissima contemplatione, vel in absentium intelligentia, vel in ignotarum inquisitione versatur. Haec tantum humano generi praesto est, quae non solum sensus imagines perfectas et non inconditas capit, sed etiam pleno actu intelligentiae quod imaginatio suggessit, explicat atque confirmat. Itaque, ut dictum est, huic divinae naturae non ea tantum in cognitione sufficiunt quae subjecta sensibus comprehendit, verum etiam et insensibilibus imaginatione concepta, et absentibus rebus nomina indere potest, et quod intelligentiae ratione comprehendit, vocabulorum quoque positionibus aperit. Illud quoque ei naturae proprium est, ut per ea quae sibi nota sunt ignota vestiget, et non solum unumquodque an sit, sed quid sit etiam et quale sit, necnon cur sit optet agnoscere. Quam triplicis animae vim sola hominum (ut dictum est) natura sortita est. Cujus animae vis intelligentiae motibus non caret, quia in his quatuor propriae vim rationis exercet. Aut enim aliquid an sit inquirit, aut si esse constiterit, quid sit id dubitat. Quod si etiam utriusque scientiam ratione possidet, quale sit unumquodque vestigat, atque in eo caetera accidentium momenta perquirit, quibus cognitis, cur ita sit quaeritur, et ratione nihilominus vestigat. Cum igitur actio sit humani animi, ut semper aut in praesentium rerum comprehensione, aut in absentium intelligentia, aut in ignotarum inquisitione atque inventione versetur, duo sunt in quibus omnem operam vis animae ratiocinantis impendit. Unum quidem, ut rerum naturas inquisitionis certa ratione cognoscat; alterum vero, ut ad scientiam prius veniat quod post gravitas moralis exerceat, quibus inquirendis permulta esse necesse est, quae vestigantem animum a recti itineris non minimum progressione deducant, ut in multis evenit Epicuro, qui atomis mundum constare putat, et honestum corporis voluptate metitur. Haec autem idcirco huic atque aliis accidisse manifestum est, quoniam per imperitiam disputandi quidquid ratiocinatione comprehenderant haec in res quoque ipsas evenire arbitrabantur. Hic vero magnus est error: neque enim sese res ut in numeris, ita etiam in ratiocinationibus habet. In numeris enim quidquid in digitis recte computantis evenit, id sine dubio in res quoque ipsas necesse est evenire: ut si ex calculo centum esse contigerit, centum quoque res illi numero subjectas esse necesse est: hoc vero non aeque in disputatione servat; neque enim quidquid sermonum decursus invenerit, id natura quoque fixum tenetur. Quare necesse erat eos falli, qui abjecta scientia disputandi de rerum natura perquirerent. Nisi enim prius ad scientiam venerit, quae ratiocinatio veram teneat disputandi semitam, quae verisimilem? et nisi agnoverit quae fida possit esse, quaeve suspecta, rerum incorrupta veritas ex ratiocinatione non potest inveniri. Cum igitur veteres saepe multis lapsi erroribus, falsa quaedam et sibi contraria in disputatione colligerent, atque id fieri impossibile videretur, ut de eadem re contraria conclusione facta, utraque essent vera quae sibi dissentiens ratiocinatio conclusisset, cuive ratiocinationi credi oporteret esset ambiguum, visum est prius disputationis ipsius veramque integram considerare naturam, qua cognita tum illud quoque quod per disputationem inveniretur, an verum comprehensum esset, posset intelligi. Hinc profecta est igitur logicae peritia disciplinae quae disputandi modos atque ipsas ratiocinationes et internoscendi vias parat, ut quae ratiocinatio nunc quidem falsa, nunc autem vera fit, quae vero semper falsa, quae nunquam falsa, possit agnosci. Hujus autem vis duplex esse perpenditur, una quidem in inveniendo, altera in judicando, quod Marcus etiam Tullius in eo libro cui Topica titulus est, evidenter expressit, dicens: Cum omnis ratio diligens disserendi duas habeat partes, unam inveniendi, alteram judicandi, utriusque princeps (ut mihi quidem videtur) Aristoteles fuit. Stoici autem in altera elaboraverunt, judicandi enim viam diligenter persecuti sunt, eam scientiam quam dialecticen appellant: inveniendi vero artem quae topice dicitur, quaeque ad usum potior erat, et ordine naturae certe prior totam reliquerunt. Nos autem quoniam in utraque summa utilitas est, et utramque si erit otium persequi cogitamus, ab ea quae prior est, ordiemur. Cum igitur tantus hujus considerationis fructus sit, danda est huic tam solertissimae disciplinae tota mentis intentio, ut primis firmatis in disputandi veritate vestigiis, facile ad rerum ipsarum certam comprehensionem venire possimus. Et quoniam qui sit ortus logicae disciplinae praediximus, esse reliquum videtur adjungere, an omnino quaedam sit pars philosophiae, an (ut quibusdam placet) supellex atque instrumentum, per quod philosophia cognitionem rerum naturamque deprehendat. Cujus quidem rei has econtrario video esse sententias. Hi enim qui partem philosophiae putant logicam considerationem his fere argumentis utuntur, dicentes philosophiam indubitanter habere partes, speculativam atque activam. De hac tertia rationali, id est logica, quaeritur an sit in parte ponenda, sed eam quoque partem esse philosophiae non potest dubitari. Nam sicut de naturalibus caeterisque sub speculativa positis solius philosophiae vestigatio est, itemque de moralibus ac de reliquis quae sub activam partem cadunt sola philosophia perpendit, ita quoque de hac parte tractat, id est de his quae logicae subjecta sunt sola philosophia judicat. Quod si speculativa atque activa idcirco philosophiae partes sunt, quia de his philosophiae sola pertractat, propter eamdem causam erit logica philosophiae pars, quoniam philosophiae soli haec disputandi materia subjecta est. Ita vero inquiunt: Cum in his tribus philosophia versetur: cumque activam et speculativam considerationem subjecta discernant, quod illa de rerum naturis, haec de moribus quaerit, dubium non est quin logica disciplina a naturali atque morali suae materiae proprietate distincta sit. Etenim logicae tractatus est de propositionibus atque syllogismis et caeteris hujusmodi, quod neque ea quae non de oratione, sed de rebus speculatur, neque activa pars, quae de moribus invigilat, aeque praestare potest. Quod si in his tribus, id est speculativa, activa atque rationali philosophia consistit, quae proprio triplicique a se fine disjuncta sunt, cumque speculativa et activa philosophiae partes esse videntur, non dubium est quin rationalis quoque philosophiae pars esse convincatur. Qui vero non partem, sed philosophiae instrumentum putant, haec fere afferunt argumenta. Non esse inquiunt similem logicae finem speculativae atque activae partis extremo: utraque enim illarum ad suum proprium terminum spectat, ita ut speculativa quidem rerum cognitionem, activa vero mores atque instituta perficiat, neque altera refertur ad alteram; logicae vero finis esse non potest absolutus, sed quodammodo cum reliquis duabus partibus colligatus atque constrictus est. Quid enim est in logica disciplina quod suo merito debeat optari, nisi quod propter investigationem rerum hujus effectio artis inventa est? Scire enim quemadmodum argumentatio concludatur, vel quae vera sit, quae verisimilis, ad hoc scilicet tendit, ut vel ad cognitionem rerum referatur haec rationum scientia, vel ad invenienda ea quae in exercitium mortalitatis adducta beatitudinem pariunt. Atque ideo quoniam speculativae atque activae suus certusque finis est: logicae autem ad duas reliquas partes refertur extremum, manifestum est non eam esse philosophiae partem, sed potius instrumentum. Sunt vero plura quae ex alterutra parte dicantur, quorum nos ea quae dicta sunt strictim notasse sufficiat. Hanc litem vero tali ratione discernimus. Nihil quippe dicimus impedire ut eadem logica partis vice simul instrumentique fungatur officio. Quoniam enim ipsa suum retinet finem, isque finis a sola philosophia consideratur, pars quidem philosophiae esse ponenda est; quoniam vero finis ille logicae quem sola speculatur philosophia, ad alias ejus partes suam operam pollicetur, instrumentum esse philosophiae non negamus: est autem finis logicae inventio judiciumque rationum; quod quidem non esse mirum videbitur, quod eadem pars eadem quoddam ponitur instrumentum, si ad partes corporis animum reducamus, quibus et fit aliquid ut his quasi quibusdam instrumentis utamur, et in toto tamen corpore partium obtinent locum. Manus enim ad tractandum, oculi ad videndum, caeteraeque corporis partes proprium quoddam videntur officium habere. Quod tamen si ad totius utilitatem corporis referatur, instrumenta quaedam corporis esse deprehenduntur quae etiam partes esse nullus abnuerit. Ita quoque logica disciplina pars quaedam philosophiae est, quoniam ejus philosophia sola magistra est. Supellex vero est, quod per eam inquisita veritas philosophiae vestigatur. Sed quoniam, quantum mihi quidem brevitas succincta largita est, ortum logicae et quid ipsa logica esset explicavi, nunc de eo nobis libro pauca dicenda sunt quem in praesens sumpsimus exponendum. Titulo enim proponit Porphyrius introductionem se in Aristotelis praedicamenta conscribere. Quid vero valeat haec introductio, vel ad quid lectoris animum paret breviter explicabo. Aristoteles enim qui de decem praedicamentis inscribitur librum hac intentione composuit, ut infinitas rerum diversitates quae sub scientiam cadere non possent, paucitate generum comprehenderet, atque ita id quod per incomprehensibilem multitudinem sub disciplinam venire non poterat, per generum (ut dictum est) paucitatem, animo fieret scientiaeque subjectum. Decem igitur genera rerum esse omnium consideravit Aristoteles, id est unam substantiam et accidentia novem, quae sunt qualitas, quantitas, relatio, ubi, quando, situs, habere, facere, et pati: quae quoniam genera essent suprema, et quibus nullum aliud superponi genus posset, omnem necesse est multitudinem rerum per horum decem generum species inveniri. Quae quidem genera omnibus a se differentiis distributa sunt. Nec quidquam videntur habere commune nisi tantum nomen, quoniam omnia esse praedicantur. Quippe substantia est, qualitas est, quantitas est, et de aliis omnibus. Est verbum communiter praedicatur, sed non est eorum communis una substantia vel natura, sed tantum nomen: itaque decem genera ab Aristotele reperta omnibus a se differentiis distributa sunt. Sed quae aliquibus differentiis disjunguntur, necesse est ut habeant proprium quiddam, quod ea in singularem solitariamque vindicet formam. Non est autem idem proprium quod accidens. Accidentia enim et venire et abesse possunt, propria vero ita sunt insita, ut absque his quorum propria sunt esse non possint. Quae cum ita sint, cumque Aristoteles decem rerum genera reperisset, quae vel intelligendo mens caperet, vel loquendo disputator efferret (quidquid enim intellectu capimus, id ad alterum sermone vulgamus), evenit ut ad horum decem praedicamentorum intelligentiam quinque harum rerum tractatus incurreret, scilicet generis, speciei, differentiae, proprii et accidentis. Generis quidem, quoniam oportet ante praediscere quid sit genus, ut decem illa quae Aristoteles caeteris anteposuit rebus genera esse possimus agnoscere. Speciei vero cognitio plurimum valet, ut quae cujusque generis sit species possit agnosci. Si enim quid sit species ignoramus, nihil impedit errore turbari; fieri enim potest ut per speciei inscientiam saepe quantitatis species in relatione ponamus, et cujuslibet primi generis species, alteri cujuslibet generi subdamus, atque ita fiat permista rerum atque indiscreta confusio: quod ne accidat, quae sit natura speciei ante noscendum est. Nec vero in hoc tantum prodest speciei cognoscenda natura, ne priorum generum species invicem permutemus, verumetiam ut in eodem quolibet genere proximas species cuilibet generi noverimus eligere, ut ne substantiae mox animal dicamus esse speciem potius quam corpus, aut corporis hominem potius quam animatum corpus. At vero differentiarum scientia in his maximum retinet locum. Qui enim omnino qualitatem a substantia vel caetera a se genera distare cognoscimus, nisi eorum differentias noverimus? Quomodo autem discernere eorum differentias possumus, si quid ipsa sit differentia nesciamus? Nec hunc solum nobis inscientia differentiae infundit errorem, verum etiam specierum quoque tollit omne judicium. Nam omnes species informant differentiae. Ignorata differentia species quoque necesse est ignorari. Quomodo ergo fieri potest ut quamlibet differentiam possimus agnoscere, si omnino quae sit nominis hujus significatio nesciamus? Jam vero proprii tantus usus est, ut Aristoteles quoque singulorum praedicamentorum propria perquisierit, quae propria esse quis deprehenderit antequam quid omnino sit proprium discat. Nec in his tantum proprii haec cognitio valet quae singulis nominibus efferuntur, ut hominis risibile, verum etiam in his quae in locum diffinitionis adhibentur. Omnia enim propria rem subjectam quodam termino descriptionis includunt, quod suo loco quoque opportunius commemorabo. Accidentis quoque cognitio quantum afferat, quis dubitare queat, cum videat inter decem praedicamenta novem tenere accidentis naturas? Quae quomodo accidentia esse putabimus, si omnino quid sit accidens ignoremus? cum praesertim nec differentiarum, nec proprii scientia cognita sit, nisi accidentis naturam firmissima consideratione teneamus; fieri enim potest ut differentiae loco vel proprii per inscientiam accidens apponatur, quod esse vitiosum etiam diffinitiones probant, quae cum ipsae ex differentiis constent, et fiant uniuscujusque diffinitiones propriae, accidens tamen non videntur admittere. Cum igitur Aristoteles decem rerum genera collegisset, quae numerum diversas sub se species continerent, quae species nunquam diversae forent nisi differentiis segregarentur; cumque omnia in substantiam atque accidens, accidens vero in alia praedicamenta solvisset; cumque aliquorum praedicamentorum sit propria persecutus, de his ipsis quidem praedicamentis docuit; quid vero esset genus, quid species, quid differentia, quid illud accidens, de quo nunc dicendum est, vel quid proprium, velut nota praeteriit. Ne igitur ad praedicamenta Aristotelis venientes, quid significaret unumquodque eorum quae superius dicta sunt ignorarent, hunc librum Porphyrius de earum quinque rerum cognitione perscripsit, quo perspecto, et considerato quid unumquodque eorum quae supraposuit designaret, facilior intellectus ea quae ab Aristotele praeponerentur addisceret. Haec quidem intentio est hujus libri quem Porphyrius ad introductionem praedicamentorum se conscripsisse ipsa (ut dictum est) tituli inscriptione signavit. Sed licet ad hoc unum hujus libri referatur intentio, non tamen simplex est ejus utilitas, sed multiplex, et in maxima quaeque diffusa, quam idem Porphyrius in principio hujus libri commemorat dicens.
Cum sit necessarium, Chrysaori, et ad eam quae est, apud Aristotelem praedicamentorum doctrinam nosse quid sit genus, quid differentia, quid species, quid proprium, et quid accidens, et ad diffinitionum assignationem, et omnino ad ea quae in divisione et in demonstratione sunt, utili istarum rerum speculatione compendiosam tibi traditionem faciens, tentabo breviter, velut introductionis modo, ea quae ab antiquis dicta sunt, aggredi, ab altioribus quidem quaestionibus abstinens, simpliciores vero mediocriter conjectans.
Utilitas hujus libri quadrifariam spargitur: namque et ad illud ad quod ejus dirigitur intentio magno usui legentibus est, et ad caetera quae cum extra intentionem sint, non tamen minor ex his legentibus utilitas comparatur. Est enim per hoc opusculum et praedicamentorum facilis cognitio, et diffinitionum integra assignatio, et divisionum recta perspectio, et demonstrationum veracissima conclusio. Quae res quanto difficiles atque arduae sunt, tanto perspicaciorem studiosioremque animum lectoris exspectant. Dicendum vero est quod in omnibus libris evenit. Nam primum si quae sit intentio cognoscatur, quanta quoque utilitas inde provenire possit perpenditur, et licet extra multa (ut fit) hujusmodi librum sequantur, tamen illam proxime utilitatem videtur habere, ad quod ejus refertur intentio, ipso libro quem sumpsimus exponente; cum ejus intentio sit ad praedicamenta intellectum facilem comparandi, non dubium est quin haec ejus principalis probetur utilitas, licet non minores sint comites diffinitio, divisio ac demonstratio. Quorum nobis quaedam hic principia suggeruntur, sensus vero hujusmodi est: Cum sit, inquit, utilis generis, speciei, differentiae, proprii, accidentisque cognitio ad praedicamenta Aristotelis ejusque doctrinam, ad diffinitionum etiam assignationem, ad divisionem et ad demonstrationem, quia sit harum rerum utilis uberrimaque cognitio, compendiosam, inquit, traditionem faciens, ea quae ab antiquis large ac diffuse dicta sunt tentabo breviter aperire. Neque enim esset compendiosa, nisi totum opus brevitate constringeret. Et quoniam introductionem scribebat, altiores, inquit, quaestiones sponte refugiam, simpliciores vero mediocriter conjectabo, id est simpliciorum quaestionum obscuritatem habita in eis quadam conjecturae ratiocinatione tractabo. Tota quidem sententia hujuscemodi prooemii talis est, quae et utilitate uberrima et facilitate incipientis animo blandiatur. Sed dicendum est quidnam celet amplius altitudo sermonum. Necessarium in Latino sermone, sicut in Graeco ἀναγκαῖον, plura significat. Diversa enim significatione Marcus Tullius dicit necessarium suum esse aliquem atque nostrum. Item necessarium dicimus, ut cum necessarium esse nobis dicimus ad forum descendere, qua in voce quaedam utilitas significatur. Alia quoque significatio est qua dicimus solem necessarium esse moveri, id est necesse esse, et illa quidem prima significatio praetermittenda est, omnino enim ab eo necessario quod hic Porphyrius ponit aliena est. Hae vero duae hujusmodi sunt, ut inter se certare videantur quae hujus loci obtineat significationem, in quo dicit Porphyrius: Cum sit necessarium, Chrysaori, namque (ut dictum est) necessarium et utilitatem significat et necessitatem. Videntur autem huic loco utraque congruere. Nam et summe utile est ad ea quae superius dicta sunt de genere et specie et caeteris disputare, et summa est necessitas, quia nisi sint haec ante praecognita, illa ad quae ista praeparantur, non possunt cognosci quae dicuntur praedicamenta. Nam neque praeter cognitionem generis et speciei praedicamenta discuntur. Nec diffinitio genus relinquit et differentiam, et in caeteris quam sit utilis iste tractatus cum de divisione et demonstratione disputabitur apparebit. Sed quanquam necesse erit haec quinque de quibus hic disputandum est prius ad cognitionem venire quam ea quibus illa praeparantur, non tamen ea significatione hic a Porphyrio positum est, qua necessitatem significare vellet, ac non potius utilitatem, ipsa enim oratio contextusque sermonum id clarissima intelligentiae ratione significat. Nec enim quisquam ita utitur ratione, ut aliquam necessitatem referri dicat ad aliud. Necessitas enim per se quidem est; utilitas vero semper ad id quod utile est refertur, ut hic quoque. Ait enim: Cum sit necessarium, Chrysaori, et ad eam quae est apud Aristotelem praedicamentorum doctrinam. Si hic igitur necessarium intelligamus utile, et id nomine ipso vertamus dicentes: Cum sit utile, Chrysaori, et ad eam quae est apud Aristotelem praedicamentorum doctrinam, nosse quid sit genus et caetera, rectae intelligentiae sermonum ordo convenit; sin vero id ad necesse permutetur, ut dicamus, Cum sit necessarium, Chrysaori, et ad eam quae est apud Aristotelem praedicamentorum doctrinam nosse quid genus sit, et caetera, rectae intelligentiae sermonum ordo non convenit. Quocirca hic diutius immorandum non est. Quanquam enim sit summa necessitas his ignoratis non posse ad ea ad quae hic tractatus intendit perveniri, non tamen hic de necessitate dictum est, necessarium, sed potius de utilitate. Nunc vero licet idem superius dictum sit, tamen breviter quid ad praedicamenta generis, speciei, differentiae, proprii atque accidentis prosit cognitio disputemus. Aristoteles enim in praedicamentis decem genera constituit rerum quae de cunctis aliis praedicarentur, ut quidquid ad significationem venire posset, id si integram significationem teneret, cuilibet eorum subjiceretur generi de quibus Aristoteles tractat in eo libro qui de decem praedicamentis inscribitur. Hoc ipsum referri ad aliquid velut ad genus tale est quale si quis speciem supponat generi. Hoc vero neque praeter cognitionem speciei ullo modo fieri potest, nec vero ipsae species quid sint, vel cujus magis sint possumus agnoscere, nisi eorum differentiae cognoscantur. Sed differentiarum natura incognita, quae uniuscujusque speciei sint differentiae, modis omnibus ignorabitur. Quare sciendum est quoniam si de generibus Aristoteles tractat in praedicamentis, et generum natura cognoscenda est, cujus cognitionem speciei quoque comitatur agnitio. Sed hoc cognito, quid sit differentia non potest ignorari, quanquam in eodem libro plura sunt ad quae nisi maximam peritiam et generis, et speciei, et differentiae lector attulerit, nullus omnino intellectus pateat, ut cum ipse Aristoteles dicat: Diversorum generum et non subalternatim positorum diversae secundum se species et differentiae sunt, quod his ignoratis intelligi impossibile est; sed idem Aristoteles proprium uniuscujusque praedicamenti diligentissima inquisitione vestigat, ut cum substantiae proprium post multa dicit esse quod idem numero contrariorum susceptibile sit, vel rursus quantitatis quod in ea sola aequum atque inaequale dicatur, qualitatis etiam quod per eam simile aliud aliis aut dissimile proponimus; et in caeteris eodem modo, ut quae sit contrarii proprietas, quae secundum relationem oppositionis, quae privationis et habitus, quae affirmationis et negationis, in quibus ita tractat tanquam jam peritis scientibusque quae sit proprietatis natura, quam si quis ignorat, frustra ea quae de his disputantur aggreditur. Jam vero illud manifestum est, quod accidens maximum praedicamentorum obtineat locum, quod proprio nomine novem praedicamenta circumdat, et ad praedicamenta quidem quanta sit hujus libri utilitas ex his manifestum est. Quod vero ait, et ad assignationem diffinitionum facile cognosci potest, si prius substantiae rationum divisio fiat: substantiae ratio, alia quidem in descriptione ponitur, alia vero in diffinitione; sed ea quae est in descriptione proprietatem quamdam colligit ejus rei cujus substantiae rationem prodit, ac non modo proprietate id quod monstrat informat, verum etiam ipsa fit proprium, quod in diffinitionem quoque venire necesse est. Si quis enim quantitatis rationem reddere velit, ut dicat licebit: quantitas est secundum quam aequale atque inaequale dicitur. Sicut igitur proprietatem quantitatis in ratione posuit quantitatis, et ipsa tota ratio ipsius quantitatis propria est, ita descriptio et proprietatem colligit, et propria fit ipsa descriptio. Definitio vero ipsa quidem propria non colligit, sed ipsa quoque fit propria. Nam qui substantiam monstrat, genus differentiis jungit, et ea quae per se sunt communia atque multorum redigens in unum, uni speciei quam diffinit reddit aequalia. Ita igitur ad descriptionem utilis est proprii cognitio, quoniam sola proprietas in descriptione colligitur, et ipsa fit propria sicut diffinitio quoque: ad diffinitionem vero genus quidem primum ponitur, et species ad quam genus illud aptatur, et differentiae, quibus junctis cum genere, species diffinitur. Sed si cui haec pressiora quam expositionis modus expostulat videbuntur, hoc eum scire convenit, nos (ut in prima editione dictum est) hanc expositionem nostro reservasse judicio, ut ad intelligentiam simplicem hujus libri editio prima sufficiat; ad interiorem vero speculationem, confirmatis jam pene scientia, nec in singulis vocabulis rerum haerentibus, haec posterior editio collocatur. Ad divisionem vero faciendam tam hic liber est utilis, ut praeter earum scientiam rerum, de quibus in hac libri serie disputatur, casu fiat potius quam ratione partitio. Hoc autem manifestum erit si divisionem ipsam dividamus, id est si nomen ipsum divisionis in ea quae significat partiamur. Est namque divisio generis in species, ut cum dicimus, coloris aliud est album, aliud nigrum, aliud vero medium. Rursus divisio est quoties vox plura significans aperitur, et quam multa sint quae ab ea voce signantur ostenditur, ut si quis dicat: nomen canis plura significat, et hunc latrabilem quadrupedemque, et coeleste sidus, et marinam bestiam, quae omnia a se diffinitione disjuncta sunt. Dividi autem dicitur et quoties totum in partes proprias separatur, ut cum dicimus: domus aliud sunt fundamenta, aliud parietes, aliud tectum. Et haec quidem triplex divisio secundum se partitio nuncupatur. Est autem alia quae secundum accidens dicitur. Ea quoque fit tripliciter, aut cum accidens in subjecta dividimus, ut cum dico, bonorum alia sunt in anima, alia in corpore, alia extrinsecus, aut cum subjectum in accidentia distinguimus, ut: corporum alia sunt alba, alia nigra, alia medii coloris; aut cum accidens in accidentia separamus, ut cum dicimus: liquentia alia alba, alia nigra, alia medii coloris. Et rursus alborum alia sunt dura, alia liquentia, quaedam mollia. Cum igitur ita omnis fiat divisio aut secundum se, aut per accidens, et utraque partitio tripliciter, cumque in superiore secundum se triplici partitione sit una divisionis forma genus in species separare, id neque praeter generis scientiam fieri ullo modo potest, neque vero praeter scientiam differentiarum quas necesse est in specierum divisione sumi. Manifestum est igitur quanta utilitas hujus libri ad hanc divisionem sit, quae primo aditu genus ac species et differentias tractat. Secunda vero ea divisio, quae est secundum vocis significantias, nec ipsa quidem ab hujus libri utilitate discreta est. Uno enim modo cognosci poterit, utrum vox cujus divisionem facere quaerimus aequivoca esse videatur, an genus, si ea quae significat diffiniantur; et si ea quae sub communione sunt una diffinitione claudantur, species esse necesse est, et illud commune genus earum. Quod si illa quae proposita vox designat non possunt una diffinitione concludi, nemo dubitat quin illa vox sit aequivoca, nec communis his de quibus praedicatur, ut genus, quandoquidem ea quae sub se posita significat, secundum commune nomen non possunt una diffinitione comprehendi. Si igitur ex diffinitione manifestum est quid genus sit, quidque nomen aequivocum, diffinitio vero per genera differentiasque discurrit, quisquamne dubitare potest et in hac divisionis forma plurimum hujus libri auctoritatem valere? Illa vero secundum se divisio quae est totius in partes quemadmodum discernitur, ac non potius generis in species divisio esse putabitur, nisi sint genus, et species, et differentiae earum, quavis ante ratione disciplinae tractata? Cur enim non quisquam dicat domus species potius esse quam partes fundamenta, parietes et tectum? Sed cum occurrerit generis nomen in unaquaque specie totum posse congruere, totius vero in unaquaque parte sua nomen convenire non posse, manifestum fiet aliam divisionem esse generis in species, aliam totius in partes. Convenire autem nomen generis singulis speciebus ostenditur per id quod et homo et equus singula animalia nuncupantur. Neque tectum vero, neque parietes aut fundamenta sigillatim domus nomine appellari solent. Sed cum fuerint junctae partes, tunc recte totius nomen excipiunt. De ea vero divisione quae secundum accidens fit, nullus ignorat, quin incognito accidenti, incognitaque vi generis ac differentiarum, facile evenire possit ut accidens ita in subjecta solvatur quasi genus in species, et postremo omnem hunc ordinem partitionis foedissime permiscebit inscientia. Et quoniam quid ad divisionem hic liber prosit ostendimus, nunc de demonstratione dicemus, ne per ardua atque difficilia haereat, qui in tanta hac disciplina vigilantissimo ingenio et solertissimo labore sudaverit: fit enim demonstratio, id est alicujus quaesitae rei certa rationis collectio, ex ante cognitis naturaliter, ex convenientibus, ex primis, ex causa, ex necessariis, ex per se inhaerentibus. Sed genera speciebus, species propriis priora sunt naturaliter. Ex generibus enim species fluunt. Item species sub se positis individuis priores naturaliter esse manifestum est. Quae vero priora sunt, ea et praenoscuntur et notiora sunt subsequentibus naturaliter. Duobus enim modis primum aliquid et notum dicitur, secundum nos scilicet, et secundum naturam. Nobis enim illa magis cognita sunt, quae sunt proxima, ut individua, dehinc species, postremo genera: at vero natura converso modo ea sunt magis cognita, quae nobis minime proxima sunt. Atque ideo quantumlibet se longius a nobis genera protulerunt, tanto magis erunt lucida et naturaliter nota. Differentiae vero substantiales illae sunt quas per se his rebus inesse quae demonstrantur agnoscimus. Praecedere autem debet generum ac differentiarum cognitio, ut in unaquaque disciplina quae sint ejus rei quae demonstratur convenientia principia possit intelligi. Necessaria vero esse ea ipsa, quae genera et differentias dicimus, nullus dubitat qui speciem sine genera et differentia intelligit esse non posse. Genera vero et differentiae sunt causae specierum. Idcirco enim species sunt quia genera earum et differentiae sunt quae in syllogismis posita demonstrantibus non rei solum, verum etiam conclusionis causae sunt, quod postremi resolutorii locupletius dicent. Cum igitur perutile sit, et diffinitione quodlibet illud circumscribere, et divisione dissolvere, et demonstrantibus comprobare, haec autem praeter earum rerum scientiam de quibus in hoc libro disputabitur, neque intelligi, neque exerceri valeant, quis unquam poterit dubitare quin hic liber maximum totius logicae adjumentum sit, praeter quem caetera quae in ea magnam vim tenent nullum doctrinae aditum praebent? Sed meminit Porphyrius introductionem sese conscribere, neque ultra quam institutionis modus est formam tractatus egredi. Ait enim se altiorum quaestionum modis abstinere, simpliciores vero mediocri conjectura perstringere. Quae vero sint altiores quaestiones quas se differre promittit ita proponit:
Mox de generibus et speciebus illud quidem, sive subsistant, sive in solis nudis intellectibus posita sint, sive subsistentia corporalia sint an incorporalia, et utrum separata a sensibilibus an in sensibilibus posita: et circa haec consistentia dicere recusabo. Altissimum enim negotium est hujusmodi, et majoris egens inquisitionis.
Altiores, inquit, quaestiones praetereo ne eis intempestive lectoris animo ingestis initia ejus primitiasque perturbem. Sed ne omnino faceret negligentem, ut nihil praeterquam quod ipse dixisset lector amplius putaret occultum, idipsum cujus exsecutionem sese differre promisit, addidit, ne de his minime obscure penitusque tractando lectori quidquam obscuritatis effunderet, et tamen scientia roboratus quid quaeri jure possit agnosceret. Sunt autem quaestiones quas sese reticere promittit et perutiles, et secretae, et tentatae quidem a doctis viris, nec a pluribus dissolutae, quarum prima est hujusmodi: Omne quod intelligit animus, aut id quod est in rerum natura constitutum, intellectu concipit, et sibimet ratione describit, aut id quod non est vacua sibi imaginatione depingit. Ergo intellectus generis et caeterorum cujusmodi sit quaeritur, utrumne ita intelligamus species et genera ut ea quae sunt et ex quibus verum capimus intellectum, an nosmetipsos eludimus cum ea quae non sunt nobis cassa imaginatione formamus. Quod si esse quidem constiterit, et ab his quae sunt intellectum concipi dixerimus, tunc alia major ac difficilior quaestio dubitationem parat, cum discernendi atque intelligendi generis ipsius naturam summa difficultas ostenditur. Nam quoniam omne quod est, aut corporeum aut incorporeum esse necesse est, genus et species in aliquo horum esse oportebit. Quale erit igitur id quod genus dicitur; utrumne corporeum an incorporeum? neque enim quid sit diligenter intenditur, nisi in quo horum poni debeat agnoscatur. Sed neque cum haec soluta fuerit quaestio, omne excluditur ambiguum: subest enim aliquid, quod si incorporalia esse genus ac species dicantur, obsideat intelligentiam atque detineat, exsolvi postulans utrum circa corpora ipsa subsistant, an etiam praeter corpora subsistentia incorporales esse videantur. Duae quippe incorporeorum formae sunt, ut alia praeter corpora esse possint, et separata a corporibus in sua corporalitate perdurent, ut Deus, mens, anima. Alia vero cum sint incorporea, tamen praeter corpora esse non possunt, ut linea, superficies, numerus et singulae qualitates, quas tametsi incorporeas esse pronuntiamus, quod tribus spatiis minime distendantur, ita tamen in corporibus sunt, ut ab his divelli nequeant aut, separari, aut si a corporibus separata sint, nullo modo permaneant. Quas licet quaestiones arduum sit, ipso interim Porphyrio renuente, dissolvere, tamen aggrediar ita ut nec anxium lectoris animum relinquam, nec ipse in his quae praeter muneris suscepti seriem sunt tempus operamque consumam. Primum quidem pauca sub quaestionis ambiguitate proponam, post vero eumdem dubitationis nodum exsolvere atque explicare tentabo. Genera et species aut sunt et subsistunt, aut intellectu et sola cogitatione formantur, sed genera et species esse non possunt. Hoc autem ex his intelligitur. Omne enim quod commune est uno tempore pluribus, id in se unum esse non poterit. Multorum enim est quod commune est, praesertim cum una atque eadem res in multis uno tempore tota sit; quantaecunque enim sunt species, in omnibus genus unum est, non quod de eo singulae species quasi partes aliquas carpant, sed singulae uno tempore totum genus habeant: quo fit ut totum genus in pluribus singulis uno tempore positum unum esse non possit; neque enim fieri potest ut cum in pluribus totum uno sit tempore, in semetipso sit unum numero. Quod si ita est, unum quiddam genus esse non poterit, quo fit ut omnino nihil sit. Omne enim quod est, idcirco est quia unum est, et de specie idem convenit dici. Quod si est quidem genus ac species, sed multiplex, neque unum numero, non erit ultimum genus, sed habebit aliud super se positum genus, quod illam multiplicitatem unius sui nominis vocabulo concludat: ut enim plura animalia quoniam habent quiddam simile, eadem tamen non sunt, et idcirco eorum genera perquirunt, ita quoque quoniam genus quod in pluribus est, atque ideo multiplex, habet sui similitudinem quod genus est, non est vero unum, quoniam in pluribus est, ejus generis quoque genus aliud quaerendum est, cumque fuerit inventum eadem ratione quae superius dicta est, rursus genus tertium vestigatur; itaque in infinitum ratio procedat necesse est, cum nullus disciplinae terminus occurrat. Quod si unum quoddam numero genus est, commune multorum esse non poterit: una enim res si communis est, aut partibus communis est, et non jam tota communis, sed partes ejus proprie singulorum sunt, aut in usus habentium etiam per tempora transit ut sit commune, ut puteus et fons, ut servus communis vel equus, aut uno tempore omnibus commune fit, non tamen ut eorum quibus commune est substantiam constituat, ut est theatrum, vel spectaculum aliquod quod spectantibus omnibus commune est. Genus vero secundum nullum horum modum commune esse speciebus potest: nam ita commune esse debet, ut et totum sit in singulis, et uno tempore, et eorum quorum commune est constituere valeat et conformare substantiam. Quocirca si neque unum est, quoniam commune est, neque multiplex, quoniam ejus quoque multitudinis genus aliud inquirendum est, videbitur genus omnino non esse, idemque de caeteris intelligendum est. Quod si tantum intellectibus genera et species caeteraque capiuntur, cum omnis intellectus aut ex re subjecta fiat, ut sese res habet, aut ut res sese non habet, vanus est qui de nullo subjecto capitur, nam ex nullo subjecto fieri intellectus non potest. Si generis et speciei caeterorumque intellectus ex re subjecta veniat, ita ut sese res ipsa habet quae intelligitur, jam non tantum intellectu posita sunt, sed in rerum etiam veritate consistunt. Et rursus quaerendum est quae sit eorum natura, quod superior quaestio vestigabat: quod si ex re quidem generis caeterorumque sumitur intellectus, neque ita ut sese res habet quae intellectui subjecta est, vanum necesse est esse intellectum, qui ex re quidem sumitur, non tamen ita ut sese res habet, id est enim falsum quod aliter atque res est intelligitur. Si igitur quoniam genus et species nec sunt, nec cum intelliguntur verus est eorum intellectus, non est ambiguum quin omnis sit deponenda de his quinque propositis disputandi cura, quandoquidem neque de ea re quae sit, neque de ea de qua verum aliquid intelligi proferrive possit inquiritur: haec quidem est ad praesens de propositis quaestio, quam nos Alexandro consentiente hac ratiocinatione solvemus. Non enim necesse esse dicimus omnem intellectum qui ex subjecto quidem sit, non tamen ut sese ipsum subjectum habet, falsum et vacuum videri. In his enim solis falsa opinio ac non potius intelligentia est, quae per conjunctionem fiunt. Si enim quis componat atque conjungat intellectu id quod natura jungi non patiatur, illud falsum esse nullus ignorat: ut si quis equum atque hominem jungat imaginatione, atque effigiet centaurum. Quod si hoc per divisionem et abstractionem fiat, non ita quidem res sese habet, ut intellectus est. Intellectus tamen ille minime falsus est: sunt enim plura quae in aliis suum esse habent, ex quibus aut omnino separari non possunt, aut si separata fuerint, nulla ratione subsistunt. Atque ut hoc nobis in pervagato exemplo manifestum sit, linea in corpore est aliquid, et id quod est corpori debet, hoc est esse suum per corpus retinet, quod docetur ita: si enim separata sit a corpore non subsistit; quis enim unquam sensu ullo separatam a corpore lineam coepit? Sed animus cum confusas res permistasque corporibus in se a sensibus coepit, eas propria vi et cogitatione distinguit. Omnes enim hujusmodi res incorporeae in corpore suum esse habentes sensus cum ipsis nobis corporibus tradit: at vero animus, cui potestas est et disjuncta componere et composita dissolvere, quae a sensibus confusa et corporibus conjuncta traduntur, ita distinguit ut in incorpoream naturam per se ac sine corporibus in quibus est concreta, et speculetur et videat. Diversae enim proprietates sunt incorporeorum corporibus permistorum, etiamsi separentur a corpore. Genera ergo et species caeteraque vel in corporeis rebus, vel in his quae sunt corporea, reperiuntur: et si ea in rebus incorporeis invenit animus, habet illico incorporeum generis intellectum. Si vero corporalium rerum genera speciesque prospexerit, aufert (ut solet) a corporibus incorporeorum naturam, et solam puramque ut in seipsa forma est contuetur. Ita haec cum accipit animus permista corporibus, incorporalia dividens speculatur atque considerat. Nemo ergo dicat falsam nos lineam cogitare, quoniam ita eam mente capimus quasi praeter corpora sit, cum praeter corpora esse non possit. Non enim omnis qui ex subjectis rebus capitur intellectus aliter quam sese ipsae res habent, falsus esse putandus est, sed (ut superius dictum est) ille quidem qui hoc in compositione facit falsus est, ut cum hominem atque equum jungens putat esse centaurum. Qui vero id in divisionibus et abstractionibus atque assumptibus ab his rebus in quibus sunt efficit, non modo falsus non est, verum etiam solus intellectus id quod in proprietate verum est invenire potest. Sunt igitur hujusmodi res in corporalibus atque in sensibilibus rebus. Intelliguntur autem praeter sensibilia, ut eorum natura perspici et proprietas valeat comprehendi. Quocirca cum et genera et species cogitantur, tunc ex singulis in quibus sunt eorum similitudo colligitur, ut ex singulis hominibus inter se dissimilibus humanitatis similitudo, quae similitudo cogitata animo veraciterque perspecta fit species, quarum specierum rursus diversarum considerata similitudo, quae nisi in ipsis speciebus aut in earum individuis esse non potest, efficit genus, itaque haec sunt quidem in singularibus. Cogitantur vero universalia, nihilque aliud species esse putanda est, nisi cogitatio collecta ex individuorum dissimilium numero substantiali similitudine, genus vero cogitatio collecta ex specierum similitudine. Sed haec similitudo cum in singularibus est, fit sensibilis: cum in universalibus, fit intelligibilis; eodemque modo cum sensibilis est, in singularibus permanet, cum intelligitur, fit universalis. Subsistunt ergo circa sensibilia, intelliguntur autem praeter corpora, neque enim interclusum est ut duae res eodem in subjecto non sint ratione diversae, ut linea curva atque cava: quae res cum diversis diffinitionibus terminentur, diversusque earum intellectus sit, semper tamen in eodem subjecto reperiuntur; eadem enim cava linea eademque curva est. Ita quoque generibus et speciebus, id est singularitati et universalitati unum quidem subjectum est, sed alio modo universale est cum cogitatur, alio singulare cum sentitur in rebus his in quibus habet esse suum. His igitur terminatis omnis (ut arbitror) quaestio dissoluta est. Ipsa enim genera et species subsistunt quidem alio modo, intelliguntur vero alio modo, et sunt incorporalia, sed sensibilibus juncta subsistunt insensibilibus. Intelliguntur vero praeter corpora, ut per semetipsa subsistentia, ac non in aliis esse suum habentia; sed Plato genera et species caeteraque non modo intelligi universalia, verum etiam esse atque propter corpora subsistere putat; Aristoteles vero intelligi quidem incorporalia atque universalia, sed subsistere in sensibilibus putat, quorum dijudicare sententias aptum esse non duxi. Altioris enim est philosophiae, idcirco vero studiosius Aristotelis sententiam exsecuti sumus, non quod eam maxime probaremus, sed quod hic liber ad praedicamenta conscriptus est, quorum Aristoteles auctor est.
Hoc vero, quemadmodum de his ac de propositis probabiliter antiqui tractaverunt, et horum maxime Peripatetici, tibi nunc tentabo monstrare.
Praetermissis his quaestionibus, quas altiores esse praedicit, exoptat mediocrem introductorii operis tractatum; sed ne ipsa harum quaestionum omissio vitio daretur, apposuit quemadmodum de propositis tractaturus est, ex quorumque hoc opus auctoritate subnixus aggreditur ante denuntiat. Cum mediocritatem quidem tractaturus promittit detracta obscuritatis difficultate, animum lectoris invitat ut vero acquiescat ac sileat ad id quod picturus est, Peripateticorum auctoritate confirmat. Atque ideo ait, de his, id est de generibus et speciebus de quibus superiores intulerat quaestiones, ac de propositis id est de differentiis, propriis atque accidentibus, sese probabiliter disputaturum: probabiliter autem ait, id est verisimiliter, quod Graeci λογικῶς vel ἐνδόξως dicunt. Saepe enim et apud Aristotelem λογικῶς verisimiliter ac probabiliter dictum invenimus, et apud Boetium et apud Alexan. Porphyrius quoque ipse in multis hac significatione hoc verbo usus est, quod nos scilicet in translatione, quod ait λογικώτερον ita interpretari, ut rationabiliter diceremus, omisimus. Longe enim melior ac verior significatio ea visa est, ut probabiliter sese dicere promitteret, id est non praeter opinionem ingredientium atque lectorum, quod introductionis est proprium. Nam cum ab imperitorum hominum mentibus doctrinae secretum altioris abhorreat, talis esse introductio debet, ut praeter opinionem ingredientium non sit. Ergo melius probabiliter quam rationabiliter, ut nobis videtur, interpretati sumus. Antiquos autem ait de eisdem disputasse rebus, sed eorum illum se maxime tractatum insequi quem Peripatetici Aristotele duce reliquerunt, ut tota disputatio ad praedicamenta conveniat.
LIBER SECUNDUS.
Quaeri solet in expositionum principiis cur unumquodque caeteris in dispositionis ordine praeponatur, velut nunc in genere dubitari potest cur genus speciei, differentiae, proprio, accidentique praetulerit, de eo enim primitus tractat. Respondebimus itaque jure factum videri: omne enim quod universale est, intra semetipsum caetera concludit, ipsum vero non clauditur. Majoris itaque meriti est ac principalis naturae, quod ita caetera coercet, ut ipsum naturae suae magnitudine nequeat ab aliis contineri. Genus igitur et species intra se positas habet, et earum differentias propriaque, nihilominus etiam accidentia, atque ita de genere inchoandum fuit quod caetera naturae suae magnitudine coercet et continet. Praeterea illa semper propria putanda sunt, quae si auferat quis caetera perimuntur, illa posteriora quibus positis ea quae caeterorum substantiam perficiunt consequuntur, ut in genere et caeteris. Nam si animal auferas, quod est hominis genus, homo quoque qui est species, et rationale quod differentia, et risibile quod proprium, et grammaticum quod accidens est, non manebit, et interemptum genus cuncta consumit. Si vero hominem esse constituas vel grammaticum, vel rationale, vel risibile, animal quoque esse necesse est. Sive enim est homo, animal est: sive rationale, sive risibile, sive grammaticum, ab animalis substantia non recedit. Sublato ergo genere et caetera consumuntur, positis vero caeteris sequitur genus: prior est igitur natura generis, posterior caeterorum. Jure igitur in disputatione praepositum est genus, sed quoniam generis nomen multa significat, hoc est enim quod ait:
DE GENERE.
Videtur autem neque genus neque species simpliciter dici.
Ubi enim non est simplex dictio, illic multiplex significatio est; prius hujus nominis significationes discernit ac separat, ut de qua significatione generis tractaturus est sub oculis ponat. Sed cum neque genus, neque species, neque differentia, nec proprium, nec accidens significatione simplicia sint, cur de his tantum duobus, genere, inquam, ac specie, dixit non simpliciter dici, cum proprium, differentia, atque accidens ipsa quoque sint significatione multiplicia? Dicendum est quoniam longitudinem vitans tantum speciem nominavit, eamque idcirco ne solum genus esse significationis multiplicis putaretur. Enumerat autem primam generis significationem hoc modo:
Genus enim dicitur et aliquorum quodammodo se habentium ad unum aliquod et ad se invicem collectio, secundum quam significationem Romanorum dicitur genus ab unius scilicet habitudine. Dico autem Romuli et multitudinis habentium aliquo modo ad se invicem eam quae ab illo est cognationem, secundum divisionem ab aliis generibus dictum.
Una, inquit, generis significatio est, quae in multitudinem venit a quolibet uno principium trahens, ad quod scilicet ita illa multitudo conjuncta est, ut ad se invicem per ejusdem unius principium copulata sit: ut cum Romanorum genus dicitur, multitudo Romanorum ab uno Romulo vocabulum trahens, et ipsi Romulo, et ad se invicem quasi quadam nominis haereditate conjuncta est. Eadem enim quae a Romulo societas descendit Romanos inter se omnes uno generis nomine devincit et colligit. Videtur autem secuisse hanc generis significationem in duas partes, cum copulativam conjunctionem admiscuit dicens: Genus dicitur aliquorum quodammodo se habentium ad unum aliquod et ad se invicem collectio, tanquam et illud genus dicatur ad unum aliquo modo se habere, et hoc rursus genus dicatur quod ad se invicem unius generis significatione conjuncti sint. Hoc vero minime est: eadem enim a quolibet uno propagata societas, et ad illum qui princeps est generis, totam multitudinem refert, et ipsam inter se multitudinem uno generis nomine connectit et continet. Quo circa non est putandus divisionem fecisse, sed omne quidquid in hac generis significatione intelligendum fuit, aperuisse. Ordo autem verborum ita sese habet qui est hyperbaton intelligendus: genus enim dicitur, et aliquorum ad unum se aliquo modo habentium collectio, et ad se invicem aliquo modo habentium, rursus collectio subaudienda est: est enim et zeugma cujus significationis adjecit exemplum, secundum quam significationem Romanorum dicitur genus, ab unius scilicet habitudine. Dico autem Romuli et multitudinis rursus habitudine habentium aliquo modo ad invicem cognationem, eam scilicet quae ab illo est, id est Romulo, secundum divisionem ab aliis generibus dictum, scilicet multitudinis; haec enim multitudo aliquo modo ad unum et ad se invicem habens cognationem genus dicta est, ut ab aliis discerneretur, ut Romanorum genus ab Atheniensium genere caeterorumque separaretur, ut sit integer verborum ordo: genus enim dicitur et collectio aliquorum ad unum se quodammodo habentium, et collectio ad se invicem, secundum quam significationem Romanorum dicitur genus ab unius scilicet habitudine: dico autem Romuli et multitudinis secundum divisionem ab aliis generibus dictum, scilicet hominum habentium aliquo modo ad invicem eam quae est ab illo, id est Romulo, cognationem. Atque haec hactenus; nunc de secunda generis significatione dicendum est.
Dicitur autem et aliter rursus genus illud quod est uniuscujusque generationis principium, vel ab eo qui genuit, vel ab eo loco, in quo quis genitus est. Sic enim Orestem quidem dicimus a Tantalo genus habere, Hylum autem ab Hercule. Et rursus Pindarum quidem Thebanum esse genere, Platonem vero Atheniensem: etenim patria principium est uniuscujusque generationis, quemadmodum et pater: haec autem videtur esse promptissima significatio generis. Romani enim dicuntur qui ex genere descendunt Romuli, et Cecropidae, qui ex genere descendunt Cecropis, et eorum proximi.
Quatuor omnino sunt principia, quae unumquodque principaliter efficiunt: est enim una causa, quae effectiva dicitur, velut pater filii; est alia quae materialis, velut lapides domus; tertia est forma, velut hominis rationabilitas; quarta quamobrem geritur, velut pugnae victoria. Duae vero sunt quae per accidens uniuscujusque dicuntur esse principia, locus scilicet ac tempus. Quoniam enim omne quod nascitur et sit in loco ac tempore est, et quidquid loco vel tempore natum factumve fuerit, eum locum vel id tempus accidentaliter dicitur habere principium Horum omnium in hac secunda generis significatione duo quaedam ex alterutris assumit quae ad significationem generis videbantur accommodata. Ex his quidem causis quae principalia sunt, effectivum; ex his vero quae accidentia, locum: ait enim, genus dicitur et a quo quis genitus est, quae est effectiva principalium causa, et in quo quis loco est procreatus, quae est accidens causa principii. Itaque haec secunda significatio duo continet, eum a quo quis procreatus est, et locum in quo quis editus, ut exemplo quoque demonstrant. Orestem enim dicimus a Tantalo genus ducere. Tantalus quippe Pelopen, Pelops Atreum, Atreus Agamemnonem, Agamemnon genuit Orestem. Itaque a procreatione genus hoc dictum est. At vero Pindarum dicimus esse Thebanum, scilicet, quoniam Thebis editus tale generis nomen accepit; sed quoniam diversum est illud a quo quisque procreatus est, et locus in quo quis editus est, diversa videtur esse generis significatio procreantis et loci, quam in secunda parte enumerans unam fecit. Sed ne videretur duplex significatio generis, per similitudinem conjunxit dicens: Etenim patria principium est uniuscujusque generationis, quemadmodum et pater. Sed quoniam in significationibus evenit saepe ut aliquid sit quod intellectui significatae rei propinquum esse videatur, quoniamque duas generis apposuit significationes, multitudinis scilicet et procreantis, cui generis nomen convenientius aptetur judicat atque discernit, dicens, hanc esse promptissimam generis significationem, quae a procreante deducta sit; hi enim maxime Cecropidae sunt qui a Cecrope descendunt, hi Romani qui a Romulo: quae cum ita sint, confundi rursus generis significationes videntur. Si enim sunt hi maxime Romani qui a Romulo originem trahunt, et haec significatio est illa quae a procreante deducitur, ubi est reliqua quam primam quoque enumeravit, quae est multitudinis ad unum et ad se invicem quodammodo se habentium collectio? Sed acutius intuentibus plurimae admodum differentiae sunt. Aliud enim est a quolibet primo procreante genus deducere, aliud unum genus esse plurimorum. Illud enim per rectam sanguinis lineam fieri potest et non in multa diffundi, ut si per unicos familia descendat; huic enim aptatur secunda illa generis significatio, quae a procreante deducitur, prima vero illa nonnisi in multitudine consistit. Illud quoque est quod prima procreationis principium non quaerit, sed (ut ipse ait) sufficit aliquo modo se habere ad id unde hujusmodi generis principium sumitur: secunda vero significatio nullam vim nisi a procreante sortitur. Item in illa prima significationis multitudine hujus secundae particularitas continetur, ut in Romanorum genere Scipiadarum genus, natura cum sunt Romani Scipiadae sunt. Quoniam enim et ad Romulum et caeteros Romanos secundum Romuli habitudinem juncti sunt, Romani sunt. Scipiadae vero dicuntur ad secundam generis significationem, quod eorum familiae Scipio et sanguinis principium fuit.
Ac prius quidem appellatum est genus uniuscujusque generationis principium, dehinc etiam et multitudo eorum qui sunt ab uno principio, ut a Romulo, quam dividentes et ab aliis separantes dicebamus omnem illam collectionem esse Romanorum genus.
Sensus facilis et expeditus est, si tamen ambiguitas una solvatur: cum enim prius multitudinis significationem retulerit ad generis nomen, post autem ad procreationis initium, nunc autem contrario modo illam prius a se dinumeratam significationem dicere videtur, quae est procreationis; illam vero posteriorem, quae est multitudinis, quod contrarium videri potest, si quis ad ordinem superius digestae disputationis aspexerit. Sed hic non de se loquitur, sed de humani consuetudine sermonis, in quo prius eam significationem generis fuisse dicit, quae a procreante sit ducta, accedente vero aetate usu loquendi nomen generis etiam ad multitudinem habentem se quodam modo ad aliquem fuisse translatum. Hoc vero idcirco dixit, quoniam superius dixerat: haec enim videtur esse promptissima significatio, ut ab hac, id est secunda, quam promptissimam esse significationem dixit, illa quoque nuncupata videretur, quae multitudinis; prius enim genus inter homines appellatum est, quod quis a generante deduceret; post autem factum est ut per loquendi usum etiam multitudinis ad aliquem quodammodo se habentis genus diceretur propter divisionem, scilicet gentium, ut esset inter eas nominis societatisque discretio. His igitur expletis venit tertium genus quod inter philosophos tractatur, cujus ad dialecticam facultatem multus usus est, horum quippe generum historia magis vel poesis tractat exordium. Tertium vero genus apud philosophos consideratur, de quo hoc modo loquitur:
Aliter autem rursus dicitur genus, cui supponitur species, ad horum fortasse similitudinem dictum. Etenim principium quoddam est hujusmodi genus earum quae sub ipso sunt specierum, videturque et omnem eam multitudinem continere quae sub ipso sunt specierum.
Duplicem significationem generis supra proposuit, nunc tertiam monstrare contendit. Hanc autem ad superiorum similitudinem dictam esse arbitratur. Superius autem dictae significationes duae sunt, una quidem cum generis nomen quadam principii antiquitate ad se junctam multitudinem contineret; alia vero, cum genus ab uno quoque procreante duceretur, quod eorum quae procreantur principium est. Cum igitur sint superius duae generis significationes propositae, tertium nunc addit de quo inter philosophos sermo est, illud scilicet cui supponitur species, quod idcirco genus vocatum esse sub opinionis creditur ambiguo, quoniam habet aliquam similitudinem superiorum: nam sicut illud genus quod ad multitudinem dicitur uno solo nomine multitudinem claudit, ita quoque genus plurimas species coercet et continet. Item ut genus illud quod secundum procreationem dicitur principium quoddam est eorum quae ab ipso procreantur, ita genus constat suis speciebus esse principium. Ergo quoniam utrisque est simile, idcirco nomen quoque generis etiam in hac significatione a superioribus mutuatum esse verisimile est.
Tripliciter igitur cum genus dicatur, de tertio apud philosophos est sermo, quod etiam describentes assignaverunt, dicentes genus esse quod de pluribus et differentibus specie in eo quod quid sit praedicatur, ut animal.
Jure tertium genus philosophi ad disputationem sumunt, hoc enim solum est quod substantiam monstrat, caetera vero aut unde quid existat, aut quemadmodum a caeteris hominibus in unam quasi formam populi dividatur ostendunt: nam illud quod multitudinem continet genus, illius multitudinis quam continet substantiam non demonstrat, sed tantum uno nomine collectionem populi facit, ut ab alterius generis populo segregetur. Item illud quod secundum procreationem dictum est, non rei procreatae substantiam monstrat, sed tantum quod ejus fuerit procreationis initium. At vero genus id cui supponitur species ad differentiam accommodatum, speciei substantiam informat: et quia inter philosophos haec maxima quaestio est quid unumquodque sit, tunc enim unumquodque scire videmur, quando quid sit agnoscimus, idcirco rejectis caeteris de hoc genere quo maxime apud philosophos sermo est, quod etiam describentes assignaverunt ea descriptione quam subter annexuit. Diligenter vero ait describentes, non diffinientes; diffinitio enim fit ex genere, genus autem aliud genus habere non poterit, idque obscurius est quam ut primo aditu dictum pateat: fieri autem potest ut res quae alii genus sit alii generi supponatur, sed cum supponitur non quasi genus, sed tanquam species sub alio collocatur. Unde non in eo quod genus est, supponi alicui potest, sed cum supponitur illice species fit: quae cum ita sint, ostenditur genus ipsum in eo quod genus est genus habere non posse. Si igitur voluisset genus diffinitione concludere, nullo modo potuisset; genus enim aliud quod ei posset praeponere non haberet, atque idcirco descriptionem ait esse factam, non diffinitionem: descriptio vero est (ut in priore volumine dictum est) ex proprietatibus informatio quaedam rei, et tanquam coloribus quibusdam depictio. Cum enim in unum plura convenerint, ita ut omnia simul rei cui applicantur aequentur, nisi ex genere vel differentiis haec collectio fiat, descriptio nuncupatur. Est igitur descriptio generis haec: genus est quod de pluribus et differentibus specie in eo quod quid sit praedicatur. Tria haec requiruntur in genere, ut de pluribus praedicetur, ut de specie differentibus, ut in eo quod quid sit: de qua re quoniam ipse posterius latius disputat nos breviter hujus rei intelligentiam significemus evemplo, hoc modo. Sit enim nobis in forma generis animal, id de aliquibus sine dubio praedicatur, homine scilicet, equo, bove et caeteris, sed haec plura sunt; animal igitur de pluribus praedicatur, homo vero, equus atque bos talia sunt ut a se discrepent, nec qualibet mediocri re, sed tota specie, id est tota forma suae substantiae, de quibus dicitur animal: homo enim et equus et bos animalia nuncupantur; praedicatur ergo animal de pluribus specie differentibus; sed quonam modo fit haec praedicatio? non enim quidquid interrogaveris, mox animal respondetur: non enim si quantus sit homo interrogaveris, animal respondebitur, ut opinor; hoc enim ad quantitatem pertinet, non ad substantiam. Item si qualis sit homo interroges, ne huic quidem responsio convenit animalis; caeterisque omnibus interrogationibus hanc animalis responsionem ineptam atque inutilem semper esse reperies, nisi ei tantum apta est quae quid sit interroget. Interrogantibus enim nobis quid sit homo, quidque sit equus, quid bos, animal respondebitur: ita nomen animalis ad interrogationem quid sit de homine, equo, atque bove ac de caeteris praedicatur, unde fit ut animal praedicetur de pluribus differentibus specie in eo quod quid sit. Et quoniam generis haec diffinitio est, animal hominis, equi, bovis genus esse necesse est: omne autem genus aliud est quod in semetipso atque in re intelligitur, aliud quod ad alterius praedicationem refertur, sua enim proprietas ipsum esse constituit. Ad alterum relatio genus facit, ut ipsum animal, si ejus substantiam quaeras, dicam substantiam esse animatam atque sensibilem; haec igitur diffinitio rem monstrat per se sicuti est, non tanquam referatur ad aliud: at vero cum dicimus animal genus esse, non (ut arbitror) tunc de re ipsa nomen hoc dicimus, sed de ea ratione qua potest animal ad caeterorum quae sibi subjecta sunt praedicationem referri. Itaque character quidam ac forma generis est in eo quod referri praedicatione ad eas res potest, quae cum sint plures et specie differentes, in earum tantum substantia praedicatur. Hujus autem diffinitionis rationem per exempla subjecit dicens:
Eorum enim quae praedicantur, alia quidem de uno dicuntur solo, sicut individua, ut Socrates, et hic et hoc; alia vero de pluribus, quemadmodum genera et species, et differentia, et propria, et accidentia communiter, sed non proprie alicui. Est autem genus quidem, ut animal; species vero ut homo; differentia, ut rationale; proprium, ut risibile; accidens, ut album, nigrum, sedere.
Omnium quae praedicantur quolibet modo facit Porphyrius divisionem; idcirco ut a reliquis omnibus praedicationem generis sejungat ac separet, id facit hoc modo. Omnium, inquit, quae praedicantur, alia de singularitate dicuntur, alia de pluralitate: de singularitate vero, inquit, praedicantur quaecunque unum quodlibet habent subjectum, de quo dici possint, ut ea quibus singula subjecta sunt individua, ut Socrates et Plato, ut hoc album quod in hac nive proposita est, ut hoc scamnum in quo nunc sedemus, non omne scamnum (hoc est enim universale), sed hoc quod nunc suppositum est; nec album quod in nive est (universale enim est album et nix), sed hoc album quod in hac nive nunc esse conspicitur: hoc enim non potest de quolibet alio albo praedicari quod in hac nive est, quia ad singularitatem deductum est, atque ad individuam formam constrictum est individui participatione. Alia vero sunt quae de pluribus praedicantur, ut genera, et species, et differentiae, et propria, et accidentia communiter, sed non proprie alicui. Genera quidem de pluribus praedicantur speciebus suis, species vero de pluribus praedicantur individuis: homo enim, quod est animalis, species plures sub se homines habet de quibus appellari possit. Item equus, qui subest animali loco speciei, plurimos habet individuos equos de quibus praedicantur: differentia vero ipsa quoque de pluribus speciebus dici potest, ut rationale de homine ac de Deo corporibusque coelestibus, quae (sicut Platoni placet) animata sunt et ratione vigentia; proprium item etsi de una specie praedicatur, de multis tamen individuis dicitur, quae sub convenienti specie collocantur, ut risibile, de Platone, Socrate et caeteris individuis dicitur quae homini supponuntur. Accidens etiam de multis dicitur; album enim et nigrum de multis omnino dici potest, quae a se genere specieque sejuncta sunt. Sedere etiam de multis dicitur, homo enim sedit, simia sedet, aves quoque, quarum species longe diversae sunt: accidens autem quoniam communiter accidens esse potest et proprie alicui, idcirco determinavit dicens et accidentia communiter, sed non proprie; quae proprie enim alicui accidunt individua fiunt, et de uno tantum valentia praedicari; et ea quae communiter accipiuntur, de pluribus dici queunt: ut enim de nive dictum est, illud album quod in hac subjecta nive est non est communiter accidens, sed proprie huic nivi quae oculis ostensionique subjecta est; ita quoque ex eo quod communiter praedicari poterat (de multis enim album dici potest, ut albus homo, albus equus, alba nix), factum est ut de una tantum nive praedicari illud album possit, cujus participatione ipsum quoque factum est singulare. Omnino autem omnia genera, vel species, vel differentias, vel propria, vel accidentia, si per semetipsa speculemur in eo quod genera, vel species, vel differentiae, vel propria, vel accidentia sunt, manifestum est quoniam de pluribus praedicantur; at si ea in his speculemur in quibus sunt, ut secundum subjecta eorum formam et substantiam metiamur, evenit ut ex pluralitate praedicationis ad singularitatem videantur adduci: animal enim quod genus est, de pluribus praedicatur; sed cum hoc animal in Socrate consideramus, ex pluralitate praedicationis adducitur ad singularitatem. Socrates enim animal est, ipsum animal fit individuum, quoniam Socrates est individuus ac singularis. Item homo de pluribus quidem hominibus praedicatur, sed si illam humanitatem quae in Socrate est individuo consideremus, fit individua, quoniam Socrates ipse individuus est atque singularis. Item differentia ut rationale de pluribus dici potest, sed in Socrate individua est. Risibile etiam cum de pluribus hominibus praedicetur fit unicum; communiter quoque accidens, ut album, cum de pluribus dici possit, in uno quoque singulari corpore perspectum individuum est. Fieri autem potuit commodior divisio hoc modo: Eorum quae dicuntur, alia quidem ad singularitatem praedicantur, alia ad pluralitatem; eorum quae de pluribus praedicantur, alia secundum substantiam praedicantur, alia secundum accidens; eorum quae secundum substantiam praedicantur, alia in eo quod quid sit dicuntur, alia in eo quod quale sit; in eo quod quid sit quidem genus et species, in eo quod quale sit differentia. Item eorum quae in eo quod quid sit praedicantur, alia de speciebus praedicantur pluribus, alia minime; de speciebus quidem pluribus praedicantur, ut genera, de nullis vero species. Eorum autem quae secundum accidens praedicantur, alia quidem sunt quae de pluribus praedicantur, ut accidentia, alia quae de uno tantum, ut propria. Posset autem fieri etiam hujusmodi divisio: eorum quae praedicantur, alia de singulis praedicantur, alia de pluribus; eorum quae de pluribus, alia in eo quod quid sit, alia in eo quod quale sit praedicantur. Eorum quae in eo quod quid sit, alia de differentibus speciebus dicuntur, ut genera, alia minime, ut species; eorum autem quae in eo quod quale sit de pluribus praedicantur, alia quidem de differentibus specie praedicantur, ut differentiae et accidentia communiter, alia de una tantum specie, ut propria; eorum vero quae de pluribus differentibus specie in eo quod quale sit praedicantur. alia quidem in substantia praedicantur, ut differentiae, alia in communiter evenientibus, ut accidentia. Et per hanc divisionem quinque harum rerum diffinitiones colligi possunt hoc modo: Genus est quod de pluribus specie differentibus in eo quod quid sit praedicatur. Species est quod de pluribus minime specie differentibus in eo quod quid sit praedicatur. Differentia est quod de pluribus specie differentibus in eo quod quale sit in substantia praedicatur. Proprium est quod de una tantum specie in eo quod quale sit non in substantia praedicatur. Accidens est quod de pluribus specie differentibus in eo quod quale sit non in substantia praedicatur. Et nos quidem has divisiones fecimus, ut omnia a semetipsis separaremus. Porphyrio vero alia intentio fuit. Non enim omnia nunc a semetipsis disjungere festinabat, sed tantum ut caetera a generis forma et proprietate separaret. At idcirco divisit omnia quae praedicantur, aut in ea quae de singulis praedicarentur, aut in ea quae de pluribus; ea vero quae de pluribus praedicantur, aut genera esse dixit, aut species, aut caetera, horum quoque exempla subjiciens adjungit:
Ab his ergo quae de uno solo praedicantur differunt genera, eo quod haec de pluribus dicuntur. Ab his autem rursus quae de pluribus, a speciebus quidem, quoniam species etsi de pluribus praedicentur, non tamen de differentibus specie, sed numero: homo enim cum sit species, de Socrate et de Platone praedicatur, qui non specie a se invicem differunt, sed numero. Animal vero cum sit genus, de homine, equo et bove praedicatur, qui differunt a se invicem specie, non numero solum. A proprio quoque differt genus, quoniam proprium de una sola specie, cujus est proprium, praedicatur, et de iis quae sub una specie sunt individuis, quemadmodum risibile de homine solo, et de particularibus hominibus: genus autem non de una solum specie praedicatur, sed de pluribus et differentibus. A differentia vero ab iis quae communiter sunt accidentia differt genus, quoniam etsi de pluribus et differentibus specie praedicentur differentiae, et communiter accidentia, non tamen in eo quod quid sit praedicantur, sed potius in eo quod quale est, et quomodo se habet. Interrogantibus enim aliquibus quid est illud de quo praedicantur haec, genus respondebimus, differentias autem et communiter et accidentia non respondebimus. Non enim in eo quod quid est praedicantur de subjecto, sed magis in eo quod quale sit. Interrogantibus enim qualis est homo, dicimus rationalis, et qualis est corvus, dicimus niger. Est autem rationale differentia, nigrum vero accidens. Quando autem quid est homo interrogamur, animal respondemus: est autem genus hominis animal.
Nunc genus a caeteris omnibus quae quolibet modo praedicantur separare contendit hoc modo. Quoniam enim genus de pluribus praedicatur, statim differt ab his quidem quae de uno tantum praedicantur, quaeque unum quodlibet habent individuum ac singulare subjectum: sed haec differentia generis ab his quae de uno solo praedicantur communis est ei cum caeteris, id est specie, differentia, proprio atque accidenti, idcirco quoniam ipsa quoque de pluribus praedicantur. Horum igitur singulorum differentias a genere colligit, ut solum intelligendum genus quale sit sub animi deducat aspectum dicens: Ab his autem quae de pluribus praedicantur differt genus: a speciebus quidem primum, quoniam species etsi de pluribus praedicantur, non tamen de differentibus specie, sed numero. Species enim sub se plurimas species habere non poterit, alioqui genus non species appellaretur. Si enim genus est quod de pluribus specie differentibus in eo quod quid sit praedicatur, cum species de pluribus praedicatur, et in eo quod quid sit, huic si addatur ut de specie differentibus praedicetur, speciei forma transit in genus, id quod exemplo quoque intelligi fas est. Homo enim cum sit species, praedicatur de Socrate, Platone et caeteris quae a se non specie disjuncta sunt, sicut homo atque equus vel bos, sed numero, quod quidem habet dubitationem quid sit hoc quod numero dicitur differre. Numero enim differre aliquid videbitur quoties numerus a numero differt, ut grex boum qui fortasse continet triginta boves differt numero ab alio boum grege, si centum continet in se boves: in eo enim quod grex est, non differt, neque in eo quod boves, nec nisi numero quidem differunt, quod illi plures, illi vero sunt pauciores. Quomodo igitur Socrates et Plato specie non differunt, sed numero, cum et Socrates unus sit, et Plato unus, et unitas numero ab unitate non differat? sed ita intelligendum est quod dictum est, numero differentibus, id est in numerando differentibus, hoc est dum numerantur differentibus: cum enim dicimus hic Plato est, hic Socrates, duas fecimus unitates, ac si digito tangamus dicentes, hic unus est de Socrate, rursus de Platone hic unus est, non eadem unitas in Socrate numerata est quae in Platone; alioqui posset fieri, ut secundo tacto Socrate, Plato etiam demonstraretur, quod non fit: nisi enim tetigeris Socratem vel mente, vel digito, itemque nisi tetigeris Platonem, non facies duos, dum numerantur. Ergo differunt quae sunt numero differentia: cum igitur species de numero differentibus non de specie praedicetur, genus de pluribus et differentibus specie dicitur, ut de bove, de equo et de caeteris quae a se specie invicem differunt, non numero solo. Tribus enim modis unumquodque vel differre ab aliquo dicitur, vel alicui idem esse, id est genere, specie, numero. Quaecunque igitur genere eadem sunt, non necesse est esse eadem specie, ut si eadem sint genere differant specie; si vero eadem sunt specie, genere quoque eadem esse necesse est: ut cum homo atque equus idem sunt genere (uterque enim animal nuncupatur) differunt specie, quoniam alia est hominis species, alia equi. Socrates vero atque Plato cum idem sint specie, idem quoque sunt genere, uterque enim sub animalis praedicatione ponitur: si quid vero vel genere vel specie idem sit, non necesse est idem esse numero, ut Socrates et Plato, cum et genere animalis et specie hominis idem sint, numero tamen reperiuntur esse disjuncti. Quod si idem sit numero, idem et genere et specie esse necesse est. Gladius enim atque ensis idem sunt numero, nihil enim omnino aliud est ensis quam gladius; sed nec specie diversi sunt, utrumque enim gladius est; nec genere, utrumque enim instrumentum est, quod est gladii genus. Quoniam igitur homo, bos atque equus, de quibus animal praedicatur, specie differunt, numero etiam eos differre necesse est: idcirco hoc plus habet genus a specie, quod de differentibus specie praedicatur. Nam si integram generis diffinitionem demus, dabimus hoc modo: genus est quod de pluribus differentibus specie, non solo numero, et in eo quod quid sit praedicatur. At vero sic species: species est quod solum de pluribus numero differentibus in eo quod quid sit praedicatur. A proprio vero differt genus quoniam proprium de una sola specie cujus est proprium praedicatur, et de his quae sub una specie sunt individuis: proprium enim semper speciei uni adesse potest, neque eam relinquit, nec transit ad aliam, atque idcirco proprium nuncupatum est, ut risibile hominis est; itaque et de ea specie cujus est proprium praedicatur, et de his individuis quae sub illa sunt specie, ut risibile de homine dicitur, et de Socrate, et de Platone, et caeteris de sub hominis nomine continentur: genus vero non de una tantum specie, ut dictum est, sed de pluribus. Differt igitur genus a proprio, eo quod de pluribus speciebus praedicetur, cum proprium de una tantum specie de qua dicitur appellatur, et de iis quae sub illa sunt individuis, differentiae atque accidentis discrepantia a genere una separatione concluditur. Omnino enim quia haec in eo quod quid sit minime praedicantur, eo ipso segregantur a genere: nam in caeteris propinqua sunt generi, nam et de pluribus praedicantur, et de specie differentibus, sed non in eo quod quid sit. Si quis enim interroget qualis est homo, respondetur rationalis, quod est differentia. Si quis interroget qualis est corvus, dicitur niger, quod est accidens. Si autem interroges quid est homo, animal respondebitur, quod est genus. Quod vero ait, non in eo quod quid sit praedicari dicimus, sed magis in eo quod quale sit, hoc magis quaestioni occurrit hujusmodi. Aristoteles enim differentias in substantia putat oportere praedicari, quod autem in substantia praedicatur, hoc rem de qua praedicatur, non quale sit, sed quid sit ostendit; unde non videtur differentia in eo quod quale sit praedicari, sed potius in eo quod quid sit, sed solvitur hoc modo: differentia enim ita substantiam demonstrare solet, ut circa substantiam qualitatem determinet, id est substantialem qualitatem proferat. Quod ergo dictum est magis, tale est tanquam si diceret, videtur quidem substantiam significare, atque in eo quod quid sit praedicari; sed magis illud est verius, quia tametsi substantiam monstret, tamen in eo quod quale sit praedicatur.
Quare genus de pluribus praedicari dividit ipsum ab iis quae de uno solo dicuntur, sicut individua; de differentibus vero specie, separat eumdem ab iis quae sicut species praedicantur, vel sicut propria: in eo autem quod quid sit praedicari, dividit ipsum a differentiis et communiter accidentibus, quae singula non in eo quod quid praedicatur, sed in eo quod quale est, vel quomodo se habet.
Tria haec esse diximus quae significationem hanc tertiam generis informarent, id est de pluribus praedicari, de specie differentibus, et in eo quod quid sit, quae singulae partes genus a caeteris quae quomodolibet praedicantur distribuunt ac secernunt, quod ipse breviter colligens dicit: id enim quod de pluribus praedicatur genus ab his dividit quae de uno tantum praedicantur individuo. Individuum autem pluribus dicitur modis: dicitur individuum quod omnino secari non potest, ut unitas vel mens; dicitur individuum quod ob soliditatem dividi nequit, ut adamas; dicitur individuum cujus praedicatio in reliqua similia non convenit, ut Socrates: nam cum illi sint caeteri homines similes, non convenit proprietas et praedicatio Socratis in caeteris; ergo ab iis quae de uno tantum praedicantur genus differt, eo quod de pluribus praedicetur. Restant igitur quatuor, species, et proprium, et differentia, et accidens, quorum a genere differentias colligamus. Singulis igitur differentiis ab his rebus segregabitur genus: ea quidem differentia qua de specie differentibus praedicari genus dicitur, separatur ab his quae sicut species praedicantur, vel sicut propria; species enim omnino de nulla alia specie dicetur, proprium vero de una tantum specie praedicatur, atque ideo non de specie differentibus. Item genus a differentia et accidenti differt, quod in eo quod quid sit praedicatur, illa vero in eo quod quale sit appellantur ut dictum est; itaque genus quidem ab iis quae de uno praedicantur differt in quantitate praedicationis, quod de pluribus praedicetur; a speciebus vero et proprio in subjectorum natura, quoniam genus de specie differentibus dicitur, proprium vero et species minime. Item genus in qualitate praedicationis a differentia accidenteque dividitur. Qualitas enim praedicationis quaedam est, vel in eo quod quid sit, vel in eo quod quale sit praedicari.
Nihil igitur neque superfluum, neque minus continet generis dicta descriptio.
Omnis enim descriptio vel diffinitio debet ei quod diffinitur aequari: si enim diffinitio diffinitae rei non sit aequalis, et si quidem major sit, etiam quaedam alia continebit, et non necesse est ut semper diffiniti substantiam monstret; si minor sit, ad omnem diffinitionem substantiae non pervenit. Omnia enim quae majora sunt de minoribus praedicantur, ut animal de homine; minora vero de majoribus minime: nemo enim vere dicere potest, omne animal homo est, atque idcirco si sibi praedicatio convertenda est, aequalis oportet ut sit. Id autem fieri potest, si neque superfluum quidquam habet neque diminutum, ut in ea ipsa generis descriptione; dictum est enim genus esse quod de pluribus differentibus specie in eo quod quid sit praedicatur, quae descriptio cum genere converti potest, ut si dicamus quod de pluribus specie differentibus in eo quod quid sit praedicetur, id genus esse: quod si converti potest (ut ait) nec plus nec minus continet generis facta descriptio.
LIBER TERTIUS.
Superior disputatio de genere videtur forsitan omnem etiam speciei consumpsisse tractatum: nam cum genus ad aliquid praedicetur, id est ad speciem, cognosci natura generis non potest, si speciei quae sit intelligentia nesciatur. Sed quoniam diversa est in suis naturis eorum consideratio atque discretio, diversa in permistis, idcirco sicut singula in prooemio proposuit, ita dividere cuncta prosequitur, ac primum post generis disputationem de specie tractat, de qua quidem dubitari potest: si enim haec fuit ratio proponendi genus reliquis omnibus, quod naturae suae magnitudine caetera contineret, non aequum erat differentiae speciem in ordine tractatus anteponere, quod differentia speciem contineret, cum praesertim differentiae ipsas species informent: prius autem est quod informat quam id quod ejus informatione perficitur. Posterior igitur species est differentia: prius igitur de differentia tractandum fuit; etenim prooemio etiam consentiret, in quo eum ordinem, collocavit quem naturalis ordo suggessit, dicens utile esse nosse quid genus sit, et quid differentia. Huic respondendum est quaestioni, quoniam omnia quaecunque ad aliquid praedicantur, substantiam semper ex oppositis sumunt; ut igitur non potest esse pater nisi filius sit, nec filius nisi praecedat pater, alteriusque nomen pendet ex altero, ita etiam in genere ac specie videre licet, species quippe nisi generis non est, rursusque genus esse non potest nisi referatur ad speciem: nec vero substantiae quaedam aut res absolutae esse putandae sunt genus ac species, ut superius quoque dictum est, sed quidquid illud est quod in naturae proprietate consistat, id tunc genus fit ac species, cum vel ad inferiora vel ad superiora refertur. Quorum igitur relatio alterutrum constituit, eorum continens factus est jure tractatus; de specie igitur inchoans ait hoc modo:
DE SPECIE. Species autem dicitur quidem et de uniuscujusque forma, secundum quam dictum est: primum quidem species digna est imperio: dicitur autem species, et ea quae est sub assignato genere, secundum quam solemus dicere hominem quidem speciem animalis, cum sit genus animal; album autem coloris speciem, triangulum vero figurae speciem.
Sicut generis supra significationes distinxit aequivocas, ita idem in specie facit dicens non esse speciei simplicem significationem, et ponit quidem duas: longae autem plures esse manifestum est, quas idcirco praeteriit ne lectoris animum prolixitate confunderet. Dicit autem primum quidem speciem figuram uniuscujusque vocari, quae ex accidentium congregatione perficitur. Cautissime autem dictum est uniuscujusque, haec enim secundum accidens dicitur, quae cuique individuo forma est; ea enim non ex substantiali quadam forma species, sed ex accidentibus evenit. Alia est enim substantialis formae species, quae humanitas nuncupatur, ea quae non est quasi supposita animali, sed est tanquam ipsa qualitas substantiam monstrans; haec enim et ab hac diversa est quae uniuscujusque corpori accidentaliter insita est, et ab ea quae genus deducit in partes; postremumque plura sunt quae cum eadem sint, diversis tamen modis ad aliud atque ad aliud relata intelliguntur, ut hanc ipsam humanitatem in eo quod ipsa est si perspexeris. Species est ea quae substantialem determinat qualitatem: si sub animali eam intelligendo locaveris, deducit animalis in se participationem, separaturque a caeteris animalibus, ac fit species generis; quod si uniuscujusque proprietatem consideres, id est quam virilis vultus, quam firmus incessus, caeteraque quibus individua conformantur, et quodammodo depinguntur, haec est accidentis species secundum quam dicimus quemlibet illum imperio esse aptum propter formae eximiam dignitatem; huic aliam adjungit speciei significationem, id est eam quam supponimus generi. Nos vero triplicem speciei significationem esse subjicimus, unam quidem substantialem qualitatem, aliam cujuslibet propriam formam individui, tertiam de qua nunc loquitur, quae sub genere collocatur. Credendum vero est propter obsecuritatem ejus quam nos adjecimus, quia nimirum altiorem atque eruditiorem quaereret intellectum, ea tacita praetermissaque caeteras edidisse: cujus quidem speciei haec exempla subjecit, ut hominem quidem animalis speciem, album autem coloris, triangulum vero figurae; haec enim omnia species nuncupantur eorum quae sunt genera, animal quidem hominis, color autem albi, figura vero trianguli.
Quod si etiam genus assignantes speciei meminimus, dicentes quod de pluribus et differentibus specie in eo quod quid praedicatur, et speciem dicimus id quod sub assignato genere ponitur.
Dudum cum generis descriptionem assignaret, in generis diffinitione speciei nomen injecit dicens id esse genus quod de pluribus specie differentibus in eo quod quid sit praedicaretur, ut scilicet per speciei nomen diffiniret genus; nunc vero cum speciem diffinire contendat, generis utitur nuncupatione dicens speciem esse quae sub genere ponatur, cui quidem dicto illa quaestio jure videtur opponi. Omnis enim diffinitio rem debet declarare quam concludit, eamque apertiorem reddere quam suo nomine monstrabat. Ex notioribus igitur fieri oportet diffinitionem quam res illa sit quae diffinitur. Cum igitur per speciei nomen describeret vel diffiniret genus, abusus est vocabulo speciei velut notiore quam generis, atque ita ex notioribus descripsit genus: nunc vero cum speciem vellet termino descriptionis includere, generis utitur nomine, rerumque convertit notionem, ut in generis quidem descriptione sit notius speciei vocabulum, in speciei autem descriptione sit notius generis, quod fieri nequit: si enim generis vocabulum notius est quam speciei, in diffinitione generis speciei nomine uti non debuit. Quod si speciei nomen facilius intelligitur quam generis, in diffinitione speciei nomen generis non fuit apponendum, cui quaestioni occurrit dicens:
Nosse oportet quod quoniam genus alicujus est genus, et species alicujus est species, idcirco necesse est et in utrorumque rationibus utrisque uti.
Omnia quaecunque ad aliquid praedicantur, ex his de quibus praedicantur substantiam sortiuntur; quod si diffinitio uniuscujusque substantiae proprietatem debet ostendere, jure ex alterutro fit descriptio in his quae ad se invicem referuntur. Ergo quoniam genus speciei genus est, et substantiam suam et vocabulum genus a specie sumit, in diffinitione generis speciei nomen fuit advocandum. Quoniam vero species id quod est sumit ex genere, nomen generis in descriptione speciei non fuit relinquendum: quoniam vero diversae sunt specierum qualitates; aliae enim sunt species, quae et genera esse possunt; aliae quae in sola speciei proprietate permanent, neque in naturam generis transeunt, idcirco multiplicem speciei diffinitionem dedit dicens:
Assignant ergo et sic speciem: Species est quae sub assignato genere ponitur, et de qua genus in eo quod quid sit praedicatur. Amplius autem sic quoque: species est quae de pluribus et differentibus numero in eo quod quid sit praedicatur; sed haec quidem assignatio specialissima est, et ejus quae solum species est, non etiam genus; aliae vero et non specialissimarum esse possunt.
Tribus speciem diffinitionibus informavit, quarum quidem duae omni speciei conveniunt, omnesque quae quolibet modo species appellantur sua conclusione determinant. Tertia vero non ita: cum enim duae sint specierum formae, una quidem cum species alicujus aliquando etiam alterius genus esse potest; altera cum tantum species est, neque in formam generis transit. Priores duae, illa scilicet in qua dictum est id esse speciem quod sub genere ponitur, et rursus in qua dictum est id esse speciem de qua genus in eo quod quid sit praedicetur, omni speciei conveniunt. Id enim tantum hae diffinitiones monstrant, quod sub genere ponitur: nam et ea quae dicit, id esse speciem quod sub genere ponitur, eam vim significat speciei, qua refertur ad genus; et ea quae dicit, id esse speciem de qua genus in eo quod quid sit praedicatur, eam rursus significat speciei formam quam retinet ex generis praedicatione. Idem est autem et poni sub genere, et de eo praedicari genus, sicut idem est supponi generi, et ei genus praeponi. Quod si omnes species collocantur sub genere, manifestum est omnem speciem hoc ambitu descriptionis includi. Sed tertia diffinitio de ea tantum specie loquitur, quae nunquam genus est, et quae solum species restat: haec autem species est ea quae de differentibus specie minime praedicatur. Nam si id habet genus plus a specie, quod de differentibus specie praedicatur, si qua species quidem praedicetur de subjectis, sed non de specie differentibus, ea solum erit species superioris generis, subjectorum vero non erit genus. Igitur praedicatio ea quam species habet ad subjecta, si talis sit ut de differentibus specie non praedicetur, distinguit eam ab his speciebus quae genera esse possunt, et monstrat eam solum speciem esse, nec generis praedicationem tenere. Illa igitur tertia descriptio speciei quae magis species ac specialissima dicitur, diffinitur hoc modo: Species est quod de pluribus numero differentibus in eo quod quid sit praedicatur, ut homo: praedicatur enim de Cicerone ac Demosthene et caeteris qui a se (ut dictum est) non specie, sed numero discrepant. Ex tribus igitur diffinitionibus duas quidem et specialissimas et non specialissimas species claudit, haec vero tertia solum ultimam speciem: ut autem apertius id liqueat, rem paulo altius orditur, eamque congruis illustrat exemplis:
Planum autem erit quod dicitur hoc modo. In unoquoque praedicamento sunt quaedam generalissima, et rursus alia specialissima, et inter generalissima et specialissima sunt alia quae et genera et species eadem dicuntur. Est autem generalissimum quidem supra quod non est aliud aliquod superveniens genus. Specialissimum autem post quod non est alia aliqua inferior species. Inter generalissimum autem et specialissimum, alia sunt quae et genera et species sunt eadem, ad aliud tamen et ad aliud sumpta. Sit autem manifestum in uno praedicamento quod dicitur substantia: est quidem et ipsa genus, sub hac autem est corpus, et sub corpore animatum corpus, sub quo animal; sub animali vero, rationale animal, sub quo, homo; sub homine vero, Socrates et Plato, et qui sunt particulares homines. Sed horum substantia quidem generalissimum est et genus solum; homo vero specialissimum et solum species; corpus vero species quidem est substantiae, genus vero corporis animati; sed et animatum corpus, species quidem est corporis, genus vero animalis. Rursus animal species quidem est corporis animati, genus vero animalis rationalis; sed rationale animal species quidem est animalis, genus autem hominis; homo vero species est rationalis animalis, non autem etiam genus particularium hominum, sed solum species. Ac omne quod est ante individua, proximeque de ipsis praedicatur, species erit solum, non etiam genus.
Praediximus ab Aristotele decem praedicamenta esse disposita, quae idcirco praedicamenta vocaverit, quoniam de caeteris omnibus praedicantur: quidquid vero de alio praedicatur, si non potuerit praedicatio converti, major est res illa quae praedicatur ab ea de qua praedicatur. Itaque haec praedicamenta maxima rerum omnium, quoniam de omnibus praedicantur, ostensa sunt. In uno quoque igitur horum praedicamentorum quaedam generalissima sunt genera, et est longa series specierum, atque a maximo decursus ad minima. Et illa quidem quae de caeteris praedicantur ut genera, neque ullis aliis supponuntur ut species, generalissima genera nuncupantur, idcirco, quia his nullum aliud superponitur genus. Infima vero quae de nullis speciebus dicuntur, specialissimae species appellantur, idcirco quoniam integrum cujuslibet rei vocabulum illa suscipiunt, quae pura immistaque in ea de qua quaeritur proprietate sunt constituta: at quoniam species id quod species est ex eo habet nomen, quia supponitur generi, ipsa erit simplex species, si ita generi supponatur, ut nullis aliis speciebus praeponatur ut genus. Species enim quae sic generi supponitur alii, ut alii praeponatur, non est simplex species, sed habet quamdam generis admixtionem: illa vero species quae ita supponitur generi, ut minime speciebus aliis praeponatur, illa solum simplexque species est atque idcirco et maxime species est, et specialissima nuncupatur. Inter genera igitur quae sunt generalissima, et species quae sunt specialissimae, in medio sunt quaedam quae superioribus quidem collatae sunt species; inferioribus vero genera. Haec subalterna genera nuncupantur, quod ita sunt genera, ut alterum sub altero collocetur. Quod igitur solum genus est, id dicitur generalissimum genus; quae vero ita sunt genera ut esse species possint, vel ita species ut sint genera nonnunquam, subalterna genera vel species appellantur. Quod vero ita est species, ut alii genus esse non possit, specialissima species dicitur. His ergo cognitis, sumamus unius praedicamenti exemplum, ut ab eo in caeteris quoque praedicamentis atque in caeteris generibus et speciebus filo atque ordine quid eveniat possit agnosci. Substantia igitur generalissimum genus est; hoc enim de cunctis aliis praedicatur, ac primum hujus species duae sunt, corporeum et incorporeum, nam et quod corporeum est substantia dicitur, et item quod incorporeum est substantia praedicatur; sub corporeo vero animatum atque inanimatum corpus ponitur; sub animato corpore, animal ponitur: nam si sensibile adjicias animato corpori, animal facis, reliqua vero pars, id est, species, continet inanimatum et sensibile corpus; sub animali autem rationale atque irrationale; sub rationali Deus et homo, nam si rationali mortale subjeceris, hominem constitues; si immortale, Deum; Deum vero dico corporeum, hunc enim mundum veteres Deum vocabant, et Jovis eum appellatione dignati sunt, Deumque, solem, caeteraque coelestia corpora, quae animata esse cum Plato, tum plurimus doctorum chorus arbitratus est, sub homine vero individui singularesque homines sunt, ut Plato, Cato, Cicero, quorum numerum pluralitas infinita non recipit, cujus rei subjecta descriptio sub oculis ponat exemplum.
Superius posita descriptio ordinem a generalissimo usque ad individua praedicationis ostendit, in qua quidem substantia generalissimum dicitur genus, quoniam praeposita est omnibus, nulli vero ipsa supponitur, et solum genus propter eamdem scilicet dicitur causam, homo autem species solum, quoniam Plato, Cato, Cicero, quibus est ipsa praeposita non differunt specie, sed numero tantum; corporeum vero quod secundum a substantia collocatur, et species esse probatur, et genus, substantiae species, genus animati; at vero animatum, genus est animalis, corporei species. Est autem animatum genus sensibilis, animatum vero sensibile animal est; igitur ipsum animatum, propter propriam differentiam quae est sensibile, recte genus dicitur esse animalis. Animal vero rationalis genus est, et rationale genus est mortalis; cumque rationale et mortale nihil aliud sit quam homo, rationale fit animalis species, hominis vero genus; homo vero ipse Catonis, Platonis, Ciceronis non erit (ut dictum est) genus, sed solum species; nec solum differentiae rationalis species est homo, verum etiam Catonis et Platonis caeterorumque species appellatur, propter diversam scilicet causam. Nam rationalis idcirco est species, quoniam rationale per mortale atque immortale dividitur, cum sit homo mortale; idem vero homo species est Platonis atque caeterorum, in forma enim eorum omnium homo erit substantialis atque ultima similitudo. Est autem communis et omnium regula, esse eas species specialissimas quae supra sola individua collocantur, ut homo, equus, corvus; sed non avis, avium namque multae sunt species, sed hae tantum species dicuntur esse, quorum subjecta ita sibi sunt consimilia, ut substantialem differentiam habere non possint. In omni autem hac dispositione priora genera cum inferioribus conjunguntur, ut posteriores efficiant species: nam ut sit corpus substantia, cum corporalitate conjungitur, et est substantia corporea corpus. Item ut sit animatum, corporeum atque substantia animato copulatur, et est animatum substantia corporea habens animam. Item ut sit sensibile, eidem tria illa superiora junguntur. Nam quod est sensibile, tantum est, quantum substantia corporea animata retinens sensum, quod totum animal est. Item superiora omnia rationali juncta rationale efficiunt, postremumque hominem superiora omnia nihilominus terminant, id est substantiam hominis addito tantum rationali mortali; est enim homo substantia corporea, animata, sensibilis, rationalis, mortalis. Nos vero diffinitionem hominis reddimus dicentes, animal rationale mortale, in animali scilicet includentes et substantiam et corporeum et animatum atque sensibile; et in caeteris quidem speciebus atque generibus ad hunc modum vel dividuntur genera, vel species describuntur.
Quemadmodum igitur substantia cum suprema sit, eo quod nihil supra eam sit, genus est generalissimum, sic et homo, cum sit species post quam non est alia species, neque aliud eorum quae possunt dividi in species, sed solum individua (individuum enim est Socrates et Plato, et hoc album) species erit solum, et ultima species (et ut dictum est) specialissima: quae vero in medio sunt, eorum quidem quae supra se sunt species erunt, eorum vero quae post genera sunt, quare haec quidem duas habent habitudines, illam quae est ad superiora, secundum quam species dicuntur esse ipsorum, et eam quae est ad posteriora, secundum quam genera ipsorum esse dicuntur. Extrema vero habent unam habitudinem, nam et generalissimum ad ea quae posteriora sunt, habet habitudinem, cum genus sit omnium supremum: eam vero quae est ad superiora non habet, cum sit supremum, et primum principium, et (ut diximus) supra quod non est aliud superveniens genus: et specialissimum etiam unam habet habitudinem, ea quae est ad superiora, quorum est species: eam vero quae est ad posteriora non diversam habet sed eamdem, nam et individuorum species dicitur. Sed species quidem dicitur individuorum, velut ea continens, species vero superiorum, ut quae ab illis contincatur.
Ex proportione speciei nomen etiam generis ostenditur, nam ut genus, quoniam non habet genus supra se generalissimum genus dicitur, ut substantia: ita species, quoniam non habet sub se speciem, sed individua, specialissima species dicitur, ut homo; quod autem est species non habere sub se, id est his praeesse, quae neque in dissimilia dividi possunt, ut genera dividuntur, neque in similia secantur, ut species. Illa vero quae inter genera generalissima, speciesque specialissimas constituta sunt, species et genera nuncupantur, quae et ipsa aliis supponuntur, et his alia subjiciuntur, quorum in dissimilia vel in similia possunt esse partitiones. Cumque duae sint habitudines et quasi comparationes oppositae, quae in omnibus generibus speciebusque versantur, una quidem quae ad superiora respiciat, ut specierum quae suis generibus supponuntur: alia vero quae ad inferiora, ut generum cum speciebus propriis praeponuntur: generalissima quidem genera unam tantum retinent habitudinem, eam scilicet quae inferiora amplectitur, illam vero quae ad praeposita comparatur non habent. Generalissimum enim genus nulli supponitur. Item species specialissima unam possidet habitudinem, per quam scilicet ad sola genera comparatur. Illam vero quae ad inferiora committitur, non habet, nullis enim speciebus ipsa praeponitur; at vero quae subalterna sunt genera utraque habitudine funguntur, nam et illam possident, quae ad superiora respicit, quoniam quae subalterna sunt habent superpositum genus, et illam quae de inferioribus praedicatur: habent enim subalterna genera suppositas species, ut corporeum ad substantiam quidem eam retinet habitudinem qua potest poni sub genere: ad animatum vero eam qua potest de specie praedicari. Specialissimae vero species licet ipsae individuis praeponantur, tamen praepositi habitudinem non habent, idcirco quoniam illa quae speciei ultimae supponuntur talia sunt, ut quantum substantia unum quiddam sunt non habentia substantialem differentiam sed accidentalem, efficitur ergo, ut numero saltem distare videantur, ut pene dici possint, et pluribus praeesse speciebus, et quodammodo nulli omnino esse praepositae: nam cum species substantiam monstret, unaque sit omnium individuorum sub specie positorum substantia, quodammodo nulli praeposita est, si ad substantiam quis velit aspicere: at si accidentia quis consideret, plures de quibus praedicatur species fiunt, non substantiae diversitate, sed accidentium multitudine; itaque fit ut genus quidem semper plurimas sub se species habeat: de differentibus enim specie praedicatur, differentia vero nisi pluralitati non convenit: at vero species etiam uni aliquando individuo praeesse potest: si enim unus (ut perhibetur) est phoenix, phoenicis species de uno tantum individuo praedicatur. Solis etiam species unum solum intelligitur habere subjectum: ita nullam multitudinem species per se continet, cum etiam si unum sit tantum individuum, speciei tamen non pereat intellectus, quibusdam enim suis quasi similibus partibus praeest: ut si aeris virgulam dividas, secundum id quod aes dicitur, idem et partes esse intelligitur, et totum. Idcirco dictum est speciem, licet sit individuis praeposita, unam tantum habitudinem possidere, illam unam scilicet qua species est; quando enim praepositis subditur species nuncupatur, et est superiorum species tanquam subjecta, inferiorumque species, idcirco quoniam eorum substantia monstratur. Nec ita est species individuorum, quemadmodum speciei genus: illud enim pars est substantiae, ut animal hominis. Reliquae enim partes rationale atque mortale adduntur animali ad diffiniendam substantiam hominis: homo vero Socratis atque Ciceronis tota substantia est: nulla enim additur differentia substantialis ad hominem, ut Socrates fiat aut Cicero, sicut additur animali rationale atque mortale, ut homo integra diffinitione claudatur. Idcirco igitur species specialissima tantum est species, atque hanc solam possidet habitudinem ad superiora quidem, quoniam ab his continetur: ad inferiora vero, quoniam substantiam eorum format et continet.
Determinant ergo generalissimum ita, quod cum genus sit non est species: et rursus, supra quod non est aliud supraveniens genus: specialissimum vero, quod cum sit species, non est genus, et quod cum sit species, non amplius in species dividere possumus, et hoc modo quod de pluribus et differentibus numero, in eo quod quid sit, praedicatur. Ea vero quae sunt in medio extremorum, subalterna vocantur genera et species, et unumquodque eorum species esse potest et genus, ad aliud quidem, et ad aliud sumpta. Ea vero quae sunt supra specialissima usque ad generalissimum ascendentia, vicissim genera dicuntur et species, ut Agamemnon, Atrides, Pelopides, Tantalides, et ultimo Jovis. Sed in familiis quidem plerumque reducuntur ad unum principium, verbi gratia, ad Jovem.
Postquam naturam generum ac specierum diversitatemque monstravit, eorum ordinem diffinitionis descriptionisque commemorat, ac primum quidem generalissimi generis terminum inducit dicens generalissimum genus esse quod cum ipsum sit genus non habet superpositum genus, hoc est speciem non esse, et rursus supra quod non erit aliud genus supraveniens. Si enim haberet aliud genus superveniens minime ipsum generalissimum vocaretur. Specialissima vero species hoc modo describitur, quod cum sit species non est genus, scilicet ex opposito, quoniam opposita ex oppositis describuntur interdum, nam quoniam praepositio opposita est suppositioni: genus autem praeponitur, species vero supponitur. Si idcirco erit primum genus, quia ita superponitur ut minime supponatur, idcirco erit ultima species, quia ita supponitur, ut praeponi non possit: igitur recte oppositorum ex oppositis facta est diffinitio. Est alia rursus descriptio speciei, quod cum sit species, nunquam dividitur in species, id est genus esse non potest. Si enim omne genus specierum genus est, si quid non dividitur in species, genus esse non potest. Est rursus alia diffinitio, quod de pluribus differentibus numero in eo quod quid sit praedicatur, de qua diffinitione saepe est superius demonstratum: nunc illud attendendum est (sicut paulo supra dictum est) speciei unum individuum potest subjectum esse, ut phoenici atomus sua, ut soli corpus hoc lucidum, ut mundo vel lunae, quorum species singulis suis individuis superponuntur: quod si ita est ut species de uno quolibet individuo praedicetur, ut de phoenice, quomodo convenit dicere speciem esse quae de pluribus numero differentibus in eo quod quid sit praedicetur? Sunt enim quaedam quae de numero differentibus minime dicuntur, ut phoenix, sol, luna, sed de his illa ratio est de qua etiam superius pauca reddidimus, quae paululum implexa commodissime nodum quaestionis absolvet. Omnia enim quae sub specialissimis speciebus sunt, sive infinita sint, sive finito numero constituta, sive ad singularitatem deducantur, dum est aliquod individuum semper species manebit, neque individuorum diminutione si quodlibet unum maneat, species consumitur, quoniam, ut dictum est, tamen si plura sint individua substantiales differentias non habebunt: id ergo in genere dici non convenit, quod his praeest, quae substantiali a se differentia disgregata sunt, praeest enim speciebus quae diversis differentiis informantur. Si igitur una eorum perierit, et ad unitatem speciei redacta fuerit, ratio generis genus esse non poterit, quia de differentibus specie praedicatur, non ita in speciebus. Nam si omnium individuorum natura consumpta sit, et ad unius singularitatem individui suppositae speciei praedicatio venerit, est tamen species ac permanet. Talia enim sunt illa quae pereunt ac desunt, quale est id quod permansit et subjacet. Quod vero dicimus de pluribus numero differentibus speciem praedicari, duobus id recte excusatur modis: uno quidem, quia multo plures sunt species quae de numerosis individuis praedicantur, quam hae quibus unum tantum individuum videtur esse suppositum: deinde hoc modo, quia multa secundum potestatem dicuntur, cum actu non semper ita sint, ut risibilis homo dicitur, etiamsi minime rideat, quoniam ridere potest. Ita etiam species de numero differentibus praedicatur: nihil enim minus phoenix de pluribus praedicaretur, si plures essent quam nunc quando unus esse perhibetur. Item solis species de hoc uno sole quem novimus, nunc dicitur: at si in animo plures soles et in cogitatione fingantur, nihilominus de pluribus solibus individuis nomen solis quam de hoc uno praedicabitur. Idcirco igitur species de pluribus numero differentibus dicitur praedicari, cum sint aliquae quae de singulis individuis appellentur. Illa vero quae subalterna vocantur ita diffiniri queunt: Subalternum genus est quod esse genus et species poterit ad eum modum qui est in familiis quae procreant et procreantur, ut etiam subjectum monstrat exemplum, ut Agamemnon, Atrides, et Pelopides, et Tantalides, et ultimum Jovis. Atreus enim Pelopis filius tanquam ejusdem species quasi Agamemnonis genus est. Item Agamemnon Pelopides et Tantalides, cum Pelops ad Tantalum comparatur, Tantalusque ad Jovem quasi species, itemque Tantalus ad Pelopem, Pelops ad Atreum quasi genera esse videantur, cum Jupiter sit horum velut generalissimum genus. Sed in familiis quidem plerumque reducuntur ad unum principium, verbi gratia, ad Jovem.
In generibus autem et speciebus non sic se habet. Neque enim unum commune genus omnium est ens, nec omnia ejusdem generis sunt secundum unum supremum genus, quemadmodum dicit Aristoteles, sed sint posita, quemadmodum dictum est in praedicamentis, prima decem genera, quasi decem prima principia. Et si omnia quis entia vocet, aequivoce, inquit, nuncupabit, non univoce: si enim ens unum esset commune omnium genus, univoce omnia entia dicerentur: cum vero sint decem prima, commune est ens secundum nomen solum, non etiam secundum rationem, quae secundum entis nomen est.
Quoniam cum de subalternis generibus diceret, familiae cujusdam posuit exemplum, quae ab Agamemnone pervenit ad Jovem, quem pro numinis quidem reverentia, ultimum posuit. Quantum enim ad veteres theologos, refertur Jupiter ad Saturnum, Saturnus ad Coelum, Coelus vero ad antiquissimum Ophionem ducitur, cujus Ophionis nullum principium est. Ne igitur quod in familiis est, id in rebus quoque esse credatur, ut res omnes possint ad unum sui nominis redire principium, idcirco determinat hoc in generibus ac speciebus esse non posse; neque enim sicut familiae cujuslibet, ita etiam omnium rerum unum esse principium potest. Fuerunt enim qui hac opinione tenerentur, ut rerum omnium quae sunt unum putarent esse genus quod ens nuncupatur, tractum ab eo quod dicimus est: omnia enim sunt et de omnibus esse praedicatur. Itaque substantia est, et qualitas est, item quantitas est, caeteraque esse dicuntur: nec de his aliquid tractaretur, nisi haec quae praedicamenta dicuntur, esse constaret. Quae cum ita sint, ultimum omnium genus ens posuerunt, scilicet quod de omnibus praedicaretur. Ab eo enim quod dicimus est, participium inflectentes, Graeco quidem sermone ὄν Latine ens appellaverunt. Sed Aristoteles sapientissimus principiorum cognitor reclamat huic sententiae, nec ad unum res omnes putat duci posse primordium, sed decem esse genera in rebus; quae cum a semetipsis diversa sunt, tum ad nullum commune principium educuntur: haec autem decem genera statuit, substantiam, quantitatem, qualitatem, ad aliquid, ubi, quando, situm, habere, facere, pati quod vero occurrebat, quoniam de his omnibus esse praedicaretur. Omnia enim quae superius commemorata sunt genera esse dicuntur: ita discussit ac repulit dicens, non omne commune nomen communem etiam formare substantiam, nec ex eo debere genus esse commune arbitrari, quod de aliquibus commune nomen praedicaretur. Quibus enim diffinitio communis nominis convenit, illa communis nominis jure species judicabuntur, et communi illo vocabulo univoce praedicantur: quibus vero non convenit, vox his communis tantum est, nulla vero substantia. Id autem manifestius declaratur exemplis hoc modo: Animal hominis atque equi genus esse praedicamus; demus igitur animalis diffinitionem quae est substantia animata sensibilis, hanc si ad hominem reducamus, erit homo substantia animata sensibilis, nec ulla falsitate diffinitio maculatur. Rursus si ad equum, erit equus substantia animata sensibilis, id quoque verum est. Convenit igitur haec diffinitio et animali, quod commune est homini atque equo, et eadem equo atque homini quae species ponuntur animalis: ex quo fit, ut homo atque equus utraque animalia univoce praedicentur. At si quis hominem pictum hominemque verum communi animalis nomine nuncupaverit, diffiniat (si libet) animal hoc modo, substantiam animatam esse atque sensibilem. Sed haec diffinitio ei quidem homini qui vivus est convenit, ei vero qui pictus est, minime: neque enim est animata substantia; igitur homini vivo atque picto quibus communis nominis diffinitio, id est animalis non potest convenire. Non est animal commune genus, sed tamen commune vocabulum dicitur, quod hoc nomen animal in vivo homine atque picto non ut genus, sed ut vox plura significans: vox enim plura significans aequivoca nuncupatur, sicut ea vox quae genus ostendit, univoca dicitur. Itaque id quod dicitur ens, et si de omnibus dicitur praedicamentis: quoniam tamen nulla ejus diffinitio inveniri potest, quae omnibus praedicamentis possit aptari, idcirco non dicitur univoce de praedicamentis, id est ut genus, sed aequivoce, id est ut vox plura significans. Convincitur hac quoque ratione id quod dicimus ens, praedicamentorum genus esse non posse: unius enim rei duo genera esse non possunt, nisi alterum alteri subjiciatur, ut hominis genus est animal atque animatum cum animal animato velut species supponatur. At si duo sibimet ita aequalia sint, ut nunquam alteri alterum supponatur, haec utraque eidem speciei genera esse non possunt. Ens igitur atque unum neutrum alteri supponitur; neque enim unius dicere possumus genus ens, nec ejus, quod dicimus ens, unum. Nam quod dicimus ens, unum est, et quod unum dicimus, ens est: genus autem et species sibi invicem minime convertuntur. Si igitur praedicatur, ens de omnibus praedicamentis, praedicatur etiam unum. Nam substantia unum est, qualitas unum est, quantitas unum est, caeteraque ad hunc modum. Si igitur quoniam esse de omnibus his praedicatur, omnium genus erit ens: et unum, quoniam de omnibus praedicatur, erit omnium genus, sed unum atque ens (ut demonstratum est) minime alterum alteri praeponitur; duo igitur aequalia singulorum praedicamentorum genera sunt, quod fieri nequit: cum hoc igitur ita sit, id Porphyrius determinavit dicens: non ita in rebus, ut in familiis omnia ad unum principium posse deduci, nec omnium rerum commune esse genus posse, ut Aristoteli placet, sed sunt praeposita, inquit, quemadmodum in praedicamentis dictum est, prima decem genera quasi decem prima principia, scilicet ut nulla interim ratio perquiratur, sed Aristotelis auctoritati concedentes, haec decem genera nulli alii generi credamus esse subjecta, quae si quis entia vocet aequivoce nuncupabit, non univoce, neque enim una eorum omnium secundum commune nomen diffinitio poterit adhiberi, quae res facit, ut non univoce de his aliquid praedicetur. Si enim univoce praedicaretur, genus esset eorum commune nomen quod de omnibus praedicaretur; at si genus esset diffinitio generis conveniret in species, quod quia non fit, commune his id quod dicimus ens, vocabulum est vocis significatione, non ratione substantiae.
Decem quidem igitur generalissima sunt, specialissima vero in numero quidem quodam sunt, non tamen infinito. Individua autem quae sunt post specialissima, infinita sunt quapropter usque ac specialissima a generalissimis descendentes jubebat Plato quiescere. Descendere autem per media dividendo specificis differentiis, infinita vero relinquenda suadet, neque enim eorum posse fieri disciplinam.
Quoniam specierum nosse naturam ad sectionem generis pertinet, quoniamque scientia infinita esse non potest (nullus enim intellectus infinita circumdat), idcirco de multitudine generum, specierum atque individuorum rectissima ratione persequitur dicens: Supremorum generum numerum notum, esse decem enim praedicamenta ab Aristotele esse reperta quae rebus omnibus generis loco praeferenda sunt. Species vero multo plures esse quam genera, nam cum decem suprema sint rerum genera, cumque uni generi non una sed multae species supponantur, proximaeque species supremis generibus subalterna sint genera usque dum ad ultimas species descendant, ut nimirum unius generis multas species necesse est esse utrobique diffusas. Specialissimas vero multo plures esse quam subalterna, quoniam per multitudinem generum subalternorum ad specialissimas descenditur species quas multo plures esse quam genera subalterna; hoc maxime ostenditur, quod inferiores sunt, et semper subalterna genera in plura subjecta dividuntur. Decem vero generum species multo plures quam unius existere manifestum est, verumtamen et si plures sunt, certo tamen numero continentur, quem facile si quis discutiat omniumque generum species prosequatur possit agnoscere. Individua vero quae sub unaquaque specie sunt infinita sunt, vel eo quod tam multa sunt diversisque locis posita, ut scientia numeroque in unum concludi comprehendique non possit vel quod in generatione et corruptione posita nunc quidem incipiunt esse, nunc desinunt, atque idcirco suprema quidem genera et subalterna et species easque specialissime nuncupantur; quoniam finitae sunt numero potest terminus scientiae includere, individua vero nullo modo. Idcirco igitur Plato magis a generibus quam a speciebus idem specialissimis praecipiebat facere sectionem, per ea enim quae finita essent numero jubebat descendere dividentem, ubi autem ad individua veniretur, standum esse suadebat, ne quod natura non ferret, infinita colligeret, ita vero genera in species dividi comprobat, ut in specificis differentiis solverentur. De specificis vero differentiis melius in eo titulo ubi de differentia disputatur ac largius disseremus. Hic enim hoc tantum dixisse sufficiat eas esse specificas differentias, quibus species informantur, ut rationale mortale hominis. Cum igitur dividimus animal rationale atque irrationale, mortale immortaleque separamus, caeteraque genera talibus differentiis, quae subjectas species informent. Plato censuit esse dividenda usque dum ad specialissima veniretur, dehinc consistere nec infinita sequi, quoniam individuorum nunquam esset nec disciplina nec numerus.
Descendentibus igitur ad specialissima necesse est, dividendo per multitudinem ire. Ascendentibus vero ad generalissima necesse est colligere multitudinem in unum: collectivum enim multorum in unam naturam species est, et magis etiam genus. Particularia vero et singularia e contrario, in multitudinem semper dividunt id quod unum est, participatione enim speciei, plures homines, sunt unus homo, in particularibus autem et singularibus, unus et communis, plures; divisivum enim est semper quod singulare est, collectivum autem et adunativum quod commune est.
Dividere enim est in multitudinem quod unum ante fuerat dissolvere. Omnisque divisio econtrario compositionem conjunctionemque meditatur. Quod enim cum sit unum dispartiendo dividitur, idipsum ex pluribus rursus partibus adunando componitur. Ut igitur superius dictum est, individuorum quidem similitudinem species colligit. Specierum vero genus similitudo autem nihil est aliud nisi quaedam unitas qualitatis, ergo substantialem similitudinem individuorum species colligere manifestum est. Substantialem vero similitudinem specierum genera contrahunt, et ad seipsa reducunt. Rursus generis adunationem differentiae distribuunt in species, specieique adunationem in singulares individuasque personas accidentia partiuntur. Cum igitur hoc ita sit, necesse est semper cum a genere descendis ad species, dividendo, semper facere multitudinem. Cum vero a speciebus ascendis ad genera, componendo, colligere et plures in specierum differentiis quae diversae fuerant similitudinum qualitates adunare in speciebus: etiam idem considerari potest, ut enim ipsa individua quae sunt infinita unam similitudinem substantialem colligunt, ita individua speciem propriam infinite distribuunt. Omnia enim individua disgregativa sunt et divisiva. Species vero et genera collectiva, species quidem individuorum collectiva atque adunativa. Specierum vero genera, ut ita dicendum sit, genus quidem species distribuunt, et species ab individuis in multitudinem deducuntur: rursus autem genus quidem multas species colligit. Species autem singularem particularemque multitudinem ad singularitatis deducit unitatem, igitur plus genus adunativum est quam species. Species namque sola individua colligit. Genus vero tam species quam ipsarum quoque specierum individuas contrahit singularesque personas, sed in hoc convenienti utitur exemplo dicens, participatione speciei, id est hominis Cato, Plato, Cicero pluresque reliqui homines: unus, id est millia hominum in eo quod sunt homines, unus homo est. At vero est unus homo, qui specialis est, si ad hominum multitudinem qui sub ipso sunt consideretur, plures fiunt, ita et plures homines in speciali homine unus est. Et specialis, unus est in pluribus infinitus. Sic igitur quod singulare quidem est divisivum est, quod commune vero quoniam multorum unum est, ut genus ac species, collectivum atque adunativum.
Assignato autem genere, specie quid sit utrumque, et genere quidem uno existente, speciebus vero pluribus: semper enim divisio generis in species plures est, genus quidem semper de speciebus praedicatur, et omnia superiora de inferioribus, species autem neque de proximo sibi genere, neque de superioribus, neque enim convertitur. Oportet enim aut aequa de aequis praedicari, ut hinnibile de equo, aut majora de minoribus, ut animal de homine, minora vero de majoribus, minime: nec enim animal dicis esse hominem, quemadmodum dicis hominem animal, de quibus autem species praedicatur, de his necessario et speciei genus praedicatur et generis genus, usque ad generalissimum. Si enim verum est dicere: Socratem hominem, hominem autem animal, animal vero substantiam, verum est Socratem animal dicere atque substantiam: semper igitur cum superiora de inferioribus praedicentur, species quidem de individuo praedicabitur, genus autem et de specie et de individuo; generalissimum autem et de genere, et de generibus, si plura sunt media et subalterna, et de specie, et de individuo: dicitur enim generalissimum quidem de omnibus sub se positis generibus et speciebus et individuis; genus autem quod ante specialissimum est, de omnibus specialissimis et de individuis, solum autem species de omnibus individuis, individuum autem praedicatur de uno solo particulari. Individuum autem dicitur Socrates, et hoc album, et hic veniens Sophronisci, filius, si solus sit ei Socrates filius.
Breviter quaecunque superius dicta sunt commemorat hoc modo: Cum, inquit, assignaverimus quid sit genus, et quid species: cumque suis etiam ea diffinitionibus comprehenderimus docuerimusque genus semper in plurimas species solvi, illud, inquit, adjungimus, quoniam omnia superiora de inferioribus praedicantur, inferiora de superioribus minime. Et ea quae sunt utilia de praedicationis modo rite pertractat. Ostendit autem unum genus in plurimas species solvi semper assignata generis diffinitione. Quod enim de pluribus rebus specie differentibus in eo quod quid sit praedicaretur, esse diffinivit genus. Nihil autem sunt plurimae res specie differentes, nisi plurimae species; de quibus autem praedicatur genus, in ea ipsa dissolvitur. Ostensum est igitur ex diffinitionis assignatione, unius generis semper esse species plures, quae cum ita sint, genus quidem de specie praedicatur, species vero de individuis, omniaque superiora de inferioribus, inferiora de superioribus nullo modo. Id quare eveniat paucis absolvam. Quae superiora sunt, substantialia ea genera esse praediximus: qua vero genera sunt, ampliora sunt quam unaquaeque species. Neque enim in plurima divideretur genus, nisi ab unaquaque specie majus existeret. Id cum ita sit, nomen generis toti convenit speciei: non enim coaequatur solum speciei generis magnitudo, verumetiam speciem ipsam supervadit. Idcirco igitur omnis homo animal est, quoniam intra animalis vocabulum et homo et caetera animalia continentur. At vero nullus dixerit, omne animal homo est; non enim pervenit ad totum animal hominis nomen, quia cum sit minus, nullo modo generis vocabulo coaequatur. Itaque quae majora sunt de minoribus praedicantur, quae vero minora sunt, non convertuntur ut de majoribus praedicentur. At vero si qua sint aequalia, ea secundum naturae parilitatem converti necesse est, ut hinnibile atque equus, quoniam ita sibimet coaequantur, ut neque equus sit nisi hinnibile, neque quid sit hinnibile, nisi equus. Fit ergo ut omne hinnibile equus sit, et omnis equus hinnibile, quae cum ita sint ea quae superiora sunt non modo de sibi proximis inferioribus praedicantur, verumetiam de inferiorum inferioribus: nam si illud recipitur, ut ea quae superiora sunt de inferioribus praedicentur, inferiorum inferiora superioribus multo magis inferiora sunt, velut substantia praedicatur de animali quod est inferius; sed animali inferius est homo, praedicatur igitur etiam substantia de homine. Rursus Socrates inferius est homine, praedicabitur igitur substantia de Socrate. Itaque species quidem de individuis praedicantur: genera vero et de speciebus et de individuis, quod converti non potest: nam neque individua de speciebus, et de generibus praedicantur, nec species de generibus. Itaque fit ut genus quidem generalissimum de omnibus subalternis generibus praedicari, et de speciebus et de individuis possit, de ipso vero nihil. Ultimum vero genus id autem est quod ante specialissimas species collocatur sine medio, et de solis speciebus specialissimis dici potest et de earum individuis: species vero de individuis ut dictum est, individua enim de singulis praedicantur, ut Socrates et Plato, eaque maxime sunt individua, quae sub ostensione, indicationeque digiti cadunt, ut hoc scamnum, et hic veniens, eaque quae ex aliqua proprietate accidentium designantur nota, ut si quis Socratem significatione velit ostendere, non dicat Socrates, ne sit alius qui forte hoc nomine nuncupetur, sed dicat Sophronisci filius, si unicus Sophronisci fuerit: individua enim maxime ostendi queunt, si vel tacito nomine, sensui ipsi oculorum digito, tactuve monstrentur, vel ex aliquo proprio nomine, si solus illud adeptus est nomen: vel si ex parentibus, si illorum est unicus filius, vel si ex quolibet alio accidenti singularitas demonstratur, eo quod accidentia ad unam se praedicationem habeant, ejusque vel praedicatio vel dictio non transeat ad alterum, sicut generis quod ad species, specierum vero ad individua.
Individua autem dicuntur hujusmodi, quoniam ex proprietatibus consistit unumquodque eorum, quarum collectio nunquam in alio quolibet eadem erit. Socratis enim proprietates nunquam in aliquo quolibet erunt particularium eaedem. Hae vero quae sunt hominis proprietates: dico autem ejus qui est communis, erunt eaedem pluribus, magis autem in omnibus particularibus hominibus in eo quod homines sunt.
Quoniam superius individuum appellavit, hujus nominis rationem conatur ostendere: ea namque sola dividuntur quae pluribus communia sunt: in his enim unumquodque dividitur, quorum est commune, quorumque naturam ac similationem continet. Illa vero in quibus commune dividitur, communi natura participant, proprietasque communis rei his quibus communis est convenit. At vero proprietas individuorum nulli communis est. Socratis enim proprietas, si fuit calvus, simus, propensa alvo, caeterisque corporis lineamentis, aut morum institutione, aut forma vocis non conveniebat in alterum: hae enim proprietates, quae ex accidentibus ei obvenerant, et ejus formam figuramque conjunxerant, in nullum alium conveniebant. Cujus vero proprietates in nullum alium conveniunt, proprietates ejus nulli poterant esse communes. Cujus autem proprietas nulli communis est, nihil est quod ejus proprietatem participet. Quod vero tale est ut proprietatem ejus nullus participet dividi in ea quae non participat non potest: recte igitur haec quorum proprietates in alium non conveniunt, individua nuncupantur. At vero hominis proprietas, id est specialis convenit in Socratem et Platonem et in caeteros, quorum proprietates ex accidentibus venientes, in quemlibet alium singularem nulla ratione conveniunt.
Continetur igitur individuum quidem sub specie, species autem sub genere. Totum enim quidem est genus, individuum autem pars, species vero totum et pars: sed pars quidem alterius, totum vero non alterius sed in aliis. In partibus enim totum est. De genere quidem et specie, et quid sit generalissimum, et quid specialissimum, et quae genera, et species eadem sunt, et quae individua, et quot modis genus et species dicatur, sufficienter dictum est.
Retractat omnia breviter quae supra latius absolvit dicens individuum a specie contineri, species vero ipsas a genere, hujusque causam reddens ait: Omne genus totum est, individuum vero pars. Genus enim in eo quod totum est, continet totum, et si species esse potest: totum enim non ut genus est species, sed ut ea quae supponitur generi. Genus igitur in eo quod genus est, totum est speciebus: semper enim continet eas. At vero individuum semper est pars, nunquam enim ipsum aliquid sua proprietate concludit. Species vero, et pars et totum est, pars quidem generis, totum vero individuis. Et cum pars est ad singularitatem refertur, cum totum ad pluralitatem. Quoniam enim, unum genus pluribus speciebus superest, una quaelibet species pars est generis, id est unius. Quoniam autem species pluribus individuis praeest, non est uni individuo totum, sed plurimis. Idcirco enim totum dicitur, quia plura continet et coercet. Nam ut pars sit aliquid, unum ipsum unius pars esse poterit: ut vero totum sit, unum ipsum unius totum esse non poterit. Idcirco alterius quidem pars est species, aliis vero totum; sed de genere quidem et specie dictum est, et quid sit generalissimum genus: quoniam id cui nullum aliud superponitur genus, et quid specialissima species: quoniam ea cui species nulla supponitur, et quae genera eaedem sunt et species, scilicet subalterna quibus aliquid supraponitur, aliquid vero supponitur; quae etiam individua, ea scilicet quorum proprietates alteri nequeunt convenire, et quot modis genus et species dicitur. Genus quidem aut in multitudine, aut in procreatione, aut in participatione substantiae consistit, species autem ex figura, aut ex generis suppositione, ut sufficienter dictum est. Quibus absolutis, modum voluminis terminabo, ut quarti area libri differentiae reservetur.
LIBER QUARTUS.
De differentia disputanti non aeque illud debet occurrere, quod in generis specieique tractatu de collocationis ordine quaerebatur. Illic enim meminimus inquisitum, cur esset omnibus praepositum genus, ut id primum ad disputationem veniret, cur post genus species esset injecta; nunc vero supervacuum est dicere cur post speciem differentia sumpta sit, cum illud jam fuerit inquisitum cur non ante speciem collocata sit. Quod si mirum videbatur speciem differentiae in disputationis loco fuisse praepositam, eo quod differentia continentior ac magis amplior esset specie, quid est quod possit quisque mirari, si eamdem differentiam ante proprium atque accidens collocaverit. Cum proprium unius semper sit speciei, ut posterius demonstrabitur, accidens vero exteriorem quamdam ostendat naturam, nec omnino in substantia praedicetur, differentia vero utrumque contineat, et de pluribus speciebus et in substantia praedicetur. Sed haec hactenus, nunc ad ipsa Porphyrii verba redeamus.
DE DIFFERENTIA.
Differentia vero communiter, proprie, et magis proprie dicitur. Communiter quidem differre alterum ab altero dicitur, quoniam alteritate quadam differt quocunque modo, vel a seipso vel ab alio: differt enim Socrates a Platone alteritate quadam, et ipse a se puero jam vir factus, et a se faciente aliquid cum quiescit, et semper in aliquo modo habendi se alteritatibus spectatur. Proprie autem differre alterum ab altero dicitur, quando inseparabili accidente alterum ab altero differt. Inseparabile vero accidens est, ut nasi curvitas, caesitas oculorum, et cicatrix cum ex vulnere occalluerit. Magis autem proprie alterum differre ab altero dicitur, quando specifica differentia differt, quemadmodum homo ab equo specifica differentia differt rationali qualitate.
Tribus modis aliud ab alio distare praediximus, genere, specie, numero, in quibus omnibus aut secundum substantiales quasdam differentias alia res distat ab alia, aut secundum accidens. Nam quae genere vel specie distant, substantialibus quibusdam differentiis disgregata sunt, idcirco quoniam genera et species quibusdam differentiis substantialibus informantur. Nam cum homo ab arbore genere distet, animalis sensibilis qualitas in eo differentiam facit. Addita enim sensibilis qualitas animato, animal facit: eidem detracta facit inanimatum atque insensibile, quae virgulta sunt; igitur homo atque arbor genere differunt: utraque enim sub animalis genere poni non possunt, nam differentia sensibili secundum genus discrepant, quae unius ex propositis tantum genus, id est hominis informat, ut dictum est. Illa vero quae specie distant manifestum est, quod ipsa quoque differentiis substantialibus discrepant, ut homo atque equus differentiis substantialibus rationalitate atque irrationalitate distant. Ea vero quae individua sunt, et solo numero discrepant, solis accidentibus distant, haec autem sunt vel separabilia vel inseparabilia. Separabilia quidem, ut moveri, dormire; distat enim alius ab alio quod ille somno prematur, hic vigilet. Distat item inseparabilibus accidentibus, quod hic staturae sit longioris, hic minime. Quae cum ita sint, internarium numerum has differentiarum diversitates Porphyrius colligit, hisque ipse nomina quibus post utatur, apponit, dicens: Omnis differentia vel communiter vel propria, vel magis propria nuncupatur. Communiter quidem eam differentiam sumens quae quodlibet accidens monstraret, quae in quadam alteritate consistit, ut si Plato a Socrate differat quod ille sedeat hic ambulet, vel quod ille senex, hic vero sit juvenis; a seipso etiam sane aliquis differre potest, ut si nunc quidem faciat aliquid cum ante quieverit, vel si nunc adolescens jam factus sit, cum prius tenera vixisset infantia. Communes autem differentiae nuncupatae sunt, quoniam nullius propriae esse possunt differentiae, et quae separabilia accidentia sola significant. Nam et stare et sedere et facere aliquid ac non facere, multorum atque adeo omnium sunt, et separabilia esse accidentia manifestum est. Quibus si qua differunt, communibus differentiis distare dicuntur. Praeterea puerum esse atque adolescentem vel senem, ea quoque veraciter separabilia sunt accidentia. Nam ex pueritia ad adolescentiam, atque hinc ad senectutem, ab hac denique ad decrepitam usque aetatem, naturae ipsius necessitate progredimur. Illud forsitan sit dubitabile de uniuscujusque forma corporis, an ullo modo separari queat. Sed ea quoque est separabilis forma, nullius enim diuturna ac stabilis forma perdurat. Idcirco nec peregrinus pater relictum domi puerum, si adolescentem redux viderit, potest agnoscere: forma enim semper quae ante fuerat, permutatur, atque ipsa alteritas qua distamus ab altera semper diversa est. Constat igitur hanc communem differentiam separabilibus maxime accidentibus applicari, propria vero est quae inseparabilia significat accidentia. Ea hujusmodi sunt ut si quis caesiis nascatur oculis, si quis incurvo naso: dum enim adest nasus atque oculi, ille caesius, ille semper erit incurvus, atque hoc per naturam. Sunt vero alia quae per accidens corporibus fiunt, ut si cui vulnus inflictum cicatrice fuerit obductum, hoc si occalluerit propriam differentiam facit: distabit enim alter ab altero quod hic cicatricem habeat, ille vero minime, postremoque in his omnibus vel separabilibus accidentibus vel inseparabilibus, alia sunt naturaliter accidentia, alia extrinsecus. Naturaliter quidem ut pueritia vel juventus et totius conformatio corporis. Sicque caesii oculi, et curvitas nasi, et superiora quidem exempla separabilis accidentis per naturam sunt, posteriora vero inseparabilis accidentis. Item extrinsecus vel ambulare, vel currere: id enim non natura, sed sola affert voluntas. Natura vero tantum posse dedit non etiam facere, atque haec sunt separabiles accidentis extrinsecus venientis exempla. Illa vero inseparabilis accidentis extrinsecus, ut si qua cicatrix obducta vulneri occalluerit. Magis propriae autem differentiae praedicantur, quae non accidens, sed substantiam formant, ut hominis rationabilitas: differt enim homo a caeteris quod rationalis est vel quod mortalis. Hae sunt igitur magis propriae, quae monstrant uniuscujusque substantiam. Nam si illae quidem idcirco communes dicuntur, quia separabiles atque omnium sunt, aliae autem propriae, quoniam separari non possunt, quamvis sint in accidentium numero, illae jure magis propriae praedicantur, quae non modo a subjecto separari non possunt, verum etiam subjectis ipsis speciem substantiamque perficiunt. Ex his igitur tribus differentiarum diversitatibus, id est communibus, propriis, et magis propriis fiunt secundum genus, vel speciem, vel numerum discrepantiae. Nam ex communibus, et propriis secundum numerum distantiae nascuntur: ex magis propriis vero secundum genus ac speciem.
Universaliter ergo omnis differentia alteratum facit cuilibet adveniens, sed ea quae est communiter et proprie, alteratum facit: illa autem quae est magis proprie, aliud. Differentiarum enim, aliae quidem alteratum faciunt, aliae vero aliud. Illae igitur quae faciunt aliud, specificae vocantur, illae vero quae alteratum, simpliciter differentiae: animali enim rationalis differentia adveniens aliud facit, et speciem animalis facit. Illa vero quae est movendi, alteratum facit a quiescente. Quare haec quidem aliud, illa vero alteratum solum facit.
Omnis differentia alterius ab altero distantiam facit. Sed haec quae facit alteratum, vel est communis vel continens vel cum quodam proprio et magis proprio differentiarum modo, quare quidquid qualibet ratione ab alio diversum est, alteratum esse dicitur. Si vero accesserit illi diversitati, ut etiam specifica quadam differentia sit diversum, non alteratum solum, verum etiam aliud esse praedicatur. Alteratio igitur continens est, aliud vero intra alterationis spatium continetur; igitur omne quod aliud est, alteratum est, sed non omne quod alteratum est, aliud dici potest. Itaque si accidentibus aliquibus fuerit facta diversitas, alteratum quidem effectum est. Quoniam quidem quolibet modo, vel ex quibuslibet differentiis considerata diversitas alterationem facit intelligi, aliud vero non fit, nisi substantiali differentia alterum ab altero fuerit dissociatum. Itaque communes et propriae differentiae, quoniam accidentium (ut dictum est) sunt quae solum efficiunt alteratum, aliud vero minime: magis autem propriae, quoniam substantiam tenent et in subjecti forma praedicantur, non modo alteratum quod est commune, et substantiali et accidentali differentiae, sed etiam aliud faciunt, quod ea sola retinet differentia, quae substantiam continet formamque subjecti. Atque hae quidem differentiae quae faciunt aliud, specificae nuncupantur idcirco quod efficiunt speciem, quam, cum substantialibus differentiis informaverint, faciunt ab aliis ita esse diversam, ut non alterum solum sit, verum etiam tota aliud esse praedicetur. Itaque fit hujusmodi divisio: differentiarum aliae alteratum faciunt, aliae vero aliud, et illae quidem quae faciunt alteratum, simpliciter puroque nomine differentiae nuncupantur, illae vero quae aliud, specificae differentiae praedicantur. Atque ut planius liqueat quid sit alteratum, et quid aliud, tali describuntur termino vel declarantur exemplo: aliud est quod tota speciei ratione diversum est, ut equus ab homine, quoniam rationalis differentia animali adveniens hominem facit, aliudque eum quam equum esse constituit. Item si unus homo sedeat, alter assistat, non efficietur homo diversus ab homine, sed eos alteratio sola disjungit, ut eum qui assistit ab eo qui sedet alteratum faciat. Itemque si ille sit nigris oculis, iste caesiis, nihil, quantum ad formam humanitatis attinet, permutatum est, ita secundum has differentias alteratio sola consistit: at si equus quidem jaceat, homo vero ambulet, et aliud est equus ab homine et alteratum, dupliciter quidem alteratum, semel vero aliud. Alteratum est, quod omnino specie diversum est, et est aliud. Omne enim aliud, ut dictum est, etiam alteratum est, vel quod accidentibus distat, quod ille jaceat hic ambulet. Semel vero est aliud, quod rationabili atque irrationabili differentiis segregatur, quae specificae sunt, et substantiales dicuntur. Est igitur alteratum, quod ab aliquo qualibet ratione diversum est.
Secundum igitur aliud facientes differentias et divisiones fiunt a generibus in species, et diffinitiones assignantur, quae sunt ex genere, et hujusmodi differentiis: secundum autem eas quae solum alteratum faciunt, alterationes solum consistunt, et aliquo modo se habentis permutationes.
Quoniam in principio hujus operis generis, specieique differentiae, proprii et accidentis notitiam ad divisionem atque diffinitionem utilem esse praedixit, idcirco nunc differentiarum ipsarum facta divisione easdem partitur et segregat, quaenam differentiae, divisionibus ac diffinitionibus accommodentur, quae vero minime. Quoniam igitur divisio generis ita in species facienda est, ut illae a se species omni ratione substantiae diversae sint, idcirco non probat esse assumendas eas ad divisionem differentias, quae vel separabilis, vel inseparabilis accidentis significationem tenent, vel eas differentias quae solum faciunt alteratum, aliud vero perficere et informare non possunt. Inutiles enim sunt ad divisionem hae differentiae quae faciunt alteratum. Segregandae igitur sunt communes et propriae a generis divisione, illae assumendae tantum quae sunt magis propriae. Nam illae faciunt aliud, quod generis divisio videtur exposcere. Ad diffinitionem quoque eaedem magis propriae plurimum valerent. Communes et propriae, velut inutiles segregantur: communes enim et propriae, quoniam accidens diversi generis ferunt, nihil substantiae ratione conformant, diffinitio vero omnis substantiam conatur ostendere. Specificae vero differentiae illae sunt quae, ut superius dictum est, speciem informant substantiamque perficiunt, hae sunt magis propriae. Eaedem igitur sicut in divisionem generis, ita etiam in diffinitionem specierum assumuntur, nunc divisivae, ad partitionem generis accommodantur. Ita igitur cum divisivae sint generis aliud constituunt quam erat, in substantiae vero diffinitione speciei informationem faciunt: cumque magis propriae et aliud faciant et specificae sint, eo quod aliud faciunt, divisionibus aptae sunt: hae vero, qua speciem informant diffinitionibus accommodatae sunt. Communes autem et propriae quoniam neque aliud faciunt, sed alteratum, neque omnino substantiam monstrant, aeque a divisione ut a diffinitione disjunctae sunt.
A superioribus rursus inchoanti dicendum est, differentiarum alias quidem esse separabiles, alias vero inseparabiles. Moveri enim et quiescere, et sanum esse, et aegrum, et quaecunque his proxima sunt, separabilia sunt. At vero aquilum esse, vel simum, vel rationale, vel irrationale, inseparabilia sunt. Inseparabilium autem, aliae quidem sunt per se, aliae vero per accidens: nam rationale per se inest homini et mortale, et disciplinae esse susceptibile. At vero aquilum esse vel simum, per accidens et non per se.
Superius differentias triplici divisione partitus est dicens, aut communes esse, aut proprias, aut magis proprias, dehinc easdem alia divisione in duas secuit partes, dicens has quidem aliud facere, illas vero alteratum. Nunc tertiam earumdem facit divisionem, dicens alias esse separabiles, posse autem de unoquoque cujus multae sunt differentiae, plurimas fieri divisiones, ut ex ipsa differentiarum natura manifestum est. Nam si omnis divisio differentiis distribuitur, quorum multae sunt differentiae, multas etiam divisiones esse necesse est. Fit autem ut animal dividatur hoc modo: Animalium alia quidem sunt rationalia, alia irrationalia. Item alia mortalia, alia immortalia. Item alia pedes habentia, alia minime. Rursus alia herbis vescentia, alia carnibus, alia seminibus. Ita nihil mirum videri debet si multiplex differentiae est facta partitio, ac primum quidem cum in ternarium differentiae numerum membra secuisset, communes, proprias, et magis proprias nuncupavit. Secunda vero divisio communes et proprias intra nomen alteratum facientis inclusit, magis proprias vero intra aliud facientis. Haec vero tertia divisio qua ait differentiarum alias esse separabiles, alias inseparabiles, unam quidem ex facientibus alteratum separabilibus differentiis adjungit, caeteras vero inter separabilis differentiae vocabulum claudit: unam enim ex alteratum facientibus, id est propria differentia, et reliqua quae aliud facere demonstrata est, id est magis propria, inseparabiles differentiae esse dicuntur, quarum ita subdivisio fit: inseparabilium differentiarum aliae sunt per se, aliae per accidens: per se quidem, magis propriae; secundum accidens vero, propriae: per se autem aliquid inesse dicitur, quod alicujus substantiam informat. Si enim idcirco quaelibet species est, quoniam substantiali differentia constituitur, illa differentia per se subjecto adest, neque per accidens, aut per quodlibet aliud medium, sicut per ardorem solis adhaeret nigredo faciei hominis, sed sui praesentia speciem quam tuetur informat, ut hominem rationalitas: homini enim hujusmodi differentia per se inest, idcirco homo est, quia rationabilitas adest, quae si discesserit, species hominis non manebit, et has quidem quae substantiales sunt inseparabiles esse nullus ignorat. Separari enim a subjecto non poterunt, nisi interempta sit natura subjecti. Secundum accidens vero quae inseparabiles differentiae sunt, hae quae propriae nuncupantur, ut aquilum esse, vel simum, quae idcirco per accidens nuncupantur, quoniam jam constitutae speciei extrinsecus accidunt, nihil subjecti substantiae accommodantes.
Illae igitur quae per se sunt, in ratione substantiae accipiuntur, et faciunt aliud: illae vero quae secundum accidens, nec in substantiae ratione accipiuntur, nec faciunt aliud, sed alteratum. Et illae quidem quae per se sunt, non suscipiunt magis et minus: illae vero quae per accidens, etsi inseparabiles sint, intensionem accipiunt et remissionem: nam neque genus magis et minus praedicatur de eo cujus est genus, neque generis differentiae, secundum quas dividitur: ipsae enim sunt quae uniuscujusque rationem complent; esse autem unicuique unum et idem, nec intensionem nec remissionem suscipiens est, aquilum autem vel simum esse, vel coloratum aliquo modo, et intenditur et remittitur.
Differentiis rite partitis earum inter se distantiam monstrat Porphyrius, atque unam quidem repetit quam superius dixit. Cum enim tres esse dixisset differentias communes, proprias, et magis proprias, alteratum facere dixit proprias, sicut et communes, aliud vero minime, sed hoc solis magis propriis reservavit, nunc igitur idem repetit dicens: Quoniam inseparabiles differentiae quae substantiam monstrant, id est quae per se subjectis speciebus insunt easque perficiunt, aliud faciunt: illae vero quae sunt propriae, id est secundum accidens inseparabiles differentiae, neque in substantia sunt, neque aliud faciunt, sed tantum, ut superius dictum est, alteratum. Item alia distantia est earum differentiarum quae secundum substantiam sunt, ab his quae accidens: quoniam quae substantiam monstrant, intendi aut remitti non possunt, quae vero secundum accidens et intensione crescunt, et remissione decrescunt: id autem probatur hoc modo, unicuique rei esse suum neque crescere neque diminui potest, nam qui homo est humanitatis suae nec crementa potest, nec decrementa suscipere. Nam neque ipse plus a se aut minus hodie vel quolibet alio tempore homo esse potest, nec homo rursus ab alio homine plus homo potest esse vel animal. Utrique enim aequaliter animalia, aequaliter homines esse dicuntur. Quod si unicuique esse suum nec cremento ampliari potest, nec imminutione decrescere, quod per id facile monstrari potest: quoniam quae genera sunt vel species, nulla intensione vel remissione variantur, non est dubium quin differentiae quoque, quae uniuscujusque speciei substantiam informant, nec remissionis detrimenta suscipiant, nec intensionis augmenta. Itaque substantiales differentiae neque intensionem, neque remissionem suscipiunt, hujus causa haec est: Quoniam esse unicuique unum est, et idem est, et intensionem remissionemque non suscipit, hujus exemplum sit. Genus enim dici non potest plus minusve cuilibet esse genus, omnibus enim genus aequaliter superponitur. Differentiae quoque quae dividunt genus et informant speciem, quoniam speciei essentiam complent, nec intensionem recipiunt, nec remissionem. Quae vero secundum accidens differentiae sunt inseparabiles, ut simum esse, vel aquilinum, vel coloratum aliquo modo, et intensionem suscipiunt et remissionem. Fieri enim potest ut hic paulo sit nigrior, hic vero amplius simus sit, ille minus aquilus. At vero quod non omnes homines aequaliter rationales mortalesque sint, nec specierum, nec differentiarum natura videtur admittere.
Cum igitur tres species differentiae considerentur, et cum hae quidem sint separabiles, illae vero inseparabiles, et rursus inseparabilium, hae quidem sint per se, illae vero per accidens, et rursus earum quae per se sint differentiarum, aliae quidem sunt, secundum quas dividimus genera in species: aliae vero secundum quas ea quae divisa sunt specificantur, ut cum per se differentiae omnes hujusmodi animalis sint, animati et sensibilis, rationalis et irrationalis, mortalis et immortalis, ea quidem quae est animati et sensibilis differentia, constitutiva est animalis substantiae: est enim animal substantia animata sensibilis, ea vero quae est mortalis et immortalis differentia, itemque rationalis et irrationalis, divisivae sunt animalis differentiae, per eas enim genera in species dividimus.
Fit nunc differentiarum plena et suprema divisio, quae est hujusmodi: differentiarum aliae sunt separabiles, aliae inseparabiles, inseparabilium aliae sunt secundum accidens, aliae substantiales. Substantialium aliae sunt divisivae generis, aliae constitutivae specierum. Quod vero ait: Cum igitur tres species differentiae considerentur, ad hoc retulit, quod in prima differentiarum divisione, partim eas communes dicit esse, partim proprias, partim magis proprias dixit, quas rursus tres differentias, alias separabiles esse monstravit, alias inseparabiles. Separabiles quidem communes, inseparabiles vero proprias, ac magis proprias. Inseparabilium vero fecit divisionem dicens, alias esse secundum accidens, alias secundum substantiam considerari, et illas esse secundum accidens, quae propriae nuncupantur: magis proprias vero secundum substantiam considerari. Earum vero quae secundum substantiam sunt, subdivisionem facit, quod aliae earum genus dividant, aliae speciem informent. Ad cujus rei facilem cognitionem, illa tertii libri specierum generumque dispositio transcribatur, sitque primum substantia, sub hac corporeum atque incorporeum, sub corpore animatum atque inanimatum, sub animato sensibile atque insensibile, sub quo animal, sub animali rationale atque irrationale, sub rationali mortale atque immortale, et sub mortali species hominis, quae solis deinceps individuis praeponatur. In hac igitur divisione, omnes hae differentiae specificae nuncupantur, generum enim specierumque differentiae sunt: sed generum quidem divisivae, specierum autem constitutivae, id autem probatur hoc modo: substantiam quippe corporei atque incorporei differentiae partiuntur, corporeum vero animati atque inanimati, animatum sensibilis atque insensibilis partiuntur. Ita igitur genera substantiales differentiae partiuntur, et dicuntur generum divisivae. At vero si eaedem differentiae quae a genere descendentes genus dividunt, colligantur, et ad unum ad quod possunt jungi copulentur, species informantur: nam cum animal substantiae sit species (omnia enim superiora de inferioribus praedicantur, et quidquid inferius fuerit, species erit etiam superioris), animatum tamen atque sensibile quae sunt ejusdem differentiae, si referantur ad genera divisivae sunt, si ad speciem, constitutivae fiunt animalis, ejusque substantiam formant atque constituunt, diffinitionemque conformant, ut sit animal substantia animata sensibilis. Substantia quidem est genus, animatum vero atque sensibile divisivae ejusdem differentiae, constitutivae animalis. Item animal rationabilitas atque irrationabilitas, mortalitas atque immortalitas dividit, sed juncta rationalitas atque mortalitas, quae animalis divisiva fuerant, fiunt hominis constitutivae, ejusque perficiunt speciem, atque omnem ejus rationem diffinitionis informant atque perficiunt. At si irrationabilitas cum mortalitate jungatur, fiet equus atque quodlibet animal, quod ratione non utitur. Rationabilitas vero atque immortalitas copulatae substantiam Dei informant. Ita igitur eaedem differentiae cum referuntur ad genera, divisivae generum fiunt. Si vero ad inferiores species considerentur, informant species, earumque substantiam convenienti copulatione constituunt. In hoc quaesitum est, quemadmodum dicerentur esse hae differentiae specierum constitutivae, cum irrationabilis differentia atque immortalis nullam speciem videantur efficere. Respondemus primum quidem placere Aristoteli, coelestia corpora animata non esse. Quod vero animatum non sit, animal esse non posse: quod vero non sit animal, nec rationale esse concedi, sed eadem corpora propter simplicitatem et perpetuitatem motus aeterna esse confirmat. Est igitur aliquid quod ex duabus his differentiis conficiatur, irrationabili scilicet atque immortali. Quod si magis concedendum Platoni est, et coelestia corpora animata esse credendum, nullum quidem his differentiis potest esse subjectum. Quidquid enim irrationabile est corruptioni subjacens et generationi, immortale esse non poterit. Sed tamen hae differentiae, quoniam in substantialium differentiarum numero sunt, si jungi ullo modo potuissent, earum naturam et speciem quoque possent efficere: atque ut intelligatur quae sit haec potentia efficiendae substantiae specieique formandae, respiciamus ad proprias atque communes, quae tametsi jungantur, speciem substantiamque nulla ratione constituunt. Si quis enim loquatur ambulans, quae sunt duae communes differentiae, vel si longus ac albus, num idcirco eisdem ejus substantia constituitur? minime. Cur? Quia non ejusdem sunt generis, quae alicujus possunt constituere et conformare substantiam: ita igitur hae, id est irrationale atque immortale, etiamsi subjectum aliquod substantiae habere non possunt, possent tamen substantiam efficere, si ullo modo jungi copularique potuissent. Praeterea irrationale junctum cum mortali substantiam pecudis facit. Est igitur constitutiva irrationalis differentia. Item immortale atque rationale conjuncta, efficiunt Deum. Est igitur immortale quod speciem format. Quod si inter se jungi nequeunt, non idcirco quod in natura eorum est, abrogatur.
Sed hae quidem quae divisivae sunt differentiae generum, completivae fiunt et constitutivae specierum: dividitur enim animal rationali et irrationali differentia, et rursus mortali et immortali differentia; sed eae quae sunt rationalis differentiae et mortalis, constitutivae sunt hominis, rationalis vero et immortalis, Dei: illae vero quae sunt irrationalis et mortalis, irrationabilium animalium. Sic et suprema substantia, cum divisiva sit animati et inanimati differentia, sensibili et insensibili, animata et sensibilis congregatae ad substantiam, animal perfecerunt, animata vero et insensibilis perfecerunt plantam.
Geminum differentiarum usum esse demonstrat, unum quidem quo genera dividuntur, alium quo species informantur: neque enim hoc solum differentiae faciunt, ut genera partiantur, verumetiam dum genera dividunt, species in quas genera deducuntur efficiunt. Itaque quae divisae sunt generum, fiunt constitutivae specierum, hujusque illud exemplum est, quod ipse subjecit: animalis quippe differentiae sunt divisivae, rationale atque irrationale, mortale atque immortale, his enim praedicatio dividitur animalis. Omne enim quod animal est, aut rationale, aut irrationale, aut mortale, aut immortale est. Sed istae differentiae quae dividunt genus quod est animal, speciei substantiam formamque constituunt. Nam cum sit homo animal, efficitur rationali mortalique differentiis, quae dudum animal partiebantur. Item cum sit equus animal, irrationali mortalique differentiis constituitur, quae dudum animal dividebant. Deus autem cum sit animal, ut de sole dicamus, rationali immortalique efficitur differentiis, quas dividere genus habita partitio paulo monstravit. Sed hic (ut diximus) Deum corporeum intelligi oportet, ut solem et coelum caeteraque hujusmodi, quae cum animata et rationabilia Plato esse confirmat, tum in deorum vocabulum antiquitatis veneratione probantur assumpta, de primo quoque genere, id est substantia demonstrantur venire differentiae. Nam cum ejus divisivae sint differentiae animatum atque inanimatum, sensibile atque insensibile, junctae differentiae sensibilis atque animati efficiunt substantiam animatam atque sensibilem, quod est animal. Jure igitur dictum est quae divisivae sunt differentiae generum, easdem constitutivas esse specierum.
Quoniam ergo eaedem aliquo modo acceptae fiunt constitutivae, aliquo modo autem divisivae, omnes specificae dicuntur: et his maxime opus est ad divisiones generum et diffinitiones specierum, sed non his quae secundum accidens inseparabiles, nec magis his, quae sunt separabiles.
Omnes a genere differentias procedentes genus ipsum a quo procedunt, dividere nullus ignorat. Ipsae autem quae dividunt genus, si ad posteriores species applicentur, informant substantias earum, easque perficiunt. Eaedem igitur quae sunt constitutivae specierum, eaedem sunt divisibiles generum, alio tamen modo atque alio consideratae, ut si relatae quidem ad genus in contrariam divisionem spectentur, divisibiles generis inveniuntur. Si vero junctae aliquid efficere possunt, specierum constitutivae sunt. Quae cum ita sint, hae differentiae quae genus dividunt, rectissime divisivae nominantur: quae enim constituunt speciem specificae nuncupantur, sed constituunt speciem hae differentiae quae sunt generis divisivae. Igitur eaedem quae sunt specierum constitutivae, specificae nuncupantur: quare quae generum divisivae, et quae specierum constitutivae sunt, jure specificae nuncupantur. Has igitur in divisione generis et in diffinitione specierum accipi oportere, manifestum est: quoniam enim divisivae sunt, per eas dividi oportet genus: quoniam autem constitutivae, per eas species diffiniri, quibus enim unumquodque constituitur, hisdem etiam diffinitur. Constituitur autem species per differentias generis divisivas, quae sunt specificae. Jure igitur hae specificae solae, et in generis divisione, et in specierum diffinitione ponuntur, et de specificis quidem haec ratio est. De his autem quae vel separabilia, vel inseparabilia continent accidentia, nihil in generum divisione, vel in diffinitione specierum poterit assumi, idcirco quoniam quae divisibiles sunt, substantiam generis dividunt: et quae constitutivae sunt, substantiam speciei constituunt: quae vero sunt inseparabilia accidentia, nullius speciei substantiam informant; unde fit ut multo minus separabilia accidentia ad divisionem generum vel specierum diffinitiones accommodentur. Omnino enim dissimiles sunt substantialibus differentiis. Nam inseparabilia accidentia hoc fortasse habent commune cum specificis, hoc est cum substantialibus differentiis, quod aeque subjectum non relinquunt, sicut nec specificae differentiae. Separabilia autem accidentia, nec hoc quidem: separari enim possunt non tantum potestate et mentis ratiocinatione, sed actus etiam praesentia, et omnino veniendi vel discedendi varietatibus permutantur.
Quas etiam determinantes dicunt: Differentia est qua abundat species a genere. Homo enim ab animali plus habet rationale et mortale: animal enim ipsum nihil horum est, nam unde haberent species differentias? nec enim omnes oppositas habet, namque idem simul habebit oppositas, sed quemadmodum probant, potestate quidem habet omnes differentias sub se, actu vero nullam. Et sic nec ex his quae non sunt, aliquid fit, nec in eodem simul opposita erunt.
Specificas differentias diffinitione concludit, dicens substantiales differentias a quibusdam tali descriptionis ratione diffiniri. Differentia specifica est qua abundat species a genere, fit enim genus animal, species homo; habet igitur homo differentias in se, quae ipsum constituunt rationale atque mortale: omnis enim species constitutivas formae suae differentias in se retinet, nec praeter illas esse potest, quarum congregatione perfecta est. Si igitur animal quidem solum genus est, homo vero est animal rationale mortale, plus habet homo ab animali id quod rationale est atque mortale. Quo igitur abundat species a genere, id est quo superat genus, et quo plus habet a genere, hoc est specifica differentia? Sed huic diffinitioni quaedam quaestio videtur occurrere, habens principium ex duabus propositionibus per se notis: una quidem, quoniam duo contraria in eodem esse non possunt: alia vero, quoniam ex nihilo nihil fit. Nam neque contraria pati sese possunt, ut in eodem simul sint, nec aliquid ex nihilo fieri potest: omne enim quod fit, habet aliquid unde effici possit atque formari. Quae propositiones talem faciunt quaestionem: dictum est differentiam esse id qua plus habet species a genere. Quid igitur? dicendumne est, genus eas differentias, quas habet species non habere; et unde habebit species differentias quas genus non habet? nisi enim sit unde veniant, differentiae in speciem venire non possunt: quod si genus has differentias non habet, species autem habet, videntur ex nihilo differentiae in speciem convenisse, et factum esse aliquid ex nihilo, quod fieri non posse superius dicta propositio monstravit: quod si differentias omnes genus continet, differentiae autem in contraria dissolvuntur, fiet ut rationabilitatem atque irrationabilitatem, mortalitatem atque immortalitatem simul habeat animal, quod est genus, et erunt in eodem bina contraria, quod fieri non potest. Neque enim in corpore solet esse alia pars alba, alia nigra, ita fieri in genere potest: genus enim per se consideratum partes non habet, nisi ad species referatur: quidquid igitur habet, non partibus, sed tota sui magnitudine retinebit. Nec illud dubium est quin in partibus suis genus habeat contrarietates, ut animal in homine habet rationabilitatem, in bove vero contrarium. Sed nunc non de speciebus quaerimus de quibus constat quod dictum est, sed an ipsum per se genus eas differentias, quas habent species, habere possit, atque intra suae substantiae ambitum continere: hanc igitur quaestionem tali ratione dissolvimus: Potest quidlibet id quod est non esse, sed alio modo esse, alio vero non esse, ut Socrates cum stat, et sedet et non sedet, sedet quidem potestate, actu vero non sedet. Cum enim stat, manifestum est eum non agere sessionem, sed potius standi immobilitatem. Sed rursus cum stat, sedet, non quia jam sedet, sed quia sedere potest; ita actu quidem non sedet, potestate vero sedet. Et ovum animal est, et non est animal: non est quidem animal actu, adhuc namque ovum est, nec in animalis processit vivificationem, sed idem est tantum animal potestate: quia potest effici animal, cum formam ac speciem vivificationis acceperit. Ita igitur genus habet has differentias et non habet, non habet quidem actu, sed habet potestate. Si enim ipsum per se animal consideretur, differentias non habet. Si autem ad species reducatur, habere potest, sed distributim, atque ut ejus speciebus separatim nihil possit evenire contrarium. Ita ipsum genus si per se consideretur differentiis caret: quod si ad species referatur per distributas species, velut in partibus suis contraria retinebit, atque ita nec ex nihilo venerunt differentiae quas genus retinet potestate, nec utraque contraria in eodem sunt, cum contrarias differentias in eo quod dicitur genus, actu non habeat: impossibilitas enim ejus propositionis quae dicit contraria in eodem esse non posse, in eo consistit quod contraria actu in eodem esse non possunt. Nam potestate, et non actu duo contraria in eodem esse nihil impedit. Quae vero nos contraria diximus, Porphyrius opposita nuncupavit. Est enim genus contrarii oppositum: omnia enim contraria, si sibimetipsis considerentur, opposita sunt.
Definiunt autem et hoc modo: Differentia est quae de pluribus et differentibus specie in eo quod quale sit praedicatur: rationale enim et mortale de homine praedicatum in eo quod quale est homo dicitur, sed non in eo quod quid est: quidnam enim est homo interrogatis nobis, conveniens est dicere, animal: quale autem requisiti, rationale et mortale, convenienter assignabimus.
Tres sunt interrogationes ad quas genus, species, differentia, proprium, atque accidens respondetur, hae autem sunt: quid sit, quale sit, quomodo se habet. Nam si quis interroget quid est Socrates, respondere per genus ac speciem convenit aut animal, aut homo. Si quis quomodo se habeat Socrates interroget, jure accidens respondetur, id est aut sedet aut legit, et caetera. Si quis vero qualis sit Socrates interroget, aut differentia, aut proprium, aut accidens respondebitur, id est vel rationalis, vel risibilis, vel calvus. Sed in proprio quidem illa est observatio quod illud proprium dici potest, quod de una specie praedicatur: accidens vero tale est quod qualitatem designat quae non substantiam significat. Differentia vero talis est, quae substantiam demonstret. Interroganti igitur qualis unaquaeque res sit, si volumus reddere substantiae qualitatem differentiam praedicamus. Quae differentia nunquam de una tantum specie praedicatur, ut mortale vel rationale, sed de pluribus. Quod igitur de pluribus speciebus inter se differentibus praedicatur ad eam interrogationem, quae quale sit id de quo quaeritur interrogat, ea est differentia, cujus talem posuit diffinitionem: Differentia est quod de pluribus specie differentibus in eo quod quale quid sit praedicatur; cujus diffinitionis causam rationemque pertractans ait:
Rebus enim ex materia et forma constantibus, vel ad similitudinem proportionemque materiae et formae constitutionem habentibus, quemadmodum statua ex materia quidem est aerae, forma autem figura: sic et homo communis et specialis, ex materia quidem proportionabiliter consistit genere: ex forma autem differentia, totum autem hoc animal rationale mortale, homo est, quemadmodum statua.
Dixit superius differentias esse quae in qualitate speciei praedicarentur: nunc autem causas exsequitur, cur speciei qualitas differentia sit: Omnes, inquit, res vel ex materia formaque consistunt, vel ad similitudinem materiae atque formae substantiam sortiuntur. Ex materia quidem formaque subsistunt omnia quaecunque sunt corporalia. Nisi enim sit subjectum corpus quod suscipiat formam, nihil omnino esse potest. Si enim lapides non fuissent tanti, muri parietesque non essent. Si lignum non fuisset, omnino nec mensa quidem, quae ex ligni materia est, esse potuisset. Igitur supposita materia ac praejacente cum ipsam figura supervenerit, fit quaelibet illa res corporea ex materia formaque subsistens: ut Achillis statua ex aeris materia, et ex ipsius Achillis figura perficitur. Atque ea quidem quae corporea sunt, manifestum est ex materia formaque subsistere: ea vero quae sunt incorporalia, ad similitudinem materiae atque formae habent superpositas priores antiquioresque naturas, super quas differentiae venientes efficiunt aliquid, quod eodem modo sicut corpus, tanquam ex materia ac figura consistere videatur, ut in genere ac specie, additis generi differentiis species effecta est. Ut igitur est in Achillis statua, aes quidem materia est, forma vero Achillis qualitas, et quaedam figura, ex quibus efficitur Achillis statua, quae subjecta sensibus capitur: ita etiam in specie quae est homo, materia quidem ejus genus est quod est animal, cui superveniens qualitas rationalis, animal rationale, id est speciem facit. Igitur speciei materia quaedam est genus: forma vero, quasi qualitatis differentia. Quod est igitur in statua aes, hoc est in specie genus: quod in statua figura conformans, id in specie differentia. Quod in statua est ipsa statua, quae ex aere figuraque conformatur, id in specie est ipsa species, quae ex genere differentiaque conjungitur. Quod si materia quaedam speciei genus est, forma autem differentia: omnis vero forma qualitas est, jure omnis differentia qualitas appellatur. Quae cum ita sint, jure in eo quod quale sit interrogantibus respondetur.
Describunt autem hujusmodi differentias, et hoc modo: Differentia est quod est aptum natum dividere ea quae sub eodem genere sunt: rationale enim et irrationale, hominem et equum quae sub eodem genere sunt animali dividunt.
Haec quidem diffinitio cum sit usitata et ante oculos exposita: eam tamen exempli insuper luce reseravit. Omnes enim differentiae idcirco differentiae nuncupantur, quia species a se differre faciunt, quas unum genus includit, ut homo atque equus propriis discrepant differentiis: nam sicut homo animal est, ita etiam equus, ergo secundum genus nullo modo distant. Quae igitur secundum genus nullo modo discrepant, ea differentiis distribuuntur. Additum enim rationale quidem homini, irrationale vero equo, equus atque homo quae sub eodem fuerant genere, distribuuntur et discrepant, additis scilicet differentiis.
Assignant etiam hoc modo: differentia est, qua differunt a se singula, namque homo et equus secundum genus non differunt. Sumus enim animalia nos et irrationabilia, sed additum rationale disjunxit nos ab illis: rationales quoque sumus et nos et dii, sed mortale appositum disjunxit nos ab illis.
Vitiosa ratione et non sana quod vult explicat diffinitio quorumdam. Id enim dicit esse differentiam, qua unaquaeque res ab alia distat, in qua diffinitione nihil interest quod ita dixit, an ita concludat: Differentia est id quod est ipsa differentia; etenim differentiae nomine in ejusdem differentiae usus est diffinitione dicens: Differentia est qua differunt a se singula. Quod si adhuc differentia nescitur, nisi diffinitione clarescat, differre quoque quid sit quomodo possumus agnoscere? ita nihil amplius attulit ad agnitionem, qui differentiae nomine in ejusdem usus est diffinitione. Est autem communis et vaga nec includens substantiales differentias, sed quaslibet etiam accidentales hoc modo: Differentia est qua a se differunt singula; quae enim genere sunt eadem, differentia discrepant: ut cum homo atque equus idem sint in animalis genere, quoniam utraque sunt animalia, differunt tamen differentia rationali: et cum dii atque homines sub rationalitate sint positi, differunt tamen mortalitate. Rationabile igitur hominis ad equum differentia est, mortale hominis ad Deum, atque hoc quidem modo substantiales differentiae colliguntur. Quod si Socrates sedeat, Plato vero ambulet, erit differentia sessio vel ambulatio, quae substantialis non est. Namque istam quoque differentiam diffinitio videtur includere cum dicit, differentia est qua differunt a se singula; quomodocunque enim Socrates a Platone distiterit? nullo autem alio modo distare ab illo nisi accidentibus potest. Id erit differentia secundum superioris terminum diffinitionis, quam rem scilicet viderunt etiam hi qui diffinitionis hujus vagum communemque finem reprehendentes certae conclusionis terminum subjecerunt.
Interius autem perscrutantes differentiam dicunt, non quodlibet dividens ea quae sub eodem genere sunt esse differentiam, sed quod ad esse conducit, et quod est pars ejus, et quod est esse rei. Neque enim quod aptum natum est navigare, erit hominis differentia, etsi proprium sit hominis. Dicimus enim animalium haec quidem apta esse ad navigandum, illa vero minime, dividentes hominem ab aliis: sed aptum esse ad navigandum, non erit completivum substantiae, nec ejus pars, sed aptitudo quaedam solum. Idcirco quia non est talis differentia, quales sunt differentiae quae specificae dicuntur, erunt ergo specificae differentiae, quaecunque alteram faciunt speciem, et quaecunque in eo quod quid est esse rei accipiuntur. Ac de differentiis quidem ista sufficiant.
Sensus propositionis hujusmodi est: Quoniam superius dixit determinasse quosdam differentiam esse qua a se singula discreparent, ait alios diligentius de differentia perscrutantes, non fuisse arbitratos recte esse superius propositam diffinitionem. Neque enim omnia quaecunque sub eodem posita genere differre faciunt differentiae de quibus nunc tractatur, id est specificae nominari queunt. Plures enim sunt quae ita dividunt species sub uno genere positas, ut tamen eorum substantiam minime conforment: quia non videntur esse differentiae specificae, nisi illae tantum quae ad id quod est esse proficiunt, id est hae quae in diffinitionibus alicujus partes ponuntur: hae autem sunt, ut rationale hominis. Nam substantiam hominis conformat, et ad esse hominis proficit, et diffinitionis ejus pars est: ergo nisi ad id quod est esse conducit, et ejus quod est esse rei pars sit, specifica differentia nullo modo poterit nuncupari. Quid est autem esse rei nihil aliud nisi diffinitio. Unicuique enim rei interrogatae quid est, si quis quod est esse monstrare voluerit, diffinitionem dicit. Ergo si quid diffinitionis pars fuerit, ejus erit pars quae uniuscujusque rei quid esse sit designet. Diffinitio est quidem quae quid una quaeque res sit, ostendit ac profert, demonstraturque quod unicuique rei sit esse per diffinitionis assignationem. Illae vero differentiae quae non ad substantiam conducunt, sed quoddam extrinsecus accidens afferunt, specificae non dicuntur, licet sub eodem genere positas species faciant discrepare: ut si quis hominis atque equi hanc differentiam dicat aptum esse ad navigandum homo autem aptus est ad navigandum, equus vero minime: et cum sit equus atque homo sub eodem genere animalis, addita differentia, aptum esse ad navigandum, equum distinxit ab homine. Sed aptum esse ad navigandum non est hujusmodi, quod possit hominis formare substantiam sicut rationale, quae est substantialis qualitas, sed tantum quamdam quodammodo aptitudinem monstrat, et ad faciendum aliquid vel non faciendum opportunitatem, idcirco igitur specifica differentia non dicitur. Quo fit ut non omnis differentia quae sub eodem genere positas species distribuit, specifica esse possit, sed ea tantum quae ad substantiam speciei proficit, et quae in parte diffinitionis accipitur. Concludit igitur eas esse specificas differentias quae alteras a se species differre faciunt per distantias substantiales: nam si unicuique id est esse, quodcunque substantialiter fuere, quaecunque differentiae substantialiter diversae sunt, et illas species quibus adsunt omni substantia faciunt alias ac discrepantes, atque hae in diffinitionis parte sumuntur, nam si diffinitio substantiam monstrat, et substantiales differentiae species efficiunt, substantiales differentiae partes sunt diffinitionum.
DE PROPRIO. Proprium vero quadrifariam dividunt: nam et id quod soli alicui speciei accidit, et si non omni, proprium est: ut homini esse medicum vel geometram. Et quod omni accidit, et si non soli, quemadmodum homini esse bipedem. Et quod soli et omni et aliquando, ut homini in senectute canescere. Et quod soli et omni et semper, quemadmodum homini esse risibile: nam etsi non rideat semper, tamen risibilis dicitur, non quod semper rideat, sed quod semper aptus natus sit ad ridendum, hoc autem ei semper naturale est, ut et equo hinnibile. Haec autem nominantur vere propria, quoniam convertuntur: quidquid enim est equus hinnibile est, et quidquid hinnibile, equus.
Superius dictum est omnia propria ex accidentium genere descendere. Quidquid enim de aliquo praedicatur aut substantiam informat, aut secundum accidens inest. Nihil vero est quod cujuslibet rei substantiam monstret nisi genus, species, et differentia Genus quidem et differentia, speciei: species vero individuorum. Quidquid ergo reliquum est in accidentium numero ponitur. Sed quoniam ipsa accidentia habent inter se aliquam differentiam, idcirco alia quidem propria, alia priore atque antiquiore nomine accidentia nuncupantur, et de accidentibus paulo post. Nunc de propriis quae quadrifariam dividuntur, non tanquam genus aliquod proprium in quatuor species dividi secarique possit, sed hoc quod ait dividunt, ita intelligendum est tanquam si diceret nuncupant, id est proprium quadrifariam dicunt, cujus quadrifariae appellationis significationes enumerat, ut quae sit conveniens et congrua nuncupatio proprietatis ostendat. Dicit ergo quod proprium primo est, accidens quod ita uni speciei adest, ut tamen nullo modo coaequetur ei, sed infra subsistat ac maneat, ut hominis dicitur proprium medicum esse, idcirco quod nulli animalium inesse potest. Nec illud attendendum an hoc de omni homine praedicari possit, sed illud tantum quod de nullo alio nisi de homine dici potest, medicum esse. Et haec quidem significatio proprii dicitur esse soli, etiamsi non omni. Soli enim speciei, etiamsi non omni coaequatur, ut homini medicum esse, soli quidem inest homini, sed non omnibus hominibus ad scientiam adest. Aliud proprium est quod huic econtrario dicitur omni etiam non soli, quod hujusmodi est, ut omnem quidem speciem contineat eamque transcendat. Et quoniam quidem nihil est ex subjectis speciei quod illo proprio non utatur dicimus omni. Quoniam vero transcendit in alias, dicimus non soli, hoc hujusmodi est quale homini esse bipedem. Proprium enim est hominis esse bipedem. Omnis enim homo bipes est etiamsi non solus, aves enim et bipedes sunt. Geminae igitur significationes proprii quae superius dictae sunt habent aliquid minus; prima quidem quod non omni, secunda vero quod non soli, quas si jungimus, facimus omni et soli. Sed dempsimus aliquid secundum tempus, si ei adjiciatur aliquando, ut sit haec tertia proprii nuncupatio, omni et soli, sed aliquando, ut est in senectute canescere, vel in juventute pubescere: omni enim homini adest in juventute pubescere, et in senectute canescere et soli. Pubescere enim solius est hominis, sed aliquando, neque enim in omni tempore, sed in sola tantum juventute. Haec igitur determinatio proprii in eo quidem quod omni, et soli inest, absoluta est, sed ex eo minus aliquid contrahit, cum dicimus aliquando, quod si auferamus, fit proprii integra et simplex significatio hoc modo: proprium est quod omni, et soli, et semper adest, ut homini risibile, equo hinnibile. Omnis enim homo, et solus homo risibilis est et semper, similiter et equus hinnibile. Neque illud nos ulla dubitatione perturbet quod semper homo non rideat: non enim ridere proprium est homini, sed risibile, quod non in actu, sed in potestate consistit; ergo etiamsi non rideat, quia ridere tamen possit, soli et omni homini semper adesse dicitur, et convenienter proprium nuncupatur. Nam si actu separetur a specie potestate nulla ratione disjungitur. Quatuor igitur significationes proprii dixit. Nam prima quidem est quando accidens ita subjectae speciei adest, ut soli ei adsit, etiamsi non omni, ut homini medicina. Secunda vero cum soli quidem non adest, omni vero semper adjungitur, ut homini esse bipedem. Tertia vero cum omni et soli, sed aliquando, ut homini in juventute pubescere. Quarta cum omni, et soli, et semper adest, ut esse risibile. Atque ideo caetera quidem converti non possunt. Neque enim coaequatur quod soli, sed non omni speciei adest. Species quidem de ipso dici potest, ipsum vero de specie minime. Qui enim medicus est, potest dici homo. Homo vero qui est, medicus etiam non dicitur. Rursum quod ita est alii proprium, ut omni adsit etiamsi non soli, ipsum quidem de specie praedicari potest, species vero de eo minime. Nam bipes praedicari de homine potest, homo vero de bipede nullo modo. Rursus quod ita adest, ut omni, et soli, sed aliquando adsit, quoniam de tempore habet aliquid diminutum, nec simpliciter adest, reciprocari non poterit. Possumus enim dicere, omnis qui pubescit homo est, non tamen dicimus, omnis qui est homo pubescit: potest enim minime ad juventutem venire, atque ideo nec pubescere (nisi forte non sit pubescere hominis proprium), sed in juventute pubescere solummodo. Aut etiam cum nondum est in juventute, aut etiam praeteriit, tamen sit ei proprium non tale quale tunc fieri potest, cum praeter juventutem est, sed quale cum in juventute consistit, atque ideo hoc quod non in omne tempus tenditur, etiamsi tale est quod omni speciei adsit, quod tamen in tempus aliquod differatur, integrum atque absolutum proprium esse non dicitur. Quartum est quod ita adest, ut et solam teneat speciem, et ut omni adsit, et absolutum sit a temporis conditione, ut risibile quod a superiori plurimum distat, nam quod risibile est, semper ridere potest. Rursus qui potest in juventute pubescere, cum ipsa juventus non sit semper, non ei adest, semper ut in juventute pubescat: haec autem quarta proprii significatio quam nulla temporis diffinitio constringit, absoluta est, atque ideo etiam convertitur, et de se invicem proprium atque species praedicantur: homo enim omnis risibilis est, et omne risibile homo.
DE ACCIDENTI. Accidens est quod adest et abest, praeter subjecti corruptionem. Dividitur autem in duo, in separabile et in inseparabile. Separabile enim accidens est dormire: nigrum vero esse, inseparabiliter corvo et Aethiopi accidit: potest autem intelligi, et corvus albus, et Aethiops nitens candore praeter subjecti corruptionem. Diffinitur autem sic quoque: accidens est quod contingit eidem inesse vel non inesse, et quod neque genus est, neque species, neque differentia, neque proprium, semper autem est in subjecto subsistens. Omnibus igitur determinatis quae proposita sunt: dico autem genere, specie, differentia, proprio, et accidente, dicendum est quae sint ipsis communia, et quae propria.
Quoniam, ut superius dictum est, omnia quae de aliquo praedicantur, vel substantialiter vel accidentaliter dicuntur. Cumque ea quae substantialiter praedicantur, ejus de quo dicuntur substantiam diffinitionemque contineant, et sint eo antiquiora atque majora quod ex substantialibus praedicatis efficitur: cumque ea quae substantialiter dicuntur pereunt, necesse est ut simul etiam ea interimantur, quorum naturam, substantiamque formabant: quae cum ita sint, necesse est ut quae accidentaliter dicuntur, quoniam substantiam minime informant, et adesse et abesse possint praeter subjecti corruptionem. Ea enim tantum cum absunt subjectum corrumpere possunt, quae efficiunt atque conformant quae sunt substantialia: quae vero non efficiunt substantiam, ut accidentia, ea cum adsunt, vel absunt, nec informant substantiam nec corrumpunt. Est igitur accidens quod adest et abest praeter subjecti corruptionem. Id autem dividitur in duas partes. Accidens enim aliud est separabile, aliud inseparabile. Separabile quidem, ut dormire, sedere. Inseparabile vero Aethiopi atque corvo, color niger. In qua re talis oritur dubitatio, ita enim est diffinitum: accidens est quod adest et abest praeter subjecti corruptionem. Idem tamen accidens aliquando inseparabile dicitur: quod si inseparabile est, abesse non poterit. Frustra igitur positum est accidens esse quod adesse, et abesse possit, cum sint quaedam accidentia, quae a subjecto non valeant separari. Sed fit saepe ut quae actu disjungi non valeant, mente et cogitatione separentur. Sed si animi ratione disjunctae qualitates a subjectis non ea perimunt, sed in sua substantia permanent, atque perdurant, accidentes esse intelliguntur. Age igitur quoniam Aethiopi color niger auferri non potest, animo eum et cogitatione separemus, erit igitur color albus Aethiopi. Num idcirco species consumptae sunt? Minime. Item etiam corvus, si ab eo colorem nigrum imaginatione separemus, permanet tamen avis, nec interiit species: ergo quod dictum est adesse et abesse, non re, sed animo intelligendum est, alioqui et substantialia quae omnino separari non possunt, saepe animo et cogitatione disjungimus, ut si ab homine rationabilitatem auferamus, quam licet actu separare non possumus, tamen si animi imaginatione disjungimus, statim perit hominis species, quod idem in accidentibus non fit. Sublato enim accidenti cogitatione, species manet. Est quoque alia accidentis diffinitio caeterorum omnium privatione, ut id dicatur accidens quod neque genus sit, neque species, neque differentia, neque proprium, quae diffinitio plurimum vaga est valdeque communis. Sic enim etiam genus diffiniri potest, quod neque species, neque differentia, neque proprium sit, nec accidens: eodem quoque modo species ac differentia atque proprium. Cum autem eadem similitudine definitionis plurima definiri queunt, non est terminans et circumclusa descriptio, praesertim cum longe sit ab definitionis integritate sejunctum, quod cujuslibet rei formam aliarum rerum negatione demonstrat. Quibus omnibus expeditis, id est genere, specie, differentia, proprio atque accidenti, descriptisque eorum terminis quantum postulabat institutionis brevitas, ea ipsa communiter pertractanda persequitur, ut quas inter se habeant differentias haec quinque, de quibus superius disputatum est, quasve communiones mediocri consideratione demonstret, ut non solum quae ipsa sint, verum etiam quemadmodum ipsa inter se comparentur, appareat.
LIBER QUINTUS.
Expeditis per se omnibus quae proposuit, et quantum in uniuscujusque consideratione poterat, ad scientiae terminum breviter adductis, nunc jam non de singulorum natura, id est vel generis, vel differentiae, vel speciei, vel proprii, vel accidentis, sed de ad se invicem relatione pertractat. Nam quia communiones ac differentias rerum colligit, non ut sunt per se res illae considerat, sed ad alias qualiter comparentur. Id autem duplici modo fit, vel similitudine dum retractat communitates, vel dissimilitudine dum differentias: quae cum ita sint, nos quoque (ut adhuc fecimus) propter planiorem intellectum philosophi vestigia persequentes, ordiemur de his communitatibus quae adsunt generi, speciei differentiae, proprio, atque accidenti.
Cum igitur omnibus est de pluribus praedicari. Sed genus quidem de omnibus sub se speciebus et de individuis, similiter et differentia praedicatur, species vero de his quae sub ipsa sunt individuis: at proprium, et de specie cujus est proprium, et de his quae sub ea specie sunt individuis. Accidens autem, et de speciebus, et de individuis: namque animal et de equis, et de bobus praedicatur, quae sunt species, et de hoc equo, et de hoc bove, quae sunt individua. Irrationale vero de equis et bobus, et de his qui sunt particulares praedicatur. Homo praeterea de his qui sunt particulares, praedicatur. Risibile quoque et de homine, et de his qui sunt particulares, praedicatur. Nigrum postremo de corvo et ebeno, et de his qui sunt particulares, quod est accidens inseparabile. Item moveri de homine et de equo, et de his qui sunt particulares, quod est accidens separabile, sed principaliter quidem de individuis, secundario vero et de his quae continent individua praedicatur.
Antequam singulorum ad unumquodque habitudinem tractet, illam prius respicit, quam omnes ad se invicem habere videntur: haec autem est una communio quae propositarum quinque rerum numerum pluralitate praedicationis includit, omnia enim de pluribus praedicantur; in hoc ergo sibi cuncta communicant, nam et genus de pluribus praedicatur, itemque species ac differentia, et proprium, atque accidens: quae cum ita sint, est eorum una atque indiscreta communio de pluribus praedicari. Designat autem Porphyrius ipsam de pluribus praedicationem, quemadmodum in singulis fiat, et unumquodque propositorum de quibus pluribus praedicetur ostendit. Ait enim genus quidem de pluribus praedicari, id est speciebus ac specierum individuis, ut animal praedicatur de homine atque equo, ac de his individuis quae sub eis sunt. Item genus praedicatur de differentiis specierum, atque id jure: quoniam enim species differentiae informant. Cum igitur genus de speciebus praedicetur, consequens est ut etiam de his dicatur, quae specierum substantiam formamque efficiunt, quo fit, ut genus etiam de differentiis praedicetur, ac non de una, sed de pluribus: dicitur enim quod rationale est esse animal, et rursus quod irrationale est, esse animal. Ita genus de speciebus ac differentiis praedicatur, ac de his quae sub ipsis sunt individuis, differentiae vero de pluribus dicuntur speciebus ac de earum individuis, ut irrationale de equo praedicatur ac bove, quae sunt plures species, et de his quae sub ipsis sunt individuis eodem modo dicitur: nam quod de universali praedicatur, praedicatur et de individuo. Quod si differentia de speciebus dicitur, praedicabitur etiam de ejusdem speciei subjectis. Species vero de suis tantum individuis praedicatur: neque enim fieri potest, ut quae species est ultima quaeque vere species ac magis species nuncupatur, haec alias deducatur in species; quod si ita est, sola post speciem individua restant: jure igitur species de suis tantum individuis praedicatur, ut homo de Socrate, Platone, Cicerone, et caeteris. Proprium item de specie praedicatur cujus est proprium, neque enim esset proprium alicujus si de aliquo praedicaretur; de quo enim quaeque res, et soli et omni, et semper dicitur, ejusdem proprium esse monstratur: quae cum ita sint, proprium de specie dicitur, ut risibile de homine, omnis enim homo risibilis est. Dicitur etiam de individuis speciei de qua praedicatur. Est enim Socrates, Plato, et Cicero risibilis: accidens vero et de speciebus pluribus dicitur, et de diversarum specierum individuis. Dicitur enim corvus atque Aethiops niger, et hic Aethiops atque hic corvus, qui sunt individui, nigri autem secundum nigredinis qualitatem vocantur, atque hoc quidem est accidens inseparabile. Sed multo magis separabilia accidentia pluribus inhaerescunt, ut moveri homini, et bovi; uterque enim movetur. Et rursus ea quae sub homine sunt atque bove individua, moveri saepe praedicantur. Sed advertendum est, auctore Porphyrio, quod ea quae accidentia sunt principaliter quidem de his dicuntur, in quibus sunt individuis: secundo vero loco, ad universalia individuorum referuntur, atque ita praedicatio subteriorum superioribus redditur, ut quoniam nigredo singulis corvis adesse dicitur, dicitur etiam adesse speciali corvo. Nam quia omnia particularia qualitas ista accidentis nigredinis inficit, idcirco eamdem nigredinem de specie quoque praedicamus dicentes, corvum ipsam speciem, nigrum esse. In quibus omnibus mirum videri potest, cur genus de proprio praedicari non dixerit: nec vero speciem de eodem proprio, nec differentiam de proprio, sed tantum genus quidem de speciebus atque differentiis. Differentiam vero de speciebus atque individuis. Speciem de individuis. Proprium de specie atque individuis. Accidens de speciebus atque individuis. Fieri enim potest ut quae majoris praedicationis sunt, ea de cunctis minoribus praedicentur, et quae aequalia sunt sibimet convertantur. Eoque fit ut genus de differentiis, et speciebus, et propriis atque accidentibus praedicetur, ut cum dicimus quod rationale est, animal est; genus de differentia, quod homo est, animal est; genus de specie, quod risibile est, animal est; genus de proprio, quod nigrum est; si forte corvum vel Aethiopem demonstremus, animal est, genus de accidenti praedicamus. Rursus quod homo est, rationale est, differentiam de specie. Quod risibile est, rationale est, differentiam de proprio. Quod nigrum est, rationale est; si Aethiopem demonstremus, differentiam de accidente. Item quod risibile est, homo est, speciem de proprio. Quod nigrum est, homo est, si Aethiopem designemus, speciem de accidenti. Qua in re quod nigrum est, etiam risibile est, in Aethiopis demonstratione, proprium de accidenti praedicatur: converti autem ad totum accidens potest, ut quoniam individuis singulorum esse praeponitur, idcirco de superioribus etiam praedicatur, ut quoniam Socrates animal est, rationale est, risibile est, et homo est. Cumque in Socrate sit calvitium quod est accidens, praedicatur idem de animali, de rationali, de risibili, de homine, ut accidens de quatuor reliquis praedicetur. Sed horum profundior quaestio est, nec ad solvendum satis est temporis, hoc tantum ingredientium intelligentia exspectet, quod alia quidem recto ordine praedicantur, alia vero obliquo, quoniam moveri hominem rectum est, id quod movetur hominem esse conversa locutione proponitur. Quocirca rectam Porphyrius in omnibus propositionem sumpsit. Quod si quis vim praedicationis solutionisque attenderit in singulis comparans praedicationibus, eas quidem prolationes quae rectae sunt, inveniet a Porphyrio esse numeratas: eas vero quae converso ordine praedicantur, fuisse sepositas.
Commune est autem generi et differentiae continentia specierum: continet enim et differentia species, etsi non tot quot genera; rationale enim, etsi non contineat irrationabilia quemadmodum animal, tamen continet hominem et Deum, quae sunt species. Et quaecunque praedicantur de genere, ut genus, et de his quae sub ipso sunt speciebus praedicantur. Item quaecunque de differentia praedicantur, ut differentia, et de his quae ex ipsa sunt speciebus praedicabuntur. Nam cum genus sit animal, non solum de eo praedicatur substantia, et animatum, et sensibile, sed etiam de his quae sub animali sunt speciebus omnibus praedicantur haec usque ad individua. Cumque sit differentia rationale, praedicatur de ea ut differentia, id quod est ratione uti; non solum autem de eo quod est rationale, sed etiam de his quae sub rationali sunt speciebus praedicabitur ratione uti. Commune vero est, et hoc perempto genere vel differentia, simul perimi et ea quae sunt sub ipsis; quemadmodum enim si non sit animal, non est equus neque homo: sic si non sit rationale, nullum erit animal quod utatur ratione.
Post eam quae cunctis adesse visa est communitatem, singulorum ad se similitudines ac dissimilitudines quaerit. Et quoniam inter quinque proposita genus ac differentia universalioris sunt praedicationis. Siquidem genus, et species continet et differentias: differentiae vero species continent, neque ab his ullo modo continentur. Primum generis et differentiarum similitudines colligit, ac primum quidem ponit hanc. Dicit enim commune esse generi ac differentiae, ut species claudant: nam sicut genus sub se habet species, ita etiam differentia, et si non tot quot habet genus. Etenim quoniam genus differentiam etiam claudit, et non unam tantum sub se differentiam coercet ac retinet, plures necesse est ut habeat sub species, quam quaelibet una earum quas claudit differentiarum: ut animal praedicatur de rationabili et irrationabili. Quod si ita est, praedicabitur et de his quae sub rationali sunt positae speciebus, et de his quae sub irrationali. Est ergo commune animali et rationali, id est generi et differentiae, quod sicut genus de Deo et homine praedicatur, ita etiam rationale quod est differentia, de Deo et de homine dicitur. Sed non tantum haec praedicatio funditur quantum animalis, id est generis. Animal enim non de Deo solum atque homine dicitur, sed de equo et bove praedicatur, ad quae rationalis differentia non pervenit. Sed quandocunque Deum supponimus animali, secundum eorum opinionem facimus, qui solem, stellasque atque totum hunc mundum animatum esse confirmant, quae etiam deorum nomine (ut saepe dictum est) appellaverunt. Secunda item communio est generis ac differentiae, quoniam quaecunque praedicantur de genere ut genera, eadem et de his quae sub ipso sunt speciebus praedicantur ad hanc similitudinem: et quaecunque praedicantur de differentia ut differentia, eadem quoque et de his quae sub ipsa differentia sunt, ut differentiae praedicantur. Cujus sententiae talis est expositio: Sunt plura quae de generibus praedicantur, ut genera; ut de animali dicitur animatum et substantia, atque haec ut genera. Haec igitur praedicantur et de his quae sub animali sunt, rursusque ut genera: nam hominis, et animatum et substantia genus est, sicut ante fuerat animalis. Item in ipsis differentiis quaedam differentiae inveniuntur quae de ipsis differentiis praedicantur, ut de rationali duae differentiae dicuntur. Quod enim rationale est utitur ratione, vel habet rationem. Aliud est autem uti ratione, aliud est habere rationem, ut aliud est habere sensum, aliud uti sensu. Habet quippe sensum et dormiens, sed non utitur. Ita quoque dormiens habet rationem, sed minime utitur; ergo ipsius rationabilitatis quaedam differentia est ratione uti, sed sub rationabilitate positus est homo. Praedicatur igitur de homine ratione uti, ut quaedam differentia. Differt enim a caeteris animalibus homo, quia ratione utitur. Demonstratum est igitur quod sicut ea quae de genere praedicantur, dicuntur de generi subjectis: ita etiam ea quae de differentia praedicantur, dicuntur de his quae differentiis suis supponuntur. Tertium commune est, quod sicut absumptis generibus, species interimuntur, ita consumptis differentiis species de quibus differentiae praedicantur intereunt. Commune enim est hoc, universalium in substantia pereuntium perire subjecta. Sed prima communio demonstravit genera de speciebus praedicari, sicut etiam differentias. Propter hanc igitur similitudinem si auferantur genera, species pereunt. Sic etiam species perire necesse est quae sub differentiis sunt, si universales earum differentiae consumantur, cujus exemplum est: Si enim auferas animal hominem atque equum sustuleris, quae sunt species positae sub animali. Si auferas rationale, hominem Deumque sustuleris, qui sunt sub rationali differentia collocata. Et de communitatibus quidem hactenus, nunc de generis et differentiae dissimilitudine perpendit.
Proprium autem generis est de pluribus praedicari quam differentia, et species, et proprium, et accidens: animal enim de homine, et equo, et ave, et serpente praedicatur. Quadrupes vero de solis quatuor pedes habentibus, homo vero de solis individuis hominibus; item hinnibile de solo equo et de his qui sunt particulares: similiter et accidens de paucioribus quam genus. Oportet autem differentias accipere quibus dividitur genus, non eas quae complent substantiam generis. Amplius, genus continet differentiam potestate; animalis enim hoc quidem rationale est, illud vero irrationale; differentiae vero non continent genera. Amplius, genera quidem priora sunt his quae sub se sunt positae differentiis, et propter hoc simul quidem eas auferunt, non autem simul auferuntur ab eis: sublato enim animali aufertur rationale et irrationale, differentiae vero non auferunt genus: nam etiamsi omnes interimantur, tamen substantia animata sensibilis, intelligi potest, quae est animal. Amplius, genus in eo quod quid est, differentia in eo quod quale quid est praedicatur, quemadmodum dictum est. Amplius, genus unum quidem est secundum unamquamque speciem, ut est hominis animal; differentiae vero plures, ut rationale, mortale, mentis et disciplinae susceptibile, quibus ab aliis differt. Amplius, genus quidem simile est materiae, formae vero differentia: cum autem sint, et alia communia, et propria generis et differentiae, nunc ista sufficiant.
Proprium quidem quid sit convenienti atque integro vocabulo diffinitum est. Sed per abusionem illa etiam propria quorumlibet dicuntur, quae in unaquaque re ab aliis continent differentiam, lice. cum aliis sint ea ipsa communia. Per se quippe proprium est homini quod ei omni, et soli, et semper adest, ut risibilitas: per usurpatam vero locutionem etiam proprium hominis rationabilitas dicitur, non per se proprium, quippe quod ei cum deorum est natura commune, sed homini rationabilitas proprium dicitur, ad discretionem pecudis quod rationale non est: id vero propter hanc causam, quoniam id proprium uniuscujusque dicitur quod habet suum; quo igitur quis ab alio differt, proprium ejus non absurda usurpatione praedicatur. Sed nunc quod dicit proprium generis esse de pluribus praedicari quam caetera quatuor, idipsum generis tale proprium est, quale per se proprium dici solet, id est, quod semper, et soli, et omni adsit generi. Generi enim soli adest, ut differentia, specie, proprio atque accidente uberius atque affluentius praedicetur. Sed de his differentiis, propriis atque accidentibus, id dici potest, quae sub quolibet genere sunt, id est de differentiis quidem quae quodlibet dividunt genus: specie vero quae divisibili generis differentia informatur. Proprio autem illi speciei quae sub illo genere est, quod differentiis est divisivum, accidentibusque quae his haerent individuis quae sub ea specie sunt, quam designatum genus includit. Hoc facilius exempla declarant. Sit enim genus animal, quadrupes ac bipes differentiae sub animalis positae continentia, homo atque equus species sub eodem genere constitutae, risibile atque hinnibile propria earumdem specierum, velox et bellator, accidentia quae his individuis accidunt, quae sub speciebus hominis atque equi continentur. Animal igitur quod est genus, praedicatur de quadrupede et bipede quae sunt differentiae: quadrupes vero non dicitur de bipede, sed tantum de his animalibus quae quatuor pedes habent. Plus igitur praedicatur genus quam differentia. Rursus homo de Platone et Socrate praedicatur, et de caeteris: animal vero non modo de hominis individuis, verumetiam de caeteris irrationabilibus individuis dicitur: plus igitur genus quam species praedicatur. Sed cum sit proprium equi hinnibile, cumque genus quam species uberius praedicetur, praedicatio quoque generis proprii supergreditur praedicationem. Accidens quoque, et si pluribus inesse potest, tamen saepe genere contractius invenitur, ut bellator, non proprie nisi homo dicitur, et velocitas in paucis animalibus invenitur: quo fit, ut genus et differentia, et specie, et proprio, et accidente, amplius praedicetur. Atque haec est una proprietas generis quae genus ab aliis omnibus disjungat ac separet. Oportet autem, inquit, nunc eas differentias intelligere, quibus dividitur genus, non quibus informatur genus: illae enim a quibus informatur genus, plus quam ipsum genus sine dubio praedicantur, ut animatum et corporeum ultra animal tendunt cum sint differentiae animalis non divisivae, sed potius constitutivae. Omnia enim superiora de inferioribus praedicantur. Quae vero de inferioribus praedicantur, neque converti possunt, haec ab eis quae inferiora sunt amplius praedicantur. Post hoc aliud proprium generis ostendit quo ab his differentiis quae sub eodem sunt positae segregatur. Omne enim genus continet differentias potestate: differentia vero genus non potest continere. Animal enim rationale atque irrationale continet potestate, neque enim rationabilitas, aut irrationabilitas animal poterit continere. Potestate autem ait continere animal differentias, quia (ut superius dictum est) genus quidem omnes habet sub se differentias potestate, actu vero minime: ex quo fit, ut alia proprietas oriatur. Sublato enim genere, perit differentia: veluti sublato animali interimitur rationabilitas, quod est differentia. At si rationabile interimas, irrationabile animal manet. Sed objici potest, quid si utrasque differentias simul abstulero, num poterit remanere genus? Dicimus, potest. Unumquodque enim non ex his de quibus praedicatur, sed ex his ex quibus efficitur substantiam sumit. Itaque fit ut genus, sublatis differentiis divisivis, permanere possit, dum tamen maneant illae quae ipsius generis formam substantiamque constituunt. Quoniam enim animal animata atque sensibilis differentiae constituunt: hae si maneant atque jungantur, perire animal non potest, licet ea pereant de quibus animal praedicatur, rationale scilicet atque irrationale: unumquodque enim (ut dictum est) ex his substantiae proprietatem sumit ex quibus efficitur, non ab his de quibus praedicatur. Amplius si utrasque differentias genus potestate continet, ipsum per se neutram earum intra se positam collocatamque concludit: quod si actu quidem eas non continet, sed potestate, actu etiam ab his poterit separari: hoc ipsum enim, quod est eas potestate continere, id erat actu non continere. Genus vero, quia quaslibet differentias actu non continet, actu ab eisdem etiam separatur. Rursus aliud est generis proprium, quod ex proprietate praedicationis, agnoscitur. Omne enim genus ad interrogationem quid est unumquodque, responderi convenit, ut animal in eo quod quid est de homine praedicatur: differentia vero minime, sed in eo quod quale sit; omnis enim differentia in qualitate consistit. Sed hoc proprium tale est quale superius diximus, non per se, sed secundum alicujus differentiam dictum, alioqui commune est hoc generi cum specie, ut in eo quod quid sit praedicetur: sed quia hac in re genus a differentia discrepat, quoniam differentia quidem in eo quod quale est, genus vero in eo quod quid est praedicatur, generis proprium dicitur non per se, sed ad differentiae comparationem, et in omnibus reliquis eamdem rationem conveniet speculari; quodcunque enim ita proprium generi dicitur, ut nulli sit alii commune, sed tantum hoc genus habeat, et semper, id secundum se proprium nuncupatur: quidquid vero cum alio commune est, id non per se, sed ad alterius differentiam proprium dicitur. Alia rursus generis et differentiae separatio est, quod genus quidem speciei unum semper adest, scilicet proximum: plura enim possunt esse superiora, velut hominis animal atque substantia, sed proximum ejusdem hominis animal tantum: differentiae vero plures uni speciei adesse poterunt, ut rationale atque mortale homini. Itaque fit diffinitio ex uno quidem genere, sed pluribus differentiis, ut hominis animal rationale atque mortale. Rursus alia discretio est, quod genus quidem velut quemdam subjecti locum tenet, differentia vero formae, ita ut illud sit materia quaedam, quae figuram suscipiat: haec vero sit forma, quae superveniens speciei substantiam rationemque perficiat. Idcirco pluribus differentiis a genere differentiam segregavit, quia haec maxime generis quamdam similitudinem continet, quia est universalis, et praeter genus inter cetera maxima. Sed cum alia plura communia, pluraque propria generis inter se ac differentiae valeant inveniri, sufficiant nunc, inquit, ista. Satis est enim ad discretionem quaslibet differentias assumere, etiamsi quae dici possunt non omnia colligantur.
Genus autem, et species commune quidem habent de pluribus praedicari, quemadmodum dictum est. Sumatur autem species, ut species solum, non autem ut genus, si fuerit idem species et genus. Commune his est etiam hoc, priora his esse de quibus praedicantur, et totum quoddam esse utrumque.
Generis et speciei enumerat tria communia, unum quidem de pluribus praedicari: genus enim et species de pluribus praedicantur, sed genus de speciebus, ut dictum est, species vero de individuis. Sed nunc de illa specie loquitur quae tantum species est, ut homo, id est quae non etiam genus est, sed ultima species. Quod si talem speciem ponamus quae etiam genus esse potest, ac de ea dicamus quod commune habet cum genere de pluribus praedicari, nihil interest an ita dicamus, ipsum genus id secum habere commune, de pluribus praedicari. Talis est enim species, quae non solum est species, sed etiam genus est. Est autem commune his quoque quod utraque priora sunt his de quibus praedicantur. Omne enim quod de pluribus praedicatur, si recto (ut superius dictum est) ordine dicatur, prius est his de quibus praedicatur. Praeterea est illis hoc etiam commune, quod genus ac species totum sunt eorum quae intra suum ambitum continent et coercent: omnium enim specierum totum genus est, et omnium individuorum totum est species. Aeque enim genus et species adunativa est plurimorum, quod vero multorum adunativum est, id eorum quae ad unitatis formam reducit, recte dicitur totum.
Differunt autem eo quod genus quidem species continet, species vero continetur, et non continent genera. De pluribus enim praedicatur genus quam species. Amplius genera quidem praejacere oportet, et informata differentiis specificis perficere species; unde et priora sunt naturaliter genera, et secum species interimentia, nec tamen ab eis interimuntur: nam si species sit, est et genus: genus vero si sit, non omnino erit species. Et genera quidem univoce de speciebus praedicantur, species vero de generibus minime. Amplius genera quidem excedunt eas quae sub ipsis sunt species, continentia: species autem excedunt genera propriis differentiis; amplius nec species fiet unquam generalissimum, nec genus fiet unquam specialissimum.
Expeditis communibus generis et speciei, nunc de eorum discretione pertractat. Differre enim dicit genus a specie, quoniam genus continet species, ut animal continet hominem; species vero non continet genera, neque enim homo de animali praedicatur. Itaque fit ut species quidem contineatur a generibus, nunquam vero contineat genera. Omne enim quod amplius praedicatur, illius est continens, quod minus dicitur. Quod si genus amplius praedicetur quam species, necesse est, ut species quidem contineatur a genere, genus vero nullo modo speciei ambitu praedicationis includatur: hujus autem ratio est, quoniam genus semper suscipiens differentiam, speciem facit, hoc est genus quod habet latissimam praedicationem, coarctatum in differentias et contractum facit speciem: omnino enim generi juncta differentia speciem reddit, et ex universalitate et latissima praedicatione in angustum speciei terminum contrahit. Animal enim cujus praedicatio per se longe lateque diffusa est, si corripiat rationalis differentiam et mortalis, diminuit atque contrahit in unum hominis speciem: unde fit ut minor sit semper species quam genus, atque ideo contineatur, sed non contineat, sublatoque genere auferatur species: si enim totum auferas, pars non erit; quod si species auferatur, genus manet: veluti cum animal sustuleris, interimitur etiam homo; si hominem auferas, animal restat: hoc etiam causa est ut genus de specie univoce praedicetur, id est, ut species suscipiat diffinitionem generis et nomen, sed non e converso, diffinitionem; quippe speciei genus suscipere non videtur, substantiam enim priorum inferiora suscipiunt. Si enim diffinias animal, et dicas substantiam esse animatam atque sensibilem: aut si praedices de homine animal, verum dixeris. Si etiam animalis diffinitionem de homine praedicaveris dicasque hominem esse substantiam animatam atque sensibilem, nihil fuerit in propositione falsi, sed si hominis rationem reddas, animal rationale mortale, ea animali non conveniunt; neque enim id quod animal est, id dici poterit animal rationale mortale; fit igitur, ut sicut species generis nomen suscipit, ita etiam capiat diffinitionem: et sicut genus nomen speciei non suscipit, ita nec ejusdem diffinitione monstretur, sed cujus nomen et diffinitio de aliquo praedicatur, id univoce dicitur. Cum igitur generis et nomen et diffinitio de specie praedicetur, genus de specie univoce dicitur. Quoniam vero speciei de genere neque nomen, neque diffinitio praedicatur, non convertitur univoca praedicatio. Differunt genera a speciebus hoc quoque modo, quod genera supervadunt species suas aliarum continentia specierum; species vero genera differentiarum pluralitate. Animal enim quod est genus, supervadit hominem, quod est species, quia non hominem solum continet, verumetiam bovem, equum aliasque species, quas suae praedicationis spatio includit. Species vero ut homo supervadit genus, ut animal multitudine differentiarum. Nam actu genus non habet rationale vel mortale, nullas quippe actu genus retinet differentias, easdem species suae substantiae inhaerentes atque insitas tenet. Homo enim rationalis est atque mortalis, quod genus minime est. Animal enim neque mortale est per se, neque rationale. Quod si genus quidem plus quam unam continet speciem, at vero species multis differentiis informantur; superat quidem genus speciem continentia specierum, species vero vincit genus differentiarum pluralitate. Illa quoque est differentia, quod genus quoniam omnium primum est, nunquam in tantum descendere poterit ut fiat ultimum: species vero quae cunctis est inferior, nunquam in tantum ascendere poterit, ut suprema omnium fiat nunquam igitur nec species generalissimum fiet, nec genus specialissimum. Sed ex his quae dictae sunt differentiis, aliae sunt quae genus a specie propriae conjunctaeque disterminant, aliae vero quae non solum genus a specie, verumetiam a caeteris deducunt ac disterminant; neque enim de his tantum oportet differentiis quae sunt dictae, verumetiam in caeteris considerare, si proprie normam discretionis quaerimus agnoscere.
Generis autem et proprii commune quidem est sequi species: namque si homo est, animal est: et si homo est, risibile est. Commune est quoque aequaliter praedicari genus de speciebus, et proprium de his quae participant illo individuis. Aequaliter enim et homo et bos animal est, et Cicero et Cato sunt risibiles. Commune demum est his univoce praedicari, genus de propriis speciebus, et proprium de his quorum est proprium.
Tria interim generis ac proprii dicit esse communia, quorum primum illud est, quoniam ita genus sequitur species ut proprium; posita enim specie necesse est intelligamus genus et proprium, neutrum enim species proprias derelinquit: nam si homo est, animal est; si homo est, risibile est: ita quemadmodum genus, sic proprium ab ea specie cujus est proprium non recedit. Illud quoque est commune quod aequalis est generis participatio, sicut etiam proprii. Omne enim genus aequaliter a suis speciebus participatur, proprium vero individuis omnibus aequaliter adhaerescit. Manifestum est autem participatione esse generi aequale proprium; neque enim plus homo animal est quam equus atque bos, sed in eo quod sunt animalia, aequaliter animalis, id est generis vocabulum trahunt. Cato enim et Cicero aequaliter risibiles sunt, etiam si aequaliter non rideant; in eo enim quod apti ad ridendum sunt, dici risibiles possunt, non quod semper rideant. Aequaliter ergo ea quae sub genere sunt, suscipiunt genus, sicut ea quae sub propriis propria. Tertium illud, quod sicut genus de propriis speciebus univoce praedicatur, ita etiam proprium de sua specie univoce dicitur. Genus enim quoniam substantiam speciei continet, non modo ejus nomen de specie, verumetiam diffinitio praedicatur. Proprium vero quia speciem non relinquit, eique semper aequatur, nec in aliam speciem transgreditur, nec infra subsistit, diffinitionem quoque proprium speciebus tradit; cujus enim nomen uni tantum convenit speciei cui aequatur, dubitari non potest quin ejus quoque diffinitio speciei conveniat. Quo fit ut sicut genus de speciebus, ita proprium de sua specie univoce praedicetur.
Differunt autem, quoniam genus prius est, posterius proprium; oportet enim esse prius animal, dehinc dividi differentiis et propriis. Amplius, genus quidem de pluribus speciebus praedicatur quarum est genus, proprium vero de una sola specie cujus est proprium. Amplius, proprium quidem conversim de eo cujus est proprium praedicatur, genus vero de nullo conversim praedicatur: nam nec si animal est, homo est; nec si animal est, risibile est; si vero risibile est, homo est, et econverso. Amplius, omni speciei inest proprium cujus est proprium et soli et semper, genus vero omni quidem speciei inest cujus fuerit genus, et semper, non tamen soli. Amplius, propria quidem interempta non simul interimunt genera: genera vero interempta interimunt species quarum sunt propria. Quare his interemptis quorum sunt propria, et ipsa simul interimuntur.
Tale rursus proprium sumit, quod ad alterius comparationem proprium nuncupetur: dicit enim proprium esse generis, prius esse quam propria. Oportet enim prius esse genus, quod veluti materia differentiis supponatur, venientibusque differentiis fieri speciem cum quibus propria nascuntur. Si igitur prius est genus quam differentiae, prius etiam differentiae quam species, et speciebus propria coaequentur, non est dubium quin propria generibus posteriora sint, ac per hoc quod dictum est, proprium esse generis, prius esse quam propria: commune hoc est generi cum differentia. Differentiae enim species conformantes priores considerantur esse quam propria. Siquidem speciebus ipsis priores sunt, quas propria ratione determinant; sed ut dictum est hoc proprium, ad differentiam proprii intelligendum est, non quale superius proprium per se constitutum est. Rursus differt genus a proprio, quod genus quidem de pluribus praedicatur speciebus, proprium vero minime: nam neque genus est, nisi plures ex se species proferat, nec proprium si alteri cuilibet speciei possit esse commune. Fit igitur ut genus quidem plurimas sub se species habeat, ut animal hominem atque equum: proprium vero unam tantum, sicut risibile, hominem, quo fit ut illa quoque proprietas ex differentia nascatur: genus enim praedicatur quidem de speciebus, ipsum vero in nulla praedicatione supponitur; proprium vero et species alterna praedicatione mutantur. Fit enim praedicatio aut a majoribus ad minora, aut ab aequalibus ad aequalia. Genus igitur, quod majus est, de speciebus omnibus praedicatur; species vero quoniam minores sunt, de generibus non dicuntur, ut animal de homine dicitur; homo vero de animali nullo modo praedicatur. At vero proprium, quoniam speciei aequale est, aeque praedicatur atque praeponitur: ut risibile de homine dicitur, omnis enim homo risibilis est, eodemque modo convertitur, omne enim risibile homo est. Differt etiam proprium a genere, quod proprium uni speciei et omni et semper adest; genus vero ex his quidem duo retinet, in uno vero diversum est; nam speciebus suis et semper adest et omnibus, non vero solis: hoc enim erat tantum propriis esse, quod singulas species tantum continent, hoc enim generibus quod plures. Igitur propria quidem singulas obtinent species, genera vero non singulas; adest igitur proprium uni soli speciei et semper et omni: genus vero et omni quidem et semper, sed non soli: ut risibile homini soli, animal vero eidem homini, sed non soli; praeest enim cunctis quae irrationabilia nuncupamus. Praeterea si auferamus genus, species interimuntur, nam si non sit animal, non erit homo: si auferamus species, non interimitur genus, nam si non sit homo, animal non peribit. Species vero et propria, quoniam sunt aequalia, alterna se vice consumunt, nam si non sit risibile, homo non erit; si homo non sit, risibile non manebit. Consumunt igitur genera sub se positas species, non vero ab his invicem consumuntur: species vero et proprium invicem perimuntur et perimunt.
Generi vero et accidenti commune est de pluribus (quemadmodum dictum est) praedicari, sive separabile sit accidens, sive inseparabile; etenim et moveri de pluribus, et nigrum de corvis et de Aethiopibus et aliquibus inanimatis praedicantur.
Nihil est quod inter caetera ita sit a generis ratione disjunctum sicut est accidens: nam cum genus cujuslibet substantiam monstret, accidens vero a substantia longe disjunctum sit, et extrinsecus veniens, nihil vero notius commune potest habere cum genere quam de pluribus praedicari. Genus enim de pluribus praedicatur speciebus, accidens vero non modo de pluribus speciebus, verumetiam generibus animatis atque inanimatis, ut nigrum dicitur de rationali homine, et de irrationali corvo, et de inanimato ebeno. Album etiam de cygno et marmore, moveri de homine, de equo, et de stellis, ac de agitatis, quae sunt separabilis accidentis exempla.
Differt autem genus ab accidenti, quoniam genus ante species est, accidentia vero speciebus posteriora sunt: nam et si inseparabile accidens sumatur, tamen natura prius est illud cui accidit quam accidens. Et genera quidem quae participant, aequaliter participant, accidentia vero non aequaliter. Intensionem enim et remissionem suscipit accidentium participatio, generum vero minime. Et accidentia quidem principaliter in individuis consistunt; genera vero et species naturaliter priora sunt individuis substantiis. Et genera quidem in eo quod quid sit praedicantur de his quae sub ipsis sunt: accidentia vero in eo quod quale aliquid sit, vel quomodo se habet unumquodque: qualis est enim Aethiops interrogatus, dicis, niger; et quomodo Socrates se habet, dicis, sedet vel ambulat.
Differentiam generis et accidentis hanc primum proponit, quod genus quidem ante species sit, quippe quod materiae loco est, et differentiis informatum species gignit, at vero accidens esse post species invenitur. Oportet enim prius esse cui aliquid accidat, post vero ipsum accidens supervenire; nam si subjectum non sit quod suscipiat, accidens esse non poterit. Quod si genus quidem speciebus subjectum est, non possunt esse species nisi eis genus, velut materia supponatur: accidentia vero esse non possunt nisi eis species supponatur, nam manifestum est genus quidem ante species esse, accidentia vero post species. Rursus alia differentia, quoniam genus neque intensionem neque remissionem suscipere potest, quo fit ut quae participabant genere, aequaliter ejus nomen diffinitionemque suscipiant: omnes enim homines aequaliter animalia sunt, eodemque modo equi; nec non inter se homo atque equus et caetera animalia comparata aeque animalia praedicantur. Accidentis vero participatio et intenditur et remittitur. Invenies enim quemlibet paulo diutius ambulantem, et paulo amplius nigrum; et si in ipsis Aethiopibus considerabis, omnes non aeque nigro colore esse obductos invenies. Alia quoque differentia est, quoniam omne accidens in individuis principaliter subsistit: genera vero speciebus et individuis priora sunt; nisi enim singulariter corvi nigredine infecti essent, corvi species nigra esse nullo modo diceretur, ita fit ut accidentia post individua videantur. Nam si prius est id cui aliquid accidit quam illud quod accidit, non est dubium prius esse individua, posterius vero accidens: genera vero et species supra individua considerantur; hoc idcirco fit, quoniam de his omnibus praedicantur, eorumque substantiam propria praedicatione constituunt. Sed dici potest genera quoque et species posteriora individuis inveniri; nisi enim sint singuli homines, singulique equi, homines atque equi species esse non possunt, et nisi sint singulae species, earum genus animal esse non poterit. Sed meminisse debemus superius dictum esse genus non ex his sumere substantiam de quibus praedicatur, sed de eo potius quo differentiis constitutivis ejus substantia formaque perficitur. Itaque si genus quidem divisivis differentiis interemptis non perimitur, sed manet in iis, quae ejus constitutivae sunt, quae ejus formam diffinitionemque perficiunt: cumque differentiae divisivae generis speciebus sint priores (ipsae enim species conformant atque constituunt), non est dubium quin genus etiam pereuntibus speciebus possit in propria permanere substantia, ita de specie permanere substantiam idem de speciebus dictum sit. Species enim superioribus differentiis, non posterioribus individuis, formantur. Quae cum ita sint, species quoque ante individua subsistunt: accidentia vero nisi sint quibus accidunt, esse non possunt: nullis vero prius accidunt quam individuis. Haec enim generationi et corruptioni supposita, variis semper accidentibus permutantur. Illam quoque annumerat differentiam quae dicta est superius, quod genus, quia rem demonstrat et de substantia praedicatur, in eo quod quid est dicitur: accidens vero in eo quod quale est, aut in eo quod quomodo sese habet res: nam si qualitatem interroges, accidens respondebitur, ut si qualis est corvus? niger. Si quomodo se habet? aliud rursus accidens, aut sedet, aut volat, aut crocitat. Nam cum accidens in novem praedicamenta dividatur, qualitatem, quantitatem, ad aliquid, ubi, situm, habitum, quando, facere, pati, caetera quidem omnia in quomodo se habet interrogatione ponuntur: qualitas vero in qualitatis sciscitatione responderi solet: nam si interrogemur qualis est Aethiops, respondebimus accidens, id est niger. Si quomodo se habet Socrates, tunc dicimus aut sedet, aut ambulat, aut superiorum aliquod accidentium.
Genus itaque quomodo ab aliis quatuor differat dictum est. Contingit autem etiam unumquodque aliorum differre ab aliis quatuor: ut cum quinque quidem sint, et unumquodque ab aliis quatuor differat, quater quinque viginti fiant omnes differentiae; sed non sic se res habet, sed semper posterioribus enumeratis, et secundis quidem una differentia superatis, propterea quia jam sumpta est: tertiis vero duabus, quartis vero tribus, quintis vero quatuor, decem fiunt omnes differentiae, quatuor, tres, duae, una. Genus etenim quo differt a differentia et a specie, et a proprio, et ab accidente dictum est: quatuor ergo sunt generis differentiae: differentia vero quo differt a genere dictum est, quando quo differt genus ab ea dicebatur; relinquitur ergo quo differat a specie, proprio, et accidenti dicere, et ita fiunt tres. Rursus species quo quidem differt a differentia, dictum est, quando quo differt a specie differentia dicebatur: et quo differat a genere, dictum est quando quo differat genus a specie dicebatur: reliquum est igitur quo differat species a proprio et ab accidenti dicere, et sunt duae hae differentiae. Quo autem differt proprium ab accidenti relinquitur. Nam quo a genere et specie et differentia differat, praedictum est in illorum ad ipsum differentiis: quatuor igitur sumptis generis differentiis ad alia, tribus vero differentiae, duabus speciei, una autem proprii ad accidens, decem erunt omnes, quarum quatuor quae erant generis ad reliqua, superius demonstravimus.
Quoniam differentias atque communitates generis ad differentiam, speciem, proprium atque accidens, idem quoque de caeteris facere contendens praedicit, quot omnes differentiae possunt esse quae inter se comparatis commistisque rebus iis quae supra positae sunt efficiantur. Sunt autem viginti, nam cum quinque sint res, et unaquaeque res earum a quatuor aliis differat, quinquies quater differentiae fiunt, quod appositarum litterarum manifestatur exemplo. Sint quinque res veluti quinque litterae a, b, c, d, e: diflerat igitur a quidem ab aliis quatuor, id est b, c, d, e; fient quatuor differentiae; rursus b differat ab aliis quatuor, id est a, c, d, e; erunt rursus quatuor, quae superioribus junctae octo conjungunt; c vero tertia a reliquis differt quatuor, videlicet a, b, d, e, quae quatuor differentiae superioribus octo copulatae duodecim reddunt; quarta d, si reliquis quatuor comparetur, differt aeque ab eisdem, id est a, b, c, e; fient igitur rursus quatuor, quae superioribus XII appositae, XVI copulant. Quod si ultima e ab aliis quatuor differat, videlicet a, b, c, d, fient aliae quatuor differentiae, quae, compositae prioribus, XX perficiunt, et sit quidem hujusmodi descriptio. Quae cum ita sint, in generibus quoque et speciebus et caeteris idem considerabitur. Erunt ergo quatuor differentiae, quibus genus a differentia, specie, proprio, accidentique disjungitur. Aliae rursus quatuor, quibus differentia a genere, specie, proprio atque accidenti discrepat. Rursus quatuor speciei ad genus, differentiam, proprium atque accidens. Quatuor etiam proprii ad genus, differentiam, speciem, atque accidens. Quatuor insuper accidentis ad genus, differentiam, speciem atque proprium: quae conjunctae omnes viginti explicant differentias. Sed hoc fiet si ad numeri referatur naturam, comparationisque alternationem: nam si ad ipsas differentiarum naturas vigilans lector aspiciat, easdem saepe sumptas differentias inveniet. Quo enim genus differt a differentia, eodem differentia distat a genere; et quo differentia distat a specie, eodem species a differentia disgregatur, et in caeteris eodem modo. In hac igitur differentiarum dispositione, quam supra disposui, easdem saepius annumeravi. At si differentiarum similitudines detrahamus, decem fient omnino differentiae, quas ad praesentem tractatum velut diversas atque dissimiles oportet assumi. Age enim differat genus a differentia, specie, proprio atque accidenti, quatuor differentia, quas supra jam diximus. Item sumamus differentiam, distabit haec a genere primum, dehinc a specie, proprio atque accidenti: sed quo discrepet a genere jam superius explicatum est, cum diceremus quo genus a differentia discreparet. Detracta igitur hac comparatione, quoniam supra commemorata est, relinquuntur tres discrepantiae, quibus differentia a specie, proprio, accidentique disjungitur, quae junctae cum superioribus quatuor, septem reddunt differentias. Post hanc species si sumatur, quatuor quidem ejus erunt differentiae secundum numeri diversitatem, cum ad genus, differentiam, proprium atque accidens comparatur, sed priores duae comparationes jam dictae sunt; nam quo species differat a genere tunc dictum est, cum quid genus differret a specie dicebamus: quo vero species a differentia distet commemoratum est, cum differentiae ad speciem dissimilitudines redderemus. Quibus detractis duae supersunt integrae atque intactae speciei ad proprium et accidens discrepantiae. Quae junctae cum septem, novem differentias copulant: proprii vero si ad numerum differentiae considerentur, quatuor erunt scilicet ad genus, differentiam, speciem atque accidens comparati, quarum quidem tres superiores differentiae jam dictae sunt. Nam quid a genere proprium distet tunc dictum est, cum quid genus a proprio distaret ostendimus. Rursus quid proprium a differentia discrepet, in colligenda distantia differentiae propriique superius demonstratum est: nam quid proprium differat a specie, tunc expositum est, quando quid species distaret a proprio dicebatur. Restat igitur differentia una proprii ad accidens, quae, superioribus juncta, decem differentias claudit: accidentis vero ad caetera possent quidem esse quatuor, nisi jam omnes probarentur esse consumptae. Nam quid differat vel genus, vel differentia, vel species, vel proprium ab accidenti supra monstratum est: nec sunt plus diversae differentiae accidentis ad caetera quam caeterorum ad accidens. Itaque fit, ut cum sit quinque rerum numerus, si prima assumatur, quatuor fiant differentiae; si secunda, tres, vincanturque secundae rei ad caeteras differentiae, a primis ad caeteras una tantum distantia. Nam cum prima habuerit quatuor, secunda retinet tres; tertia vero si sumatur, duas habebit differentias, quae vincuntur a primis quatuor differentiis duabus; quarta vero si sumatur unam habebit differentiam, quae vincitur a primis quatuor differentiis tribus; quinta vero, quoniam nullam habebit omnino differentiam novam, totis quatuor a primis differentiis superatur, atque hoc numerorum gradu quidem usque ad denarium numerum tenditur, quatuor, tres, duae, una: ut generis quidem quatuor, differentiae vero tres, speciei duae, proprii una, accidentis nulla sit. Primae generis quidem comparationes quatuor novas tenent differentias: secundae vero differentiae comparationes tres novas tenent: una enim superius enumerata est, vincitur autem a primis quatuor novis differentiis una tantum; speciei vero tertia comparatio duas tantum habet differentias novas, duas quippe superius enumeratas cognoscimus, et vincitur a quatuor primis duabus tantum differentiis novis; proprium vero unam tantum retinet novam, quoniam tres habet superius enumeratas, vinciturque a prima, novis tribus differentiis; quinti vero accidentis comparationes, quoniam nullam retinent novam differentiam, totis quatuor a primis generis transcenduntur. Atque ad hunc modum ex viginti differentiis secundum numerum decem secundum dissimilitudinem contrahuntur, ut tamen has secundum dissimilitudinem differentias non in quinario tantum numero, verum in caeteris quoque notas habere possimus, dabitur regula talis, quae plenam differentiarum dissimilitudinem in qualibet numeri pluralitate reperiat. Propositarum enim numero rerum si unum dempseris, atque id quod dempto uno relinquitur, in totam summam numeri multiplicaveris, dimidium ejus quod ex multiplicatione factum est, coaequaliter ei pluralitati quam propositarum rerum differentiae continebant. Sint ergo res quatuor, a, b, c, d; his aufero unam, fiunt tres; has igitur per totam summam quater multiplico fient duodecim; horum si dimidium teneo, sex erunt. Tot erunt igitur differentiae inter se rebus quatuor comparatis, a quippe ad b et c et d tres retinet differentias. Rursus b ad c et d duas, c vero ad d unam, quae junctae senarium numerum complent: atque hanc quidem regulam simpliciter ac sine demonstratione nunc dedisse sufficiat. In praedicamentorum vero expositione, ratio quoque cur ita sit explicabitur.
Commune ergo est differentiae et speciei aequaliter participari: homini enim aequaliter participant particulares homines, et rationali differentia. Commune quoque est et semper adesse his quae eorum participant. Semper enim Socrates rationalis est, et semper homo est.
Dictum est saepius ea quae substantiam formant nec remissione contrahi, nec intensione produci: unicuique enim id quod est, unum atque idem est. Quod si differentia specierum substantiam monstrat, species vero individuorum, aequaliter utraque ab intensione et remissione sejuncta sunt, quo fit ut aequaliter participentur. Omnes enim individui mortales sunt atque rationales sicut homines: nam si idem est esse homini quod est esse rationale, cum omnes homines aeque sint homines, necesse est ut sint aequaliter rationales. Aliud quoque commune habet differentia cum specie, quoniam ita differentiae sui participantia non relinquunt ut species, semper enim Socrates rationalis est. Socrates enim qui rationabilitate participat, semper homo est, quia scilicet humanitate participat: ut igitur differentiae sui participantia non relinquunt, ita species his quae eam participant semper adjuncta est.
Proprium autem est differentiae quidem in eo quod quale sit praedicari, speciei vero in eo quod quid est: nam et si homo velut qualitas accipiatur, non erit tamen simpliciter qualitas, sed secundum id quod generi advenientes differenti eum constituerunt. Amplius, differentia quidem saepe in pluribus speciebus consideratur, quemadmodum quadrupedes in pluribus animalibus specie differentibus: species vero in solis his quae sub una specie sunt individuis. Amplius, differentia quidem prior est ea specie quae est sub ipsa, simul enim ablatum rationale interimit hominem: homo vero interemptus non aufert rationale, cum supersit Deus. Amplius, differentia quidem componitur cum alia differentia, rationale enim et mortale compositum est in substantiam hominis: species vero speciei non componitur, ut gignant alteram speciem; quaedam enim equa cuidam asino permiscetur ad muli generationem, equa enim simpliciter asino conveniens nunquam perficeret mulum.
Expositis communitatibus quantum ad institutionem pertinebat differentiae et speciei, earumdem nunc dissimilitudines colligit dicens: Differunt quidem species in eo quod quid sit praedicatur, differentia autem in eo quod quale sit. Huic differentiae poterat quaestio occurrere: nam si humanitas ipsa quae species est, qualitas quaedam est, cur dicatur species in eo quod quid sit praedicari, cum propter quamdam suae naturae proprietatem quaedam qualitas esse videatur. Huic respondemus, quia differentia solum qualitas est: humanitas vero non solum est qualitas, sed tantum qualitate perficitur. Differentia enim superveniens generi speciem facit: ergo genus quadam differentiae qualitate formatum est ut procedat in speciem: species vero ipsa qualis quidem est secundum differentiam illius quae est pura ac simplex qualitas, qua scilicet perficitur et conformatur: qualitas vero ipsa pura simplexque nullo modo est, sed ex qualitatibus effecta substantia. Itaque jure differentia quae pure ac simpliciter qualitas est in eo quod quale est sciscitantibus respondetur, species vero in eo quod quid sit: licet ipsa quoque quaedam qualitas sit non simplex, sed ab aliis qualitatibus informata. Rursus illa quoque differentia est, quia plures differentia sub se species continet: species vero tantum individuis praeest. Rationalitas enim et hominem claudit et Deum: quadrupes, equum, bovem, canem, et caetera: homo vero sola individua; atque in aliis speciebus eadem ratio est. Idcirco enim diffinitiones quoque secutae sunt, ut differentia vocaretur, quod de pluribus specie differentibus in eo quod quale sit praedicetur: species vero quod de pluribus numero differentibus in eo quod quid sit praedicetur. Ideo etiam superioris naturae sunt differentiae quam species, quoniam continentes sunt specierum: nam si quis auferat differentiam, speciem quoque sustulerit, ut si quis auferat rationabilitatem hominem Deumque consumpserit: si quis vero hominem tollat, rationabilitas manet in reliquis speciebus constituta: igitur differentiae distant a specie, quod una differentia plures species continere potest, species vero nullo modo. Alia rursus est differentia, quoniam ex pluribus differentiis una species jungitur: ex pluribus vero speciebus nulla speciei substantia copulatur. Junctis enim differentiis mortali ac rationali factus est homo; junctis vero speciebus nulla unquam species informatur. Quod si quis occurrat dicens quoniam permistus asino equus efficit mulum, non recte dixerit. Individua enim individuis juncta, individua rursus alia fortasse perficiunt; ipse vero equus simpliciter, id est, universaliter, et asinus universaliter, neque permisceri possunt, neque aliquid si cogitatione misceantur, efficiuntur. Constat igitur differentias quidem plurimas ad unius speciei substantiam convenire: species vero in alterius speciei naturam nullo modo posse congruere.
Differentia vero et proprium commune quidem habent aequaliter participari ab iis quae eorum participant: aequaliter enim rationalia, rationalia sunt; et risibilia, risibilia. Item semper et omni adesse commune utrique est: si enim curtetur qui bipes est, tamen id ad quod natum est semper praedicatur, nam et risibile ad id quod natum est semper dicitur, sed non in eo quod semper rideat.
Nunc differentiae propriique communia continua oratione prosequitur. Commune enim dicit esse proprio ac differentiae, quod aequaliter participantur; aeque enim omnes homines rationales sunt, aeque risibiles: illud, quia substantiam monstrat; istud, quia est aequum propriae speciei, et subjectam speciem non relinquit. Aliud etiam his commune subjungit; aequaliter enim differentia semper subjectis adest, ut proprium: semper enim homines rationales sunt, ut semper quoque risibiles. Sed objici poterat non semper esse bipedem hominem, cum sit bipes differentia, si unius pedis perfectione curtetur: quam tali modo solvimus quaestionem. Propria et differentiae non in eo quod semper habeantur, sed in eo quod semper naturaliter haberi possunt, semper dicuntur adesse subjectis. Si enim quis curtetur pede, nihil attinet ad naturam, sicut nihil ad detrahendum proprium valet, si homo non rideat. Haec enim non in eo quod adsint, sed in eo quod per naturam adesse possint, semper adesse dicuntur. Ipsum enim semper non actu esse dicimus, sed natura. Nunquam enim fieri potest, ut per naturae ipsius proprietatem non semper homo bipes sit, etiam si fieri potest ut uno pede vel ambobus curtetur, vel etiam si diminuto pede natus sit; in his enim non speciei atque substantiae, sed nascenti individuo derogatur.
Proprium autem differentiae est, quod haec quidem de pluribus speciebus dicitur saepe, ut rationale de homine et de Deo: proprium vero de una sola specie, cujus est proprium. Amplius, differentia illis est consequens, quorum est differentia, sed non convertitur: propria vero conversim praedicantur de his quorum sunt propria, propter id quod convertuntur.
Distat a proprio differentia quia differentia plures species claudit, ac de his omnibus praedicatur: proprium vero uni tantum speciei conjungitur atque aequatur. Rationale enim de homine atque de Deo praedicatur: quadrupes vero de equo et caeteris quadrupedibus. Risibile vero unam tantum speciem continet, id est hominem; unde fit ut differentia semper speciem consequatur, species vero differentiam minime. Proprium vero ac species alternis sese vicibus aequa praedicatione comitantur: sequi vero dicitur aliquid, quando qualibet re prius nominata, posterius reliqua convenit nuncupari: ut si dicam, omnis homo rationabilis est, prius hominem, posterius differentiam posui; sequitur ergo differentia speciem. At si convertam nomina dicamque: Omne rationabile homo est, propositio non tenet veritatem; igitur species nulla ratione differentiam comitatur: proprium vero et species, quia converti possunt, mutuo se sequuntur: ut omnis homo risibilis, et omne risibile homo.
Differentiae autem et accidenti commune quidem est de pluribus dici: commune vero ad ea quae sunt inseparabilia accidentia semper et omnibus adesse: bipes enim semper adest et omnibus corvis, et nigrum similiter.
Duo quidem differentiae et accidentis communia proponit, quorum unum inseparabilibus et separabilibus accidentibus cum differentia commune est: ab altero vero separabile accidens segregatur. Tantum vero inseparabile secunda communione clauditur. Est enim commune differentiae cum omnibus accidentibus de pluribus praedicari: nam et separabilia et inseparabilia accidentia sicut differentia de pluribus speciebus et individuis praedicantur: ut bipes de corvo atque cygno nuncupatur, et de his individuis quae sub corvo et cygno sunt. Item de eodem corvo atque cygno album et nigrum, quae sunt inseparabilia accidentia, praedicantur. Ambulare enim vel stare, dormire ac vigilare de eisdem dicimus, quae sunt accidentia separabilia: reliqua vero communitas ea tantum accidentia videtur includere quae sunt inseparabilia: nam sicut differentia semper subjectis speciebus adhaerescit, ita etiam inseparabilia accidentia nunquam videntur deserere subjectum: ut enim bipes quod est differentia, nunquam corvorum speciem derelinquit, ita nec nigrum quod accidens inseparabile est: differentia vero idcirco non relinquit subjectum, quoniam ejus substantiam complet ac perficit; accidens vero hujusmodi est, quia non potest separari, neque enim posset esse accidens inseparabile, si subjectum aliquando relinqueret.
Differunt autem quod differentia quidem continet et non continetur: continet enim rationalitas hominem et Deum; accidentia vero quodammodo continent, eo quod in pluribus sunt, et quodammodo continentur, eo quod non unius accidentis susceptibilia sunt subjecta, sed plurimorum. Et differentia quidem inintensibilis est et irremissibilis: accidentia vero minus et magis recipiunt. Amplius, impermistae sunt quidem contrariae differentiae, miscentur vero contraria accidentia. Hujusmodi quidem communiones et proprietates differentiae et caeterorum sunt: species vero quo quidem differat a genere et differentia, dictum est quando dicebamus quo genus et differentia differat a caeteris, reliquum est quo differat a proprio et accidenti dicere.
Post differentiae et accidentis redditas communitates, nunc de eorum differentiis tractat, ac primum quidem talem proponit: Differentia omnis, inquit, speciem continet. Rationabilitas enim continet hominem, quoniam plus rationabilitas quam species, id est homo, praedicatur: supergressa enim substantiam hominis in Deum usque diffunditur. Accidentia vero aliquando quidem continent; aliquando continentur. Continent quidem, quia quodlibet unum accidens speciebus adesse pluribus consuevit, ut album cygno et lapidi: ut nigrum corvo et Aethiopi atque ebeno. Continentur vero, quoniam plura accidentia uni accidunt speciei, ut videatur illa species plura accidentia continere: cum enim Aethiopi accidit ut sit niger, accidit ut sit simus, ut crispus, quae cuncta accidentia sunt Aethiopis, species est, quae est homo, intra se plurima accidentia videtur includere. Huic occurri potest: cum differentiae quoque aliquo modo continentur, alio modo continent, ut rationabilitas continet hominem (plus enim quam de homine praedicatur) continetur quoque ab homine, quoniam non solum hanc differentiam homo continet, verum etiam mortale. Respondebimus contra hoc, Omnia quaecunque substantialiter de pluribus praedicantur, ab his de quibus dicuntur non poterunt contineri; quo fit ut differentia quidem non contineantur a specie, et si sint plures differentiae quae speciem informent. Accidentia vero continentur, quoniam accidentia speciei substantiam nulla praedicatione constituunt: nam nec proprie universalia dicuntur accidentia, cum de speciebus pluribus dicuntur: differentiae vero maxime dicuntur universalia et proprie. Quae enim quorumlibet universalia sunt, ea necesse est eorum quorum sunt universalia etiam substantiam continere; quo fit ut quia substantiam differentiae monstrant, intensione ac remissione careant, una enim quaeque substantia neque contrahi neque remitti potest. At vero accidentia quoniam nullam constitutionem substantiae profitentur intensione crescunt, et remissione decrescunt. Illa quoque eorum est differentia, quod differentia contrariae permisceri, ut ex eis fiat aliquid, non queunt: accidentia vero contraria, et quaedam medietas ex alterutra contrarietate conjunguntur. Ex rationabili enim et irrationabili nihil in unum jungi potest: ex albo vero et nigro conjunctis fit aliquis medius color. Expositis igitur distantiis differentiae ad caetera, restat de specie dicere, cujus quidem differentias ad genus ante collegimus, cum generis ad speciem differentias dicebamus, ejusdem etiam speciei distantias ad differentiam diximus, cum differentiae ad speciem dissimilitudines monstrabamus. Restat igitur speciem proprio et accidenti communione conjungere, tum differentiis segregare.
Speciei vero et proprii commune est quidem de se invicem praedicari, nam si homo est, risibile est; ac si risibile, homo: risibile vero secundum id quod natum est ridere accipi, saepe jam dictum est. Commune est quoque aequaliter participari: aequaliter enim insunt species his quae eorum participant, et propria quorum sunt propria.
Commune, inquit, habent proprium atque species ad seipsa praedicationes habere conversas. Nam sicut species de proprio, ita proprium de specie praedicatur: nam ut est homo risibilis, ita est risibile homo; idque jam superius dictum esse commemorat, cujus communitatis rationem subdit, eam scilicet qua aequaliter species individuis participantur, sicut eadem propria his quorum sunt propria: quae ratio non videtur ad conversionem praedicationis accommodata, sed potius ad illam aliam similitudinem, quia sicut species aequaliter ab individuis participantur, ita etiam propria; aeque enim Socrates et Plato homines sunt, sicut etiam risibiles. Itaque tanquam aliam communionem debemus accipere illud quod est additum: aequaliter enim sunt species his quae eorum participant, et propria quorum sunt propria. An magis intelligendum est hoc modo dictum, tanquam si diceret, Aequalia sunt species et propria: nam quia species eorum sunt species, quae speciebus ipsis participant: et propria eorum propria, quae propriis participant; proprium atque species aequaliter utrisque insunt, id est, neque species supervadit ea quae specie participant, neque propria supervadunt ea quae propriis participant. Cumque haec propria specierum sint propria, species ac propria aequalia esse necesse est, atque invicem praedicari.
Differt autem species a proprio, quoniam species quidem potest et aliis esse genus, proprium vero aliarum specierum esse impossibile est. Et species quidem ante subsistit quam proprium, proprium vero post fit in specie: oportet enim ante hominem esse ut sit risibile. Amplius species quidem semper actu adest subjecto, proprium vero aliquando actu, potestate vero semper: homo enim semper actu est Socrates, non vero semper ridet, quamvis sit natura semper risibilis. Amplius, quorum termini differentes sunt et ipsa sunt differentia: est autem speciei quidem esse sub genere, et de pluribus differentibus numero in eo quod quid sit praedicari, et caetera hujusmodi: proprii vero est, soli et omni, et semper adesse.
Primam proprii et speciei differentiam dicit, quoniam species potest aliquando in alias species derivari, id est, potest esse genus: ut animal, cum sit species animati potest esse genus hominis (sed nunc non de his speciebus loquitur quae sunt specialissimae, atque hunc confundere videtur errorem, quod cum de his speciebus dicere proposuerit quae essent ultimae, nunc de his quae sunt subalternae, et saepe locum generis obtineant disserit); propria vero nullo modo genera esse possunt, quoniam specialissimis adaequantur. Quae quoniam genera esse nequeunt, nec propria quae sunt ipsis aequalia esse permittuntur. Rursus species semper ante subsistit quam proprium, nisi enim sit homo, risibile esse non poterit, et cum ista simul sint, tamen substantiae cogitatio praecedit proprii rationem. Omne enim proprium in accidentis genere collocatur. Eo enim differt ab accidenti, quia circa omnem solam quamlibet unam speciem vim propriae praedicationis continet: accidens autem quando continet ad multas species potest diffundi. Quod si priores sunt substantiae quam accidentia (species vero substantia est, proprium vero accidens), non est dubium quin prior sit species, proprium vero posterius. Discernuntur etiam species a proprio actus potestatisque natura, species enim actu semper individuis adest, propria vero non semper, sed aliquoties actu, potestate autem semper. Socrates enim et Plato actu sunt homines, non vero semper actu rident, sed risibiles esse dicuntur, quia tametsi non rideant, ridere tamen possunt. Natura itaque species; ut proprium semper subjectis adest, sed actu species, proprium vero non semper actu, ut dictum est. At rursus quoniam diffinitio substantiam monstrat, quorum diversae sunt diffinitiones, diversas necesse est esse substantias: speciei vero et proprii diversae sunt diffinitiones, diversae igitur sunt substantiae. Est autem speciei diffinitio sub genere esse, et de pluribus numero differentibus in eo quod quid sit praedicari, quam superius frequenter expositam nunc iterare non opus est. Proprium vero ita diffinitur: proprium est quod uni et omni et semper speciei adest. Quod si diffinitiones diversae sunt, non est dubium speciem, et proprium secundum naturae suae terminos discrepare.
Speciei vero et accidentis commune quidem est de pluribus praedicari; rarae vero sunt aliae communitates, propterea quod plurimum distant a se accidens et id cui accidit.
Speciei et accidentis similitudinem communem dicit de pluribus praedicari: de pluribus enim dicitur species, sicut et accidens. Raras vero dicit esse alias eorum communiones, idcirco quoniam longe diversum est, id quod accidit et cui accidit. Cui enim accidit subjectum est atque suppositum. Quod vero accidit superpositum est, atque advenientis naturae. Item quod supponitur substantia est, quod vero velut accidens praedicatur, extrinsecus venit. Quae omnia multam ejus quod est subjectum, et ejus quod es accidens differentiam faciunt, tamen inveniri etiam aliae possunt speciei et accidentis inseparabilis communitates, ut semper subjectis adesse: aeque enim homo singulis hominibus semper adest, et inseparabilia accidentia singulis individuis praesto sunt: et quod sicut species de his quae continet individua, aeque de pluribus, ut accidentia individuis praedicantur. Nam homo de Socrate, Platone, nigrum vero atque album de pluribus corvis et cygnis quibus accidit nuncupatur.
Propria vero utriusque sunt, species quidem in eo quod quid est praedicari de his quorum est species, accidentis autem in eo quod quale est, vel quomodo se habens. Amplius unamquamque substantiam, una quidem specie participare, pluribus autem accidentibus, et separabilibus, et inseparabilibus. Et species quidem ante intelligi possunt quam accidentia, etiamsi sint inseparabilia: oportet enim ante esse subjectum, ut illi aliquid accidat: accidentia vero posterioris generis sunt, et adventitiae naturae. Et speciei quidem participatio aequaliter est, accidentis vero vel si inseparabile sit, non aequaliter: Aethiops enim plus alio Aethiope habebit colorem vel intensum, vel remissum secundum nigredinem. Restat igitur de proprio et accidenti dicere: quo enim proprium a specie, et differentia, et genere differt, dictum est.
Quod nunc proprium speciei et accidentis se exsequi pollicetur, tale proprium intelligendum est, quod superius dictum est, ad comparationem dicatur differentium rerum. Species vero in eo quod quid est praedicatur, accidens vero in eo quod quale est, qua differentia non ab accidentibus solum species discernitur, verum etiam a differentiis et propriis, nec solum species ab eisdem, verum etiam genus. Praeterea quod species in eo quod quid est praedicatur, accidens vero in eo quod quomodo se habeat; id quoque commune est speciei cum genere, genus quippe ab accidenti in eo quod quid est, et quomodo se habeat praedicatione dividitur. Item unamquamque substantiam una videtur species continere, ut Socratem homo, atque ideo Socrati una tantum propinquitas speciei est hominis. Rursus individuo equo una species equi est proxima, itemque in caeteris: unicuique enim substantiae una species praeest, at vero unicuique substantiae non unum accidens jungitur; unicuique enim substantiae plura semper accidentia superveniunt, ut Socrati quod calvus, quod simus, quod glaucus, quod propenso ventre, et in aliis quidem substantiis de numero accidentium idem convenit dicere. Dehinc semper ante accidentia species intelliguntur: nisi enim sit homo cui accidit aliquod accidens esse non poterit: et nisi sit quaelibet substantia cui accidens possit adjungi, accidens non erit. Omnis autem substantia propria specie continetur; recte igitur prius species, accidentia vero posterius intelliguntur, posterioris enim sunt generis, ut ait, et adventitiae naturae. Nam quae substantiam non informant, recte adventitiae naturae esse dicuntur, et posterioris generis. His enim substantiis adsunt quae ante differentiis informatae sunt: rursus quoniam species substantiam monstrat, substantia vero (ut dictum est) intensione ac remissione caret, speciei participatio intensionem remissionemque non suscipit: accidens vero vel si inseparabile sit, potest intensionis remissionisque cremento et decremento variari, ut ipsum inseparabile accidens, quod Aethiopibus inest, nigredo. Potest enim quibusdam talis adesse ut sit fuscis proxima, aliis vero talis, ut sit nigerrima. Restat nunc proprii accidentisque communiones ac differentias persequi. Sed quo proprium differat a genere, specie et differentia, superius demonstratum est, cum quod genus, species, et differentia a proprio distaret ostendimus. Nunc reliqua de communitate et differentia consideratio est, quae proprium accidentibus aut jungit aut segregat.
Commune autem proprii et accidentis inseparabilis est, quod praeter ipsa nunquam consistant ea in quibus considerantur; quemadmodum enim praeter risibile non subsistit homo, ita nec praeter nigredinem subsistit Aethiops: et quemadmodum semper et omni adest proprium, sic et inseparabile accidens.
Quoniam proprium semper adest speciebus, nec eas ullo modo relinquit, quoniamque inseparabile accidens a subjecto non potest segregari, hoc illis inter se videtur esse commune, quod ea quibus insunt, praeter propria et inseparabilia accidentia, esse non possunt. Inseparabilia vero accidentia comparat proprio, quoniam ut in specie dictum est, rarissimae sunt speciei atque accidentis similitudines, quocirca multo magis proprii atque accidentis communitates difficile reperiuntur: accidens enim in contrarium dividi solet, in inseparabile accidens atque separabile: quae vero sub genere in contrarium dividuntur, ea nullo alio nisi tantum generis praedicatione participant. Quod si proprium inseparabile quoddam accidens est, a separabili accidenti plurimum differt, atque ideo nullas proprii et separabilis accidentis similitudines quaerit. Sed quoniam ipsum proprium certis quibusdam rationibus ab inseparabilibus accidentibus differt, horum et communitates inveniri possunt: et inter se differentiae, quarum una quidem ea est quam superius exposuimus, secunda vero quoniam sicut proprium semper, et omni speciei adest, ita etiam inseparabile accidens: nam sicut risibile omni homini, et semper adest, ita etiam nigredo omni corvo, et semper adjuncta est.
Differt autem, quoniam proprium uni soli speciei adest, quemadmodum risibile homini: inseparabile vero accidens, ut nigrum, non solum Aethiopi, sed etiam corvo adest, et carboni, et ebeno, et quibusdam aliis. Amplius, proprium conversim de eo cujus est proprium praedicatur: inseparabile vero accidens conversim non praedicatur. Et propriorum quidem aequalis est participatio, accidentium vero haec quidem magis, illa vero minus. Sunt quidem et aliae communitates et proprietates eorum quae dicta sunt, sed sufficiunt haec et ad discretionem ipsorum, et ad communitatis traditionem.
Proprii atque accidentis prima quidem differentia est, quia proprium semper de una tantum specie dicitur, accidens vero minime: sed ejus praedicatio in plurimas diversi generis substantias speciesque diffunditur, risibile enim de nullo alio nisi de homine praedicatur. Nigrum vero, quod est quibusdam inseparabile accidens, tam corvo, et Aethiopi quae diversa sunt specie, quam corvo atque ebeno, quae differunt generibus non tantum specie, praesto est: quo fit ut propriis quidem conversio aequa servetur, in accidentibus vero minime. Quoniam enim propria in singulis esse suum habent, atque omnes continent species proprias, converso ordine praedicantur. Nam quod risibile est, homo est: et quod homo, risibile; nigrum vero non ita, sed ipsum quidem de his praedicari potest quibus inest. Illa vero ad hujus praedicationem converti retrahique non possunt: nigrum enim de carbone, ebeno, homine, atque corvo praedicatur, haec vero de nigro minime. Nam quae plura continent, de his quae continent praedicari possunt, ea vero quae continentur de sese continentibus nullo modo praedicantur. Rursus proprium quidem aequaliter participatur, accidens remissionibus atque intersionibus permutatur: omnis enim homo aeque risibilis est, Aethiops vero non aequaliter niger est, sed (ut dictum est) aliquis quidem paulo minus niger, alius vero teterrimus invenitur. Et de proprii quidem atque accidentis differentiis satis dictum est. Restabat vero accidentis ad caetera communiones proprietatesque explicare, sed jam superius annumeratae sunt cum generis, differentiae, proprii, et accidentis similitudines ac differentias assignavimus. Fortasse autem his institutus animus, et solertior factus, alias praeter eas, quas nunc diximus, communitates et differentias quinque rerum quae superius sunt positae reperiet, sed ad discretionem atque ad eorum similitudines comparandas ea fere quae sunt dicta sufficiant. Nos etiam quoniam promissi operis portum tenemus, atque hujus libri seriem primo quidem a rhetore Victorino, post vero a nobis Latina oratione conversam gemina expositione patefecimus, hic terminum longo statuimus operi continenti quinque rerum disputationem et ad praedicamenta servienti.