eruditissimi Viri
Magistri PETRI COMESTORIS.
HISTORIA LIBRI
EVANGELORUM.
De conceptione Praecursoris Domini.
[recensere]Fuit autem in diebus Herodis regis Judaeae (effluxis annis regni ejus, videlicet triginta) sacerdos, nomine Zacharias, de vice Abia, et uxor ejus Aaronita, nomine Elisabeth (Luc. I). David enim ampliare volens cultum Domini, viginti quatuor instituit summos sacerdotes, quorum unus tantum major, qui dicebatur princeps sacerdotum. Statuit autem sexdecim viros de Eleazar, et octo de Ithamar; et secundum sortes dedit unicuique hebdomadam vicis suae. Habuit autem Abias octavam hebdomadam, de cujus genere Zacharias, cum in die propitiationis incensum poneret, praedixit sibi angelus nasciturum filium de uxore. Qui considerans sterilitatem uxoris, et utriusque senectutem, non credidit, et ob hoc obmutuit, usque ad diem partus. Nomen quoque pueri, et magnificentiam cum abstinentia ei indicavit. Concepit autem Elisabeth, et occultabat se mensibus quinque.
De conceptione Salvatoris.
[recensere]Mense autem sexto missus est Gabriel in Nazareth ad Mariam virginem desponsatam Joseph (Luc. I). Cumque, ea salutata, dixisset eam parituram Jesum, Filium Altissimi, quaesissetque quomodo hoc fieret, cum se non cognituram virum in animo vovisset, nisi aliter Deus disponeret; angelus addidit non de viro, sed opere Spiritus sancti concepturam, et etiam concepisse cognatam suam Elisabeth sibi indicavit. Permistae enim erant sacerdotalis tribus et regia. Nam et Aaron uxorem habuit de Juda Elisabeth sororem Naasson et Joiada pontifex Jochabed filiam regis Joram. Et ait Maria: Fiat mihi secundum verbum tuum. Et statim conceptus est Christus de Virgine, plenus homo in anima, et carne, ita tamen, quod lineamenta corporis et membrorum visibus discerni non possent. Creditur autem conceptus octo Kalendas Aprilis, et, revolutis triginti tribus annis, eadem die mortuus est.
De ortu Praecursoris.
[recensere]Exsurgens autem Maria abiit in civitatem Juda (Luc. II). Juda nomen est regni, non tribus. Jerusalem enim in tribu Benjamin erat, per quam forte transivit ad oppidum, in quo dicunt tunc Zachariam habitasse, quarto milliario a Jerusalem, et ibi natum Joannem. Et legitur in libro Justorum, quod beata Virgo eum primo levavit a terra. Et cum salutasset Elisabeth exsultavit infans in utero ejus, et cum matrem Domini sui et beatam eam prophetaret Elisabeth, edidit Maria canticum Domino, dicens: Magnificat anima mea Dominum, etc. Mansit autem Maria ibi mensibus tribus, ministrans cognatae donec pareret, et tunc rediit in domum suam. Octavo autem die cum circumcideretur puer, et vocarent eum nomine patris sui Zachariam, ait: Joannes est nomen ejus. Idipsum scripsit et pater sumpto pugillari. Est autem pugillaris tabula, quae pugno potest includi, ut calamus scriptoris. Et apertum est os Zachariae, et prophetans canticum fecit Domino: Benedictus Dominus Deus Israel. Haec duo cantica non cantantur in Ecclesia eo ordine quo sunt edita. Prius enim cantatur, quod secundo est editum. Quia enim in cantico Zachariae legitur: Et erexit cornu salutis, quod est factum in resurrectione, ideo canitur in Laudibus, et loquitur ad puerum, qui fuit aurora Solis. Et quia legitur in cantico Virginis: Respexit humilitatem ancillae suae, Ecclesiae scilicet et ipsius Mariae: quod quidem factum est in sexta aetate. Et agit de incarnatione ibi: Suscepit Israel puerum suum. Ideo cantatur ad vesperas, sexto scilicet officio diurno. Tertium canticum Simeonis, quod sequitur cantatur in septimo officio, id est in completorio, quia orat se dimitti in pace, quod fit in septimo quiescentium. Et quia haec duo cantica evangelica sunt, ideo stantes ea cantamus. Puer enim crescebat, et confortabatur spiritu, et erat in desertis locis, usque in diem ostensionis suae ad Israel. Revertens autem Maria ad Nazareth, inventa est a sponso in utero habens de Spiritu sancto. Qui nolens eam traducere in conjugem, occulte voluit eam dimittere; in somnis autem admonitus est ab angelo, ut acciperet eam in conjugem, et ne suspicaretur adulterium, conceptum puerum de Spiritu sancto indicavit, et ut Jesum vocaret praecepit, quia salvum faceret populum a peccatis eorum. Et hoc cognovit Joseph Deum nasciturum, qui solus peccata dimittit, et accipiens sponsam in uxorem, cum Virgine virgo permansit. Habuit autem Virgo virum, ne gravida infamaretur, et ut viri solatio et ministerio frueretur, et ut diabolo occultaretur Dei partus.
De descriptione orbis.
[recensere]In diebus illis exiit edictum a Caesare Augusto, ut describeretur universus orbis (Luc. II). Volens Caesar scire numerum regionum in orbe, quae Romanae suberant ditioni, numerum etiam civitatum in qualibet regione, nomina quoque capitum in qualibet civitate, praeceperat, ut de suburbanis oppidis, vicis, et pagis ad suam confluerent homines civitatem, et maxime ubicunque habitarent ad civitatem convenirent, unde traherent originem, et quisque denarium argenteum pretii decem nummorum usualium, unde denarius dicebatur praesidi provinciae tradens, se subditum Romano imperio profiteretur. Nam et nummus imaginem praeferebat Caesaris, et superscriptionem nominis. Et quia numerus eorum, qui censi capite ferebantur, vel ut alii legunt qui censum capitis ferebant, certo numero determinabatur, et redigebatur in scriptis, ideo professio hujusmodi descriptio vocabatur. Haec descriptio prima facta est a praeside Syriae Cyrino. Prima dicitur quantum ad Cyrinum Syriae praesidem, quia enim Judaea in umbilico Zonae habitabilis esse dicitur, provisum est ut in ea inchoaretur, et deinde per circumstantes regiones alii praesides prosequerentur. Vel forte prima universalis, quia aliae praecesserant particulares. Vel forte prima capitum in civitate fiebat a praeside, secunda civitatum in regione a legato Caesaris, tertia regionum in urbe coram Caesare. Hic primum Judaea facta est stipendiaria Romanis, haec descriptio singulis annis fieri videtur, qui in Evangelio legitur: Magister vester non solvit tributum hoc anno (Matth. XVII). Ascendit autem Joseph a Nazareth in Bethlehem, eo quod esset de domo David, ut profiteretur cum Maria uxore sua praegnante. Si mulieres profitebantur, jungendum est sic, ut profiteretur cum Maria. Si soli viri sic est ordo: Ascendit Joseph cum Maria.
De nativitate Salvatoris.
[recensere]Factum est autem, cum essent ibi, peperit Virgo filium suum primogenitum (Luc. II), non post quem alius, sed ante quem nullus, et pannis involutus, reclinavit eum in praesepio, quia non erat ibi eis locus in diversorio. Dicitur quod fenum in quo jacuit Jesus, delatum est Romam ab Helena, et est in ecclesia Sanctae Mariae Majoris. Intra basilicam, non longe a praesepio quiescit Hieronymus. Paula quoque et Eustochium in Bethlehem quieseunt. Difficile fuerat pauperibus, prae frequentia multorum, qui ob idipsum convenerant, vacuas invenire domos, et in communi transitu, qui erat inter duas domus, operimentum habens, quod diversorium dicitur, se receperunt, sub quo cives ad colloquendum, vel ad convisendum in diebus otii, vel pro aeris intemperie divertebant. Forte ibi Joseph praesepium fecerat bovi et asino, quos secum adduxerat, in quo repositus est Jesus. Ad quod quidam referunt illud Isaiae: Cognovit bos possessorem suum, et asinus praesepe Domini sui (Isa. I). Et illud Habacuc: In medio duorum animalium cognosceris. Etiam in picturis ecclesiarum, quae sunt quasi libri laicorum hoc repraesentatur nobis. Natus est autem Salvator anno regni Augusti Caesaris quadragesimo secundo. Annos enim duodecim qui a morte Julii duxerant, usque ad Actium [Col.1540B] bellum, regno Augusti connumeramus . Anno vero regni Herodis trigesimo universo orbe pacato, Olympiadis centesimae nonagesimae tertiae anno tertio. Anno ab Urbe condita septingentesimo quinquagesimo secundo, natus est Dominus. Natus est autem nocte Dominicae diei, quia si tabulam computi retro percurras, invenies hujus anni concurrentem quintum, regularem Januarii tertium. Quibus junctis et sublatis septem, remanet unum. Itaque Kalend. Januarii in Dominica invenies quae concurrunt. Nam ea die qua dixit: Fiat lux, facta est lux (Gen. I),---visitavit nos Oriens ex alto (Luc. I). Inchoata vero secundum quosdam septima aetas a Nativitate Christi, secundum Apostolum, qui ait: Cum venerit plenitudo temporis, etc. Secundum alios a die qua baptizatus, propter vim regenerativam datam aquis. Secundum alios a passione, quia tunc aperta est porta, et inchoata est quodammodo septima quiescentium. Fluxerant quidem ab Adam anni quinque milleni centum nonaginta sex, aliis nonaginta novem, ab Abraham duo millia duodecim, secundum LXX; secundum Hebraeos vero longe pauciores.
De cantico angelorum, et circumcisione Domini.
[recensere]Et pastores erant secundo milliario a Bethlehem, in regione eadem custodientes vigilias noctis super gregem suum (Luc. II). Mos fuit antiquioribus, in utroque solstitio, vigilias noctis custodire ob solis venerationem. Qui forte mos etiam apud Judaeos ex usu cohabitantium inoleverat. Et ecce angelus Domini stetit juxta illos, annuntians eis natum Salvatorem in Bethlehem, et in signum positum puerum in praesepio nuntiavit. Et facta est cum angelo multitudo angelorum dicentium: Gloria in excelsis Deo, et in terra pax hominibus bonae voluntatis , quia per Christum glorificatus est Pater, et pax facta inter Deum et hominem, inter angelum et hominem, inter Judaeum et gentilem. Pro hac multitudine angelorum, vel pro grege pastorum volunt quidam illum locum prophetice dictum turrim gregis, ibi. Et tu, turris gregis nebulosa (Mich. IV), cum tamen jam non primo contraxerat hoc nomen locus idem, quia Jacob gregem ibi pavit, cum Rachel parturiret. Et transeuntes pastores, usque Bethlehem invenerunt verbum, quod factum erat ad eos, et qui audiebant, mirabantur super his quae dicebantur a pastoribus ad eos. Maria quoque conservabat omnia verba haec, conferens in corde suo, de qua natus est Jesus, ut putabatur filius Joseph (Luc. III). Christi enim generatio sic erat: Prima quidem hominis conditio de terra, secunda de latere viri, tertia ex viro et femina, quarta sic erat, ut nasceretur sine viro homo de femina. Unde et appropriata circumlocutione pro nomine Christus filius hominis dictus est. Prima et secunda generatio ruerunt, in tertia de ruina generamur, in quarta de ruina suscitamur. Octavo die circumciderunt puerum , et declaraverunt nomen ejus Jesum, quod impositum erat ei ab angelo priusquam conciperetur (Luc. II).
De stella et magis.
[recensere]Tertia decima vero die, ecce magi venerunt ab Oriente Jerosolymam dicentes: Ubi est qui natus est rex Judaeorum? Vidimus enim stellam ejus in Oriente, et venimus adorare eum (Matth. II). Successores fuerunt isti doctrinae Balaam, qui stellam noverunt ejus vaticinio, et a magnitudine scientiae magi nuncupati sunt. Quos enim Graeci philosophos, Persae magos appellant. Venerunt enim de finibus Persarum et Chaldaeorum, ubi fluvius est Saba, a quo et Sabaea regio dicitur. Quidam tamen non eos primo doctos magos putant; sed postquam dolum Herodis fefellerunt per aliam viam revertentes. Chrysostomus dicit stellam multo ante tempore quam Christus nasceretur, apparuisse eis, et ita multo tempore de longinquo venerunt. Potuit tamen fieri, ut in tredecim diebus super dromedarios sedentes longa terrarum spatia transmearent, Audiens magos Herodes rex turbatus est, et omnis Jerosolyma cum illo, timuit rex ne quis de semine Hircani vel Aristobuli natus esset regnaturus, se tanquam alienigenam destituto. Turbatur autem civitas, novitate miraculi percussa. Cumque diligenter didicisset rex ortum stellae a magis, ut per eum natalem pueri cognosceret, etiam a sacerdotibus et scribis sciscitabatur, ubi Christus nasceretur. Qui juxta Michaeam in Bethlehem Ephrata nasciturum dixerunt (Mich. V). Bethlehem prius dicta est Ephrata ab uxore Caleb, quae ibi sepulta est, quam quidam suspicantur filiam fuisse Ur, et Mariae sororis Moysi. Postea vero post famosam sterilitatem pro qua Elimelech cum domo sua adiit Moabitis (Ruth. I), cum reddita fuisset ei incredibilis ubertas, dicta est Bethlehem, quae sonat domus panis. Dixit autem rex magis, ut inventum puerum sibi indicarent, ut veniens adoraret eum. Jam enim animum direxerat ad perdendum puerum. Quos egredientes de Jerusalem stella antecedebat, usque dum veniens staret supra domum ubi erat puer. Dicit Fulgentius stellam tunc creatam notabilem, et discretam a caeteris, et in splendore, quia eam lux diurna non impedivit; et in loco, quia neque in firmamento cum stellis minoribus erat, neque in aethere cum planetis, sed in aere vicinas terris tenebat vias; et in motu, quia prius immobilis super Judaeam, magis dedit signum veniendi in Judaeam, qui ex deliberatione sua Jerusalem tanquam caput Judaeae adierunt. Quibus egressis, tunc primo motu notabili praecessit eos stella; quae facto officio mox esse desiit, revertens in praejacentem materiam, unde sumpta fuerat. Tamen quidam tradunt Bedam voluisse quod in puteum Bethehemitanum ceciderit, et post in diebus Paulae et Eustochii, quasdam virgines Deo dicatas eam miraculose vidisse, quod, quia fabulosum existimaverunt fratres, cum quibus monasticam ducebat vitam eum a communione sua quandoque separaverunt.
De oblatione et nominibus magorum.
[recensere]Ingressi vero magi domum, quam diversorium Lucas nominat (Luc. II), obtulerunt puero singuli aurum, thus et myrrham, secundum Sabaeis consuetam oblationem (Matth. II). Inde significantes eum regem, Deum et mortalem. Nomina trium magorum haec sunt: Hebraice Appellus, Amerus, Damasius; Graece Galgalat, Magalath, Sarachim; Latine Baltassar, Gaspar, Melchior. Qui cum deliberarent de reditu, responsum est eis in somnis ne redirent ad Herodem. Et venientes Tharsum Ciliciae, conducto navigio, redierunt in regionem suam
De Hippapanti Domini.
[recensere]Et postquam impleti sunt dies purgationis Mariae, tulerunt puerum in Jerusalem, ut sisterent eum Domino, id est offerendo praesentarent, et dederunt hostias pro eo par turturum, aut duos pullos columbarum, insuper redemerunt eum quinque siclis argenteis (Luc. II). Et erat in Jerusalem Simeon senex, qui acceperat a Spiritu sancto non visurum se mortem, nisi prius videret Christum Domini. Et tunc eodem spiritu venit in templum, et accipiens puerum in ulnas suas, sciens eum Christum, ait: Nunc dimittis, Domine, etc. Et prophetans de passione Christi, ait ad Mariam: Et tuam ipsius animam pertransibit gladius, id est passio ipsius. Non enim sine materno dolore potuit videre crucifigi Filium, etsi resurrecturum speraret, vel ita. Animam ipsius, quae et tua est, quam scilicet quasi tuam diligis, pertransibit gladius. Eadem hora supervenit Anna prophetissa, et loquebatur de illo omnibus, qui exspectabant redemptionem Israel.
De fuga Domini in Aegyptum.
[recensere]Tunc Herodes vidit quod illusus esset a magis (Matth. II). Videns enim Herodes magos nihil sibi renuntiasse, putavit eos visione stellae deceptos, et erubuisse redire ad eum, et ideo ab inquisitione pueri cessavit. Sed cum audisset quae dicta fuerant a pastoribus, et maxime prophetias Simeonis et Annae, sensit se illusum, et de morte Bethlehemitarum tractabat, ut ille quem ignorabat cum eis occideretur. Propterea per admonitionem angeli fugit in Aegyptum Joseph cum puero et matre ejus usque ad obitum Herodis. Cumque ingrederetur Dominus in Aegyptum, corruerunt idola Aegypti, secundum Isaiam, qui ait: Ascendet Dominus nubem levem, et ingredietur Aegyptum, et movebuntur simulacra Aegypti (Isa. XIX). Tradunt quoque, quod sicut in exitu filiorum Israel de Aegypto non fuit domus Aegypti in qua, Deo procurante, non jaceret mortuum primogenitum, (Exod. II), ita nec modo fuit in Aegypto templum in quo non corruisset idolum.
De nece puerorum, et quare dilata per annum.
[recensere]Herodes autem cum de nece puerorum disponeret, citatus est per epistolam ab Augusto Caesare, ut Romam iret, accusationi filiorum responsurus. Tamen Josephus dicit quod Alexandrum filium suum secum Romam traxerit, et veneni sibi parati reum apud Caesarem postulaverit. Qui, cum iter faceret per Ciliciam, audiens naves Tharsensium magos traduxisse, in spiritu vehementi combussit naves Tharsis secundum quod David prophetaverat in quadragesimo septimo psalmo: In spiritu vehementi conteres naves Tharsis. Cum ergo coram Caesare disceptasset pater cum filiis, hac lege facta est reconciliatio, ut adolescentes patri in omnibus obedirent, ipse autem regnum dimitteret cui vellet. Nondum tamen Herodes a suspicionibus liberatus est. Veniensque Jerosolymam, populo convocato, tribusque filiis astantibus, et concordiam fratrum a Caesare factam exposuit, et se successoris judicem constitutum, ne Judaei regnum ad suos rediturum aestimarent. Tunc confirmatus in regno Herodes certius quam prius, mittens occidit omnes pueros, qui erant in Bethlehem, et in omnibus finibus ejus a bimatu et infra, secundum tempus quod exquisierat a magis (Matth. II), quorum maxima pars tertio milliario a Bethlehem usque ad austrum sepulta est. Plurium sententia, et usitatior haec est: Ortam didicerat Herodes stellam eadem die qua natus erat Dominus, et secundum ortum stellae Dominum anniculum esse sciebat, et aliquot insuper dierum. Ideoque ipse supra aetatem ejus usque ad bimos et infra usque ad unius noctis infantem desaevit in pueros. Timensque pueri morphoseon, id est commutationem, ne scilicet puer, cui sidera famulabantur, supra aetatem suam, vel infra faciem suam transformaret. Chrysostomus autem dicit stellam apparuisse per annum ante Domini nativitatem. Credebatque Herodes, tunc etiam Dominum fuisse natum, et sic putabat Dominum bimum fuisse cum adjectione paucorum dierum, et ideo occidit pueros bimos deinceps usque ad quinque annos, sed non minores bimis. Et exponit bimatum et infra, secundum rationem numeri. Sicut enim ratione temporis minores bimis inferiores sunt eis, quia post nati sunt. Ita ratione numeri majores bimis inferiores sunt eis, quia post eos numerantur. Cui assertioni videtur fidem facere, quod quaedam ossa Innocentum habentur adeo grandia, quae bimorum esse non possent. Potest tamen dici ad hoc, quia longe majoris tunc erant homines quantitatis quam modo.
Quod comminatio Jeremiae etiam prophetia fuit.
[recensere]Tunc impletum est illud Jeremiae (Jer. XXXI). Vox in Rama audita est, etc., (Matth. II). Rama locus est juxta Gabaa duodecimo milliario distans a Bethlehem, ubi fere delecta tribu Benjamin propter uxorem Levitae, pauci superstites planxerunt mortuos suos. Hoc autem videtur Jeremias induxisse potius comminando, quam prophetando. Minabatur enim imminere tantam ruinam duabus tribubus, quanta facta fuerat in filiis Rachel, cum plangentium vox audita est in Rama. Tamen etiam prophetavit de nece parvulorum, ut Matthaeus ait, et tunc Rama non est nomen loci. Sed quia Rama excelsum sonat, idem est ac si dixisset: Vox in excelso audita est. Videtur quoque debuisse dici, Lia plorans filios suos, cum Bethlehemitae de tribu Juda fuerint. Sed quia tribus Benjamin conterminata est Judae, insinuavit evangelista multos de Benjamin fuisse occisos pro vicinia, ad exaggerandum scelus Herodis. Vel quia Rachel juxta Bethlehem sepulta est, prophetico locutionis modo dicitur ea gessisse quae in loco eodem gerebantur. Et noluit consolari, quia non sunt, id est inconsolabiliter dolebat, de eo quod non sunt, id est de eo quod mortui esse desiderant. Innocentes quidem martyres dicuntur laxato vocabulo, non quia testes Christi, sed quia pro Christo occisi sunt, quem si non loquendo, moriendo tamen confessi sunt, pro quo etiam Ecclesia pro eis solemnizat, quamvis ad inferos descenderint. Unde et in eorum solemnitate cantica laetitiae subticentur, scilicet, Te Deum laudamus, et Gloria in excelsis Deo, et pro alleluia, quidam dicunt, Laus tibi, Christe; alii, Cantemus, eia; alii dicunt tractum.
De nece duorum filiorum Herodis.
[recensere]Factum est autem, ut quoniam Herodes multos orbaverat filiis, ipse suis miserabilius orbaretur. Nam per astutiam Antipatri, iterum facti sunt suspecti Alexander et Aristobulus patri. Ob hoc scripsit Herodes Augusto, in multis accusans filios. Misit autem Augustus Saturnium, et Peanum legatos cum rescripto, ut coram his duobus coacto consilio procerum filios judicaret, et de eis, si convincere eos posset, faceret quod vellet. Auditis autem hinc et inde partibus, legatos illos damnandos pronuntiaverunt, non tamen morte. Tunc apud Sebasten pater conjecit eos in vincula. Complices vero eorum apposuit torquere pater, ut confessione eorum certioraretur si in animam suam aliquid machinarentur filii. Confessus est autem quidam multa sibi ab Alexandro promissa, si patri venenum propinaret. Confessus est etiam tonsor de promissis sibi muneribus, si dum pararet patri barbam, eum jugularet. Addiditque dixisse Alexandrum non esse spem ponendam in senem, qui canos tingebat, ut videretur adolescens. His motus Herodes, missis spiculatoribus, jussit filios occidi, et asportari in Alexandriam, ibique sepeliri cum Alexandro avo suo materno.
De priori testamento Herodis, et odio ipsius, et Antipatre.
[recensere]Tunc inscripsit testamentum Herodes, et Antipatrem futurum regem instituit, et Herodem, qui cognominabatur Antipas substituit Antipatri. Antipater vero intolerabile odium populi excepit, cunctis scientibus quod fratribus suis conseruisset calumnias. Ob hoc etiam pater jam eum non recto oculo aspiciebat. Ad haec etiam Antipater molestus erat patri, quod fratrem sibi substituerat, eo quod ad filios ipsius Antipatris regnum transire noluisset. Alia quoque major causa invidiae orta est ei in patrem. Nam pupillos filiorum, quos occiderat paterna dilectione fovebat, aliis nepotibus suis eos copulans in matrimonio. Erant autem, secundum Josephum, parvuli relicti de Aristobolo, Herodes Agrippa, qui Jacobum occidit gladio, et Herodias, quam post Herodes Antipas abstulit Philippo fratri suo. Timuit ergo Antipater, ne ad pupillos fratrum suorum quandoque regnum revocaret Herodes, quia eos ex parte matris contingebat. Commovit etiam Pheroram in odium Herodis, adeo ut Pheroras secederet a fratre, et habitaret in terra, quae concessa ei fuerat trans Jordanem. Ipse vero etiam, patre volente, quibusdam excogitatis occasionibus Romam properavit, efficacissimum venenum a quadam venefica Arabica comparans, et apud uxorem Pherorae reponens, quod interim, dum ipse abesset, per ministrum quem conduxerat, patri propinaretur.
Quod Herodes incarceravit Antipatrem insidiantem vitae ejus.
[recensere]Cum autem Antipater Romae esset, mortuus est Pheroras, accepitque Herodes de veneno reposito apud uxorem Pherorae, per ancillam iracunde a domina sua recedentem. Itaque evocatam uxorem fratris relictam, afferre venenum eam jubet. Illa vero quasi allatura egressa, de tecto se dedit praecipitem, sed semiviva ad regem allata, ait: Cum moreretur frater tuus, vir meus, ait mihi: Affer huc mulier venenum, quod reliquit nobis Antipater, meque vidente in igne consume, ne ad inferos conscientiam fratricidii ultricem feram. Ego vero magnam ejus partem in ignem consumens, modicum mihi propter dubios casus, et quia te metuebam reservavi. Cumque pixidem cum veneno protulisset, expiravit. Acceptis quoque aliis pluribus argumentis, quod Antipater in mortem patris grassaretur, Herodes eum mature revocavit, matremque illius repudiavit. Cumque filium de parricidio publice accusasset, praesente Varo Syriae praeside, qui illis diebus Jerosolymam venerat, posuit eum in custodiam apud Jerichonta.
De magnitudine morbi Herodis.
[recensere]Cumque complices filii quaereret pater, ut eos cum filio exquisitis perimeret suppliciis, graviori morbo impeditus est. Accedebat et senectus, cum annos jam septuaginta natus erat, animumque ejus filiorum clades graviter affligebant. Erant autem in Jerusalem duo sophistae, quos non pauci adolescentium sectabantur, cum leges exponerent, his opportunum visum est rege tabescente, ut aquilam auream dejicerent, quam rex super maximam portam templi contra patrias leges posuerat. Qua dejecta, rex commotus, animi magnitudine morbum superavit, et in concionem procedens in omnes Jerosolymitas injuriam hanc infundere nitebatur. Sed ad preces populi in solos auctores ultus est. Illos ergo, qui in funibus demissi, aquilam conciderant, vivos incendit cum duobus sophistis. Dehinc variis affligebatur languoribus. Nam febris non mediocris erat, prurigo intolerabilis in omni corporis superficie, assiduis vexabatur colli tormentis, pedes intercutaneo vitio tumuerant, putredo testiculorum vermes generabat, creber anhelitus et interrupta suspiria, quae ad vindictam Dei ab omnibus referebantur. Ipse vero Jordanem transiens apud Callionem calidis aquis utebatur. Cumque corpus ejus oleo calidiori foveri medicis placuisset, in arcam plenam demersum ita dissolutum est, ut etiam lumina, quasi mortuus, resoluta torqueret, tamen ad clamorem astantium respicere visus est.
De nobilibus Judaeis occidendis in morte Herodis, et de morte Antipatri.
[recensere]Cumque rediisset Jericho, audiens Judaeos mortem suam exspectantes cum gaudio, ex omni Judaea nobiliores collectos, juvenes, concludi praecipit in hippodromo, id est in carcere circi, praecipiens Salome sorori suae, ut cum animam suam efflaret, statim illos occideret, ut ita omnis Judaea in morte ipsius, etiam invita plangeret. Nuntii vero quos Romam miserat redeuntes epistolam tulerunt a Caesare, ut Antipatrem in exsilium daret, vel, si mallet, morte damnaret. Quo nuntio paululum recreatus, cum pomum, quo libenter vescebatur, petiisset, cultellum quoque ad incidendum poposcit, statimque cum tussi violenta distenderetur, circumspiciens ne quis arbiter impediret, se percussurus dexteram sustulit. Sed Acciabus, consobrinus ejus, dexteram continuit, statimque ululatus est rex, et tumultus in regia domo excitatus est. Quo audito, Antipater exsultans multa custodibus promittebat ut eum solverent. Quod cum accepisset Herodes, gravius tulit exsultationem filii, quam mortem, et continuo missis satellitibus occidit eum, sepelirique praecepit in Hircanio. Statimque mutans testamentum, Archelaum regni scripsit successorem, ita tamen quod ab Augusto susciperet diadema.
De morte Herodis, et substitutione Archelai.
[recensere]Post mortem autem filii, quinque diebus exactis, mortuus est Herodes trigesimo septimo anno postquam a Romanis rex declaratus erat. In aliis fortunatissimus, in rebus domesticis infelicissimus fuit. Salome vero quos occidi mandaverat absolvit. Et sepelivit eum Archelaus in Herodio, juxta mandatum ipsius, nihil regii ornatus in funeris pompa praetermittens, septem autem diebus in lugendo patrem consumptis, epulisque feralibus prolixe populo exhibitis, qui mos Judaeorum ob expensas funerum multos depauperavit candida veste indutus ascendit in templum, variisque favoribus a plebe susceptus est, sedensque pro tribunali, dixit, se etiam a regis nomine velle temperare, donec a Caesare confirmata foret successio, promittens quod patre melior omnibus appareret. Quocirca alii tributa levari, alii vectigalia tolli, quidam solvi custodias acclamabant. Postulatis autem Archelaus annuens, celebratis hostiis, erat cum amicis in epulis.
De lite fratrum pro regno coram Augusto.
[recensere]Orta est autem seditio, quae in novis rebus accidere solet, plurimi enim sophistas, pro defensione legis occisos, lugebant; omnes fere pontificem, quem Herodes pretio creaverat, amovendum proclamabant. Instante autem azymorum die, cum turba ab immolatione prohiberet pontificem, Archelaus, misso chiliarcho, verbis eos prius sedare attentavit. Cum autem vulneratum remisissent chiliarchum, missa grandi manu satellitum, Archelaus circiter novem millia occidit, et per vocem praeconis omnes ad propria redire commonens, neglecta festivitate, omnes abierunt. Ipse vero cum Nicolao et Ptolomaeo, secretariis patris sui, Romam profectus est, Salomamque, et filios ejus secum duxit, ut cum testamento extremam voluntatem patris sui testarentur, Philippo fratre regni procuratore relicto. Profectus est etiam Romam Herodes Antipas, ut de regno habendo disceptaret cum fratre, oratore Hyreneo, propter acrimoniam dicendi, plurimum confisus. Caesar quoque, ascitis optimatibus Romanorum, partibus prosequendi copiam dedit. Ibique tunc primum Gaium, ex Agrippa, et filia sua natum, filium adoptivum sedere jussit. Archelaus sibi regnum deberi asserebat, et aetatis merito, et secundi testamenti voluntate. Antipas vero primum testamentum debere servari, aiebat, quod pater, quando compos mentis esset, inscripserat. Secundum vero nullum fore, quod ipsum pater mentis impos fecerat. Nam et tunc propria manu se appetierat. Addebat quoque, quod Archelaus umbram regni detulisset ad Caesarem, cum ipse corpus rerum gerendarum sibi rapuisset; postremo, quod initia potestatis suae novem millium occisorum sanguine maculasset. Caesar vero responsum differens, secum de cognitis deliberabat, an aliquem regni successorem constitui oporteret, an toti familiae distribui principatum, praesertim cum litteras varias de Syria accepisset, Judaeos defecisse nuntiantes. Interim quoque mater Archelai mortua nuntiatur.
De quatuor regibus in Judaea.
[recensere]Eodem sane tempore quatuor reges surrexerunt in Judaea. Nam in Idumaea duo millia veteranorum, qui sub Herode militaverant, regem creaverant. Sephori vero Galilaeae Judas, filius Ezechiae latronum principis ab Herode olim capti, diadema sibi imposuit. Trans flumen quoque Simon quidam ex servis regalibus, vastitate corporis fretus a latronibus rex creatus est. Pastores quoque quemdam proceri corporis, cum pastor esset in finibus Israel, regem sibi statuerant. Ob haec insinuanda Caesari missus est Romam a Varo Philippus, duabus tamen incidenter de causis, ut, et Archelao subveniret, et si regnum Herodis nepotibus distribui placuisset, partem aliquam mereretur. Iverunt etiam cum eo quinquaginta de Judaeis honorati, qui octo millia Judaeorum, Romae tunc degentium, secum traxerunt ad Caesarem. Ante enim captivitatem finalem, Judaei, per captivitates particulares, ubique dispersi, et venundati fuerant. Quos ut audiret Caesar, in palatium Apollinis templi sedit cum amicis. Illi vero tyrannidem Herodis, et filiorum ejus in Judaeos explicantes, supplicabant Romanis, ut Judaeae reliquias misericordia dignas judicaret, et aut jus antiquum regni sibi restitui, aut Syriae conjungi finibus, aut per Romanos judices Judaeam administrari.
De simulato Alexandro.
[recensere]Eo etiam tempore quidam natione Judaeus in Sidoniorum oppida educatus, quam simillimus Alexandro Herodis filio, quem, et pater interemerat, venit in Judaeam instinctu cujusdam liberti Herodis, qui omnes actus regios optime sciebat, asserens sibi regnum deberi, tum quia major filius Herodis, tum quia ex parte matris suae Mariannes eum contingebat. Cumque plures Judaeorum sequaces haberet, Romam quoque profectus est. Igitur Judaei Romae tunc degentes visendi ejus studio circumfluebant. Sciscitatusque qualiter viveret, aiebat, lictores miseratos fratrum, alios similes eis morti subjecisse. Aristobolum quoque fratrem adhuc viventem in Cypro, vel Creta latere. Sed Caesar optime vultum Alexandri sciens, quem, dum Romae studeret puer, amasium habuerat, cum patre quoque post disceptantem, plenius notaverat, fallaciam similitudinis animadvertit, misitque Celadum, qui et Alexandrum bene cognosceret, ut ad se viventem adduceret, vitam sibi pollicens si tantae fraudis prodidisset auctorem. Cumque ille confessus esset se talia simulasse ad quaestum, risit Caesar, suasoremque ejus jussit interfici, falsumque Alexandrum propter habitudinem corporis, numero remigum inseruit. Hunc Alexandrum poeta vocavit formosum Alexim, id est delicias domini (VIRGIL., eclog. 21).
De divisione regni.
[recensere]Tandem de consilio senatus Caesar monarchiam Herodis distribuit, mediam partem, scilicet Judaeam et Idumaeam tradens Archelao sub nomine tetrarchae, pollicitus se facturum eum regem, si se dignum praebuisset. Mediam vero partem in duas secuit tetrarchias, cessitque in partem Herodis tetrarchae regio trans flumen, et Galilaea. Ituraea vero et Trachonitis, et Auranitis Philippo destinata est. Factus est igitur Archelaus quasi diarchus, monarchus vero nunquam fuit. Cum ergo eum legeris monarchum fuisse novem annis, post patrem intellige, secundum opinionem vulgi dictam, et secundum sui jactantiam, qua se futurum regem secundum promissum Caesaris jactabat. Et sic remissi sunt in Judaeam tres fratres, cum sedissent Romae quatuor mensibus eventum rei exspectantes.
De reditu Jesu ab Aegypto, et de morte Glasirae.
[recensere]Archelaus vero non solum in accusatores suos, verum etiam in sibi subditos crudelius patre desaevit. Cujus regni anno primo angelus dixit Joseph, ut rediret cum matre, et puero in terram Israel. Qui rediens ab Aegypto post annos septem, cum audiret quod Archelaus pro patre regnaret in Judaea, noluit illo ire. Et admonitus ab angelo ivit in Galilaeam, et mansit in Nazareth (Matth. II). In hoc loco invenies super Matthaeum, et Archelaum totius regni monarcham post patrem, et Herodem regnantem in Galilaea. Porro de infantia Salvatoris, et operibus ejus usque ad baptismum, non legitur in Evangelio nisi quod Lucas dicit duodennem remansisse in Jerusalem, et post triduum inventum a parentibus in medio doctorum audientem, et interrogantem eos (Luc. II). Sane Archelaus in contumeliam generis sui repudiavit Mariannem fratris sui filiam, quam ei pater dederat uxorem, duxitque Glasiram, filiam regis Cappadocum, fratris sui Alexandri quondam uxorem, et mortuo Alexandro Jubae regi Lybiae nuptam, mortuoque Juba apud patrem modo in viduitate degentem. Quae cum in Judaeam rediisset nupta Archelao, videre visa est, astantem sibi Alexandrum, et dicere: Satis tibi fuerat Libycum matrimonium; sed rursus reversa [Col.1550A] ad penates meos, fratri meo impudenter conjuncta es. Te ergo licet invitam recuperabo. Quae exposito hoc somnio, vix biduum supervixit.
De exsilio Archelai.
[recensere]Tandem crebro accusatus Archelaus, a Caesare advocatur. Quinto quidem die priusquam vocaretur, aristas plenas, et maximas a bobus comedi somniarat, dumque ascitos magos consuleret, Simon Essaeus genere, aristas annos, et boves rerum mutationes interpretatus est, eo quod agros arando verterent, et mutarent. Ideoque novem annis eum dixit regnaturum, varias autem expertum rerum mutationes, moriturum. Nono autem principatus sui anno Romam veniens a Caesare damnatus, in exsilium pellitur apud Viennam civitatem Galliae.
De primo procuratore Judaeae.
[recensere]Finibus autem Archelai in provinciam redactis, procurator illuc missus est a Caesare Coponius, qui et quondam Cyrini collega fuerat. Cum missus est Coponius in Judaeam, censor patrimoniorum, multi sane Judaeorum, et maxime quidam Galilaeus Simon, populum increpabant, quod post Deum dominos ferrent mortales tributarii Romanorum. Coponio ergo procurante Judaeam die Azymorum, cum mos esset media nocte templi portas aperiri, Samaritae quidam occulte venientes Jerosolymam, per cunctas porticus, et per totum fanum, ossa jecerunt mortuorum, et extunc major templi custodia exerceri coepit, et ante diem portae non aperiri.
De morte Augusti.
[recensere]Eo tempore Philippus Sephorum reparans Juliam nominavit, in honorem Juliae uxoris Caesaris, Paneas quoque Caesaream Philippi dixit. Coponio vero Romam reverso, successit Marcus ei, sub quo Saloma soror Herodis defuncta est. Sed et huic successit Annius Rufus, sub quo mortuus est Augustus, cum regnasset quinquaginta septem annos, et menses sex, et diebus decem ex quibus quatuordecim, vel duodecim annis Antonius cum eo regnavit. Cum enim quadragesimo secundo anno regni ejus natus esset Dominus, qui quinto decimo Tiberii anno tricenarius fuit, Caesarem mortuum Domino quintum decimum annum agente. Quidam tamen quinquaginta sex, tantum annos regni ejus ponunt. Alii quinquaginta octo, dimidium annum, et dies qui secuti sunt pro anno ponentes. Mortuus est autem anno vitae suae septuagesimo septimo, apud Nolam civitatem Campaniae, gloriatus se urbem marmoream relinquere, quam latericiam invenerat, et sepultus est in Martio Campo.
De Tiberio imperatore, et Valerio procuratore Judaeae.
[recensere]Successit ei tertius Imperator Tiberius Nero, uxoris ejus Juliae filius, qui Valerium Graccum procuratorem misit in Judaeam, qui quaestum putans pietatem, palam vendebat sacerdotii principatum. Qui amovens Annam, Ismaelem pontificem designavit. Sed et hunc non multo post ejiciens, Eleazarum Annae filium subrogavit post annum, et hunc arcens Simonem instituit, sed et post annum Josippum, qui et Caiphas, apposuit. Tamen post annos undecim relinquens Judaeam Romam reversus est. Cujus successor missus a Tiberio Pontius Pilatus sub quo Herodes in honorem Tiberii Tiberiadem aedificavit.
De odio Judaeorum in Pontium Pilatum.
[recensere]His temporibus Tiberius multos reges ad se vocatos non remisit. Inter quos etiam Archelaum Cappadocem retinens, regnum ejus in provinciam vertit, et Mazacham caput regni Caesaream nominavit. Sane Pilatus Jerusalem veniens, et statuas Caesaris, quae et signis militaribus inerant, secum deferens ignorantibus Judaeis eas in civitate constituit, Caesareamque rediit. Cum autem plurimi de Jerosolymitis ad eum descendissent, supplicantes de signis amovendis, nam ob legem Judaeorum, qui praecesserant Judaeae procuratores sine signis urbem ingredi consueverant, sedit pro tribunali Pilatus, militesque armatos circumponens, mortem eis minabatur, si non quievissent. At illi mortem potius eligebant quam leges patrias profanarent. Admirans ergo Pilatus constantiam Judaeorum in legalibus institutis, auferri praecepit imagines. Iterum Pilatus Jerosolymam veniens, vidensque urbem aquae penuria laborare, aperuit gazophylacia templi, et ex opibus templo dicatis aquaeductum coepit aedificare, suscipiens initium torrentis, quod stadiorum duorum millium intervallo distabat. Judaei vero acclamabant, ut ab illo opere cessaretur. Ob hoc Pilatus multos Judaeorum occidit plerosque sauciavit. Intermissum est autem opus, quia Judaei legationem accusationis in Pilatum ad Tiberium direxerunt.
Testimonium Josephi de Christo.
[recensere]In hoc loco ponit Josephus commendationem Domini Jesu in hunc modum: Fuit vero hisdem temporibus Jesus, sapiens vir, si tamen virum eum nominare fas est. Erat enim mirabilium effector operum, et doctor eorum qui libenter quae ventura sunt audiunt, et multos quidem Judaeorum, multos etiam ex gentibus sibi adjunxit. Christus hic erat. Hunc accusatione primorum nostrae gentis cum Pilatus in crucem agendum esse decrevisset, non deseruerunt eum, qui ab initio dilexerant eum. Apparuit enim his iterum vivus, secundum quod divinitus inspirati prophetae, vel haec, vel alia de eo futura praedixerant. Sed et in hodiernum diem Christianorum, qui ab ipso dicti sunt, et nomen perseverat, et genus.
De baptismo Joannis, et principio sextae aetatis.
[recensere]Anno quinto decimo imperii Tiberii Caesaris, sub Valeriano et Asiatio consulibus, procurante Pontio Pilato Judaeam, tetrarcha Galilaeae Herode, Philippo fratre ejus tetrarcha Ituraeae, et Trachonitidis regionis, et Lysania Abylinae tetrarcha, sub principibus sacerdotum Anna et Caipha, factum est verbum Domini super Joannem Zachariae filium in deserto (Luc. III), ut baptizans, et praedicans solatium redemptionis annuntiaret: Et venit in omnem regionem Jordanis baptizans baptismo poenitentiae, quia ad poenitentiam baptizandos monebat, et non nisi quos poenitentes videbat baptizabat, praedicans futurum baptismum in remissionem peccatorum, pro cujus assuefactione etiam baptizabat. Dicebat enim: Agite poenitentiam, appropinquavit enim regnum coelorum (Matth. III). Usque ad hunc annum Tiberii quintum decimum computantur ab Adam anni quinque millia ducenti viginti quinque, secundum LXX, secundum Hebraicam veritatem quatuor millia. Anno vero Tiberii decimo sexto fuit annus jubilaeus octogesimus primus. Eodem anno dicunt quidam sextam chiliadem incoepisse. Quorum ratio haec est, quia sicut in hoc anno terminata est circumcisio, et inchoavit baptismus, ita sexta aetas incipit, et quinta terminata est. Quidam ab Incarnatione Domini initium ejus ponunt hac ratione, quia sicut sub quinta aetate generalis fiebat computatio, anno a prima olympiade tali, vel tali; ita sub sexta dicitur anno ab Incarnatione Domini tali, vel tali. Alii a passione Domini eam inchoasse testantur, dicentes sextam et septimam quiescentium simul incoepisse. In chronica vero ab imperio Tiberii inchoata legitur. Utebatur autem Joannes cilicio de pilis camelorum, et zona pellicea, quodam locustarum genere esibili vescebatur, et melle silvestri. Tunc exibat ad eum omnis Judaea, et baptizabantur in Jordane. Videns autem multos Pharisaeorum, et Sadducaeorum venientes ad baptismum, dixit eis: Progenies viperarum, quis vobis demonstrabit fugere a ventura ira? Facite dignos fructus poenitentiae, et ne dicatis: Patrem habemus Abraham, quia potest Dominus de lapidibus istis, id est de gentibus significatis his lapidibus, suscitare filios Abrahae. Digito autem ostendebat eis Joannes duodecim lapides quos tulerunt duodecim duces tribuum Israel de medio Jordanis in aridam, et totidem de arida in Jordanem, quorum acervus esset in testimonium, quia sicco pede Jordanem transierunt (Josue IV).
De tribus sectis Judaeorum.
[recensere]Erant autem tunc in Judaea tres sectae Judaeorum, a communi reliquorum vita et opinione distantes, Pharisaei, Sadducaei, Essaei. Pharisaei cultu austero, et victu perparco utebantur, traditiones suas statuentes, quibus traditiones Moysi determinabant, pittacia chartarum in fronte gerebant, et in sinistro brachio circumligata, quibus Decalogus inscriptus erat, quia dixerat Dominus: Hoc habebis quasi appensum ante oculos tuos, et in manu tua (Exod. III), et haec dicebantur phylacteria a phylassein, quod est servare, et thorath quod legem sonat. Isti etiam majores fimbrias aliis ferentes spinas alligabant, quibus puncti in deambulando memores mandatorum Dei fierent. Hi universa Deo deputabant, et Marmeno, id est fato. Agere quidam quae jussa sunt, vel negligere, in arbitrio hominum plurimum esse dicebant, tamen in singulis adjuvare Marmenem, quam etiam ex motibus superiorum fieri putabant. Praepositis suis et majoribus natu nunquam contrarium respondebant, judicium Dei esse futurum dicentes, omnem animam incorruptam esse, solas bonorum animas in alia transire corpora, usque ad resurrectionem et judicium; malorum autem aeternis retrudi carceribus. Et quia a communi hominum habitu divisi, ideo Pharisaei dicebantur. Sadducaei Marmenem negant, Deum inspectorem omnium esse dicentes, in arbitrio hominum situm esse ut bonum malumve gerant. Animarum generaliter, vel supplicia negabant, vel honores. Nam et resurrectionem mortuorum futuram negabant, animas mori cum corporibus putantes, nec angelos esse dicebant. Solos quinque libros Moysi recipiebant, et his contenti erant. Hi severi nimis erant, nec etiam inter se sociales. Ob quam severitatem Sadducaeos, id est justos se nominabant. Essaei fere omnibus monasticam agebant vitam, nuptias fastidientes, non quia conjugia et hominum successionem perimendam censerent, sed cavendam intemperantiam feminarum, nullam earum fidem viro servare putantes. Habebant omnia communia, probro oleum ducentes, squalorem decus putabant, dummodo in veste candida semper essent. Nulla eis certa civitas, sed in singulis domicilia habebant, ante solis ortum nihil profanum loquentes, solem ubi oriebatur orantes, post usque ad quintam horam operantes, loti corpore aquis, simul et cum silentio edebant, juramentum habebant pro perjurio. Sectae suae neminem adhibentes, nisi sub anni probatione. Receptum autem secum, post annum, duobus aliis annis mores ejus probabant, deprehensum in peccatis a se pellebant, ut herbas more pecorum decerpens, usque ad obitum poeniteret. Cum enim decem simul sederent, nullus, novem invitis, locutus est, spuere in medium, vel in dexteram partem sui vitantes. Adeo Sabbatum observabant, quod nec ea die alvum purgabant. Dolabrum ferebant ligneum, quo in loco secretissimo fodiebant terram ad alvum purgandam, demissa veste se diligenter contegentes ne splendori divino facerent injuriam: ob id etiam statim foveam reimplentes. Vivebant quam longissime ob victus simplicitatem, mortem pro justitia immortalitate judicabant meliorem, animas vero omnes a principio creatas, pro temporibus incorporari. Bonas exutas corporibus ultra Oceanum degere, ubi sit reposita eis perfruitio ad Orientem, malis procellosa, et hibernia loca delegantes. Erant in eis qui futura praedicerent. Quidam conjugibus, sed moderate utebantur: nam si homines abstinendum arbitrarentur, vel arctarentur a conjugio, humanum genus deficeret.
Quod Joannes confessus est se non esse Christum.
[recensere]Cum ergo baptizaret Joannes, miserunt a Jerosolymis ad eum sacerdotes et Levitas, ut interrogarent eum: Tu quis es? (Joan. I.) Et confessus est se neque Christum esse (quod opinio publica habebat), nec Eliam, nec prophetam. Et dixerunt: Quid ergo baptizas? Quaesierant de Elia, et sub nomine prophetae, de Elisaeo, quia in his duobus praecesserat figura baptismi, et de baptismo Christi legerant in prophetia Ezechielis: Effundam super vos aquam mundam (Ezech. XXXVI). Et ideo putabant ad alium non pertinere baptismum, et respondit: Ego quidem baptizo in aqua, medius autem vestrum stat, quem vos nescitis; ipse baptizabit vos in Spiritu sancto, et igne; in Spiritu in baptismo, in igne in poenitentia . Haec in Bethania facta sunt trans Jordanem, ubi erat Joannes baptizans.
De Jesu baptizato.
[recensere]Tunc venit Jesus a Galilaea in Jordanem ad Joannem, ut baptizaretur ab eo (Matth. III). Tres fuerunt causae praecipuae cur baptizatus est Jesus a Joanne: ut baptismum Joannis approbaret; ut omnem humilitatem impleret, et implendam doceret; ut tactu sui corporis vim regenerativam conferret aquis, etsi forte non statim. De vi enim et institutione baptismi triplex est opinio, ut in Sententiis habetur. Et ipse Jesus erat incipiens quasi annorum triginta, id est tricesimum annum inceperat tredecim tantum diebus ejusdem anni peractis (Luc. III). Et secundum hoc vixit Jesus tantum triginta duobus annis, et dimidio; quia eadem die revoluto anno convertit aquam in vinum, et sequenti Pascha, id est in Pascha tricesimi primi anni, incarceratus est Joannes, et in Pascha sequenti, id est tricesimi secundi anni, decollatus est, et in tertio Paschate, id est tricesimi tertii anni, passus est Dominus, et ita vixit Dominus triginta duobus annis integris, et de trigesimo tertio quantum fluxit temporis a Natali usque ad Pascha, quod pro dimidio anno computatur. Chrysostomus tamen dixit eum jam complevisse tricesimum annum, in homilia decima in Matthaeum, sic dicens: Post triginta annos venit Jesus ad baptisma, legem veterem soluturus. Propterea usque ad hanc aetatem (quae omnia solet capere peccata) in legis observatione permansit, ne quis diceret, illum ideo legem solvisse, quia ea non potuisset adimplere. Et infra: Per triginta annos justitiam legis adimpleverat, et tunc venit ad baptisma Evangelium docturus, quasi cumulum cunctis observationibus legis imponens. Hoc tamen dixit Chrysostomus occasione illius verbi, quod dixit Dominus: Sic decet nos implere omnem justitiam. Et secundum hanc opinionem, vixit triginta tribus annis integris, et tantum de trigesimo quarto quantum est a Natali usque ad Pascha. Joannes autem prohibebat Jesum dicens: Ego a te debeo baptizari, et tu venis ad me. Cur dixit se baptizandum Joannes, si in utero sanctificatus, et mundatus erat ab originali, vel saltem in circumcisione? Sed per se genus humanum intellexit, quasi dicat: Homo per te debet mundari. Vel quantum ad plenitudinem mundationis, se adhuc mundandum dixit, quia si jam mundatus, et per sanguinem Christi plenius erat mundandus, sicut quis accepta efficaci medicina, per causam curatus dicitur, per effectus plenitudinem curandus. Cui Jesus: Sine modo. Sic enim decet nos implere omnem justitiam, id est superabundantem humilitatem. Est enim debita humilitas, subdere se majori propter Deum; abundans, subdere se pari; superabundans, subdere se minori. Quasi dicat: Ideo modo subdo me tibi minori, ne dedignentur majores a minoribus baptizari, et regi. Quod intelligens Joannes consentit.
De Spiritu sancto, et voce Patris.
[recensere]Factum est autem, cum baptizaretur fere omnis populus terrae illius, et Jesu baptizato, et orante pro baptizandis, ut acciperent Spiritum sanctum , confestim ascendit Jesus de aqua, et ecce aperti sunt coeli (Luc. III), id est inaestimabilis splendor factus est circa eum, acsi coelo aereo, et sidereo reseratis, splendor coeli empyrei terris infunderetur. Et Spiritus sanctus in corporali specie columbae venit, et sedit super caput ejus, quae peracto officio suo, in praejacentem materiam rediit, unde sumpta fuerat. Et tunc cognovit Baptista quod dixit se ante nescisse, quod scilicet Christus solus baptizaret, id est potestatem baptismi retineret sibi, sed potestatem baptizandi aliis daret, qui eum miserat ante eum baptizare, cum solitariam duceret vitam, etiam dixerat ei: Quammultos baptizabis, sed inter illos super quem videris Spiritum descendentem, et manentem, hic solus est qui baptizat in Spiritu sancto (Joan. I). Et ecce vox Patris audita est de sublimi: Tu es Filius meus dilectus, in te complacui mihi (Luc. III). Usque post vocem hanc creditur durasse splendorem, et columbam sedisse super caput ejus. Quod alius evangelista dicit: Hic est Filius meus dilectus, in quo mihi complacuit (Matth. III), idem est sensus, id est in te et per te placitum meum gerere constitui.
De Jesu jejunio, et tentatione.
[recensere]Tunc Jesus ductus est a Spiritu sancto, qui eum designaverat, in desertum, et cum jejunasset quadraginta diebus, et quadraginta noctibus, postea esuriit (Matth. IV). Movebatur diabolus quadraginta dierum jejunio. Sciebat tot diebus aquas diluvii effusas, exploratam terram promissionis per Moysen, legem a Deo datam, filios Israel in eremo tot annis pane angelorum vixisse. Cum vero sensit Dominum esurire, quod non legitur de Moyse, vel Elia, accessit, ut tentaret, si posset eum dejicere in peccatum, et ut exploraret an esset Dei Filius, quia audierat vocem hanc, Hic est Filius meus dilectus (Matth. III), quem sciebat quandoque venturum, et se per eum potestatem amissurum, sed usque ad judicium futurum non exspectabat. Tentavit autem eum in eisdem tribus, quibus Adam dejecerat, sed non ordine eodem: Primo in gula, ut esuriens, panem videns, immoderato cibi appetitu accenderetur; secundo de avaritia, ubi super montem ostendit ei omnia regna mundi, id est exposuit ei gloriam mundi; tertio de superbia, ut jactanter se ostenderet Filium Dei. Tunc abjecit eum Dominus, et consummata omni tentatione ad quam venerat, recessit a Domino Lucifer ad tempus. Tempore passionis rediit, timore mortis putans eum dejicere. Tunc autem omnino devictus, religatus est in inferno, in diebus Antichristi solvendus, secundum Apocalypsim Joannis (Apoc. XX). Credendus est autem diabolus hominis assumpsisse formam, in qua Dominum circumducere, et colloqui posset ei. Utrum autem extremo die jejunii solo omnes factae fuerint tentationes, an per aliquot dies sequentes separatim, nihil interest nostra scire. Jejunavit autem Dominus in deserto, quod est inter Hierusalem, et Jericho . Exemplo sane ipsius hic numeros dierum in Ecclesia poenitentialis est, unde et post Epiphaniam non statim jejunat Ecclesia, sed circiter post sexaginta dies, quasi ipso tempore jejunium suum consecutivum jejunii Dominici significans. Ob hoc quoque, ut per poenitentiam ostendamur ascendere ad requiem, sicut quadragenarius ascendit ad quinquagenarium. Est enim numerus superabundans, et congregatis omnibus suis partibus comparibus ascendit ad quinquaginta.
De prima vocatione discipulorum.
[recensere]Quadam die stabat Joannes, et ex discipulis ejus duo, quorum unus erat Andreas, et videns Jesum ambulantem, dixit: Ecce Agnus Dei, ecce qui tollit peccata mundi (Joan. I). Ob hoc illi duo discipuli ejus secuti sunt Jesum, ut viderent ubi maneret, et manserunt apud eum die illa. Inveniens autem Andreas Simonem fratrem suum, dixit ei: Invenimus Messiam, quod est interpretatum Christus, Christus Graece, Latine unctus Et duxit eum ad Jesum. Intuitus eum Jesus dixit: Tu es Simon Barjona, tu vocaberis Cephas, quod interpretatur Petrus. Barjona Hebraeum est, et sonat filius Joanna, compositum ex integro, et corrupto. Cephas Hebraeum est, et Syrum. Petrus Graecum et Latinum. Utrum autem hoc nomen tunc ei imposuerit, an promiserit imponendum, dubium est. Tutius tamen dici potest, quod tunc et imposuit hoc nomen omnino cum dixit: Tu es Petrus (Matth. XVI). Vel in electione duodecim, ubi dicitur: Et imposuit Simoni nomen Petrus (Matth. X). Si vero modo imposuit, in sequentibus confirmavit. In crastino volens Jesus redire in Galilaeam, invenit Philippum, et dixit ei: Sequere me. Hic erat de Bethsaida concivis Andraeae et Petri. Hic inveniens Nathanaelem fratrem suum, dixit ei: Quem scripsit Moyses in lege, et prophetae, invenimus Jesum, filium Joseph, a Nazareth. Et ait Nathanael: A Nazareth potest esse aliquid boni? despective, quasi non, vel remissive legitur. Iste enim legisperitus legerat in prophetia: Nazaraeus vocabitur (Isa. XI) , et signa adventus Domini forte notaverat, et ait: A Nazareth potest aliquid boni esse, quasi diceret: Nunc tandem a Nazareth potest aliquid esse boni. Et adduxit eum Philippus ad Jesum. Quo veniente ad se ait Jesus: Ecce vere Israelita in quo dolus non est. Et dixit Nathanael: Unde me nosti? Respondit Jesus: Priusquam te Philippus vocaret, cum esses sub ficu, vidi te. Respondit Nathanael ei: Rabbi, tu es Filius Dei, tu es rex Israel, quia agnovit iste, Dominum absentem vidisse, quae solus gesserat, et quomodo, et ubi a Philippo vocatus sit, Christum, et Deum fatetur. Tamen quidam de praedestinatione exponunt hoc ita: Cum eras in lumbis Adae, latentis sub ficu, prius et etiam praedestinavi te. Et regressus est Jesus in Galilaeam.
De variis opinionibus historiae.
[recensere]Hucusque idem est ordo historiae evangelicae apud omnes. Deinceps variae ordinantur, usque ad incarcerationem Joannis. Quidam dicunt, quod circa proximum pascha post baptismum, convertit Dominus aquam in vinum, ideo quia Joannes, consequenter post hoc miraculum, narrat eum ascendisse in Hierusalem, et ejecisse ementes, et vendentes de templo (Joan. II), quod nunquam ab eo factum dicunt, nisi in pascha. Sed eis obviat Ecclesiae consuetudo, quae in Epiphania factum esse tenet, quotannis solemnizando memorat. Fuerunt etiam qui dicerent, quod eadem die, qua baptizatus est, fecerit hoc miraculum. Sed Matthaeus ait: Tunc Jesus ductus est in desertum (Matth. IV), et Marcus: Statim expulit Jesum Spiritus in desertum (Marc. I). Habet enim Ecclesia, quod eadem die, sed revolutis annis haec tria facta sunt. Adventus magorum tredecima die primi anni; baptismus eadem die tricesimi anni, vel tricesimi primi anni; mutatio aquae eadem die revoluto anno . Unde Maximus episcopus in sermone, qui sic incipit: Cum plura nobis, fratres, etc. Sic ait: Sicut posteritati suae fidelis mandavit antiquitas, hodie Salvator a Chaldaeis adoratus est, hodie fluenta Jordanis benedictione proprii baptismatis consecravit, hodie invitatus ad nuptias aquas vertit in vinum. Unde et in antiquioribus libris dies Epiphaniorum, id est plurium illustrationum Christi. Epiphania enim illustrationem sonat. Has tres tamen manifestationes propriis quidam nominibus distinguunt, epiphaniam vocantes eam illustrationem, quae facta est per stellam, quasi de sursum factam; theophaniam eam, quae in baptismo, quasi a Deo id est a Patre factam; Bethaniam eam, quae in nuptiis, quasi in domo factam. Beth enim domus sonat. Verumtamen adhuc restat inter summos et catholicos doctores de ordine historiae duplex opinio. Quidam enim scribentes unum ex quatuor, imitantes Ammonium Alexandrinum, Eusebium Caesariensem, Theophilum, qui septimus a Petro sedit Antiochiae, qui dicunt Dominum post jejunium aperte praedicasse, discipulos congregasse, et sermonem in monte factum, ante vini miraculum, quia legunt Dominum, et discipulos ejus invitatos ad nuptias. Communior autem et veracior opinio est, Dominum post illud miraculum discipulos vocasse occulte, et occulte praedicasse, usque ad Joannis incarcerationem, sed post publice, et hunc ordinem prosequemur, sine alterius ordinis praejudicio.
De mutatione aquae in vinum.
[recensere]Et factae sunt nuptiae in Cana Galilaeae, id est in vico Galilaeae sic dicto, et erat mater Jesu ibi. Et vocatus est Jesus ad nuptias, et discipuli ejus, quidam scilicet futuri discipuli, quia ad verbum Joannis jam plures audiebant eum occulte, qui post omnino secuti sunt eum. Non est vocatus Joseph, sed Maria. Unde quidam dicunt Joseph fuisse mortuum, et Virginem transisse in custodiam filii, quia nec etiam deinceps legitur de eo in Evangelio. Quod si nondum mortuus, tamen certum est quod in passione Domini mortuus erat, quia uxor ejus alii commendata est. Quidam autumant has nuptias fuisse Joannis evangelistae, et ideo vocata Maria, quia matertera ejus, et Dominus, quia consobrinus ejus. Et dicunt, quod Dominus eum volentem nubere, ex his nuptiis vocaverit, quod certum non est. Et deficiente vino, dixit mater Jesu ad eum: Vinum non habent, quasi dicat: Da eis vinum. Respondit Jesus: Quid mihi et tibi est, mulier? nondum venit hora mea. Licet. mulier sit quasi adjectum nomen fractionis quasi molier, tamen quandoque nomen sexus est, maxime quando virgo viri potens est. Et est sensus: Vis fieri miraculum, sed ad hoc agendum, quid habeo tecum commune? quasi diceret: Ex natura tibi communi non ago hoc, sed in hora passionis, quae nondum venit, ex communi natura mihi, et tibi patiar. Nec est credendum, secundum geneaticos, hoc dixisse Dominum, qui putant unumquemque horam suam mortis habere inevitabilem, secundum horam constellationis, in qua natus est, sed vocavit horam suam, id est a se dispositam. Voluntate enim mortuus est, non necessitate. Erant autem ibi sex lapideae hydriae, id est vasa aquatica, positae, secundum purificationem Judaeorum. Crebro Judaei baptizabant vasa epulatoria, et si casu aliquid tangerent immundum, nisi loti non comederent. Erant ergo positae, ut si forte contigisset aliquem de convivis oportere lavari, aquam haberent paratam. Impleverunt autem eas ministri aqua ad praeceptum Domini, et tulerunt aquam vinum factam architriclino, id est primati inter convivantes in triclinio. Triclinium quidam dicunt fuisse domum tricameratam, vel tres habentem testudines, sub quibus discumbebant. Vel forte tres erant ibi mensarum ordines, ut in refectoriis fieri solet. Et commendavit architriclinus vini bonitatem. Post in communi commendaverunt omnes miraculi novitatem. Hoc enim initio signorum manifestavit Jesus gloriam suam. Nec dicitur hoc esse initium, quin et prius signa fecisset, nascendo de Virgine, magos stella praevia ducendo, quadraginta diebus et noctibus jejunando, et hujusmodi. Sed hoc fuit primum publice, et ad publicandum factum, vel primum factum in Cana Galilaeae.
De instructione Nicodemi.
[recensere]Erat autem homo ex Pharisaeis Nicodemus nomine, et de principibus Judaeorum. Hic venit ad Jesum nocte (Joan. III), quia timuit populum offendere, cum esset de principibus. Vel quia magister erat in Israel, palam dicere erubuit. Et ait ad Jesum: Rabbi, scimus quia a Deo venisti magister; nemo enim potest haec signa facere, quae tu facis, nisi fuerit Deus cum eo, quasi dicat: Doce me de regno Dei. Respondit Jesus: Amen, amen dico tibi, nisi quis renatus fuerit denuo, non poterit videre regnum Dei. In Veteri Testamento quasi juramentum erat: Vivit Dominus. In novo: Amen dico, et cum in aliis simpliciter dicatur, in solo Joanne geminatur, secundum illud: Sit sermo vester, est, quasi diceret, verum dico corde et ore. Cumque miraretur Nicodemus, quomodo posset homo secundo nasci, cum nonnisi carnalem nativitatem sciret, edoctus est a Domino de spirituali, quae fit ex aqua, et Spiritu, quarum neutra iterari potest. Tamen quia adhuc inflatus erat magistrali scientia non poterat intelligere, ideo meruit audire: Tu es Magister in Israel, et haec ignoras, ut sic invitaret eum ad humilitatem. Instruxit etiam eum de humana, et divina sui nativitate, de passione et ascensione, et de pluribus aliis. Quod autem dixit: Nemo ascendit in coelum, nisi qui descendit de coelo, sensus est: Nemo ascendit nisi Christus cum corpore suo. Vel secundum tropum, quo dicimus, Dominum facere, quae per eum facimus. Et est sensus: Nemo ascendit nisi quem Deus ascendere facit.
De prima ejectione ementium, et vendentium in templo.
[recensere]In proximo pascha ascendit Jesus Hierosolymam, et ejecit vendentes et ementes (Joan. II), hoc enim bis fecisse creditur. Et post illud pascha incarceratus est Joannes. Ait enim Joannes evangelista: Quia cum post hoc pascha rediisset Jesus in Judaeam adhuc erat Joannes baptizans in Aennon (Joan. III). Interim autem priusquam ascenderet in pascha, quosdam vocavit discipulos, et docuit, et miracula fecit, sed non adeo publice. Sane ibat Jesus justa mare Galilaeae (Matth. IV). Lacus est, qui fit Jordane influente, et dicitur mare, cum sit aqua dulcis, idiomate Hebraeo, quia omnem aquarum collectionem vocat Hebraeus Tharsis, id est mare; et dicitur Galilaeae, quia praeterfluit Galilaeam. Quandoque mare Tyberiadis dicitur, quia famosa est civitas haec, quae ei imminet. Quod autem dicitur stagnum Genesareth, ex accidenti est. Quandoque enim crispantibus undis, generat ex se auram. Extenditur autem centum et quadraginta stadiis in longitudinem et quadraginta in latitudinem. Dicit tamen Josephus, eum sic dictum a modica regione Genesata, quam praeterfluit, quam etiam dicit admirabilem. Nam tota diversissimi generis arbustis consita, nulli eorum ubertatem suam negat, et temperiem. Sunt ibi nuces, quae maxime frigoribus gaudent, sunt et palmae quas nutrit calor aestivus, sunt ficus et oleae, quibus aura mollior destinata est, ut quasi repugnantia bona contentione, studio terrae faveant. Hanc dicit irrigari fonte qui cadit in Capharnaum, quem quidam esse venam Nili opinantur, quia corastinum piscem generat qui non alibi, nisi in Nilo flumine reperitur.
De secunda vocatione discipulorum.
[recensere]Dum autem turbae irruerent in eum, vidit duas naves stantes secus stagnum, et ascendens in unam, quae erat Simonis, pusillum reductus a terra, docebat de navicula turbas; ut autem cessavit loqui ait ad Simonem: Duc in altum; et: Laxate retia in capturam. Quo facto concluserunt multitudinem piscium tantam, quod fere rumpebatur rete, innuerunt Simon, et Andreas filiis Zebedaei, qui erant in alia navi, ut venirent, et juvarent eos, et impleverunt ambas naves, ita ut fere mergerentur. Quod videns Simon Petrus, procidit ad genua Jesu, et ait: Exi a me, Domine, quia peccator sum. Cui Dominus: Noli timere, quia ex hoc eris homines capiens, et subductis ad terram navibus, id est locatis animo redeundi ad eas, secuti sunt eum aliquantulum, et iterum redierunt ad sua (Luc. V).
De eo quod Dominus legit in Nazareth.
[recensere]Jesus autem venit in Nazareth, et die Sabbati, quando plures conveniebant, intravit in synagogam, ut plures doceret (Luc. IV). Et cum legisset in Isaia: Spiritus Domini super me, etc. (Isa. LXI), dixit, quia hodie completa est Scriptura haec in auribus vestris. Quasi dicat: Ego sum de quo scriptum est hoc, et omnes intendebant in eum.
Quod discipuli baptizabant, et Joannes.
[recensere]Post haec venit Jesus, et discipuli ejus in Judaeam terram, quae scilicet specialiter a sorte Judae, vel a regno duarum tribuum specificato vocabulo Judaea dicebatur, et morabatur ibi cum discipulis, et baptizabat, licet non ipse, sed discipuli ejus baptizarent (Joan. IV). Sed utrum baptisma Joannis, vel Christi incertum est. Erat autem Joannes baptizans in Aennon juxta Salim, quia aquae multae erant ibi. Nondum enim missus fuerat in carcerem Joannes (Joan. III). Salim vero est oppidum ultra Jordanem situm, ubi olim Melchisedech regnavit. Mittebat etiam Joannes multos venientes ad se ad Jesum. Inde turbati discipuli Joanni dixerunt: Rabbi, qui erat tecum trans Jordanem, cui testimonium perhibuisti, ecce hic baptizat, et omnes veniunt ad eum. Quorum retundens invidiam Joannes ait: Dixi vobis, quia non sum ego Christus; sed quia missus sum ante illum, qui de sursum venit super omnes est. Me ergo oportet minui, illum autem crescere (ibid.). Ut autem cognovit Jesus invidiam illorum, ascendit ad diem festum Paschae, de quo supradictum est. Sed et ibidem quia praesensit ortam in se Pharisaeorum invidiam, maxime cum audisset Joannem traditum in carcerem, reliquit judaeam, et iterum abiit in Galilaeam.
Cur Joannes incarceratus est.
[recensere]Arguebat enim Herodem Joannes propter Herodiadem, quia secundum legem, quam receperat, non licet fratrem habere uxorem fratris, eo vivente (Marc. VI). Super Matthaeum legitur, quod Herodias filia erat regis Arethae, quam auferens Philippo, ortis inter eos quibusdam simultatibus, in odium Philippi dederat fratri Herodi, quia et fratres invicem erant inimici. Josephus tradit Herodiadem fuisse filiam Aristoboli, quem occiderat cum fratre ejus Alexandro pater eorum Herodes, et ita soror erat Herodis Agrippae, quam avus suus Herodes dederat Herodi filio suo uxorem. Dicit enim, alium fuisse Herodem praeter tetrarcham, quem pater susceperat de filia Simonis sacerdotis, Philippum vero jam mortuum cum Gaius regnare coepisset. Forte et hic Herodes nominabatur Philippus, quia binomius, et ita virum ejus, quem Josephus vocat Herodem, Evangelium vocat Philippum, vel forte prius nupta Herodi, post nupta Philippo. Herode vero tetrarcha uxorem habebat filiam Arethae regis Damascenorum. Qui Romam iter faciens, transiens per fratrem suum, secreto pepigit cum uxore fratris, quod in reditu suo, repudiata uxore sua, duceret eam in uxorem. Quod tamen non latuit uxorem ipsius Herodis, quae non exspectans reditum viri sui, festinavit ad patrem. Herodes autem rediens, abstulit Herodiadem fratri suo, et factus est inimicus Arethae, et Philippi. Super quo cum argueret eum Joannes, suggestione Herodiadis, misit eum in carcerem. Quod cum audisset Jesus venit, et habitavit in Capharnaum in finibus Zabulon et Nepthalim (Matth. IV).
De tertia vocatione discipulorum.
[recensere]Ambulans autem iterum Jesus juxta mare Galilaeae, vidit duos fratres, Simonem et Andream fratrem ejus, mittentes retia in mare, et ait illis: Venite post me, faciam vos fieri piscatores hominum. At illi continuo, relictis retibus et navi, secuti sunt eum, omnino. Et procedens inde, vidit duos alios fratres Jacobum, et Joannem reficientes retia sua, cum Zebedaeo patre eorum, et vocavit eos. Illi autem, relictis retibus, et patre, secuti sunt eum omnino (Matth. IV). Et cum transisset inde Jesus, vidit Matthaeum, qui et Levi dictus est, filium Alphaei sedentem ad telonium, et ait illi: Sequere me. Qui, relictis omnibus, secutus est eum (Matth. IX). Telos Graece, Latine vectigal. Iste ergo erat publicanus (Luc. V), id est publica negotia administrans; quae sine peccato, aut vix, aut nunquam administrantur.
Et nota a quibus, et qualibus orta est Ecclesia: si a sublimibus orta esset, virtus fidei scientiae eorum, et potentiae ascriberetur. De vocatione reliquorum determinatum non habemus.
De aperta praedicatione, et miraculis Domini.
[recensere]Et aperte exinde praedicabat, dicens: Poenitentiam agite, appropinquavit enim regnum coelorum (Matth. IV). Unde, et post dixerunt sacerdotes ad Pilatum: Commovit universam Judaeam, incipiens a Galilaea, usque huc (Luc. XXIII), et sic impletum est illud Isaiae: Primo tempore alleviata est terra Zabulon, et terra Nepthalim (Isa. XI). Unde, et primitivi conversi a Domino, quia fuerunt de finibus illis, dicti sunt principes Zabulon, et principes Nephtalim. Isaias siquidem prophetavit de captivitate decem tribuum, quae in tribubus illis inchoata est. Nihilominus tamen, et de alleviatione ab onere peccati, futura in partibus illis ad praedicationem Christi, praedixit. Et circumibat Jesus totam Galilaeam docens in synagogis eorum, et sanans omnem languorem in populo, et abiit opinio ejus in totam Syriam (Matth. IV). Est autem Syria, omnis regio ab Euphrate, usque ad mare Magnum, a Cappadocia, usque in Aegyptum, continens inter alias provincias Palaestinam in qua Judaei habitabant: unde, et super psalmos Thabor et Hermon dicuntur montes Syriae (Psal. LXXXVIII). Quandoque vero sic legitur Syria quod nullam includit partem Judaeae, et secutae sunt eum turbae multae diversarum regionum. Quas cum vidisset Jesus ascendit in montem.
De electione duodecim apostolorum.
[recensere]Et cum sedisset, vocavit ad se quos voluit ipse, et fecit ut essent cum illo duodecim, quos et apostolos, id est missos, nominavit: Simonem quem agnominaverat Petrum, et Andream fratrem ejus, Jacobum Zebedaei, et Joannem fratrem ejus. Et imposuit his duobus nomina Boanerges, id est filii tonitrui, quia unus eorum intonuit dicens: In principio erat Verbum (Joan. I). Et ambo saepe terrificam vocem Patris audire meruerunt: Philippum, et Bartholomaeum, Thomam, et Matthaeum publicanum , Jacobum Alphaei, et Taddaeum fratrem ejus, qui et Judas cognominatus est, quem Lucas Judam Jacobi vocat, qui tertio nomine dictus est Lebaeus, Simonem Chananaeum, et Judam Iscariotem (Matth. X). In hoc catalogo nomina apostolorum combinata, quasi parium, ponuntur non satis nota causa. Quare vero Jacobus Alphaei posterior numeretur Jacobo Zebedaei, et minor dicatur, et ille major, cum praerogativa sanctitatis suae factus sit ab apostolis postea archiepiscopus Jerosolymorum, et senior fuerit, merito quaeritur. Ad quod melius videndum dicimus, quod Anna mortuo Joachim, de quo susceperat Mariam virginem, quae data est in uxorem Joseph genero suo, nupsit Cleophae fratri ipsius Joseph, de quo post susceptam filiam, vocatamque Mariam, dedit in uxorem Alphaeo, de qua nati sunt Alphaeo quatuor consobrini Domini, Jacobus, Simon et Judas apostoli, et Joseph, qui et Barsabas, qui pro Juda post cum Mathia electus fuit Et hi quatuor prae caeteris consanguineis dicti sunt fratres Domini; quia non solum cognati, sed et agnati ejus putabantur, tanquam ex duobus fratribus Joseph, et Cleopha descendentes. Inter quos tamen quasi antonomastice Jacobus dictus est frater Domini, quia quam simillimus fuit ei in facie. Item mortuo Cleopha, Anna nupsit viro tertio, scilicet Salome susceptamque ex eo filiam, sicut et alias prius, vocavit Mariam. Et hanc duxit Zebedaeus, habuitque ex ea filios, Jacobum majorem et Joannem, qui licet posterior natu, major tamen dictus est, quia prius vocatus est a Domino, et prius adhaesit ei. Quod Romana servat Ecclesia, ut singuli in ordinibus suis priores, sint prius ordinati. Ita dicit Hieronymus. Alii vero videntes mulieres agnominari solere a nominibus virorum, ut Marcia Catonis, dixerunt prioribus viris mortuis, has duas Marias nupsisse Cleophae et Salome, vel priores viros fuisse binomios, et dictum Zebedaeum Cleopham, Alphaeum Salomam.
De sermone Domini in monte.
[recensere]Et elevatis oculis in discipulos, docebat eos, dicens: Beati pauperes spiritu quoniam ipsorum est regnum coelorum, etc. (Matth. V; Luc. VI). Hunc sermonem Matthaeus, et Lucas varie narrant. Ob hoc quidam tradunt Dominum prius eum fecisse discipulis in supercilio montis sedendo, post in latere montis communiter discipulis, et turbis stando . Alii vero tradunt nonnisi unum sermonem factum communiter discipulis et turbis. Quod autem horum verum sit, non multum interest nos scire, sicut nec scire interest, an mons in quo haec facta sunt fuerit Thabor, an alius mons in Galilaea. Sermonem quidem hunc a Domino ad discipulos factum, legimus in Matthaeo et Luca tantum.
De Oratione Dominica.
[recensere]Huic sermoni interseruit Dominus Orationem Dominicam, quae octo partes habet (Matth. VI): prima est captatio benevolentiae, quam sequuntur septem petitiones et diriguntur ad Deum Patrem, a quo petimus nobis dari panem nostrum supersubstantialem, id est Filium. Nam et Christus docuit nos ad petendum a Patre in nomine suo. Tres primae petitiones spectant ad vitam futuram, sicut: Sanctificetur, id est firmetur in nobis, nomen tuum. In hac vita quasi mobile est nomen patris ad filios, quia et Juda quandoque fuit Dei filius, quandoque non; pro qua etiam possibilitate movenda, dixit Apostolus: Timeo ne et ego ipse reprobus inveniar (I Cor. IX). In patria enim apparebunt filii, et immutabiliter erit Deus Pater eorum. Adveniat, id est ad te videndum veniat, regnum tuum. ut sit regnum in regno. Fiat voluntas tua sicut in coelo, et in terra, quasi, sicut coelestis Ecclesia nihil potest velle, nisi quod scit te velle, ita et illa, quae adhuc militat in terra, abdicatur voluntati tuae. Quatuor quae sequuntur ad militiam hujus vitae spectant, scilicet panem nostrum supersubstantialem da nobis hodie, id est Christum, qui est supersubstantialis, id est super omnes substantias, et est panis noster in altari. Vel sunt duae dictiones super substantialem, et et est sensus: Da nobis hodie, id est in praesenti tempore; panem nostrum, id est Christum, qui proprius est fidelium, et hoc super panem, id est praeter panem substantialem, id est necessarium, ad sustentationem; quasi: Da nobis utrumque panem, animae et corporis. Lucas posuit quotidianum (Luc. X.), quod de viatico tantum exponitur. Graecus habet epiusion; Hebraeus vero sogolla, id est praecipuum, vel egregium, vel peculiarem. Ob hoc forte Lucas videns Matthaeum dixisse sogolla, quod sonat peculiarem, dixit quotidianum. Graecus vero interpres Matthaei, quia vidit eum dixisse sogolla, quod sonat egregium, dixit epiusion. Tres quae sequuntur patent. Amen. Hebraeus in fine ponit unam ex his tribus, amen, sela, salem, quae sonat, vere semper pacem.
Quod discipuli missi sunt cum potestate curandi.
[recensere]Dum consummasset Jesus verba haec, convocatis discipulis duodecim dedit eis potestatem ejiciendi spiritus immundos , et curandi omnem infirmitatem, et misit eos praedicare regnum Dei, et ait: Nihil tuleritis in via, neminem salutaveritis, scilicet sicut alii, qui non ex studio optandi salutem, consueverunt salutare. In viam gentium ne abieritis, nec in civitates Samaritanorum intraveritis; gratis accepistis, gratis date Non portabitis pecuniam, non panem, non duas tunicas, id est superfluas, non calceamenta, non virgam . Secundum Marcum vero soleis, vel sandaliis uti jussi sunt, id est peronibus, et virgam ferre, quae pro potestate accipiendi necessaria ponitur (Marc. VI). Ecce mitto vos sicut oves in medio luporum; qui vos recipit, me recipit (Matth. X).
De curatione leprosi.
[recensere]Cum autem descendisset Jesus de monte, tetigit leprosum, quasi jam solvens figuras, et sanavit eum dicens: Volo, mundare (Matth. VIII). Et addidit: Vide nemini dixeris, quasi dicat: Vide quam manifeste, et plene mundatus es. Nemini dixeris, id est nemini necesse habes dicere, adeo res evidens est, sed ostende te sacerdoti (Luc. V), ad cujus arbitrium revocandus es. Ecce alios nondum decet solvere legem, sanatus tamen ubique praedicavit.
De servo centurionis.
[recensere]Dum autem intrasset Capharnaum, rogavit eum centurio per interventum seniorum Judaeorum, ut sanaret puerum ejus paralyticum (Matth. VIII). Et ait Jesus. Veniam, et curabo eum. Venit autem potentia sanandi, non corpore. Et ait centurio: Non sum dignus, ut intres sub tectum meum, sed tantum dic verbo, et sanabitur puer meus, quia et ego solo verbo per ministros meos operor. Forte idola habebat in domo, et immunda Judaeis. Et sequentibus se Jesus dixit: Non inveni tantam fidem in Israel, subaudi, hujus temporis, nec includuntur in nomine Israel, sequentes eum, quia ad eos loquebatur, quantum in hoc gentili. Et sanatus est puer in illa hora. Et ingressus synagogam Sabbato docebat eos, et ibi ejecit ab homine spiritum immundum, clamantem: Quid nobis et tibi, Jesu Nazarene? venisti perdere nos? scio quod sis Sanctus Dei (Luc. IV).
Se socru Petri.
[recensere]Et cum venisset Jesus in domum Petri, quam forte habebat in Capharnaum per uxorem, ipse enim erat de Bethsaida, ad petitionem discipulorum, sanavit socrum Petri febricitantem (Matth. VIII).
De Filio viduae.
[recensere]Dum autem iret in civitatem Naim, quae est in Galilaea, suscitavit ante portam filium viduae, tangendo feretrum, et dicendo: Tibi dico, surge (Luc. VII). Vespere facto, obtulerunt ei energumenos, et male habentes, et sanavit omnes, et voluit ire trans fretum (Matth. VIII). Et dixit ei unus Scriba: Rabbi, sequar te, quocunque ieris. Volebat sequi Dominum, ut disceret signa facere ad lucrum, et ideo non auditur a Domino. Dixit autem Dominus alteri: Sequere me. Qui respondit: Domine, permitte me primum sepelire patrem meum. Cui Jesus: Dimitte mortuos, in peccatis scilicet, sepelire mortuos suos. Tu vade, annuntia regnum Dei (Luc. IX). Non prohibuisset Dominus Jesus hunc a sepultura, si non essent alii, qui sepelirent. Et ait alter: Sequar te, Domine, sed primum permitte me renuntiare his, qui domi sunt. Cui Jesus: Nemo mittens manum ad aratrum, et respiciens retro aptus est regno Dei.
Quod excitatus imperavit ventis et mari.
[recensere]Tunc ascendit Jesus in naviculam, cum discipulis suis, et dormivit in puppi super cervical, et orta tempestate, excitatus a discipulis, imperavit vento et mari dicens: Tace, et obmutesce (Marc. IV); et cessavit tempestas. Non per errorem haereticorum imperavit eis, tanquam animantibus, qui occasione hujusmodi verborum, quod omnia leguntur obedire Deo, dogmatizaverunt omnia animata esse. Sed dicuntur ei obedire inanimata, quia solo verbo facit de his, quae vult, secundum quem loquendi modum solet dici, materia languoris obediens, vel inobediens medicinae.
De duobus obsessis a legione.
[recensere]Dum autem venisset trans fretum, in regione Gerasenorum, quae est contra Galilaeam, occurrerunt ei duo arreptitii, saevi nimis, quorum unus adoravit, et dixit: Quid nobis, et tibi, Jesu fili Dei? venisti ante tempus torquere nos (Marc. V). Nesciebant daemones eum Dei Filium, sed suspicabantur pro miraculis et testimonio Patris. Torqueri autem se dicebant, quia cogebantur exire, et cessare a laesione. Dicebat enim illi Jesus: Exi, spiritus immunde. Sciebant autem in judicio se torquendos in abyssum. Cumque Domino quaerenti nomen suum, dixisset, se vocari legionem, non quod sic vocaretur, sed quasi dicat: Frustra quaeris nomen, quia plures sumus, rogabant eum, ut mitteret eos in gregem porcorum, qui juxta pascebantur. Et intrantes porcos, praecipitaverunt eos in mare. Indigenae autem rogaverunt eum, ut transiret a finibus eorum. Cumque ascenderet navim, sanatum, licet rogaret, noluit secum ducere. Et rediit Capharnaum, quam Matthaeus vocat civitatem suam (Matth. IX), non origine, sed gente, quia quaelibet civitas Galilaeae potest dici civitas Galilaeorum.
De Paralytico demisso per tectum.
[recensere]Et sanavit paralyticum ante se demissum per tegulas, primo remittens peccata ejus (Luc. V), quae fuerant causa morbi, quia quod ob causam fit, cessante causa cessare debet effectus. Et propter Scribas, et Pharisaeos, qui putabant eum blasphemasse, dixit paralytico, ut surgeret, et tolleret lectum suum. Et surrexit, et tulit, et abiit. Quia ergo constat, quod pro peccatis quandoque aegrotat homo, medicus visitans aegrum, primo debet eum monere ad poenitentiam, et confessionem, ne peccato manente, tanquam ferro in vulnere, frustra sit malagma apponere.
De puteo Samaritanae.
[recensere]Dum autem ascendisset in Judaeam, et iterum rediret in Galilaeam, oportebat eum transire per Samariam, id est per regionem, cujus caput fuerat Samaria (Joan. IV). Civitas ergo nomen antiquum amiserat, et dicebatur Sebaste, sed regio nomen illud retinuerat. Veniens autem juxta Sichem, quae corrupte Sichar dicebatur , et erat puteus in praedio, quod emit Jacob a rege Hemor, quod et dedit filio suo Joseph, et fatigatus ex itinere sedit super puteum Jacob, qui hactenus sic vocatus fuerat: ex eventu, qui sequitur, post agnominatus est puteus Samaritanae. Sunt qui dicunt locum illum esse umbilicum terrae nostrae habitabilis, quia singulis annis quadam die aestatis meridiana hora sol descendit in aquam putei, nusquam faciens umbram, quod philosophi apud Sienem fieri tradiderunt. Ideo enim dictum putant in Deuteronomio: Constituit eum super excelsam terram (Deut. XXXII). Iverunt autem discipuli in urbem, ut cibos emerent, venitque mulier haurire aquam, quae Domino petenti potum, quasi notans eum, dixit Judaeos non couti Samaritanis, cognoscens ex fimbriis pallii Dominum Judaeum esse. Translatis decem tribubus, rex Assyriorum misit Persas et Assyrios ad incolendam sibi terram. Qui ob metum ferarum libros Moysi receperant, et legitima terrae, nec tamen cessabant ab idololatria. Qui primo Cuthaei vocati sunt, a fluvio Persarum, tunc autem Samaritani dicebantur, quasi medii inter Judaeos et gentes. Quandoque tamen Judaei vocaverunt eos Jacobitas, id est supplantatores, quia terram fratrum suorum, quae eos contingebat, eis supplantaverant. Horum cibis et vasculis non utebantur Judaei. Cumque colloquendo cum Jesu, accepisset ab eo quod quinque viros habuerat, et sexti erat concubina, ait: Video quia propheta es tu. Et statim quaesivit determinationem quaestionis, quae inter ipsos et Judaeos versabatur. Dicebant enim Judaei proprium locum adorandi esse Jerusalem et templum; Samaritani vero montem Garizim, in quo antiqui patres adoraverunt. Jesus autem dixit tempus venisse in quo, nec in Jerusalem, nec in monte illo adorarent homines. Quasi diceret: Non praefero locum loco in adorando. Ubique enim adoretur Deus tantum in spiritu et veritate, id est ex dilectione, quae est a spiritu, et pro his quae vera sunt, id est pro aeternis. Cui mulier: Scio quod Messias venit, id est in proximo est ut veniat. Forte et Samaritani signa adventus Domini notaverant. Messias Hebraice, Christus Graece, unctus Latine. Punice quoque messe, dicitur unge. Lingua enim Punica et Syra, affines sunt Hebraeae. Dicit ei Jesus: Ego sum, qui loquor tecum. Reliquit mulier hydriam, et abiit in civitatem, monens cives egredi, ad videndum hominem, qui dixerat ei quaecunque fecerat, et dicebat: Nunquid hic est Christus? Timuit asserere, quod audierat, et credebat, ne viri indignarentur a muliere doceri. Civibus vero egredientibus vocavit discipulos Jesus, et ait, segetes paratas ad messem, id est paratos ad credendum, cum tamen adhuc superessent quatuor menses ad messem. Unde perpenditur hiemis tempore hoc factum. Jesus autem ad petitionem eorum intravit urbem, et mansit ibi aliquot dies, et multi crediderunt in eum.
De filio reguli.
[recensere]Venit autem iterum in Cana Galilaeae a Judaea, in quam ascenderat (Joan. IV). Et erat ibi quidam regulus, id est de potentioribus terrae sub rege, cujus filius infirmabatur, non in Cana, sed in Capharnaum. Et rogabat Dominum, ut descenderet et curaret filium suum. Qui redargutus est a Domino, quia non credebat eum posse sanari, nisi corporali praesentia et tactu. Et ideo dum instaret ille ait ei: Vade, filius tuus vivit. Et sic absens, verbo sanavit eum. Descendensque pater, cum cognovisset filium sanatum in hora verbi Dominici, credidit ipse, et domus ejus tota. Creditur iste fuisse Judaeus, quia dixit ei Dominus: Nisi signa et prodigia videritis, non creditis. Judaei enim signa quaerunt (I Cor. I).
De convivio Levi.
[recensere]Et fecit ei Levi convivium in domo sua (Luc. V). Et discumbebant cum eo publicani, qui fuerant socii Levi, quem cum arguerent Pharisaei, quod cum talibus edebat, ait: Non veni vocare justos, sed peccatores ad poenitentiam (Matth. IX). Excusavitque discipulos de eo quod non jejunabant: tum quia rudes erant, nec difficilia sustinerent, tum quia corporaliter cum eis erat, quia, cum auferretur ab eis, plurimum jejunarent. Ex hoc quidam dicunt quod ablato Christo in ascensione, jejunaverunt discipuli usque ad missionem Spiritus sancti. Et ob hoc jejunant ab Ascensione usque in Pentecostem. Nec etiam tunc celebrant nuptias, quasi jam inchoantes tres hebdomadas ante festum sancti Joannis. Sed non est authenticum, nec in Actibus apostolorum legitur tunc de jejunio eorum, sed de oratione tantum. Quaerentibus autem Pharisaeis signum de coelo, negavit eis tanquam indignis, quia deteriores erant Ninivitis et regina austri, qui nec legem Dei, nec prophetas habuerant (Matth. XII). Et nota quod in antiquioribus codicibus Ninivitae legitur.
De filia archisynagogi, et Haemorrhoissa.
[recensere]Et ecce princeps Synagogae Jairus adoravit eum dicens: Filia mea modo mortua est, id est morti proxima, ut Marcus et Lucas dicunt (Matth. V; Luc. IX). Veni, pone manum super eam, et vivet. Et dum iret, mulier Haemorrhoissa ab annis duodecim, retro veniens, tetigit fimbriam vestimenti ejus, et sanata est . Ambrosius in sermone De Salvatore dicit hanc fuisse Martham. Enumerans enim beneficia Christi circa genus humanum, post aliqua praemissa subdit: Dum languidum sanguinis fluxum siccat in Martha, dum daemones expellit de Maria, dum corpus redivivi spiritus calore constringit in Lazaro. Veniens autem in domum Jairi induxit tantum secum Petrum, Jacobum, et Joannem fratrem ejus, qui quasi secretarii ejus erant, et patrem et matrem puellae. Et ejectis irridentibus eum, quia dicebat: Puella dormit, tenens manum puellae ait: talitha cumi, quod sonat, Puella, tibi dico, surge. Tamen, tibi dico, non est de interpretatione. Et jussit illi dari manducare . Hoc enim est verum experimentum verae resurrectionis. Magi enim mortuos suscitant quibusdam characteribus alligatis sub utraque assella, et loqui eos, et incedere faciunt, sed comedere nequaquam possunt.
De duobus caecis, et de surdo.
[recensere]Et transeunte inde Jesu, secuti sunt eum duo caeci clamantes: Fili David, miserere nostri (Matth. IX). Cumque venisset domum, id est ad domum suam Nazareth, tetigit oculos eorum, et aperti sunt. Cumque dixisset eis, Videte ne quis sciat, tamen diffamaverunt eum in tota terra illa. Egressis illis obtulerunt ei mutum, daemonium habentem, et ejecto daemone, locutus est mutus (Luc. XI). In Graeco tamen melius sonat surdum, quam mutum.
De Beelzebub.
[recensere]Cumque laudaret eum turba, Pharisaei dicebant: In Beelzebub principe daemoniorum ejicit daemones (Luc. XI). A Belo primo nomine idoli, variae gentes secundum idiomata linguae suae cognominabant idola sua. Babylonius dixit Bel, Moabita Beel, Palaestini Baal. Quandoque aliquid superaddebant, ut Beelphegor, id est Deus tentiginis, qui est Priapus. Quandoque Baalim, qui est Deus Sydoniorum, et sonat, vir meus, id est robur meum et caput. Beelzebub tamen nullius idoli nomen erat, sed Judaei irrisorie vicinum sibi idolum Acharonitarum sic vocabant, et sonat vir muscarum, ob sordes immolatitii sanguinis, quas sequuntur muscae. Nec est finalis littera d, vel l, vel v, sed b. Quibus ait Jesus: Filii autem vestri in quo ejiciunt? Quasi dicat: Si in filiis vestris hanc expulsionem Deo datis, cur non in me idem facitis? Erant enim de Judaeis exorcistae, qui per exorcismos Salomonis daemones ejiciebant, maxime si radix cujusdam herbae poneretur in naribus obsessi. Ait enim Josephus se vidisse quemdam exorcistam captum, et adductum ad Vespasianum, dum obsideret Jerusalem, qui annulum, sub cujus gemma radix erat, posuit in naribus cujusdam obsessi, et adjuravit daemonem, et egressus est daemon. Ut autem probaret ejectum daemonem, posuit pelvim aqua plenam in medio, et adjuravit daemonem, ut subverteret pelvim; et subvertit eam. Quod autem in annulis quidam includunt spiritum immundum, per quem impetant aliis daemonibus, non creditur esse Salomonis inventum. De Cypriano mago martyre dicit Augustinus, quod in pixide quadam eburnea, dum adhuc magus esset, tres habebat daemones inclusos, per quos quod volebat operabatur, emittendo illos ad quod volebat, et postea redibant. Sed puellam cujus amore tenebatur nunquam potuit adducere, quia illis semper signaculum crucis opposuit. Quo percepto, Cyprianus ad fidem conversus est, postea martyr factus cum Justina virgine.
De Maria Magdalena.
[recensere]Hic quidam dicunt Dominum vocatum in Nazareth a quodam Pharisaeo in domum suam, et ibi Magdalenae dimissa peccata , quae et secuta est eum (Luc. VII), plures dicunt in Bethania factum, sed neque locus, nec tempus, quo factum est ex Evangelio certificari potest.
De ministerio Marthae.
[recensere]Factum est autem, dum ascenderet in Judaeam Jesus, in quoddam castellum intravit, et Martha excepit illum in domum suam, et ministrabat ei (Luc. X). Sessio autem sororis illius audientis Dominum praelata est a Domino ministerio Marthae, non quod majoris meriti, sed quia non auferetur ab ea.
De quaestione Joannis.
[recensere]Joannes autem cum audisset in vinculis opera Christi, misit ad eum duos de discipulis suis, dicens: Tu es qui venturus es, an alium exspectamus? (Matth. 11; Luc. VII.) Non dubitabat Joannes, qui dixerat: Ecce Agnus Dei, ecce qui tollit peccata mundi (Joan. I). Sed cum adhuc discipuli ejus dubitarent, misit eos ad Jesum. Quasi dicat: Ite ad eum, et ab ipso quaerite utrum ipse sit Christus, an adhuc venturus sit. Tamen Gregorius super Ezechielem videtur velle quod Joannes nesciebat, utrum per se, vel per alium spoliaret infernum. Quasi dicat: Prope est ut descendam ad populum meum. Quia ergo te nuntiavi superis, vis ut inferis te nuntiem? Jesus autem amovit dubitationem eorum, ostendendo certa signa sui adventus. Illis autem abeuntibus, commendavit Joannem turbis dicens: Inter natos mulierum non surrexit major Joanne Baptista, et est hic, mulier, non solum sexus nomen, sed et nomen facturae. Utrum autem sanctior eo post aliquis fuerit, vel futurus sit indiscussum est. Nec ob hanc laudem credendum est haereticis, qui dixerunt Joannem esse angelum humanatum, quia etiam Dominus praedixerat de eo fuisse dictum: Ecce ego mitto angelum meum, etc. (Malach. III). Addiditque Dominus quod omnis lex et prophetae usque ad Joannem prophetaverunt. Ubi intelligendum est, ex maxima parte, quia post prophetavit Agabus et quatuor filiae Philippi (Act. XXI). Tunc exprobravit civitatibus Galilaeae, in quibus plurimas fecerat virtutes, et praeposuit illis Tyrum et Sydonem (Matth. XI; Luc. X). Redeuntes autem quidam apostolorum ad eum, nuntiabant ei, quae docuerant et fecerant (Marc. VI). Et duxit eos in desertum locum, ut requiescerent pusillum, nec enim edendi spatium habebant prae turbis.
De septuaginta duobus discipulis.
[recensere]Post haec designavit et alios septuaginta duos discipulos, et mittebat eos binos ante faciem suam (Luc. X). Reversi sunt autem et hi cum gaudio dicentes: Domine, etiam daemonia subjiciuntur nobis. Exsultavit ergo Jesus, et dixit: Confiteor tibi, Domine Pater coeli et terrae, quia abscondisti haec a sapientibus et prudentibus, et revelasti ea parvulis. Et nemo novit Patrem nisi Filius, neque Filium nisi Pater. Erubescat Eunomius, dicens se plenam habere notitiam de Patre et Filio; nec excluditur utriusque connexio: ob hoc enim Arius Spiritum creaturam esse putavit, et non aequalem illis, quia non sciebat quidquid illi.
De solutione Sabbati, et confricatione granorum.
[recensere]Et factum est in Sabbato secundo primo, cum Jesus et discipuli ejus transirent per sata, grana confricata manibus edebant discipuli (Luc. VI). Hoc exponitur sic: In Sabbato secundo primo, adverbialiter, cum Jesus intraret per sata etc. Vel in Sabbato secundo, a primo, de quo praecessit sermo. Vel est una dictio quam dicit Lucas deuteroproton, nos secundoprimum. Hoc autem Sabbatum, quod discipuli non observabant, ideo sic vocavit, ut significaret spirituale sabbatum jam inchoari, et legalia cessatura. Est enim sabbatum spirituale secundoprimum, id est superius inferiore, scilicet legali, quasi factum de secundo primum. Quod enim primum fuerit a tempore, factum est secundum munere gratiae, quasi, caput versum est in caudam. Unde et si quis Christum velit appellare Adam secundoprimum non errabit. Vel sunt duae dictiones, et dicitur secundum et primum tempore, quia et ante legem sancti Patres sabbatizaverunt, et post, legali Sabbato medio interposito. Cum autem Pharisaei dicerent: Quid facitis quod non licet Sabbatis? excusabat eos Dominus multis modis, tum quia necessitas excusabat eos, sicut excusavit David et pueros ejus, quando comedit panes sacerdotales. Nec peccaverunt sacerdotes, circumcidentes et sacrificantes in Sabbato, tum quia, praesente Domino auctore Sabbati, faciebant hoc; quia etiam non peccavit Josue, dum circumivit Jericho septem diebus. Nec etiam hodie aeger, si solvit jejunium, reus est. Dixerunt autem Pharisaei hoc non licere Sabbatis; quia alia die licebat, secundum legem, edere grana segetis propinquorum, sed non metere falce. Nota primos apostolos solvisse Sabbatum; quos tamen recipiunt Ebionitae, cum repudient Paulum quasi legis transgressorem.
De manco.
[recensere]Factum est autem in alio Sabbato intravit Jesus synagogam; et erat ibi homo manum aridam habens, et observabant eum Pharisaei, si Sabbato curaret (Luc. VI). Cumque quaesisset ab eis si licet Sabbato curare, nec respondissent, curavit languidum, confutans superstitiosos, qui Sabbatis pecus lapsum a fovea extraherent. Ipsi autem colloquebantur quidnam facerent Jesu. Jesus autem sciens, secessit inde; et secuti sunt eum multi, et curavit eos.
De quatuor parabolis ad turbas in navi.
[recensere]Factum est autem in diebus illis, exiit Jesus in montem orare, et erat pernoctans ibi in oratione. Et cum dies factus est, vocavit discipulos suos, forte adhuc dormientes, et sedebat secus mare (Luc. VI). Cumque congregarentur turbae, ascendens naviculam, docebat de ea turbas stantes in littore, in parabolis loquens eis, proposuitque eis parabolam seminantis in terram tripliciter malam, nec ferentem fructum, et in unam bonam facientem fructum centuplum (Luc. VIII). Secundo proposuit parabolam seminantis bonum semen, cui inimicus homo superseminavit zizania in qua illud quod dicitur: Sinite utraque crescere usque ad messem (Matth. XIII), videtur Paulo contrarium, qui ait: Auferte malum de medio vestri (I Cor V). Sed inter triticum, antequam veniat ad spicam, et lolium, grandis est similitudo, et vix distingui possunt. Hoc igitur dictum est de ambiguis, illud Pauli de manifestis. Tertiam proposuit parabolam de grano sinapis (Matth. XIII). Quartam proposuit de fermento, quod mulier abscondit in farinae satis tribus (ibid). Satum est genus mensurae in Palaestina, modium et dimidium capiens. Seorsum autem discipulis disserebat omnia. Tunc dimissis turbis venit in domum, et dixerunt ei discipuli: Edissere nobis parabolam zizaniorum (ibid.). Primam enim ex eis exposuerat in navi.
De tribus parabolis in domo ad discipulos.
[recensere]Cumque exposuisset quod quaesierant in parabolis, etiam locutus est eis (Matth. XIII). Et proposuit parabolam de thesauro abscondito in agro, pro quo emendo vendidit inventor omnia quae habuit. Aliam quoque proposuit de inventa et empta bona margarita; tertiam quoque de sagena missa in mare, in qua dicitur, quod in gehenna erit fletus et stridor dentium; in quo innuitur resurrectio corporum futura. Hoc autem nomen gehenna evangelicum est tantum, et creditur a Domino inventum ob ignem inexstinguibilem, qui erat sacratus idolis in valle juxta Jerusalem, quae dicebatur Topheth; vel etiam Gehennon, quasi terra filiorum Ennon, id est hominis sic vocati per quem idololatrae trajiciebant parvulos suos, sicut nos trajicimus eos per aquam baptismi. Ignis quoque dicebatur Topheth, non satis nota causa. Vel forte quia quodam artificio de visceribus terrae per lapides spongiosos, quos tophos dicimus, jugiter erumpebat.
De saltu Domini.
[recensere]Et veniens in patriam suam, docebat in synagoga eorum, ita ut mirarentur, et dicerent: Unde huic sapientia haec? Nonne hic est filius fabri? nonne Maria mater ejus, et fratres, et sorores ejus sunt apud nos? (Matth XIII.) Quod non est intelligendum secundum Elvidium, qui Virginem peperisse Domino fratres de Joseph dogmatizabat, vel Joseph de alia uxore liberos suscepisse. Sed consobrini ejus fratres sui dicti sunt, sicut Abraham dixit ad Lot: Fratres sumus (Gen. XIII). Marcus ait Dominum dictum ab eis fabrum (Marc. VI). Credebant enim fabrum, quia Joseph fabri filium dicebant. Et paucos ibi curavit propter incredulitatem eorum, dicens: Nemo propheta acceptus est in patria sua, et repleti sunt omnes ira. Et ejicientes eum extra civitatem, duxerunt eum usque ad supercilium montis, ut praecipitarent eum, ille autem transiens per medium illorum ibat (Luc. IV). Adhuc ostenditur ibi locus, qui dicitur Saltus Domini, per quem Dominus descendens impressit se rupi, et cedens ei rupes fecit ei locum, quasi latibuli, in quo adhuc vestigia rugarum vestimentorum ejus impressa olim notantur.
De decollatione Joannis.
[recensere]In illo tempore Herodes Tetrarcha diem natalis sui celebravit, coram principibus suis. et primis Galilaeae (Marc. VI). Ubi puellae saltanti datum est pro munere caput Joannis Baptistae in disco. Est autem discus vas rotundum desuper valde extentum, unde et dapifer discoferus dicitur. Quandoque mensa superior discus dicitur. Aliquando mappa, quae mensale dicitur, discus appellatur, unde et animalia dicuntur apparuisse Petro in disco, quem alibi liber Actuum apostolorum linteum vocat. Credibile est quod Herodes cum uxore, de nece Joannis, sub tali occasione facienda, prius secreto tractaverit. Discipuli vero Joannis tulerunt corpus ejus de carcere, et sepelierunt illud. Chronica, et undecimus liber Historiae ecclesiasticae tradunt Joannem in castello Arabiae trans Jordanem, dicto Macheronta, vinctum et truncatum. Corpus vero in Sebaste urbe Palaestinae inter Eliseum et Abdiam sepultum, caput autem Jerusalem humatum est, juxta Herodis habitaculum. Ossa ejus tempore Juliani Apostatae gentiles sparserunt, invidentes miraculis, quae fiebant ad ejus monumentum. Quae rursus collecta, ab eisdem cremata sunt, et pulvis ventilatus. Quod quasi secundum martyrium in jam mortuo quidem repraesentant nescientes, dum in nativitate ejus ossa collecta undecunque, cremant. Cum autem colligerentur ossa, quidam monachi a Jerosolymis, misti latenter colligentibus, magnam eorum partem tulerunt, inter quae etiam digitus, quo Dominum monstravit, fuisse perhibetur quem post beata Tecla inter Alpes attulit, et dicitur esse in ecclesia Maurianensi. Tuleruntque ossa ad Philippum Jerosolymitanum, episcopum nonum, qui misit ea per Julianum diaconum Athanasio Alexandriae episcopo. Quae post Theophilus, ejusdem urbis episcopus, reposuit in templo Serapis a sordibus purgato, basilicamque in honore Joannis consecravit, quando scilicet Theodosio jubente, fana gentium destructa sunt. Tempore vero Marciani principis duobus monachis orientalibus, qui ob orationem venerant Jerosolymam, Joannes revelavit caput suum. Sed non multum post incuria perditum, perlatum est ab aliis in Edissam, aliis Emissam, urbem Phoeniciae, et in quodam specu in urna sub terra, non parvo tempore, ignobiliter reconditum; donec denuo idem Joannes caput suum ostendit Marcello religioso abbati, et presbytero, dum in eodem specu habitaret. Quod cum ille Juliano, ejusdem urbis episcopo indicasset, elevatum est. Ex quo tempore coepit in eadem urbe Decollatio Joannis celebrari, ipsa die, ut arbitramur, qua caput inventum est, sive revelatum; quod post Constantinopolim translatum est, et inde ad Gallias. Alii tradunt non esse festum Decollationis, sed de Collatione ossium ejus prius facta et combusta. Josephus aliam tradit causam necis Baptistae, dicens eum praedicasse hominibus justitiam, et obtentu baptismi multos congregasse in unum. Timensque Herodes dispendium populi sui, sequentis Joannem, occidit eum. Et refert Josephus Judaeos tradidisse, Herodem ob hoc miserabiliter in proximo victum ab exercitu Arethae regis.
De quinque panibus, et duobus piscibus.
[recensere]Audivit autem Herodes famam Jesu, et ait: Joannem ego decollavi. Quis autem iste est de quo audio talia? et quaerebat eum videre (Luc. IX).---Quod cum audisset Jesus, ascendens in naviculam, secessit in locum desertum seorsum, et secuti sunt eum turbae pedestres de civitatibus, et curavit eos (Matth. XIV). Erat autem proximus dies festus, qui dicitur Pascha. Vespere autem facto duodecim discipuli dixerunt ei: Dimitte turbas, ut euntes inveniant sibi escas. Et ait Jesus: Date illis manducare, et facite eos discumbere super viride fenum per contubernia, id est per diversas societates hominum, qui de viculis venerant. Et acceptis quinque panibus hordeaceis, et duobus piscibus a puero quodam, qui unus de discipulis fuisse creditur, per apostolos dedit eos populo, quasi quinque millibus virorum, exceptis mulieribus, et parvulis, et de fragmentis impleti sunt cophini duodecim (ibid.). Et statim coegit discipulos ascendere in naviculam, et praecedere eum trans fretum, secundum Marcum, ad Bethsaidam, donec dimitteret turbas (Marc. VI). Quod ergo Lucas dicit hoc factum in locis Bethsaidae (Luc. IX), intelligendum est non quod esset in finibus ejus, sed juxta Tiberiadem, ut dicit Joannes, et quia ad eam pertinebant (Joan. VI). Quod autem Joannes dicit eos transfretasse ad Capharnaum (ibid.), intelligendum est per Bethsaidam transisse Capharnaum. Jesus autem cum cognovisset, quod homines illi volebant eum rapere, et facere regem, quia sub tali rege videbatur eis non posse egere, fugit, et ascendit in montem solus orare (ibid.). Hic est mons in quo sermonem fecit, a quo per milliare distat locus refectionis hujus, qui hodie dicitur Mensa, infra quam est locus ille, in quo post resurrectionem comedit partem piscis assi (Joan. XXI); supra vero est pars illa maris, supra quam Dominus ambulavit (Matth. XIV), quam alia vice excitatus sedavit (Matth. VIII.)
Quod Dominus ambulavit super mare.
[recensere]Navicula vero in qua erant discipuli, jactabatur fluctibus; videns autem eos Jesus laborantes, quarta vigilia noctis venit ad eos, ambulans supra mare (Matth. XIV). Quatuor vigilias noctis faciunt excubantes in castris. Prima dicitur conticinium, in qua omnes simul vigilant; secunda intempestum, in qua adolescentes; tertia gallicinium, in qua viri; quarta antelucanum, in qua senes. Has Dominus aliis nominibus vocavit sero, an media nocte, an galli cantu, an mane (Marc. XIII). Cumque putarent discipuli esse eum phantasma, et clamarent, ait: Ego sum, nolite, timere. Non dixit quis esset, quia ex nota voce poterant eum agnoscere. Vel ut intelligerent ipsum esse eum, qui Moysi dixerat: Qui est, misit me ad vos (Exod. III). Post Petrus ivit ad eum super aquas, quem dum mergeretur erexit Dominus. Qui cum ascendisset naviculam, cessavit ventus, et statim fuit ducta navis ad terram, ad quam ibant.
De verbis Domini, pro quibus quidam abierunt retro.
[recensere]Altera die turbae, quas paverat Jesus, intraverunt naves supervenientes a Tiberiade, et venerunt Capharnaum, invenientes Jesum, mirabantur quomodo illuc venisset, cum solam vidissent naviculam, quam non intraverat (Joan. VI). Cumque comederent cibum, quem eis fecerat, tamen praeferebant ei manna dicentes: Patres nostri manducaverunt in deserto manna, sicut scriptum est: Panem de coelo dedit eis Dominus. Tunc dixit eis Jesus: Ego sum panis vitae, qui de coelo descendi. Murmurabant autem Judaei, dicentes: Nonne hic est filius Josephi, cujus novimus patrem et matrem? Et ait Jesus: Panis quem ego dabo, caro mea est pro mundi vita. Litigabant ergo Judaei, ad invicem dicentes: Quomodo potest hic nobis carnem suam dare ad manducandum? Tunc addidit Dominus: Nisi manducaveritis carnem meam, et biberitis sanguinem meum, non habebitis vitam in vobis. Hoc autem multi ex discipulis audientes, dixerunt. Durus est hic sermo, quis potest eum audire? Et abierunt retro, et jam cum illo non ambulabant.
De traditionibus Pharisaeorum contra mandata Domini.
[recensere]Rogavit autem quidam Pharisaeus Jesum, ut pranderet apud eum (Luc. XI). Cumque vidisset eum, non baptizatis manibus prandere, murmurabat intra se. Cui Dominus ait: Vos, Pharisaei, quod deforis est calicis et catini mundatis, et non quod intus. Quasi dicat: Corpora mundatis, et non animas: stulti, nonne Deus utrumque fecit? Hoc contra Manichaeos, qui animas tantum a Deo creatas dicunt, carnem vero a diabolo. Et addidit: Date eleemosynam, et ecce omnia munda sunt vobis. Quidam quoque Scribae et Pharisaei, venientes a Jerosolymis, videntes discipulos ejus communibus manibus manducare, dicebant: Quare discipuli tui transgrediuntur traditiones seniorum? (Matth. XV.) Et respondit Jesus: Quare vos transgredimini mandata Domini propter traditionem vestram? Nam Deus dixit: Honora patrem tuum, et matrem tuam. Quod non tantum pro reverentia dictum est, verum etiam pro necessariis obsequiis exhibendis. Hi Pharisaei impietatem sub nomine pietatis docebant, dicentes, filios melius facere si Deo vero Patri voverent quae parentibus offerenda erant, instruentes eos quod parentibus egenis responderent. O pater, corban quod est ex me, tibi proderit (Marc. VII). Corban est munus votivum. Quasi dicat: Quod vovi Deo, vis tibi prodesse, absit! Et convocatis ad se turbis, ait illis: Non quod intrat in os coinquinat hominem, intellige apud Deum, sed quod procedit ex ore (Matth. XV). Primum intellige de ore carnis, secundum de ore cordis. Nam, et vomitus inquinat hominem. Unde, et quidam libri habent, sed quod procedit ex corde. Quare ergo idolothytis, et his quae furtiva sunt et rapta, non vescimur pro scandalo vitando. Cibus enim in se mundus est. Et dixerunt ei discipuli: Scis quia Pharisaei, audito hoc verbo, scandalizantur. Scalon, vel scandalon offendiculum pedis, vel ipsam ruinam dicimus. Et respondit: Sinite illos, caeci sunt, et duces caecorum. Non enim a veritate pro scandalo recedendum est.
Quod cibus non transit in virtutem naturae.
[recensere]Cumque intrasset Jesus domum, ait Petrus: Edissere nobis parabolam istam. Et respondit: Non intelligitis quod omne quod in os intrat, vadit in ventrem, et in secessum emittitur? (Matth. XV.) Nihil enim de cibis transit in virtutem naturae, quae refulget, sed cibis adjuta, in se tantum crescit et manet . Et subjunxit: De corde autem exeunt furta, etc. Plato principale animae putavit esse in cerebro, id est rationem, iram in felle, desideria in jecore, sed juxta Christum principale animae est in corde. Marcus pro coinquinat, ponit communicat (Marc. VI), juxta Hebraeum idioma, qui commune immundum dicebant, quia cibos communes vocabant prohibitos in lege, quos immundos judicabant, quia aliae gentes communiter illis vescebantur.
De muliere Chananaea.
[recensere]Surgens inde Jesus abiit in fines Tyri et Sidonis (Matth. XV). Et rogabat eum mulier gentilis Chananaea, Syrophoenissa genere, pro filia sua, quae male a daemonio vexabatur. Chananaei quondam Judaei incoluerant, sed post dispersi sunt. Ex hac dispersione erat mulier ista ex Syris et Phoenicibus orta. Quidam tamen dicunt Tyrophoenissa, quia sic Phoenissa erat quod Tyria, sicut et Dido fuit, hoc nomine indicantes regionem mulieris et patriam. Jesus autem non respondit ei verbum, ne sibi contrarius videretur, qui dixerat: In viam gentium ne abieritis (Matth. X). Pro qua cum intercederent discipuli respondit: Non sum missus nisi ad oves, quae perierunt domus Israel. At illa venit, et adoravit, et ait: Domine, adjuva me. Cui Dominus: Non est bonum sumere panem filiorum, et dare canibus ad manducandum. Hebraeorum more gentiles canes dixit, quia edebant sanguinem, ut canes. Et est sensus: Veni curare Israel primogenitum, et nondum gentes. Cui illa: Etiam, Domine. Nam, et catelli edunt de micis, quae cadunt de mensa dominorum suorum. Quasi dicat: Verum est quod dicis. Fac ergo mihi quod fit canibus, id est modicum panis tu impartire mihi. Et Jesus commendans fidem mulieris ait: Fiat tibi sicut vis, et statim sanata est filia ejus.
De surdo et muto.
[recensere]Et iterum exiit de finibus Tyri, et venit ad mare Galilaeae inter medios fines Decapoleos, id est pervenit ad illum locum maris, cui e regione contra posita erat Decapolis, id est regio decem urbium circa Pellam et Gadaram contra Galilaeam (Marc. VII). Et adducunt ei surdum et mutum. Et posuit digitos in auriculam ejus, et ait: Ephpheta, quod est, adaperire. Et ad ejus imperium adapertae sunt aures ejus, et soluta est lingua illius.
De Probatica piscina.
[recensere]Post hoc erat festus dies Judaeorum (Joan. V). Non determinatur quis, sed potest intelligi festum Novorum, id est Pentecostes, quia praedictum est jam de Pascha, quo decollatus est Joannes. Sequitur vero de Scenopegia, post de Encaeniis. Ascendit autem Jesus ad diem festum. Erat autem Jerosolymis probatica piscina, cognominata Hebraice Bethsaida, quinque porticus habens, in quibus jacebat multitudo languentium, exspectantium aquae motum; angelus enim descendebat in eam quandoque, et movebatur aqua, et qui primus post aquae motum descendebat in eam, sanus fiebat a quacunque detineretur infirmitate. Probaton Graece, Latine ovis. Sic ergo dicta erat, quia in ea Nathinnaei hostias lavabant . Solet autem collecta aqua pisces non habens, piscina dici, quasi per contrarium. De hac motione, incertum est quando coeperit. Quod autem incertum esset, quando moveri debebat, inde perpenditur, quod languidi semper erant ibi, qui ad certam horam convenirent tantum si sciretur. Traditur a quibusdam quod regina Saba vidit in spiritu in domo saltus, quae Nethota dicebatur, lignum Dominicae crucis, et nuntiavit Salomoni cum jam recessisset ab eo, quod in eo moreretur quidam, pro quo occiso perirent Judaei, et perderent locum et gentem (Joan. XI). Quod timens Salomon, defodit illud in terra, ubi post facta est piscina. Appropinquante autem tempore passionis Christi, superenatavit, quasi praenuntians Christum, et exinde coepit motio praedicta. Sed hoc non est authenticum. Cum autem sanasset ibi Jesus hominem habentem triginta et octo annos in infirmitate sua, praecepit ei, ut tolleret grabatum suum, et ibat ferens illud. Grabatum est lectus pauperum, ubi tantum capiti aliquid substratum est, dictum a graba Graeco, quod est caput. Erat autem Sabbatum. Dicebant ergo Judaei: Non licet tibi, tollere grabatum tuum. Qui respondit: Qui me sanavit, dixit ut irem et tollerem illud. Cumque quaesissent quis est ille? Respondit: Nescio. Post invenit eum Jesus in templo, et dixit ei: Sanus factus es, jam noli peccare, ne deterius tibi contingat. Tunc homo nuntiavit Judaeis, quod Jesus eum sanaverat.
De zelo Judaeorum quod Christus Filium Dei se dixit.
[recensere]Cum ergo arguerent eum, quod in Sabbato operabat, ait illis: Pater meus, usque modo operatur, et ego operor (Joan. V); quasi dicat: Non sex dies tantum operatus est Pater, ut putatis, sed semper operatur Deus, gubernando, renovando, ut permaneant condita, cum quo ego operor: ergo bonum est quod ago. Constat ergo esse sacramentum, quod de requie Sabbati legitur. Propterea ergo magis quaerebant interficere illum, quia Patrem suum dicebat Deum. Ait iterum Jesus: Pater diligit Filium, Filius, quos vult, vivificat, nec Pater judicat quemquam, sed omne judicium dedit Filio, quia et solus Filius venit in carnem, ut judicaret mundum, id est argueret, et post in judicio sola Filii persona apparebit judicans, et si qua proferetur a judice sententia, proferet eam. Praedixitque eis quod alius, id est Antichristus veniret non in nomine Patris, sed suo, et eum reciperent.
De refectione quatuor millium, et septem panibus.
[recensere]Et relictis illis iterum abiit secus mare Galilaeae in desertum. Cumque turba multa ibi esset, ait discipulis: Misereor super turbam, quia jam triduo sustinent me, nec habent quid manducent. Cumque accepisset a discipulis septem panes, et pisciculos paucos, praecepit ut discumberent super terram (Matth. XV; Marc. VIII). Forte in alia refectione circa pascha, adhuc erat herba super terram, nunc autem pro fervore terrae illius, jam non erat ibi herba, quia post Pentecosten erat, ut praediximus. Satiatis autem quatuor millibus virorum, absque mulieribus, et parvulis, de fragmentis impleverunt septem sportas. Est autem sporta vas de juncis et foliis palmarum contextum.
De quodam caeco.
[recensere]Et ascendens Jesus navim cum discipulis venit in partem Magedon (Matth. XVI). Eumdem locum vocat Marcus Dalmanuta (Marc. VIII), quia binomius erat, et obliti sunt discipuli tollere panes, et docebat eos: Cavete a fermento Pharisaeorum, et Sadducaeorum, et Herodis. Cumque putarent se tacite notatos de panum oblivione, arguit eos de modicitate fidei, quia, eo praesente, timebant posse egere. Secundum Marcum illuminavit hic caecum. Sed de similibus sufficit nobis aliqua ponere. Alia transimus, quia concanonica sunt illis.
De confessione fidei, quam fecit Petrus pro omnibus.
[recensere]Venit autem Jesus in partes Caesareae Philippi (Matth. XVI; Marc. VIII). Philippus in termino Judaeae septentrionali constituit sibi civitatem, quam vocavit Caesaream Philippi, in memoriam Tiberii, et sui nominis, et est in regione Phoenicis ubi ad radicem Libani oriuntur duo fontes, Jor et Dan, quorum rivuli sociati sub montibus Gelboe, sub urbe Cedar, secus medicabilia balnea, Jordanem faciunt. Sed et nomen ejus ex suis nominibus quasi componunt. Tamen Hieronymus dixit quia civitas illa olim dicta est Dan, ubi vitulum aureum posuit Jeroboam, a qua rivus praeterfluens dictus est Jordanis, quasi ex nomine fontis et civitatis cognominatus. Civitas eadem nunc Paneas dicitur. Josephus dicit ultra Caesaream centum viginti stadiis modicum lacum esse, qui a rotunditate Phiala dicitur semper plenus, et nunquam exuberans. Ibi oritur Jordanis, et paulo post terram ingreditur, et ad radicem Libani ebullit, quod primus Philippus tetrarcha deprehendit. Nam missis in Phialam paleis, eas apud Paneas redditas invenit. Sic Josephus vocat fontem sub Libano. Dicit etiam super Seleuciam, ex quodam lacu nasci rivum, quem vocat minorem Jordanem, et ex duobus rivis ad locum, qui dicitur aureum Templum Jovis confluentibus, Jordanis conficitur. Et interrogabat Jesus discipulos suos, dicens: Quem dicunt homines esse Filium hominis? (Matth. XVI.) Esse Filium hominis, soli Christo convenit. Adam enim filius terrae, alii filii hominum, solus Christus filius hominis unius. At illi dixerunt: Alii Joannem Baptistam, alii Eliam, alii Jeremiam, aut unum ex prophetis, id est Eliseum. Quia Christus baptizabat, putabant suscitatum Baptistam, vel prophetam aliquem duorum, qui transeuntes Jordanem baptismum praefigurabant, id est Eliae et Elisei; Jeremiam vero ideo, quia sanctificatus ab utero legitur (Jer. I). Augustinus: Potest movere, quod Lucas dicit Dominum interrogasse discipulos, cum esset solus orans (Luc. IX); Marcus vero dicit in via (Marc. VIII). Sed eum movet, quod nunquam oravit in via. Forte bis quaesivit. Cumque quaesisset ab illis suam, vel ipsorum sententiam, dixit Petrus pro omnibus: Tu es Christus Filius Dei vivi (Matth. XVI), id est tu es homo, secundum quod unctus es prae participibus tuis, et es Deus Filius Dei vivi. Hebraei enim consueverunt Deum vocare vivum, in sugillationem idolorum, quae non vivunt. Et ait Jesus: Beatus es, Simon Bar-Jona, id est Bar-Joanna, id est filius Joannis. Dicunt enim quidam vitio scriptorum corrupte positum Jona pro Joanna. Et addidit: Tu es Petrus. Quod Latini et Graeci dicunt petram, Hebraei et Syri cepham. Idem ergo est: Tu es Cephas. Et super hanc Petram, a qua diceris Petrus, aedificabo Ecclesiam meam. Vel super hanc Petram, confessus es, quae sola fundamentum est. Et promisit se ei daturum claves regni coelorum. Forte tunc ei soli dedit, vel post resurrectionem cum aliis. Tunc praecepit Jesus discipulis suis, ne cui dicerent, quod ipse esset Christus. Ubi intelligendum est tunc, donec eo suscitato, quod audierant in aure praedicarent super tecta. Tunc coepit eis ostendere, quia oportebat eum ire Jerosolymam, et multa pati, et occidi et tertia die resurgere. Quo seorsum assumpto, dixit ei Petrus: Absit a te, Domine, non erit tibi hoc! Graecus habet: Propitius sis tibi, Domine. Cui Dominus: Vade post me, Satana, non sapis ea, quae Dei sunt, id est sequere sententiam meam, nec adverseris mihi. Satanas enim adversarium sonat. Fuerunt qui dicerent Petrum non esse correptum, sed Satanam hoc ei suggerentem, ob ejus hunc errorem, scilicet quia credidit Satanae, etiam dicunt quod dictum ei est; Beatus es, promissionem futuram tantum esse, id est beatus eris. Tunc convocata turba cum discipulis ait: Si quis vult venire post me, abneget semetipsum, et tollat crucem suam, et sequatur me. Crux vero tripliciter tollitur: Per martyrium, per mortificationem carnis, per proximi compassionem.
De transfiguratione Domini.
[recensere]Et post dies sex assumpsit Petrum, Jacobum et Joannem fratrem ejus, et duxit illos ad montem Thabor excelsum , ut orarent (Matth. XVII; Marc. IX). Lucas dicit diem octavum eum diem, in quo praedixerat quosdam de eis visuros, antequam morerentur, gloriam regni, et illum in quo viderunt connumerans (Luc. IX). Matthaeus et Marcus sex medios tantum ponentes. Et notandum quod Matthaeus dicit Jacobum fratrem Joannis. Augustinus super Epistolam ad Galatas scribit Jacobum episcopum interfuisse transfigurationi, cui etiam videtur Ambrosius consentire . Et factum est, dum oraret, transfiguratus est ante eos, et facies ejus resplenduit sicut sol, et vestimenta ejus facta sunt alba sicut nix, qualia fullo non potest facere super terram. Et apparuerunt illis Moyses et Elias, loquentes cum eo de excessu quem completurus erat in Jerusalem, id est de morte ejus. Et ait Petrus: Domine, bonum est nos hic esse. Si vis, faciamus hic tria tabernacula, tibi unum, Moysi unum, et Eliae unum. Et facta est vox de nube, dicens: Hic est Filius meus dilectus, ipsum audite. Cumque timore corruissent discipuli tetigit eos Jesus, et ait: Surgite, nolite timere. Et descendens praecepit eis, ne cui dicerent, donec resurgeret. Quidam dicunt hanc Christi gloriam in aere circumfuso fuisse, non in corpore, quod tunc habebat mortale; alii, ad tempus deposuisse mortalitatem; alii, ipsum semper habuisse tale corpus per naturam, sed, ut videretur et pateretur, fecerat illud mortale ad tempus, et ibi qualis erat per naturam, talem se ostendit; et talem, ut aiunt, se dedit discipulis in coena, quia talis in modico potest esse loco; vanum est autem in hujusmodi laborare et sequi naturam in miraculis. Ita enim in carne mortali ostendit gloriam immortalitatis, sicut post resurrectionem in carne immortali cicatrices, et palpandum se praebuit, et comedit . Et sic varie sentiunt auctores de Moyse et Elia. Et super Lucam invenies glossam, quae dicit eos ibi fuisse. Hoc potuit esse de Elia, qui adhuc vivit. Alia quae dicit angelos eorum corpora assumpsisse.
De lunatico.
[recensere]In sequenti die ad preces patris sanavit filium lunaticum quem oblatum sibi discipuli sanare non poterant (Matth. XVII). Non ex vitio lunae patiuntur lunatici, sed daemones eos vexant his temporibus, ut per lunam infament lunae Creatorem. Erubescat Julianus, qui dicit nullum peccatum esse in puero. Legitur enim de isto, quia a pueritia lunaticus fuerat, in quo, si nihil haberet suum daemon, non illum possideret. Cumque quaesissent discipuli quare ipsi non ejecerint, ait: Propter incredulitatem vestram, quia si habueritis fidem, sicut granum sinapis, dicetis monti huic: Transi hinc, et transibit. Quod translative de diabolo praesenti, quem ejecerat, potest intelligi, quia a nullo ad litteram legitur factum, nisi quod ad preces Gregorii Neocaesariensis, legitur quidam mons retractus, et dedisse locum basilicae fabricandae. Et ad preces cujusdam Patris, lapis translatus de horto. Vel gratia exempli pro quolibet impossibili dictum est. Unde in Luca aliud est exemplum: Dicetis huic arbori moro transplantare in mare, et obediet vobis (Luc. XVII).
De verbis Domini, quibus innuit triduum mortis suae.
[recensere]Et accesserunt quidam Pharisaeorum ad Jesum dicentes: Vade hinc, id est de Galilaea, quia Herodes quaerit te interficere, et ait aliis: Ite, dicite vulpi illi, quia ecce daemonia ejicio, et sanitates perficio hodie, et cras, et tertia die consummor (Luc. XIII), quod est: Ipse non occidet me, sed ego ponam animam meam, ita quod prima die mortis intrans infernum, tollam daemoni tyrannidem suam. In crastino educam captivitatem, quam sanitati restituam, dum portam paradisi apertam ei ostendam, vel ponam eam in paradiso, quae est in extremis maris ad orientem, quasi restituens hominem sanitati, quam perdiderat. Tertia die resurgam consummatus. Potest tamen hoc referri ad tres annos operationis miraculorum Christi, in quorum tertio consummatus est. Et quasi ostendens Jesus, quod non moreretur in dominio Herodis, addidit, quia non capit (script. suppl. aliqua) me prophetam perire extra Jerusalem.
De tributo invento in ore piscis.
[recensere]Et cum venisset Capharnaum accesserunt quaestores census capitis, et missus a Domino Petrus ad mare, tulit piscem in cujus ore invenit staterem, id est duo didrachmata, et solvit pro se et pro Domino (Matth. XVII). Etsi enim Dominus loculos haberet, tamen ea, quae data erant ei in usus pauperum, in usum proprium noluit expendere.
Quod apostoli quaesierunt quis eorum esset major.
[recensere]Cum autem discipuli quaesissent in via, quis eorum major esset, accesserunt ad Jesum, et dixerunt: Quis putas major est in regno coelorum? (Matth. XVIII; Marc. IX; Luc. IX.) Quasi dicerent: Dic quis major est inter nos modo, quia ille idem major erit in coelo, in quo errabant. In futuro enim omnis praelatio cessabit angelorum, et hominum, ut apostolus tradit: Et amplexans Jesus parvulum docuit similes parvulo, id est humiles in via, exaltari in patria, et qui vellet primus eorum esse, fieret omnium minister. Hinc est quod primus omnium in Ecclesia servus servorum Dei se fatetur. Parvulus iste, ut qui dam tradunt, fuit Martialis apostolus Lemovitarum.
De parabola ovis, et drachmae, et filii prodigi.
[recensere]Cumque scandalizatores pusillorum dixisset, per metaphoram membrorum, eruendos, et projiciendos, nec contemnendum unum de pusillis, ad ostendendum quanti sint pusilli apud Patrem, dixit eis parabolam ovis centesimae reportatae, relictis nonaginta novem (Matth. XVIII). Licet enim pastor plus diligat centum oves quam unam, tamen magis sollicitus est de perdita, quam de manentibus. Pro eodem addidit parabolam de decima drachma inventa. Et est drachma nummus certae quantitatis habens imaginem regis. Drachma vero drachmatis, quarta pars stateris est . Tertiam quoque de eodem subdit parabolam, de filio prodigo, in quo non solum gaudium suum de pusillis redeuntibus ostendit, sed etiam invidentium murmur arguit, in qua siliquas porcorum cibum dixit. Et est, secundum quosdam, fructus arboris sonum faciens cum comeditur. Est autem genus leguminis sonoris frondibus et vacuis, quod magis onerat quam reficit. Et nota quia quod in avibus dicitur altile, in animalibus dicitur saginatum.
De dimittendo fratri septuagies septies.
[recensere]Cumque addidisset Dominus de corripiendo fratre, qui in te solo peccavit, id est te solo sciente, prius secreto, post coram testibus, post coram Ecclesia; et addidisset, quaecunque ligaveritis super terram, etc., quaesivit Petrus, an dimittendum sit fratri peccanti usque septies? Respondit Jesus: Imo usque septuagies septies, id est quadringentis nonaginta vicibus, et etiam septuagies septies, id est omnem injuriam (Matth. XVIII). Ut bis legatur septuagies septies, ita scilicet ut prima expositio referatur ad tempus, quasi dicat: Imo semper dimittes. Secunda ad omnem injuriam, quia septuaginta septem ex numero universitatis, et numero transgressionis, id est ex septem et undecim est compositum.
Quod ob solam fornicationem uxor potest dimitti.
[recensere]Et factum est post sermones istos, migravit Jesus a Galilaea, et venit in Judaeam trans Jordanem, et secuti sunt eum Galilaei, et curavit eos ibi. Et accesserunt ad eum Pharisaei tentantes, et dixerunt: Si licet homini dimittere uxorem, quacunque ex causa? (Matth. XIX.) Quibus ait Dominus quod Deus instituit conjugium, et ideo non licebit homini separare illud, quia etiam sic voluit Dominus, virum adhaerere uxori, quem propter eam relinqueret patrem et matrem (Gen. II), id est affectum suum magis dirigeret homo ad procreationem liberorum, quam ad curam parentum. Sicut enim humor de radicibus ascendit ad arborem, et transmittitur ad semen, et ad radices non redit, ita affectus a parentibus ad filios transmittitur, nec convertitur, id est major est affectus et pronior parentum ad filios quam filiorum ad parentes. Cumque objecissent de libello repudii concesso a Moyse (Deut. XXIV), et dixisset, ob duritiam cordis eorum hoc esse permissum, id est nulla lege punitum. Non enim ordini Dei Moyses superordinaret, addidit quod excepta causa fornicationis, non liceat homini dimittere uxorem. Quod audientes discipuli dixerunt, quia non expedit nubere. Ne autem omnem continentiam meritoriam putarent, distinxit Dominus eunuchos, quia quidam sic nascuntur, qui proprie dicuntur castrati, id est caste nati. Alii facti sunt ab hominibus, qui proprie dicuntur spadones a spata. Alii se castrant propter regnum Dei, qui proprie dicuntur eunuchi, id est bene vincentes ab eu, quod est bonum, et nuche, quod est victoria. Et haec ultima meritoria est.
Cumque pueris oblatis imposuisset manus et benedixisset eis, abiit inde.
De Galilaeis, quos occidit Pilatus.
[recensere]Post haec ambulabat Jesus in Galilaeam, quia in Judaea quaerebant eum interficere (Joan. VII). Aderant eo tempore quidam nuntiantes ei de Galilaeis, quorum sanguinem Pilatus miscuerat cum sacrificiis eorum. Quidam enim, dicens se Dei Filium, multos seduxerat de Galilaeis, quos dum duxisset in Garizim, ubi dixerat, se ascensurum coelum coram eis, dum sacrificarent ei, superveniens Pilatus, ipsum cum omnibus occidit, timuit enim ne et Judaeos seduceret. Cumque putarent eos periisse, ideo quia nequiores essent caeteris Galilaeis, ait Dominus: Non minus Judaeos his sceleratos, et similiter, nisi poeniterent, perituros, etiam Hierosolymitas, nisi poeniterent, perituros, sicut perierant olim Siloe, octodecim viri oppressi a turre, quam aedificabant, super quo dixit eis similitudinem ficulneae non facientis fructum, pro qua cultor vineae vix impetravit annum, ne combureretur, donec probaret eam (Luc. XIII).
De muliere incurvata.
[recensere]Cumque doceret Sabbatis in synagoga, erat ibi mulier habens spiritum infirmitatis, quam inclinaverat spiritus infirmitatis, alias Satanae, octodecim annis, imposuit ei manus, et erecta est (Luc. XIII).
De Scenopegia.
[recensere]Erat autem in proximo Scenopegia (Joan. VII), quod sonat umbraculorum fixionem, et dixerunt fratres ejus ad eum: Transi in Judaeam, ut discipuli tui videant opera tua, quae facis, qui undecunque illuc convenient. Si hoc facis, manifestas te mundo, quasi dicat: Si ex te facis, et non ex Beelzebub, vel si, pro quia. Hi erant consanguinei Jesu, qui ejus gloriam quaerebant, ut inde participes fierent; quibus ipse ait: Vos, ascendite ad diem festum istum, id est ad primum. Mediante enim die festo ascendit, sed quasi in occulto. Judaei autem quaerebant illum, dicentes: Ubi est ille? Et murmur erat de illo, quia quidam dicebant: Bonus est; alii quod seductor erat; cumque ascendisset, docebat in templo, et murmurabant, dicentes: Quomodo litteras scit iste cum non didicerit? Cumque quidam dicerent: Nonne hic est Christus? Alii dicebant: Hunc scimus unde sit, Christus autem cum venerit, nemo scit unde sit. Hoc dicebant, quia Isaias dixerat: Generationem ejus quis enarrabit? (Isa. LIII.) Multi autem de turba crediderunt in eum, dicentes: Christus cum venerit, nunquid plura signa faciet, quam hic facit? Et ait illi quidam de turba: Magister, dic fratri meo ut dividat mecum haereditatem. Qui respondit: Homo, quis me constituit judicem super vos? (Luc. XII.)
Quod missi ut tenerent Jesum admirabantur verba ejus.
[recensere]Miserunt ergo principes et Pharisaei ministros, ut comprehenderent eum. Et ait Jesus: Quaeritis me, et non invenietis, et ubi ego sum, vos non potestis venire (Joan. I). Quasi dicat: Tales non accedetis ad me, sed post resurrectionem multi volent invenire me, si fieri posset corporaliter, et non invenient, fide tamen invenient. Et dicebant quidam: Hic est vere propheta. Alii: Hic est Christus. Cumque rediissent ministri ad pontifices et Pharisaeos, et dixissent ministris: Cur non adduxistis eum? responderunt: Nunquam sic locutus est homo, ut iste loquitur. Et increpabant eos Pharisaei dicentes: Nunquid, et vos seducti estis? Quis principum et Pharisaeorum credit in eum? Et ait Nicodemus: Lex nostra non judicat quemquam, nisi prius audierit ab ipso. Credebat, quod si patienter illum audirent sicut ipse fecerat, similes ministris fierent. Et dixerunt ei: Nunquid et tu Galilaeus es? id est a Galilaeo seductus. Scrutare Scripturas: a Galilaea non surgit propheta.
De adultera.
[recensere]Jesus autem iterum diluculo venit in templum et sedens docebat populum. Et adduxerunt ei Scribae et Pharisaei mulierem deprehensam in adulterio, et quaerebant quid judicaret de ea faciendum (Joan. VIII). Putabant enim quod Dominus in judicando fieret immisericors, vel injustus, ut immisericordem irriderent, et contra Moysen agentem damnarent. Jesus autem inclinans se deorsum, scribebat digito in terra. Cumque instarent, erigens se dixit: Qui sine peccato est vestrum, primus in eam lapidem mittat. Et iterum se inclinans scribebat. Quid scribebat? Quidam dicunt id quod eis respondit. Hieronymus in quadam epistola ad Studiosum, videtur eum velle scripsisse: Terra, terra, scribe hos viros abdicatos; vel: Terra terram accusat, in epistola ad Iraeneum. Audientes autem exibant unus post alium, et remansit Jesus solus ab illis, et mulier stans in medio discipulorum, et dimisit eam incondemnatam, dicens: Vade et amplius noli peccare. Et nota, erectus dedit sententiam justitiae. Item erectus sententiam misericordiae, quia aeque utrumque proprium est Deo misereri et punire, quia omnis Christi actio Christiani est lectio.
De parabola divitis volentis ampliare horrea sua, et de quibusdam verbis Domini.
[recensere]Tunc dixit ad illos: Cavete ab omni avaritia (Luc. XII), cum sit brevis hominis vita, super quo proposuit eis similitudinem de divite, qui pro fructuum ubertate deliberabat horrea sua ampliare. Cui Deus ait: Stulte, hac nocte animam tuam repetent a te; quae autem parasti cujus erunt? Iterum locutus est Jesus illis multa: Ego sum lux mundi, ego testimonium perhibeo de me, etc. (Joan. VIII.) Inter haec dixit plane se Dei Filium, et eos in peccato suo morituros, et scituros quis esset, cum exaltarent eum a terra, et ipsos nec filios Dei esse, nec Abrahae, et quod Abraham videret diem suum, et intulit antequam Abraham fieret, ego sum. Ille solus vere est, quo antequam aliquid fieret vere potuit dicere: Ego sum. Tulerunt ergo lapides Judaei, ut jacerent in eum. Jesus autem abscondit se, et exivit de templo. Et nota quod Judaei dixerunt: Quinquaginta annos nondum habes, quidam opinati sunt ab incarnatione Domini usque ad passionem plures annos fluxisse, quam ex historiis colligamus.
De caeco nato.
[recensere]Et praeteriens Jesus vidit hominem caecum a nativitate. Et luto facto de saliva, cum linivisset oculos ejus, misit eum ad natatoriam Siloe , et lavit, et vidit (Joan. IX). Siloe fons est ad radicem montis Sion, qui non jugibus aquis, sed incertis horis ebulit, cujus aquae, ut exciperentur, quasi stagnum non longe a fonte erat constructum, quam collectionem, modo piscinam, modo natatoriam, vocat Scriptura. Erat autem Sabbatum. Unde et Pharisaei cum accepissent ab illuminato, quod Jesus eum illuminaverat, dixerunt ei: Da gloriam Deo. Non est hic homo a Deo, qui Sabbatum non custodit. Cumque ille commendaret Jesum, et adderet: Nunquid et vos discipuli ejus vultis fieri? maledixerunt ei, et dixerunt: Tu discipulus illius sis, nos autem Moysi discipuli sumus, hunc unde sit nescimus, id est non approbamus. Supra enim dixerunt se eum scire. Putabant autem Jesum maledictum, et omnes credentes in eum maledictos. Et cum eum ejecissent foras, invenit eum Jesus. Cumque dixisset ei se esse Filium Dei, ille adoravit eum. Et ait illi Jesus: In judicium ego veni in mundum, ut qui non vident, videant, et qui vident, caeci fiant, quasi dicat: In hoc quod te medicum illuminavi, intellige, quod ego veni separare pauperes spiritu a superbis, qui se sciolos jactant, ut illi illuminentur, isti, id est scioli caecitatem mentis incurrant.
De signis perfectionis, et de impossibilitate intrandi divitem in regnum coelorum.
[recensere]Et cum egressus esset Jesus, in via adolescens genuflexo rogabat eum: Quid faciam, ut habeam vitam aeternam? Cumque injunxisset ei de custodia mandatorum, et audisset eum servasse ea, docuit eum de perfectione, et unum signum perfectionis proposuit, dicens: Vade, et vende omnia quae habes, et veni, sequere me (Matth. XIX; Marc. X; Luc. XVIII). Est enim perfectio praelatorum, cujus signum est, relinquere omnia, et ponere animam pro ovibus. Est etiam contemplativorum, cujus signum est habere mortem in desiderio, et vitam in patientia. Est et clericorum, cujus signum est continentia. Haec audiens adolescens, abiit tristis, erat enim pecuniosus valde et locuples. Tunc ait Jesus ad discipulos: Facilius est camelum per foramen acus transire, quam divitem intrare in regnum coelorum. Facilius significat hic minus positivo sui contrarii, id est minus est difficile, quia minus est impossibile. Potest enim Deus facere, ut camelus transeat per foramen acus, nullo obstante. Avarum vero, qui hic nomine divitis intelligitur, ponere in gloria, si potest de potentia, de justitia non potest. Gradus vero comparationis inter impossibilia, ne mireris. Impossibilius enim est equum converti in lapidem, quam in asinum cui est accommodatior naturaliter, quam lapidi. Fuerunt qui dicerent, in Jerusalem parvam fuisse portam, quae Acus dicebatur, ad quam cum veniebant cameli, pro compendio viae cum oneribus suis, non poterant transire, vel subire eam. Exonerati ergo transibant, et iterum receptis oneribus minabantur; secundum hoc ergo similitudo notatur hic, non impossibilitas. Oportet enim avarum amorem opum dimittere, si vult ingredi ad vitam. Quod autem nomine divitis avarum significasset, hinc patet quod discipuli subdiderunt: Quis enim poterit salvus fieri? Plures enim sunt pauperes divitibus, et ita plures possunt salvari, si de possessoribus opum dixisset. Quibus ait Jesus: Apud homines hoc est impossibile, apud Deum autem omnia possibilia sunt. Non quod tales Deus possit salvare, sed quia potest eos justificare, et tunc salvare.
Quod relinquentes pro Christo omnia judicabunt.
[recensere]Tunc Petrus ait: Ecce nos reliquimus omnia, et secuti sumus te; quid ergo erit nobis? (Matth. XIX.) Supple, relinquendum? Illa enim omnia reliquerat Petrus, de quibus dictum: Et omnia vanitas (Eccle. I). Illa autem omnia sibi retinuerat, de quibus dictum est: Deus est omnia in omnibus (I Cor. XV). Et respondit Jesus: Cum sederit Filius hominus in sede majestatis suae in regeneratione, sedebitis et vos super sedes duodecim, judicantes duodecim tribus Israel. Fit in baptismo prima regeneratio in anima, fiet in judicio secunda in corpore. Ibi contemptores mundi cum Domino judicabunt, non solum cooperatione, sed etiam auctoritate. Duodenarius autem ponitur pro plenitude potestatis, et duodecim tribus Israel pro omnibus judicandis. Duodenarius enim ex septenario, qui est numerus universitatis surgit, id est ex partibus septenarii in se ductis. Quidam tamen hoc solis discipulis dictum dicunt, et impletum jam esse in subjectione mundi, quia quasi potestatem habentes super omnem Ecclesiam sedent. Post ad omnes generaliter sermo directus est: Omnis qui reliquerit domum, aut parentes, etc., centuplum accipiet, nunc in hoc tempore, et in futuro vitam aeternam. Quia praeter spiritualia, quae quasi centuplum sunt comparata carnalibus, sancti viri alios sanctos plus etiam propinquis suis diligunt.
De divite et Lazaro.
[recensere]Pharisaei vero audientes eum disputantem de contemptu mundi deridebant eum (Luc. XVI), quia lex observatoribus suis bona terrae promittebat. Ipse autem, contra eorum avaritiam, exemplum eis proposuit de divite purpurato, et epulone, qui in inferno cruciabatur, quia receperat in vita sua bona, id est sola illa, quae putaverat bona. Nec fuit hoc parabola, sed in re ipsa, quod perpenditur, quia nomen mendici ibi ponitur Lazarus scilicet, qui positus est in sinu Abrahae. Erat enim in superiori margine inferni locus, aliquantam habens lucem, sine omni poena materiali, in quo erant animae praedestinatorum, usque ad Christi descensum ad inferos, qui locus propter sui tranquillitatem sinus Abrahae dictus est, ut sinum matris dicimus. Et dicebatur Abrahae, quia fuit prima credendi via, ipse enim primus publice praedicavit unum tantum Deum esse. Hunc locum vocavit Job tenebras, pro taedio exspectandi, dicens: Et in tenebris stravi lectulum meum (Job XVII). Nota quod dives dixit se cruciari in lingua, id est pro peccato linguae, quia epulones loquaces esse solent. Nec mirum si anima translative dicatur membra habere cum divinitas eodem tropo per membra distinguatur. Fuerunt tamen qui dicerent, et angelos, et animas, corpora habere aerea. Alioquin animae ignem urentem non sentirent, quod super Genesim invenies. Alii dicunt, quod ad sentiendam ustionem ignis, non est necesse habere corpora, est enim quaedam species ignis cui si imponas manum, ardorem senties, sine aliqua laesione manus. Quod autem Abraham chaos inter eos firmatum dixit, vel chaus, ut veteres codices habent, forte in re ita erat, vel perpetuam bonorum et malorum, dissimilitudinem post hanc vitam notat. Cumque dives rogaret, de mittendo Lazaro ad fratres suos, audivit, habent Moysen et prophetas. Unde et conjicitur quod Judaeus fuerit, pro quo etiam forte Abraham vocavit eum filium, et ille ipsum patrem.
De villico iniquitatis.
[recensere]Ad discipulos autem proposuit Jesus parabolam de villico iniquitatis (Luc. XVI). Et est villicus propriae villae custos, sed hic accipitur pro oeconomo. Hic timens amoveri et egere, clanculo fecit misericordiam cum debitoribus domini sui, ut, cum ejiceretur, memores beneficiorum, reciperent eum in domus suas. Et laudavit Dominus villicum iniquitatis, non quia inique, sed quia prudenter egisset. Est enim prudentia, quaedam sibi in posterum providentia, et ex hoc quasi a minori intulit Dominus dicens: Si sibi in futurum providens, etiam cum dolo, laudatur, ergo facite vobis amicos de mammona iniquitatis, ut, cum defeceritis, recipiant vos in aeterna tabernacula, quasi dicat: Quanto laudandi magis eritis, si provideritis vobis sine dolo. Mammona lingua Syra divitiae, et mammos Satanas, qui opibus seducit. Quae dicuntur iniquitatis, quia de iniquitate colligi solent. Unde vulgata sententia dicitur: Omnis dives, aut iniquus, aut haeres iniqui. Hoc quidam male intelligentes, rapiunt, ut bene dispensent. Sed qui offert sacrificium de substantia pauperis, idem facit, ac si victimet filium in conspectu patris. Vel potest sic exponi, quia Dominus in hoc verbo, et hic providet nobis, et in futuro, quasi dicat: Vobis reservate de rebus vestris ad solatium vitae. De superfluo facite vobis amicos. Quod enim ultra necessaria vitae retinetur, nec proximi necessitatibus erogatur, pecunia est iniquitatis, id est contra aequitatem. In ea enim non servamus aequitatem, quam proximo debemus, quem scilicet sicut nos diligere tenemur. Et nota quod non omnes pauperes possunt nos recipere in aeterna tabernacula, sed quia largimur his, recipiemur ab angelis; bonum est tamen eligere bonos pauperes, cum possumus. Et adjecit Dominus: Servus sciens voluntatem domini sui, et non faciens eam, plagis vapulabit multis; qui autem non cognovit, vapulabit paucis (Luc. XII). Multi propter hoc avertunt aurem, ne audiant verbum Dei, sed hi non nescientes, sed contemptores judicantur.
De denario diurno.
[recensere]Tunc Dominus proposuit eis similitudinem de patrefamilias, qui conduxit operarios in vineam suam ex denario diurno (Matth. XX). Cumque nonnisi quinque horae diei ibi numerentur, tamen omnes subintelliguntur sex aetates, tam temporis quam hominis. In undecima enim quinta, et sexta aetas, vel chilias intelligitur. In eadem quoque senectus, et decrepita. Identitas siquidem denarii eamdem perpetuitatem notat. Nullius enim vita ibi brevior aut largior erit alia, sed idem Deus omnia in omnibus (I Cor. XV), notatur in ea. De murmure vero recipientium dici potest, quia ibi non erit murmur invidentium, sed admirantium de magnitudine praemii. Solet enim murmur quandoque accipi pro confusione vocum. Vel potest trahi murmur, ad statum praesentem. Interrogatio vero, cur pares fecisset in gloria, ad futurum. Causam enim dilationis Christi a gloria, pro qua potuerunt murmurare antiqui, tunc demum scient, quam nunquam sciverunt, scilicet ne sine vobis glorificarentur. Admirationem autem, eadem de causa cognita, expressit Dominus sub interrogative: Annon licet mihi facere quod volo? Post concludens parabolam ait: Sic erunt novissimi primi, et primi novissimi, id est Judaei et gentes aequabuntur in ingressu regni coelorum, quia nullus intravit, usque in septimam aetatem quiescentium, quae incipit plene in ascensione . In resurrectione quoque corporum, electi cujuscunque aetatis, vel temporis, vel hominis, aequabuntur, nisi forte pauci ante resurrexerint, quasi privilegiati: quidam tamen, quod in hac parabola legitur: An oculus tuus nequam est? et in fine: Multi sunt vocati, pauci vero electi, dicunt laborantes in vinea, omnes fideles cujuscunque temporis vel aetatis; quorum quidam boni, alii vero mali, et vocant, accipientes cum murmure, malos, putantes se plus accepturos, et quia priores fuerunt in Ecclesia, vel tempore, vel dignitate, etiam plus aliis accepturos. De quibus Propheta dicit: Cadent a latere tuo mille, et decem millia a dextris tuis (Psal. XC). Et Dominus in Evangelio dicit se dicturum talibus: Nescio vos (Matth. XXV). Quamvis etiam de eisdem videatur sermo fieri, id est de accipientibus denarium, tantum secundum regulam Ciconii de diversis ibi agitur, scilicet de accipientibus et non accipientibus, sed putantibus se accepturos, sed nunc nec putabunt, nec accipient. Vel potest esse syneresis, quia si vellent primi murmurare posset rationabiliter murmur eorum comprimi.
De hydropico, et exhortatione ad humilitatem et misericordiam.
[recensere]Et factum est, cum Sabbato manducaret panem in domum cujusdam principis Pharisaeorum, erat ante eum hydropicus (Luc. XIV). Est autem hydropisis, aquosus humor, subcutaneus, de vitio vesicae natus, cum inflatione et fetido anhelitu. Observabant autem Pharisaei Jesum si Sabbato curaret. Cum quaesisset ab eis, si licet Sabbato curare? et tacuissent, apprehensum languidum sanavit. Post probavit licere curare, quia pecus lapsum in puteum die Sabbati extrahitur. Mirum autem erat, quod de curationibus in Sabbato eum arguebant. Habent enim in traditionibus suis, determinata operum genera circiter octoginta a quibus vacandum est Sabbato, inter quae non est curatio, maxime quae fit solo verbo, sicut Dominus saepe curabat. Dicebat autem etiam ad invitatos parabolam: Cum invitatus fueris ad nuptias, non discumbas in primo loco. Contra superbiam Pharisaeorum humilitatem docebat. Et nota quod hoc non est parabola, sed potius exemplum unius operis humiliter faciendi. Quod quia ideo proponitur, ut ad similitudinem ejus caetera fiant, parabola vocatur, quasi similitudo in exemplo. Illum autem, qui eum invitaverat, monebat ad misericordiam, dicens: Cum facis prandium, noli invitare cognatos et divites, sed pauperes. Non damnat amicorum invitationem, sed voluntatem luxuriose vivendi, vel edendi, et se invicem reinvitandi ex eo quod Dominus ait hic: Retribuetur enim tibi in resurrectione justorum. Et quidam de discumbentibus intulit: Beatus, qui manducabit panem in regno Dei. Erravit Cerinthus dicens, etiam corporalem ibi futuram refectionem, sicut homo creatus est immortalis, non tamen sine ciborum alimonia.
Quod in Encaeniis voluerunt Judaei lapidare Jesum.
[recensere]Facta sunt autem Encaenia in Hierosolymis, et hiems erat (Joan. X). Encaenia dicuntur, quasi enchaenea, a neos, quod est novum, et sonat innovationes, et est ibi intentivum; quia subvectionem notat, quando scilicet aliqua domus, aut vas, aut vestis a communi usu ad celebrem et divinum usum subvehitur, quod Latinus dicit dedicationem. Tamen Hebraeus vocat dedicationeem, inchoationem usus novae rei, ut cum primo inhabitamus novam domum, aut induimus novam vestem. Hic autem Encaenia vocantur, festum dedicationis templi, quod annuatim fiebat. Hoc autem festum, non ad primam, vel secundam dedicationem templi spectabat, sed ad tertiam. Prima enim fuit in autumno, quia Salomon dedicavit templum decima die Septembris, et usque ad templi illius eversionem fiebant quotannis duo festa eadem die, dedicatio scilicet, et expiatio. Cum vero reaedificatum fuit templum a redeuntibus de Babylone, dedicatum est in vere 12 die Martii, id est 12 luna. Cum autem Antiochus Epiphanes polluisset templum sordibus idolorum, et profanasset utensilia ejus, Judas Machabaeus, filius Asamonaei, de genere sacerdotali, mundavit templum, restituit utensilia in locis suis, et quasi dedicavit illud 25 die Decembris. Et haec dedicatio, in diebus Jesus, observabatur in hieme. Forte adhuc hoc est festum Luminum apud Judaeos, quia et Josephus testatur, etiam sub Machabaeis vocatum hunc diem, diem Luminum. Et ambulabat Jesus in templo in porticu Salomonis. Nomine templi saepe vocatur porticus templi, ut hic: In templum enim non ascendebant nisi ministri templi. Porticus ante illa dicebatur templum Salomonis, in quo solebat stare ad orandum, in qua in die dedicationis erexit columnam aeream, supra huam oravit, flexis genibus, cum tamen Judaei soleant stare cum orant. Et dixerunt Judaei: Quousque animas nostras tollis? si tu es Christus, dic nobis palam? Ideo quaerebant quia si se Christum diceret, tenerent eum, tanquam contra Augustum se erigentem. Ideo Christus responsum temperavit, dicens: Loquor vobis, et non creditis; opera, quae ego facio, testimonium perhibent de me. Cumque dixisset: Ego et Pater unum sumus, sustulerunt Judaei lapides, ut jacerent in eum. Cumque dixissent se velle eum lapidare pro blasphemia, quia, cum esset homo, Deum se faciebat, dixit: Quia Scriptura homines dicit deos, ut ibi: Ego dixi, dii estis, et filii Excelsi omnes (Psal. LXXXI). Ergo multo magis, quem Pater miserat in mundum, dici potest Deus, cum tamen dicatur homo Deus, et verbum Deus, dissimiliter. Hac ambiguitate nominis iram eorum mitigavit. Quaerebant ergo eum apprehendere, et exivit de manibus eorum, et abiit trans Jordanem, ubi erat Joannes baptizans primum.
De resurrectione Lazari.
[recensere]Erat autem quidam languens Lazarus a Bethania de castello Mariae et Marthae. Cum autem accepisset Lazarum infirmari per nuntium sororum ait: Infirmitas haec non est ad mortem (Joan. II), ad eum scilicet detinendum in morte, et mansit in eodem loco duobus diebus, quousque scilicet quatriduum impleretur. Tunc ait discipulis: Eamus in Judaeam iterum. Qui dixerunt: Judaei volebant te lapidari, et iterum vadis illuc. Jesus autem dixit se esse quasi diem, et ipsos quasi duodecim horas, et ideo non erat eis timendum cum eo ire. Et nota quia si Judas adhuc erat bonus, tunc hora diei erat, et si jam malus pro Mathia, substituto ei, dictum est. Dicitur et aliter, quasi dicat: Putatis Judaeos perseverare in voluntate me lapidandi. Sicut horae mutabiles sunt, sic et affectus hominum. Et etiam saepius mutatur in die cor hominis quam horae. Et qui ambulat in die, id est in pace, sicut et ego, et vos, non offendit aliquem, et ideo securi eamus. Et addidit: Lazarus mortuus est, et gaudeo propter vos, quia non eram ibi, quia dum eis longe posita indicat, roboratur fides eorum. Rediit ergo Jesus in Bethaniam cum discipulis suis, et Martha occurrit ei extra castellum. Et advocata Maria, multis Hierosolymitis praesentibus, qui venerant ad consolandas sorores, venerunt ad monumentum, et ad vocem Jesu, non solum suscitatus est, sed prodiit licet ligatus institis. Multi ergo de Judaeis ad Pharisaeos abierunt, et nuntiaverunt quae viderant , et celebris erat sermo de eo apud Judaeos. Multi enim jam ascenderant ad diem festum ut sanctificarent se. Creditur enim hoc esse factum ea die qua legitur in Quadragesima, scilicet sexta feria ante. Isti sunt dies; prima scilicet die mensis primi, secundum legem.
Quod pontifices et Judaei conspiraverunt in Jesum.
[recensere]Collegerunt ergo pontifices et Pharisaei concilium, et dicebant: Quid facimus? si dimittimus eum sic, omnes credent in eum, et venient Romani, et tollent locum nostrum et gentem (Joan. XI). Quasi dicerent: Venerabilis et sanctus haberi locus hic gentibus, quia Alexander, et Pompeius, et alii venerati sunt ipsum, et reges Persarum et Aegypti. Hic autem homo docet, sacra nostra abolenda et vana. Ergo Romani scientes opes templi, tollent eas, audientes, impune tollendas. Tunc Caiphas, quia pontifex erat anni illius, quid faciendum esset eis decrevit, dicens: Expedit vobis, ut unus moriatur homo, et non tota gens pereat. Et prophetavit utilem generi humano mortem Christi, licet nesciens. Ab illa ergo die cogitaverunt eum interficere , imo conduxerunt, ut inventus duceretur in Jerusalem. Jesus ergo jam non palam ambulabat apud eos, sed abiit juxta desertum in civitatem, quae dicitur Ephrem.
De ultimo adventu Domini in Jerusalem.
[recensere]Factum est autem dum complerentur dies Assumptionis ejus, firmavit faciem suam, ut iret in Jerusalem. Assumptionem Jesu dixit Lucas, non solum tempus, quo assumi debebat de hoc mundo ad Patrem, sed etiam secundum praeceptum de agno paschali, qui decima die mensis primi assumebatur de grege, et servabatur usque ad quartum decimum diem. In hunc modum Jesus decima die, id est in Ramis Palmarum venit ad locum passionis, et mansit in eo, usque dum passus est.
De decem leprosis.
[recensere]Et factum est dum iret in Jerusalem, transibat per mediam Galilaeam et Samariam. Et in ingressu cujusdam castelli, occurrerunt ei decem viri leprosi dicentes: Jesu praeceptor, miserere nostri, et respondit: Ite, ostendite vos sacerdotibus, et dum irent, mundati sunt. Quorum unus, ut vidit se mundatum, rediit, et adoravit Jesum, magnificans Deum. Et hic erat Samaritanus (Luc. XVII), qui non redierunt Judaei erant, in quo notatur perfidia Judaeorum.
De Samaritanis negantibus hospitium Domino.
[recensere]Dumque praemisisset nuntios in civitatem Samaritanorum, non sunt recepti hospitio (Luc. IX). Samaritani enim invidebant euntibus in Jerusalem adorare, quia dicebant in monte Garizim esse orandum propter prophetas. Et irati Jacobus, et Joannes dixerunt: Vis, dicimus, ut ignis descendat de coelo, et consumat eos? Et increpavit eos Dominus. Hujusmodi vindicta, quae laudatur in Elia, in his damnatur, quia ille ex charitate, hi ex ira hoc appetebant.
De petitione filiorum Zebedaei.
[recensere]Et assumens iterum seorsum duodecim ait: Ecce ascendimus Jerosolymam, et consummabuntur prophetiae de Filio hominis (Matth. XX; Marc. X). Tradetur enim gentibus, et illudetur, et flagellabitur, conspuetur, crucifigetur, et tertia die resurget. Quod audientes filii Zebedaei, putantes imminere regnum Jesu in Israel, suggesserunt matri suae, ut peteret ab eo munus sine nomine, quo concesso, subderet: Dic ut hi duo filii mei sedeant, unus ad dexteram, alius ad sinistram in regno tuo. Jesus autem non respondit matri, sed petentibus per matrem: Nescitis quid petatis, quasi diceret: Praelationem quaeritis in coelo, quae nulla erit ibi. Et male quaeritis: regnare enim vultis, qui non meruistis: Potestis bibere calicem, quem ego bibiturus sum? Aut baptismo, quo ego baptizor baptizari? Dicunt ei: Possumus. Calix passionem, baptisma mortem signat, et dicitur ad similitudinem lanae intinctae. Sicut enim lana intingitur, et accipit alicujus coloris dignitatem, sic nos in mortem, descendimus corporales, et resurgemus spirituales. Calix ad litteram scyphus est quo calidam sumimus potionem. Macrobius Theodosius dicit, scyphum esse, quem invenerunt Cilices , et dixerunt cilicem, qui nunc mutata littera i in a dicitur calix. Cassiodorus super psalmos dicit, calix dicitur passio, quia cum mensura bibitur: Fidelis enim Deus, qui non sinit nos tentari supra id quod possumus (I Cor. X). Est enim calix scyphus, cum quo mensurate distribuitur potus bibentibus. Et secundum hanc distinctionem calicis, et baptismi recte subdidit Dominus: Calicem quidem meum bibetis, et tacuit de baptismo. Joannes enim non martyrium, sed passiones multas circa mortem sustinuit. Alii tamen, et calicem, et baptismum pro eodem accipiunt, scilicet pro martyrio. Et dicunt Joannem animo fuisse martyrem, quia animo non defuit martyrium, et in ferventis olei dolium missus est. In hunc modum Hieronymus dicit de monachis: Monachi debent habere puritatem martyrum, siquidem, et ipsi martyres sunt. Addiditque Jesus: Sedere autem ad dexteram, vel ad sinistram, non est meum dare vobis, subaudi, talibus, quales vos estis, quia estis ambitiosi. Vel vobis, quasi pro nobis, id est quia propinqui mei estis. Non enim personarum acceptor est Deus (Act. I), ut scilicet personatum aliquem observet sine meritis in dando salutem aeternam. Et cum indignarentur decem de duobus fratribus, docuit Dominus hos et illos, non venturos ad regnum, nisi per humilitatem et dedit se in exemplum eis dicens: Filius hominis non venit ministrari, sed ministrare. Quia enim homo cecidit per superbiam, per aliam viam redire oportet eum in regionem suam. Ad quod significandum dominus papa in processionibus redit per aliam viam, ab ea per quam egressus est.
De Zachaeo et caeco prius illuminato.
[recensere]Et antequam ingrederetur Jericho illuminavit caecum unum et ingressus perambulabat Jericho (Luc. XVIII). Zachaeus autem princeps publicanorum, quia pusillus erat, ascendit arborem sycomorum ut videret Jesum transeuntem (Luc. XIX). Sycomorus ficus fatua dicitur, in foliis moro similis, in aliis similis ficui. Unde dicitur quasi sycomorus, sed altitudine praestans, unde et a Latinis celsa nuncupatur. Dixit ei Jesus: Zachaee, descende, quia hodie oportet me in domo tua manere. Et descendit, et excepit illum gaudens in domum suam. Tunc Zachaeus dimidium bonorum suorum dans pauperibus, dimidium retinuit, ut inde redderet his quos defraudaverat, in quadruplum, quae in duplum vel quadruplum restituebantur, secundum legem, sicut supra dictum est. Et ait Jesus: Hodie huic domui salus facta est, eo quod ipse Zachaeus filius sit Abrahae factus, scilicet non natus, id est non secundum carnem, sed fidem.
De duobus caecis Jerichontinis.
[recensere]Et, egrediente eo Jericho, secuta est eum turba multa (Marc. X). Pauci enim non audebant ingredi desertum propter latrones. Et ecce duo caeci sedebant secus viam, ex quibus unus Bartimaeus erat, id est Timaei filius. Qui cum clamarent: Fili David, miserere nostri, et cum increparentur ut tacerent, magis clamabant. Stetit Jesus, et illis ad se vocatis tetigit oculos eorum, et confestim viderunt, et secuti sunt eum.
De alabastro unguenti.
[recensere]Jesus ergo ante sex dies Paschae venit in Bethaniam, Sabbato scilicet ante Ramos Palmarum, quae dies sexta erat ante Pascha, si numeremus ipsum, et diem Paschae cum quatuor interpositis, et erat in domo Simonis leprosi (Matth. XXVI; Marc. XIV; Joan. XII). Simon fuerat leprosus, et a Domino sanatus, sed tamen adhuc pristinum nomen manebat, sicut et adhuc dicitur Matthaeus publicanus. Multique Judaeorum venerunt illuc, qui convenerant ad diem festum non propter Jesum tantum, sed ut Lazarum suscitatum viderent. Cogitaverunt ergo principes sacerdotum, ut Lazarum interficerent. Fecerunt autem ei coenam, et Martha ministrabat, et Lazarus unus erat discumbentium. Qui, ut ait Augustinus de verbis Domini, convivis interrogantibus loca poenarum, et sedes inferni, diligenti narratione indicavit. Et ita inferni longis temporibus ignorati, tandem invenerunt proditorem. Maria ergo habebat alabastrum unguenti nardi, id est pyxidem de alabastro plenam unguento nardi. Sicut enim dicimus scyphum vini, scyphum lactis, et hujusmodi, sic dicitur haec habens alabastrum unguenti. Et est genus marmoris candidi, et perlucidi variis coloribus intertincti, quod incorrupta servat unguenta. Nardus autem est frutex aromatica, crassa radice; sed brevi, nigra et fragili, cypressini odoris, folio perparvo, densoque, cujus cacumina in aristas se spargunt. Pigmentarii spicas, et folia nardi celebrant, unde ad commendationem unguenti, ait Marcus, spicati pretiosi. Erat enim de nardo Indica. Alia enim genera nardi vilia sunt. Joannes qualitatem expressit, dicens: Libram unguenti nardi pistici , id est fidelis. Pisteuo enim credo, et pistis fides dicitur, nulla scilicet adulterina admistione corrupta. Quidam tamen pisticum dictum a loco putant. Fregit autem, vel aperuit Maria alabastrum, et effudit unguentum super caput Jesu, et etiam unxit pedes ejus, et extersit capillis suis, et domus impleta est ex odore unguenti. Et quia eadem die Maria fovit pedes Domini unguento, in memoriam hujus rei, eodem Sabbato dominus papa dicitur multis erogare pauperibus. Hic enim pedes Domini, sedentis in coelo, adhuc sunt ambulantes in terra. Cujus largitionis occupatione ea die non egreditur ad aliquam ecclesiam, cum caeteris diebus Quadragesimae stationem faciat ad celebrandam missam Inde est quod in antiquis gradualibus legitur in Rubrica. Sabbatum vacat, quia dominus papa eleemosynam dat. Et in Romano capitulari Evangeliorum, fer. VI, datur fermentatum consistorio Lateranensi. Nec moveat te, si ob aliam causam inveneris dictas Dominicas vacantes. Indignabatur autem Judas Iscariotes, quasi deperdito unguento, cum posset vendi trecentis denariis, et dari egenis. Erant et alii indigne ferentes et dicentes: Utquid perditio haec unguenti facta est? Isti quidem propter pauperes indignabantur, quibus forte verbis Judae persuasum erat. Judas vero propter lucrum, quia fur erat, et loculos Domini habens, quae mittebantur portabat, id est non solum ferebat, sed asportabat. Habebat enim uxorem et filios, sicut scriptum est de eo: Fiant filii ejus orphani, et uxor ejus vidua, etc (Psal. CVIII). Uxori ergo et filiis dabat quae furabatur. Et ait illis Jesus: Quid molesti estis huic mulieri? Bonum opus operata est in me, ad sepeliendum me fecit. Quasi dicat: Non est perditio, sed officium sepulturae. Joannes ait: Sine illam, ut in diem sepulturae meae servet illud. Marcus quasi exponens hoc ait: Quod habuit, id est quod potuit, hoc fecit, praevenit enim ungere corpus meum in sepulturam, subaudi, ponendum; quasi dicat: Sine ut faciat vivo, dum potest, quod volet facere mortuo, sed non poterit. Et forte a Spiritu sancto, licet nesciens, sic praeoccupavit unctionem sepulturae mulier. Tunc dixit Jesus: Opus hoc memorandum ubicunque praedicaretur evangelium hoc, et bene dixit evangelium hoc. Nondum enim scripta erant Evangelia.
De maledictione ficus, et sessione super asellum.
[recensere]Mane autem facto ascendebat Jesus Jerosolymam, et discipuli ejus cum eo (Matth. XXI; Marc. XI; Luc. XIX; Joan. XII). Et cum venisset Bethphage, qui erat viculus sacerdotum, et in latere montis Oliveti, misit duos de discipulis in castellum, quod contra eos erat, id est in Jerusalem, ut adducerent ei asinam et pullum ejus, qui erant alligati in bivio, et si quis contradiceret, dicerent Dominum his opus habere. Asina haec dicitur fuisse communis pauperibus, qui propria jumenta non habebant. Cumque quis in ea operatus fuerat pabulum dabat ei, et pullo qui pariter ad opera communia nutriebatur. Nondum enim quisque ascenderat eam, et ob ejus ita commune obsequium, quidam eam dictam subjugalem putant, quasi omnium dominio expositam. Sed Graecum nomen est subjugalis. Asina enim Latine, Graece dicitur subjugalis. Et utrumque nomen ob eamdem causam institutum est. Hoc enim jumentum primum insedit homo, et a sedendo asinum Latinus dixit, et Graecus subjugalem. Hi autem duo missi fuisse creduntur Petrus et Philippus, ad significandum, quia ipsi primum adduxerunt gentes ad Jesum, Petrus Cornelium, et domum ejus, Philippus Samariam . In hoc itinere dum ascenderet Jerusalem, putamus eum esuriisse, et accessisse ad ficum, et cum non invenisset in ea nisi folia, et non fructum, ait: Nunquam amplius ex te exeat fructus; et statim aruit. Quod tantum in signum Synagogae, maledictae et arefactae, perversae scilicet mendacitatis, fecit Jesus. Non enim quaerebat fructus ex ea cum nondum tempus ficuum erat, quod licet apud Matthaeum legatur sequenti die factum; Marcus quoque dicat, alia die cum exiret a Bethania, esuriit, putamus recapitulando dictum esse. Marcus enim narrat hoc factum esse ante ejectionem vendentium de templo, quam constat die Dominico factam. Nec ob aliud tamen, hunc ordinem Marci sequimur, nisi quia post Matthaeum scripsit. Sive autem Matthaeus secunda feria dicat factum, recapitulando, sive Marcus ante ejectionem praeoccupando, quia de facto non est quaestio, de die arbitrio legentis relinquimus. Euntes autem discipuli fecerunt sicut praeceperat eis Jesus. Et ponentes vestimenta sua super pullum, eum desuper sedere fecerunt. Marcus, Lucas et Joannes non dicunt eum sedisse, nisi super pullum. Zacharias quoque propheta dixit: Sedens super pullum asinae (Zach. IX). Matthaeus dicit eum sedisse super asinam et pullum. Quod licet brevis esset via, fieri tamen potuit, ut primo insedisset pullo, et forte quia nondum domitus et lascivus erat, descendit, et insedit asinae, quod si super pullum tantum, Matthaeus tamen super utrumque posuit, quia utrumque fieri potuit in mysterio. Quod autem hoc prophetatum fuerat per Zachariam de Jesu, non cognoverunt discipuli, donec glorificatus fuit Jesus.
Quod gloriose susceptus Dominus flevit super civitatem.
[recensere]Et cum appropinquasset Jesus ad descensum montis Oliveti, multi descendentium cum eo substernebant vestimenta sua in via, alii caedebant ramos de arboribus, et sternebant in via (Matth. XXI; Marc. XI; Luc. XVI; Joan. XII). Turba autem multa, quae convenerat ad diem festum, et pueri, et plebecula Hierosolymorum tollentes ramos olivarum, processerunt ei obviam. Et qui praecedebant, et qui sequebantur clamabant: Osanna filio David. Et est Osanna verbum Hebraeum, compositum ex corrupto et integro. Osi enim sonat salva, vel salvifica. Anna est interjectio obsecrantis, sicut papae admirantis. Quae quia in Latino eloquio non habetur, pro ea posuit Hieronymus noster obsecro. Est ergo Osanna, quasi osi anna, salva obsecro. Et est una dictio, ut diximus, vel duae per elipsim, id est per elisionem, vel per subtractionem unius litterae, quae est i prolatae. Vel est una dictio, et construitur ita, dicentes: Filio David Osanna, id est salva obsecro; vel sunt duae dictiones, et tunc legitur ita, dicentes: Osanna, o fili David. Et post, convertendo sermonem inter se, dicebant: Benedictus qui venit rex in nomine Domini, subaudi sit vel est, et benedictum quod venit regnum patris nostri David, quasi dicat: Hic est de quo dictum est: Dabit illi Dominus sedem David patris ejus (Luc. I). Et iterum, convertentes verba ad ipsum, dicebant: Osanna in excelsis, quia licet forte petebant sublimitatem regni terreni, tamen prophetice nescientes eum Regem coeli et angelorum praedicabant. Et quidam Pharisaeorum de turba dicebant ei, ut increparet discipulos. Quibus respondit: Hi si tacuerint, lapides clamabunt (Luc. XIX), quia in passione his tacentibus prae timore, petrae scissae clamaverunt eum Dominum mundi. Et, ut appropinquavit Jerusalem, flevit super civitatem, dicens: Quia si cognovisses, et tu, subaudi fleres, quia circumdabunt te inimici tui vallo, et non relinquent in te lapidem super lapidem, quasi dicat: Si cognosceres ruinam tuam futuram, et causam ejus, quae abscondita sunt tibi in hac die, quae ad pacem tibi est, fleres. Quod autem illa Jerusalem prior funditus eversa sit apparet, quia locus Calvariae, qui tunc erat extra eam et sepulcrum modo sunt in ea. Helius enim Adrianus eam penitus eversam reparavit, mutavitque locum et nomen, vocans eam Heliam. Merito autem eam perituram dixit Dominus, quia, cum milvus et hirundo cognoscant tempus suum (Jer. VIII), ipsa non cognovit tempus visitationis suae. Et cum intrasset urbem, commota est universa civitas, dicens: Quis est hic? Turbae autem dicebant esse Jesum prophetam a Nazareth. Memoriam hujus processionis Dominicae semel quotannis recolit Ecclesia. Egrediuntur enim fideles cum ramis quasi obviam Domino extra muros civitatis, et vadunt usque ad crucem aliquam, in qua ramos, quos gestant, affligentes deponunt, quasi diceret Ecclesia: Mihi autem absit gloriari, nisi in cruce Domini nostri Jesu Christi! (Gal. VI.) Ideo autem orando eunt usque ad crucem, quia sic ostenditur eis non esse sperandum in quantalibet gloria mundi, quia extrema gaudii luctus occupat (Prov. XIV). Pro eadem significatione in illa die, gaudio processionis subditur evangelium Dominicae Passionis. Forte quia et Dominus exsultationi inseruit lamentum suum, et nos processioni passionem, quia passio fuit causa eversionis, pro qua flevit. Ecclesiae quidem illae, quae eadem die Dominicalem processionem isti praemittunt, rectius faciunt, quia non pro ista illa est dimittenda. Similiter illae quae pontifici suo, extra urbem posito, in praedicto loco crucis ei occurrunt, et ipso populum praecedente, in civitatem regrediuntur, ordinatius faciunt.
De secunda ejectione ementium et vendentium de templo.
[recensere]Et intravit Jesus in templum (Luc. XIX). Deinde ostendit ruinam urbis, pro qua fleverat, maxime ex sacerdotum culpa processuram. Sacerdotes enim, avaritiae suae consulentes, in porticibus templi hostias vendebant cujusque generis, ne venientes de longinquo, nil offerrent, si hostias praesto non invenirent. Et ne etiam pauperes, qui nihil secum attulerant, excusationem praetenderent pecuniae non habitae, posuerunt ibidem nummularios, qui mutuam sub cautione darent pecuniam. Sed quia lex non patiebatur, ut a fratribus suis usuras acciperent, excogitaverunt, ut collibistas facerent. Collibia enim apud eos dicuntur vilia munuscula, ut ciceris, et uvae passae et pomorum diversi generis, quasi quod in nummo non licebat in talibus liceret. Quod prohibuit Ezechiel (cap. XXII) dicens: Usuram, et omnem superabundantiam non accipietis. Sic et hodie quidam sub nomine charitatis usuram palliant. Et facto flagello de funiculis, ejiciebat vendentes et ementes cum hostiis suis de templo et mensas trapezitarum evertit, et dixit ne domum Patris sui, quae erat domus orationis (Isa. LVI), facerent speluncam latronum. Nec sinebat vas aliquod nisi Deo dicatum transferri per templum. Et tradunt quidam, quia quidam fulgur radiosus egrediebatur ex oculis ipsius, quo territi sacerdotes et levitae non poterant ei resistere. Secundum hoc recte faciunt qui cereas faculas in ecclesiis vendi non permittunt, nisi forte quia maxime pro mysterio fecit hoc Dominus. Et accesserunt ad eum caeci, et claudi in templo, et sanavit eos.
De excitatione templi in triduo.
[recensere]Et admirantes principes sacerdotum et Scribae, dixerunt ei: Quod signum ostendis nobis, quia haec facis? (Joan. II.) Quasi dicant: Significasne aliquid hoc opere inusitato? Vel potius: Non credimus tibi hoc licere, ergo ostende nobis signum, quo credamus tibi hoc licere. Et respondit: Solvite templum hoc, et in tribus diebus excitabo illud. Illi autem dixerunt: Quadraginta sex annis aedificatum est templum hoc, et in tribus diebus excitabis illud? Ille autem dicebat de templo corporis sui. Salomonicum templum septem annis completum est. Secundum autem templum sub Cyro triginta annis aedificatum est, sed non super terram, nisi quantum sacerdotes poterant, usque ad medietatem dorsi superinniti. Finitimae enim gentes aedificationem impediebant. Post intermissum est opus ad imperium Cambyses septem annis, et post uno anno sub duobus Magis, iterum uno anno sub Dario filio Hystaspis, secundo autem anno regni ejus recepta licentia ab eo, in sex annis consummatum est opus. Quod legitur, hunc numerum dierum formationi Dominici corporis congruisse, quantum ad distinctionem membrorum, non ad formationem dictum est. Ab hora enim conceptionis simul formata fuerunt omnia membra, non per intervalla sicut hominis puri, sed forte etiam si viderentur, non ita possent distingui, usque ad tantum tempus. Hoc autem non dixit Jesus imperando, vel consulendo, vel hortando, sed praedicendo et est Solvite, id est solvetis.
De duobus minutis viduae.
[recensere]Et respiciebat divites, qui mittebant munera sua in gazophylacium (Marc. XII; Luc. XXI). Phylaxe Graece, Latine servare dicitur, gaza lingua Persica opes. Erat autem arca, desuper foramen habens, posita ad dexteram ingredientium circa altare, in qua mittebatur pecunia offerentium ad sartatecta templi restauranda, et servabatur. Tamen erat ibi quaedam specialis arca, in qua soli sacerdotes mittebant donaria sua, quae vocabatur corbanam. Et erat ibi tertia, in qua rex, vel principes tributum mittebant, quae dicebatur musac. Tamen quidam aliter distinguunt, quia quandoque legitur musac Sabbati. Et dicunt in illa arca tantum reponi oblationes solemnium dierum, et quia corbam votum sonat, dicunt in corbanam reponi votiva. In gazophylacio aliorum dierum munera, et spontanea. Tamen quaelibet earum generali nomine gazophylacium dicebatur, et etiam locus, in quo erant positae. Unde habetur: Haec locutus est Jesus in gazophylacio (Joan. VIII). In Ezechiele (cap. XLIV) quoque thalami sacerdotum dicuntur gazophylacia. Vidit autem, et quamdam viduam pauperculam, mittentem aera minuta duo, quod est quadrans, id est duos aereos nummulos, valentes quartam partem sicli, scilicet obolos quinque, et dixit eam misisse plus quam omnes, quia totum victum miserat, alii vero ex superabundanti sibi.
De Pharisaeo et publicano.
[recensere]Dixit autem ad quosdam, qui in se confidebant, tanquam justi, pro operibus suis exterioribus, et aspernabantur caeteros, parabolam de Pharisaeo, et publicano. Et intulit, quia omnis, qui se exaltat, humiliabitur, et qui se humiliat, exaltabitur (Luc. XVIII).
Quod Dominus pernoctavit in Bethania.
[recensere]Et cum vespera jam esset hora, rediit in Bethaniam, et ibi mansit. Erat enim diebus docens in templo, noctibus exiens morabatur in Bethania . Et omnis populus manicabat, id est mane properabat ad eum in templo audire eum (Luc. XXI). Et multi sequebantur eum, et curabat eos. Unde et Joannes (cap. II) ait: Cum esset Jerosolymis in Pascha in die festo , multi crediderunt in nomine ejus, videntes signa, quae faciebat. Similem curationem refert Matthaeus canone, et Marcus in illius concanonico.
De voce Patris ad Jesum, quam quidam putaverunt tonitruum.
[recensere]Venerant autem quidam gentiles, ut adorarent in die festo, et dixerunt Philippo: Domine volumus videre Jesum. Qui, assumpto Andrea, dixit hoc Jesu. Et respondit Jesus: Venit hora, ut clarificetur Filius hominis (Joan. XII). Quasi dicat: Plenitudo gentium creditura est, quod tamen post passionem futurum insinuavit, dicens: Nisi granum frumenti cadens in terram mortuum fuerit, ipsum solum manet. Si autem mortuum fuerit, multum fructum affert. Et quia grano frumenti, se comparavit Christus, mos est Ecclesiae de hoc grano tantum conficere corpus Jesu. Et addidit: Qui odit animam suam, id est vitam, in hunc mundo, in vitam aeternam custodit eam, id est vivet aeternaliter. Si quis mihi ministrat me sequatur, et in aeternum mecum erit. Nunc anima mea turbata est, et quid dicam: Pater, salvifica me ex hac hora. Pater clarifica Filium tuum. Et venit vox de coelo: Et clarificavi, et iterum clarificabo, id est clarum genui, nec desistam. Vel secundum hominem clarificavi in baptismo, in transfiguratione, clarificabo in resurrectione, et ascensione, et judicio. Et dicebant quidam, tonitruum factum. Alii quod angelus locutus est ei. Et ait Jesus: Propter vos haec vox facta est, nunc princeps hujus mundi ejicietur foras, id est princeps amatorum mundi perdet potestatem post se trahendi . Et ego si exaltatus fuero a terra, omnia traham ad me ipsum, id est ex omnibus partibus mundi. Et cum intellexisset crucifixionem, quae forte usualiter ab eis dicebatur exaltatio a terra, quasi opposuerant ei, quod si exaltaretur, non esset Christus. Audierant enim ex lege, quia Christus manet in aeternum, quod non determinans, dixit, quia modicum lumen in eis erat.
De filio, qui se negavit iturum in vineam et ivit.
[recensere]Et cum vespera facta esset, redibat in Bethaniam, et iterum rediens diluculo tertii Sabbati in templum, docebat populum. Et accesserunt ad eum principes sacerdotum dicentes: In qua potestate hoc facis? (Matth. XXI; Luc. XX; Marc. XI.) Quasi dicant: Quid est quod ejicis de templo, quid vis, cum sis ostiarius, et doces, nobis inconsultis. Jesus autem oppositionem tradidit oppositioni, non solutionem Interrogo et ego vos: Baptismus Joannis ex Deo erat an ex hominibus? quasi dicat: Quia certum est, quod ex Deo debetis credere Joanni de potestate mea. Quod quia dixerunt se nescire, quod tamen sciebant, noluit eis aperire de se veritatem. Quod autem aperienda erat veritas aliis, et non ipsis, et quare, indicavit per parabolam duorum filiorum, quorum uni dixit pater: Vade in vineam, et respondit, nolo, tamen post ivit. Dixitque alii pater: Vade in vineam, qui ait: Vado, et non ivit. Et cum quaesisset Jesus, quis eorum fecerit voluntatem patris? dixerunt: Novissimus, tergiversando, nolentes dicere veritatem. Veteres codices habent: Primus, intelligentes pro ipsis dictum. Unde Jesus subdit: Publicani et meretrices praecedent vos in regno Dei.
De cultoribus vineae sanguinariis.
[recensere]Iterum proposuit eis parabolam, de patrefamilias, qui plantavit vineam, et locavit eam agricolis (Matth. XXI; Marc. XII; Luc. XX). Qui missos servos, ad recipiendum fructus, occiderunt, sicut Isaiam serraverunt, Ezechielem tractum per aspera excerebraverunt, multos lapidaverunt. Et mittens pater filium, ait: Forsitan verebuntur filium meum. Dicamus Ario et Eunomio. Ecce Pater dicitur ignorare, et quidquid pro Patre responderunt, hoc intelligant pro Filio, qui se dicit ignorare consummationis diem. Quem cum vidissent agricolae dixerunt: Hic est haeres, quia sacerdotes sciverunt illum venisse. Cui Pater dixit: Dabo tibi gentes haereditatem tuam (Psal. II), et apprehensum filium ejecerunt. Quid ergo illis faciet dominus vineae. Et dixerunt secundum Lucam: Absit! Intelligentes, quod Messiam occiderent. Matthaeus dicit eos dixisse: Malos male perdet, et vineam suam locabit aliis agricolis. Hoc autem non dixerunt voce, sed in conscientia. Quod autem Judaei hoc facturi erant probavit Dominus, quia sic prophetatum erat ibi: Lapidem quem reprobaverunt aedificantes, etc.
De lapide angulari.
[recensere]Ad litteram traditur, fuisse paratus lapis ad templi aedificium, nec tamen congrue in eo poni potuit, donec consummato opere in angulo sursum positus est, ita congrue quod mirarentur omnes, nec praeter significationem factum intelligerent. Hic est Christus, qui fundamentum est ita, quod structurae supereminet.
Quod cum audissent sacerdotes et Pharisaei voluerunt eum tenere, sed timuerunt turbas (Matth. XXI).
De invitatis ad nuptias, et non habente vestem nuptialem.
[recensere]Et dixit eis iterum in parabolis: Simile factum est regnum coelorum regi, qui fecit nuptias filio suo, qui cum iterato misisset ad invitatos, ut venirent, et excusantes se noluissent venire, misit servos suos, ut undecunque vocarent convivas. Et induxerunt bonos, et malos, debiles, et claudos (Matth. XXII). Debilitas enim corporis neminem excludit a regno, imo saepe quasi compellit. Et intravit rex, ut videret discumbentes, quod erit cum venerit ad judicium. Tota enim Trinitas judicabit, id est, reddet pro meritis. Et qui invenietur in Ecclesia sine veste nuptiali, id est charitate, mittetur in tenebras exteriores, id est localiter extra ipsum positas, quia habuit in se ipso interiores. Potest etiam dici de tenebris mentis, quas quidam habent interiores, id est in Ecclesia. Alii exteriores extra Ecclesiam, scilicet ut infideles, et haeretici. Tunc ergo exterius projicientur mali ecclesiastici, ut habeant partem cum infidelibus.
De Herodianis, et tributo reddendo.
[recensere]Tunc inierunt Pharisaei concilium, ut caperent Jesum in sermone, et miserunt discipulos suos cum Herodianis; venerat enim Herodes tetrarcha ad diem festum, et gentiles milites secum adduxerat (Matth. XXII; Marc. XII; Luc. XX). Vel de antiquis militibus Herodis Ascalonitae adhuc supererant isti, qui venientes ad Jesum dixerunt: Licet dari censum Caesari, an non? Jam enim dubitatio erat inter Judaeos de tributo reddendo, pro quo etiam post Romani insurrexerunt in eos. Et ait Jesus: Quid me tentatis, o hypocritae? Ostendite mihi numisma census. Numisma est inscriptio in nummo, quae etiam moneta dicitur, per quam nummi discernuntur. Hic autem pro ipso nummo ponitur. Et est: Ostendite mihi nummum, qui pro censu capitis datur. Dumque quaesisset de imagine cujus esset, et dixissent: Caesaris, Tiberii scilicet, intulit: Reddite ergo quae sunt Caesaris Caesari, tributa scilicet communia, et quae sunt Dei Deo, scilicet primitias, decimas et oblationes.
De septemvira muliere.
[recensere]In illa die accesserunt Sadducaei, qui resurrectionem non credentes, suggillabant Pharisaeos, quaerentes de septemvira muliere cujus esset in judicio? (Matth. XXII; Marc. XII; Luc. XX.) Quod vel ipsi confinxerant, quia erat possibile, vel in re forte evenerat. Qui cum eamdem quaestionem proposuissent Jesu, respondit. In resurrectione non nubent mulieres, nec nubentur viri ab eis, id est non ducent, quia homines immortales non egebunt propagatione, et est Graeco idiomate dictum nubentur. Futuram autem resurrectionem probavit ex verbis Domini, quae dixit Moysi in rubo: Ego sum Deus Abraham, et Deus Isaac, et Deus Jacob (Exod. III); quia isti prophetas non recipiebant, evidentibus eorum testimoniis, non potuit uti contra eos. Est autem probatio talis. Ipsi putabant animas interire cum corporibus. Hac autem auctoritate probatur, animas vivere post corpora. Alioquin si homo moriens, penitus in nihilum redigitur, tunc dixit Deus, se Deum esse nihili. Manentibus ergo animabus post mortem, recolligi potest, quia corpora resurgent, ut cum eis recipiant animae, quod cum eis meruerunt. Alioquin frustra incorporantur.
De mandato primo; et secundo in lege, et sauciato a latronibus.
[recensere]Pharisaei autem videntes, quia silentium imposuisset Sadducaeis, convenerunt in unum. Et accessit unus legis doctor tentans eum, et dicens: Magister, quod est mandatum magnum in lege? Et ait Jesus: Audi Israel, Dominus Deus tuus unus est (Matth. XXII; Marc. XII; Deut. VI; Luc. X). Hoc non est de mandato, sed praeostendit de quo datum est, quod tale est. Diliges Dominum Deum tuum ex toto corde tuo, et ex tota anima tua, et ex tota mente tua. Secundum autem simile est huic: Diliges proximum tuum sicut te ipsum. De te simili Deo, hoc secundum est mandatum. Homo enim imago Dei est. Et respondit Scriba: In veritate dixisti, et hoc est majus omnibus holocaustomatibus Patet inter Pharisaeos et Scribas fuisse quaestionem. Quidam enim opera legis praeferebant dilectioni. Alii econtra, eo quod ante legem plures placuerunt Deo per dilectionem sine omni sacrificio. Primum autem, et secundum mandatum dicitur, quantum ad ea de quibus mandatur. Cui Jesus ait: Hoc fac, et vives. Ille volens justificare seipsum ait ad Jesum. Et quis est meus proximus? Cui Jesus ostendit, omnem misericordiam facientem esse proximum, et specialiter ipsum Dei Filium, proponens parabolam sauciati, qui incidit in latrones. Nec distabat haec parabola multum a re facta, quia in illo deserto saepe latrones sanguinem fundebant. Unde et ab Adommin, quod et sangninem sonat, vocabatur. Erat autem omnis populus suspensus, et audiens Jesum.
De confutatione Pharisaeorum per auctoritatem David.
[recensere]Congregatis Pharisaeis, interrogavit eos Jesus: Quid vobis videtur de Christo? cujus filius est? Dicunt ei David. Et ait illis: Quomodo ergo David vocat eum Dominum suum, dicens: Dixit Dominus Domino meo, sede a dextris meis? (Psal. CII.) Si David vocat eum Dominum, quomodo filius ejus est? (Matth. XXII; Marc. XII; Luc. XX.) Quasi dicat: Vos putatis Christum futurum purum hominem, ergo quando erat David, nondum erat Christus, nec ergo erat Dominus David. Mentitus est ergo David, et perperam locutus est. Potius enim patres sunt, et dicuntur domini filiorum, quam filii parentum. Judaei somniant hunc Psalmum scriptum in persona Eliezer, qui post caedem quinque regum, ait: Dixit Dominus Domino meo, sede a dextris meis, sed sequentia psalmi non concurrunt.
De doctoribus Pharisaicis audiendis, non imitandis.
[recensere]Tunc locutus est Jesus ad turbas et discipulos: Super cathedram Moysi sederunt Scribae et Pharisaei. Quae dicunt facite, quae faciunt nolite facere (Matth. XXIII). Non sanctificat locus hominem, sed homo locum. Non omnis sacerdos sanctus, sed omnis sanctus sacerdos. Doctrinam accipiamus, non mores, apibus herbae necessariae non sunt, sed flores. Et addidit: Dilatant phylacteria sua, et magnificant fimbrias, quibus appendebant spinas, quarum punctione, legis jugiter recordarentur, quod supra expositum est, et amant vocari Rabbi. Vos autem nolite vocari Rabbi: Unus est enim Magister vester. Et patrem nolite vocare vobis super terram. Unus est enim Pater vester, qui in coelis est. Non prohibet Dominus doctrinam super cathedram, nec salutationes in foro, nec nomina Magistri, vel Patris, sed ambitionem et vanam gloriam.
Quibus debetur vae aeternum.
[recensere]Ad ostendendum autem quae in Pharisaeis doceat cavenda, subdit: Vae vobis, qui diligitis primas cathedras. Vae vobis, Pharisaei hypocritae, qui fertis clavem scientiae, et clauditis regnum coelorum ante homines. Vae vobis, qui devoratis domos viduarum, vae vobis qui circumitis mare, et aridam, ut faciatis unum proselytum (Matth. XXIII; Luc. XI), id est aliquem gentilem advenam trahatis ad Judaismum, et facitis eum gehennae filium duplo quam vos, quia rediens ad vomitum, pejor est quam ante, quia praevaricator. Vae vobis, qui dicitis, qui jurat per templum nihil est, qui autem in auro templi, debet; qui per altare, nihil est, qui in re oblata super illud, debet. Sacerdotes, ut invitarent populum ad immolandum, dicebant, data sibi et oblata sanctiora esse ipso templo et altari. Dominus dixit econtra, quia templum et altare sanctificabant in eis oblata, quia Deo dicata erant, oblata vero nequaquam sanctificabant illa. Adhuc multi eodem vitio laborant, qui putant majus esse jurare per Evangelium, quam per Deum. Vae vobis qui decimatis omne olus, et relinquitis misericordiam et judicium. Hoc verbum, decimatis, dubium est. Nam et qui accipit, et qui dat decimare dicitur. Pharisaei autem ideo olerum decimas dabant, ut diceretur, quomodo aliis non dant, qui has dare non negligunt. Levitae autem adeo exigebant decimas, quod etiam olerum. Item: Vae vobis duces caeci, qui colantes culicem transglutitis camelum. Per similitudinem lactis, quod colatur dictum est. Et potest referri ad praedicta sic: Minima, sicut culicem, diligenter inquiritis, ut decimas, majora, scilicet misericordiam, et judicium, absconditis, ut quod glutitur absconditur. Vel ad id quod dictum est duces caeci, trahitur, ita: Minora peccata subditorum diligenter arguitis, projicitis graviora, et dissimulando transitis. Item: Vae vobis, qui similes estis sepulcris dealbatis, quae plena sunt omni spurcitia. Item: Vae vobis, qui aedificatis sepulcra prophetarum, et damnatis patres vestros, qui eos occiderunt. Genimina viperarum, vos implete mensuram patrum vestrorum. Unde dicit ad vos sapientia Dei: Mittam ad vos sapientes, et scribas, et ex illis occidetis, et crucifigetis, et flagellabitis in synagogis vestris. Hic patet, haereticum mentiri, qui dicit, alium Deum esse prophetarum, et alium novi testamenti. Ut veniat super vos, id est super Ecclesiam malignantium, omnis sanguis justus, id est ultio justorum, a sanguine Abel justi usque ad sanguinem Zachariae filii Barachiae, quem occidistis inter templum et altare.
De Zacharia filio Barachiae.
[recensere]Si autem de undecimo prophetatum, vel de patre Joannis Baptistae dicatur, quod fuerit occisus in templo, non legitur. Potest ergo dici de filio Joiadae sacerdotis quem Joas occidit, ut legitur in libro Regum (IV Reg. II). Et forte pater ejus cognominatus est Barachias, vel pro nominis interpretatione positum est. Barachias enim benedictus Domini interpretatur. Et est filii Barachiae, id est benedicti Domini. In Evangelio Nazaraeorum legitur Joiadae. Pastorem autem ovium, et sacerdotem tantum commemoravit Jesus, ut duo hominum genera notaret, subditos et praelatos. Nulli enim generi parcit prava generatio.
De comminatione eversionis Jerusalem.
[recensere]Et convertens sermonem ad Jerusalem ait: Quoties volui congregare filios tuos et noluisti (Luc. XIII), id est quoties filios tuos voluntate mea congregavi, te nolente, et ingrato feci. Ecce relinquetur vobis domus vestra deserta. Dico enim vobis, non videbitis me amodo, donec dicatis: Benedictus qui venit in nomine Domini, id est ab hoc tempore passionis, non videbitis Filium hominis, donec ad judicium, ubi videbitis me venientem in gloria dominantis, et fideles magnificabitis me. Etiam caecitatem eorum usque tunc duraturam praedixit.
De signis eversionis, et adventus sui.
[recensere]Haec locutus abiit, et abscondit se ab eis, et multi ex principibus crediderunt in eum, sed propter Pharisaeos non confitebantur (Joan. XII; Matth. XXIV; Marc. XIII; Luc. XIX, XXI). Cumque egrederetur de templo, accesserunt ad eum discipuli ejus, ostendentes aedificationes templi. Audierant ab eo de eversione urbis, volebant etiam audire de templi eversione, quia videbatur eis, quod nec capi, nec everti posset. Et ait illis: Venient dies in quibus non relinquetur hic lapis super lapidem, qui non destruatur. Et cum sederet in monte Oliveti contra templum , accesserunt discipuli secreto, et quaerebant ab eo signa eversionis Jerusalem, et signa sui adventus, et dixit eis quaedam propria adventus sui, quaedam propria eversionis, quaedam communia utrique. Praemunivit autem fideles, ne seducantur, cum audirent multos, dicentes se esse christos. Non enim venturus est, nisi praecedant signa, quae praedixit. Praemisit autem communia, scilicet praelia et seditiones gentis contra gentem, regni contra regnum, pestilentias, fames, terraemotus per loca, terroresque de coelo, persecutiones sanctorum. Ante namque eversionem Judaeae elementa suum vindicabunt auctorem. Postea posuit proprium signum destructionis.
Proprium signum eversionis.
[recensere]Cum videritis abominationem desolationis (Matth. XXIV), quae dicta est a Daniele (cap. IX), stantem in loco sancto, id est imaginem abominabilem, quae signum erit desolationis, positam in templo. De imagine Tiberii, quam Pilatus posuit in templo, quidam hoc exponunt, sed hoc jam factum fuerat. Si dicatur de imagine Caii, de qua post dicemus, hoc de vicino futurum erat, infra scilicet annos decem, et triginta duobus annis ante eversionem Jerusalem. Non ergo congrue dictum esset pro signo ejus. Sed eversa Jerusalem per Titum, Adrianus statuam suam posuit, ubi arca steterat, quia vestigia civitatis adhuc quaedam manebant, et Judaei, qui latentes undecunque remanserant, quandoque ad locum sanctum redibant, et iterum multiplicati amoverunt statuam. Ob hoc Adrianus apposuit manum extremam, et funditus evertit urbem, et edixit, ne quis Judaeorum remaneret in terra illa. Et de hac ultima eversione videtur subdere Lucas (cap. XXI) dicens: Et captivi ducentur in omnes gentes.
De impedimento fugae.
[recensere]Cum autem videritis ab exercitu circumdari Jerusalem, tunc qui in Judaea sunt, fugiant in montes (Matth. XXIV; Luc. XXI; Marc. XXIII). Ecclesiastica Historia narrat: Fideles, qui erant in Judaea, advenientibus Romanis, fugisse in Pellam civitatem admonitione angeli. Orate autem, ne fiat fuga vestra in hieme, vel Sabbato, hoc ad litteram non videtur dictum de hieme. Terra enim illa accommodatior videtur fugae in hieme, quam in fervore aestatis. De Sabbato stare potest, quia secundum legem ultra mille passus, non licebat eis pro gredi in Sabbato. Sed quia Jesus jam terminaverat observantiam Sabbati, forte utrumque in mysterio dixit. Nisi hiemem pro qualibet aeris asperitate dicamus, quia hiemis nomen asperitatem sonat.
Propria signa adventus Judicis.
[recensere]Ultimo posuit Jesus signa adventus sui, dicens: Erit tunc tribulatio magna, qualis non fuit ab initio mundi, et tunc erunt signa in sole, et luna, et stellis, et in terris pressuram gentium, prae confusione sonitus maris et fluctuum, arescentibus hominibus praetimore, et nisi breviati fuissent (Matth. XXIV; Luc., XXI), id est praesciti adeo breves dies illi, non fieret salva omnis caro , id est rarus, aut nullus posset sustinere pressuras, et per patientiam salvari. Et nota breviter Dominum quaedam signa judicii tetigisse.
De signis quindecim dierum ante judicium.
[recensere]Hieronymus autem in annalibus Hebraeorum invenit signa quindecim dierum ante diem judicii, sed utrum continui futuri sint dies illi, an interpolatim, non expressit. Prima die eriget se mare quadraginta cubitis super altitudinem montium stans in loco suo quasi murus. Secunda tantum descendet, ut vix posset videri. Tertia marinae belluae apparentes super mare, dabunt rugitus usque ad coelum; quarta ardebit mare, et aquae; quinta herbae et arbores dabunt rorem sanguineum; sexta ruent aedificia; septima petrae ad invicem collidentur; octava fiet generalis terrae motus; nona aequabitur terra; decima exibunt homines de cavernis, et ibunt velut amentes, nec poterunt mutuo loqui; undecima surgent ossa mortuorum, et stabunt super sepulcra; duodecima cadent stellae; tredecima morientur viventes, ut cum mortuis resurgant; quartadecima ardebit coelum, et terra; quintadecima fiet coelum novum, et terra nova, et resurgent omnes. Et addidit Jesus: Sicut fulgur exit ab oriente et paret usque in occidentem, sic erit adventus Filii hominis (Matth. XXIV; Luc. XVII), subitus scilicet, et coruscus, et tunc apparebit signum Filii hominis in coelo, id est in aere, supra locum unde ascendit, et ante eum erunt instrumenta mortis suae, quasi vexilla triumphi, crux, clavi, lancea, et in carne ejus videbuntur cicatrices, ut videant in quem pupugerunt (Apoc. I), et in valle Josaphat judicabitur omnis homo, angelis congregantibus eos (Marc. XIII).
Quod solus Pater novit diem judicii, et de uno assumpto, et altero relicto.
[recensere]Tunc subdit Jesus generalem admonitionem: Attendite, ne graventur corda vestra curis hujus saeculi, ne superveniat in vos dies illa repentina, sicut in diebus Noe et Lot repentinus interitus tulit nescientes. De die autem illa et hora nemo scit, neque Filius, neque angelus, nisi solus Pater (Luc. XVII; Matth. XXIV; Marc. XIII). Hic exclamat Arius: Non sunt aequales, qui novit, et qui ignorat. Hieronymus respondit in minori breviario super Psalmos: Humanitas Filii dicit se ignorare finem mundi. Quod Gregorius in Registro quasi exponens ait: Novit Unigenitus Dei horam judicii, sed non ex natura humanitatis. Tamen etiam sic exponitur: Non novit, subaudi, nobis, quibus expedit incertos esse, ut sic vivamus quasi in proximo judicandi. Vel Filius hic dicitur adoptione. Tunc duo erunt in agro, id est praelatorum, quidam boni, quidam mali. Unus assumetur, id est rapietur obviam Christo in aera, et alter relinquetur, id est non assumetur. Duae molentes in unum, una assumetur, et altera relinquetur. Quod de conjugatis dictum est, qui sunt in rota hujus mundi. Duo in lecto, unus assumetur et alter relinquetur. Quod de contemplativis, sive speculativis intelligitur. Et dixerunt ei: Ubi, Domine, scilicet assumentur? Et respondit: Ubicunque fuerit corpus, illuc congregabuntur et aquilae, id est ubi erit Dominus in corpore, congregabuntur aquilae, id est sancti, resurgendo innovati.
De vigilia janitoris, et decem virginibus.
[recensere]Interim autem erit Filius hominis, sicut homo, qui peregre profectus, reliquit domum suam, et dans cuique servorum suorum opus suum, janitori praecepit, ut vigilet (Matth. XXV; Marc. XIII; Luc. XXI). Vigilare ergo apostolis et apostolicis viris incumbit. Vigilare super se et super gregem, etiam cuique fideli pro modulo suo. Tunc simile erit regnum coelorum decem virginibus, id est tunc separabuntur fatui a prudentibus. Media autem nocte clamor factus est, Ecce sponsus venit, exite obviam ei. Traditio Hebraeorum habet Christum media nocte venturum, ad modum Aegypti, quando Pascha celebratum est. Aliqui etiam sanctorum hoc ipsum opinantur, quia sicut nocte natus est in mundum, et nocte venit ab inferis, ita et nocte venite ad judicium. Unde quidam dicunt fuisse apostolorum traditionem in vigilia Paschae, non dimitti populum ab ecclesia, ante profundam noctem, ut quasi exspectent adventum Domini, et dicunt horam illam noctis quandoque, imo saepius diem dici, pro coruscatione venientis, vel typice, pro manifestatione cordium. Alii autem, quod dubium dicit Dominus, non diffinientes, exponunt: Media nocte, id est nullo sciente.
De commendatione talentorum, et decem mnis.
[recensere]Item addidit parabolam, proficiscentis, qui dedit servis suis talenta, alii quinque, alii duo, alii unum (Matth. XXV). Et commendatis his, qui duplicaverunt talenta, reprobato viro pigro, qui abscondit suum, ait: Omni habenti dabitur. Non habenti autem, quod videtur habere, auferetur ab eo, id est habenti eo modo, quod debet habere, ut scilicet eo bene utatur. De eodem quoque addidit parabolam de rege, qui abiit in regionem longinquam, accipere sibi regnum, et reverti, et dedit servis suis decem mnas , et ait: Negotiamini dum venio. Mna secundum Graecos quadraginta centum drachmis appenditur. In reditu ejus accessit primus, et ait: Domine, mna tua decem mnas acquisivit. Cui Dominus: Eris potestatem habens super decem civitates, quasi dicat: Pro parvis meritis recipietis insperata.
De ventilatione areae.
[recensere]Cum autem venerit Filius hominis in majestate sua, et omnes angeli cum eo testes futuri actuum humanorum, tunc separabuntur boni a malis et statuentur boni ad dexteram, id est ponentur in aeternitatem, mali ad sinistram, id est recipient quae meruerunt, eligendo sinistram (Matth. XXV). Et tunc commemorabit Judex, scilicet opera misericordiae, quae sunt pascere esurientem, potare sitientem, colligere hospitem, vestire nudum, visitare infirmum, consolari vinculatum. Septimum legitur in Tobia (cap. II, XII), sepelire mortuum. Et non aliud erit haec commemoratio, nisi quia omnes scient merita sua, pro quibus salvabuntur aut damnabuntur. Et ibunt hi in supplicium aeternum, illi autem in vitam aeternam.
Opiniones de igne aeterno.
[recensere]De igne aeterno dicit Augustinus: Cujusmodi sit, et in qua mundi parte futurus sit, neminem scire arbitror, nisi per revelationem, quasi dicat: Unus est gehennae ignis, sed non uno modo omnes crucians. Sicut ardorem solis non omnes aequaliter sentiunt, sic cum ille ignis aequaliter ardeat, non aequaliter sentietur. Gregorius in Job: Miro modo gehennae ignis corporeus est, nec lignis nutritur, nec succensione indiget, et est inexstinguibilis a Deo creatus ab origine mundi. Idem: Ultrix flamma vitiorum cremationem habet, lumen non habet, ad consolationem non lucet, ut enim magis torqueat, ad aliquid lucet. Nam reprobi se visuri sunt in inferno, ut magis doleant, quia et dives Lazarum vidit. In libro tamen Praenosticorum de verbis Augustini sic legitur: Est, ut ait Augustinus, inferorum substantia incorporalis. Et ideo merito quaeritur, unde sub terris dicantur esse inferi, si corporalia loca non sunt, et unde dicantur inferi si sub terris non sunt. Sed idem doctor dicit: Ideo sub terris dicuntur inferi, quia congruenter in spiritu corporalium rerum similitudines sic monstrantur, ut, quia defunctorum animae corporis amore peccaverunt, ad illas corporalium rerum similitudines exhibeantur, quibus carne mortui, solent sub terra condi. Nonnulli ex hac sententia Augustini sentiunt, quod ubicunque peccator fuerit, ibi elementa cruciabunt eum, et in corpore suo, et ex locis adjacentibus. Est enim probabile ut anima, quae sua sponte sumit a carne fomentum peccandi, nolens ab eadem recipiat fomentum cruciatus. Qui merito infernalis, et sub terra esse dicitur, quia animae per lapsum terrenae voluptatis eum incurrent. Augustinus De civitate Dei: Cur non dicamus incorporeos spiritus posse poena corporalis ignis affligi? Idem: Ignis corporalis daemones cruciabit, et homines. Hieronymus in Epistolam ad Ephesios: Infernum sub terra esse, nemo ambigat.
De Pascha et diversis acceptionibus hujus nominis.
[recensere]Et cum consummasset Jesus sermones hos, ait discipulis suis: Scitis quia post biduum Pascha fiet, et Filius hominis tradetur, ut crucifigatur (Matth. XXVI). Haec eis tertia feria dixerat, et in quinta feria ad vesperam Pascha imminebat, quartadecima luna post vernale aequinoctium. Ambrosius dicit hoc nomen Pascha Graecum esse, et sonare passionem. Nomen vero Hebraeum Phase sonare transitum. Augustinus vero dicit Hebraeum esse, non Graecum, et sonare transitum, opportune tamen concurrere in hoc nomine congruentiam utriusque linguae. Qui enim patitur Graece πάσχειν dicitur, unde Pascha passio putatur. Sed in Syra lingua transitum sonat. Quare autem transitus dicatur hora illa, super Exodum est. Declinatur autem Pascha, Paschae, vel Pascha, Paschatis, et est aequivocum ad tria. Vespera enim qua immolabatur agnus, dicebatur Pascha, sicut hic: Post biduum Pascha fiet. Et tota dies praecedens horam illam, nec Pascha dicebatur, nec solemnis erat. Dicitur etiam Pascha agnus, ut ibi: Ubi vis paremus tibi comedere Pascha? Et Apostolus: Christus immolatus est Pascha nostrum (I Cor. V). Sequebantur septem dies azymorum, quorum primus et ultimus solemnes erant, medii non adeo, sed hi septem quandoque vocabantur Pascha, ut ibi: Non introierunt praetorium, ne contaminarentur, sed comederent Pascha, id est mundi comederent in Pascha, vel azyma vocat Pascha, quia his diebus usus erat eorum. Nec mirum si dies azymorum dicebantur Pascha, cum et Pascha dicatur dies azymorum, ut ibi: Festus dies azymorum, qui dicitur Pascha (Luc. XXII).
Qua die et quomodo Judas vendidit Dominum.
[recensere]Et tunc, scilicet quarta feria principes sacerdotum videntes Jesum abiisse et dixisse: Non videbitis me amodo, congregati sunt cum senioribus populi in atrium Caiphae, et quaerebant eum, ut tenerent et occiderent, non tamen in die festo, ne forte tumultus fieret in populo (Matth. XXVI, Luc. XXII, Marc. XIV). Audiens autem eos Judas congregatos, abiit, et pepigit cum eis de Jesu tradendo pro triginta argenteis. Forte, quia, cum audierat Dominum tertia die moriturum, et putavit eum in morte detineri, mortem imminentem sibi lucrativam fieri voluit, et exinde quaerebat opportunitatem tradendi eum sine turbis. Illi triginta denarii valebant trecentos usuales, et ita volebat Judas recompensare unguenti perditionem.
De coena Domini.
[recensere]Prima autem die azymorum (Matth. XXVI; Marc. XIIl; Luc. XXII), id est ea die, in cujus vespera agnus erat immolandus, et edendus cum azymis, dixerunt discipuli ad Jesum: Ubi vis paremus tibi comedere Pascha? Et respondit: Ite in civitatem, et occurret vobis homo amphoram aquae portans. Quocunque introierit, quaerite a domino domus locum ad praeparandum, et ostendet vobis coenaculum grande, et ibi parate. In superiori parte domus faciebant Palaestini coenacula, inferius autem cubicula. Quod Marcus dicit lagenam, Lucas amphoram, unus expressit genus vasis, alter modum. Ante diem ergo festum Paschae vespere facto, venit Jesus et discubuit cum duodecim discipulis suis. Et ait: Desiderio desideravi hoc Pascha manducare vobiscum, antequam patiar. Verba Joannis ministraverunt Graecis fomitem erroris. Dicunt enim in parasceve lunam fuisse quartamdecimam , et ita in vespera ipsius fuit Pascha. Dominus autem sciens se passurum ea die in vespere antecedenti anticipavit comedere Pascha. Et quia ea nocte licite potuit comedi fermentatum, de fermentato conficiunt corpus Domini. Quod si verum est, credibile est Dominum comedisse agnum, ut praeceptum erat in lege, et azyma comedisse. Et sic, etiamsi constet quod dicunt, errant consecrando fermentatum. Quod autem Dominus praevenit Pascha, probatur ex verbis Joannis, qui dicit Dominum manducasse ante diem festum Paschae (Joan. XIII), et in parasceve Judaeos non intrasse praetorium, ne contaminarentur, sed comederent pascha. Et etiam sacerdotes hoc disposuerant, ne occiderent eum in die festo, id est primo die azymorum. Etiam Evangelium vocat Sabbatum post crucem Domini, magnum diem Sabbati, quod non solet dici, nisi cum festum Sabbato concurrat, et ita in Sabbato fuit prima dies azymorum. Medii enim dies inter primum et ultimum non erant festivi. Etiam mulieres in parasceve paraverunt unguenta, quod non liceret si esset primus dies azymorum. Ad hoc dici potest, quia dies festus Paschae erat quintadecima luna secundum illud: Et in quintadecima solemnitatem celebrabitis altissimo Domino. Ante hunc diem ergo secundum legem Dominus fecit Pascha. Etiam Lucas dicit venisse diem azymorum in quo necesse erat occidi Pascha. Necesse autem erat ex lege, luna quartadecima primi mensis, vel secundi. Casum autem aliquem, in quo necesse esset praevenire lunam quartamdecimam, non legimus. Diem vero magnum Sabbati vocabant in tribus festivitatibus hebdomadalibus quocunque die septem dierum contingat. Omnes enim septem solemnes sunt, etsi non adeo ut primus et ultimus. Ad comedendum quoque azyma, oportebat eos septem diebus mundos esse. Unde quolibet septimo die non poterant intrare praetorium. Quod autem mulieres dicuntur parasse unguenta in die festo, dicimus quia non erant dies aliqui adeo festivi ut Sabbatum, et licuit eis parare, vel emere, sicut et cibos, quod non liceret Sabbato. Quid si multo ante paraverant, quia audierant a Domino saepe eum in proximo moriturum. Nonne Magdalena videtur jam parasse, et per inspirationem Spiritus sancti praeoccupasse unctionem. Quidam autem dicunt quod tertiadecima luna, quarta scilicet feria coenavit Dominus cum discipulis, et lavit pedes eorum. Quod narrat solus Joannes, et in quarta decima comedit agnum paschalem, et dedit discipulis corpus suum, de quo alii agunt. Sed usus Ecclesiae contrarius est, quae ante parasceve pedes pauperum lavat. Etiam si tabulam computi diligenter retro percurramus, inveniemus lunam XXII Kalendis Aprilis feria sexta, ergo in praecedenti sexta feria fuit luna quintadecima. Et nota quod nusquam legitur Dominum comedisse carnes, nisi agni paschalis.
Quod surgens a coena lavit pedes discipulorum
[recensere]Surgens autem Jesus a coena, lavit pedes discipulorum (Joan. XIII). Ex eo autem quod dixit: Qui lotus est, scilicet in baptismo, non indiget nisi ut pedes lavet ; vos autem mundi estis, sed non omnes, perpenditur a quibusdam, quod apostoli baptizati erant. Et cum recubuisset iterum docuit eos quare hoc fecerat. In exemplum, scilicet mutuo sibi serviendi, et in typum mutuo dimittendi injurias, et mutuo subveniendi peccantibus orando pro eis. Unde et Dominus subdidit: Beati eritis si feceritis ea. Quae de sola ablutione pedum non dixisset.
De notatione proditoris, et egressu ejus.
[recensere]Jesus autem turbatus spiritu dixit: Amen, amen dico vobis, quia unus ex vobis tradet me hac nocte (Joan. XIII; Matth. XXVI; Marc. XIV; Luc. XXII). Turbatus est Jesus misericorditer compatiens Judae, quem notabat. Sic et sancti misericorditer turbantur, cum urget eos cura zizaniam a tritico separare ante messem. Mentitur ergo philosophus, qui dicit animi perturbationem non cadere in sapientem. Et dicebant sigillatim: Nunquid ego sum, Domine? Quibus ait: Qui intingit mecum manum in catino, hic me tradet. Duodecim in eodem catino cum Domino edebant, et alii non, quasi dicat: Unus de duodecim tradet me. Forte ideo dixit intingit, quia succus agrestium lactucarum necessarius ad esum agni erat. Catinus in quo liquor, ostendit, quod vas erat fictile, parapsis vas, in quo cibi parabantur, quia paria habebat latera. Apsis enim est extremitas. Vel, ut quidam dicunt, quadraturam laterum notat hoc nomen, parapsis. Et addidit Jesus: Vae homini illi, per quem Filius hominis tradetur. Bonum erat homini illi, si natus non fuisset. Vae in sacra Scriptura, aeternam notat damnationem, et est: Peribit aeternaliter. Et ne minutissimam ejus poenam intelligeremus, addidit, Bonum, etc., id est melius esset ei, si non esset natus de utero, sed periisset in utero. Tunc enim pro solo originali peccato damnatus esset. Vel usualiter dictum est, melius esset ei, non esse, quam male esse. Recumbebat autem discipulus, quem diligebat Jesus in sinu ejus. Et innuit ei Petrus, ut secreto quaereret a Domino, quis traderet eum. Hic non aliter creditur recubuisse supra pectus Jesu, nisi quia discumbebat inclinatus ante pectus Domini. Huic submissa voce quaerenti, Dominus submissa voce proditorem expressit, cui scilicet panem intinctum porrigeret. Et buccellam intinctam porrexit Judae. Inde est quod Eucharistia non datur intincta, et etiam pro haeresi tollenda, quae dogmatizabat totum Christum esse sub utraque simul, et sub neutra tantum forma. Et tunc introivit Satanas in Judam, non tunc primo, sed ut quasi proprium possideret, sicut apostoli Spiritu jam accepto, iterum dicuntur accepisse Spiritum. Tunc Judas ait: Nunquid ego sum, Rabbi? ait illi: Tu dixisti. Nondum coram omnibus exprimit eum. Potest enim sic intelligi: Ego non dico, sed tu dicis. Vel de assertione cordis exponi potest, quasi dicat: Ore quidem interrogas, quasi nescius, sed corde ratum habes, te esse proditorem. Et exivit Judas continuo, erat autem nox. Tunc ait Jesus: Nunc clarificatus est Filius hominis, id est ejecto tenebroso, remanserunt soli mundi cum suo mundatore. Et addidit: Et continuo clarificavit eum Deus, id est clarificabit. Quod potest intelligi de resurrectione, vel de imminenti traditione, per quam Christus mortuus, apparuit his, qui eum in inferno exspectabant.
De Eucharistia data discipulis, et non Judae.
[recensere]Coenantibus autem illis benedixit Jesus panem, et fregit, et dedit discipulis suis, dicens: Accipite, et comedite, hoc est corpus meum, quod pro vobis tradetur. Similiter, et de calice ait: Bibite ex hoc omnes , hic est sanguis meus novi testamenti, subaudi, confirmatior, qui pro vobis et pro multis effundetur in remissionem peccatorum (Matth. XXVI; Marc. XIV; Luc. XXII). Quod ait: Accipite, et comedite, forte inculcatio est. Non enim intelligendum est, quod sumptum corpus de manu Domini sibi ministrarent, sed qui consecravit, ipse et ministravit. Sed est ac si diceret: Comedite, utramque hujus sacramenti comestionem innuens. Nec enim de calice dixit: Accipite; sed ministrans dixit: Bibite. Et nota quia in canone cum proferuntur haec verba: Hoc est corpus meum, hic est sanguis meus, ex virtute horum verborum fit transsubstantiatio, unde credibile est cum Dominus eadem verba dixit, mutasse panem et vinum in carnem et sanguinem, et tunc eamdem vim contulit Dominus verbis illis in posterum. Et propterea sic construenda est littera. Benedixit, subaudi, dicens: Hoc est corpus meum. Et tunc fregit, et dedit discipulis suis; et ait: Comedite. Et iteravit: Hoc est corpus meum. Vel forte tunc benedixit, benedictione nobis non tradita, sed post, ad institutionem apostolorum, vis benedicendi tradita est a Domino verbis istis: Hoc est corpus meum. Quod autem ante traditionem Eucharistiae diximus Judam exisse, videmur contradicere Lucae, qui post calicem traditorem commemorat, sed forte Lucas de traditione recapitulat. Hilarius autem super Matthaeum probat Judam non interfuisse; tunc enim bibentes calicem, secum dixit Jesus bibituros in regno Patris ad quod Judas indignus erat. Etiam bibentium nullum excipiens, ait: Qui pro vobis effundetur. In aliis autem excepit, dicens, pro multis. Dici tamen potest Judam accepisse Eucharistiam, et dictum ab Hilario facile determinari. Cum ergo dixit Jesus: Hoc facite in meam commemorationem, instituit hoc sacramentum, et tacite praemissum destituit. Cum ergo dixit se non bibiturum vinum, donec cum eis biberet novum, adverbialiter positum est, id est novo modo, tanquam novus, scilicet non incorporando mihi vinum, ut prius.
De praedictione negationis Petri.
[recensere]Tunc ait illis Jesus: Omnes scandalum patiemini in me in nocte ista. Scriptum est enim, percutiam pastorem, et dispergentur oves gregis (Matth. XXVI; Marc. XIV). Zacharias propheta ex persona Ecclesiae oravit, dicens ad Patrem: Percute pastorem, et dispergentur oves gregis (Zach. XIII). Evangelista vero videns impletum, quod oraverat propheta, responsionem Patris annuentis posuit, scilicet: Percutiam pastorem. Et cum dixisset Petrus: Et si omnes scandalizati fuerint, ego nunquam scandalizabor. Respondit Jesus: Prius quam bis gallus vocem dederit, ter me es negaturus. Marcus hoc expressit plenius caeteris. Post primam enim negationem Petri statim gallus cantavit, sed ante secundum galli cantum bis iterum negavit, et ita trina Petri negatio ante primum galli cantum inchoata est, ante secundum completa. Alii autem Evangelistae dicentes: Priusquam gallus cantet, ter me negabis, de inceptione agunt. Et est: Trinam negationem inchoabis. Marcus vero de completione ejusdem scripsit. Et ait Petrus: Etiam si oportuerit me mori tecum, non te negabo. Non mentitur Petrus, quia credit verum esse quod promittit .
De sermone Domini post coenam.
[recensere]Tunc subdidit Jesus consolando longum sermonem, quem scripsit Joannes (cap. XIV): Non turbetur cor vestrum neque formidet. In domo Patris mei mansiones multae sunt, si quo minus dixissem vobis. Minus, ponitur pro non, et est, si quo minus, id est in aliquo non dixissem vobis, non id est si non essent ibi, ego dixissem vobis, id est non celassem vos, imo dixissem vobis, quia non sunt ibi. Sed, subaudi, sciatis quia vado vobis parare locum. Jam paratae erant mansiones, ut dixerat, praedestinatione, sed tamen adhuc parandae erant apertione, et ipsorum meritoria operatione. Hieronymus autem contra Jovinianum legit totum sub una distinctione sic: Si non mansiones multae essent apud Patrem, dixissem vobis, quia vado parare vobis locum, hoc est si non unusquisque praepararet sibi mansionem ex propriis operibus, dixissem vobis, quia vado parare vobis locum. Meum autem non est parare, sed vestrum. Et est dictum, sicut illud: Sedere a dextris, vel a sinistris non est meum dare vobis (Matth. XX). Tamen, et quod quisque sibi parat, etiam Deus ei parat. Parat enim mansiones, mansionibus parando mansiones. Cumque dixisset ei Thomas: Domine, quo vadis? Respondit ei Jesus: Ego sum via, veritas et vita, quasi dicat: Qua vis ire? Ego sum via, id est me imitare. Quo vis ire? Ego sum veritas, id est verus et supremus finis, qui solus quaerendus est. Ubi vis permanere? Ego sum vita. Et nota quia modo arguit eos in hoc sermone, quasi nescientes ipsum, modo commendat, tanquam scientes, quod secundum regulam Ticonii de aliis et aliis est intelligendum. Sunt et quaedam in hoc sermone, quibus applaudit Sabellius, ut, qui videt me, videt et Patrem. Quaedam quibus insultat Arius, ut, verba, quae ego loquor, a me ipso non loquor. et major me est, et hujusmodi. Etiam promissionem hanc addidit Jesus: Qui credit in me, opera, quae ego facio, ipse faciet, et majora horum faciet, genitivus est pro ablativo more Graecorum. Majus fuit sanari umbra Petri, quam fimbria vestis Christi, quasi dicat: Non erit major me, qui credit in me, sed majora faciam per eum, quam sine eo. Dicit enim Augustinus: Non de omnibus operibus Christi hoc dicitur. Non audeo praecipitare sententiam, ut dicam majus esse salutem fieri peccatorum Christo operante, quam sunt angeli. Intelligat qui potest utrum majus sit justos creare, quam impios justificare, cum hoc sit majoris misericordiae, illud majoris potentiae. De verbis justitiae, quae tunc fecit, est hic sermo, non de omnibus operibus ejus. Quod autem ait: Rogabo Patrem, et alium Paracletum dabit vobis, sic est construendum; dabit vobis Paracletum, qui est alius a nobis, id est alia persona a nobis, id est a Patre et Filio. Pater enim, et Filius, et Spiritus sanctus sunt idem advocatus, vel consolator. Quod dixit Paracletum mitti in nomine suo, hoc est ad notitiam ejus et glorificationem. Vel quia habet idem nomen quod Filius, id est Deus. Nec hoc quod ait: Sermonem, quem vos audistis, non est meus, obloquitur ei, quod dixerat, diligentem se, sermones suos servare. Singulariter enim dixit sermonem Patris esse, nec esse suum, id est a se Et dixit eis: Quando misi vos sine sacculo, et pera, et calceamentis, nunquid aliquid defuit vobis? At illi dixerunt, Nihil. Et dixit eis: Qui nunc habet sacculum tollat similiter et peram, et qui non habet gladium, emat (Luc. XXII). Instruit eos Dominus in discretione virtutum. Sunt enim quaedam semper tenenda, ut misericordia, humilitas, fides, spes et charitas, quaedam pro tempore et loco mutanda, ut fames, sitis, vigiliae, orationes, labor operandi et docendi. Tempore ergo persecutionis docet necessaria tollere, donec tempus evangelizandi rediret, sopita persecutione. Cumque dixissent: Domine, ecce duo gladii hic, respondit: Satis est (ibid.). Unus, qui amputaret auriculam, in cujus sanatione virtus Domini monstraretur, alter, qui non evaginatus ostenderet apostolos non permissos facere quidquid possent in Domini defensione. Praedixit quoque eis Jesus: Ecce veniet hora, etiam venit, ut dispergamini unusquisque in propria, et me solum relinquetis (Joan. XVI). Postea elevatis oculis in coelum, oravit, dicens: Pater, venit hora, etc. (Joan. XVII.) Et oravit primo pro se, post pro discipulis, tertio pro his qui credituri erant per verbum eorum.
De trina oratione Domini in villa Gethsemani.
[recensere]Tunc venit cum illis in villam, quae dicitur Gethsemani, quae est ad radicem montis Olveti trans torrentem Cedron (Matth. XXVI; Marc. XIV; Luc. XXII; Joan. XVIII). Cedron genitivus est Graecus pluralis, qui Latine dicitur Cedrorum. Et introivit Jesus in hortum cum discipulis suis. Sciebat autem et Judas locum illum, quia consueverat Jesus illuc venire cum discipulis suis. Et cum intrasset, dixit eis: Sedete hic donec vadam illuc, et orem, et etiam vos orate ne intretis in tentationem, ne scilicet succumbatis tentationi. Et assumpto Petro, et filiis Zebedaei coepit contristari, et ait: Tristis est anima mea, usque ad mortem. Usualiter dictum est, id est multum tristis est anima mea, vel tristis est usque ad timorem mortis et pro timore mortis. Testabatur autem pro ruina apostolorum, vel potest esse usque exclusivum. Tristabatur enim, donec se et suos morte sua liberaret. Vel inclusivum, scilicet, donec post mortem suam redirent apostoli ad fidem ejus. Et progressus ab eis quantum jactus est lapidis, procidit in faciem suam, et orabat: Abba Pater, si possibile est, transfer hunc calicem a me. Idem est Abba, quod Pater. Et est Abba Hebraeum et Syrum, Pater Graecum et Latinum. In quo innuit Deum Patrem esse omnium gentium. Ut verus homo horrebat mortem, et vellet non mori, si fieri posset de justitia. Habebat enim justitia Patris, ut Christus pateretur, et a constitutione mundi hoc sacramentum ab eo erat praeostensum. Haec voluntas non moriendi gloriosos martyres fecit. Non enim vult sensus carnis, nisi quod delectat. Si autem delectaret eos mori, non inde viderentur mereri, sed quia hanc moriendi voluntatem subjiciunt Deo, merentur. Unde et Christus subdidit: Verumtamen non quod ego volo, sed quod tu. Quidam tamen adhaerentes particulae demonstrativae, scilicet hunc, dicunt orasse misericorditer pro Judaeis, ut si fieri posset, quod intrarent gentes, sine caecitate Judaeorum, non biberet hunc calicem, mortem scilicet a Judaeis, quae sibi imminebat. Et cum venisset ad discipulos, invenit eos dormientes. Et ait Petro: Sic non potuisti, etc. Vel ait Petro sic ironice, quasi dicat: Sic erat faciendum? In communi autem dixit illis tribus: Quid dormitis? Spiritus quidem promptus est, subaudi, vester, quasi promptulum habuistis spiritum, in promittendo mori etiam pro me, sed nunc patet carnis infirmitas. Secundo abiit, et oravit eumdem sermonem. Et apparuit illi angelus confortans eum. Et factus in agonia prolixius orabat, id est in certamine contra mortem. Jam quasi vincebat mortem in animo, dum etiam mori volebat, quam post vicit actu ipso, scilicet resurgendo. Et factus est sudor ejus, sicut guttae sanguinis decurrentis in terram. Et rediens ad discipulos invenit eos dormientes. Tertio abiit, et oravit eumdem sermonem. Tunc venit ad discipulos, et ait illis: Dormite jam, et requiescite. Et cum paululum dormissent, ait: Surgite. Sufficit, eamus. Ecce prope est, qui me tradet.
De ligatione Domini, et sanatione auriculae servi.
[recensere]Adhuc eo loquente, venit Judas cum cohorte militum, accepta a praeside, et turba ministrorum, accepta a principibus sacerdotum, et armis (Matth. XXVI; Marc. XIV; Luc. XXII; Joan. XVIII). Et dederat illis signum, quia osculo indicaret eis Jesum, et ipsi ducerent eum caute. Putabat enim quod magicis artibus posset se transformare, et elabi. Et suscepto osculo, vocavit eum Jesus amicum, vel ironice, vel secundum statum praeteritum . Et primo interrogaverat eos: Quem quaeritis? At illi dixerunt: Jesum. Et cum dixisset Jesus quaerentibus se: Ego sum, abierunt retro, et ceciderunt. Postea tenuerunt Jesum, et ligaverunt eum. Simon autem Petrus amputavit auriculam servo. cui nomen erat Malchus. Jesus autem sanavit eum , et ait Petro: Omnis, qui gladium accipit, gladio peribit, illo scilicet, qui vertebatur ante paradisum, vel pro gladio accepto peribit. Nec accipit gladium pro eo, qui datur a Deo, vel a lege, vel a judice.
De fuga adolescentis.
[recensere]Adduxerunt autem Jesum ad Annam primum , non quia collega Caiphae ; sed quia socer ejus. Turpe esset, si domum Annae antepositam, praeterissent. Adolescens autem sequebatur eum amictus sindone super nudo, subaudi, corpore. Aliter enim non habebat indumentum, quam sindonem, qui relicta sindone, aufugit ab eis. Tradunt quidam hunc fuisse Joannem, quem tunc fuisse adolescentem, longa ejus vita indicium est. Hieronymus tamen super locum illum Psalmi (Psal. XXXII): Vim faciebant, qui quaerebant animam meam, ait: Judaei vim faciebant, vel Petro cum dicerent: Et tu ex illis es. Vel Jacobo, qui cum traheretur, relicta sindone, nudatus aufugit ab eis. Videtur tamen potius opinando, quam affirmando dixisse.
De prima negatione Petri.
[recensere]Sequebatur autem Petrus a longe, ut videret finem. Joannes vero notus pontifici introduxit Petrum. Quem cum intuita esset ancilla ostiaria, dixit: Nunquid et tu ex discipulis es hominis istius? Dicit ille: Non novi illum, neque scio quid dicis. (Matth. XXVI; Marc. XIV; Luc. XXII; Joan. XVIII). Quidam volentes excusare Petrum dicunt, quod bene dixit, se non nosse illum, quem nemo perfecte novit, nisi Pater. Et cum dixisset: O homo, non sum, se negavit, et non Christum. Cumque dixisset, homo, nescio quid dicis, dixit se nescire falsa eorum consilia et dolos. Sed stultum est excusare, quem Dominus accusavit. Ipse etiam se reum lacrymis indicavit. Stabat autem cum ministris Petrus ad ignem. Interrogabat autem pontifex Jesum de doctrina ejus. Et cum dixisset Jesus: Palam mundo locutus sum, interroga eos, qui audierunt, unus ministrorum dedit alapam Jesu . Et ait Jesus: Si bene locutus sum, quid me caedis? Ostendit Jesus, percutienti maxillam, non actu ipso praebendam esse alteram, sed animo paratum esse ad patiendum, si opus fuerit. Et misit eum Annas ligatum ad Caipham.
De secunda, et tertia.
[recensere]Erat autem Petrus stans in atrio , et calefaciens se, et dicente alia ancilla: Et hic cum Jesu erat, dixerunt, qui astabant: Vere tu ex illis es, nam et Galilaeus es, et loquela tua, id est idioma Galilaeae, manifestum te facit. Tunc negavit Petrus cum juramento, et ante hanc negationem exierat, et cantaverat gallus. Et quasi post horam cognatus Malchi dicebat eum se vidisse in horto cum Jesu. Et tunc Petrus coepit anathematizare, et jurare, quia non novisset hominem, et statim gallus cantavit. Et conversus Dominus, respexit Petrum. Et recordatus Petrus verbi, quod Dominus dixerat, egressus foras flevit amare, fugiens in caveam, quae modo Gallicantus appellatur, in quo loco aedificata est ecclesia. Secundum hunc ordinem Joannis videtur Petri trina negatio inchoata in atrio Annae, et consummata in atrio Caiphae. Secundum alios, qui non faciunt mentionem de Anna, videtur tota facta in atrio Caiphae. Augustinus in libro De concordia evangelistarum, asserit totam factam in atrio Annae, et quae dicta sunt inde post missum Jesum ad Caipham, recapitulando dicta. Hieronymus in Matthaeum, et Beda in Lucam, videntur velle quod Petrus in atrio Caiphae negaverit.
De sententia mortis lata in Jesum
[recensere]Mane facto convenerunt apud Caipham sacerdotes, et seniores populi, et Scribae, et Pharisaei, et quaerebant falsum testimonium contra Jesum (Matth. XXVI; Marc. XIV). Et dixerunt duo falsi testes: Nos audivimus eum dicentem: Possum destruere templum Dei hoc manu factum, et post triduum non manu factum reaedificare. Cumque non respondisset Jesus, exsurgens Caiphas dixit ad Jesum: Adjuro te per Deum vivum, ut dicas nobis, si tu es Christus Filius Dei benedicti. Et respondit Jesus: Tu dixisti. Si dixero vobis, non creditis mihi, amodo videbitis Filium hominis sedentem a dextris virtutis Dei, et venientem in nubibus coeli, quod de secundo adventu ejus congrue intelligi potest, vel de adventu ejus in orbem per praedicatores. Tunc princeps sacerdotum scidit vestimenta sua dicens: Blasphemavit; consuetudinis Judaicae erat audita blasphemia in Deum, scindere vestimenta sua. Et dixit: Quid vobis videtur? Et dixerunt: Reus est mortis.
Prima illusio.
[recensere]Tunc exspuerunt in faciem ejus (Matth. XXVII; Marc. XV; Luc. XXIII Joan. XVIII); et hoc etiam proprium erat Judaeorum spuere in faciem ejus, quem abjiciebant. Et adduxerunt eum vinctum ad praetorium, et tradiderunt Pontio Pilato praesidi, et non introierunt ne contaminarentur intrando domum gentilis.
De suspendio Judae.
[recensere]Tunc Judas poenitentia ductus, retulit triginta argenteos, dicens principibus sacerdotum: Peccavi tradens sanguinem justum. At illi dixerunt: Quid ad nos? Tu videris (Matth. XXVII), quasi dicant: Tu vidisti quid feceris, et sic est praeteritum subjunctivi. Vel tu videbis, cum senties in poena te peccasse, et sic est futurum subjunctivi. Quidam tamen sub una distinctione legunt. Quid ad nos? tu videris, quid scilicet pertinet ad nos. Forte Satanas, qui possederat Judam, postquam fecit, quod voluit, recessit ab eo, et ideo potuit Judas dolere, quod fecerat, ut ex dolore iterum intraret in eum Satanas, ut faceret eum injicere sibi manum. Dicit Hieronymus super CVIII psal. quia magis offendit Judas Deum, quando se suspendit, quam in hoc quod cum prodidit. Et projectis argenteis in templo, abiens, laqueo se suspendit et crepuit medius, effusis visceribus, et in hoc quodammodo delatum est ori, quo osculatus erat Dominum, ne per os spiritus effunderetur. Rupto enim laqueo, putatur post cecidisse et crepuisse. Utrum autem eadem die se suspenderit, an distulerit, dubium est, sed quod ante resurrectionem Domini, super psalmum habetur. Quidam tamen dixerunt quod, audita resurrectione, quam non sperabat, se suspendit, quod non est authenticum. Dixeruntque sacerdotes quia non licebat eos mittere in corbonam, quia pretium sanguinis: erat, mittere, intellige pro remittere, quia inde tulerant eos. Et emerunt ex eis agrum figuli, in sepulturam peregrinorum, cujusdam scilicet figuli. Vel est Figuli proprium nomen. Et dictus est ager Haceldama, id est ager sanguinis. Quia fuerunt pretium mortis, in usum mortuorum tradiderunt eos. Tunc impletum est illud Jeremiae: Acceperunt triginta argenteos sacerdotes, vel venditores agri, vel Judas, et dederunt eos in agrum figuli, scilicet pretium appretiati a filiis Israel, id est Christi, quem appretiaverunt, id est pretio emerunt filii Israel, vel alii, qui erant a filiis Israel nati. Non legitur in Jeremia hoc, sed in Zacharia (cap. XI) pene idem sensus est sub verbis aliis. Unde quidam codices habent per prophetam, sine nomine aliquo. Dicit Hieronymus in majori Breviario, quia antiqui codices habuerunt in Asaph propheta, sed vitio scriptorum positum est in Isaia, quia nesciebant quis fuerit Asaph. Unde Porphyrius vocabat Matthaeum imperitum cum posuisset Isaiam, sed non erravit Matthaeus, sed scriptor. Similiter in Marco dicit Hieronymus fuisse scriptum, hora sexta crucifixum fuisse Dominum, sed scriptores imperiti pro episi, quae notat vj nec est littera, sed nota numeri tantum, scripserunt gammam litteram, quae significat iii, et inde forte potest legi glossa, quae est in Marco. Hoc proprie Marcus, subaudi dixit, sed scriptor corrupit, et vere dixit, tertia, quantum ad mysterium. Nam et cum Hieronymus ita dicat errasse scriptores in Matthaeo, qui scripserunt Jeremiam, pro Zacharia, etiam super Matthaeum dicit Hebraeum quemdam sibi ostendisse librum Jeremiae apocryphum, in quo haec scripta ad verbum repererat Origenes in Matthaeum: In secretis Jeremiae hoc reperitur, sicut Apostolus scripturas quorumdam secretorum profert, ut illud: Quod oculus non vidit, nec auris audivit (I Cor. II). In nullo enim regulari libro hoc invenietur nisi in secretis Isaiae . Augustinus De concordia evangelistarum dicit, apud Zachariam esse tantum de triginta argenteis. In Jeremia vero de emptione agri, licet non hujus agri. Et ita dicit hoc capitulum ex duobus compactum. Ultra etiam, ut dicit Augustinus, quaedam ex persona evangelistae, quaedam ex persona prophetae, accipienda sunt.
De verbis Pilati ad Jesum, et Judaeos.
[recensere]Cum autem Jesus esset in praetorio, exiit ad Judaeos Pilatus quaerens quam accusationem ferrent adversus hominem hunc (Joan. XVIII; Matth. XXVII; Marc. XV; Luc. XXIII). Et primum eum accusaverunt in duobus, quia prohibebat tributa dari Caesari, et quia dicebat se Christum regem esse. Cumque respondisset, ut acciperent eum, et secundum legem suam judicarent, dixerunt: Nobis non licet interficere quemquam, subaudi, his diebus. Vel pro potestate translata ad alios, haec dixerunt. Intrans ergo Pilatus praetorium, primam accusationem quasi nullam reputans, quia forte audierat Jesum dixisse: Reddite quae sunt Caesaris Caesari (Matth. XXII), de secunda dicit ad Jesum: Tu es Rex Judaeorum? Qui respondit: Dicitur hoc a te, an alii tibi dixerunt hoc de me, id est in hoc accusaverunt me tibi? Et ait Pilatus: Nunquid ego Judaeus sum? quasi dicat: Ego non sum Judaeus, et ita a me hoc non dico, sed gens tua, scilicet quam tuam dicis, et de qua natus est, tradiderunt te mihi . Et ait Jesus: Regnum meum non est de hoc mundo. Cui Pilatus: Ergo Rex es tu? Respondit Jesus: Tu dicis, quia Rex sum ego . Ego ad hoc veni in mundum, ut testimonium perhibeam veritati. Cui Pilatus: Quid est veritas? Et iterum exiens dixit Judaeis: Nullam causam invenio in eo.
At illi clamabant: Commovit universum populum, incipiens a Galilaea, usque huc.
Quod Herodes illusit Domino.
[recensere]Cumque accepisset Pilatus, quod homo Galilaeus esset (Luc. XXIII), quia Herodes, qui praeerat regioni illi, Hierosolymis erat his diebus, volens deferri ei honorem misit ei Jesum, ut dominus Galilaeae hominem Galilaeum, vel absolveret, vel damnaret. Et ideo reconciliatus est Herodes Pilato, super nece Galilaeorum, quam praediximus. Et gavisus est Herodes, quia ex multo tempore cupierat Jesum videre, et signum ab eo videre. Sacerdotes autem constanter accusabant Jesum coram Herode. Qui cum interrogasset Jesum in multis, nec recepisset responsum ab eo, sprevit eum, et illusit ei, existimans eum fatuum, vel non sanae mentis. Et in signum illusionis induit eum alba veste.
De secunda illusione.
[recensere]Tunc Pilatus dixit Judaeis, quia nec ipse, nec Herodes inveniebant in eo causam, et ideo correctum flagellis dimitteret. Turba autem universa clamavit: Crucifige eum (Luc. XXIII; Joan. XIX). Cumque Pilatus renuisset, accusabant eum Judaei in tertio, quia Filium Dei se fecit.
Quod Pilatus hora quasi sexta sedit pro tribunali.
[recensere]Tunc ergo Pilatus magis timuit, et ingressus ad Jesum ait illi: Unde es tu? (Joan. XIX.) Jesus autem non respondit ei verbum. Cui Pilatus: Mihi non loqueris, nescis quia potestatem habeo crucifigere te, et dimittere? Respondit Jesus: Non haberes potestatem in me ullam, nisi datum esset tibi desuper, id est, a Caesare, imo a Deo. Et quia quasi timore potestatis superioris angebatur Pilatus, dixit eum Jesus, minus peccare, quam Judaeos. Cumque Pilatus quaereret dimittere eum, clamabant Judaei: Si hunc dimittis, non es amicus Caesaris. Omnis qui se regem facit, contradicit Caesari. Audiens haec Pilatus eduxit Jesum foras, et sedit pro tribunali in loco qui dicitur Graece lithostrotos, Hebraice Gabatha, quod sonat varietatem pavimenti. Erat autem parasceve hora quasi sexta. Graecis admisti Judaei, crebro utebantur Graecis vocabulis. Parasceve enim Graece, praeparatio Latine, sic dicebant feriam sextam, quia in ea parabant necessaria Sabbato, sicut et in deserto duplo colligebant manna. Poterat ergo hora sexta esse incepta, et usque ad ejus completionem peracta sunt ea, quae leguntur usque ad tenebras, et a sexta completa factae sunt tenebrae. Marcus (cap. XV) dicit hora tertia, malens intelligere horam, qua linguis crucifixerunt eum Judaei. Vel Joannes vocat horam sextam praeparationem Dominicae mortis. Postquam enim in nocte judicaverunt eum reum mortis, fluxerunt usque ad crucifixionem tres horae noctis, et tres horae diei. Reor in medio illarum horarum Dominum crucifixum, ideo modo hanc, modo illam horam positam. Nam Ecclesia inter tertiam et sextam horam celebrat missam , et cum mane celebratur debet ante cantari tertia. Cumque accusarent eum in multis, nihil respondit. Per diem autem festum Paschae consueverat praeses, noviter introducta consuetudine, dimittere unum de vinctis quemcunque petissent, in memoriam quod ea die egres si erant de servitute Pharaonis, Aegyptiis etiam compellentibus eos exire. Alios occidebant, ut Christum, et duos latrones, in memoriam primogenitorum Aegypti: si adhuc idem faciant nescio. Quod quia factum est luna xv constat, et tunc fuisse eam quintamdecimam. Cumque optionem dedisset eligendi Jesum innocentem, aut Barrabam latronem, elegerunt Barrabam. Scribitur Barrabas, et sonat, filius magistri, scribitur etiam Barabas, et sonat, filius patris.
Quod Pilatus, quasi nolens, tradidit Jesum flagellatum, ut crucifigeretur.
[recensere]Tunc misit ad Pilatum uxor sua dicens: Nihil tibi, et justo illi. Multa enim passa sum per visum, dormiens, propter eum (Matth. XXVII). Jam Dei ortu poterat cognoscere diabolus mysterium crucis, et ideo laborabat, ne Christus moreretur. Forte jam gaudebant sancti in inferno, unde hoc notavit. Videns autem Pilatus, quia nihil proficeret, sed magis tumultus fieret, lavit manus suas dicens: Innocens ego sum a sanguine hujus justi. Et responderunt omnes: Sanguis ejus super nos, et super filios nostros, id est ultio sanguinis. Tunc Jesum flagellis caesum tradidit eis, ut crucifigeretur . Sancitum erat a Romanis, ut crucifigendus prius flagellaretur, vel forte ut Judaei satiati flagellis, a morte desisterent. Adhuc columna cui alligatus fuit Jesus, vestigia cruoris ostendit.
De illusione militum.
[recensere]Milites ergo praesidis suscipientes Jesum (Matth. XXVII; Joan. XIX), et exuentes eum, circumdederunt ei chlamidem coccineam ad similitudinem purpurae, qua reges utebantur, et potuit in chlamide illa, assutum esse aliquid purpurae intus, ut in aestiva chlamide fieri solet, quia et Marcus (cap. XV) dicit, eum indutum purpura. Pro diademate autem plectentes coronam de spinis, imposuerunt capiti ejus. Qui attentius considerasse se dicunt, spinas illas asserunt, juncos fuisse marinos, quorum acies non minus spina pungit, quia dura est et penetrativa. Unde et poeta:
Credibile est autem aculeos coronae cruorem de capite extraxisse. Etiam flagellis cruor dorsi extractus est, et sanguineus sudor alias partes corporis tinxit, ut non tantum manus, et pedes, et latus dicamus aspersa sanguine, sed tota veste tincta Christum ascendisse de Bosra (Isa. LXIII), pro sceptro autem dederunt in manu ejus arundinem, et illudebant ei, tanquam volenti regnare, nec valenti.
Tertia illusio.
[recensere]Et, genu flexo, dicebant: Ave, rex Judaeorum (Matth. XXVII; Marc. XV; Joan. XIX). Et licet hoc facerent gentiles, quia Judaeis auctoribus fiebant, ideo in parasceve cum oratur pro perfidis Judaeis, genua non flectimus. Tamen forte Judaei cum militibus hoc agebant. Et expuentes arundine percutiebant caput ejus, et exuentes eum purpura, reinduerunt eum veste sua, et duxerunt eum, ut crucifigeretur, bajulans sibi crucem.
De Simone Cyrenaeo.
[recensere]Et exeuntes invenerunt Simonem Cyrenaeum, patrem Alexandri et Ruffi, et hi duo putantur fuisse discipuli Jesu, et angariaverunt eum tollere crucem post Jesum (Matth. XXVII; Marc. XV), id est ad angariam coegerunt eum, quae est onus personae et operis; perangaria autem tantum personae. Sequebantur autem Jesum mulieres plangentes eum . Quibus ipse ait: Nolite flere super me, sed super vos, et super filios vestros, quasi diceret: Flete pro imminenti excidio gentis vestrae. Potest esse una de causis, quare in Passione Christi non solemnizamus, quia Dominus praecepit illis, ut flerent.
Ducebantur et duo nequam cum eo, ut interficerentur, et venerunt in locum Calvariae quod Hebraice dicitur Golgotha. Calvaria est proprie os capitis humani nudum. Et quia ibi decollabantur rei, et multa ossa capitum ibi aspersa erant, dicebatur locus Calvariae, vel Calvarium. Ambrosius in Epistolam ad Romanos, videtur velle, quod ibi sepultus fuerit Adam, et a capite ejus dictum calvariam, et ei dictum ab Apostolo: Surge qui dormis, exsurge a mortuis, et illuminabit te Christus (Ephes. V). De qua opinione dicit Hieronymus, quod favorabilis est interpretatio, et mulcens aures, non tamen vera. Unde credimus hoc a falsariis positum in Ambrosio, sicut et multa alia. Cum autem crucifigerent eum dicebat: Pater, dimitte illis, quia nesciunt quid faciunt .
De divisione vestium, et tunica sortita.
[recensere]Tunc fecerunt de vestibus ejus, excepta tunica, quatuor partes, quia quatuor erant milites, qui crucifixerunt eum. Tunica autem erat inconsutilis reticulato opere facta, et ideo scindi non poterat, desuper contexta per totum, habens, scilicet pannum aliquem ex transverso super humero positum, ad modum corrigiae in pelliciis, et sortiti sunt de ea cujus esset.
De titulo triumphali.
[recensere]Scripsit autem Pilatus titulum causae ejus, id est in titulo causam mortis ejus: Jesus Nazarenus rex Judaeorum, quasi dicat: Ideo crucifixus est, quia rex erat Judaeorum. Et scripsit illum Hebraice, Graece et Latine, ut diversarum linguarum homines, qui convenerant ad diem festum, illum legere possent, et intelligere. Utrum autem principium tituli scriptum fuerit tribus linguis incertum est, sed finis, hoc est, rex Judaeorum, sic est scriptus, Hebraice Malcus Judaeorum, Graece, Basileos exomosoleon (sic), Latine Rex confitentium. Crux autem non habebat super lignum transversum aliquid, habens formam Tau. Sed Pilatus superposuit cavillam et tabulam affixam, et in tabula erat titulus sic. Dicuntur autem in cruce Domini fuisse quatuor ligna diversa, et forte in totidem diversis generibus: lignum erectum, transversum, tabula superposita, truncus quidam, cui infixa erat crux , qui in rupe defossus fuit. Invenitur enim lignum Dominicae crucis, et palmae et cupressi, et ut quidam tradunt, olivae et cedri. Dixerunt autem Judaei Pilato, ut mutaret titulum, et noluit, sed confirmavit dicens: Quod scripsi, scripsi, id est immobiliter scripsi. Praetereuntes autem blasphemabant, dicentes: Vah qui destruis templum Dei, etc. Similiter et sacerdotes illudebant ei, dicentes: Alios salvos fecit, seipsum non potest salvum facere. Quasi dicant: Nunc apparet, quia non ex se, sed in Beelzebub homines sanabat, potius enim se sanaret. Daemones enim sentientes vires suas fractas esse, haec agebant, ut descenderet de cruce. Tamen in Tobia super exenterationem piscis legitur, daemonem stetisse super brachium crucis, et considerasse, an Christus aliquam maculam peccati haberet.
De diversis meritis latronum.
[recensere]Etiam unus de simul pendentibus blasphemabat eum, alter autem increpans blasphemantem ait: Memento mei, Domine, dum veneris in regnum tuum. Et audivit a Domino: Hodie mecum eris in paradiso (Luc. XXIII). Non intellige de terreno, unde expulsus est Adam, neque de angelico, quia ad illum ante Christum nemo ascendit, sed in requie quod est esse cum Jesu. Vel, hodie eris mecum, quod est esse in paradiso. Forte fuit anima ejus cum anima Christi in sinu Abrahae, et cum illa regressa. Et quia non tunc penetravit latro coelos, etiam ex aliis multis locis Scripturarum, erraverunt quidam putantes esse multa loca bonorum praeter coelum, paradisum scilicet Adae, locaque in aere et terra, ubi beate vivent, nec tamen Deum videbunt. Soli enim perfecti cum angelis fruentur Dei visione. Ob hoc etiam dictum putant: Multae mansiones in domo Patris mei sunt (Joan. XIV).
Quod virgo virgini commissa est.
[recensere]Stabant autem juxta crucem Mater Jesu, et Maria Cleophae, et Maria Magdalene, et Joannes. Tunc dixit Jesus Matri de Joanne: Mulier, ecce filius tuus. Et Joanni ait: Ecce mater tua (Joan. XIX). Et ex illa hora accepit eam discipulus in suam, quasi suam habens matrem, vel in suam, quasi potestatem, vel in communionem rerum suarum. Tamen nil creditur habuisse proprium, sed cum esset beata Virgo cum apostolis, iste specialem ejus curam habebat.
De tenebris factis a sexta usque ad horam nonam.
[recensere]A sexta autem hora tenebrae factae sunt, usque ad nonam, per universam terram (Matth. XXVII; Marc. XV; Luc. XXIV); non fuit eclipsis solis, ut quidam mentiti sunt, quia luna, e regione fere erat ad solem. Eclipsis autem fieri solet tantum in synodo solis et lunae. Legitur quia tunc Athenis vigebat studium, et cum inquisiissent philosophi causam tenebrarum, nec invenirent, dixit Dionysius Areopagita quod Deus naturae patiebatur. Et fecerunt ei aram, et superscripserunt: Ignoto Deo, de qua legitur in Actibus apostolorum (cap. XVI). Tamen Origenes videtur velle quod tenebrae illae tantum fuerunt super universam terram Judaeae, quia si per universum orbem diffusae fuissent, in aliquibus historiis ethnicorum inveniretur scriptum. Et sicut tribus diebus super Aegyptis fuerunt tenebrae, in deserto vero Jessen, ubi erant filii Israel, lux erat ita modo quasi econtrario super filios Israel erant tenebrae, aliis nationibus luce fruentibus.
De clamore Domini ad Patrem.
[recensere]Et circa horam nonam Jesus clamavit voce magna dicens: Heli, vel Heloy lamma sabacthani (Matth. XXVII). Una dictio est Heli, et sonat Deus meus. Hel enim nomen Dei est, oy iste est meus; quid autem sonet vox illa Christi, evangelista interpretatus est; hic patet quod Psalmus, qui eisdem verbis incipit de Christo scriptus est, non ut quidam putant ex persona David, vel Esther, vel Mardochaei. Et dixerunt quidam, Heliam vocat iste. Hi Romani erant non intelligentes Hebraeum. Clamabat autem Jesus, se derelictum a Patre, non quod deitas separata esset ab humanitate, sed quia ita traditus erat a Patre calamitatibus, quod videbatur derelictus, vel se derelictum a Patre dicit, quia tunc fere inutilis videbatur passio ejus, quia de toto genere hominum non videbatur quis redimi, nisi latro qui fere solus credebat in eum. Unde dicit Isaias : Factus sum sicut qui colligit stipulam in messe (Isa. V). Et in Psalmo: Singulariter sum ego donec transeam (Psal. CXL), excepta beata Virgine, quam etiam tunc credidisse credimus, in hujusmodi enim semper ipsa excipitur.
De morte Domini post gustatum acetum.
[recensere]Postea dixit Jesus: Sitio; vas autem erat ibi positum aceto plenum, et unus ex militibus implevit spongiam aceto, et eam imposuit arundini superpositam hyssopo, et circumligatam, et dabat ei bibere (Joan. XIX; Matth. XXVII; Marc. XV). Fuerunt qui dicerent, crucifixos citius mori, si acetum cum felle biberent, et ideo milites acetum secum tulisse, ut citius possent liberari a custodia, si citius morerentur, quos crucifigerent. Potuit esse, quod vile vinum secum tulerant ad bibendum, et ex calore quasi acetum factum est. Unde ad notandum ejus acredinem, alius Evangelista dicit vinum myrrhatum, alius cum felle mistum. Cumque libasset Jesus acetum, dixit: Consummatum est , quidquid scilicet fieri oportebat antequam moreretur, vel vitium humanae corruptionis dixit, esse consummatum. Jesus autem clamavit voce magna dicens: Pater, in manus tuas commando spiritum meum , et inclinato capite, tradidit spiritum.
De signis in morte Domini.
[recensere]Et ecce velum templi, quod erat ante Sancta sanctorum, scissum est a summo usque deorsum . Remigius dixit, velum, quod dicebatur exterius, scissum est, quod mystice tantum dictum est, vel forte etiam velum appensum ante fores templi, quod ad tegendas fores appositum est, dicit Josephus, cum interiori velo scissum. Nam et in Evangelio Nazaraeorum superliminare templi infinitae magnitudinis fractum esse legitur auditasque voces in aere: Transeamus ex his sedibus. Terra quoque mota est, petrae scissae, monumenta aperta. Et quidam sancti surrexerunt a mortuis, et venerunt in Jerusalem, et apparuerunt multis. Forte hi fuerunt de quibus, super Epistolam ad Hebraeos legitur, quod multi affectaverunt sepeliri in terra sancta, ut Domino resurgente resurgerent: utrum aliqui eorum ita permanserunt, et cum Domino ascendente ascenderint , nescimus. Quod autem aliqui eorum iterum mortui sunt, postquam Dominum surrexisset testificati sunt, scimus quia corpora quorumdam adhuc quiescunt in Jerusalem, et sanctus Iscarioth , unus eorum fuisse a quibusdam perhibetur. His visis Centurio et qui eum eo custodiebant Jesum, timuerunt, et dicebant: Vere filius Dei erat iste. Quia hora nona mortuo Domino Centurio factus est praeco fidei nostrae, et perfidis recedentibus, licuit Joseph, et Nicodemo disponere de funere, et mulieribus accedere propius, ideo hora nona convenimus non ad missale officium, sed quasi ad funeris obsequium.
Quod fractis cruribus latronum Christus lanceatus est.
[recensere]Judaei autem, ne remanerent pendentes in cruce magna die Sabbati, rogaverunt Pilatum, ut frangerentur crura eorum, et tollerentur, ne festum eorum horrore diuturni cruciatus foedaretur (Joan. XIX). Cumque milites primi fregissent crura latronum, et venissent ad Jesum invenientes eum mortuum, os non comminuerunt ex eo . Sed unus militum lancea latus ejus dextrum perforavit, et continuo exivit sanguis, et aqua, et qui lanceavit eum, ut tradunt quidam, cum fere caligassent oculi ejus, et casu tetigisset oculos sanguine ejus, clare vidit.
De sepultura Domini.
[recensere]Cum autem sero factum esset, Joseph decurio, id est, unus de ordine curiae, ab Arimatha, quae est Ramatha, civitas Helcanae patris Samuelis, dives et justus, de quo etiam quidam putant conscriptum esse psalmum: Beatus vir (Psal. CXI), quia non consensit actibus et consiliis aliorum, petiit a Pilato corpus Jesu, sed in occulto (Matth. XXVII; Marc. XV; Luc. XXIII; Joan. XIX). Venit quoque etiam cum eo Nicodemus , ferens myrrhae et aloes quasi libras centum. Ista amaritudine sua vermes arcent a corporibus mortuorum, et acceperunt corpus Jesu, et involutum sindone, quam emerat Joseph, ligaverunt linteis albis, quae creditur attulisse Nicodemus. Erat autem non longe monumentum novum in petra excisum, in quo posuerunt eum. Et quia in simplici sindone involutum est corpus Jesu, instituit Silvester papa, ut sacrificium altaris in lineo tantum panno celebretur.
De sepulcro Domini
[recensere]De monumento Domini dicit Beda super Marcum, quod domus fuit rotunda de subjacente rupe excisa tantae altitudinis, ut vix homo manu extenta culmen posset attingere, introitum habens ab oriente, cui magnus lapis appositus erat pro ostio. In parte ejus aquilonari loculus Dominici corporis de eadem petra factus est, septem pedes habens longitudinis, tribus palmis altius caetero pavimento, eminens quasi sarcophagus superpositus pavimento, vel in ipso pariete loculus factus erat, sicut fit in muris domorum, ad utensilia reponenda. Nam et dicit Beda, loculum illum non desuper, sed a latere meridiano patulum, unde corpus inferebatur, quod tamen et priori sententiae congruit, et esset quasi sarcophagus inclinatus super latus, aperturam a latere habens desuper. Color vero monumenti, et loculi, rubicundo et albo dicitur esse permistus. Et erant Maria Magdalene, et altera Maria considerantes, ubi positum erat corpus Jesu. Et revertentes paraverunt unguenta, quandiu licuit eis operari. Sabbato enim quieverunt .
De custodibus sepulcri.
[recensere]Altera autem die , quae est post parasceven convenerunt sacerdotes et Pharisaei ad Pilatum dicentes: Hic seductor adhuc vivens dixit: Post tres dies resurgam. Jube ergo custodiri sepulcrum, ne discipuli ejus furto sublatum surrexisse dicant. Secundum hanc litteram patet quia Sabbato haec facta sunt . Tamen Remigius exponit hic parasceven praeparationem Dominicae passionis, quae incepta est a prima vigilia noctis, ut praediximus. Et legit ita: Altera autem die, quae est post hanc parasceven, id est post inceptionem hujus praeparationis, haec est ipsa feria sexta, quae orta est post ejus inceptionem. Visum est forte Remigio, quia ea die posuerunt Judaei custodes sepulcri, et signaverunt lapidem, quod Sabbato non fecissent. Unde Pilatus ait: Habetis custodiam, id est do vobis licentiam ponendi custodes. Ite, custodite. Quod et fecerunt.
De adventu mulierum ad sepulcrum.
[recensere]Vespere autem Sabbati, quae lucescit in prima Sabbati cum adhuc tenebrae essent, venit Maria Magdalene, et Maria Jacobi, et Maria Salome ad sepulcrum cum aromatibus, quae paraverant (Matth. XXVIII; Marc. XVI; Luc. XXIV; Joan. XX). Quidam non nisi duas venisse dicunt, quia supra tantum duae dictae sunt considerasse sepulcrum et revertentes parasse aromata. Et dicunt quod additum est hic, et Salome , expositio est alterius Mariae tacitae. Contra quos sufficit opponere usum Ecclesiae, quae tres repraesentat. Etiam Lucas dicit praeter Marias adfuisse Joannam, quae traditur fuisse uxor Chusae procuratoris Herodis. Nomine vesperis, ut dicit Augustinus De concordia evangelistarum, noctem signat, a parte totum. Et est vespere Sabbati, id est nocte Sabbati. Sed ne de ipso vespere, quod est initium noctis intelligamus, mutavit genus, et ait, ut referens ad sensum, non ad nomen, quae scilicet nox lucescit in prima Sabbati, hoc est cujus finis est diluculum primae Sabbati, id est Dominicae, quasi dicat, nocte Sabbati venerunt, non tamen qualibet noctis parte, sed diluculo.
De alio ordine dierum.
[recensere]In hac nocte terminatus est ordo dierum naturalium qui erat, ut dies praecederet noctem. Deinceps fit commutatio temporum. Fecit Creator, ut nox praecederet diem. Et haec nox communis fuit, et Sabbato, et Dominicae diei . Et ita per synecdochen dicitur Dominus, fuisse in corde terrae tribus diebus et tribus noctibus, accipiendo per extremam partem parasceves, totum diem cum nocte sua, et Sabbatum totum, et per noctem Dominicae diei ipsam Dominicam. Tamen Augustinus videtur velle, hanc mutationem factam in parasceve, ut nox quintae feriae fuerit etiam parasceves, et orto jam sole, id est cum coelum jam ab orientis partibus albesceret, dicebant ad invicem: Quis revolvet nobis lapidem ab ostio monumenti? Et respicientes, viderunt revolutum lapidem, et angelum sedentem super eum (Marc. XVI; Matth. XXVIII). Jam enim terrae motus factus erat, Domino resurgente, et clauso sepulcro, egressus erat Jesus. Cuidam autem monacho Sancti Laurentii Romae extra muros anno ab Incarnatione Domini mcxj miranti de cingulo suo, quo cinctus erat, insoluto et projecto ante eum, vox in aere facta est: Sic potuit clauso prodire Christus sepulcro. Angelus autem post tulit lapidem, ut egressum jam factum indicaret. Prae timore autem ejus exterriti sunt custodes, unde jacebant velut mortui.
Opiniones de hora resurrectionis.
[recensere]De hora quidem resurrectionis quaeri solet, de qua varie loquuntur auctores. Hieronymus, in libro scilicet XII Quaestionum: Vespere Sabbati, ait Matthaeus. Marcus vero: Et valde mane una Sabbatorum veniunt ad monumentum orto jam sole. Hujus quaestionis duplex est solutio: aut enim non recipimus Marcum, omnibus Graeciae libris pene hoc capitulum in fine non habentibus, aut uterque verum dixit: Matthaeus quando Dominus surrexit, id est Vespere Sabbati; Marcus quando vidit eum Maria Magdalene, id est mane. Ambrosius in fine expositionis Lucae: Non vesperascente die, sed noctis vespere Dominus surrexit. Denique Graecus sermo pro vespere habet sero. Sic ergo Dominus non in vespertino tempore diei, sed sero id est profunda nocte surrexit. Unde et ad monumentum mulieres potuerunt accedere, custodibus quiescentibus. Et principes sacerdotum dixerunt, quia discipuli ejus in nocte venerunt. Ut autem scias nocte, vel mane factum, mulierum aliae sciunt, aliae nesciunt. Sciunt qui noctibus observant, nesciunt quae recesserunt. Una Maria Magdalene, secundum Joannem, nescit; altera Maria Magdalene, secundum Matthaeum, scit. Nam eadem ante scire, et postea nescire non potuit, denique alteram esse cognosce. Illa admittitur tenere pedes Domini, haec prohibetur; illa angelum videre meruit, haec primo cum venit, neminem vidit; illa discipulis Dominum resurrexisse nuntiavit, haec raptum esse putavit; illa gaudet, haec plorat; illa Christo occurrit, haec mortuum quaerit. Augustinus, ut supra diximus, dixit eum diluculo surrexisse, cui consentit auctoritas illa, quae dicit Dominum xl horis fuisse mortuum, et totidem diebus post moratum in terra ante Ascensionem; quia horis iv vespertinis parasceves, et xxxvj duarum noctium et unius diei. Ecclesia quoque assentire videtur, quae matutinas laudes, pro Christi resurrectione celebrat. Pro praedicta vero sententia Ambrosii facit, quod Samson, in typo resurrectionis Domini, media nocte surgens, tulit portas Gazae. Sic ergo anima Christi rediit ab inferis, et reddita est corpori facto impassibili . Utrum autem anima Christi tunc facta est impassibilis cum egressa est a corpore, an tunc demum cum reddita est corpori, ne sine corpore glorificaretur, non memini me legisse. De sanctis, quos eduxit de inferno, si quaeritur ubi fuerint post resurrectionem, Deus novit. Vel sicut dicitur de Domino fuerunt, in extremis partibus maris, id est super amplissimos fines orbis. De diversitate adventus mulierum ad monumentum, quae videtur in evangelistis esse, unde et Porphyrius irridet eos, et de apparitionibus, et de numero angelorum, Glossa Augustini super Matthaeum plene diffinit; hoc dixisse sufficiat, quia decem apparitiones Christi post resurrectionem leguntur in Evangeliis. Quinque ipsa die resurrectionis, et quinque postea. In Apostolo legitur, quod visus est Jacobo (I Cor. XV) et quingentis fratribus simul, sed nec tempus, nec modum determinat. Quidam dicunt quod, mortuo Domino, Jacobus vovit se non comesturum, donec Christus resurgeret, et ideo dicunt quod eadem die resurrectionis apparuit illi. Fuerunt qui dicerent Joseph eadem vespera, qua sepelivit Dominum a Judaeis incarceratum, et Nicodemum latuisse, et demum factum discipulum, et ideo ante alios statim apparuit Joseph in carcere ad consolandum.
Quod angeli locuti sunt mulieribus.
[recensere]Et factum est (Luc. XXIV) cum mente consternatae essent mulieres de hoc quod viderant, ecce duo viri, id est angeli, in corporibus humanis, steterunt secus illas. Cumque declinarent vultum in terram, dixerunt angeli ad illas: Quid quaeritis viventem cum mortuis? scilicet in sepulcro, qui locus est mortuorum. Non est hic, surrexit, sicut dixit vobis, cum esset in Galilaea. Nota quod sanctae mulieres non corruerunt, sed inclinaverunt vultum. Et ideo mos ecclesiasticus est ut, exemplo earum et in memoriam Dominicae resurrectionis et in spem vitae nostrae omnibus Dominicis diebus, a Pascha usque ad Pentecosten, non flectamus genua, orantes. Et addiderunt: Ite, dicite discipulis ejus, et Petro, quia surrexit, et ecce praecedet vos in Galilaeam. Et recordatae verborum Domini, ibant (Marc. XVI).
De cursu Joannis et Petri.
[recensere]Cucurrit autem Maria Magdalene, et venit ad Petrum, et Joannem, et ait: Tulerunt Dominum meum de monumento, et nescio ubi posuerunt eum (Joan. XX). Hoc agebat in ea vis amoris, vel consternatio mentis, ut non inventum, non crederet nisi sublatum. Cucurrerunt ergo illi duo ad monumentum, et non invento corpore, cumque vidissent sudarium capitis, et linteamina posita seorsum, et crediderunt verum esse, quod mulier dixerat, et redierunt ad semetipsos, id est ad hospitia sua.
Quod Dominus apparuit Magdalenae.
[recensere]Maria autem Magdalene, quae cum eis redierat ad monumentum, remansit foris, plorans. Cumque introspexisset, vidit praefatos angelos sedentes, juxta loculum corporis, unum ad pedes et unum ad caput. Qui dicunt illi: Mulier, quid ploras? Quae ait: Quia tulerunt Dominum meum, et nescio ubi posuerunt eum. Et conversa vidit Jesum stantem, et nesciebat, quia Jesus est. Dicit ei Jesus: Mulier, quid ploras? Quem quaeris? Illa existimans hortulanum esse, ait: Domine, si tu sustulisti eum, dicito mihi ubi posuisti eum, ut ego eum tollam. Dicit ei Jesus: Maria! et statim cognovit eum, et ait: Rabboni, quod est idem qudo Rabbi, et procidens voluit tangere pedes ejus, ut consueverat. Et ait Jesus: Noli me tangere. Nondum enim ascendi ad Patrem meum, supple, in corde tuo, quasi dicat: Quem enim mortuum quaeris, viventem tangere non mereris. Quem scilicet putas cadaver sublatum, non Filium aequalem Patri, sed vade et dic fratribus meis: Ascendo ad Patrem meum, et Patrem vestrum, Deum meum, et Deum vestrum. Hoc est, in proximo est, ut me videant ascendentem.
De mandato custodum.
[recensere]Cum autem haec fierent, custodes redierunt, nuntiantes principibus sacerdotum, quae facta fuerant . At illi pecunia copiosa corrupti, dixerunt: Nobis dormientibus furati sunt discipuli corpus Jesu. Et mansit hoc verbum apud Judaeos, usque in hodiernam diem.
Quod Dominus apparuit mulieribus in via.
[recensere]Venit autem Maria Magdalene jam credens, et inventis aliis, quae cum illa prius fuerant, ibant simul ad discipulos, jam certae de resurrectione. Et ecce occurrit eis Jesus dicens: Avete. Illae autem accesserunt, et tenuerunt pedes ejus adorantes. Dixit eis Jesus: Ite, nuntiate fratribus meis, ut eant in Galilaeam, ibi me videbunt (Matth. XXVI). Hanc visionem sui in Galilaea, prae caeteris Dominus memorat, quia in ea credimus omnes discipulos adfuisse. Exprobrando quibusdam duritiam cordis eorum, eos plenius dicitur certificasse. Abierunt autem mulieres, et nuntiaverunt omnia undeinn lugentibus, et his qui cum eis erant, et visa sunt ante eos, sicut deliramentum verba haec. Petrus autem surgens cucurrit ad monumentum, ut Lucas dicit. Et tunc verisimile est, quod Dominus apparuit ei in via, et si non legatur in Evangelio. De quo dicitur: Apparuit et Petro. Quinquies prima die resurrectionis apparuit.
De duobus euntibus in Emmaus.
[recensere]Eadem die visus est duobus discipulis euntibus in Emmaus, quorum unus dicebatur Cleophas, tacito nomine alterius putabatur se Lucas (cap. XXIV) innuisse, more scriptorum sacrae Scripturae. Sed Ambrosius in Lucam dicit, illum vocatum Amon. Post vastationem Judaeae sub Marco Aureliano restaurata est Emmaus, et dicta est Nicopolis; haec erat a Jerusalem in spatio lx stadiorum. Tradunt Graeci scriptores Herculem gigantem uno anhelitu cxxv passus cucurrisse, et stetisse, et a stando spatium hujusmodi vocant stadium. Cumque octo stadia faciant milliare in summa lx faciunt septem millia passuum et quingentos, id est vij milliaria et quatuor stadia, id est leucas tres et tres partes quartae. Ibat autem Jesus cum illis, et oculi eorum tenebantur, ne eum agnoscerent, unde videtur aliud in oculis eorum fuisse, ne eum agnoscerent. Et alibi legitur quod apparuit eis in alia effigie, ergo aliud etiam erat in eo, ne eum agnoscerent. Potuit etiam esse, ut mutatio ejusdem corporis mortalis in immortale, non possit fieri sine quadam alteratione, pro qua subito visus non agnosceretur, ut, si quis quem vidisset puerum si paulo post occurentem sibi juvenem videret, non mox eum cognosceret. Et cum cognovissent eum in fractione panis , et evanuisset ab eis, eadem hora regressi sunt in Jerusalem, et invenerunt congregatos undecim et eos qui cum eis erant dicentes, quia surrexit Dominus vere, et apparuit Simoni, et illi narrabant, quae gesta erant in via, et quomodo cognoverunt eum in fractione panis.
Quod Dominus apparuit aliis absente Thoma.
[recensere]Quidam autem ex eis non crediderunt, ex quibus unus erat Thomas (Joan. XX; Luc. XXIV). Quo egresso, cum adhuc alii colloquerentur de his, quae audierant, et sero jam esset, et fores essent clausae propter metum Judaeorum, stetit Jesus in medio eorum, et ait: Pax vobis , ego sum, nolite timere. Ipsi autem conturbati, putabant se spiritum videre.
Nondum enim credebant, vel tertia die potuisse veram carnem resurgere, vel suscitatam, clausis januis, posse intrare. Et ait illis: Videte manus meas, et pedes meos, palpate et videte, quia spiritus carnem, et ossa non habet, sicut me videtis habere. Ostendit eis cicatrices manuum, pedum et lateris. Tribus de causis praecipue reservavit Dominus cicatrices in corpore, licet incorruptibili. Ad corroborandam fidem apostolorum, quia surrexerat; et ut semper repraesentet Patri, quale genus mortis tulit pro nobis, quod est quidam modus interveniendi pro nobis; et ut in judicio videant perfidi, in quem pupugerunt (Apoc. I). Et ut ostendat omni carni signa victoriae suae. Verbi gratia, miles fortiter egit, et multis vulneribus perfossus est. Ait illi medicus: Vis sanari sine omni cicatrice? vel cum cicatricibus sine omni deformitate? Puto quod in signum gloriae suae, et pro exemplo alios animandi ad idem, reservaret cicatrices. Et nota quod duo mira secundum humanam rationem, et sibi contraria Dominus ostendit eis, corpus scilicet incorruptibile et palpabile. Nam palpari non potest, quod non corrumpitur, et corrumpi necesse est, quod palpatur. Dicit tamen Beda, quod corpus Domini subtile erat per effectum spiritualis potentiae, et palpabile per veritatem naturae, id est palpabile ostensum, ut veritatem carnis probaret. Vel potest dici corpus Domini vere visibile, et palpabile aliis incorruptibilibus; a corruptibilibus vero videri et palpari non potest, nisi miraculose.
Quod postquam comedit cum eis insufflans dedit Spiritum sanctum.
[recensere]Adhuc illis nunc credentibus ait Jesus: Habetis hic aliquid, quod manducetur. Et obtulerunt ei partem piscis assi, et favum mellis. Et manducans reliquias dedit illis (Luc. XXIV; Joan. XX). Sed sciendum est cibos a Domino sumptos post resurrectionem, non solum sumptos, sed etiam absumptos, sicut aqua missa in ignem absumitur. Ante mortem vero sumptos in alimoniam. Aliter enim absorbet aquam terra sitiens, aliter radius solis cadens. Et ait illis. Haec sunt verba, quae locutus sum cum adhuc vobiscum essem, id est similis vobis passibilis. Tunc aperuit eis sensum, ut intelligerent Scripturas, et dixit eis. Vos eritis mihi testes horum in omnes gentes incipientes a Hierusalem .
Gavisi sunt ergo discipuli, viso Domino, id est agnito. Dixit ergo eis iterum: Pax vobis, supple, sit, vel est. Tamen cum vicarius Christo pontifex, scilicet, dicit populo: Pax vobis, tantum subintelligitur, sit. Qui ut ostendat se Christi vicarium. Quandoque dicit: Pax vobis, tunc scilicet cum primo vertitur ad populum in missa, quia haec fuit prima vox Christi ad discipulos post resurrectionem. Instar vero aliorum sacerdotum dicit postea: Dominus vobiscum, ut se unum ex nobis esse ostendat, Haec cum dixisset insufflavit, et dixit eis: Accipite Spiritum sanctum, quorum remiseritis peccata, remittentur eis, et quorum retinueritis, retenta erunt. Huic sententiae, quidam adhaerent, dicentes: Neminem posse solvere, vel ligare nisi habeat Spiritum sanctum, quo auctore hoc faciat. Sed attendere debent, quia etiam ante resurrectionem dedit eis Jesus eamdem potestatem, sine insufflatione, nec tamen legitur ibi dedisse Spiritum sanctum eis . Quae duo praedixit Moyses ibi, suxerunt mel de petra, id est potentiam ligandi et solvendi, et miraculorum, a Christo immuni a peccato quamvis mortali, et postea, oleum de saxo durissimo (Deut. XXXII), id est eamdem potentiam cum Spiritu sancto de Christo impassibili.
Quod apparuit Thomae.
[recensere]Cumque evanuisset ab eis, rediit Thomas. Dixeruntque alii ad eum: Vidimus Dominum. Qui dixit se non crediturum, nisi videret et tangeret cicatrices vulnerum. Post dies autem octo cum essent discipuli intus, et Thomas cum eis, stetit Jesus in medio januis clausis, et ait Thomae: Infer digitum tuum huc, et vide manus, et latus, et noli esse incredulus, sed fidelis. Respondit Thomas: Dominus meus, et Deus meus, scilicet es tu. Et ait Jesus: Quia vidisti me, Thoma, credidisti; beati qui non viderunt, et crediderunt (Joan. XX). Tamen quidam dicunt Thomam tantum vidisse, nec ausum tangere, quia Christus tantum dixit, quia vidisti me. Sed quia visus pro quolibet sensu poni solet, potest dici vidisti, id est tetigisti, praesertim quia Dominus dixerat: Infer digitum tuum huc, et vide. Haec et alia fecit Jesus ad robur fidei nostrae, et multa quae non leguntur in Evangelio.
De apparitione ad mare Tiberiadis.
[recensere]Post haec autem manifestavit se Jesus ad mare Tiberiadis. Piscabantur autem discipuli septem nocte quadam, ut haberent cibos. Et cum nihil prendidissent, mane stetit Jesus in littore. Cumque ad praeceptum ejus in dextera navigii rete misissent, impleverunt illud 153 magnis piscibus. Et ait Joannes: Dominus est. Tunc Petrus misit se in mare. Alii navigio venerunt, et invenerunt prunas in littore, et piscem superpositum, et panem juxta positum, et assantes simul de piscibus quos prendiderant, manducaverunt cum Jesu, scientes quia Dominus est (Joan. XXI). Et fuit haec tertiae diei manifestatio, sed post quot dies ab octava die resurrectionis non est determinatum. Tunc dixit Jesus Petro: Simon Joannis diligis me plus his? Interrogabat Dominus quod sciebat. Sed innuit, ut et corde credamus et ore confiteamur. Et ait Petrus: Etiam, Domine, tu scis quia amo te. Non est sic distinguendum, etiam Domine, ut scilicet dixisset se diligere plus aliis. Hoc enim nesciebat, sed abundant etiam idiomate Hebraeo. Tacens ergo quod ignorabat, respondit quod sciebat. Vel ita, Domine, amo te, et etiam tu scis quia amo te, quasi dicat: Te ipsum testem invoco, quia amo te. Dixit ei Jesus: Pasce agnos meos, quasi dicat: Exhibitio operis sit probatio dilectionis. Cum quaesisset id ipsum secundo, et idem respondisset Petrus, iterum subdidit; Pasce agnos meos. Post tertiam vero responsionem subdidit: Pasce oves meas, quasi dicat: Pasce docendo, pasce operando, pasce moriendo. Tunc dixit ei Jesus: Cum esses junior cingebas te, et ambulabas ubi volebas; cum autem senueris, extendes manus tuas, et alius te cinget, et ducet quo tu non vis, significans quia crucifigeretur, nolens secundum sensum carnis. Et addidit: Sequere me, id est sequeris me in genere mortis.
Opiniones de morte Joannis Evangelistae.
[recensere]Tunc coepit Jesus abire, et coepit Petrus eum sequi, putans hoc sibi a Domino mandatum. Sequebatur etiam eum Joannes. Conversus Petrus vidit illum sequentem, et ait ad Jesum: Domine, hic autem quid? (Joan. XXI.) Supple, patietur. Postquam enim audierat se crucifigendum, voluit etiam fratris exitum cognoscere: Respondit Jesus. Sic eum volo manere donec veniam. Putaverunt ergo discipuli Joannem non moriturum, donec Christus veniret ad judicium. Sed non erat magnum dare dilecto non mori, cum dissolvi et esse cum Christo melius sit (Phil. I). Dixit ergo Dominus, quod in pace senium finiret. Tamen fuerunt qui dicerent, sic eum vivere, quia cum in defossum sibi tumulum, post celebratam missam, descendisset, lux magna per aliquot horas fulsit, et circumstantes, qui aderant ceciderunt. Cumque post lucem surgentes accessissent ad tumulum ejus, vacuum invenerunt, tamen terra levis scaturiebat in fundo, sicut in fontibus solet arena bullire, et adhuc quandoque eadem scaturigo bullire ibi videtur. Unde multi putaverunt eum vivere sub terra, et anhelitu ejus scaturiginem heri, alii autem jam translatum ad coelum putant, de hujusmodi vero melius est pie dubitare, quam temere diffinire.
De apparitione Domini in Galilaea, ubi mandatum est discipulis, ut docerent gentes, et baptizarent.
[recensere]Undecim autem discipuli abierunt in Galilaeam ad montem ubi constituerat illis Jesus. Et videntes eum adoraverunt, quidam autem dubitaverunt. Et exprobravit illis duritiam cordis eorum. Et ait: Data est mihi omnis potestas in coelo, et in terra (Matth. XXVIII; Marc. XVI), id est nunc apparet omnipotentia mea. Vel ita dixeram vobis, in viam gentium ne abieritis, sed quia Judaei abjecerunt me, quasi dederunt mihi potestatem, mittendi ubique terrarum sub coelo. Unde igitur subdidit: Ite in orbem universum, et praedicate Evangelium omni creaturae, id est homini, pro quo facta est omnis creatura. Vel qui habet participationem cum omni creatura. Unde et homo microcosmus, id est minor mundus dicitur. Et addidit: Docete omnes gentes, id est omnia genera gentium, servare quae dixi vobis, baptizantes eos in nomine Patris, et Filii, et Spiritus sancti. In inchoatione operum nostrorum eamdem proponimus formam verborum, sed invocando orantes, ut ad honorem Trinitatis fiat opus, quod inchoamus, et ut Trinitas nobis cooperetur. In baptismo autem dicitur affirmando, et est: Baptizo te in nomine Patris, et Filii, et Spiritus sancti, id est mysterium baptismi ego, sed auctoritas penes Trinitatem est. Qui crediderit, et baptizatus fuerit, salvus erit; qui non crediderit, condemnabitur. Non ait, nec baptizatus fuerit. Sine baptismo enim salvatur homo, cum eum excludit articulus necessitatis, non contemptus religionis. Unde quod dictum est: Nisi quis renatus fuerit, etc. (Joan. III), sic intelligitur: Qui contempserit renasci. Ordini verborum Domini adhaerent haeretici hujus temporis dicentes, non oportere baptizari nisi credentem, et ideo non recipiunt baptismum parvulorum. Sed non intelligunt tempus, quo hoc dictum est. Primo enim, quia praedicabatur adultis, baptizandi erant adulti, quorum fides exigitur in baptismo. Postmodum parvuli eorum, ergo pro adultis potest intelligi hoc esse dictum. Vel si pro omnibus sic expone: Qui crediderit et baptizatus fuerit, hoc est qui in fide baptizabitur. Oportet enim baptizandum, vel per se, vel per alium credere. Signa autem eos qui crediderint haec sequentur: In nomine meo daemonia ejicient, linguis loquentur novis , serpentes tollent, etc., et hoc quoque pro tempore dictum est. Tunc enim signa fiebant, pro infidelibus convertendis. Quia ergo signa non sunt necessaria, non modo fiunt, sicut passim tunc fiebant. Nos enim cum arbusta plantamus, tandiu infundimus aquam, quousque in terra coalescant.
De ascensione Domini.
[recensere]Die autem ascensionis venit ad eos in Jerusalem, et ait: Sedete in civitate, quousque induamini virtute ex alto (Luc. XXIV; Marc. XVI). Cumque comedisset cum eis, unde intelligitur sextam horam transisse, eduxit eos foras in montem Oliveti versus Bethaniam. Et elevatis manibus, benedixit eis. Et videntibus illis elevatus est in coelum, et nubes lucida bajulabat eum ministerio angelorum . Cumque jam subtractus esset ab oculis discipulorum, tamen adhuc intuebantur in coelum, propterea duo angeli, in forma virorum, steterunt juxta illos, et dixerunt: Viri Galilaei, quid aspicitis in coelum (Act. I). Quasi dicat: Recedite, ne exspectetis Jesum, ut modo redeat tamen in fine temporum, sic veniet, quemadmodum vidistis eum euntem in coelum, bajulis scilicet nubibus, descendet in aera. Illi autem regressi sunt in Jerusalem, et exspectabant promissum Spiritum sanctum. Quo accepto, temporibus suis profectis, praedicaverunt ubique, Domino cooperante, et sermonem confirmante, et sequentibus signis. Et nota differentiam. Translatus Enoch est, subvectus est Elias, ascendit Jesus propria sui virtute.