Migne Patrologia Latina Tomus 50
AuInHiA.VeInNaM 50 Auctor incertus (Hilarius Arelatensis?) Parisiis J. P. Migne 1846 early modern edition, no apparatus this file was encoded in TEI xml for the University of Zurich's Corpus Corporum project (www.mlat.uzh.ch) by Ph. Roelli in 2013 Classical Latin orthography latin
Versus in natali Machabaeorum martyrum
Versus in natali Machabaeorum martyrum
(PL 50 1275B)
Rex fuit Antiochus Syriae ditissimus olim,
In cuius regno mater natique fuerunt
Septem, ut fama refert, de sancta gente creati;
Quos cura egregii generis meminisse iubebat,
Et legi servire datae: sic namque volentes
De populo meliore Dei sua iura tenebant.
Rex avidus mutare fidem, mutare timorem
Iustorum voluit, populo ut misceret iniquo
Praemia promittit matri, promittit et aurum,
Et quidquid posset toto conquirere regno,
Si modo mutaret mores sensusque priores,
Cogeret et natos alios sibi fingere mores.
Illa negat, tacitumque premit sub corde dolorem.
Hanc postquam nullis potuit corrumpere verbis,
Tentavit primum tormentis vincere saevis. (1275C)
Pertulit illa tamen gemitus, et tristia regis
Verbera non timuit. Victum se vidit ut ille:
Heu! quid agam? dixit. Vincis quod femina regem!
Non tamen effugies: plus est quod dura dolebis.
In natos saevibo tuos, licet improba perstes:
Hac certe ratione meum sanabo dolorem. (1276B)
Sustulit illa manus, coelumque aspexit in altum,
Emisit gemitus, et talia verba locuta est:
Tu licet et gazas tradas et regna, tyranne,
Non capimur regum donis, nec munera sanctis
Eripient promissa Dei. Spes certior illa est
Quae vitam nobis promittit tempore longo.
Hanc sequor, hanc didici. Nam lubrica tangere dona,
Sumere divitias facile est, et perdere vitam.
Sed licet et flammas post verbera saeva mineris,
Nil mutare potes, quod primis coepimus annis.
Virtute id cum lege data mihi vincere certum est.
Quid nunc, saeve, iubes? natis quid dure minaris?
Hoc solo poteris matrem turbare dolore.
Est mihi namque Deus spes, est mihi cura meorum,
Per quam spero equidem te nullum vincere posse.
Coeli tu faveas Numen, quia iusta rogamus.
Rex furit Antiochus turbatus corda tumultu.
Non tulit, et saevos testatur lumine vultus,
Miraturque diu possit quod femina tantum. (1276C)
Pare age, miles, ait; regi quoque pare, minister.
Vos famuli, parete mihi, date digna furenti
Femineo tormenta malo; saevire furentem
Femina me cogit: quod plus est, femina vincit
Regis iussa sui: sed non impune locuta est.
Membratim perdam septem quos perfida natos
Intra se retinet: quorum qui primus habetur,
Hic primus pereat: perdam sic ordine cunctos.
Cratibus impositos subiectis urere flammis
Cernat ut ipsa suos, sic cernat ut aspera natos. (1277A)
Poena autem manet haec: celeres decet esse ministros.
Interea fecunda parens, iam crine soluto,
Stabat, et hortanti similis iam pectore nudo
Ubera protendens, natorum alimenta suorum
Non confusa aperit; natumque ut vidit ad ignem,
Constantique gradu fortem procedere, dixit:
Tu, mea progenies, tu primus respice matrem:
Tu certe meus es, nunc nostri, nate, memento.
Te primum peperi, tu nunc imitare parentem:
Sume meos mores, et regem vince tacendo.
Tu poteris durare diu, si tempora vinces
Perfida, ne superet sanctos violentia regis.
Utere consilio matris, nec damna timebis,
Fortior esto aere saxoque potentior ipso. (1277B)
Ingredere ut iuvenis, patienter vince dolores.
Ille modo ad matrem vultus, modo tollit in altum:
Dumque tacet tacitusque rogat quem debet, timetque,
Conscendit rapidos subiectos cratibus ignes.
Corpus inane fluit: mater gravis ipsa resultat,
Et dixit: Vici, vincam si saepius orem,
Duret natorum virtus incognita regi,
Sed iam nota Deo, populi qui pectora novit.
Finierat primi partus fecunda dolorem,
Sed remanente metu pro pluribus anxia mater;
Dissimulatque tamen, ne regem gaudia tangant.
Rex stupet Antiochus. nec credit posse sequentes
Poenae tale genus simili pervincere sensu.
Coepta iubet peragi. (1277C) Mater non territa mansit:
Sed tamen ut vidit pallentem assistere natum,
Haec secum volvens, aliqua iam parte levatur.
Ecce secunda mihi partus producitur aetas.
Quam similis fratris formae si pectore duras,
Et sequeris primi partus vestigia nostri!
Esse meus poteris, poteris reperire salutem,
Quam iam frater habet, matris praecepta secutus. (1278A)
Pone metus, regisque minas contemne furentis,
Regnaque, queis cursim labentia tempora dantur
Non poterit post ista tibi rex iste nocere;
Sed poteris post haec tu regi, nate, nocere
Temporis ecce levis conscendere cogeris ignes,
Sed virtute opus est, languentem pone timorem.
Esto memor nostri generis, si sensus inhaeret.
Hic qui sceptra tenet, regno qui saevit in isto,
Tempus inane putat, regno vitaque carebit,
Damnatusque nocens aeternos sentiet ignes.
Tu securus eris, turba comitante piorum.
Aspice, nate, meos vultus, et suspice coelum,
Auctoremque Deum, per quem tibi vita paratur
Hac melior, fratrisque tui vestigia calca. (1278B)
Neve quod iste iubet, sed quod Deus imperat audi
Sicut erat monitus, matrem coelumque videre
Constitit, atque hilari vultu contemnere regem
Coepit, et ut ridens ardentes irruit ignes,
Collapsusque iacens anima superante quievit.
Mater ut hoc vidit, rigido sic ore locuta est:
Felix parte aliqua iam sum, iam non potis omnes
Saeve tyranne, meos trucidando vincere natos.
Te gravior mox poena manet, crudelis inique,
Quam patiere brevi: Deus haec namque omnia cernit.
Iam duo securi, contempto rege, manebant.
Spes melior iam matris erat: iam tertius instat,
Ecce locus poenae, si poena est vincere regem:
Et servire Deo laus est, non poena furentis. (1278C)
Tertius attrahitur iuvenis frendente tyranno,
Qui nondum satiatus erat. Furor intus et ira
Saeviebant pariter, quod fortia pectora fratrum
Viderat impavide regis superasse furorem. (1279A)
Constitit ante pedes iuvenis florentibus annis,
Egregius forma, dignus qui regna teneret,
Dignior Antiocho, verum meliora secutus
Regna, vocante Deo; mater cui talia fatur:
Accipe, nate, tuae securus dicta parentis,
Accipe, ne segnis perdas virtutis honorem.
Sunt tibi iam fratres pietatis sede manentes
Inque loco meliori quam labentia regna;
Quorum si proprios attingis pectore sensus,
Victor apud populos regem superasse fereris,
Sicut fama tuos iam misit in ardua fratres.
His accede, precor; sunt haec aptissima dona,
Contempsisse nefas, et iura relinquere regis
Indomiti, quem nulla manet post ista voluptas.
At iuvenis tacito mittebat murmure voces
Oranti similis, palmas tendebat in altum,
Subnixoque genu matris pendebat ab ore,
Cui licet aspectus, corpus non ipsa premebat. (1279B)
Qui simul admonitus cratem conscendit, in igne
Intrepidus certaque fide sua membra locavit.
Conduntur flammae, tepida remanente favilla,
Corpusque illaesum tellus adaperta recepit:
Sancta quoque ad superos anima inviolata recessit.
At mater dubitans, gemitus an gaudia sumat,
Haesitat, et querulo sic est sermone locuta:
Quid nunc, dire, paras? Iussis parebimus omnes?
Sed numero partus, custos ne subtrahat ullum,
Ac licet ipse velis, non sum passura, tyranne,
Ut non isto omnes pereant certamine nati.
Temporis ista tui, mutes licet, horrida poena est,
Duraque damnatis eadem sententia natis.
Si graviora putas, si sunt graviora, minare;
Quodque meos cernis vultus, horrore teneris.
Gaudemus pariter, quoties desaevis in istos. (1279C)
Ardet at ipse magis rabida rex concitus ira,
Tentarique putat, ne sicut caetera fratrum
Turba ferant poenas, matremque hoc quaerere sentit. (1280A)
Durat in exitium, quartumque addicere natum
Poenae mox voluit; lassati namque ministri
Nec regis furias, nec regem ferre valebant.
Proh pudor! erubuit vultus ostendere matri
Natus, et attonitam mentem confundere coepit.
Hunc postquam stantem submisso lumine vidit,
Talibus aggreditur dictis monitura timentem:
Quartus es a trino partus, mihi quartus et infans.
Quae nunc verba tibi, quae possum dicere, nate?
Hoc nisi quod coeli durata potentia tecum
Sit simul et virtus; sanctaeque propaginis ortum
Illi debemus regi, quodcumque negamus. (1280B)
Ille dedit nobis Abraham cum semine sancto,
Per quem nobilitas, per quem genus omne probatur,
Quod manet in Domino; sanctus cui nascitur Isac,
Tunc cum iam nullum natum sperare senectus
Sponte sua poterat, sterilis quia Sarra manebat;
Illaque cum peperit, generisque propagine coepta,
Ex insperato remanent tibi Sarra nepotes,
Esau et patria deductus origine Iacob,
Quos scimus partu geminos peperisse Rebeccam.
Hinc sumus, hinc orimur: genus hoc tibi, nate, petendum est:
Tu tibi pande viam, genitori accede priorum.
Quorum progenies totum dispersa per orbem
Invidiam patitur: Dominum quia sola potentem
Mente colit, turbae nec mixta accedit iniquae.
Quid tibi cum tristi vultu, quid lumina terrae
Fixa tenes? (1280C) Coelum potius coelique Parentem
Conspice, ne dubites, mater tibi prospera monstrat
Quidquid inest, patiens porta, ac comitare valenter
Turbam, nate, meam, numerumque hortare sequentem. (1281A)
Sic dilecta parens luctus et gaudia miscens
Finierat claros monitus, cum luminis orbes
Ipse levat, matremque oculis intendere coepit,
Nil iam triste gerens, habitu vultuque fatetur
Se timuisse nihil nisi tristia vulnera matris
Per partus divisa suos: sic ipse tenentum
Elapsus manibus, cursu contendit in ignes.
Mira loquar, flamma illius non contigit ora,
Exanime ut corpus flamman superarat et ignes,
Ore patente, tamen tacito, qua spiritus iret,
Unde acceptus erat, pariter cum sanguine fugit. (1281B)
Hoc ipso gavisa parens, quod qui modo tristi
Constiterat vultu, fretus mox pectore toto
Paruerit monitis, et regis tempserit iras:
Sic est orsa tamen, cum rex dubitaret in illos
Qui superant, gemitusque daret pia turba, ministri
Regem exsecrantes, tacito sermone requirunt.
Protrahe, quid dubitas? nulli iam parcere debes,
Nec potes, ut cupias, decretum rumpere noli,
Appello Regem, totum qui temperat orbem,
Cui mare, cui coelum, coeli cui sidera parent:
Quod nisi producis, timor est: iam segnius instas,
Iam sentis quae regna petant, quae gloria nobis
Iam parte ex utraque manet, si parcere nolis.
Nam quoscumque tuo iussisti excedere regno
Seu vitio comitante tuum vicere furorem,
Nempe tuum, laetique manent in sede piorum.
Forsitan hoc mortem credas, furiose tyranne?
Vita est longa magis, regnoque potentior isto
Quod regis, extrema cuius iam parte moraris. (1281C)
Mortalis tamen es, nec in aevum regna tenebis.
Sed perage imperium, nec partus divide nostros:
Hos quoque funestus, superant qui aetate minores,
Hos quoque da flammis, et iuribus utere regni. (1282A)
Hi contempta etiam vincent tua regna, superbe.
Concipit Antiochus furias, saevusque tyrannus
Aestuat, et gemitus inter sua pectora volvit.
Consentit cum mente color, tristisque gravatos
Attollit vultus, et talia verba profatur:
Haec tua libertas et dura potentia linguae,
Atque hic, quem tumida portas cervice rigorem,
Sentiet irati regis quid verbera possint,
Si nondum es satiata malis, et fingere tentas
Laetitiam, luctusque tuos in gaudia vertis.
Non mutabo necem: gaude, laetare, triumpha;
Dummodo sic vincas, ut sis suprema tuorum.
Sic furiosa animis natorum funere gaudet. (1282B)
Hos quoque do flammis, hoc nec mutare potestas
Ulla potest; decreta manent, laetare superstes
Natis orba tuis, et ne mea iussa morentur,
Ordo suos peragat cursus: producite natos,
Ne vani pereant ignes. Dubius ne videri
Rex possit, certe timor est mihi, femina, nullus.
Praecipuus de gente tua produceris, ore
Et specie, mirande puer, cui pectore virtus
Firma manet: tamque hinc poteras vel vincere regem.
Ad quem sic placido mater sermone locuta est:
Si dare complexus matri tibi, nate, liceret,
Confiteor soli, post vulnera, nate, dedissem.
Sed me dura vetat, tristisque potentia regis. (1282C)
Deneget amplexus, dum sit vox libera nobis,
Et liceat meminisse Dei, legemque tenere
Non a rege datam, sed quam Deus arbiter orbis
Tradidit, et mundi rector, Moysesque petitam
Accepit, populoque dedit, cui maxima laus est
Nosse Deum, meritum cui nos debemus honorem. (1283A)
Tu modo ne dubites monitis parere parentis:
Sit vigor et virtus, penitusque in pectore toto
Mens maneat iam plena Deo; sit fortior aetas,
Quam regem sperare fuit superare iubentem.
O quanta est virtus, quanta est fiducia fortis!
Sed iam ne dubites medias pervincere flammas.
Victor eris, mi crede, puer, victorque redibis.
Ossibus et validis miscebunt corpora nervi,
Servatasque animas iterum in nova viscera reddent.
Sed ne forte tamen rapidus te terreat ignis,
Fratrum sume animos, aeternumque inspice Numen.
Iussa facit, tacitusque Deum testatur et orat
Murmure quo poterat: puerum non impedit aetas,
Non timuit cratem expositam, matrique volenti
Paruit, et dicto citius super irruit ignes. (1283B)
Cesserunt flammae, cessit dolor omnis, et una
Corpus et ignis erat, corpus superaverat ignem,
Spiritus ante tamen placidas superaverat auras.
Laeta dolet tacite mater, pressoque dolore
Tristitiam luctusque suos in gaudia vertit.
Interea trepidat, et curas corde volutat
Non de praeteritis, sed de puerilibus annis
Qui superant; ne forte negent, ne forte timorem
Concipiant animis, regique accedere malint.
Et quo quis minor est, maior metus, anxia secum
Ducit, heu! curas; etiam spes ac timor una
Luctantur, matrisque piae per viscera currunt.
Spes tamen est melior. Natum ut procedere vidit,
Et procul, exsultans, Video quid possit in isto
Spes conferre mihi, vultus agnoscere nostros
Debet et hic, fratrum et numero parere suorum. (1283C)
Forsitan hunc solum puerilia pectora tangent,
Indigneque feret, quod sic velut hostia detur.
Alloquar, et paucis conabor dicere verbis,
Sit memor ut potius generis quam temporis huius. (1284A)
Si te nobilitas generis, si tangit origo,
Respice, nate, tuos, et nos quoque respice, nate:
Noli annos numerare tuos, puer: incipe forti
Pectore ferre Deum, tradent hoc saecula saeclis
Quod tu forte petis, des nunc exempla futuris
Temporibus; mundo quod ames, nil amplius hoc est
Respice quae fugias, et quam meliora petantur.
Non te sollicitet stolidi fallacia regis.
Sic crescens iste nunc in contraria victor
Spiritus exstinxit flammas; sic deinde vocatum
Quod dederat corpus tellus adaperta recepit,
Sanctaque quae superest anima inviolata recessit. (1284B)
Quamvis lassa parens, per tot sua vulnera victrix
Procidit in faciem, pariter manibusque supinis
Has habuit voces et talia verba locuta est:
Qui regis imperium coeli, terraeque, marisque,
Sidera qui coelo, qui das animalia terris,
Aequoribus pisces, avibus qui temporis auras,
Ad te, magne, meae mentis fiducia surgit;
Qui chaos immensum caeca caligine mixtum
Dividis in partes, et das noctemque diemque,
Lunamque ac solem, vario quos tempore semper
Nocte dieque iubes lumen praebere per orbem.
Post haec das hominem, cuius de semine mundi
Completur mortale genus, cui lingua loquescit
Dissona per gentes, sapor est tamen omnibus unus.
Sed quid mutarit meritumque hominumque loquelas
Longa referre mora est, coeptis insistere certum est. (1284C)
Te mare divisum virga tenuisse fatemur,
Dum pede per siccum populus transcenderet aequor,
Aegypti fugiens mortem regemque Pharaon,
Qui sibi sanctorum numerum servire iubebat,
Quem tua maiestas Moses duce transtulit omnem,
Servatumque tua tutum virtute diremit.
Terra dabat fructus, quos te cogente ferebat,
Et sitis ad requiem quaesita est lympha latebris. (1285A)
Humor erat nullus, cuncti clamore quaerentes
Poscebant Moysem, daret ut sitientibus undas;
Ad quos ille brevi sic est sermone locutus:
Credite posse Deum quidquid petetis ab illo,
Qui potis est virga hac amnem diffundere saxo,
Ut veniant fontes tota regione negati,
Percussitque simul, dicto velocius omni
Emisit saxum fontes dulcedine prima.
Confiteor, totus cum sit tibi debitor orbis,
Tu quidquid possunt gentes, potes omnia solus,
Et quod non capiunt gentes, capis omnia solus.
Tu mortale genus curis onerasque levasque,
Te precor attonita cum firma mente timentem,
Ne desit fratrum numero meus infimus infans,
Ignarusque sui, quem iam procul ecce teneri
Conspicio, turba circumveniente frequenti
Hunc propter solum lacrymas mihi commovet aetas:
Unus enim superest, de quo mihi maxima cura est,
Ne tener ignoret qua sit de gente creatus. (1285B)
Hunc ego si possem secreto apprendere solum,
Blandirer, patriumque genus, patriamque docerem:
Sed quaecumque tamen potero solatia mittam.
Parve puer, tenerisque tuis mihi charior annis,
Charior es regno, vita quoque charior ipsa,
Tu potes in totum victricem reddere matrem,
Tu finis partus, finisque future malorum;
Si te cura mei tangit, si matris honorem
Mente pia retines, quamvis sis . . . . . et infans;
Hoc magis aure avida dictis attende parentis.
Primum disce, puer, quid sis post ista futurus,
Si patiens fueris; quid te mihi, chare futurum
Facta docent. (1285C) Fratrum sanctorum in parte manebis,
Et requie securus eris, dum saecula cursus
Saeva suos peragunt, finito tempore longo,
Hanc lucem repetes, aeternaque regna videbis
Non maculata malis, nusquam contraria sanctis:
Nec morti locus ullus erit, nec bella citatis
Committentur equis, sed pax aeterna manebit. (1286A)
Matri crede tuae, salvum quae te cupit esse.
Heu! mihi cur tristi vultu mea dicta repellis?
Quid refugis? Miserere mei, miserere tuique.
Si liceat, prior ire velim, vetor ecce; sed ibo,
Tunc cum victorem te videro, nate, malorum.
Quid sperare iubes? solus mea dicta moraris?
Solus adhuc etiam revocas, mi nate, dolorem?
Annuis, an damnas et me fratresque genusque?
Quod ne forte velis, oro te, et deprecor, audi.
His ego te parvum nutrivi, nate, papillis,
Has etiam lacrymas te propter, nate, profundo.
Ne remanere velis, remanebis solus et orbus.
Non tibi iam frater superest: solatia vitae
Quis dabit? Heu! solus matrem confundere tentas
Et genus, et patriam! si talia dicta recusas. (1286B)
O quanto melius vitam servabis in aevum,
Si facis ante Deum quidquid fecere priores.
Audenter depone metus, depone timorem:
Concipe mente Deum, vires dabit ille viriles.
Haec dum mater agit, puer ad praecepta parentis
Respicit, et solum cum se videt esse relictum,
Sustulit in coelum vultus palmasque supinas,
Et sic voce potens, aeternum Numen adorat,
Quem secum sensu pariter nutuque rogabat,
Vinceret ut regem, saevos ut vinceret ignes.
Atque ita non segnis nec pro puerilibus annis
Prosilit intrepidus medios delapsus in ignes,
Expugnat, victor donec remearet in altum
Spiritus, et fratrum peteret secreta priorum. (1286C)
Dum puer ista gerit, solverunt gaudia matrem
Iamque ut erat lassata malis, iam voce negata
Spirat ovans, interque manus collapsa suorum
Concidit exanimis, resolutaque membra quierunt.
Sic ipsa, ut nati, sanctorum in parte recepta est