Migne Patrologia Latina Tomus 132
Acta
Acta (Concilium Trosleianum), J. P. Migne 132.0716C
TITULI CAPITULORUM.
132.0675B|
I. De honore et cultu ecclesiarum Dei.
II. De statu regni, et fidelitate regis.
III. De regulari statu jam pene collapso.
IV. De sacrilegis, et eorum damnatione.
V. De vexatione, et inhonoratione sacerdotum.
VI. De dotibus et decimis ecclesiarum, et de censu pro eis non exigendo.
VII. De rapinis.
VIII. De raptis, et occultis nuptiis, et incestis.
IX. De accessu, et frequentatione, ac cohabitatione presbyterorum et clericorum cum feminis.
X. De fugiendo luxuriam.
XI. De perjuriis cohibendis.
XII. De discordantibus, iracundis et litigiosis.
XIII. De homicidis et mendacibus.
XIV. De non diripiendis ecclesiae rebus defuncto episcopo.
XV. Epilogus ad episcopos, et generaliter ad omnes.
PRAEFATIO. 132.0675C| Sanctum et Deo auctore, celebratum generaliter et sine ulla exceptione Nicaenum praecipit concilium (can. 5) ut, omnibus simul episcopis provinciae congregatis, discutiantur quaestiones necessariae, et quod regulariter omnibus placuerit in commune, hoc omnes tam metropolitani quam caeteri sequantur episcopi. Simili modo et Antiochenum concilium (can. 9 et 14), si quae sunt agenda, peragere jubet provinciales episcopos sui consilio metropolitani et metropolitanum consilio coepiscoporum provincialium, sicut est ibidem designatum. Et hoc non solum in causis quorumlibet fieri praecipit, sed etsi forte inter ipsos, inquit, episcopos quaestio de quolibet negotio orta fuerit, primas provinciae judices episcopos dare debebit. Leges quoque Romanae, et beatus papa Gregorius, multoties horum judicio cognita veritate, contentiones inter ecclesiasticos viros, 132.0675D| vel quoslibet cum ecclesiasticis personis, salubrem demonstrat finem accipere debere: ita tamen ut in omnibus quid antiqua habeat auctoritas requiratur, Unde, anno Dominicae Incarnationis 909, indictione 12, VI Kalendas mensis Julii, convenerunt venerabiles 132.0676B| Patres ac doctores Ecclesiae, Hervaeus, videlicet sanctae metropolis Rhemorum archiepiscopus, totius plebis Dei famulus, et coepiscopi Rhemensis dioeceseos, quorum nomina subter tenentur ascripta, in pago Suessonico, in loco Trosleio, de statu sanctae Ecclesiae, ac totius regni utilitate tractaturi: et facta solemniter salutatione, omnibusque, ut mos est, ordine residentibus, archiepiscopus sic exorsus est.
ALLOCUTIO HERVAEI ARCHIEPISCOPI. Quoniam per aliquot annos, partim infestatione paganorum, partim etiam gravissimis regni perturbationibus ac quorumdam falsorum Christianorum infestationibus praepediti, juxta decreta canonum nequivimus congregari, nunc quia, annuente Domino, nobis congregandi facultas juxta decreta canonum data est, cum Dei gratia convenientibus nobis in unum, cooperante eo in cujus congregamur nomine, et qui habitare facit unanimes in domo, primo 132.0676C| nobis et ante omnia necessarium est servare « unitatem spiritus in vinculo pacis (Eph. IV), » ut unum sentiamus, et unum in Christo omnes dicamus, et secundum salutaria dicta martyris Cypriani servetur a nobis charitas animi, honor collegii, vinculum fidei, concordia sacerdotii, et ut, attendentes regulares constitutiones Patrum nostrorum, a metropolis suae quisque regulari consuetudine non abducatur. Et quia, secundum definitionem canonicam, perfecta debet haberi synodus, in qua cum suis est suffraganeis metropolitanus, expedit atque condecet ut quidquid boni, praeveniente gratia, a qua est « omne datum optimum, et omne donum perfectum (Jac. I), » mente concipere et ore proferre valuerimus eadem subsequente, sine qua nihil boni implere possumus, ad finem usque perfectum opere perducere satagamus. Oportet igitur ut quamprimum, Christianae religioni jam labanti, jamque velut in praecipiti vergenti, ac « mundo in maligno posito (I Joan. V,) » 132.0676D| vestro consilio et auctoritate episcopali succurratis. Videtis quam sit evidens furor Domini et manus ejus ad feriendum extenta. Ecce enim quotannis, ex quo terram nostram ex parte aegra sterilitate damnatam aspicimus, quibus cladibus populus quotidie intereat 132.0677A| videmus. Depopulatae urbes, destructa vel incensa monasteria, agri in solitudinem sunt redacti, ita ut vere possimus dicere quia « pervenit gladius usque ad animam (Jer. IV). » Usque ad animam denique gladius pervenit, cum justo Dei judicio amissis exterioribus bonis, et exhausto flagellis atque afflictionibus corpore, ipsa virtus animae lassata deficere videtur, et quasi nihil vitale in illa reservatur. Non haec certe casu aliquo, aut e subita temporum vel elementorum mutatione contingunt, quia scriptum est: « Nihil in terra sine causa fit, et de humo non egreditur dolor (Job V). » De humo quippe dolor non egreditur, quia, ut beatus Gregorius dicit (l. v Moralium, c. 6), « nequaquam poena de ea nascitur creatura quae percutit, sed de ea quae peccando vim percussionis extorsit. Ecce enim cernimus, quod ad correptionem nostram exspectatus imber arente terra frequenter suspenditur, caliginosus aer inardescente sole siccatur, mare procellis intumescentibus saevit, et alios ad transmeandum susceptos intercipit, aliis 132.0677B| desideratum iter erecta in cumulum unda contradicit: terra non solum germine fecunditatis imminuitur, sed etiam semina accepta consumit. In quibus nimirum cunctis patenter aspicitur hoc, quod quidam sapiens de Domino testatur dicens: « Pugnabit pro eo orbis terrarum contra insensatos (Sap. V). » De humo dolor non egreditur, quia elementum insensibile non ex sua natura, sed pro meritis hominum et affligendum peccatores excitatur. Et propheta de Domino dicit: « Si erit malum in civitate quod Dominus non fecit (Amos III): » et ipse Dominus de se per Isaiam dicit: « Ego Dominus faciens pacem, et creans malum (Isa. XLVII), » hoc est otium et bellum. Hic enim malum non pro boni contrario, sed medium quoddam, id est afflictionem significat, quae utique a Domino fit, quia eo permittente peccanti populo subterducitur, ut qui in pace Deum sequi noluerunt saltem percussionibus attriti metuant et convertantur, juxta quod scriptum 132.0677C| est: « Sola vexatio intellectum dabit auditui (Isa. XXVIII). » Nostris potius, et totius populi, quem regere debuimus, peccatis ista fiunt, quoniam iniquitates nostrae multiplicatae sunt super caput, et delicta nostra creverunt usque ad coelos. Fornicatio et adulterium, sacrilegium et homicidium inundarunt, et sanguis sanguinem tetigit. Sanguis quippe sanguinem tangit, cum peccator malis suis gravius aliquod malum adjungit, nec ullum pravis actibus terminum indicit, sed juxta Apostolum in pejus quotidie proficit. Et pene est ut cum propheta Isaia ingemiscamus, dicentes ad Dominum: « Quare, Domine, errare nos fecisti de viis tuis? indurasti cor nostrum ne timeremus te? facti sumus in principio, cum non dominareris nostri, neque invocaretur nomen tuum super nos (Isa. 63). » Cum enim Deus peccatores homines qui non solum peccant, sed etiam perseverare in peccatis eligunt, cum, inquam, tales justo judicio deserit, eosque post pravitatem mali sui 132.0677D| cordis abire permittit, quasi ipse eos errare facit, quos nequaquam misericorditer, ut convertantur, occulta inspiratione praeveniens tangit. Et sicut primi homines nulla lege, nullo saltem timore prohibebantur male agere; sed libere ventri et delectationibus oculorum ac caeteris vitiis serviebant, ita nunc posthabito humanarum vel divinarum legum timore, contemptis edictis episcopalibus unusquisque quod vult agit, potentior viribus infirmiorem opprimit, et sunt homines sicut pisces maris, qui ab invicem passim devorantur, ac calcata iniquitate abundat ac convalescit iniquitas. Hinc est quod videmus per totum mundum rapinas pauperum, depraedationes rerum ecclesiasticarum. Hinc sunt assiduae lacrymae, pupillorum luctus, ita ut jam clamor talium, sicut Sodomorum, ascendat ad coelum, et fiat quod per Psalmistam voce Domini dicitur: « Propter miseriam inopum, et gemitum pauperum, nunc exsurgam, dicit Dominus (Psal. XI). » Omnis pene ordo, omnisque 132.0678A| status Ecclesiae confusus ac temeratus est. Denique, ne nobis parcere videamur qui aliorum errata corrigere debemus, episcopi dicimur, sed episcopale officium non implemus. Ministerium praedicationis relinquimus; eos qui nobis commissi sunt videmus Deum deserere et in pravis actibus jacere, et tacemus, nec eis manum correctionis tendimus, sed, etsi aliquando quaedam dicere coeperimus quae carnalibus eorum animis valeant displicere, dicunt de nobis quod in Evangelio Dominus de sedentibus in Moysi cathedra dixit: « Alligant onera gravia et importabilia, et imponunt in humeros hominum, digito autem suo nolunt ea movere (Matth. XXIII). » Sicque fit ut, nobis tacentibus, grex Domini pereat, et per abrupta vitiorum praeceps actus luporum immanium morsibus pateat; dumque deest qui eos vitae vias ingredi doceat, libere per devia gradiuntur erroris, et impletur in eis quod per prophetam dicitur: « Zelus apprehendit populum ineruditum, » et alibi I « Idcirco, inquit, captivus abiit populus meus, quia 132.0678B| non habuit scientiam (Isa. V). » Pensemus qui unquam per ministerium linguae nostrae de perverso opere conversi poenitentiam egerunt; quis luxuriam nostra praedicatione deseruit, quis avaritiam, quis superbiam declinavit? Nobis ergo, qui nomine censemur episcopi, maxima et prope importabilis incumbit sarcina pastoralis officii, dum instat reddenda ratio negotii nobis commissi cum exactione lucri, et, dum jam jamque adventus imminet illius in majestate terribili, ubi omnes cum gregibus suis venient pastores in conspectum Pastoris aeterni, augmentum de grege, lucrum de negotio, manipulos de segete allaturi; quid sumus acturi, hic pastores vocati, illic sine ovibus venientes, quae valeant praesentari, hic ab eo accepto talento ad negotium missi, illic ad Dominum nostrum post negotium redeuntes vacui, hic directi in messem operarii, illic absque manipulis vacuis manibus praesentati? Pensemus ergo, necesse est, quam in illo tanto examine rationem sumus 132.0678C| reddituri, ne coram omni frequentia exercitus angelici coramque copiosa electorum multitudine, quod absit, reddamur aeternaliter confusi. Ergo considerantes et expavescentes imminens nobis multorum perditione periculum, congregati simul in nomine Dei omnipotentis, per unicum Filium ejus Dominum nostrum Jesum Christum, in virtute sancti Spiritus consulamus nobis, et commisso nobis gregi, ac de statu sanctae Ecclesiae et regni, ac fidelitate regis nostri, sed et statu monasteriorum, quorum antiquitus statutus ordo et religio pene deletur, de rapinis quoque et sacrilegiis, necnon de raptis et perjuriis, caeterisque flagitiis, sententiam secundum decreta sacrorum canonum et decretorum episcopalium proferamus. Et talia facientes, aut episcopali ministerio, aut pastorali exhortatione provocemus ad poenitentiam et emendationem, aut impoenitentes, et corrigi nolentes, gladio verbi Dei bis acuto eorum corpora et animas concidamus, et 132.0678D| aeterno illos anathemate, hoc est alienatione a Christo et Ecclesia, tam in praesenti quam in futuro plectamus: nisi vel modo resipiscant a laqueis diaboli, a quo capti tenentur ad ipsius voluntatem, et convertantur ad Dominum vivum et verum per aliquam correctionem et, prout possibilitas tulerit, congruam emendationem.
CAPITULUM I. Igitur decrevimus ut cultus atque honor ecclesiarum Dei in omnibus et ab omnibus religiose custodiatur, et digna reverentia immunitatibus earum ac ministris exhibeatur. Sed et regem ac principes condecet, ut privilegia ex antiquo ecclesiis Dei concessa roborent et stabiliter observari jubeant, et quemadmodum ab antecedentibus regibus honoratae, vel rebus ampliatae, seu ditatae fuerunt, ita de caetero sub omni integritate, salva aequitatis ratione, permaneant. Sacerdotes quoque, 132.0679A| et servi vel ancillae Dei vigorem ecclesiasticum obtineant, eisque regalis potestas et illustrium virorum strenuitas, seu reipublicae administratores, ut suum ministerium digne exsequi valeant in omnibus rationabiliter et juste concurrant. Si enim rex, et saeculi potestates, Dei et Ecclesiae honorem servaverint, per hoc honor et potestas illorum augebitur, roborabitur et stabilietur, et victoriae illis de coelo ministrabuntur, et tam ipsi quam successores eorum propter eos, in gloria et dignitate Deo propitio perdurabunt. Sin aliter egerint, et Deum contempserint, contemnet illos Deus, et despicabiles ac miseros reddet, et de solio regni exsufflabit, projicienturque sicut pulvis a facie terrae, juxta quod in libro Regum legimus de Achab et caeteris regibus legis Dei transgressoribus, et sicut ad Heli principem gentis Hebraeorum loquitur Dominus: « Quicunque, inquit, glorificaverit me, glorificabo eum: qui autem contemnunt me erunt ignobiles (I Reg. II). »
CAPITULUM II. 132.0679B| Et quoniam a nobis ratio exigitur omnium, et principum et subjectorum, ab eo qui sine acceptione judicat personarum, et pro ipsis regibus Regi regum sumus reddituri rationem, sermo exhortationis ad vestram, domine rex, nobis habendus est excellentiam. In quo facto pontificalem sic exerimus auctoritatem ut non obliviscamur regiam a Deo constitutam esse sublimitatem, dicente Apostolo: « Subjecti estote regi, quasi praecellenti (I Petr. II). » Sicut enim regalis potestas sacerdotali religioni se devote submittit, sic et sacerdotalis auctoritas cum omni pietatis officio se regali dignitati subdere debet, sicut sanctus ostendit papa Gelasius ad Anastasium scribens imperatorem (epist. 10): « Duo sunt, inquit, quibus principaliter mundus hic regitur: auctoritas sacra pontificum, et regalis potestas; in quibus tanto gravius est pondus sacerdotum, quanto etiam pro ipsis regibus in divino reddituri sunt examine rationem, » 132.0679C| etc. Ergo, quia et rex pro aeterna vita indiget pontificibus, et pontifices pro temporalium rerum cursu regali indigent dispositione, a rege obediendum est pontificibus, recta, sancta et justa suadentibus, et vicissim a pontificibus obediendum est regi pietatis cultui religione, jure et solatio servienti. Hortamur igitur vestram, domine rex, excellentiam, pietati et probitati, sacris, veracibus et bonis insistere moribus, ut ex eorum inveniaris numero, de quibus canitur in psalmo (Psal. CI): « In conveniendo populos in unum, et reges ut serviant Domino: » et ut noveris quomodo ut homo, quomodo ut rex servire debeas Deo. Sic namque beatus ait Augustinus (epist. 50): « Rex, quia homo est, servit Deo vivendo fideliter; quia rex est, servit leges justa praecipientes et contraria prohibentes, convenienti rigore sanciendo; » et reliqua, quae latius in epistola ad Bonifacium exsequitur. Oportet ergo ut 132.0679D| rex primo interpretetur nomen suum, et id quod dicitur nomine satagat esse. Rex quippe a regendo vocatur. Debet itaque rex primo vitam suam aequo moderamine regere et, ut quidam sapiens ait, refrenare libidinem, spernere voluptates, iracundiam tenere, ac caeteras animi pestes a se repellere. Tunc vere rex dici, et alios digne poterit regere, cum ipse improbissimis dominis, dedecori aut turpitudini, parere desierit. Post haec, de pace populi, et quiete ac securitate totius regni convenit eum sollicitum esse. Sit bonis amabilis, malis terribilis; sit relevator oppressorum, consolator pauperum, viduarum et pupillorum defensor. Illud implere satagat quod Salomon de bono rege dicit: « Rex, qui sedet in solio judicii, dissipat omne malum intuitu suo (Prov. XX). » Tanta quippe debet esse rex praeditus virtutis et justitiae auctoritate, ut injustum vel malum aliquid molientes solo intuitu formidolosae majestatis dissipet, ne ad meditatum facinus 132.0680A| progredi audeant. Denique quomodo rex secundum beneplacitum voluntatis Dei juste et fideliter vivere debeat, pauca ex sanctorum Patrum collecta sententiis, vestrae, ut dignum est, prospicientes saluti, vobis cognoscenda et facienda proponimus. Ut quid rex dictus sit et qualis esse debeat, Isidorus in libro Sententiarum scribit: « Rex, inquit, a recte agendo vocatur. Si enim pie, et juste, et misericorditer regit, merito rex appellatur; si his caruerit, non rex, sed tyrannus est. » Et quamvis antiquitus omnes reges tyranni vocati sint, postea pie, juste et misericorditer regentibus regis nomen inditum est, impie vero, injuste crudeliterque principantibus, non regis, sed tyrannicum aptatum est nomen. Unde et beatus Gregorius ait (lib. II Mor. c. 9): « Viros sanctos proinde reges vocari in sacris eloquiis didicimus, eo quod recte agant, sensusque proprios bene regant, et motus resistentes sibi rationabili discretione componant. » Recte igitur illi reges vocantur qui tam semetipsos 132.0680B| quam subjectos bene regendo pacificare noverunt. Regale vero ministerium specialiter est populum Dei gubernare et regere cum aequitate et justitia, et ut pacem et concordiam habeat studere. Ipse enim debet primo defensor esse Ecclesiarum et servorum Dei, viduarum, orphanorum, caeterorumque pauperum, necnon et omnium indigentium. Ipsius enim terror et studium hujuscemodi, inquantum possibile est, esse debet, primo, ut nulla injustitia fiat, deinde, si evenerit, ut nullo modo eam subsistere permittat, nec spem delitescendi, nec audaciam male agendi cuiquam relinquat, sed sciant omnes, quoniam si ad ipsius notitiam pervenerit quidpiam mali quod admiserint, nequaquam incorrectum aut inultum remanebit, sed juxta facti qualitatem erit et modus justae correctionis. Unde oportet ut ipse, qui judex est judicum, causam pauperum ad se ingredi faciat et diligenter inquirat, ne forte illi, qui ab 132.0680C| eo constituti sunt et vicem ejus agere debent in populo, injuste aut negligenter pauperes oppressiones pati permittant. Scire autem et unumquemque cujuslibet ordinis oportet; quia si de otioso sermone Deo rationem redditurus est, multo magis de ministerio sibi divinitus commisso. Sed et formam illam sapientis regis, quam in se Job vir justus ostendit, studeat imitari. Ait enim: « Cumque sederem quasi rex circumstante exercitu, eram tamen moerentium consolator. Auris audiens beatificabat me, et oculus videns testimonium reddebat mihi, quod liberassem pauperem vociferantem et pupillum cui non esset adjutor. Benedictio perituri super me veniebat, et cor viduae consolatus sum. Justitia indutus sum, et vestivi me sicut vestimento et diademate judicio meo. Oculus fui caeco et pes claudo, pater eram pauperum, et causam quam nesciebam diligentissime investigabam. Conterebam molas iniqui, et de dentibus illius auferebam praedam 132.0680D| (Job XXIX). » Haec illo agente, implebitur in eo quod Salomon ait: « Misericordia et veritas custodient regem, et firmabitur justitia thronus ejus (Prov. XX). » Sicque justorum et electorum regum imitator effectus, fiet etiam in coelesti regno particeps gloriae et consors immortalium praemiorum. Attendant reges quid Sapientia dicat: « Diligite justitiam, qui judicatis terram (Sap. I). » Item ibidem: « Audite, reges, et intelligite; discite, judices finium terrae; praebete aures, vos qui continetis multitudines et placetis vobis in turbis nationum. Quoniam data est a Domino potestas vobis, et virtus ab Altissimo, qui interrogabit opera vestra, et cogitationes scrutabitur. Quoniam cum essetis ministri ejus, non recte judicastis, neque custodistis legem justitiae, neque secundum voluntatem ejus ambulastis, horrende et cito apparebit vobis Dominus, quoniam judicium durissimum his qui praesunt fiet. Exiguo enim concedetur misericordia, potentes autem potenter tormenta 132.0681A| patiuntur. Non enim subtrahet personam cujusquam Dominus, nec reverebitur cujusquam magnitudinem, quoniam pusillum et magnum ipse fecit, et aequaliter pro omnibus cura est illi (Sap. VI). » Existunt et alia multa sanctarum Scripturarum testimonia regio nomini et officio convenientia, de quibus pauca ex dictis almi martyris Cypriani decerpta (De abusionibus saeculi, cap. 9), quantas adversitates injustitia regis regno inferat, et quantum justitia ejus regno proficiat demonstrabunt. Cum enim descripsisset qualiter rex conversari deberet, subjungit: « Qui vero regnum secundum hanc legem non dispensat, multas nimirum adversitates imperii tolerat. Idcirco enim saepe pax populorum rumpitur, et offendicula etiam de regno suscitantur, terrarumque fructus imminuitur, et servitia populorum praepediuntur. Multi et varii dolores prosperitatem regni inficiunt, charorum et liberorum mortes tristitiam conferunt, hostium incursus provincias undique vastant, 132.0681B| bestiae armentorum et pecorum greges dilacerant, tempestates aeris et hemisphaeria turbata terrarum et maris ministeria prohibent, et aliquando fulminum ictus segetes et arborum flores et pampinos exurunt. » Itemque dicit: « Ecce quantum justitia regis saeculo valet, intuentibus perspicue patet. Pax populorum est tutamentum patriae, immunitas plebis, munimentum gentis, cura languorum, gaudium hominum, temperies aeris, serenitas maris, terrae fecunditas, solatium pauperum, haereditas filiorum, et sibimetipsis spes futurae beatitudinis. Attamen sciat rex quod, sicut in throno hominum primus constitutus est, sic et in poenis, si justitiam non fecerit, primatum habiturus est. Omnes namque, quoscunque peccatores sub se habuit, supra se in illa futura poena habebit. » Cum ergo tanto ac tali asserente viro, qui cum apostolo Paulo dicere poterat: « An experimentum quaeritis ejus qui in me loquitur Christus (II Cor. XII)? » boni regis justitia, tanta et sibi et regno utilitatis conferat commoda, 132.0681C| e contrario vero mali regis pravitas, tanta et sibi et regno inferat damna, quanta vobis, rex venerande, in cunctis vestris actibus vivendum est cautela! Oramus igitur ut haec placida aure suscipiatis, et monitis placeat vobis inhaerere salubribus, quatenus vestris bene, et per vos aliorum juste modificatis moribus, hac vobis commissa decenter administratione peracta, ab eo qui temporale vobis dedit regnum accipere mereamini aeternum. Sed et nobis et omnibus, qui in regno vestro consistimus, oportet ut justam fidelitatem vobis conservemus, et honorificentiam regiam exhibeamus, et de utilitate regni aliquid quaerenti, secundum scire et posse, verum et utile consilium suggeramus.
CAPITULUM III. De monasteriorum vero non statu, sed lapsu, quid dicere vel agere debeamus jam pene ambigimus. Dum enim, mole criminum exigente, et judicium a domo Domini incipiente, quaedam a paganis succensa 132.0681D| vel destructa, quaedam rebus spoliata et ad nihilum prope sint redacta, si tamen quorumdam adhuc videntur superesse vestigia, nulla in eis regularis formae servantur instituta. Sive namque monachorum, seu canonicorum, seu sint sanctimonialium, propriis et sibi jure competentibus carent rectoribus, et dum, contra omnem Ecclesiae auctoritatem, praelatis utuntur extraneis, in eis degentes, partim indigentia, partim malevolentia, maximeque inhabilium sibi praepositorum faciente inconvenientia, moribus vivunt incompositis, et qui sanctitati religionique coelesti intenti esse debuerant, sui velut propositi immemores, terrenis negotiis vacant. Quidam etiam, necessitate cogente, monasteriorum septa derelinquunt, et volentes nolentesque saecularibus juncti, saecularia exercent, cum e contra dicat Apostolus: « Nemo militans Deo implicat se negotiis saecularibus (II Tim. II). » Ergo quia non solum a vulgo distare videntur vitae merito, sed 132.0682A| etiam propter infima quae sectantur opera, despectionis expositi sunt ludibrio, cum propheta cogimur Jeremia nostrae civitatis, sanctae videlicet Ecclesiae, flere dispendia et voce proclamare publica: « Quomodo obscuratum est aurum? mutatus est color opptimus, dispersi sunt lapides sanctuarii in capite omnium platearum (Thren. IV). » Quod ita exponit papa Gregorius: Aurum obscuratum est, cum sacerdotum et spiritualium vita, quondam per gloriam virtutum clara, nunc per actiones infimas ostenditur reproba. Color optimus est mutatus, quia ille sanctitatis habitus per terrena et abjecta opera ad ignominiam despectionis venit. Lapides vero sanctuarii, quos nunquam necesse erat foris conspici, eos nimirum figurant qui nunquam in extraneis debent actionibus videri. Sed dispersi sunt lapides sanctuarii in capite omnium platearum, dum hi qui per vitam et orationem semper intus esse debuerant, per vitam reprobam foris vacant, et dum in sancto habitu 132.0682B| constituti exteriora sunt quae exhibent, quasi sanctuarii lapides foris jacent, etc. Quomodo igitur aurum sine aurifice in pristinum et optimum non potest reformari colorem, sic et monastica vita sine regularis abbatis providentia ad pristinum atque optimum vivendi nequit reformari ordinem. Regalis ergo potestas, quae a recte agendo et ordinando vocatur, consideret quomodo recto haec judicio, secundum voluntatem ejus cui de omnibus judiciis et dispositionibus suis rationem redditurus est, et secundum sacrorum canonum sanctiones atque secundum priscorum regum constitutiones dispenset. Prohibent quippe sacri canones ne aliquis laicus de religione praesumat. Itemque et canonum praecipiunt instituta, simulque eorum pedisequa regum capitularia, sicut in libro primo Capitulorum imperialium continetur, capitulo vicesimo octavo: « Ut clerici et monachi, si inter se negotium aliquod habuerint, a suo episcopo judicentur, et non a saecularibus. Fas enim non est, ut divini muneris 132.0682C| ministri temporalium potestatum subdantur arbitrio. » Item (cap. 31): « Ut laicis, quamvis religiosis, nulla sit de rebus Ecclesiae disponendi facultas. » Item: « Ut loca, quae semel Deo dicata sunt, aut monasteria sunt, maneant perpetuo monasteria, nec possint ultra fieri saecularium habitacula. » Nunc autem in monasteriis Deo dicatis monachorum, canonicorum, et sanctimonialium, abbates laici, cum suis uxoribus, filiis, et filiabus, cum militibus morantur et canibus. Legitur quoque in Capitularibus (Addit. I, c. 1), ut abbates monachorum regulam per singula verba discutientes pleniter legant, et intelligentes, Domino opitulante, efficaciter cum monachis suis implere studeant. Et quomodo discutiet? quomodo leget? quomodo intelliget? Si forsitan oblatus fuerit hujusmodi codex, respondebit illud Isaianum: « Nescio litteras (Isa. XXIX). » Et cum monachorum abbati regula sancti et sancto Spiritu pleni beatissimi Patris Benedicti: In doctrina, 132.0682D| inquit, sua abbas illam semper apostolicam formam debet servare, in qua dicit: « Argue, obsecra, increpa (II Tim. IV). » Quomodo Apostolum ignorans, regulae instituta, vel ipsam abecedariam lineam penitus nesciens, spiritualem discretionis modum tenebit? Et quid plura? in ipso ingressu lectionis sanctae regulae legitur de eligendo abbate, et qualis debeat esse. In capitulari vero Magni Caroli, libro primo, capite octogesimo primo ita scribitur (cap. 86): « Monachorum causam qualiter ex parte disposuerimus, et quomodo ex seipsis sibi eligendi abbates licentiam dederimus, et qualiter, Deo opitulante, quieti vivere propositumque indefessi custodire valerent, ordinaverimus, in alia schedula diligenter adnotari fecimus. » Item in concilio Turonis habito, postquam de canonicis clericis civitatum, qui in episcopiis conversantur, dispositum est, sequitur (concil. Tur. III, can. 24): « Simili modo et abbates monasteriorum in quibus canonica vita 132.0683A| antiquitus fuit, vel nunc esse videtur, sollicite suis praevideant canonicis, ut habeant claustra et dormitoria, victum et vestimenta, etc. Sint, inquit, abbates sibi subditis bene vivendo duces et praevii, viamque demonstrent, qua recte gradiendo ad meliorem vitam pervenire valeant. » Itemque de monasteriis monachorum, post pauca quae praemissa sunt, sequitur: « Bonum videtur, ut ad pristinum revertantur statum, et abbates eorumdem in eorum habitu et vita, sicut ipsa regula praecipit, incedere ac vivere studeant, » et reliqua. Prohibetur denique ut laicus causa manducandi ac bibendi in refectorium non ducatur. Et quomodo eorum abbas erit cum quibus nec edendi licentiam habebit? Item in libro secundo Capitularium, capitulo quadragesimo (42): « Monasteriis sane puellaribus tales praeferri debent feminae, et abbatissae creari, quae et se et subditum gregem cum magna religione et sanctitate custodire noverint, et his, quibus praesunt, prodesse non desinant: sed et se, et illas 132.0683B| ita observent, utpote vasa sancta in ministerium Domini praeparata. Talem enim se debet subditis exhibere in veste, et in omni convictu, ut eis ad coelestia regna pergentibus ducatum praebeat; sciat etiam se pro his, quas in regimine accepit, in conspectu Domini rationem reddituram. » Haec ita post primam sanctorum Patrum, duce sancto Spiritu, ordinationem, ac deinde post canonicam de his auctoritatem, a prioribus imperatoribus et regibus decreta et custodita fuerunt. Et quousque privilegia sunt servata status ecclesiastici, profecit in augmentum sui conservatus a Deo status regni. At postquam haec coeperunt parvipendi, labefactatus de die in diem, et jam pene in nihilum redactus est ille qui quondam florebat vigebatque status hujus regni, et ita inolevit malum, quod a transactis retro coeperat annis, ut jam principalis potestas putet sibi licere secus quam auctoritas divina se habeat, in causas ecclesiasticas prosilire, et duce sancto Spiritu 132.0683C| statutum a Patribus Ecclesiae ordinem pervertere. Quod quidem nostrum est admonere, et, si ad praesens per omnia nequit emendari, satagere deinceps cum domino rege ejusque fidelibus debemus quousque et bona illius intentio, ut credimus, et nostra nobis, et illi, omnique regno necessaria devotio ad perfectionis cumulum, Deo cooperante, valeat pervenire. Etenim nequaquam de istis audemus silere, ne de nobis illud propheticum dicatur: « Canes muti, non valentes latrare (Isa. LVI). » Itemque: « Non ascendistis ex adverso, neque opposuistis murum pro domo Israel (Ezech. XIII). » Respectum siquidem timoris Dei habentibus auditu lugubre, dictu nefas, actu dignoscitur horribile, quando contra omnem paratum, et totius Christianae religionis auctoritatem et consuetudinem, in monasteriis regularibus laici in medio sacerdotum et caeterorum religiosorum, ut Domini ac magistri residentes, velut abbates de illorum vita et conversatione 132.0683D| ac regula sibi penitus ignota perverso ordine dijudicant. Quae pro certo abominatio illa est, quam Dominus in Evangelio praesignat dicens: « Cum videritis abominationem desolationis stantem in loco ubi non debet, qui legit intelligat (Matth. XXIV). » Ista namque vere est abominatio desolationis, non tantum subditorum, vel eorum qui illis ad suam ipsorum perniciem videntur principari, verum regis, et totius regni, omniumque qui tam detestabili favent ordinationi. Censemus igitur, ut status monasteriorum inviolatus, juxta antiquam regulae traditionem, et canonum constituta, servetur, ut abbates sint religiosae personae, et quae regularem noverint disciplinam. Monachi vero, vel sanctimoniales, juxta suam professionem, sobrie, et pie ac simpliciter vivant, ac pro regum salute, ac regni pace et Ecclesiae tranquillitate supplicent, non saecularibus curis vel negotiis occupentur, non pompas mundiales requirant, non ecclesiastica jura inquietent, 132.0684A| sed juxta proprietatem sui vocabuli quiete otium amplectantur. Auditur enim, quod spreta humilitate et abjectione monastica, ornamentis, et his etiam quae bonis laicis indecentia et turpia sunt operam impendant; et nequaquam contenti communibus rebus, propriis, et lucris turpibus inserviant quod vitium, tanquam pessimum cancer, ne ultra proserpat, radicitus avellendum est, et abbatum atque episcoporum vigili cura recidendum. Sane ne ulla monachis evagandi, vel de talibus praesumendi quippiam detur occasio, provideant abbates, vel praepositi monasteriorum, ut secundum quod temporis vel loci fert possibilitas, omnia illis in victualibus et vestibus necessaria, sicut regula praecipit, opportune ministrentur.
CAPITULUM IV. Contra sacrilegos quoque justum est ut canonica censura procedat. Et primo dicendum quid sit sacrilegium. Sacrilegium est sacrae legis violatio. 132.0684B| Quod, cum per multa specierum dividatur crimina, et sit sacrilegium schismatis, unde beatus Pater ait Augustinus: « Apertissimum sacrilegium eminet schismatis, si nulla fuit causa separationis. » Fit etiam sacrilegium blasphemi sermonis, et cujusque contra sacram legem usurpatae actionis; specialius tamen nunc a nobis illud sacrilegium denotatur, quod a praedonibus de rebus ecclesiae agitur. Est enim hoc sacrilegium, res ecclesiae sacratas auferre, possessiones ad jus ecclesiae pertinentes, vel aliquid ecclesiae consecratum vel donatum tollere, invadere, fraudare, vel rapere. Hoc namque agentes vere sacrilegi sunt et homicidae de quibus et sanctus Anacletus dicit (epist. I): « Qui abstulerit aliquid patri vel matri, homicidae particeps est. Pater noster sine dubio Deus est, qui nos creavit; mater nostra Ecclesia, quae nos in baptismo spiritualiter regeneravit. Ergo qui Christi pecunias et Ecclesiae rapit, aufert vel fraudat, homicida est. » Item dicitur: Qui rapit 132.0684C| pecuniam proximi sui, iniquitatem facit; qui autem pecuniam vel res ecclesiae abstulerit, sacrilegium facit, et ut sacrilegus judicandus est. Et sanctus papa Urbanus ( ep. unica ): « Res, inquit, et facultates Ecclesiae oblationes appellantur, quia Domino offeruntur, et sunt vota fidelium, et pretia peccatorum, atque patrimonia pauperum: si quis illas rapuerit, damnationis Ananiae et Saphirae particeps erit, et oportet hujusmodi tradere Satanae in interitum carnis, ut spiritus salvus sit in die Domini (I Cor. V). » Et ut in brevi denotentur isti, secundum quod de eis Scriptura dicit, et ad rem de qua agitur pertinens esse videtur: omnes contra legem facientes, resque ecclesiae quascumque diripientes, vel ecclesias sacerdotesque contra divinas sanctiones vexantes, sacrilegi atque indubitanter infames sacrilegi vocantur. Et heu, proh dolor! quanti scientes, quanti quia scire nolunt, vel quid sit sacrilegium scire se dissimulant, ideo nescientes in hoc pessimum facinus 132.0684D| proruerunt, et quotidie proruunt! Et quia hoc anathema in medio est populi Christiani, non est Deus cum eis, nec possunt stare contra inimicos suos paganos, sed fugiunt. Rogo attendat unusquisque, si propter sacrilegium quod admisit Achan filius Charmi, non potuit Israel stare ante hostes suos, eosque fugit, Domino interminante: « Non ero vobiscum, donec conteratis eum qui hujus sceleris reus est (Jos. VII): » si ergo uno peccante, in omnem populum desaeviit furor Dei donec ille cum omni domo sua deleretur, quid putamus de nobis fiet, qui nostro tempore tot sacrilegia fieri, tot sacrilegos impune mala agere videmus, nec solum nihil metuere, sed et in suis impietatibus exsultare? Cogitandum, ne forte propter haec et hujusmodi sit ira Dei in nos justissime superducta et clam cum rogatur Deus non exaudit. Opposuit enim sibi nubem, ne transeat oratio. Et sicut Josue dictum est: « Quid clamas ad me? » ita etiam nobis orantibus dicitur, Non vos exaudiam, donec anferatur 132.0685A| ex vobis sacrilegium, et tollatur de medio vestrum qui hoc pollutus est scelere. Nos tamen cum beato Josue non cessemus ad eum clamare, ipsosque sacrilegos monere, ut per confessionem, et emendationem reatus sui, dent gloriam Deo: et quoniam, ut sanctus ait Job, « dedit eis locum Deus poenitentiae (Job XXIV), » videant ipsi ne abutantur eo in superbia. Ideo denique tales divina dispensatio in iniquitate tolerat, ut ab iniquitate compescat; sed si accepta poenitentiae tempora devertunt ad culpam, et secundum duritiam suam et cor impoenitens thesaurizant sibi iram in die irae, districtus in ultimis Judex impensa argumenta misericordiae convertet ad poenam, atque ex praerogata clementia judicis crescet eis cumulus maledictionis. Nequaquam igitur blandiantur sibi, quod adhuc sustentati longanimitate Dei, inter bonos impune videntur immorari. Considerent Judam, non apostolum, sed apostatam, sibi consimilem, furem sacrilegum: audiant quid de eo beatus Pater dicat Augustinus (in Joann., tract. L): « Ecce 132.0685B| inter sanctos est Judas, ecce fur est Judas, et ne contemnas, fur et sacrilegus, non qualiscunque fur; fur loculorum, sed Dominicorum; loculorum, sed sacrorum. » Itemque: « Non sic judicatur furtum rei privatae quomodo publicae; quanto vehementius judicandus est sacrilegus fur, qui ausus fuit non undecunque tollere, sed de ecclesia tollere; qui aliquid de ecclesia aufert, vel furatur, Judae perdito comparatur. Talis erat iste Judas, et tamen cum sanctis discipulis Christi intrabat, exibat, et ad ipsam coenam Dominicam pariter accessit. » Haec verba sancti Augustini. Propter quosdam vero qui se nescire dissimulant in quibus rebus tantum scelus admittant, breviter commemorandum credimus, quod omnia quae Domino offeruntur, procul dubio et consecrantur, et non solum sacrificia quae a sacerdotibus super altare Domino consecrantur oblationes fidelium dicuntur, sed quidquid ei a fidelibus offertur, sive homo fuerit, sive animal, sive ager, vel quodlibet 132.0685C| artificium, aedificium, vestimentum, quodcunque mobile vel immobile de his rebus, quae supplementum sanctae Dei Ecclesiae ejusque ministris, atque ornatum praestare possunt, indubitanter Domino consecratur, et quicunque ab Ecclesia aliquid ex his quocunque modo alienaverit, abstulerit, invaserit, vastaverit, minoraverit, sive diripuerit, quia Christus et ejus Ecclesia una est persona, et quaecunque ecclesiae sunt Christi sunt, procul dubio sacrilegium committit. Quapropter in libro Capitularium secundo, capitulo quadringentesimo vicesimo septimo (lib. VI, c. 321) ita sancitur: « Omnibus nos ipsos corrigentes, posterisque nostris exemplum dantes, generaliter interdicimus ut nullus laicus homo, vel imperator, vel rex, aut episcopus, aut aliquis praefectorum, vel comitum saeculari potestate fultus, sibi per violentiam rapiat, aut a nobis competere, vel quocunque modo invadere praesumat monasterium, aut praedia, vel quascunque res, vel aliquid de monasterio abbatis 132.0685D| aut abbatissae, et incipiat ipse vice abbatis regere et habere sub se monachos, et pecuniam possidere, quae fuit Christi sanguine comparata. Talem hominem antiqui Patres nominabant raptorem et sacrilegum, et homicidam pauperum, et lupum diaboli intrantem in ovile Christi, et maxime anathematis vinculo damnandum ante tribunal Christi. De talibus memores estote scripturae sancti apostoli Pauli ad Timotheum dicentis: « Divitibus hujus saeculi praecipe non sublime sapere, neque sperare in incerto divitiarum, sed in Deo qui praestat omnia (I Tim. VI). » Tales, si Ecclesiae correctionem non recipiunt, ethnicis et publicanis sunt similes, quibus nec vivis nec mortuis communicat Ecclesia Dei. Talibus qui et hic et ibi reperiuntur cum tuba Dei clangamus, ne tacentes damnemur, ut simul cum eis pereamus. Si autem in tantum horribilis est Deo ille qui impie agit, certe separatus est talis a Deo, et anathemati juste subjicitur. Anathema enim nihil aliud significat, nisi a 132.0686A| Deo separationem, sicut in Veteri et Novo Testamento judicium de anathemate significat. Et nullus sacrilegus regnum Dei possidebit, nisi per puram probatamque et publicam poenitentiam, et sanctae Ecclesiae, ejus praecipue quam laesit, satisfactionem, atque per manus impositionem episcoporum, et reconciliationem. Et ut noverit se a regno Dei, et a consortio sanctorum qui jam cum Christo regnant et in aeternum cum eo regnabunt, in futuro alienandum, a praesenti quoque Ecclesia, quae et ipsa regnum Dei est, et a societate fidelium ejus in Deo alienatur. Ut quisquis ille est, pro certo hoc sciat, quia tali, nisi per satisfactionem condignam, nec vivo nec mortuo Ecclesia non communicat: sed sicut in libro beati Job dicitur: « Sepelietur in interitu, » id est in poena perpetua deprimetur, « tollet eum ventus urens (Job XXVII), » id est malignus spiritus, qui viventem accendit ad sacrilegii scelera, morientem trahit ad tormenta, et quoniam juxta illud Jeremiae, « Olla succensa fuit, et facies ejus a 132.0686B| facie aquilonis (Jerem. I), » id est cor fervens aestu praedandi, et diabolicae suggestionis flatu inflammatum habuit, ipso urente vento, id est diabolo, raptus cum eo, in olla aeternae combustionis ardebit. Ergo et nos congregati cum Spiritu sancto, sicut Jeremias peccatorem populum quadruplici planxit alphabeto, sic et nos sacrilegos Dei et Ecclesiae contemptores percutiamus quadruplici anathematis maledicto. Sit eis clausa porta coeli, aperta janua inferni, cum nullo Christiano partem habeant omnino vel societatem, sed et de reliquiis ciborum illorum nihil detur pauperibus, quin potius projiciatur canibus, donec per dignam et humilem poenitentiam, et congruam emendationem laetificent Ecclesiam, quam per sacrilegia et nefanda scelera exacerbaverunt. Sed quia sunt quidam, qui temporalem potius mortem quam aeternam timeant, recenseamus quid saeculi leges de talibus praecipiant. In libro suprascripto capitulo quadringentesimo trigesimo 132.0686C| primo jubetur ut capitali poena multentur qui sacrilegia, adulteria, praedicationes, aut devastationes exercuerint, et omnes res eorum, tam mobiles, quam immobiles, fisco regis socientur, vel ecclesiae, cujus res vastaverint, alienaverint, aut abstulerint, tradantur. Haec de sacrilegis praedonibus ecclesiarum.
Nulli fidelium dubium est, quod Ecclesia Dei in pontificibus et sacerdotibus reliquis, quibus populus Domini commissus esse dignoscitur, constet, et eis sicuti domus quibusdam suis innitatur columnis. Sed quorumdam pravorum hominum mentibus ac moribus, qui se in domo ecclesiae nomine potius quam recta conversatione, videri appetunt, tantae stoliditatis inest amentia, ut non intelligant quia status ecclesiae ita sacerdotibus, quod absit, aliqua impulsione nutantibus infirmatur, sicuti excussis 132.0686D| columnis domus totius fabricae ruinam minatur, et idcirco non solum sui casus periculum non metuunt, sed eosdem Dei sacerdotes vexantes, seipsos, ut pariter cum ruentibus corruant, praecipitant, impellunt. Nec attendunt, imo nec reverentur, quoniam qui eis injuriam vel contumeliam irrogant, Domino Deo nostro Jesu Christo, cujus vices agunt; injuriosi et contumeliosi existunt, et quia omnes qui Ecclesias sacerdotesque contra divinas sanctiones vexant, sacrilegi habentur, atque indubitanter infames sacrilegi vocantur. Et ne quis dicat, alia nos ex nostro fingere corde, audiat sanctas sanctorum sententias de talibus ita se habentes. Clemens ab ipso sanctissimo ore Petri apostoli edoctus de omnibus, in secunda ad Jacobum fratrem Domini epistola, de his qui in Patres peccant sic dicit (epist. 1): « Qualis condemnatio, et qualis imminet maledictio eis qui in Patres peccant, divina nos docet Scriptura. Si 132.0687A| enim Cham filius Noe, cum vidisset nudum patrem suum, quoniam non cooperuit patris corporalem nuditatem, sed egressus nuntiavit eam fratribus suis, et illi vestimento eam cooperuerunt, ipse quidem Cham, et illi qui ex eo nati sunt, sub maledictione facti sunt, qui autem cooperuerunt magnam benedictionem meruerunt: multo magis isti majore et ampliore condemnatione digni sunt, qui Patribus obviare, aut contra eos insurgere nituntur; quoniam qui iis resistit Deo resistit, et qui eis injuriam vel contumeliam facit, Deo, cujus legatione funguntur, facit. » Item in tertia epistola, idem Clemens de honore episcoporum: « Si igitur vobis episcopis non obedierint omnes presbyteri, diaconi, aut subdiaconi, et reliqui clerici cuncti, omnesque principes, tam majoris ordinis quam inferioris, atque reliqui populi, tribus, et linguae non obtemperaverint, non solum infames, sed extorres a regno Dei, et consortio fidelium, ac a liminibus sanctae Dei Ecclesiae alieni erunt. Nam vestrum est eos instruere; eorum vero est, vobis 132.0687B| obedire ut Deo, cujus legatione fungimini, dicente Domino: « Qui vos audit me audit, et qui vos spernit me spernit; et: Qui vos recipit me recipit, et qui me recipit, recipit eum qui me misit (Luc X). » Nihil enim injustius, vel inhonestius quam filios patribus rebelles, aut clericos vel laicos doctoribus, seu discipulos magistris inobedientes vel protervos existere. Novimus enim primum hominem per inobedientiam cecidisse. Idcirco omnes hoc vitium summopere cavere monemus, et quia « Dominus superbis resistit, humilibus autem dat gratiam (I Petr. V), » Dominus noster mittentes nos vice sua in loco apostolorum ad praedicandum, praecipit nobis docere omnes, omnesque nobis fideliter obedientes ut ipsi, exitere. » Item ex decretis Anacleti papae (epist. 2), quod episcopi a Deo sint judicandi, non ab humanis aut pravis hominibus: « Liquet quod summi sacerdotes, id est episcopi a Deo sunt judicandi, non ab humanis aut pravae vitae hominibus lacerandi, sed 132.0687C| potius ab omnibus fidelibus portandi, ipso Domino exemplum dante, quando per seipsum, et non per alium, « vendentes et ementes ejecit de templo, et mensas nummulariorum et cathedras vendentium proprio evertit flagello, et ejecit de templo (Math. XXI) » Et sicut alibi ait: « Deus stetit in synagoga deorum, in medio autem deos dijudicat (Psal. 81). » Et alibi: « Ego dixi, Dii estis, et filii Excelsi omnes (ibid.). » Nullus enim, ut reor, invenitur inter nos, qui velit suum servum ab alio quam a se judicari. Quod si praesumptum fuerit, aut multa ipse indignatione irascitur, aut potius ultionem quaerit super eum. Si vero hoc inter homines agitur, quid putatis faciet Deus deorum, et Dominus dominantium, qui ultionem suorum promisit non differre servorum? Unde et ipse per Prophetam loquitur dicens: « Deus ultionum Dominus, Deus ultionem libere egit, » et reliqua (Psal. XCIII). Et Apostolus inquit: « Tu quis es, qui judicas servum alienum? suo enim domino stabit, aut cadet (Rom. XIV). » Et 132.0687D| ipse: « Nolite judicare invicem, sed judicate magis, ne ponatis offendiculum fratri vel scandalum (ibid.). » Et Dominus per prophetam inquit: « Qui vos tangit, tangit pupillam oculi mei (Zach. II). » Nam si aliquis nunc in malum oculos alicujus principis incipit tractare, manifeste reus majestatis indicatur, et infamis efficitur, aut potius capitali sententiae subjacet. Haec, fratres, valde cavenda sunt, et quod homines nolunt sibi fieri, Deo deorum non debent inferre, ne forte irascatur Dominus et faciat vindictam eorum etiam in eos qui non peccaverunt; quia perit saepissime justus pro impio. » Item in eodem decreto, ut nullus facile accusare audeat episcopum: « Apostoli, successoresque apostolorum, considerantes statuerunt ne facile commoverentur, aut lacerarentur, vel accusarentur columnae sanctae Dei Ecclesiae, quae apostoli, et successores eorum non immerito dicuntur; sed si quis adversus eos, 132.0688A| vel ecclesias eorum commotus fuerit, aut causas habuerit, prius ad eos concurrat charitatis studio, ut familiari colloquio commoniti, ea sanent quae sananda sunt, et charitative emendent quae juste emendanda cognoverint. Si autem aliqui eos, priusquam haec egerint, lacerare, accusare, aut infestare praesumpserint, excommunicentur, et minime absolvantur, antequam per satisfactionem, ut jam dictum est, condignam egerint poenitentiam, quoniam injuria eorum ad Christum pertinet, cujus legatione funguntur. Nec hoc mirum: quia si quisque nostrum cuidam suorum legationem injungeret, et a quoquam impediretur, aut ab aliquo subditorum suorum despiceretur, mox indignatus irasceretur, aut talia prout posset vindicaret, et ad injuriam et contumeliam sui hoc factum reputaret, et talionem, si in praesentia non posset, futuris temporibus redderet. Nam si in hominum causa haec nunt, quid putatis Deus faciet de suis, qui nec capillum capitis eorum perire dixerit? Unde et Dominus per Nahum loquitur 132.0688B| prophetam dicens: « Deus aemulator, et ulciscens Dominus: ulciscens Dominus, et habens furorem: ulciscens Dominus in hostes suos, et irascens ipse inimicis suis (Nah. I). » Ex decretis Evaristi papae, de honore episcoporum (epist. 2): « Episcopum oportet opportune et importune, atque sine intermissione Ecclesiam suam docere, eamque prudenter regere et amare, ut a vitiis se abstineat, et salutem consequi possit aeternam: et illa cum tanta reverentia ejus doctrinam debet suscipere, eumque amare et diligere, ut legatum Dei, et praeconem veritatis, quia testante Veritate: « Quaecunque ligaveritis super terram erunt ligata et in coelo, et quaecunque solveritis super terram erunt soluta et in coelo (Matth. XVI). » Nimis timenda est, fratres, haec sententia, et praevidendum vobis, ne offendatis eos qui tantam a Domino habent potestatem. Et ideo potius obediendi, diligendi, et summopere sunt venerandi, non detrahendi, vel lacerandi, vel ejiciendi, 132.0688C| sed portandi et amandi, ipso dicente Domino: « Qui vos audit me audit, et qui vos spernit me spernit (Luc. X). » Ideo vobis et omnibus fidelibus scribimus, fratres, ut ab his vos caveatis, et posteris vestris non malum, sed bonum exemplum relinquatis, quoniam injuria episcoporum ad Christum pertinet, cujus vice funguutur. » Ex decretis Alexandri papae, de non vexandis sacerdotibus (epist. I): « Pervenit ad conscientiam apostolicae sedis, quod nonnulli sint tam stolidi, qui Dominica praecepta, et apostolorum, eorumque successorum statuta minime observent, et eos de quibus Dominus ait: « Qui vos tangit, tangit pupillam oculi mei (Zach. II); » non solum tangere minime dubitant, sed etiam persequi non formidant. Et licet nos persequantur, quia nec nos sine illis, nec illos sine nobis persequi possunt, quoniam illius sumus discipuli qui « animas pro fratribus praecepit ponere (I Joan. III), » tamen eorum pericula et perditiones non sumus ausi celare, ne prophetica, quod absit, 132.0688D| damnemur sententia, quae ait: « Si annuntiaveris iniquo iniquitatem suam, animam tuam liberasti: si autem non nuntiaveris ei, sanguinem ejus de manu tua requiram (Ezech. III). » Qui ergo sacrilega persuasione persequuntur et lacerare nituntur episcopos, vel eos qui recte Domino sacrificant, indubitanter Dominum persequuntur et dilaniant, cujus vice funguntur. Unde Dominus ait per Joel prophetam: « Nunquid ultionem vos reddetis mihi? et si ulciscimini vos contra me, cito reddam vobis vicissitudinem super caput vestrum (Joel. III). » Has considerantes pietates, et pericula vitantes animarum, una cum omnibus Dei sacerdotibus, qui nobiscum in hanc sacram convenerunt urbem, et cum omnibus hujus capitis membris, sicut a beatis apostolis, ac reliquis sanctis Patribus, ac successoribus eorum accepimus, statuentes decernimus, omnes qui sanctos Patres persequuntur, aut amovere 132.0689A| vel vel dilacerare manifeste nituntur, infames esse, et alienos a liminibus Ecclesiae usque ad satisfactionem fieri: quia sic odit Deus eos qui adversus Patres armantur, ut Patrum invasores vel destructores, qui ideo infames efficiuntur, quia Patres persequuntur. » Item cujus supra: « Nulli, fratres, dubium est, quia boni a malis semper persequuntur et tribulantur. Propter quod nos oportet humiliari sub potenti manu, ut liberet nos in tempore tribulationis. Nam « sicut leo rugiens circuit quaerens quem devoret (I Petr. V), » sic diabolus non cessat circuire et quaerere quos ex fidelibus perdat, et maxime eos, quos ardentiores in servitio Salvatoris eique familiares invenerit. Familiares dico, quos sibi sacrari, et in ordine apostolorum constitui voluit. Ipsi enim pro populo interpellant, et peccata populi comedunt, quia suis precibus et oblationibus ea delent atque consumunt, qui quanto digniores fuerint, tanto facilius pro necessitatibus eorum pro quibus clamant exaudiuntur. « Multum enim, ut 132.0689B| ait Jacobus apostolus, valet deprecatio justi assidua (Jac. V). » Qui autem vos persequitur, ipsum cujus legatione fungimini persequitur, quia sicut ipse Filius Dei mediator fuit Dei et hominum, ita et vos ejus vice in Ecclesia estis constituti, ut inter Deum et homines legatione fungamini. Si quis autem legationem vestram impedit, non unius, sed multorum profectum avertit, et sicut multis nocet, ita a multis arguendus est, et bonorum societate arcendus, et quia Dei causam impedit, et statum conturbat Ecclesiae: ideoque ab ejus liminibus arceatur. Ab omnibus quoque talis est cavendus, et non in communione fidelium usque ad satisfactionem recipiendus. Est enim statutum olim, ut qui statum conturbat Ecclesiae, ab ejus liminibus arceatur, nec cum fidelibus communicet, qui eorum bona avertit. » Ex decretis Telesphori papae, de episcopis non arguendis, aut accusandis (epist. 1): « Justum est omnes in universo orbe doctores legis ea quae legis sunt 132.0689C| sapere, et non sacerdotes Domini labiis suis, aut quibuslibet machinationibus maculare. Dum enim ipsos disponunt, aut cupiunt maculare, potius seipsos maculant et vulnerant. Dei ergo ordinationem accusat qui sacerdotes accusat, vel damnare cupit, a quibus se omnes fideles cavere debent, quia non solum qui faciunt, sed qui consentiunt facientibus rei sunt. » Ex decretis Pontiani papae, de honore episcoporum, et quod ipsi non sint infestandi, sed venerandi (epist. 1). « Sacerdotes non sunt infestandi, sed honorandi. In eis quoque Dominus honoratur, cujus legatione funguntur. Hi ergo, si forte ceciderint, a fidelibus sunt sublevandi atque portandi. Accusandi autem non sunt ab infamibus aut sceleratis, vel inimicis, aut alterius sectae vel religionis hominibus. Sed si peccaverint, a reliquis arguantur sacerdotibus et a summis pontificibus constringantur, et non a saecularibus, aut malae vitae hominibus arguantur, vel arceantur. » Haec scilicet sunt apostolorum decreta, 132.0689D| imo ipsius Christi dicta, quibus si quis obviare aut contradicere tentaverit, non se Christianum, sed Antichristum comprobaverit. Ergo, si sacerdotes Dei non sunt infestandi, non contristandi, non accusandi, non a saecularibus arguendi, non reprehendendi, non damnandi, non arcendi, non quibuslibet machinationibus maculandi vel dilacerandi, aut detrahendi, non aliqua injuria aut contumelia afficiendi, quin minus persequendi, excaecandi aut interficiendi. Nam de injuria vel dehonoratione sacerdotum, in jam dicto capitulari libro VI, capite 91 (98), ita scriptum habetur: « Si quis episcopo aliquam injuriam, aut injustam dehonorationem fecerit, de vita componat; et omnia quae habere visus fuerit, ecclesiae, cui episcopus praeesse dignoscitur, integerrime socientur, et nobis in triplo bannus noster, id est solidi LX, persolvantur, aut ipse in servitio fisci nostri serviturus semper societur, usque se redimat in triplo juxta virgildum suum, si potuerit. 132.0690A| Sancta vero Ecclesia in sacerdotibus constat. Idcirco magna poena plectendi sunt qui episcopis vel reliquis sacerdotibus injuriam vel contumeliam fecerint. Nam detractio sacerdotum ad Christum pertinet, cujus vice legatione in Ecclesia funguntur. » Item ex eodem libro, capite 297 (304): « Si quis in hoc genus sacrilegii proruperit ut in ecclesias, earumque res irruens, sacerdotibus et ministris, vel ipsi cultui, locoque aliquid importet injuriae, vel inferat ad divini cultus injuriam, in convictos, sive concessos reos capitali sententia noverit judicandum. Nec exspectetur, ut episcopus injuriae propriae ultionem deposcat, cui sanctitas ignoscendi soli gloriam dereliquit. Sitque cunctis non solum liberum, sed etiam laudabile, factas atroces sacerdotibus aut ministris injurias, velut publicum crimen persequi, ac de talibus reis ultionem mereri. » De his qui clerum injuriaverint, ex capitulari Caroli imperatoris (lib. V, c. 121): « Quicumque judex, aut saecularis adversus 132.0690B| presbyterum, aut diaconum, aut de junioribus, absque audientia episcopi, vel archidiaconi, vel archipresbyteri, injuriam inferre praesumpserit, anathema ab omni Christianorum consortio habeatur. »
CAPITULUM VI. Et quoniam sunt aliqui tantae cupiditatis face succensi, ut non solum sibi a Deo concessis non bene utantur, verum inconcessa ac si licita ambiant, et ex his quae divinis sunt tradita et oblata cultibus, et, secundum legem Domini, sancta sanctorum sunt Domino, et ad jus pertinent sacerdotum, exactiones, census ab ipsis sacerdotibus sibi exquirant, et xeniis, ac pastis, vel paraveredis, seu caballorum saginationibus presbyteros affligant, cum ex eis, quae seu pro dote, seu quacunque fidelium devotione, unicuique tradita sunt ecclesiae, non aliud quodlibet servitium, nisi spiritale exigere debeant; necessarium nobis videtur, hujuscemodi praesumptiones, quia contra canonicam fiunt auctoritatem, modis omnibus cohibere. Ab antiquo denique tempore a sanctis Patribus, 132.0690C| et a nostris est majoribus constitutum, ut sicut habet episcopus in sua ordinatione omnem generaliter parochiam, cum omnibus rusticanis parochiis, quas per tricenium inconcusse possedit: ita et unusquisque presbyter in sua ordinatione ac dispositionis cura habeat parochiam suam cum dote, et decimis ecclesiae, videlicet cum sui episcopi consilio ac dispositione, secundum regulas antiquitus et divinitus constitutas, sicut olim ante incarnationem Christi a sancto Spiritu per prophetam praedictum, et post ejus ascensionem in coelos, eodem sancto Spiritu per sanctos Dei homines decretum fuisse demonstrat sanctus Basilius, exponens versum psalmi: « Convallem tabernaculorum dimetiar (Psal. LIX). » « Convallis, inquit, tabernaculorum dimetietur, hoc est universus orbis terrarum, qui vallis tabernaculorum pro habitaculis corporum dictus est, hic velut quadam sorte divisus atque dimensus per singula loca Ecclesiarum Dei parochiis et incolatibus 132.0690D| dividitur, » etc. Hinc iterum scriptum est: « Distribuite domos ejus (Psal. XLVII), » videlicet universalis Ecclesiae, per custodiarum parochias praedicando, « ut enarretis in progenie altera, » et reliqua; quia vero facultatum et dotum ad ecclesias pertinentium dispositio secundum canonum antiquam constitutionem, ad episcoporum solummodo ordinationem, et ad presbyterorum dispositionem pertineat, Toletanum manifestat concilium, dicens (Conc. Tolet. III, c. 19): « Multi, contra canonum constituta, sic ecclesias, quas aedificaverint, postulant consecrari, ut dotem, quam eisdem ecclesiis contulerint, censeant ad episcopi ordinationem non pertinere. Quod factum, et in praeteritum displicet, et in futuro prohibetur, sed omnia, juxta constitutionem antiquam, ad episcopi ordinationem et potestatem pertineant. » Quod si quaeritur, quae dicat omnia, procul dubio, decimas, primitias fructuum, et oblationes eorum et ea quae parochiis in terris, vineis, mancipiis, atque 132.0691A| pecuniis, seu quibuslibet rebus, quaecunque fideles obtulerint. Quae omnia sub immunitate a tributis fiscalibus, et omni dominorum exactione libera, sub potestate et dispositione, ut diximus, episcoporum, ac regimine et dispensatione presbyterorum manere debent inconcussa. Hoc et dominus imperator Ludovicus de manso ad ecclesiam dato, et caeteris ad eam pertinentibus, in suo capitulari ita constituit (lib. I, cap. 61): « Sancitum est, inquit, ut unicuique ecclesiae unus mansus integer absque servitio aliquo attribuatur, et presbyteri in eis constituti, non de decimis, neque de oblationibus fidelium, non de domibus, neque de atriis, vel hortis juxta ecclesiam positis, neque de praescripto manso, aliquod servitium faciant praeter ecclesiasticum, et si aliquid amplius habuerint, inde senioribus suis debitum servitium impendant. » At contra quidem praesumunt distringere, et injuriare, vel etiam expellere presbyteros de ecclesiis sibi commissis, vel exspoliare decimis, 132.0691B| aut possessionibus, non timentes tot sanctorum contemnere statuta Patrum, cum dicat Carthaginense concilium (conc. Carthag. I, can. 14): « Si quis statuta supergressus corruperit, vel pro nihilo habenda putaverit, si laicus est, communione; si clericus, honore privetur. » Et in saepe fato Capitularium lib. VII, capite 139 (154): « Ut nullus judex, neque presbyterum, neque diaconum, aut clericum, aut juniorem ecclesiae sine conscientia pontificis per se distringat, aut condemnare praesumat: quod si fecerit, ab ecclesia, cui injuriam fecit quam irrogare dignoscitur, tandiu sit sequestratus donec reatum suum cognoscat et emendet. » Item in eodem lib. cap. 165, « sancitum est ut sine auctoritate, vel consensu episcoporum, presbyteri in quibuslibet ecclesiis nec constituantur, nec expellantur, et si quis deinceps hoc facere tentaverit, synodali sententia districte feriatur. » Et in lib. II, cap. 47 (36), ut ecclesiae antiquitus constitutae nec decimis, nec ulla possessione priventur. Haec autem deducentes ad 132.0691C| medium, nequaquam seniorum ab eis tollimus dominium, quasi ipsi nomen senioratus in rebus sibi a Deo concessis habere non debeant, aut non possint, sed potius ecclesiae episcoporum esse debeant, designamus denique gubernationem episcopi, non nobis vindicamus potestatem Domini. Et quia mitis et humilis Magistri discipuli sumus, presbyteris nostris humilitatis exempla et monita dare debemus, videlicet ut eis, in quorum ditione suae consistunt ecclesiae, congruum honorem et obsequium impendant debitum, id est, spiritale atque ecclesiasticum, et hoc sine ullo typho, vel contentione aut rebellione. Salvo namque ministerii sui jure, debent se gratiosos exhibere senioribus et parochianis suis, de quorum oblatione vivunt, et cum debita humilitate spiritalia eis obsequia ministrare, quae gratis quidem agere deberent, etiamsi nihil temporalis subsidii ab eis perciperent. Sciant igitur presbyteri secundum Apostolum omnibus sua reddere debita, « cui honorem, 132.0691D| honorem; cui timorem, timorem. » Ut eis aptetur quod subjungitur: « Nemini quidquam debeatis, nisi ut invicem diligatis (Rom. XIII). » Sed quoniam sunt nonnulli, qui ignorantes, imo contemnentes Dei justitiam, suae quaerunt tenacitatis statuere injustitiam, ausuque sacrilego subripiunt atque defraudant Deo debitam decimarum partem, ad suam ipsorum perniciem dicentes non se debere decimas dare de militia, de negotio, de artificio, de lanarum tonsione, et de caeteris quibuscunque sibi a Deo largitis commerciis, audiant, non nostra, sed per sacras Scripturas Dei de talibus mandata, et sancta sanctorum Patrum exempla, atque cognoscant nos nequaquam, ut illi aiunt, nunc exigere nova, sed potius repetere Dei legibus instituta, et antiquorum Patrum devotione largita. Et primo omnium attendant, quia solius Dei causa oblationes et decimas suas sacerdotibus [ f. deest ut] ipsi Deo dare debeant: et quia eas dando fideliter, nihil Deo, 132.0692A| qui bonorum nostrorum a se nobis collatorum non indiget, conferunt, sed ei sua reddunt; et pro parvis in praesenti, maxima et sibi in futurum profutura acquirunt. Scribitur in Levitico: « Omnes decimae terrae, sive de frugibus, sive de pomis arborum, Domini sunt, et illi sanctificantur (Levit. XXVII). » Item in eodem: « Omnes decimae boum et ovium, et omne quod transit sub virga, in numerum decimum quodcunque venerit, sacrificatum erit Domino. Non mutabis illud bonum malo, neque malum bono (Levit. XXXII). » In Deuteronomio: « In loco quem elegerit Dominus Deus vester, ut sit nomen ejus in eo, illuc omnia quae praecipio conferetis, holocausta et hostias, ac decimas, et primitias manuum vestrarum, et quidquid praecipuum est in muneribus quae vovistis Domino (Deut. XII). » Item in eodem: « Decimam partem separabis de cunctis frugibus tuis, quae nascuntur in terra per annos singulos: decimam frumenti, et vini, et olei, et primogenita 132.0692B| de armentis, et ovibus tuis, ut discas timere Dominum Deum tuum (Deut. XIV). » In libro Numeri: « Omnem medullam olei, ac vini, et frumenti, et quidquid offerunt primitiarum Domino, » id est Aaron, « dedi, universae frugum primitiae, quas gignit humus, et Domino deportantur, cedent in usus tuos. Omne quod ex voto reddiderint filii Israel, tuum erit (Num. XVIII). » Item in eodem: « Filiis Levi dedi omnes decimas Israel in possessionem pro ministerio, quo serviunt mihi in tabernaculum foederis (Ibid.) » Ecce audistis, cujus sint, et cui sacrificentur, et cui dari, scilicet Deo, decimae debeant. Sed et quae sibi dari praecipiat: scilicet non tantum omnes omnium quae nascuntur in terra decimas, sed etiam universas frugum quas gignit humus primitias, necnon et decimas boum, ovium, et omnium armentorum, cum primogenitis eorum, manuum quoque vestrarum decimas, ac primitias, insuper et vota, atque munera, quae omnia vobis offerre praecipit ad locum templi sui, ut cedant in 132.0692C| usus sacerdotum pro ministerio quo serviunt in tabernaculo Domini. Fortassis vero, dicet aliquis: Non sum agricola, non habeo unde possim dare decimas fructuum terrenorum. vel etiam armentorum. Audiat quicunque est ille, miles sit, negotiator sit, artifex sit: Ingenium, quo pasceris, Dei est, et ideo inde ei dare debes decimas. Nam de militia, audi quid in libro dicatur Genesis de Abraham patriarcha, postquam reversus est a caede Chodorlahomor, et regum cui cum eo erant. « Cum benedixisset eum Melchisedech sacerdos Dei altissimi, dicit Scriptura, quia dedit ei Abraham decimas ex omnibus (Gen. XIV). » Item in eodem libro legitur, quod beatus Jacob pergens in Mesopotamiam Syriae ad Laban, cui pro mercede viginti servivit annis, sic locutus sit: « Si Dominus, » inquit, « fuerit mecum in via per quam ambulo, et custodierit me, et dederit mihi panem ad vescendum, et vestem ad induendum, reversusque fuero prospere in domum patris mei, erit 132.0692D| mihi Deus in Deum, et lapis iste, quem erexi in titulum, vocabitur domus Dei, cunctorumque quae dederis mihi decimas offeram tibi (Gen. XXVIII). » De sancto quoque Tobia legitur, quia pergebat ad Jerusalem ad templum Domini, et ibi adorabat Dominum Deum Israel, omnia primitiva sua et decimas fideliter offerens (Tob. I). Ecce habes quae imiteris sanctorum Patrum exempla, qui de omnibus quae habebant Deo decimas fideliter offerebant. Et quid hoc de laudabilibus proponimus patriarchis, cum audiamus dicentem in Evangelio a Deo reprobatum pro tumore jactantiae Pharisaeum: « Decimas do omnium quae possideo (Luc. XVIII), » et ipsum Deum improperantem Scribis et Pharisaeis quod « praetereuntes mandata Dei decimarent etiam anethum et ciminum, et omne olus? (Matth. XXIII.) » Saltem pudeat nos Christianos, aut nolle aut non posse in hac imitari parte Pharisaeos, cum audiamus ipsum sic comminantem nobis Christum: « Nisi abundaverit 132.0693A| justitia vestra plusquam Scribarum et Pharisaeorum, non intrabitis in regnum coelorum (Matth. V). » Et tamen hi decimas dabant omnium quae possidebant. Sed forte, adhuc inquies, pluribus enumeratis, nondum de tonsione lanarum aliquod divinum nominatim protulisse praeceptum. Nonne tibi posset sufficere quod dicitur, « ex omnibus? » Sed quia, quod dictu pudori est, ex hac etiam decimatione quidam causantur, audiant Dominum, dicentem in Deuteronomio: « Hoc erit judicium sacerdotum a populo, et ab his qui offerunt victimas, sive bovem, sive ovem immolaverint, sacerdoti dabunt armum et ventriculum, primitias frumenti, vini, et olei, et lanarum partem ex ovium tonsione. Ipsum enim elegit Dominus Deus tuus de cunctis tribubus ejus, ut stet et ministret nomini Domini (Deut. XVIII). » Adhuc autem et quod est amplius, hoc nescientibus innotescimus, scientibus ad memoriam reducimus, et ut ad haec verbis beati papae Gregorii utamur, non 132.0693B| tantum decimas rerum, sed etiam dare Deo debemus decimas dierum, quod fideles quique annuatim student agere tempore Quadragesimae. Et ne quid videatur praetermissum in exsolvendis Deo decimarum vel primitiarum debitis, noverint cuncti quid etiam lex statuat de cibis. Scriptum est in Deuteronomio: « Cum veneritis in terram quam dabo vobis, et comederitis de panibus regionis illius, separabitis primitias Domino de cibis vestris. Sicut de areis primitias separabitis, ita et de pulmentis dabitis primitiva Domino (Num. XV). » Et ne haec omnia Deo largitori omnium bonorum offerenda, vel potius ex debito reddenda, quis quolibet modo, ne dicamus subtrahere audeat, vel fraudare, quin nec differre, audiat Deum sibi in Exodo dicentem: « Decimas tuas, et primitias non tardabis offerre mihi (Exod. XXII). » Si igitur praevaricatio legis est, tardius dare, quanto pejus est haec non dedisse? Ergo si secundum Domini imperium vobis praecepta devota adimplere statueritis, promissa per prophetam 132.0693C| Malachiam ab eo praemia vos percipere gaudebitis: « Inferte, inquit, omnem decimam in horreum meum, et sit cibus in domo mea, et probate me super hoc, dicit Dominus, si non aperuero vobis cataractas coeli, et effudero vobis benedictionem usque ad abundantiam, et increpabo pro vobis devorantem, et non corrumpet fructum terrae vestrae, nec erit sterilis vinea in agro, dicit Dominus exercituum, et beatos vos dicent omnes gentes (Malach. III). » Et iterum Scriptura dicit: « Honora Dominum de tua substantia, et de primitiis frugum tuarum, ut impleantur horrea tua frumento, et vino torcularia redundabunt (Prov. III). » En vides, quomodo tibi magis quam Deo tuae proficiunt decimae, quando eas citissime centuplicato recipis foenore. Item dicit Scriptura. « Dabunt singuli redemptionem animarum suarum, et non erunt in eis morbi, neque casus (Exod. XXX). » Ecce et cum abundantia fructuum, corporis etiam consequeris sanitatem. Addimus adhuc, 132.0693D| quia divina adimplendo praecepta, coelestia promereris praemia, et violando illa infernalia tibi, utpote praevaricator, acquiris tormenta, nisi Deo et Ecclesiae poenitentia et emendatione satisfeceris congrua. Etenim quia denegamus Deo primitias rerum, idcirco justo ejus judicio in nostris pervertimur primitiis, ipsique revocamur ad decimam, cum denegatis novem, vix partem recipimus decimam. Ideo denique messis nostra, pluviarum benedictione subtracta, jejuna deficit, vindemiam aut grando percutit, aut pruina decoquit, et quia ex debito nolumus dare Deo, ejusque sacerdoti, ex non debito damus pagano et impio militi. His igitur diligenter perspectis, monente Scriptura, Deum devote honoremus in dandis omnium quae possidemus rerum primitiis et decimis, ut ab ipso percipere mereamur et necessaria boni commoda temporalis, et aeternae praemia felicitatis.
CAPITULUM VII. 132.0694A| Nunc de his agendum est, qui rapinis diverso modo dediti, innocentibus insidias, vel damna, et mortes inferunt, domosque suas hujusmodi spoliis implent, qui comedunt panem impietatis, et vinum iniquitatis bibunt; quorum pedes incessanter ad malum currunt, et festinant ut effundant sanguinem, vel ablata omni substantia fame interficiant innocentem: et dum vel alieno sanguini insidiantur, vel fraude sibi vivendum aestimant, ut Salomon dicit, « ipsi contra sanguinem suum insidiantur, et moliuntur fraudes contra animas suas (Prov. I). » Contra sanguinem quippe suum faciunt, quia quasi fuerit judex qui judicium in eos justum exerat, temporali morte plectuntur, contra animas autem suas, quia aeterna perditione damnabuntur, et qui ob philargyriam rapinis innocentum et caedibus invigilant, semet hoc agentes perdunt, quos Dominus per Isaiam prophetam increpat, dicens: « Vos depasti estis vineam 132.0694B| meam, id est, populum Christianum: rapina pauperum in domo vestra (Isa. III), » in domo scilicet mansionis, et in domo corporis, dum ex ea non tantum vosmetipsos usque ad crapulam, sed et thesauros vestros repletis. Sed quid talibus immineat per eumdem prophetam Dominus non tacet. « Vae, inquit, impio in malum, retributio enim manuum fiet ei (Ibid.). » Itemque: « Vae qui conjungitis domum ad domum, et agrum agro copulatis, etc. (Isa. V). » Horum, quod dictu dolendum est, numerus, quique adeo rapinae amorem imbiberunt, quasi licitum sit et pulchrum vivere rapto, nec considerant miseri et miserandi homines, quot millia hominum innocentum perimant quotidie, non gladio, quod esset utique levius, sed durissima atque atrocissima famis morte. Et possunt miseri tot homicidiorum rei esse vel una hora securi? Et certe esurienti non dare panem damnabile est, ipso Domino in extremo judicio dicturo: « Esurivi, et non 132.0694C| dedistis mihi manducare, etc. (Matth. XXV), » quibus subjunxit: « Ite, maledicti, in ignem aeternum, qui paratus est diabolo et angelis ejus (Ibid.). » Hinc ergo colligendum, qua damnatione plectendi sint, qui aliena diripiunt, si tali animadversione feriuntur, qui sua indiscrete et immisericorditer tenuerunt. Quam multiplex autem sit rapina, et quot modis agatur, Job breviter enumerat, inquiens: « Alii terminos transtulerunt, diripuerunt greges, asinum pupillorum abegerunt, abstulerunt pro pignore bovem viduae, subverterunt pauperum viam, oppresserunt pariter mansuetos terrae, agrum non suum demetunt, et vineam ejus, quem vi oppresserunt, vindemiant, nudos dimittunt homines, vestimenta tollentes quibus non est operimentum in frigore, vim fecerunt depraedantes pupillos, et vulgum pauperum spoliaverunt. Nudis et incedentibus absque vestitu, et esurientibus tulerunt spicas. De civitatibus fecerunt viros gemere, et anima vulneratorum clamabit, et Dominus inultum abire non 132.0694D| patietur (Job XXIV). » De talibus per prophetam dicitur: « Vae ei qui multiplicat non sua usquequo, et aggravat contra se densum lutum (Habac. II). » Densum lutum contra se aggravare est, terrena lucra cum peccati pondere cumulare. Et in Evangelio Dominus ait: « Quid prodest homini, si totum mundum lucretur, animae autem suae detrimentum patiatur (Matth. XV)? » id est, quid prodest si totum quod extra se est congregat, si id quod ipse est damnat? Illa enim quae rapiunt in hoc saeculo dimittunt; sed secum ad judicium causas rapinae et suam damnationem ferunt. Audiant raptores quid de eis vas electionis Paulus, qui ad tertium coelum raptus est, dixit: « Neque rapaces, inquit, regnum Dei possidebunt (I Cor. VI). » Non ergo raptor, non praedo pauperum, regnum Dei possidebit, nisi perfectam egerit poenitentiam, et injuste sublata reddiderit. Sunt enim quidam qui poenitere quidem volunt, 132.0695A| sed rapta reddere nolunt, pessimum certe hominum genus, cui poenitendi medicina omnino non prodest. Si enim res rapta, cum reddi possit, non redditur, non agitur poenitentia, sed fingitur. Hi enim, ut dicit sanctus Augustinus (epist. 54, ad Macedonium), scelus cupiunt sibi relaxari, et illud propter quod scelus admissum est, possidere. Non ergo remittetur rapinae peccatum, nisi restituatur ablatum, sed cum restitui potest; plerumque enim qui aufert amittit, sive alios patiendo malos, sive ipse male vivendo, nec habet unde restituat. Sciat ergo unusquisque raptor, non sibi dimitti rapinae peccatum, nisi cum potest id quod rapuit restituat. Nam et Zachaeus publicanus, qui Dominum hospitio susceperat, in vitam sanctam repente mutatus, dixit: « Ecce dimidium bonorum meorum, Domine, do pauperibus, et si quid aliquem defraudavi, reddo quadruplum (Luc. XIX). » Sic ergo unusquisque raptor agat, restituat primum quod injuste abstulit, si veram poenitentiam agere, et 132.0695B| veram Dei misericordiam obtinere cupit. Si autem non habet unde reddat, non possumus ei dicere: Redde quod abstulisti. Quamvis, etsi aliquos sustinet cruciatus, dum existimatur habere quod reddat nulla est iniquitas, quia etsi non est unde reddat ablatam pecuniam, merito tamen, dum eam per molestias corporales reddere compellitur, peccati quo male ablata est poenas luit. Ergo quia absque respectu timoris Dei innumerabiles rapinae et depraedationes in isto regno olim factae sunt, et hactenus fiunt, et in oculis et in auribus Domini exercituum sunt, idcirco nunc vastitatem patimur, et sterilitatem, quam Dominus quondam Israelitico populo comminabatur, dicens: « Nisi domus desertae fuerint grandes, pulchrae absque habitatore, decem jugera vinearum facient langunculam unam, etc. (Isa. V). » Et quoniam judicio justo Dei, exigente poena nostri peccati, in tantam devenimus amentiam, ut nec eam qua verberamur sentiamus, aut scire velimus 132.0695C| correptionem, jure duplicem experimur captivitatem, scilicet barbaricam, et, quod est gravius, daemonicam; sicut Dominus testatur per Isaiam prophetam: « Propterea, inquit, ductus est captivus populus meus, quia non habuit scientiam (Ibid.): » scientiam utique divinum judicium, vel suam correptionem intelligendi, vel benefaciendi. Et iterum: « Propterea dilatavit infernus animam suam, et aperuit os suum absque ullo termino (Ibid.): » scilicet ut insatiabili ingluvie devoret in perpetuum puniendos. « Et descendent fortes terrae, et populus, et sublimes gloriosique ejus ad eum (Ibid.). » Expergiscantur ergo tandem aliquando ad tantam tonitrui magnitudinem: audiant Dominum per eumdem prophetam terribiliter comminantem: « Omnis, inquit, violenta praedatio cum tumultu, et vestimentum mistum sanguine erit in combustionem, et cibus ignis (Isa. IX). » Omnis enim violenta iniquorum praedatio, et tumultus, ac turbae, quibus pauperes 132.0695D| quosque sibique inferiores oppresserunt, et sanguinem sanguini miscuerunt, erit in combustionem gehennae, et cibus ignis aeterni. Itemque per Psalmistam loquitur: « Propter miseriam inopum, et gemitum pauperum, nunc exsurgam, dicit Dominus (Psal. II), » id est jam jamque in proximo vindictam exercebo. Et iterum Isaias propheta dicit: « Non despiciet Dominus preces pupilli, nec viduam, si effundat loquelam gemitus. Nonne lacrymae viduae ad maxillam descendunt, et exclamatio ejus super deducentem eas? A maxilla enim ascendunt usque ad coelum, et Dominus exauditor non delectabitur in illis (Eccli. XXXV). » Verum quia haec impietas non jam tantum in extraneos, sed in sua, ut ita dicamus, saevit viscera, et unusquisque carnem brachii sui vorat, timendum est ne talibus illud Apostoli contingat: « Videte, inquit, ne dum invicem mordetis et comeditis, ab invicem consummamini (Galat. V). » Qui enim seipsum comedit, cito deficit. Nam cui dicit 132.0696A| Psalmista: « Tibi, Domine, derelictus est pauper, pupillo tu eris adjutor (Psal. X). Ipse eripiet inopem de manu fortium ejus, egenum et pauperem a diripientibus (Psal. XXXIV). » Sane statuta Ecclesiae antiquae praecipiunt, eorum qui pauperes opprimunt dona a sacerdotibus esse refutanda (concil. Carthag. IV, cap. 94,) et merito, cum sint apud Dominum abominabilia, testante super hoc Scriptura: « Qui offert, inquit, sacrificium de substantia pauperis, quasi qui victimat filium in conspectu patris (Eccles. 34). » De ditibus quoque, et potentibus, qui pauperes opprimunt, in libro VI, Capitularium capitulo 418 (31), sic continetur: « Ut judices, aut potentes, qui pauperes opprimunt, si admoniti a pontifice suo se non emendaverint, excommunicentur. » Et ipsi quidem, nisi condignam de talibus gesserint poenitentiam, sicut beatus testatur Paulus de rapacibus, « regnum Dei non possidebunt (I Cor. VI). » Caeterum regalis potestas tales punire debet secundum antiquorum regum sanctiones de his prolatas qui infra regnum 132.0696B| rapinam fecerint (lib. VI Capitul., cap. 288), vel apud quam scelus agnoscitur, et pars rapinae inventa fuerit, sive de eis qui diripienda indicare reperiuntur. Inter quae de eo qui facultatem depraedationis dederit, vel si quis factam diviserit, praecipitur libro VI Capitularium capite 384 (289) ut vivus comburatur. Itemque capitale supplicium excipiat qui violentiam commisisse dignoscitur.
CAPITULUM VIII. Est praeterea quaedam exsecrabilis species rapinae, vel potius sacrilegii, quam ex ipso actu rustici raptum vocant, quod quantum sit malum, et non tantum divina, sed humana quoque auctoritate damnatum paucis monstrabimus verbis ad cautelam omnium Christianorum nobis commissorum. Ac primo de puellis raptis, ac necdum desponsatis, quid sacri canones praecipiant, retexere duximus necessarium. In concilio Chalcedonensi ubi sexcenti triginta Patres 132.0696C| adfuerunt, capite 27, ita habetur: « Eos qui rapiunt puellas sub nomine simul habitandi, cooperantes, et conniventes raptoribus, decrevit sancta synodus, si quidem clerici sunt, decidant gradu proprio; si vero laici, anathematizentur. » Quibus verbis aperte datur intelligi, qualiter hujus mali auctores damnandi sint, quando participes et conniventes tanto anathemate feriuntur: et quod juxta canonicam auctoritatem ad conjugia legitima raptas sibi jure vindicare nullatenus possunt. De desponsatis vero puellis, et ab aliis raptis, ita in concilio Ancyrano capite 10, legitur: « Desponsatas puellas, et post ab aliis raptas, placuit erui, et eis reddi quibus ante fuerant desponsatae, etiam si eis a raptoribus vis illata constiterit. » Proinde statutum est a sancto conventu, ut raptor publica poenitentia mulctetur, raptae vero, si sponsus eam recipere noluerit, et ipsa ejusdem criminis consentiens non fuerit, licentia nubendi alii non negetur. Quod si et 132.0696D| illa consensit, simili sententiae subjaceat. Quod si post haec ei se jungere praesumpserit, utrique anathematizentur. Quid autem lex imperatorum de hujuscemodi raptoribus jubeat, in libro V, capite 239 scire volens reperiet. Item in libro VII, capite 247, de raptoribus viduarum vel virginum ita decernitur: « Sancitum est, ut raptores viduarum vel virginum ab Ecclesiae communione pellantur. » Item, de his qui rapiunt feminas, ut eas non habeant uxores, et quid de raptis agendum sit, ex eodem libro, capite 395. « Placuit, ut hi qui rapiunt feminas, vel furantur, aut seducunt, ut eas nullatenus habeant uxores, quamvis eis postmodum conveniat, et eas dotaverint, vel nuptialiter cum consensu parentum suorum acceperint. Si quis autem uxorem habere voluerit, canonice et legaliter eam accipiat et non rapiat. Qui vero eam rapuerit, vel furatus fuerit, aut seduxerit, nunquam eam uxorem habeat, sed propinquis suis eam legibus reddat, et in triplo bannum Dominicum 132.0697A| componat, et insuper canonice publicam poenitentiam gerat, ad quod omnes una voce clamaverunt, dicentes: Ista omnes tenere firmiter volumus, et in perpetuum ab omnibus conservari optamus. » Ergo decernimus et nos, secundum constitutionem antiquam, ut nullus occultas nuptias, aut raptum faciat, vel quam propinquus habuit ducat uxorem, sed dotatam, et a parentibus traditam, per benedictionem sacerdotum accipiat, qui vult uxorem, sicut in libro supradicto capite 179 (127) monetur his verbis: « Sancitum est, ut publicae nuptiae ab his qui nubere cupiunt fiant, quia saepe in nuptiis clam factis gravia peccata, tam in sponsis aliorum, quam in propinquis sive adulterinis conjugiis, et, quod pejus est dicere, consanguineis, accrescunt vel accumulantur. Ex his autem procreari solent caeci, claudi, gibbi, et lippi, sive alii turpibus maculis aspersi, et hoc ne deinceps fiat omnibus cavendum est. Sed prius conveniendus est 132.0697B| sacerdos, in cujus parochia nuptiae fieri debent, in ecclesia coram omni populo, et ibi inquirere una cum populo ipse sacerdos debet, si ejus propinqua sit, an non, aut alterius uxor, vel sponsa, vel adultera. Et si licita et honesta pariter omnia invenerint, tunc per consilium et benedictionem sacerdotis, et consultu aliorum hominum bonorum, eam sponsare et legitime dotare debet. Scribit namque de legitimo matrimonio beatus Augustinus ita: Talis esse debet quae uxor habenda est, ut secundum legem sit casta in virginitate, et dotata legitime, et a parentibus tradita sponso, et a paranymphis accipienda, et ita secundum legem, et Evangelium publicis nuptiis honestata, in conjugio licite sumenda, et omnibus diebus vitae suae, nisi ex consensu et causa vacandi Deo, nunquam propter hominem separanda, et si fornicata fuerit, et vir ejus voluerit, dimittenda, sed illa vivente, altera non ducenda, quia « adulteri regnum Dei non possidebunt (I Cor. VI): » et poenitentia illi accipienda. 132.0697C| Nolite vos, viri, habere uxores, quarum priores mariti vivunt, adulterina enim sunt ista conjugia. Et hoc, ut diximus, omnino providendum est, ne ejus sit propinqua, quia scriptum est: « Omnis homo ad proximam sanguinis sui non accedat, ut revelet turpitudinem ejus (Levit. XVIII). » Similiter scriptum est: « Cum uxore proximi tui non coibis, nec seminis ejus commistione maculaberis (Ibid.). » Et in decretalibus papae Gregorii legitur (GREG. II in synodo Romana I): Si quis diaconam, aut monacham, aut commatrem spiritualem, aut fratris uxorem, aut neptem, aut novercam, aut nurum suam, aut consobrinam, aut de propria cognatione, vel quam cognatus habuit duxerit uxorem, anathema sit: et responderunt omnes tertio, Anathema sit. Item: Si quis viduam rapuerit, vel furatus fuerit uxorem, vel consentientes ei, anathema sit. Et si quis virginem, nisi desponsaverit eam, rapuerit vel furatus fuerit, vel consentientes ei, anathema sit: et responderunt 132.0697D| omnes tertio, Anathema sit. Et alibi in canonibus praeceptum est, ut nemo usque ad affinitatis lineam, et propinquitatem sui sanguinis connubia ducat, neque virginibus, sine benedictione sacerdotis, quis nubere praesumat, oppido enim ista cavenda sunt ne fiant. Sed postquam ista omnia probata fuerint, et nihil impedierit, tunc si virgo fuerit, cum benedictione sacerdotis sicut in sacramentario continetur, et cum consilio multorum bonorum hominum, publice et non occulte ducenda est uxor, ut boni ab his filii Domino miserante procreentur, et non tales sicut superius dictum est. Item in libro VI, capitulo 419 (306). Si quis non aequo gradu, sed incestuoso ordine, cum iis personis, quibus a divinis regulis prohibitum est, se conjunxerit, usquequo post [ dele post] poenitentiam sequestratione testentur, utrique communione priventur, et neque in palatio habere militiam, neque in foro agendarum causarum licentiam 132.0698A| habebunt. Nam si se quoquo modo praedicto incesto conjunxerint, episcopi, seu presbyteri, in quorum dioecesi vel pago actum fuerit regi vel judicibus scelus perpetratum denuntient, ut cum ipsis denuntiatum fuerit, ab eorum communione aut cohabitatione sequestrentur. Res autem eorum ad primos parentes, usque ad sequestrationem perveniant, sub ea conditione, ut antequam segregentur, per nullum ingenium, neque per parentes, neque per emptionem, neque per auctoritatem regiam, ad proprias perveniant facultates, nisi praefatum scelus sequestrationis separatione, et poenitentia fateantur. Item ex libro legum Theodosii III, capite 12 (Codex Theod. lib. III, tit. 12). Quod incesti non sint legitimi haeredes, sed infamia sint notatae utraeque personae. Quapropter iterum iterumque auctoritate ecclesiastica interdicimus, ut deinceps, sicut canones ecclesiastici prohibent, nullus Deo devotam virginem, nullus sub religionis habitu consistentem, 132.0698B| sive viduitatis continentiam professam, vel sui proximam generis, aut etiam de cujus admistione incestiva notam possit subire infamiae, illicito connubio, aut vi, aut consensu accipiat conjugem: quia nec verum poterit esse conjugium, quod a meliori proposito deducitur ad deterius, et sub falsi nominis culpa, incestiva pollutione et fornicationis immunditia perpetratur. Hoc vero nefas si agere cujuslibet gentis amodo homines sexus utriusque tentaverint, ab invicem omnimodis separati exsilio perpetuo relegentur. Item in libro VI, capite 412 (309). Scire vos convenit, quia blasphemiam Deo irrogat, qui cum Deo sacrata, vel cum velata femina se commaculat. Item capite 413 (310). Si clericus cum velata femina, vel cum Deo sacrata se maculaverit, proprio honore privetur. Item capite 414 (311). Sciendum est omnibus, quod Deo sacratarum feminarum corpora per votum propriae sponsionis, et verba sacerdotis Deo consecrata, templa esse Scripturarum testimoniis comprobantur: et ideo violatores earum 132.0698C| sacrilegi, ac juxta Apostolum filii perditionis esse noscuntur (I Cor. III).
CAPITULUM IX. Sane quoniam haec pestis non tantum populares quoslibet, sive superioris, sive inferioris ordinis, occupat homines, verum, quod non sine nostro pudore, et cum maximo fatemur dolore, ecclesiasticas commaculat dignitates: in tantum ut ipsi quoque sacerdotes, qui ab aliis debuerant hujus putredinem morbi resecare, computrescant in stercore luxuriae: nec sua solum ignominiosa contenti perditione, bonorum etiam sacerdotum vitam sua laedant infami opinione, dum a saecularibus dicitur: Tales sunt sacerdotes ecclesiae: et sic dantes aliis offensionem vituperant ministerium sanctum, insuper et canonica sanctorum statuta violant Patrum, quibus interdicitur cum feminis accessus et frequentatio ac cohabitatio clericorum: cogimur et priorum quaedam 132.0698D| commemorare decreta Patrum, et contra nova recrudescentium semper genera morborum, nova quaerere experimenta medicamentorum. Unde nunc ea retexemus, quae de talibus a bonae memoriae praedecessore nostro Hincmaro praesule in conventu presbyterorum in metropoli civitate Rhemorum habito, dicto et scripto prolata sunt anno ab incarnatione Domini 852, hoc modo (HINCMARUS ad presbyteros, cap. 21. Hinc usque ad cap. X Hincmarus): « De accessu autem et frequentatione ac cohabitatione clericorum cum feminis, unde secundum sacros canones in omnibus synodis specialiter interdicimus, firmiter et expresse atque sollicite a nobis, et a comministris nostris est inquirendum. Sicut enim his qui Domini in carne adventum praecesserunt, et his qui subsequuntur, pro temporum ratione sunt sacramenta disparia: ad religionem tamen unius ejusdemque fidei et salutis recurrentia, et, ut scriptum est, « pertransibunt plurimi, et multiplex erit scientia 132.0699A| (Dan. XII), » per incrementa temporum, tam per seipsum, quam et per angelos in Veteri Testamento, in Novo autem similiter per se, et per doctores catholicos ac magistros Ecclesiae, qui et attestante propheta angeli nominantur (Malach. II), aucta est sublimitas et multiplicatio praeceptorum. Per se quidem Dominus in paradiso Adae, et post diluvium Noe mandata, et Abrahae de circumcisione dedit praeceptum, legem autem per angelos Moysi mediatori inter se et populum, ut ostendit apostolus. In Novo autem Testamento incarnatus per se, dicens: « Audistis quia dictum est: Diliges proximum tuum, et odio habebis inimicum tuum. Ego autem dico vobis, diligite inimicos vestros (Matth. V); » et: « Nisi abundaverit justitia vestra plusquam Scribarum et Pharisaeorum, non intrabitis in regnum coelorum (Ibidem); » et: « Dictum est antiquis: Qui occiderit, reus erit judicio (Ibidem), » etc.; et per sanctos suos, de quibus dictum est: « Non vos estis qui loquimini, sed Spiritus Patris vestri, qui 132.0699B| loquitur in vobis (Matth. X). » Per incrementa temporum virtutem castitatis excrescere, maxime autem apud ministros Ecclesiae docuit, decernens hoc modo per mysticam Nicaenam synodum (can. 3): « Interdixit per omnia magna synodus, non episcopo, non presbytero, non diacono, nec alicui omnino qui in clero est, licere subintroductam habere mulierem, nisi forte matrem, aut sororem, aut amitam, vel eas tantum personas quae suspiciones effugiunt. » Et inde lex a Christianis imperatoribus est promulgata hoc modo (Codex Theod. de episc. eccl. et cler. l. XLIV): « Quicunque clericatus utuntur officio, extranearum mulierum familiaritatem habere prohibentur: matrum, sororum, vel filiarum sibi solatia intra domum suam noverint tantum esse concessa. » Sed quia sub occasione istarum personarum aliae mulieres subintroduci coeperunt, sancti Africani canones decreverunt (concilium Afric. can. III), ut nec ipsi episcopi, aut presbyteri, soli habeant accessum 132.0699C| ad viduas, vel virgines, vel ad quascunque feminas: sed ubi aut clerici praesentes sint, aut graves aliqui Christiani. Unde, sicut beatus Gregorius ad ministros Ecclesiae Romanae scripsit (lib. VII, indict. 2, epist. 39), beatus Augustinus nec cum sorore habitare consenserit, dicens: Quae cum sorore mea sunt, sorores meae non sunt. Et ex hoc dicit sanctus Gregorius: « Docti ergo viri cautela, magna nobis debet esse instructio. Nam inhonestae [incautae] praesumptionis est, quod fortis pavet, minus validum non timere. Sapienter enim illicita subtrahit [superat], qui didicerit etiam non uti concessis. » Et quoniam tunc temporis, novella adhuc fide, de legitime conjugatis, atque a conjugio ad continentiam conversis, clerici fiebant, unde et Apostolus, si de conjugatis agendum erat, unius uxoris virum ad summum sacerdotium praecipit eligi (I Tim. III; Tit. I): hinc Christiani imperatores legem decreverunt, dicentes (Novella Justini 123, c. 29): « Presbyteris, et 132.0699D| diaconis, et subdiaconis, et aliis in clero scriptis, non habentibus uxores, secundum regulas divinas interdicimus et nos, mulierem habere in sua domo, excepta matre, et filia, et sorore, et aliis personis, quae omnem querelam effugiunt. Si quis autem adversus istam observationem mulierem in sua domo habuerit, quae potest suspicionem inferre turpitudinis, et ille a conclericis suis audierit quod cum tali muliere non debeat habitare, et noluerit eam sua domo repellere, vel accusatore emergente probatus fuerit inhoneste cum tali muliere versari: tunc episcopus, secundum ecclesiasticos canones, clero eum repellat, curiae civitatis, cujus clericus est, tradendum. » Et, ut sanctus Innocentius, et praedecessor ejus Siricius scribunt (INNOCENT. epist. 2, ad Victricium), si priscis temporibus sacerdotes Dei de templo anno vicis suae non discedebant, sicut de Zacharia legimus, nec domum suam omnino tangebant, quibus utique propter sobolis successionem 132.0700A| uxoris usus fuerat relaxatus, quia ex alia tribu, et praeter ex semine Aaron, ad sacerdotium nullus fuerat praeceptus accedere: quanto magis hi sacerdotes vel levitae pudicitiam servare debent, quibus vel sacerdotium, vel ministerium sine successione est, nec praeterit dies, qua vel a sacrificiis divinis, vel a baptismatis officio vacent? Nam si Paulus etiam laicis scribit, dicens: « Abstinete ad tempus, ut vacetis orationi (I Cor. VII): » multo magis sacerdotes quibus orandi et sacrificandi juge officium est, semper debebunt ab ejusmodi consortio abstinere. Qui si contaminatus fuerit a carnali concupiscentia, quo pudore vel sacrificare forsitan usurpabit? aut qua conscientia, quove merito exaudiri se credit, cum dictum sit: « Omnia munda mundis, coinquinatis autem et infidelibus nihil mundum? (Tit. I). » Et ne quis dicat, Si habito cum mulieribus, sufficit mihi conscientia mea dicente Apostolo: « Gloria mea haec, testimonium conscientiae nostrae (II Cor. I): » attendat quod 132.0700B| item idem dicit Apostolus, per quem, ut ipse fatetur, veraciter loquitur Christus: « Providentes bona non solum coram Deo, sed etiam coram hominibus (Rom. XII). » Quoniam, Augustino docente, sanctorum, quibus Dominus dicit, « Sancti estote, » conversatio non solum sancta, sed debet esse et cauta: ne forte cum mala non sit per lasciviam, sit mala per negligentiam. Et item Apostolus praecipit: « Ut sine offensione omnibus simus (I Cor. X): nemini dantes ullam offensionem, ut non vituperetur ministerium nostrum (II Cor. VI). » Et: « Ne pereat in nostra conscientia frater, propter quem Christus mortuus est. Sic » inquiens, « peccantes in fratres, et percutientes conscientiam eorum infirmam, in Christum peccatis (I Cor. VIII). » Et ideo repleti Spiritu sancto statuerunt sancti patres nostri, ut ministri altaris mulieribus non cohabitent, neque subintroducant secum mulieres: ne vel concupiscentia urant, vel consensu 132.0700C| pessimo polluant, et ne vel mala suspicione infirmorum conscientias maculent. Proinde de concubitu presbyterorum cum feminis, per parochianos, vel vicinos cujuscunque presbyteri, inquirere non laboramus. Abolita est quippe vetus haeresis, quae Cynica, id est canina, propter impudicitiam fuerat appellata, dicens concubitum esse naturalem, et ob id agendum sine verecundia publice, cum legamus primos homines post peccatum inobedientiae sensisse concupiscentiam in membris genitalibus, et a mutuis conspectibus contexisse. Nam licet humanae mentis caecitas in operatione turpitudinis, divinis et angelicis atque sanctorum qui in coelis sunt oculis abscondi non possit: tamen etiam quilibet rusticanus concumbens, et cum propria conjuge, prout potest plurimorum devitat aspectus: quanto magis presbyter, si sensum hominis habet, malum agens curabit abscondere, propter quod patefactum scit se non solum ecclesiasticum gradum 132.0700D| amittere, sed et sua quaelibet in saeculo perdere? Non igitur de hoc inverecunde quaerimus, quod et Apostolus non nudo, sed velato nomine, loquens apud legitime conjugatos, statuit appellare, dicens: « Iterum revertimini in id ipsum (I Cor. VII). » Et: « Ne quis circumveniat in negotio fratrem suum (I Thess. IV). » Tantummodo autem de accessu et frequentatione, ac cohabitatione presbyterorum contra canonicum interdictum cum feminis, per tales homines inquiremus, sicut sancti Africani canones jubent (Conc. Afric., can. 96, 98), id est, quos publicae leges ad accusationem, vel ad testimonium recipiunt, sive in mallo, sive in audientia. Qui testes, ad exemplum Danielis, et sicut leges praecipiunt, examinabuntur. Et si quiscunque presbyter, non solum in nostra parochia, sed in nostra dioecesi, confessus, vel legali ac regulari judicio fuerit convictus de cohabitatione, vel frequentatione, sive accessu cum feminis contra canones, dicente Apostolo: « Si quis non 132.0701A| obedierit verbo nostro, sive per verbum, sive per epistolam, hunc notate, et nolite commisceri cum eo (II Thess. III): » modis omnibus, secundum decreta beati Gregorii, sine gradus sui restitutione deponetur, juxta capitulum magni Leonis papae quo dicit ( ep. 1. episcopis per Campaniam ): « Haec itaque admonitio nostra denuntiat, quod si quis fratrum contra haec constituta venire tentaverit, et prohibita fuerit ausus admittere, a suo se noverit officio submovendum, nec communionis nostrae futurum esse consortem, qui socius esse noluit disciplinae. Ne quid vero sit, quod praetermissum a nobis forte credatur, omnia decretalia constituta tam beatae recordationis Innocentii, quam omnium decessorum nostrorum, quae de ecclesiasticis ordinibus et canonum promulgata sunt disciplinis, ita a vestra dilectione custodiri debere mandamus, ut, si quis in illa commiserit, veniam deinceps sibi noverit denegari. »
« Nam et beatus Augustinus suo archiepiscopo de Abundantio presbytero suae parochiae ita scripsit 132.0701B| (epist. 216): « Qui cum non ambularet vias servorum Dei, non bonam famam habere coepit. Qua ego conterritus, non tamen temere aliquid credens, sed plane sollicitior factus, operam dedi, si quomodo possem ad aliqua malae conversationis ejus certa pervenire indicia. Ac primo comperi eum pecuniam cujusdam rusticani de vino apud se commendato intervertisse, ita ut nullam inde posset probabilem rationem reddere. Deinde convictus, atque confessus est, cum secum nullum clericum haberet, apud quamdam malae famae mulierem prandisse et coenasse, et in vicinia, et in eadem domo mansisse. Nam quae negavit Deo dimisi: quae occultare permissus non est judicavi. » Propterea, sicut Gregorius decrevit, per idoneos, ut praemisimus, testes, sacramento inquiretur de malae famae presbytero: et qui proinde jurabunt, hoc modo jurent: De hoc quod me interrogatis de isto presbytero quid inde sciam, me sciente nec mendacium tibi dicam, nec veritatem 132.0701C| reticebo, sic me Deus adjuvet, et isti sancti Dei. Post istud sacramentum, interrogari debet hoc modo: Sancti canones praecipiunt ut presbyter talem accessum et frequentationem ac cohabitationem cum feminis non habeat, unde mala suspicio, et inconveniens sacerdoti fama possit exire. Propterea dic mihi, si vidisti, aut pro certo scis, talem accessum vel frequentiam aut cohabitationem habere feminas cum isto presbytero, unde mala suspicio esse possit, et mala fama possit exire, illo sacramento quod modo jurasti, ut veritatem inde non reticeas, et mendacium inde non dicas. Exceptis accusatoribus, septem sint testes idonei, qui inde veritatem per sacramentum dicant, ex quibus sex jurent, et septimus, si conditio vel qualitas personae permittit, ad judicium exeat quod illi sex veritatem inde per sacramentum dixerunt: quia multi jam deprehensi apud nos habentur, quoniam pretio conducti se perjuraverunt. Et si hoc modo presbyter convictus 132.0701D| fuerit de inconvenienti cohabitatione cum feminis, deponetur, sicut Zosimus papa decrevit, dicens (epist. ad Hesychium, cap. 2): « Sciat quisquis hoc postposita Patrum et apostolicae Sedis auctoritate, neglexerit, a nobis districtius vindicandum, ut loci sui minime dubitet sibi non constare rationem, si hoc putat post tot prohibitiones impune posse tentari. Contumeliae enim studio fit, quidquid interdictum toties usurpatur. » In lege est statutum, quod et in Evangelio est confirmatum, ut in ore duorum vel trium testium stet omne verbum (Matth. XVIII): et Apostolus Timotheo praecipit (I Tim. V), in cujus persona, ut Leo dicit, omnium Christi sacerdotum numerum erudivit, ut accusatio adversus presbyterum non recipiatur, nisi sub duobus vel tribus testibus. Et sacrum Nicaenum concilium, neophytum episcopum a duobus vel tribus testibus redargutum a clero abstinere praecipit (Can. II). Sed quia in historia Susannae (Dan. XIII) duos testes, qui 132.0702A| idonei videbantur; et in historia Nabutae (III Reg. XXI), verum et in historia passionis Domini (Matth. XXVI) duos testes dixisse falsum testimonium legimus: quoniam Christus Dei virtus et Dei sapientia dicit: « Per me conditores legum justa decernunt (Prov. IX), » etc., et sanctus Gregorius frequenter in epistolis suis causam ministrorum ecclesiasticorum legaliter et regulariter praecipit definiri: et sanctus Augustinus exponens sententiam Apostoli (In libro de poenitent.), « Si quis fratrer nominatur fornicator (II Cor. V), » etc., dicit: Noluit Apostolus hominem ab homine judicari ex arbitrio suspicionis, vel etiam extraordinario usurpato judicio, sed potius ex lege Dei, secundum ordinem Ecclesiae, sive ultro confessum, sive accusatum, atque convictum: eam nominationem volens intelligi, quae fit in quemquam, cum sententia ordine judiciario, atque cum integritate profertur. Nam si nominatio sola sufficit, multi damnandi sunt innocentes: quia saepe falso in quoquam crimen nominatur. In accusatione presbyterorum, 132.0702B| de numero testium idoneorum auctoritatem legum sequendam vidimus, ut septem scilicet testes idonei, ut supra diximus, requirantur: et, si ratio vel causa coegerit, quatuordecim vel viginti et unus testes quaerantur, ut veritas patefacta monstretur. (HINCMARUS, ibid., c. 23). Si autem mala fama ex verisimilitudine per parochiam de presbytero exierit, et accusatores atque testes legales defuerint, ne infirmorum corda de mala fama presbyteri percutiantur, et ne vituperetur ministerium nostrum, neque securiores presbyteri existentes licentius in peccatum labantur, secundum decretum Gregorii junioris (epist. 9) sit jusjurandum in medio, et habeat malae famae presbyter in sacramento purgationis suae eum testem, quem habebit et judicem. (HINCMARUS, ibid., cap. 24.) Et quoniam legimus in epistolis beati Gregorii saepe infamatum sacerdotem in purgatione suae famae tantum jusjurandum praebuisse, et legalis atque apostolica et canonica auctoritas, trium testium 132.0702C| testimonium recipit ad condemnationem, non ab re videtur si recipiatur ad purgationem. In historia quoque sacra, et in epistola beati Gregorii, legimus beatum Petrum apostolorum primum, cum a fidelibus reprehensus fuit, cur ad gentes intrasset, humili eos ratione placasse, atque in causa reprehensionis suae etiam testes adhibuisse, dicens: « Venerunt autem mecum, et sex fratres isti (Act. II), » et Carthaginenses canones decernunt (Conc. Carthag., cap. 20), ut si presbyteri vel diaconi fuerint accusati, adjuncto sibi ex vicinis locis proprius episcopus legitimo numero collegarum, id est una secum in presbyteri nomine sex, in diaconi tres, ipsorum causam discutiant. Auctoritati convenire dicimus, ut si presbyter infamatus fuerit, et accusatores vel testes idonei defuerint, secundum qualitatem ac quantitatem causae atque personae, et utilitatem ac sanctionem cordium infirmorum, aut singulis, aut cum aliis duobus testibus, aut cum aliis sex testibus, 132.0702D| seipsum sacramento a mala opinione purget. Et non est contrarium decretum Gregorii junioris, si plures testes ad purgationem infamati presbyteri requirantur: quia scribens idem pontifex ad Bonifacium Moguntinum episcopum per Denualdum presbyterum dicit, ut si probari idoneis testibus presbyter infamatus nequiverit, sit jusjurandum in medio: et non definivit, utrum ipse solus an cum aliis juret. (HINCMARUS, ibid., cap. 25.) Et quoniam, ut scriptum est (Job IV), et in angelis reperta est nequitia; et teste Malachia propheta (Malach. II), atque evangelista Joanne (Apoc. I), sacerdotes angeli appellantur; et experti sumus quosdam ad invicem conspirasse, ut se mutuo in sua purgatione adjuvarent, sed revera nocerent, sicut et presbyteri pleni iniqua cogitatione adversus Susannam conspiraverunt (Dan. XV): non incongruum videtur, ut cum credibili misso episcopi, presbyteri, qui in purgatione infamati sacerdotis, et una cum eo, ad jusjurandum 132.0703A| se optulerint, talem examinationem per advocatum infamati presbyteri recipiant, ut in sacramento se Deo non perdant, sicut quosdam hinc jam revictos comperimus. (HINCMARUS, ibid., cap. 26.) Quia vero, ut sanctus Augustinus dicit, nova morborum genera nova quaerere cogunt experimenta: haec, praefatis auctoribus instructi, non praejudicantes, si quae sunt, sanius intelligentium sententiis, hoc modo agenda vidimus, quatenus et presbyteros a luxuriae praecipitio revocare, et toties repetitam canonum prohibitionem a praevaricatoribus quoquo modo possimus evindicare, et nos de dissoluta correptione non judicemur, sicut Heli sacerdos damnatus est, quia filios suos segnius ac levius quam debuerat corripuerat, et ipse et filii ejus perierunt (I Reg. II). Quia, ut Leo dicit (epist. 3, ad Januar.), « inferiorum ordinum culpae ad nullos magis referendae sunt, quam ad desides negligentesque rectores, qui multam saepe nutriunt pestilentiam, dum necessariam dissimulant adhibere medicinam. » Et sanctus Gregorius 132.0703B| dicit: « Qui non corrigit resecanda, committit. » Et item Leo scribens ad Januarium episcopum, singulis nobis dicit: « Non autem dubitet dilectio tua, nos si, quod non arbitramur, neglecta fuerint quae pro custodia canonum, et pro fidei integritate decernimus, vehementius commovendos. » Quia, ut Hilarus papa dicit: Non minus in sanctarum traditionum delinquitur sanctiones, quam in ipsius Domini injuriam prosilitur. Qualiter autem his agendum sit, qui per contemptum in sanctarum traditionum sanctiones delinquunt, vel in ipsius Domini injuriam prosiliunt, sanctus Leo ad Rusticum episcopum decernit hujusmodi inquiens: « Lapsis ad promerendam misericordiam Dei privata est expetenda secessio, ubi illis satisfactio, si fuerit digna, sit etiam fructuosa. A qua discretionis regula Spiritu sancto promulgata non licet nobis quacunque pietate indebita declinare: quia etsi debetur compassio proximis, rectitudo tamen debetur vitiis. » 132.0703C| Unde sancta Scriptura simplicitati rectitudinem semper conjungit, quia simplicitas sine rectitudine fatuitas est. Simplicitas igitur erga vitia, sicut catholici doctores dicunt, dissoluta et stulta est; et rectitudo erga proximos, sine pietatis simplicitate, austera existit et dura. »
CAPITULUM X. Omni fidelium ordini denuntiamus, cavendos esse summopere libidinis aestus, Domino per Evangelium praecipiente: « Sint lumbi vestri praecincti (Luc. XII). » Denique cum oporteat nos contra reliqua vitia omni virtute resistere, contra libidinem non tam expedit repugnare quam fugere. Unde et apostolus Paulus praecipit dicens: « Fugite fornicationem. Omne peccatum, quodcunque fecerit homo, extra corpus est: qui autem fornicatur, in corpus suum peccat (I Cor. VI); » et iterum: « Fornicatores et adulteros judicabit Deus (Hebr. XIII); » et cum ibidem dicat Apostolus: « Templum Dei sanctum est, 132.0703D| quod estis vos (I Cor. III): » itemque: « Empti estis pretio magno, glorificate et portate Deum in corpore vestro (I Cor. VI): » absit ut brevi oblectatione miserae carnis tollentes membra Christi, faciamus ea membra meretricis. Luxuria nempe carnis, cum Deo sit odibilis, ideo bonis omnibus est notabilis, quoniam statim per seipsam est turpis. Cujus prima tela sunt oculorum, secunda verborum; sed qui non rapitur oculis, potest resistere verbis, et qui delectationem refrenat libidinosae suggestionis, non transit ad consensum libidinis. Convalescit vero luxuria opulis, exardescit saturitate nimia ventris, perfodit animam stimulo ebrietatis. Inter delicias namque pudicitia servatur difficile. Denique saturitas cibi et potus mentem ad lusum, carnem movet ad luxum. Nec ideo tanquam sint deliciae potentum, minor debet esse cautela pauperum: quoniam et in serico, et in pannis, exercet libido jus suae potestatis: nec 132.0704A| timet purpuram regum, nec spernit squalorem mendicantium. Haec, cum vitam animae perimat, et cor auferat, caecitatem quoque menti ingerit, ipsum etiam corpus cito debilitat, fractumque in miseram celeriter senectutem praecipitat, et nisi solius Dei miserantis pietas manum benignissimae extendens clementiae, jacentem sublevet, et antequam mors veniat, resipiscere faciat, in infernum hominem mergit, et in poenas tartari pertrahit. Vae denique illi, qui tunc habuerit terminum luxuriae quando et vitae. Idcirco nobis necessarium omnimodis est obtemperare salubri consilio Scripturae monentis: « Post concupiscentias tuas non eas, et a voluntate tua avertere (Eccli. XVIII); » et iterum: « Mortificate membra vestra, quae sunt super terram, fornicationem, et immunditiam, et concupiscentiam malam (Colos. III), » etc. Hoc omni gradui, omni ordini, et utrique obtestamur sexui, putridam prorsus fugere luxuriam, et succinctis lumbis castitatis tenere virtutem: scientes pro certo verissimam esse vocem 132.0704B| apostolicam, quae inter caetera terribiliter clamat: « Neque fornicarii, neque adulteri, neque molles, neque masculorum concubitores regnum Dei possidebunt (I Cor. VI). »
CAPITULUM XI. Inter caetera quoque admonitionis nostrae officia videtur nobis illud satis necessarium esse, quatenus nefanda cohibeantur perjuria, non solum quae alicujus factionis fiunt commento, vel fallendi aliosque decipiendi studio, sed et ea quae ex ipsa prava consuetudine jam veluti inolita pene per singula admittuntur verba ab eis quibus aeque falsa constat jurare ut vera. Cum, si forte propter eos, qui pigri sunt ad credendum, neque moventur ad fidem verbi, qui et in hoc graviter delinquunt, quod sibi loquentes jurare cogunt, necesse fuerit proferre jusjurandum, hos comites habere debeat jusjurandum, veritatem, judicium, et justitiam, dicente Domino 132.0704C| per prophetam Jeremiam: « Et jurabis, vivit Dominus, in veritate, et in judicio, et in justitia (Jer. IV). » Si enim ista defuerint, nequaquam erit juramentum, sed perjurium. Et vetus quidem lex jurare concessit, pejerare prohibuit: « Non assumes, inquit, nomen Domini Dei tui in vanum: nec enim insontem habebit Dominus eum, qui assumpserit nomen Domini Dei sui frustra (Exod. X). » Quo mandato altius intellecto, dum sciamus nobis praecipi, ne Christum Dei Patris Filium existimemus esse creaturam, dicentes eum simplicem hominem, et honore divinitatis privantes: ad simplicem tamen sensum, ille nomen Dei sui in vanum assumit, qui in qualibet frivola re, et in dolo jurans proximo suo, aliquando in causa non necessaria, vel in verbo otioso, nomen sanctum ejus in tali vanitate assumere non pavescit. In Novo autem Testamento ipse Dominus dicit: « Audistis, quia dictum est antiquis: Non perjurabis. Ego autem dico vobis, non jurare omnino (Matth. V), » etc. Ergo evangelica veritas non recipit juramentum, 132.0704D| cum omnis sermo fidelis pro jurejurando sit. Sunt quoque multi qui assidue faciunt jurare, sed et non timent perjurare per Deum et omnes sanctos: quidam per corpora sanctorum, per animam vel suam, vel matris aut patris, aut alicujus chari sui, parvipendentes suae ipsius animae, suorumque salutem: quidam per totum jurant mundum, contemnentes illud Dominicum praeceptum: « Nolite jurare, neque per coelum, neque per terram (Ibidem), » etc.; qui enim jurat in coelo, jurat in throno Dei, et in eo qui sedet super eum. Qui vult ergo cavere crimen perjurii, non teneat usum jurandi, dicente Scriptura: « Jurationi non assuescat os tuum. (Eccli. XXIX); » et item: « Vir multum jurans replebitur iniquitate, et non discedet a domo illius plaga (Ibid.). » Inde Isidorus episcopus dicit (lib. II Sentent., cap. 31): « Sicut mentiri non potest qui non loquitur, sic perjurare non poterit, qui jurare non appetit. Nunquam 132.0705A| ergo juret, qui peccare timet. » Quid vero de his dicendum est, qui, ut alios fallant, mentiuntur, vel quacunque verborum arte se potius quam alium decipiendo perjurant. Dominus namque, qui testis est conscientiae, ita hoc accipit, sicut ille cui juratur intelligit. Unde sanctus Augustinus ait: Perjuri non sunt, qui verbis non servatis, illud quod ab eis, cum jurarent, exspectatum est, impleverunt: et perjuri sunt, qui etiam servatis verbis, exspectationem eorum quibus juratum est decipiunt. Hi miseri heu quantis rei tenentur criminibus, praevaricatores totius sacrae legis veteris et novae proditi, quia loquuntur mendacium, quia assumunt nomen Dei sui in vanum, quia proximum dolo capiunt, insuper et perjurant. Tales, nisi condignam egerint poenitentiam adhuc in vivis corporibus mortuas gestare videntur miseras animas. Qua de re a Christianis quoque regibus de sacramentis leviter non jurandis ita statutum est libro V, capite 349 (197): « Volumus ut 132.0705B| sacramenta cito non fiant: sed unusquisque judex prius causam veraciter cognoscat, ut eum veritas latere non possit, ne facile ad sacramentum veniant. » Item de perjuriis cavendis, ex lib. V, cap. 276: « Praecipimus, ut perjuria caveantur, nec admittantur testes ad sacramentum antequam discutiantur. » Et infra: « Si quis convictus fuerit perjurii, perdat manum, aut redimat. » Itaque cum propter cavendum perjurium necesse sit, si forte contigerit servare jusjurandum: illud tamen volumus omnibus esse notum, quoddam juramentum nullo modo a Christianis observandum: videlicet quo malum aliquod incaute, vel etiam scienter, jurando promittitur, velut si quispiam adulterae perpetuam cum ea permanendi fidem polliceatur; aut, si quis, ne ad pacem redeat, vel ut aliquod flagitium committat, se sacramento constrinxerit. Tolerabilius est denique, non implere sacramentum, quam in illud quod male spopondit permanere, vel quod decrevit perficere flagitium. Et ne forte quis dicat, aut perjurium a 132.0705C| nobis suaderi, aut hoc nullum vel parvum esse putetur: quid de talibus Ilerdense statuat concilium capite 74 commemoretur: « Qui sacramento se obligaverit, ut litigans cum quolibet ad pacem nullo modo redeat, pro perjurio uno anno a communione corporis et sanguinis Domini segregetur, reatum suum eleemosynis et fletibus, et quantis potuerit jejuniis absolvat. Ad charitatem vero, quae operit multitudinem peccatorum, celeriter venire festinet. »
CAPITULUM XII. Quia vero de discordantibus, iracundis, et litigiosis sermo nobis est, haec quoque vitia quantum sint animae nociva, quantumque omnibus Christianis cavenda, paucis demonstrare verbis necessarium duximus. Dominus in Evangelio ait: « Vae mundo a scandalis; necesse est enim, ut veniant scandala: verumtamen vae homini per quem scandalum venit (Matth. XVIII). » Cum enim necesse sit, ut 132.0705D| beatus dicit Hieronymus, in isto mundo fieri scandala, et unusquisque suo vitio scandalis pateat: vae tamen ei homini, qui quod necesse est ut in mundo fiat, vitio suo facit ut per se fiat. Hinc Salomon: « Homo perversus suscitat lites, et verbosus separat principes (Prov. XVI). » Item: « Semper jurgia quaerit malus: angelus autem crudelis mittetur contra eum (Prov. XVII). » Angelus crudelis immundus est spiritus, qui a Domino contra peccantes et jurgia quaerentes mittitur, ut eos, vel in praesenti affligat, vel etiam post mortem ad interitum rapiat. Item Salomon: « Vir iracundus provocat rixas: qui autem patiens est, mitigat suscitatas (Prov. XV). » Item: « Qui meditatur discordias, diligit rixas (Prov. XVII). » Cum talibus certe Deus non est: quoniam attestante Paulo apostolo: « Non est Deus dissensionis, sed pacis (I Cor. XIV). » In pace autem vocavit nos Deus. Hinc suavis doctor Ecclesiae Gregorius: Deus in unitate est, et illi ejus merentur gratiam habere, 132.0706A| qui se ab invicem per sectarum scandala non dividunt. Et Dominus in Evangelio: « Si offers munus tuum ad altare, et ibi recordatus fueris quia frater tuus habet aliquid adversum te, relinque ibi munus tuum ante altare, et vade, prius reconciliare fratri tuo (Matth. V). » Unde supradictus doctor ostendens quam gravis sit culpa discordiae, dicit: Munus a Deo non accipitur, nisi ante discordia ab animo pellatur. De iracundis quoque Dominus dicit: « Omnis qui irascitur fratri suo reus erit judicio (Ibidem). » Hinc Jacobus: « Ira viri justitiam Dei non operatur (Jac. I); » et Paulus apostolus nos admonet, dicens: « Sol non occidat super iracundiam vestram (Ephes. IV); » et Salomon: « Ne velox sis ad irascendum, quia ira in sinu stulti requiescit (Eccl. VII). » Item: « Spiritum ad irascendum facilem quis poterit sustinere? (Prov. XVIII.) » Itemque: « Ira non habet misericordiam, nec erumpens furor: et impetum concitati ferre quis poterit (Prov. XVII)? » 132.0706B| Ergo cohibenda est iracundia, pellenda discordia, refrenanda est rixa, ut non solum nostro vitio non provocemus quemquam, sed ut provocati, et graviter laesi, juxta Pauli vocem, simus cum patientia supportantes invicem, et donantes nobismetipsis, si quis adversus aliquem habet querelam. Sicut Deus in Christo donavit nobis, ita et nos dimittamus invicem quod debetur nobis, ut dimittatur quod debetur a nobis (Coloss. III). Tale quippe pactum cum Deo facimus in oratione, dicendo: « Dimitte nobis debita nostra, sicut et nos dimittimus debitoribus nostris (Luc. II). » Unde summopere cavendum est omnibus nobis. Qui enim non dimittit ei qui sibi facit injuriam, hoc petendo non pro se facit orationem, sed superinducit maledictionem: et frustra sibi Deum propitium fieri quaerit, qui placari proximo negligit. Et quia tales ab eo qui pax est separati sunt, jure et ab Ecclesia separantur, nisi inimicitias deposuerint, decernente concilio Agathensi hoc modo capite 31 (3): Placuit etiam, ut sicut plerumque 132.0706C| fit, quicunque odio, aut longinqua inter se lite dissenserint, et ad pacem revocari diutina intentione nequiverint, a civitatis primitus sacerdotibus redarguantur. Qui si inimicitias deponere perniciosa intentione noluerint, de Ecclesiae coetu justissima excommunicatione pellantur. Et in concilio Carthaginensi (IV) statutum est capite 93: Oblationes dissidentium fratrum neque in gazophylacio recipiantur. Quorum igitur obligatio in praesentis Ecclesiae non recipitur sacrario, horum procul dubio animae a coelestis sacrarii, scilicet regni Dei, repelluntur consortio.
CAPITULUM XIII. Ideo tantopere compescendam monemus discordiam, et iram cum litigio, quia ex eis odibilem Deo et ejus dilectoribus scimus procreari sobolem, nefandum scilicet homicidium: quod crimen, quam grave sit, et quanta illud commitentur infausta, 132.0706D| omnibus sanum sapientibus patet. Cujus miseram originem idcirco altius repetere, et cunctis libet propalare, ut, dum omnes mortiferam ejus cognoverint esse radicem, aut nullo modo, si fieri potest, eam contingant, aut si forte, ut assolet, se ingesserit, mox primo attactu ejus amarissimum virus a labiis, antequam inficiantur, submoveant. Igitur cum protoplasti, qui ea naturae qualitate creati fuerant, ut immortalitatis ac mortis capaces essent, post primae praevaricationis reatum, non mori propria voluntate perdito, et posse mori jam non sponte retento, vel, ut ita dicamus, non posse non mori sibi acquisito, ita fuissent morte multati, ut etiam quidquid ex eorum stirpe esset exortum, eadem teneretur poena obnoxium, et quod illis propter peccatum successit poenaliter, in ex eis nascentibus sequeretur naturaliter: non tamen hic serpentina antiqui hostis quievit invidia, sed quae vetito se infuderat pomo, ut dulcesceret faucibus parentum, 132.0707A| in sequentem transfusa propaginem, ad intima transiit praecordia. filiorum. Et licet ipsa agente mors taliter intraverit in orbem terrarum, parum tamen sibi fecisse visa est, si jam mortales pateretur debitae mortis exspectare terminum. Unde, quod dictu lugubre est, in tantum se dilatando, et primae conditionis innocentiam persequendo effudit, ut nec illi, qui primi in terra editi sunt, germani fratres pacem inter se et concordiam habere possent, sed cum adhuc soli cum parentibus totius orbis domini existerint, alter alterum invidendo occiderit, et praeoccupato sibi debiti finis articulo, ante supremas maturae metas vitae, eum in terram suam redire coegerit. Cumque Deus illum sub maledicto redactum septupla pro tanto facinore ultione damnasset, ut et ipse usque ad septimam generationem fratricidii et invidiae suae vagus profugusque poenas lueret, et progenies ejus in septima similiter generatione maledictioni subjaceret: cumque demum secundum 132.0707B| homicidam Lamech, ut addito jam interdicti et maledictione multati sceleris crimine, sic addita multiplici vindicta, septuagies septies juxta interpretationem sui nominis percussisset: non sic quidem semel corruptus sensus, et avito infecta veneno humani cordis cogitatio, quae ipso dicente Domino, in malum prona sunt ab adolescentia sua (Genes. XIII), timore saltem poenali ab impietate coepta potuit refrenari: sed quo magis humani generis crevit propago, eo amplius non solum crudelium homicidiorum, sed et omnium scelerum concrevit magnitudo, ab invidia diaboli sumpto principio, dum illum imitantur qui sunt ex parte ejus. Quapropter quod divino nequaquam cohibebatur timore, necessario legis, et veteris, et novae, et ecclesiasticae, et saecularis, prohiberi, et post prohibita perpetratum jure puniri, debuit animadversione. Ideo de insanis homicidiorum patratoribus quid sancitum sit antiquitus ex parte retexamus. In Decalogo legis veteris Dominus per Moysen praecipit: « Non occides (Exod. XX). » 132.0707C| Item: « Qui percusserit hominem, et occiderit, morte moriatur (Exod. XXI). » In Evangelio vero Dominus per seipsum dicit: « Audistis quia dictum est antiquis, Non occides, qui autem occiderit reus erit judicio (Matth. V). » Ubi dum ira penitus tollitur, quis homicidii locus relinquitur? Dum enim jubemur verberanti alteram praebere maxillam, inimicos quoque diligere, ac pro persequentibus orare omnis non dicam homicidii, sed et ejus, ex qua nascitur, irae videlicet occasio aufertur. Qui vero, et quales, cujusque filii sint, et cujus opera faciant homicidae, Dominus loquens ad Judaeos manifestat, cum dicit: « Quaeritis me interficere, quia sermo non capit in vobis (Joan. VIII). » Ac si diceret, Non capit cor vestrum, quia non recipitur a corde vestro. Si enim caperetur, caperet: caperet autem ad salutem, non ad perniciem. Item: « Vos quae vidistis apud patrem vestrum, facitis (Ibidem). » Qualia denique sunt, quae apud patrem suum viderunt, in 132.0707D| consequentibus aperit, cum quis sit ille illorum pater patenter ostendit: ille videlicet quem imitati, non a quo sunt creati. Item: « Vos facitis opera patris vestri (Ibidem). » Cumque illi, sicut et adhuc quidam miseri, nomine Christiani, opere vero diabolici, gloriarentur de paternitate unius Dei, dicentes: « Nos inquit, ex fornicatione non sumus nati: unum patrem habemus Deum (Ibidem): « audierunt: « Si Deus pater vester esset, diligeretis utique me (Ibidem). » Ac si diceret, Dicitis Deum patrem, agnoscite me vel fratrem. Utinam audiamus hoc nos Christiani, quod audire noluerunt Judaei: ut si vere volumus de gratia, paternitatis coelestis Patris gloriari, et adoptivi ejus esse filii, diligamus ex toto corde fratrem nostrum Dominum Jesum Christum, verum et proprium Filium Dei: diligamus et proximos nostros, secundum ejus imperium, sicut nosmetipsos: cognoscamus vocem loquelae ejus, sicut propriae oves ipsius: ne exprobret nobis quod dixit 132.0708A| Judaeis: « Quare, inquit, loquelam meam non cognoscitis? quia non potestis audire sermonem (Ibidem); » et hoc unde? « Vos, inquit, ex patre diabolo estis, et desideria patris vestri facere vultis (Ibidem). » Et quasi interrogaretur, quae sunt illius desideria: « Ille, ait, homicida erat ab initio, et in veritate non stetit. » « Homicida, inquit, erat ab initio, » utique in primo homine. Ex illo ille homicida, ex quo fieri potuit homicidium; invidit enim primo homini, et occidit hominem. Ergo qui illum imitando talia faciunt, vel facere desiderant, ejus utique filii sunt: et cum tali patre, nisi cito resipuerint, haereditabunt poena ignis aeterni, qui paratus est illi, et angelis ejus, et filiis ejus. Et quia se locus impraesentiarum obtulit, ut de mendacibus quid loquamur, audiamus ipsum Dominum ostendentem nobis quis pater mendacii et mendacium hominum habeatur. Cum enim dixisset de diabolo: « Ille homicida erat ab initio, » addidit unde: « Et 132.0708B| in veritate, inquit, non stetit, quia veritas non est in eo. Cum loquitur mendacium, ex propriis loquitur, qui mendax est, et pater ejus, » id est pater mendacii sui quod ipse genuit, quia a nemine illud audivit. Nam quisquis homo ab alio mendacium accipit, et dicit, mendax est, sed pater ejus non est. Mendaces igitur apud patrem suum diabolum vident et audiunt quod loquitur, id est mendacium, quod ex se natum idcirco docet proferri ore hominum, ut eorum animas per ipsum prolatum interficiat mendacium, attestante nimirum Scriptura: « Os quod mentitur, occidit animam (Sap. I), » et omnibus mendacibus pars illorum erit in stagno ignis ardentis sulphure. Propter quod omnes admonet apostolus Paulus: « Nolite, inquit, mentiri invicem (Coloss. III). » Itemque: « Deponentes mendacium, loquimini veritatem unusquisque cum proximo suo (Ephes. IV). » Et Salomon: « Abominatio Domino est lingua mendacii: qui autem fideliter agunt placent ei (Prov. XII). » Et iterum: « Liberat animas testis fidelis: 132.0708C| profert mendacia versipellis (Prov. XIV). » Item: « Qui quod novit loquitur, judex justitiae est: qui autem mentitur, testis est fraudulentus (Prov. XII). » Hinc Jesus filius Sirach: « Noli, inquit, velle mentiri omne mendacium (Eccli. VII). » Cum enim, ut beatus pater Augustinus dicit, octo sint genera mendacii, nullo eorum a perfectis viris mentiendum est. Unde Isidorus: Summopere cavendum est omne mendacium, et item: Omne genus mendacii summopere fuge. Omne enim quod a veritate discordat, iniquitas est. Esto in verbo verax, neminem mentiendo fallas, non aliud loquaris, et aliud facias; non aliud dicas, et aliud in animo teneas. Et in epistola Callisti papae: Nihil mali vult qui fidelis est. Si quis fidelis est, videat ne falso loquatur, aut cuiquam insidias ponat. Dicit psalmus: « Perdes omnes qui loquuntur mendacium (Psal. V). » Si quaeritis, quare? quia veritati, quae Christus est, contrarium est. Pertinet namque ad id quod non 132.0708D| est, non ad id quod est. Si enim hoc dicitur quod est, verum dicitur: si autem hoc dicitur quod non est, mendacium est. Ideo, inquit, « Perdes eos qui loquuntur mendacium: » quia recedentes ab eo quod est, ad id quod non est declinaverunt. Licet quidam hoc non de omni mendacio, sed de haereticis tantum intelligi velint. Nos autem fugientes a patre mendacii, curramus ad patrem veritatis, et loquamur veritatem ex corde et ore cum proximis nostris, ut mereamur inveniri participes veritatis aeternae, et Patri coaeternae, cum eo regnantes in saecula. Sed revertamur ad homicidas, qui unum cum mendacibus dicuntur habere patrem, id est diabolum. Attendant quid Dominus post diluvium famulo suo Noe dixerit: « Sanguinem animarum vestrarum requiram de manu hominis: de manu viri, et fratris ejus, requiram animam ejus. Quicunque effuderit humanum sanguinem, sanguis ejus fundetur pro eo: ad imaginem quippe Dei factus est homo (Gen. IX). » 132.0709A| Qua sententia cum sub interminatione prohibeatur homicidium, tamen ne quis insipientium putet animam hominis in sanguine constitutam, quae immortalis est, et quae ideo sic appellatur, quasi anaema, id est a sanguine longe discreta, noverit sanguinem animarum typice intelligendum ipsum vit de, quo vegetantur, et sustentantur, et vivunt homines in carne per animam. Non enim sanguis hominis ad substantiam animae creditur pertinere, quamvis alibi legislator dicere videatur: « Anima omnis carnis in sanguine est (Levit. XVII). » Quod non ideo dictum est, ut hoc sit anima, quae est proprie spiritalis substantia: sed quod per sanguinem anima, ut diximus, typice significetur, per rem scilicet visibilem res invisibilis, sicut et illud: « Petra autem erat Christus (I Cor. X): » non quia hoc erat, sed quia hoc significabat. Quo sensu et illud intelligendum est, quod sequitur: « Quicunque effuderit humanum sanguinem, fundetur et sanguis illius (Gen. IX). » Multi denique effuderunt sanguinem, et 132.0709B| sanguis eorum effusus non est. Perimuntur etiam plurimi veneno, vel suspendio, vel quolibet alio modo, et sanguis eorum non effunditur. Ergo cum ille qui occidit, sanguinem non effuderit, quomodo ejus sanguinem Dominus effusurus est? nisi quia, ut diximus, sanguis hominis ipsum vitale ejus, quo subsistit, debet intelligi: quod qui effuderit, id est qui aliquo genere mortis hominem occiderit, fundetur sanguis illius, hoc est vitalis portio ejus: quoniam sicut illi, quem occidit, temporalem vitam, sic sibimet ipsi peccando vitam abstulit aeternam. Anima enim quae peccaverit, ipsa morietur. Cui simile est illud quod Petro dicitur: « Omnes qui acceperint gladium, gladio peribunt (Matth. XXVI). » Ac si diceretur, omnes qui injuste occidunt hominem, eadem occisione ipsi in anima pereunt. Et quia ad imaginem suam Deus hominem fecit, in eo quod huic manere ad aeternitatem voluit: idcirco, animas hominum ab his, a quibus 132.0709C| de corporibus fugantur, requirit. Audiant igitur dolosi et falsi testes Psalmistam dicentem: « Virum sanguinum et dolosum abominabitur Dominus (Psalm. V). » Item: « Viri sanguinum et dolosi non dimidiabunt dies suos (Psalm. LIV), » et quia tales abominatur Dominus, abominabitur etiam illos et Ecclesia. Unde taliter de eis in concilio Agathensi capite tricesimo quinto statutum est: « Itaque censuimus homicidas et falsos testes a communione ecclesiastica submovendos, nisi poenitentiae satisfactione crimina admissa diluerint; » et in concilio Ancyrano capite vicesimo primo: « Qui voluntarie homicidium fecerint, poenitentiae quidem se jugiter submittant, perfectionem vero circa vitae exitum consequentur. » De his autem qui homicidium non sponte committunt, in eodem concilio capite vicesimo secundo, sic dicitur: « De homicidiis non sponte commissis, prior quidem definitio post septennem poenitentiam perfectionem consequi praecepit, secunda vero quinquennii 132.0709D| tempus explere. » Et de homicidis maleficis, in concilio Eliberitano capite sexto: Si quis maleficio interficiat alterum, eo quod sine idololatria perficere scelus non potuit, nec in finem impertiendam esse illi communionem. Igitur cum hoc scelus homicidiorum inter nostros jam crebrius actitatur, et non solum quorumlibet Christianorum, sed ipsorum etiam Christi ministrorum, insuper et summorum sacerdotum temerarie sanguis effunditur, et Dei timor, sacraeque legis veteris et novae observatio, ac sacerdotalis reverentia, canonum quoque statuta conculcantur, atque omnis ordo ecclesiasticus a talibus passim confunditur, et ludibrio habetur, et repleti sunt qui obscurati sunt terrae domibus iniquitatum: quid nobis agendum est cum religio sancta annullatur, dum fas et jus confunditur? Restat solummodo cum Psalmista proclamare ad Dominum, et dicere: « Exsurge, Deus, judica causam tuam: memor esto improperiorum tuorum, eorum quae ab insipiente 132.0710A| sunt tota die (Psalm. LXIII). » Verumtamen quos divinus non restringit, saltem humanus timor coerceat. Proponantur eis edicta imperatorum. In libro capitularium VI, capite 90, ita censetur: « Qui occiderit monachum, aut clericum, arma relinquat, et Deo in monasterio serviat cunctis diebus vitae suae, nunquam ad saeculum reversurus, et septem annos publicam poenitentium gerat. » Ex eodem libro capite vicesimo octavo (97): « Si quis sacerdotem, vel levitam, aut monachum interfecerit, vel debilitaverit, juxta statuta priorum capitulorum, quae legi Salicae sunt addita, componat et insuper bannum nostrum, id est LX solidos, nobis persolvat, et arma relinquat, atque in monasterio diebus vitae suae sub ardua poenitentia Deo serviat, nunquam postmodum saeculo vel saecularibus militaturus, neque uxori copulaturus. « Item in libro VII, cap. 225 (18): De homicidis ita jussimus observari, ut quicunque ausu temerario alium sine causa occiderit, vitae periculo feriatur, et pretio se redimere nunquam valeat. Et si convenerit ut ad 132.0710B| compositionem quisque descendat, nullus de parentibus aut amicis eum quidquam adjuvet; quod si fecerit, suum wirgildum omnino componat. » Cum ergo de istis tam districtum proferatur judicium, quid censebitur de nece episcoporum? Quod fortassis hic ideo videtur omissum, quia post sopitam persecutionis Christianorum, quae a paganis exercebatur, saevitiam, vel si fuit rarissimum, vel nullum tam immane facinus inter Christianos est perpetratum; et idcirco quomodo poeniteri aut puniri debeat, hac non est lege diffinitum. Hoc tantum inter caetera Capitularium scripta, libro V, cap. 261, reperitur, quod qui episcopum occiderit, nongentis solidis culpabilis judicetur. Sane quomodo in talibus vindicandum sit, quia non hominis vindicta quaeritur, sed Dei, ne quantum ad humanum spectat intuitum, tantum facinus remanere videatur inultum, et super eos, qui Dei vindices esse debuerant, dum suas gravius, Dei vero vel levius, vel nullatenus ulciscuntur injurias, justum 132.0710C| ejus superducatur judicium, videat rex ut recta de talibus judicando nomen suum factis adimpleat. Videant duces ejus et comites, qui gladium Dei portant ad vindictam malefactorum, de quibus ait Apostolus: « Principes non sunt timori boni operis, sed mali: vis autem non timere potestatem? bonum fac, et habebis laudem ex illa. Dei enim minister est tibi in bonum. Si autem malefeceris, time: non enim sine causa gladium portat. Dei enim minister est, vindex in iram ei qui malum agit (Rom. XIII). » Et sibimetipsis, suisque prospiciant subditis, juxta exemplum Moysi famuli Dei, qui in Dei vindictam sibi conjunxit, armavit, et animavit filios Levi, et cum esset mitissimus, in quosdam idololatras puniendo eos velut desaeviit, praecipiens suis: « Ponat vir gladium super femur suum (Exod. XXXII). » Et rursus: « Ite et redite de porta usque ad portam, et occidat unusquisque fratrem, et amicum, et proximum suum: » ne in omnem populum ira Dei desaeviret. Si enim ipse 132.0710D| rex videlicet, atque sui, quibus hoc agendum negotium instat, Dei judicium quoquo modo dissimulaverint, ipsi viderint. Stat namque firma Pauli sententia apostoli, in quo ipsa Veritas Christus loquebatur, qua dicitur: « Revelatur ira Dei de coelo super omnem impietatem et injustitiam hominum, eorumque qui veritatem Dei in injustitia detinent (Rom. I). » et post pauca: « Qui cum justitiam Dei cognovissent, non intellexerunt, » id est, intelligere noluerunt, « quoniam qui talia agunt digni sunt morte, non solum qui ea faciunt, sed etiam qui consentiunt facientibus. » Et iterum: « Scimus quoniam judicium Dei est secundum veritatem in eos qui talia agunt (Rom. II). » Nos vero talibus, si forte tandem aliquando vel in ultimis suis resipuerint, tamque gravium admissorum veniam corde tenus postulaverint, ne videamur eam, quae claudi non potest, januam pietatis Dei obstruere velle, et de ejus misericordia aliquos, quod absit, desperare, imo, ut ita dicatur, 132.0711A| mortuis mortem addere, nequaquam poenitentiam denegari dicimus: cum Deum misericordem ad subveniendum miseris, ad benignitatis ejus portum confugientibus, paratissimum credamus, invitantem omnes ad poenitentiam, atque per prophetam clamantem: « Nolo mortem peccatoris, sed ut convertatur et vivat (Ezech. XXXIII). » Quibus tamen poenitentiae modos et tempora juxta qualitatem peccati dicimus decernenda, sicut taxatur in concilio Africano capite decimo. « Poenitentibus, inquit, secundum differentiam peccatorum, episcopi arbitrio poenitentiae tempora decernantur. » Item in eodem concilio capite 74: « Ut sacerdos poenitentiam imploranti, absque personae acceptione, poenitentiae leges injungat. » Nos quidem de istis quod nostrum erat egimus. Denique secundum sententiam beati apostoli Pauli (I Cor. V), ut tollerentur de medio Christianorum qui hoc egerunt, jam judicavimus qui sic operati sunt, in nomine Domini nostri Jesu Christi congregatis nobis 132.0711B| et ejus spiritu cum virtute Domini nostri Jesu Christi tradere hujusmodi Satanae in interitum carnis, ut spiritus salvus sit in die Domini nostri Jesu Christi, si tamen poenitentiam agere voluerint. Sic enim idem Apostolus se egisse testatur de his qui circa fidem naufragaverunt, id est in fide male vivendo erraverunt, scribens ad Timotheum: « Ex quibus est, inquit, Hymenaeus, et Alexander, quos tradidi Satanae, ut discant non blasphemare (I Tim. V). » Si vero ut inceperunt in sua perseveraverint malitia, et divitias bonitatis Dei, et patientiae, et longanimitatis contempserint, secundum duritiam suam, et impoenitens cor thesaurizantes sibi iram in die irae et revelationis justi judicii Dei, qui reddet unicuique secundum opera ejus: quoniam a nobis modo non traduntur Satanae in interitum carnis ut spiritu salventur, sed ipsi potius seipsos ex toto tradiderunt Satanae, ut cum ipso in die Domini nostri Jesu Christi pereant: nos quoque, cum omni Ecclesia Christi, quia nec debemus, nec possumus, eis nec vivis nec mortuis 132.0711C| communicabimus. Insuper et secundum potestatem nobis in beato Petro et in caeteris collatam apostolis, quibus dictum est: « Quaecunque alligaveritis super terram, erunt ligata et in coelis (Matth. XVIII), » illius anathematis vinculo eos adhuc innodabimus, ut juxta Pauli vocem, quia non amant Dominum nostrum Jesum Christum (I Cor. XVI), quinimo oderunt, et persequuntur, et illum qui nomen ejus cum sacra unctione gestabat, vicesque illius agebat, Christum Domini interfecerunt, sit quisque eorum, qui hoc nefandissimum scelus opere perpetravit, et quicunque eis quoquo modo favendo et communicando consentit, anathema maranatha, id est condemnatus, donec Dominus redeat, vel perditio, sive, ut dictum est, condemnatus in die judicii, quando Dominus veniet. Gratia autem et misericordia Domini nostri Jesu Christi sit nobiscum, et cum omni Ecclesia ejus. Amen.
CAPITULUM XIV. 132.0711D| Quanquam superius de sacrilegis inter nos sermo sit habitus, ubi ex parte ostendimus, quam grave sit illud facinus, et qua poena jure plectatur sacrilegus: tamen quia inter nostrates hic pessimus inolevit mos, ut defuncto ecclesiae episcopo, mox a quibuscunque potentioribus pervadantur res ecclesiasticae, quasi episcopi fuerint propriae, cum etiam si ejus essent, contra omne jus id fieret: hoc tam immane sacrilegii facinus, et jam saepius factum scientes dolemus, et ne ulterius a quolibet praesumatur, auctoritate Dei, et sanctorum ejus, qui cum illo regnant in coelo, nostro etiam episcopali ministerio, quibus Dominus licet indignis potestatem dedit in suis apostolis, dicens: « Quodcunque alligaveritis super terram, erit ligatum et in coelis: et quodcunque solveritis super terram, erit solutum et in coelis (Matth. XVIII), » interdicimus. Unde inter caeteras de hac re canonum constitutiones, in concilio 132.0712A| Valentino cap. 2, ita scribitur: « Hoc etiam placuit, ut episcopo ab hoc saeculo jubente Domino accersito, clerici ab omni omnino supellectili, vel quaecunque sunt in domo ecclesiae, vel episcopi, in libris, in speciebus, utensilibus, vasculis, frugibus, gregibus, animalibus, vel omni omnino re rapaces manus abstineant, et nihil latronum more diripiant. Qui nisi canonum auctoritate cohibiti fuerint, omnia quae pervaserint, metropolitani vel omnium comprovincialium sacerdotum districtione coacti, in pristinum statum redintegrare cogantur: ut nihil antistiti, vel dispensatori futuro necessariorum sub hac justa constitutione depereat. Quod ut confidentius justitia manente servetur, secundum Regensis synodi constituta (cap. 5), episcopo e corpore recedente, vicinior illi accedat episcopus, qui ex more exsequiis celebratis, statim ecclesiae illius curam districtissime gerat, ne quid ante ordinationem pontificis futuri, remanentium clericorum subversioni vel direptioni jam liceat. Ita ut de repertis omnibus inspectio 132.0712B| certior, descriptioque fidelissima, si fieri potest, intra octavas defuncti, sub diligentia praesentis episcopi peragatur: dehinc ad metropolitani notitiam habita ordinate descriptio deferatur, ut ejus electione talis persona ordinandae domui ecclesiasticae procuretur, quae vel consueta clericis stipendia dispenset, et creditarum sibi rerum, si forsitan tarditas in episcopo ordinando successerit, metropolitano congruis temporibus reddere possit rationem: ut sub hac salubri constitutione clerici stipendiis suis omnino contenti, labores non diripiant episcopi decedentis, et in vacuam ecclesiae domum futurus pontifex non sine dolore succedat: sed magis de praecessoris sui dimisso possit et ipse gaudere, et aliis ministrare. » Item cap. 3: « Simili quoque modo parentibus et propinquis decedentis episcopi, si intestatus obierit, denuntietur, ut sine metropolitani vel comprovincialium sacerdotum conscientia, nihil de rebus defuncti occupare pertentent: ne forte haereditariis 132.0712C| rebus etiam aliqua ad ecclesiam pertinentia vel permista usurpent; sed usque ad ordinationem futuri exspectent antistitis, aut certe, si longum fuerit, ad metropolitani, ut dictum est, admonitionem recurrant. Si quis autem immemor divini timoris, contra haec sancta synodica clericus quisque vel laicus venire improba mente tentaverit, et communione et consortio privetur Ecclesiae: quia durum est ut ad illam conveniat, quam exspoliare non metuit: nisi forte spiritu meliori correptus, dum a praesumptione cessaverit, recuperat indulgentiam. Si autem rationabiliter modesteque unusquisque repetit quod sibi jure debetur, ei absque aliqua animadversione a metropolitano, vel cui injunxerit, aut res aut ratio non negetur. Hos etiam omnes canones constringunt, qui tam in praeteritum, quam in futurum, res ecclesiae vel episcopi usurpantes diripuerint. » Item cap. 4: « Illud etiam provido consilio decernentes, ut quia saepe sanctorum antistitum, per absentiam 132.0712D| commendatoris episcopi, exsequiae differuntur, ita ut veneranda pontificis membra, dum tardius funerantur, injuriae omnino subjaceant, episcopus, qui post mortem fratris ad sepeliendum eum solet invitatus occurrere, infirmum magis, et adhuc in corpore positum, admonitus visitare non differat, ut aut de revelatione sacerdotis amplius gaudeat, aut certe de ordinatione domus suae fratrem admoneat, eisque probabilem voluntatem in effectum transmittat, ac recedentem a saeculo, post oblatum in ejus commendatione sacrificium Deo, mox sepulturae tradat diligentissime, et superius constituta canonice non differat adimplere. Si autem, ut fieri solet, antistes obitu repentino discesserit, et collimitanei sacerdotes de longinquo minime adesse potuerint, uno die tantum cum sua nocte exanimatum corpusculum sacerdotis maneat, nec sine fratrum ac religiosorum frequentia, vel psallentium excubatione, servatum a presbyteris cum omni diligentia in loculo conditum seorsim, non 132.0713A| statim humetur, sed honorifice commendetur, donec sine mora invitato undecunque pontifice, ab ipso, ut condecet, solemniter tumuletur: ut et injuriae tollatur occasio, et mos antiquus in sepeliendis sacerdotibus observetur. » In decreto quoque synodali Toletana urbe gesto (Conc. Tolet. VII, can. 3), sic legitur: « Ea quae competunt honestati contingit saepe quorumdam desidia non impleri. Proinde quia notum est, quae dignitas in exsequiis morientis episcopi ex canonibus conservetur, traditioni moris antiqui hoc tantum adjicimus, ut si quis sacerdotum, secundum statuta Valentini concilii, ad humana decidentis episcopi membra venire commonitus, pigra voluntate distulerit, appellantibus clericis obeuntis episcopi apud synodum, sive apud metropolitanum episcopum, tempore anni unius nec faciendi missam, nec communicandi habeat omnino licentiam. Presbyteri autem, sive caeteri clerici, quibus major honoris locus 132.0713B| apud eamdem ecclesiam fuerit, cujus sacerdos obierit, si sollicitudine pro exsequiis aut jam mortui, aut continuo antistitis morituri, ad commonendum tardi inveniantur, aut per quamcunque molestiam animi id negligere comprobentur: totius anni spatio ad poenitentiam in monasteriis deputentur. » Ergo cum de exsequiis episcopi decedentis talis habeatur patrum constitutio, non ab re tamen ducimus, et nunc omnibus notum fieri, quatenus nullus audeat tantum scelus perpetrare sacrilegii, et quod nefas est, legesque prohibent alicui specialiter homini fieri, hoc nemo praesumat sanctae matri Ecclesiae ullo modo facere. Et quoniam in quibusdam opportunitas locorum se offert, ut ad obitum, vel exsequias alicujus ex nobis, duo vel tres episcopi convenire possint, et vestrae amabili in Christo fraternitati ita placitum esse dignoscitur: decet ut sancta charitas se ostendat in mortuorum funeribus, quae in vivorum flagravit pectoribus. Sane quia innotuit nobis sancta Sedes apostolica, adhuc errores blasphemiasque 132.0713C| cujusdam vigere Photii in partibus orientis in Spiritum sanctum, quod non a Filio, nisi a Patre tantum procedat blasphemantis, hortamur vestram fraternitatem una mecum, ut secundum admonitionem Domini Romanae Sedis, singuli nostrum, perspectis Patrum catholicorum sententiis, de divinae Scripturae pharetris acutas proferamus sagittas potentis, ad confodiendam belluam monstri renascentis, et ad conterendum caput nequissimi serpentis.
CAPITULUM XV. His ita praelibatis nunc omnes generaliter alloquamur, qui juste et pie volunt vivere in communione sanctae Ecclesiae catholicae, quae est unum corpus Christi, cui unus est Dominus, una fides, unum baptisma. Quae cum generaliter ab ipso suo capite Christo super petram, id est, super confessionem Petri sit aedificata: manifestum tamen est, 132.0713D| in omnem Italiam, Gallias et Hispaniam, nullum instituisse ecclesias, nisi eos quos venerabilis Petrus, aut ejus successores constituerunt sacerdotes. Et quoniam Ecclesia in nostris quoque partibus, ut dictum est, super hanc petrae soliditatem non tantum fundata, sed ab eo ejusque est successoribus etiam edocta, cum Dei gratia, ipsius beati Petri suffragantibus meritis, firmitatem fidei, quam primo percepit, hactenus inconcussam servare studuit, nullaque perfidorum consortia recepit. At vero quia multi fide tantum Christiani sunt, opere vero a Christiana doctrina dissentiunt, et attestante Jacobo apostolo didicimus fidem non solum otiosam, sed etiam esse mortuam sine operibus; ait enim: « Quid proderit, fratres mei, si fidem quis dicat se habere, opera autem non habet? nunquid poterit fides salvare eum? (Jac. II.) » Et beatus Hieronymus: Quid proderit, si impie agens Deum voce invocas, quem operibus negas? Sanctus quoque papa Gregorius: 132.0714A| Quid prodest, si Redemptori nostro per fidem jungamur, si ab eo moribus disjungamur? Itaque ille vere credit, qui exercet opere quod credit. Magnopere satagendum est, ut qui fideles esse dicuntur, si cum fideli Abraham benedici cupiunt, qui non tantum ex fide, sed ex operibus justificari meruit, beate vivere studeant. Ille enim, ut sanctus ait Hieronymus, beatus est qui et recte credendo bene vivit, et bene vivendo fidem rectam custodit. Sed heu, proh dolor! nostris nostrorumque comministrorum, et qui jam discesserunt, et qui adhuc supersunt, tam incuria quam inscientia, perditi vitiis multi, et pene innumerabiles adhuc inveniuntur in plebe ecclesiastica, cujuscunque sexus et aetatis pariter et conditionis, qui ad usque sua tempora senectutis necdum, ut debuerant, percepere fidei notitiam simplicis, usque adeo ut nec ipsius symboli verba salutaris, nec saltem supplicationem Dominicae noverint orationis. Hi vero tales, etsi aliquid videantur habere 132.0714B| bonae conversationis, quomodo sine fidei fundamento aedificium construent boni operis? Et ad haec quid excusationis praetendere possumus, dum tales a corpore exeuntes non ad vitam, quam non noverunt, sed ad mortem rapiuntur aeternam, quam evadere sine fide, ex qua justus vivere creditur, minime potuerunt? Nos ergo, ut beatus ait Gregorius, pereunte populo auctores mortis existimus, cum duces esse ad vitam debuimus. Ex nostro enim peccato populi turba prostrata est, quia faciente nostra negligentia ad vitam erudita non est. Quam terribilem nimis, imminentemque nobis et ipsis damnationem, et per nos, et per secundi ordinis consacerdotes, omnimodis evadere conemur, erudientes assidue commissos nobis, et fidei verbis, et bonorum operum exemplis: ut in omnibus exhibeamus nosmetipsos sicut Dei ministros, ut non vituperetur ministerium nostrum, ne de nobis dicatur: « Sacerdotes ignoraverunt scientiam. » Et item: « Sacerdotes non dixerunt, ubi est Dominus, et tenentes legem nescierunt 132.0714C| me (Jerem. II). » Et ne illam incurramus offensam, quam Heli sacerdos incurrisse dignoscitur eo quod filios suos indigne agentes non digne corripuit (I Reg. IV).
Generaliter omnibus. Ergo primo omnium collocet sibi unusquisque Christianus, qui aliter Christianus vere dici et esse non potest, fundamentum Christianae religionis, id est fidem catholicam, ut credat in Patrem et Filium et Spiritum sanctum, unum et verum Deum, trinum in personis, unum in substantia. Credat nihilominus, quod sola persona Filii pro salute nostra carnem assumpsit, in qua passus est, et resurrexit, et in coelos ascendit, cum qua etiam ad judicium venturus est. Credat et in Spiritum sanctum, et quod in baptismate per eum tribuatur omnium remissio peccatorum: et quod ejus dono in Ecclesia Christi per poenitentiam et per sacerdotale ministerium, incunctanter peccatorum detur indulgentia. Credat quoque veraciter in vera carne futuram 132.0714D| in adventu Christi resurrectionem omnium. Hoc verae fidei fundamentum bonis necesse est exornetur operibus: quia sicut sine fide impossibile est placere Deo, ita et fides perfecta esse non valet, nisi per dilectionem operetur: insuper si non habeat opera, mortua est in semetipsa. Exornetur ergo sancta fides, ut vera et fructuosa sit, spe, charitate, humilitate, castitate, continentia, sobrietate, unanimitate, concordia, justitia, misericordia, innocentia, et simplicitate, et caeteris his similibus quae in dilectione Dei consistunt, et proximi. Videat unusquisque ne ejus decorem diversis commaculet flagitiis. Inter quae maxime haec cavenda pervidemus, et quanto occultiora, tanto periculosiora esse pro certo scimus. Superbiam scilicet, quae et de angelo diabolum facere, et de coelo novit praecipitare. Invidiam a diabolo inventam ad dejiciendum de paradiso hominem, et ad mortem in orbem terrarum introducendam. Odium et discordiam, praedictorum criminum sequaces, 132.0715A| sed non minus perniciosos, quia matrem omnium virtutum charitatem expellunt, et illa fugata, omnia simul, si qua fuerint, bona opera pervertunt. Haec igitur principaliter a fidelium cordibus sunt exstirpanda, et cum his, ea quae superius partim denotando perstrinximus, penitus abominanda. Similiter et illa quae quasi naturaliter in usu habentur, sicut sunt ebrietates, comessationes, contentiones, detractiones et inimicitiae, et his similia, quae juxta Apostolum homines a regno Dei excludunt: « Quoniam, inquit, qui talia agunt, regnum Dei non consequentur (Gal. V). » Simili modo et illa cohibenda omnimodis, quae contra jus humanae societatis, sicuti sunt furta, et jam superius dictae exsecrabiles rapinae, calumniae, oppressiones, invasiones, quae prius reddenda, postea sunt poenitentiae remedio corrigenda. Inhibemus quoque modis omnibus, cum ingenti protestatione pessimam lucri rabiem, usurarum scilicet adinventionem, quam non minus clerici 132.0715B| sectantur quam laici, Dominici immemores praecepti, quo dicitur: « Pecuniam tuam non dabis ad usuram. » Et iterum: « Non accipies a fratre tuo usuram, nec amplius quam dedisti (Levit. XXV). » Exstant et alia diversorum criminum mala, quae improbat et condemnat lex divina, pro quibus populus vastitate et gladio, fame et pestilentia atteritur, et Ecclesiae status infirmatur, regnumque periclitatur: ut sunt nefandissimae cum masculis aut pecoribus pollutiones pro quibus dulcis et benignus Deus noster ad amaritudinem iracundiae tanto gravius provocatur, quanto contra naturam fieri comprobantur: et ut sunt illa quae ex paganorum ritu adhuc superesse videntur: scilicet magica, sortes, phylacteria, veneficia, divinationes, somniorum conjectationes: quae omnia puniri jubet lex divina, quia manifestissime in talibus servitus est diabolica. De quibus in concilio Ancyrano titulo 23, ita scriptum est: Qui divinationes expetunt, et morem gentilium subsequuntur, aut in domos suas hujuscemodi homines 132.0715C| introducunt, exquirendi aliquid arte malefica, aut expiandi causa, sub regula quinquennii jaceant, secundum gradus poenitentiae definitos. Similiter unusquisque Christianus caveat et ab his quae videntur quidem levia, sed contra divina sunt mandata, a scurrilitate et stultiloquio, a fabulis otiosis, turpibusque et obscenis sermocinationibus. Haec nempe plurimi non solum in domibus et conviviis suis loquuntur, et libenter audiunt; sed etiam, ad provocandum Deum ad iracundiam, in basilicis illi et sanctis ejus consecratis, absque respectu timoris alicujus irreverenter his vacare non desistunt. Servetur sane cultus honor et reverentia Dominici diei et sanctarum solemnitatum. Jejunium quoque tam indictum quam etiam quatuor temporum. Cessent mendacia periculosa et noxia, quae assidue nimis fiunt, juramenta, maledicta, turpia necnon cantica et caetera his similia, quae longum quidem est enumerare, sed pernecessarium cito corrigere. Considerantes igitur nos omnium 132.0715D| operum et sermonum, insuper et cogitationum, reddituros esse rationem ei qui venturus est in majestate terribili reddere unicuique secundum quod gessit, sive bonum, sive malum, et peccata, sive parva, sive magna, non posse impunita esse: ad flagella quoque, quae pro eisdem jam nunc juste, gravia quidem, sed minora quam meremur, patimur, non insensibiles, non incorrigibiles, non murmurantes, 132.0716A| manum ejus ad feriendum extentam, quam ne percuteret anticipare negleximus, dum adhuc paterna pietate sicut filii verberamur, saltem ne usque ad internecionem, ne usque ad animam feriat, mitigare celeri conversione et condigna satisfactione curemus: ne sicut mali servi, et in praesenti districta animadversione feriamur, et ad severiora in futuro supplicia pertrahamur. Dum adhuc vacat, dum adhuc qui offensus peccata nostra propter poenitentiam dissimulat, et ut ab ejus severitate ad illius bonitatem revertamur, blandimentis et minis clamat: non obduremus corda nostra, sicut hactenus patres nostri et nos egimus. Peccavimus enim cum patribus nostris, injuste egimus, iniquitatem fecimus. Jam nunc ergo reversi ad conscientias nostras, et mala quae gessimus dijudicantes, pura et vera confessione confiteamur Domino, quoniam bonus, quoniam in saeculum misericordia ejus. Procidamus et ploremus ante Dominum, qui fecit nos, quia ipse est Dominus 132.0716B| noster, quia benignus et misericors est, praestabilis super malitia, qui non vult mortem peccatoris, sed ut convertatur et vivat. Si igitur ex toto corde conversi ad Deum, veram poenitentiam, fructusque poenitentiae dignos fecerimus, crebris et sanctis instantes jejuniis, vigiliis castis, illique bene complacitis, et orationibus falso lacrymarum imbre perfusis, cum eleemosynis justis, caeterisque misericordiae et charitatis operibus, atque profiteamur nos ad pristina impietatum nostrarum scelera nunquam redituros, juvante ejus gratia, sine quo nihil possumus: si in istis perseveraverimus, satisfacientes Deo et Ecclesiae de praeteritis peccatis per poenitentiae dolorem, per humilitatis gemitum, et per contriti cordis sacrificium: cito ejus, qui cor contritum et humiliatum non spernit, et cui proprium est misereri semper et parcere, misericordiam consequemur. Cito dicimus, quia apud benignum Deum non tam valet mensura temporis quam doloris. Ipse enim per prophetam loquitur, dicens: 132.0716C| « Cum conversus ingemueris, salvus eris. » Itemque: « Impietas impii non nocebit ei, in quacunque die conversus fuerit ab impietate sua (Ezech. XXXIII). » Cum ergo tanta sit benignitas Domini Dei nostri, non negligamus, non differamus, non tardemus converti ad ipsum, sed sicut nos hortatur sanctus Paulus apostolus, « adeamus cum fiducia ad thronum gratiae ejus, ut misericordiam consequamur, et gratiam inveniamus in auxilio opportuno (Hebr. IV), » per Jesum Christum Dominum nostrum, cui est cum coaeterno Patre et Spiritu sancto virtus et gloria in saecula saeculorum. Amen.
Subscriptiones episcoporum. Hervaeus Rhemensis archiepiscopus his edictis annuens subscripsit. Wito Rothomagensium episcopus subscripsit. Rodulfus Laudunensis praesul subscripsit. Erluinus Beluacensium episcopus subscripsit. 132.0716D| Raubettus Noviomagorum episcopus subscripsit. Letoldus Catalaunicus episcopus subscripsit. Abbo Suessorum episcopus subscripsit. Stephanus Cameracensis episcopus subscripsit. Hucbertus Meldensis ecclesiae episcopus subscripsit. Otfridus Silvanectensis episcopus subscripsit. Stephanus Morinorum episcopus subscripsit. Otgarius Ambianensis episcopus subscripsit. (no apparatus)