Migne Patrologia Latina Tomus 95
Additamentum
(1143C)Cum jam, ut praemissum est, Romanorum desierit apud Italos imperium, plurimaeque gentes irruerent contra ipsos, adusque pertransierat pelasgum. Hac tempestate Justinianus Augustus Romanorum eumdem felici sorte regebat imperium, qui et bella prospere gessit, et in causis civilibus mirificus exstitit. Nam per Belisarium patricium Persam fortiter devicit, perque ipsum Belisarium Vandalorum gentem, capto eorum rege Gelismero, usque ad internecionem delevit, Africam quoque totam, post annos nonaginta et sex, Romano imperio restituit. Purisque Belisarii viribus, Gothorum in Italia gentem, capto Withigis eorum rege, superavit. Mauros quoque post haec Africam infestantes, eorumque regem Attilam, per Joannem exconsulem mirabili virtute prostravit, (1143D)pari etiam modo et alias gentes belli jure compressit. Quam ob causam propter eorum omnium victorias, ut Alamannicus, Gothicus, Francicus, Germanicus, Anticus, Alanicus, Vandalicus, Africanusque diceretur, habere haec nomina meruit. Leges etiam Romanorum, quarum prolixitas nimia erat, et inutilis (1144C)dissonantia, mirabili brevitate correxit. Nam omnes constitutiones principum, quae utique multis in voluminibus habebantur, intra duodecim libros coarctavit, idem quoque volumen Codicem Justiniani appellari praecepit. Rursusque singulorum magistratuum sive judicum leges, quae usque ad duo millia pene libros erant extensae, intra quinquaginta librorum numerum redegit, eumque Codicem Digestorum, sive Pandectarum vocabulo nuncupavit. Quatuor etiam Institutionum libros, in quibus breviter universarum legum textus comprehenditur, noviter composuit. Novas quoque leges, quas ipse statuerat, in unum volumen redactas, id est, Codicem Novellam nuncupari sancivit. Exstruxit quoque idem princeps intra Constantinopolim urbem Christo Domino, (1144D)qui est Sapientia Dei Patris, templum, quod Graeco vocabulo agiam Sophiam, id est, sanctam Sapientiam nominavit. Cujus opus adeo cuncta aedificia excellit, ut in totis terrarum spatiis huic simile non possit inveniri. Erat enim princeps fide catholicus, in operibus rectus, in judiciis justus, ideoque omnia (1145A)concurrebant ei in bonum. Hujus temporibus Cassiodorus, apud urbem Romam tam saeculari quam divina scientia claruit, qui inter caetera quae nobiliter scripsit, psalmorum praecipue occulta potentissime reseravit. Hic primum consul, deinde senator, ad postremum vero monachus exstitit. Hoc etiam tempore Diotusius Alba in urbe Roma constitutus, paschalem calculum miranda argumentatione composuit. Tuncque nihilominus Arator Romanae Ecclesiae subdiaconus, poeta mirabilis, Actus apostolorum versibus hexametris exaravit. His quoque diebus beatus Benedictus Pater, et prius in loco qui Sublacum dicitur, qui ab urbe Roma quadraginta millibus abest, et postea in castro Cassini, quod Clarum appellatur, et magnae vitae meritis, et apostolicis virtutibus (1145B)effulsit. Igitur cum circumquaque frequenter Longobardorum victoriae personarent, Narsis chartularius imperialis, qui tunc praeerat Italiae, bellum adversus Totilam Gothorum regem praeparans, cum jam pridem Longobardos confoederatos haberet, legatos ad Alboin dirigit, quatenus ei pugnaturo cum Gothis auxilium ministraret. Tunc Alboin electam e suis manum direxit, qui Romanis adversum Gothos suffragium ferrent, qui per maris Adriatici sinum in Italiam transvecti, sociatique Romanis, pugnam inierunt cum Gothis. Quibus usque ad internecionem deletis, taliter cum Totila suo rege honorati multis muneribus, victores ad propria remearunt, omnique tempore quo Longobardi Pannoniam possederunt, Romanae reipublicae adversus aemulos adjutores (1145C)fuerunt. His temporibus Narsis etiam Buccellino duci bellum intulit, quem Thendepertus rex Francorum cum in Italiam introisset, reversus ad Gallias cum Hamingo alio duce, ad subjiciendam Italiam reliquerat. Tunc quoque apud Constantinopolim Priscianus Caesariensis grammaticae artis, ut ita dixerim, profunda rimatus est. Qui Buccellinus cum pene totam Italiam direptionibus vastaret, et Thendeperto suo regi de praeda Italiae munera copiosa conferret, cum in Campanea hiemare disponeret, tandem in loco cui Tannecum nomen est gravi bello a Narsete superatus, exstinctus est. Hamingus vero, dum Widin Gothorum comiti contra Narsetem rebellanti auxilium ferre conatus fuisset, utrique a Narsete superati sunt. Widin captus Constantinopolim (1145D)exsulatur. Hamingus vero, qui ei auxilium praebuerat, Narsetis gladio perimitur. Tertius quoque Francorum dux, nomine Leutharius, Buccellini germanus, dum multa praeda onustus ad patriam cuperet reverti, inter Veronam et Tridentum, juxta lacum Benacum propria morte defunctus est. Habuit nihilominus Narsis certamen adversus Sindual Brentorum regem, qui adhuc de Herulorum stirpe remanserat, quos secum in Italiam veniens solum Odoacer adduxerat. Huic Narsis fideliter sibi primum adhaerenti multa beneficia contulit, sed novissime superbe rebellantem, et regnare cupientem, bello superatum et captum celsa de trabe suspendit. Eo tempore quoque (1146A)Narsis patricius, per Dagisteum magistrum militum, virum bellicosum et fortem, universos Italiae fines obtinuit. Hic Narsis prius quidem chartularius fuit, deinde propter virtutem merito patriciatus honorem promeruit. Erat autem vir piissimus, in religione catholicus, in pauperes munificus, in reparandis basilicis satis studiosus, vigiliis et orationibus in tantum studens, ut plus supplicationibus ad Deum profusis quam armis bellicis victoriam obtineret.
Inter haec Justiniano principe vita decedente, Justinus minor rempublicam apud Constantinopolim regendam suscepit.
His quoque temporibus Narsis patricius, cujus ad omnia studium vigilabat, Vitalem episcopum Altinae civitatis, qui ante annos plurimos ad Francorum regem (1146B)confugerat, hoc est, ad Gothiensem civitatem, comprehensum, apud Siciliam exsilio damnavit. Igitur deleta, ut dictum est, vel superata, Narsis omni Gothorum gente, his quoque, de quibus dixi, minus pari modo devictis, dum multum auri, sive argenti, seu caeterarum specierum divitias adquisisset, magnam ab his pro quibus multa contra eorum hostes laboraverat invidiam pertulit, qui contra eum Justino Augusto, et ejus conjugi Sophiae, in haec verba suggesserunt dicentes: Quia expedierat Romanis, Gothis potius servire quam Graecis, ubi Narsis eunuchus imperat, et nos servitio premit, et haec noster piissimus princeps ignorat. Aut libera nos de manu ejus, aut certe in civitatem Romanam, et nosmetipsos gentibus tradimus. Cumque haec Narsis audisset, (1146C)haec breviter retulit verba: Si male feci cum Romanis, male inveniam. Tunc Augustus in tantum adversus Narsetem commotus est, ut statim in Italiam Longinum praefectum mitteret, qui Narsetis locum obtineret. Narsis vero his cognitis, valde pertimuit, et in tantum maxime ab eadem Sophia Augusta territus est, ut regredi ultra Constantinopolim non auderet. Cui illa inter caetera, quia eunuchus erat, haec fertur mandasse, ut cum puellis in gynaeceo lanarum faceret pensas dividere. Ad quae verba Narsis dicitur haec verba dixisse: talem se eidem telam orditurum, qualem ipsa dum viveret, deponere non posset. Itaque odio metuque exagitatus, in Neapolim Campaniae civitatem secedens, legatos mox ad Longobardorum gentem dirigit, mandans ut paupera Pannoniae rura (1146D)desererent, ad Italiam, cunctis repletam divitiis, possidendam venirent. Simulque multimoda pomorum genera, aliarumque rerum species, quarum Italia ferax est, mittit, quatenus eorum ad veniendum animos posset illicere. Longobardi laeta nuntia, et quae ipsi praeoptabant, gratanter suscipiunt, denique futuris commodis animos attollunt. Continuo apud Italiam terribilia noctu signa visa sunt, hoc est, igneae acies in coelo apparuerunt, eo scilicet qui postea effusus est sanguine coruscantes. Narsis vero de Campania Romam reversus, ibidem non post multum tempus ex hac luce subtractus est. Cujus corpus positum in locello plumbeo cum omnibus ejusdem divitiis Constantinopolim est perlatum. Per haec tempora (1147A)apud Constantinopolim, ut supra praemissum est, Justinus minor regnabat, vir omni avaritiae deditus, contemptor pauperum, senatorum spoliator. Cui tanta fuit cupiditatis rabies, ut arcas juberet ferreas fieri, in quibus ea quae rapiebat auri talenta congereret, quem etiam ferunt in haeresin Pelagianam dilapsum. Hic cum a divinis mandatis aurem cordis averteret, justo Dei judicio, amisso rationis intellectu, amens effectus est. Hic Tiberium Caesarem ascivit, qui ei palatium, vel singulas provincias gubernaret, hominem justum, utilem, strenuum, sapientem, eleemosynarium, in judiciis aequum, in victoriis clarum, et, quod his omnibus supereminet, verissimum Christianum. Hic cum multa de thesauris quos Justinus aggregaverat pauperibus erogaret, (1147B)Sophia Augusta frequentius eum increpabat, quod rempublicam redegisset in paupertatem, dicens: Quod ego multis annis congregavi, tu infra paucum tempus prodige dispergis. Aiebat autem ille: Confido in Domino quia non deerit pecunia fisco nostro, tantum ut pauperes eleemosynam accipiant, aut captivi redimantur. Hoc est magnum thesaurum facere, dicente Domino: Thesaurizate vobis thesauros in coelo, ubi neque aerugo, neque tinea corrumpit, et ubi fures non effodiunt, nec furantur. Ergo de his quae tribuit Dominus congregemus thesauros in coelo, et Dominus nobis augere dignabitur in saeculo. Igitur Justinus cum undecim annis regnasset, amentiam, quam incurrerat, tandem cum vita finivit. Bella sane quae per Narsetem patricium Gothis vel Francis illata (1147C)superius per anticipationem diximus, hujus temporibus gesta sunt. Denique et cum Roma temporibus Benedicti papae, vastantibus omnia per circuitum Longobardis, famis penuria laboraret, multa millia frumenti navibus ab Aegypto dirigens, eam sub studio misericordiae relevavit.
Mortuo ergo Justino, Tiberius Constantinus, Romanorum regum quinquagesimus, sumpsit imperium. Hic cum, ut superius diximus, Justino adhuc Caesare, palatium regeret, et multas quotidie eleemosynas faceret, magnam ei Dominus auri copiam subministravit. Nam deambulans per palatium, vidit in pavimento domus tabulam marmoream, in qua erat crux Dominica sculpta, et ait: Crucem Domini, qua (1147D)frontem nostram et pectora munire debemus, ecce eam sub pedibus conculcamus. Et dicto citius jussit eamdem tabulam auferri de fossa, qua elevata atque erecta, inveniunt subtus et aliam hoc signum + habentem, qui et ipsam jussit auferri. Qua amota, reperiunt et tertiam, jussuque ejus cum haec fuisset ablata, inveniunt magnum thesaurum, habentem supra mille auri centenaria. Sublatumque aurum, pauperibus adhuc abundantius quam consuetus fuerat largitur. Narsis quoque patricius Italiae, cum in quadam civitate intra Italiam domum magnam haberet, ad supra memoratam urbem advenit, ibique in domo sua occulte cisternam magnam fodit, in qua multa millia centenariorum auri argentique reposuit, interfectisque omnibus consciis, uni tantummodo seni (1148A)haec, per juramentum ab eo exigens, commendavit. Defuncto vero Narsete, supradictus senex ad Caesarem Tiberium veniens, dixit: Si mihi, inquit, aliquid prodest, magnam rem, Caesar, dicam. Cui ille: Dic, ait, quid vis, enim proderit tibi, si quid nobis profuturum esse narraveris. Thesaurum, inquit, Narsetis habeo reconditum, quod in extremo vitae positus celare non possum. Tunc Caesar Tiberius gavisus mittit usque ad locum pueros suos, praecedente vero sene hi sequuntur attenti. Pervenientesque ad cisternam, deopertamque ingrediuntur, in qua tantum auri vel argenti repertum est, ut per multos dies vix a deportantibus potuisset evacuari. Quae ille pene omnia secundum morem suum erogatione largissima dispensavit egenis. Hic cum Augustalem coronam (1148B)accepturus esset, cumque secundum consuetudinem ad spectaculum Circi populus exspectaret, insidiasque ei praepararet Sophia Augusta, ut Justinianum, Justini nepotem, ad dignitatem imperatoriam sublimaret, ille per loca sancta prius praecedens, deinde vocato ad se pontifice urbis, cum consulibus ac praefectis palatium ingressus, indutus purpura, diademate coronatus, throno imperiali positus, cum immensis laudibus in regni est gloria confirmatus. Quod ejus adversarii audientes, nihilque ei, qui in Domino spem suam posuerat, officere valentes, magno sunt confusionis pudore cooperti. Transactis autem paucis diebus, Justinianus projecit se pedibus imperatoris, ob meritum gratiae, quindecim ei auri centenaria deferens. Quem ille secundum patientiae (1148C)suae meritum colligens, sibi ut in palatio assisteret jussit. Sophia vero Augusta immemor promissionis quam quondam in Tiberium habuerat, insidias ei pertentavit ingerere. Praecedente autem eo ad villam, ubi juxta ritum imperialem triginta diebus ad vindemiam jucundaretur, vocato clam Justiniano, voluit eum sublimare in regno. Quo comperto Tiberius cursu veloci Constantinopolim regreditur, apprehensamque Augustam omnibus thesauris exspoliavit, solum ei victum quotidianum in alimentum relinquens, segregatisque pueris ejus ab ea, alios de fidelibus suis posuit, qui ei parerent, mandans prorsus ut nullus de anterioribus ad eam haberet accessum. Justinianum vero verbis solummodo objurgatum tanto (1148D)in posterum amore dilexit, ut filio ejus filiam suam promitteret, rursusque filio filiam suam expeteret. Sed haec res minime, quam ob causam nescio, ad effectum pervenit. Hujus exercitus ab eo directus Persas potentissime debellavit, victorque regrediens, tantam molem praedae, cum viginti pariter elephantis, detulit, ut humanae crederetur posse sufficere cupiditati. Tiberius igitur Constantinus, postquam septem rexerat annis, sentiens sibi diem mortis imminere, una cum consilio Sophiae Augustae Mauricium genere Cappadocem, virum strenuum, ad imperium elegit, ornatamque suam filiam regalibus ornamentis eam tradidit ei, dicens: Si tibi imperium meum cum hac puella concessum, utere eo felix, memor semper ut aequitate justitiaque delecteris. Haec postquam (1149A)dixit, de hac luce ad aeternam patriam migravit, magnum luctum populis de sua morte relinquens. Fuit enim summae bonitatis, in eleemosynis promptus, in judicio justus, in judicando cautissimus, nullum despiciens, sed omnes in bona voluntate complectens, omnesque diligens, ipse quoque est dilectus a cunctis.
Quo defuncto, Mauricius indutus purpura, et redimitus diademate, ad Circum processit, acclamatisque sibi laudibus, largitus populo munera, primus ex Graecorum genere in imperio confirmatus est. Hoc tempore Mauricius imperator Childeperto regi Francorum quinquaginta millia solidos per legatos suos direxit, ut cum exercitu super Longobardos irrueret, eosque de Italia exterminaret. Qui cum innumera (1149B)Francorum multitudine in Italiam subito introivit. Longobardi vero in civitatibus se communientes, intercurrentibus legatis, oblatisque muneribus, pacem cum Childeperto fecerunt. Qui cum ad Gallias remeasset, cognito imperator Mauricius quia cum Longobarbis foedus inierat, quod ei Longobardorum detrimentum dederat, repetere cupit. Sed ille suarum virium potentia fretus, pro hac re nec responsum reddere voluit. His itaque gestis, Autharius rex Brexillum civitatem, super Padi marginem positam, expugnare aggressus est, in quam Dotrulf dux a Longobardis confugerat, se partibus imperatoris tradens, sociatus militibus Longobardorum exercitui fortiter resistebat. Iste ex Suavorum, hoc est, Alamannorum, (1149C)gente oriundus, inter Longobardos creverat, et quia erat forma idoneus, ducatus honorem meruerat. Sed cum occasionem ulciscendae suae captivitatis reperit, contra Longobardorum illico arma surrexit. Adversus quem Longobardi gravia bella gesserunt, tandemque eum cum militibus quos juvabat exsuperantes, Ravennam cedere compulerunt. Brexillus capta est, muri quoque ejus ad solum usque destructi sunt. Post haec Antharius rex cum Smaragdo patricio, qui tunc Ravennae praeerat, usque in annum tertium pacem fecit. Denique post Benedictum papam, Pelagius Romanae ecclesiae pontifex absque jussione principis ordinatus est, eo quod Longobardi Romam per circuitum obsiderent, nec posset quisquam a Roma progredi. Hic Pelagius Heliae (1149D)Aquilegiensi episcopo, nolenti tria capitula Chalcedonensis synodi suscipere, epistolam satis utilem misit, quam beatus Gregorius, cum esset adhuc diaconus, conscripsit. Rursum Mauricius Augustus legatos ad Childepertum mittens, eum ut contra Longobardos in Italiam exercitum dirigeret persuasit. Childepertus existimans suam adhuc germanam apud Constantinopolim vivere, legatis Mauricii acquiescens, ut suam posset sororem recipere, iterum adversus Longobardos Francorum exercitum ad Italiam direxit. Contra quos dum Longobardorum acies properarent, Franci et Alamanni dissensionem habentes, sine ullius lucri conquisitione, ad patriam sunt reversi. Eo tempore fuit aquae diluvium in finibus Venetiarum, et Liguriae, seu caeteris regionibus (1150A)Italiae, quale post Noe tempora non creditur fuisse. Factae sunt lacunae possessiones, seu villarum, hominumque pariter et animantium magnus interitus. Destructa sunt itinera, dissipatae viae; tantumque Athesis fluvius tunc excrevit, ut circa basilicam beati Zenonis martyris, quae extra Veronensis urbis muros sita est, usque ad superiores fenestras aqua pertingeret, licet, sicut beatus Gregorius postea papa scripsit, in eamdem basilicam aqua minime introivit. Urbis quoque ejusdem Veronensis muri ex parte aliqua eadem sunt inundatione subruti. Facta est autem haec inundatio sexto decimo Kal. Novembris. Sed et tantae coruscationes et tonitrua fuerunt, quantae fieri vix aestivo tempore solent. Post duos quoque menses eadem urbs Veronensium magna ex (1150B)parte incendio concremata est. In hac diluvii effusione in tantum apud urbem Romam fluvius Tiberis excrevit, ut aquae ejus super muros urbis influerent, et maxime in ea regiones occuparent. Tunc per alveum ejusdem fluminis, cum multa serpentium multitudine, draco etiam magnae miraeque magnitudinis per urbem transiens, usque ad mare descendit. Subsecuta statim est hanc inundationem gravissima pestilentia, quam inguinariam appellant, quae tanta strage populum devastavit, ut de inaestimabili multitudine vix pauci remanerent. Primumque Pelagium papam, virum venerabilem, perculit, et sine mora exstinxit. Deinde pastore interempto, sese per populum extendit. In hac tanta rei tribulatione beatus Gregorius, qui tunc levita erat, a cunctis generaliter (1150C)papa electus est, qui dum septiformem litaniam fieri ordinasset, intra unius horae spatium, dum hi Dominum deprecarentur, octoginta ex eis subito ad terram corruentes, spiritum exhalarunt. Septiformis autem litania ideo dicta est, quia omnis urbis populus a beato Gregorio in septem partibus deprecaturus Dominum est divisus. In primo namque choro fuit omnis clerus; in secundo omnes abbates, cum monachis suis; in tertio omnes abbatissae cum congregationibus suis; in quarto omnes infantes; in quinto omnes laici; in sexto universae viduae, in septimo omnes mulieres conjugatae. Ideo autem de beato Gregorio plura dicere omittimus, quia jam ante aliquot annos ejus Vitam, Deo auxiliante, texuimus. In (1150D)ea quae dicenda erant, juxta nostrae tenuitatis vires, universa descripsimus. Hoc tempore idem beatus Gregorius, Augustinum, et Mellitum, et Joannem, cum aliis pluribus monachis timentibus Deum, in Britanniam misit, eorumque praedicatione ad Christum Anglos convertit. His diebus defuncto Helia Aquilegiensi patriarcha, postquam quindecim annis sacerdotium gesserat, Severus huic succedens regendam suscepit ecclesiam. Quem Smaragdus patricius veniens de Ravenna in Gradus, per semetipsum ex basilica extrahens, Ravennam cum injuria duxit, cum aliis tribus ex Istria episcopis, id est Joanne Parentino, et Severo, atque Vindemio, nec non etiam Antonio jam sene Ecclesiae defensore. Quibus comminans exsilia, atque violentiam inferens, communicare (1151A)compulit Joanni Ravennati episcopo trium capitulorum damnatori, quia tempore papae Vigilii, vel Pelagii, a Romanae Ecclesiae desciverat societate. Exempto vero anno, a Ravenna ad Gradus reversi sunt, quibus nec plebs communicare voluit, nec caeteri episcopi eos receperunt. Smaragdus patricius a daemonio non injuste correptus, successorem Romanum patriciatus accipiens, Constantinopolim remeavit. Post haec facta est synodus decem episcoporum in Mariano, ubi receperunt Severum patriarcham Aquilegiensem, dantem libellum erroris sui, quia trium capitulorum damnatoribus communicavit Ravennae. Nomina vero Episcoporum qui se ab hoc schismate cohibuerunt haec sunt: Petrus de Altino clarissimus, Ingemutius de Sabione, Angelus Tridentinus, (1151B)Junior Veronensis, Horontius Vicentinus, Rusticus de Travisio, Fonteius Feltrinus, Angellus de Altillo, Laurentius Belliniensis, Maxentius Juliensis, et Adrianus Polensis. Cum patriarcha autem communicaverunt isti episcopi: Severus, Parentinus, Johannes patricius, Vindemius, et Joannes. Igitur Mauricius Augustus postquam uno et viginti annis rexit imperium cum filiis Theodosio, et Tiberio, et Constantino, a Focace, qui fuit strator Prisii patricii, occiditur. Fuit autem utilis reipublic.; nam saepe contra hostes dimicans, victoriam obtinuit. Hunni quoque, qui et Avares appellantur, ejus virtute devicti sunt. His diebus defuncto Severo patriarcha, ordinatur in loco ejus Joannes abbas patriarcha in Aquileia vetere, cum consensu regis, et Ghisulfi ducis. (1151C)In Gradus quoque ordinatus est Romanis Candidianus antistes. Rursus mense Novembrio, et Decembrio, stella cometes apparuit. Candidiano vero defuncto, apud Gradus ordinatur patriarcha Epiphanius, qui fuerat primicerius notariorum ab episcopis qui erant sub Romanis; et ex illo tempore coeperunt duo esse patriarchae.
Focas igitur, ut praemissum est, exstincto Mauricio ejusque filiis, Romanorum regnum invadens, per octo annorum curricula principatus est. Hic rogante papa Bonifacio statuit sedem Romanae Ecclesiae ut caput esset omnium Ecclesiarum, quia Ecclesia Constantinopolitana primam se omnium Ecclesiarum scribebat. Idem alio papa Bonifacio petente jussit in (1151D)veteri fano, quod Pantheon vocabatur, ablatis idololatriae sordibus, ecclesiam beatae semper virginis Mariae, et omnium sanctorum martyrum fieri, ut ubi quondam, non deorum, sed daemoniorum cultus habebatur, vel agebatur, ibi deinceps omnium fieret memoria sanctorum. Hujus tempore Prasini et Veneti per Orientem et Aegyptum civile bellum faciunt, ac sese mutua caede prosternunt. Persae quoque adversus rempublicam gravissima bella gerentes, multas Romanorum provincias, et ipsam Jerosolymam auferunt; et destruentes ecclesias, sancta quoque profanantes, inter ornamenta locorum sanctorum, vel communium, etiam vexillum dominicae crucis abducunt.
Contra hunc Focacem Eraclianus, qui Africam regebat, (1152A)rebellavit, atque cum exercitu veniens, eum regno vitaque privavit: remque publicam Romanam Heraclius ejusdem filius regendam suscepit.
His diebus defuncto Heraclio Augusto, apud Constantinopolim, Heracleoneus ejus filius cum matre Martina regni jura suscepit, rexitque imperium duobus annis.
Quo mortuo successit in loco ejus Constantinus germanus ejusdem filius Heraclii, imperavitque mensibus sex.
Hoc etiam mortuo, Constantinus ejusdem filius ad regni dignitatem ascendit, tenuitque regnum annis octo et viginti. Circa haec tempora regis Persarum conjux nomine Caesara, de Perside exiens cum paucis suis fidelibus, privato habitu propter Christianae (1152B)fidei amorem Constantinopolim venit. Quae ab imperatore honorifice suscepta, post aliquot dies, ut desiderabat, baptismum consecuta est, et ab Augusta de sacro fonte levata est. Quod vir ejus Persarum rex audiens, legatos Constantinopolim ad Augustum direxit, quatenus eidem suam uxorem redderet, qui ad imperatorem venientes, verba regis Persarum nuntiant, qui requirebat suam reginam. Imperator hoc audiens, remque omnino ignorans, eis responsum dedit dicens: De regina quam quaeritis fatemur nihil scire, praeter quod ad nos hic aliqua mulier privato habitu advenit. Legati vero responderunt dicentes: Si placet vestro conspectui, velimus hanc, quam dicitis, mulierem videre. Quae cum jussu imperatoris advenisset, mox ut eam legati (1152C)conspiciunt, ad ejus vestigia provolvuntur, eique venerabiliter ea quae vir suus requireret suggerunt. Quibus illa respondit: Ite, renuntiate regi vestro et domino, quia nisi sicut ego jam credidi, ita ipse et in Christum crediderit, me jam ultra consortem tori habere non poterit. Quid multa? Reversi legati ad patriam universa quae audierant regi renuntiant. Qui nihil moratus, cum sexaginta millibus viris Constantinopolim pacifice ad imperatorem venit, a quo gratanter et satis digne susceptus est. Qui cum universis Christum Dominum credens, pariter cum omnibus sacri baptismatis unda perfusus, et ab Augusto de fonte levatus, catholica fide confirmatus est, multisque muneribus ab Augusto honoratus, accepta (1152D)sua conjuge, laetus et gaudens ad suam patriam repedavit. His diebus Constantinus, qui et Constans est appellatus, Italiam a Longobardorum manu eruere cupiens, Constantinopolim egressus, per littora iter habens, Athenas venit, indeque mare transgressus, Tarentum applicuit. Qui tamen prius ad solitarium quemdam, qui prophetiae spiritum habere dicebatur, adit, studiose ab eo sciscitans utrum gentem Longobardorum, quae in Italia habitabat, superare et obtinere posset. A quo cum servus Dei spatium unius noctis expetisset, ut pro hoc ipso Dominum supplicaret, facto mane ita eidem Augusto respondit: Gens Longobardorum superari modo ab aliquo non potest, quia regina quaedam ex alia provincia veniens basilicam beati (1153A)Ioannis Baptistae in Longobardorum finibus construxit, et propter hoc ipse beatus Joannes pro Longobardorum gente intercedit. Veniet autem tempus quando ipsum oraculum habebitur despectui, et tunc gens ipsa peribit. Quod nos factum ita esse probavimus, quia ante Longobardorum perditionem eamdem beati Joannis basilicam, quae utique in loco qui Modicia dicitur est constituta, per viles personas ordinari conspeximus, ita ut indignis et adulteris, non pro vitae merito, sed praemiorum datione, largiretur. Igitur cum, ut diximus, Constans Augustus Tarentum venisset, egressus exinde, Beneventanorum fines invasit, omnesque pene per quas venerat Longobardorum civitates cepit. Luceriam quoque opulentam Apuliae civitatem expugnatam fortius invadens (1153B)diruit, et ad solum usque prostravit. Agerentiam sane, propter munitissimam loci positionem, capere minime potuit. Deinde cum omni suo exercitu Beneventum circumdedit, et eam vehementer pugnare coepit, ubi Grimoaldi filius adhuc juvenculus ducatum tenebat. Qui statim ut imperatoris adventum cognovit, nutricium suum, nomine Gesualdum, ad patrem Grimoaldum trans Padum direxit, obsecrans eum ut quantocius veniret, filioque suo, ac Beneventanis, quos ipse nutrierat, potenter succurreret, quod Grimoaldus rex audiens, statim cum exercitu filio laturus auxilium Beneventum pergere coepit. Quem plures ex Longobardis in itinere relinquentes, quia exspoliasset palatium, et jam non reversurus repeteret Beneventum, diversis machinis vehementer (1153C)expugnabat, e contra Romoaldus cum Longobardis fortiter resistebat. Qui quamvis cum tanta multitudine congredi manum propter paucitatem exercitus non auderet, frequenter tamen cum expeditis juvenibus hostium castra irrumpens, magnas eisdem inferebat undique clades. Cumque Grimoaldus ejus pater jam properaret, eumdem nutricium ejus, de quo praemisimus, ad filium misit, qui ei suum adventum nuntiaret. Qui cum prope Beneventum venisset, a Graecis captus, imperatori delatus est. Qui ab eo unde adveniret requirens, ille se a Grimoaldo rege venire dixit, eumdemque regem citius adventare nuntiavit. Statimque imperator exterritus consilium cum suis iniit, quatenus cum Romoaldo pacisceretur, ut Neapolim posset reverti, acceptaque (1153D)obside Romoaldi sorore, cui nomen Gisa fuit, cum eodem pacem fecit. Ejus vero nutritium Jesualdum ad muros duci praecepit, mortem eidem minatus, si aliquid Romoaldo aut civibus de Grimoaldi adventu nuntiaret, sed potius asseveraret eumdem venire minime posse. Quod ille ita se facturum, ut ei praecipiebatur, promisit; sed cum prope muros advenisset, velle se Romoaldum videre dixit: quo cum Romoaldus citius advenisset, sic eum allocutus est: Constans esto, domine Romoalde, et habens fiduciam noli turbari, quia tuus genitor citius tibi praebiturus auxilium aderit. Nam scias eum ista nocte juxta Satricum fluvium cum valido exercitu manere, tantum obsecro ut misericordiam exhibeas cum mea uxore (1154A)et filiis, quia gens ista perfida me vivere non sinet. Cumque hoc dixisset, jussu imperatoris caput ejus abscissum, atque cum belli machina, quam petrariam vocant, in urbem projectum est. Quod caput Romoaldus sibi jussit deferri, idque lacrymans osculatus est, dignoque in loco tumulari praecepit. Metuens subito Grimoaldi regis adventum imperator, dimissa Beneventi obsidione, Neapolim proficiscitur. Cujus tamen exercitum Micola Capuanus comes juxta fluenta Caloris fluminis, in loco qui usque hodie Pugna dicitur vehementer attrivit. Postquam vero imperator Neapolim pervenit, unus ex ejus optimatibus, cui nomen Saburrus erat, ab Augusto, ut fertur, viginti millia militum expetiit, seque cum Romoaldo pugnaturum victoremque spopondit. Qui cum (1154B)accepto exercitu ad locum cui Forinus nomen est advenisset, ibique castra posuisset, Grimoaldus, qui jam Beneventum advenerat, haec audiens, contra eum proficisci voluit. Cui filius Romoaldus: Non est opus, inquit, sed tantum partem nobis de exercitu vestro tribuite. Ego Deo favente cum eo pugnabo, et cum vicero major utique gloria vestrae potentiae ascribetur. Factumque est, accepta aliqua parte de patris exercitu, pariterque cum suis hominibus contra Saburrum proficiscitur. Qui prius quam bellum cum eo iniret, a quatuor partibus tubas insonare praecepit. Cumque utraeque acies forti intentione pugnarent, tunc unus de regis exercitu, nomine Amangus, qui regium contum ferre erat solitus, quemdam Graeculum eodem conto utrisque manibus (1154C)fortiter percutiens, de sella super quam equitabat sustulit, eumque in aera super caput suum levavit. Quod cernens Graecorum exercitus, immenso pavore perterritus, in fugam convertitur, ultimaque pernicie caesus, sibi fugiens mortem, Romoaldo et Longobardis victoriam peperit: Ita Saburrus, qui se imperatori suae victoriae tropaeum de Longobardis promiserat patrare, ad eum cum paucis remeans ignominiam deportavit. Romoaldus vero, patrata de inimicis victoria, Beneventum triumphans reversus est, patrique gaudium et cunctis securitatem, sublato hostium timore, convexit. At vero Constans Augustus, cum nihil contra se Longobardos gessisse conspiceret, omnes saevitiae suae minas contra suos, (1154D)hoc est Romanos, retorsit. Nam egressus Neapoli, Romam perrexit. Cui sexto ab urbe milliario Vitalianus papa cum sacerdotibus et Romano populo occurrit. Qui Augustus, cum ad beati Petri limina pervenisset, obtulit ibi pallium auro textum, et manens apud Romam diebus duodecim, omnia quae fuerant antiquitus instructa ex aere in ornamentum civitatis deposuit, in tantum ut etiam basilicam beatae Mariae, quae aliquando Pantheon vocabatur, et condita fuerat in honorem omnium deorum, et jam ibi per concessionem superiorum principum locus erat omnium martyrum, discooperiret, tegulasque aereas exinde auferret, easque simul cum aliis omnibus ornamentis Constantinopolim transmitteret. Deinde reversus imperator Neapolim, itinere terreno perrexit (1155A)in civitatem Regium, ingressusque Siciliam per indictionem septimam, habitavit Syracusas, et tales afflictiones in suo populo, seu habitatoribus, vel possessoribus Calabriae, Siciliae, Africae, atque Sardiniae exercuit, quales antea nunquam auditae sunt, ita etiam ut uxores a maritis, vel filii a parentibus separarentur. Sed talia multa et inaudita harum regionum populi sunt perpessi, ita ut alicui spes vitae non remaneret. Nam et vasa sacra, et cimelia sanctarum Dei ecclesiarum, imperiali jussu et Graecorum avaritia sublata sunt. Mansit autem in Sicilia ab indictione septima usque in duodecimam; sed tandem tantarum iniquitatum poenas luit, atque dum se in balneo lavaret, a suis exstinctus est. Interfecto igitur apud Syracusas Constante imperatore, Mezentius in (1155B)Sicilia regnum arripuit, sed absque Orientalis exercitus voluntate. Contra quem Italiae milites, alii per Istriam, alii per partes Campaniae, alii vero a partibus Africae et Sardiniae venientes in Syracusas, eum vita privaverunt. Multique ex judicibus ejus truncati, Constantinopolim perducti sunt, cum quibus pariter et falsi imperatoris caput est deportatum.
Haec audiens gens Saracenorum, quae jam Alexandriam et Aegyptum pervaserat, subito cum multis navibus venientes Siciliam invadunt, Syracusas ingrediuntur, multamque stragem faciunt populorum, vix paucis evadentibus, qui per munitissima castra et juga confugerunt montium. Auferentes quoque praedam nimiam, et omnem illum quem Constans Augustus a Roma abstulerat ornatum in aere et (1155C)diversis speciebus, sicque Alexandriam reversi sunt. Porro regis filia, quam de Benevento obsidis nomine sublatam diximus, Siciliam veniens diem clausit extremum.
Igitur exstincto, ut diximus, apud Siciliam Constante Augusto, punitoque, qui ei successerat, Mezentio tyranno, Romanorum regnum Constantinus Constantii Augusti filius suscepit regendum, Romanisque principatus est annis decem et septem. Constantii sane temporibus Theodorus archiepiscopus et Adrianus abbas vir doctissimus a Vitaliano papa missi in Britanniam, plurimas ecclesias Anglorum doctrinae ecclesiasticae fruge fecundarunt. E quibus Theodorus archiepiscopus peccantium judicia, quantis (1155D)scilicet pro uno quoque peccato quis poenitere debeat, mirabili et discreta consideratione descripsit. Dum haec geruntur, haeresis apud Constantinopolim orta est, quae unam in Domino nostro Jesu Christo voluntatem et operationem asseverabat. Hanc autem haeresim excitarunt Georgius patriarcha Constantinopolitanus, Macarius, Pyrrhus, Paulus et Petrus. Quam ob causam Constantinus Augustus centum quinquaginta episcopos congregari fecit: inter quos etiam fuerunt legati sanctae Romanae Ecclesiae, missi ab Agathone papa, Joannes Diaconus, et Joannes Portuensis episcopus, qui omnes eamdem haeresim damnaverunt. Ea hora tantae aranearum telae in medio populi ceciderunt, ut omnes mirarentur, ac per hoc significatum est quod sordes (1156A)haereticae pravitatis depulsae sunt. Et Georgius quidem patriarcha correptus est, caeteri vero in sua defensione perseverantes anathematis sunt ultione perculsi. Eo tempore Damianus Tyeniensis Ecclesiae episcopus, sub nomine Mansueti Mediolanensis archiepiscopi, ea de causa satis utilem rectaeque fidei epistolam composuit, quae in praefata synodo non mediocre suffragium tulit. Recta autem et vera fides est, ut sicut in Domino nostro Jesu Christo duae sunt naturae, hoc est, Dei et hominis, sic etiam duae traduntur esse voluntates, sive operationes. Vis audire quid deitatis est? Ego, inquit, et Pater unum sumus. Vis audire quid humanitatis? Pater major me est. Cerne secundum humanitatem eum in navi dormientem; cerne ejus divinitatem, evangelista ait: Tunc (1156B)surgens imperavit ventis et mari, et facta est tranquillitas magna. Haec est sexta synodus universalis, Constantinopoli celebrata, et Graeco sermone conscripta, temporibus papae Agathonis, et sequente ac residente Constantino principe intra septa palatii sui. Dehinc apud Constantinopolim imp. moritur Constantinus, et ejus minor filius Justinianus Romanorum regnum suscepit, cujus per decem annos gubernacula tenuit. Hic Africam a Saracenis abstulit, et cum eisdem pacem terra marique fecit. Hic Sergium pontificem, quia in errore illius synodi quam Constantinopoli fecerat favere et subscribere noluit, misso Zacharia protospatario suo jussit Constantinopolim deportari. Sed militia Ravennae vicinarumque partium, jussa principum nefanda contemnens, eumdem (1156C)Zachariam cum contumeliis ab urbe Roma et injuriis pepulit.
Contra hunc Justinianum Leo Augustalem dignitatem arripiens, eum regno privavit; regnumque Romanorum tribus annis regens, Justinianum exsulem in Ponto servavit.
Rursumque Tiberius contra hunc Leonem insurgens, regnum ejus invasit, eum quoque toto quo ipse regnavit tempore, in eadem civitate in custodia tenuit. Hoc tempore synodus Aquilegiae facta ob peritiam fidei quintum universale concilium suscipere diffidit, donec salutaribus beati papae Sergii monitis instructa, et ipsa huic cum caeteris Christi Ecclesiis annuere consentit. Facta autem est haec synodus (1156D)Constantinopoli, temporibus papae Julii, sub Justiniano principe contra Theodorum, et omnes haereticos, qui beatam Mariam solum hominem, non Deum et hominem genuisse affirmabant. In qua synodo catholice est institutum ut beata Maria semper virgo Theotocos diceretur, quia, sicut catholica fides habet, non hominem solum, sed vere Deum et hominem genuit. Hoc tempore apud Gallias in Francorum regnum, Anschis Arnulfi filius, qui, de nomine Anchisae, quondam Trojani, creditur appellatus, sub nomine majoris domus gerebat principatum. At vero Justinianus, qui amisso principatu in Ponto exsulabat, auxilio Terebelli Burgarorum regis, regnum rursus recipiens, eos qui se expulerant patricios occidit. Leonem quoque et Tiberium, qui locum (1157A)ejus usurpaverant, cepit, et in medio circo coram omni populo jugulari praecepit. Gallicinum vero patriarcham Constantinopolitanum, erutis oculis. Romam misit, Cyrumque abbatem, qui eum in Ponto exsulem aluerat, episcopum in loco Gallicini constituit. Hic Constantinum papam ad se venire jubens, honorifice suscepit, ac remisit. Quem prostratus in terram pro suis peccatis intercedere rogans, cuncta ejus Ecclesiae privilegia renovavit. Qui cum exercitum in Pontum mitteret ad comprehendendum Philippicum, quem ibi relegaverat, multum eum idem venerabilis papa prohibuit ne hoc facere deberet, sed tamen inhibere non potuit, Exercitus quoque qui missus contra Philippicum fuerat ad partem se Philippici contulit, eumque imperatorem fecit. Qui (1157B)Constantinopolim contra Justinianum veniens, cum eo ab urbe milliario duodecimo pugnavit, vicit et occidit, regnumque ejus adeptus est. Imperavit autem Justinianus cum filio Tiberio in hac secunda vice, annos sex, quem Leo in expulsione illius naribus detruncavit. Qui post, iterum assumpto imperio, quoties defluentem guttam rheumatis manu detersit, pene toties aliquos ex iis qui contra eum fuerant jugulari praecepit.
At vero Philippicus, qui et Bardanis, postquam imperiali dignitate confirmatus est, Cyrum, de quo dixeramus, de Pontificatu ejectum, ad gubernandum monasterium suum, Pontum redire praecepit. Hic Philippicus Constantino papae litteras pravi dogmatis direxit, quas ille cum apostolicae sedis consilio respuit, (1157C)et hujus rei causa fecit picturas in porticu sancti Petri, quae gesta sex sanctarum synodorum universalium retinent. Nam et hujusmodi picturas, cum haberentur in urbe regia, Philippicus jusserat auferri. Statuit populus ne haeretici imperatoris nomen, aut chartas, aut figuram solidis susciperent; unde nec ejus effigies in ecclesiam introducta est, nec nomen ad Missarum solemnia prolatum. Hic cum annum unum et sex mensibus regnum gessisset, contra eum Anastasius, qui et Artemius dictus est, insurgens, eum regno expulit, oculisque privavit, nec tamen occidit.
Hic Anastasius litteras Constantino papae Romam per Scholasticum patricium et exarchum Italiae direxit, quibus se fautorem catholicae fidei, et sanctae (1157D)sextae synodi, vel concilii, praedicatorem esse declaravit. Hoc tempore Anastasius imperator classem in Alexandriam contra Saracenos direxit, cujus exercitus ad aliud versus consilium, ab itinere medio Constantinopolitanam urbem regressus, Theodosium Orthodoxum inquirens, imperatorem elegit, atque coactum in solio imperii confirmavit. Qui Theodosius apud Nicaeam civitatem Anastasium gravi praelio vicit; datoque sibi sacramento eum clericum fieri ac presbyterum fecit ordinari.
(1158A)Ipse vero, ut regnum accepit, mox in regia urbe imaginem illam venerandam, in qua sancta synodus erat depicta, et a Philippico fuerat dejecta, pristinum in locum erexit. His diebus Tiberis fluvius ita inundavit, ut alveum suum egressus multa Romanae fecerit exitia civitati, ita ut via lata ad unam et semis staturam excresceret, atque a porta sancti Petri usque ad pontem Milvium aquae descendentes contingerent. Mansit autem diebus septem, donec agentibus litanias crebras civibus, octavo demum die reversae sunt.
Inter haec defuncto imperatore Theodosio, qui uno solummodo imperium rexerat anno, ejus in locum Leo Augustus subrogatur. Hoc etiam tempore eadem Saracenorum gens cum immenso exercitu veniens (1158B)Constantinopolim circumdedit, ac per continuum triennium obsedit, donec civibus multa justitia ad Deum clamantibus, plurimi eorum fame et frigore, bello et pestilentia, perirent, ac sic pertaesi obsidionis abscederent, qui inde egressi Bulgarorum gentem, quae est super Danubium, bello aggrediuntur, et ab hac quoque victi ad suas naves refugiunt, quod cum altum peterent, ingruente subito tempestate, plurimis et mersis sive contritis navibus perierunt. Intra Constantinopolim vero, trecenta millia pestilentia interierunt. Hac tempestate Leo imperator apud Constantinopolim sanctorum imagines depositas incendit. Romano quoque pontifici similia facere, si imperialem gratiam habere vellet, mandavit. Sed hoc facere pontifex contempsit. Omnis quoque Ravennae (1158C)exercitus, vel Venetiarum, talibus jussis uno animo restiterunt, et nisi eos prohibuisset pontifex, imperatorem super se constituere aggressi sunt. Eo tempore Longobardorum rex Luitprandus Ravennam obsedit, classem invasit, atque struxit. Tunc patricius Paulus extra Ravennam misit qui pontificem interimerent. Sed Longobardis pro defensione pontificis repugnantibus, Spoletanis in solatio positis, et ex aliis partibus Longobardis Tuscis resistentibus, consilium Ravennatium dissipatum est. Rursus cum Ravennam Hildebrandus regis nepos et Peredeo Vincentinus dux obtinerent, irruentibus subito, Peredeo viriliter pugnans occubuit. Per idem tempus Leo Augustus ad pejora progressus est, ita ut compelleret omnes Constantinopoli habitantes, tam vi quam (1158D)blanditiis, ut deponerent ubicunque haberentur imagines, tam Salvatoris quam sanctae ejus Genitricis, vel omnium sanctorum, easque in medio civitatis incendio concremari fecit. Et quia plerique ex populo tale scelus fieri praepediebant, aliquanti ex eis capite truncati, alii corporis parte multati sunt. Cujus errori Germanus patriarcha non consentiens, a propria sede depulsus est et ejus in loco Anastasius presbyter ordinatus est.