LIBER TERTIUS.
[recensere]250
I.
Duobus superioribus libris cum duabus filiorum tuorum partibus, id est, una mundi amatrice, alia religionis imaginem praeferente, o domina mi Ecclesia Dei, quasi separatim locuti sumus. In hoc autem, si Deus annuerit, ad utramque, prout causa ac ratio postulaverint, loqui cupimus, nunc divisim ulterutram, nunc ambas pariter alloquentes. Superest ut ab utraque earum agnoscente in lectionis serie partes suas, quidquid pro affectu Dei a nobis dicitur, cum affectu Dei recipiatur. Igitur quia in cunctis quae jam locuti sumus, speciale Christianorum omnium bonum misericordiam ac largitatem esse memoravimus, praecipuaque in eis et merita sanctorum et peccatorum remedia contineri idoneis, ut reor, ac multis testibus approbavimus, non opinor a quoquam plura exspectari; maxime cum si quis cupidus est plurium, ipsos adire debeat libros Dei, qui tam multis ac magnis testibus pleni sunt, ut universarum coelestium litterarum pene unum sit testimonium. Superest adversum eas responsionum infidelium causas, quae a quibusdam mortiferae excusationis gratia opponi solent, quippiam dicere. Loquens Salvator in Evangelio, propterea commodari hominibus opes a Domino ac pecuniam dicit, ut cum usuris multiplicibus commodata reddantur, dicens avarissimo debitori: Serve male ac piger, sciebas quod ego meto ubi non semino, et congrego ubi non sparsi: oportuit ergo te pecuniam meam dare nummulariis, et ego veniens cum usuris recepissem quod meum est. Tollite itaque ab eo talentum, et date ei qui habet decem talenta (Matth. XXV, 26, 27). Ac paulo post: Et servum, inquit, nequam projicite in tenebras exteriores: ibi erit fletus et stridor dentium. Quod tamen etsi etiam ad aliud referri potest, tamen loco quoque et causae huic non insalubriter coaptatur. Cum enim nummularii Salvatoris pauperes et egeni recte intelligantur, quia pecunia quae talibus dispensatur augetur; cum usuris absque dubio
251 Deo redditur quidquid egentibus erogatur. Unde et alibi apertius ipse Dominus distribuere divites opes mundi et facere sibi sacculos qui non veterascant jubet (Luc. XII, 33). Sed et in vase electionis suae idcirco locupletibus divitias a Domino dari in dicat, ut bono opere ditescant (I Tim. VI, 18, 19). Et ideo etiam ego minimus et indignissimus famulorum Dei primum ac saluberrimum religionis officium esse dico ut Christianus dives, dum in hac vita est, divitias mundi hujus pro Dei nomine atque honore consumat; secundum autem, ut si id vel metu, vel infirmitate, vel necessitate aliqua praepeditus forte non fecerit, saltem moriens universa dispenset.
II.
Sed dicit fortasse: Filios habeo. Jam de hoc quidem principalis libelli pagina et convenientia, ut arbitror, et non pauca memoravit, satisque ad hanc rem Domini sermo sufficit dicens: Qui amat filium aut filiam super me, non est me dignus (Matth. X, 37). Sed et propheticum illud quod ait neque patres pro filiis, neque filios pro parentibus judicandos, sed unumquemque hominum aut sua justificatione salvandum aut sua iniquitate periturum (Ezech. XVIII, 20): ac per hoc quaslibet divitias homo filiis suis congerat, nequaquam hoc ei proderit in judicio quod divitem reliquit haeredem. Sed esto, ignosci parentibus possit si ex parte aliqua haereditarias facultates filiis derelinquant, si tamen idipsum bonis, si tamen sanctis. Esto quoque, ignosci possit si etiam malis quiddam atque vitiosis. Habere aliquam excusationis speciem videntur dicentes: Pietas vicit, vis sanguinis compulit, natura ipsa quasi amoris manu in jus suum traxit: scivimus quid justitia Dei posceret, quid sacra veritas postularet; sed subacti, fatemur, sumus jugo incarnatae necessitudinis, et dedimus captivas manus vinculis charitatis: cessit sanguini fides, et vicerunt devotionem religionis jura pietatis.
252 Dici aliquid potest, tametsi salubriter dici non potest: est umbra excusatiunculae non excusans, dans reo deprecatiunculae speciem, non reatus securitatem. Nequaquam enim id ulli spondeo quod possit cujuslibet rei firmum habere subsidium, si aliquid plus amaverit quam Deum, secundum illud quod scriptum est, in hoc futurum esse judicium quod venerit lux in hunc mundum, et dilexerint homines magis tenebras quam lucem (Joann. III, 19). Nemini enim dubium est totum id tenebras futurum homini quidquid divinae praetulerit charitati. Haec ergo ita sunt. Sed esto, ut dixi, indulgeri parentibus possit naturae insalubriter indulgentibus. Quid quod nonnulli filios non habentes, a respectu se tamen salutis suae et remedio peccatorum penitus avertunt, ac licet semine sanguinis sui careant, quaerunt tamen quoscunque alios quibus substantiam propriae facultatis addicant, id est, quibus umbratile aliquod propinquitatis nomen inscribant, quos sibi quasi adoptivos imaginarii parentes filios faciant, et in locum eorum quae non sunt pignorum perfidia generante succedant? ac sic miserrimi quique et impiissimi, cum vinculis filiorum non constringantur, ipsi tamen sibi vincula parant quibus infelicia animarum suarum colla constringant; cum vis domesticorum discriminum nulla sit, foris discrimen arcessunt; et licet causae desint periculorum, ruunt tamen quasi in interitum voluntarium: quorum errores infelicissimi quo affectu animi accipiendi sint ac ferendi, prope incertum apud quosdam videri potest irascendum ne iis an dolendum sit. Error enim dolore dignus est, impietas exsecratione. Ad fletum trahimur infelicitate, ad iracundiam infidelitate. In una re est quod pro hominum insipientia lugeamus, in alia quod pro Dei amore moveamur,
253 ullum omnino hominum inveniri aut esse posse qui decurso infelicis vitae istius brevi spatio, in ipsa extremitate jam pendens, iturus illico ad tribunal Dei, quidquam aliud cogitet praeter finem suum, quidquam aliud praeter exitum suum, quidquam aliud praeter periculum suum; et neglecta spe sua atque anima, cui opitulari aliquatenus vel in ultimis suis omni studio, omni nisu, omni re ac substantia sua debeat, hoc solum cogitet, hoc solum animo suo volvat, quam laute haeres suus res suas comedat!
III.
Miserrime omnium, quid sollicitus es, quid aestuas, quid auctorem rerum periturarum ipse te facis? An times forte ne desint qui, te mortuo, quod dereliqueris vorent? Nolo metuas, nolo verearis. Utinam tam facile tu salvus esses quam tua omnia deperibunt! O infidelitas, o perversitas! Etiam vulgo dictum est, omnes sibi melius velle quam alteri. Novum hoc monstri genus est, cuilibet quemquam velle consulere, tantum ne sibi. Ecce iturus es, infelicissime omnium, ad examen sacrum, ad tremendum illud intolerandumque judicium, ubi peregrinanti animae atque anxiae nullum potest omnino esse solatium nisi sola tantummodo bona conscientia, nisi sola tantum innocens vita aut, quod proximum est bonae vitae, misericordia; ubi reo homini nullum est adjutorium nisi sola mens larga, nisi poenitentia fructuosa et eleemosynae copiosae quasi manus validae, ubi denique pro diversitate meritorum aut summum bonum invenies aut summum malum, aut immortale praemium aut sine fine tormentum. Et tu de locupletandis quibuscunque haeredibus tuis cogitas, de opibus agnatorum tuorum cognatorumque suspiras, quem potissimum ditiorem patrimonio tuo facias, cui supellectilis variae ornamenta transcribas, cujus apothecas copiis tuis repleas, cui
254 majorem servorum numerum derelinquas! Infelicissime omnium, cogitas quam bene alii post te vivant, non cogitas quam male ipse moriaris! Dic mihi, quaeso, o miser, o infidelis, cum multis patrimonium tuum dividas, cum multos facultatibus tuis dites, nunquid de solo te es tam male meritus ut tibi nec inter extraneos locum facias haeredis? Ecce exspectat te jam egressurum de vita ista officium tribunalis sacri, exspectant tortores angeli et immortalium tormentorum terribiles ministri; et tu futuras post te haeredum mundialium voluptates animo volutas, tu delicias aliorum mente pertractas, quam bene scilicet post te haeres tuus de tuo prandeat quibus copiis ventrem expleat, quomodo usque ad nauseam redundantem viscera exsaturata distendat! Infelicissime omnium, quid tibi est cum his neniis, quid tibi cum his deliramentis, quid cum stultitia hujus erroris, quid cum perditione istius vanitatis? Nunquid succurrere hoc tibi inter supplicia summa poterit, si is qui res tuas prodige comedit, lautus et pransus bene eructarit, aut etiam ut tibi, qui devoranda tua onmia tradidisti, redundanti cruditate plus praestet, si bene vomuerit?
IV.
Sed de his unde nunc loquimur, si res ac ratio postulaverint, etiam post haec aliqua subdemus. Interim hoc specialiter dico et peculiari admonitione commoneo, ne ullum omnino aliquis quamvis charissimum pignus animae suae praeferat. Neque enim iniquum est ut quilibet Christianorum etiam legitimis haeredibus in saeculo minus congerat, dummodo sibimet in aeternitate succurrat multis modis; quia et facilius est hic deesse filiis quippiam quam parentibus in futuro, et multo levior praesens tenuitas quam aeterna paupertas; maxime quia cum illic non paupertas tantum, sed etiam mors ac poena timeantur,
255 facilius est utique hic haeredibus deesse quiddam de patrimonio quam illic testatoribus de salute; idque et ipsi quibus haereditas derelinquitur, si modo pietatis aliquid in se habent, specialiter velle debeant ne illi pereant qui relinquunt. Quod utique si nolunt, multo minus digni sunt quibus aliquid relinquatur; quia non injuste testator sapiens non relinquit quod haeres impius non meretur. Itaque optimum est ut unusquisque sibi consulat, et animae ac saluti suae omnia derelinquat. Sint quamvis interdum non filii tantum, quibus videtur naturaliter plus deberi, sed etiam pignora alia ejus vel meriti vel conditionis, ut eis ad impertiendum quiddam ac largiendum justitia ipsa ac Dei cultus patrocinetur, et quibus non solum pie aliquid relinquatur, sed etiam inreligiose non relinquatur. Scilicet si aut parentes sint calamitosi, aut germani fideles, aut sanctae conjuges, aut, ut longius denique munus pietatis extendam, si aut propinqui inopes, aut affines egestuosi, aut denique cujuslibet necessitudinis indigentes, vel certe, quod super omnia est, Deo dediti. Hoc enim est praecipuum ac supereminens, si id ipsum quod agit aliquis pietatis officio, religionis faciat affectu. Beatus enim ille qui suos ipsos divini amoris spiritu amat, cujus charitas Christi cultus est, qui in naturae vinculo Deum cogitat naturarum patrem, et amoris munera in sacrificia convertens, tantum sibi immortalis lucri et beatorum fructuum parat, ut dum id quod pignoribus suis praestans Domino suo fenerat, hoc ipso quod suis liberalitatem tribuit temporariam, sibi mercedem pariat sempiternam. At vero nunc diversissime et impiissime nullis omnino a suis minus relinquitur quam quibus ob Dei reverentiam plus debetur, nullos pietas minus respicit quam quos praecipue religio commendat.
256 Denique si qui a parentibus filii offeruntur Deo, omnibus filiis postponuntur oblati; indigni judicantur haereditate, quia digni fuerint consecratione; ac per hoc una tantum re parentibus viles fiunt, quia coeperint Deo esse pretiosi. Ex quo intelligi potest quod nullus pene apud homines vilior est quam Deus; cujus utique fit despectione, ut eos praecipue parentes filios spernant qui ad Deum coeperint pertinere.
V.
Sed praeclaram videlicet qui haec faciunt rationem consilii sui reddunt dicentes: Quid opus est ut filiis jam religiosis aequa haereditatis portio relinquatur? Nihil ergo justius, nihil dignius, quam ut quia coeperunt religiosi esse, mendicent: non quidem quod eos haec res mendicitate oppressura sit quod a terrenis facultatibus abdicantur coelum spe possidentes, cito etiam re possessuros, regente illos Deo suo ac protegente, qui eos cum immortali spe aeternorum etiam sufficientia temporalium muneratur: sed tamen, quantum ad inhumanitatem parentum pertinet, egent, a quibus sic relicti sunt ut egerent. Certe etiam si qui non penitus domo eliminantur, et quibus non omnino extorribus quasi aqua et igni interdicitur, cum aut tenues aut certe usufructuarii relinquuntur; tamen tanto inferiores fratribus relinquuntur, ut etiam si paupertate non egeant, comparatione tamen egere videantur. Dicitis: Quid opus est religiosis aequam accipere cum fratribus patrimonii portionem? Respondeo: Ut religionis fungantur officio, ut religiosorum rebus religio ditetur, ut donent, ut largiantur, ut illis habentibus cuncti habeant non habentes; immo, si tanta eorum fides atque perfectio ut habeant cito non habituri, beatius utique postquam habuerint non habentes. Cur eis, quaeso,
257 o inhumanissimi parentes, necessitatem indignissimae paupertatis imponitis? Permittite hoc religioni ipsi, cui filios tradidistis: rectius pauperes a se fiunt. Si tantum eos inopes esse cupitis, concedite id ipsorum devotioni. Liceat eis, quaesumus, ut velint pauperes fieri: eligere inopiam debent, non sustinere. Postremo, etiamsi sustineant, devotione eam tolerent, non damnatione patiantur. Cur eos velut a natura expellitis et quasi a jure sanguinis abdicatis? Et ego esse eos pauperes volo; sed ut habeat tamen praemium suum ipsa paupertas, ac praeclara demutatione eligant inopiam ex copia, ut ex inopiae electione copiam consequantur. Quanquam quid ego vos per ipsum sanctissimae rationis officium trahere ad humanitatem pietatemque contendo, cum id maxime obsistat, et haec res parentes impios faciat quae magis pios facere deberet? Nam cum vos ideo plus relinquere ex patrimonio vestro religiosis filiis deberetis, ut aliquid ad Deum ex facultatibus vestris saltem per filios perveniret; ideo filiis non relinquitis, ne illi habeant quod Deo relinquant. Praeclara videlicet ratione atque cautela contenti estis vos filios non agnoscere, ne illi se filios Dei esse cognoscant; magnificam repensantes beneficiis sacris vicissitudinem, dum id studiosissime procuratis, ne vel per vestros aliquid honor Dei habere possit, cum omnia vos per Dei munus habeatis. Cur rogo tam infideliter, cur tam impie agitis? Non exigimus ut vestra Domino largiamini: aliquid Deo de suo reddite. Cur tam avare, cur tam impie agitis? Non est vestrum quod denegatis. Iniquum igitur arbitramini, ut saecularibus filiis religiosos substantia pares esse faciatis? Id ergo agitis ut poeniteat eos coeptae religionis, quos religio apud vos fecerit viles? Pius itaque ac bonus Dominus,
258 qui servet in eis propositum ac professionem suam. Caeterum, quantum in vobis est, id agitis ut saeculi eos cultores esse faciatis, quibus saeculares filios antefertis. Quid est enim aliud quam religionem interdicere, ob religionem despectui habere?
VI.
Sed injusti fortasse videamur cunctos parentes in hoc negotio aequaliter accusando, cum scilicet non omnes pari agant iniquitate cum filiis. Sunt enim, inquit aliquis, sunt ex parentibus multi qui aequales filiis suis faciant portiones; nisi quod una tantum eos conditione discernunt, quod in his partibus quae religiosis videntur ascribi, usum jubent ad eos, proprietatem ad alios pertinere. At vero hoc multo est pejus et infidelius. Tolerabilioris quippe impietatis esse videtur cum proprietate aliquem filiis suis minus relinquere, quam proprietatem iis rerum penitus auferre. Potest enim aliquatenus ferri ista conditio, si aut amicis, aut affinibus, aut propinquis hac lege aliquid relinquatur. Filiis vero qui proprietatem rerum non tribuit, nil relinquit. Sed invenit iniquissima infidelitas parentum quomodo a patrimonio suo Deum penitus excluderet, proprietatem rerum religiosis filiis auferendo. Usum enim his dedit, ut esset quo ipsi viverent; proprietatem his tulit, ut quod Deo relinquerent non haberent. O novum inreligiosae mentis ingenium! invenit quo videretur filiis suis majore erga Deum sua impietate consulere. Fecit enim ut sancta soboles usum rerum habens, jus rerum non habens, quasi locuples quidem viveret, sed quasi mendica moreretur; ac sic testator infidelissimus plena de hoc mundo possit securitate discedere, cum sciret de suo ad Deum penitus pervenire nil posse. Quamvis in hoc ipso quod supra dixi, per usum rerum aliquam filios religiosos opum
259 imaginem possidere, ne hoc sit quidem: quia etsi usus videtur aliquid habere, conscientia tamen non habet. Nemo enim potest se vel brevi divitem credere, qui scit se proprium nil habere.
VII.
Quid agis, miserrima infidelitas et paganicae, ut ita dixerim, inreligiositatis error? Itane tantum odisti Deum, ut possis etiam filios tuos ob hoc tan tum quia ad Deum pertinent non amare? Meliore enim conditione quidam relinquunt libertos suos, quam tu relinquis filios tuos. In usu siquidem quotidiano est ut servi, etsi non optimae, certe non improbae servitutis, Romana a dominis libertate donentur; in qua scilicet et proprietatem peculii capiunt, et jus testamentarium consequuntur: ita ut et viventes cui volunt res suas tradant, et morientes donatione transcribant. Nec solum hoc, sed et illa quae in servitute positi conquisierant, ex dominorum domo tollere non vetantur. Tantum eis interdum gratia patronae liberalitatis impertit, ut etiam juri suo detrahat quod libertorum dominio largiatur. Quanto, o quisquis ille es infidelissime pater, quanto domini illi melius cum libertis agunt quam tu cum liberis! Illi quae donant, perpetuo jure donant, tu temporario; illi testamenti faciendi arbitrium dant libertis, tu tollis liberis; illi postremo servos suos dant libertati, tu quasi addicis filios servituti. Nam quid est aliud quam servituti addicere, quos non vis aliquid quasi ingenuos possidere? More ergo illorum uteris qui servos suos non bene de se meritos, quia civitate Romana indignos judicant, jugo Latinae libertatis addicunt: quos scilicet jubent quidem sub libertorum titulo agere viventes, sed nolunt quidquam habere morientes. Negato enim his ultimae voluntatis arbitrio, etiam quae superstites habent, morientes donare non possunt.
260 Ita ergo et tu religiosos filios tuos quasi Latinos jubes esse libertos; ut vivant scilicet quasi ingenui, et moriantur ut servi, et juri fratrum suorum quasi per vinculum Latinae libertatis astricti, etiam si videntur arbitrii sui esse dum vivunt, quasi sub illorum tamen positi potestate moriantur. Quid tantum, quaeso, sceleris in titulo esse religionis putas, ut ideo eos qui religiosi sunt filios tuos esse non credas, quia filii Dei esse coeperunt? In quo tibi bonae voluntatis quasi piaculo rei facti sunt, ut idcirco eos putes habendos esse pejores quia optant esse meliores?
VIII.
Sed dicitis, non eo a vobis animo hoc agi: quod unum est ac si quispiam dicat malas res bono animo a se fieri et impietatis facinus pia mente committi. Quid prodest, o inhumanissimi parentes, quod filios religiosos bono a vobis dehonorari animo asseveratis? Res ipsa hoc respuit, res refellit. Parum est quod nudis assertionibus dicitis: ipsi actibus vestris contra vos testes estis. Indignum ergo arbitramini ut sancta ac placita Deo pignora filiis mundo servientibus comparentur? Verum est, et bene arbitramini: si tamen arbitrio isto juste et in diversum uteremini; id est, ut comparandos bonis filiis malos, et peccatores sanctis non putaretis, et qui apud Deum vita ac meritis antecellerent, iidem apud vos gratia atque honore superarent. Quid enim rectius, quid magis justum quam ut qui meliores sunt, iidem etiam honoratiores essent; qui vincunt judicio, iidem vincerent praemio; et qui antistant in Evangelio sacro, iidem quoque in testamento humano antistarent, et hac saltem te concordaret cum voluntate Christi parentum pietas ac voluntas, ut quos Deus praeposuisset electione, eosdem etiam parentes anteponerent dignitate? Sed non solum hoc non agitur,
261 sed in diversum omnia aguntur. Puris enim commaculati praeponuntur, fidelibus impii, praeponuntur lumini tenebrae, praeponitur terra coelo, praeponitur mundus Deo: et evasuros se hujusmodi parentes vel in hoc solo judicium Dei aestimant, qui cultum Dei et dignitatem judicii sui indignitate conculcant?
IX.
Sed videlicet non contemptu Dei dicunt parentes haec a se fieri, sed causa atque ratione. Quibus enim, inquiunt, relictam substantiam relicturi sunt filios non habentes? Dicam quibus: Nec nominabo eos quos supra dixi, pauperes Dei, non alienos, aut longe positos, ne durum aut inhumanum forte videatur. Illos dico charos et individuos, et quos recte etiam vos qui multas soboles habetis, filiis antefertis. Ipsos se, inquam, homines, o infidelissimi parentes, ipsos se, inquam, dicimus. Nunquid potest cuilibet quidquam seipso propius, nunquid charius inveniri? Suam unicuique vestrum animam, suam salutem, suam spem commendamus. Et pios vos esse dicitis, quia filios diligitis? Nihil plane durius vobis, nihil inhumanius, nihil tam ferum, nihil tam impium dici potest, a quibus impetrari omnino non potest ut vos ipsos ametis. Pellem, inquit diabolus in Scripturis sacris, pellem pro pelle et cuncta quae habet homo dabit pro anima sua (Job. II, 4). Dilectissimam esse animam suam homini etiam diabolus non negavit; et qui avertere omnino cunctos ab affectu animarum suarum nititur, idem tamen charissimas esse debere cunctis animas confitetur. Quis ergo furor est, viles a vobis animas vestras haberi, quas etiam diabolus putat esse pretiosas? Quis furor est, viles a vobis haberi quas etiam ille charas vobis debere esse dicit qui viles facere conatur? Ac per hoc quicunque animas suas negligunt, etiam infra judicium diaboli se amant.
262 Quae cum ita sint, videte vos, qui putatis religiosos homines non habere quibus relinquant substantiam suam, videte vel juxta diaboli opinionem, videte si non habent, qui seipsos habent.
X.
Sufficere quidem ad hanc negotii portionem de qua nunc agitur, haec quae jam diximus satis arbitror; id est, quod praeponere vitam, spem, salutemque vestram cunctis omnino rebus atque affectibus debeatis. Sed ostendi id vobis forsitan non solis virtutibus rerum, sed etiam auctoritatibus exemplorum desideratis. Possim quidem dicere majora exemplis omnibus Dei esse mandata, clamantia quotidie in omni mundo: Nolite thesaurizare vobis thesauros in terra: thesaurizate autem vobis thesauros in coelo (Matth. VI, 19, 20). Et alibi: Quaecunque homo seminaverit haec et metet (Gal. VI, 7). Quae utique tam ad mundi homines quam ad Dei, tam ad eos qui filios habent quam ad eos qui non habent, aeque pertinent; quia cum vitam aeternam cuncti desiderent possidere, non est dubium quod ubi par universorum votum est ad habendum, parem esse curam omnibus ad promerendum; nec interesse ad augendam divinorum verborum auctoritatem, impleant ea homines, an non impleant; quia virtutem eorum ex Domini certum est constare persona, non ex servorum obedientia: nec addi eis nec decedere aliquid per nos potest, quorum honor per auctorem Deum semper aequalis est. Sed tamen si adjuvari se etiam exemplis hominum humana optat infirmitas, scilicet quo facilius etiam ipsa nunc faciat quae alios fecisse ante cognoscat, ostendimus primo libro haec quae etiam nunc ab aliquantis Christi imitatoribus fiunt, non mediocriter, sed abundanter; nec a paucissimis, sed a populis; nec ab antiquissimis, sed pene a recentissimis nuper esse completa.
263 Quid enim novi et adhuc prope in oculis constituti apostolorum Actus loquuntur? Omnes, inquam, qui credebant, habebant in unum omnia communia (Act. II, 44). Et iterum: Gratia quoque magna erat in illis omnibus: nec enim quisquam egens erat inter illos. Quicunque enim possessores praediorum ac domorum erant, vendentes afferebant pretia venditorum, et ponebant ante pedes apostolorum (Act. IV, 33-35). Alibi quoque: Et nemo ex eo quod possidebat, suum proprium esse dicebat (Ibid., 32). Atque hoc non parvus credentium numerus; ne quem forsitan minus scriptorum auctoritas moveat, dum putant exempla esse paucorum. Quae fuerit quippe tunc multitudo Ecclesiae principalis, vel ex hoc solo agnosci potest, quod in principiis statim ipsis octo hominum millia biduo Ecclesiae accessisse referuntur (Act. II, 41, et IV, 4); pateatque aestimationi quae caeteris diebus universi generis multitudo concreverit, ubi duo tantummodo dies, praeter disparem aetatem pariter ac sexum, tantam virorum copiam procrearunt. Unde cum et tam innumerabilis jam tunc et tam perfecta plebs fuerit, quaero a vobis cum quibus loquor, cuncti parentes, in illis tot ac tantis tunc credentium millibus, tanta fidei perfectione viventibus, omnesne cum filiis an omnes sine filiis fuerint? Neutrum, opinor. Nulla enim Ecclesiae plebs est non de utroque permixta. Intelligere ergo possunt quicunque ex Christianis filios non habent cui relinquere substantias suas debeant, cum videant cui reliquerint tunc illi filios non habentes. Sin autem habent, discant quid etiam ipsos oporteat facere, cum videant tunc parentes amorem filiorum Dei filiis praetulisse. Habet igitur omnis aetas, habet omnis conditio quod sequatur. Quicunque est particeps fidei participem se beati faciat exempli.
264 Si illi tunc ob Deum donantes omnia sua, etiam seipsos exhaereditavere viventes, discite vos, quaesumus, bona vestra vel ipsi haereditare morientes. Quae quidem, ut dixi, etiam vos, o infidelissimi parentes, curiosius attentiusque pro vobis convenit cogitare. Oportet quippe vos, mihi credite, etiam inter filios vestros salutis animarumque vestrarum non oblivisci. Propinqua enim vestra pignora esse vobis et conjunctissima satis certum est. Sed, mihi credite, nemo vobis propinquior, nemo conjunctior quam vos ipsi. Amate itaque, non obsistimus, amate filios vestros, sed tamen secundo a vobis gradu: ita illos diligite, ne vos odisse videamini. Inconsultus namque et stultus amor est, alterius memor et sui immemor. Non accipiet, inquit Scriptura sacra, iniquitatem filii sui (Ezech. XVIII, 20). Et Apostolus, Unusquisque, inquit, proprium onus suum portabit. XI.
Relictae itaque filiis divitiae parentes non liberant de mendicitate: immo relicta immoderate filiis facultas, parentum est sempiterna mendicitas: ac per hoc nulli parentibus magis noxii quam filii nimis amati. Dum enim illi patriis bonis affluunt, parentes in sempiternitate cruciantur. Etiamsi tam pius sit filius ut refrigerandi supplicii paterni gratia communicare cum patre postea bona relicta cupiat, non valebit. Reddere siquidem post mortem patri pietas filii non poterit, quod unicuique indevotio sua et infidelitas denegarit. Ideoque, juxta Apostolum, unusquisque sarcinas suas cogitet, quia unusquisque hominum sua onera portabit. Flammae infelicium mortuorum divitiis non refrigerantur haeredum. Dives ille in Evangelio qui purpura induebatur et bysso (Luc. XVI, 19 seqq.), absque dubio qui locuples in hoc saeculo
265 ipse fuerat, etiam haeredes suos morte ditarat. Sed nequaquam hoc ei proderat, quod opibus ac talentis ejus germani divites incubabant; et ille guttam refrigerii impetrare non poterat. Illi erant in abundantia, sed ille in egestate; illi in gratulatione, sed ille in dolore; illi in divitiis, sed ille in tormentis; illi fortasse jugiter in luxuria, sed ille semper in flamma. O infelix ac miseranda conditio! Bonis suis aliis praeparavit beatitudinem, sibi afflictionem; aliis gaudia, sibi lacrymas; aliis voluptatem brevem, sibi ignem perennem. Ubi erant tunc affines, ubi propinqui, ubi vel filii, si quos habuerat, vel germani quorum meminerat, et quos certe tanto amore dilexerat ut eorum ne in supplicio quidem positus oblivisceretur? Quid ei proderant, quid suffragabantur? Torquebatur infelix; et opes suas aliis devorantibus, ille refrigerii guttam ardens petebat, et impetrare non poterat. Et hoc, si quid addi ad poenam potest, per illum sibi tribui postulabat quem aliquando contempserat, per illum qui in pure ac sanie computruerat, per illum cujus fetorem ac squalorem longe refugerat, qui membrorum suorum ulceribus canes paverat, quem scatentes vermium globi etiam intra recessus peresi corporis exararant. O gravis nimium et lugenda conditio! Pauper beatitudinem emit mendicitate, dives supplicium facultate. Pauper, cum penitus nil haberet, emit aeternas divitias egestate. O quanto has facilius tam multa rerum possessione dives potuerat comparare, qui inter tormenta aestuans, et inter supplicia proclamans: Pater, inquit, Abraham, miserere mei, et mitte Lazarum, ut intinguat extremum digiti sui in aqua, ut refrigeret linguam meam, quia crucior in hac flamma (Ibid., 24). Non horrebat tunc scilicet dives ille Lazari quondam pauperis manum, nec dedignabatur auxilium.
266 Inseri ejus digitos ori suo et mitigari intolerandas faucium flammas illius pridem fetidae ac squalentis manus munere postulabat. O quanta rerum mutatio facta fuerat! Tangi tunc ab eo desiderabat, quem etiam videre ante despexerat.
XII.
Haec ergo divites cogitent, qui redimere facultatibus suis nolunt ne ista patiantur. Dives fuit ille de quo nunc loquimur: divites sunt et isti ad quos nunc loquimur. Unius sunt nominis. Caveant ne sint etiam conditionis unius. Non liberabunt enim filii divites parentes reos, nec restinguet flammas miseri testatoris deliciis affluentibus opulentus haeres. Durum est ab aliquo filiis ac propinquis parum relinqui. Multo est durius in aeternitate torqueri. Opinor enim divitem illum, cum torqueretur, non tantum delectabant opes haeredis sui, quantum angebant tormenta corporis sui; non tantum delectabat quod haeres suus bene epulabatur, quam angebat quod ipse male cruciabatur; non tantum delectabat quod haeres suus in exquisitis deliciis affluebat, quantum angebat quod ipse intolerandis ignibus diffluebat; non tantum delectabat quod haeres suus pascebat parasitos et helluones copiis suis, quantum angebat quod ipse pascebat flammas medullis suis. Et puto si quis ei tunc optionis copiam praestitisset, utrumne mallet divites haeredes suos esse, an se in miseriis tormentisque non esse; voluerat profecto illos omnibus bonis alienari, dummodo ille posset malis omnibus liberari; voluerat offerre omnia quae possederat, dummodo evaderet quae perferebat: voluerat cunctam illam substantiam quam habuerat et temporales argenti et auri thesauros pro se dare, ut juges suppliciorum immortalium cruces et perenne illud incendium superjacta, si quo modo posset, divitiarum suarum mole restingueret,
267 et exundantes ignium globos opposita ingentium facultatum immensitate prohiberet. Et quid dicam voluisse eum, ut interminabile illud malum redimeret facultatibus suis? Plus dico aliquid. Voluerat omnem substantiam suam tradere, ut posset sibi, in flammis situs, unius saltem horae requiem comparare. Desiderans enim ad mitigandas faucium flammas vel tinctum aqua pauperis digitum; quomodo non quantolibet pretio mercari requiem praeoptaverat, qui parvam refrigerii guttam tam magno ambitu postulabat? Sed jamista quid proderant aut quid juvabat miserum, quod tunc pro se offerre omnia volebat qui male ante noluerat? Vel quid tunc proderat quod dare cuncta cupiebat quae jam amiserat, qui nihil tunc pro se dederat quando omnia possidebat? Sera quippe, ut ait in Scripturis Spiritus sanctus, sera est poenitentia mortuorum. Quomodo? Non est enim, inquit ad Deum Patrem sermo divinus, non est in morte qui memor sit tui; in inferno autem quis confitebitur tibi (Psalm. VI, 6)? Excludi penitus a confessione peccati peccatorem mortuum protestatur, nec posse esse quemquam postea Dei memorem, qui in hac vita sui fuerit oblitus. Adeo omnis ei spes penitus abscinditur et omnis vitae aditus obseratur; ut cum una sit reo salutis via preces ad Deum fundere et coelestem misericordiam incessabiliter orare, etiam hac peccator lethiferae oblivionis animadversione damnetur; ut ei nec memoria quidem Dei, a quo sperare debeat, relinquatur. Haec ergo cogitent qui dum filios habere post mortem divites cupiunt, futurorum suppliciorum nec in morte meminerunt. Haec cogitent qui ut in hac caduca et brevi vita haeredes divites habeant, aeterna seipsos morte condemnant, in quo quidem non tam haeredibus consulunt quam sibi obsunt, non
268 tam illos amant quam se oderunt: quia non tam salubris amor est qui brevi consulit, quam grave odium quod in aeternitate cruciabit. Et ideo Deus noster, ut primo dudum libello diximus, disciplinam parentes thesaurizare jubet filiis, non pecuniam; perennia praecipit, non peritura, conferre: scilicet quia res istiusmodi atque opus sanctum et filiis pariter et parentibus prosunt: filiis utique per disciplinae institutionem, parentibus per munificentiae largitatem. Et filiis enim hoc disciplina praestat ut salutem capiant perpetuam, et parentibus largitas ut mortem effugiant sempiternam.
XIII.
Sed cui haec dicimus, aut cur dicimus? Ubi apertas aures aut videntes oculos invenire poterimus? Omnes enim, ut de impiis legimus, pene omnes declinaverunt, simul inutiles facti sunt: non est qui faciat bonum, non est pene usque ad unum (Psalm. XIII, 3). Nova quippe amentia tam saeculares quam etiam quosdam religionem professos incessit homines. Siquidem, ut dudum dicere coeperamus, jam non tantum filiis aut nepotibus, quod ob naturae necessitudinem ferri potest, sed etiam agnatis atque cognatis; neque solum, ut aiunt, ex directo, sed etiam ex obliquo et ex transverso, immo potius ex adverso perversoque venientibus, res propriae facultatis, id est, pretium suae redemptionis addicunt, sicut scriptum est: Non dedit Deo propitiationem suam, et pretium redemptionis animae suae (Psalm. XLVIII, 8, 9). Et paulo post: Simul, inquit, insipiens et stultus peribunt: et relinquent alienis divitias suas: et sepulcra eorum domus eorum in aeternum (Ibid., 11, 12). Quid inter stultum sit et insipientem, non est nunc disserendi locus; nec sane interest quae inter eos meritorum sit differentia, quorum est una perditio. Quod causae itaque sufficit, cum dixisset simul insipientem
269 et stultum esse perituros; videamus quid vel ad causam vel ad cumulum perditionis adjecerit. Relinquent, inquit, alienis divitias suas. Verum est. Quid enim sive tam stultum sive tam perditum, quam ut aliquis de suo non sibi consulat, praesertim cum Deus dicat nihil prodesse homini si totum mundum lucrifaciat, animae autem suae detrimentum patiatur? Aut quam dabit, inquit, homo commutationem pro anima sua (Matth. XVI, 26)? Si ergo homines totum mundum spernere oportet ne animarum damna patiantur, et propter suam salutem debet quispiam etiam sua lucra contemnere; quam infidelis est, quam insipiens est qui, ut alium divitem faciat, animam suam ipse condemnat? maxime cum et ille non multum adipiscatur qui usum temporalium rerum accipit, et ille inaestimabilia damna perferat qui fructum beatae aeternitatis amittit. Nam et ideo sequitur in psalmo: Sepulcra eorum, domus eorum in aeternum. Quam misera ergo erit perdita sors eorum qui quasi sepulcris perennibus deputati, quam conditionem post mortem praeferunt corporum, eamdem quodammodo patiantur animarum! et quidem minus miseram si eamdem, aut si ad eos ad jumenta insipientia nec bonorum sensus nec malorum passio pertineret. Sed illud acerbum atque intolerabile quod similiter pereunt, sed non similiter pumuntur: illorum enim mors sempiterna sine sensu est, istorum omnium cum dolore: ac sic conditionem hominum peccatorum perditio quidem facit pecudibus esse similem, sed tamen poenam graviorem. Cogitent igitur cuncta ista quae dicimus, immo cogitent cuncta illa quae Deus dicit, qui sibi nec ante mortem omnino consulunt, nec in morte succurrunt, apud quos oblivio est penitus suarum animarum. Nec interest pene jam apud homines
270 quibus consulant, dummodo sibi omnino non consulant. Si qui enim ex istis de quibus loquimur, morte appropinquante filios non habent, quaerunt infidelissime quos aut propinquos aut affines suos dicant; aut si id forte deest, quaerunt saltem aliqua novarum necessitudinum ficta nomina. Nec interest, ut dixi, apud eos quorum meminerint, dummodo sui obliviscantur; non interest quos amare se dicant, dummodo animas suas oderint; non interest quos divites faciant, dummodo se aeterna mendicitate consumant.
XIV.
O infelicitas, o insania! Quid tantum, quaeso, de se miserrimi omnium male promeruerunt, ut dum aliorum voluptatibus serviunt, se perpetuo persequantur! Videas enim a quibusdam infelicissima vanitate investigari quosdam novos ac nobiles propinquos, videas incognitarum agnationum pudenda nomina et recentium ac praepotentium affinitatum ridicula commenta, cum dicat quis de aliquo adoptivo ac subitaneo propinquo: Illum haeredem facio parentem meum. Aut quaecunque sanctae professionis vidua vel puella: Illum haeredem scribo proximum meum. Ac sic quidam quos in omni vita quasi extraneos alienosque habuerant, subito in extremis propinquos habent; et qui extranei semper fuere viventium, parentes esse incipiunt mortuorum. Introducunt enim repente in testamentum quos nunquam introduxere in affectum; et hoc maxime, ut dixi, aut locupletes, aut nobiles, aut honoratos, et qui nisi potentes essent, parentes forsitan non fuissent. Ridicula miseri testatoris ambitio, dans censum propriae facultatis ad comparandum mendacium propinquitatis, emens pretio haereditatis nomen haeredis, et totis patrimonii sui viribus hoc elaborans ne se ille qui haeres scribitur parentem
271 neget, et ut testator infelicissimus stultissima ac miserrima vanitate, facto haerede nobili, quia in vita sua humilior esse visus est, honoratior in morte esse videatur. O caecitas, o insania! quanto studio, infelicissimi homines, id efficitis ut miseri in aeternitate sitis? Quanto minore cura, minore ambitu id vobis praestare potuistis ut semper beati esse possitis? Cujus quidem rei causam aliam omnino invenire non possum, nisi solam tantummodo incredulitatem atque perfidiam, id est, quod aut judicandos se a Deo homines esse non putant, aut resurrecturos omnino esse non credunt. Nemo est enim qui resurrecturum se et judicandum a Deo de operibus bonis ac malis certus sit, qui non vel spei ac beatitudini suae praestet ut pro bonis operibus perennia bona capiat, vel timori atque discrimini ne pro malis mala aeterna patiatur.
XV.
Sed abhorrere hoc videlicet a Christiano nomine videtur, ut dicatur futura non credere. Quid ergo causae est, ut si credit quae dixit Deus, non timeat quae minatur Deus? Si non credit verbis quae dixit Deus, non credat praemiis quae promittit Deus! Neque enim se probat promissionibus Dei credere, qui non sic agit ut possit ad promissa a Deo praemia pervenire. In ipsa quippe hac vita hominum, si judicandum se aliquis ab humana hac potestate et rapiendum se ad tribunal terrenum esse cognoverit, advocatos requirit, patronos adhibet, officialium gratiam favoremque mercatur; et haec omnia metu judicii futuri agit, cum tamen eventum judicii comparare non possit: adeo etsi victoriam emere ipsam non valet, spem tamen victoriae magno emit. Dic mihi quisquis ille es qui credere te judicium Dei dicis, tu si vel supradictorum exemplo hominum judicandum te esse a Deo crederes,
272 nonne spem ac salutem tuam quolibet pretio comparares? Sed non credis utique, non credis; et licet credulitatem tuam verbis tuis velis asseverare, non credis. Verbis enim, ut ait Apostolus, confiteris, sed factis negas (Tit. I, 16). Denique, ut infidelitatem tuam tibimet ex teipso probem, dic mihi, obsecro, quisquis ille es qui substantiam tuam vel propinquo cuipiam diviti, vel affini, vel si hi forte desunt, etiam extraneo derelinquis; cur eam non sanus a te atque incolumis abdicasti? cur non sospes ac vegetus haeredibus tradidisti? sed in testamento ipso providentissime caves et sollicite ac diligenter inscribis: Quando ego ex rebus humanis excessero, tunc mihi tu ille charissime haeres esto. Dic mihi, quaeso, cur huic charissimo, ut ipse ais, ac devinctissimo tuo tandiu nihil de tuo tribuis, tandiu nihil de tuo tradis, quandiu te putas esse victurum, sed tum cum te vides esse moriturum? Et quid dico cum esse te moriturum vides? Immo id caves providentissime ne vel spirante, vel moriente te quidquam de tuo habeat, sed jam defuncto omnino, jam mortuo. Et mirum est quod hoc ipsum sinis ut funestato te tua habeat, nisi etiam jam exportato atque tumulato. Quamvis etiam in hoc quod ais, Quando ego ex rebus humanis excessero, id ipsum cavisse videaris. Hoc est enim ex rebus humanis penitus excedere, totum omnino cum suo corpore hominem in praesentia humanarum rerum esse desisse. Dic mihi itaque cur haec tam provide in testamento caves, cur tam sollicite ac prudenter interseris? Absque dubio quia necessariam tibi, dum vivis, rem tuam judicas, quia alienare te facultatibus tuis non vis; et iniquissimum putas vivo te et incolumi alium tuo divitem fieri, te autem mendicitate consumi. Verum est, nec inrationabilem curam
273 abnuo, et quidquid a te in hunc modum dicitur probo. Sed in uno tamen mihi satis a te fieri cupio. Quid est quod tu, qui tibi usum rerum tuarum tantopere necessarium putas, fructus ac reditus facultatis tuae post mortem necessarios esse non putas? Dicis absque dubio, quia mortuo nihil opus est, nec reservandum mihi quidquam in tempus illud est; quia defunctus ac nihil sentiens, nec delectari possum possessione rerum mearum, neque amissione cruciari. Evidens causa est. Ergo idcirco moriens substantiam tuam alteri deputas, quia capere ex ea fructus post mortem ipse non possis. Sed quid quod electissimum vas Dei apostolus Paulus testificatur et clamat quod Quaecunque homo in vita hac seminaverit, haec post mortem metet (Gal. VI, 8); et Qui parce seminat, parce et metet; et qui seminat in benedictione, ex benedictione et metet (II Cor. IX, 6)? Ex quo aperte intelligi voluit eos qui seminant in parcitate, benedictionem metere non posse. Dum enim dicens, Qui parce seminat, parce et metet; et qui seminat in benedictione, ex benedictione et metet, evidenter utique benedictionem in sola posuerit largitate, ostendit parcos seminatores mendicitatem, largos benedictionem esse messuros.
XVI.
Sed fortasse haec tibi, quicunque es, o infidelis, aut parum valida aut parum aperta esse videantur. Quid quod Dominus ipse in Evangelio nihil quemquam de operibus bonis perdere Christianum manifestissime docet dicens: Quicunque potum dederit uni ex minimis istis calicem aquae frigidae, tantum in nomine discipuli, amen dico vobis, non perdet mercedem suam (Matth. X, 42)? Quid dici evidentius potuit? Etiam eam rem in futuro habituram praemium esse dixit, quae in praesenti pretium non haberet, tantumque honoris cultui suo tribuit ut aliquid esset illic per fidem quod hic
274 omnino nihil esset per vilitatem. Sed tamen ne hoc sibi quidam forsitan blandirentur, si multa habentes exiguis possent magna mercari; subtiliter posuit etiam pro calice aquae frigidae non perituram esse mercedem: hoc utique evidenter ostendens non pro parvo aliquid magnum esse reddendum, sed tamen qualecunque fidei opus non esse periturum. Habes itaque indubitabilem futurae retributionis securitatem, habes recipiendorum bonorum operum satis idoneum vadem: qui quidem tantae non solum fidei, sed etiam misericordiae atque pietatis est, ut non solvat tantum quod promiserit quasi debitum, sed etiam ostendat aliquid quo se faciat debitorem. Nam qui pro calice aquae frigidae redditurum se dixit esse mercedem, non solum vult solvere quae acceperit, sed etiam demonstrat aliqua quae solvat. Pius scilicet ac misericordia plenus, et consulere volens non solum diviti largitati, sed etiam pauperculae officiositati, ostendit quod obnoxium sibi in aliquo Deum faceret, etiam qui quod feneraret penitus non haberet.
XVII.
Sed forsitan tibi, quicunque dives es, indignum hoc facultatibus tuis opus pauperculorum esse videatur, et velis aliquam ad te peculiariter pertinentem sponsionem sacrae repromissionis audire. Habes primum illud quod ad divitem illum Deus in Evangelio loquitur: Vade, vende omnia bona tua, et habebis thesaurum in coelo (Matth. XIX, 21). Deinde illud quod praecepto interdictorio generaliter jubet: Nolite thesaurizare vobis thesauros in terra; thesaurizate autem vobis thesauros in coelo (Matth. VI, 19, 20). Postremo illa quibus omnes rerum mundialium possessores ad opus profluae largitatis spe infinitae remunerationis invitat, dicens quod omnis qui propter honorem atque amorem suum aut domum, aut agrum, aut quamcunque aliam
275 facultatem in usus misericordiae prorogarit, centuplum accipiat in futuro. Insuper autem, inquit, et vitam aeternam possidebit (Matth. XIX, 29). Quid spondere majus credentibus sibi potuit, qui magnis feneratoribus suis centuplum se redditurum esse promisit? Nec solum hoc, sed vitam, inquit, aeternam possidebit. Hoc multo plus est quam ipsa centupli retributio: quia id ipsum quod quis in centuplo acceperit, in perpetuo possidebit. Non erit ergo tunc fragilis et caduca possessio, nec in similitudinem terrenarum divitiarum, umbrae praetereuntis aut somnii vanescentis more peritura. Quidquid datum a Deo fuerit, immortale erit: quidquid acceptum fuerit, sine termino permanebit. Ac per hoc, ut dixi, plus quam centuplum accipit qui sic accipit: quia vincit centupli pretium, id ipsum esse centuplum sempiternum.
XVIII.
Quae cum ita sint, et cum tanta absque dubio recepturus sit qui Deo credit, quomodo tu his rebus quas Deo dederis, usurum te esse post mortem non putas, quarum tibi non usum tantummodo Dominus, sed augmentum etiam et superexcellentem cumulum pollicetur? Aut forte accipere haec tanta non vis? Sed hoc ratio non patitur ut nolis. Nemo enim est inter homines qui cum beatus esse valeat, miser esse malit; nemo est qui cum habere possit delicias summi boni, pati velit supplicium summi mali: nullus profecto, nullus; et ideo nec tu quidem: nisi forte monstruosa sit in te aliqua et discrepans ab humano genere natura, ut solus tibi penitus bene esse nolis, solus beatitudinem fugias, solus suppliciis delecteris. Quod si utique non est, quid ergo causae est ut non vel moriens et in ultimis situs, id saltem supremae oblationis officio et omni rerum tuarum ambitu agas ut, si mereri a Deo potes, locuples
276 ac beatus sis; sin autem id non potes, certe vel pro hoc merearis ut miser non sis, certe non uraris, certe non torquearis, certe tenebris exterioribus non injiciaris, et ardentibus sine fine flammis non decoquaris? Quae cum ita sint, quid ergo, ut dixi, causae est, ut non omnibus modis vel mala fugias, vel bona assequi velis? quid causae est quod haec non agis? quid causae est ut bona aeterna non emas? quid causae est ut mala aeterna non timeas? Quid utique nisi illud quod praelocutus sum, quod aut judicandum a Deo te esse non putas, aut resurrecturum omnino te esse non credis? Si enim crederes, quomodo non futuri judicii inaestimabile malum fugeres et immortalium suppliciorum tormenta vitares? Sed non credis utique, non credis; ac licet aliud et sermone asseras, et professione, non credis: sermo enim et professio tua jactitant fidem, sed vita atque obitus publicant infidelitatem. Alioquin vince me; vinci volo. Non quaero ut mihi credulitatem tuam superioris vitae actibus probes; uno contentus sum testimonio supremorum tuorum. Ecce jam, ecce morieris, egressurus de domo corporis tui, nesciens quo iturus, quo abducendus, ad quam poenalia et quam tetra rapiendus, cui unum tantummodo superest inter suprema perfugium, una effugiendi aeterni ignis spicula datur, ut pro te offeras saltem quod in substantia habes, quia aliud quod possis Deo offerre jam non habes; et tu immemor tui, oblitus salutis tuae, de legatariis novis cogitas, de locupletando haerede suspiras? Et haec faciens, credere te judicium Dei dicis, qui tibi, cum judicandus sis, vel inter suprema non consulis! et credere te aliquid de salute animae tuae loqueris, cui nullus est anima tua vilior, apud quem prope non interest cui prosis, dummodo ut tibi noceas!
277 et credere te futurum judicem dicis, apud quem nullus est minor atque despectior quam ipse judex! Nam in tantum eum spernis, in tantum despicis, ut nec tibimet ipsi consulas, dummodo ejus jussa contemnas. Aut refelle me, et convince, si mentior. Clamat tibi ecce morienti ipse qui te judicaturus est judex tuus, ne ullum omnino hominum in prorogandis rebus ac facultatibus tuis plus quam te ames, ne ulli de substantia tua moriens magis quam tibi consulas, nullum tibi anima tua propinquiorem, nullum judices chariorem. Quid enim proderit, inquit Salvator, homini si lucretur mundum totum, et detrimentum faciat animae suae? aut quam dabit homo commutationem pro anima sua (Matth. XIV, 26)? Hoc est dicere: Quid tibi, o infelicissime homo, proderit si omnem mundum aut ipse habeas, aut tuis proximis relinquas, si salutis atque animae detrimenta patiaris? Damna enim animae totum penitus secum auferunt; nec quidquam homo omnino habere poterit qui seipsum damno animae pereuntis amittat. Aut quam, inquit, homo commutationem dabit pro anima sua? Hoc est dicere: Non respicias, o homo, pecuniam, non possessionem; nec dubites, saltem moriens, pro spe tua, quantum potes, rei tuae ac facultatis offerre. Quidquidlibet enim dederis pro te, vile est; quidquid pro te obtuleris, parvi pretii est: quia anima tua in omnium rerum comparatione pretiosior. Et ideo nihil dubites pro te dare: quia si te amiseris, omnia in te perdis: si autem te lucrifeceris, tecum et in te omnia possidebis.
XIX.
Cum haec ergo tibi jam morienti, o homo quisquis es, Dominus tuus clamet, tu mentem obduras, tu aurem obstruis; et nudis sermonibus fidem asserens, sufficere tibi putas verba pro rebus, ac satis te firmum
278 aestimas credulitatis habere subsidium, si Deum, quem rebus atque operibus tuis despicis, verbis mendacibus honorare videaris. Fili, inquit Scriptura sancta, si habes, benefac tecum, et Deo bonas oblationes offer (Eccli. XIV, 11). Et alibi: Miserere, inquit, animae tuae (Id. XXX, 24). Vide pietatem erga te Domini nostri, vide quam misericors sit Dominus Deus noster, qui nos ipsos pro nobis misericordiam rogat. Miserere, inquit, animae tuae. Hoc est dicere: Miserere etiam tu illius cujus vides miseratione me frangi; miserere illius tandem cujus misereor ego semper; miserere tu animae saltem tuae, cum misereri me cernas alienae. Et quid post haec, o miserrime homo? cum Deus sic tecum agat, non acquiescis! rogat te ut tui miserearis, et non vis! causam tuam apud te agit, et a te non admittitur! dignatur te pro te petere, et a te non potest impetrare! Et quomodo, quisquis es, o miserrime homo, quomodo te postea supplicantem ille in judicio suo audiet, cum tu hic cum pro te rogantem audire ipse nolueris? Sed videlicet causa grandis est, qua Deum audire non possis. Circumstant enim te aegrotantem cognati atque agnati tui, circumstant locupletes matresfamiliae, circumstant nobiles viri, obsidet lectum infirmitatis tuae sericis atque auratis vestibus circumfusa numerositas. O quantus fructus aeternitatis est, talibus bona propria erogare mendicis! Digna videlicet causa et satis justa est, ut tu animae tuae auferas quod egenis talibus derelinquas. Sed nimirum misericordia frangeris, et lamentantium propinquorum pietate superaris. Est certa ratio. Vides quippe opulentissimi ac splendidissimi cultus homines, tibi anxios, tibi flentes, tristi vultu et festo habitu, compositas ad moestitudinem facies tibi ostentantes, per imaginariam sollicitudinem suam ementes
279 haereditatem tuam. Quem non moveat tanta pietas, quem non moveat talis dolor; aut quomodo, cum haec talia videas, non obliviscaris tui? Vides enim extortas lacrymas, simulata suspiria, fictam anxietatem, non optantem ut convalescas, sed exspectantem quando moriaris. Vides defixos in te, quasi accusantes tui obitus tarditatem, omnium vultus. O infelicem te ac miserrimum cujus supremum exitum tantus desiderat ac precatur numerus propinquorum! nisi quod scio ac satis certus sum, nihil omnino apud Deum vota talium praevalere. Nam mirari possem forte quod viveres, quem mori tam multi velint. Et propter hos, quisquis ille es, propter hos tales animam tuam deseris, et credere te judicium Dei dicis, cum ad hoc ejus jussa despicias ut patrimonium tuum talibus derelinquas? Dispersit, inquit propheta de eo qui Deum credit, dispersit, dedit pauperibus: justitia ejus manet in aeternum (Psal. CXI, 9). Sed et Salvator ipse ad omnes divites: Vendite, inquit, quae possidetis, et date eleemosynam (Luc. XII, 33). Et alibi: Vende quae habes, et da pauperibus (Matth. XIX, 21). Nunquid dicit, agnatis da, nunquid affinibus? Non utique; sed pauperibus, sed egenis. Nunquid propinquo diviti, nunquid ulli omnino homini praepotenti? Non utique; sed egenti, sed inopi, sed egestuoso. Et recte. Nunquid enim cum locupletibus cognatis tuis substantiam tuam dederis, justitia tua manet in aeternum? aut cum divitias eorum divitiis tuis auxeris, thesaurum habebis in coelo? Vae, inquit propheta, his qui dicunt dulce amarum, et amarum dulce (Isa. V, 20). Etiam laudari a te tales hos Deus prohibet, et tu ditare non metuis! dari his praedicatoria verba non vult, et tu etiam talenta largiris! honorari vitam eorum fictis sermonibus vetat, et a te thesauri
280 eorum divitiaeque cumulantur!
XX.
Sed vereris videlicet vultus circumsidentium propinquorum, et praesentes atque obsidentes lectulum tuum metuis offendere. Ne metueris eos, inquit Dominus per prophetam, neque paveas a facie eorum, quoniam domus exasperans est (Ezech. II, 6). Et ideo tu etiam esto intrepidus et constans. Non formides vultus eorum, neque frangaris ambitu eorum. Despice concupiscentes haereditatem tuam et dividentes jam inter se substantiam tuam; qui non te, sed patrimonium tuum diligunt, immo qui cupiditate rerum tuarum te exsecrantur. Nam dum tua impatienter sitiunt, te oderunt; praesentiamque tuam quasi aemulam sibi et adversariam judicantes, obicem atque obstaculum putant cupiditatis suae esse quod vivis. Despice ergo hos tales ac nihili facito. Non te moveant blandimenta eorum: venena tibi sunt. Non respicias adulationes eorum: gladii sunt jugulatores tui, et quidem ferreis atque hostilibus gladiis tetriores. Illos enim homines cuncti vident; istos incauti non vident. Illi, quia aperte saeviunt, evitantur; isti, quia occulte insidiantur, occidunt: et hoc periculosiores sunt ac novo nocendi genere pejores, quod illis ferreis gladiis nemo est penitus qui se laedi velit, istis multi se etiam occidi volunt. Nova atque inaestimabilis mali lethalis inlecebra. Illis gladiis quicunque percutitur, et timore pariter et dolore torquetur; istis quicunque occiditur, delectatur. Fuge ergo hoc malum, fuge assentationes insidiantes tibi, fuge obsequelas noxias tibi, fuge ambitus deceptores tuos: ista sunt officia quae te jugulant, ista sunt quae in mortem trahunt. Fuge ergo talium blandimenta, fuge eorum sedulitatem: isti sunt carnifices ac tortores tui, qui te in praesenti quidem ambiunt, sed in futuro necant,
281 et consertis quodammodo manibus ac velut conjurata mutuo factione in sempiternos tartari ignes cogere ac praecipitare conantur. Et ideo non timeas eos, non expavescas; erige animum, et vim sanctae auctoritatis assume. Si enim illi tantopere annituntur ut pereas, cur non majore tu animo annitaris ut vivas? Confortare ergo, et constanti animo tibi consule. Satis infidelis ac satis stultus est qui mavult praestare aliis ut sit miser, quam sibi ut sit beatus; et ut alios affluere faciat deliciis temporariis, se tradit urendum ignibus sempiternis.