Migne Patrologia Latina Tomus 104
Annales Laurissenses et Eginhardi (Auctor incertus; Eginhardus), J. P. Migne
ANNALES LAURISSENSES.
DCCXLI.
Carlus maior domus defunctus est.
DCCXLII.
Quando Carlomannus et Pippinus maiores domus duxerunt exercitum contra Hunoldum ducem Aquitaniorum, et ceperunt castrum quod vocatur Luccas. Et in ipso itinere diviserunt regnum Francorum inter se in loco, qui dicitur Vetus-Pictavis; eodemque anno Carlomannus Alamanniam vastavit.
DCCXLIII. Tunc Carlomannus et Pippinus contra Odilonem ducem Baiovariorum inierunt pugnam, et Carlomannus per se in Saxoniam ambulabat in eodem anno et cepit castrum quod dicitur Hoohseoburg per placitum, et Theodericum Saxonem placitando conquisivit
DCCXLIV. Iterum Carlomannus et Pippinus perrexerunt in (0370C)Saxoniam, et captus est Theodericus Saxo alia vice.
DCCXLV. Tunc Carlomannus confessus est Pippino germano suo, quod voluisset saeculum relinquere; (0371A)et in eodem anno nullum fecerunt exercitum, sed praeparaverunt se uterque, Carlomannus ad iter suum, et Pippinus quomodo germanum suum honorifice direxisset cum muneribus.
DCCXLVI. Tunc Carlomannus Romam perrexit, ibique se totondit, et in Serapte monte monasterium aedificavit in honore sancti Silvestri . Ibique aliquod tempus moram faciens, et inde ad sanctum Benedictum in Casinum usque pervenit, et ibi monachus effectus est.
DCCXLVII. Grifo fugivit in Saxoniam, et Pippinus iter faciens per Toringam, in Saxoniam introivit usque ad fluvium Missaha, in loco qui dicitur Scahaningi; et Grifo collectam fecit una cum Saxonibus supra fluvium Obacro, in loco qui dicitur Orhaim.
DCCXLVIII. Grifo de Saxonia iter peragens, fugiendo in (0371C)Baioariam usque pervenit, ipsum ducatum sibi subiugavit, Hiltrudem cum Tassilone conquisivit. Swidger ad eum venit in solacio supradicti Grifonis. Haec audiens Pippinus, iter illuc arripiens cum exercitu suo, supra nominatos totos sibi subiugavit, Grifonem secum adduxit, (0374A)Lantfridum similiter, Tassilonem in ducatu Baioariorum conlocavit per suum beneficium, Grifonem vero partibus Niustriae misit, et dedit ei 12 comitatos. Inde iterum Grifo fugiens Wasconiam petiit, et ad Waipharium ducem Aquitaniorum pervenit.
DCCXLIX Burghardus Wirzeburgensis episcopus et Folradus capellanus missi fuerunt ad Zachariam papam, interrogando de regibus in Francia, qui illis temporibus non habentes regalem potestatem, si bene fuisset, an non. Et Zacharias papa mandavit Pippino, ut melius esset illum regem vocari, qui potestatem haberet, quam illum, (0374B)qui sine regali potestate manebat; ut non conturbaretur ordo, per auctoritatem apostolicam iussit Pippinum regem fieri.
DCCL Pippinus secundum morem Francorum electus est ad regem, et unctus per manum sanctae memoriae Bonefacii archiepiscopi, et elevatus a Francis in regno in Suessionis civitate. Hildericus vero, qui false rex vocabatur, tonsoratus est, et in monasterium missus.
DCCLI. DCCLII. DCCLIII. Pippinus rex in Saxonia iter fecit, et Hildegarius episcopus occisus est a Saxonibus in castro (0375A)quod dicitur Iuberg , et tamen Pippinus rex victor extitit, et pervenit usque ad locum, qui dicitur Kimie. Et dum reversus est de ipso itinere, nuntiatum est ei, quod Grifo, qui in Wasconiam fugatus est, germanus eius occisus fuisset. Eodemque anno Stephanus papa venit in Franciam, adiutorium et solacium quaerendo pro iustitiis sancti Petri; similiter et Carlomannus, monachus et germanus supradicti Pippini regis, per iussionem abbatis sui in Franciam venit, quasi ad conturbandam petitionem apostolicam [Hoc anno natalem Domini in Theodone villa, pascha in Carisiaco celebravit.]
DCCLIV. (0375B) Supradictus apostolicus Stephanus confirmavit Pippinum unctione sancta in regem, et cum eo inunxit duos filios eius, domnum Carolum, et Carlomannum in regibus, Et domnus Bonefacius archiepiscopus in Frisia, nuntians verbum Dei et praedicando, martyr Christi effectus est.
DCCLV. Pippinus rex per apostolicam invitationem in Italiam iter peragens, iustitiam beati Petri apostoli quaerendo, Haistolfus Langobardorum rex supradictam iustitiam vetando clusas Langobardorum petiit, obviam Pippino regi et Francis venit. Et inierunt bellum, et Domino auxiliante, (0375C)beatoque Petro apostolo intercedente, Pippinus rex cum Francis victor extitit, eodemque anno Stephanus papa reductus est ad sanctam sedem per missos domni regis Pippini, Folradum et reliquis qui cum eo erant. Incluso vero Haistulfo rege in Papia civitate, iustitiam sancti Petri pollicitus est faciendi, unde rex Pippinus, obsides 40 receptos, (0378A)et cum sacramenta firmata reversus est in Frantiam. Carlomannus monachus Vienna civitate remansit una cum Bertrandane reginae infirmus, languebat dies multos, et obiit in pace.
DCCLVI. Dum prospexisset Pippinus rex, ab Haistulfo Langobardorum rege ea non esse vera, quod antea promiserat de iustitiis sancti Petri, iterum iter peragens in Italiam, Papiam obsedit, Haistulfum inclusit, magis magisque de iustitiis sancti Petri confirmavit, ut stabiles permanerent, quod antea promiserat, et insuper Ravennam cum Pentapolim et omni Exarcatu conquisivit et sancto Petro tradidit. Et dum reversus est Pippinus rex, cupiebat (0378B)supradictus Haistulfus nefandus rex mentiri quae antea pollicitus fuerat, obsides dulgere , sacramenta inrumpere. Quodam die venationem fecit, et percussus est Dei iudicio, vitam finivit. Et quomodo et qualiter missus est Desiderius rex in regno, postea dicamus
DCCLVII. Misit Constantinus imperator regi Pippino cum aliis donis organum, qui in Franciam usque pervenit. Et rex Pippinus tenuit placitum suum in Conpendio cum Francis, ibique Tassilo venit, dux Baioariorum, in vasatico se commendans per manus, sacramenta (0378C)iuravit multa et innumerabilia, reliquias sanctorum martyrum manus inponens, et fidelitatem promisit regi Pippino et supradictis filiis eius, domno Carolo et Carlomanno, sic ut vassus recta mente et firma devotione per iustitiam, sicut vassus dominos suos esse deberet. Sic confirmavit supradictus Tassilo supra corpus sanctorum (0379A)Dionisii, Rustici et Eleutherii, nec non et sancti Germani seu sancti Martini, ut omnibus diebus vitae eius sic conservaret, sicut sacramentis promiserat: sic et eius homines maiores natu, qui erant cum co, firmaverunt, sicut dictum est, in locis superius nominatis, quia et in aliis multis. Natalem Domini et pascha Corbonaco celebravit.
DCCLVIII. Pippinus rex in Saxoniam ibat, et firmitates Saxonum per virtutem introivit, in loco qui dicitur Sitnia , et multae strages factae sunt in populo Saxonum: et tunc polliciti sunt contra Pippinum omnes voluntates eius faciendum, et honores in (0379B)placito suo praesentandum, usque in equos trecentos per singulos annos. Et inmutavit se numerus annorum in
DCCLIX. Natus est Pippino regi filius, cui supradictus rex nomen suum inposuit, ut Pippinus vocaretur sicut et pater eius; qui vixit annos duos, et in tertio defunctus est. Eodem anno celebravit natalem Domini in Longlare et pascha in Iopila . Et inmutavit se numerus annorum in
DCCLX. Tunc Pippinus rex, cernens Waipharium ducem (0379C)Aquitaniorum minime consentire iustitias ecclesiarum partibus quae erant in Francia, consilium fecit cum Francis, ut iter ageret supradictas iustitias quaerendo in Aquitania. Et pervenit usque in locum, qui dicitur Tedoad . Et cum haec vidisset Waipharius, misit missos suos, Adotbertum et Dadinum, et dedit obsides Adalgarium et Eitherium (0382A)regi Pippino, ut omnia redderet, quicquid supradictus rex quaerebat in causis ecclesiasticis. Et celebravit natalem Domini in Carisiago et pascha. Et inmutavit se numerus annorum in
DCCLXI. Waipharius dux Aquitaniorum, minime cogitans de obsidibus vel de sacramentis suis, quasi in vindictam supra Pippinum regem exercitum misit, qui ad Cavalonum civitatem venerunt. Dum et supranominatus rex synodum suum teneret in villa qui dicitur Dura, nuntiatum est ei, quod Waipharius in omnibus mentitus est; iterum rex Pippinus illuc cum exercitu iter peragens, et eius filius primogenitus nomine Carlus cum eo, et (0382B)multa castella coepit, quorum nomina sunt, Burbonnis, Cantela, Clarmontis. Istas per pugnam coepit, et in Alverno alia multa castella coepit per placitum, quae se subdiderunt in eius dominio, et pervenit usque Limovicas, vastando et desertando supradictam provintiam propter neglegentiam Waifarii ducis. Et celebravit natalem Domini in Carisi go villa, et pascha similiter. Et inmutavit se numerus annorum in
DCCLXII. Tertio in Aquitania Pippinus rex iter faciens, et coepit civitatem Bituricam et castrum quod dicitur Toarcis. Et celebravit natalem Domini in (0382C)Gentiliaco villa, et pascha similiter. Et inmutavit se numerus annorum i
DCCLXIII. Pippinus rex habuit placitum suum in Nivernis, et quartum iter faciens in Aquitaniam ibique (0383A)Tassilo dux Baioariorum postposuit sacramenta et omnia quae promiserat, et per malum ingenium se inde seduxit, omnia benefacta, quae Pippinus rex avunculus eius ei fecit, postposuit; per ingenia fraudulenta se subtrahendo Baioariam petiit, et nusquam amplius faciem supradicti regis videre voluit. Rex Pippinus iter peragendo per Aquitaniam, usque ad Cadurciam pervenit, Aquitaniam vastando, et revertendo per Limovicas in Franciam reversus est. Et facta est hiemps valida, et tenuit rex Pippinus natalem Domini in villa, qui dicitur Longlar, et pascha similiter. Et inmutavit se numerus annorum in
DCCLXIV (0383B) Tunc Pippinus rex habuit placitum suum ad Wormatiam, et nullum iter aliud fecit, nisi in Francia resedit, causam pertractabat inter Waifarium et Tassilonem, et celebravit natalem Domini in Carisiago villa, et pascha similiter. Et inmutavit se numerus annorum in
DCCLXV. Tunc Pippinus rex habuit placitum suum ad Attiniacum, et nullum fecit aliud iter, et celebravit natalem Domini in Aquis villa, et pascha similiter. Et inmutavit se numerus annorum in
DCCLXVI. Tunc Pippinus rex perrexit iter faciens in Aquitaniam; et placitum suum habuit in Aurelianis civitate, et restauravit Argentomo castro, quod antea Waifarius destruxit. Supradictus Pippinus rex castrum nominatum reaedificavit, ibi Francos misit Aquitaniam continendo, similiter et in Biturigas Francorum scaram conlocavit. Et celebravit natalem Domini in Salmunciagum villam, et pascha (0386A)in Gentiliaco. Et inmutavit se numerus annorum in
DCCLXVII Tunc habuit domnus Pippinus rex in supradicta villa synodum magnum inter Romanos et Graecos de sancta Trinitate vel de sanctorum imaginibus, et postea perrexit iter peragens partibus Aquitaniae per Narbonam, Tolosam coepit, Albiensem similiter necnon et Gavuldanum; et sanus reversus est in patriam, et celebravit pascha in Vienna civitate. Et in eodem anno in mense Augusto iterum perrexit partibus Aquitaniae, Bituricam usque venit, ibi synodum fecit cum omnibus Francis solito more in campo, et inde iter peragens, usque ad Garonnam (0386B)pervenit, multas roccas et speluncas conquaesivit, castrum Scoraliam Torinnam, Petrociam, et reversus est Bituricam, ibique nuntiatum est de obitu Pauli papae, et ibi celebravit natalem Domini. Et inmutavit se numerus annorum in
DCCLXVIII. Domnus Pippinus rex iter faciens, et Remistagnum coepit, ad Sanctones civitatem usque pervenit, (0386C)et ibi captam matrem Waipharii et sororem eius et neptas eius, usque ad Garonnam; inde perrexit in loco qui dicitur Montis . Ibi Herowicus veniens cum illa alia sorore Waipharii ducis, et inde sanus reversus, pascha celebravit in castra qui dicitur Sels. Iterum iter adsumens cum domna Bertradane regina ad Sanctones civitatem pervenit, ibique domna Bertradane (0387A)regina cum familia dimisit, et partibus Petrogorigo perrexit: et interempto Waiphario, cum triumpho victoriae ad Sanctones reversus est. Ibique moram faciens aliquod dies, aegrotare coepit, partibus Turonorum revertendo perrexit, orationem ad sanctum Martinum fecit, ad sanctum Dionysium usque pervenit, ibique diem obiens finivit 8. Kalend. Octob. Domnus vero Carolus et Carlomannus elevati sunt in regnum, et domnus Carolus 7. Idus Octob. in Noviomo civitate, Carlomannus in Suessionis civitate similiter; et celebravit praedictus gloriosus domnus Carolus rex natalem Domini in villa quae dicitur Aquis, et pascha in Rodomo civitate. Et inmutavit se (0387B)numerus annorum in
DCCLXIX. Domnus Carolus gloriosus rex iter peragens partibus Aquitaniae, eo quod Hunaldus voluit rebellare totam Wasconiam etiam et Aquitaniam, et cum paucis Francis auxiliante Domino dissipata iniqua consilia supradicti Hunaldi; et in ipso itinere iungens se supradictus magnus rex cum germano suo Carlomanno in loco qui dicitur Duosdives. Inde Carlomannus se revertendo Franciam (0387C)iter arripiens, domnus Carolus benignissimus rex ivit ad Aequolesinam civitatem, et inde (0390A)sumpsit plures Francos cum omni utensilia et praeparamenta eorum , et ibat super flumen Dornoniam, et aedificavit ibi castrum qui dicitur Fronciacus; et inde missos suos mittens post Hunaldum et uxorem eius ad Luponem Wasconem, dum et ibi moram fecisset una cum Francis, adductus est supradictus Hunaldus una cum uxore sua. Et castro praeparato et Hunaldo recepto, reversus est in Francia, et celebravit natalem Domini in villa quae dicitur Duria, et pascha in Leodico vico publico. Et inmutavit se numerus annorum in
DCCLXX. Tunc domnus Carolus rex habuit synodum in Warmatiam civitatem, et Carlomannus et Berta (0391A)regina iungentes se ad Salossa, et in eodem anno perrexit domna Berta regina per Baioariam partibus Italiae. Et domnus Carolus rex celebravit natalem Domini in Mogontiam civitatem et pascha in Haristallio. Et inmutavit se numerus annorum in
DCCLXXI. Tunc domnus Carolus rex synodum habuit ad Valentianas , et eodem anno Carlomannus rex defunctus est in villa quae dicitur Salmonciacus, prid. Non. Dec. Domnus rex Carolus venit ad Corbonacum villam, ibique venientes Wilcharius archiepiscopus et Folradus capellanus cum aliis episcopis (0391B)et sacerdotibus, Warinus et Adalhardus comites cum aliis primatibus qui fuerunt Carlomanni ; uxor vero Carlomanni cum aliquibus paucis Francis partibus Italiae perrexerunt. Et praeclarus ac gloriosus Carolus rex celebravit natalem Domini in villa quae dicitur Attiniacus et pascha in Haristallio villa. Et inmutavit se numerus annorum in
DCCLXXII. Tunc domnus Carolus mitissimus rex sinodum tenuit ad Warmatiam, et inde perrexit partibus (0391C)Saxoniae prima vice, Aeresburgum castrum coepit, ad Ermensul usque pervenit, et ipsum fanum (0394A)destruxit, et aurum vel argentum, quod ibi repperit abstulit. Et fuit siccitas magna, ita ut aqua deficeret in supradicto loco, ubi Ermensul stabat et dum voluit ibi duos aut tres praedictus gloriosus rex stare dies fanum ipsum ad perdestruendum, et aquam non haberent; tunc subito divina largiente gratia media die, cuncto exercitu quiescente, in quodam torrente, omnibus hominibus ignorantibus, aquae effusae sunt largissimae, ita ut cunctus exercitus sufficienter haberet. Tunc super Wisoram fluvium venit suprascriptus magnus rex, et ibi cum Saxonibus placitum habuit, et recepit obsides duodecim, et reversus est in Franciam, et caelebravit natalem Domini in Haristallio, et pascha (0394B)similiter. Et inmutavit se numerus annorum in
DCCLXXIII Tunc domnus Carolus rex perrexit ad hiemandum in villa quae dicitur Theodone villa; ibique veniens missus domni Adriani apostolici, nomine Petrus, per mare usque ad Massiliam, et inde terreno ad domnum Carolum regem usque periungens invitando scilicet supranominatum gloriosum regem una cum Francis pro Dei servitio et iustitia sancti Petri seu solatio ecclesiae super Desiderium regem et Langobardos. Et ideo maritime venit, quia viae clausae fuerunt Romanis a Langobardis. Tunc domnus ac praecelsus Carolus rex consiliavit una cum Francis, quid perageret; et sumpto consilio, ut ita sicut missus apostolici (395A)per verbum domni Adriani apostolici postolavit, ita fieret, tunc sinodum suprascriptus gloriosus rex tenuit generaliter cum Francis Ienuam civitatem; ibique exercitum dividens iam fatus domnus rex, et perrexit ipse per montem Caenisium, et misit Bernehardum avunculum suum per montem Iovem cum aliis eius fidelibus. Et tunc ambo exercitus ad clusas se coniungentes, Desiderias ipse obviam domni Caroli regis venit. Tunc domnus Carolus rex una cum Francis castra metatus est ad easdem clusas; et mittens scaram suam per montana, hoc sentiens Desiderius, clusas relinquens supradictus domnus Carolus rex una cum Francis, auxiliante Domino et (0395B)intercedente beato Petro apostolo, sine laesione vel aliquo conturbio clusas apertas, Italiam introivit ipse et omnes fideles sui; et Papiam civitatem usque pervenit et Desiderio incluso, ipsam civitatem obsedit. Ibique domnus Carolus in sua castra natalem Domini celebravit, et pascha in Roma. Et inmutavit se numerus annorum in
DCCLXXIV. Et dum propter defensionem sanctae Dei Romanae ecclesiae eodem anno, invitante summo pontifice, perrexisset, dimissa marca contra Saxones, nulla omnino foederatione suscepta, ipsi vero Saxones exierunt cum magno exercitu super confinia Francorum, pervenerunt usque ad castrum quod nominatur Buriaburg; attamen ipsi confiniales (0395C)de hac causa solliciti, cum hoc cernerent, castellum sunt ingressi. Dum igitur ipsa Saxonorum (0398A)gens coepisset saeviens domos forinsecus incendio cremare, venerunt ad quandam basilicam in loco qui dicitur Friedislar, quam sanctae memoriae Bonefacius novissimus martyr consecravit, atque per spiritum prophetiae praedixit, quod nunquam incendio cremaretur. Coeperunt autem idem praefati Saxones cum nimia intentione adversus eandem certare basilicam, quemadmodum eam per quodlibet ingenium igni cremare potuissent. Dum haec igitur agerentur, apparuerunt quibusdam christianis qui erant in castello, similiter et quibusdam paganis qui in ipso aderant exercitu, duo iuvenes in albis, qui ipsam basilicam ab igne protegebant, et propterea ibidem non potuerunt (0398B)neque interius neque exterius ignem accendere, nec aliquod damnum eidem inferre basilicae: sed nutu divinae maiestatis pavore perterriti, in fugam conversi sunt, nemine persequente. Inventus est autem postea unus ex eisdem Saxonibus mortuus iuxta ipsam basilicam, genibus curvis adclinis supra pedes, habens ignem et ligna in manibus, velut ore flando eandem basilicam igni tradere voluisset. Et revertente domno Carolo rege a Roma, iterum ad Papiam pervenit, ipsam civitatem cepit, et Desiderium regem cum uxore et filia, vel cum omni thesauro eius palatii. Ibique venientes omnes Langobardi de cunctis civitatibus Italiae, subdiderunt se in dominio domni gloriosi Caroli regis et Francorum. Adalghisus filius Desiderii (0398C)regis, fuga lapsus mare introit, et Constantinopolim perrexit. Tunc gloriosus domnus Carolus rex, ipsa Italia subiugata et ordinata, custodia Francorum in Papia civitate dimittens, cum uxore et reliquis Francis Deo adiuvante cum magno triumpho Franciam reversus est. Et dum pervenisset ad locum qui dicitur Ingilinhaim , mittens quatuor scaras in Saxoniam, tres pugnam cum Saxonibus (0399A)inierunt, et auxiliante Domino victores extiterunt; quarta vero scara non habuit pugnam, sed cum praeda magna inlaesi iterum reversi sunt ad propria. Et caelebravit praefatus gloriosus rex natalem Domini in villa, quae dicitur Carisiacum, similiter et pascha. Et inmutavit se numerus annorum in
DCCLXXV. Tunc pius atque praeclarus damnus Carolus rex habuit sinodum in villa quae dicitur Duria, et inde iter peragens partibus Saxoniae, Sigiburgum castrum cepit, Aeresburgum reaedificavit super Wisoram fluvium venit in loco qui dicitur Brunisberg; et ibi praeparabant Saxones bellum, volentes ripam supradicti fluminis defendere; (0399B)auxiliante Domino et Francis decertantibus fugati Saxones, Franci ambas ripas obtinuerunt, et multi Saxones ibi occisi sunt. Tunc domnus Carolus rex dividens exercitum suum, sumpsit secum quos voluit, perrexit usque Obaccrum fluvium. Ibi omnes Austreleudi Saxones venientes cum Hassione, et dederunt obsides iuxta quod placuit, et iuraverunt sacramenta, sed fideles esse partibus supradicti domni Caroli regis. Similiter inde revertente iam dicto mitissimo rege, venerunt Angrarii in pago qui dicitur Bucki una cum Brunone et reliquis optimatibus eorum, et dederunt ibi obsides sicut Austrasii. Et inde revertente (0402A)praefato rege, invenit aliam partem de suo exercitu super fluvium Wisora, continentes ripam quam iussi fuerant. Saxones cum ipsis pugnam fecerunt in loco, qui dicitur Lidbach, et Franci Deo volente victoriam habuerunt, et plures ex ipsis Saxones occiderunt. Hoc audiente domno Carolo rege, iterum super Saxones cum exercitu irruens, et non minorem stragem ex eis fecit, et praedam multam conquisivit super Westfalaos, et obsides dederunt, sicut et alii Saxones; et tunc obsidibus receptis, et praeda multa adsumpta, et praeter ter stragem Saxonum factam, supradictus domnus Carolus rex ad propria reversus est, auxiliante Domino, in Franciam. Tunc audiens, (0402B)quod Hrodgaudus Langobardus fraudavit fidem suam, et omnia sacramenta rumpens, et voluit Italiam rebellare, tunc illis in partibus cum aliquibus Francis domnus Carolus rex iter peragens, et caelebravit natalem Domini in villa quae dicitur Scladdistat . Et inmutavit se numerus annorum in
DCCLXXVI. Tunc domnus Carolus rex Italiam ingressus est partibus Foroiulensium petens, Hrodgaudus occisus est, et supradictus domnus Carolus rex ad Tarvisium civitatem pascha caelebravit, et captas civitates Foroiulem, Taravisium cum reliquis civitatibus quae rebellatae fuerant: et disposuit eas omnes per Francos, et iterum cum prosperitate (0402C)et victoria reversus est in Franciam. Tunc nuntius veniens, qui dixit Saxones rebellantes, et omnes obsides suos dulgtos, et sacramenta rupta (0403A)et Aeresburgum castrum per mala ingenia et iniqua placita, Francos exinde suadentes exiendo; sic Aeresburgum a Francis derelictum, muros et opera destruxerunt. Inde pergentes voluerunt de Sigiburgi similiter facere, auxiliante Domino Francis eis viriliter repugnantibus nihil praevaluerunt. [Dum enim per placita eos, qui infra ipsum castrum custodes erant, inludere non potuissent, sicut fecerunt alios qui in aliud castellum fuerant, coeperunt pugnas et machinas praeparare, qualiter per virtutem potuissent illud capere, et Deo volente, petrarias quas praeparaverunt plus illis damnum fecerunt, quam illis qui infra castrum residebant. Cum enim vidissent, quod eis non proficeret, (0403B)praeparaverunt etiam clidas ad debellandum per virtutem ipsum castellum. Sed Dei virtus, sicut iustum est, superavit illorum virtutem, et quadam die cum bellum praeparassent adversus christianos qui in ipso castro residebant, apparuit manifeste gloria Dei supra domum ecclesiae quae est infra ipsum castrum, videntibus illis tam aforis, quam etiam et deintus, ex quibus multi manent usque adhuc; et dicunt vidisse instar duorum scutorum colore rubeo flammantes et agitantes supra ipsam ecclesiam: et cum hoc signum vidissent pagani qui aforis erant, statim confusi sunt, et magno timore perterriti, coeperunt fugere ad castra, et omnis multitudo eorum in pavore concussi fugam arrepti, alii ab aliis se invicem interficiebant. (0403C)Qui enim retro propter pavorem aliquem respiciebant, infigebant se lanceis eorum, qui ante illos fugiebant et in humeris portabant, et alii (0406A)diversis ictibus inter se sunt percussi et divina ultione indicati. Et quantum super Dei eos virtus propter salutem christianorum operata est, nullus narrare potest; attamen quantum illi plus pavore perterriti fuerunt, tanto magis christiani confortati omnipotentem Deum laudaverunt, qui dignatus est suam manifestare potentiam super servos suos.] Et inde fugam arripientes Saxones, persecuti sunt eos Franci, interficientes illos usque ad flumen Lippiam, castro salvato; et cum victoria reversi sunt Franci. Et cum pervenisset domnus Carolus rex Wormatiam, et omnes istas causas audiens, coniunxit sinodum ad eandem civitatem: et ibi placitum publicum tenens, et consilio facto, cum Dei adiutorio sub celeritate et nimia festinatione (0406B)Saxonum caesas seu firmitates subito introivit. Et Saxones perterriti, omnes ad locum ubi Lippia consurgit venientes ex omni parte, et reddiderunt patriam per wadium omnes manibus eorum, et spoponderunt se esse christianos, et sub dicioni domni Caroli regis et Francorum subdiderunt. Et tunc domnus Carolus rex una cum Francis reaedificavit Aeresburgum castrum denuo, et aliud castrum super Lippiam, ibique venientes Saxones una cum uxoribus et infantibus innumerabilis multitudo baptizati sunt, et obsides, quantos iamdictus domnus rex eis quaesivit, dederunt, et perfecta supradicta castella et disposita per Francos scaras residentes et ipsa custodientes, reversus (0406C)est domnus rex in Franciam, et caelebravit natalem Domini in Haristallio, et pascha in villa quae dicitur Niumaga . Et inmutavit se numerus annorum in
DCCLXXVII. Tunc domnus Carolus rex sinodum publicum habuit ad Paderbrunnen prima vice; ibique convenientes omnes Franci, et ex omni parte Saxoniae undique Saxones convenerunt, excepto quod Widochindis rebellis extitit cum paucis aliis: in (0407A)partibus Nordmanniae confugium fecit una cum sociis suis. Etiam ad eundem placitum venerunt Sarraceni de partibus Hispaniae, hii sunt Ibinalarabi et filius Deiuzefi, qui et latine Ioseph nominatur, similiter et gener eius, ibique multitudo Saxonum baptizati sunt, et secundum morem illorum omnem ingenuitatem et alodem manibus dulgtum fecerunt, si amplius inmutassent secundum malam consuetudinem eorum, nisi conservarent in omnibus christianitatem, vel fidelitatem supradicti domni Caroli regis et filiorum eius vel Francorum. Et celebravit natalem Domini in villa quae dicitur Dotciacum , et pascha in Aquitania, et in villa Cassinogilo ; (0407B)et inmutavit se numerus annorum in
DCCLXXVIII. Tunc domnus Carolus rex iter peragens partibus Hispaniae per duas vias; una per Pampilonam, per quam ipse supradictus magnus rex perrexit usque Caesaraugustam; ibique venientes de partibus Burgundiae et Austriae, vel Baioariae, seu Provinciae et Septimaniae, et pars Langobardorum, et coniungentes se ad supradictam civitatem ex utraque parte exercitus, ibi obsides receptos de Ibinalarabi et de Abutauro et de multis Sarracenis, Pampilona distructa, Hispani Wascones subiugatos, etiam et Nabarros, reversus in partibus Franciae. Et cum audissent Saxones, quod domnus Carolus rex et Franci (0407C)tam longe fuissent partibus Hispaniae, per suasionem (0410A)supradicti Widokindi vel sociorum eius secundum consuetudinem malam iterum rebellati sunt, et nuntiatum est hoc domno rege Carolo ad Autosiodorum civitatem. Tunc praedictus domnus rex mittens scaram Franciscam, ut sub velocitate festinaret ad resistendos supradictos Saxones: sed illi rebelles ad Renum usque Diviciam pervenerunt, tunc praedantes secus Renum, et multas malitias facientes, ecclesias Dei incendentes in sanctemonialibus, et quod fastidium generat enumerandi. Et cum subito audientes de reversione domni Caroli regis, et de scara eius quam misit obviam illis, tunc a Saxonibus dimisso Reno, reversi sunt per Logenehi partibus Saxoniae, et scarae (0410B)Francorum non occurrerunt obviam eis, sed vestigium eorum observantes, consecuti sunt eos super fluvium, cuius vocabulum est Adarna, in loco qui dicitur Lihesi . Ibi pugna incepta et valde bene finita, auxiliante Domino Franci victores extiterunt; et multitudo Saxonum ibi occisi sunt, et fugientes cum magno contumelio reversi sunt Saxoniam . Et caelebravit supradictus clementissimus rex natalem Domini in villa quae dicitur Haristallio, et pascha similiter. Et inmutavit se numerus annorum in
DCCLXXIX. Tunc domnus Carolus rex iter peragens partibus Niustriae, et pervenit usque in villa quae (0410C)dicitur Conpendio; et tunc iterum revertendo partibus Austriae, obtulit se Hildebrandus dux (0411A)Spolitmus cum multa munera in praesenciam supradicti magni regis, in villa qui vocatur Virciniacum, et fuit sinodus in villa nuncupantem Duria, et iter actus est in partibus Saxoniae. Ad Lippeham transitur Renus fluvius, et Saxones voluerunt resistere in loco qui dicitur Bohholt . Auxiliante Domino, non praevaluerunt, sed abinde fugientes, reliquerunt omnes firmitates eorum, et Francis aperta est via, et introeuntes in Westfalaos, et conquesierunt eos omnes. Reliqui qui ultra Wisora fuerunt, cum se iunxisset domnus Carolus rex ad locum qui dicitur Medofulli , ibi dederunt obsides, et denuo sacramenta firmantes; et tunc reversus est suprascriptus (0411B)gloriosus rex in Francia. Et celebravit natalem Domini in Wormatiam civitatem, et pascha similiter. Et inmutavit se numerus annorum in
DCCLXXX. Tunc domnus Carolus rex iter peragens ad disponendam Saxoniam, ad Aeresburgum pervenit, et inde ad locum ubi Lippia consurgit, ibique sinodum tenens, inde iter peragens partibus Albiae flavii, et in ipso itinere omnes Bardongauenses et multi de Nordleudi baptizati sunt in loco qui dicitur Orhaim, ultra Obacro fluvio. Et pervenit usque ad supradictum fluvium, ubi Ora confluit in Albia, ibi omniaque disponens tam Saxoniam quam et Sclavos, et reversus est supradictus praeclarus rex in Francia. Tunc sumpto consilio, (0411C)ut iter peragens orationis causae partibus Romae, una cum uxore sua domna Hildegarde regina. Et celebravit natalem Domini in Papiam civitatem. Et immutavit se numerus annorum in(0414A) DCCLXXXI. Et supradictum iter peragens, celebravit pascha in Roma. Et ibi baptizatus est domnus Pippinus, filius supradicti domni Caroli magni regis, ab Adriano papa, qui et ipse eum de sacro fonte suscepit, et duo filii supratitulati domni Caroli regis inuncti sunt ad regem a supradicto pontifice; hii sunt domnus Pippinus et domnus Hludowicus reges; domnus Pippinus rex in Italiam, et domnus Hludowicus rex in Aquitaniam. Et inde revertente domno Carolo rege, Mediolanis civitate pervenit, et ibi baptizata est filia eius domna Gisola ab archiepiscopo nomine Thoma, qui et ipse eam a sacro baptismate manibus suscepit. Et ab inde reversus (0414B)est in Franciam. Et tunc missi sunt duo missi ab apostolico supradicto, hii sunt Formonsus et Damasus episcopi, ad Tassilonem ducem una cum missis domni Caroli regis, his nominibus, Riculfum diaconem et Eborhardum magister pincernarum, ad commonendum et contestandum, ut reminisceret priscorum sacramentorum suorum, ut non aliter faceret, nisi sicut iureiurando iam dudum promiserat ad partem domni Pippini regis et domni Caroli magni regis vel Francorum. Et tunc consensit Tassilo dux Baioariorum, ut sumptos obsides a domno rege Carolo, et tunc veniret ad eius praesenciam; quod et domnus praefatus rex non rennuit. Et coniungens se supradictus dux in praesenciam piissimi regis (0414C)ad Wormaciam civitatem, ibi renovans sacramenta, et dans duodecim obsides electos, ut omnia conservaret, quicquid domno Pippino regi promiserat iureiurando, in causa supradicti domni Caroli regis vel fidelium suorum; qui et ipsi obsides recepti sunt in Carisiacum villa de manu Sinberti episcopi. Sed non diu praefatus dux Tassilo promissiones quas fecerat conservavit. Et celebravit praedictus domnus gloriosus rex natalem Domini in supradictam villam Carisiacum, et pascha similiter. Et inmutavit se numerus annorum in(0415A) DCCLXXXII. Tunc domnus Carolus rex iter peragens, Renum transiens ad Coloniam, et synodum tenuit ubi Lippia consurgit. Ibique omnes Saxones venientes, excepto rebellis Widochindus, etiam illuc convenerunt Nordmanni missi Sigifridi regis: id est Halptani cum sociis suis. Similiter et Avari illuc convenerunt, missi a Cagano et Iugurro. Ibi peracto placito, reversus est domnus Carolus rex in Franciam. Et cum reversus fuisset, statim iterum Saxones solito more rebellati sunt, suadente Widochindo. Et ignorante hoc domno Carolo rege, misit missos suos Adalghisum et Gailonem atque Woradum, ut moverent exercitum Francorum et (0415B)Saxonum super Sclavos paucos, qui rebelles fuerant. Et supranominati missi in via audientes, quod Saxones rebellati fuissent, coniungentes supradictam scaram, inruerunt super Saxones, et nullum mandatum exinde fecerunt domno Carolo rege. Et commiserunt bellum cum Saxonibus, et fortiter pugnantes, et multos Saxones interementes, victores extiterunt Franci. Et ceciderunt ibi duo ex ipsis missis, Adalgisus et Gailo, in monte qui dicitur Sundal . Hoc audiensque domnus Carolus rex, una cum Francis quos sub celeritate coniungere potuit, illuc perrexit, et pervenit usque ad locum ubi Alara confluit in Wisora. Tunc omnes Saxones iterum convenientes, subdiderunt se sub potestate supradicti domno rege, et reddiderunt (0415C)omnes malefactores illos, qui ipsud rebellium maxime terminaverunt, ad occidendum, quatuor milia quingentos; quod ita et factum est, excepto Widochindum, qui fuga lapsus est partibus Nordmanniae. Haec omnia peracta, reversus est praefatus domnus rex in Francia. Et celebravit natalem Domini in villa quae dicitur Teodone-villa et pascha similiter. Et inmutavit se numerus annorum in(0418C) DCCLXXXIII. Tunc obiit domna ac bene merita Hildegardis regina pridie Kal. Mai., quod evenit in die tunc in tempore vigilia ascensionis Domini. Et domnus rex Carolus iter fecit partibus Saxoniae, eo quod (0418D)Saxones iterum rebelles fuissent, et cum paucis Francis ad Theotmalli pervenit. Ibi Saxones praeparaverunt pugna in campo, qui viriliter domnus Carolus rex et Franci solito more super eos inruentes [et Saxones terga vertentes ], et Domino (0419A)auxiliante, Franci victores extiterunt. Et cecidit ibi maxima multitudo Saxonum, ita ut pauci fugam evasissent. Et inde cum victoria venit suprascriptus gloriosus rex ad Paderbrunnen, ibi coniungens exercitum suum. Et perrexit ubi iterum Saxones se coniunxerunt ad fluvium cuius vocabulum est Hasa. Ibi iterum pugna inita, non minor numerus Saxonum ibi cecidit, et Domino auxiliante Franci victores extiterunt. Et iter peragens iam dictus domnus, Wisoram fluvium transiit, ad Albiam fluvium usque pervenit; et inde reversus praefatus magnus rex in Franciam. Et in eodem anno obiit bonae memoriae domna Berta regina 4 Idus Iul. Et cum Wormaciam pervenisset domnus rex Carolus, sociavit (0419B)sibi in matrimonium domna Fastradane regina. Et celebravit natalem Domini in villa quae dicitur Haristallio, et pascha similiter. Et inmutavit se numerus annorum in(0419C) DCCLXXXIV. Et tunc rebellati sunt iterum Saxones solito more, et cum eis pars aliqua Frisonum. Tunc deinde domnus Carolus rex iter peragens, Renum transiit ad Lippiham, et ingressus est Saxoniam circuiendo et vastando, usque quod pervenit ad Huculvi . Ibi consilio inito, eo, quod nimium inundaciones aquarum fuissent, ut per Toringiam de orientale parte introisset super Ostfalaos, et filium suum domnum Carolum dimisisset una cum scara contra Westfalaos: quod et ita factum est. Domnus rex Carolus perrexit per Toringiam usque ad fluvium Albiam, et inde ad Stagnfurd (0422A)et inde ad Scahiningi, ibique conventionem factam, reversus est in Franciam supradictus gloriosus rex. Westfalai vero voluerunt se congregare ad Lippiam. Quo auditu a supradicto filio domni Caroli regis, obviam eis accessit una cum scara quae cum eo dimissa fuit, in pago qui dicitur Dragini, et inierunt bellum. Auxiliante Domino, domnus Carolus, filius magni regis Caroli, victor extitit una cum Francis, multis Saxonibus interfectis. Volente Deo, inlaesus remeavit ad genitorem suum in Wormaciam civitatem: ibique initio consilio cum Francis, ut iterum hieme tempore iter fecisset supradictus domnus rex in Saxoniam; quod ita et factum est. Et celebravit natalem (0422B)Domini iuxta Skidrioburg in pago Waizzagawi super fluvium Ambra in villa Liudihi . Et inmutavit se numerus annorum in
DCCLXXXV. Tunc domnus Carolus rex supradictum iter peragens, usque ad Rimie pervenit super fluvium Wisora,ubi confluit Waharma . Et propter nimias inundationes aquarum inde reversus est Aeresburgum: uxorem suam domnam Fastradanem reginam una cum filiis et filiabus suis ad se venire iussit. Ibi tota hieme resedens, et ibi pascha iam fatus excellentissimus rex celebravit. Et dum ibi resideret, multotiens scara misit, et per semetipsum iter peregit: Saxones, qui rebelles (0422C)fuerunt, depraedavit, et castra coepit, et loca eorum (0423A)munita intervenit, et vias mundavit, ut dum tempus congruum venisset, sinodum publicum tenuit ad Paderbrunnen. Et inde iter peragens, vias apertas, nemini contradicente, per totam Saxoniam quocumque voluit. Et tunc in Bardengawi venit, ibique mittens post Widochindum et Abbionem, et utrosque ad se conduxit, et firmavit, ut non se subtrahissent, nisi in Franciam ad eum pervenissent: petentibus illis, ut credentias haberent, quod inlaesi fuissent: sicut et factum est. Tunc domnus rex reversus est in Franciam, et mittens ad supradictum Widochindum et Abbionem obsides per missum suum Amalwinum; qui cum recipissent obsides illos secum (0423B)deducentes, coniunxerunt se ad Attiniacum villa ad domnum regem Carlum. Et ibi baptizati sunt supranominati Widochindus et Abbi una cum sociis eorum. Et tunc tota Saxonia subiugata est. Coniuratio Hardradi et orientalium Francorum, quas contra regem conspiraverant, deprehensa est, et auctores eorum partim morte partim exilio damnati sunt. Et in eadem villa celebravit saepedictus gloriosus rex natalem Domini, et pascha similiter. Et inmutavit se numerus annorum in
DCCLXXXVI. Tunc domnus Carolus rex misit exercitum suum partibus Brittaniae una cum misso suo Audulfo sinescalco, et ibi multos Brittones conquesierunt (0423C)una cum castellis et firmitates eorum locis palustribus, seu et in caesis. Et sicut supra diximus, in multis firmitatibus Brittonum praevaluerunt Franci, et cum victoria, Domino volente. (0426A)reversi sunt. Et capitaneos eorum ad sinodum repraesentabant supradicto domno rege Carolo in Wormaciam. Tunc domnus rec Carolus perspiciens, se ex omne parte Deo largiente pacem habere, suscepit consilium orationis causae ad limina beatorum apostolorum iter peragendi et causas Italicas disponendi, et cum missis imperatoris placitum habendi de conventioniis eorum; quod ita factum est. Tunc supradictus domnus rex natalem Domini celebravit in Florentia civitate. Et inmutavit ser numerus annorum in
DCCLXXXVII. Tunc domnus Carolus rex supradicto itinere iter peragens. Romam venit, et valde honorifice ante (0426B)domno apostolico Adriano receptus est: et aliquod dies ibi moratus est cum domno apostolico. Et Harichis, dux Beneventanus, misit Romaldum filium suum cum magnis muneribus, postolare de adventu iamdicti domni regis, ut in Benevento non introisset, et omnes voluntates praedicti domni regis adimplere cupiebant. Sed hoc minime apostolicus credebat neque obtimates Francorum, et consilium fecerunt cum supranominato domno Carolo rege, ut partibus Beneventanis causas firmando advenisset; quod ita factum est. Et dum Capuam venisset, Harichisus dux reliquid Beneventum civitatem, et in Salernum se reclusit: et timore perterritus non fuit auxus per semetipsum faciem domni regis Caroli videre. Sed mittens (0426C)missos, et ambos filios suos proferens, id est Rumaldum quem domnus Carolus rex secum habebat, et Grimoaldum quem supradictus Areghis secum habebat: et offerens multa munera et alios obsides, ut petitionem eius obtemperasset. Tunc domnus ac gloriosus rex Carolus perspexit una (0427A)cum sacerdotibus vel ceteris obtimatibus suis, ut non terra deleretur illa, et episcopia vel monasteria non desertarentur, elegit duodecim obsides, et tertium decimum, filium supradicti ducis nomine Grimoaldum. Et accepta munera, iuraverunt omnes Beneventani, tam supradictus dux quam et Rumaldus. Et reversus est saepenominatus piissimus rex, et celebravit pascha cum domno apostolico in Roma. Ibique venientes missi Tassiloni ducis, hii sunt Arnus episcopus et Hunricus abba, et petierunt apostolicum, ut pacem terminarent inter domnum Carolum regem et Tassilonem ducem. Unde et domnus apostolicus multum se interponens, postolando iamdicto (0427B)domno rege. Et ipse domnus rex respondit apostolico, hoc se voluisse et per multa tempora quaesisse, et minime invenire potuit, et proferebat statim fieri. Et voluit supradictus domnus rex in praesentia domni apostolici cum ipsis missis pacem firmare: et rennuentibus supradictis missis, quia non auxi fuissent de eorum parte ullam firmitatem facere. Apostolicus vero cum cognovisset de instabilitate vel mendacia eorum, statim supra ducem eorum vel suis consentaneis anathema posuit, si ipse sacramenta, quae promiserat domno Pippino rege et domno Carolo itemquae rege non adimplesset. Et obtestans supradictos missos, ut contestarent Tassilonem, ut non aliter fecisset, nisi in omnibus oboediens fuisset domno (0427C)Carolo rege et filiis eius ac genti Francorum, ut ne forte sanguinis effusio provenisset vel laesio (0430A)terrae illius; et si ipse dux obdurato corde verbis supradicti apostolice minime oboedire voluisset, tunc domnus Carolus rex et suo exercitus absoluti fuissent ab omni periculo peccati, et quicquid in ista terra factum eveniebat in incendiis, aut in homicidiis, vel in qualecumque malicia, ut hoc super Tassilonem et eius consentaneis evenisset, et domnus rex Carolus ac Francis innoxii ab omni culpa exinde permansissent. Haec verba expleta, missi Tassiloni absoluti sunt. Et tunc in invicem sibi domnus apostolicus adque domnus gloriosus rex Carolus valedicentes, bencdictione adsumpta, oratione peracta, Franciam iamdictus praecellentissimus rex reversus est. Et pervenit idem (0430B)mitissimus rex ad coniugem suam domnam Fastra danem reginam in civitate Wormatia: et ibi ad invicem gaudentes et laetificantes, ac Dei misericordia conlaudentes, sinodum namque congregavit suprascriptus domnus rex ad eandem civitatem, sacerdotibus suis et aliis obtimatibus nuntiavit, qualiter omnia in itinere suo peragebantur, et cum venisset ad hunc locum, quod omnia explanasset de parte Tassilonis, sicut enim erat, tunc prespiciens idem rex, ut missus mitteret, et iussit Tassilonem, ut omnia adimpleret secundum iussionem apostolici, vel sicut iusticia erat: eo quod sub iureiurando promissum habebant, ut in omnibus oboediens et fidelis fuisset domno rege Carolo et filiis eius vel Francis, et venirent (0430C)ad eius praesentiam: quod rennuit, et venire contempsit. Tunc domnus rex Carolus una cum Francis videns iusticiam suam, iter coepit peragere partibus Baioariae cum exercitu suo, et per semetipsum venit in loco, ubi Lechfeld vocatur, super civitatem Augustam. Et iussit alium exercitum fieri, id est Franci Austrasiorum, Toringi, Saxones, et coniungere super Danubium fluvium, in loco qui dicitur Faringa. Et tertium exercitum iussit fieri (0431A)partibus Italiae, ut domnus Pippinus rex venisset usque ad Trianto , cum exercitu suo, et ipse ibi maneret, et exercitum suum pleniter in ante mitteret usque ad Bauzanum . Tunc prespiciens se Tassilo ex omni parte esse circumdatum, et videns quod omnes Baioarii plus essent fideles domno rege Carolo quam ei, et cognovissent iustitiam iamdicti domni regis, et magis voluissent iustitiam consentire, quam contrarii esse: undique constrictus Tassilo venit per semetipsum, tradens se in manibus domni regis Caroli in vassaticum, et reddens ducatum sibi commissum a domno Pippino rege, et recredidit se in omnibus peccasse et male egisse. Tunc denuo renovans sacramenta, (0431B)et dedit obsides electos duodecim, et tertium decimum filium suum Theodonem. Receptis obsidibus vel sacramenta, tunc reversus est praefatus gloriosus rex in Franciam. Et celebravit natalem Domini in villa quae dicitur Ingilenhaim, similiter et pascha. Et inmutavit se numerus annorum in
DCCLXXXVIII. Tunc domnus rex Carolus congregans sinodum ad iamdictam villam Ingilenhaim, ibique veniens Tassilo ex iussione domni regis. sicut et caeteri eius vassi, et coeperunt fideles Baioarii dicere, quod Tassilo fidem suam salvam non haberet, nisi postea fraudolens apparuit, postquam filium suum dedit cum aliis obsidibus et sacramenta, (0431C)suadente uxore sua Liutbergane. Quod et Tassilo denegare non potuit, sed confessus est postea ad Avaros transmisisse, vassos supradicti domno rege ad se adortasse, et in vitam eorum consiliasse: et hominis suos, quando iurabant, iubebat, ut aliter in mente retinerent et sub dolo iurarent: et quid magis, confessus est dixisse, etiamsi decem filios haberet, omnes voluisset perdere, antequam placita sic manerent, vel stabile permitteret, sicut iuratum habuit; et etiam dixit, melius se mortuum esse quam ita vivere: et de haec omnia (0434A)comprobatus, Franci et Baioarii, Langobardi et Saxones, vel ex omnibus provinciis qui ad eundem sinodum congregati fuerunt, reminiscentes priorum malorum eius, et quomodo domnum Pippinum regem in exercitu derelinquens, et ibi quod theodisca lingua harisliz dicitur, visi sunt iudicasse se eundem Tassilonem ad mortem. Sed dum omnes una voce adclamarent capitale eum ferire sententiam, iamdictus domnus Carolus piissimus rex motus misericordia ab amorem Dei et quia cumsanguineus eius erat, contenuit ab ipsis Dei ac suis fidelibus, ut non moriretur. Et interrogatus a iamfato clementissimo domno rege praedictus Tassilo, quid agere voluisset; ille vero (0434B)postolavit, ut licentiam haberet sibi tonsorandi et in monasterio introeundi et pro tantis peccatis poenitentiam agendi, et ut suam salvaret animam. Similiter et filius eius Theodo deiudicatus est, et tonsoratus et in monasterio missus, et pauci Baioarii qui in adversitate domni regis Caroli perdurare voluerunt, missi sunt in exilio. Eodemque anno commissum est bellum inter Graecos et Langobardos, id est duce Spolitino nomine Hildebrando, seu duce Grimoaldo, quem domnus rex Carolus posuit ducem super Beneventanos, et fuit missus Wineghisus una cum paucis Francis, ut praevideret eorum omnia quae gessissent. Et auxiliante Domino, victoria est facta a Francis seu supranominatis Langobardis. Idem similiter et alia (0434C)pugna commissa est inter Avaros in loco cuius vocabulum est . . . . . et Francis qui in Italia commanere videntur; opitulante Domino, victoriam obtinuerunt Franci, et Avari cum contumelia reversi sunt, fuga lapsi sine victoria. Tertia pugna commissa est inter Baioarios et Avaros in campo Ibose , et fuerunt ibi missi domni Caroli regis Grahamannus et Audacrus cum aliquibus Francis. Domino auxiliante, victoria fuit Francorum seu Baioariorum. Et ista omnia supradictus dux Tassilo seu malivola uxor eius, Liutberga Deo odibilis, (0435A)per fraudem consiliaverunt. Quarta pugna fuit commissa ab Avaris, qui voluerunt vindictam peragere contra Baioarios. Ibi similiter fuerunt missi domni Caroli regis, et Domino protegente, victoria christianorum aderat. Avari fugam incipientes, multa stragia ibidem facta est occidendo, et alii in Danubio fluvio vitam necando amiserunt.
ANNALIUM LAURISSENSIUM CONTINUATIO USQUE AD AN. DCCCXXIX. AUCTORE EGINHARDO. Post haec omnia domnus rex Carolus per semet ipsum ad Reganesburg pervenit, et ibi fines vel (0435B)marcas Baioariorum disposuit, quomodo salvas, Domino protegente, contra iamdictos Avaros esse potuissent. Inde vero reversus celebravit natalem Domini in Aquis palatio, et pascha similiter. Et inmutavit se numerus annorum in
DCCLXXXIX. Inde iter permotum partibus Sclavaniae, quorum vocabulum est Wiltze, Domino adiuvante; et una cum consilio Francorum et Saxonum perrexit, Renum ad Coloniam transiens, per Saxoniam; usque ad Albiam fluvium venit; ibique duos pontes construxit, quorum uno ex utroque capite castellum ex ligno et terra aedificavit. Exinde promotus inantea, Domino largiente, supradictos Sclavos sub suo dominio conlocavit. Et fuerunt cum (0435C)eo in eodem exercitu Franci, Saxones; Frisiones autem navigio per Habola fluvium cum quibusdam Francis ad eum coniunxerunt. Fuerunt etiam Sclavi cum eo, quorum vocabula sunt Suurbi , nec non et Abotriti, quorum princeps fuit Witzan. Ibique obsides receptos, sacramenta conplurima, Domino perducente, Franciam pervenit. Et celebravit natalem Domini in Wormacia, et pascha similiter. Et inmutavit se numerus annorum in
DCCXC. In sequenti vero anno nullum fecit iter, sed ibi (0438B)in iamdicta civitate iterum natalem Domini celebravit, et pascha similiter. Et inmutavit se numerus annorum in
DCCXCI. Inde autem itinere permoto, partibus Baioariae perrexit, ad Reganesburg pervenit, ibi exercitum suum coniunxit, ibique consilio peracto Francorum, Saxonum, Frisonum, disposuerunt propter nimiam maliciam et intollerabilem, quam fecerunt Avari contra sanctam ecclesiam vel populum cristianum, unde iusticias per missos impetrare non valuerunt, iter peragendi. Cum Dei adiutorio partibus iamdictis Avarorum perrexerunt; ad Anisam vero fluvium properantes, ibi constituerunt letanias faciendi triduo; missarumque sollemnia celebrando Dei solatium postulaverunt pro salute exercitus, et adiutorio domini nostri Iesu Christi, et pro victoria et vindicta super Avaros. (0438D)Supradictus vero princeps de australi parte Danubio iter peragens, Saxones autem cum quibusdam Francis et maxime plurima Frixonum de (0439A)aquilonale parte Danubii similiter iter peragentes, ubi ad loca pervenerunt, ubi iamdicti Avari firmitates habuerunt praeparatas: de australi vero parte Danubii ad Cumeoberg , de alia vero ripa in loco qui dicitur Camp , quia sic nominatur ille fluvius, qui ibi confluit in Danubio. Avari enim, cum vidissent utrasque ripas exercitum continentes, et navigia per medium fluvium venientes, a Domino eis terror pervenit: dereliquerunt eorum loca munita quae supra nominata sunt firmitatesque eorum vel machinationes dimiserunt, fuga lapsi, Christo perducente populo suo, utrosque exercitus sine laesione introduxit. Supradictus exercitus sic iter peragens usque ad fluvium, (0439B)cui vocabulum est Raba; et exinde uterque exercitus de ambabus ripis ad propria reversi sunt, magnificantes Deum de tanta victoria. Et celebravit domnus rex Carolus natalem Domini in Reganesburg, et pascha similiter. Et inmutavit se numerus annorum in(0442A) DCCXCII. Haeresis Feliciana primo ibi condemnata est, quem Anghilbertus, ad praesentiam Adriani apostolici adduxit, et confessione facta suam haeresim iterum abdicavit. Coniuratio contra regem a filio eius Pippino facta, detecta et conpressa est. Eodem anno nullum iter exercitale factum est. Pons super navigia flumina transeuntia factus est, anchoris et funibus ita cohaerens, ut iungi et dissolvi possit. Et celebravit domnus rex natalem Domini ibi, similiter pascha celebratum est. Et inmutavit se numerus annorum in
DCCXCIII. Rex autumnali tempore de Reganesburg iter navigio faciens, usque ad fossatum magnum inter Alcmana et Radantia pervenit, ibique missi apostolici cum magnis muneribus praesentati sunt. Ibi missus nuntiavit, Saxones iterum fidem suam fefellisse. Inde per Radantia in Mohin navale iter peragens, natalem Domini celebravit ad sanctum (0443A)Chilianum in Wirzinbarg. Et inmutatus est numerus annorum in
DCCXCIV. (0443C) Pascha celebratum est in Franconofurt, ibique congregata est sinodus magna episcoporum Galliarum, Germanorum, Italorum, in praesentia iamfati principis et missorum domni apostolici Adriani, quorum nomina haec sunt, Theofilactus et Stephanus episcopi. Ibi tertio condemnata est haeresis Feliciana, quam damnationem per auctoritatem sanctorum patrum in libro conscripserunt, quem librum omnes sacerdotes manibus propriis subscripserunt. Ibi obiit Fastrada regina, et in sancto Albano honorifice sepulta est. Pseudosinodus Graecorum, quam falso septimam vocabant, et pro adorandis imaginibus fecerunt, reiecta est a pontificibus. Inde motus est exercitus partibus Saxoniae (0443D)per duas turmas; in una fuit domnus Carolus gloriosissimus rex: in aliam misit domnum (0446A)Carolum nobilissimum filium suum per Coloniam. Saxones autem congregantes se in campo, qui dicitur Sinitfelt, praeparantes se quasi ad pugnam, cum vero audissent se ex duabus partibus esse circumdatos, dissipavit Deus consilia eorum, et, quamvis fraudulenter, et christianos se et fideles domno regi fore promiserunt. Rex ad palatium quod Aquis vocatur rediit, ibique natalem Domini celebravit et pascha. Et inmutavit se numerus annorum in
DCCXCV. In quo rex etiam venit ad locum qui dicitur Cuffinstang et in suburbium Maganciacensis urbis, et tenuit ibi placitum suum. Audiens vero, (0446C)quod Saxones more solito promissionem suam, quam de habenda christianitate et fide regis tenenda fecerant, irritam fecissent, cum exercitu in Saxoniam ingressus est, et usque ad fluvium Albim pervenit, ad locum qui dicitur Hliuni , in quo tunc Witzin Abodritorum rex a Saxonibus occisus est: ibi etiam venerunt missi Tudun, qui in gente et regno Avarorum magnam potestatem habebat, qui dixerunt, quod idem Tudun cum terra et populo suo se regi dedere vellet, et eius ordinatione christianam fidem suscipere vellet. Rex vero, afflictis magna ex parte Saxonibus, eorumque terra vastata, acceptisque eorum obsidibus, in Gallias rediit, et in palatio quod vocatur Aquis natalem (0447A)Domini celebravit, et pascha similiter. Et inmutavit se numerus annorum in
DCCXCVI. Adrianus papa obiit, et Leo, mox ut in locum eius successit, misit legatos cum muneribus ad regem, (0447B)claves etiam confessionis sancti Petri et vexillum Romanae urbis eidem direxit. Sed et Heirichus dux Foroiulensis, missis hominibus suis cum Wonomyro Sclavo in Pannonias, hringum gentis Avarorum longis retro temporibus quietum, civili bello fatigatis inter se principibus, spoliavit--Chagan seu Iugurro intestina clade addictis et a suis occisis--, thesaurum priscorum regum multa saeculorum prolixitate collectum domno Carolo regi ad Aquis palacium misit. Quo accepto, peracta Deo largitori omnium bonorum gratiarum actione, idem vir prudentissimus adque largissimus et Dei dispensator magnam inde partem Romam ad limina apostolorum misit per Angilbertum dilectum abbatem suum; porro reliquam partem obtimatibus, clericis sive laicis, ceterisque (0447C)fidelibus suis largitus est. In eodem anno Tudun secundum pollicitationem suam cum magna parte Avarorum ad regem venit, se cum populo suo et patria regi dedit; ipse et populus baptizatus est, et honorifice muneribus donati redierunt. Rex, collectis exercitibus suis, Saxoniam ingressus est, filium suum Pippinum regem Italiae in Pannonias cum exercitu suo misso. Cuius legationes ad eum in eadem Saxonia venerunt, una quae dixit, occurrisse ei Kagan cum ceteris obtimatibus, quem sibi Avares post interfectionem priorum constituerunt: altera quae dixit, Pippino cum exercitu suo in hringo sedere. Et domnus rex, peragrata Saxonia, cum integro exercitu in Gallias se (0447D)recepit et in Aquis palatio filium suum Pippinum (0450A)e Pannonia redeuntem, et partem thesauri quae remanserat adducentem, laetus aspexit, adque ibi natalem Domini ac pascha celebravit. Et inmutavit se numerus annorum in
DCCXCVII. Barcinona civitas Hispaniae, quae iampridem a nobis desciverat, per Zatum praefectum ipsius nobis est reddita. Nam ipse ad palacium veniens, domno regi semetipsum cum civitate commendavit. Expeditio facta in Saxoniam, et usque ad oceanum trans omnes paludes et invia loca transitum (0450B)est, et rex de Haduloha regressus --hoc enim loco nomen, ubi oceanus Saxoniam alluit. --tota Saxonum gente in dedicionem per obsides accepta, trans Renum in Gallias reversus est, et in Aquis palacio Abdellam Sarracenum filium IbinMaugae regis, qui a fratre regno pulsus in Mauritania exulabat, ipso semetipsum commendante, suscepit. Illuc et legatus Nicetae qui tunc Siciliam regebat, nomine Theoctistus, venit imperatoris epistolam portans, quem magnifice suscipiens, post paucos dies absolvit. Et Novembrio mense mediante ad hibernandum cum exercitu Saxoniam intravit, positisque castris apud Wisoram fluvium, locum castrorum Heristelli vocari iussit. Illuc legati gentis Avarum cum muneribus magnis (0450C)venerunt, inde Abdellam Sarracenum cum filio suo Illudowico in Hispanias reverti fecit, et filium suum Pippinum in Italiam misit; ipse ad disponendam Saxoniam totum hiemis tempus impendens, ibi natalem Domini, ibi pascha celebravit. Et inmutavit se numerus annorum in
DCCXCVIII. Venit etiam et legatus Hadefonsi regis Gallaeciae et Asturiae, nomine Frola, papilionem mirae pulchritudinis praesentans. Sed in ipso paschae tempore Nordliudi trans Albim sedentes, seditione commota, legatos regios qui tunc ad iustitias faciendas apud eos conversabantur, conprehendunt, quosdam ex eis statim trucidantes, ceteros ad redimendum reservant; ex quibus aliqui effugerunt, (0451B)ceteri redemti sunt. Rex collecto exercitu de Haristallio ad locum qui Minda dicitur perrexit: et facto consilio, in desertores arma corripuit, et totam inter Albim et Wisoram Saxoniam populando peragravit. Nordliudi contra Thrasuconem, ducem Abodritorum, et Eburisum legatum nostrum conmisso proelio, acie victi sunt. Caesa sunt ex eis in loco proelii quattuor milia, ceteri qui fugerunt et evaserunt, quanquam multi et ex illis cecidissent, de pacis condicione tractaverunt. Et rex acceptis obsidibus, etiam et his, quos perfidissimos primores Saxonum consignabant, in Franciam reversus est, et Aquasgrani palatium pergens, legationem Graecorum a Constantinopoli missam suscepit. Erant enim legati Michahel, patricius (0451C)quondam Frigiae, et Theophilus presbyter, epistolam Herenae imperatricis ferentes; nam filius eius Constantinus imperator anno superiore a suis conprehensus et excaecatus est. Haec tamen legatio tantum de pace fuit. Quos cum absolvisset, absolvit etiam cum eis et Sisinnium, fratrem Tarasii Constantinopolitani episcopi, iamdudum in Italia proelio captum. Hoc anno sidus, quod dicitur Martis, a superioris anni Iulio usque ad huius (0454A)anni Iulium nusquam in toto coelo videri potuit. Insulae Baleares a Mauris et Sarracenis depraedatae sunt. Hadefonsus rex Galleciae et Asturiae, praedata Olisipona ultima Hispaniae civitate, insignia victoriae suae loricas, mulos captivosque Mauros, domno regi Per legatos suos Froiam et Basiliscum hiemis tempore misit. Sicque in hoc palatio et natale Domini et pascha a domno rege celebrata sunt. Et inmutavit se numerus annorum in
DCCXCIX Romani Leonem papam laetania maiore captum excaecaverunt ac lingua detruncaverunt. Qui in custodia missus, nocte per murum evasit, et ad legatos domni regis qui tunc apud basilicam sancti Petri erant, Wirundum scilicet abbatem et Winigisum Spolitinum ducem veniens, Spoletium est (0454C)deductus. Domnus rex ad Saxoniam profectus, Rhenum ad Lippeam transivit, et in loco, qui voca tur Padrabrunno, positis castris consedit, et inde, diviso exercitu. Carlum filium suum cum medietate ad conloquium Sclavorum, adque recipiendos qui de Nordliudis venerunt Saxones in Bardengauwi direxit; ipse, altera medietate secum retenta, eodem in loco Leonem pontificem summo cum honore suscepit. Ibique reditum Carli filii sui expectans, Leonem pontificem simili quo susceptus est honore dimisit, qui statim Romam profectus est, et rex Aquasgrani palacium suum reversus est. In eadem expeditione legatus Michahelis Siciliae praefecti, nomine Danihel, ad domnum regem venit, adque (0455A)inde iterum cum magno honore dimissus est. Eodem anno gens Avarum a fide quam promiserat defecit, et Ericus dux Foroiulensis post tot prospere gestas res iuxta Tarsaticam Liburniae civitatem insidiis oppidanorum oppressus est, et Geroldus comes, Baioariae praefectus, commisso contra Avares proelio, cecidit . At enim insulae Baleares, quae a Mauris et Sarracenis anno priori depraedatae sunt, postulato adque accepto a nostris auxilio, nobis se dediderunt, et cum Dei auxilio a nostris a praedonum incursione defensae sunt. Signa quoque Maurorum in pugna sublata, et domno regi praesentata sunt. Wido comes qui in marca Brittaniae praesidebat, una cum sociis comitibus Brittaniam (0455B)ingressus totamque perlustrans, in dedicionem accepit: et regi de Saxonia reverso arma ducum, qui se dediderant, inscriptis singulorum nominibus, praesentavit. Nam his se et terram et populum unusquisque illorum tradidit, et tota Brittaniorum provincia, quod nunquam antea, a Francis subiugata est. Eodem anno monachus quidam de Hierosolimis veniens, benedictionem et reliquias de sepulchro Domini, quas patriarcha Herusolimitanus domno regi miserat, detulit. Azan praefectus civitatis, quae dicitur Osca, claves urbis per legatum suum cum muneribus transmisit. Et celebratus est dies natale Domini in eodem palatio. Et inmutavit se numerus annorum in
DCCC. Rex absolutum Hierusolimitanum monachum reverti fecit, mittens cum eo Zachariam presbiterum de palatio suo, qui donaria eius per illa sancta loca deferret. Ipse medio mense Martio Aquisgrani palatio digrediens, litus oceani Gallici perlustravit, in ipso mari, quod tunc pyratis infestum (0458B)erat, classem instituit, praesidia disposuit, pascha in Centulo apud sanctum Richarium celebravit. Indeque iterum per litus oceani Ratumagum civitatem profectus est, ibique Sequana amne transmisso, Turonis ad sanctum Martinum orationis causa pervenit, moratus ibi dies aliquot propter adversam domnae Liutgardae coniugis valitudinem, quae ibidem et defuncta et humata est. Obiit autem die 2. Non. Iun. Inde per Aurelianos ac Parisios regressus Aquasgrani reversus est. Et pridie Non. Iul. insolito more aspera pruina erat, et 7. Id. Iul. similiter, quae tamen nihil incommoditatis fructibus adtulit. Et mense Augusto inchoante Mogontiacum veniens, iter in Italiam condixit, adque inde profectus, cum exercitu Ravennam venit. Ibi ordinata (0458C)in Beneventanos expeditione, post septem dierum inducias Romam iter convertit, et exercitum cum Pippino filio suo in Beneventanorum terras praedatum ire iussit. Romam vero cum venisset, occurrit ei pridie Leo papa et Romani cum eo apud Nomentum, duodecimo ab urbe lapide, et summa eum humilitate summoque honore suscepit, prandensque cum eo in loco praedicto, statim eum ad urbem praecessit. Et in crastinum in gradibus basilicae beati Petri apostoli stans, missis obviam Romanae urbis vexillis, ordinatis etiam atque dispositis per congrua loca tam peregrinorum quam civium turmis qui venienti laudes dicerent, ipse cum clero et episcopis equo descendentem gradusque ascendentem suscepit, dataque oratione, in (0458D)basilicam beati Petri apostoli psallentibus cunctis (0459A)introduxit. Facta sunt haec sub die 8. Kal. Decembris. Post septem vero dies rex, contione vocata, cur Romam venisset omnibus patefecit, et exinde cotidie in ea quae venerat facienda operam dedit. Inter quae vel maximum, vel difficillimum erat quod primum inchoatum est, de discutiendis quae pontifici obiecta sunt criminibus. Qui tamen, postquam nullus probator criminum esse voluit, coram omni populo in basilica beati Petri apostoli ewangelium portans ambonem conscendit; invocatoque sanctae Trinitatis nomine, iureiurando ab obiectis se criminibus purgavit. Eadem die Zacharias cum duobus monachis, uno de monte Oliveti, altero de sancto Saba, de Oriente reversus Romam venit, (0459B)quos patriarcha Hierosolimitanus cum Zacharia ad regem misit, qui benedictionis causa claves sepulchri dominici ac loci calvariae, claves etiam civitatis et montis cum vexillo detulerunt: quos rex benigne suscipiens, aliquot dies secum detenuit, et Aprili mense remuneratos absolvit; et celebravit natalem Domini Romae. Et inmutavit se numerus annorum in
DCCCI. Ipsa die sacratissima Natalis Domini, cum rex ad missam ante confessionem beati Petri apostoli ab oratione surgeret, Leo papa coronam capiti eius imposuit, et a cuncto Romanorum populo adclamatum est: Carolo Augusto, a Deo coronato magno et pacifico imperatori Romanorum, vita et victoria! (0459C)Et post laudes ab apostolico more antiquorum principum adoratus est, adque ablato Patricii nomine, Imperator et Augustus est appellatus. Post paucos autem dies iussit eos, qui pontificem anno superiore deposuerunt, exhiberi: et habita de eis quaestione, secundum legem Romanam, ut maiestatis rei, capitis damnati sunt.
( Reliqua usque ad annum 829 cum Eginhardi Annalibus ita concordant, ut varias tantum lectiones eorum ascribendas et sigliis A. L. notandas censuerim. )(0368C) ANNALES EGINHARDI. DCCXLI. Hoc anno Karlus maior domus diem obiit, tres filios heredes relinquens, Karlomannum scilicet et Pippinum, atque Grifonem, quorum Grifo, qui ceteris minor natu erat, matrem habuit nomine Swanahilde, neptem Odilonis ducis Baioariorum. Haec illum maligno consilio ad spem totius regni concitavit, in tantum, ut sine dilatione Laudunum civitatem occuparet, ac bellum fratribus indiceret. Qui celeriter exercitu collecto Laudunum obsidentes, fratrem in deditionem accipiunt, atque inde ad regnum ordinandum ac provin cias, quae post mortem patris a Francorum societate desciverant, rec iperandas animos intendunt. (0368D)Et ut in externa profecti domi omnia tuta dimitterent, (0369A)Karlomannus Grifonem sumens, in Novo-castello, quod iuxta Arduennam situm est, custodiri fecit, in qua custodia usque ad tempus quo idem Karlomannus Roman profectus est, dicitur permansisse.
DCCXLII. Karlomannus et Pippinus Francorum regno potiti, primo Aquitaniam recipere volentes, contra Hunoldum, illius provinciae ducem, cum exercitu eandem Aquitaniam ingrediuntur, et capto quodam castello quod Luccas vocatur, priusquam ex ea provincia secederent, regnum quod communiter habuerunt, diviserunt inter se in loco qui vocatur Vetus Pictavis : eodemque anno (0369B)postquam domum regressi sunt, Karlomannus Alamanniam quae et ipsa a Francorum societate defecerat, cum exercitu ingressus, ferro et igni vastavit.
DCCXLIII. Karlomannus et Pippinus iunctis copiis contra Odilonem ducem Baioariorum profecti sunt, proelioque commisso exercitum eius fuderunt; et postquam inde reversi sunt, Karlomannus solus in Saxoniam profectus est, et castrum quod dicitur Hohseoburg et in eo Theodericum Saxonem, illius loci primarium, in deditionem accepit.
DCCXLIV. Item idem fratres Karlomannus et Pippinus (0369C)iuncta manu Saxoniam ingressi sunt, praedictumque Theodericum iterum in deditionem acceperunt.
DCCXLV. Hoc anno Karlomannus, quod diu ante praemeditatus est, patefecit fratri suo Pippino, saecularem conversationem se velle dimittere et habitu monachico Deo servire. Propter hoc dimissa expeditione anni praesentis, ad vota Karlomanni (0372A)perficienda et iter illius disponendum--nam Romam proficisci statuerat--et Pippinus vacabat, dans operam, ut frater honorifice ac decenter illo, quo desiderabat, perveniret.
DCCXLVI. Karlomannus Romam profectus, dimissa saeculari gloria habitum mutavit, et in monte Soracti monasterium in honorem sancti Silvestri aedificavit, ubi quondam tempore persecutionis, quae sub Constantino imperatore facta est, sanctus Silvester latuisse fertur. Ibique aliquandiu commoratus, meliori consilio hoc loco dimisso, ad monasterium sancti Benedicti in Samnio provincia iuxta Casinum castrum constitutum Deo serviturus venit, (0372B)ibique monachicum habitum suscepit.
DCCXLVII. Frater Karlomanni et Pippini, nomine Gripho, Pippino fratri suo subiectus esse nolens, quamquam sub illo honorifice viveret, collecta manu in Saxoniam profugit, collectoque Saxonum exercitu super fluvium Ovacra in loco qui dicitur Orheim consedit: et Pippinus cum exercitu Francorum per Thuringiam profectus, contra fratris dolos Saxoniam ingressus est, conseditque super fluvium Missaha in loco qui vocatur Skahningi . Proelium tamen non est inter eos commissum, sed ex placito discesserunt
DCCXLVIII. Gripho Saxonum fidei diffidens, Baioariam petiit, (0372C)et copiis, quae de Francia ad eum confluebant, ipsum ducatum in suam redegit potestatem, Tassilonem et Hiltrudem in deditionem accepit, Swithgerum ad auxilium sibi venientem suscepit. Haec cum ad Pippinum perlata fuissent, cum maximo exercitu Baioariam profectus est, fratremque suum Griphonem cum omnibus qui cum ipso vel ad ipsum venerant coepit, Tassilonem in ducatum restituit, domumque reversus, Griphonem more ducum duodecim comitatibus donavit. Sed ille tali beneficio contentus non erat, nam (0373A)eodem anno ad Waifarium ducem Aquitaniae, profugit
DCCXLIX. Burchardus Wirziburegensis episcopus, et Folradus presbiter capellanus missi sunt Romam ad Zachariam papam, ut consulerent pontificem de causa regum, qui illo tempore fuerunt in Francia, qui nomen tantum regis, sed nullam potestatem regiam habuerunt; per quos praedictus pontifex mandavit, melius esse illum vocari regem, (0373B)apud quem summa potestatis consisteret; dataque auctoritate sua, iussit Pippinum regem constitui.
DCCL. Hoc anno secundum Romani pontificis sanctionem Pippinus rex Francorum appellatus est, et ad huius dignitatem honoris unctus sacra unctione manu sanctae memoriae Bonifatii archiepiscopi et martiris, et more Francorum elevatus in solium regni, in civitate Suessona. Hildericus vero, qui falso regis nomine fungebatur, tonso capite in monasterium missus est.
DCCLI.DCCLII. DCCLIII. Hoc anno Pippinus rex cum exercitu magno Saxoniam ingressus est, et quamvis Saxones ei obstinatissime resisterent, pulsi tamen cesserunt, et ipse usque ad locum qui dicitur Rimi, qui est super fluvium Wisuram, accessit. In qua expeditione Hildigarius archiepiscopus interfectus est, in monte qui dicitur Iuburg. Revertendi vero regi de (0376A)Saxonia nuntius venit de morte fratris sui Griphonis, et a quo vel qualiter fuisset interfectus. Eodem anno Stephanus papa venit ad Pippinum regem in villa quae vocatur Carisiacus suggerens ei, ut se et Romanam ecclesiam ab infestatione Langobardorum defenderet. Venit et Karlomannus frater regis, iam monachus factus, iussu abbatis sui, ut apud fratrem suum precibus Romani pontificis obsisteret; invitus tamen hoc fecisse putatur, quia nec ille abbatis sui iussa contempnere, nec abbas ille praeceptis regis Langobardorum, qui ei hoc imperavit, audebat resistere.
DCCLIV. (0376B) Stephanus papa postquam a rege Pippino ecclesiae Romanae defensionis firmitatem accepit, ipsum sacra unctione ad regiae dignitatis honorem consecravit, et cum eo duos filios eius, Karlum et Karlomannum; mansitque hiberno tempore in Francia. Eodem anno Bonifatius, archiepiscopus Magontiacensis, in Frisia verbum Dei praedicans a paganis interfectus, martirio coronatus est.
DCCLV. Pippinus rex, invitante atque suggerente praedicto Romano pontifice, propter iustitiam beati Petri apostoli a rege Langobardorum exigendam Italiam cum valida manu ingreditur. Resistentibus Langobardis et claustra Italiae tuentibus, ad ipsas montium clusas acerrime pugnatum est; cedentibusque (0376C)Langobardis, omnes copiae Francorum quamvis difficilem viam non magno labore superarunt. Heistulfus vero, rex Langobardorum, manum conserere non ausus, in civitate Papia a rege Pippino obsessus est; qui ante obsidionem non solvit, quam firmitatis causa pro reddenda sanctae Romanae ecclesiae iustitia obsides 40 recepisset. Datis vero 40 obsidibus promissisque iureiurando firmatis, ipse quidem in regnum suum regressus est, et Stephanum papam cum Folrado presbytero capellano et non minima Francorum manu Romam remisit. Karlomannus autem monachus, frater regis, qui cum (0377A)Berthrada regina in Vienna civitate remansit, priusquam rex de Italia reverteretur febre correptus, diem obiit; cuius corpus iussu regis ad monasterium sancti Benedicti, in quo monachicum habitum susceperat, relatum est.
DCCLVI. Heistulfus rex Langobardorum, quamquam anno superiore obsides dedisset, et de reddenda sanctae Romanae ecclesiae iustitia tam se quam optimates suos iureiurando obstrinxisset, nihil de promissis opere complevit. Propter hoc Pippinus rex iterum cum exercitu Italiam intravit, et Heistulfum in Papia civitate se includentem obsedit, et obsidione ad impletionem promissorum suorum conpulit. Redditamque sibi Ravennam et Pentapolim et omnem (0377B)Exarchatum ad Ravennam pertinentem ad sanctum Petrum tradidit; atque his peractis, in Galliam reversus est. Heistulfus autem post abscessum eius, cum meditaretur, quomodo sua promissa non tam impleret, quam dolose ea quae impleta fuerant conmutaret, in venatione de equo suo casu prolapsus est; atque ex hoc aegritudine contracta, intra paucos dies vivendi terminum fecit. Cui Desiderius, qui comes stabuli eius erat, successit in regnum.
DCCLVII. Constantinus imperator misit Pippino regi multa munera, inter quae et organum; quae ad eum in Conpendio villa pervenerunt, ubi tunc populi sui generalem conventum habuit. Illuc et Tassilo dux Baioariorum cum primoribus gentis suae venit, et (0377C)more Francico in manus regis in vassaticum manibus suis semetipsum commendavit, fidelitatemque tam ipso regi Pippino quam filiis eius Karlo et Karlomanno iureiurando supra corpus sancti Dionisii promisit; et non solum ibi, sed etiam super corpus sancti Martini et sancti Germani simili sacramento, fidem se praedictis dominis suis diebus vitae suae servaturum, est pollicitus. Similiter et omnes primores ac maiores natu Baioarii, qui cum eo in praesentiam regis pervenerant, fidem se regi et filiis eius servaturos, in praedictis venerabilibus locis promiserunt.
DCCLVIII. Pippinus rex cum exercitu Saxoniam adgressus est; et quamvis Saxonibus validissime resistentibus et munitiones suas tuentibus, pulsis proelio propugnatoribus, per ipsum, quo patriam defendere conabantur, vallum intravit. Commissisque passim procliis, plurimam ex ipsis multitudinem occidit, coëgitque (0380B)ut promitterent, se omnem voluntatem illius esse facturos, et annis singulis honoris causa ad generalem conventum equos 300 pro munere daturos. His ita compositis, et more Saxonico, ut rata esse deberent, confirmatis, in Galliam sese cum exercitu suo recepit.
DCCLIX. Natus est Pippino regi filius, quem suo nomine Pippinum vocari voluit. Sed puer inmatura morte praeventus, tertio post nativitatem suam anno decessit. Hoc anno celebravit rex natalem Domini in Lonclare, et pascha in Iopila; neque extra regni sui terminos aliquod iter fecit.
DCCLX. Waifarius dux Aquitaniae, cum res, quae in sua (0380C)potestate erant, et ad ecclesias sub manu Pippini regis constitutas pertinebant, rectoribus ipsorum venerabilium locorum reddere noluisset, ipsumque regem pro his se per legatos suos commonentem audire contemneret, contumacia sua ad suscipiendum contra se bellum concitavit. Nam rex contractis undique copiis Aquitaniam ingressus, bello se res et iustitias ecclesiarum exacturum pronuntiavit. Cumque in loco, qui Tedoad vocatur, positis castris consedisset, Waifarius bello certare non ausus, missa ad regem legatione, spondet se imperata facturum, ecclesiarum iustitias redditurum, obsides qui imperarentur daturum: dedit etiam duos de primoribus gentis, Adalgarium et Itherium. Et hoc (0380D)facto, commotum contra se regis animum adeo mitigavit, ut statim bello desisteret. Nam acceptis obsidibus, qui ad fidem promissionibus faciendam dati sunt, rex bello abstinuit, domumque reversus, (0381A)dimisso exercitu, in villa Carisiaco hiemavit, in qua et natalem Domini et pascha celebravit.
DCCLXI. Waifarius dux, quamquam obsides dedisset, sacramenta iurasset, satius tamen ratus, si de inlato sibi anno superiore bello ultionem exigeret, exercitum suum, qui Francorum possessiones popularetur, usque ad Cabillonem civitatem fecit accedere. Quod cum Pippino regi generalem conventum agenti in villa Duria fuisset nunciatum, coactis undique auxiliis, cum magno belli apparatu Aquitaniam ingressus, quaedam opida atque castella (0381B)manu cepit: in quibus praecipua fuere Burbonis, Cantilla, Clarmontis. Quaedam se victori ultro dediderunt, maximeque Arvernorum castella, quae tunc bello premebantur. Rex tamen cuncta quae extra munitiones invenit, ferro et igni devastans, postquam ad Limovicas oppidum venit, reversus est, et in villa Carisiaco hibernis habitis, natalem Domini ac pascha celebravit. In hac expeditione fuit cum rege filius eius primogenitus Karlus, ad quem post patris obitum totius imperii summa conversa est.
DCCLXII. Pippinus rex suscepto a se bello finem inponere cupiens, iterum Aquitanicam provinciam cum magnis copiis intrat: captisque Biturica civitate (0381C)et castello Toarcis, revertitur. Hiemavitque in villa Gentiliaco, atque in ea natalem Domini ac paschalis festi sollemnia celebravit.
DCCLXIII. Redeunte anni congruo tempore, conventu in Nivernis habito, et contractis undique copiis, rex Pippinus Aquitaniam repetit, et omnia quae extra munitiones erant ferro et igni depopulatus, usque ad Cadurciam opidum accessit. Inde cum integro exercitu in Franciam se recepturus, per Lemovicam regreditur. De qua expeditione Tassilo Baioariae dux, aegritudine per dolum simulata, patriam reversus est, firmatoque ad defectionem animo, ad regis conspectum ulterius se venturum (0384A)abiuravit. Rex, dimisso in hiberna exercitu, ad hiemandum in villa Lonclare consedit, atque ibi natalem Domini ac pascha celebravit. Facta est autem eo tempore tam valida atque aspera hiemps, ut inmanitate frigoris nullae praeteritorum annorum hiemi videretur posse conferri.
DCCLXIV. (0384B) Rex Pippinus, distracto in diversa animo propter duo bella, Aquitanicum iam olim susceptum, et Baioaricum propter Tassilonis ducis defectionem suscipiendum, populi sui generalem conventum habuit in Wormacia civitate. Dilataque in futurum expeditione, illo anno domi se continuit. Hiemavitque in villa Carisiaco, atque in ea natalem Domini et sanctum paschalis festi sollemne celebravit. Eodem anno eclipsis solis facta est primo die Non. Iun. hora sexta.
DCCLXV. Hoc anno rex Pippinus domi se continuit, neque propter Aquitanicum bellum, quamvis nondum finitum, regni sui terminos egressus est, sed generalem populi sui conventum in Attiniaco villa, hiberna (0384C)Aquisgrani habuit, ubi et natalem Domini et pascha celebravit.
DCCLXVI. Pippinus rex propter conficiendum Aquitanicum bellum conventu Aurelianis habito, in Aquitaniam profectus, distructum a Waifario Argentomagum castrum reaedificat, depositoque ibi necnon et in Biturica civitate Francorum praesidio, regreditur, natalemque Domini Salmonciaci, pascha vero Gentiliaci celebravit.
DCCLXVII. Orta quaestione de sancta Trinitate et de sanctorum imaginibus inter orientalem et occidentalem ecclesiam, id est Romanos et Graecos, rex Pippinus, conventu in Gentiliaco villa congregato, synodum de ipsa quaestione habuit; eoque peracto, ad bellum praedictum conficiendum post natalem Domini in Aquitaniam proficiscitur. Et per Narbonam iter agens, Tolosam adgressus coepit, Albiensem et Gavuldanum. pagos in deditionem accepit. Et Viennam reversus, postquam ibi et paschalis festi sacra peregit, et exercitum a labore (0385B)refecit, iam prope aestate confecta, mense Augusto ad reliquias belli profectus est; et Bituricam veniens, conventum more Francico in campo egit. Indeque ad Garonnam fluvium accedens, castella multa et petras atque speluncas, in quibus se hostium manus plurima defendebat, coepit, inter quae praecipua fuere Scoralia, Torinna et Petrocia. Reversusque Bituricam, exercitum in hi berna dimisit, ipse ibi considens natalem Domini celebravit. Eo anno Paulus papa Romanus defunctus est, cuius rei nuntius ibi ad regem pervenit.
DCCLXVIII. Rex Pippinus cum primum ad bellum gerendum tempus congruum esse videret, evocato undique (0385C)exercitu, ad Santonicam civitatem contendit. Captoque in itinere Rimistaino, cum ad urbem praedictam venisset, mater et soror et neptes Waifarii ducis ad conspectum eius adductae sunt. Quas cum pie susceptas servari iussisset, ad Garonnam fluvium proficiscitur, ubi ei Erowicus cum alia praedicti ducis sorore occurrit, in loco qui Montes vocatur, seque et illam regi tradidit. Rebus igitur aliquot prospere gestis, rex revertitur, et in castello quod dicitur Sels pascha celebravit.(0388A) Adsumptaque secum uxore atque familia sua iterum ad urbem Santonicam venit. Dimissaque ibi uxore et familia, cum omnibus copiis ad persequendum Waifarium ducem animum intendit, nec prius destitit, quam aut caperet aut interficeret rebellantem. Interfecto igitur duce Waifario in territorio Petragorico, confectoque, ut sibi videbatur, Aquitanico bello, Santonas reversus est. Cumque ibi aliquantum temporis moraretur, aegritudine decubuit. In ipsa tamen valitudine Turonos delatus, apud sancti Martini memoriam oravit. Inde cum ad Parisios venisset, 8 Kal. Octob. diem obiit; cuius corpus in basilica beati Dionisii martiris humatum est. Filii vero Karlus et Karlomannus (0388B)consensu omnium Francorum reges creati, et Karlus in Noviomo civitate, Karlmannus in Suessona insignia regni susceperunt. Karlusque, qui maior natu erat, Aquasgrani profectus, ibi natalem Domini, et in Ratumago civitate pascha celebravit.
DCCLXIX. Postquam hii duo fratres patri succedentes regnum inter se partiti sunt, Aquitania provincia, quae in sortem maioris natu Karli regis cesserat, remanentibus in ea transacti belli reliquiis, conquiescere non potuit. Nam Hunoldus quidam regnum adfectans, provincialium animos ad nova molienda concitavit. Contra quem ipse, cui eadem provincia sorte obvenerat, rex Karlus cum exercitu (0388C)profectus est. Sed cum fratris auxilium habere non posset, qui procerum suorum pravo consilio ne id faceret inpediebatur, conloquio tantum cum eo habito in loco qui Duasdives vocatur, fratre in regnum suum remeante, ille Egolisenam Aquitaniae civitatem proficiscitur, et inde, contractis undique copiis, fugientem Hunoldum persequitur, paulumque abfuit, quin caperet. Sed ille notitia locorum, in quibus regis exercitum latere poterat, (0389A)liberatus est, dimissaque Aquitania Wasconiam petiit, tutum se ibi fore arbitratus Erat tunc Wasconum dux, Lupus nomine, cuius fidei se Hunoldus committere non dubitavit. Ad quem rex missa legatione, iubet sibi perfugam reddi, ea conditione mandata, si dicto audiens sibi non fuisset, sciret se bello Wasconiam ingressurum, neque inde prius digressurum, quam illius inoboedientiae finem inponeret. Lupus minis regis perterritus, Hunoldum et uxorem eius sine cunctatione reddidit, se quoque quaecumque imperarentur facturum spopondit. At rex, donec legati quos miserat reverterentur, castellum quoddam iuxta Dornoniam fluvium vocabulo Fronciacum aedificat. Reversis igitur (0389B)legatis, reducto perfuga, aedificato castello, in regnum suum regreditur; celebravitque natalem Domini in villa Duria, et pascha apud sanctum Lantbertum in vico Leodico.
DCCLXX. Domnus Karlus rex habuit populi sui conventum generalem in Wormacia civitate. Berthrada vero, mater regum, cum Karlomanno minore filio apud Salusiam locuta, pacis causa in Italiam proficiscitur, peractoque propter quod illo profecta (0392A)est negotio, adoratis etiam Romae sanctorum apostolorum liminibus, ad filios in Galliam revertitur. Karlus autem rex natalem Domini Mogontiaci sanctumque pascha in villa Haristallio celebravit.
DCCLXXI. Peracto secundum morem generali conventu super fluvium Scaldiam in villa Valentianas, rex Karlus ad hiemandum proficiscitur. Cumque ibi aliquamdiu moraretur, Karlomannus frater a. d. 2 Nonas Decembris decessit in villa Salmontiaco. Et rex ad capiendum ex integro regnum animum (0392B)intendens, Carbonacum villam venit. Ibi Wilharium episcopum Sedunensem et Folradum presbiterum et alios plures sacerdotes, comites etiam atque primates fratris sui, inter quos vel praecipui fuere Warinus et Adalhardus ad se venientes suscepit. Nam uxor eius et filii cum parte optimatum in Italiam profecti sunt. Rex autem profectionem eorum in Italiam quasi supervacuam patienter tulit. Celebravitque natalem Domini Attiniaco et pascha Haristallio.
DCCLXXII. Romae Stephano papa defuncto, Hadrianus in pontificatu successit. Rex vero Karlus, congregato (0392C)apud Wormaciam generali conventu, Saxoniam bello adgredi statuit, eamque sine mora ingressus, ferro et igni cuncta depopulatus, Aeresburgum castrum coepit, idolum quod Irminsul a Saxonibus vocabatur evertit. In cuius destructione cum in eodem loco per triduum moraretur, contigit ut, propter continuam caeli serenitatem exsiccatis omnibus illius loci rivis ac fontibus, aqua ad bibendum (0393A)inveniri non posset. Sed ne diutius siti confectus laboraret exercitus, divinitus factum creditur, ut quadam die, cum iuxta morem tempore meridiano cuncti quiescerent, iuxta montem qui castris erat contiguus, tanta vis aquae in concavo cuiusdam torrentis eruperit, ut cuncto exercitui sufficeret. Tum rex, idolo destructo, ad Wisuram fluvium accessit, ibique a Saxonibus duodecim obsides accepit. Inde in Franciam reversus, in villa Heristallio et natalem Domini et sanctam paschalis festi solemnitatem celebravit.
DCCLXXIII. Hadrianus papa cum insolentiam Desiderii regis et Langobardorum oppressionem ferre non posset, decrevit ut legationem ad Karlum regem Francorum mitteret, eumque sibi atque Romanis adversus Langobardos opem ferre rogaret. Et quia id terreno itinere per Italiam fieri non poterat, eum quem miserat legatum, nomine Petrum, Romae navem conscendere et Massiliam usque per mare ire, atque inde terreno itinere in Franciam fecit pervenire. Qui cum ad regem in Theodone villa, ubi tunc hiemaverat, pervenisset, et ei legationis suae causam aperuisset, eadem, qua venerat, via Romam regressus est. Rex vero rebus, quae inter (0393C)Romanos ac Langobardos gerebantur, diligenti cura pertractatis, bellum sibi contra Langobardos pro defensione Romanorum suscipiendum ratus, cum toto Francorum exercitu Genuam , Burgundiae civitatem iuxta Rhodanum sitam venit. Ibique de bello suscipiendo deliberans, copias quas secum adduxerat divisit, et unam partem cum Bernhardo patruo suo per montem Iovis ire iussit; alteram ipse ducens, per montem Cinisium Italiam intrare contendit. Superatoque Alpium iugo, Desiderium (0396A)regem frustra sibi resistere conantem citra congressionem fugavit, Ticenoque inclusum obsedit, et in obpugnatione civitatis, quia difficilis erat, totum hiberni temporis spacium multa moliendo consumpsit.
DCCLXXIV. Dum haec in Italia geruntur, Saxones velut peroportunam de absentia regis nancti occasionem, contiguos sibi Hassorum terminos ferro et igni populantur. Cumque in eo loco qui nunc Frideslar ab incolis nominatur, basilicam a beato Bonifatio martire dedicatam incendere molirentur, atque hoc efficere casso labore conarentur, inmisso sibi divinitus pavore (0396C)subitaneo, turpi trepidatione confusi, domum fugiendo revertuntur. At rex, dimisso ad obsidionem atque expugnationem Ticeni exercitu, orandi gratia Romam proficiscitur. Et cum, peractis votis, inde ad exercitum fuisset reversus, fatigatam longa obsidione civitatem ad deditionem compulit; quam caeterae civitates secutae, omnes se regis ac Francorum potestati subdiderunt. Et rex, subacta et pro tempore ordinata Italia, in Franciam revertitur, captivum ducens Desiderium regem. Nam Adalgis filius ejus, in quo Langobardi multum spei habere videbantur, dissperatis patriae rebus, relicta Italia in Graeciam ad Constantinum imperatorem se contulit, ibique in patritiatus ordine atque honore consenuit. Rex autem domum regressus, (0396D)priusquam eum Saxones venisse sentirent, tripertitum in eorum regiones misit exercitum, (0397A)qui incendiis ac direptionibus cuncta devastans, compluribus etiam Saxonum, qui resistere conati sunt, interfectis, cum ingenti praeda regressus est.
DCCLXXV. Cum rex in villa Carisiaco hiemaret, consilium iniit, ut perfidam ac foedifragam Saxonum gentem bello adgrederetur, et eo usque perseveraret, dum aut victi christianae religioni subicerentur, aut omnino tollerentur. Habitoque apud Duriam villam generali conventu, Rheno quoque transmisso, cum totis regni viribus Saxoniam petiit, et primo statim impetu (0400B)Sigiburgum castrum, in quo Saxonum praesidium erat, pugnando coepit. Aeresburgum aliud castrum a Saxonibus destructum munivit, et in eo Francorum praesidium posuit. Inde ad Wisuram fluvium veniens, in eo loco qui Brunesberg vocatur, congregatam Saxonum multitudinem offendit, quae eum transitu fluminis arcere conabatur. Sed frustra. Nam in prima congressione pulsi fugatique sunt, et magnus eorum numerus ibidem interfectus est. Et rex, amne traiecto, cum parte exercitus ad Ovacrum fluvium contendit, ubi ei Hessi, unus e primoribus Saxonum, cum omnibus Ostfalais occurrens, et obsides quos rex imperaverat dedit, et sacramentum fidelitatis iuravit. Inde regresso, cum in pagum qui Bucki vocatur pervenisset, (0400C)Angrarii cum suis primoribus occurrerunt, et sicut Ostfalai, iuxta quod imperaverat, obsides ac sacramenta dederunt. Interea pars exercitus quam ad Wisuram dimisit, in eo loco qui Hlidbeki vocatur castris positis, incaute se agendo Saxonum fraude circumventa atque decepta est. Nam cum pabulatores Francorum circa nonam diei horam reverterentur in castra, Saxones eis, quasi et ipsi eorum socii essent, sese miscuerunt, ac sic (0401A)Francorum castra ingressi sunt; dormientesque ac semisomnos adorti, non modicam incautae multitudinis caedem fecisse dicuntur. Sed vigilantium ac viriliter resistentium virtute repulsi, castris excesserunt, et ex pacto quod inter eos in tali necessitate fieri poterat, discesserunt. Quod cum regi fuisset adlatum, quanta potuit celeritate adcurrens, fugientium terga insequutus, magnam ex eis prostravit multitudinem; et tum demum Westfalaorum obsidibus acceptis, ad hiemandum in Francia revertitur.
DCCLXXVI. Regi domum revertenti nuntiatur, Hruodgaudum Langobardum, quem ipse Foroiuliensibus ducem dederat, in Italia res novas moliri, et iam conplures ad eum civitates defecisse. Ad quos motus comprimendos cum sibi festinandum iudicaret, strenuissimum quemque suorum secum ducens, raptim Italiam proficiscitur, Hruodgaudoque qui regnum (0401C)adfectabat interfecto, civitatibus quoque, quae ad eum defecerant, sine dilatione receptis, et in eis Francorum comitibus constitutis, eadem qua venerat velocitate reversus est. Cui vix Alpes transgresso occurrerunt, qui nunciarent, Aeresburgum castrum a Saxonibus expugnatum, ac praesidium Francorum quod in eo posuerat expulsum; Sigiburgum aliud castellum oppugnatum quidem, sed, non captum, eo quod hii qui in eo causa praesidii fuerant constituti, facta eruptione incautos atque obpugnationi intentos Saxones a tergo invaserunt, et plurimis interfectis reliquos non solum oppugnationem dimittere, sed etiam fugere compulerunt, palantesque ac dispersos ad Lippiam usque fluvium persecuti sunt. Haec cum regi adlata (0404A)fuissent, conventu apud Wormaciam habito, Saxoniam sine mora statuit cum exercitu esse petendam, contractisque ingentibus copiis, tanta celeritate ad destinatum a se in Saxonia locum pervenit, ut omnes hostium conatus, quibus ei resistere parabant, illa festinatione praeverteret Nam ad fontem Lippiae veniens, inmensam illius perfidi populi multitudinem velut devotam ac supplicem, et quam erroris sui poeniteret, veniam poscentem invenit. Cui cum et misericorditer ignovisset, et eos qui se christianos fieri velle adfirmabant, baptizari fecisset, datis et acceptis pro fide servanda fraudulentis eorundem promissionibus, obsidibus quoque quos imperaverat receptis, Aeresburgo castro (0404B)quod dirutum erat restaurato, alioque castello super Lippiam constructo, et in utroque non modico praesidio relicto, ipse in Calliam reversus, in villa Heristallio hiemavit.
DCCLXXVII. Rex prima veris adspirante temperie Noviomagum profectus est, et post celebratam ibidem paschalis festi sollemnitatem, propter fraudulentas Saxonum promissiones, quibus fidem habere non poterat, ad locum qui Padrabrun vocatur generalem populi sui conventum in eo habiturus, cum ingenti exercitu in Saxoniam profectus est. Eo cum venisset, totum perfidae gentis senatum ac populum, quem ad se venire iusserat, morigerum ac fallaciter sibi devotum invenit. Nam cuncti ad eum venerunt praeter Widichindum, unum ex primoribus (0405D)Westfalaorum, qui multorum sibi facinorum conscius, et ob id regem veritus, ad Sigifridum Danorum regem profugerat. Ceteri qui venerant, in tantum se regis potestati permissere, (0408A)ut ea condicione tunc veniam accipere mererentur, si ulterius sua statuta violarent, et patria et libertate privarentur. Baptizata est ex eis ibidem maxima multitudo, quae se, quamvis falso, christianam fieri velle promiserat. Venit in eodem loco ac tempore ad regis praesentiam de Hispania Sarracenus quidam nomine Ibinalarabi cum aliis Sarracenis sociis suis, dedens se ac civitates, quibus eum rex Sarracenorum praefecerat. Idcirco rex, peracto memorato conventu, in Gallia reversus, natalem Domini in Dutciaco villa, pascha vero in Aquitania apud Cassinoillum celebravit.
DCCLXXVIII. Tunc ex persuasione praedicti Sarraceni spem capiendarum quarundam in Hispania civitatum haud frustra concipiens, congregato exercitu, profectus est, superatoque in regione Wasconum Pyrinei iugo, primo Pompelonem Navarrorum oppidum adgressus, in deditionem accepit. Inde Hiberum amnem vado traiciens, Caesaraugustam praecipuam illarum partium civitatem accessit, acceptisque quos Ibinalarabi et Abuthaur, quosque alii quidam Sarraceni obtulerunt obsidibus, Pompelonem revertitur. Cuius muros, ne rebellare posset, ad solum usque destruxit, ac regredi statuens, Pyrinei saltum ingressus est. In cuius summitate Wascones (0408C)insidiis conlocatis, extremum agmen adorti, totum exercitum magno tumultu perturbant. Et licet Franci Wasconibus tam armis quam animis praestare viderentur, tamen et iniquitate locorum et genere inparis pugnae inferiores effecti sunt. In hoc certamine plerique aulicorum, quos rex copiis praefecerat, interfecti sunt, direpta impedimenta, et hostis propter notitiam locorum statim in diversa (0409A)dilapsus est. Cuius vulneris acceptio magnam partem rerum feliciter in Hispania gestarum in corde regis obnubilavit. Interea Saxones, velut occasionem nancti, sumtis armis ad Rhenum usque profecti sunt. Sed cum amnem traicere non possent, quicquid a Diutia civitate usque ad fluentem Mosellae vicorum villarumque fuit, ferro et igni depopulati sunt. Pari modo sacra profanaque pessumdata. Nullum aetatis aut sexus discrimen ira hostis fecerat, ut liquido appareret, eos non praedandi, sed ultionem exercendi gratia Francorum terminos introisse. Cuius rei nuncium cum rex apud Autesiodorum civitatem accepisset, extemplo Francos orientales atque Alamannos ad propulsandum (0409B)hostem festinare iussit. Ipse caeteris copiis dimissis, Heristallium villam, in qua hiemare constituerat, venit. At Franci et Alamanni qui contra Saxones missi erant, magnis itineribus ad eos ire contendunt, si forte in finibus suis eos invenire possent. Sed illi, iam re peracta, revertebantur ad sua. Quorum vestigia sequuti qui a rege missi fuerunt, in pago Hassiorum super fluvium Adernam iter agentes invenerunt, eosque statim in ipso fluminis vado adorti, tanta strage ceciderunt, ut ex ingenti multitudine ipsorum vix pauci domum fugiendo pervenisse dicantur.
DCCLXXIX. At rex de Heristallio, ubi hiemaverat et ubi natalem Domini ac sanctum pascha celebraverat, prima (0409C)veris temperie movens, Compendium venit. Et cum inde, peracto propter quod venerat negotio, revertisset, occurrit ei Hildibrandus dux Spolitinus cum magnis muneribus in villa Wirciniaco . Quem et benigne suscepit, et muneribus donatum in ducatum suum remisit. Ipse animo ad Saxonicam expeditionem intento, Duriam venit, habitoque iuxta morem generali conventu, Rhenum in eo loco qui Lippeham vocatur, cum exercitu (0412A)traiecit. Cui cum Saxones in quodam loco qui Buocholt vocatur vana spe ducti resistere temptarent, pulsi fugatique sunt. Et rex Westfalaorum regionem ingressus, omnes eos in deditionem accepit. Inde ad Wisuram veniens, castris positis in loco nomine Midufulli, stativa per aliquot dies habuit. Ibi Angrarii et Ostfalai venientes, et obsides dederunt, et sacramenta iuraverunt. Quibus peractis, rex trans Rhenum Wormaciam civitatem in hiberna se recepit.
DCCLXXX. Inde, cum primum temporis oportunitas adridere visa est, iterum cum magno exercitu Saxoniam profectus est, transiensque per castrum Aeresburgum, ad fontem Lippiae venit, ubi castrametatus, per aliquot dies moratus est. Inde ad orientem itinere converso, ad Ovacrum fluvium accessit. Cui cum ibi omnes orientalium partium Saxones, ut iusserat, occurrissent, maxima eorum multitudo in loco qui Orheim appellatur, solita simulatione baptizata est. Profectus inde ad Albiam, castrisque in eo loco, ubi Ora et Albia confluunt, ad habenda (0412C)stativa conlocatis, tam ad res Saxonum qui citeriorem, quam et Sclavorum qui ulteriorem fluminis ripam incolunt, conponendas operam inpendit. Quibus tunc pro tempore ordinatis atque dispositis, in Franciam reversus est; initoque consilio, orandi ac vota solvendi causa Romam statuit proficisci, sumptisque secum uxore ac liberis, sine mora in Italiam profectus est, celebravitque natalem Domini Ticeni, atque ibi residuum hiemis manendo complevit.(0413A) DCCLXXXI. Inde Romam veniens, honorifice ab Hadriano papa susceptus est. Et cum ibi sanctum pascha celebraret, baptizavit idem pontifex filium eius Pippinum, unxitque eum in regem. Unxit etiam et Hludewicum fratrem eius, quibus et coronam inposuit. Quorum maior, id est Pippinus, in Langobardia, minor vero, id est Hludewicus, in Aquitania rex constitutus est. Rege vero Roma digresso ac Mediolanum veniente, Thomas eiusdem urbis archiepiscopus baptizavit ibi filiam eius nomine Gislam, et de sacro fonte suscepit. Quibus gestis, in Franciam reversus est. Sed cum Romae esset, convenit inter ipsum atque Hadrianum pontificem, (0413B)ut simul legatos mitterent ad Tassilonem Baioariae ducem, qui eum commonerent de sacramento, quod Pippino regi et filiis eius ac Francis iuraverat, scilicet ut subiectus et oboediens eis esse deberet. Electi ac directi sunt in hanc legationem de parte pontificis Formonsus ac Damasus episcopi, et de parte regis Richolfus diaconus atque Eberhardus magister pincernarum. Cui cum, ut iussi erant, cum memorato duce loquuti essent, in tantum cor eius emollitum est, ut diceret, se statim velle ad regis properare praesentiam, si sibi tales obsides dentur, sub quibus de sua salute dubitare nulla sit necessitas. Quibus datis, sine cunctacione apud Wormaciam ad regem venit, sacramentum quod iubebatur iuravit, obsides duodecim qui imperabantur (0413C)sine mora dedit, quos Sindbertus, Reginensis episcopus de Baioaria, in Carisiaco ad conspectum regis adduxit. Sed idem dux domum reversus, non diu in ea quam promiserat fide permansit. Rex autem in eadem villa hiemem transiens, et natalem Domini et pascha eodem in loco celebravit.(0416A) DCCLXXXII. Aestatis initio, cum iam propter pabuli copiam exercitus duci poterat, in Saxoniam eundum, et ibi, ut in Francia quotannis solebat, generalem conventum habendum censuit. Traiectoque apud Coloniam Rheno, cum omni Francorum exercitu ad fontem Lippiae venit, et castris ibi positis, per dies non paucos ibidem moratus est. Ubi inter cetera negotia etiam legatos Sigifridi, regis Danorum, et quos ad se Caganus et Iugurrus, principes Hunorum, velut pacis causa miserunt, et audivit et absolvit. Cumque, conventu completo, trans Rhenum in Galliam se recepisset, Widokindus, qui ad Nordmannos profugerat, in patriam reversus, vanis (0416B)spebus Saxonum animos ad defectionem concitavit. Interea regi adlatum est, quod Sorabi Sclavi, qui campos inter Albim et Salam interiacentes incolunt, in fines Thuringorum ac Saxonum, qui eis erant contermini, praedandi causa fuissent ingressi, et direptionibus atque incendiis quaedam loca vastassent. Qui, statim accitis ad se tribus ministris suis, Adalgiso camerario et Geilone comite stabuli et Worado comite palatii, praecepit, ut sumptis secum orientalibus Francis atque Saxonibus, contumacium Sclavorum audatiam quanta potuissent celeritate conprimerent. Qui cum iussa facturi Saxoniae fines ingressi fuissent, compererunt Saxones ex consilio Widukindi ad bellum Francis inferendum esse praeparatos; (0416C)omissoque itinere, quo ad Sclavos ituri erant, cum orientalium Francorum copiis ad locum, in quo Saxones audierant congregatos, ire contendunt. Quibus in ipsa Saxonia obviavit Theodericus comes, propinquus regis, cum his copiis, quas audita Saxonum defectione raptim in Ribuaria congregare potuit. Is festinantibus legatis consilium dedit, ut primo per exploratores, ubi Saxones essent vel quid aput eos ageretur, sub quanta fieri posset celeritate cognoscerent, tum, si loci qualitas pateretur, simul eos adorirentur. Cuius consilio conlaudato, una cum illo usque ad montem qui Suntal appellatur, in cuius septentrionali latere Saxonum (0417A)castra erant posita, pervenerunt. In quo loco cum Theodericus castra posuisset, ipsi, sicut cum eo convenerat, quo facilius montem circumire possent, transgressi Wisuram, in ipsa fluminis ripa castra posuerunt. Habitoque inter se conloquio, veriti sunt ne ad nomen Theoderici victoriae fama transiret, si eum in eodem proelio secum haberent. Ideo sine illo cum Saxonibus congredi decernunt, sumptisque armis, non quasi ad hostem in acie stantem, sed quasi ad fugientium terga insequenda spoliaque diripienda, prout quemque velocitas equi sui tulerat, qua Saxones pro castris in acie stabant, unusquisque eorum summa festinatione contendit. Quo cum esset male perventum, (0417B)male etiam pugnatum est; nam commisso proelio circumventi a Saxonibus, paene omnes interfecti sunt Qui tamen evadere potuerunt, non in sua, unde profecti sunt, sed in Theoderici castra, quae trans montem erant, fugiendo pervenerunt. Sed maior Francis quam pro numero iactura fuit, quia legatorum duo, Adalgisus et Geilo, comitum quattuor, aliorumque clarorum atque nobilium usque ad viginti interfecti, praeter caeteros, qui hos sequuti, potius cum eis perire quam post eos vivere maluerunt. Cuius rei nuntium cum rex accepisset, nihil sibi cunctandum arbitratus, collecto festinanter exercitu, in Saxoniam proficiscitur, accitisque ad se cunctis Saxonum primoribus, de auctoribus factae defectionis inquisivit. Et cum omnes Widokindum huius (0417C)sceleris auctorem proclamarent, eum tamen tradere nequirent, eo quod is re perpetrata ad Nordmannos se contulerat, caeterorum, qui persuasioni eius morem gerentes tantum facinus peregerunt, usque ad quattuor milia quingenti traditi, et super Alaram fluvium, in loco qui Ferdi vocatur, iussu regis omnes una die decollati sunt. Huiusmodi vindicta perpetrata, rex Theodone villa in hiberna concessit, ibique natalem Domini, ibi et pascha more solito celebravit.
DCCLXXXIII. Adridente veris temperie, cum ad expeditionem Saxonicam se praeparasset--nam de omnimoda eorum defectione ad eum perlatum fuerat--priusquam de memorata villa moveret, Hildigardis (0417D)regina uxor eius decessit 2. Kal. Maias. Cuius (0420A)funeri cum more solemni iusta persolveret, in Saxoniam, sicut dispositum habebat duxit exercitum. Cumque Saxones in eo loco qui Theotmelli vocatur, ad pugnam se praeparare comperisset, ad eos quanta potuit celeritate contendit; commissoque cum eis proelio, tanta eos caede prostravit, ut de innumerabili eorum multitudine perpauci evasisse dicantur. Cumque de loco proelii ad Padrabrunnon se cum exercitu recepisset, atque ibi castris positis partem exercitus, quae adhuc de Francia venire debuerat, operiretur, audivit Saxones in finibus Westfalaorum super fluvium Hasam ad hoc congregari, ut ibi cum eo, si venisset, acie confligerent. Quo nuntio commotus, adunatis quae tum (0420B)ad se venerant, quasque ante secum habebat, Francorum copiis, ad locum ubi congregati erant, sine dilatione profectus est, congressusque cum eis, eadem qua et prius felicitate dimicavit. Caesa est eorum infinita multitudo, spoliaque direpta, captivorum quoque magnus abductus est numerus. Inde victor ad orientem iter convertit, primoque usque ad Wisuram, deinde usque ad Albiam cuncta devastando peragravit. Inde reversus in Franciam, duxit uxorem filiam Radolfi comitis natione Francam, nomine Fastradam, ex qua duas filias procreavit. Eodem anno defuncta est bonae memoriae mater regis Berhtrada 4. Id Iul. Ipse in Heristallio villa ibidem hiematurus consedit, ibique natalem Domini ac sanctum pascha celebravit.(0420C) DCCLXXXIV. Cum primum oportunitas temporis advenit, ad reliquias belli Saxonici conficiendas rex animo intento, cum exercitu in loco qui Lippeham vocatur, Rhenum traiecit, et vastatis Westfalaorum pagis, venit ad Wisuram. Cumque in eo loco qui Huculbi dicitur, castris super fluvium positis consedisset, vidit se in aquilonales Saxoniae partes, sicut statuerat, propter nimias aquarum inundationes, quae tum subito ex iugitate pluviarum acciderant, transire non posse. Idcirco iter in Thuringiam convertit, et filium suum Karolum cum parte exercitus in Westfalaorum finibus sedere iussit. Ipse per Thuringiam iter faciens, venit in campestria Saxoniae, quae Albi atque Salae fluminibus adiacent (0421A)depopulatisque orientalium Saxonum agris ac villis incensis, de Scahningi --hoc loco nomen erat --in Franciam regressus est. Karlus vero filius eius, cum ei iter agenti in pago Draigni iuxta Lippiam fluvium Saxonum occurrisset exercitus, commisso cum eis equestri proelio, felici ac prospero eventu dimicavit; nam magno eorum numero interfecto, caeteris in diversa fugatis, victor ad patrem Wormaciam reversus est. Rex autem, congregato iterum exercitu, in Saxoniam profectus est, celebratoque in castris natalicio Domini die super Ambram fluvium in pago Huettagoe . iuxta castrum Saxonum quod dicitur Skidroburg , ad locum vocabulo Rimi, in quo Wisura et Waharna (0421B)confluunt, populabundus accessit. Cumque eum ulterius progredi tam hiemalis temporis asperitas quam aquarum inundatio prohiberet, Aeresburgum castrum in hiberna concessit.
DCCLXXXV. Cum ibi hiemare decrevisset, accitis atque adductis ad se uxore ac liberis, relictoque cum eis in eodem castro satis fido ac firmo praesidio, ipse cum expedita manu ad Saxonum pagos vastandos ac villas diripiendas egressus, inquietam satis hiemem, ubique discurrendo et cuncta caedibus atque incendiis permiscendo, tam per seipsum, quam per duces quos miserat, Saxonibus reddidit. Cumque huiusmodi vastationibus per totum hiberni temporis spatium omnes fere Saxonum regiones ingenti (0421C)clade adfecisset, transacta tandem hieme et advectis ex Francia commeatibus, publicum populi sui conventum in loco qui Padrabrunno vocatur, more solemni habuit. Ac peractis his, quae ad illius conventus rationem pertinebant, in pagum vocabulo Bardengoo proficiscitur, ibique audiens (0424A)Widokindum ac Abbionem esse in transalbiana Saxonum regione, primo eis per Saxones, ut omissa perfidia ad suam fidem venire non ambigerent, suadere coepit. Cumque ipsi, facinorum suorum sibi conscii, regis fidei se committere dubitarent, tandem accepta ab eo, quam optabant, inpunitatis sponsione, atque impetratis, quos sibi dari precabantur, suae salutis obsidibus, quos eis Amalwinus, unus aulicorum, a rege missus adduxerat, cum eodem ipso ad eius praesentiam in Attiniaco villa venerunt, atque ibi baptizati sunt. Nam rex, postquam ad eos accersiendos memoratum Amalwinum direxit, in Franciam reversus est; quievitque illa Saxonicae perfidiae pervicacitas per (0424B)annos aliquot, ob hoc maxime, quoniam occasiones deficiendi ad rem pertinentes invenire non potuerunt. Facta est eodem anno trans Rhenum apud orientales Francos adversus regem immodica coniuratio, cuius auctorem Hardradum comitem fuisse constabat. Sed huius indicium cito ad regem delatum est, eiusque sollertia tam valida conspiratio citra ullum grande periculum in brevi conquievit, auctoribus eius partim privatione luminum, partim exilii deportatione condemnatis.
DCCLXXXVI. Cum et hiemis tempus expletum, et sanctum pascha in Attiniaco villa fuisset a rege celebratum, exercitum in Brittanniam cismarinam mittere (0424C)constituit. Nam cum ab Anglis ac Saxonibus Brittannia insula fuisset invasa, magna pars incolarum eius mare traiciens, in ultimis Galliae finibus Venetorum et Coriosolitarum regiones occupavit. Is populus a regibus Francorum subactus ac tributarius factus, inpositum sibi vectigal, licet invitus, solvere solebat. Cumque eo tempore dicto audiens non esset, missus illuc regiae mensae praepositus Audulfus, perfidae gentis contumatiam mira celeritate compressit, regique apud Wormaciam et obsides quos acceperat, et complures ex populi primoribus adduxit. Rex, pace undique parta, statuit Romam proficisci, et partem Italiae quae nunc Beneventus vocatur adgredi, conveniens esse arbitratus, ut illius regni residuam portionem suae (0425A)potestati subiceret, cuius caput in capto Desiderio rege, maioremque partem in Langobardia iam subacta tenebat. Nec diu moratus, sed contractis celeriter Francorum copiis, in ipsa hiemalis temporis asperitate Italiam ingreditur. Cumque in Florentia Tuscorum civitate natalem Domini celebrasset, quanta potuit celeritate Romam ire contendit. Quo cum venisset, ac de profectione sua in Beneventum tam cum Hadriano pontifice quam cum suis optimatibus deliberasset, Aragisus, dux Beneventanorum, audito eius adventu compertaque in terram suam intrandi voluntate, propositum eius avertere conatus est. Misso enim Rumoldo, maiore filio suo, cum muneribus ad regem, rogare coepit, (0425B)ne terram Beneventanorum intraret. Sed ille longe aliter de rebus inchoatis faciendum sibi iudicans, retento secum Rumoldo, cum omni exercitu suo Capuam Campaniae civitatem accessit, ibique castris positis consedit, inde bellum gesturus, ni memoratus dux intentionem regis salubri consilio praevenisset. Nam relicta Benevento, quae caput illius terrae habetur, in Salernum, maritimam civitatem, velut munitiorem se cum suis contulit, missaque legatione, utrosque filios suos regi obtulit, promittens, se ad omnia quae imperarentur libenter oboediturum. Cuius precibus rex adnuens, divini etiam timoris respectu bello abstinuit, et minore ducis filio, nomine Grimoldo, obsidatus gratia suscepto, maiorem patri remisit. Accepit (0425C)insuper a populo obsides undecim, misitque legatos, qui et ipsum ducem et omnem Beneventanum populum per sacramenta firmarent. Ipse post haec cum legatis Constantini imperatoris, qui propter petendam filiam suam ad se missi fuerant, locutus est, atque illis dimissis Romam reversus, sanctum paschale festum magna cum hilaritate celebravit.
DCCLXXXVII. Cum rex adhuc Romae ageret, Tassilo, dux Baioariae, misit legatos suos, Arnum videlicet episcopum et Hunricum abbatem, ad Hadrianum papam, petens ut inter regem atque illum mediator pacis fieri dignaretur. Nec pontifex precibus eius censuit abnuendum, sed quanta potuit (0428A)instantia apud regem intercedere curavit, ut inter eos pax et concordia ex suae apostolicae auctoritatis ammonitione atque interventione proveniret. Cui cum rex idem se magnopere velle respondisset, simulque a legatis memorati ducis inquireret, quam huius pacationis firmitatem facere deberent, responderunt, sibi de hac re nihil esse commissum, nec se hoc negotio aliud facturos, quam ut responsa regis atque pontificis domino suo reportarent. Quorum verbis papa commotus, velut fallaces ac fraudulentos anathematis gladio statuit feriendos, si ab olim regi promissa fide discederent, atque ita, infecto pacis negotio, reversi sunt. Rex autem, adoratis sanctorum apostolorum liminibus votisque (0428B)solutis, apostolica benedictione percepta, in Franciam reversus est. Et cum uxorem suam Fastradam filiosque ac filias et omnem comitatum, quem apud eos dimiserat, Wormaciae invenisset, generalem populi sui conventum ibi habere statuit. In quo cum omnia, quae in Italia gesserat, coram optimatibus suis narrando commemorasset, et ad extremum de legatis Tassilonis, qui ad se Romae venerant, mentio facta fuisset, iniit consilium ut experiretur, quid Tassilo de promissa sibi fidelitate fecere vellet, congregatoque ingenti exercitu atque in tres parte diviso, Baioariam petere constituit. Cumque Pippinum filium cum Italicis copiis in Tredentinam vallem venire iussisset, orientales quoque Franci ac Saxones, ut iussi fuerant, ad Danubium (0428C)in loco qui Pferinga vocatur accessissent, ipse cum exercitu quem secum duxerat, super Lechum fluvium, qui Alamannos et Baioarios dirimit, in Augustae civitatis suburbano consedit, inde Baioariam cum tam valida manu procul dubio petiturus, nisi Tassilo sibi ac populo suo ad regem veniendo consuleret. Nam videns se undique circumsessum, venit supplex, ac veniam de ante gestis sibi dari deprecatus est. Sed et rex, sicut erat natura mitissimus, supplici ac deprecanti pepercit, acceptisque ab eo praeter filium eius Theodonem aliis, quos ipse imperavit, duodecim obsidibus, et populo terrae per sacramenta firmato, in Franciam reversus est. Et in suburbano Mogontiacense, (0428D)in villa quae vocatur Ingilunheim, quia (0429A)ibi hiemaverat, et natalem Domini et pascha celebravit.
DCCLXXXVIII. Cum in eadem villa generalem populi sui rex conventum fieri decrevisset, ac Tassilonem ducem sicut et caeteros vassos suos in eodem conventu adesse iussisset, atque ille, ut ei fuerat imperatum, ad regis praesentiam pervenisset, crimine maiestatis a Baioariis accusatus est. Obiciebant ei, quod postquam filium suum obsidem regi dederat, (0432C)suadente coniuge sua Liutberga, quae filia Desiderii regis Langobardorum fuit, et post patris exilium Francis inimicissima semper extitit, in adversitatem regis, et ut bellum contra Francos susciperent, Hunorum gentem concitaret. Quod verum fuisse, rerum in eodem anno gestarum probavit eventus. Obiciebantur ei et alia conplura et dicta et facta, quae non nisi ab inimico et irato vel fieri vel proferri poterant, quorum ne unum quidem infitiari coepit. Sed noxae convictus, uno omnium adsensu ut maiestatis reus capitali sententia damnatus est. Sed clementia regis licet morti addictum liberare curavit. Nam mutato habitu in monasterium missus est, ubi tam religiose vixit, quam libenter intravit. Similiter et Theodo, filius eius, (0432D)tonsus et monasticae conversationi mancipatus est. Baioarii quoque, qui perfidiae ac fraudis eorum conscii et consentanei fuisse reperti sunt, exilio (0433A)per diversa loca religabantur. Huni vero, sicut Tassiloni promiserunt, duobus exercitibus comparatis, uno marcam Foroiuliensem, altero Baioariam adgressi sunt; sed frustra. Nam in utroque loco victi fugatique sunt, et multis suorum amissis, cum magno damno ad loca sua se receperunt. Quam iniuriam velut vindicaturi, iterum Baioariam maioribus copiis petierunt, sed in prima congressione pulsi a Baioariis, et innumera multitudo eorum caesa, multi etiam ex eis, qui per fugam evadere conati, Danubium tranare voluerunt, gurgitibus fluminis absorbti sunt. Interea Constantinus imperator propter negatam sibi regis filiam iratus, Theodorum patricium, Siciliae praefectum, cum aliis (0433B)ducibus suis fines Beneventanorum vastare iussit. Qui cum imperata exsequerentur, Grimoldus qui eodem anno post mortem patris dux Beneventanis a rege datus est, et Hildibrandus, dux Spolitinorum, cum copiis quas congregare potuerunt, in Calabria eis occurrerunt, habentes secum legatum regis Winigisum, qui postea in ducatu Spolitino Hildibrando successit. Commissoque proelio, inmodicam ex eis multitudinem ceciderunt, ac sine suo suorumque gravi dispendio victores facti, magnum captivorum ac spoliorum numerum in sua castra retulerunt. Rex autem in Baioariam profectus, eandem provinciam cum suis terminis ordinavit atque disposuit, atque inde regressus, in Aquisgrani palatio suo, ubi hiemaverat, et diem Domini natalicium (0433C)sanctumque pascha more solemni celebravit.
DCCLXXXIX. Natio quaedam Sclavenorum est in Germania, sedens super litus oceani, quae propria lingua Welatabi, francica autem Wiltzi vocatur. Ea Francis semper inimica; et vicinos suos qui Francis vel subiecti vel foederati erant, odiis insectari, belloque premere ac lacessire solebat. Cujus insolentiam rex longius sibi non ferendam ratus, bello eam adgredi statuit, comparatoque ingenti exercitu, Rhenum apud Coloniam traiecit. Inde per (0436C)Saxoniam iter agens, cum ad Albiam pervenisset, castris in ripa positis, amnem duobus pontibus iunxit, quorum unum ex utroque capite vallo munivit, et imposito praesidio firmavit. Ipse fluvio transito, quo constituerat exercitum duxit, ingressusque Wiltzorum terram, cuncta ferro et igni vastari iussit. Sed gens illa, quamvis bellicosa et in sua numerositate confidens, impetum exercitus regii diu sustinere non valuit, ac proinde, cum primum civitatem Dragawiti ventum est--nam is ceteris Witzorum regulis et nobilitate generis et auctoritate senectutis longe praeminebat -- (0437A)extemplo cum omnibus suis ad regem de civitate processit, obsides qui imperabantur dedit, fidem se regi ac Francis servaturum iureiurando promisit. Quem ceteri Sclavorum primores ac reguli omnes secuti, se regis dicioni subdiderunt. Tum ille, subacto illo populo et obsidibus quos dare iusserat acceptis, eadem via qua venerat ad Albim regressus est, et exercitu per pontem reducto, rebus quoque ad Saxones pertinentibus secundum tempus dispositis, in Franciam reversus est, et in Wormacia civitate et natalem Domini et pascha celebravit.
DCCXC. Hoc anno nullum iter exercitale a rege factum; (0437B)sed in Wormacia residens, legatos Hunorum et audivit, et suos vicissim ad eorum principes misit. Agebatur inter eos de confiniis regnorum suorum, quibus in locis esse deberent. Haec contentio atque altercacio, belli, quod postea cum Hunis gestum est, seminarium et origo fuit. Rex autem, ne quasi per otium torpere ac tempus terere videretur, per Moenum fluvium ad Saltz , palatium suum in Germania iuxta Salam fluvium constructum, navigavit, atque inde iterum per eundem amnem secunda aqua Wormaciam reversus est. Cumque ibi hiemaret, ipsum palatium in quo conversabatur, casu accidente, nocturno incendio concrematum est. Ibi tamen permanens, et natalem Domini et pascha more solemni celebravit.(0437C) DCCXCI. Transacta verni temperie, circa aestatis initium rex de Wormacia movens, Baioariam profectus- est, ea meditatione, ut Hunis factorum suorum vicem redderet, et eis, quanto celerius posset, bellum inferret. Comparatis igitur ad hoc ex omni regno suo quam validissimis copiis, et commeatibus congregatis, bipertito exercitu iter agere coepit. Cuius partem Theodorico comiti et Meginfrido camerario suo committens, eos per aquilonalem Danubii ripam iter agere iussit. Ipse cum alia parte quam secum retenuit, australem eiusdem fluminis ripam Pannoniam petiturus occupavit, Baioariis cum commeatibus exercitus, qui navibus devehebantur, per Danubium secunda (0440A)aqua descendere iussis. Ac sic inchoato itinere, prima castra super Anesum posita sunt. Nam is fluvius inter Baioariorum atque Hunorum terminos medius currens, certus duorum regnorum limes habebatur. Ibi subplicatio per triduum facta, ut id bellum prosperos ac felices haberet eventus. Tum demum castra mota, et bellum genti Hunorum a Francis indictum est. Pulsis igitur Hunorum praesidiis, ac distructis munitionibus, quarum una super Cambum fluvium, altera iuxta Comagenos civitatem in monte Cumeoberg vallo firmissimo erat exstructa, ferro et igni cuncta vastantur. Cumque rex cum eo quem ducebat exercitu usque ad Arrabonis fluenta venisset, transmisso (0440B)eodem fluvio, per ripam eius usque ad locum in quo is Danubio miscetur accessit, ibique per aliquot dies stativis habitis, per Sabariam reverti statuit. Alias vero copias, quibus Theodoricum et Meginfridum praefecerat, per Beehaimos, via qua venerant, reverti praecepit. Sic peragrata ac devastata magna parte Pannoniae, cum incolomi exercitu Francorum in Baioariam se recepit. Saxones autem et Frisiones cum Theodorico et Meginfrido per Beehaimos, ut iussum erat, domum regressi sunt. Facta est haec expeditio sine omni rerum incommodo, praeter quod in illo quem rex ducebat exercitu, tanta equorum lues exorta est, ut vix decima pars de tot milibus equorum remansisse dicatur. Ipse autem cum, dimissis copiis, Reginum (0440C)civitatem, quae nunc Reganesburg vocatur, venisset, et in ea hiematurus consedisset, ibi natalem Domini et pascha celebravit.(0441A) DCCXCII. Orgellis est civitas in Pyrinei montis iugo sita, cuius episcopus nomine Felix, natione Hispanus, ab Elipando, Toleti episcopo, per litteras consultus, quid de humanitate salvatoris dei et domini nostri Iesu Christi sentire deberet, utrum secundum id quod homo est, proprius an adoptivus Dei filius credendus esset ac dicendus, valde incaute atque inconsiderate, et contra antiquam catholicae ecclesiae doctrinam, adoptivum non solum pronuntiavit, sed etiam scriptis ad memoratum episcopum libris, quanta potuit pertinacia pravitatem intentionis suae defendere curavit. Huius rei causa ductus ad palatium regis--nam is tunc apud (0441B)Reginum, Baioariae civitatem, in qua hiemaverat residebat--ubi congregato episcoporum concilio auditus est, et errasse convictus, ad praesentiam Hadriani pontificis Romam missus, ibi etiam coram ipso in basilica beati Petri apostoli haeresem suam damnavit atque abdicavit. Quo facto, ad civitatem suam reversus est. Rege vero ibidem aestatem agente, facta est contra illum coniuratio a filio suo maiore, nomine Pippino, et quibusdam Francis, qui se crudelitatem Fastradae reginae ferre non posse adseverabant, atque ideo in necem regis conspiraverant. Quae cum per Fardulfum Langobardum detecta fuisset, ipse ob meritum fidei servatae monasterio sancti Dionisii donatus est, auctores vero coniurationis ut rei maiestatis partim (0441C)gladio caesi, partim patibulis suspensi, ob meditatum scelus tali morte multati sunt. Rex autem propter bellum cum Hunis susceptum in Baioaria sedens, pontem navalem, quo in Danubio ad id bellum uteretur, aedificavit, ibique natalem Domini et sanctum pascha celebravit.
DCCXCIII. Cum rex bellum a se inchoatum conficere cuperet, et Pannoniam iterum petere disposuisset allatum est, copias quas Theodericus comes per Frisiam ducebat, in pago Hriustri iuxta Wisuram fluvium a Saxonibus esse interceptas atque deletas. Cuius rei nuntio accepto, magnitudinem damni dissimulans, iter in Pannoniam intermisit. (0444A)Et cum ei persuasum esset a quibusdam, qui id sibi compertum esse dicebant, quod si inter Radantiam et Alomonam fluvios eiusmodi fossa duceretur, quae esset navium capax, posse percommode a Danubio in Rhenum navigari, quia horum fluviorum alter Danubio, alter Moeno miscetur, confestim cum omni comitatu suo ad locum venit, ac magna hominum multitudine congregata, totum autumni tempus in eo opere consumpsit. Ducta est itaque fossa inter praedictos fluvios duum milium passuum longitudine, latitudine trecentorum pedum; sed in cassum. Nam propter iuges pluvias et terram, quae palustris erat, nimio humore naturaliter infectam, opus quod fiebat (0444B)consistere non potuit; sed quantum interdiu terrae a fossoribus fuerat egestum, tantum noctibus, humo iterum in locum suum relabente, subsidebat. In hoc opere occupato duo valde displicentia de diversis terrarum partibus adlata sunt; unum erat Saxonum omnimoda defectio, alterum quod Sarraceni Septimaniam ingressi, proelioque cum illius limitis custodibus atque comitibus conserto, multis Francorum interfectis, victores ad sua regressi sunt. Quibus rebus commotus, in Franciam reversus est, celebravitque natalem Domini apud sanctum Chilianum iuxta Moenum fluvium, pascha vero super eundem fluvium in villa Franconovurd, in qua et hiemaverat.(0444C) DCCXCIV. Rex propter condemnandam haeresim Felicianam aestatis initio, quando et generalem populi sui conventum habuit, concilium episcoporum ex omnibus regni sui provinciis in eadem villa congregavit. Adfuerunt etiam in eadem synodo et legati sanctae Romanae ecclesiae, Theophylactus ac Stephanus episcopi, vicem tenentes eius a quo missi sunt, Hadriani papae. In quo concilio et haeresis memorata condemnata est, et liber contra eam communi episcoporum auctoritate conpositus, in (0445A)quo omnes propriis manibus subscripserunt. Synodus etiam, quae ante paucos annos in Constantinopoli sub Herena et Constantino filio eius congregata, et ab ipis non solum septima, verum etiam universalis est appellata, ut nec septima nec universalis haberetur dicereturve, quasi supervacua in totum, ab omnibus abdicata est. Mortua est ibi et Fastrada regina, et Mogontiaci apud sanctum Albanum sepulta. Quibus peractis, rex bipertito exercitu Saxoniam petere statuit, eo videlicet modo, ut ipse cum dimidia parte copiarum ab australi parte intraret, Karlus vero filius eius cum alia medietate Rhenum apud Coloniam traiceret, et in eandem regionem ab occidente veniret. Quo facto, licet (0445B)Saxones in campo qui Sinotfeld vocatur, quasi proellum eum rege commissuri consedissent, ibique adventum eius opperirentur, amissa victoriae spe, quam sibi paulo ante falso pollicebantur, ad deditionem omnes conversi sunt, victique sine proelio, regis victoris potestati se subdiderunt. Dederunt igitur obsides, et iureiurando fidem se regi servare velle promiserunt. Sic omisso proelio, et Saxones domum reversi sunt, et rex, transmisso Rheno, in Galliam se recepit, et cum Aquasgrani venisset, ibidem hibernis habitis, et natalem Domini et pascha celebravit.
DCCXCV Quamquam Saxones aestate praeterita et obsides dedissent, et secundum quod iussi erant sacramenta iurassent, rex tamen illorum perfidiae non inmemor, (0445C)conventum generalem trans Rhenum in villa Cuffesstein , quae super Moenum contra Mogontiacum urbem sita est, more solemni habuit, atque inde cum exercitu Saxoniam ingressus, pene totam populando peragravit. Cumque in pagum Bardengoi pervenisset, et iuxta locum qui Bardenwih vocatur positis castris, Sclavorum, quos ad se venire iusserat, expectaret adventum, subito ei nuntiatum est, Witzinum, regem Abodritorum, cum Albim traiceret, in dispositas a Saxonibus insidias in ipso flumine incidisse, et ab eis esse interfectum. Quod factum animo regis ad Saxones (0448A)citius debellandos velut quosdam stimulos addidit, et in odium perfidae gentis amplius excitavit. Terra igitur magna ex parte vastata, et obsidibus, quos dare iusserat, acceptis, in Franciam reversus est. In hac expeditione, dum castra super Albim haberet, venerunt ad eum legati de Pannonia unius ex primoribus Hunorum, qui apud suos Tudun vocabatur. Is et suum adventum, et se christianum fieri velle promisit. Rex autem Aquasgrani veniens, sicut et anno superiore, ibi temporibus suis et natalem Domini et pascha celebravit.
DCCXCVI. Romae, Hadriano defuncto, Leo pontificatum suscepit, et mox per legatos suos claves confessionis (0448B)sancti Petri ac vexillum Romanae urbis cum aliis muneribus regi misit, rogavitque ut aliquem de suis optimatibus Romam mitteret, qui populum Romanum ad suam fidem atque subiectionem per sacramenta firmaret. Missus est ad hoc Angilbertus, abbas monasterii sancti Richarii , per quem etiam tunc ad sanctum Petrum magnam partem thesauri, quem Ericus dux Foroiuliensis, spoliata Hunorum regia quae Hringus vocabatur, eodem anno regi de Pannonia detulerat, misit, reliquum vero inter optimates et aulicos caeterosque in palatio suo militantes liberali manu distribuit. Atque his expletis, ipse cum exercitu Francorum Saxoniam petiit, Pippinum vero filium suum cum Italicis ac Baioaricis copiis in Pannoniam ire iussit. (0448C)Et ipse quidem, Saxonia ex magna parte vastata, ad hiemandum Aquasgrani revertitur; Pippinus autem, Hunis trans Tizam fluvium fugatis, eorumque regia, quae, ut dictum est, Hringus, a Langobardis autem Campus vocatur, ex toto destructa, direptis pene omnibus Hunorum opibus, ad patrem Aquisgrani hiberna habentem venit, ac spolia regni quae secum detulit, eidem praesentavit. Tudun etiam ille, de quo superius mentio facta est, fidem dictis suis adhibens, ibidem ad regem venit, ibique cum omnibus qui secum venerant baptizatus ac remuneratus, post datum servandae (0449A)fidei sacramentum domum rediit; sed in promissa fidelitate diu manere noluit, nec multo post perfidiae suae poenas dedit. Rex vero, ut dictum est, Aquisgrani in hibernis considens, ibi et natalem Domini et pascha more solito celebravit.
DCCXCVII. Barcinona civitas in limite Hispanico sita, quae alternante rerum eventu nunc Francorum nunc Sarracenorum dicioni subiciebatur, tandem per Zatum Sarracenum, qui tunc eam invaserat, regi reddita est. Nam is aestatis initio Aquisgrani ad regem venit, seque cum memorata civitate spontanea deditione illius potestati permisit. Qua recepta, (0449B)rex filium suum Hludewicum ad obsidionem Oscae cum exercitu in Hispaniam misit, et ipse more solito propter contundendam perfidae gentis contumaciam Saxoniam vastaturus intravit. Nec prius destitit, quam omnes terminos eius peragrasset. Nam usque ad ultimos fines eius, qua inter Albim et Wisuram oceano alluitur, accessit. Inde regressus, cum Aquasgrani venisset, ibique Abdellam Sarracenum, filium Ibin-Mauge regis, de Mauritania ad se venientem suscepisset, legatumque Nicetae patricii qui tunc Siciliam procurabat, nomine Theoctistum, litteras imperatoris de Constantinopoli missas deferentem audisset, consilium iniit, ut propter conficiendum Saxonicum bellum in (0449C)ipsa regione hiemaret. Sumpto igitur secum comitatu suo, Saxoniam petiit, castrisque super Wisuram positis consedit, et locum castrorum Heristelli vocari iussit, qui locus ab incolis usque in praesens ita nominatur. Exercitum vero, quem secum adduxit, per totam Saxoniam in hiberna divisit. Illuc Pippinum de Italia et Hludewicum de Hispanica expeditione regressos ad se venire iussit, ibi legatos Hunorum cum magnis muneribus ad se missos audivit et absolvit, ibi legatum Hadefonsi, regis Asturiae atque Galleciae, dona sibi deferentem suscepit. Inde iterum Pippinum ad Italiam, Hludewicum ad Aquitaniam remisit, cum quo et Abdellam Sarracenum (0452A)ire iussit, qui postea, ut ipse voluit, in Hispaniam ductus, et illorum fidei, quibus se credere non dubitavit, commissus est. Rex autem in Saxonia residens, ibi et natalem Domini et pascha celebravit.
DCCXCVIII. Cum iam ver adpeteret, nondum tamen propter inopiam pabuli exercitus de hibernis produci potuisset, Saxones transalbiani occasionem nancti, legatos regis qui ad eos ob iustitias faciendas missi erant, conprehensos interficiunt, paucis eorum quasi ad redimendum reservatis, trucidantes cum ceteris et Godescalcum, regis legatum, quem ille ante paucos dies ad Sigifridum regem Danorum (0452B)miserat. Is cum eodem tempore reverteretur, ab hujus seditionis auctoribus interceptus atque occisus est. Quibus acceptis, rex graviter commotus, congregato exercitu, in loco, cui Mimda. nomen, super Wisuram castra posuit, atque in foedifragos ac desertores arma corripuit, et ultor necis legatorum suorum, quicquid Saxoniae inter Albiam ac Wisuram interiacet, totum ferro et igni vastavit. Transalbiani autem, superbia elati, eo quod regis legatos inpune occidere potuerunt, arreptis armis contra Abodritos proficiscuntur. Nam Abodriti auxiliatores Francorum semper fuerunt, ex quo semel ab eis in societatem recepti sunt. Quorum dux Thasco, cognito Transalbianorum motu, eis cum omnibus copiis suis in (0452C)loco qui Suentana vocatur occurrit, commissoque proelio, ingenti eos caede prostravit. Nam in prima congressione quattuor milia eorum cecidisse, narravit legatus regis, Eburis nomine, qui in eodem proelio fuit, et in Abodritorum acie dextrum cornu tenuit. Fusi igitur fugatique, et multis suorum amissis, cum magna calamitate ad loca sua reversi sunt. At rex in Franciam regressus, cum Aquasgrani (0453A)venisset, primo legatos Herenae imperatricis ad se de Constantinopoli missos audivit--nam Constantinus filius eius propter morum insolentiam a suis comprehensus et excaecatus est--quibus petentibus, Sissinium, fratrem Tarasii Constantinopolitani episcopi, olim in proelio captum domum redire permisit. Legati fuere Michael, cognomento Ganglianos, et Theofilus presbyter de Blachernis. Post quorum absolutionem venerunt de Hispania legati Hadefonsi regis, Basiliscus et Froia, munera deferentes quae ille de manubiis, quas victor apud Olisiponam civitatem a se expugnatam coeperat, regi mittere curavit, Mauros videlicet septem cum totidem (0453B)mulis atque loricis, quae licet pro dono mitterentur, magis tamen insignia victoriae videbantur. Quos et benigne suscepit, et remuneratos honorifice dimisit. Insulae Baleares, quae nunc ac incolis earum Maiorica et Minorica vocitantur, a Mauris piraticam exercentibus depraedatae sunt. Rex vero Aquisgrani hiemavit, et ibi natalem Domini et pascha celebravit.
DCCXCIX. Romae Leo papa, cum, letaniam processurus, de Lateranis ad ecclesiam beati Laurentii, quae ad Graticulam vocatur, equo sedens pergeret, in insidias a Romanis dispositas iuxta eandem basilicam incidit. Ubi equo deiectus, et erutis oculis ut aliquibus visum est, lingua quoque amputata, (0453C)nudus ac semivivus in platea relictus est. Deinde iussu eorum qui huius facti auctores fuere, in monasterium sancti Herasmi martyris velut ad curandum missus, Albini cuiusdam, cubicularii sui, cura noctu per murum dimissus, a Winigiso duce Spolitino, qui audito huiusmodi facinore Romam festinus advenerat, susceptus, ac Spoletium deductus est. Cuius rei nuntium cum rex accepisset, (0456A)ipsum quidem, ut vicarium sancti Petri et Romanum pontificem, cum summo honore ad se praecepit adduci, iter tamen suum, quod in Saxoniam facere constituerat, non omisit. Habito itaque generali conventu super Rhenum in loco qui Lippeham vocatur, ibique eodem amne transmisso, cum toto exercitu suo ad Padrabrunnon accessit, ibique in castris considens, pontificis ad se properantis praestolatur adventum. Misit interea Karlum filium suum ad Albim cum parte exercitus propter quaedam negotia cum Wilcis et Abodritis disponenda, et quosdam Saxones de Nordliudis recipiendos. Cuius reversionem cum expectat, venit pontifex, et valde honorifice ab illo susceptus est, mansitque (0456B)apud eum dies aliquot. Et cum ei cuncta, propter quae venerat intimasset, iterum Romam cum magno honore per legatos regis qui cum eo missi sunt, reductus, atque in locum suum restitutus est. Quo dimisso, rex paucos dies ibidem moratus, legatum Michaelis patricii de Sicilia, nomine Danihelem, ad se missum absolvit. Accepit etiam tristem nuntium de Geroldi et Erici interitu, quorum alter, Geroldus videlicet Baioariae praefectus, commisso cum Hunis proelio cecidit, alter vero, id est Ericus, post multa proelia et insignes victorias apud Tharsaticam , Liburniae civitatem, insidiis oppidanorum interceptus atque interfectus est. Rebus itaque Saxonum pro rerum oportunitate dispositis, rex in Franciam revertitur. (0456C)Et cum Aquisgrani hiemaret, Wido comes ac praefectus Brittanici limitis, qui eodem anno cum sotiis comitibus totam Brittonum provinciam perlustraverat, arma ducum qui se dediderunt, inscriptis singulorum nominibus, detulit. Videbatur enim, quod ea provincia tum esset ex toto subacta, et esset, nisi perfidae gentis instabilitas cito id aliorsum more solito commutasset. Allata sunt et signa, quae occisis in Maiorica Mauris praedonibus erepta fuerunt. Et Azan Sarracenus, praefectus Oscae, claves urbis cum aliis donis regi misit, promittens eam se dediturum, si oportunitas eveniret. Sed et monachus quidam de Hierosolima veniens, (0457A)benedictionem et reliquias de loco resurrectionis dominicae, quae patriarcha regi miserat, detulit. Et rex natalem Domini in eodem palatio residens celebravit, ac monachum reverti volentem absolvens, Zachariam quendam, presbiterum de palatio suo, cum eodem ire iussit, cui et donaria sua ad illa veneranda loca deferenda commisit.
DCCC. Redeunte verna temperie, medio fere Martio rex Aquisgrani digressus, litus oceani Gallici perlustravit, et in ipso mari, quod tunc peratis Nordmannicis infestum erat, classem instituit, praesidia disposuit, pascha in Centulo apud sanctum Richarium celebravit. Inde iterum per litus maris (0457B)iter agens, Ratumagum civitatem venit, ibique Sequana amne transmisso, Turonos ad sanctum Martinum orationis causa profectus est, moratus ibi dies aliquot propter adversam Liutgardae coniugis valitudinem, quae ibidem et defuncta et humata est: obiit autem diem 2. Non. Iun. Inde per Aurelianos ac Parisios Aquasgrani reversus est, et mense Augusto inchoante Mogontiacum veniens, generalem conventum ibidem habuit, et iter in Italiam condixit: atque inde profectus, cum exercitu Ravennam venit, ibique septem non amplius dies moratus, Pippinum filium suum cum eodem exercitu in terram Beneventanorum ire iussit; movensque de Ravenna simul cum filio, Anconam usque pervenit; quo ibi dimisso, Romam proficiscitur. (0457C)Cui cum pridie quam illo veniret, Leo papa apud Nomentum occurrisset, et cum magna eum veneratione ibidem suscepisset, post coenam, qua simul refecti sunt, illo ibi manente, pontifex ad urbem praecessit, et in crastinum in gradibus basilicae beati Petri apostoli cum episcopis et universo clero consistens, advenientem equoque descendentem Deo laudes dicendo et gratias agendo suscepit, et cunctis psallentibus in ecclesiam eiusdem beatissimi apostoli Deum glorificans atque magnificans introduxit. Facta sunt haec 8. Kal. Decemb. Post septem vero dies rex concione vocata, (0460A)cur Romam venisset, omnibus patefecit, et exinde cotidie propter quae venerat facienda operam impendit; in quibus vel maximum vel difficillimum erat, quod primo inchoatum est, de investigandis videlicet quae pontifici obiciebantur criminibus. Qui tamen, postquam nullus eorundem criminum probator esse voluit, coram omni populo in basilica beati Petri apostoli evangelium ferens ambonem conscendit, invocatoque sanctae Trinitatis nomine, de obiectis se criminibus iurando purgavit. Eadem die Zacharias presbiter quem rex Hierosolimam miserat, cum duobus monachis quos patriarcha cum eo ad regem misit, Romam venit, qui benedictionis gratia claves sepulcri dominici (0460B)ac loci calvariae cum vexillo detulerunt. Quos rex benigne receptos per aliquot dies secum detinuit, et redire volentes remuneratos absolvit.
DCCCI. Ipse autem cum die sacratissima natalis Domini ad missarum solemnia celebranda basilicam beati Petri apostoli fuisset ingressus, et coram altari, ubi ad orationem se inclinaverat, adsisteret, Leo papa coronam capiti eius imposuit, cuncto Romanorum populo adclamante: Karolo Augusto, a Deo coronato (0460C)magno et pacifico imperatori Romanorum, vita et victoria! Post quas laudes ab eodem pontifice more antiquorum principum adoratus est, ac deinde, omisso Patricii nomine, imperator et Augustus appellatus. Post paucos vero dies, iubente ipso, hii qui eundem pontificem anno superiore deposuerunt, in iudicium adducti, et habita de eis quaestione, secundum legem Romanam, ut maiestatis rei, capitis damnati sunt. Pro quibus tamen papa pio affectu apud imperatorem intercessit, nam et vita et membrorum integritas eis concessa est; ceterum pro facinoris magnitudine exilio deportati sunt. Huius factionis fuere principes Paschalis nomenclator et Campulus saccellarius , et (0461A)multi alii Romanae urbis habitatores nobiles, qui simul omnes eadem sententia damnati sunt. Ordinatis deinde Romanae urbis et apostolici totiusque Italiae non tantum publicis sed etiam ecclesiasticis et privatis rebus--nam tota hieme non aliud fecit imperator--missaque iterum in Beneventanos expeditione cum Pippino filio suo, ipse post pascha 7 Kalend. Maias Roma profectus, Spoletium venit. Ibi dum esset, 2,Kalend. Maias hora noctis secunda terrae motus maximus factus est, quo tota Italia graviter concussa est. Quo motu tectum basilicae beati Pauli apostoli magna ex parte cum suis trabibus decidit, et in quibusdam locis urbes montesque ruerunt. Eodem anno loca quaedam circa Rhenum fluvium et in Gallia et in Germania (0461B)tremuerunt. Pestilentia propter mollitiem hiberni temporis facta est. Imperator de Spoletio Ravennam venit, et aliquot [R. veniens, a. A. L. ] dies ibi moratus, Papiam perrexit. Ibi nuntiatur ei, legatos Aaron, regis Persarum, [Aaron Amiralmumminin r. P. A. L. ] portum Pisas intrasse; quibus obviam mittens, inter Vercellos et Eporediam [Eporeiam A. L. ] eos sibi fecit praesentari. Unus enim ex [Unus ex A. L. ] eis erat Persa de oriente, legatus praedictique regis [legatus r. Persarum A. L ]--nam duo fuerant--alter Sarracenus de Africa, legatus Amirati Abraham, qui in confinio Africae in Fossato praesidebat; qui Isaac Iudaeum, quem imperator ante quadriennium ad memoratum regem [ad reg. A. L. ] Persarum cum (0461C)Lantfrido et Sigimundo legatis suis miserat [Sigim. miserat A. L. ], reversum cum magnis muneribus nuntiaverunt. Nam Lantfridus ac Sigimundus ambo in eodem itinere defuncti sunt [ambo defuncti erant. A. L. ]. Tum ille misit Ercanbaldum notarium in Liguriam ad classem parandam, qua elefans et ea quae cum eo adferebantur [deferebantur A. L. ] subveherentur. Ipse vero, celebrato die natali sancti Iohannis Baptistae apud Eporediam, Alpes transgressus in Galliam reversus est. Ipsa aestate capta est Barcinona, civitas in Hispania, iam biennio obsessa. Zatun praefectus eius et alii (0462A)conplures Sarraceni conprehensi. Et in Italia Teate civitas similiter capta et incensa est, eiusque praefectus Roselmus conprehensus. Castella quae ad ipsam civitatem pertinebant, in dedicionem accepta sunt. Zatun et Roselmus una die ad praesentiam imperatoris deducti, et exilio damnati sunt. Ipsius anni mense Octobrio Isaac Iudaeus de Africa cum elefanto regressus, portum Veneris intravit; et quia propter nives Alpes transire non potuit, Vercellis hiemavit. Imperator Aquisgrani palatio natale Domini celebravit [celebr. Et inmutav. se numerus annor. in A. L. ]
DCCCII. Herena imperatrix de Constantinopoli misit legatum (0462B)nomine Leonem, spatharium propter pacem confirmandam [de pace confirmanda A. L. ] inter Francos et Graecos, et imperator vicissim propter ipsum, absoluto illo, misit Iesse, episcopum Ambianensem, et Helmgaudum comitem Constantinopolim, ut pacem cum ea statuerent. Celebratum est pascha Aquisgrani palatio. Ipsius anni mense Iulio, 13 Kalend. Augusti, venit Isaac cum elefanto et caeteris muneribus, quae a rege Persarum missa sunt, et Aquisgrani omnia imperatori detulit. Nomen elefanto [elefanti A. L. ] erat Abulabaz. Ortona civitas in Italia in deditionem accepta. Luceria quoque frequenti obsidione fatigata et ipsa in deditionem venit, praesidiumque nostrorum in ea positum. Imperator aestatis tempore in (0462C)Arduenna venatibus indulgens, [v. operam dedit, et A. L. ] misso Saxonum exercitu, transalbianos Saxones vastavit. Grimaldus, Beneventanorum dux, in Luceria Winigisum comitem Spoletii, qui praesidio praeerat, adversa valitudine fatigatum obsedit, et in deditionem accepit, captumque honorifice habuit. Imperator Aquisgrani natalem Domini celebravit. [Et inmutav. se numerus annorum in A. L. ]
DCCCIII. Hac hieme circa ipsum palatium et finitimas regiones terrae motus factus, et mortalitas subsequuta (0463A)est. Winigisus a Grimoldo redditus est, et missi imperatoris de Constantinopoli reversi sunt, et venerunt cum eis legati Nicifori imperatoris, qui tunc rempublicam regebat--nam Herenam post adventum legationis Francicae deposuerunt--quorum nomina fuerunt Michahel episcopus, Petrus abbas et Calistus candidatus. Qui venerunt ad imperatorem in Germania super fluvium Sala, in loco qui dicitur Saltz , et pactum faciendae pacis in scripto susceperunt. Et inde dimissi cum epistola imperatoris, Romam regressi atque Constantinopolim reversi sunt. Imperator autem in Biaoariam profectus, dispositis Pannoniarum causis, Decembrio mense Aquasgrani reversus est, ibique natalem Domini (0463B)celebravit. [Et inmutat. est numerus annor. in A. L. ]
DCCCIV. Imperator Aquisgrani hiemavit; aestate autem in Saxoniam ducto exercitu, omnes qui trans Albiam et in Wihmuodi habitabant Saxones cum mulieribus et infantibus transtulit in Franciam, et pagos transalbianos Abodritis dedit. Eodem tempore Godofridus, rex Danorum, venit cum classe sua necnon et omni equitatu regni sui ad locum qui dicitur Sliesthorp , in confinio regni sui et Saxoniae. Promisit enim, se ad colloquium imperatoris venturum, sed consilio suorum inhibitus (0463D)[c. s. territus A. L. ], propius non accessit. Imperator autem super [accessit sed quicquid voluit (0464A)per legatos mandavit. Nam i. s. A. L. ] Albiam fluvium sedebat, in loco qui dicitur Holdunsteti , et missa ad Godofridum legatione pro perfugis reddendis, medio Septembrio Coloniam venit. Dimissoque exercitu, primo Aquasgrani, deinde Arduennam petit, et venationibus indulgens, Aquasgrani reversus est. Medio Novembrio allatum est ei, Leonem papam natalem Domini cum eo celebrare velle, ubicumque hoc contingere potuisset. Quem statim, misso ad sanctum Mauricium Karlo filio suo, honorifice suscipere iussit. Ipse obviam illi Remorum civitatem profectus est, ibique susceptum, primo Carisiacum villam, ubi natalem Domini celebravit, deinde Aquasgrani perduxit, et donatum magnis muneribus, per Baioariam ire volentem, deduci (0464B)fecit usque Ravennam. Causa adventus eius haec erat: Perlatum est ad imperatorem aestate praeterita, Christi sanguinem in Mantua civitate fuisse repertum, propter hoc misit ad papam, petens ut huius famae veritatem inquireret. Qui accepta occasione exeundi, primo in Langobardiam, quasi pro inquisitione praedicta profectus est, indeque arrepto (0465A)itinere, subito ad imperatorem usque pervenit. Mansitque apud illum dies octo, et sicut dictum est, Romam repedavit. [Et inmutat. est numerus annor. in A. L. ]
[Rigbodo Treverum episcopus obiit Kalend. Octobris. B 2. 3.]
DCCCV. Non multo post Capcanus, princeps Hunorum, propter necessitatem populi sui imperatorem adiit, postulans sibi locum dari ad habitandum inter Sabariam et Carnuntum , quia propter infestationem Sclavorum in pristinis sedibus esse non poterat. Quem imperator benigne suscepit--erat (0465B)enim Capcanus christianus, nomine Theodorus--et precibus eius annuens, muneribus donatum redire permisit. Qui rediens ad populum suum, pauco tempore transacto diem obiit. Et misit Caganus unum de optimatibus suis, petens sibi honorem antiquum, quem Caganus apud Hunos habere solebat. Cuius precibus imperator adsensum praebuit, et summam totius regni iuxta priscum eorum ritum Caganum habere praecepit. Eodem anno misit exercitum suum cum filio suo Karlo in terram Sclavorum, qui vocantur Beheimi . Qui omnem illorum patriam depopulatus, ducem eorum nomine Bechonem [Lechonem A. L. ] occidit, et inde regressus, in Vosego silva ad patrem venit, in loco qui dicitur Camp. Nam imperator Iulio (0465C)mense de Aquisgrani profectus, per Theodonis villam atque Mettis [profectus Theod. v. a. per Mettis. A. L. ] transiens, Vosegum petiit. Ibique venationi vacans [ven. operam dans A. L. ], post reversionem exercitus ad Rumerici castellum profectus, ibique aliquantum temporis moratus, ad hiemandum in Theodonis-villa palatio suo consedit. Ibi ad eum ambo filii sui Pippinus et Hludoicus venerunt, celebravitque ibi natalem Domini. [Et inmutav. se num. annor. in A. L. ]
DCCCVI. Statim post natalem Domini venerunt Willeri et Beatus, duces Venetiae, necnon et Paulus dux Iaderae atque Donatus eiusdem civitatis episcopus, legati Dalmatarum, ad praesentiam imperatoris cum magnis donis. Et facta est ibi ordinatio ab imperatore de ducibus et populis tam (0466C)Venetiae quam Dalmatiae. Illisque absolutis, conventum habuit imperator cum primoribus et optimatibus Francorum de pace constituenda et conservanda inter filios suos, et divisione regni facienda in tres partes, ut sciret unusquisque illorum, quam partem tueri et regere debuisset, si superstes illi deveniret [eveniret A. L. ]. De hac partitione et testamentum factum, et iureiurando ab optimatibus Francorum confirmatum, et constitutiones pacis conservandae causa factae, atque haec omnia litteris mandata sunt, et Leoni papae, ut his sua manu subscriberet, per Einhardum missa. Quibus (0466D)pontifex lectis, et adsensum praebuit, et propria (0467A)manu subscripsit. Imperator, dimisso utroque filio in regnum sibi deputatum, Pippino scilicet et Hludoico, de villa Theodonis [Th. palatio A. L. ] per Mosellam et Rhenum secunda aqua Noviomagum navigavit, ibique sanctum quadragesimale ieiunium et sacratissimam paschae festivitatem celebravit. Et inde post non multos dies Aquasgrani veniens. Karlum filium suum in terram Sclavorum qui dicuntur Sorabi, et sedent [Sorabi qui sedent A. L. ] super Albim fluvium, cum exercitu misit, in qua expeditione Miliduoch Sclavorum dux interfectus est, duoque castella ab exercitu aedificata, unum super ripam fluminis Salae, alterum iuxta fluvium Albim. Sclavisque pacatis, Karlus cum exercitu regressus, in loco qui dicitur Silli super (0467B)ripam Mosae fluminis ad imperatorem venit. Missa est et manus de Baioaria et Alamannia atque Burgundia sicut anno superiore in terram Beeheim, vastataque terrae non minima portione, absque ullo gravi incommodo regressa. Eodem anno in Corsicam insulam contra Mauros qui eam vastabant classis de Italia a Pippino missa est, cuius adventum Mauri non expectantes abscesserunt; unus tamen nostrorum, Hadumarus comes civitatis Genuae, inprudenter contra eos dimicans occisus est. In Hispania vero Navarri et Pampilonenses, qui superioribus annis ad Sarracenos defecerant, in fidem recepti sunt. Classis a Niciforo imperatore, cui Niceta patricius praeerat, ad reciperandam Dalmatiam mittitur, et legati qui ante quattuor fere annos ad (0467C)[qui dudum a. A. L. ] regem Persarum missi sunt, per ipsas Graecarum navium stationes transvecti, ad Tarvisiani portus receptaculum, nullo adversariorum sentiente, regressi sunt. Imperator celebravit natalem Domini Aquisgrani. [Et inmutat. est numerus annor. in A. L. ]
DCCCVII. Anno superiore 4. Non. Septembr. fuit eclypsis lunae; tunc stabat sol in decima sexta parte Virginis, luna autem in decima sexta parte Piscium; hoc autem anno pridie Kal. Febr. fuit luna decima septima, quando stella Iovis quasi per eam transire visa est, et 3. Id. Febr. fuit eclypsis solis media die, stante utroque sidere in vicesima quinta parte (0467D)Aquarii. Iterum 4. Kal. Mart. fuit eclypsis lunae, et apparuerunt acies eadem nocte mirae magnitudinis, et sol stetit in undecima parte Piscium, et luna in (0468A)undecima parte Virginis. Nam et stella Mercurii 16 Kal. Aprilis visa est in sole quasi parva macula nigra, paululum superius media [nigra, tamen p. s medio A. L. ] centro eiusdem sideris, quae a nobis octo dies conspicitur. Sed quando primum intravit vel exivit, nubibus impedientibus minime notare [adnotare A. L. ] potuimus. Iterum mense Augusti 11. Kal. Septemb. eclypsis lunae facta est hora noctis tertia, sole posito in quinta parte Virginis et luna in quinta parte Piscium. Sicque ab anni superioris Septembrio usque ad anni praesentis Septembrium ter luna obscurata est et sol semel. Radbertus, missus imperatoris, qui de oriente revertebatur, defunctus est, et legatus regis Persarum, nomine Abdella, cum monachis de Hierusalem, qui (0468B)legatione Thomae patriarchae fungebantur, quorum nomina fuere Georgius et Felix [hic Georgius est abba in monte Oliveti, et cui patria Germania est, qui etiam proprio vocatur nomine Egilbaldus Ann. Laur. ] ad imperatorem pervenerunt, munera deferentes quae praedictus rex imperatori miserat, id est papilionem et tentoria atrii [atrii vario colore facta A. L. ] mirae magnitudinis et pulchritudinis; erant enim omnia bissina, tam tentoria quam et funes eorum, diversis tincta coloribus. Fuerunt praeterea munera praefati regis pallia sirica multa et preciosa, et odores atque unguenta et balsamum; nec non et horologium ex auricalco arte mechanica mirifice conpositum, in quo duodecim horarum cursus ad clepsidram vertebatur, cum totidem aereis (0468C)pilulis, quae ad completionem horarum decidebant, et casu suo subiectum sibi cimbalum tinnire faciebant, additis in eodem eiusdem numeri equitibus, qui per duodecim fenestras completis horis exiebant, et inpulsu egressionis suae totidem fenestras, quae prius erant apertae, claudebant; nec non et alia multa erant in ipso horologio, quae nunc enumerare longum est. Fuerunt praeterea inter praedicta munera candelabra duo ex auricalco mirae magnitudinis et proceritatis; quae omnia in Aquense [omnia Aquis A. L. ] palacio ad imperatorem delata sunt. Imperator legatum et monachos per aliquantum tempus secum retinens, in Italiam direxit, atque ibi eos tempus navigationis expectare iussit; eodemque anno Burchardum comitem stabuli sui (0468D)cum classe misit in Corsicam, ut eam a Mauris, qui superioribus annis illuc praedatum venire consueverant, defenderet; qui iuxta consuetudinem (0469A)suam de Hispaniae gressi, primo Sardiniam adpulsi sunt, ibique cum Sardis proelio commisso, et multis suorum amissis--nam tria milia ibi cecidisse perhibentur--in Corsicam recto cursu pervenerunt. Ibi iterum in quodam portu eiusdem insulae cum classe cui Burchardus praeerat, proelio decertaverunt, victique ac fugati sunt, amissis tredecim navibus et plurimis suorum interfectis. Adeo illo anno in omnibus locis adversa fortuna fatigati sunt, ut ipsi sibi hoc accidisse testati sint, eo quod anno superiore contra omnem iustitiam de Patelaria insula sexaginta monachos asportatos in Hispania vendiderunt, quorum aliqui per liberalitatem imperatoris iterum ad sua [iterum in sua A. L. ] loca reversi sunt. Niceta patricius, qui cum classe constantinopolitana sedebat in Venetia, pace facta cum (0469B)Pippino rege, et indutiis usque ad mensem Augustum constitutis, statione soluta Constantinopolim regressus est. Hoc anno imperator pascha Aquis celebravit nec non et natalem Domini. [Et inmutat. est numerus annor. in A. L. ]
DCCCVIII. Hiemps mollissima hac pestilens fuit in illo tempore, vereque inchoante imperator Noviomagum profectus, transacto ibi quadragesimali ieiunio, celebrato etiam sancto pascha, iterum Aquas regressus est. Et quia nunciabatur, Godofridum regem Danorum in Abodritos cum exercitu traiecisse, Karlum filium suum ad Albiam cum valida Francorum et Saxonum manu misit, iubens vaesano regi (0469C)resistere, si Saxoniae terminos adgredi temptaret. Sed ille stativis per aliquot dies in litore habitis, expugnatis etiam et manu captis aliquot Sclavorum castellis, cum magno copiarum suarum detrimento reversus est. Nam licet Drasconem, ducem Abodritorum, popularium fidei diffidentem loco pepulisset, Godelaibum, alium ducem, dolo captum patibulo suspendisset, Abodritorum duas partes sibi vectigales fecisset, optimos tamen militum suorum et manu promptissimos amisit, et cum eis filium fratris sui, nomine Reginoldum, qui in obpugnatione (0470A)cuiusdam oppidi cum plurimis Danorum primoribus interfectus est. Filius autem imperatoris Karlus Albiam ponte iunxit, et exercitum cui praeerat in Linones et Smeldingos , qui et ipsi ad Godofridum regem defecerant, quanta potuit celeritate transposuit, populatisque circumquaque eorum agris, transito iterum flumine, cum incolomi exercitu in Saxoniam se recepit. Erant cum Godofrido in expeditione praedicta Sclavi qui dicuntur Wiltzi, qui propter antiquas inimicitias quas cum Abodritis habere solebant, sponte se copiis eius coniunxerunt, ipsoque in regnum suum revertente, cum praeda quam in Abodritis capere potuerunt, et ipsi domum regressi sunt. Godofridus vero, priusquam reverteretur, destructo emporio, quod in oceani litore constitutum, lingua Danorum Reric dicebatur, (0470B)et magnam regno illius commoditatem vectigalium persolutione praestabat, translatisque inde negotiatoribus, soluta classe ad portum qui Sliesthorp dicitur cum universo exercitu venit. Ibi per aliquot dies moratus, limitem regni sui qui Saxoniam respicit, vallo munire constituit, eo modo, ut ab orientali maris sinu, quem illi Ostarsalt dicunt, usque ad occidentalem oceanum totam Aegidorae fluminis Aquilonalem ripam munimentum valli praetexeret, una tantum porta dimissa, per quam carra et equites emitti et recipi potuissent: diviso itaque opere inter duces copiarum, domum reversus est. Interea rex Nordanhumbrorum de Brittania insula, nomine Eardulf, regno et patria pulsus, (0470C)ad imperatorem dum adhuc Noviomagi moraretur venit, et patefacto adventus sui negotio, Romam proficiscitur, Romaque rediens, per legatos Romani pontificis et domni imperatoris in regnum suum reducitur. Praeerat tunc temporis ecclesiae Romanae Leo tertius, cuius legatus ad Brittaniam directus est Aldulfus diaconus de ipsa Brittania, natione Saxo, et cum eo ab imperatore missi abbates duo Hrotfridus notarius et Nantharius abbas de sancto Audemaro. Imperator vero aedificatis per legatos suos super Albim fluvium duobus (0471A)castellis, praesidioque in eis contra Sclavorum incursiones disposito, Aquisgrani hiemavit, natalemque Domini et sanctum pascha ibidem celebravit. [Et inmutat. est numer. annor. in A. L. ]
DCCCIX. Classis de Constantinopoli missa primo Dalmatiam deinde Veneciam appulit, cumque ibi hiemaret, pars eius Comiaclum insulam accessit, commissoque proelio contra praesidium quod in ea dispositum erat, victa atque fugata Veneciam recessit. Dux autem qui classi praeerat, nomine Paulus, cum de pace inter Francos et Graecos constituenda, quasi sibi hoc esset iniunctum, apud Pippinum Italiae regem agere moliretur, Wilhareno et beato Venetiae ducibus omnes inchoatus eius impedientibus, (0471B)atque ipsi etiam insidias parantibus, cognita illorum fraude, discessit. At in occiduis partibus, domnus Hludoicus rex cum exercitu Hispaniam ingressus, Dertosam civitatem in ripa Hiberi fluminis sitam obsedit, consumptoque in obpugnatione [expugnatione A. L. ] illius aliquanto tempore, postquam eam tam cito capi non posse vidit, dimissa obsidione, cum incolomi exercitu in Aquitaniam se recepit. Postquam Aldulfus rex Nordanhumbrorum reductus est in regnum suum, et legati imperatoris atque pontificis reversi sunt, unus ex eis, Aldulfus videlicet diaconus [Ardulf. diacon. A. L. ], a piratis captus est, caeteris sine periculo traicientibus, ductusque ab eis in Brittania, a quodam Coenulfi regis homine redemptus est, (0471C)Romamque reversus. In Tuscia Populonium, civitas maritima, a Graecis qui Orobiotae vocantur depraedata est. Mauri quoque de Hispania Corsicam ingressi, in ipso sancto paschali sabbato civitatem quandum diripuerunt, et praeter episcopum ac paucos senes atque infirmos nihil in ea reliquerunt. Interea Godofridus rex Danorum per negotiatores quosdam mandavit, se audisse, quod imperator ei fuisset iratus, pro eo [iratus eo A. L. ] quod in Abodritos anno superiore duxit exercitum, et suas ultus est iniurias, addens velle se purgare ab eo quod ei obiciebatur; foederis inruptionem (0472A)ab illis primo fuisse inchoatam. Petebat etiam, ut conventus comitum imperatoris atque suorum iuxta terminos regni sui trans Albim fieret, in quo res invicem gestae proferri et emendatione digna inter partes enumerari potuissent. Non abnuit imperator; colloquiumque trans Albiam habitum cum primoribus Danorum, in loco qui dicitur Badenfliot , multisque hinc et inde prolatis atque enumeratis rebus, negotio penitus infecto discessum est. Thrasco vero, dux Abodritorum, postquam filium suum postulanti Godofrido obsidem dederat, collecta popularium manu, et auxilio a Saxonibus accepto, vicinos suos Wiltzos adgressus, agros eorum ferro et igni vastat regressusque domum cum ingenti praeda, accepto iterum a Saxonibus validiori (0472B)auxilio, Smeldingorum maximam civitatem expugnat, atque his successibus omnes qui ab eo defecerant, ad suam societatem reverti coegit. His ita gestis, imperator de Arduenna Aquas reversus, mense Novembrio concilium habuit de processione Spiritus sancti, quam quaestionem Ioannes quidam monachus Hierosolimis primo commovit; cuius definiendae causa Bernharius episcopus Wormacensis et Adalhardus abbas monasterii Corbeiae Romam ad Leonem papam missi sunt. Agitatum est etiam in eodem concilio de statu ecclesiarum et conversatione eorum, qui in eis Deo servire dicuntur, nec aliquid tamen definitum est propter rerum, ut videbatur, magnitudinem. Imperator autem, cum ei multa de iactantia et superbia regis Danorum (0472C)nuntiarentur, statuit trans Albiam fluvium civitatem aedificare, Francorumque in ea ponere praesidium. Cumque ad hoc per Galliam atque Germaniam homines congregasset, armisque ac caeteris ad usum necessariis rebus instructos per Frisiam ad locum destinatum ducere iussisset, Thrasco dux Abodritorum in emporio Reric ab hominibus Godofridi per dolum interfectus est. Sed imperator, postquam locus civitati constituendae fuerat exploratus, Egbertum comitem huic negotio exsequendo praeficiens, Albim traicere et locum iussit occupare. Est autem locus super ripam Sturiae fluminis, (0473A)vocabulo Esesfelth , et occupatus est ab Egberto et comitibus Saxonicis circa idus Martias, et muniri coeptus. Aureolus comes, qui in commertio Hispaniae atque Galliae trans Pirineum contra Oscam et Caesaraugustam residebat, defunctus est, et Amoroz, praefectus Caesaraugustae atque Oscae, locum eius [O. ministerium eius A. L. ] invasit, et in castellis illius praesidia disposuit, missaque ad imperatorem legatione, sese cum omnibus quae habebat in deditionem illi venire velle promisit. Eclypsis lunae contigit 7. Kal. Ianuar.
DCCCX. Amoroz, Caesaraugustae praefectus, postquam imperatoris legati ad eum pervenerunt, petiit ut colloquium fieret inter ipsum et Hispanici limitis custodes, (0473B)promittens se in eo colloquio cum suis omnibus in imperatoris dicionem esse venturum; quod licet imperator ut fieret annuisset, multis intervenientibus causis remansit infectum. Mauri, de tota Hispania maxima classe conparata, primo Sardiniam, deinde Corsicam appulerunt, nulloque in ea invento praesidio, insulam paene totam subegerunt. Interea Pippinus rex, perfidia ducum Veneticorum incitatus, Veneciam bello terraque marique iussit appetere, subiectaque Venecia ac ducibus eius in deditionem acceptis, eandem classem ad Dalmaciae litora vastanda misit. Sed cum Paulus, Cefalaniae praefectus, cum orientali classe ad auxilium Dalmatis ferendum adventaret, regia classis ad propria regreditur. Hruodtrud, filia imperatoris quae natu maior (0473C)erat, 8. Idus Iun. diem obiit. Imperator vero Aquisgrani adhuc agens et contra Godofridum regem expeditionem meditans, nuntium accepit, classem ducentarum navium de Nordmannia Frisiam appulisse, totasque Frisiaco litori adiacentes insulas esse vastatas, iamque exercitum illum in continenti esse, ternaque proelia cum Frisionibus commisisse, Danosque victores tributum victis inposuisse, et vectigalis nomine centum libras argenti a Frisionibus (0474A)iam esse solutas, regem vero Godofridum domi esse. Et revera ita erat. Qui nuntius adeo imperatorem concitavit, ut missis in omnes circumquaque regiones ad congregandum exercitum nuntiis, ipse sine mora palatio exiens, primo quidem classi occurrere, deinde transmisso Rheno flumine, in loco qui Lippeham vocatur copias quae nondum convenerant statuit operiri; ubi dum aliquot dies moraretur, elefans ille, quem ei Aaron rex Sarracenorum miserat, subita morte periit. Congregatis tandem copiis, quanta potuit celeritate ad Alaram fluvium contendit, castrisque iuxta confluentem eius, quo Wisurae flumini coniungitur, positis, minarum Godofridi regis praestolatur eventum. Nam rex ille, vanissima spe victoriae inflatus, acie se cum imperatore congredi (0474B)velle iactabat. Sed dum imperator in memorato loco stativa haberet, diversarum rerum nuntii ad eum deferuntur. Nam et classem quae Frisiam vastabat domum regressam, et Godofridum regem a quodam suo satellite interfectum, castellum vocabulo Hohbuoki Albiae flumini adpositum, in quo Odo legatus imperatoris et orientalium Saxonum erat praesidium, a Wiltzis captum; et Pippinum filium eius, regem Italiae, 8. Idus Iul. de corpore migrasse; duasque legationes de diversis terrarum partibus, unam de Constantinopoli, alteram de Corduba, pacis faciendae causa adventare narratur. Quibus ille acceptis, disposita pro temporis conditione Saxonia, domum revertitur. Tanta fuit in ea expeditione boum pestilentia, ut paene nullus tanto exercitui (0474C)superesset, quin omnes usque ad unum interirent; et non solum ibi, sed etiam super [etiam per A. L. ] omnes imperatori subiectas provincias illius generis animalium mortalitas inmanissime grassata est. Imperator Aquasgrani veniens mense Octobrio, memoratas legationes audivit, pacemque cum Niciforo imperatore et cum Abulaz rege Hispaniae fecit. Nam Niciforo Venetiam reddidit , et Haimricum comitem olim a Sarracenis captum, Abulaz (0475A)remittente, recepit. Eo anno sol et luna bis defecerunt, sol 7. Idus Iun. et 2. Kal. Decemb., luna 11. Kal. Iul. et 18. Kal. Ianuar. Corsica insula iterum a Mauris vastata est. Amoroz ab Abdiraman, filio Abulaz, de Caesaraugustana expulsus, et Oscam intrare conpulsus est. Godofrido Danorum rege mortuo, Hemmingus filius fratris eius in regnum successit, ac pacem cum imperatore fecit
DCCCXI. Absoluto atque dimisso Arsafio spathario--hoc erat nomen legato Nicifori imperatoris--eiusdem pacis confirmandae gratia legati Constantinopolim ab imperatore mittuntur, Haido episcopus Baslensis, et Hugus comes Toronicus, et Aio Langobardus de Foroiulii, et cum eis Leo quidam (0475B)spatharius, natione Siculus, et Willeri, dux Veneticorum, quorum alter ante annos decem Romae ad imperatorem, cum ibi esset, de Sicilia profugit, et redire volens, patriam remittitur; alter propter perfidiam honore spoliatus, Constantinopolim ad dominum suum duci iubetur. Condicta inter imperatorem et Hemmingum Danorum regem pax propter hiemis asperitatem, quae inter partes commeandi viam claudebat, in armis tantum iurata servatur, donec redeunte veris temperie, et apertis viis quae inmanitate frigoris clausae fuerunt, congredientibus ex utraque parte utriusque gentis, Francorum scilicet et Danorum, duodecim primoribus super fluvium Aegidoram, in loco qui vocatur . . . . , datis vicissim (0475C)et secundum ritum ac morem suum sacramentis, pax confirmatur. Primores autem de parte Francorum hii fuere: Walach comes filius Bernhardi, Burchardus comes, Unrochus comes, Uodo comes, [Meginhardus comes, A. L. ], Bernhardus comes, Egbertus comes, Theotheri comes, Abo comes, Ostdag comes, Wigman comes; de parte (0476A)vero Danorum inprimis fratres Hemmingi, Hancwin et Angandeo, deinde caeteri honorabiles inter suos viri, Osfred cognomento Turdimulo, et Warstein, et Suomi, et Urm, et alius Osfrid filius Heiligen, et Osfred de Sconaowe, et Hebbi, et Aowin. Imperator vero, pace cum Hemmingo firmata, et placito generali secundum consuetudinem Aquis habito, in tres partes regni sui totidem exercitus misit, unum trans Albiam in Linones qui et ipsos vastavit et castellum Hohbuoki superiore anno a Wiltzis destructum in ripa Albiae fluminis restauravit; alterum in Pannonias ad controversias Hunorum et Sclavorum finiendas; tertium in Brittones ad eorum perfidiam puniendam. Qui omnes, rebus prospere gestis, incolomes (0476B)regressi sunt. Ipse autem interea propter classem quam anno superiore fieri imperavit videndam, ad Bononiam, civitatem maritimam, ubi eaedem naves congregatae erant, accessit, farumque ibi ad navigantium cursus dirigendos antiquitus constitutam restauravit, et in summitate eius nocturnum ignem accendit. Inde ab Scaldim fluvium veniens, in loco qui Ganda vocatur, naves ad eandem classem aedificatas aspexit, et circa medium Novembrium Aquas venit. Obviarunt ei venienti legati Hemmingi regis, Aowin et Hebbi, munera regis et verba pacifica deferentes; fuerunt etiam Aquis adventum eius expectantes qui de Pannonia venerunt, Canizauci princeps Avarum, et Tudun, et alii primores ac duces Sclavorum circa Danubium (0476C)habitantium, qui a ducibus copiarum, quae in Pannoniam missae fuerunt, ad praesentiam principis iussi venerunt. Interea Karlus filius imperatoris [filius domni i. A. L. ] qui maior natu erat, 2. Nonas Decemb. diem obiit; et imperator Aquis hiemavit.
DCCCXII. Nec multo post Hemmingus Danorum rex defunctus (0477A)nunciatur. Cui cum Sigifridus, nepos Godofridi regis, et Anulo, nepos Herioldi quondam regis [Herioldi et ipsius regis A. L. ], succedere voluissent, neque inter eos, uter regnare deberet, convenire potuisset, comparatis copiis et commisso proelio, ambo moriuntur. Pars tamen Anulonis adepta victoriam, fratres eius Herioldum et Reginfridum reges sibi constituit; quam necessario pars victa secuta, eosdem sibi regnare non abnuit: in eo proelio 10, 940 viri cecidisse narrantur. Niciforus imperator post multas et insignes victorias in Moesia provincia commisso cum Bulgaris proelio moritur, et Michahel gener eius imperator factus, legatos imperatoris [legat. domni i. A. L. ] Karli, qui ad Niciforum missi fuerunt, in Constantinopli (0477B)suscepit et absolvit; cum quibus et suos legatos direxit, Michahelem scilicet episcopum, et Arsafium atque Theognostum protospatharios, et per eos pacem a Niciforo inceptam confirmavit. Nam Aquisgrani, ubi ad imperatorem venerunt, scriptum pacti ab eo in ecclesia suscipientes, more suo, id est Graeca lingua, laudes ei dixerunt, Imperatorem eum et Basileum appellantes, et revertendo Romam venientes, in basilica sancti Petri et apostoli eundem pacti seu foederis libellum a Leone papa denuo susceperunt. Quibus dimissis, imperator generali conventu Aquis solemniter habito, Bernhardum filium Pippini, nepotem suum, in Italiam misit; et propter famam classis, quae et de Africa et de Hispania ad vastandam Italiam ventura dicebatur, (0477C)Walanem filium Bernhardi patruelis sui cum illo esse iussit, quoadusque rerum eventus securitatem nostris adferret. Haec classis partim in Corsicam, partim in Sardiniam venit; et ea quidem pars quae ad Sardiniam est delata, pene tota deleta est. Classis etiam Nortmannorum Hiberniam Scottorum insulam adgressa, commissoque cum Scottis proelio, parte non modica Nordmannorum interfecta, turpiter fugiendo domum reversa est. Pax cum Abulaz rege Sarracenorum facta, item cum duce Beneventanorum Grimoaldo, et tributi nomine viginti quinque milia solidorum auri a Beneventanis soluta. Expeditio facta ad Wiltzos, et ab eis obsides accepti. Harioldus (0477D)et Reginfridus, reges Danorum, missa ad imperatorem legatione, pacem petunt, et fratrem (0478A)suum Hemmingum sibi remitti rogant. Hoc anno Idibus Maii post meridiem solis eclypsis fuit.
DCCCXIII. Imperator Aquisgrani hiemavit, et incipiente verni temperie Amalharium Treverensem episcopum et Petrum abbatem monasterii Nonantulas propter pacem cum Michaele imperatore confirmandam Constantinopolim misit. Pons apud Mogontiacum mense Maio incendio conflagravit, post quod imperator cum in Arduenna venaretur, pedum dolore decubuit, et convalescens Aquasgrani reversus (0478B)est; ac deinde habito generali conventu, evocatum ad se apud Aquasgrani filium suum Hludoicum Aquitaniae regem, coronam illi inposuit, et imperialis nominis sibi consortem fecit, Bernhardumque nepotem suum, filium Pippini filii sui, Italiae praefecit, et regem appellari iussit. Concilia quoque iussu eius super statu ecclesiarum corrigendo per totam Galliam ab episcopis celebrata sunt, quorum unum Mogontiaci, alterum Remis, tertium Turonis, quartum Cabillione, quintum Arelati congregatum est, et constitutionum, quae in singulis factae sunt, collatio coram imperatore in illo conventu habita; quas qui nosse voluerit, in supradictis quinque civitatibus invenire poterit, quamquam et in archivo palatii exemplaria illarum (0478C)habeantur. Missi sunt de hoc conventu quidam Francorum et Saxonum primores trans Albim fluvium ad confinia Nordmannorum, qui pacem cum eis secundum petitionem regum illorum facerent, et fratrem eorum redderent. Quibus cum pari numero--nam 16 erant--de primatibus Danorum in loco deputato occurrissent, iuramentis utrimque factis pax confirmata, et regum frater eis redditus est. Qui tamen eo tempore domi non erant, sed ad Westarfoldam cum exercitu profecti, quae regio ultima regni eorum inter septentrionem et occidentem sita, contra aquilonalem Brittaniae summitatem respicit, cuius principes ac populus eis subici recusabant. Quibus perdomitis, cum revertissent, et (0478D)fratrem ab imperatore missum recepissent, filii Godofridi regis et ex primoribus Danorum non pauci, (0479A)qui iam dudum relicta patria apud Sueones exulabant, conparatis undecumque copiis, bellum eis intulerunt, et confluentibus ad se passim ex omni Danorum terra popularium turmis, commisso cum eis proelio, etiam regno non multo eos labore pepulerunt. Mauris de Corsica ad Hispaniam cum multa praeda redeuntibus Irmingarius, comes Emporitanus, in Maiorica insidias posuit, et octo naves eorum cepit, in quibus quingentos et eo amplius Corsos captivos invenit. Hoc Mauri vindicare volentes, Centumcellas Tusciae civitatem et Niceam provinciae Narbonensis vastaverunt. Sardiniam quoque adgressi, commissoque cum Sardis proelio, pulsi ac victi, et multis suorum amissis, recesserunt. At Michael imperator Bulgaros bello (0479B)adpetens, haud prosperis successibus utitur, ac proinde domum reversus, deposito diademate monachus efficitur; in cuius locum Leo, Bardae patricii filius, imperator constituitur. Crumas, rex Bulgarorum, qui Niciforum imperatorem ante duos annos interfecit, et Michaelem de Moesia fugavit, secundis rebus elatus cum exercitu usque ad ipsam Constantinopolim accessit, et iuxta portam civitatis castra posuit. Quem moenibus urbis obequitantem Leo imperator, eruptione facta, incautum excepit, et graviter vulneratum fugiendo sibi consulere ac patriam turpiter redire coegit.
DCCCXIV. Domnus Karlus imperator dum Aquisgrani hiemaret, (0479C)anno aetatis circiter septuagesimo primo, regni autem quadragesimo septimo, subactaeque Italiae quadragesimo tertio, ex quo vero imperator et Augustus appellatus est anno decimo quarto, 5. Kal. Febr. rebus humanis excessit . Cuius rei nuncium cum Hludowicus filius eius in Aquitania apud Tedoadum villam, ubi et ipse tunc hibernabat, plurimis deferentibus accepisset, tricesimo postquam id acciderat die Aquasgrani venit, summoque omnium Francorum consensu ac favore patri successit. Et ad suscepti regni administrationem cura conversa, primo legationes gentium quae ad patrem venerant, auditas absolvit, alias deinde simili modo ad patrem quidem missas, ad se vero venientes suscepit. Inter quas praecipua fuit legatio de Constantinopoli (0479D)directa. Nam Leo imperator qui Michaeli successerat, dimisso Amalhario episcopo et Petro abbate, qui ad Michaelem quidem missi, ad se tamen (0480A)venerunt, legatos suos, Christoforum spatharium et Gregorium diaconem, cum eis ad domnum Karlum, et per eos descriptionem et confirmationem pacti ac foederis misit. Quibus susceptis atque dimissis, domnus Hludowicus legatos suos, Nordbertum Regiensem episcopum et Richowinum Patavinum comitem, ad Leonem imperatorem ob renovandam secum amicitiam et praedictum pactum confirmandum direxit; habitoque Aquisgrani generali populi sui conventu ad iustitias faciendas et oppressiones popularium relevandas, legatos in omnes regni sui partes dimisit, Bernhardum regem Italiae, nepotem suum, ad se evocatum, muneribus donatum in regnum remisit, cum Grimoaldo, Beneventanorum duce, pactum fecit atque firmavit, (0480B)eo modo quo et pater, scilicet ut Beneventani tributum annis singulis septem milia solidos darent: tunc duos ex filiis suis, Hlotharium in Baioariam, Pippinum in Aquitaniam misit. Harioldus et Reginfridus reges Danorum, qui anno superiore a filiis Godofridi victi et regno pulsi fuerunt, reparatis viribus, iterum eis bellum intulerunt; in quo conflictu et Reginfridus et unus de filiis Godofridi, qui maior natu erat, interfectus est. Quo facto, Herioldus rebus suis diffidens, ad imperatorem venit, et se in manus (0481A)illius commendavit; quem ille susceptum in Saxoniam ire, et oportunum tempus expectare iussit, quo ei, sicut petierat, auxilium ferre potuisset.
DCCCXV. Iussum est ab imperatore, ut Saxones et Abodriti ad hanc expeditionem praepararentur, temptatumque in illa hieme duabus vicibus, si Albis transiri posset, sed mutatione subita aeris emolliti glacie fluminis resoluta, negotium remansit infectum [imperfectum A. L. ], donec tandem hieme transacta circa medium fere Maium mensem oportunum proficiscendi tempus adrisit. Tunc omnes Saxonici comites omnesque Abodritorum copiae cum legato imperatoris Baldrico, sicut iussum erat, ad auxilium (0481B)Harioldo ferendum trans Aegidoram fluvium in terram Nordmannorum vocabulo Sinlendi perveniunt, et inde profecti, septimo tandem die in loco qui dicitur. . . in litore oceani castra ponunt: ibique stativis triduo habitis, cum filii Godofridi, qui contra eos magnis copiis et ducentarum navium classe comparata in insula quadam tribus milibus a continenti separata residebant, cum eis congredi non auderent, vastatis circumquaque vicinis pagis et acceptis popularium obsidibus 40, ad imperatorem in Saxoniam reversi sunt. Ipse enim tunc temporis in loco qui dicitur Padrabrunno generalem populi sui conventum habebat. Ibi ad eum omnes orientalium Sclavorum primores et legati venerunt. Sed antequam illuc veniret, id est cum adhuc (0481C)domi esset, adlatum est ei, quosdam de primoribus Romanorum ad interficiendum Leonem papam in ipsa urbe Roma conspirasse, ac deinde, cum huius causae indicium ad pontificem esset delatum, omnes illius factionis auctores ipsius iussu fuisse trucidatos. Quod cum moleste ferret, ordinatis tunc Sclavorum et Herioldi rebus, ipsoque in Saxonia dimisso, cum ad Franconofurd palatium venisset, Bernhardum regem Italiae, nepotem suum, qui et ipse cum eo in Saxonia fuerat, ad cognoscendum quod nunciabatur Romam mittit. Is cum Romam venisset, aegritudine decubuit, res tamen quas compererat per Geroldum comitem, qui ad hoc ei legatus (0481D)fuerat datus, imperatori mandavit. Quem (0482A)legati pontificis, Iohannes episcopus Silvae-candidae et Theodorus nomenclator et Sergius dux, subsecuti, de his quae domino suo obiciebantur, per omnia imperatori satisfecerunt. Legati Sardorum de Carali civitate dona ferentes venerunt. Pax quae cum Abulaz rege Sarracenorum facta, et per triennium servata erat, velut inutilis irrupta, et contra eum iterum bellum susceptum est. Nordbertus episcopus et Richoinus comes de Constantinopoli regressi, descriptionem pacti quam Leo imperator eis dederat detulerunt; qui inter caetera terrae motum gravissi mum mense Augusto per continuos quinque dies ibi contigisse retulerunt, quo et ipsius urbis aedificia conplura cecidisse, et aliarum civitatum populos ruinis obpressos esse testati sunt. Sed et in Gallia Santones, (0482B)civitas Aquitaniae, mense Septembrio dicitur tremuisse. Rhenus fluvius alpinis imbribus auctus, ultra solitum exundavit. Romani, cum Leonem papam aegritudine decubuisse viderent, collecta manu, omnia praedia quae idem pontifex in singularum civitatum territoriis noviter exstruxit, primo diripiunt, deinde inmisso igne cremant, tum Romam ire statuunt, et quae sibi erepta querebantur violenter auferre: quo comperto, Bernhardus rex missa manu per Winigisum ducem Spolitinum et seditionem illam sedavit, et eos ab incepto [a cepto A. L. ] desistere fecit, quaeque gesta erant, per legatos suos imperatori nunciavit.
DCCCXVI. (0482C) Hieme transacta, Saxones et orientales Franci expeditionem in Sorabos Sclavos, qui dicto audientes non erant, facere iussi, imperata strenue compleverunt, et contumacium audaciam non magno labore compresserunt. Nam una civitate expugnata, quicquid in ea gente rebelle videbatur, subiectione promissa conquievit. Vascones qui trans Garonnam et circa Pirineum montem habitant, propter sublatum ducem suum nomine Sigwinum, quem imperator ob nimiam eius insolentiam ac morum pravitatem inde sustulerat, solita levitate commoti, coniuratione facta, omnimoda defectione desciverunt; sed duabus expeditionibus ita sunt edomiti, ut tarda eis deditio (0482D)et pacis impetratio videretur. Interea domnus (0483A)Leo papa anno pontificatus sui vicesimo primo, circiter 8. Kal. Iun. de corpore migravit, Stefanusque diaconus in locum eius electus atque ordinatus est, nondumque duobus post consecrationem suam exactis mensibus, quam maximis poterat itineribus ad imperatorem venire contendit, missisque interim duobus legatis, qui quasi pro sua consecratione imperatori suggererent. Quod ubi imperator audivit, Remis ei statuit occurrere, missisque obviam his qui eum illo deducerent, adventum eius praeveniens, cum magno eum ibidem honore suscepit. Qui statim imperatori adventus sui causam insinuans, celebratis ex more missarum sollemniis, eum diadematis impositione coronavit. Multis deinde inter eos muneribus et datis et acceptis, conviviisque (0483B)oppipare celebratis, et amicitia vicissim firmissimo robore constituta, aliisque utilitatibus sanctae Dei ecclesiae pro temporis opportunitate dispositis, pontifex Romam, imperator Compendium palatium petiit. Ibi commemoratus, legatos Abodritorum et de Hispania legatos Abdirahman, filii Abulaz regis, ad se missos suscepit; completisque ibi viginti vel eo amplius diebus, Aquasgrani ad hiemandum profectus est.
DCCCXVII. Legati Abdirahman filii Abulaz, regis Sarracenorum, de Caesaraugusta missi, pacis petendae gratia venerunt, et Compendio ab imperatore auditi, Aquasgrani eum praecedere iussi sunt. Quo cum pervenisset, legatum Leonis imperatoris de Constantinopoli (0483C)pro Dalmatinorum causa missum, Niciforum nomine, suscepit, quem etiam, quia Cadolah ad quem illorum confinium cura pertinebat, non aderat, et tamen brevi venturus putabatur, adventum illius iussit opperiri. Quo veniente, ratio inter eum et legatum imperatoris de quaestionibus quas idem detulit, habita est; et quia res ad plurimos et Romanos et Sclavos pertinebat, neque sine illorum praesentia finiri posse videbatur, illo decernenda differtur, missusque ad hoc cum Cadolane et praedicto legato in Dalmatiam Albgarius, Unrochi nepos. Legati etiam Abdirahman, cum tribus mensibus detenti essent, et iam de reditu desperare coepissent, remissi sunt. Filii quoque Godofridi regis Danorum, propter assiduam Herioldi infestationem missa ad (0483D)imperatorem legatione, pacem petunt, eamque a se servandam pollicentur: sed cum haec simulata magis quam veracia viderentur, velut inania neglecta sunt, et auxilium contra eos Hieroldo datum. Luna Nonis Febr. hora noctis secunda defecit, et cometes in (0484A)signo Agitatoris apparuit. Interea Stefanus papa tertio postquam Romam venerat mense, sed nondum exacto, circiter 8 Kal. Febr. diem obiit. Cui Paschalis successor electus, post completam solemniter ordinationem suam et munera et excusatoriam imperatori misit epistolam, in qua sibi non solum nolenti, sed etiam plurimum renitenti pontificatus honorem velut inpactum adseverat. Missa tamen alia legatione, pactum quod cum praecessoribus suis factum erat, etiam secum fieri et firmari rogavit. Hanc legationem Theodorus nomenclator et detulit, et ea quae petierat impetravit. Feria quinta qua coena Domini celebratur, cum imperator ab ecclesia, peracto sacro officio, remearet, lignea porticus per quam incedebat, cum et fragili materia esset (0484B)aedificata, et tunc iam marcida et putrefacta, quae contignationem et tabulatam sustinebant, transtra pondus aliquod ferre non possent, incedentem desuper imperatorem subita ruina cum viginti et eo amplius hominibus qui una ibant ad terram usque deposuit. Qui casus cum plerosque ex his qui simul deciderant graviter adfecisset, illi tamen nihil aliut laesionis intulit praeter quod capulo gladii quo accinctus erat, imi pectoris pars sinistra contusa est, et auris dextra in parte posteriore vulnerata, femur quoque dextrum cuiusdam ligni pondere iuxta inguina conlisum. Sed instantia medicorum qui ei curam adhibebant, summa celeritate convaluit. Nam vicesima postquam id acciderat die Noviomagum profectus, venatu sese exercebat. (0484C)Unde reversus, generalem populi sui conventum Aquisgrani more solito habuit, in quo filium suum primogenitum Hlotharium coronavit, et nominis atque imperii sui socium sibi constituit, caeteros reges appellatos unum Aquitaniae, alterum Baioariae praefecit. Conventu peracto, cum Vosegi saltum venandi gratia peteret, obvios habuit legatos Leonis imperatoris, quos cum in Ingilenheim palatio iuxta Mogontiacum civitatem audisset, ac legationem eorum non aliam esse, nisi quam Niciforus eiusdem imperatoris legatus proxime adtulerat, comperisset, celeriter absolutos dimisit, et quo tendebat proficiscitur. Nunciataque defectione Abodritorum et Sclaomiri, comitibus tantum qui iusta Albim in praesidio residere solebant, ut terminos sibi commissos tuerentur, (0484D)per legatum mandavit. Causa defectionis erat, quod regiam potestatem, quam Sclaomir eatenus post mortem Thrasconis solus super Abodritos tenebat, cum Ceadrago filio Thrasconis partiri iubebatur; quae res illum tam graviter exacerbavit, ut (0485A)adfirmaret, se numquam posthac Albim fluvium transiturum, neque ad palatium venturum. Statim missa trans mare legatione, iunxit amicitias cum filiis Godofridi, et, ut exercitus in Saxoniam transalbianam mitteretur, impetravit. Nam et classis eorum per Albiam usque ad Esesfeld castellum venit, quae totam Sturiae fluminis ripam devastavit, et Gluomi, custos Nordmannici limitis, pedestres copias ducens, simul cum Abodritis terreno itinere ad ipsum castellum accessit. Quibus cum nostri fortiter restitissent, omissa castelli oppugnatione, discesserunt. Interea cum imperator venatione peracta de Vosego Aquasgrani reverteretur, nuntiatum est ei, Bernhardum nepotem suum, Italiae regem, quorundam pravorum hominum consilio tyrannidem meditatum, iam omnes aditus quibus in Italiam intratur, (0485B)id est clusas, inpositis firmasse praesidiis, atque omnes Italiae civitates in illius verba iurasse; quod ex parte verum, ex parte falsum erat. Ad quos motus comprimendos cum ex tota Gallia atque Germania congregato summa celeritate magno exercitu, imperator Italiam intrare festinasset, Bernhardus rebus suis diffidens, maxime quod se a suis cotidie deseri videbat, armis depositis, apud Cavillionem imperatori se tradidit; quem caeteri secuti, non solum armis depositis se dediderunt, verum ultro et ad primam interrogationem omnia uti gesta erant aperuerunt. Huius coniurationis principes fuere Eggideo, inter amicos regis primus, et Reginhardus camerarius eius, et Reginharius (0485C)Meginharii comitis filius, cuius maternus avus Hardradus olim in Germania cum multis ex ea provincia nobilibus contra Karlum imperatorem coniuravit. Erant praeterea et alii multi praeclari et nobiles viri, qui in eodem scelere deprehensi sunt, inter quos et aliqui episcopi, Anshelmus Mediolanensis, et Wolfoldus Cremonensis, et Theodulfus Aurelianensis.
DCCCXVIII. Detecta fraude et coniuratione patefacta, ac sediciosis omnibus in potestatem suam redactis, imperator Aquasgrani revertitur, transactoque quadragesimali ieiunio, paucis post sanctum pascha diebus coniurationis auctores, qui superius nominati sunt, simul et regem iudicio Francorum capitali (0485D)sententia condemnatos, luminibus tantum iussit orbari, episcopos synodali decreto depositos monasteriis mancipari, caeteros, prout quisque vel nocentior (0486A)vel innocentior apparebat, vel exilio deportari, vel detondi atque in monasteriis conversari. Atque his ita dispositis, ipse cum maximo exercitu Brittanniam adgressus, generalem conventum Venedis habuit. Inde memoratam provinciam ingressus, captis rebellium munitionibus, brevi totam in suam potestatem non magno labore redegit. Nam postquam Mormanus, qui in ea praeter solitum Brittonibus morem regiam sibi vindicaverat potestatem, ab exercitu imperatoris occisus est, nullus Britto inveniebatur, qui resisteret, aut qui imperata facere, aut qui obsides qui iubebantur dare rennueret. Qua expeditione completa, cum imperator, dimisso exercitu, Andecavos civitatem esset reversus, Irmingardis regina, coniux eius, quam proficiscens ibi aegrotantem dimiserat, duobus diebus (0486B)postquam ipse ad eam venit, morbo invalescente 5. Nonas Octob. decessit. Eclypsis solis contigit 8. Idus Iulii. Imperator per Ratumagum et per Ambianos et Camaracum Aquasgrani ad hibernandum reversus, cum Heristallium venisset, obvios habuit legatos Sigonis, ducis Beneventanorum, dona deferentes, eumque de nece Grimoldi ducis antecessoris sui excusantes. Erant ibi et aliarum nationum legati. Abodritorum videlicet ac Bornae, ducis Guduscanorum et Timocianorum, qui nuper a Bulgarorum societate desciverant et ad nostros fines se contulerant, simul et Liudewiti, ducis Pannoniae inferioris, qui res novas moliens, Cadolaum comitem et marcae Foroiuliensis (0486C)praefectum crudelitatis atque insolentiae accusare conabatur. Quibus ibi auditis atque dimissis, imperator Aquasgrani ad hiemandum profectus est.
DCCCXIX. Sclaomir, Abodritorum rex, ob cuius perfidiam ulciscendam exercitus Saxonum et orientalium Francorum eodem anno trans Albiam missus fuerat, per praefectos Saxonici limitis et legatos imperatoris qui exercitui praeerant, Aquasgrani adductus est. Quem cum primores populi sui, qui simul iussi venerant, multis criminibus accusarent, et ille rationabili defensione obiecta sibi refellere non valeret, exilio condemnatus est, et regnum Ceadrago, Thrasconis filio, datum. Simili modo et Lupus Centulli, Wasco, qui cum Berengario Tolosae et Warino Arverni (0486D)comite eodem anno proelio conflixit--in quo et fratrem Garsandum singularis amentiae hominem amisit, et ipse, nisi sibi fugiendo consuleret, (0487A)prope interitum fuit--cum in conspectum imperatoris venisset, ac de perfidia, cuius a memoratis comitibus inmane accusabatur, se purgare non potuisset, et ipse temporali est exilio deportatus. Conventus Aquisgrani post natalem Domini habitus, in quo multa de statu ecclesiarum et monasteriorum tractata atque ordinata sunt, legibus etiam capitula quaedam pernecessaria, quia deerant, conscripta atque addita sunt. Quo peracto, imperator, inspectis plerisque nobilium filiabus, Huelpi comitis filiam, nomine Iudith, duxit uxorem. Iterumque conventus mense Iulio apud Ingilunheim palatium habitus, et exercitus de Italia in Pannoniam propter Liudewiti rebellionem missus, qui rebus parum prospere gestis, infecto pene negotio (0487B)regressus est. Et Liudewitus superbia elatus, legatos quasi pacem petendo ad imperatorem misit, conditiones quasdam proponens, ad quarum concessionem ea quae iuberentur se facturum pollicebatur. Quas cum imperator non reciperet, aliasque ei per suos legatos proponeret, permanendum sibi in inchoata perfidia velut optimum iudicans, missis circumquaque legatis, vicinas iuxta se gentes ad bellum sollicitare curavit. Timocianorum quoque populum, qui dimissa Bulgarorum societate ad imperatorem venire ac dicioni eius se permittere ges tiebat, ne hoc efficeret, ita intercepit ac falsis per suasionibus inlexit, ut, omisso quod facere cogita bat, perfidiae illius socius et adiutor existeret. Exercitu vero de Pannonia reverso, Cadolah, dux Foroiuliensis, (0487C)febre correptus in ipsa marca decessit. Cui cum Baldricus esset subrogatus, et in Carantanorum regionem, quae ad ipsius curam pertinebat, fuisset ingressus, obvium ibi habuit Liudewiti exercitum, quem iuxta Dravum fluvium iter agentem parva manu adgressus, pluribus interfectis, et avertit, et de illa provincia fugavit. Borna vero, dux Dalmaciae, cum magnis copiis ad Colapium fluvium Liudewito ad se venienti occurrens, in prima congressione a Guduscanis deseritur; auxilio tamen praetorianorum suorum protectus, evasit. Periit in eo proelio Dragamosus socer Liudewiti, qui in exordio defectionis, relicto genero, Bornae se coniunxerat. Guduscani domum regressi, iterum a Borna subiguntur. At Liudewitus occasionem nanctus, (0487D)cum valida manu Decembrio mense Dalmatiam ingressus, ferro et igni devastat [igni cuncta d. A. L. ]. Cui cum Borna se paenitus imparem conspiceret, omnia sua castellis inclusit, et ipse cum delecta manu (0488A)nunc a tergo, nunc a latere insistens, Liudewiti copias et noctu et interdiu quacumque poterat laceravit, neque eum in sua provincia inpune versari permisit; ad extremum gravi damno adfectum regione sua coegit excedere, tribus hominum milibus de exercitu illius interfectis, et trecentis vel eo amplius caballis captis, praeter sarcinas et spolia diversi generis direpta; quae qualiter gesta fuerint, per legatos suos imperatori nuntiare curavit. At in partibus occiduis Pippinus, imperatoris filius, iussu patris Wasconiam cum exercitu ingressus, sublatis ex ea seditiosis, totam eam provinciam ita pacavit, ut nullus in ea rebellis aut inoboediens remansisse videretur. Harioldus quoque iussu imperatoris ad naves suas per Abodritos reductus, in patriam, (0488B)quasi regnum ibi accepturus, navigavit, cui se duo ex filiis Godofridi, quasi una cum eo regnum habituri, sociasse dicuntur, aliis duobus patria expulsis. Sed hoc dolo factum putatur. Imperator, conventu dimisso, primo Cruciniacum , deinde Bingiam veniens, secunda aqua Confluentem usque per Rhenum navigavit, inde Arduennam venandi gratia proficiscitur; venatorio quoque exercitio more solemni ibidem exacto, Aquasgrani ad hiemandum revertitur.
DCCCXX. Mense Ianuario conventus ibidem habitus, in quo de Liudewiti defectione deliberatum est, ut tres exercitus simul ex tribus partibus ad devastandam eius regionem atque ipsius audaciam coercendam (0488C)mitterentur. Borna quoque primo per legatos, deinde ipse veniens, quid sibi facto opus esse videretur, suggessit. In eo conventu Bera, comes Barcinonae, qui iam diu fraudis et infidelitatis a vicinis suis insimulabatur, cum accusatore suo equestri pugna confligere conatus, vincitur. Cumque ut reus maiestatis capitali sententia damnaretur, parsum est ei misericordia imperatoris, et Ratumagum exilio deportatus est. Transacta hieme, ut primum herba pabulum iumentis praebere potuit, tres illi exercitus contra Liudewitum mittuntur. Quorum unus de Italia per Alpes Noricas, alter per Carantanorum provinciam, tercius per Baioariam et Pannoniam superiorem intravit: et duo quidem, id est dexter ac sinister, tardius ingressi sunt, eo quod unus Alpium (0488D)transitu, hostium manu resistente, prohibebatur, alter et longitudine itineris et Dravo flumine quod traiciendum erat inpediebatur; medius autem, qui per Carantanos intrabat, quamquam in tribus locis (0489A)ei resisteretur, feliciore usus fortuna, ter hoste superato, Dravo etiam transmisso, celerius ad destinata loca pervenit. Contra haec Liudewitus nihil molitus, munitione tantum castelli quod in arduo monte construxerat, se suosque continuit, et nec belli nec pacis vel per semetipsum vel per legatos ullum cum eis sermonem habuisse dicitur. Exercitus vero postquam in unum convenerunt, totam pene regionem ferro et igni devastantes, haud ullo gravi damno accepto, domum reversi sunt. Is tamen, qui per Pannoniam superiorem iter fecerat, in transitu Dravi fluminis ex locorum et aquarum insalubritate soluti ventris incommodo graviter adfectus est, et pars eius non modica hoc morbo consumpta est. Hii tres exercitus de Saxonia et (0489B)orientali Francia et Alamannia, Baioaria quoque atque Italia congregati sunt. Quibus domum reversis, Carniolenses qui circa Savum fluvium habitant et Foroiuliensibus paene contigui sunt, Baldrico se dediderunt; idem et pars Carantanorum, quae ad Liudewiti partes a nobis defecerat, facere curavit. Foedus inter nos et Abulaz, regem Hispaniae, constitutum et neutrae parti satis proficuum consulto ruptum, bellumque adversus eum susceptum est. In Italico mari octo naves negotiatorum de Sardinia ad Italiam revertentium a piratis captae ac dimersae sunt: de Nordmannia vero tredecim piraticae naves egressae, primo in Flandrensi litore praedari molientes, ab his qui in praesidio erant repulsae sunt, ubi tamen ab eis propter custodum incuriam aliquot (0489C)casae viles incensae, et parvus pecoris numerus abactus est; in ostio Sequanae similia temptantes, resistentibus sibi litoris custodibus, quinque suorum interfectis, inritae recesserunt; tandem in Aquitanico litore prosperis usae successibus, vico quodam qui vocatur Bundium [Buynbundium A. L. ] ad integrum depopulato, cum ingenti praeda ad propria reversae sunt. Hoc anno propter iuges pluvias et aerem nimio humore resolutum magna incommoda contigerunt. Nam et hominum et boum pestilentia tam inmane longe lateque grassata est, ut vix ulla pars totius regni Francorum ab hac peste inmunis atque intacta possit inveniri. Frumenta quoque et legumina imbrium adsiduitate corrupta, vel colligi non poterant vel collecta conputrescebant. Vinum (0489D)etiam, cuius parvus proventus eodem anno fuit, propter caloris inopiam acerbum et insuave (0490A)fiebat. In quibusdam vero locis de inundatione fluminum, aquis in plano stagnantibus, autumnalis satio ita impedita est, ut paenitus nihil frugum ante verni temperiem seminaretur. Luna defecit 8. Kal. Decemb. hora noctis secunda. Imperator post peractum Carisiaci conventum autumnalemque venationem ex more completam Aquasgrani reversus est.
DCCCXXI. Conventus mense Febr. Aquis habitus, et in eo de bello Liudewitico tractatum, ac tres exercitus ordinati qui futura aestate perfidorum agros per vices vastarent. Simili modo de marca Hispana constitutum, et hoc illius limitis praefectis imperatum est. Iterumque conventus mense Maio Noviomagi (0490B)habendus condictus est, comitesque qui illuc venirent deputati. Eo domnus imperator post festi paschalis expletionem per Mosam navigavit, ibique constitutam annis superioribus atque conscriptam inter filios suos regni partitionem recensuit, ac iuramentis optimatum qui tunc adesse potuerant confirmavit, susceptisque ibidem Paschalis Romani pontificis legatis, Petro videlicet Centumcellensi episcopo et Leone nomenclatore, eisdemque celeriter absolutis, comitibus etiam qui aderant, ad expeditionem Pannonicam destinatis, ipse paululum ibi remoratus, Aquasgrani reversus est. Et post paucos dies per Arduennam iter faciens, Treveros ac Mettis venit, indeque Rumerici castellum petens, reliquum aestivi caloris et (0490C)autumni dimidium exercitatione venatoria in Vosegi saltu atque secretis exegit. Interea Borna, dux Dalmatiae atque Liburniae, defunctus est, et petente populo atque imperatore consentiente nepos illius, nomine Ladasclavus, successor ei constitutus est. Adlatum est et de morte Leonis Constantinopolitani imperatoris, quod conspiratione quorundam optimatum suorum, et praecipue Michaelis comitis domesticorum, in ipso palatio sit interemptus; qui suffragio civium et praetorianorum militum studio infulas imperii suscepisse dicitur. Fortunatus patriarcha Gradensis cum a quodam presbitero suo, nomine Tiberio, apud imperatorem fuisset accusatus, quod Liudewitum ad perseverandum in perfidia qua coeperat hortaretur, eumque (0490D)ad castella sua munienda artifices et murarios mittendo iuvaret, et ob hoc ad palatium ire iuberetur; (0491A)primo, velut iussionem impleturus, in Histriam profectus est, inde simulato reditu ad Gradum civitatem, nullo suorum praeter eos cum quibus hoc tractaverat suspicante, nanctus occasionem clam navigavit, veniensque Iaderam Dalmaciae civitatem, Iohanni praefecto provinciae illius fugae suae causas aperuit, qui eum statim navi impositum Constantinopolim misit. Medio mense Octobrio conventus generalis apud Theodonis villam magna populi Francorum frequentia celebratur, in quo domnus Hlotharius, primogenitus domni imperatoris Hludovici, Irmingardam, Hugonis comitis filiam, solemni more duxit uxorem. Illuc etiam legati sanctae Romanae ecclesiae, Theodorus primicerius ac Florus superista , cum magnis venere (0491B)muneribus. Adfuerunt et comites in eodem conventu iam de Pannonia regressi, qui, depopulata desertorum et Liudewito adhaerentium universa regione, cum nullus eis copiam pugnandi fecisset, domum regressi sunt. Eminuit in hoc placito piissimi imperatoris misericordia singularis, quam ostendit super eos, qui cum Bernhardo nepote suo in Italia contra caput ac regnum suum coniuraverunt, quibus ibi ad praesentiam venire iussis, non solum vitam et membra concessit, verum etiam possessiones iudicio legis in fiscum redactas magna liberalitate restituit. Adalhardum quoque de Aquitania, ubi exulabat, evocatum, Corbeiae monasterio, ut prius fuerat, abbatem ac rectorem esse iussit, cum quo et Bernharium, fratrem eius, (0491C)reconciliatum eidem monasterio reddidit; completisque his quae ob regni utilitatem inchoaverat, et sacramento quod apud Noviomagum pars optimatum iuraverat generaliter consummato, ipse Aquasgrani revertitur, filium autem Hlotharium post nuptias ritu solemni celebratas ad hiemandum Wormaciam misit. De parte Danorum omnia quieta eo anno fuerunt, et Harioldus a filiis Godofridi in societatem regni receptus, quae res tranquillum inter eos huius temporis statum fecisse putatur. Sed quia Ceadragus, Abodritorum princeps, perfidiae et cuiusdam cum filiis Godofridi factae societatis notabatur, Sclaomir, aemulus eius, in patriam remittitur, qui cum in Saxoniam venisset, aegritudine decubuit, perceptoque baptismi sacramento, (0491D)defunctus est. Autumnalis satio iugitate (0492A)pluviarum in quibusdam locis impedita est, cui hiems in tantum prolixa successit et aspera, ut non solum minores rivi ac mediocres fluvii, verum ipsi maximi ac famosissimi amnes, Rhenus videlicet ac Danubius, Albisque ac Sequana, caeteraque per Galliam atque Germaniam oceanum petentia flumina adeo solida glacie stringerentur, ut tricenis vel eo amplius diebus plaustra huc atque illuc commeantia velut pontibus iuncta sustinerent, cuius resolutio non modicum villis iuxta Rheni fluenta constitutis damnum intulit.
DCCCXXII. In regione Thuringorum quodam in loco iuxta fluvium, cespis longitudine pedum quinquagenum, latitudine quattuordenum, altitudine sesquipedali, (0492B)de terra sine manibus et praecisus et sublatus est, et ab eo loco, in quo sumptus est, viginti quinque pedum spatio distans inventus est. Item in parte orientali Saxoniae quae Soraborum finibus contigua est, in quodam deserto loco, iuxta lacum qui dicitur Arnseo, in modum aggeris terra intumuit, et limitem unius leugae longitudine porrectum sub unius noctis spatio absque humani operis molimine ad instar valli subrexit. Winigisus , dux Spolitinus, iam senio confectus, habitu saeculari deposito, monasticae conversationi se mancipavit, ac non multo post tactus corporis infirmitate decessit; in cuius locum Suppo, Brixiae civitatis comes, substitutus est. Domnus imperator, consilio cum episcopis (0492C)et optimatibus suis habito, fratribus suis, quos invitos tondere iussit, reconciliatus est, et tam de hoc facto, quam et de his quae erga Bernhardum, filium fratris sui Pippini, necnon et his quae circa Adalhardum abbatem et fratrem eius Walahum gesta sunt, publicam confessionem fecit et poenitentiam egit, quod tamen in eo conventu quem eodem anno mense Augusto Attiniaci habuit, in praesentia totius populi sui peregit; in quo quicquid similium rerum vel a se vel a patre suo factum invenire potuit, summa devotione emendare curavit. Exercitus de Italia propter Liudewiticum bellum conficiendum in Pannoniam missus est, ad cuius adventum Liudewitus, Siscia . civitate relicta, ad Sorabos, quae natio magnam (0492D)Dalmatiae partem obtinere dicitur, fugiendo se (0493A)contulit, et uno ex ducibus eorum a quo receptus est per dolum interfecto, civitatem eius in suam redegit dicionem. Missis tamen ad exercitum imperatoris legatis suis, ad eius praesentiam se velle venire promisit. Saxones interea iussu imperatoris castellum quoddam trans Albiam in loco cui Delbende nomen aedificant, depulsis ex eo Sclavis, qui illum prius occupaverant, praesidiumque Saxonum in eo positum contra incursiones illorum. Comites marcae Hispanicae trans Sicorim fluvium in Hispania profecti, vastatis agris et incensis conpluribus villis, et capta non modica praeda, regressi sunt. Simili modo post aequinoctium autumnale a comitibus marcae Brittanicae in possessionem cuiusdam Brittonis qui tum rebellis (0493B)extiterat, nomine Wihomarcus, expeditio facta, et omnia ferro et igni vastata sunt. Peracto conventu quod Attiniaci habebatur, domnus imperator venandi gratia Arduennam petiit; Hlotharium vero filium suum in Italiam misit, cum quo Walahum monachum, propinquum suum, fratrem videlicet Adalhardi abbatis, et Gerungum ostiariorum magistrum una direxit, quorum consilio et in re familiari et in negotiis ad regni commoda pertinentibus uteretur. Pippinum autem in Aquitaniam ire praecepit, quem tamen prius filiam Theotberti comitis Matricensis in coniugium fecit accipere, et post nuptias celebratas ad occiduas partes proficisci. Ipse vero, peracta autumnali venatione, trans Rhenum ad hiemandum in loco qui Franconofurd appellatur, profectus (0493C)est, ibique generali conventu congregato, necessaria quaeque ad utilitatem orientalium partium regni sui pertinentia more solemni cum optimatibus quos ad hoc evocare iusserat, tractare curavit. In quo conventu omnium orientalium Sclavorum, id est Abodritorum, Soraborum, Wiltzorum, Beheimorum, Marvanorum, Praedenecentorum , et in Pannonia residentium Avarum legationes cum muneribus ad se directas audivit. Fuerunt in eodem conventu et legationes de (0494A)Nordmannia, tam de parte Harioldi quam filiorum Godofridi; quibus omnibus auditis ac dimissis, ipse in eodem loco, constructis ad hoc opere novo aedificiis, sicut dispositum habuerat, hiemavit.
DCCCXXIII. Mense Maio conventus in eodem loco habitus, in quo non universi Franciae primores, sed de orientali Francia atque Saxonia, Baioaria, Alamannia atque Alamanniae contermina Burgundia et regionibus Rheno adiacentibus adesse iussi sunt. In quo inter caeteras barbarorum legationes, quae vel iussae vel sua sponte venerunt, duo fratres, reges videlicet Wiltzorum, controversiam inter se (0494B)de regno habentes, ad praesentiam imperatoris venerunt, quorum nomina sunt Milegastus et Cealadragus. Erant idem filii Liubi regis Wiltzorum, qui licet cum fratribus suis regnum divisum teneret, tamen, propterea quod maior natu erat, ad eum totius regni summa pertinebat. Qui cum, commisso cum orientalibus Abodritis proelio, interisset, populus Wiltzorum filium eius Milegastum, quia maior natu erat, regem sibi constituit; sed cum is secundum ritum gentis commissum sibi regnum parum digne administraret, illo abiecto, iuniori fratri regium honorem deferunt; quam ob causam ambo ad praesentiam imperatoris venerunt. Quos cum audisset, et gentis voluntatem proniorem in iunioris fratris honorem agnovisset, statuit, ut is delatam sibi a populo (0494C)suo potestatem [populo potestatem, A. L. ] haberet, ambos tamen muneribus donatos et sacramento firmatos in patriam remisit. Accusatus est in eodem placito apud imperatorem Ceadragus, Abodritorum princeps, quod se erga partem Francorum parum fideliter ageret, et ad imperatoris praesentiam iam diu venire dissimulasset, propter quod ad eum legati directi sunt, cum quibus ille iterum quosdam ex primoribus gentis suae ad imperatorem misit, perque illorum verba promisit, se ad proximum hiemis tempus ad illius praesentiam esse venturum. Hlotharius vero (0495A)cum secundum patris iussionem in Italia iustitias faceret et iam se ad revertendum de Italia praepararet, rogante Paschale papa Romam venit, et honorifice ab illo susceptus, in sancto paschali die apud sanctum Petrum et regni coronam et Imperatoris atque Augusti nomen accepit; inde Papiam regressus, mense Iunio ad imperatorem venit. Qui cum imperatori de iustitiis in Italia a se partim factis partim inchoatis fecisset indicium, missus est in Italiam Adalhardus comes palatii, iussumque est, ut Mauringum Brixiae comitem secum adsumeret, et inchoatas iustitias perficere curaret. Drogonem, fratrem eius, sub canonica vita degentem, Mettensi ecclesiae, clero eiusdem urbis consentiente atque eligente, rectorem constituit, eumque ad pontificatus gradum censuit promoveri. In eodem conventu (0495B)tempus et locus alterius conventus habendi condictus est, November videlicet mensis et Compendium palatium; peractoque placito et dimissis primoribus, cum imperator iam inde digredi statuisset, adlatum est ei de interitu Liudewiti, quod relictis Sorabis, cum Dalmatiam ad Liudemuhslum avunculum Bornae ducis pervenisset, et aliquantum temporis cum eo moratus fuisset, dolo ipsius esset interfectus. Nunciatum est etiam, Theodorum sanctae Romanae ecclesiae primicerium et Leonem nomenclatorem, generum eius, in patriarchio Lateranense primo excaecatos, ac deinde fuisse decollatos, et hoc eis ob hoc contigisse, quod se in omnibus fideliter erga partes Hlotharii iuvenis imperatoris agerent; (0495C)erant et qui dicerent, vel iussu vel consilio Paschalis pontificis rem fuisse perpetratam. Ad quod explorandum ac diligenter investigandum missi sunt Adalungus, abbas monasterii sancti Vedasti, et Hunfridus, comes Curiensis. Sed antequam illi fuissent profecti, venerunt legati Paschalis pontificis, Iohannes episcopus Silvae-candidae et Benedictus archidiaconus sanctae sedis apostolicae, rogantes imperatorem, ut illam infamiam a pontifice auferret, qua ille in memoratorum hominum necem consensisse credebatur. Quibus cum ille iuxta quod ratio postulabat respondisset, eosque dimisisset, praedictos legatos suos ad investigandam rei veritatem, sicut prius disposuit, Romam ire praecepit, ipse vero reliquum aestatis tempus in pago Wormacense (0495D)ac deinde in Arduenna transigens, peracta autumnali (0496A)venatione, ad Kal. Novembris sicut condixerat Compendium venit. Legati Romam venientes, rei gestae certitudinem adsequi non potuerunt, quia Paschalis pontifex et se ab huius facti communione cum magno episcoporum numero iureiurando purificavit; et interfectores praedictorum hominum, quia de familia sancti Petri erant, summopere defendens, mortuos velut maiestatis reos condemnavit, iure caesos pronuntiavit, atque ob hoc cum praedictis, qui ad eum missi fuerant, legatis Iohannem Silvae-candidae episcopum et Sergium bibliothecarium, Quirinum quoque subdiaconum ac Leonem magistrum militum ad imperatorem misit. Qui cum tam per illos quam per suos legatos de sacramento pontificis et excusatione reorum comperisset, (0496B)nihil sibi ultra in hoc negotio faciendum ratus, memoratum Iohannem episcopum et socios eius ad pontificem, dato conveniente responso, remisit. Ceadragus Abodritorum princeps pollicitationibus suis adhibens fidem, cum quibusdam primoribus populi sui Compendium venit, dilatique per tot annos adventus sui rationem coram imperatore non inprobabiliter reddidit. Qui licet in quibusdam causis culpabilis appareret, tamen propter merita parentum suorum non solum inpunitus, verum muneribus donatus ad regnum redire permissus est. Venerat et Harioldus de Nordmannia, auxilium petens contra filios Godofridi, qui eum patria pellere minabantur, ob cuius causam diligentius explorandam ad eosdem filios Godofridi Theotharius et Hruodmundus (0496C)comites missi fuerunt, qui et causam filiorum Godofridi et statum totius regni Nordmannorum diligenter explorantes, adventum Harioldi praecesserunt, et imperatori omnia quae in illis regionibus comperire potuerunt patefacerunt. Cum quibus et Ebo Remorum archiepiscopus, qui consilio imperatoris et auctoritate Romani pontificis praedicandi gratia ad terminos Danorum accesserat, et aestate praeterita multos ex eis ad fidem venientes baptizaverat, regressus est. Hoc anno prodigia quaedam extitisse narrantur, in quibus praecipua fuerunt in Aquense palatio terrae motus, et in territorio Tullense iuxta villam Commerciacum puella quaedam annorum fere 12. ab omni cibo per 10. menses abstinens. Et in Saxonia, in pago qui vocatur Firihsazi (0496D)23. villae igne coelesti concrematae, et fulgora (0497A)sereno atque interdiu de coelo cadentia. Et in multis regionibus fruges grandinis vastatione deletae, atque in quibusdam locis simul cum ipsa grandine veri lapides atque ingentis ponderis decidere visi; domus quoque de coelo tactae, hominesque ac caetera animalia passim fulminum ictu praeter solitum crebro exanimata dicuntur. Secuta est ingens pestilentia atque hominum mortalitas, quae per totam Franciam inmaniter usquequaque grassata est, et innumeram hominum multitudinem diversi sexus et aetatis gravissime saeviendo consumpsit.
DCCCXXIV. Rex Bulgarorum Omortag velut pacis faciendae gratia legatos ad imperatorem cum litteris misit, quos ille cum audisset, ac litteras quae adlatae fuerant legisset, rei novitate non inmerito permotus, ad explorandam diligentius insolitae et numquam prius in Franciam venientis legationis causam Machelmum quendam de Baioaria cum ipsis legatis ad memoratum regem Bulgarorum direxit. (0497C)Interea hiemps aspera valdeque prolixa facta est, quae non solum caetera animalia, verum etiam homines quosdam inmanitate frigoris extinxit. Luna. defecit 3. Nonas Mart. hora noctis secunda. Suppo dux Spolitinus decessisse nuntiatur. Legati Romani pontificis Romam regressi, eundem valida infirmitate detentum ac morti iam proximum invenerunt, qui etiam paucis post adventum illorum exactis diebus vita decessit. In cuius locum cum duo per contentionem populi fuissent electi, Eugenius tamen, archipresbiter tituli sanctae Sabinae, vincente nobilium parte, subrogatus atque ordinatus est. Cuius rei nuntium cum Quirinus subdiaconus, (0498A)unus ex his qui priori legatione fungebantur, ad imperatorem detulisset, conventu circiter 8. Kalendas Iul. pronuntiato atque Compendio habito, ipse ad Brittannicam expeditionem per se faciendam animo intento, Hlotharium filium, imperii sotium, Romam mittere decrevit, ut vice sua functus, ea quae rerum necessitas flagitare videbatur, cum novo pontifice populoque Romano statueret atque firmaret. Et ille quidem ad haec exsequenda post medium Augustum in Italiam profectus est, imperator vero iter quod in Brittanniam facere paraverat, propter famem quae adhuc praevalida erat, usque ad initium autumni adgredi distulit: tum demum, adunatis undique omnibus copiis, Redonas civitatem terminis Brittanniae contiguam venit, et inde (0498B)diviso in tres partes exercitu, duabusque partibus filiis suis Pippino et Hludowico traditis, tertiaque secum retenta, Brittanniam ingressus, totam ferro et igni devastavit; consumptisque in hac expeditione 40 vel eo amplius diebus, acceptis quos perfido Brittonum populo imperaverat obsidibus, Ratumagum civitatem, ubi coniugem se operiri iusserat, a. d 15. Kalendas Decemb. reversus est. Nam et illuc legatos Michaelis imperatoris qui ad eum mittebantur sibi occurrere iussit, cum quibus et Fortunatus patriarcha Veneticorum regressus, ad eius venit praesentiam. Sed legati imperatoris litteras et munera deferentes, pacis confirmandae causa se missos esse dicentes, pro Fortunato nihil locuti sunt; inter caetera tamen ad legationem suam (0498C)pertinentia quaedam de imaginum veneratione protulerunt, propter quae se Romam ire, atque apostolicae sedis praesulem consulere debere dixerunt. Quos cum, legatione eorum audita ac responso reddito, absolveret, Romam, ut se velle dicebant, ducere iussit. Fortunatum etiam de causa fugae ipsius percontatus, ad examinandum eum Romano pontifici direxit; ipse Aquasgrani, ubi hiemare statuerat, profectus est. Quo cum venisset, et ibi natalem Domini celebrasset, adlatum est ei, quod legati regis Bulgarorum essent in Baioaria; quibus obviam mittens, ipsos quidem usque ad tempus congruum ibidem fecit operiri. Caeterum legatos (0499A)Abodritorum qui vulgo Praedenecenti vocantur, et contermini Bulgaris Daciam Danubio adiacentem incolunt, qui et ipsi adventare nuntiabantur, ilico venire permisit. Qui cum de Bulgarorum iniqua infestatione quererentur, et contra eos auxilium sibi ferri deposcerent, domum ire, atque iterum ad tempus Bulgarorum legatis constitutum redire iussi sunt. Suppone apud Spoletium, sicut dictum erat, defuncto, eundem ducatum Adalhardus comes palatii, qui iunior vocabatur, accepit, qui cum vix quinque menses eodem honore potiretur, correptus febre decessit. Cui cum Moringus Brixiae comes successor esset electus, nuntio honoris sibi deputati accepto decubuit, et paucis interpositis diebus vitam finivit. Aeblus et Asinarius comites cum copiis (0499B)Wasconum ad Pampilonam missi, cum peracto iam sibi iniuncto negotio reverterentur, in ipso Pirinaei iugo perfidia montanorum in insidias deducti ac circumventi, capti sunt, et copiae quas secum habuere, paene usque ad internicionem deletae: et Aeblus quidem Cordubam missus, Asinarius vero misericordia eorum qui eum ceperant, quasi qui consanguineus eorum esset, domum redire permissus est. Hlotharius vero iuxta patris mandatum Romam profectus, ab Eugenio pontifice honorifice suscipitur. Cui cum iniuncta sibi patefaceret, statum populi Romani iamdudum quorundam praesulum perversitate depravatum, memorati pontificis benivola adsensione ita correxit, ut omnes qui rerum suarum direptione graviter fuerant desolati, (0499C)de receptione bonorum suorum, quae per illius adventum Deo donante provenerat, magnifice sint consolati. Hoc anno, paucis ante solstitium aestivale diebus, in territorio Augustodunense aere in tempestatem subita mutatione converso, ingens fragmentum ex glacie simul cum grandine decidisse narratur, cuius longitudo quindecim, latitudo septem, crassitudo duos pedes habuisse dicitur.
DCCCXXV. Sacro paschali festo solemniter Aquisgrani celebrato, arridente etiam verna temperie, imperator venandi gratia Noviomagum profectus, legatos Bulgarorum circa medium Maium Aquasgrani venire (0499D)praecepit. Nam sic illo reverti statuit, habiturus ibi conventum, quem de Brittania regressus, eo se tempore ibidem habere velle, optimatibus indicaverat. Quo cum, peracta venatione fuisset reversus, (0500A)Bulgaricam legationem audivit; erat enim de terminis ac finibus inter Bulgaros ac Francos constituendis. Adfuerunt in eodem conventu paene omnes Brittaniae primores, inter quos et Wihomarcus, qui perfidia sua et totam Brittaniam conturbaverat, et obstinatione stultissima ad memoratam expeditionem illo faciendam imperatoris animum provocaverat, tandem saniore usus consilio, ad fidem imperatoris, ut ipse dicebat, venire non dubitavit. Cui cum imperator, et ignosceret, et muneribus donatum una cum caeteris gentis suae primoribus domum remeare permitteret, promissam fidem, ut prius consueverat, gentilitia perfidia commutavit, ac vicinos suos incendiis et direptionibus in quantum potuit infestare non cessans, donec ab hominibus (0500B)Lantberti comitis in domo propria circumventus atque interfectus est. Imperator vero, audita Bulgarorum legatione, per eosdem qui ad eum missi fuerant legatos regi eorum missis litteris, prout videbatur respondit, dimissoque conventu, in Vosegum ad Rumerici montem venandi gratia profectus, filium suum Hlotharium ex Italia regressum ibique ad se venientem suscepit, ac peracta venatione Aquasgrani rediens, generalem populi sui conventum more solemni mense Augusto habuit. In quo conventu inter ceteras legationes quae de diversis partibus venerunt, etiam et filiorum Godofridi de Nordmannia legatos audivit, ac pacem quam idem sibi dari petebant, cum eis in marca eorum mense Octobrio confirmari iussit; completisque (0500C)omnibus negotiis quae ad illius conventus rationem pertinere videbantur, Noviomagum cum filio maiore secessit, minorem vero filium suum Hludowicum in Baioariam direxit. Ipse autem, autumnali venatione completa, circa hiemis initium Aquasgrani reversus est. In territorio Tullense iuxta Commerciacum villam puella quaedam nomine. . . annorum circiter 12. post sacram communionem, quam in pascha de sacerdotis manu sumendo perceperat, primo pane, deinde aliis omnibus cibis et potibus abstinendo, intantum ieiunasse perhibetur, ut nulla penitus corporis alimenta percipiens, sine omni victus desiderio plenum triennium compleverit. Coepit autem ieiunare anno incarnationis dominicae 823. sicut in ipsius anni descriptione superius adnotatum est, et hoc anno, id est 825, circa Novembris mensis initium peracto ieiunio escam sumere ac more caeterorum mortalium manducando vivere coepit.(0501A) DCCCXXVI. Cum regi Bulgarorum legati sui quid egerint renunciassent, iterum eum, quem primo miserat, ad imperatorem cum litteris remisit, rogans ut sine morarum interpositione terminorum definitio fieret, vel si hoc non placeret, suos quisque terminos sine pacis foedere tueretur. Cui imperator, quia fama erat Bulgarorum regem a suo quodam optimate aut regno pulsum aut interfectum, respondere distulit; illoque expectare iusso, propter famae certitudinem comperiendam Bertricum palatii comitem ad Baldricum et Geroldum comites et Avarici limitis custodes in Carantanorum provinciam misit, qui cum reversus nihil certi super his quae fama vulgaverat reportasset, imperator legatum ad se evocatum (0501B)sine litteris remeare fecit. Interea Pippinus rex, filius imperatoris, ut iussus erat, cum suis optimatibus et Hispanici limitis custodibus circa Kalendas Februarias Aquasgrani--nam ibi tunc imperator hiemaverat--venit, cum quibus cum de tuendis contra Sarracenos occidentalium partium finibus esset tractatum atque dispositum, Pippinus in Aquitaniam regressus, aestatem in deputato sibi loco transegit. Imperator vero medio mense Maio Aquis egressus, circa Kalendas Iunii ad Ingilungeim venit, habitoque ibi conventu non modico, multas et ex diversis terrarum partibus missas legationes audivit et absolvit. Inter quas praecipua caeterisque praeminens erat legatio sanctae sedis apostolicae, Romanae videlicet aecclesiae, qua (0501C)fungebantur Leo Centumcellensis episcopus et Theofilactus nomenclator, et de partibus transmarinis Dominicus abbas de monte Olivi, legati quoque filiorum Godofridi, regis Danorum, pacis ac foederis causa directi, et de Sclavorum regionibus quidam Abodritorum primores Ceadragum ducem suum accusantes. Accusabatur et Tunglo, unus de Soraborum primoribus, quod et ipse dicto audiens non esset. Quorum utrique denuntiatum est, quod si medio (0502A)Octobrio ad imperatoris generalem conventum venire distulisset, condignas perfidiae suae poenas esse daturum. Venerunt et ex Brittonum primoribus, quos illius limitis custodes adducere voluerunt. Eodem tempore Herioldus cum uxore et magna Danorum multitudine veniens, Mogontiaci apud sanctum Albanum cum his quos secum adduxit baptizatus est, multisque muneribus ab imperatore donatus, per Frisiam, qua venerat via, reversus est. In qua provincia unus comitatus qui Hriustri vocatur, eidem datus est, ut in eum se cum rebus suis, si necessitas exigeret, recipere potuisset. Baldricus vero et Geroldus, comites ac Pannonici limitis praefecti, in eodem conventu adfuerunt, et adhuc de motu Bulgarorum adversum nos nihil se sentire posse testati (0502B)sunt. Venit cum Baldrico presbiter quidam de Venetia, nomine Georgius, qui se organum facere posse asserebat; quem imperator Aquasgrani cum Thancolfo saccellario misit, et, ut ei omnia ad instrumentum efficiendum necessaria praeberentur, imperavit. Condictoque ac pronuntiato ad medium Octobrium generali conventu, caeteris omnibus more solemni absolutis, ipse trans Rhenum ad villam quae Saltz vocatur cum suo comitatu profectus est. Ibi ad eum legati Neapolitanorum venerunt, atque inde, accepto responso, ad sua regressi sunt: ibi ad eius notitiam perlatum est de fuga ac perfidia Aizonis, quomodo fraudulenter Ausonam ingressus, et a populo illo quem dolo deceperat receptus, Rotam civitatem destruxit, castella eiusdem regionis quae (0502C)firmiora videbantur communivit, missoque ad Abdiraman regem Sarracenorum fratre suo, auxilium quod petebat, iussu eiusdem regis contra nostros accepit. Sed imperator licet huius rei nuntium graviter ferret, nihil tamen inconsulte gerendum iudicans, consiliariorum suorum adventum statuit opperiri, transactaque autumnali venatione, circa Kal. Octob. per Moenum fluvium usque ad Franconovurd secunda aqua navigavit. Inde ad Ingilunhaim (0503A)medio Octobrio veniens, generalem ibi, ut condictum erat, populi sui conventum habuit, in quo et Ceadragum Abodritorum ducem, necnon et Tunglonem, qui apud eum perfidiae accusabantur, audivit: et Tunglonem quidem, accepto ab eo filio eius obside, domum redire permisit, Ceadragum vero, ceteris Abodritis dimissis, secum retinuit, missisque ad populum Abodritorum legatis, si eum sibi vulgus regnare vellet, perquirere iussit; ipse autem Aquasgrani, ubi hiemare constituerat, profectus est. Cumque legati quos ad Abodritos miserat, reversi nuntiassent, variam gentis illius super rege suo recipiendo sententiam, meliores tamen ac praestantiores quosque de illius receptione concordare, acceptis ab eo quos imperaverat obsidibus, in (0503B)regnum suum eum fecit restitui. Dum haec aguntur, Hildoinus, abbas monasterii sancti Dionisii martiris, Romam mittens, adnnente precibus eius Eugenio sanctae sedis apostolicae tunc praesule, ossa beatissimi martiris Christi Sebasiani accepit, et ea apud Suessonam civitatem in basilica sancti Medardi collocavit, ubi dum adhuc inhumata in loculo, in quo adlata fuerant, iuxta tumulum sancti Medardi iacerent, tanta signorum ac prodigiorum multitudo claruit, tanta virtutum vis in omni genere sanitatum per divinam gratiam in nomine eiusdem beatissimi martiris enituit, ut a nullo mortalium eorumdem miraculorum aut numerus conprehendi, aut varietas verbis valeat enuntiari; quorum quaedam tanti stuporis esse narrantur, ut humanae imbecillitatis (0503C)fidem excederent, nisi certum esset, dominum nostrum Iesum Christum, pro quo idem beatissimus martir passus esse dinoscitur, omnia quae vult facere posse per divinam omnipotentiam, in qua illi omnis creatura in coelo et in terra subiecta est.
DCCCXXVII. Imperator Helisachar presbiterum et abbatem et cum eo Hildibrandum atque Donatum comites ad motus Hispanicae marcae componendos misit. Ante quorum adventum Aizo, Sarracenorum auxilio fretus, (0504A)multa eiusdem limitis custodibus adversa intulit, eosque adsiduis incursionibus in tantum fatigavit, ut quidam illorum, relictis quae tueri debebant castellis, recederent. Defecit ad eum et filius Berani, nomine Willemundus, nec non et alii conplures novarum rerum gentilicia levitate cupidi, iunctique Sarracenis ac Mauris Ceritaniam et Vallensem rapinis atque incendiis cotidie infestabant. Cumque ad sedandos ac mitigandos Gothorum atque Hispanorum in illis finibus habitantium animos Helisachar abbas cum aliis ab imperatore missus, multa et propria industria et sociorum consilio prudenter administrasset Bernhardus quoque, Barcinonae comes, Aizonis insidiis et eorum qui ad eum defecerant calliditati ac fraudulentis (0504B)machinationibus pertinacissime resisteret, atque eorum temerarios conatus irritos efficeret, exercitus a rege Sarracenorum Abdiraman ad auxilium Aizoni ferendum missus Caesaraugustam venisse nunciatur, supra quem, Abumarvan, regis propinquus, dux constitutus, ex persuasionibus Aizonis haud dubiam sibi victoriam pollicebatur. Contra quem imperator filium suum Pippinum, Aquitaniae regem, cum inmodicis Francorum copiis mittens, regni sui terminos tueri praecepit. Quod ita factum esset, ni ducum desidia quos Francorum exercitui praefecerat, tardius quam rerum necessitas postulabat, is quem ducebant ad marcam venisset exercitus. Quae tarditas in tantum noxia fuit, ut Abumarvan, vastatis Barcinonensium ac Gerundensium (0504C)agris villisque incensis, cunctis etiam quae extra urbes invenerat direptis, cum incolomi exercitu Caesaraugustam se prius reciperet, quam a nostro exercitu vel videri potuisset. Huius cladis praesagia credita sunt visae multoties in coelo acies, et ille terribilis nocturnae coruscationis in aere discursus. Imperator autem, duobus conventibus habitis, uno apud Niumagum propter falsas Hohrici, filii Godofrini regis Danorum, pollicitationes, quibus se illo ad imperatoris praesentiam venturum promiserat, altero apud Compendium, in quo et annualia (0505A)dona suscepit, et his qui ad marcam Hispanicam mittendi erant, quid vel qualiter agere deberent, imperavit, ipse inter Compendium et Carisiacum ceteraque his vicina palatia usque ad hiberni temporis initium conversatus est. Interea reges Danorum, filii videlicet Godofridi, Herioldum de consortio regni eicientes, Nordmannorum finibus excedere compulerunt. Bulgari quoque Sclavos in Pannonia sedentes, misso per Dravum navali exercitu, ferro et igni vastaverunt, et expulsis eorum ducibus, Bulgaricos super eos rectores constituerunt. Eugenius papa mense Augusto decessit, in cuius locum Valentinus diaconus a Romanis et electus, et ordinatus, vix unum mensem in pontificatu complevit, quo defuncto, Gregorius presbiter tituli (0505B)sancti Marci electus, sed non prius ordinatus est, quam legatus imperatoris Romam venit, et electionem populi, qualis esset, examinavit. Legati Michahelis imperatoris de Constantinopoli ad imperatorem quasi propter foedus confirmandum missi, Septembrio mense Compendium venerunt, quos ille ibi benigne receptos et audivit et absolvit Corpora beatissimorum martirum Marcellini et Petri de Roma sublata, et Octobrio mense in Franciam translata, et ibi multis signis atque virtutibus clarificata sunt.
DCCCXXVIII. Conventus Aquasgrani mense Februario factus est, in quo cum de multis aliis causis, tum praecipue de his quae in marca Hispanica contigerunt, (0505C)ratio habita, et legati qui exercitui praeerant culpabiles inventi, et iuxta merita sua honorum amissione multati sunt. Similiter et Baldricus, dux Foroiuliensis, cum propter eius ignaviam Bulgarorum exercitus terminos Pannoniae superioris inpune vastasset, honoribus quos habebat privatus, et marca quam solus tenebat, inter quatuor comites divisa est. Halitgarius Camaracensis episcopus (0506A)et Ansfridus abbas monasterii Nonantulae Constantinopolim missi, et a Michaele imperatore, sicut ipsi inde reversi retulerunt, honorifice suscepti sunt. Imperator Iunio mense ad Ingilunheim villam venit, ibique per aliquot dies placitum habuit, in quo, cum de filiis suis Hlothario et Pippino cum exercitu ad marcam Hispanicam mittendis consilium inisset, et id quomodo fieret ordinasset, missos etiam Romani pontificis, Quirinum primicerium ac Theofilactum nomenclatorem, qui ad eum illo venerant, audita illorum legatione dimississet, ad villam Franconofurd profectus est, ibique aliquandiu meratus, Wormaciam venit, atque inde Theodonis villam perrexit; de quo loco Hlotharium filium suum cum magnis Francorum copiis ad Hispanicam (0506B)marcam direxit. Qui cum Lugdunum venisset, consedit, nuncium opperiens, qui se de Sarracenorum adventu faceret certiorem; in qua expectatione cum Pippino fratre conloquitur, et comperto quod Sarraceni ad marcam venire aut timerent aut nollent, redeunte in Aquitaniam fratre, ipse ad patrem Aquasgrani revertitur. Interea cum in confinibus Nordmannorum tam de foedere inter illos et Francos confirmando, quam de Herioldi rebus tractandum esset, et ad hoc totius paene Saxoniae comites simul cum markionibus illo convenissent, Herioldus, rerum gerendarum nimis cupidus, condictam et per obsides firmatam pacem, incensis ac direptis aliquot Nordmannorum villulis, inrupit. Quod audientes filii Godofridi, contractis subito copiis, ad (0506C)marcam veniunt, et nostros in ripa Aegidorae fluminis sedentes ac nihil tale opinantes transito flumine adorti, castris exuunt, eisque in fugam actis cuncta diripiunt, ac se cum omnibus copiis suis in sua castra recipiunt; deinde inito consilio, ut ultionem huius facti praevenirent, missa legatione ad imperatorem, quam inviti et quanta necessitate coacti id fecerint, exposuerunt, se tamen ad satisfactionem (0507A)esse paratos, et hoc in imperatoris esset arbitrio, qualiter ita fieret emendatum, ut de reliquo inter partes pax firma maneret. Bonifacius comes, cui tutela Corsicae insulae tunc erat commissa, adsumpto secum fratre Berehario nec non et aliis quibusdam comitibus de Tuscia, Corsicam atque Sardiniam parva classe circumvectus, cum nullum in mari piratam invenisset, in Africam traiecit, et inter Uticam atque Kartaginem egressus, innumeram incolarum multitudinem subito congregatam offendit, cum qua et proelium conseruit, et quinquies vel eo amplius fusam fugatamque profligavit, magnaque Afrorum multitudine prostrata, aliquantis etiam sotiorum suorum per temeritatem amissis, in naves suas se recepit, atque hoc facto ingentem (0507B)Afris timorem incussit. Luna Kalendis Iul. primo diluculo in occasu suo defecit; similiter et in 8 Kalendas Ianuarii, id est in natale Domini, media nocte obscurata est. Imperator circa missam sancti Martini Aquasgrani ad hiemandum venit, ibique positus, totum hiberni temporis spatium in diversis conventibus ob necessaria regni negotia congregatis inpendit.
DCCCXXIX. Post exactam hiemem in ipso sancto quadragesimali ieiunio, paucis ante sanctum pascha diebus, (0507C)Aquasgrani terrae motus noctu factus, ventusque tam vehemens coortus, ut non solum humiliores domos, verum etiam ipsam sanctae Dei genitricis basilicam, quam capellam vocant, tegulis plumbeis (0508A)tectam, ex parte non modica denudaret. Imperator vero in diversis occupationibus usque ad Kalendas Iul. Aquasgrani moratus, tandem ad generalem conventum Wormaciae habendum cum comitatu suo mense Augusto statuit proficisci. Sed priusquam inde promoveret, nuncium accepit, Nordmannos velle transalbianam Saxoniae regionem invadere, atque exercitum eorum qui hoc facturus esset, nostris finibus adpropinquare. Quo nuncio commotus, misit in omnes Franciae partes, et iussit ut cum summa festinatione tota populi sui generalitas post se in Saxoniam veniret, indicans simul velle se apud Novesium medio circiter Iulio Rhenum transire. Sed ubi vana esse compererat, quae de Nordmannis fama disperserat, sicut prius (0508B)dispositum habebat, medio mense Augusto Wormaciam venit, ibique habito generali conventu, et oblata sibi annua dona solemni more suscepit, et legationes plurimas, quae tam de Roma et Benevento, quam de aliis longinquis terris ad eum venerant, audivit atque absolvit. Hlotharium quoque filium suum, finito illo conventu, in Italiam dirrexit, ac Bernhardum comitem Barcinonae, qui eatenus in marca Hispaniae praesidebat, camararium in palatio suo constituit. Aliis etiam causis, quae ad illius placiti completionem pertinere videbantur, congruo modo dispositis atque completis, populoque ad sua ire dimisso, ipse ad autumnalis venationis exercitium Franconovurdum villam profectus est; qua transacta, ad hiemandum Aquasgrani (0508C)reversus est, ubi et missam sancti Martini ac festivitatem beati Andreae apostoli, necnon et ipsum sacrosanctum dominicae nativitatis diem cum magna laetitia et exsultatione celebravit.