Migne Patrologia Latina Tomus 78
Appendix ad Librum sacramentorum (Gregorius I), J. P. Migne
VETUS MISSA.Ex Codice Ratoldi abbatis Corbeiensis. Dominica in die sancto Paschae.
(0239A) (0239B)241 Primo antequam episcopus Missam celebret, ingredietur quoddam oratorium, et secundum cordis compunctionem seipsum libamine orationis Deo offerat. Dicat hanc orationem:
Via (929) sanctorum omnium Jesu Christe, qui ad te venientibus claritatis gaudium contulisti, introitum templi istius, Spiritus sancti luce perfunde, qui locum istum sanctorum tuorum martyrum nomine vel sanguine consecrasti: praesta, quaesumus, omnipotens Deus, ut omnes (930) isti intercedentes obtineant veniam pro delictis, ab omnibus liberentur angustiis, impetrent quidquid petierint pro necessitatibus suis, placere semper praevaleant coram oculis tuis, quatenus, per te et per sanctum Petrum militem tuum muniti, mereamur aulam paradisi introire. Per.
(0239C)Hora vero diei tertia (931) arma sibi deferantur sacerdotalia, quae induet extra chorum sinistrae partis in loco (932) secretarii. Dum introierit in secretarium, dicat hanc Orationem:
Omnipotens et misericors Deus, qui sacerdotum ministerio, ad tibi serviendum et supplicandum uti dignaris, quaesumus immensam clementiam tuam ut quidquid modo visitamus visites, quidquid benedicimus benedicas, sitque ad nostrae humilitatis introitum, sanctorum tuorum meritis, fuga daemonum, angeli pacis ingressus. Per.
Primo quidem (933) minister deferat caligas, usque ad genu tendentes, et dicat: Tu Domine, optamus, jubeas benedicier omnes. Respondet episcopus:
Totius honestatis auctor omnipotens Deus, ad (0239D)reprimendas antiqui hostis versutias, per nostrae servitutis mysterium [ forte, ministerium] jube sanctificari has caligas, ut et in gressu resplendeat Evangelii veritas, et mente fidei exerceatur integritas. Per omnia.
Deinde minister det (934) sandalia, et dicat, ut supra. Respondet episcopus:
Indue me, Domine, calceamentis justitiae, 242 quem Joannes vidit vestitum podere, ut possim tibi omni tempore cum timore servire. Per omnia.
(0240A)Post haec vero ornet se caeteris indumentis, et minister administret (935) superhumerale, et dicat: Jube, Domine, benedicere. Respondet episcopus:
Virtus summa Deus, cunctorum rector opimus,
Tu benedic nostrum, quo nunc ornamur, amictum:
(0240B)Ut servire tibi valeamus corde pudico.
Per omnia.
Postea ministret ei albam (936) et dicat, ut supra.
Vestibus angelicis induti, Rex pietatis;
Possimus libare pii libamen odoris,
Clemens et pravae purges contagia mentis.
Ac citius delenda (937) malae contagia mentis.
Per omnia.
Postea ministret ei (938) cingulum, et dicat, ut supra.
Scrutator cordis, et castae mentis amator,
Tu lumbos praecinge meos, Deus intime judex,
Mortificans pravos in casto corpore gestus.
Per omnia.
(0240C)Postea detur ei balteum (939) pudicitiae, et dicat minister, ut supra. Respondet episcopus:
Rogo te, altissime Deus Sabaoth, Pater sancte, ut me castigare digneris, accingere, et meos lumbos balteo tui timoris ambire, ac renes cordis mei tuae charitatis igne urere, ut pro peccatis meis possim intercedere, et astantis populi peccatorum veniam promereri, ac pacificas singulorum hostias immolare. Per.
Tum minister efferat ei stolam jucunditatis, gerens vitam geminae contemplationis. Et dicat, ut supra. Respondet episcopus:
Colla jugo subdenda tuo, Deus alme, sacrato,
Ad cujus dignum pretiosa morte sepulcrum,
(0240D)Virtus angelica consederat ordine mundo,
Per omnia.
243 Super haec itaque ministretur ei (940) tunica gyris (941) in tintinabulis (942) mirice [Leg. mirifice] refecta, et dicat minister, ut supra. Respondet episcopus:
Sanctifica tunicam qua nunc superinduor, istam,
Omnipotens aeterne Deus, sine numine cujus
Nil humana valet devoti condere virtus.
Et qui me sacris voluisti vestibus uti,
(0241A)Da servire tibi, judex pie, mente fideli.
Per omnia.
Deinde ministretur ei aqua ad manus, et pecten ad caput, et dicat minister, ut supra. Respondet episcopus:
Omnipotens et misericors Deus, precor clementiam tuam, ut me audaciter accedentem non sinas perire, sed dignare lavare, ornare et leniter suscipere. Per omnia.
Tunc ministrentur ei (943) manicae, ut supra.
Digna manus nostras Christi custodia servet,
Ut tractare queant nostrae monumenta salutis.
Per omnia.
Postea (944) detur ei annulus in dextera manu desuper manica. Dicat minister, ut supra. Respondet episcopus:
(0241B)Pignore me fidei signatum pacis et arrha,
Custodi dextra, rex benedicte, tua.
Per omnia.
Postea ministretur ei (945) casula, tandem vero (946) rationale cohaerens vinctim [Forte junctim] superhumerali. Et dicat minister, ut supra. Respondet episcopus:
Spes aeterna, Deus, cunctorum certa, salusque,
Tu memor esto mei toto te corde petenti,
Exsequar ut dignus coelestis munia vitae.
Dumque meis manibus tractatur mystica virtus,
Dispereat quidquid contraxerat ordo veternus.
Per omnia.
Deturque manui laevae (947) manipulus castitatis, et dicat minister: Jube, Domine, benedicere. Respondet (0241C)episcopus:
Qui super astra sedes, qui regni sceptra tueris,
Summus adesto, Deus, mihimet tua jussa sequenti,
Ac levem capiti complexibus adhibe dextram,
Auxiliumque mihi tribuas per cuncta benignus,
Ut valeam casta tibi sistere perpeti vita.
Per omnia.
Cum omni quoque diligentia episcopus veneretur a suis. Eo autem rationabiliter (948) flamineato, accedat ordinatim omnis (949) processio. VII, aut V, aut III, (950) etsi non presbyter, et diaconus. Presbyter quoque ad dextram et diaconus ad sinistram. Subdiaconus vero ante oculos ejus teneat Evangelium: qui etiam stipatus sit duobus acolythis, aut pluribus cum candelabris (0241D)et thuribulis. Interim sane praeparet se schola, et cantor eorum medius (951) annuente episcopo inchoat Antiphonam, Resurrexi. Psal. Domine, probasti me. Properante episcopo ad templi vestibulum, et ad ostium secretarii, osculetur Evangelium, et postea cum omni diligentia incedant. Finitoque Introitu ingrediatur medius pontifex, cum collegio processionis. Eo autem astante et orante dicat hanc Orationem:
(952) Suscipe confessionem meam, unica spes salutis meae, Domine Deus meus, quia gula, ebrietate, fornicatione, libidine, acedia, tristitia, somnolentia, 244 negligentia, ira, cupiditate, invidia, malitia, odio, detractione, perjurio, falsitate, mendacio, vana gloria, levitate ac superbia perditus sum, et omnino (0242A)cogitatione, locutione, actione, atque omnibus sensibus exstinctus; qui justificas impios et vivificas mortuos, vivifica me, et resuscita me, et miserere mei, Deus meus.
Annuente episcopo (953) incipiatur Psalmus a cantore, cum Introitu reciprocante. (954) Interim quoque osculetur omnes sibi circumdatos, incipiens (955) sinistre, alternatimque veniens (956) dextre.
Hoc autem expleto, (957) episcopus signo digiti sui, inchoet cantor Gloria Patri. Et properet episcopus ad altare stipantibus ministris; dicat hanc Orationem:
Indignum (958) me, Domine, sacris tuis esse fateor, qui innumeris quotidie peccatis fuscor. Quid ego blandis te, Domine, verbis rogare praesumo, quem improbis saepissime factis offendo? Tu enim, (0242B)Domine, mihi medicinam ingeris aegro, ego sanitati meae contraria ago; legem tuam, Domine, sacris paginis inditam lego, sanam vero disciplinam infelix negligo. Ad tuum quidem altare quasi devotus accedo, sed a praeceptis tuis contumaci corde recedo. Da ergo mihi, Domine, quaeso, cor compunctum, quod veraciter odio habeat peccatum. Meum est, si donaveris, delicta deflere; tuum est ea ut nivem cito delere. Et licet palmam amiserim inimico fraudante, ad veniam saltem perveniam te miserante. Tibi Deo est honor, regnum Regi cunctorum cuncta regnanti in saecula saeculorum. Amen.
Mora quidem orationis facta, sicut ordinati sunt, alter alterutrum presbyteri et diaconi osculentur altaris cornua. Et ultimus episcopus, ministrantibus illis, osculetur (0242C)Evangelium ab ipsis elevatum et apertum, a subdiacono scilicet in altaris medio positum. Et tunc canatur Kyrie eleison. Et ipsis ducentibus, perveniat episcopus ad solium. (959) Et tunc incipiat Gloria in excelsis Deo. Post haec autem canatur Missa secundum sui visum [forte usum ]. Et annuntiat episcopus: Pax vobis. Resp. Et cum spiritu tuo.
Oratio. --Deus, qui hodierna die per unigenitum tuum, etc.
Exinde procedat subdiaconus in ambonem, et (960) legat Epistolam, Expurgate. (961) Resp. Haec dies. Alleluia, Pascha nostrum.
Incedat siquidem diaconus cum thuribulo, aliusque minister cum thure genuflectentes ad genua sedentis episcopi, et mittat incensum, fumum suavis odoris, et (0242D)dicat:
Mitto incensum in odorem suavitatis et in nomine sanctae et individuae Trinitatis.
Et diaconus postulans inclinato capite benedictionem, et dicat: (962) Jube, Domine, benedicere. Respondet episcopus: Dominus sit in corde tuo, et in ore ad proferendam Evangelii lectionem.
Accipiens ipse Evangelium et deosculetur eum et altare. Et ascendat in ambonem (963) adnuntianti [forte ad nunciandum] verba aeternae felicitatis. Legatur Evangelium (964) Maria Magdalenae. Finito Evangelio portetur Evangelium a subdiacono, ut osculetur episcopus, et (965) omnes post illum. Et dicat episcopus Dominus vobiscum. Resp. Et cum Spiritu tuo. (966) (0243A)Oremus. Tunc incipiat Offertorium (967) Terra tremuit.
245 Eo autem finito, et (968) oblatione recepta (969) cum omni processione revertatur ad solium, et exuat (970) manicas, (971) lavetque manus, et sic ingrediatur propitiatorium, et (972) omnis processio offerat sibi oblationem, et (973) ad ultimum incensum, et dicat has Orationes dum incensatur:
Domine Deus noster, supplici devotione deposcimus ut sicut suscepisti munera Abel, Noe, Aaron, Zachariae et Samuel, et omnium sanctorum tuorum, sic manu nostra peccatrice suscipere digneris incensum istud in odorem suavitatis, et remissionem omnium peccatorum nostrorum. Per Dominum.
Alia. --Placetur, Domine, hoc thymiamate vel (0243B)incenso furor tuus contra me, et contra locum istum, et contra populum istum, et praesta propitius ut fumus boni odoris tibi simus ad capiendam vitam aeternam. Per.
Postea vero ordinent se more ecclesiastico. Hoc est, diaconi ante altare, subdiaconi retro, episcopus in medio, quia in ore duorum vel trium stat omne verbum, inclinantes capita quousque dicatur per omnia saecula saeculorum. Resp. Amen. Et dicat hanc Orationem super oblata: (974) Suscipe, Domine, quaesumus, preces populi tui cum oblationibus Hostiarum. Require retro in Sabbato sancto. Tunc vero post hanc erigunt se, et acolythi ministrent aquam ad manus (975) diaconum, et manutergium; et dicat pontifex alta voce: Per omnia saecula saeculorum. Resp. Amen. Sursum (0243C)corda. Resp. Habemus ad Dominum. Gratias agamus Domino Deo nostro. Resp. Dignum et justum est.
Praefatio. --Vere dignum et justum est, aequum et salutare: Te quidem omni tempore, ut supra.
Dum dicatur Sanctus, inclinant se omnes, et episcopus dicat hanc Orationem interim:
(976) Deus, qui non mortem, sed poenitentiam desideras peccatorum, me miserum fragilemque peccatorem a tua non repellas pietate; neque aspicias ad peccata, et ad scelera mea, et immundas turpesque cogitationes meas, quibus flebiliter a tua disjungor voluntate, sed ad misericordiam tuam, et ad fidem devotionemque eorum, qui per me peccatorem tuam expetunt misericordiam. Et quia me indignum medium inter te et populum tuum fieri voluisti, fac me (0243D)dignum talem, ut possim tuam exorare misericordiam pro me, et pro eodem populo tuo. Et adjunge voces nostras vocibus sanctorum angelorum tuorum, ut sicut illi te laudant incessanter et infatigabiliter in aeterna beatitudine, ita nos quoque eorum interventu mereamur laudare te inculpabiliter in hac peregrinatione. Per Dominum.
Te igitur, clementissime Pater.
Communicantes, et memoriam venerantes, ut supra.
Hanc igitur oblationem servitutis nostrae, ut supra.
Antequam dicatur Per quem haec omnia, (977) Benedictio carnis:
Deus universae carnis, qui Noe et filiis ejus.
(0244A)Per quem haec omnia, Domine, semper bona creas, +sanctificas, +vivificas.
246 Acolythus vero cum patena stet retro diaconos inclinans se cum diaconibus, usque dicat episcopus Nobis quoque peccatoribus. Diaconus igitur qui Evangelium legit, (978) inde praecavens quod super calicem episcopus faciat signum crucis, et (979) praeveniat sibi (980) sublevans calicem in conspectu Domini, et revertatur ad locum suum cito. Siquidem subdiaconi a retro altari, ubi memoriam (981) vel nomina vivorum et mortuorum nominaverunt, vel recitaverunt, procedunt post diaconum inclinantes capita. Dominica Oratione finita, accipiat subdiaconus patenam de manu acolythi, et det diacono, et ille deferat episcopo; et post haec stabilientur in loco quo erant, antequam legeretur (0244B)Evangelium, quousque Benedictio et pacis osculum fuerint finita. Deinde dum dicat episcopus Per omnia saecula saeculorum, Resp. Amen, post Dominicam Orationem, dum finierit Libera nos a malo, annuente episcopo (982) dicat diaconus: (983) Humiliate vos ad Benedictionem; et populus resp. Deo gratias. Et episcopus dicat hanc Benedictionem:
(984) Benedicat vos omnipotens Deus hodierna interveniente paschali solemnitate, etc.
Et inde accipiens partem corporis Domini et dicat: Pax Domini (985) sit semper vobiscum. Resp. Et cum spiritu tuo. Et annuente episcopo dicat cantor: Agnus Dei, qui tollit peccata mundi. (986) Interim osculetur archidiaconum et caeteros. Inde vertens se ad altare dicat hanc Orationem; Dominus vobiscum. Resp. Et (0244C)cum spiritu tuo.
(987) Haec sacrosancta commistio corporis et sanguinis Domini nostri Jesu Christi fiat (988) omnibus sumentibus salus mentis et corporis, et ad vitam capiendam aeternam praeparatio salutaris. Per Dominum.
Dum frangitur corpus. --Emittere digneris, Domine, sanctum angelum tuum ad sacrum et immortale mysterium, scilicet corpus et sanguinem tuum; nos enim frangimus, Domine, illud; tu dignare benedicere, et praesta ut immaculatis sensibus et manibus illud tractare valeamus, et digne sumere. Per Dominum nostrum. Emitte angelum tuum, Domine, ut dignetur.
Post haec itaque (989) communicent se omnes singillatim, (0244D)episcopus quoque; (990) eoque communicato dicat Orationes has:
Perceptio corporis et sanguinis tui, Domine Jesu Christe, quam ego indignus praesumo sumere, non mihi veniat ad judicium et condemnationem, sed pro tua pietate prosit mihi ad tutamentum mentis et corporis, qui cum Patre in unitate.
Alia. --Domine Jesu Christe, Fili Dei vivi, qui ex voluntate Patris, cooperante Spiritu sancto, per mortem tuam mundum vivificasti, libera me per hoc sacrum corpus et sanguinem tuum a cunctis iniquitatibus et universis malis meis, et fac me tuis obedire praeceptis, et a te nunquam in perpetuum separari. Qui cum Patre.
(0245A)Alia. --Domine sancte, Pater omnipotens, aeterne Deus, da mihi hoc corpus et sanguinem Domini nostri Jesu Christi 247 ita sumere, ut merear per hoc remissionem omnium peccatorum meorum accipere, et tuo sancto Spiritu repleri, quia tu es benedictus, et praeter te non est alius, cujus regnum gloriosum permanet in saecula saeculorum. Amen.
Et (991) episcopus communicet presbyteros et diaconos cum osculo pacis, (992) sicco tamen sacrificio, et subdiaconos sine osculo, misto (993) sacrificio. Et diaconi et presbyteri summatim gustent cum calice, tenente subdiacono, de ipso sanguine. Interim cantor incipiat, annuente episcopo, (994) Com. Pascha nostrum; Psalm. Domine probasti me, cum Gloria. Hoc autem expleto, sedeat episcopus in solio, et, lotis manibus (0245B)tertio, revertatur ad altare, et dicat Collectam.
248 Ad Complendum. --Spiritum nobis, Domine. Postea dicat episcopus convertens ad populum: Dominus vobiscum. Resp. Et cum spiritu tuo. Annuente episcopo, dicat diaconus: Ite (995) Missa est. Resp. Deo gratias. Ipse autem episcopus deosculatur altare, cum silentio dicit hanc Orationem:
Oremus. --(996) Placeat tibi sancta Trinitas, ad sanctum Joan. ad Vesp. Concede, quaesumus, omnipotens Deus; ad fontes: Praesta, quaesumus, omnipotens Deus, ad sanctum Andream: Praesta, quaesumus, omnipotens Deus, ut qui gratiam. Hactenus Missae Paschalis.
ALIA MISSA VETUS.Ex Codice Tiliano. 247 (997) Incipit Ordo pontificis, quando praeparat (0245C)se ad Missam. (998) Quando lavat manus, dicat hanc orationem:
Largire sensibus nostris, omnipotens Pater, ut sicut exterius abluuntur inquinamenta manuum, sic a te mundentur interius pollutiones mentium, et crescat in nobis sanctarum augmentum virtutum. Per.
Postea (999) se incipit sandalia episcopus calciare, et dicit Orationem hanc:
Calcia, Domine, pedes meos in praeparatione Evangelii pacis, et protege in velamento alarum tuarum.
(1000) Deinde cantet cum circumstantibus hos Psalmos:
Quam dilecta; Benedixisti, Domine; Inclina, Domine, cum precibus: Exsurge, Domine; fiat misericordia (0245D)tua, Domine; Deus tu conversus; Ostende nobis, Domine; Ne intres in judicium; Propitius esto peccatis nostris; Domine, exaudi orationem.
Aures tuae pietatis, mitissime Deus, inclina precibus meis, et gratia sancti Spiritus illumina cor meum, ut tuis ministeriis digne ministrare valeam, ac te aeterna charitate diligere merear. Per.
Oratio sacerdotis ad Missam praeparandi. --Obumbra, Domine, caput meum umbraculo sanctae fidei, et expelle a me nubila ignorantiae. Amen.
Ad albam. --Indue me, Domine, vestimento salutis, et circumda me lorica fortitudinis. Amen.
Ad zonam. --Domine, accinge in me custodiam (0246A)mentis meae, nec ipsa mens inflectatur spiritu elationis. Amen.
Ad stolam. --Stola justitiae circumda, Domine, cervicem meam, et ab omni corruptione peccati purifica mentem meam. Amen.
Ad casulam. --Indue me, Domine, ornamento charitatis et pacis, 248 ut, undique munitus virtutibus, possim resistere vitiis, et hostibus mentis et corporis.
Postquam ad manipulum. --Da mihi, Domine, sensum rectum, et vocem puram, ut implere possim laudem tuam.
Postquam intrat in ecclesiam, (1001) osculetur duos presbyteros, et duos diaconos, (1002) incipiens per se Introibo ad altare Dei, cum Psalmo Judica me, Deus. (0246B)Interim dum cantetur Versus ad Introitum, dicit has Orationes. (1003) Aufer a nobis iniquitates nostras, ut ad sancta sanctorum puris mentibus [ Lege mereamur] introire.
Alia Oratio. --(1004) Omnipotens Deus, qui me peccatorem sacris altaribus astare voluisti, et sancti nominis tui laudare potentiam, concede, quaesumus, per hujus sacramenti mysterium, meorum veniam peccatorum, ut tuae Majestati digne ministrare merear. Per.
(1005) Deinde cum osculabitur Evangelium dicat:
Pax Christi quam nobis per Evangelium suum tradidit, confirmet, et conservet corda nostra et corpora in vitam aeternam. Amen.
(1006) Confessio sacerdotis ante altare.
(0246C)Suscipe confessionem meam, unica spes salutis meae, Domine Deus meus. Gula, ebrietate, fornicatione, libidine, tristitia, acedia, somnolentia, ira, cupiditate, invidia, malitia, odio, detractione, perjurio, falsitate, mendacio, vana gloria, levitate ac superbia perditus sum; et omni cogitatione, locutione, actione, atque omnibus malis exstinctus sum; sed tu, qui justificas impios, et vivificas mortuos, vivifica me et resuscita me, Deus meus.
Oratio sacerdotis ante altare priusquam Missam incipiat. --Deus, propitius esto mihi peccatori, quia tu es Deus immortalis, et sine peccato solus. Domine Deus meus, indigno mihi famulo tuo indulge, quia peccator sum et indignus, qui praesumo ad sanctum altare tuum accedere, et invocare te, qui (0246D)peccavi coram te, et coram angelis tuis; sed tribue 249 indulgentiam delictorum meorum, et confirma me in sancta Ecclesia tua, in fide orthodoxorum, et doce me facere voluntatem tuam omnibus diebus vitae meae. Qui vivis.
(1007) Item Oratio interim dum Gloria in excelsis Deo cantatur. --Domine Jesu Christe, Redemptor mundi, propitius esto mihi peccatori, omnibus modis in peccato jacenti, quia tu solus Domine Deus noster immortalis es et sine peccato; indulge mihi miserrimo praesumenti accedere ad sanctum altare tuum et invocare te, quia peccavi ab infantia mea usque nunc coram te, et coram omnibus sancti tuis; sed per illorum intercessionem mihi divina (0247A)clementia veniam peccatorum meorum, et doce me facere voluntatem tuam omnibus diebus vitae meae. Qui vivis et regnas.
(1008) Post collectam usque ad Evangelium prout sibi videatur, dicit has Orationes:
Deus, qui de indignis dignos facis, de peccatoribus justos, de immundis mundos, munda corpus meum, et cor meum ab omni contagione et sorde peccati, et fac me dignum sanctis altaribus tuis ministrum, et concede propitius, ut in hoc altari, ad quod indignus accedo, Hostias placabiles offeram pietati tuae pro peccatis et offensionibus meis, et innumeris quotidianisque excessibus, et grege mihi commisso, et famulo tuo N. conjugeque, ac populo sibi subjecto, et omnibus circumastantibus, omnibusque mihi familiaritate (0247B)conjunctis, atque omnibus me odio exsecrabili insectantibus, et Ecclesiae tuae commissae adversantibus, cunctis fidelibus simul Christianis. Et per eum sit tibi meum votum, atque sacrificium acceptabile, qui se tibi Deo Patri obtulit in sacrificium Jesus Christus Dominus noster.
Ignosce, Domine, quod te rogare compellor, dum per immunda labia mea nomen sanctum tuum assumo, ut cum pudendorum actuum meorum secreta confiteor, non habeo apud te verba sine crimine. Tu enim conscientiae meae vulnera, tu cogitationum mearum occulta nosti, et immunditiam meam tu solus agnoscis. Miserere mihi, Domine, miserere mihi; ignosce mysterii tui secreta tractanti, nec indignum misericordia tua judices quem pro aliis rogare permittis; (0247C)et in quo testimonium boni operis non agnoscis, officium saltem dispensationis creditae non recuses, Salvator mundi. Qui vivis.
Cum (1009) incensum, antequam legatur Evangelium, mittit in thuribulum, dicat:
Odore coelestis inspirationis suae accendat, et impleat Dominus corda nostra ad audienda et implenda Evangelii sui praecepta. Qui vivit.
(1010) Deinde inclinanti diacono dicat sacerdos:
Dominus in corde tuo, et in labiis tuis, ut annunties competenter Evangelium pacis.
(1011) Perlecto autem Evangelio, afferatur ad salutandum episcopo, et dicat:
Per istos sermones sancti Evangelii Filii tui Domini nostri Jesu Christi indulgeat Dominus peccata (0247D)nostra.
Cum (1012) autem ornatum fuerit altare, antequam suscipiat praesul oblationes presbyterorum, et diaconorum, dum canuntur Offertoria, ascendat ad altare, et humillime dicat hanc Orationem:
250 Ante oculos tuos, Domine, reus, conscientiae testis assisto. Rogare non audeo quod impetrare non mereor. Tu enim scis, Domine, quae aguntur in nobis. Erubescimus confiteri quod non timemus admittere. Verbis tibi tantum obsequimur, corde mentimur; et quod velle nos dicimus, nolle nostris actibus approbamus. Sed parce, Domine confitentibus, ignosce peccantibus, miserere te rogantibus. Et quia meus sensus in sacramentis tuis infirmus est, et apud (0248A)te peccatores non habent verba sine crimine, praesta, Domine, ut si ex nobis indignis et peccatoribus duri cordis verba non suscipis, per temetipsum nobis veniam largiaris. Qui vivis et regnas Deus et semper, et in aeterna saecula saeculorum.
Tunc (1013) convertat se ad suscipiendas oblationes offerentium presbyterorum vel diaconorum, (1014) et dicat unusquisque hanc Orationem:
Tibi Domino Deo Creatori meo hostiam offero pro remissione omnium peccatorum, et cunctorum fidelium tuorum.
Cum diaconus libamen calicis accipit, dicat:
Acceptum sit omnipotenti Deo sacrificium istud.
Tunc redeat sacerdos ad altare; et coram altari, antequam Secretam dicat, (1015) accuset se prius flebiliter, (0248B)et dicat hanc Orationem:
(1016) Ante conspectum divinae Majestatis tuae reus assisto, qui invocare nomen sanctum tuum praesumo. Miserere mihi, Domine, homini peccatori; ignosce indigno sacerdoti, per cujus manus haec oblatio videtur offerri, parce labe peccatorum prae caeteris capitalium polluto. Et ne intres in judicium cum servo tuo scilicet vitiis ac voluptatibus carnis aggravato. Recordare, Domine, quod caro sum. In tuo conspectu etiam coeli non sunt mundi, quanto magis nos homines mortales. Indignus sum ut sim vivens. Tu qui non vis mortem peccatoris, da mihi veniam in carne constituto, ut per poenitentiae labores vita aeterna perfruar in coelis per te, Jesu Christe.
(1017) Tunc puro corde offerat Domino oblatas altari (0248C)superpositas, dicens:
(1018) Suscipe, sancta Trinitas, hanc oblationem, quam tibi offero pro me peccatore, et nostrae congretationis salute, et pro omni populo Christiano, et pro omnibus eleemosynas nobis facientibus, et pro his etiam qui se commendaverunt in nostras orationes; et qui nostri memoriam in suis orationibus habent, ut hic veniam recipiamus peccatorum, ut in futuro praemia consequi mereamur aeterna. Amen.
(1019) Suscipe, sancta Trinitas, hanc oblationem; quam offero inprimis, ut justum est, in memoriam Incarnationis, Nativitatis, Passionis, Resurrectionis, Ascensionisque Domini nostri Jesu Christi, et in honorem omnium sanctorum tuorum, qui tibi placuerunt ab initio mundi, et quorum nomina et reliquiae (0248D)hic continentur, et eorum quorum festivitas celebratur in terris, ut illis proficiat ad honorem, nobis autem ad salutem, ut illi omnes intercedere dignentur in coelis, quorum memoriam facimus in terris.
(1020) Suscipe, sancta Trinitas, hanc oblationem, quam tibi offero pro (1021) anima famuli tui, quatenus te donante, percepta venia peccatorum, vitae quoque sempiternae immensa gaudia percipere mereatur.
251 (1022) Suscipe, sancta Trinitas, hanc oblationem quam tibi offero pro animabus famulorum tuorum, et famularum, ut, per hoc salutare sacrificium purgatae, sanctorum tuorum consortio mereantur (1023) adjungi.
(0249A)(1024) Tunc diaconus calicem offerat sacerdoti super altare, et dicat:
Immola Deo sacrificium laudis, et redde Altissimo vota tua. Sit Dominus adjutor tuus, mundum te faciat; dum oraveris ad eum, exaudiat te.
Et (1025) episcopus calicem offerens Domino dicat:
(1026) Domine Jesu Christe, qui in cruce passionis tuae de latere tuo sanguinem et aquam, unde tibi Ecclesiam consecrares, manare voluisti, suscipe hoc sacrificium altari tuo superpositum, et concede, clementissime, ut pro redemptione, nostra et etiam pro totius mundi in conspectu divinae Majestatis tuae cum odore suavitatis tuae ascendat, Jesu Christe.
Ad (1027) miscendum vinum cum aqua.
Deus, qui humanae substantiae dignitatem mirabiliter condidisti, et mirabilius reformasti, da nobis, (0249B)quaesumus, per hujus aquae et vini mysterium, ejus divinitatis esse consortes, qui humanitatis nostrae (1028) dignatus es fieri particeps, Jesu Christe.
(1029) Tunc elevata manu benedicat utrumque.
In nomine Domini nostri Jesu Christi sit sacrificium istud immaculatum, et a te Deo vivo et vero adunatum et benedictum.
(1030) Postea incensum accipiens ponat in thuribulum, dicens:
Per intercessionem sancti Gabrielis archangeli stantis a dextris altaris incensi, et omnium electorum suorum, incensum istud Dominus dignetur benedicere, et in odorem suavitatis accipere.
(1031) Tunc ponat incensum super sacrificium, et in circuitu altaris dicat:
(0249C)Incensum istud a te benedictum ascendat ad te, Domine, et descendat super nos misericordia tua. Dirigatur oratio mea sicut incensum in conspectu tuo.
(1032) Quando odor ejusdem incensi episcopo vel caeteris porrigitur, unusquisque dicat:
Accendat in nobis Dominus ignem sui amoris, et flammam aeternae charitatis.
(1033) Tunc sacerdos humillime convertat se ad circumstantes, et dicat:
Orate pro me misero peccatore ad Dominum nostrum Jesum Christum, ut meum sacrificium ac vestrum sit acceptabile in conspectu divinae pietatis.
(1034) Tunc dicatur a singulis:
(0249D)Orent pro te omnes sancti Dei. Memor sit Dominus omnis sacrificii tui, et holocaustum tuum pingue fiat. Exaudiat te Dominus pro nobis orantem. Misereatur tui omnipotens Deus, et dimittat tibi omnia peccata tua.
(1035) Postquam sacerdos Te igitur incipit, diaconi et subdiaconi cantent istos Psalmos:
Exaudiat te Dominus; Ad te, Domine, levavi; Miserere mei, Deus; Qui habitat, cum precibus: Salvum fac servum tuum; Desiderium cordis; Vitam petiit a te; Oculi Domini super justos; Fiat misericordia; Domine, exaudi orationem.
252 Oratio pro sacerdote. --Gaudeat, Domine Deus, famulus tuus beneficiis impetratis; et cui fiduciam (0250A)sperandae pietatis tribuisti, optatae misericordiae praesta benignus effectum.
Item pro omnibus Oratio. --Precibus nostris, quaesumus, Domine, aures tuae pietatis accommoda, et orationes supplicum, occultorum cognitor, benignus exaudi, ut te largiente ad veniam perveniamus aeternam.
(1036) Expleta Secreta, et (1037) Oratione Dominica, cum dixerit Pax Domini sit semper vobiscum, misceatur corpus Domini cum sanguine.
Haec sancta commistio corporis et sanguinis Domini nostri Jesu Christi fiat omnibus nobis mentis et corporis ad aeternam vitam capessendam praeparatio salutaris. Per.
(1038) Postquam autem benedictio episcopalis expleta (0250B)est, accipiens partem quam antea effregit, tenensque super calicem, frangat et dicat:
Sancti sanguinis commistio cum sancto corpore Domini nostri Jesu Christi, prosit omnibus sumentibus ad vitam aeternam.
(1039) Quando corpus Domini in manus accipit dicat: Panem coelestem accipiam, et nomen Domini invocabo.
Ad sumendum corpus dominicum.
(1040) Perceptio corporis tui, Domine Jesu Christe, quod indignus sumere praesumo, non mihi proveniat in judicium et condemnationem, sed per tuam pietatem prosit mihi ad tutamentum mentis et corporis. Qui vivis.
(1041) Quando calicem accipit, dicat:
(0250C)Quid retribuam Domino, etc., ut in Miss. Rom.
Post sumptum, secrete.
Communicatio et confirmatio sancti sanguinis tui, Domine Jesu Christe, prosit mihi in remissionem omnium peccatorum, et conservet me in vitam aeternam.
(1042) Domine Jesu Christe, Fili Dei vivi, qui ex voluntate Patris (1043) cooperante [ Lege Spiritu sancto] sanctorum per mortem tuam mundum vivificasti, libera me per hoc sacrum corpus et sanguinem tuum, quatenus non sit mihi ad judicium, neque ad condemnationem, sed ad remedium proficiat animae meae; et a cunctis iniquitatibus meis libera me, Deus, et fac me tuis obedire mandatis, et a te, et a sanctis tuis nunquam in perpetuum separari. Qui vivis.
(1044) Domine sancte, Pater omnipotens, aeterne (0250D)Deus, da mihi hoc corpus et sanguinem Filii tui Domini nostri Jesu Christi ita sumere, ut merear per hoc remissionem peccatorum accipere, et tuo sancto Spiritu repleri, quia tu es, et praeter te non est alius, cujus gloriosum nomen permanet in saecula saeculorum. Amen.
(1045) Deinde cum coeperit communicare clerum sive populum, dicat singulis:
(1046) Perceptio corporis Domini nostri sit tibi vita et salus, et redemptio omnium tuorum peccatorum.
Oratio sancti Gregorii papae. --Corpus Domini nostri Jesu Christi prosit mihi in remissionem omnium peccatorum ad vitam aeternam.
(0251A)(1047) Finita Missa, postquam diaconus dicit: 253 Ite Missa est, veniat sacerdos ante altare, et osculato dicat:
Placeat tibi, sancta Trinitas, obsequium servitutis meae, et praesta ut hoc sacrificium, quod oculis tuae Majestatis indignus obtuli, sit tibi placens, mihique et omnibus pro quibus illud obtuli sit, te miserante, propitiabile. Qui vivis.
(1048) Alia Oratio. --Meritis et intercessionibus omnium sanctorum suorum misereatur nobis omnipotens Dominus.
(1049) Expletis omnibus, episcopus rediens ad sacrarium 254 cum diaconibus et caeteris cantet hymnum trium puerorum, et Laudate Dominum in sanctis ejus. (1050) Postea preces: Confiteantur tibi, Domine, (0251B)omnia opera tua, et sancti tui; Exsultabunt justi; Exsultent justi; Non nobis, Domine, non nobis; Sacerdotes induam; Ne intres in; Domine Deus virtutum; Benedicat nos Deus, Deus; Domine exaudi; (1051) Deinde Oratio. Deus, qui tribus pueris mitigasti flammas ignium, concede propitius per interventum eorum, et omnium sanctorum, ut nos famulos tuos non exurat flamma vitiorum. Per.
RITUS ANTIQUUS CELEBRANDAE MISSAE.Ex antiquo Codice manuscripto prioratus Salicosani ( Vgo Sausense ) apud Velocasses, ordinis sancti Augustini Canonicorum, non longe a Vernone. Cujus Codicis initium est: 253 Domino vere sancto et meritis honorando (1052) Maurilio, venerabili sanctae Rothomagensis Ecclesiae archiepiscopo, (1053) Joannes Abrincacensis, omnium (0251C)episcoporum meritis infimus, corpore et spiritu totius obedientiae munus, etc.
Missa diei hoc ordine celebretur. In primis in ferialibus diebus duae campanae pulsentur, in festis omnes. Ad Gloria Patri, choro Introitum a beato Coelestino institutum canente, sacerdos (1054) in vestiario caeterique ministri sanctis vestibus juxta ordinem induantur, scilicet alba, stola, et dalmatica diaconus; alba, et tunica, et manipulo subdiaconus; reliqui tantum albis, scilicet duo acolythi, unus qui cantet Graduale, et deferat candelabrum, alter qui Alleluia, et ferat thuribulum. Psalmo dicto, incipiente choro Gloria Patri, sacerdos caeterique ministri sic ad altare procedent. Diaconus praecedat presbyterum, subdiaconus praecedens diaconum ferat Evangelium, ceroferarius cum cereo (0251D)praecedat subdiaconum, portitor thuribuli ceroferarium. Dum ergo ante altare venerint, subdiaconus Evangelium ponat super dextrum cornu altaris, ubi usque ad Evangelium manebit. Per altare Jerusalem designatur, in qua ab initio adventus Domini evangelica doctrina retonuit, et inde usque ad publicum exivit, ut scriptum est: De Sion exibit lex, et Verbum Domini de Jerusalem. Postea subdiaconus ad sinistram sacerdotis transeat, diaconus ad dextram; ubi, confessione invicem facta, (1055) diaconum et subdiaconum osculetur sacerdos. Primum enim Christus pacem apostolis dedit, per eos orbi transmisit. Post quae sacerdos caeterique ministri retro coram altari breviter orent, stantes ordine suo; deinde primum ab oratione (1056) (0252A)surgens inclinanti sibi inclinet diacono, diaconus inclinanti subdiacono, subdiaconus inclinanti sibi choro. Diaconus vero post inclinationem utraque altaris cornua deosculans (1057) sacerdoti 254 medium altaris osculanti Evangelium osculandum offerat. Evangelio enim Christus praevaricationis chirographum delens, pacem mundo dedit, cujus praeconibus utrumque populum, Judaicum quippe et gentilem, sibi reconciliavit. Quod altare sacerdos osculatur, significat gentem Judaeam in Jerusalem morantem, quam Christus sibi reconciliavit; per Evangelium, gentilem populum. Dehinc pergit sacerdos ad dextrum cornu altaris; dexteram enim Christus semper egit vitam, dextera enim vita acquiritur coelestis gloria. Diaconus post eum eamdem imitando vitam consistat, quousque ei sedere (0252B)innuat. (1058) Sessio episcopi juxta decreta Urbani papae et Carthaginense concilium caeteris celsior debet fieri, in qua cathedra pontificalis honorifice constituatur, etc. (1059) Ceroferarii vero usque ad Kyrie eleison ab Austro ad Aquilonem candelabra teneant, quo incepto ibidem dimittant. Per Austrum, qui est ventus calidus, Spiritus sancti fervor designatur, qui veri Solis ortu ab Oriente ad Occidentem mundum illuminando diffunditur. Unus vero tertius in medio ponatur, per quem ubi duo vel tres congregati fuerint in nomine Domini, Dominum adesse designatur. Per hoc quod, incepto Kyrie, cerei deponuntur, nos dum Dominum exoramus, contrito corde humiliari oportere demonstratur. Salutante presbytero populum, iterum ibidem teneant. Oratione finita ab Oriente ad Occidentem collocent. (0252C)Duobus enim Testamentis illuminantur quatuor partes mundi. Septem candelabra in festis significant septem dona Spiritus sancti. Incipiente subdiacono Epistolam, sacerdos juxta altare sedeat, et diacono in loco suo sedere innuat; subdiaconus vero, excepto tempore ministrationis suae, in choro maneat. Propinquante Evangelii termino sacerdos thymiama in thuribulo ponat, quo incensato altari ante Evangelium deferatur. Per thuribulum, quod fragrantiam odoris emittit, fama bonorum operum quae Christi doctrinam praecessit. Diaconus, benedictione a sacerdote accepta, ab altari Evangelium accipiens super sinistrum armum imponat. 255 Per sinistrum enim armum vita temporalis designatur, in qua oportet Evangelium praedicari. Et subdiaconus ante eum pulvinar deferat. Per pulvinar (0252D)quod praecedit lex figuratur quae Evangelium praecessit; per plumas quae intus occultantur, mysteria quae in lege continebantur; per levitatem plumae praecepta veteris legis levia ad comparationem novae; in illa enim dicitur: Non occides; in nova vero: Qui irascitur fratri suo, reus erit judicio. (1060) Sicque praecedentibus ceroferario thuribulique latore, cum processione ad pulpitum pergat, et supposito Evangelio ac incensato, versus ad Aquilonem, Evangelium legat; per Aquilonem enim infidelitas gentium designatur, quibus Evangelium ab apostolis igne Spiritus sancti accensis praedicatur. Quo lecto candelabra exstinguantur. Immolatione enim veri Agni typici cessavit immolatio, et caetera mysteria quae in lege continebantur et prophetis (0253A)per candelabra designatis. Incensum sacerdoti in thuribulo offeratur, et Evangelium primum a subdiacono sibi porrectum osculetur, quod post a diacono osculetur. Et in festivis diebus a subdiacono omni clero, incenso praecedente, praesentetur. Evangelio lecto populus a sacerdote salutetur: (1061) Offerenda incipiatur, quam finitam Versus (1062) sequatur. Interim vero panis et vini oblatio a subdiacono diacono, a diacono offeratur presbytero. Cantor aquam linteo coopertam in festis diacono deferat, quam diaconus vino misceat. Dulci enim cantoris modulatione populus pia devotione et divino amore accenditur, et sic ad Dominum currit, et unum corpus in Christo efficitur. Per vinum Christus, per aquam populus, per linteam cooperturam aquae labor modulationis cantoris, quo liberatur populus a cogitationum pravitate; lino enim labor exprimitur.
(0253B)(1063) Aqua mista vino, populus adunatur Christo. Aliis diebus ministret eam acolythus. (1064) Sacerdos oblationem ita componat, ut in dextera parte Hostiae calicem constituat; a dextro enim latere Domini sanguis defluxit et aqua. Sicque corporali coopertu incensum desuper offerat, et sic diacono praebeat. Diaconus vero in circuitu altaris deferat, postea sacerdoti, deinde ministro reddat, ut clero populoque deferat. Praeterea accipiens patenam de altari, subdiacono porrigat, subdiaconus vero, si fuerit, acolyto. Non licet enim quidquam sacri ab altari auferre alicui nisi diacono vel sacerdoti. (1065) Tunc coram altari oret inclinatus sacerdos solus, postulando ut dignus possit accedere ad altare et insistere cultibus divinis. Caeteri vero ministri (0253C)stent in oratione in ordine suo. Post quae versus ad populum orare moneat, conversusque ad altare Secretam Orationem dicat; qua completa, Vere dignum, etc., devota mente dulcique voce proferat, in cujus fine Hymnum Sanctus, Sanctus, Sanctus, a beato Sixto institutum chorus respondeat. Diaconus et ministri ad Te igitur, etc., perseverent retro sacerdotem usque Sed libera nos inclinati. Domino enim patienti moerore et timore sui compatiebantur apostoli. Per inclinationem diaconorum significatur moestitia apostolorum; per subdiaconorum, sanctarum mulierum. Subdiaconi vero similiter inclinati sint in aspectu sacerdotis, per quos exprimuntur sanctae mulieres, quae, patiente Domino, fugientibus discipulis, licet timore et moerore percussis, in his quae de eo fiebant erant intendentes, sed Domino de cruce deposito ac sepulto, inde recesserunt, et aromata (0253D)sepulturae 256 paraverunt; ita subdiaconi ab eo loco discedant, et corpori ac sanguini Christi ministrare satagant, offerentes patenam per manum diaconi sacerdoti ad frangendum in ea corpus Domini, etc. Ubi ergo ad haec verba venerit, scilicet, Per quem haec omnia, Domine, semper bona, tunc diaconus accedat, et dextera manu dextrum cornu corporalis accipiat, cum sacerdote discooperiat. Sacerdos Per ipsum, etc., dicendo, (1066) oblata quatuor partes calicis tangat. Immolatione enim corporis Christi redempta sunt quatuor climata mundi. (1067) Item Oratione finita (1068) uterque calicem levent, et simul ponant, et cooperiant. Inde altare diaconus osculetur, deinde dextram (0254A)sacerdotis scapulam. Per scapulam sacerdotis lapis designatur, in quo angelus ad sepulcrum resedit. Semper enim angelus credendus est adesse immolationi corporis Christi. Per (1069) diaconum Joseph exprimitur, per sacerdotem Nicodemus, per elevationem de altari Hostiae depositio Christi de cruce, per depositionem iterum in altari sepultura Christi. Post quae sacerdos Orationem Dominicam alta voce proferat. Per exaltationem Dominicae Orationis demonstratur nostrae unitas fraternitatis. Deus enim Pater noster, pacis et concordiae Magister, sic nos unum pro omnibus orare docuit, quomodo in uno omnes portavit. Clero Sed libera nos a malo respondente, (1070) officium consecrationis perficiat. Sed libera dicto, diaconus et subdiaconus se erigant, et oculos in Dominici corporis consecrationem (0254B)intendant. Ait enim evangelista quia noti ejus a longe stabant, sua pectora percutientes. Ubi ergo ad locum Da propitius pacem venerit, (1071) qui mantili indutus tenuerat [Forte leg. patenam] subdiacono, subdiaconus diacono, diaconus sacerdoti offerat, in qua sacerdos corpus Domini tripliciter dividat: quarum partium unam sacerdos calici immittens, Pax Domini alta voce dicendo, protinus subdat secreto: (1072) Fiat commistio simul corporis et sanguinis Domini nobis accipientibus in vitam aeternam. Alia se, diaconum subdiaconumque communicet. Tertiam (1073) viaticum, si opus fuerit, in patena usque ad finem Missae reservet. Per particulam oblatae immissae in calicem ostenditur corpus Christi quod resurrexit a mortuis; per comestam a sacerdote vel populo vivificantem eos in Deo, (0254C)Christi cum discipulis suis post Resurrectionem conversatio. Tertiam, quae remanet in altari vocat sancta Ecclesia viaticum morientis, ut ostendatur non eos debere deputari morientes, sed dormientes, qui in Christo moriuntur, dum tali tantoque ductore ad aeternam vitam perducuntur. Si autem opus non fuerit, tertiam sacerdos aut unus ministrorum accipiat. Non autem intincto pane, sed, (1074) juxta definitionem Toletani concilii, seorsum corpore, seorsum sanguine, sacerdos communicet, (1075) excepto populo, quem intincto pane, non auctoritate, sed summa necessitate timoris sanguinis Christi effusionis permittitur communicare. Dum ergo sacerdos ministris communionem porrigit, unumquemque primitus osculetur, et post qui communicandus est manu sacerdotis osculata, communionem ab eo accipiat. (0254D)(1076). Postremo vero particulam quae in calice remansit sacerdos sumat, et post diacono calicem ad mundandum et sumendum quod remansit porrigat, qui in sinistrum cornu altaris calicem cum patena deferat, ubi partem sibi accipiat, et partem subdiacono tribuat. Post mundato utroque utrique 257 participent. Acolythus vero alterum calicem sacerdoti ad mundandos digitos deferat. Subdiaconus autem ad mundandum calicem et patenam diacono serviat. Post mundationem patenae et calicis acolytus utrumque mantili involutum teneat usque ad completionem primae Postcommunionis, suaque caeteri ministri officia. Sacerdos, ut supra diximus, partito corpore Domini, Pax Domini alta voce proferat, a quo unus canonicorum pacem accipiat, quam (0255A)in utroque choro majoribus distribuat. Ipsi autem caeteris ita porrigant, ut nullus de loco moveatur, sed a superiori 258 accipiat, et inferiori tribuat. Unus minorum utriusque chori a majoribus accipiat, et juxta praescriptum ordinem caeteris distribuat. Hoc autem firmiter teneant juxta Apostolum, honore invicem praevenientes, ut dantes pacem et recipientes semper inclinent. Per osculum pacis designatur nostrae utilitas fidei. Chorus vero psallat Agnus Dei, quod Sergius papa tempore confractionis corporis Domini cantare praecepit, cujus Agni immolatio mundum redemit. Quo incepto candelabra illuminentur: Agni passione illuminatus est mundus, etc.
RITUS OLIM OBSERVATUS IN UNCTIONE REGUM FRANCORUM.Ex Codice Ratoldi abbatis. (0255B) 257 Incipit percunctatio sive electio episcoporum ac clericorum, necnon populorum (1077) ad regem consecrandum sive ad benedicendum.
Admonitio episcoporum vel clericorum seu populorum ad regem dicenda ita legatur ab uno episcopo coram omnibus:
(1078) A vobis perdonari petimus ut unicuique de nobis et Ecclesiis nobis commissis canonicum privilegium ac debitam legem atque justitiam conservetis, et defensionem exhibeatis, sicut rex in suo regno unicuique episcopo et Ecclesiae sibi commissae (1079) per rectum exhibere debet.
(1080) Responsio regis. --Promitto vobis et perdono quia unicuique de vobis et Ecclesiis vobis commissis (0255C)canonicum privilegium et debitam legem atque justitiam servabo, et defensionem, quantum potuero, adjuvante Domino, exhibebo, sicut rex in suo regno unicuique episcopo et Ecclesiae sibi commissae per rectum exhibere debet.
(1081) Deinde alloquantur duo episcopi populum in ecclesia inquirentes eorum voluntatem, et si concordes fuerint, (1082) agant Deo gratias omnipotenti (1083) decantantes Te Deum laudamus. Et duo episcopi accipiant eum per manus, et deducant ante altare, et prosternet se usque ad finem Te Deum laudamus.
(1084) Invocatio super regem. --Te invocamus, Domine sancte, Pater omnipotens, aeterne Deus, ut Hunc famulum tuum N., quem tuae divinae dispensationis providentia in primordio plasmatum usque ad (0255D)hunc praesentem diem juvenili flore laetantem crescere concessisti, eum tuae pietatis dono ditatum plenumque gratia veritatis de die in diem coram Deo et hominibus ad meliora semper proficere facias, (1085) ut summi regiminis solium gratiae supernae largitate gaudens suscipiat, et, misericordiae tuo muro ab hostium adversitate undique munitus, plebem sibi commissam cum pace propitiationis et virtute victoriae feliciter regere mereatur. Per Dominum.
(0256A)258 Item oratio. --(1086) Deus, qui populis tuis virtute consulis, et amore dominaris, da huic famulo tuo Spiritum sapientiae cum regimine disciplinae, ut tibi toto corde devotus in regni regimine maneat semper idoneus, tuoque munere (1087) ipsius temporibus securitas Ecclesiae dirigatur, et in tranquillitate devotio Christiana permaneat, ut in bonis operibus perseverans ad aeternum regnum te duce valeat pervenire. Per.
Alia. --In diebus ejus oriatur omnibus aequitas et justitia, amicis adjutorium, inimicis obstaculum, humilibus solatium, elatis correctio, divitibus doctrina, pauperibus pietas, peregrinis pacificatio, propriis in patria pax et securitas, unicuique secundum suam mensuram moderate gubernans, (1088) (0256B)seipsum sedulus discat, ut, tua irrigatus compunctione, toti populo tibi placita praebere vitae possit exempla, et, per viam veritatis cum grege gradiens sibi subdito, opes frugales abundanter acquirat simul ad salutem non solum corporum, sed etiam cordium a te concessam cuncta accipiat. Sicque, in te cogitatum animi consiliumque omne componens, plebis gubernacula cum pace simul et sapientia semper invenire videatur; teque auxiliante praesentis vitae prolixitatem percipiat, et per tempora bona usque ad summam senectutem perveniat, hujusque fragilitatis finem perfectum ab omnibus vitiorum vinculis tuae pietatis largitate liberatus, et infinitae prosperitatis praemia perpetua angelorumque aeterna commercia consequatur. Per.
(0256C)(1089) Consecratio regis. --Omnipotens sempiterne Deus, Creator et gubernator coeli et terrae, conditor et dispositor angelorum et hominum, Rex regum et Dominus dominorum, qui Abraham fidelem famulum tuum de hostibus triumphare fecisti, Moysi et Josue populo tuo praelatis multiplicem victoriam tribuisti, humilem quoque David puerum tuum regni fastigio 259 sublimasti, eumque de ore leonis, et de manu bestiae atque Goliae, sed et de gladio maligno Saul et omnium inimicorum ejus liberasti, et Salomonem sapientiae pacisque ineffabili munere ditasti, respice propitius ad preces nostrae humilitatis, et super hunc famulum tuum, quem supplici devotione in (1090) regnum N. Albionis totius videlicet Francorum pariter eligimus, benedictionum tuarum dona multiplica, eumque dextera tuae potentiae semper ubique (0256D)circumda; quatenus, praedicti Abrahae fidelitate firmatus, Moysi mansuetudine fretus, Josue fortitudine munitus, David humilitate exaltatus, Salomonis sapientia decoratus, tibi in omnibus complaceat, et per tramitem justitiae inoffenso gressu semper incedat, et totius Albionis Ecclesiam deinceps cum plebibus sibi annexis ita enutriat ac doceat, muniat, et instruat, contraque omnes visibiles et invisibiles hostes idem potenter regaliterque tuae virtutis regimine administret, (1091) ut regale solium videlicet (0257A)Francorum sceptra non deserat, sed ad pristinae fidei pacisque concordiam eorum animos te opitulante reformet, ut, utrorumque horum populorum debita subjectione fultus, condigno amore glorificatus, per longum vitae spatium paternae apicem gloriae tua miseratione unatim stabilire et gubernare mereatur; tuae quoque protectionis galea munitus, et scuto insuperabili jugiter protectus, armisque coelestibus circumdatus, obtabilis victoriae triumphum de hostibus feliciter capiat, terroremque suae potentiae infidelibus inferat, et pacem tibi militantibus laetanter reportet; virtutibus necnon quibus praefatos fideles tuos decorasti multiplici honoris benedictione condecora, et in regimine regni sublimiter colloca, et oleo gratiae Spiritus sancti perunge. Hic (0257B)(1092) ungatur oleo. Ant. Unxerunt Salomonem Sadoc sacerdos, et Nathan propheta regem in Gion, et accedentes laeti dixerunt: Vivat rex in aeternum! Unde unxisti sacerdotes, reges et prophetas, ac martyres, qui per fidem vicerunt regna, operati sunt justitiam, atque adempti [ Leg. adepti] sunt promissiones. (1093) Cujus sacratissima unctio super caput ejus defluat, atque ad interiora descendat, et cordis illius intima penetret, et promissionibus, quas adepti sunt victoriosissimi reges, gratia tua, dignus efficiatur; quatenus, et in praesenti saeculo feliciter regnet, et ad eorum consortium in coelesti regno perveniat per Dominum nostrum Jesum Christum Filium tuum, qui unctus est oleo laetitiae prae consortibus suis, et virtute crucis potestates aereas debellavit, tartara (0257C)destruxit, regnumque diaboli superavit, et ad coelos victor ascendit; in cujus manu victoria, omnis gloria, et potestas consistunt, et tecum vivit et regnat Deus in unitate ejusdem Spiritus. Per.
Alia. --(1094) Deus electorum fortitudo et humilium celsitudo, qui in primordio per effusionem diluvii crimina mundi castigare voluisti, et per columbam ramum olivae portantem pacem terris redditam demonstrasti, iterumque Aaron famulum tuum per unctionem olei sanxisti, et postea per hujus unguenti infusionem ad regendum populum Israeliticum sacerdotes, reges et prophetas perfecisti, vultumque Ecclesiae in oleo exhilarandum per propheticam famuli tui vocem David esse praedixisti, ita, quaesumus, omnipotens Pater, per hujus creaturae pinguedinem, (0257D)hunc servum tuum sanctificare 260 tua benedictione digneris, (1095) eumque in similitudine columbae pacem simplicitatis populo sibi commisso praestare, et exempla Aaron in Dei servitio diligenter imitari, regnique fastigia in consiliis scientiae et aequitate judicii semper assequi, vultumque hilaritatis per hanc olei unctionem, (1096) te adjuvante, totius plebis paratum habere facias.
Alia. --Deus (1097) Dei Filius Christus Dominus noster, qui a Patre oleo exsultationis unctus est prae participibus suis, ipse per praesentem sacri unguinis infusionem Spiritus paracliti super caput tuum infundat benedictionem, eamdemque usque ad interiora cordis tui penetrare faciat; quatenus hoc visibili et (0258A)tractabili dono invisibilia percipere, et temporalia regna [ Leg. temp. regno, ut in coronatione Henr. IV ] justis moderaminibus exsecuto, aeternaliter cum eo regnare merearis. Per.
Hic (1098) detur annulus. --(1099) Accipe annulum, signaculum videlicet sanctae fidei, soliditatem regni, augmentum potentiae per quae [ Leg. quem, ut in coronatione Henr. IV ] scias triumphali potentia hostes repellere, haereses destruere, subditos coadunare, et catholicae fidei (1100) perseverabilitati connecti. Per.
(1101) Oratio post annulum datum. --Deus, cujus est omnis potestas et dignitas, da famulo tuo pro Spiritu suae dignitatis effectum, in qua, te remunerante, permaneat, semperque timeat, tibique jugiter (0258B)placere contendat. Per.
Hic (1102) cingatur ei gladius ab archiepiscopo. --(1103) Accipe hunc gladium cum Dei benedictione tibi collatum, in quo per virtutem Spiritus sancti resistere et ejicere omnes inimicos tuos valeas, et cunctos sanctae Dei Ecclesiae adversarios, regnumque tibi commissum tutari, atque protegere castra Dei per auxilium invictissimi triumphatoris Domini nostri Jesu Christi, qui cum Patre in unitate Spiritus sancti vivit et regnat in saecula saeculorum.
(1104) Oratio post gladium. --Deus; qui providentia tua coelestia simul et terrena moderaris, propitiare (1105) Christianissimo regi nostro, ut omnis hostium suorum fortitudo virtute gladii spiritalis frangatur, ac te pro illo pugnante penitus conteratur. (0258C)Per.
Hic (1106) coronetur. --(1107) Coronet te Deus corona gloriae, atque justitiae honore, et opere fortitudinis, ut per officium nostrae benedictionis cum fide recta, et multiplici bonorum operum fructu, ad coronam pervenias regni perpetui, ipso largiente, cujus regnum permanet in saecula saeculorum.
Oratio post coronam. --Deus perpetuitatis dux virtutum, cunctorum hostium victor, benedic hunc famulum tuum tibi caput suum inclinantem, et prolixa sanitate, et prospera felicitate eum conserva, et ubicunque pro quibus auxilium tuum invocaverit, cito adsis, et protegas, atque defendas. Tribue ei, quaesumus, Domine, divitias gratiae tuae. Comple in bonis desiderium ejus; corona eum in miseratione, et misericordia, (0258D)tibique Domino pia devotione famuletur. Per Dominum nostrum.
261 Hic detur sceptrum. (1108)--Accipe sceptrum, regiae majestatis insigne, virgam scilicet rectam regni, virgam virtutis, qua te ipsum bene geras, sanctam Ecclesiam populumque Christianum tibi a Deo commissum regia virtute ab improbis defendas, pravos corrigas, rectos pacifices, et ut viam rectam tenere possint tuo juvamine dirigas; quatenus de temporali regno ad aeternum regnum pervenias, ipso adjuvante, cujus regnum et imperium sine fine permanet in saecula saeculorum.
Oratio post sceptrum. --Omnium, Domine, fons bonorum, cunctorumque Deus institutor profectuum, (0259A)tribue, quaesumus, famulo tuo Ill. adeptam bene gerere dignitatem, et a te sibi praestitutum honorem dignare corroborare. Honorifica eum prae cunctis regibus terrae, uberi eum benedictione locupleta, et in solio regni firma stabilitate consolida; visita eum in sobole, praesta ei prolixitatem vitae, in diebus ejus semper oriatur justitia; ut cum jucunditate et laetitia aeterno glorietur in regno. Per Dominum nostrum Jesum Christum.
Tunc datur ei virga. --(1109) Accipe virgam virtutis atque aequitatis, qua intelligas mulcere pios, et terrere reprobos. Erranti viam doce, lapsisque manum porrige, disperdasque superbos, et releves humiles; et apperiat tibi ostium Jesus Christus Dominus noster, qui de seipso ait: Ego sum ostium, per me si (0259B)quis introierit, salvabitur. Et ipse, qui est clavis David, et sceptrum domus Israel, qui aperit et nemo claudit, claudit et nemo aperit, sit tibi adjutor, qui educit vinctum de domo carceris sedentem in tenebris et umbra mortis, ut in omnibus sequi merearis eum, de quo propheta David cecinit: Sedes tua Deus, saeculum saeculi, virga aequitatis, virga regni tui; et imitando ipsum, qui dicit: Diligas justitiam, et odio habeas iniquitatem: Propterea unxit te Deus, Deus tuus oleo laetitiae; ad exemplum illius quem ante saecula unxerat prae participibus suis, Jesum Christum Dominum nostrum.
Tunc dicatur Benedictio. --(1110) Extendat omnipotens Deus dexteram suae benedictionis, et effundat super te donum suae protectionis, et circumdet te (0259C)muro felicitatis, ac custodia suae propitiationis, sanctae Mariae, (1111) ac beati Petri apostolorum principis, (1112) sanctique Gregorii (1113) Angelorum apostolici, atque omnium sanctorum intercedentibus meritis, indulgeat tibi Dominus omnia mala quae gessisti. Amen.
Et (1114) tribuat tibi gratiam et misericordiam quam humiliter ab eo deposcis, et liberet te ab adversitatibus cunctis, et ab omnibus visibilium et invisibilium inimicorum insidiis. Amen.
Angelos suos bonos semper et ubique qui te praecedant, comitentur et subsequantur, ad custodiam tui ponat, et a peccato seu gladio, et ab omnium periculorum discrimine sua potentia liberet. Amen.
262 (1115) Inimicos tuos ad pacis charitatisque benignitatem convertat, et bonis omnibus te gratiosum (0259D)et amabilem faciat; pertinaces quoque in tui insectatione et odio, confusione salutari induat; super te autem sanctificatio sempiterna floreat. Amen.
Victoriosum te atque triumphatorem de invisibilibus atque visibilibus hostibus semper efficiat, et sancti nominis sui timorem et amorem continuo cordi tuo infundat, et in fide recta ac bonis operibus perseverabilem reddat, et pace in diebus tuis concessa, cum palma victoriae te ad perpetuum regnum perducat. Amen.
Et qui te voluit super populum suum constituere regem, et in praesenti saeculo felicem, aeternae felicitatis tribuat esse consortem. Amen.
Quod ipse praestare dignetur.
(0260A)Item alia Benedictio. --(1116) Benedic, Domine, (1117) hunc praesulem principem, qui regna omnium regum a saeculo moderaris. Amen.
Et tali eum benedictione glorifica, ut Davitica [ Al. Davidica] teneat sublimitate sceptrum salutis, et sanctificae propitiationis munere reperiatur locupletatus. Amen.
Da ei a tuo spiramine regere populum, sicut Salomonem fecisti regnum obtinere pacificum. Amen.
Quod ipse praestare dignetur.
Regis status designatur. --Sta (1118) et retine (1119) amodo quem hucusque paterna (1120) suggestione tenuisti haereditario jure tibi delegatum per auctoritatem Dei omnipotentis, et per praesentem traditionem nostram, omnium scilicet episcoporum caeterorumque Dei servorum; et quanto clerum sacris (0260B)altaribus propinquiorem prospicis, tanto ei potiorem in locis congruis honorem impendere memineris quatenus Mediator Dei et hominum te mediatorem cleri et plebis in hoc regni solio confirmet, et in regnum aeternum secum regnare faciat Jesus Christus Dominus noster Rex regum, et Dominus dominantium, qui cum Patre et Spiritu sancto.
(1121) Rectitudo regis est noviter ordinati et in solium sublimati haec tria populo Christiano sibi subdito praecipere, in primis ut Ecclesia Dei et omnis populus Christianus veram pacem + servans in omni tempore. Aliud est ut rapacitates et omnes iniquitates omnibus gradibus interdicat. Tertium est, ut in omnibus judiciis aequitatem et misericordiam praecipiat, ut illi et nobis indulgeat sua misericordia clemens et (0260C)misericors Deus, qui cum Patre.
Et (1122) tunc deosculetur omnem clerum populumque, (1123) et dicat unusquisque: vivat rex feliciter in sempiternum! tribus vicibus: vivat rex! ut supra. Et post Evangelium (1124) offert rex ad manum archiepiscopi oblationem et vinum, et sic peragatur Missa suo ordine. Deinde communicetur ab archiepiscopo corpore et sanguine Christi; (1125) et sic referant Deo gratias, post pergant ad mensam.
(1126) ITEM AD REGINAM BENEDICENDAM. 263 Debet enim adduci in ecclesiam, et prosterni ante altare. Elevata ab oratione ab episcopis, et inclinato capite, dicat archiepiscopus hanc Orationem:
(1127) Adesto, Domine, supplicationibus nostris, et quod humilitatis nostrae gerendum est ministerio, (0260D)tuae virtutis impleatur effectu. Per.
(1128) Tunc debet caput ejus ungi oleo. --In nomine Patris et Filii et Spiritus sancti prosit tibi haec unctio olei in honorem et confirmationem aeternam.
Sequitur Oratio post unctionem. --Omnipotens, sempiterne Deus, affluentem Spiritum tuae benedictionis super famulam tuam nobis orantibus propitiatus infunde, (1129) ut quae per manus nostrae impositionem hodie regina instituitur, sanctificatione tua digna et electa permaneat, ut nunquam postmodum de tua gratia separetur indigna. Per.
(1130) Tunc debet ei annulus mitti digito. --Accipe fidei signaculum sanctae Trinitatis, quo 264 possis omnes pravitates haereticas devitare, et, (1131) barbaras (0261A)gentes virtute tibi praestita ad agnitionem veritatis advocare.
Sequitur Oratio. --Deus, cujus est omnis potestas et dignitas, da famulae tuae Ill. signo tuae fidei prosperum suae dignitatis effectum, qua tibi semper firma maneat, tibique jugiter placere contendat.
(1132) Tunc debet imponi corona in capite. --(1133) Accipe coronam gloriae, honorem jucunditatis, ut splendida fulgeas, et aeterna exsultatione coroneris. Per Dominum.
Item Oratio. --Omnium, Domine fons bonorum, et cunctorum dator provectuum, tribue famulae tuae Ill. adeptam bene gerere dignitatem, et a te sibi praestitam in ea bonis operibus corrobora gloriam. Per Dominum.
BENEDICTIO NUPTIARUM.Ex Codice Rhemensi. (0261B) 263 Incipit actio (1134) nuptialis. --Adesto, Domine, supplicationibus nostris, et institutis tuis, quibus propagationem humani generis ordinasti benignus assiste, ut quod, te auctore jungitur, te auxiliante servetur. Per Dominum nostrum Jesum Christum.
Item alia. --Quaesumus, omnipotens Deus, instituta providentiae tuae pio favore comitare, et quos legitima societate connectis, longaeva pace custodi. Per Dominum,
Super oblata. --Adesto, Domine, supplicationibus nostris, et (1135) hanc oblationem famularum tuarum illarum, quam tibi offerimus pro famula tua illa, (0261C)quam ad statum maturitatis et ad diem nuptiarum perducere dignatus es, placidus ac benignus assume, ut quod tua dispositione expetitur, tua gratia compleatur. Per Dominum nostrum.
V. D. qui foedera nuptiarum blando concordiae jugo et insolubili pacis vinculo nexuisti, ut multiplicandis adoptionum filiis sanctorum connubiorum fecunditas pudica serviret. Tua enim, Domine, providentiae tuae gratia ineffabilibus modis 264 utrumque dispensas, ut quod generatio ad mundi edet ornatum, (1136) generatio ad Ecclesiae perducat augmentum. Per Christum. Infra actionem. --Hanc igitur oblationem famularum tuarum illarum, quaesumus, Domine, placatus accipias, pro qua majestatem tuam supplices exoramus, (0261D)ut sicut eam ad aetatem nuptiis congruentem pervenire tribuisti, sic eam consortio maritali tuo munere copulatam desiderata sobole gaudere perficias, (1137) atque oblatam seriem cum suo conjuge (0262A)provehas benignus annorum. Per Christum Dominum nostrum. Quam oblationem tu Deus.
Infra (1138) actio. Ad tricesimum vel annualem nuptiarum. --Hanc igitur oblationem Domine, famulorum tuorum illorum, et illarum, quam tibi offerunt ob diem tricesimum conjunctionis suae, vel annualem quo die eos jugali vinculo sociare dignatus es, placatus suscipias, deprecamur. Ob hoc igitur reddant tibi vota sua Deo vero, et vivo, pro quibus tremendae pietati suae supplices fundimus preces, ut pariter bene ac pacifice senescant, et videant filios filiorum suorum usque ad tertiam et quartam progeniem, et te benedicant omnibus diebus vitae suae. 265 Per Christum Dominum nostrum. Quam oblationem.
Percomples canonem plenarium, et (1139) dicis (0262B)Orationem Dominicam, et sic (1140) eam benedicis his verbis:
Oratio. --(1141) Deus, qui mundi crescentis exordium multiplicata prole benedicis, propitiare supplicationibus nostris, et (1142) super hanc famulam tuam illam opem benedictionis infunde, ut in conjugali consortio, affectu compari, mente, consimili (1143) sanctitatem ut tua [ Leg. sanctitate mutua] copulentur.
Item Oratio. --Pater mundi conditor, nascentium genitor, multiplicandae originis (1144) institutor, qui Adae comitem tuis manibus addidisti, cujus ex ossibus ossa crescentia parem formam admirabili diversitate signarent, hinc ad totius multitudinis incrementum conjugalis tori jussa consortia, totum inter (1145) (0262C)saeculum colligarent, humani generis foedera nexuerunt. Sic enim tibi, Domine, placitum fuit, sic enim necessarium fuit; (1146) ut quia longe est et infirmus, quod homini silem, quam quod tibi Deo feceras, additur fortiore sexus infirmior, ut unum efficeras ex duobus, et pari pignore soboles (1147) mista maneret; tunc per ordinem flueret egesta posteritas, ut (1148) in prioris ventura sequerentur, nec ullum sibi finem in tam brevi termino, quamvis essent caduca, proponerent. Ad haec igitur (1149) datae sint legis instituta ventura. Quapropter hujus familiae tuae, Pater, rudimenta sanctifica, ut bono et bene prospero sociata consortio legis aeternae jura custodiat; memineritque, Domine, 266 non tantum ad licentiam conjugalem, sed ad observantiam fidei (0262D)(1150) sanctorum pignorum diligata (1151) fidelis et casta, nubat in Christo imitatrixque sanctarum permaneat feminarum. Sit (1152) amabilis ut Rachel viro suo, sapiens ut Rebecca, longaeva et fidelis ut (0263A)Sara. (1153) Nihil ex hac (1154) subdolus ille auctor praevaricationis usurpet, nexa fidei (1155) mandatisque permaneat (1156) feminarum, serviens (1157) Deo vero devota (1158) muniat infirmitatem suam robore disciplinae, uni toro juncta contactus vitae illicitos fugiat. Sit (1159) verecunda, gravis pudore, venerabilis, doctrinis coelestibus erudita, (1160) sit fecunda sobolem, sit (1161) probata, et innocens, et ad beatorum requiem usque ad coelestia regna perveniat.
Post haec dic Pax vobiscum et sic eos communica. Deinde posteaquam communicaverint, dicis super eos Benedictionem his verbis:
Domine sancte, Pater omnipotens, iteratis ritibus (0264A)te supplices exoramus, pro quibus apud te supplicatus est Christus (1162) conjunctionis famulorum tuorum fovere digneris (1163) benedictiones tuas excipere mereantur, ut filiorum successibus fecundentur, sicut (1164) plurimi omnes confirmare dignare. Avertantur ab eis inimici insidiae, (1165) omnipotens, ut (1166) sanctitatem Patrem etiam in ipso conjugio imitentur, qui providentia tua, Domine, conjungi meruerunt. Per Dominum nostrum Jesum Christum.
Post Communionem. --Exaudi nos, Domine sancte, Pater omnipotens, aeterne Deus, ut quod (1167) non ministrentur officio, tua benedictione potius impleantur. Per Dominum nostrum Jesum Christum.