SANCTO FRANCISCO ASSISIENSI
ET
DE TERTIO FRANCISCALIUM ORDINE
PROPAGANDO
Venerabilibus Fratribus Patriarchis, Primatibus, Archiepiscopi et Episcopis catholici orbis universis gratiamet communionem cum Apostolica Sede habentibus,
LEO PP. XIII
Venerabiles Fratres, Salutem et Apostolicam Benedictionem.
Auspicato concessum est populo christiano duorum virorum memoriam brevi temporis intervallo recolere, qui ad sempiterna sanctitatis praemia in coelum evocati, praeclaram alumnorum copiam, tanquam virtutum suarum perpetuo renascentem propaginem, in terris reliquerunt. — Siquidem post saecularia solemnia ob memoriam Benedicti, monachorum in Occidente patris legiferi, proxima est occasio non dispar habendorum publice honorum Francisco Assisiensi, septimo postquam natus est exeunte saeculo. Quod sane contingere benigno quodam divinae providentiae Consilio, non immerito arbitramur. Nam oblato ad celebrandum tantorum patrum natali die, homines admonere Deus velle videtur, ut summa illorum merita recordentur, simulque intelligant, conditos ab iis virorum religiosorum ordines tam indigne violari minime debuisse, in iis praesertim civitatibus, quibus incrementa humanitatis et gloriae labore, ingenio, sedulitate pepererunt. — Ista quidem solemnia confidimus haud vacua fructu futura populo christiano, qui non sine causa sodales religiosos amicorum loco semper habere consuevit : proptereaque sicut Benedicti nomen magna pietate gratoque animo honoravit, ita nunc Francisci memoriam festo cultu et multiplici significatione voluntatis est certatim renovaturus. Atque istud pietatis reverentiaeque honestum certamen non regione circumscribitur, in qua vir sanctissimus editus est in lucem, nec finitimis a praesentia ejus nobililatis spatiis : sed late est ad cunctas terrarum oras, quacumque Francisci aut nomen percrebuit, aut instituta vigent, propagatum.
Hunc animorum in re optima ardorem Nos certe sic probamus, ut nemo magis ; praesertim quia Franciscum Assisiensem admirari praecipuaque religione colere ab adolescentia assuevimus ; et in familiam Franciscanam adscitos esse gloriamur, et sacra Alverniae juga libentes atque alacres, pietatis causa, non semel ascendimus : quo loco tanti viri imago, ubicumque poneremus vestigium, objicebatur animo, mentemque tacita cogitatione suspensam memor illa solitudo tenebat.
Sed quantumvis sit istud Studium laudabile, tamen nequaquam in isto omnia. Ita enim de honoribus qui beato Francisco properantur, statuendum, tunc maxime futuros ei, cui deferuntur, gratos, si fuerint iis ipsis, qui deferant, fructuosi. In hoc autem positus est fructus solidus minimeque caducus, ut cujus excellentem virtutem homines admirantur, similitudinem ejus aliquam adripiant, fierique studeant ipsius imitatione meliores. Quod, opitulante Deo, si studiose effecerint, profecto quaesita erit praesentium malorum opportuna et valde efficax medicina. — Vos itaque volumus, Venerabiles Fratres, per has Litteras alloqui, non modo pietatem erga Franciscum Nostrum publice testaturi, verum etiam vestram excitaturi caritatem, ut in hominum salute eo, quo diximus, curanda remedio Nobiscum pariter elaboretis.
Liberator generis humani Jesus Christus fons est perennis atque perpetuus omnium bonorum, quae ab infinita Dei benignitate ad nos profìciscuntur, ita plane ut qui semel mundum servavit, idem sit in omnes saeculorum aetates servaturus : Nec enim aliud nomen est sub ccelo datum hominibus, in quo oporteat nos salvos fieri (Act. IV, 12). Si quando igitur naturae vitio aut hominum culpa contingat, ut in deteriorem partem delabatur genus humanum, et singulari quadam ope indigere ad evadendum videatur, omnino recipere se ad Jesum Christum necesse est, atque istud putare maximum certissimumque perfugium.
Divina enim illius virtus tam magna est tantumque pollet, ut omnium in ea vel periculorum depulsio, vel malorum posita sanatio sit. Futura est autem certa sanatio, si modo ad professionem christianae sapientiae, et ad evangelica vivendi praecepta genus humanum reducatur. Iis autem, quae diximus, forte insidentibus malis, simul ac solatii venit divinitus provisa maturitas, fere jubet Deus, continuo virum aliquem in terris existere non unum de multis, sed summum et singularem, quem restituendae salutis publicae praeficiat numeri. Atqui istud plane usuveniebat sub exitum saeculi duodecimi aliquandoque serius ; fuit autem ejus maximi operis perfector Franciscus.
Satis illa nota est aetas cum sua indole virtutum ac vitiorum. Insita altius in animis vigebat fides catholica, pulchrumque erat, complures pietatis fervore incensos in Palaestinam transmittere, qui vincere aut emori destinavissent. Sed tarnen valde populares mores licentia mutaverat : nihilque erat tam hominibus necessarium, quam ut christianos spiritus revocarent. — Jamvero christianae virtutis caput est generosa animi affectio, rerum arduarum ac difficilium patiens : cujus forma quaedam in cruce adumbratur, quam, qui Christum sequi malunt, onusto ferant humero necesse est. Ulius autem partes affectionis sunt, abstinentem rerum mortalium animum gerere : sibimet acriter imperare : casus adversos facile moderateque ferre. Denique caritas in Deum in próximos una omnium est domina et regina virtutum ; cujus tanta vis est, ut molestias, quae officium comitantur, omnes abstergeat, laboresque quantumvis magnos non tolerabiles solum efficiat, verum etiam jucundos.
Harum virtutum saeculo duodecimo magna apparebat inopia, cum nimis multi, penitus mancipati rebus humanis, aut appetentia honorum ac divitiarum insanirent, aut per luxum et libídines aetatem agerent. Plurimum valebant pauci ; quorum opes fere in oppressionem miseras et contemptae multitudinis evaserant : atque hujusmodi vitiorum maculas ne ii quidem effugerant, qui disciplinae ceteris esse ex instituto debuissent. Et restincta passim caritate, variae quotidianaeque pestes consecutae erant ? invidere, aemulari, odisse ; distractis adeo infestisque animis, ut ad minimam quamque causam et civitates finitimae sese invicem praeliando conficerent, et cives cum civibus ferro inhumane decernerent.
In id saeculum Francisci cecidit aetas. Qui tamen mira constantia, simplicitate pari aggressus est dictis et factis genuinam christiane perfectionis imaginem senescenti mundo ad spectandum proponere. — Reapse, quemadmodum Dominicus Gusmanus pater integritatem coelestium doctrinarum per eadem tempora tuebatur, pravosque haereticorum errores luce christinae sapientiae depellebat, ita Franciscus, ad grandia ducente Deo, illud impetravit ut ad virtutem excitaret christianos homines, et iu multumque devios ad ìmitationem Christi traduceret. Non certe fortuito factum est, ut ad aures acciderent adolescentis illae ex Evangelio sententiae : Nolite possidere aurum, neque argentum, neque pecuniam in zonis vestris, non peram in via neque duas tunicas, neque calceamenta neque virgam (Matth. X , 9, 10). Et, Si vis perfectus esse, vade, vende, quae habes et da pauperibus et veni sequere me (Matth, XIX, 21).
Quae tanquam sibi nominatim dicta interpretatus, continuo abdicat se rebus omnibus ; vestimenta mutat ; paupertatem sibi sociam et comitem constituit in omni vita futuram : et maxima ilia virtutum praecepta, quae celso erectoque animo amplexus erat, Ordinis sui velut fundamenta fore decernit. Ex eo tempore, inter tantam saeculi mollitiam fastidiumque delicatissimum, ille horido cultu atque aspero incedere : victum ostiatim quaerere : et quae acerbissima putantur, insanae plebis ludibria non tam perferre, quam vocare alacritate mirabili. Videlicet stultitiam Crucis Christi adsumpserat et probarat, uti absolutam sapientiam ; cumque in ejus augusta mysteria intelligendo penetravisset, vidit judicavitque nusquam posse gloriam suam melius collocari.
Una cum amore Crucis, pervasit Francisci pectus Caritas vehemens, quas impulit hominem, ut propagandum nomen christianum animose susciperet, ob eamque causam obviam sese vel manifesto capitis periculo ultro offerret. Hac ille caritate homines complectebatur universos : multo tamen cariores habuit egenos et sordidos, ita prorsus ut quos ceteri refugere aut superbius fastidire consuevissent, iis potissimum ille delectari videretur. Qua ratione egregie de ea germanitate meruit qua restituta perfectaque ex toto hominum genere unam velut familiam Christus Dominus conflavit, in potestate unius omnium parentis Dei constitutam.
Tot igitur virtutum praesidio atque hac praesertim asperitate vitae, studuit vir innocentissimus formam Jesu Christi quoad poterat, in se ipse transferre. Sed divinae providentiae numen in hoc etiam eluxisse videtur, quod rerum externarum singulares quasdam cum divino Redemptore similitudines assecutus est. Sic, ad exemplar Jesu, Francisco contigit, ut in lucem susciperetur in stabulo actale stratum habere puer infans, quale olim ipse Christus, tectam stramentis terram. Quo tempore, ut fertur, leves per sublime Angelorum chori, et mulcentes aera concentus similitudinem compleverunt. Item lectos quosdam, uti Christus Apostolos, sibi discipulos adjunxit, quos peragrare terras juberet, christianae pacis ac sempiternae salutis nuntios. Pauperrimus, contumeliose illusus, repudiatus a suis, vel in hoc speciem Jesu Christi retulit, quod nec tantulum voluit habere proprium, quo caput reclinaret. Postrema similitudinis nota accessit, cum in Alverni montis vertice, velut in Calvario suo, novo ad illam aetatem exemplo, sacris stigmatibus corpori ejus divinitus impresses, propemodum actus est in crucem.
Rem hoc loco commemoramus non minus miraculo nobilem, quam saeculorum praedicatione illustrem. Cum enim esset olim in cruciatuum Christi vehementi cogitatione defixus, eorumque vim acerbissimam ad se traduceret, et tanquam sitiens hauriret, delapsus a coelo repente Angelus se ostendit : unde arcana quaedam virtus cum subito emicuisset, palmas pedesque quasi transfixos clavis, itemque velut acuta cuspida vulneratum latus Franciscus sensit. Quo facto, ingentem caritatis ardorem concepit animo : corpore vivam expressamque vulnerum Jesu Christi in reliquum tempus imaginem gessit.
Ista rerum miracula, angelico potius quam humano celebranda prasconio, satis demonstrant quantus ille vir, quamque dignus fuerit, quem sequalibus suis ad mores christianos revocandis Deus destinaret. Profecto ad Damiani sedem exaudita Franscico est major humana vox, Illabentem tuere donum meant. Neque minus admirationis habet oblata divinitus Innocentio III species, cum sibi videre visus est Basilicae Lateranensis inclinata moenia humeris suis Franciscum futurum sustinentem. Quorum vis ratioque portentorum perspicua est : nimirum significabatur, christianae reipublicae non leve per ea tempora praesidium et columen Franciscum futurum. Revera nihil cunctatus est quin accingeretur.
Duodeni illi, qui se in ejus disciplinam primi contulerant, exigui instar seminis extiterunt, quod secundo Dei numine, auspiciisque Pontificis maximi, celeriter visum est in uberriman segetem adolescere. Eis igitur ad Christi exempla sanete institutis varias Italiae Europaeque regiones. Evangelii causa, describit : dato certis inter eos negotio, ut in Africam usque trajiciant. Nec mora : inopes, indocti, rudes, committunt tamen populo sese : in triviis plateisque, nullo loci apparatu nec pompa verborum, ad contemptum rerum humanarum, cogitationemque futuri saeculi homines adhortari incipiunt. Mirum tam ineptis,ut videbantur, operariis quantus respondít operas fruetus. Ad eos enim confluere catervatim cupida audiendi multitudo : tum dolenter admissa deflere, oblivisci injuriarum, compositisque dissidiis ad pacis concilia redire.
Incredibile dictu est, quanta inclinatione animorum ac prope ímpetu ad Franciscum turba raperetur. Assectabantur máximo concursu, quacumque ille ingrederetur : nec raro ex oppidis, ex urbibus frequentioribus universi promiscue cives homini erant supplices ut se vellet in disciplinam rite accipere. Quamobrem causa nata est viro sancissimo, cur sodalitàtem Tertii Ordinis institueret, quae omnem hominum conditionem, omnem aetatem utrumqne sexum reciperet, nec familliae rerumque domesticarum vincula abrumperet. Eam quippe prudenter temperavit non tam legibus propriis, quam ipsis legum evangelicarum partibus : quae sane nemini christiano graviores videantur. Videlicet praeceptis Dei Ecclesiaeque obtemperetur : absint factiones et rixae : nihil detrahatur de aliena re : nisi pro religione, patriaque, ne arma sumanlur : modestia in victu cultuque servetur : facessat luxus, periculosa chorearum artisque ludicras lenocinia vitentur.
Facile est intelligere permagnas manare utilitates ex hujusmodi instituto debuisse cum salutari per se, tum ad eam tempestatem mirabiliter opportuno. — Quam opportunitatem et satis indicant coalitae ejusdem generis ex Dominicana familia aliisque ordinibus sodalitates, et eventus ipse confirmât. Sane illi Franciscalium ordini nomen dare inflammato studio summaque voluntatum propensione ab infimis ad summos vulgo properabant. Optârunt ante alios hanc laudem Ludovicus IX Galliarum rex, et Elisabetha Hungarorum regina : successere aetatum decursu plures ex Pontificibus maximis, item ex Cardinalibus, Episcopis ex Regibus, ex Dynastis : qui omnes insignia Fransciscalia non aliena esse a dignitate sua duxerunt. — Sodales tertii ordinis animum suum in tuenda religione catholica pium aeque ac fortem probavere : quarum virtutem si magnam ab improbis subierunt invidiam, ea tamen, quae honestissima est atque unice expetenda, sapientium et bonorum approbatione numquam caruerunt. Immo Gregorius ipse IX Decessor Noster fidem ipsorum ac fortitudinem publice gratulatus, minime dubitavit et auctoritate sua defendere, et milites Christi, Machabœos alleros, honoris causa, appellare. — Neque carebat ventate laus. Magnum enim salutis publicae praesidium erat in illo hominum ordine : qui propositis sibi auctoris sui virtutibus et legibus, perficiebant, quoad facultas ferret, ut Christianae honestatis decora in civitate reviviscerent. Certe ipsorum opera exemplisque extinctae saepe aut delinitae sunt factionum partes : erepta ab efferatorum dextris arma : litium et jugiorum causae sublalae : parta inopiae et solitudini solatia : castigata, fortunarum gurges et corruptelarum instrumentum, luxuria. Quare pax domestica et tranquililas publica, integritas morum et mansuetudo, rei familiaris rectus usus et tutela, quae sunt optima humanitatis incolumitatisque firmamenta, ex tertio Franciscalium ordine, tamquam ex stirpe quadam, gignuntur : eorumque bonorum conservationem magna ex parte Francisco debet Europa.
Plus tarnen, quam ulla ex gentibus ceteris, Francisco debet Italia ; quae sicut ejus virtutibus princeps theatrum fuit, ita maxime beneficia sensit. — Et sane quo tempore multa multi pro injuria contenderent, ille afflicto et jacenti constanter porrexit dexteram : in summa egestate dives, numquam destitit alienam sublevare inopiam, immemor suae. Vagiit suaviter in ejus ore patrius sermo recens : vim caritatis simul et poetica expressit canticis, quae vulgus edisceret, quaeque admiratione visa sunt non indigna eruditae posteritatis. Ad Francisci cogitationem, aura quaedam afflatusque humano augustior ingenia nostrorum concitavit, ita quidem ut in ejus rebus gestis pingendis, fingendis, cœlandis summorum artificum industria certarit. Nactus est in Francisco Alighierus, quod grandiloquo pariter mollissimoque caneret versu : Cimabue et Giottus, quod Parrhasiis luminibus ad immortalitatem illustrarent : clari artifices œdificandi, quod magnificis operibus perficerent, vel ad sepulcrum hominis pauperculi vel ad aedem Maria Angelorum, tot tantorumque miraculorum testem. Ad haec autem templa homines undique commeare fréquentes solent, veneraturi Assisiensem patrem pauperum, cui, ut se rebus humanis despoliaverat funditus, ita divinae bonitatis large copioseque dona affluxerunt.
Igitur perspicuum est, in christianam civilemque rempublicam ab uno hoc homine vim beneficiorum influxisse. Sed quoniam ille ejus Spiritus, omnimo excellenterque christianus, mirifice est ad omnia et loca et tempora accomodatus, nemo dubitaverit, quin Franciscalia instituta magnopere sint aetate hac nostra profutura. Eo velmagis, quod horum temporum ratio ad illorum rationem pluribus ex causis videtur accedere. — Quemadmodum saeculo duodecimo, ita nunc non parum deferbuit divina Caritas : nec levis est officiorum christianorum, partim ignoratone, partim negligentia, perturbatio. Simili animorum cursu similibusque studiis, in aucupandis vitae commodis, in consectandis avide voluptatibus plerique aetatem consumunt. Diffluentes luxuria, sua profundunt, aliena appetunt : fraternitatis humanae nomen extollentes, plura tamen fraterne dicunt quam faciunt : feruntur enim amore sui, et ilia erga tenuiores atque inopes genuina Caritas quotidie minuitur. — Per eam aetatem multiplex Albigensium error, concitandis adversus Ecclesiae potestatem turbis, una simul civitatem perturberat, et ad quoddam Socialismi genus munierat iter.
Hodieque similiter Naturalismi fautores propagatoresque creverunt : qui subesse Ecclesiae oportere et pertinaciter negant, et longius, quo consentaneum est, gradatim procedentes ne civili quidem potestati parcunt : vim et seditiones in populo probant : agrariam rem tentant ; proletariorum cupiditatibus blandiuntur : domestici publicique ordinis fundamenta débilitant.
In his igitur tot tantisque incommodis, probe intelligitis, Venerabiles Fratres, spem sublevationis non exiguam collocari in institutis Franciscalibus merito posse, si modo in pristinum statum restituantur. — Iis enim florentibus facile floreret et fides et pietas et omnis Christiana laus : frangeretur ex lex caducarum rerum appetitio, nec pertederet, quod maximum atque odiosiissimum plerisque putatur onus, domitas habere virtute cupiditates. Concordiae vere fraternae vinclis colligati diligerent homines inter se, egenisque et calamitosis, quippe imaginem Christi gerentibus, earn, quam par est, reverentiam adhiberent. — Praeterea qui religione Christiana penitus imbuti sunt, sentiunt judicio certo, legitime imperantibus conscientia officii obtemperari, nullaque in re violari quemquam oporlere : qua animi affectione nihil est efficacius ad extinguendam radicitus omnem in hoc genere vitiositatem, vim, injurias, novarum rerum libidinem, invidiam inter varios civitatis ordines : in quibus omnibus initia simul atque arma Socialismi consistunt.
Denique illud etiam, in quo prudentes rerum civilium tanto opere laborant, de locupletium et egenorum rationibus erit optime constitutum, hoc fixo et persuaso, non vacare dignitate paupertatem : divitem misericordem et munificum, pauperem sua sorte industriaque contentum esse oportere : cumque neuter sit ad haec commutabilia bona natus, alteri patientia, alteri liberalitate in cœlum esse veniendum.
His de causis Nobis est diu et magnopere in votis, ut quantum quisque potest in imitationem Francisci Assisiensis se intendat. — Idcirco sicut semper antea tertio Franciscalium ordini singularem curam adhibuimus, ita nunc summa Dei benignitate ad gerendum pontificatum maximum vocali, cum incident ut id peropportune fieri possit, christianos homines hortamur, ut nomen dare sanctae huic Jesu Christi militiae ne récusent. Plurimi numerantur passim ex utroque sexu, qui Patris Seraphici vestigiis alacri animo jam ingrediuntur. Quorum laudamus tale Studium vehementerque probamus, ita tamen ut illud augeri et ad plures propagare Vobis praesertim adnitentibus, Venerabiles Fratres, velimus.
Et caput est commendationis Nostrae, ut qui insignia Pœnitentiae induerint, imaginem spectent sanctissimi auctoris sui, ad eamque contendant : sine qua quod inde expectaretur boni, nihil esset. Itaque date operam, ut Tertium Ordìnem vulgo noscant atque ex veritate aestiment : providete, ut qui curam gerunt animarum, doceant, sedulo qualis ille sit, quam facile unicuique pateat, quam magnis in animorum salutem privilegiis abundent, quantum utilitatis, privatim et publice polliceantur. In quo eo magis est elaborandum, quod sodales Franciscales ordinis primi et alterius gravi in praesens perculsi plaga indigne laborant. Hi quidem utinam, parentis sui patrocinio defensi, celeriter ex tot fluctibus vegeti et florentes emergant ! Utinametiam christianae gentes ad disciplinam tertii ordinis confluant, ita alacres itaque fréquentes, uti olim undique ad Franciscum ipsum sese certatim effundebant !
Hoc autem majore contentione poscimus et potiore jure ab Italis speramus quos unius patriae necessitudo et uberior acceptorum beneficiorum copia propensiore jubet esse in Franciscum animo, et majores eidem gratias habere. Ita sane septem post sascuiis Italiesi genti et omni Christiane orbi contingeret, ut se a perturbaton e revocatum ad tranquillitatem , ab exitioad salutem hominis Assisiensis beneficio sentirei. Id quidem communi prece, per hos dies maxime, ab ipso Francisco flagitemus; idem contendam i a Maria Virgine matre Dei, quae famuli sui pietatem ac fìdem coelesli tutela donisque singularibus perpetuo remuneravit.
Interea coelestium munerum auspicem, et praecipuae Nostrae benevolentiae testem, Apostolicam benedictionem Vobis Venerabiles Fratres, universoque Clero et populo singulis concredito, peramanter in Domino impertimus.
Datum Romae, apud S. Petrum die XVII septembris, A, MDCCCLXXXII Pontificatus Nostri anno quinto.
LEO PP. XIII