Biblia Sacra interprete Sebastiano Castellione/Exodus

Caput I

Jacobo prognati LXX; post Josephum Israelitarum copia. Eorundem in Aegypto calamitas: in mares Aegypti crudelitas. Obstetricum commiseratio, a Deo remuneratio.

1. Igitur filiorum Israelis nomina, qui cum Jacobo in Aegyptum cum singulis familiis venerunt, haec sunt: 2. Ruben, Simeon, Levis, Judas, 3. Issachar, Zabulon, Benjamin, 4. Dan, Nephthalis, Gadus et Aser: 5. fuitque omnium Jacobi femore procreatorum numerus capitum septuaginta, quorum Josephus jam erat in Aegypto. 6. Mortuo Josepho, ejusque fratribus, et toto illo genere, 7. Israelitae tanto numero et multitudine aucti, propagati, corroborati sunt, ut eis regio illa compleretur.

8. Tum exstitit rex novus in Aegypto, qui Josephum non noverat. 9. Is populo suo persuasit, ut Israeliticum populum, a quo ipsi et numero et viribus superarentur, circumvenirent, 10. ne, si amplius crevisset, et bellum aliquod ortum fuisset, hostibus sese conjungeret, et sibi ex ea terra exitum bello quaereret. 11. Ita impositi sunt populo Israelitico quaestores tributi, qui eum oneribus opprimerent: coactusque est urbes ad armaria aedificare Pharaoni, Pitomam et Ramessem. 12. Sed quanto gravius premebatur, tanto magis crescebat, magisque propagabatur. 13. Quare Israelitarum pertaesi Aegyptii coeperunt in eos majorem imperii asperitatem adhibere, 14. et vitam eis acerbam reddere, arenatum et lateres durius exigendo, et omne rusticani operis genus et servitium asperius cogendo.

15. Tum autem rex Aegypti Hebraeorum obstetricibus (quarum uni Siphra, alteri Phua nomen erat) 16. mandavit, ut, Hebraeis mulieribus obstetricando, in ipso enixu, si animadverterent mares esse, necarent; sin feminas, conservarent. 17. Sed obstetrices Deum veritae, regi dicto audientes non erant, puerosque conservabant. 18.Cumque eas evocasset rex Aegypti, et ex eis quaesivisset, cur ita pueros conservarent, 19.responderunt, multum differre inter Hebraeas mulieres et Aegyptias: illas enim vividas esse, et antequam adsit obstetrix, parere. 20. Itaque et Deus obstetricibus benefecit, et populus crescebat, multumque invalescebat, 21. atque ita fiebat, ut eis Deus per illam obstetricum pietatem familias pararet. 22. Tum imperavit Pharao omni suo populo, ut omnes Hebraeorum mares natos in flumen deicerent, ac feminas conservarent.

Caput II

Moses in cistella, Regia nata filius dictus, Aegyptii percussor, ad Madianitas profugus, ad puteum pro puellis. Ragnelis in eum aequitas. Huic Sephora nupta. Jova Hebraeorum non immemor.

1. Quidam autem de familia Levitica uxorem item Leviticam duxerat, 2. quae mulier quum filium ex eo peperisset, et elegantem esse videret, occultum habuit tres menses, 3. Sed quum amplius occultare non posset, sumit cistam junceam, quam bitumine et pice oblinit, et positum in ea puerum in papyro, ad ripam fluminis exponit, 4. astante procul pueri sorore, ut exploraret, quid eo fieret. 5. Tum Pharaonis filia, quae in fluvium ad lavandum descenderat, pedisse quis ejus secundum flumen ambulantibus, conspicata cistam inter papyrum, mittit ancillam, quae eam petat. 6. Aperta cista, videt infantem vagientem: ejusque miserta, dicit eum ex pueris Hebraeorum esse. 7. Ac quaerenti pueri sorori, vellet ne, ut ei accerseret mulierem nutricem de Hebraeis, quae ei puerum nutriret? 8. Permisit. Igitur puella matrem pueri evocavit, 9. cui illa puerum sibi educandum et enutriendum tradidit, pollicita mercedem. Mulier puerum accepit, eumque nutrivit: 10. jamque factum grandiusculum, ad filiam Pharaonis adduxit, quae eum habuit pro filio, et Mosem nominavit, quod eum extraxisset ex aqua.

11. Quodam autem tempore Moses, ut ex pueris excessit, agnatos suos inviserat: eorumque cognitis oneribus, quum vidisset Aegyptium quendam, qui Hebraeum unum de agnatis suis caedebat. 12. huc illucque circumspexit, et quum neminem adesse videret, Aegyptum occidit, et arena obruit. 13. Altero die egressus, videt duos Hebraeos inter se contendentes, et ex eo, qui alteri faciebat injuriam, quaerit, cur alterum caedat? 14. At ille, “quis te nobis principem,” inquit, “et judicem constituit? an istud dicis, quo me interficias, quemadmodum interfecisti Aegyptium?” 15. Hic Moses territus, ubi rem cognitam esse intellexit, quum Pharao audita re eum ad supplicium quaereret, sibi fuga consuluit, et in Madianitis consedit.

Ibi eo ad puteum sedente, 16. filiae pontificis Madianitarum, quas ille septem habebat, eo venerunt, et hausta aqua alveos impleverunt, ut paternum pecus adaquarent. 17. Quas quum venientes pastores depellerent, surrexit Moses, et eas tutatus, earum pecus adaquavit. 18. Tum illae Raguelem patrem suum adeunt, et quaerenti, qua ratione eo die tam cito venerint? 19. respondent, se ab Aegyptio quodam ab injuria pastorum esse defensasm qui etiam ipsis aquam hauserit, et pecus adaquaverit. 20. Ille quaerit ex filiabus ubi sit? cur hominem reliquerint? jubetque ut eum accersant, quo cibum capiat. 21. Cum illo homine Mosi habitare placuit, eique ille Sephoram filiam suam elocavit: 22. ex qua filium sustulit, quem Gersomum appellavit, quia peregrinus esset in terra extranea. G.L. Item alterum, quem Eliezerem nominavit, quod Deus patrius ei subvenisset, eumque a Pharaonis injuria liberasset. 23. Per id longi temporis spacium Aegypti rege mortuo, Israelitae sub servitute gementes conquerebantur. Horum querimoniae, quas servitus exprimebat, ad Deum pervenerunt, 24. et Deus eorum suspiria exaudivit: recordatusque foederis, quod ei cum Abrahamo, Isaaco et Jacobo intercedebat, 25. respexit Israelitas, eorumque rationem habuit.

Caput III

Ad Mosen pastorem Angelus. Rubus ardens. Hos inter colloquium. Pastoris summissio. Ei pro Hebraeis mandata a Deo.

1. Quum enim Moses pasceret pecus Jethronis soceri sui, sacerdotis Madianitae, eoque pecore post saltum ducto, venisset in divinum montem Horebum, 2. apparuit ei Jovae angelus in flamma ignis de medio rubo: quem rubum igne ardere Moses, neque tamen consumi, videns, 3. tentabat accedere, et tantum ostentum videre, qua nam ratione non exureretur rubus. 4. Sed ubi vidit Jova eum ad spectandum accedere, clamavit ad eum Deus de medio rubo, “Moses, Moses.” “Quid est?” inquit ille. 5. “Ne huc appropinques,” inquit, “detrahe tibi calceos de pedibus; nam locus, in quo stas, sacra terra est.”

6. “Ego sum Deus tui patris,” inquit, “Deus Abrahami, Deus Isaaci, Deus Jacobi.” Hic cum Moses faciem suam abdidisset, Deum aspicere reformidans, 7. Jova sic loquitur, "Quum viderem calamitatem populi mei, qui est in Ægypto, querelamque audirem, quam exprimunt exactores, et ejus labores cognoscerem, 8. descendi ad eum eripiendum Ægyptiis, et deducendum ex ea terra in terram bonam et amplam, in terram lacte et melle affluentem, in locum Chananæorum, Hethæorum, Amorræorum, Pherezæorum, Hevæorum et Jebusæorum. 9. Quare hac Israelitarum imploratione accepta, perspectaque violentia, qua ab Ægyptis urgentur, 10. statui te ad Pharaonem mittere, qui Israelitas meos ex Ægypto educas.” 11. At Moses: "Nam quis ego sum,” inquit, Deum alloquens, “ut Pharaonem adeam, utque Israelitas ex Ægypto educam?” 12. Et ille, "At adero ego tibi; atque hoc erit signi, a me te esse missum, quod, posteaquam populum ex Ægypto eduxeris, Deum hoc ipso in monte colatis.” 13. Hic Moses, "Esto,” inquit Deo, “venero ad Israelitas, dicero me ab eorum Deo patrio ad eos mitti: quærent, quod sit ejus nomen? Hic ego quid illis respondeam?” 14. Cui Deus, "Ero qui ero,” inquit. “Dices Israelitis, Ero mittit me ad vos.” 15. “Sic dices Israelitis,” inquit porro Mosi Deus, “te a Jova Deo patrum ipsorum, Deo Abrahami, Deo Isaaci, Deo Jacobi ad eos mitti. Hoc meum nomen sempiternum, hoc mei in omnem æternitatem monumentum est. 16. I modo, convocatisque Israelitarum senatoribus, dicito, Jovam Deum eorum patrium apparuisse tibi, Deum Abrahami, Isaaci et Jacobi; et demonstravisse, sese de eis et eorum conditione, quam in Ægypto perpetiantur, 17. velle cognoscere, eosque ex Ægyptiis miseris educere in terram Chananæorum, Hethæorum, Amorræorum, Pherezæorum, Hevæorum et Jebusæorum, terram lacte et melle circumfluentem. 18. Postquam hoc illis persuaseris, convenietis regem Ægypti, tu una cum senatoribus Israelitis, et ab eo petetis nomine Dei Hebræorum, in quem incideritis, ut vos sinat tridui iter per deserta progredi, et Jovæ Deo vestro sacrificare. 19. Scio ego, non permitturum Ægypti regem, ut abeatis, nisi vi coactum. 20. Itaque vim adhibebo, Ægyptiosque tot inter eos editis portentis percutiam, ut tandem vos dimittat. 21. Ac ne dum disceditis, inanes discedatis, ponam populum istum in gratiam cum Ægyptiis, 22. ut muliere; a suis vicinis et contubernalibus mulieribus exorent vasa aurea et argentea, atque vestem, quæ vos liberis vestris imponetis, Ægyptumque compilabitis."

Caput IV

Virage auctoritas, miracula manus, aquae in cruorem. Mosis infantia. Jovae potentia. Collega fratris Aharon. Regis a Deo pertinacia. Jova Mosen ad necem petens. Conjux pro marito fortis. Horum filii circumcisio. Sanguinarius Moses a conjuge dictus. Aharon fratri obvius. Is ad Israelitas. Ostentorum fides.

1. Tum Moses, “Quid si meae orationi fidem non habuerint, negaverintque mihi apparuisse Jovam?” 2. Et Jova, “Quid habes in manu?” “Virgam,” inquit, 3. “Abjice eam ad terram.” Quumque abjecisset, mutata est in serpentem: quem, fugienti Mosi, 4. Deus inquit, “Prehende manu caudam ejus,” quod quum fecisset, facta virga est in ejus manu. 5. “Ut credant,” inquit Deus, “Jovam tibi Deum patrum eorum Abrahami, Isaaci, Jacobi apparuisse: 6. Age iterum, immitte manum in sinum tuum.” quod ubi fecit, eamque eduxit, erat leprosa, et nivi similis. 7. Iterumque Deus, jussu relata in sinum, et educta, erat reliquo corpori similis reddita. 8. “Quod si primo portento non adducerentur, ut tibi fidem habeant, at adducentur altero. 9. Sin ne duobus quidem istis prodigiis fuerit eis persuasum, sumes aquam de flumine, quam effundes in terram, et ea humi vertetur in sanguinem.” 10. Et Moses, “At disertus neque antea fui Domine,” inquit, “neque nunc sum, postquam tu mecum locutus es: nam oris et linguae traditate laboro.” 11. Cui Jova, “Ecquis dedit os homini?” inquit, “aut quis facit mutum aut surdum? quis perspicacem aut caecum? annon is ego Jova sum? 12. I modo: ego tuo ori moderabor, tibique suggeram, quid sis dicturus.” 13. At ille, “Quaso te Domine, mitte idoneum aliquem.” 14. Tum Jova Mosi iratus, “Habes,” inquit, “fratrem Aharonem Levitam, quem ego hominem scio esse dicendi peritum: qui tibi etiam processurus est obviam, teque libenti animo visurus. 15. Cum eo tu colloqueris, eumque verbis instrues: ego vero et tuae et ejus orationi moderabor, et quid vos facere oporteat, docebo. 16. Ipse ad populum pro te verba faciet, tibique erit pro ore, tu ei pro Deo. 17. Virgam quoque istam manu feres, quo portenta facias.”

18. Tum Moses inde digressus, ad Jethronem socerum suum reversus est, et ab eo petivit, ut sibi ad consanguineos suos, qui essent in Aegypto, redire liceret, et provisere, utrum adhuc viverent: quem Jethro cum bona pace dimisit. 19. Moses igitur a Jova in Madiania admonitus, ut Aegyptum repeteret (mortuos enim esse omnes illos, qui ejus vitam petebant) 20. Uxorem suam adhibet, et filios, eisque in asinum illatis, in Aegyptum redire contendit, divinam illam virgam secum ferens, 21. Et a Jova hujusmodi verbis admonitus, “Quum redieris in Aegyptum, videto, ut omnia ostenta, quae tibi ego in manu posui, apud Pharaonem edas: ego ejus animum obfirmabo, ut populum non dimittat. 22. Tu vero hoc ei a me Jova referes, filium meum primogenitum esse Israelem. 23. Itaque me ei jubere, ut filium meum dimittat, ad me colendum. Quem si dimittere recuset, dices me ejus filium primogenitum esse occisurum.”

24. In itinere autem in diversorio, Jova eum petebat ad necem: 25. Sed corripuit Sephora silicem, et filii sui praeputium circumcidit: eoque praeputio illius pedibus admoto, inquit, “At tu mihi maritus es sanguinarius.” 26. Tum Deus ab illo petendo destitit. Maritum autem illa sanguinarium dixit, propter circumcisionem.

27. Aharon autem Jovae monitu, Mosi obviam processit in deserta, et ei in monte divino occurrit, eumque deosculatus est. 28. Quumque Moses illi omnia Jovae mandata, a quo mittebatur, omniaque portenta, quae edere jussus, exposuisset, 29. Iverunt ambo congregatisque omnibus senatoribus Israelitis, 30. Proposuit Aharon omnia, quae Mosi Jova dixerat, et Moses ostenta in oculis populi fecit, 31. Quae res illis fidem fecit, Deum Israelitis auxiliatum venire, eorumque miserias respexisse. Itaque honorem vultu demisso praebuerunt.

Caput V

Ad regem fratres. Hujus feritas. Hebraeorum angor. Ad Jovam Moses.

1. Postea adeunt Moses et Aharon Pharaonem, et cum eo sic agunt, “Jubet Jova Israelitarum Deus, ut populum suum dimittas, ut ei festum agat in desertis.” 2. Quibus Pharao, “Quis est iste Jova,” inquit, “ad cujus ego jussum Israelitas dimittam? Ego vero neque Jovam novi, neque Israelitas dimittam.” Atque illi, “Occurrit nobis Deus Hebraeorum,” inquiunt, “cujus nomine petimus a te, ut liceat nobis trium dierum iter facere in deserta, et Jovae Deo nostro sacrificare, ne nos peste bellove petat.” 4. Quibus rex, “Quare, Moses et Aharon, populum a suo opere avocatis? Ite ipsi ad munus vestrum, 5. Qui mihi tam multos,” inquit, “incolas a suis negotiis abstrahitis.” 6. Praecepitque Pharao, eo ipso die magistratibus et exactoribus populi, ne deinceps paleam populo ad conficiendos lateres, sicut antea, suppeditarent, 7. Sed ipsos eam sibi collectum ire juberent: 8. Et tamen eandem summam laterum, quam praestare erant soliti, ab eis exigerent, neque de eo quicquam deonerarent: esse enim otiosus, eoque missionem ad sacrificium Deo suo faciendum flagitare. 9. Quapropter opus aggravandum hominibus esse, ut in eo occupati, minus in verborum vanitatem intendererent. 10. Igitur magistratus et praefecti homines adeunt, demonstrant Pharaonem eis palea suppeditationem denegare: 11. Irent ipsi et paleam sibi peterent, undecunque nancisci possent: sese tamen de eorum penso nihil esse diminuturos.

12. Tum populus per universam Aegyptum dispersus est ad stipulas pro palea colligendas: 13. Urgentibus insuper magistratibus, ut suum opus singulis diebus absolverent, non minus quam quum paleae copia fieret. 14. Ipsi quoque Israelitarum praefecti a Pharaonis magistratibus constituti, verberabantur, quod per eos dies solitam operis lateritii summam non praestarent. 15. Quare Pharaonem adeunt, et cum eo de injuria expostulant: 16. Sibi neque paleam ministrati, et tamen laterum confectionem exigi: 17. ita illus servos et populum verberari, et indigne mulctari. 18. Quibus Pharao, "Estis estis," inquit, "otiosi, propterea ad Jovae sacrificium ire postulatis. 19. Quamobrem ite ad operandum: neque vero palea vobis suggeretur, et tamen laterum numerum praestabitis.” 20. Ita Israelitarum praefecti vultu tristi Israelitis renuntiaverunt, nihil eis de laterum opere quotidiane detrahi. Atque a Pharaone digressi, 21. Quum Mosi et Aharoni adversis occurrissent, ita cum eis expostulant, 22. “Jovam vindicem contestamur, nos a vobis in odium Pharaonis et suorum esse vocatos: vosque eis gladium, quo nos conficeremur, tradidisse.”

23. Tum Moses ad Jovam regressus, ita cum eo loquitur, "Domine, cur populum hunc malo afficis? Cur me tandem misisti? 24. Qui, ex quo Pharaonem tuo nomina conveni, eum ille pejus tractat, neque tu tuos liberas." 25. Cui Jova, "Jam videbis," inquit, "ut ego Pharaonem accipiam, ut vi coactus eos non solum dimittat, verum etiam suis finibus expellat.

Caput VI

Ad afflictos Jovae mandata, ad Regem. Israeliticae familiae.

1. "Ego sum idem Jova," inquit, "a qui Abrahamo, qui Isaaco, qui Jacobo, ut Deus omnipotens, apparui. 3. Quibus tamen nomen meum Jova non declaravi. 4. Illis interposito foedere promisi Chananaeam, qua in terra peregrini commorabantur, 5. Cujus modo foederis, auditis Israelitarum de Aegyptiaca servitute querimoniis, recordatus sum. 6. Qua propter haec a me Israelitis renuntiato, me Jovam eos et Aegyptiorum oneribus esse subducturum, et servitute liberaturum, exertoque bracchio et ingentibus exemplis afferturum: 7. Mihique populum asciturum, et eis Deum futurum, ut intelligant, me Jovam suum esse Deum. Qui eos oneribus Aegyptiis levaverim, 8. Ducturum etiam eos in terram, quam Abrahamo, Isacco et Jacobo me daturum esse promiserim, ejusque terrae possessionem eis esse traditurum. Haec ego Jova.”

9. Haec Moses ad Israelitas ad eum modum detulit: sed illi in tanto angore animi et duritate servitutis Mosem non audiverunt. 10. Tum Jova Mosi mandavit, ut Pharaonem Aegypti regem adiret, ab eoque peteret, ut Israelitas a suis finibus demitteret. 12. Cui Moses, “Ipsi me Israelitae non audiunt,” inquit, “ne dum ut audiat Pharao, hominem praesertim sermonis impediti.”

13. Israelitarum autem (ad quos Jova et ad Pharaonem Mosi et Aharoni praecepta de eis ex Aegypto educendis dedit) familiarum capita sic se habent: 14. Rubenis primogeniti Israelis filii fuerunt, Henochus, Phalus, Hesron et Charmis: hinc Rubeninae cognationes. 15. Simeonis autem, Jamuel, Jamin; Ohadus, Jachin, Sohar, et ex Chananaea generatus Saulus, a quibus ductae sunt Simeoniae cognationes. 16. Levis filios habuit totidem stirpium auctores, Gersonam, Cahathum et Merarim, vixitque annos centum triginta septem. 17. Gerson habuit Lebnim et Simeam, auctores cognationum. 18. Cahathus Amramum, Isaarem, Hebronem et Ozielem, vixitque Cahathus annos centum triginta tres. 19. Meraris Moholim et Musim. Ex his Levitici generis cognationes natae sunt. 20. Habuit autem Amramus Jacobedam amitam suam in matrimonio, ex qua sustulit Aharonem et Mosem G. L. et Mariam eorum sororem, H. vixitque Amramus annos centum triginta septem. 21. Isaaris filii fuerunt Cora, Nephegus et Zechris. 22. Ozielis autem, Misael, Elsaphan et Sethris. 23. Aharon uxorem habuit Elisabam, Amminadabi filiam, Nahasoni, sororem: ex qua procreavit Nadabum, Abiu, Eleazarum et Ithamarum. 24. Corae filii fuerunt Assir, Elcana et Abiasaphus, a quibus originem trahunt Coranae cognationes. 25. Eleazarus autem Aharonis filius ex una filiarum Phutielis, quam in matrimonio habebat, suscepit Phineem.

26. Et haec quidem de Leviticarum familiarum capitibus atque auctoribus, ex quibus Aaron et Moses orti sunt, 27. Ii, quibus mandatum a Jova est, ut Israelitas cum suis copiis ex Aegypto educerent. 28 Hi Moses et Aharon cum Pharaone Aegypti rege, de Israelitis ex Aegypto deportandis locuti sunt.

Caput VII

Regi Deus Moses a Jova. Aharon vates, ad Regem inerpres. Obstinatio Aegypti a Jova. Virga magi, horum virga vorata. Regis obfirmatio. In saguinem aquae, idem a magis. Rex obstinatior.

1. Ac quo die Jova Mosi in Aegypto mandata dedit, quae ad Pharaonem Jovae nomine deferret omnia, tum, quum ei Moses respondit, sibi, qui linguae haesitaret, Pharaonem non esse obtemperaturum, Jova sic cum eo locutus est, 2. “En ego te Pharaoni Deum efficio, Aharon tibi frater tuus vates erit. 3. Tu ei omnia tibi a me praecepta eloqueris, ipse ea ad Pharaonem deferet, ut Israelitas de suis finibus emittat. Atque ego Pharaonis animum indurabo; 4. Multaque in Aegypto ostenta et miracula edam. Ac ne sic quidem obtemperante vobis Pharaone, afferam manum Aegypto, measque ex Aegypto copias, id est, meos Israelitas, per magna exempla extraham, 5. Ut sciant me Jovam esse Aegyptii, quum eis manum attulero, et Israelitas de medio eorum eduxero.”

6. Tum Moses et Aaron Jovae praecepta exsecuti sunt: 7. annum aetatis agentes, Moses octogesimum, Aharon octogesimum tertium, tum, quum Pharaonem convenerunt. 8. Erat autem eis a Jova mandatum, ut, poposcisset Pharao miraculum, Aharon Mosis jussu virgam suam ante illum abjiceret, quae draco fieret. 9. Igitur Pharaonem adierunt Moses et Aharon, Jovaeque praeceptum exsecuti sunt, virgamque suam projecit Aaron ante Pharaonem et Pharaonios, quae mutata est in draconem. 10. Tum Pharao sapientes etiam et praestigiatores evocavit, qui Aegyptii Magi suis carminibus idem etiam fecerunt, 11. Abjectaeque a singulis virgae, in totidem dracones evaserunt: 12. Quas illorum virgas Aaronis virga devoravit. 13. Hic Pharao obfirmato animo eis non paruit, sicut Jova praedixerat. 14. Tum Jova Mosen alloquitur, “Pharao obstinato animo populum non dimittere perseverat: 15. Convenio eum mane, eique ad ripam fluminis occurrens (nam exibit ad aquas) et virgam, quae in serpentem mutata est, manu ferens, 16. Dicito, te a Jova Deo Hebraeorum ad ipsum mitti, qui Jova jubeat suum sibi populum ad se in desertis colendum ab illo emitti. 17. Quod si nec sic quidem parebit, hoc ei a me renuntiabis, eum intellecturum, quid sit Jova: quod quum tu virga, quam in manu habebis, fluminis aquam percusseris, vertetur in sanguinem, 18. Ut enectis piscibus, flumen ita puteat, ut ex eo aquam bibere ne quicquam velint Aegyptii.” 19. “Tu vero Aaroni praecipito,” inquit, “ut suam virgam capiat, manumque ad aquas Aegyptias, ad amnes, ad flumina, ad stagna, ad omnem denique aquae multitudinem intendat, ut fiat sanguis, qui per universam Aegyptum etiam in ligneis sit et saxeis vasis.” 20. Haec Jovae jussa quum Moses et Aaron fecissent, quumque ille sublata virga aquam fluminis ante oculos Pharaonis ejusque asseclarum percussisset, mutata est omnis aqua fluminis in sanguinem: 21. Mortuisque fluminis piscibus tantus extitit fetor fluminis, ut Aegyptii de ejus aqua bibere non possent, totaque Aegyptus sanguine redundavit. 22. Quod quum idem Magi Aegyptii suis carminibus effecissent, Pharao obdurato animo non paruit, sicut ante Jova dixerat: 23. Sed domum suam repetivit, neque ei etiam rei animum adjecit. 24. Aegyptii autem omnes undique circum flumen aquam ad potionem effoderunt, quod de flumine bibere non poterant.

Caput VIII

Moses ad Regem. Ranae eaedem a Magis. Rex perfidus. Non a Magis pedes. Eorum dictum, quod a Jova sint aerumnae. Insecta. His fugatis Regis obstinatio.

1. Praeteritis septem diebus post ictum a Jova flumen, Moses iterum Pharaonem de populo ad Jovae cultum emittendo, ipsius Jovae jussu convenit. 2. Recusanti minatus est, Jovam omnes ejus fines petiturum esse ranis: 3. Quarum tanta copia flumen scateret, ut in ejus et suorum et populi domos, cubiculorum penetralia, cubilia, furnos, mactras penetrarent. 4. Ipsumque et populum, et omnes illi subditos pervaderent. 5. Jussitque Aharoni, eodem Jovae mandato, ut manu virgam protenderet in fluvios, flumina, lacus, quo nascerentur in Aegypti solo ranae: 6. Quo facto, tot extitere ranae, ut eis Aegypti solum coopertum sit. 7. Quod idem carminibus imitati Magi, ranas in Aegypti terram exciverunt.

8. Tum Pharao Mosem et Aharonem evocat, hortaturque, ut Jovam pro depellendis a se suoque populo ranis deprecentur: sese illi populum ad sacra Jovae facienda dimissurum. 9. Cui Moses, “Defini mihi tempus quando pro te tuisque et populo precer, ut a te tuisque domibus ranae propulsentur, ac tantum in flumine relinquantur.” 10. “In crastinum,“ inquit. Et Moses, “Isto modo fiet, ut intelligas, Jovam Deum nostrum incomparabilem esse. 11. Facessent a te tuisque domibus et aflectis et populo ranæ, sic, ut restent tantum in flumine.” 12. Ita Moses et Aharone et Pharone digressis, Moses Jovam exoravit de ranis, quas ille Pharoni immiserat. 13. Itaque illae dosmesticatim, pagatim et per agros mortuae sunt, 14. Et in cumulos coacervatae, ita, ut feteret regio.

15. At Pharao ubi vidit datam esse respirationem, animum obfirmavit, nec illis morem gessit, sicut erat a Jova praedictum. 16. Tum Aharon jubente Mose, cui porro mandatum erat a Jova, 17. Virgam manu prehendit, eaque porrecta terrae pulverem percussit, qua percussione omnis totius Aegyptiae terrae pulvis in pediculos conversus est, quibus tum bipedes, tum quadrupedes scatuerunt. 18. Hanc pediculorum effectionem magi quum suis carminibus imitari frustra tentavissent, pediculis tum homines tum bestias infestantibus, 19. Apud Pharaonem confessi sunt, digitum esse Dei: sed ille occultavit animo, neque illis auscultavit, sicut fore Jova praedixerat.

20. Mane Moses ubi primum surrexit, Jovae jussu Pharaoni ad aquas, sicut Jova praedixerat, egresso praesto fuit, eique Jovae mandatum exposuit, ut illius populum ad illum colendum dimitteret. 21. Quodsi non dimitteret, proposuit Jovam in eum, et in ejus asseclas, et populum, et domos, immissurum insecta, quibus et domus Aegyptiorum et terra ipsa, quam incolerent, repleretur. 22. Ac tum Gossenem (qua in terra Jovae populus maneret) excepturum, et ab insectis immunem esse facturum: ut intelligeret Pharao, quantus in terris esset Jova, 23. Qui tantum discrimen inter suum et illius populum posuisset. Id autem portentum fore postridie. 24. Atque ita fecit Jova, estque tanta insectorum vis immissa domui Pharaonis, et Pharaoniorum, totique Aegypto, ut ab eis regio devastaretur.

25. Itaque evocavit Pharao Mosem et Aharonem, eisque permisit, ut Deo suo irent sacrificatum, sed iis in finibus. 26. Cui Moses respondit, id commode fieri non posse, ea enim sacra Jovae Deo suo facturos, quae detestarentur Aegyptii: quae si in eorum praesentia facerent, non posse, quin ab illis lapidarentur. 27. Sed tridui iter in solitudine progressos Jovae Deo suo sacrificaturos esse, ut eis Jova mandaturus esset. 28. Et Pharao, “Ego vos dimittam, ut Jovae Deo vestro sacrificetis in desertis, sed ea lege, ne longius procedatis: Precamini pro me.” 29. Cui Moses, “Et ego a te digressus Jovam exorabo, ut cras a te tuisque stipatoribus et populo insecta abigat: verum ne tu nos amplius frustra habeas, populum ad sacrificium Jovae faciendum ire non permittendo. 30. Indeque digressus, precibus a Jova obtinuit, 31. Ut insecta ab illis abigeret, ne uno quidem relicto. 32. Sed Pharao tum quoque populum pertinaci animo retinuit.

Caput IX

Pecoris interitus. Ex favilla pustulae, rogando. A tempestate Rex perfidus.

1. Itaque Moses, jubente Jova, eum Jovae Dei Hebraeorum nomine admonitum ivit, ut illius populum ad illum colendum emitteret. 2. Quod si de emittendo recusaret, atque eos adhuc detineret, 3. Sciret, Jovam ejus pecori, quod in agris haberet, videlicet equis, asinis, camelis, bubus, ovibus, caprisque perniciosissimam luem esse importaturum, 4. Tanto inter Israeliticum et Aegyptium pecus discrimine, ut nihil prorsus esset de Israelitico periturum. 5. Et quidem ad eam rem tempus a Jova constitui postrerum diem. 6. Idque postridie Jova fecit, ut mortuo omnis generis pecore Aegyptio, de Israelitico ne unum quidem interiret. 7. Quod quum Pharao missis eo nuntiis comperisset, Israelitici pecoris ne unum quidem interisse, obstinato tamen animo populum non dimisit.

8. Tum Jova Mosi et Aaroni jussit, ut favillam de calcaria plenis vasis sumerent, quam Moses in aerem praesente Pharaone spargeret: 9. Quae in pulverem per universam Aegyptum mutata, tam homines quam bestias pustulis exulceraret. 10. Id quum fecissent, tum hominum tum pecudum corpora pustularum ulceribus conspersa sunt, eousque, 11. Ut ne Magi quidem prae ulceribus, quibus non minus quam omnes Aegyptii afficiebantur, ante Mosen possent consistere. 12. Sed obstinavit Jova animum Pharaonis, ut, quemadmodum Mosi praedixerat, non obtemperaret illis.

13. Tum Jova,”Surgito cras mane (inquit Mosi) Pharaoni praesto futurus, eique ita dicturus: Haec tibi Jova Deus Hebraeorum dicit: dimitte populum meum, ut mihi serviat. 14. Alioquin nunc denique omnes impetus in tuum cor, inque tuos asseclas et populum consumam, ut intelligas, nullum esse mihi in omni orbe terrarum parem. 15. Et quidem jam te tuosque peste ictos mea manu ex orbe terrarum sustulissem, 16. Nisi te ad meam potentiam declarandam, meumque nomen in universo terrarum orbe praedicandum, nominatim destinassem. 17. Quod si etiamnum populum meum impedis, neque amittis, sic habeto, 18. Me cras tantam esse vim grandinis pluturum, quanta adhuc in Aegypto post eam conditam nulla fuit. 19. Quamobrem mitte, qui cogant pecus tuum et omnia, quae sub dio habes. Nam omnes et homines et pecora, quae tum sub dio deprehensa tectum non subierint, grandine oppressa interibunt. Haec Moses. 20. Ac si qui ex Pharaonis Jovam minas timuerunt: servitia pecoraque sua in domos compulerunt, 21. qui autem neglexerunt, ea in agris reliquerunt.” 22. Tum Mosem jussit Jova manum in caelum tendere, ut tota in Aegypto in homines, in pecora, in herbas omnes grandinaret. 23. Atque ubi ille virgam in caelum tetendit, emisit Jova fragores, et tantam vim grandinis, 24. Emicantibus in terram fulguribus, et inter grandinem coruscantibus, in Aegyptum effudit, quanta post homines natos nulla in omni Aegypto extiterat: 25. Quae grando per omnem Aegyptum omnia, quae sub dio erant, contudit, homines, pecudes, terrestres herbas omnes contrivit, arboresque perfregit: 26. Quum interea Gossen, quam Israelitae partem tenebant, expers grandinis fuerit.

27. Tum vero Pharao, convocatis Mose et Aharone, “Nunc peccavi,” inquit, “pro Jova facit aequitas, contra me meosque iniquitas. 28. Deprecamini Jovam, ut tonare et grandinare desinat, ego vos sine ulla mora dimittam.” 29. Cui Moses, “Simul ac ex urbe egressus, manus ad Jovam protendero, cessabunt fragores, desinetque grandinare, ut cognoscas hunc orbem Jovae ditionis esse. 30. Et si satis compertum habeo, te tuosque nondum Jovam Deum revereri.” 31. Ea autem calamitate linum et hordeum afflicta sunt, quod hoc adhuc in herba erat, illud siliquabatur: 32. At triticum et zea non item, quod erant tardiora. 33. Postquam Moses, relicto Pharaone, ex urbe egressus palmas ad Jovam expandit, sedata sunt tonitrua et grando, pluviaeque in terram fluxio cohibita. 34. Quod postquam vidit Pharao, perseveravit in suo peccato, animumque cum suis obfirmavit, 35. et Israelitas obstinate retinuit, ut Jova per Mosen praedixerat.

Caput X

Locustae. Ab iis Rex atrocior. Calio tactilis. Ejectus a Rege Moses.

1. Tum Jova Mosi, “Adi (inquit) Pharaonem, nam ego et ejus et suorum animum obfirmavi, ut haec mea miracula apud vos edam: 2. utque vos vestris natis et nepotibus narretis, quae ego in Aegyptios patraverim, et quantis eos portentis infestaverim, sciatisque me esse Jovam.” 3. Ergo Pharaonem aggressi Moses et Aharon, quaerunt ex eo nomine Jovae Dei Hebraeorum, quousque tandem illi se submittere perneget? dimittat illius populum ad illum colendum. 4. Quod si renuat, sciat illum postridie tot esse locustas in ejus fines immissurum, 5. Ut earum multitudine obducta terra perspici non possit: quae quidem locustae residuum reliquiarum, quod illis a grandine relictum factum sit, omnesque in agris natas arbores consumpturae sint, 6. Ejusque et suorum omnium Aegyptiorumque domos completurae, quale nihil ejus patres aut majores ab omni memoria viderint. Haec fatus Moses, a Pharaone conversus discedebat.

8. Hic Pharaonis asseclae Pharaonem sic alloquuntur, “Quem ad finem nobis hic erit detrimento? Dimitte homines, ut Jovam Deum suum colant: an nondum periisse Aegyptum sentis?” 8. Tum Pharao, Mose et Aarone revocatis, “Ite,” inquit, “colite Jovam Deum vestrum. Sed quinam sunt ituri, et qui non?” 9. Cui Moses, “Cum juvenibus et senibus nostris,” inquit, “ibimus cum filiis et filiabus, cum minoribus maioribusque pecudibus ibimus, quoniam festum Jovae sumus acturi.” 10. At ille, “Ita vobis adsit Jova,” inquit, “ut ego vos cum vestris parvulis dimittam. Jam jam latis perspicua malitia. 11. Ite potius viri ad Jovae cultum, postquam id flagitatis.” Tum eos a suo conspectu ejecit.

12. At Jova Mosi jussit, ut manum in terram Aegyptiam intenderet, ad excitandas locustas, quae per Aegyptiam nascerentur, et omnes ejus regionis herbas, omnesque grandinis reliquias perederent. 13. Atque ubi Moses virgam in Aegyptum porrexit, excitavit Jova Eurum in eam regionem, qui, quum totum illum diem noctemque flavisset, primo mane locustas invexit: 14. Quarum tanta copia tota regione extitit, atque in omnibus Aegypti finibus consedit, quanta neque antea unquam fuerat, neque postea futura est. 15. Ab his universa terrae facie cooperta, atque obtenebrata, omnes herbae terrestres, omnesque arborum fructus, quae reliqua grando fecerat, consumpti sunt, neque ulla vel arborum vel herbarum viriditas in universa superfuit Aegypto.

16. Tum vero Pharao Mosem et Aharonem propere accersit, “Peccavi,” inquit, “in Jovam Deum vestrum et in vos. 17. Sed ignosce quaeso mihi etiam hoc peccatum: et orate pro me Jovam Deum vestrum, ut hanc demum a me mortem propulset.” 18. Ille a Pharaone digressus, Jovam precatus est: 19. Qui eo ventum marinum vehementissimum convertit, a quo vento sublatae locustae, in mare rubrum abreptae sunt, ne una quidem in totis Aegypti finibus relicta.

20. Sed quum Pharao ne sic quidem (ejus animum obfirmante Jova) Israelitas dimitteret, 21. Moses, jubente Jova, ut essent in Aegypto tenebrae etiam tactiles, manum in caelum porrexit: 22. Quo facto, tanta per omnem Aegyptum tenebrarum caligo per triduum extitit, 23. Ut toto illo triduo neminem hominem homo viderit, neque se loco moverit, quum interim Israelitae omnes lucem suis in sedibus haberent.

24. Tum Pharao evocato Mose, “Ite cultum Jovae,” inquit, “etiam cum vestris parvulis, relictis tantum maioribus minoribusque pecoribus.” 25. Cui Moses: Imo et tu nobis victimas, et ea, quae ad rem divinam opus sunt, suppeditabis, quibus Jovae Deo nostro operemur: 26. Et nos pecus nostrum, ne ungula quidem relicta, ducemus, ex quo capiamus, quae ad rem divinam erunt necessaria. Neque enim compertum habemus, qua re simus Jovam culturi, donec eo pervenerimus.” 27. At Pharao (Jova ei pertinaciam immittente, ne illos dimitteret) 28. “Facesse a me,” inquit, “cave ne posthac meum conspectum subeas: nam si feceris, moriere.” 29. Et Moses, “Ut dixisti,” inquit, “posthac tuum conspectum numquam subibo.”

Caput XI

A Deo praeda decreta. Ad Regem a Mose minae. Ille in horas pejor.

1. Mosem autem praemonuerat Jova, Pharaonem uno dumtaxat ei Aegyptiisque insuper illato vulnere, tandem eos illinc omnino esse emissurum, vel potius ejecturum. 2. Eique propterea mandavit, ut populum praemoneret, a suo ut quisque et vir a vicino, et femina a vicina peteret argentea aureaque vasa: 3. Ipsique populo benevolentiam Aegyptiorum conciliavit: neque non Moses ipse vir erat in Aegypto tam Pharaoniorum quam populi existimatione maximus.

4. Ergo in ea oratione hoc modo Jovae mandata exposuit, Jovam circa mediam noctem Aegyptios obiturum, 5. Omnesque in Aegypto primogenitos esse mortem obituros, ab ipsius Pharaonis, qui in solio sederet, ad servarum primogenitos, quae molas truderent: nec non omnium etiam pecorum, 6. Ac majorem fore in Aegypto tumultum, quam unquam vel antea fuisset vel postea futurus esset: 7. Quum interim in omnibus Israelitis nihil neque bipedum omnino neque quadrupedum moveretur: ut intelligerent, quantum Jova differentiam statueret inter Aegyptios et Israelitas: 8. “Eousque (inquit Moses Pharaoni) ut tui isti omnes ad me sint descensuri, et ut una cum omni populo mihi commendato exeam, submisse rogaturi. Tum demum exibo.” Simulque a Pharaone iratus discessit, 9. Quoniam a Jova didicerat, illum non esse obtemperaturum, quo plura Jovae prodigia fierent in Aegypto, 10. Quoniamque omnibus illis a se et ab Aarone editis in ejus conspectu portentis, tamen (comprimente ejus animum Jova) Israelitas de suis finibus non emittebat.

Caput XII

Primus anni mensis. Pascha. Ad portas cruor. Assum, azymi, cichoreum. Cremanda reliquiae. Convivarum habitus. Paschalis aeternitas. Fermentatum capitale. Hyssopus. Primogenitorum caedes et in pecore. Hebraeorum cum impetratis spoliis evasio. Peditum numerus. Horum quanta servitus. Praeputiatus procul a Paschate.

1. Tum Jova ad Mosem et Aharonem in Aegypto hac oratione usus est, 2."Hic vobis mensis caput mensium, id est primus anni mensis esto. 3.Colloquimini cum omni Israelitarum multitudine, ut hujus mensis die decimo omnes patres familias agnos aut haedos mansionatim sumant. 4. Quod si quae familia ad agnum non sufficiat, pater familias vicinum eum, qui erit domui suae proximus, adhibeto, subducta ratione numeri capitum et summa ad agnum comedendum accommodata. 5. Is agnus esto intemeratus, mas, annulus, nec refert, agnus sit, an haedus: 6. Qui, postquam in custodia habitus fuerit ad diem hujus mensis decimum quartum, mactabitur ab omni Israelitarum civitatis multitudine sub crepusculum. 7. Tum ejus sanguine conspersentur postes ambo, et superliminaria domorum, in quibus comedetur. 8. Caro autem ea nocte comedetur igne tosta, et panes sine fermento, et comedetur cum cichoreis, 9. Sed ne quid ex eo crudum, neve elixum aqua comeditote: sed tantum igne tostum, una cum capite, cruribus et intestinis. 10. Neu quid in posterum diem reliqui facitote: ac si quid postridie reliqui fuerit, igni cremabitis. 11. Comedetis autem hoc habitu, succinctis lateribus, calceatis pedibus, bacillos manibus tenentes, idque facietis trepidanter: quoniam Jovae transitus est. 12. Ego vero transibo per Aegyptum illa nocte, et omnia Aegypti primogenita tam hominum quam pecudum interficiam, deque omnibus Aegyptiorum diis Jova ego poenas sumam. 13. Ac animadverso sanguine, quo domus, in quibus eritis, notatae erunt, praeteribo vos, neque perniciali vulnere afficiemini, me in Aegyptios grassante.”

14. “Vos autem illius dici memoriam coletis, eumque festum Jovae celebrabitis, et vestrae stirpi celebrandum perenni religione prodetis. 15. Septem dies non fermentatis panibus vescemini, statimque primo illorum dierum fermentum de vestris domibus tolletis: ac quisquis a primo ad septimum diem fermentatum gustaverit, is de numero Israelitarum tollatur. 16. Primo autem die, itemque septimo, sacrum conventum facietis, neque ullum opus illis diebus patrabitis: praeterquam quod cuique necessarium erit ad victum, id solum facere licebit.”

17. “Panes autem sine fermento servabitis, quod illo ipso die eduxerim vestras copias de Aegypto, quem vos diem perpetua lege vestrae posteritati sancietis. 18. A vespera diei decimi quarti mensis primi, ad vesperam vigesimi primi ejusdem mensis, vescemini non fermentatis: 19. Neque ullum per illos septem dies fermentum domi habebitis: ac quisquis fermentum gustaverit, is de numero Israelitarum tollatur, sive peregrinus fuerit, sive indigena. 20. Nihil inquam fermentatum comedetis: sed ubicumque degetis, non fermentatis vescemini.”

21. Igitur Moses, convocato omni senatu Israelitarum, verba fecit ad hunc modum, “Seponite et segregate vobis singulas balantes in familias, quibus immolemus Pascha. 22. Deinde fasciculo hyssopi in sanguinem pelvis immerso, infigite superliminaria, et utrosque postes, neque extra fores domorum vestrarum prodite ante crastinum mane, 23. Et Jova quum ad cedendos transibit Aegyptios, ostia, quorum in superliminaribus et postibus sanguinem conspexerit, praeteribit, neque sinet exterminatorem domos vestras intrare et cladem inferre. 24. Atque hanc rem solemnem vobis vestrisque natis instituite in aeternum. 25. Quumque perveneritis in terram, quam vobis Jova dabit, quemadmodum promisit, hanc ceremoniam servatote. 26. Quaerentibusque liberis vestris, quid sibi velit ista ceremonia? 27. Respondetote, sacrificium esse transitus Jovae, qui in Aegypto, quum Aegyptios caederet, Israelitarum domos transierit, bestrasque domos liberaverit.” Tum populus sese honoris causa submisit.

28. Quumque digressi Israelitae fecissent sicuti Jova Mosi et Aharoni praeceperat, 29. Media nocte Jova omnes in Aegypto primogenitos occidit, a primogenito . Pharaonis in solio sedentis, ad primogenitos captivorum, qui in ergastulis erant, omniumque etiam pecorum. 30. Tum vero Pharao ea nocte surgit, omnesque ejus stipatores et Aegyptii: fuitque ille maximus in Aegypto tumultus, quippe nulla domo funeris experte: 31. Accersitoque noctu Mose et Aharone, "Agite," inquit, "exite de meo populo et vos et Israelitae: ite, colite Jovam vestro arbitrio: 32. Pecora minora majoraque abducite, ut postulastis: ite, et mihi quoque bene precamini." 33. Aegyptii quoque populum urgere, eum de suis finibus emitere properantes, et sese omnes periisse dicentes.

34. Itaque Israelitae non fermentatam massam veste sua involutam, humeris suis extulerunt in mactris: 35. Vasisque argenteis, atque aureis, et veste ab Aegyptiis ex mandato Mosis petitis, 36. Et (Jova eis Aegyptiorum benevolentiam conciliante) impetratis, Aegyptios spoliaverunt, 37. et a Ramese Sochota pervenerunt circiter sexcenta millia peditum virorum, praeter imbellem turbam, 38. Comitante etiam magna promiscui vulgi frequentia, maximisque pecorum gregibus et armentis. 39. Ibi ex ea massa, quam secum ex Aegypto deportaverant, depsititios panes fecerunt, nullo fermento: nam ea non erat fermentata, propterea, quod urgentibus Aegyptiis, morari et viaticum sibi parare non potuerant.

40. Spatium autem, quo Israelitae in Aegypto commorati sunt, fuit annorum quadringentorum triginta. 41. Quo spatio confecto, illius diei nox (quo die omnes Jovae copiae ex Aegypto exierant) 42. Dicata Jovae est, qui eos eduxisset ex Aegypto, et ab universo Israelitarum genere aeternum observatur. 43. Hanc autem agni (quod a transitu Pascha dictum est) rationem Mosi et Aharoni tradidit Jovae, “Ne quis eo vesceretur extraneus: 44. Ut omnibus coemptitiis servis, si modo essent circumcisi, vesci fas esset. 45. Ne quis advena, neve mercenarius comesset. 46. Una in domo comederetur. Neve quid carnis domo efferretur: neve ullum ejus os frangerent. 47. Ut idem cuncta Israelitarum civitas operaretur. 48. Si qui inter eos peregrini agerent, ii, ut Jovae Pascha facturi, omnes suorum mares circumcisos haberent, eademque essent conditione, qua indigenae: Ne quis praeputiatus eo vesceretur. 49. Eadam lex esset indigenarum et peregrinorum inter eos argentium.” 50. Haec omnes Israelitae fecerunt, sicut a Jova Mosi et Aharoni fuerant praecepta.

Caput XIII

Primogenita hominum pecudumque Deo. Paschatis rememoratio. Marium primogenitorum redemptio. Jovae columna et nubis, et ignis.

1. Atque illo ipso die, quo Israelitas ex Aegypto cum eorum copiis eduxit Jova, Mosi praecepit, 2. Ut sibi primogenita omnia consecraret: nam quidquid Israelitarum esset, quod vulvam aperuisset, id omne, sive hominum esset, sive pecudum, suum esse. 3. Et Moses ad populum hujusmodi contionem habuit, “Mandate hunc diem memoriae, quo die ex domicilio servitutis Aegyptiae emersistis: unde a Jova magna vi educti, nolite uti fermento. 4. Hodie vos exivistis, mense verno, 5. Quum igitur vos introduxerit Jova in terram Chananaeam, Hettaeam, Amorraeaam, Hevaeam et Jebusaeam, quam sese vobis daturum majoribus vestris juravit, terram lacte et melle abundantem, hunc ritum hoc mense servatote. 6. Septem dies azymis vivitote, quorum dierum septimus festus Jovae esto. 7. Atque illis septem diebus, per quos non fermentatis vivetur, nihil fermentatum, neque fermentum omnibus in vestris finibus exstato.”

8. “Tum causam liberis vestris exponitote, videlicet, quid vobis Jova fecerit, quum ex Aegypto exiistis. 9. Atque hoc et ad manum signum et inter oculos monumentum habetote, ut sit lex Jovae vobis in ore, qui vos tanta vi ex Aegypto eduxerit. 10. Hanc vos cerimoniam servatote suo tempore quotannis. 11. Ac postquam vos Jova introduxerit in terram Chananaeam, sicut vobis vestrisque majoribus jurejurando confirmavit, eamque vobis tradiderit, 12. Quidquid vulvam aperuerit, id Jovae seponitote, et ceterorum quidem pecorum mascula omnia prima Jovae sunto. 13. Asinorum autem agno aut haedo redimitote: sin minus redimetis, cervices frangitote. At hominum primogenitos, vestros filios, omnes redimitote. 14. Et si quando (ut fit) ex vobis liberi vestri quaesiverint, ‘quidnam istud rei sit?’ respondetote, vos a Jova magna vi ex Aegypto, domicilio servitutis, esse eductos, 15. Qui Jova, Pharaone pertinacius vos retinente, omnia Aegypti primogenita tum hominum tum pecudum interfecerit. Eam ob rem vos Jovae immolare ex maribus, quidquid vulvam aperuerit: sed vestros omnes natos primogenitos redimere: 16. Quare ejus rei et indicium ad manum et frontale inter oculos habeant, quod tanta vi ex Aegypto a Jova sitis educti." 17. Dimissum autem a Pharaone populum Deus non duxit Palaestinam versus, quae via erat expeditissima: idque eo consilio, ne viso exercitu, conversis animis Aegyptum repeterent: 18. Sed longiore circuitu, ea via, quae ferebat in solitudinem maris rubri. Discesserunt autem procincti Israelitae ex Aegypto, 19. Mose secum deportante ossa Josephi: quoniam ille, ut illinc (quum eis Deus subvenisset) ea secum asportarent, Israelitas jurejurando obligaverat.

20. Igitur a Sochothis profecti, castra posuerunt in Ethamo, in solitudinis extremo. 21. Jova eos antecedente interdiu in columna nubis, viae ostendendae gratia: noctu in columna ignis, praelucendi causa, ut diem noctemque iter facerent: 22. Neque umquam nubis interdiu, neque ignis noctu columna defuit, quae populum praecederet.

Caput XIV

Profugos Pharao adsecutus. Populi questus. Maris divisio. Aegyptiorum in undis corruptio.

1. Et Jova Mosi negotium dedit, 2. ut Israelitas juberet iter convertere, et ante fauces Ahirotha inter Magdol et mare, e regione Ballsephonis secundum mare castra facere, 3. Ut Pharao eos arbitratus regionum ignaros haerere, et silvis conclusos teneri, 4. "Me ejus animum opprimente (inquit) persequatur, mihique et ipse et omnis ejus exercitus gloriae sit: et dicant Aegyptii, quantus sit Jova." Id quod illi fecerunt. 5. Quae res ubi Pharaoni Aegypti regi nuntiata est, illos fugere, conversae sunt et ejus et suorum mentes in illos, qui eis serviebant, amisisse. 6. Itaque currum adornat, adhibitisque suis hominibus, 7. Et sexcentis curribus electis, et omnibus Aegypti curribus, quibus omnibus vehementer duces, 8. Jova ejus animum obfirmante, Israelitas cum ingenti manu egressos persequitur. 9. Atque illos Aegyptii omnesque Pharaonis equites, et quadrigarii, atque milites assecuti sunt ad fauces Ahirotha, e regione Baalsephonis ad mare castra facientes. 10. Israelitae, appropinquante Pharaone, conspicati subsequentes Aegyptios magno timore correpti, Jovam appellare coeperunt. 11. Mosem etiam vulgo incusare, "An quasi in Aegypto sepulchra non essent, tu nos in solitudinem ad mortem adduxisti? Cur fecisti, ut nos ex Aegypto educeres? 12. An non hoc ipsum est, de quo nos to monebamus in Aegypto, petentes, ut nos Aegyptiis servire sineres? Praestare enim Aegyptiis servire, quam in solitudine mori." 13. Quibus Moses, "Nolite metuere," inquit, "confirmate vos, et quam vobis hodie Jova victoriam afferet, spectate: nam quos hodie videtis Aegyptios, eos numquam posthac visuri estis: 14. Jova pro vobis quiescentibus proelium conficiet."

15. Tum Jova cum Mose loquitur, "Quid me appellas?" inquit, "Jube Israelitas proficisci: 16. Tu elata virga tua manum in mare intende, illudque divide, ut Israelitae per medium mare in sicco ambulent, 17. quos Aegyptii (me pertinaciam injiciente) consequantur, ut ego in Pharaone, cunctoque ejus exercitu, et curribus equitibusque 18. Gloriam consequar, atque ex tam glorioso in eos facto Jova ego notus Aegyptiis fiam." 19. Angelus autem divinus, qui Israelitarum agmen praecedebat, post eos recessit, remotaque ex eorum conspectu nubes a tergo constitit, 20. Mediaque inter Aegyptiis et Israelitica castra intercessit: sic, ut hinc nube illinc caligine interposita noctem illustraret, neque alteri ad alteros tota nocte propius accederent. 21. Et quum Moses manum in mare protendisset, Jova mare vehementissimo Euro tota nocte perflavit: eoque in siccum redacto, et disclusa aqua, 22. Ingressi sunt Israelitae per medium mare in sicco, aqua murum illis dextra sinistraque praebente: 23. Quos Aegyptii et Pharaonis equites, quadrigariique omnes in medium in mare insecuti sunt, 24. Et Jova eorum agmen de columna ignis et nubis de matutina vigilia conspicatus, perturbavit, 25. Detractisque rotis curruum, magno cum impetu jactavit. Conantibus Israelitas fugere, quod dicerent, Jovam contra se pro Istaelitis propugnare, 26. Jova Mosi imperavit, ut manum in mare protenderet, ut aqua in Aegyptios inque quadrigarios et equites reflueret. 27. Itaque quum Moses manum in mare extendisset, mare sub matutinum in suam vim redibat: contra quod fugientes Aegyptios, Jova in medium mare deturbavit. 28. Et refluens aestus totius Pharaonis exercitus, currus et equites, qui illos in mare secuti fuerant, ita obruit, ut nec unus evaderet: 29. Quum interea Israelitae, aqua eis ad dexteram sinistramque usum praestante muri, medium mare sicco pede perambularunt. 30. Eo die Israelitae, Jova praesidio ab injuria Aegyptiorum conservati, quum illos in littore mortuos spectarent, 31. Et tam illustra Jovae contra illos factum perspicerent, Jovam reveriti sunt, eique et ejus servo Mosi fidem adjunxerunt.

Caput XV

Israelitarum carmen. A ligno dulcescens aqua.

1. Tum Moses una cum Israelitis carmen hoc Jovae sic cecinit, "Jovam canto, qui pro sua praestantia et equos et equites in mare dejecerit. 2. Vires meae, carmenque Jova est, qui mihi saluti fuit. Hic meus est Deus, quem celebro: Deus patrius, quem extollo. 3. Jova vir bellicosus, Jova, inquam, qui nominatur, 4. Pharaonis et currus et copias in mare deturbavit, ita ut illius duces lectissimi in mare rubrum demersi, 5. Et undis obruti, in fundum tamquam saxa subsederint. 6. Tu ista dextra, o Jova, decus tibi fortissime peperisti: 7. Ista dextra, Jova, hostem oppressisti, et tua singulari praestantia infestos tuos evertisti, laxataque ira tua quasi stipulam confecisti. 8. Ergo ad tuorum narium flatum coacervatae sunt aquae: stetere fluctus in cumulum, inque mari medio undae concreverunt. 9. Dixerat hostis: persequar, adsequar, dividam praedam, animum meum ex illis explebo, gladium stringam, illos mea manu pervertam. 10. At te spiritu tuo isto flante, obruti sunt mari et plumbi ritu in aquas nobiles demersi. 11. Quis tibi deorum par est, o Jova? quis cum sacro isto decore conferendus? o terribilis, laudabilis mirifice! 12. Qui extensa dextra tua, illis humo absorptis, 13. populum hunc a te redemptum pro tua clementia abducis, et tua vi in tuum sacrum perducis domicilium. 14. Hoc audito cohorrescunt nationes, invadat incolas Palaestinae trepidatio, 15. Tum perturbentur duces Idumaei, Moabitarum proceres terrore corripiantur, omnes incolae Chananaeae exanimentur, 16. Tantoque pavore labefactentur, ut ad tui brachii magnitudinem tamquam cautes obmutescant: dum transit tuus, Jova, populus, dum transit populus, quem tu tibi comparasti: 17. Quem in tuae possessionis montem perductum, ibi quasi plantes: quam tuae habitationis sedem, Jova, parasti, sacrarium, Domine, tuis manibus conditum. 18. Regnet in omnem aeternitatem Jova, 19. Qui in Pharaonis equos cum suis et curribus et equitibus in mare ingressus, maris undas converterit, quum Israelitae in sicco medium mare perambulaverint."

20. Maria quoque vates, Aharonis soror, tympanum manu ferens, subsequentibus omnibus mulieribus, et choros cum tympanis agentibus, 21. Illis respondit ita, "Jovam cantate, qui pro sua praestantia et equos et equites in mare dejecerit."

22. A mari rubro profecti Moses et Israelitae, et in Sur solitudinem tridui iter progressi, aquam non inveniebant. 23. Ubi ad Maram ventum est, eam aquam bibere propter ejus amaritudinem non poterant (ex quo etiam locus Mara dictus est), 24. Ideoque contra Mosem fremebant, requirentes quid biberent. 25. Et Jova a Mose appellatus, ei lignum quoddam monstravit, quo in aquam injecto facta dulcis est. Ibi eos periclitatus, his institutis et praeceptionibus instruxit. 26. Si sibi Jovae Deo suo dicto audientes essent, suaeque et voluntati parerent, et praeceptis intenderent, et instituta omnia servirent sese eis nullum morbum, cujusmodi Aegyptiis importasset, esse illaturum: sese enim eum esse Jovam, qui eis mederetur. 27. Deinde ad Elimum venerunt, ubi duodecim aquae fontes erant, et septuaginta palmae, ibi castra collocarunt ad aquas.

Caput XVI

Contra Mosem populi tumultus. Mannae missio, qualitas, distributio, diuturnitas.

1. Ab Elimo profecta omnis Israelitarum multitudo in Sinem solitudinem, positam inter Elimum et Sinam, pervenit quinto decimo die secundi mensis, ex quo Aegypto excesserant. 2. Ibi vulgo Israelitae in Mosen et Aharonem fremebant, 3. Optare sese, si fieri posset, ut in Aegypto a Jova essent occisi, quum ollis carnium assiderent, quum panem ad satietatem comessent. Nunc in eam esse solitudinem ab illis adductos, ubi tota illa multitudo fame conficeretur. 4. At Jova Mosi denuntiavit, se illis panem pluvium esse de caelo, cujus singulis diebus certum modum egressi colligerent: ut eorum periculum faceret, utrum ex sua lege victuri essent, nec ne. 5. Sexto autem die curarent, ut quod ad se importarent, id duplo amplius esset, quam quantum reliquis diebus consuessent. 6. Et Moses atque Aharon ad omnes Israelitas verba faciunt, eos et vespere se a Jova ex Aegypto eductos esse cognituros, 7. Et mane ejus gloriam spectaturos, postquam vestros in se fremitus audivit (nam nos quidem quid sumus, ut in nos frematis?). 8. "Quum ille vobis et vespere carnem ad victum (inquit Moses) et mane panem dabit ad satietatem: quorum quidem querelas contra se, a quo estis ex Aegypto educti, audiverit. Nam nos quidem qui sumus, ut de nobis expostulare videamini? Non nos incusatio ista, sed Jovam petit." 9. Deinde mandat Aharoni, ut universam Israelitarum multitudinem jubeat in Jovae conspectum accedere qui eorum querimonias audivit.

10. Atque Aharone ad universam multitudinem verba faciente, in solitudinem conversi, Jovae splendorem in nube conspiciunt, 11. Cum Mose colloquentis ad hunc modum, 12. "Audivi fremitus Israelitarum: renuntia eis, sub vespere comessuros carnem, et mane. Satiandos esse pane, cogniturosque, quantus eorum Deus Jova sit." 13. Igitur vespere tot exortae sunt coturnices, ut castra obtegerent. Mane autem circum castra solum constratum erat rore, 14. Qui ubi ros evanuit, conspiciebatur quiddam in solo silvae minutum, rotundum, tenue, perinde ac si pruina esset conspersa humus. 15. Eo viso, Israelitae sic inter se dicere, "Man hu? quid hoc?" Neque enim sciebant quid esset. Quibus Moses, "Hic panis est," inquit, "quem vobis Jova dat ad victum, 16. De quo ita praecepit, ut colligatis ex eo, quantum cuique opus erit ad victum, videlicet gomerem in singula capita, inita ratione numeri eorum, qui sunt in cujusque contubernio." 17. Id quod illi fecerunt, collegeruntque partim largius, partim parcius, 18. Sed quum gomere metirentur, neque ei, qui plus collegerat, supererat, neque ei, qui minus, deerat, tantumque quisque collegerat, quantum ei ad victum opus erat. 19. Interdixerat autem Moses, ne quis ex eo reliquum faceret in crastinum: 20. Cujus praecepto neglecto, nonnulli reservaverunt; sed id enatis vermibus fetebat." His quum Moses succensuisset, 21. Colligebant deinceps singulis matutinis, quod cujusque victui satis esset: postea calescente sole liquefiebat.

22. At sexto die duplicem victum collegerunt, videlicet duos gomeres in singulos. Id quum omnes civitatis magistratus ad Mosem retuliissent, 23. Respondit, illud ipsum esse denuntiatum a Jova, postridie enim Sabbati ferias Jovae sacras fore: coquerent et elixarent, quod opus esset, reliquum omne sibi in posterum diem reponerent ac reservarent. 24. Idque quum ab illis esset administratum ad praescriptum Mosis, postridie quod repositum fuerat, id neque fetebat, neque in eo vermes erant. 25. Eo Moses jussit, ut illo die vescerentur, quod Sabbatum Jovae esset, neque essent ruri inventuri. 26. Sex diebus enim colligi debere: septimo autem die, quod Sabbatum esset, non fore. 27. Quidam tamen de populo etiam septimo die exiverunt ad colligendum, sed nihil invenerunt. 28. Hique a Mose jussu Jovae castigati sunt, quod tam diu illius praecepta et leges servare nollent: 29. Perspicuum esse, Jovam, quia ipsis Sabbatum tradidisset, propterea sexto die victum praebere bidui: manerent in suis sedibus, neu quis se loco moveret die septimo. 30. Itaque eo die feriati sunt. 31. Nominaverunt autem illud Israelitae Manna, quod similitudinem habebat seminis coriandri album, gustu placentarum ex melle. 32. Idque sibi Moses dixit a Jova in mandatis datum, ut ex eo quantum gomer caperet, seponeret, conservandum ad posteros, ut viderent, quo eos victu ille tolerasset in desertis, eductos ex Aegypto: 33. Mandavitque Aharoni, ut gomeris mensuram Mannae in phialam immitteret, idque apud Jovam ad posteros custodiendum reponeret. 34. Quod ille fecit, quemadmodum Jova Mosi praeceperat, idque apud Oraculum asservandum reposuit. 35. Hac Manna Israelitae per quadriginta annos usi sunt, quibus ad extremam Chananaeam, quae terra habitabatur, pervenerunt. 36. Est autem gomer, decima pars ephi.

Caput XVII

De petra fontes. Ex Mosis manibus victoria, et caedes.

1. Igitur a Sine profecti: ad Jovae praescriptum iter facientes, castra habuerunt in Raphidimo. Ibi, quum ad bibendum aqua non esset, 2. Petebant a Mose in jurgio, ut sibi aquae ad bibendum copiam facerent. A quibus quum Moses quaereret, cur secum contenderent, quidve Jovam tentarent? 3. Quaerebant ipsi ex eo, siti et aquae desiderio laborantes, cur se ex Aegypto extraxisset, ut et ipsos et liberos et pecora siti necaret? 4. Tum Moses Jovam appellans, "Quid faciam huic," inquit, "populo, a quo parum abest, quin me lapider?" 5. Cui Jova, "Antecede populum," inquit, "adhibitisque nonnullis senatorum, et virgam tuam, qua flumen percussisti, manu ferens: perge. 6. Illic ego tibi in conspectu adstabo in petra in Horebo, quam petram ubi tu percusseris, manabit ex ea aqua ad populi potionem." Id quod Moses in oculis Israelitarum senatorum fecit, 7. Eumque locum Massam et Meribam, hoc ab Israelitarum jurgio, illud a tentando, nominavit: quod ibi Israelitae tentassent, versareturne inter eos Jova, an non.

8. Amalechus autem ad Raphidimum proelio cum Israelitis dimicaturus venit: 9. Et Moses Josuae praecepit, ut viros deligeret, quibus Amalecho proelio occurreret: postridie se in jugo collis adstaturum, virgam divinam secum habentem. 10. Igitur Josua, sicut erat jussus, proelium cum Amalecho commisit: Moses, Aharon, et Hur jugum collis conscenderunt, 11. Ubi Mose manum attollente, vincebant Israelitae: remittente, Amalechus. 12. Sed quum manus eum gravarent, illi saxum ei supposerunt, in quo sederet. Deinde Aharon et Hur manus eius alter altera ex parte fulciunt, quibus manibus eo habitu ad solis occasum continenter sustentatis, 13. Josua Amalechum et ejus copias ferro perdomuit.

14. Tum Jova Mosi mandavit, ut id in monumenta litterarum referret, et Josuae auribus inculcaret: se enim Amalechi memoriam esse de rerum natura deleturum. 15. Et Moses aram exstruxit, quam Signijovium appellavit: 16. "Quia Jovae manus signo admota est (inquit) Jovae bellum cum Amalechitis susceptum est aeternum."

Caput XVIII

Ad Mosen socer. Epulum sacrum. Judices socero suadente.

1. Jethro autem Madianitarum pontifex, Mosis socer, ubi intellexit quantis Jova Deus beneficiis Mosem et suos Israelitas affecisset, qui in Israelitas ex Aegypto eduxisset, 2. Adhibuit secum Sephoram Mosis uxorem (quam ille postea remiserat) 3. Et duos Sephorae filios, quorum uni nomen erat Gersomus, quod dixisset Moses peregrinum se esse in terra extranea. 4. Alteri Eliezer, quod Deus patrius ei fuisset auxilio, eumque e gladio Pharaonis eripuisset. 5. Cum his ad Mosem pervenit in solitudinem, ubi ille castra habebat ad montem divinum, 6. Eumque certiorem fecit, se socerum ejus Jethronem ad eum venire, una cum ejus uxore et duobus uxoris filiis. 7. Ei Moses exiit obviam, eumque honorifice deosculatus est: quumque alter alterum de valetudine percontati essent, in tabernaculum ingressi sunt. 8. Ibi Moses socero suo narravit, quibus Jova modis accepisset Pharaonem et Aegyptios, Israelitarum causa, et quantis casibus iter infestum habuissent, quibus essent a Jova liberati. 9. His tot Jovae in Israelitas beneficiis delectatus Jethro, quo eos eripuisset Aegyptiis: 10. "Gratias ago Jovae," inquit, "qui vos ab Aegyptiis et Pharaone liberavit, qui populum potestati Aegyptiorum eripuit. 11. Nunc denique intelligo, Jovam omnium esse deorum maximum, et illis propter eorum in vos superbiam merito accidisse.” 12. Simulque rem divinam Deo et sacrificium confecit, cumque eo Aharon, et cuncti senatores Israelitae epulas apud Deum iniverunt.

13. Postridie quum Moses sedens populo jus redderet, eique populus a mane ad vesperum astaret, 14. Eo re animadversa socer ejus ira dixit, "Quidnam est, quod tu populo praestas? Quamobrem solus tu sedes, et populus tibi cunctus a mane ad vesperum assistit? 15. Cui Moses, "Convenit ad me ad sciscitandum Oraculum," inquit. 16. "Si quod est eis negotium, ad me venitur: ego eorum lites dijudico, divinaque instituta et leges aperio." 17. Et socer, "Non recte facis," inquit, "stultumque tuum et istorum institutum est: 18. Nam difficilior res est, quam ut eam unus administrare possis. 19. Sed audi quid mei consilii sit, bene juvante Deo. Tu populi rem apud Deum referto, 20. Illosque institutis et legibus erudito, et ad officii munus instruito. 21. Tum ex omni populo viros fortes et religiosos dispicito, fideles et avaritiae inimicos, ex quibus alios tribunos, alios centuriones, alios semicenturiones, alios decuriones constitues, 22. Qui populo jus dicant omni tempore: ac si quae res paulo major existat, ad te deferant: de minoribus omnibus judicent ipsi, teque sublevent et munus tecum una sustineant. 23. Ita fiet, ut et tibi praecipiat Deus, et tu stare valeas, et omnis iste populus in suum locum pacatus discedat. 24. Hoc soceri consilium secutus Moses, sic plane fecit, 25. Delegitque de omni Israelitarum numero viros fortes, quos populi gubernationi praefecit, et tribunos, centuriones, semicenturiones, decurionesque constituit, 26. Qui populo jus assidue redderent: si quid esset difficilius, ad Mosem deferrent, omnia minora negotia dijudicarent ipsi. Tum dimissus a Mose socer, in patriam rediit.

Caput XIX

Populi lustratio, purgatio. Montis ascensus capitalis.

1. Mense tertio post exitum Israelitarum de Aegypto, quo die a Raphidimo profecti pervenerunt in solitudinem Sinam, 2. Et ibi castra contra montem fecerunt: castris collocatis 3. Moses ad Deum conscendit, ad quem Jova de monte clamans, "haec," inquit, "Jacobi stirpi referes, haec Israëlitis renuntiabis: 4. Ipsos videre, quo pacto tractatis Aegyptiis, eos mihi quasi aquilinis alis sublatos adsciverim. 5. Quare si mihi dicto audientes erunt, meumque foedus conservabunt, ne eos habiturum esse pro peculio, ab omnibus populis separato, 6. (Nam meus est universus orbis terrarum) proque regno sacerdotum et gente sancta. Haec sunt quae Israelitis referes." 7. Haec omnia Jovae praecepta Moses convocatis populi senatoribus exposuit. 8. Cui populus universus uno ore respondit, facturum se, quidquid Jova jussisset. Quae populi verba quum Moses ad Jovam retulisset, sic Jova subjecit, "Ego jam ad te veniam in densitate nubis, ut populus me tecum loquentem audiat, tibique fidem habeant in perpetuum." Responso populi ad Jovam per Moysen relato, 10. "Adi ad eos (inquit Jova) eosque hodie et cras lustra, et cura, uti sua vestimente perluant, 11. Sintque in tertium diem parati. Nam tertio die descendet Jova in oculis totius populi in montem Sinam. 12. Tu eis terminum circumscribito, et edicito, ut caveant ne in montem ascendant, neve montis extremum attingant: si quis montem attinget, capitis poena erit. 13. Proinde ne quis omnino attingat, aut vel lapidibus obruatur, vel sagittis configatur: sive pecus sit, sive homo, vita privetur. Quum tractim clangetur, tum ascendent ipsi in montem."

14. Tum Moses ad populum de monte descendit, eumque lustravit, et ut indumenta sua lavarent, curavit, 15. Jussitque, ut essent parati in diem tertium, et se a mulieribus abstinerent. 16. Die tertio ubi mane fuit, extiterunt fragores, et fulgura, et densa nubes in monte, tum tubae sonitus vehementissimus, quo cunctus in castris populus tremefactus est, 17. Atque a Mose obviam Deo e castris eductus, ad radices montis Sinae constitit, 18. Toto fumante monte (propterea, quod eo Jova in igne descenderat) fumumque calcariae instar emittente, et toto magnopere contremiscente. 19. Tum vehementer gliscens tubae sonitus exaudiebatur, inter quem sonitum Deus loquenti Mosi respondit. 20. Quum enim in montis Sinae cacumen Jova descendisset, Mosem eodem evocavit: qui Moses ubi eo ascendit, 21. Jova eum jussit descendere, et populum commonefacere, ne ad Jovam videndi gratia eniterentur, ne frequentes caderent: 22. Utque etiam sacerdotes ad Jovam accessuri lustrarentur, ne eos Jova profligaret. 23. Cui Moyses, "Non licebit populo (inquit) montem Sinam conscendere, propterea quod, ut tu nobis praecepisti, certos ei terminos statui, eumque purificavi." 24. At Jova, "Descende modo," inquit, "ascensurus una cum Aharone. Sacerdotes autem et populum prohibe ad Jovam ascendere conari, ne a me profligentur." 25. Igitur Moyses ad populum descendit, eique rem exposuit.

Caput XX

Praecepta de adoratione, idolis, Deo nominando, Sabbato, parentibus, caede, adulterio, furto, falso teste, cupidine. Ara ex ferramentis profanata.

1. Et Deus haec omnia ad hunc modum effatus est, 2. "Ego sum Jova Deus tuus, qui te eduxi ex domicilio servitutis Aegyptiae. 3. Deos alienos nullos, praeter me, habeto. 4. Simulacrum ullius rei, quae exstet aut supra in caelo, aut infra in terra, aut in aquis sub terra, ne facito, 5. Neve ea venerator aeve colito. Nam ego sum Jova Deus tuus, Deus impatiens socii, qui parentum culpam etiam in liberos persequor, vel ad tertiam usque quartamque stirpem osorum mei: 6. Clementiaque utor ad millesimam usque stirpem erga mei amantes, meaque praecepta conservantes. 7. Jovae Dei tui nomen inaniter ne adhibeto: neque enim sinet impunitum Jova, qui ejus nomen inaniter adhibuerit. 8. Diem sabbati sancte agere memento. 9. Sex diebus agito, tuaque opera omnia patrato. 10. Septimo autem die, quod Jovae Dei tui sabbatum est, nullum opus facito, neve tu, neu tuus filius, aut filia, neu tuus servus, aut ancilla, neu tuum jumentum, neu apud te degens peregrinus. 11. Nam quum sex diebus fecisset Jova caelum, terram, mare, quaeque in eis sunt omnia, feriatus est die septimo: qua de causa diem sabbati faustum sacrumque fecit. 12. Parentem utrumque honorato, ut diu aetatem producas in terra, quam tibi Jova Deus tuus donat. 13. Ne hominem occidito. 14. Ne adulterato. 15. Ne furato. 16. Falsum testimonium contra alterum ne dicito. 17. Alterius domum ne concupiscito: alterius uxorem ne concupiscito, neve servum, aut ancillam, neve bovem aut asinum, nihil denique quod sit alterius. 18. Hic universus populus visis fragoribus, fulgetris, tubae sonitu et montis fumo, perterritus abscedere, et procul stantes a Mose petere, 19. Ut ipse eis audientibus loqueretur, non Deus, ne emorerentur." Quibus Moses, "Ne timueritis," inquit, "nam ad vos tendandos venit Deus, utque vos ejus timor ob oculos propositus a peccando deterreat."

21. Igitur procul stante populo, accessit ad illam caliginem, ubi Deus erat. 22. Et Jova Mosi sic fatus est, "Commemorato Israelitis, ut me secum de caelo viderint loquentem, 23. Ne praeter me deos sibi argenteos aut aureos fabricentur: 24. Sed mihi caespitum altare fiat, in quo solida sacrificia et pro salute balantibus, bubusve faciatis: quocumque in loco mei nominis monimentum posuero, ibi vos aditurus, vobisque prosperaturus. 25. Quod si mihi altare lapideum fiet, ne ex quadrato lapide excitatote: nam id ferramenta admovendo profanaretis. 26. Neve per gradus ad meum altare ascenditote, ne in eo obscena vestra appareant.”

Caput XXI

Jura de servis, vendita filia, capitali ictu, homine subrepto, parentum conviciis, bove cornupeta, fovea.

1. "Haec autem eis jura propones: 2. Si emeris servum Hebraeum, sex annos servito, septimo autem anno manumittitor gratuito. 3. Si caelebs venit, caelebs manumittitor: sin maritus, uxor, cum eo manumittitor. 4. Si dominus ei uxorem dederit, ex qua filios aut filias procreaverit, femina et nati domini sunto: ipse solus manumittitor.

5. Quod si servus captus amore sui domini et uxoris et filiorum noluerit manumitti, 6. Eum dominus ad recuperatores adducito, eique ad valvam aut ad postem applicato, aurem fibula perforato, et ille ei perpetuum servito.

7. Si quis filiam suam vendiderit in famulatum, ea ne servorum in morem manumittitor. 8. Si ea domino displicebit, nec is eam desponderit, redhibeto: in extraneam gentem emancipandi potestas ne esto, quia eam affecit ignominia. 9. At si eam filio suo destinaverit, eodem jure cum ea, quo cum liberis, agito. 10. Si aliam duxerit, hanc victu, vestitu, congressu ne fraudato. 11. Si tria haec ei non confecerit, manumittitor gratis sine pretio.

12. Qui hominem pulsaverit, si is mortuus fuerit, capitale esto. 13. At qui non captaverit, sed in eum forte fortuna incurrerit, statuam vobis locum, quo confugiat. 14. At si quis alterius necem per dolum de industria machinatus fuerit, is vel ab ara mea ad necem abstrahitor.

15. Qui patrem aut matrem pulsaverit, capitale esto.

16. Qui hominem clepserit, eumque vendiderit, aut is apud eum inventus fuerit, capitale esto.

17. Qui patri aut matri maledixerit, capitis poena esto.

18. Si quis alterum orta contentione percusserit lapide, aut pugno, si ille non fuerit mortuus, sed in lectum decubuerit: 19. Si surrexerit, et foras baculo innixus iverit, percussor sine fraude esto, tantum illius cubatum et medicationem praestato.

20. Si quis servum suum, aut ancillam baculo percusserit, si praesens mors secuta fuerit, tenetor. 21. Verum si unum aut alterum diem superstes fuerit, ne tenetor, quoniam pecunia ejus est.

22. Si qui dimicando mulierem gravidam vulneraverint, et abortum intulerint, si pernicies non fuerit, ad aestimationem mariti mulieris mulcta esto, et ad eam rem arbitri sunto. 23. Sin autem pernicies fuerit, vitam pro vita pendito, 24. Oculum pro oculo, dentem pro dente, manum pro manu, pedem pro pede, 25. Sugilllationem pro sugillatione, vulnus pro vulnere, vibicem pro vibice.

26. Si quis servi sui, aut ancillae oculum percusserit, eumque corruperit, eum manumittito pro oculo. 27. Et si servi sui, aut ancillae dentem decusserit, eum manumittito pro dente. 28. Si quem bos virum aut feminam cornu petiverit, et is mortuus fuerit, bos lapidator, ejus caro ne comestor: dominus bovis impunitus esto. 29. At si bos antea fuerit petulcus, et ejus dominus admonitus fuerit, neque tamen custodiverit, si virum aut feminam occiderit, et bos lapidator, et ejus dominus morte plectitor. 30. Sin ei multa imponetur, tantum vitae suae pretium dato, quantumcumque ei fuerit impositum: 31. Sive puerum petiverit sive puellam, idem juris esto. 32. Si servum petiverit bos aut ancillam, argenti triginta sicli domino solvuntur: bos lapidator.

33. Si quis fossam vel aperuerit, vel demiserit, nec obduxerit, et eo deciderit bos aut asinus, 34. Auctor fossae praestato, argentum domino illius solvito: ipse mortuum habeto.

35. Si cujus bos alterius bovem vulneraverit, et ille mortuus fuerit, bovem vivum vendunto, et ejus pretium dividunto, et mortuum etiam dividunto. 36. Aut si notum fuerit, bovem antea esse petulcum, neque eum dominus ejus custodierit, bovem bove pensato, ipse mortuum habeto."

Caput XXII

De furto in pecore, percusso fure, damno dato, incendio, deposito, mutuo, cura bestia congressu, idololatra, de peregrino, vidua, femore, magistratu, principe, carnibus vetitis.

1. "Si quis bovem pecusve clepserit, mactaveritque, aut vendiderit, quinque boves pro uno reddito, et quatuor balantes pro una.

2. Si fur in surripiendo deprehensus ictus fuerit, et inde mortuus, homicidii poena ne esto, 3. Nisi orto sole: tum homicidii poena esto. Si habet unde reddat, reddito: sin non habet, venditor pro suo furto. 4. Si deprehensum fuerit furtum penes eum, bos, asinus, ovis, capra vivens, duplum reddito.

5. Si quis emisso pecore compaverit fundum aut vineam alterius, damnum sarcito de optima parte fundi sui aut vineae.

6. Si in spinas immissus ignis, metam aut segetem, aut messem corruperit, auctor ignis detrimentum praestato.

7. Si quis apud alterum argentum, supellectilemve deposuerit, idque de illius domo surreptum fuerit, si fur deprehensus fuerit, duplum reddito: 8. Sin autem fur non deprehensus fuerit, tum dominus domus ad recuperatores vocator, ni rem alterius interverterit. 9. Quacumque in re crimen statuetur, in bove, in asino, in ove, in capra, in veste, quaecumque res erit amissa, quae cujus dicatur, causa amborum ad recuperatores defertor: utrum condemnaverint recuperatores, alteri duplum reddito.

10. Si quis alterius fidei asinum, bovem, ovem, capram, aut quodvis pecus commiserit, si id nullo vidente fuerit mortuum, aut fractum, aut abactum, 11. jusjurandum Jovae interponitor, illum rem alterius ad se non avertisse, eamque satisfactionem dominus rei accipito, neque fiduciarius rem reddito. 12. Quod si ei furto ablatum fuerit, damnum praestato domino rei. 13. Sin raptum a feris fuerit, testem exhibeto, neque raptum praestato.

14. Si quis quid ab altero utendum acceperit, et id fractum aut mortuum fuerit, domino rei absente, damnum praestato. 15. At praesente, ne praestato, si conductitium et pretio addictum erat.

16. Si quis virginem non sponsam pellexerit, et cum ea concubuerit, eam sibi in matrimonium dotato. 17. Si puellae pater eam locare illi nolet, argentum pendito, ut fert dos virginum.

18. Sagas vivere ne sinitote.

19. Quicumque rem habuerit cum bestia, capitale esto.

20. Qui diis sacrificaverit, sacratus intereat, nisi uni Jovae.

21. Peregrinum ne premito, neve angito: nam peregrini fuistis in Aegypto.

22. Viduam nullam aut pupillum premito. 23. Si premeris, quum ad me conquerentur, eorum ego querelas exaudiam, 24. Iratusque ferro vos trucidabo, eruntque vestrae conjuges viduae et liberi pupilli.

25. Si cui meorum pauperi tecum versanti pecuniam mutuaveris, ne te ei feneratorem praebeto: ne ei usuram imponito. 26. Si alterius vestem in pignus acceperis, ante solis occasum reddito: 27. Nam id unum habet operimentum, eum cuticulae amictum, in quo recubet: qui si apud me questus fuerit, exaudiam, ut sum misericors.

28. Magistratui ne maledicito. Ne eum execrator, qui est in tua natione princeps.

29. Fruges et liquorem tuum ne avertito. Primogenitum filiorum tuorum mihi dato. 30. Idem in bubus et balantibus facito. Septem dies cum matre sua esto, octavo die id mihi dato.

31. Praestatote vos mihi puros homines, et carnem ruri raptam ne gustatote, sed ad canes projicitote.”

Caput XXIII

De detractoribus, scelesto socio, judicio, errante pecore, dono per judicem refutando, de peregrino, possessionum quiete. Diei septimi feria. Tria festa. Dei erga Israelitas favor.

1. "Auditionem falsam ne accipito. Societatem cum impio ne coito, ut sis testis injurius.

2. Multitudinem in vitio ne sequitor, neve in lite de recto in sententiam multitudinis deflectito. 3. Inopi in lite ne indulgeto.

4. Si adversarii tui bovem asinumve offenderis errantem, ei reducito. 5. Si inimici tui asinum videris oneri succubuisse, ne ei auxilium denegato, sed opitulator.

6. Inimici tui jus in lite ne depravato. 7. A re falsa abesto. Innocentem et justum ne interficito: nam ego iniquum non absolvam.

8. Neve donum accipito: nam donum caecat etiam perspicaces, bonorumque virorum orationem pervertit.

9. Peregrinum ne vexato: scitis enim vos, quae sit mens peregrinorum: ut qui peregrini fueritis in Aegypto.

10. Sex annos arvum tuum conserito, ejusque proventum percipito. 11. At septimo intermittito, remittitoque ad cibatum egenorum popularium tuorum, et (si quid illis superfuerit) bestiarum terrestrium. Idem in vinea et oliveto facito.

12. Sex diebus opus tuum patrato: at septimo feriator: ut requiescat bos tuus asinusque, utque respiret natus ancillae tuae peregrinusque.

13. Omnia quaecumque dixi vobis, servatote. Nominis alienorum deorum memoriam ne usurpato, neve in ore habeto.

14. Tribus temporibus in anno mihi festa agito.

15. Azymalia servato, perque septem dies azymis vesceris (ut praecepi tibi) statuto tempore mensis verni, quia in eo emigrasti ex Aegypto: ergo coram me vacui ne apparento.

16. Item messalia primitivarum frugum operis tui, quas in agro severis. Item conditalia in exitu anni, ubi tuas fruges ex agris condideris.

17. Ter quotannis omnes tui mares in conspectum Domini Jovae sistuntor.

18. Quum meae victimae sanguinem, eam mactando, effundes, fermentum ne habeto. Mei festi adeps in posterum diem ne pernoctato.

19. Principium primitivarum frugum tui fundi in aedem Jovae Dei tui inferto. Haedum in lacte matris suae ne coquito.

20. Ego sum tibi praemissurus angelum, qui te tueatur in itinere, et perducat in locum me praeparatum. 21. Ab hoc tibi caveto: huic pareto: hunc ne irritato: neque enim ignoscet peccatis vestris, quoniam meo nomine praeditus erit. 22. Si ejus dictis obediveris, et omnia executus fueris quae jussero, tuis perduellibus perduellis ero, et tuos infestos infestabo. 23. Nam meus tibi angelus viam praebit: teque ductabit in Amorraeos, Hettaeos, Pherezaeos, Chananaeos, Hevaos et Jebusaeos, quos ego profligabo. 24. Eorum deos ne venerator, neve colito, neve eorum mores imitator: at contra evertito, eorumque statuas perfringito, 25. Et Jovam Deum tuum colito, et is tibi cibum potionemque exuberabit, et morbos a te depellam. 26. Nulla quae abortum faciat, nulla sterilis erit in tuis finibus. Aevi tui numerum complebo,

27. Mei formidinem tibi praemittam, et exanimabo omnes, ad quos adibis, populos, omniumque perduellium cervices tibi subdam: 28. Praemittamque tibi crabrones, qui Hevaeos et Chananaeos et Hettaeos in adventum tuum expellant: 29. Illos tibi non expellam uno anno, ne deserta terra frequentes existant tuo periculo agrestes bestiae. 30. Paulatim eos tibi expellam, dum tu foetifices et regionem occupes:

31. Cujus tibi regionis pomeria terminabo mari rubro et mari Palaestino, tum solitudine et flumine. Ejus enim tibi regionis incolas in manum tradam, quos tu e tuo conspectu extermines. 32. Cum eis, neque cum eorum divis, foetus ne percutito. 33. In tuis finibus ne habitanto, ne te mihi corrumpant, si eorum deos colueris, quo tibi sit detrimento.

Caput XXIV

Cum Deo populi foedus cum sanguine. Moses in monte cum Jova dies quadriginta.

1. Igitur Moses jussus erat ad Jovam adscendere una cum Aharone, Nadabo, Abio et septuaginta Israelitarum senatoribus, qui procul venerarentur. 2. Ipse igitur ut solus ad Jovam accesserat (nam illi non accesserant, et populus cum eo non adscenderat)

3. Ad populum venit, eique omnia Jovae verba, omniaque jura exposuit. Et populus universus una voce respondit, facturum se omnia, quaecumque Jova jussisset. 4. Ergo Moses omnia Jovae dicta perscripsit: et postridie, ubi surrexit, aram sub monte exstruxit, et cippos duodecim pro numero tribuum Israelitarum: 5. Juvenibusque Israelitis mandavit, ut solidum sacrificium facerent, et Jovae juvencos pro salute immolarent. 6. Ipse dimidium sanguinis in crateribus excepit, altero dimidio aram perfudit: 7. Sumptumque librum foederis in auribus populi perlegit, et populus dixit se omnia Jovae jussa facturum atque obtemperaturum.

8. Et Moses sanguinem sumpsit, eoque populum aspersit, et haec verba pronuntiavit, "Hic est sanguis foederis, quod Jova vobiscum in haec omnia verba ferit."

9. Et Moses quidem, et Aharon, et Nadabus, et Abius, et septuaginta de senatoribus Israelitis, qui in montem adscenderant, 10. Deum Israelitarum viderunt (cujus pedibus suberat similitudo operis sapphirini coctilis, speciesque caeli sereni) 11. Neque quidquam ab eo gravius passi sunt hi Israelitarum primates, visoque Deo cibum ceperunt.

12. Tum Moses a Jova jussus, ad eum in montem adscendere, et illic esse, ab illo accipere tabulas lapideas,

13. Et legem ac doctrinam ab ipso Jova ad eorum disciplinam conscriptam, 14. Senatoribus praecepit, ut ibi suum reditum praestolarentur: demonstravitque eos Aharonem et Hurem habere, ad quos si quis causam haberet, se reciperet.

15. Deinde adsumto Josua famulo suo, sese in montem divinum subduxit. Quo postquam adscendit, montem Sinam nubes obduxit, 16. Et in eo Jovae splendor insedit. Ac postquam sex diebus obductum nubes tenuit, vocavit Jova Mosem die septimo de media nube. 17. Erat autem Jovae splendor ad aspectu similis ardenti igni in vertice montis, in aspectu Israelitarum. 18. Tum Moses in mediam nubem intravit, fuitque in eo monte, postquam in eum adscendit, dies quadraginta et totidem noctes.

Caput XXV

Honoraria ad Jovam spontanea. Sanctuarii et tabernaculi descriptio cum partibus, area, cherubis, mensa, vectibus, vasis aureis, panibus, candelabro, lucernis.

1. Tum Jova cum Mose sic locutus est, 2. "Dic Israelitis, ut mihi honorarium conferant, idque ab omnibus, qui ultro conferent. 3. Haec autem in id honorarium accipietis: aurum, argentum, aes, 4. Hyacinthum, purpuram, coccum iteratum, byssum, vellera caprina, 5. Pelles arietinas rubro infectas, pelles melium, ligna cedrina, 6. Oleum lucernarium, aromata ad unguentum unctorium et ad suffimenta adorata, 7. Gemmas onychas et gemmas caelaturae idoneas ad ephodum et ad monile:

8. Mihique sanctuarium faciant, quo inter eos habitem: 9. Ac sicut tibi tabernaculi exemplar et omnis ejus apparatus ostendam, ita fiat.

10. Fiat igitur arca ex lignis cedrinis in longitudinem duorum cubitorum et dimidii, in latitudinem sesquicubitalem, tantundemque in altitudinem. 10. Eam puro auro tum intus tum extra inducito, aureaque corona cingito. 12. Tum quatuor annulos aureos conflato, quos quatuor ejus angulis utroque in latere binos applicabis: 13. Vectesque cedrinos facito, eosque inaurato, 14. Et per annulos illos ad latera arcae ad eam portandam trajicito, 15. Ita, ut in annulis arcae haereant, neque ex ea detrahantur. 16. In ea arca oraculum, quod tibi tradam, ponito.

17. Propitiatorium quoque ex puro auro facito, longitudine duorum cubitorum et dimidii, latitudine sesquicubitali. 18. Tum duos cherubos aureos solidos, alterum ex altero propitiatorii extremo, 19. Et eos ex ipso propitiatorio facito, 20. Qui expansis alis propitiatorium obtegant, alterius aspectu in alterum per propitiatorium converso. 21. Propitiatorium autem arcae desuper imponito, posito in arca oraculo, quod tibi tradam. 22. Hinc ego tibi oracula reddam, et de propitiatorio inter duos cherubos arcae oraculi imposito omnia effabor, quae tibi ad Israelitas praecipiam.

23. Item mensam facito cedrinam longitudine bicubitali, latitudine cubitali, altitudine sexquicubitali. 24. Eam auro puro incrustato, aureaque corona circumdato, 25. Facta margine quadrantali per ambitum, cui margini auream coronam undique applicabis. 26. Tum quatuor annulos aureos facito, et eos quatuor angulis quatuor ejus pedum applicato, 27. Ita, ut secundum marginem collocati praebeant vectibus receptacula ad portandam mensam. 28. Vectes autem, quibus mensa portabitur, ex cedro facito, et auro tegito. 29. Facito item ejus scutellas, discos, pateras et phialas, quibus libetur, et ea ex auro puro. 30. Ei mensae imponito panem apposititium ante me perpetuo.

31. Item candelabrum ex auro puro facito, idque solidum, ita, ut ejus crus, scapi, scutulae, globi et lilia sint ex eodem, 32. Exeantque sex scapi ex ejus lateribus, videlicet ex utroque trini, 33. Qui singuli trinas habeant scutulas ad instar putaminis amygdali concavas, totidemque globos atque lilia. 34. In ipso autem candelabro, quatuor concavae scutulae sint, totidemque globi et lilia: 35. Et subter tria sex scaporum paria ex candelabro orientia, singuli globi, 36. Ut et globi et scapi ex ipso sint candelabro, ut totum solidum unumque sit ex auro puro.

37. Facito item lucernas septem, quibus accensis candelabrum ante se luceat, 38. Earumque forcipes et foculos ex puro auro. 39. Haec omnia vasa una cum ipso candelabro ex uno talento auri puri fiant: 40. Ac videto, ut ad exemplar facias, quod tibi in monte monstratum est."

Caput XXVI

Tabernaculi lintea, stragula caprina, repagula, siparium, aulaeum.

1. "Ad tabernaculum autem decem lintea facito ex bysso bilice, hyacintho, purpura, et cocco iterato, cherubis picturata, opere phrygionis: 2. Quorum singulorum longitudo viginti octo cubitorum sit, latitudo quatuor, eadem omnium mensura. 3. Ea quina inter se connexa sunto. 4. Tum ligulas hyacinthinas facito per oram lintei, quod erit ultimum in una parte commissurae; 5. Easque utrobique quinquagenas sibi inter se respondentes.

6. Tum totidem uncos aureos, quibus uncos lintea inter se connectes, ut efficiatur unum tentorium. 7. Facito item stragula ex caprinis velleribus, ad contegendum tabernaculum, undecim, 8. In longitudinem trigenum cubitorum, in latitudinem quaternum, eadem omnium mensura: 9. Quorum quinque seorsum, et sex seorsum conjunges, sextumque in frontem tabernaculi replicabis. 10. Praeterea quinquaginta ligulas per oram unius ultimi straguli in commissura, et totidem per oram ultimi straguli alterius commissurae, 11. Per quas ligulas totidem factos ex aere uncos trajicies, et ita tegmentum in unum copulabis. 12. Ejus autem straguli tegmenti reliquum, videlicet dimidium straguli, quod restabit, id redundet post tabernaculum. 13. At duo cubiti alter altera ex parte de stragulorum longitudine superfluentes, redundabunt in tabernaculi latera, ut id hinc inde operiant. 14. Huic idem tegumento operimentum facito, ex pellibus arietinis rubro tinctis, itemque insuper operimentum alterum ex pellibus melium.

15. Item facito asseres ad tabernaculum cedrinos, arrectarios, 16. In longitudinem denum cubitorum, latitudine sexquicubitali, 17. Qui singuli binos cardines habeant sibi mutuo cohaerentes. 18. Facito autem viginti asseres ad partem tabernaculi meridianam, 19. Quibus quadraginta spiras argenteas suppones, 20. Videlicet singulas duas pro numero cardinum: 21. Totidemque et eodem modo, ad alterum latus in parte aquilonari. 22. Ad partem autem occidentalem facito sex asseres, 23. Et duos, quos in utraque angulari tabernaculi flexura, 24. Et in imo et in summo simul uno annulo coaptabis. 25. His octo asseribus suberunt 26. Spirae argenteae sedecim, singulis binae. 27. Praeterea facito cedrina repagula quina, ad duo tabernaculi latera: totidemque ad partem occidentalem, 28. Quorum medianum per medios asseres trajectum, ad utrumque finem pertineat. 29. Asseres autem inaurato, eorumque annulos ex auro facito, qui capiant repagula, quae item repagula auro tegito. 30. Igitur tabernaculum erigito ad eum modum, quem in monte videris.

31. Item siparium facito ex hyacintho, purpura, cocco iterato et bysso bilice, opere phrygionis, cherubis variegatum: 32. Quod appendes quatuor cedrinis columnis, auro opertis, capitellis aureis, et basibus quatuor argenteis. 33. Idque uncis suspendito, et eo arcam oraculi intra siparium inferto, ut id siparium vobis sanctuarium a sanctiore sanctuario dividat: 34. Imponito autem propitiatorium arcae oraculi in sanctiore sanctuario. 35. Sed mensam extra siparium ponito, et candelabrum e regione mensae ad meridianum tabernaculi latus: mensam autem ad aquilonem. 36. Item facito aulaeum ad ostium tabernaculi ex hyacintho, purpura, cocco iterato et bysso bilice, opere polymito: 37. Et ad aulaeum quinque columellas cedrinas, auro illitas, capitellis aureis, earumque totidem bases ex aere conflato.

Caput XXVII

Ara cedrina cum instrumentis, cancellis. Atrium tabernaculi. Olivum putum. Perpetuus ignis.

1. Item facito aram cedrinam quinque cubitos longam et totidem latam, ut sit quadrata: tres cubitos altam, 2. Ejusque cornua in quatuor ejus angulis, quae quidem ex ipsa sint, eamque aere incrustato. 3. Tum ejus cacabos ad cineres, et scopulas, et pollubra, et fuscinas, et batilla, quae omnia ejus vasa ex aere facito. 4. Ejus autem focum opere cancellatim reticulato ex aere facito: tum cancellis ad quatuor extrema totidem aereos annulos addito: 5. Eumque focum subter arae contracturam ita collcato, ut ad medium arae pertingat. 6. Praeterea vectes ad aram, videlicet cedrinos, aere superinductos, 7. Quos per annulos immittes, ut haereant in duobus arae lateribus, cum erit portanda. 8. Aram autem concavam facito ex tabulis, eaque fiat, quemadmodum tibi in monte fuerit monstratum.

9. Item atrium tabernaculi, cujus atrii unius lateris, videlicet meridiani, vela sint ex bysso bilice, in longitudinem centum cubitorum: 10. Columnae autem viginti, totidem basibus aereis, capitellis autem et praecinctionibus argenteis, 11. Eodemque modo in latere septentrionali. Et ista quidem duo latera longitudinem efficient.

12. Ad latitudinem autem atrii in parte occidentali lintea erunt cubitorum quinquaginta, columnae decem, totidemque bases. 13. Ad orientem atrium patebit in latitudinem item quinquaginta cubitos. 14. Sed utrimque vela erunt quindenum cubitorum, 15. Et columnae ternae totidemque bases.

16. In ostio atrii erit aulaeum, cubitorum viginti, ex hyacintho, purpura, cocco iterato, et bysso bilice, opere polymito, columnae autem quatuor totidem basibus, 17. Ita ut omnes undique atrii columnae habeant praecinctiones, 18. Et capitella argentea, bases aereas. 19. Longitudo atrii erit centum cubitorum, latitudo quinquaginta utrobique, altitudo quinque, ex bysso bilice, basibus aereis.

20. Tum omne ad aedis ministerium pertinens instrumentum, 21. Omnesque tam aedis quam atrii paxilli ex aere sunto. 22. Et tu Israelitis praecipito, ut tibi afferant oleum olivum putum, 23. Expressum ad illucendum, ad accendendas lucernas perpetuas, 24. Quas in tabernaculo oraculi extra siparium, quod erit ad oraculum, statuet Aharon, 25. Et ejus filii ante Jovam a vespere ad mane, 26. Qui ritus sempiternus posteris eorum prodatur per Israelitas."

Caput XXVIII

Sacerdotum vestes, monile, ephodus, praetexta, tunica, infula, cinctus, gemma, lamina, femoralia.

1. "Tum tu mihi Aharonem fratrem tuum et ejus filios Nadabum, Abium, Eleazarum et Ithamarum ex aliis Israelitis secernito, qui mihi sacerdotis fungantur: 2. Ipsique Aharoni fratri tuo sacras vestes facito, quibus splendide exornetur: 3. Et cum peritissimis quibusque agito, per me peritia praeditis atque plenis, ut Aharoni vestes ad eum consecrandum faciant, quo mihi sacerdotium gerat. 4. Quae vestes erunt hae: Monila, ephodus, praetexta, tunica circumtexta, infula et cinctus. Has sacras Aharoni fratri tuo vestes faciant ejusque filiis, ut mihi sacerdotium obeant, 5. Ad quas aurum, hyacinthum, purpuram, coccum iteratum et bystium adhibeant.

6. Ephodum igitur ex auro, hyacintho, purpura, cocco iterato et bysso bilice, opere phrygionis faciant: 7. Quod habeat humeralia duo ad utramque extremitatem suam copulata, atque ita conjunctum sit. 8. Textura autem limbi, qui in eo erit, ex ipso ejusdemque cum eo operis esto, ex auro, hyacintho, purpura, cocco iterato et bysso bilice.

9. Tum duas gemmas onychas Israelitarum nominibus incidito, 10. Videlicet utramque senis nominibus pro ratione aetatis eorum: 11. Easque caelato opere opificis gemmarii, caelatura sigillari. Facitoque, ut ipsa Israelitarum nomina circulis aureis sint conclusa. 12. Eas duas gemmas humeralibus ephodi imponito, ut sint Israelitarum monumentum, quorum nomina Aharon in duobus humeris suis ante Jovam recordationis ergo feret. 13. Circulos autem aureos facito, 14. Et duas catenulas ex auro puro finitas, opere perplexo, quas circulis inseres.

15. Facito item monile judiciale, opere quoque phrygionis, sicut ephodum, ex auro, hyacintho, purpura, cocco iterato et bysso bilice, 16. Quadratum, duplum, longitudine et latitudine palmi: 17. Idque quatuor illigatarum gemmarum ordinibus completo. In primo ordine sardonyx, topazius et smaragdus sunto: 18. In secundo carbunculus, saphyrus et adamas: 19. In tertio ligyrius, achates et amethystus: 20. In quarto chrysolithus, onyx et jaspis. Hae gemmae suis in valvulis auro includantur, 21. Et sint pro numero Israelis filiorum, id est, duodecim: et duodecim nominibus, videlicet quot sunt tribus, singulae singulis caelentur, ut fit in sigillis.

22. Tum ad monile habenas finitas facito opere catenato, ex auro puro. 23. Praeterea duos annulos aureos, quos duabus monilis extremitatibus affigas, 24. Et in eos duas illas argenteas catenulas ibidem inseras, 25. Earumque catenularum duo altera capita in duos circulos indita in humeralia ephodi anteriore parte subducas. 26. Deinde duos annulos aureos facito, eosque alligato duabus extremitatibus monilis, interius, in ora, quae ad ipsum ephodum pertinet. 27. Alterosque item aureos, quos duobus humeralibus ephodi per anteriorem partem subjicias, qua est commissura super ipsius ephodi texturam: 28. Et monile a suis annulos ephodi vitta hyacinthina alligetur, ita ut super textum ephodi sit, neque ab eo dimoveatur.

29. In hoc monili judiciali Aharon Israelitarum nomina pectori suo applicata feret, quum in sanctuarium intrabit, ut sit monumentum in Jovae conspectu sempiternum. 30. Atque in eo monili judiciali ponito, CLARITAS ET INTEGRITAS, quae Aharon ad pectus habeat, quandocumque in Jovae conspectum veniet: feratque judicium Israelitarum ad pectus suum in conspectu Jovae perpetuo.

31. Item facito praetextam, in qua erit ephodus, totam hyacinthinam: 32. Cujus summae medium os limbo circumdetur, opere textili, ad modum loricae, ne rumpatur. 33. Ejus in lacinia mala punica circumquaque facito, 34. Ex hyacintho, purpura et cocco iterato, G.L. et bysso bilice H., et eis tintinnabula aurea alterna interponito. 35. Ea Aharon in ministerio utetur: auditoque ejus sonitu, sive in sacrum ante Jovam intrantis, sive exeuntis, a morte vindicabitur.

36. Item facito laminam ex auro puro, et in ea caelatura sigillari insculpito, JOVAE SACRUM. 37. Eam vitta hyacinthina insulae infulae a fronte adaptato, 38. Quam Aharon in fronte habeat, feratque culpam donariorum, quaecumque Israelitae consecraverint, eam in fronte perpetuo habens, ad Jovae favorem eis conciliandum.

39. Tunicam autem bysso circuntexito, et insulam byssinam, et cincturam opere polymito facito. 40. Aharonis quoque filiis tunicas facito, cincturasque et galeros, quibus decenter exornentur. 41. His vestimentis Aharonem fratrem tuum ejusque filios induito, eosque ungito: et initiatis eorum manibus, mihi in sacerdotium consecrato.

42. Tum eis linea femoralia facito, quae corporis verenda tegant, et ab ilibus ad femora pertineant, 43. Quibus tam Aharon, quam ejus filii utantur, quando vel in tabernaculum oraculi ingredientur, vel ad aram procurandorum sacrorum gratia accedent, ne capite dent poenas. 44. Atque hunc ritum ipsi eorumque posteri sempiternum tenento."

Caput XXIX

Initiandi sacerdotis ritus, victimae, libamina.

1. "Haec autem, quum eos mihi sacerdotes consecrabis, facito. Taurum unum et arietes duos vitii expertes adhibeto. 2. Tum panes sine fermento, et placentas sine fermento, in oleo subactas, et crustula sine fermento, oleo conspersa, ex simila adorea facito, 3. Eaque in canistro posita afferto, taurumque et duos arietes adducito. 4. Deinde Aaronem et ejus filios ad ostium tabernaculi oraculi adductos aqua lavato. 5. Tum sumptis vestimentis Aharoni tunicam induito, ephodique praetextam, et ephodum, et monile, eumque per contextum ephodi amicito, 6. Et ejus capiti infulam imponito, et infulae coronam sacram applicato. 7. Tum oleo unctorio caput ei perfundito, eumque inungito. 8. Deinde ejus filios adhibeto, eosque tunicis vestito, 9. Et cinctura tam Aharonem quam eius filios constringito, atque illos galeris obnubito, ut perpetuum sacerdotii jus obtineant: et Aharonis manum ejusque filiorum initiato, 10. Et taurum ante tabernaculum oraculi sistito, quumque ejus capiti Aharon et ejus filii manus suas imposuerint, 11. Eum in conspectu Jovae ante ostium oracularis tabernaculi mactato, 12. Ejus sanguine digito tuo cornua altaris intingito, reliquum omnem sanguinem ad radices altaris invergito.

13. Deinde totum omentum sumito, fibramque jecoris, et ambos renes, atque eis inhaerentem pinguitudinem: haec in altari adoleto. 14. Carnem tauri, coriumque, et fimum igni extra castra cremato, quod piaculum sit.

15. Postea arietem alterum adhibeto: eum, quum ejus capiti Aharon ejusque filii manus imposuerint, immolato: 16. Sanguinem in ara circumfundito: 17. Ipsum in frusta discindito: intestina et crura lavato, et super frustis capiteque ponito, 18. Totumque arietem in ara adoleto. Talis victimae solida crematio Jovae fit, eumque suavi odore deliniat.

19. Deinde alterum arietem adhibeto: eum similiter, quum ejus capiti Aharon et ejus filii manus imposuerint, 20. Mactato: ejus sanguine auriculam infimam Aharonis dexteram, ejusque filiorum, itemque dextrarum manuum pedumque pollices intingito: reliquum super aram per ambitum fundito. 21. Deinde sanguine, qui erit in ara, et oleo unctorio Aharonem una cum filiis, eorumque vestimenta adspergito, ut et ipse et ejus vestimenta, ejusque filii et eorum vestimenta sacra sint.

22. Item desumito de eo ariete adipem, caudam, omentum, fibram jecoris et renes ambos, eisque adhaerentem pinguitudinem, et dextrum armum, (quia agnus initiatorius est.) 23. Panemque unum, et placentam ex pane et oleo unam, et crustulum unum ex panum non fermentatorum canistro Jovae apposito. 24. Haec omnia palmis Aharonis et ejus filiorum imposita, Jovae porrigito: 25. Tum de eorum manibus excepta, in ara super victimam adoleto, Jovam odore deliniendum. Haec Jovae res divina sit. 26. Postea sumito pectusculum initiatorii arietis Aharonis, idque Jovae porrigito, et eam tibi portionem habeto, 27. Consacratoque pectusculum porrectitium, et armum exceptitium, quod porrectum, et qui exceptus fuerit, ex initiatorio ariete, tam Aharonis quam ejus filiorum. 28. Atque hoc Aharon ejusque filii aeterna lege ab Israelitis habento. Nam hoc exceptitium donarium erit, et id donarium, quod Israelitarum nomine in sacrificiis pro eorum salute susceptis Jovae destinabitur.

29. Vestes autem sacrae Aharonis cedant ejus natis post eum, ut in eis et ipsi inungantur, et eorum manus initientur. 30. Septem diebus eas induito pontifex, qui ei ex ejus natis succedet, in oraculare tabernaculum ad rem sacram administrandam intraturus.

31. Arietem autem initiatorium capito, ejusque carnem in loco sacro coquito. 32. Eam Aharon et ejus filii, nec non panem canistri in introitu oracularis tabernaculi comedunto, 33. Et ideo comedunto, quia propitiatoria sunt, ad eorum manus initiandas ipsorum consecrandorum gratia. Alienus ne gustato, quia sacra sunt. 34. Quod si quid ex carne initiatoria et ex pane in posterum diem superfuerit, id reliquum igni cremato: neve comedi fas esto, utpote sacrum.

35. Igitur ad hunc omnino modum circa Aharonem et ejus filios facito, quomodo ego tibi praecipio. Septem diebus eorum manus initiato, 36. Et unoquoque die tauro piaculari propitiato, aramque in ea propitiando expiato, et ad consecrationem inungito. 37. Per septem dies in ea propitiato, eamque consecrato, ut sit sacrosancta, ut omnes ad eam accessuri consecrentur.

38. Haec autem in ara procurato: quotidie semper binis agnis anniculis facito, 39. Altero mane, altero vespere: 40. Et priori agno addito, decimam similaginis, depsitae in olei expressi quarta parte hinis, itemque vini libamentum hinis quartam partem. 41. In altero agno, quo agno vespere facies, idem fertum, vinique libationem adhibeto, ut eo rei divinae odore Jova deliniatur.

42. Atque hic solidi sacrificii ritus vestro generi solennis esto in ingressu tabernaculi oraculi, ante Jovam, ubi ego te affando vobis responsa dem, 43. Et Israelitis reddam oracula, ut splendore meo sacrum reddatur tabernaculum: 44. Id quod ego sacrabo, aramque et Aharonem et ejus filios mihi sacerdotes consecrabo, 45. Et in Israelitis habitabo, meque eis Deum exhibebo: 46. Ut inter eos habitante me intelligant, me illum Jovam Deum suum esse, a quo sint educti ex Aegypto. Haec ego Jova Deus eorum."

Caput XXX

Ara suffitoria. Ex censu pecunia . Labrum. Unguentum. Suffimen.

1. “Item aram suffitoriam cedrinam facito, 2. Longitudine et latitudine cubitali, ut sit quadrata, altitudine bicubitali, cujus cornua sint ex ipsa. 3. Eam, id est, ejus superficiem et laterum ambitum cornuaque auro puro operito, eamque corona aurea cingito. 4. Tum in utroque ejus latere binos annulos aureos binis angulis subter coronam affigito, per quos annulos vectes ad eam portandam trajiciantur. 5. Ipsos vectes cedrinos facito, et inaurato. 6. Hanc aram ante siparium, quod erit apud arcam oraculi, ponito, ante propitiatorium oraculi, unde ego tibi sum oracula redditurus.

7. Ad hanc Aharon suffitum odoratum matutinis omnibus, adornatis lucernis, facito: 8. Similiterque vespere, quum lucernas accenderit, quae perennis ante Jovam suffitio posteritati vestrae mandetur. 9. Ad hanc aram alienum suffimentum fieri ne liceat, neve hostia, solido sacrificio aut ferto fieri, neve vinum prolibari. 10. Sed ad ejus cornua Aharon sanguine piaculari propitiatorio supplicato: sed non nisi semel quotannis supplicato, id quod etiam posteris vestris tradatur. Hoc Jovae sacrosanctum esto.”

11. Item haec Mosi dixit Jova, 12. "Quum Israelitarum censum habebis, in eo censu pro suo quisque capite propitiatorium Jovae pendito, cladis ab eis ita censendis avertendae gratia: 13. Videlicet sicli sacri semissem, qui siclus valet obolos viginti, qui semisses erunt Jovae honorarium, 14. Quo defungantur omnes, qui in censum veniunt, id est, qui vigesimum aetatis annum excesserint, 15. Ita ut neque divites plus, neque pauperes minus semisse singuli conferant, ad Jovam hujus honorarii collatione vobis propitiandum. 16. Hoc propitiatorium argentum, quum ab Israelitis redegeris, in opus oracularis tabernaculi conferto, 17. Ut proposito eo monumento Jova Israelitarum admonitus, eorum vitae sit propitius."

18. "Item facito labrum aereum," inquit, "scapo aereo, ad lavandum, idque inter oraculorum tabernaculum et aram ponito, et eo aquam ingerito, 19. Unde Aharon et ejus nati manus et pedes aqua abluant: 20. Idque faciant tabernaculum oraculorum ingressuri, aut etiam ad altaris ministerium accessuri, et Jovae rem divinam crematuri: 21. Ut ea lavatione necem ab sese avertant. 22. Hunc morem ipse et ejus posteritatis progenies aeternum tenento.

23. Praeterea sumito primae notae aromata (inquit Jova Mosi) myrrhae ingenuae siclos sacros quingentos, cinnamomi aromatici dimidium, id est, ducentos quinquaginta: calami aromatici ducentos quinquaginta: 24. Iris quingentos, sacri ponderis: praeterea olei olivae hinem. 25. Ex his sacrae unctionis unguentum facito, confectura unguentaria, 26. Eoque ungito tabernaculum oraculare et arcam oraculi, 27. Mensamque cum omni suo instrumento, et candelabrum cum omni suo instrumento, et aram suffitoriam, 28. Et aram victimariam, eiusque instrumentum omne, labrumque cum suo scapo, 29. Eaque consecrato, ut sint sacrosancta, ut omnes, qui ea tangent, consecrentur.

30. Aharonem quoque et ejus filios ungito, et mihi ad sacerdotale munus consecrato. 31. Tum Israelitas admoneto, ut hujusmodi unguentum mihi sacratum in posterum ducant, 32. Neve eo hominum corpora perfundantur, neve eadem confectura unguentum faciant, 33. Sed id pro sacro (ut est) habeant. Qui tale concinnaveris, aut qui eo alienum perfuderit, is de suorum numero tollatur.

34. Insuper odores sumito (inquit) statim, crocum, galbanum odoratum et purum thus, tantundem ex omnibus, 35. Indeque sacrum suffimen arte unguentaria temperatum purum facito, 36. Et ex eo in pulverem contuso ante oraculum in tabernaculo oraculi ponito, 37. Unde ego sum tibi oracula editurus: idque sacrosanctum habetote. 38. Ad istud exemplum suffimen vobis ne concinnatote, sed id sacratum Jovae ducitote. 39. Qui tale fecerit ad suaveolentiam, is ex suorum numero tollatur."