Nondum solis equos declinis mitigat aestas,
quamuis et madidis incumbant prela racemis
et spument rauco feruentia musta susurro.
cernis ut ecce pater quas tradidit, Ornyte, uaccae
molle sub hirsuta latus exsplicuere genista?
nos quoque uicinis cur non succedimus umbris?
torrida cur solo defendimus ora galero?
Hoc potius, frater Corydon, nemus, antra petamus
ista patris Fauni, graciles ubi pinea denset
silua comas rapidoque caput leuat obuia soli,
bullantes ubi fagus aquas radice sub ipsa
protegit et ramis errantibus implicat umbras.
Quo me cumque uocas, sequor, Ornyte; nam mea Leuce,
dum negat amplexus nocturnaque gaudia nobis,
peruia cornigeri fecit sacraria Fauni.
prome igitur calamos et si qua recondita seruas.
nec tibi defuerit mea fistula, quam mihi nuper
matura docilis compegit harundine Ladon.
Et iam captatae pariter successimus umbrae.
sed quaenam sacra descripta est pagina fago,
quam modo nescio quis properanti falce notauit?
aspicis ut uirides etiam nunc littera rimas
seruet et arenti nondum se laxet hiatu?
Ornyte, fer propius tua lumina: tu potes alto
cortice descriptos citius percurrere uersus;
nam tibi longa satis pater internodia largus
procerumque dedit mater non inuida corpus.
Non pastor, non haec triuiali more uiator,
sed deus ipse canit: nihil armentale resultat,
nec montana sacros distinguunt iubila uersus.
Mira refers; sed rumpe moras oculosque sequaci
quam primum nobis diuinum perlege carmen.
"Qui iuga, qui silua tueor, satus aethere Faunus,
haec populis uentura cano: iuuat arbore sacra
laeta patefactis incidere carmina fatis.
uos o praecipue nemorum gaudete coloni,
uos populi gaudete mei: licet omne uagetur
securo custode pecus nocturnaque pastor
claudere fraxinea nolit praesepia crate:
non tamen insidias praedator ouilibus ullas
afferet aut laxis abiget iumenta capistris.
aurea secura cum pace renascitur aetas
et redit ad terras tandem squalore situque
alma Themis positi iuuenemque beata sequuntur
saecula, maternis causam qui uicit Iulis.
dum populos deus ipse reget, dabit impia uictas
post tergum Bellona manus spoliataque telis
in sua uesanos torquebit uiscera morsus
et, modo quae toto ciuilia distulit orbe,
secum bella geret: nullos iam Roma Philippos
deflebit, nullos ducet captiua triumphos;
omnia Tartareo subigentur carcere bella
immergentque caput tenebris lucemque timebunt.
candida pax aderit; nec solum candida uultu,
qualis saepe fuit quae libera Marte professo,
quae domito procul hoste tamen grassantibus armis
publica diffudit tacito discordia ferro:
omne procul uitium simulatae cedere pacis
iussit et insanos Clementia contudit enses.
nulla catenati feralis pompa senatus
carnificum lassabit opus, nec carcere pleno
infelix raros numerabit Curia patres.
plena quies aderit, quae stricti nescia ferri
altera Saturni referet Latialia regna,
altera regna Numae, qui primus ouantia caede
agmina, Romuleis et adhuc ardentia castris
pacis opus docuit iussitque silentibus armis
inter sacra tubas, non inter bella, sonare.
iam nec adumbrati faciem mercatus honoris
nec uacuos tacitus fasces et inane tribunal
accipiet consul; sed legibus omne reductis
ius aderit, moremque fori uultumque priore
reddet et afflictum melior deus auferet aeuum.
exultet quaecumque notum gens ima iacentem
erectumue colit boream, quaecumque uel ortu
uel patet occasu medioue sub aethere feruit.
cernitis ut puro nox iam uicesima caelo
fulgeat et placida radiantem luce cometem
proferat? ut liquidum niteat sine uulnere plenus?
numquid utrumque polum, sicut solet, igne cruento
spargit et ardenti scintillat sanguine lampas?
at quondam non talis erat, cum Caesare rapto
indixit miseris fatalia ciuibus arma.
scilicet ipse deus Romanae pondera molis
fortibus excipiet sic inconcussa lacertis,
ut neque translati sonitu fragor intonet orbis
nec prius ex meritis defunctos Roma penates
censeat, occasus nisi cum respexerit ortus."
Ornyte, iam dudum uelut ipso numine plenum
me quatit et mixtus subit inter gaudia terror.
sed bona facundi ueneremur numina Fauni.
carmina, quae nobis deus obtulit ipse canenda,
dicamus teretique sonum modulemur auena:
forsitan augustas feret haec Meliboeus ad aures.
BVCOLICA - II
Intactam Crocalen puer Astacus et puer Idas,
Idas lanigeri dominus gregis, Astacus horti,
dilexere diu, formosus uterque nec impar
uoce sonans. hi cum terras grauis ureret aestas,
ad gelidos fontes et easdem forte sub umbras
conueniunt dulcique simul contendere cantu
pignoribusque parant: placet, hic ne uellera septem,
ille sui uictus ne messem uindicet horti;
et magnum certamen erat sub iudice Thyrsi.
adfuit omne genus pecudum, genus omne ferarum
et quodcumque uagis altum ferit aera pennis.
conuenit umbrosa quicumque sub ilice lentas
pascit oues, Faunusque pater Satyrique bicornes;
adfuerunt sicco Dryades pede, Naides udo,
et tenuere suos properantia flumina cursus;
desistunt tremulis incurrere frondibus Euri
altaque per totos fecere silentia montes:
omnia cessabant, neglectaque pascua tauri
calcabant, illis etiam certantibus ausast
daedala nectareos apis intermittere flores.
iamque sub annosa medius consederat umbra
Thyrsis et "o pueri me iudice pignora" dixit
"irrita sint moneo: satis hoc mercedis habeto,
si laudem uictor, si fert opprobria uictus.
et nunc alternos magis ut distinguere cantus
possitis, ter quisque manus iactate micantes."
nec mora: decernunt digitis, prior incipit Idas.
Me Siluanus amat, dociles mihi donat auenas
et mea frondenti circumdat tempora taeda.
ille etiam paruo dixit mihi non leue carmen:
"iam leuis obliqua crescit tibi fistula canna."
At mihi Flora comas pallenti gramine pingit
et matura mihi Pomona sub arbore ludit.
"accipe" dixerunt Nymphae "puer, accipe fontes:
iam potes irriguos nutrire canalibus hortos."
Me docet ipsa Pales cultum gregis, ut niger albae
terga maritus ouis nascenti mutet in agna,
quae neque diuersi speciem seruare parentis
possit et ambiguo testetur utrumque colore.
Non minus arte mea mutabilis induit arbos
ignotas frondes et non gentilia poma:
ars mea nunc malo pira temperat et modo cogit
insita praecoquibus subrepere persica prunis.
Me teneras salices iuuat aut oleastra putare
et gregibus portare nouis, ut carpere frondes
condiscant primoque recidere gramina morsu,
ne depulsa uagas quaerat fetura parentes.
At mihi cum fuluis radicibus arida tellus
pangitur, irriguo perfunditur area fronte
et satiatur aqua, sucos ne forte priores
languida mutata quaerant plantaria terra.
O si quis Crocalen deus afferat! hunc ego terris,
hunc ego sideribus solum regnare fatebor;
secernamque nemus dicamque: "sub arbore numen
hac erit; ite procul (sacer est locus) ite profani."
Vrimur in Crocalen: si quis mea uota deorum
audiat, huic soli, uirides qua gemmeus undas
fons agit et tremulo percurrit lilia riuo,
inter pampineas ponetur faginus ulmos.
Ne contemne casas et pastoralia tecta:
rusticus est, fateor, sed non et barbarus Idas.
saepe uaporato mihi cespite palpitat agnus,
saepe cadit festis deuota Parilibus agna.
Nos quoque pomiferi laribus consueuimus horti
mittere primitias et fingere liba Priapo,
rorantesque fauos damus et liquentia mella;
nec fore grata minus, quam si caper imbuat aras.
Mille sub uberibus balantes pascimus agnas,
totque Tarentinae praestant mihi uellera matres;
per totum niueus premitur mihi caseus annum:
si uenias, Crocale, totus tibi seruiet hornus.
Qui numerare uelit quam multa sub arbore nostra
poma legam, tenues citius numerabit harenas.
semper holus metimus, nec bruma nec impedit aestas:
si uenias, Crocale, totus tibi seruiet hortus.
Quamuis siccus ager languentes excoquat herbas,
sume tamen calathos nutanti lacte coactos:
uellera tunc dabimus, cum primum tempus apricum
surget et a tepidis fiet tonsura Kalendis.
At nos, quos etiam praetorrida munerat aestas,
mille renidenti dabimus tibi cortice Chias,
castaneasque nuces totidem, cum sole Decembri
maturis nucibus uirides rumpentur echini.
Num precor, informis uideor tibi? num grauis annis?
decipiorque miser, quotiens mollissima tango
ora manu primique sequor uestigia floris
nescius et gracili digitos lanugine fallo?
Fontibus in liquidis quotiens me conspicor, ipse
admiror totiens. etenim sic flore iuuentae
induimur uultus, ut in arbore saepe notaui
cerea sub tenui lucere cydonia lana.
carmina poscit amor, nec fistula cedit amori.
sed fugit ecce dies reuocatque crepuscula uesper.
hinc tu, Daphni, greges, illinc agat Alphesiboeus.
Iam resonant frondes, iam cantibus obstrepit arbos:
i procul, o Doryla, plenumque reclude canalem,
et sine iam dudum sitientes irriget hortos."
uix ea finierant, senior cum talia Thyrsis:
"este pares et ob hoc concordes uiuite; nam uos
et decor et cantus et amor sociauit et aetas."
BVCOLICA - III
Numquid in hac Lycida, uidisti forte iuuencam
ualle meam? solet ista tuis occurrere tauris,
et iam paene duas, dum quaeritur, eximit horas;
nec tamen apparet. duris ego perdita ruscis
iam dudum nullus dubitaui crura rubetis
scindere, nec quicquam post tantum sanguinis egi.
Non satis attendi: nec enim uacat. uror, Iolla,
uror, et immodice: Lycidan ingrata reliquit
Phyllis amatque nouum post tot mea munera Mopsum.
Mobilior uentis o femina! sic tua Phyllis:
quae sibi, nam memini, si quando solus abesses,
mella etiam sine te iurabat amara uideri.
Altius ista querar, si forte uacabis, Iolla.
has pete nunc salices et laeuas flecte sub ulmos.
nam cum prata calent, illic requiescere noster
taurus amat gelidaque iacet spatiosus in umbra
et matutinas reuocat palearibus herbas.
Non equidem, Lycida, quamuis contemptus, abibo.
Tityre, quas dixit, salices pete solus et illinc,
si tamen inuenies, deprensam uerbere multo
huc age; sed fractum referas hastile memento.
nunc age dic, Lycida: quae noxam magna tulere
iurgia? quis uestro deus interuenit amori?
Phyllide contentus sola (tu testis, Iolla)
Callirhoen spreui, quamuis cum dote rogaret:
en, sibi cum Mopso calamos intexere cera
incipit et puero comitata sub ilice cantat.
haec ego cum uidi, fateor, sic intimus arsi,
ut nihil ulterius tulerim. nam protinus ambas
diduxi tunicas et pectora nuda cecidi.
Alcippen irata petit dixitque: "relicto,
improbe, te, Lycida, Mopsum tua Phyllis amabit."
nunc penes Alcippen manet; ac ne forte negetur,
a! uereor; nec tam nobis ego Phyllida reddi
exopto quam cum Mopso iurgetur anhelo.
A te coeperunt tua iurgia; tu prior illi
uictas tende manus; decet indulgere puellae,
uel cum prima nocet. si quid mandare iuuabit,
sedulus iratae contingam nuntius aures.
Iam dudum meditor, quo Phyllida carmine placem.
forsitan audito poterit mitescere cantu;
et solet illa meas ad sidera ferre Camenas.
Dic age; nam cerasi tua cortice uerba notabo
et decisa feram rutilanti carmina libro.
"Has tibi, Phylli, preces iam pallidus, hos tibi cantus
dat Lycidas, quos nocte miser modulatur acerba,
dum flet et excluso disperdit lumina somno.
non sic destricta marcescit turdus oliua,
non lepus, extremas legulus cum sustulit uuas,
ut Lycidas domina sine Phyllide tabidus erro.
te sine, uae misero, mihi lilia nigra uidentur
nec sapiunt fontes et acescunt uina bibenti.
at si tu uenias, et candida lilia fient
et sapient fontes et dulcia uina bibentur.
ille ego sum Lycidas, quo te cantante solebas
dicere felicem, cui dulcia saepe dedisti
oscula nec medios dubitasti rumpere cantus
atque inter calamos errantia labra petisti.
a dolor! et post haec placuit tibi torrida Mopsi
uox et carmen iners et acerbae stridor auenae?
quem sequeris? quem, Phylli, fugis? formosior illo
dicor, et hoc ipsum mihi tu iurare solebas.
sum quoque diuitior: certauerit ille tot haedos
pascere quot nostri numerantur uespere tauri.
quid tibi quae nosti referam? scis, optima Phylli,
quam numerosa meis siccetur bucula mulctris
et quam multa suos suspendat ad ubera natos.
sed mihi nec gracilis sine te fiscella salicto
texitur et nullo tremuere coagula lacte.
quod si dura times etiam nunc uerbera, Phylli,
tradimus ecce manus: licet illae uimine torto,
si libet, et lenta post tergum uite domentur,
ut mala nocturni religauit bracchia Mopsi
Tityrus et furem medio suspendit ouili.
accipe, ne dubites, meruit manus utraque poenas.
his tamen, hic isdem manibus tibi saepe palumbes,
saepe etiam leporem decepta matre pauentem
misimus in gremium; per me tibi lilia prima
contigerunt primaeque rosae: uixdum bene florem
degustarat apis, tu cingebare coronis.
aurea sed forsan mendax tibi munera iactat,
qui metere occidua ferales nocte lupinos
dicitur et cocto pensare legumine panem:
qui sibi tunc felix, tunc fortunatus habetur,
uilia cum subigit manualibus hordea saxis.
quod si turpis amor precibus, quod abominor, istis
obstiterit, laqueum miseri nectemus ab illa
ilice, quae nostros primum uiolauit amores.
hi tamen ante mala figentur in arbore uersus:
"credere, pastores, leuibus nolite puellis;
Phyllida Mopsus habet, Lycidan habet ultima rerum."
nunc age, si quicquam miseris succurris, Iolla,
perfer et exora modulato Phyllida cantu.
ipse procul stabo uel acuta carice tectus
uel propius latitans uicina sepe sub horti.
Ibimus: et ueniet, nisi me praesagia fallunt.
nam bonus a! dextrum fecit mihi Tityrus omen,
qui redit inuenta non irritus ecce iuuenca.
BVCOLICA - IV
Quid tacitus, Corydon, uultuque subinde minaci
quidue sub hac platano, quam garrulus adstrepit umor,
insueta statione sedes? iuuat algida forsan
ripa leuatque diem uicini spiritus amnis?
Carmina iam dudum, non quae nemorale resultent,
uoluimus, o Meliboee; sed haec, quibus aurea possint
saecula cantari, quibus et deus ipse canatur,
qui populos urbesque regit pacemque togatam.
Dulce quidem resonas, nec te diuersus Apollo
despicit, o iuuenis, sed magnae numina Romae
non ita cantari debent, ut ouile Menalcae.
Quicquid id est, siluestre licet uideatur acutis
auribus et nostro tantum memorabile pago;
nunc mea rusticitas, si non ualet arte polita
carminis, at certe ualeat pietate probari.
rupe sub hac eadem, quam proxima pinus obumbrat,
haec eadem nobis frater meditatur Amyntas,
quem uicina meis natalibus admouet aetas.
Iam puerum calamos et odorae uincula cerae
iungere non cohibes, leuibus quem saepe cicutis
ludere conantem uetuisti fronte paterna?
dicentem, Corydon, te non semel ista notaui:
"frange, puer, calamos et inanes desere Musas;
i, potius glandes rubicundaque collige corna,
duc ad mulctra greges et lac uenale per urbem
non tacitus porta. quid enim tibi fistula reddet,
quo tutere famem? certe mea carmina nemo
praeter ab his scopulis uentosa remurmurat echo."
Haec ego, confiteor, dixi, Meliboee, sed olim:
non eadem nobis sunt tempora, non deus idem.
spes magis arridet: certe ne fraga rubosque
colligerem uiridique famem solarer hibisco,
tu facis et tua nos alit indulgentia farre;
tu nostras miseratus opes docilemque iuuentam
hiberna prohibes ieiunia soluere fago.
ecce nihil querulum per te, Meliboee, sonamus;
per te secura saturi recubamus in umbra
et fruimur siluis Amaryllidos, ultima nuper
litora terrarum, nisi tu, Meliboee, fuisses,
ultima uisuri trucibusque obnoxia Mauris
pascua Geryonis, liquidis ubi cursibus ingens
dicitur occiduas impellere Baetis harenas.
scilicet extremo nunc uilis in orbe iacerem,
a dolor! et pecudes inter conductus Iberas
irrita septena modularer sibila canna;
nec quisquam nostras inter dumeta Camenas
respiceret; non ipse daret mihi forsitan aurem,
ipse deus uacuam, longeque sonantia uota
scilicet extremo non exaudiret in orbe.
sed nisi forte tuas melior sonus aduocat aures
et nostris aliena magis tibi carmina rident,
uis, hodierna tua subigatur pagina lima?
nam tibi non tantum uenturos dicere nimbos
agricolis qualemque ferat sol aureus ortum
attribuere dei, sed dulcia carmina saepe
concinis, et modo te Baccheis Musa corymbis
munerat et lauro modo pulcher obumbrat Apollo.
quod si tu faueas trepido mihi, forsitan illos
experiar calamos, here quos mihi doctus Iollas
donauit dixitque: "truces haec fistula tauros
conciliat: nostroque sonat dulcissima Fauno.
Tityrus hanc habuit, cecinit qui primus in istis
montibus Hyblaea modulabile carmen auena."
Magna petis, Corydon, si Tityrus esse laboras.
ille fuit uates sacer et qui posset auena
praesonuisse chelyn, blandae cui saepe canenti
allusere ferae, cui substitit aduena quercus.
quem modo cantantem rutilo spargebat acantho
Nais et implicitos comebat pectine crines.
Est (fateor, Meliboee,) deus: sed nec mihi Phoebus
forsitan abnuerit; tu tantum commodus audi:
scimus enim, quam te non aspernetur Apollo.
Incipe, nam faueo; sed prospice, ne tibi forte
tinnula tam fragili respiret fistula buxo,
quam resonare solet, si quando laudat Alexin.
hos potius, magis hos calamos sectare: canales
exprime qui dignas cecinerunt consule siluas.
incipe, ne dubita. uenit en et frater Amyntas:
cantibus iste tuis alterno succinet ore.
ducite, nec mora sit, uicibusque reducite carmen;
tuque prior, Corydon, tu proximus ibis, Amynta.
ab Ioue principium, si quis canit aethera, sumat,
si quis Atlantiaci pondus molitur Olympi:
at mihi, qui nostras praesenti numine terras
perpetuamque regit iuuenili robore pacem,
laetus et augusto felix arrideat ore.
me quoque facundo comitatus Apolline Caesar
respiciat, montes neu dedignetur adire,
quos et Phoebus amat, quos Iuppiter ipse tuetur:
in quibus Augustos uisuraque saepe triumphos
laurus fructificat uicinaque nascitur arbos.
ipse polos etiam qui temperat igne geluque,
Iuppiter ipse parens, cui tu iam proximus ipse,
Caesar, abes, posito paulisper fulmine saepe
Cresia rura petit uiridique reclinis in antro
carmina Dictaeis audit Curetica siluis.
adspicis, ut uirides audito Caesare siluae
conticeant? memini, quamuis urgente procella
sic nemus immotis subito requiescere ramis,
et dixi: "deus hinc, certe deus expulit euros."
nec mora; Parrhasiae sonuerunt sibila cannae.
adspicis, ut teneros subitus uigor excitet agnos?
utque superfuso magis ubera lacte grauentur
et nuper tonsis exundent uellera fetis?
hoc ego iam, memini, semel hac in ualle notaui
et uenisse Palen pecoris dixisse magistros.
scilicet omnis eum tellus, gens omnis adorat,
diligiturque deis, quem sic taciturna uerentur
arbuta, cuius iners audito nomine tellus
incaluit floremque dedit; cui silua uocato;
densat odore comas, stupefacta regerminat albos.
illius ut primum senserunt numina terrae,
coepit et uberior sulcis fallentibus olim
luxuriare seges tandemque legumina plenis
uix resonant siliquis; nec praefocata malignum
messis habet lolium nec inertibus albet auenis.
iam neque damnatos metuit iactare ligones
fossor et inuento, si fors dedit, utitur auro;
nec timet, ut nuper, dum iugera uersat arator,
ne sonet offenso contraria uomere massa,
iamque palam presso magis et magis instat aratro.
ille dat, ut primas Cereri dare cultor aristas
possit et intacto Bromium perfundere uino,
ut nudus ruptas saliat calcator in uuas
utque bono plaudat paganica turba magistro,
qui facit egregios ad peruia compita ludos.
ille meis pacem dat montibus: ecce per illum,
seu cantare iuuat seu ter pede lenta ferire
gramina, nullus obest: licet et cantare choreis
et cantus uiridante licet mihi condere libro,
turbida nec calamos iam surdant classica nostros.
numine Caesareo securior ipse Lycaeus
Pan recolit siluas et amoena Faunus in umbra
securus recubat placidoque in fonte lauatur
Nais et humanum non calcatura cruorem
per iuga siccato uelox pede currit Oreas.
di, precor, hunc iuuenem quem uos (neque fallor) ab ipso
aethere misistis, post longa reducite uitae
tempora uel potius mortale resoluite pensum
et date perpetuo caelestia fila metallo:
sit deus et nolit pensare palatia caelo!
tu quoque mutata seu Iuppiter ipse figura,
Caesar, ades seu quis superum sub imagine falsa
mortalique lates (es enim deus): hunc, precor, orbem,
hos, precor, aeternus populos rege! sit tibi caeli
uilis amor coeptamque, pater, ne desere pacem!
rustica credebam nemorales carmina uobis
concessisse deos et obesis auribus apta;
uerum, quae paribus modo concinuistis auenis,
tam liquidum, tam dulce cadunt, ut non ego malim,
quod Paeligna solent examina lambere nectar.
o mihi quae tereti decurrunt carmina uersu
tunc, Meliboee, sonent si quando montibus istis
dicar habere Larem, si quando nostra uidere
pascua contingat! uellit nam saepius aurem
inuida paupertas et dicit: "ouilia cura!"
at tu, si qua tamen non aspernanda putabis,
fer, Meliboee, deo mea carmina: nam tibi fas est
sacra Palatini penetralia uisere Phoebi.
tum mihi talis eris, qualis qui dulce sonantem
Tityron e siluis dominam deduxit in urbem
ostenditque deos et "spreto" dixit "ouili,
Tityre, rura prius, sed post cantabimus arma."
respiciat nostros utinam fortuna labores
pulchrior et meritae faueat deus ipse iuuentae!
nos tamen interea tenerum mactabimus haedum
et pariter subitae peragemus fercula cenae.
nunc ad flumen oues deducite: iam fremit aestas,
iam sol contractas pedibus magis admouet umbras.
BVCOLICA - V
Forte Micon senior Canthusque, Miconis alumnus,
torrentem patula uitabant ilice solem,
cum iuueni senior praecepta daturus alumno
talia uerba refert tremulis titubantia labris:
"quas errare uides inter dumeta capellas
canaque lasciuo concidere gramina morsu,
Canthe puer, quos ecce greges a monte remotos
cernis in aprico decerpere gramina campo,
hos tibi do senior iuueni pater: ipse tuendos
accipe. iam certe potes insudare labori,
iam pro me gnauam potes exercere iuuentam.
Adspicis ut nobis aetas iam mille querelas
afferat et baculum premat inclinata senectus?
sed qua lege regas et amantes lustra capellas
et melius pratis errantes mollibus agnas,
percipe. uere nouo, cum iam tinnire uolucres
incipient nidosque reuersa lutabit hirundo,
protinus hiberno pecus omne mouebis ouili.
tunc etenim melior uernanti germine silua
pullat et aestiuas reparabilis incohat umbras,
tunc florent saltus uiridisque renascitur annus,
tunc Venus et calidi scintillat feruor amoris
lasciuumque pecus salientes accipit hircos.
sed non ante greges in pascua mitte reclusos,
quam fuerit placata Pales. tum cespite uiuo
pone focum geniumque loci Faunumque Laresque
salso farre uoca; tepidos tunc hostia cultros
imbuat: hac etiam, dum uiuit, ouilia lustra.
nec mora, tunc campos ouibus, dumeta capellis
orto sole dabis, simul hunc transcendere montem
coeperit ac primae spatium tepefecerit horae.
at si forte uaces, dum matutina relaxat
frigora sol, tumidis spumantia mulctra papillis
implebit quod mane fluet; rursusque premetur
mane quod occiduae mulsura redegerit horae.
parce tamen fetis: ne sint compendia tanti,
destruat ut niueos uenalis cascus agnos;
nam tibi praecipuo fetura coletur amore.
te quoque non pudeat, cum serus ouilia uises,
si qua iacebit ouis partu resoluta recenti,
hanc umeris portare tuis natosque tepenti
ferre sinu tremulos et nondum stare paratos.
nec tu longinquas procul a praesepibus herbas
nec nimis amotae sectabere pabula siluae,
dum peragit uernum Iouis inconstantia tempus.
ueris enim dubitanda fides: modo fronte serena
blandius arrisit, modo cum caligine nimbos
intulit et miseras torrentibus abstulit agnas.
At cum longa dies sitientes afferet aestus
nec fuerit uariante deo mutabile caelum,
iam siluis committe greges, iam longius herbas
quaere; sed ante diem pecus exeat: umida dulces
efficit aura cibos, quotiens fugientibus euris
frigida nocturno tanguntur pascua rore
et matutinae lucent in gramine guttae.
at simul argutae nemus increpuere cicadae,
ad fontem compelle greges; nec protinus herbas
et campos permitte sequi, sed protegat illos
interea ueteres quae porrigit aesculus umbras.
uerum ubi declini iam nona tepescere sole
incipiet seraeque uidebitur hora merendae,
rursus pasce greges et opacos desere lucos.
nec prius aestiuo pecus includatur ouili,
quam leuibus nidis somnos captare uolucris
cogitet et tremulo queribunda fritinniat ore.
Cum iam tempus erit maturas demere lanas,
sucida iam tereti constringere uellera iunco,
hircorumque iubas et olentes caedere barbas,
ante tamen secerne pecus gregibusque notatis
consimiles include comis, ne longa minutis,
mollia ne duris coeant, ne candida fuscis.
sed tibi cum uacuas posito uelamine costas
denudauit ouis, circumspice, ne sit acuta
forpice laesa cutis, tacitum ne pustula uirus
texerit occulto sub uulnere: quae nisi ferro
rumpitur, a! miserum fragili rubigine corpus
arrodet sanies et putria contrahet ossa.
prouidus (hoc moneo) uiuentia sulphura tecum
et scillae caput et uirosa bitumina portes,
uulneribus laturus opem; nec Bruttia desit
pix tibi: tu liquido picis unguine terga memento,
si sint rasa, linas. uiui quoque pondera melle
argenti coquito lentumque bitumen aheno,
impressurus oui tua nomina; nam tibi lites
auferet ingentes lectus possessor in armo.
Nunc etiam, dum siccus ager, dum feruida tellus,
dum rimosa palus et multo torrida limo
aestuat et fragiles nimium sol puluerat herbas,
lurida conueniet succendere galbana septis
et tua ceruino lustrare mapalia fumo.
obfuit ille malis odor anguibus: ipse uidebis
serpentum cecidisse minas: non stringere dentes
ulla potest uncos, sed inani debilis ore
marcet et obtuso iacet exarmata ueneno.
Nunc age uicinae circumspice tempora brumae
qua ratione geras. aperit cum uinea sepes
et portat lectas securus circitor uuas,
incipe falce nemus uiuasque recidere frondes.
nunc opus est teneras summatim stringere uirgas,
nunc hiemi seruare comas, dum permanet umor,
dum uiret et tremulas non excutit Africus umbras.
has tibi conueniet tepidis fenilibus olim
promere, cum pecudes extremus clauserit annus.
hac tibi nitendum est, labor hic in tempore noster,
gnauaque sedulitas redit et pastoria uirtus.
ne pigeat ramos siccis miscere recentes
et sucos adhibere nouos, ne torrida nimbis
instet hiems nimioque gelu niuibusque coactis
incursare uetet nemus et constringere frondes;
tu tamen aut leues hederas aut molle salictum
ualle premes media. sitis est pensanda tuorum,
Canthe, gregum uiridante cibo: nihil aridus illis,
ingenti positus quamuis strue, prosit aceruus.
uirgea si desint liquido turgentia suco
et quibus est aliquid plenae uitale medullae.
praecipue gelidum stipula cum fronde caduca
sterne solum, ne forte rigor penetrabile corpus
urat et interno uastet pecuaria morbo.
Plura quidem meminisse uelim, nam plura supersunt.
sed iam sera dies cadit et iam sole fugato
frigidus aestiuas impellit Noctifer horas."
BVCOLICA - VI
Serus ades, Lycida: modo Nyctilus et puer Alcon
certauere sub his alterno carmine ramis
iudice me, sed non sine pignore. Nyctilus haedos
iuncta matre dedit; catulum dedit ille leaenae
iurauitque genus, sed sustulit omnia uictor.
Nyctilon ut cantu rudis exsuperauerit Alcon,
Astyle, credibile est, si uincat acanthida cornix,
uocalem superet si dirus aedona bubo.
Non potiar Petale, qua nunc ego maceror una,
si magis aut docili calamorum Nyctilus arte
aut cantu magis est quam uultu proximus illi.
Iam non decipior: te iudice pallidus alter
uenit et hirsuta spinosior hystrice barbam;
candidus alter erat leuique decentior ouo
et ridens oculis crinemque simillimus auro,
qui posset dici, si non cantaret, Apollo.
O Lycida, si quis tibi carminis usus inesset,
tu quoque laudatum nosses Alcona probare.
Vis igitur, quoniam nec nobis, improbe, par es,
ipse tuos iudex calamos committere nostris?
uis conferre manum? ueniat licet arbiter Alcon.
Vincere tu quemquam? uel te certamine quisquam
dignetur, qui uix stillantes, aride, uoces
rumpis et expellis male singultantia uerba?
Fingas plura licet: nec enim potes, improbe, uera
exprobrare mihi, sicut tibi multa Lycotas.
sed quid opus uana consumere tempora lite?
ecce uenit Mnasyllus: erit (nisi forte recusas)
arbiter inflatis non credulus, improbe, uerbis.
Malueram, fateor, uel praedamnatus abire
quam tibi certanti partem committere uocis.
ne tamen hoc impune feras: en adspicis illum,
candida qui medius cubat inter lilia, ceruum?
quamuis hunc Petale mea diligat, accipe uictor
scit frenos et ferre iugum sequiturque uocantem
credulus et mensae non improba porrigit ora.
adspicis, ut fruticat late caput utque sub ipsis
cornibus et tereti pendent redimicula collo?
adspicis, ut niueo frons irretita capistro
lucet et a dorso, quae totam circuit aluum,
alternat uitreas lateralis cingula bullas?
cornua subtiles ramosaque tempora molles
implicuere rosae rutiloque monilia torque
extrema ceruice natant, ubi pendulus apri
dens sedet et niuea distinguit pectora luna.
hunc, sicutque uides, pignus, Mnasylle, paciscor
pendere, dum sciat hic se non sine pignore uinci.
Terreri, Mnasylle, suo me munere credit:
adspice, quam timeam! genus est, ut scitis, equarum
non uulgare mihi; quarum de sanguine ponam
uelocem Petason, qui gramina matre relicta
nunc primum teneris libabit dentibus: illi
terga sedent, micat acre caput, sine pondere ceruix,
pes leuis, adductum latus, excelsissima frons est,
et tornata breui substringitur ungula cornu,
ungula, qua uiridi sic exsultauit in aruo,
tangeret ut fragiles, sed non curuaret, aristas:
hunc dare, si uincar, siluestria numina iuro.
Et uacat et uestros cantus audire iuuabit.
iudice me sane contendite, si libet: istic
protinus ecce torum fecere sub ilice Musae.
Sed, ne uicini nobis sonus obstrepat amnis,
gramina linquamus ripamque uolubilis undae.
namque sub exeso raucum mihi pumice lymphae
respondent et obest arguti glarea riui.
Si placet, antra magis uicinaque saxa petamus,
saxa, quibus uiridis stillanti uellere muscus
dependet scopulisque cauum sinuantibus arcum
imminet exesa ueluti testudine concha.
Venimus et tacito sonitum mutauimus antro:
seu residere libet, dabit ecce sedilia tophus,
ponere seu cubitum, melior uiret herba tapetis.
nunc mihi seposita reddantur carmina lite;
nam uicibus teneros malim cantetis amores:
Astyle, tu Petalen, Lycida, tu Phyllida lauda.
Tu modo nos illis (iam nunc, Mnasylle, precamur)
auribus accipias, quibus hunc et Acanthida nuper
diceris in silua iudex audisse Thalea.
Non equidem possum, cum prouocet iste, tacere.
rumpor enim, Mnasylle: nihil nisi iurgia quaerit.
audiat aut dicat, quoniam cupit; hoc mihi certe
dulce satis fuerit, Lycidam spectare trementem,
dum te teste palam sua crimina pallidus audit.
Me, puto, uicinus Stimichon, me proximus Aegon
hos inter frutices tacite risere uolentem
oscula cum tenero simulare uirilia Mopso.
Fortior o utinam nondum Mnasyllus adesset!
efficerem, ne te quisquam tibi turpior esset.
Quid furitis, quo uos insania tendere iussit?
si uicibus certare placet - sed non ego uobis
arbiter: hoc alius possit discernere iudex!
et uenit ecce Micon, uenit et uicinus Iollas:
litibus hi uestris poterunt imponere finem.
BVCOLICA - VII
Lentus ab urbe uenis, Corydon; uicesima certe
nox fuit, ut nostrae cupiunt te cernere siluae,
ut tua maerentes exspectant iubila tauri.
O piger, o duro non mollior axe, Lycota,
qui ueteres fagos noua quam spectacula mauis
cernere, quae patula iuuenis deus edit harena.
Mirabar, quae tanta foret tibi causa morandi,
cur tua cessaret taciturnis fistula siluis
et solus Stimichon caneret pallente corymbo:
quem sine te maesti tenero donauimus haedo.
nam, dum lentus abes, lustrauit ouilia Thyrsis,
iussit et arguta iuuenes certare cicuta.
Sit licet inuictus Stimichon et praemia diues
auferat, accepto nec solum gaudeat haedo,
uerum tota ferat quae lustrat ouilia Thyrsis:
non tamen aequabit mea gaudia; nec mihi, si quis
omnia Lucanae donet pecuaria siluae,
grata magis fuerint quam quae spectauimus urbe.
Dic age dic, Corydon, nec nostras inuidus aures
despice: non aliter certe mihi dulce loquere
quam cantare soles, quotiens ad sacra uocatur
aut fecunda Pales aut pastoralis Apollo.
Vidimus in caelum trabibus spectacula textis
surgere, Tarpeium prope despectantia culmen;
emensique gradus et cliuos lene iacentes
uenimus ad sedes, ubi pulla sordida ueste
inter femineas spectabat turba cathedras.
nam quaecumque patent sub aperto libera caelo,
aut eques aut niuei loca densauere tribuni.
qualiter haec patulum concedit uallis in orbem
et sinuata latus resupinis undique siluis
inter continuos curuatur concaua montes:
sic ibi planitiem curuae sinus ambit harenae
et geminis medium se molibus alligat ouum.
quid tibi nunc referam, quae uix suffecimus ipsi
per partes spectare suas? sic undique fulgor
percussit. stabam defixus et ore patenti
cunctaque mirabar necdum bona singula noram,
cum mihi iam senior, lateri qui forte sinistro
iunctus erat, "quid te stupefactum, rustice," dixit
"ad tantas miraris opes, qui nescius auri
sordida tecta, casas et sola mapalia nosti?
en ego iam tremulus iam uertice canus et ista
factus in urbe senex stupeo tamen omnia: certe
uilia sunt nobis, quaecumque prioribus annis
uidimus, et sordet quicquid spectauimus olim."
Balteus en gemmis, en illita porticus auro
certatim radiant; nec non, ubi finis harenae
proxima marmoreo praebet spectacula muro,
sternitur adiunctis ebur admirabile truncis
et coit in rotulum, tereti qui lubricus axe
impositos subita uertigine falleret ungues
excuteretque feras. auro quoque torta refulgent
retia, quae totis in harenam dentibus exstant,
dentibus aequatis; et erat (mihi crede, Lycota,
si qua fides) nostro dens longior omnis aratro.
ordine quid referam? uidi genus omne ferarum,
hic niueos lepores et non sine cornibus apros,
hic raram siluis etiam, quibus editur, alcen.
uidimus et tauros, quibus aut ceruice leuata
deformis scapulis torus eminet aut quibus hirtae
iactantur per colla iubae, quibus aspera mento
barba iacet tremulisque rigent palearia setis.
nec solum nobis siluestria cernere monstra
contigit: aequoreos ego cum certantibus ursis
spectaui uitulos et equorum nomine dictum,
sed deforme pecus, quod in illo nascitur amne
qui sata riparum uernantibus irrigat undis.
a! trepidi, quotiens sola discedentis harenae
uidimus inuerti, ruptaque uoragine terrae
emersisse feras; et in isdem saepe cauernis
aurea cum subito creuerunt arbuta nimbo.
O felix Corydon, quem non tremebunda senectus
impedit! o felix, quod in haec tibi saecula primos
indulgente deo demittere contigit annos!
nunc, tibi si propius uenerandum cernere numen
fors dedit et praesens uultumque habitumque notasti,
dic age dic, Corydon, quae sit mihi forma deorum.
O utinam nobis non rustica uestis inesset:
uidissem propius mea numina! sed mihi sordes
pullaque paupertas et adunco fibula morsu
obfuerunt. utcumque tamen conspeximus ipsum
longius; ac, nisi me uisus decepit, in uno
et Martis uultus et Apollinis esse putaui.
