Migne Patrologia Latina Tomus 96
Carmen (Ethelwolfus), J. P. Migne
PRAEFATIO ETHELVOLFI LINDISFARNENSIS ECCLESIAE MONACHI, AD EGBERTUM LINDISFARNENSEM EPISCOPUM, DE ABBATIBUS EJUSDEM ECCLESIAE. (1329B)
Amicorum praestantissimo atque dilectissimo sacerdoti magno Egberto presbytero, meritis exiguus Ethelvolfus Lindisfarnensis Ecclesiae monachus intimae charitatis salutem.
Sume, Pater, placidos modulatis vota poetae,
Quatenus aeterno capias cum rege quietem,
Atque petas superas meritis splendentibus arces.
Nunc memorare libens semper, lectissime praesul,
Sancta supernorum conscendens sceptra polorum,
Mercedemque tuam quamvis sit reddere calvus,
Nocte dieque simul cuncta per tempora vitae,
Teque tuosque simul clementia protegat alta.
(1329C)Quo decus immensum radians per saecula cuncta
Omnibus in sanctis clarescit lumine miro.
Corpore, mente, manu, cunctis et sensibus una
Jam dominum colitans celsum sine fide, valeto.
CAPUT PRIMUM. Salutatio vatis ad episcopum de propinquis et monachis cellae ejus.
Cum te sancta manus praestante reddidit Anglis,
Nunc tibi complacuit rustica dona dare.
Rustica sed stolidis sudent si pectora dictis,
Nec stolidum carmen rustica plectra dabunt.
Nam tibi dum proceres proprio de sanguine signant
Jam Domino placidos, gaudia magna capis.
Suscipe, docte Pater, dilecti munus amici,
Et grates Christo semper ubique cane,
(1329D)Quod tua tam electi meruerunt stirpe creari
Pastores, Domino qui placuere suo.
Nec minus et monachos primorum munere claros
Sic mirare libens scandere lucis iter.
Si quid in his castis, te dignum reddere grates,
Invenias Domino, maxime nunc moneo.
Sin alias, vati veniam dignare canenti
Jam tribuere pius, quod notuit cecinit.
Hanc tuo nam cupio requiem praestare labori,
Carmina quae Domino sacrificata sonant.
(1330A)Adversum est quidquid moneo tolerare modeste,
(1330B)Nec querula in quoquam corde movere tua.
Mens requiem capiat semper sine fine benigne
In Domino Christo prosperitate pia.
CAPUT II. De eo quod Horret regnum indeptus, multos persequitur.
Ecgfridus infesto Pictorum dum cadit ense,
En nothus Anglorum germanus regmina sumpsit
Alfridus, et natum genuit, qui nomine clarus,
Gentibus enituit Saxorum regmina servans,
Gestis et verbis et omni strenuus actu.
Exstitit a primis sed non moderatus in annis,
Indocilis juvenis, nescit sensusque petulcos
Subcurvare animo, contemnens jura Tonantis,
(1330C)Armipotens nimium, propriis in viribus audax.
Non proceres veneratus erat; non denique Christum,
Ut decuit, coluit; vacuis sed subdidit omne
Actibus, heu! vitam, mansit dum corpore vita.
Inde fuit praesens parvo quod tempore saeclum
Manserat, atque diu potuit non ducere vitam.
Hic igitur multos miseranda morte peremit.
Ast alios cogit summo servire parenti,
Inque monasterii attonsos consistere saeptis.
CAPUT III. Quod erat Eandmund dux nobilis natu et moribus.
Ex his ergo fuit venerandus nomine pastor
Eandmund, ille pius Christi sociatus amicis
Actibus e saecli, promissa ad praemia tendit,
(1330D)Quae sancti in coelis Domino donante capessunt.
Nobilis et nimium proceri de sanguinis ortu
Exstitit, in populis summo celebratus honore:
Nobilior Domino summae pro culmine mentis
Dux venerandus erat, fecit cui candida corda
Omnipotens genitor, plasmat qui corpora cuncta,
Ac mentes hominum spinis promundat ademptis.
Militiam sterilem magno devotus amore
Deseruit, famulans cunctae per tempora vitae
Rectori magno, moderat qui saecula cuncta.
CAPUT IV. Quod hic, ad servitium Domini attonsus, proprio monasterio ibat.
(1331A)
Anglorum proceres nimium trucidante tyranno,
Servitium Domini miles praefatus inibat,
Gaudebatque suo capiti portare coronam
Vertice quam Christus quondam portabat opimo,
Dum passus mundo dempsit spineta malorum,
Atque suos vitam fecit visitare beatos.
Nec solus meruit parmam captasse supernam.
Quin plures lecti Patrem comitantur eumdem,
Inque monasterio Domino se subdere tentant.
Eandmundus Christo indemptus quae dederat almo,
Atque Petro pariter servit, qui examina cuncta
Actibus aethereis facerent quae pectora casta,
(1331B)Florigerisque nitent per tempora cuncta maniplis.
Cumque Pater famulos cellam congessit in almam,
Quamplures cunctos sacris sermonibus ornat;
Utque suo saltim cupiant servire parenti
Admonuit pastor, meritumque a numine poscens,
Quatenus e coelo veniens cum gaudio sanctus
Angelus, hos famulos dignetur reddere tutos:
Ut lupus ille ferus subjectos dente rapaci
Morsibus infectos laniat non pectore moesto,
Sed potius Domino dignis virtutibus auctos,
Undique percomptos transmigret lucis in oras.
Talibus instituens docuit cum ductor ovile,
Quam nitidas Christo meruit conferre bidentes,
Agnos atque pios permiti contulit Agno,
Qui veniens sontis peccatum tollere mundi,
(1331C)Insontem mundum fecit de sanguine fuso.
CAPUT V. Quod pontificem adiens, doctorem vitae regularis acquisivit.
Pontificalis apex, meritorum munere clarus
Ecgfridus enituit, sanctorum regmina servans.
Unde quo glaucis cupiunt crispare fluentis
Littora, quin refluis satagunt nudare meantes
Cursibus, et terram praecingunt caerula sanctam,
Atque itiner cupidum pandunt, cum littora nudant.
Hunc Domini servus veniens visitare sategit,
Poscebatque sibi superae de germine messis
Pabula jam tribui; cui prompta mente sacerdos
Pectore de gnaro pandit salutaria dicta,
(1331D)Imbribus atque piis sitientis corpora potat.
Auribus illisis hausit, quae ructat ab alto
Pectore, subque sui sumpsit penetralia cordis
Mystica verba pii persensu discit acuto.
Insuper arripiens memori narranda relatu,
Sensibus in cordis complectit cuncta rimatus.
Addidit ergo suis doctorem sedibus aptum.
(1332A)Presbyter ille fuit, statuens monastica jura,
Instituitque novos veterum munimenta revolvens
Hic monachos, coelo tulerat quos spiritus auctor.
CAPUT VI. Quod veredarium mittat ad Christi monachum.
Haec inter famulus Christi dum moribus almum
Pontificem discit Scottorum finibus esse
Ecgbertum, famulum cui fidum mittere curat,
Poscens ut monachos formaret rite libellis,
Sanctificetque sibi venerandae altare tabellae,
Atque memor voti monstret sint quae loca digna,
Quîs possint sisti sacraria sancta Tonanti.
Paret et obsequitur praesul venerandus, euntem
Confirmat dictis, quin sacro munere ditat.
Mensa sacrata Deo magno sub nomine Petri,
(1332B)Advolat, et nigro cellam confirmat ab hoste.
Insuper et praesul poscenti talia dicta
Mittit. « Inoffensis pedibus tua tempora, frater,
Pectore quin vitam casto servare memento,
Quatenus exhausto instantis certamine belli,
Perpetuam coeli capias sine fine quietem.
Cernere me fateor carnali lumine nunquam
Fundos quos Dominus magno tibi munere donat.
Ast noster ut visus potuit pertendere cordis,
Collis non magnus declivo tramite flexus,
Quo sol consurgens trutinantis tempora librae
Pervolat, hunc spinae spissa cum fronde coronant.
Calcibus has scissas toto cum germine frater
Aequoris et dorso praedicti auferre memento:
(1332C)Inque loco pulchrum Domino sic conde sacellum,
Credula quo possint Christo persolvere corda
Nocte dieque simul preco de pectore vota. »
Nuntius his dictis trusit per caerula puppim,
Atque suo properat dilecti ferre loquelas
Pontificis Patri: manifestat dicta prophetae.
Perficit inde pius perpulchri culmina templi,
Exterius tabulas perfundens tegmine plumbi,
Viribus et totis percomptam reddere curat.
Hanc aedem Domini, medio sub aggere mensam
Diximus, ut dudum Petro quae gignit odores
Praemites, statuit coelestis gratia terris,
Quam rutilis flagrans passim, dum templa parenti
Jam coeli ac terrae surgunt per rara vetusta.
Haec dum gesta suo instituit mandare magistro
(1332D)Nuntius ad patrem patris perferre loquelas
Venerat, atque pio magistro talia fatur.
« Ecgbercht te Domini famulus sua voce salutat,
Atque tuos pariter monachos, quos gratia Christi
Ecclesiam vocitans mitis congessit in unam.
Nocte dieque simul non cesso reddere grates
Rectori summo, firmat qui vota suorum.
(1333A)Namque ego confiteor nullum me dicere mendum,
Saepiusque advolitat spinisque immiscuit istis
Turba nefanda feris, semper confisa sub armis,
Undique confluitans veluti cum culmina nota
Accurrens properat spinis immergier istis;
Gaudet et adversis semper cumulata sub armis
Insidias multas disponit facto . . : frendens,
Perque itiner durum non cessat ferre malignos,
Quo labor aeternus requiem non praestat eunti.
Sed Domino grates, melius quod tempore nostro
Haec loca per Dominum meruerunt gaudia tanta
Sumere, pro priscisque novos mutare colonos.
Hinc moneo cunctos celso cumulare Tonanti
Magnificas laudes, manibusque ad sidera tensis
Dent Domino grates, mittit qui ad vota piorum
(1333B)Aligeras volucres, jungentque ad septa sacelli
Innumeris precibus sumptis ad sidera tranant
Ante Deum, quae fuerant pendentes, quas tamen ipse
Pandat, si nullus poterit cognoscere certe.
Omnia quid memorem? veniunt cum luce ministri
E coelo superi, portantque ad sidera sanctas
Inde animas, Dominum laudantque in luce micantes,
Florigerasque levant capiti sine fine coronas. »
CAPUT VII. Quod nuntius adveniens pastoris et fratrum gaudia cumulat.
Talia dum memorans vatis jam nuntius infit,
Gaudia magna Pater gaudenti in pectore gaudet
Eandmund, atque Deo grates ad sidera reddit,
Perfectisque suos studuit formare loquelis,
(1333C)Quatenus ad vitam cupiant properare beatam,
In coelis nunquam poterit quae sumere finem.
Talibus aucta bonis monachorum corda virescunt,
Incipiuntque pii sese praecurrere Christo,
Actibus et verbis et cunctis sensibus almi.
Quidam nam cupiens insomnem ducere noctem,
Sanctas in precibus non cessat tendere palmas.
Ast alius genibus tundendo marmora templi,
Noctibus in gelidis tolerat dum frigora, durat
Ignibus in mediis, ingentia frigora vitat.
Divitias alius cupiens partire caducas,
Noctibus in furvis tempus sapienter et horas
Cleptat, et in coelis dispensa talenta recondit.
Ast alius miseris tribuens solamina panis,
Esuriem patiens perferre jejunia sanctam.
(1333D)Talibus exornata bonis, in vestibus albis
Inclyta, sed vario compti permixta colore
A dextris Virgo et Genitrix astare videtur,
Rectoris coelos terras quae et numine portat.
CAPUT VIII. Quod facta mira Patris Ultan paucis memorantur.
Fama citat plures perfectam ducere vitam,
Quam Pater Eandmund praecultis moribus ornat:
E quibus est Ultan praeclaro nomine dictus.
Presbyter iste fuit Scottorum gente beatus,
Comptis qui potuit notis ornare libellos,
Atque apicum speciem vitam sic reddit amoenam.
(1334A)Hac arte huic nullus potuit se aequare modernus
Scriptorum: nec mirum Domini si talia possit
Cultor, ei digitos sanctus cum Spiritus auctor
Rexit, et accendit sacratam ad sidera mentem.
Hic igitur cellam Patris visitabat amati,
Coetibus ingrediens almis se immiscuit almus,
Moribus et sanctis monachos formabat acutus.
Sensibus et verbis, et carne, et pectore castus.
Instituit fratres rapiant ut lumina celsa,
Atque Deo studeant cunctis servire diebus,
Corpore quo possint praesentem carpere vitam.
Cumque Deo electus perfecto tempore plenus
Annos quamplures celebraret talia frater,
Tandem confectus senio sua tempora scriptor
In melius mutat non mutans gaudia vitae.
(1334B)Cumque diu corpus mordebant viscera terrae,
E tumulo placuit cineres relevare fraternos.
Ossibus hinc lotis, portabant lintea munda
Solis in aspectu exuvias, cum luce repente
Adveniunt volucres geminae, quae lintea plantis
Contingunt: pariter vario permixta colore
Terga verenda nitent, modulantes carmina rostris,
Concinunt pulchrae miranda ad gaudia cunctis,
Insuper atque aliis sanctum calvaria velant.
Sicque diem totam non cessant ossibus ipsae
Officium praestare piis, et cantibus odas
Fundere perpulchris, donec absterserat omnem
Lux solis lympham, exuviasque exsiccat ab undis.
Tum frater quidam, media cum mortis in umbra,
Tempore nonnullo jacuit, sua corpora morbus
(1334C)Sorbuit, et nullum potuit commovere membrum,
Excepto linguae plectro, quae verba sonare
Vix potuit, puero languens hinc talia fatur:
« Curre, rogoque Patris memorare afferre lacertum,
Pingere quo Domini meruit jam mystica verba,
Quo signante queam praesens vitare periclum,
Vel saltem meritis sancti mea crimina Christus
Solvere dignetur, si addictus funera mortis
Ingrediarque viam merear conscendere vitae. »
Paruit ille puerque ad lintea sancta cucurrit.
Aufert inde pium munusque apportat in ulnis.
Os capiti admotum morientis funera solvit,
Atque medens aegrum curat virtute superna.
Continuo exsurgens firmatus robore tanto,
Ut medicum possit medicans portare medentem,
(1334D)Laetus et inde volans rectorem ad lintea tollit,
Atque Deo grates reddit pro munere tanto.
At cuneus fratrum numerum contractus in unum,
Ossa sancta pii portat sub culmine templi.
Tum volucres modulae immiscent se nubibus altis,
Aspectusque hominum per tota tempora vitant.
Cantibus interea cineres conduntur in almis
Visceribus thecae: gaudens sed spiritus alta
Jam super astra manet, Dominum per saecula laudans.
CAPUT IX. De Fridegilso sacerdote Christi.
Alter erat frater, Fridegils cognomine dictus,
(1335A)Presbyter atque Deo pura cum mente sacerdos
Munera mira parat: fumant altaria donis,
Magnificisque virum exaltant super astra beatum.
Hic doctrina simul factisque per omnia mirus,
Enituit magna meritorum gratia comptus.
Talibus aucta viris monachorum gaudia pollent,
Pastorisque boni vernantia vota virescunt.
CAPUT X. De fratre Cuicuino ferrario.
Mirificis fratrem liceat memorare loquelis,
Ferrea qui domitans potuit formare metalla,
Diversisque modis sapiens incude subactum
Malleus in ferrum peditat stridente camino.
Cuicuinus hic fuerat genitoris cura vocatus.
Hunc hominem vita meritorum gratia donat,
(1335B)Atque suos claram magno redimivit honore.
Crimina cuncta pius casto de corpore pellit,
Viribus et totis Christi praecepta sategit
Corpore, mente, manu, et cunctis cum sensibus una
Nocte dieque simul servare: ad gaudia vera
Aestuat, atque suum quaestum conquirere palmis
Jam cupidus tribuit miseris largitus egenis.
Quin totos semper perfert jejunia soles,
Sanctorum Domini veluti solemnia tricent,
Nocturnos fratres sacris concentibus hymnos
Dum celebrant, rursusque suas visitare quietas
Incipiunt fratres, memoratus septa sacelli
Incoluitque, suis non parcit tundere membris
Marmora, seque Deo diligenter mandat ad astra.
Et rursus fratres veniunt cum lumine Phoebi,
(1335C)Se precibus cupiunt Domino mandare profusis.
Coetibus hic sanctis conjunctus dicere psalmos
Dulce habuit, sese Domino commendat, et omnis
Hinc matutinis completis quam bene psalmis
Continuo insonuit percussis cudo metallis
Malleus, et vacuas volitans cum verberat auras.
Jam coenam fratrem peditans caldor eos ornat.
Talia dum sanctus quam multis gesserat annis,
Tandem promeruit, cuncto cessante labore.
Ad requiem felix frater transire beatam.
Nam vires validum vexant dum corpore morbi,
Jam chorus e coelo veniens cum luce coruscus,
Pastoris cellam properat visitare beati,
Atque animam casto castam de corpore sumunt,
(1335D)Splenduit hic nimium superans jam lumina solis,
Cumque choro volitans superas penetravit in arces.
Aethuinus haec monachus dum cernit, dicere grates
Incipit, atque animam Domino commendat in astra.
Ergo ubi transcelsi conscendunt limina solis,
Angelici cunei modulantes carmina, coelum
Clauditur extemplo: requiem captare perennem
Hinc anima ingreditur, castis immixta maniplis.
CAPUT XI. De fratre qui de carne ductus iterum reviviscebat.
Frater erat quidam sanctae sub regmine cellae,
Ad saeculum illustris, dictus cognomine Merchdof,
Tempore cui quodam languor dum corpora vexat
Egrediens mundo passus componit in oris
Non notis pavido: fervent penetralia cordis,
(1336A)Ac timor immensus quatiens vultusque minaces
Per tenebras animam terrebant agmine spisso,
Diversisque modis agitabant turbida flabra.
Cumque diu trepidus per tristes ire phalanges
Cogitur, in subito nitidis quae vultibus olli
Apparuere viri, tenero quos corpore natos
Jam morbus quondam vitae detrusit ab oris
Instantis tinctos nuper, sed vita beata
Albis indutos gremium protraxit in altum.
His igitur visis, animo constantior esse
Coeperat, et laetus pariter comitatus eosdem,
Ibat ad judicium, praetor quod maximus omni
Egredienti animae discernit sedibus altis.
Hunc genibus flexis rogitat pietate modesta,
Ut sibi non digno veniam donaret. At ille
(1336B)Sedibus e summis respondens talia fatur.
« Cum tu transgrediens praeponas verba maritae,
Non pactaeque fidem thalamo servando fugasses,
Cur tibi nunc veniam gelidae sub tempora mortis,
Hic tribui poscis, veniae quo tempora non sunt? »
Ast pueri flexis genibus pietate vicissim
Ad veniam patris procerem vocitare parabant.
Ille sed immitis dominam visitare jubebat.
Judicioque suo veniam vel sumere poenam
Conjugis. Ast pueri pavido comitante marito
Jam trepidi nimium properant ad lecta maritae,
Candida quam multum celsis ad sidera muris
Montis in arce piae monstrant coenacula nuptae.
Ingreditur genitor natis comitantibus altis,
Corruit et mulier, natos dum cernit ocellis,
(1336C)Eque domu mandat pellacem vertere gressus.
In faciem sanctam ruitantes tempora natae,
Fletibus immadidant, iram gemuere paventes,
Obsecrant: « mater, nobis miserere, precamur,
Conjunctique tui meritis sine crimine solve. »
Sedibus e summis radianti lumine vibrans.
Vestibus aurigeris in toto corpore plena,
Semina corripiens, despexit fata mariti.
« Cur tu stulte fidem corruptus corpore, mente,
Irrita vota gerens, copulam conjungere natis
Ausus eras thalamis, maculans tua membra secundis,
Foedera cum manibus Domini per nomina summi
Ante diem mortis formando gessit uterque
Post mortem alterius maneat quod criminis expers? »
(1336D)Obstruso tacuit non laeti pectoris ore
Vir, pavidusque ruens confestim lingere terram
Incipit, et faciem perfundit fletibus omnem
Illa sed ingeminans, connexum carceris umbras
Jussit adire virum, donec jam crimina cuncta
Flammis obsorptus nimium persolvit in atris.
Plantis at strati ruitabant pignora matris,
Perque Dei nomen, rogitant, « miserere, precamur,
Vel saltim liceat corpus visitare marito,
Solvere sicque sua mereatur crimina vivens. »
Mentibus luxatis genetrix consentit amata
Pignora quae patrem possint adducere corpus
Cautius, huicque suam monuit percernere vitam,
Ne rursum adveniens pro culpis praecipitetur
In tenebris, quo stridor erit fletusque perennis.
(1337A)Hinc iterum adductus natis comitantibus albis
Pervenit ad corpus, cunctis mirantibus illum
Vivere post mortem: mortis sed versus ab oris
Vivere jam Christo sensu perdiscit acuto,
Et cautus monstrat cunctis se cernere vita
Poenas horrificas, carnis si lingua taceret.
Cumque suis medicans frater cataplasma salutis
Vulneribus fecit, purgatus corpore linquit,
Atque suae comptus sponsae penetralia comptae
Creditur ut laetus meruisset visere compta.
CAPUT XII. De obitu patris Eandmundi.
Cumque diu cellam memoratus pastor haberet
Nobilis eloquio, et cunctis venerandus in actis,
Tempore tum plenus linquit consortia carnis,
(1337B)Ingrediturque sui felix ad gaudia Christi.
Tum fraterna cohors venerandi membra parentis
Culmine sub templi digno posuere sepulcro,
Atque animam Domino immensis cum fletibus alto
Jam precibus fusis commendant membra sacratis.
CAPUT XIII. De Eorpuino successore Eandmundi, et fratre ejus Aldwino.
Eorpuinus hunc sequitur commissi pastor ovilis,
Presbyter egregius, vitae studiosus amator.
Sensibus et prudens, et cuncto strenuus actu
Divitias tribuit laxato mentis opimo
Jam gremio monachis, quos lurida inedia pressit,
Inque modum mirum dispersae ad praemia certa
(1337C)Divitiae crescunt: cumulat reverentia Christi
Munera sparsa sibi per cunctae tempora vitae.
Largus erat miseris, nimium sibi parcus in omni
Victu: namque escis pascebat corpora siccis:
Triverat hic soles, nullamque assumpserat escam
Jejunium referens volitanti lumine pectus.
Nec mirum excellens faciat si talia princeps,
Dum majora boni paterent hi seque minores,
Atque dies multas certant jejunia Christo
Reddere, ne mentes fallax eluderet astu
Incautas hostis subitae virtutis honore.
Saepius ipse fugit sacrae formidine plebis,
Bella nefanda sinunt populo certare fideli,
Auxilium praestans Christus concertat ab arce.
Unde Deo lecti celsum rapuere triumphum,
(1337D)Praecipitesque fugam nigrae censere phalanges
Pastor et iste pius complevit in ordine tempus.
Germano meruit condigno linquere sedem.
Alduinus hic fuerat carnali nomine dictus,
Moribus hic verus et verbis omnibus exstat,
Signifer est clarus, subjectos vocibus hortans,
Ut sua vota pii trans aethera principe signent.
CAPUT XIV. De Sigbaldo abbate, quomodo multis donariis et divitiis Lindisfarnensem Ecclesiam ditavit.
Quartus adest pastor praeclaro nomine Sigbald
Presbyter: hic cellam multis donariis auxit,
Atque Deo dignam studiosus condidit aulam.
Haec est illa domus, quam mater numinis alti
(1338A)Incolitans servat vasti sub culmine coeli.
Cui compacta nitet perpulchris mensa tabellis,
Porticus in medio, sancti quam fronde coronant,
Dum buxis claudunt pretiosae munera vitae.
Occidua nitidi splendent in parte ministri,
Qui modulis culmen coeli concentibus ornant.
Omnes ast sancti medii pavimenta sacelli,
Servantes colitant per tempora cuncta, maniplis
Innumeris jungunt, vocitati ad vota piorum
Quod meritis capiunt semper defendere sanctis,
Si vitae ad palmam certant properare fideles.
Caetera per templum numeret quis lumina cuncta,
Quae temploque polo rutilant per gaudia vera.
Presbyter iste Deo concessit plurima dona,
Aureas iste calix gemmis splendescit opertus.
(1338B)Argentique nitens constat fabricatus in altis,
Quem dedit ille pius magnae genitricis ad aulam.
Plumbea sarta tegunt casae cum culmina summae.
Nec minus ex cipro sonitant ad gaudia fratrum
Aenea vasa cavis crepitant quîs pendula sistris.
Hoc templum ingrediens dum pura mente sacerdos
Jam missas celebrans Sigbald visitare parabat,
Fontibus e calidis salsae decurrere guttae
Incipiunt, Christi magnus quas excitat ardor
Pectore de puro; trepidant nec guttura cantu.
Sanctam cumque diem celebravit, virgo Maria
Quo volitans coelos meruit penetrare per altos,
Vel qua praesenti generata reddidit orbi,
Vel qua perpulchrae susceptat gaudia vitae,
Vel qua celsithronum meruit generare Tonantem,
(1338C)Vel quacunque die templi [sacra] festa coruscant;
Omnibus his laetus nimium per gaudia sancta
Aurea dulcisonae restaurat munera mentis:
Ac fratres precibus mulcet, solemnia festa
Ad laetos celebrare piae genitricis honores.
Presbyter hic doctus dum longo tempore felix
Talia per cellam meruit jam facta novare,
Clausit iter saecli transductus ad atria vitae.
CAPUT XV. De Sigwino abbate, fratre et successore Sigbaldi.
Postquam germanus permitis regmina cellae,
Sigwinus alterius sumpsit cognomine dictus,
Dapsilis hic nimium mininis magnisque per omnem
(1338D)Exstiterat vitam, miseris largitus egenis
Divitias tribuit, Dominus quas auxerat altus.
Viderat hunc quidam tetrae sub tempora noctis
Vestibus insolitis indutum tradere dona
Pauperibus miseris, nimium qui frigida membra
Exclusi portis calefacta in rudere ponunt.
Cumque pius tribuit radiantis membra metalli,
Praecipit obsecrans summi per regna Tonantis,
Quatenus haec nulli cunctae per tempora vitae
Dicant. Ast miseri testantur dicere nunquam,
Ex quo praesentis maneat sub tempora vitae.
Hoc cernens frater, tenebris cumulantibus arva
Delituit, fugiensque semel non talia putat
Esse, semel poterat quemquam jam cernere visus.
(1339A)Cumque suis largus semper tribuisset amatis,
Divitiae crescunt diversa in parte locorum,
Ac segetes spisso cumulantur germine cultae:
Ac pecus omnigenum pastores munere demptum
In numero damnum gregibus desumere nescit.
Dum veneranda Dei sanctorum festa redirent
Classibus in geminis subter testudine templi
Fratribus immixtus psalmorum concinat odas,
Dulcisona antiphonae modulantur carmina fusae.
Ast lector melos voce articulata resultans,
Praedoctus biblis ad gaudia magna refundit.
Cumque die ducto missarum cantica complent,
Fratres concordi comitantur carmine Patrem
Ad mensam. Poterat tum nullus dicere digne
Quem studiose epulis cupiat solemnia sancta,
(1339B)Cum celebrare suis laetetur clerus in urbe,
Atque domum gratulans clamoso carmine complent.
CAPUT XVI. De Iglaco presbytero et lectore.
Tempore quo lector praeclarus gaudia digni
Accumulat Patris, Iglacus nomine dictus,
De quo jamdudum perstrinxi pauca relatu,
Anglorum de gente pios dum carmine quosdam
Jam cecini indoctus, vilisque per omnia scriptor,
Quae si quis cupiat cum gnaro noscere corde,
Currat, et haec sitiens se ulgosis mergat in undis
Littora quo docti non docte carmina Patris
Pompat, et aggreditur, poterit quam dicere digne.
Hos tantum versus praesens mihi chartula signat,
(1339C)Quod mensam digitis Dominus circumdedit almam,
Inque caput sancti peditat benedictio larga,
Nec oculis cernens cernit de pectore gnaro,
Spiritus atque pios carnis fraudatus ocellis.
Nec non atque nigros mentis prospexit ocellis,
Hunc iterum manibus praecelsum cingere regem
Viderat, atque animam fulgentem lumine solis
Mentis in excessu quidam confessor in Anglis.
Quae si quis cupiat diligenter scire per orbem.
Praedictas quaerens jam nunc se mergat in undas.
CAPUT XVII. De fratribus cellae, vel obitu pastoris.
Presbyteros monachos, fratrum reliquamque cohortem,
Quos me non dignum parvis concessit in annis
(1339D)Omnipotens genitor per cellae moenia sanctae
Cernere, quos miris commirans actibus ipse
Innotuisse suo confirmo tempore certe,
Quos in peccatis famulis imitare negarit
Vatis adhuc modulans, tandem jam credo futurum
Illorum precibus capiam quod dona salutis.
Tempore completo praedictus corpora pastor
Liquerat, et requiem meritis factisque paratam
Ingreditur cuneus nimia cumulante caterva,
Ad crucis excelsae princeps quam condidit ipse,
Apponunt signum sacratae membra quieti.
CAPUT XVIII. De Wulfsigo sacerdote et abbate.
Presbyter huic functo, dictus cognomine Wulfsig,
(1340A)Cogitur Ecclesiae precibus pia regere castra.
Abnuit in primis moestus humilisque sacerdos,
Se fore non dignum contestans pondera tanta
Sumere: sed fratrem precibus se vincere tandem
Gaudet, et Ecclesiae gaudentis regmina sumpsit.
Vir fuit hic humilis, verbis fortisque, modestus,
Saepius in precibus Domino pia membra tetendit.
Huic ego, dum primum praesentis moenia cellae
Jam puer ingrediens visitando, semper adhaesi,
Unius atque domus requiem captavimus ambo,
Bis terno annorum donec jam tempore fluxo,
Pastor ovile bonus sumpsit pietate modesta.
Noctibus in furvis, fratrum pausante caterva,
Hymnos ac psalmos crebris concentibus odat,
Tempore quo Phoebus coelum perlabitur imum,
(1340B)Moribus hic solitis vigilans, e pectore casto
Psalterium cantans percurrit in ordine totum:
Sicque die rursum, psalmos complevit eosdem,
Ut vicibus geminis lyricas consumeret escas,
Hinc iterum surgens horam dum praedicat ales
Gutture de rubro solitis complebat in hymnis.
Cumque die media fratres jam quaerere pastum
Incipiunt, escae parcus se subtrahit omni,
Ac genibus flexis tundit pavimenta sacelli.
Ac bene percomptus divinis cantibus Iris,
Offert qui mundum solvit de morte maligna.
Jamque diem nullum voluit dimittere, praeter
Munere quo sese assistens non ornat opimo.
Cumque epula cupiens monuit conquirere corpus,
Cum mensura sibi totum quod sufficit ambit.
(1340C)Plus justo quidquam contemnens sumere victus.
His formata bonis monachorum gaudia crescunt,
Seque sui cupiunt votis cumulare parentis.
Talia dum paucis perfectus, proh dolor! annis
Pastor patrabat, vitam perductus ad almam
Corpora deseruit, nitidis comitatus ubi ipse
Alitibus testatus erat, pia castra beorum
Ingreditur felix, laetatus sorte superna.
CAPUT XIX. De Winfrido presbytero.
Huic frater quidam subjectus, corpore, mente
Mirificus servit, dictus qui nomine Winfrid:
Presbyter enituit praeclaris actibus almus.
Hunc Pater ex toto complectens pectore fidem
(1340D)Credidit, et fratrum praefecit vestibus illum.
Isque Deo deditus, cum tota mente fidelis
Officium servat rigido munimine fultus.
Nec si terrestris dispenset pondera curae,
Grandia dona ferens cessabat reddere Christo.
Ast moriens Domino praesens cum linquere saeclum
Cogitur, e mundo frater sua corda sequestrat:
Atque Deo soli cupiens se subdere felix,
Ecclesiae membris supplex pavimenta tutundit,
Nocte dieque simul precibus commendat ad astra,
Seque suique animam domini genitoris amati.
Tempore qui longo gessit dum talia frater,
Hausit iter coelum, non claudens gaudia vitae,
Optatam sumpsit semper sine fine quietem.
CAPUT XX. De donis patrum et votis monachorum.
(1341A)
Hanc cellam Dominus fratrum decoravit honore,
Maxima de coelis capiant nunc gaudia cuncti,
Atque Deo studeant condignam condere laudem.
Quod sine nos meritis tribuit non hostibus unquam
Imperio procerum saecli, nec subdidit imos.
Sint Domino grates semper sine fine superno.
Jam proceres meruere pii, justique benigni
Optima siderei spargebant semina doni
Cordibus in fratrum, segetes nec limina cellae
Quam laete surgunt superi dulcedine roris.
Illius auxilio nobis quod lucere tales
Jam campus ridet, florent ad gaudia Christi,
Per cellam monachi, laetatur clerus in urbe,
(1341B)Quem lex una tenet gaudenti in corde voluntas.
Jungit ad astra fides numeros, turmasque frequentes
Congregat, atque Deo solitis se mandat in horis.
Cum nox fusca venit, cum abscondent sidera lucem,
E stratis properant sonitatum accurrere signum,
Et reciproca suo modulantur carmina regi,
Psalmis atque hymnis laudantes rite Tonantem,
Cantibus in crebris comunt et voce sacellum,
Quod Deus et proceres servantes moenia cellae
Muneribus multisque bonis ornare parabant.
Haec est illa domus, porrectis edita muris,
Quam sol purpureas illustrans candidus horas
Limpida per nitida diffundit lumina templi.
Plurima cum sancti sunt ornamenta delubri,
(1341C)Hic tamen haec paucis liceat memorare canendo.
Ut coelum rutilat stellis fulgentibus, omnes
Sic tremulas vibrant subter testudine templi
Ordinibus variis funalia pendula flammas.
Mentibus haec placidis quaedam cum tempore prisco
Attribuere Deo quondam proceresque moderni.
Jam superaucta piis curabant reddere donis.
Nam plures multi cupiebant pendere caucos,
Limpida qui tribuant quadrato lumina templo.
Ast alii rutilo condunt vexilla metallo,
Quae veneranda pii promunt miracula Christi,
Qui crucis in ligno mundum de morte redemit.
Quidam praecipiunt sacratos scribere libros,
Quo praecelsa Dei monstrant jam dicta tonantis,
Qui sonitans mundum dudum perfuderat omnem,
(1341D)Atque hos conspicui pervelat ductilis auri
Lamina, sic sancti comunt altaria templi.
Ast quidam dominae mensam quae nobilis ortu
Gemmarum flammis et fulvo vestit in auro,
Argenti has nitidae distinguit rite tabellae
Impressas poterit digitis quis cernere formas,
Sanctorum splendent animae cum sedibus altis.
Hic tamen haec placuit rerum commenta novare
Mirificis sunt facta modis quas laudibus ornet
Versificus poterit, qui digne haec dicere doctus,
(1342A)Aureus ille calix tetigi quem carmine dudum,
Ac lata argento pulchre fabricata patena,
Caelatas faciem praetendunt apte figuras,
Talia dum sanctae cumulant penetralia casae
Munera, quae nostrae servant medicamina vitae,
Jure sacer fratrum cuneus per moenia cellae
Gaudet, et aeternis donantem laudibus ornat.
CAPUT XXI. De canticis spiritualibus in apostolorum oratorio auditis.
Te quoque sancta domus, cecini quam carmine quondam,
Quae sacrata Deo fulges sub nomine Petri,
Nunc iterum liceat paucis memorare beatam
Versibus. Hanc dudum nigrae sub tempora noctis
(1342B)Moribus ex solitis post hymnos visere certant
Fratres, atque suae complent solemnia mentis.
Ocius inde suos cupiunt accurrere lectos.
Ast ego post omnes conclusis postibus aulam
Disseruique alium fratrem comitatus adiri,
Qui tum forte foras spectando sidera cernit.
Ecce repente venit miris cum cantibus agmen
Immensum, Domino modulans pia carmina ructat,
Praemiroque locum cinerum jam lumine complet,
Intrant siderea candentem luce delubrum
Spiritus, ac geminis distinctis classibus hymnos
Tales concinnunt: quatitans ad culmina cantus
Ascendit coeli, insonuit laquearibus altis.
Et si non structam tamen meritis micat almis,
Ad celsos montes superant qui sidera coeli,
(1342C)Auxilium credo a Domino qui fecerat auctor,
Omnia quae coeli, quae terrae et flumina cingunt.
Haec cum dicta diu geminis in classibus aulae
Culmine sub sancti sonuerunt postibus, ipse
Atque alius frater pariter properamus uterque,
Auribus atque oculis mirandum noscere visum.
Continuoque polum cantus cum lumine pulsat
Ulterius nobis licuit nec talia visa
Cernere, quin trepidi cupimus visitare quietem.
Nec semel astrigeris sonuerunt agmina dictis.
Quin potius cuneus mira cum luce coruscans
Vocibus aurigeris cineres vitare sategit
Saepius in tetrae noctis cum tempore strata
Mansissent fratres, constat quod munere Christi
Patratum sanctis, cujus jam gratia semper
(1342D)Omnibus in terris secundo lumine flagrat.
CAPUT XXII. Somnium quod vidit die Dominica.
Tempus erat noctis, lucem cum praedicat ales,
Algida post hymnos laxassent membra quieti,
Furtivus adveniens somnus subrepsit ocellis.
Candidus en subito videbatur ductor adesse.
Hunc ego perpavidus nitidis cum vestibus album
Vultibus ac pulchris radiantem gressibus ultro
Callibus ignotis peditans comitatus adivi.
(1343A)Campus erat latus, pulchris qui floribus offert
Olfactum dulcem miranda ad gaudia cunctis,
Qui meritis digni possunt haec cernere visa.
Hancque rosae rutilant per totam et lilia fragrant,
Permultisque olerum flores quos dicere certe
Mens indocta fugit, talis jam germinis expers,
Cumque viam pariter currentes carpsimus ambo,
Candentem subito nimium conspeximus urbem,
Rorifluas muri cernuntur lambere nubes.
Ostia laxato patuerunt cardine clausa.
Candidus interius pavido comitante ministro
Ingreditur ductor: patuerunt septa sacelli,
Quae crucis in speciem pulchre fabricata manebant.
Ast domus interior nimio candore coruscans,
Jamque rotunda suis formabat moenia saxis.
(1343B)Sed domus exterius magnis minimisque per omne
Porticibus spatium muri suffulta manebat.
E quibus in plagis bis binae quatuor orbis
Aspiciunt sursum spatiantes edita muri:
Inter quas modicae variantur in ordine cellae,
Frontibus hae nitidis cingentes undique templum,
Marmora permiram monstrans spectantibus aulam.
Ast pavimenta domus medii sub culmine templi
Aurea mirificae portabant munera mensae.
Crux veneranda nitens praecelso stipite surgit
Vertice de mensae, nimium candente smaragdo.
Aurea cum gemmis flavescit lamina fulvis.
Talia dum cernens stupido de corde rimarem,
Ecce repente meus ductor me liquerat, atque
Degrediens templo vacuis se condidit arvis.
(1343C)Ast ego pertrepidus faciem cum pronior arvis
Inserui, rogitans Christum, « Miserere precamur,
Hostibus adversis pavidum terrere memento. »
Hinc oculos vertens partem quam dextera monstrat,
Aurigeris solium splendescere rite tabellis,
Quo senior quidam venerandus membra locabat
Ante suam faciem fulvis redimita coronis
Ara dicata Deo mittebat munere summo,
Quae excelsa crucis porrexit vertice signum.
Haec rutilo ex auro gemmisque nitescit opimis
Ex oriente micans de bysso culmina turbae
Vestis contexit, cujus quae nescio sancti
Membra dicata sui tenuit sub viscere ventris.
(1343D)Talibus hunc rogitans studebam quaerere dictis.
Dic, qua parte manet quondam meus ille magister
Higlac. Confestim respondens talia fatur.
« Sedibus e summis oculos conferre memento. »
Intereaque videns plaustrum quo labitur axem,
Haec cum detinuit conversis vultibus anguem,
Aspiciens faciem dudum de Hibernia notam
Noscere promerui: carnali a nomine dictus
Godfridus ille fuit primis mihi doctor in annis.
Presbyter exstiterat, capiti qui pronior orans
Incurvus tumbam Cutberti, corpore, mente
Officio venerare pio, sic cernitur almam.
(1344A)Ad cujus dorsum nitidi radiante metallo
Sederat in scamno doctor lectorque beatus
Higlac, indutus nimium qui vestibus albis
Fulserat: hic manibus memet benedixit opimis.
Godfridus hinc gradiens per vasti moenia templi,
Porticibus magnis minimis induxit apertis.
Omnibus his rutilo capitellis undique cinctum
Thuribulum pendet fabricatum cominus auro:
De quibus altithrono spirabant thura Tonanti,
Cerea flammigeris venerans altaria donis.
Porticibus cunctis ardebat lumine claro.
Occiduas tandem partes properamus euntes.
Porticus ille nitens magno splendebat honore.
Hac rutilans auro flammescit gratia mira,
Ara sacrata Deo mittit quae munera summo:
(1344B)Sapphirus hic solium beriloque annexus in ante,
Fecerat eximium Dominus cui insederat almus
Wulfsig, quem prisci cupiunt vocitare parentes.
Intremui gaudens subito quam pronior almo.
Ille levata manu dictis sacravit euntem.
Hinc ego me sensim prisco comitante magistro
Converti ad culmen cellae quae respicit arcton,
Plurima quae miris micuerunt vascula gemmis.
Ast alio ex auro variato lumine vibrant
Ornatuque suo mundi superare metallo
Omnia jam poterant pretiosa germine facta.
Haec inter dapibus diversis mensa refecta
Omnigenisque epulis escarum munera profert,
Sumpserat hinc calicem vitrei de vena metalli:
Hauserat et manibus venerandi dona liquoris,
(1344C)Sacrificansque piis precibus potumque ministrat.
Ast ubi perceperam mirandi vina saporis,
In coelos Domino laudes gratesque rependi.
Presbyter interea venerandus talia dixit:
Haec domus est meritis animarum condita sanctis,
Quas Deus omnipotens istic pietate locabat,
Esuriem poenasque sitim per saecula nullus
Sentiet in Domino, sumunt sed gaudia longa
Laudantes Dominum coeli per saecula cuncta,
Qui requiem lectis tribuet sine fine beatam.
His dictis vigilans visum jam scribere coepi.
CAPUT XXIII. Salutatio et precatio vatis ad sanctos et ad Dominum.
(1344D)Haec lupus, alte Pater, stolido de pectore clarus
Carmina composuit, corpore mente rogans,
Quatenus indigno sancti sua munera praestent,
Et poscant veniam cum pavido precibus.
Omnipotens meritis semper quos augeat istic,
Ut puram capiant corpore, mente fidem,
Hic locus ut Christo semper memoralibus almo
Exsistat meritis, accumulent monachi.
Sit Deus omnipotens per saecula cuncta beatis.
Servator mitis, dum meliora velint.
Cum quibus haec cantans cupiens sua miscere vota
Non cessat, famulans quandoque non vitiis.
(1345A)Tu, Pater, haec recitans nostros non sperne labores,
Quin magis haec cernens gaudia digna tene.
Quod tuo tam clari meruerunt sanguine patres
Esse, Deo grates reddere te moneo.
Me quoque nunc precibus Domino mandare profusis
Jam dignare precor, corpore, corde rogans:
(1346A)Quatinus hic trepido dimittat crimina vati
Omnipotens genitor, nec pietate vacet.
Cui decus, imperium, virtus, sapientia perpes,
Laus et honor semper permaneat, vigeat.
Te pater omnitenens servet per saecula mitis
Inferni vinclis verberibusque privans.
(1345)Explicit liber Ethelvolfi Lindisfarnensis Ecclesiae monachi, de abbatibus et miraculis ejusdem Ecclesiae.
(no a