Migne Patrologia Latina Tomus 51
Praefatio.
(PL 51 0091A)
Unde voluntatis sanctae subsistat origo,
Unde animis pietas insit, et unde fides:
Adversum ingratos falsa et virtute superbos,
Centenis decies versibus excolui. (0092A)
Quos si tranquilla studeas cognoscere cura,
Tutus ab adverso turbine, lector, eris,
Nec libertate arbitrii rapiere rebellis,
Ulla nec audebis dona negare Dei. (0093A)
Sed bona quae tibi sunt, operante fatebere Christo,
Non esse ex merito sumpta, sed ad meritum.<poem>
(PL 51 0093A) PARS PRIMA.
(0093) ARGUMENTUM
Principio declarat sanctus Prosper sibi in animo esse impendens Ecclesiae periculum ab occultis gratiae hostibus, quorum opera Pelagianorum haeresis exstincta revivisceret, hoc carmine propulsare. Mox aperit quale fuerit dogma Pelagii, et quanto cum studio ab Ecclesiae praesulibus improbatum, conciliorum et sedis apostolicae auctoritate damnatum, a SS. doctoribus confulatum, potissimumque a D. Augustino, cuius praestantissimi viri, et uberioribus gratiae dotibus a Deo cumulati in hoc certamine industria et lumen prae omnibus enituerit. Verum cum per Semipelagianos occultissimum huius haereseos venenum rursum emergat, posse Pelagianos ab eis iure suo postulare, ut cum ipsorum sententiam probent, in gratiam recipiantur: aut ab Ecclesia flagitare, ut vel quod illi in Ecclesia impune docent, docere itidem permittantur, vel etiam illi una secum foras pellantur. (0093B)
CONGENITAE in Christo gentis mihi castus ab alto
Insinuatus amor, proprias excedere vires
Me iubet, atque pias accendere carmine mentes.
Ne post confectum celebris victoria bellum,
Securos animos incauta pace resolvat:
Ceu metus eliso iam nullus ab hoste supersit,
Nec caput attriti virosum palpitet anguis. (0094B)
Unde igitur commenta mali sopita resurgant,
Quemve ipso de fine dolum nova promat origo,
Da fari, Pater omnipotens, artemque malignam
Pandere, prostratus qua rursum nititur error.
DOGMA quod antiqui satiatum felle draconis, 1
Pestifero vomuit coluber sermone Britannus,
Hac primos homines cretos ditione ferebat;
Ut seu praescriptum mandatum transgrederentur,
Sive inculpati, servata lege, manerent, 5
Mortem istam prorsus, qua carnem vita relinquit,
Oppeterent; quae non peccato parta, sed ipso
Instituente Deo, comes esset fixa creatis. (0095A)
Progenitos igitur nullum traxisse reatum
De patribus, neque dissimiles nunc nascier illo 10
Ortu primorum, qui libertate male usi
Peccarunt, forma nocui, non semine proli.
Posse autem insontes omnes virtutis in arce
Vitam agere, et menti ingenitum servare decorem:
Arbitrio quoniam subsistat recta volentis. 15
Naturalis honos, Lexque insita cordibus intus
Hoc moneat, quod scripta foris: cui gratia Christi
Addita perfugium lapsis generaliter in se
Condiderit, sacro si vellent fonte novari:
Ut sponte attractum venia solvente reatum, 20
Sponte sua in vires proprias natura rediret;
Quoque per errores esset spoliata vigore,
Hunc servare semel posset purgata receptum. (0096A)
Tam dives vero hoc donum baptismatis esse,
Et tam multa homini conferri foedere in isto, 25
Ut parvis etiam, vitioque carentibus omni
Congruat, ut qui sunt geniti bene, sint meliores,
Naturaeque bonum adiecto illustretur honore.
Nullum autem ex cunctis exsortem muneris huius,
Iudicio genitum esse Dei; sed quemque mereri 30
Libertate sua, ut capiat promissa vocantis,
Quae sint aversis indebita, debita rectis.
TALIA cum demens late diffunderet error,
Commentisque rudes traheret lethalibus aures,
Affuit; exhortante Deo, provisa per orbem 35
Sanctorum pia cura Patrum, non dispare motu
Conficiens diros iaculis coelestibus hostes.
Iisdem namque simul decretis Spiritus unus
Intonuit. (0097A) Pestem subeuntem prima recidit
Sedes ROMA Petri; quae pastoralis honoris 40
Facta caput mundo, quidquid non possidet armis,
Relligione tenet. Non segnior inde ORIENTIS
Rectorum cura emicuit: captumque nefandi
Dogmatis auctorem constrinxit lege benigna
Commentum damnare suum; nisi corpore Christi 45
Abiungi et sancto mallet grege dissociari.
Lene quidem hoc, nimiumque malos tolerasse videtur
Iudicium: sed sancta fides examine in illo
Vicit oborturam diro de semine prolem. (0098A)
Prospectum namque est divino et munere cautum, 50
Ut licet instantem declinans bestia poenam,
Perfidiae secum sensus tenuisset eosdem;
Ipsa tamen proprium germen damnando necaret,
Ore malam exstinguens sobolem, quam protulit ore.
Tunc etiam Bethlei praeclari nominis hospes, 55
Hebraeo simul et Graio, Latioque venustus
Eloquio, morum exemplum, mundique magister
HIERONYMUS, libris valde excellentibus hostem
Dissecuit, noscique dedit quo turbine veram
Vellent exortae lucem obscurare tenebrae. 60
Quid loquar, et curam magna quam gessit in urbe
Constantinopoli, docto bonus ore sacerdos
ATTICUS, antiqua legatos haereticorum
Confutando fide? (0099A) De qua tunc impia corda,
Quamvis se obducta tegerent velamine forma 65
Iudicii, et tacitae tulerant tormenta repulsae.
Praetereo quanto fuerit bene mota tumultu
Clara EPHESOS, non passa suis consistere tectis
Vasa irae, et morbi flatus, et semina mortis:
Quaque fide tellus etiam TRINACRIA fervens, 70
Agmen vipereum propriis exegerit oris. (0100A)
TU causam fidei flagrantius, AFRICA, nostrae
Exsequeris; tecumque suum iungente vigorem
Iuris apostolici solio, fera viscera belli
Conficis, et lato prosternis limite victos. (0101A) 75
Convenere tui de cunctis urbibus almi
Pontifices, geminoque senum celeberrima coetu
Decernis quod Roma probet, quod regna sequantur.
Nec sola est illic synodorum exerta potestas;
Ceu quos non possent ratione evincere nostri, 80
Vi premerent: discussae artes, virusque retectum est
Haeretici sensus; nullumque omnino relictum,
Docta fides quod non dissolveret argumentum.
Condita sunt, et scripta manent, quae de cataractis
Aeterni fontis fluxere undante meatu, 85
Et tercentenis procerum sunt edita linguis:
Sic moderante suam legem bonitate severa. (0102A)
Ut qui damnato vellent de errore reverti,
Acciperent pacem, pulsis qui prava tenerent.
An alium in finem posset procedere sanctum 90
Concilium, cui dux AURELIUS, ingeniumque
AUGUSTINUS erat? quem Christi gratia cornu
Uberiore rigans, nostro lumen dedit aevo
Accensum vero de lumine: nam cibus illi,
Et vita, et requies Deus est; omnisque voluptas 95
Unus amor Christi est, unus Christi est honor illi.
Et dum nulla sibi tribuit bona, fit Deus illi
Omnia, et in sancto regnat Sapientia templo. (0103A)
Istius ergo inter cunctos, qui de grege sancto
Insanas pepulere feras, industria maior, 100
Maius opus, totum praestantius imbuit orbem.
Nam quocumque gradum convertit callidus hostis,
Quaque per ambages anceps iter egit opertas,
Huius ab occursu est praeventus, mille viarum
Insidiis aditum non repperientibus ullum. (0103B) 105
Cumque foris rabies avidorum exclusa luporum
Frenderet, inque omnes mendacia verteret artes:
Ne mentes ullarum ovium corrumpere posset,
Neu dubia obliquis turbaret corda querelis;
Istius ore viri fecit Deus; istius ore 110
Flumina librorum mundum effluxere per omnem,
Quae mites humilesque bibunt, campisque animorum
Certant vitalis doctrinae immittere rivos.
IAMQUE procellosae disiecto turbine noctis,
Heu! nova bella, novi partus oriuntur in ipso 115
Securae matris gremio: quae crescere natis
Visa sibi, discors horret consurgere germen,
Degeneres pavitans inimico ex semine foetus,
In quibus ante diu, specie fallente, benignus
Errarat genitricis amor, cum obducta decoris 120
Moribus, externae stirpis tegeretur origo. (0104A)
Sic VERIS subeunt falsa, et descrimine caeco,
Fronte placent, quae fine latent; sic laudis amore
Virtutum studium corrumpitur, atque ab honesto
Principio in vitium exitur plerumque tumoris: 125
Quo quidam inflantur nunc turpiter, atque perempti
Dogmatis exstinctas tentant animare favillas;
Dum libertatem arbitrii, affectumque volendi
In naturalis motus virtute locantes,
Tam bona quemque docent sectari posse suopte 130
Ingenio, quam posse subest cuique in mala ferri. (0104B)
QUOD qui confirmas, quinam distabis ab illis,
Qui dicunt, nullo peccati vulnere laesum
Naturale bonum, cumque illo lumine nasci
Nunc omnes homines, quod primis ingeneratum est? 135
An vero excerpis quaedam, quae parte recisa
Suscipias, cordisque sinu purgata recondas?
Dic igitur quidnam inde probes, quid vero refutes,
Et de damnatis quid sit quod crimine solvas.
An dextram pacis palam dare te pudet hosti? 140
Nec tutum est ulla pulsos ex parte tueri
Simpliciter? Quos non dubitas excludere templo,
Pelle animo. (0105A) Nova te discordia dividit abs te:
Corde foves, quod in ore premis: coniungere amicis
Mentibus, et tecum cupidis componere foedus 145
Lege tua; iam parce minis, et congrue pactis.
ECCE pererratis terrarum finibus adsunt,
Implentesque tuas lacrymosis questubus aures
Incipiunt: Pulsi mundo, nullaque recepti
Sede vagi, tandem fama exhortante redimus, 150
Quaeque placent vobis amplectimur: edita nobis
Doctrinae vestrae est pietas; nihil inficiando
Discutimus: liceat vobiscum iungere sensum. (0105B)
Immortalem hominem factum si creditis, et nos
Credimus, inciderit mortem peccando, suamque 155
Progeniem culpa et letho devinxerit omnem:
Nullus non egeat sacro baptismate Christi,
Infantesque etiam purgentur fonte lavacri:
Dum nostri decus arbitrii, lumenque creatum
Principio, quod sponte potest insistere rectis, 160
Manserit illaesum, nec viribus absit ab illis,
Quas, condente Deo, generaliter omnis in Adam
Suscepit natura hominis, nec suppetat ulli
De non accepta arbitrii virtute querela:
Cum sine delectu seu Lex, seu Gratia Christi 165
Omnem hominem salvare velit: donumque vocantis
Sic sit propositum, ut nullus non possit ad illud
Libertate sua, proprioque vigore venire:
Sitque salus dignis salvari ex fonte volendi.
Haec si vestra fides, vestra est doctrina, remotis 170
Quae vestro exemplo reiecimus, addite sanctis
Nos gregibus, tandemque boni deffendite vestros.
TALIA submissus si defleat hostis apud te,
Quid referes? quo te affectu comperta movebunt?
Consultas, trepidas, nutas, cunctaris et haeres, 175
Quove anceps se praecipitet sententia volvis.
Iniustum est animis cognatis non dare pacem:
Et quos una fides, eadem sapientia nectit,
His communem aditum sanctorum ad sancta negare. (0106B)
Iungere sed foedus cum talibus, et violare 180
Sanctorum decreta Patrum, regumque piorum
Scriptas lege Dei leges contemnere, multum
Hostile est, nimiumque audax et perniciosum.
ERGO Petri solium Romam, et Carthaginis aliae
Concilium repetant humiles, eademque perorent, 185
Quae frustra hic trepido sunt deplorata favori. (0107A)
Sed cum mille senum prudentia pervigil (olim
Perspectum notumque tenens, quod tota nefandae
Haereseos summa exigua sub parte tegatur,
De qua plena mali labes renovetur et omne 190
Commenti corpus per singula membra resurgat);
Antiquas adhibentem artes reiecerit hostem,
Limitibusque suis steterit censura salubris:
Numquid non iustus poterit dolor abdita cordis
Rumpere, et in tales miseros excire querelas, 195
Ut dicant: Quaenam ista, Patres, in cordibus almis
Iustitia est? quo fine graves, quo fine severi,
Claudere terrarum nobis persistitis orbem?
Nosne sumus toto mundo, quorum undique vobis
Sit suspecta fides, quos non tolerare queatis, 200
Si nostra a vestro vel syllaba dissonet ore?
Non verbis iam nos argumentisve tuemur;
Iudicium exemplo petimus. Quod pace manente,
Libera multorum vox astruit, hoc sine bello
Cedatur nobis. (0107B) Non nostra inventa fovemus, 205
Nec primis studiis insistimus: ecce recisum est
Unde olim certamen erat, vestrisque reversi
Cedimus, et quaecumque illis placuere, probamus.
Quid superest culpae? Quo nos decet usque repelli? (0108A)
Si vero haec etiam, quae nos pia ducimus, absunt 210
A veris, et vestra illis bene cura repugnat;
Cur extra invidiam poenamque erroris habentur
Qui damnata docent, et per clara oppida tuti,
His magnos implent populos, quae nos perhibentes
Plectimur, et nulla sinimur consistere terra? 215
Haec in pontificum sancto deprompta senatu,
Quam curam exigerent, et quae decreta moverent,
Perspicis. An quoniam culpa securus operta
Non premeris synodo, nec te poenae metus urget,
Spernis propositi speciem terroris, et isthaec, 220
Plena velut vanis simulacris somnia rides? (0108B)
Ergo gerendorum eventu, et fine remoto,
Haec tantum in medium quae iam sunt gesta vocemus:
Ut facile ex illis quale hoc sit discutiatur,
Quod disceptantes dudum in diversa movemur. 225
(PL 51 0108B) PARS SECUNDA.
(0107) ARGUMENTUM
Praecipua Pelagii dogmata, vel ipsis fatentibus Semipelagianis, ab Ecclesia damnata, percurrit. Tum proponit illorum doctrinam, cuius duae partes sunt. Una est, universis prorsus hominibus offerri gratiam a Deo, qui vult omnes homines salvos fieri. Altera liberum arbitrium in causa esse cur unus gratiam amplectatur, alter respuat; unus perseveret, alter non perseveret, eo quod gratiae opem sibi comparare neglexerit, quod omnes possunt, cum ex primigeniae integritatis reliquiis satis virium in natura residuum fuerit ad opem Dei desiderandam et postulandam. Primam partem de gratia omnibus oblata per quam salvi esse possint, refellit tum exemplo eorum infidelium qui de fidei mysteriis nihil umquam audierunt, quosque adeo certum est non potuisse nec gratiae nec salutis esse participes; tum hac ratione, quod si Deus omnes penitus homines, nemine excepto, salvos fieri vellet, omnes salvarentur, cum haud dubie impleatur quidquid vult Omnipotens. Ut autem alteram partem confutet, duo facit. (0109) Primum quidem, qua ratione in animis nostris gratia operetur explanat, nempe non consilio tantum benignoque hortatu docens, suadensque, sed mutans intus mentem, faciensque insuperabiliter ut velit. Deinde vero demonstrat ante gratiam illam quae velle et operari in nobis operatur, neminem posse seipsum praeparare ad gratiam, quoniam fides, quae prima datur per quam caetera impetrentur, gratuitum Dei donum est, neque ante illam quidquam agere homo potest, quo ipsam emereatur, cum omnia etiam probitatis opera nisi ex semine verae fidei oriantur, peccata sint. (0109A)
INTER multa suis quae tradidit haeresiarches 226
(Quod cognoscis), ait, naturam quae bona facta est,
Nullis cum vitiis in quoquam omnino creari,
Nec cuiquam primi culpam nocuisse parentis,
Et quoniam tales nascantur nunc quoque, qualis 230
Ille fuit nostri generis pater ante reatum:
Posse hominem sine peccato decurrere vitam,
Si velit, ut potuit nullo delinquere primus
Libertate sua. Nempe haec damnata fareris
Conciliis, mundique manu. Connectit et illud 235
Idem auctor, quod lex ita sanctos miserit olim
Coelorum in regnum, sicut nunc gratia mittit.
Hoc quoque iudicio sancto scis esse peremptum. (0109B)
Obiectum est aliud ipsum dixisse magistrum:
Quod meritis hominum tribuatur gratia Christi, 240
Quantum quisque Dei donis se fecerit aptum.
Sed nimis adversum hoc fidei, nimiumque repugnans
Esse videns, dixit se non ita credere, et illos
Damnari dignos quorum mens ista teneret.
Quo cernis, cum iudicibus damnantibus ista 245
Consensisse reum, nec quemquam hoc posse tueri,
Quae tamen ipse suis rursum excoluisse libellis
Detegitur, reprobum in sensum fallendo reversus. (0110A)
NUNC igitur, quoniam quid nostris displicuisset
Ostensum est, quam sana fides sit vestra patescat. 250
Gratia qua Christi populus sumus, hoc cohibetur
Limite vobiscum, et formam hanc ascribitis illi,
Ut cunctos vocet illa quidem, invitetque; nec ullum
Praeteriens, studeat communem afferre salutem
Omnibus, et totum peccato absolvere mundum. 255
Sed proprio quemque arbitrio parere vocanti,
Iudicioque suo, mota se extendere mente
Ad lucem oblatam, quae se non subtrahat ulli,
Sed cupidus recti iuvet, illustretque volentes. (0110B)
Hinc adiutoris Domini bonitate magistra, 260
Crescere virtutum studia, ut quod quisque petendum
Mandatis didicit, iugi sectetur amore.
Esse autem edoctis istam communiter aequam
Libertatem animis, ut cursum explere beatum
Persistendo queant; finem effectumque petitum 265
Dante Deo, ingeniis qui numquam desit honestis.
Sed quia non idem est cunctis vigor, et variarum
Illecebris rerum trahitur dispersa voluntas;
Sponte aliquos vitiis succumbere, qui potuissent
A lapsu revocare pedem, stabilesque manere. (0111A) 270
IAM quia summatim, ut potuit, sententia vestra
Decursa est: Dic unde probes quod gratia Christi
Nullum omnino hominem de cunctis qui generantur
Praetereat, cui non regnum vitamque beatam
Impertire velit? Nec enim vel tempore nostro 275
Omnibus in terris iam certum est insinuatum
Christi evangelium: ne dicam exordia doni
Non potuisse simul toto decurrere mundo.
Illa quidem ad cunctos ferri sunt iussa: sed uno
Tempore non agitur, quod tempore dicitur uno. 280
Dumque suis aditus Domino pandente ministris,
Crescunt primitiae, fuerint omnino necesse est
Quaedam terrarum partes, ubi gratia nondum
Corda hominum tenebris absolverat impietatis,
Et dira innumeri demersi nocte peribant, 285
Cum multae accepto fulgerent lumine mentes. (0111B)
AN bonitas divina quidem non destitit omnes
Velle vocare homines, sed non simul apta fuerunt
Corda, quibus possent conferri dona salutis;
Dum morum obsistit feritas truculenta magistris, 290
Difficilesque aditu transcurrit gratia gentes:
Ut quoniam lucem offerri voluisset, et ipsis
Demonstrare Deus; sua quemque adversa voluntas,
Arguat, et culpa obstringat, quia lumine primo
Per vitia oppresso, sit facta indigna secundo? 295
Quod si firmatur, nequidquam plectimus illos,
Qui nullum innatum vitium nascentibus aiunt,
Incolumique omnes cum libertate creari:
Gratia quos Christi meritorum examine iusto
Eligat, et dignos vita vocet, accipiatque. (0112B) 300
Namque utrumque simul sapitis, qui dicitis, Omnes
Omnibus oblatum potuisse apprendere munus,
Naturae quoniam non sit detracta facultas,
Nec sine iustitia pereant qui mentis honorem
Sordibus obruerint vitiorum, ut lumen ab alto 305
Emissum indigna nollet requiescere sede.
Sic, quod nascendo est unum, distare volendo;
Ut meritum ad paucos, naturaque spectet ad omnes. (0113A)
SED tamen haec aliqua si vis ratione tueri,
Et credi tam stulta cupis, iam pande quid hoc sit, 310
Quod bonus omnipotensque Deus, non omnia subdit
Corda sibi, pariterque omnes iubet esse fideles?
Nam si nemo usquam est quem non velit esse redemptum:
Haud dubie impletur quidquid vult summa potestas.
Non omnes autem salvantur, magnaque pars est 315
Quae sedet in tenebris mortis, nec vivificatur.
An varii motus animorum talia gignunt,
Libertasque facit causam non omnibus unam?
Ergo hominis valida arbitrio divina voluntas,
Aut etiam invalida est, operis cui finis in illo est. (0113B) 320
Quem frustra iuvisse velit, nisi praeferat ille
Affectum cuius comitetur gratia cursum.
AT si, dimota certandi nube, serenis
Quae sunt vera oculis mecum intueare modeste,
Et vetera exemplis manifestis plena videbis 325
Saecula, et in nostro cognosces tempore multa
Quae doceant virtute Dei conversa malorum
Corda, quibus recti nihil umquam insederat, et quae
Nullum iustitiae signum sensumve gerebant. (0114A)
Namque ut nunc saevas gentes et barbara regna, 330
Ignoti prius aut spreti nova gratia Christi
Attrahit, et terra templum sibi condit in omni:
Sic prius immites populos urbesque rebelles,
Vincente obstantes animos pietate, subegit.
Non hoc consilio tantum hortatuque benigno 335
Suadens atque docens, quasi normam Legis haberet
Gratia; sed mutans intus mentem, atque reformans,
Vasque novum ex fracto fingens, virtute creandi.
Non istud monitus Legis, non verba prophetae,
Non praestata sibi praestat natura; sed unus 340
Quod fecit, reficit. (0114B) Percurrat Apostolus orbem;
Praedicet, hortetur, plantet, riget, increpet, instet,
Quaque viam verbo reseratam invenerit, intret:
Ut tamen his studiis auditor promoveatur,
Non doctor, neque discipulus, sed gratia sola 345
Efficit, inque graves adolet plantaria fructus.
Haec semen fidei radicem affigere menti.
Eque sinu cordis validum iubet edere germen.
Haec maturandam segetem servatque fovetque;
Ne lolium et tribuli, et vanae dominentur avenae: 350
Ne ventus frangat, torrens trahat, aestus adurat:
Neu cum se nimium laeta et praefortis in altum
Extulerit, turpi procumbat strata ruina. (0115A)
ET nos ista, inquis, sentimus de bonitate
Ac virtute Dei: quae ni foveatque regatque 355
Quos vocat, et tutos peccato praestet ab omni;
Non sua servabit quemquam prudentia, nec se
Perficiet solis naturae viribus ullus.
Sed quia iam in nobis et velle et nolle creatum est,
Arbitriique sui quo vult intendere motus 360
Libertas accita potest, patuitque per aurem
Iudicio cordis, quo mundum proposuisset
Consilio servare Deus: mens excita longum
Excutiat somnum; seque illi subdat et aptet,
Qui cupidam et fidam promissa in gaudia ducat. 365
Hoc est nobiscum quod te sentire ferebas?
Haec sincera fides? Haec Christi gratia tecum est? (0115B)
Cuius opus, fixo distinctum limite, totum
Extra hominem statuis clausa penitus fore mentis:
Vixque Deum sensus carnis permittis adire, 370
Per quos sumpta foris animus diiudicet intus,
Seque ferat quoquo librata examina pondus
Presserit arbitrii: veluti cum voce loquentis,
Aut rerum actarum specie, quas vidimus, aut quas
Legimus, exoritur secreta cordis in aula, 375
Nunc amor, aut odium, nunc spes, metus, ira, dolorque:
Nec tamen hos motus scriptor, narrator, et auctor
Insevere animo (quamvis forte hoc quoque vellent);
Sed de perceptis mens iudex sponte movetur,
Et pro more suo, quantum se exercuit istis, 380
Transit in affectum quem confirmaverit ex se,
Illa volendo sequens, istis nolendo resistens. (0116B)
At vero Omnipotens hominem cum gratia salvat,
Ipsa suum consummat opus; cui tempus agendi
Semper adest quae gesta velit: non moribus illi 385
Fit mora, non causis anceps suspenditur ullis.
Nec quod sola potest, cura officioque ministri
Exsequitur, famulisve vicem committit agendi.
Qui quamvis multa admoveant mandata vocantis;
Pulsant, non intrant animas. Deus ergo sepultos 390
Suscitat, et solvit peccati compede vinctos. (0117A)
Ille obscuratis dat cordibus intellectum;
Ille ex iniustis iustos facit, indit amorem
Quo redametur amans, et amor quem conserit ipse est.
Hunc itaque affectum, quo sumunt mortua vitam, 395
Quo tenebrae fiunt lumen, quo immunda nitescunt,
Quo stulti sapere incipiunt, aegrique valescunt,
Nemo alii dat, nemo sibi, non littera Legis,
Nec naturalis sapientia, quae semel acta
In praeceps, labi novit, consurgere nescit. 400
Et licet eximias studeat pollere per artes. (0117B)
Ingeniumque bonum generosis moribus ornet;
Caeca tamen finem ad mortis per devia currit,
Nec vitae aeternae veros acquirere fructus
De falsa virtute potest, vanamque decoris 405
Occidui speciem, mortali perdit in aevo.
Omne etenim probitatis opus, nisi semine verae
Exoritur fidei, peccatum est, inque reatum
Vertitur, et sterilis cumulat sibi gloria poenam.
USQUE adeo donum est quod credimus, et data gratis 410
Gratia, non merita ditat mercede vocatos:
Nec iustorum operum discernit facta; sed omnes
Sola ex immundis mundos facit, utque lege item
Lectus amet, non hoc studio, sed munere sumit. (0117C)
Nam si spectatrix meritorum est gratia, et illis 415
Se tribuit, quorum est animus purgatior, et quos
Per libertatem arbitrii sibi repperit aptos,
Insontes tantum, iustosque assumere solos
Debuit, et veri cupidos, ac recta volentes. (0118A)
Perversos autem, et scelerum assuetudine turpes 420
Deturbare procul, lucemque negare tenebris.
Atqui Salvator mundi non praemia iustis
Solvere, nec sanis venit conferre medelam:
Sed quod dispersum exciderat, fractum atque iacebat,
Quaerere, et inventum reparare, ac reddere curae. (0118B) 425
DENIQUE ne quisquam ex morum splendore putetur
Censeri, aut fidei merito ad bona summa vocari,
Ceu non divino sit munere mentibus ipsa
Inspirata fides; recole innumerabile vulgus
Retro senum et iuvenum, qui caeca turpiter usi 430
Libertate animi, per cultus daemoniorum,
Per magicas artes, per amorem rapta tenendi,
Per stupra, per caedes vitam duxere nefandam:
Et tamen incumbente obito, iam limite in ipso
Extremi flatus, miserantem nocte remota 435
Cognovere Deum; purgatorisque lavacri
Munere, nulla mali linquentis signa prioris,
Exempti mundo mutarunt tartara coelo.
Quae merita hic numeras? Si praecedentia cernas,
Impia; si quaeris post addita, nulla fuerunt. 440
SI vero merito ascribis, voluisse renasci:
Nempe utero fidei parta est tam recta voluntas.
Porro fidem quis dat, nisi gratia? (0118C) sic bene velle
Gratia dat tribuendo fidem quae credita poscat,
Quaeque voluntatis meritum creet, ipsaque solo 445
Nascatur spirante Deo, mentemque reformans,
De cinere algenti sopitum suscitet ignem. (0119A)
Ergo voluntatis genitrix, operumque creatrix
Non est ex merito: quoniam quod non fit ab illa,
Non bene fit: QUEM non recto via limite ducit; 450
Quanto plus graditur, tanto longinquius errat.
Sive igitur meritum, credens exsistere posse
Ante fidem, donas virtutibus impietatis;
Sive illam vis esse tuam, non munere dantis
Sumptam, sed genitam de libertate volendi; 455
Nullam habet in vobis salvatrix gratia sedem,
Inflato exclusa arbitrio, quod fronte superba
Erigitis, spatio ut gravius maiore ruatis.
DIVINORUM operum quod ponitis in redimendis
Principium? (0119B) Mandata Dei facere ante lavacrum, 460
Nosse et amare Deum, promissis credere Christi,
Quaerere, pulsare, et petere, proprium omnibus esse
Asseritis, qui se studeant aptare vocanti.
Anne ab aquis divina manus renovare receptos
Incipit, et vitae causa est sua cuique voluntas; 465
Ut merces operum sit gratia iudiciumque
De pretio, quo quod donum perhibetur ematur? (0120A)
An vero auxilium verbo Deus inchoat, et se
Voce ministrorum mundo declarat in omni:
Ut pulsante aures sermone illecta voluntas, 470
Iudicio praecurrat opem, nec gratia iam sit
Gratia; quae legis fungens vice, iure monentis
Solum agat, atque agro cum plantatore ministret,
Terraque seminibus det, non Deus, incrementum;
Ubere ceu gleba subsistat, et arte colentis 475
Exoritura seges; neque quidquam cordis in arvo
Praesulcet divina manus, quo temperet aequor
Edomitum, faciatque satis gaudere novales?
Talibus assumptis inimico ex dogmate, nonne
Perspicuum est quantum damnatos confoveatis? 480
Dum cuique, ad verae capienda exordia vitae,
Naturam affectum fidei conferre docetis;
Dumque aliud non est vobiscum gratia quam Lex,
Quamque propheta monens, et quam doctrina ministri. (0120B)
Scilicet ut tale arbitrium generaliter insit 485
Semine damnato genitis in corpore mortis,
Quale habuit nondum peccati lege subactus
Primus homo; et nullum in prolem de vulnere vulnus
Transierit, nisi corpoream per conditionem:
Quae sic exterius respondeat, ut nihil intus 490
Imminuat, teneatque suum substantia mentis
Splendorem; et nulla poenali nocte prematur. (0121A)
ADDITE quod superest tumidi, ruituraque vani
Congerite, et causis causas aptate sequentes.
Et quia nil primae periit virtutis apud vos, 495
Dicite ab illaesis animis procedere veram
Iustitiam, regno dignam, coeloque locandam:
Ut frustra Christus sit mortuus. Edite multos
Arte et sponte sua sanctos ab origine mundi,
Absque Deo placuisse Deo: decretaque Legis 500
Tunc data, cum peior mos et corruptior aetas
Terrore instanti et formidine mortis egeret.
Dicite plectentes apices, mortisque ministros
Hoc explesse operis quod gratia vivificatrix. (0121B)
Nunc agite, et quoniam fuerit sine lege voluntas 505
Libera, quam scripti munibat pagina cordis;
Sic vitam aeternam acquiri potuisse, vacante
Hac ope quae legem supereminet, ut sine lege
Ex naturali potuit virtute capessi:
Nunc autem studiis vergentibus in mala multa, 510
Crevisse auxilium; non quo cessante, salutem
Non caperet per difficiles natura labores;
Sed quo conatus operum affectusque iuvante,
Propositam citius ferret mens libera palmam. (0122A)
Dicite, cum infantes renovantur, non renovari 515
Insontes animas, et sola carne renasci
Exterius lotos, non exsistentibus illis
Interius maculis: quoniam licet edere rectae
Signa voluntatis nequeant, tamen hoc magis omni
Sorde vacent, super auctoris quod conditionem 520
De proprio nihil addiderint quod fons aboleret.
HAEC si non vestris spirant de cordibus, et vos
Non cum damnatis eadem ratis extulit alto
Mergendos pelago, submittite vela tumoris,
Nobiscumque humiles placido consistite portu. (0122B) 525
Edite constanter naturae vulnera victae,
Exutam virtute animam, caecataque cordis
Lumina, et in poenam propriam iaculis superatis
Armatum arbitrium, numquam consurgere posse,
Inque novis lapsus semper nitendo revolvi: 530
Cui sua sit laqueus sapientia, morsque subactum
Detineat, nisi vera salus ex munere Christi
Adsit, et oppressam dignetur gratia mentem. (0123A)
AN vestrum sublimem animum pudet ista fateri,
Ne sub tam multis morbis sit vilior aeger? 535
Cum nihil ex omni maiorum dote supersit
Quo medici mereatur opem, et mercede valescat.
Ergo in castra gradum revocate hostilia, et illis
Addite vos, quorum ingenio et fallacibus armis
Luditis, eiusdem vibrantes spicula linguae. 540
Exsultate bonis naturae, et mentis honorem
Omnibus a saeculis illaesum stare docete.
Neu vos in totum retegatis dogmate nudo,
Corporeo tantum decurrere tramite poenam
Peccati perhibete, animi nihil imminuentem. 545
Vulnere transfixos absolvite crimine, et ipsam
Iustitiam accusate Dei, transire sinentis
Supplicium, quo non vultis transire reatum. (0123B)
SED non iniustus Deus est: manifestaque Pauli
Vox docet, uno omnes homines cecidisse ruente; 550
In quo tota simul series prostrata nepotum
Deperiit, nec habet quisquam quo surgere possit
Ad vitam, sacro nisi rursum nascitur ortu.
Quotquot enim summo iustos numeratis ab aevo,
Hac ope non dubium est salvatos, quam modo toto 555
Latius Omnipotens exercet gratia mundo.
HAEC, sicut dictum est, non iudex est meritorum,
Quae nisi plena malis non invenit: et nisi donet
Quae bona sunt, nihil efficiet bene caeca voluntas. (0124B)
Haec ut cuiusquam studio affectuque petatur, 560
Ipsa agit, et cunctis dux est venientibus ad se:
Perque ipsam nisi curratur, non itur ad ipsam.
Ergo ad iter per iter ferimur: sine lumine lumen
Nemo videt: vitam sine vita inquirere mors est.
PL 51 0124B) PARS TERTIA.
(0123) ARGUMENTUM
Argumenta Semipelagianorum et querelae propulsantur. Duo praesertim opponebant. Primum quidem, tolli liberum arbitrium, nec vitiis poenam deberi aut praemia virtuti si vel natura peccato corrupta nonnisi malum velit, vel gratiae opus sit in homine quidquid bene agat, et quidem eius gratiae quae velle det et currere. Respondet sanctus Prosper, obiectione illa peccati originalis fidem everti, per quod libertas nobis in Adam concessa deleta est, nosque concupiscentiae dominantis iugo subditi, a qua semper in malum rapimur, licet idem volentes faciamus. Voluntatem nostram ab illa servitute liberari non posse, nisi quantum Christi salvatrice gratia liberatur, per quam libertas pristina non tollitur, sed reparatur. Christum hanc gratiam nemini debere, sed gratis quibus vult largiri: ut apparet in parvulis a baptismo mox hinc migrantibus, cum tot alii non percepto baptismate pereant, neque huius discriminis ulla ratio afferri possit, praeter inscrutabile Dei iudicium. Obiiciebant praeterea Pelagianorum reliquiae: Nisi gratia omnibus detur, peccati reos non fore quos gratia neglexerit, utpote quibus recta gerendi non data fuerit virtus. Respondet. Eorum esse sic argumentari, qui peccatum originale non agnoscunt. Cum enim, auctore Apostolo, per unius delictum in condemnationem iustissimam universa hominum massa defluxerit, neminem queri posse se Dei gratia non liberari; quando quidem omnes a Deo deseri meruerint, neque ipsius iustitia reprehendi posset, si neminem ab illa perditione liberasset. Non esse perscrutandum, cur de tota hominum genere pars una eligatur, altera reiecta, cum eadem causa omnes implicet: eo quod Deus arcanum illud nostrae cognitioni subduxerit, ut tot alia multo leviora; satisque sit eum cunctorum bonorum auctorem cognoscere, iudiciorumque ipsius altitudinem submisse venerari, quae ita ignota sunt hominibus et inscrutabilia, ut iniqua esse non possint. (0123D)
Hic vanam insano profertis corde querelam: 565
Omne opus arbitrii sublatum vociferantes,
Currere currentum si non, et velle volentum est:
Nec vitiis poenam deberi, aut praemia laudi,
Si vel naturam obstrictam mala velle necesse est,
Vel nostro ascribi nequeunt bene gesta labori. 570
NUMQUID non eadem sapiunt, eademque perorant
Vestri illi, quorum ructatis verba, magistri?
Sed quia consimili cognata superbia questu
Prosilit, et vobis nunc respondetur et illis.
Inviolata Dei quondam et sublimis imago 575
In primo cuncti fuimus patre, dum nemore almo
Degit, et edicto parens cavet arbore ab una. (0125B)
At postquam rupta mandati lege, superbum
Consilium mixtum invidiae de fonte recepit,
Corruit, et cuncti simul in genitore cadente 580
Corruimus: transcurrit enim virosa per omnes
Peccati ebrietas, corrupti et cordis in alva
Persistit, cruda fervet carbunculus esca.
Hinc animi vigor obtusus, caligine tetra
Induitur, nec fert divinae fulgura lucis 585
Lumen iners: hinc arbitrium per devia lapsum
Claudicat, et caecis conatibus inque ligatis
Motus inest, non error abest. Manet ergo voluntas
Semper amans aliquid quo se ferat, et labyrintho
Fallitur, ambages dubiarum ingressa viarum: 590
Vana cupit, vanis tumet et timet; omnimodaque
Mobilitate ruens in vulnera vulnere surgit.
HOC itaque arbitrium cum sanat gratia, tolli
Dicitis, et perimi vita aspirante putatis. (0126B)
Quid mirum rabido si corde phreneticus aeger 595
Morbum amat, et pellit medicum? (0127A) Cognoscite tandem
Antiqui commenta doli, et desuescite captas
Aures vipereo rursum praebere susurro.
Parcite de fractis praecerpere noxia poma
Arbitrii ramis: non haec vos esca reformat, 600
Nec speciem angelici nutrit cibus ille decoris.
Sed vetitorum avidos, et tetra bile tumentes,
De fastiditae procul abripit arbore vitae.
Huius ope et fructu vescendum est, ut revalescens
Languida mens, etiam propriis bene viribus uti 605
Possit, et in Christo inveniat quod perdidit in se.
NON igitur, quisquis terreni veste parentis
Exueris, priscum naturae perdis honorem,
Sed recipis: sic acquirens quibus ante carebas,
Ut tua sint, si collatis utare modeste, 610
Et quod habes, hoc te acceptum fatearis habere. (0127B)
Fons igitur meriti est lucis Pater; inde quod in nos
Fluxerit, hoc nobis maiorum est causa bonorum,
Dum largitori sua reddimus, aeque relatis
Augemur, nostrumque bonum fit gloria dantis. 615
SED qui iudicium arbitrii, meritumque tueris,
Quique hominum studiis ascribis dona vocantis:
Infantum discerne animos, et dissere quales
Affectus, qualesque habeant haec pectora motus.
Da teneris mores, et libertate volendi 620
Instrue, vix aurae tenuis lactisque capaces.
Nulla tibi arbitrii respondent signa, nec ullis
Dissociare pares meritis potes: omnibus una est
Natura, et pariter nequeunt bona vel mala velle. (0127C)
Et tamen ex istis miseratrix gratia quosdam 625
Eligit, et rursum genitos baptismate transfert
In regnum aeternum, multis in morte relictis,
Quorum causa fuit similis de vulnere eodem. (0128A)
NEC meritis istud poteris aptare parentum:
Ceu pia profuerit redimendis cura honorum, 630
Abstuleritque aliis aliena ignavia vitam;
Cum videas multos sanctis genitoribus ortos,
Nullo salvari studio potuisse suorum:
Expositisque aliis ob turpia crimina matrum,
Missam externorum curam, quae stercore raptos 635
Per fontem vitae coelesti traderet aulae.
Quid si diversum hunc finem, quo gratia Christi
Unum alio pereunte legit, donatque salute,
In geminis etiam videas? quod dividis uno
Tempore conceptos atque uno tempore natos, 640
Non ullos potes arbitrii praetendere motus.
Cessat opus, cessat meritum, nihil editur impar. (0128B)
Sed Deus et tales discernit, quo mage Christi
Excellat bonitas, quae sola est causa vocatis
Et fidei et meriti: quoniam Sapientia dives 645
Hoc etiam tribuit multis, ut sancta operatis,
In finem vitae, fieret de munere merces.
NON autem recte, nec vere dicitur, illos
Qui sunt exsortes divini muneris, et quos
Gratia neglexit degentes mortis in umbra, 650
Peccati non esse reos, quia recta gerendi
Non data sit virtus. Naturae compede vinctos
Procubuisse negant, nec ab uno germine credunt
Omnigenam prolem cum poena et crimine nasci. (0128C)
Quod qui non renuit, videt huius pondera culpae 655
Tam valida pariter miseris incumbere mole,
Ut si nulla etiam cumulent mala, sit tamen unum hoc
Sufficiens scelus, ad mortem nascendo luendam. (0129A)
HANC igitur legem quam per se nemo resolvit,
Si merito et iuste positam, impositamque fatemur: 660
Cur querimur quod non omnes salvantur ab illa?
Cum si progeniem super omnem irrupta maneret,
De cunctis iuste damnatis non quereremur,
An quod de toto ferretur, non toleratur
De parte? et melius foret omnia debita cogi, 665
Quam summa ex solida clementer multa remitti?
Quis vero exemptus squallenti carcere, pulset
Invidia miserantis opem, quia non simul omnes
In lucem veram tenebris eduxerit iisdem?
Cum poenam qua mersus erat, non experiatur 670
Quam misere ferat addictus, nisi liber ab illa. (0129B)
Denique tunc illum socialem mente benigna
Concipit affectum, quo submissa prece Christum
Conciliet miseris, sueta qui nocte gravati
Nulla gerunt vota effugii. TANTUM nocet error, 675
Ut iuvet errare; et veteris contagia morbi
Tam blande obrepunt, ut quo languetur ametur.
Unde ergo haec oritur querimonia? (0130A) Non movet illos
Talis cura, quibus necdum est sua poena dolori,
Et qui se nulla credunt a luce relictos. 680
Qui vero tenebris exempti in lumine vivunt,
Gaudent, et quantum sibi sit bonitate vocantis
Dimissum, ex illis discunt qui debita solvunt.
Vos igitur soli queruli, solique superbi:
Vos soli INGRATI, quos urit gratia, cuius 685
Omne opus arbitrio vultis subsistere vestro:
Et quod non cuncti mortales atria vitae
Ingrediuntur, ita ex ipsis pendere putatis,
Ut tam ex iudicio constet cuiusque quod intrat,
Quam quod non intrat, ceu par in utrumque facultas 690
Suppetat; et tam sit proprium bona quam mala velle. (0130B)
I procul, insana impietas, artesque malignas
Aufer, et auctorem comitare exclusa Britannum:
Nos humiles tenuesque sumus grex parvus, et altis. (0131A)
Inniti metuens, quia sufficientia nostra 695
Ex Christo est; si quid recti sapimus, volumusque,
Illi debemus qui vincula nostra resolvit,
Proque malis bona restituit, non inveniendo
Quod merito legeret, sed donans quo legeretur,
Ut de perceptis prodiret causa merendi; 700
Deque datis in danda, gradus industria crescens
Scanderet, atque bonum fieret Deus omnibus unum.
CUR vero humani generis de germine toto
Pars quaedam in Christo rursum generanda legatur,
Pars pereat, cum causa eadem simul implicet omnes, 705
Nec discernantur merito, qui munere distant; 706
Non satis audemus scrutari, nec per opertas
Ire vias, callesque gradu pulsare remotos. (0131B)
Multa etenim bene tecta latent, nescitaque prosunt
Dum mansueta fides quaedam dilata modeste 710
Sustinet, et nullo ignorat non edita damno.
Sic quando electum ex cunctis populum Deus unum
Leges, sacris, templo, unguento, signisque fovebat;
Quod fuit occultum, mundique in fine retectum est,
Non oberat nescire omnes quandoque vocandas 715
In regnum aeternum gentes, totumque per orbem
Donandum quod spes parvae tunc plebis habebat. (0132A)
Sic postrema dies qua mundi clauditur aetas
Notitiae nostrae non est data; nec tamen huius
Secreti impatiens sanctorum turba laborat. 720
Ipsa quoque humani generis carnalis origo,
Quam multas vario circumtegit ordine causas?
Cumque omnes de fermento producat eodem
Una manus, nec diversis elementa parentum
Principiis coeant: limo procedit ab uno 725
Dispar opus, mutat numeros per vascula fictor,
Materiamque unam discernit iure creantis.
Ergo eadem natura animae, naturaque carnis
Diversis mundum sub conditionibus intrat. (0132B)
His regnare datum est, illos servire necesse est: 730
Hos decor, et vires validae, viridisque senectus
Suscipit, hos species inhonora, et debile corpus:
His viget ingenium praeclaris artibus aptum,
Horum tarda premit gelidus praecordia sanguis:
Quosdam nec licitus calor incitat ad generandum. 735
Ast alii insanum nequeunt frenare furorem:
Hunc mitem et placidum tranquilla modestia comit,
[Supple hic Asperitas istum genii intractabilis urget.]
His et mille modis semen variantibus unum,
Impariles subeunt distincta exordia formas. (0133A)
Nec tamen haec inter tam compugnantia quisquam 740
Arguit auctorem, qui secum continet huius
Legem operis, dum iudicio placita explicat aequo,
Et rerum causas obscurat iusta potestas.
Si terrenum igitur figmentum, addictaque morti
Progenies, ita dissimili producitur ortu, 745
Ut cum operis species pateat, tamen edita non sit
Norma voluntatis de qua venit hic modus impar;
Quid mirum si consilii super omnia magni
Arcanum latet, et placito subducitur alto? (0133B)
Quod dum vana fluunt mundi, dum in corpore mortis 750
Vivitur, et positi expletur certamen agonis,
Non cognoscendum texit Deus, utiliusque
Duxit ad examen quaedam velare piorum.
NON ergo instamus clausis, nec operta procaci
Urgemus cura, satis est opera Omnipotentis 755
Cernere, et auctorem cunctorum nosse bonorum;
Quo sine nil rectum mens inchoat. (0134A) Audeat amens
Impietas tumido arbitrio subnectere causas
Divinorum operum: nos cum manifesta videmus
Dona Dei, quorum est fons unus, summa voluntas; 760
Cum Paulo tremuisse iuvat, stupidumque modeste
Invictum ad solium Christi suspendere nutum:
Cuius iudicium sic inscrutabile et altum
Dicimus, ut verax prorsus fateamur et aequum.
Nam meritum ad mortem subeundam sufficit unum; 765
Ad vitam, nisi quod donarit gratia, nullum. (0134B)
TU vero, o nova gens, veteris quae stirpe oleastri
Velleris, et sacrae ramis inolescis olivae,
Quaerere formatae sentis te frondis honorem
Non studio coepisse tuo, sed iure potentis 770
Agricolae insertam fecundo vivere ligno:
Vince superborum flatus, et vana furentum
Turbinibus stabili fortis pietate resiste:
Nec tibi fallacis subrepat imago decoris,
Nullum ex his errare putes. (0135A) Licet in cruce vitam 775
Ducant, et iugi afficiant sua corpora morte,
Abstineant opibus, sint casti, sintque benigni,
Terrenisque ferant animum super astra relictis:
Si tamen haec propria virtute capescere quemquam
Posse putant, sitve ut dignus labor iste iuvari, 780
Ingenium meruisse aiunt bona vera petentis:
Crescere quo cupiunt, minuuntur; proficiendo
Deficiunt; surgendo cadunt; currendo recedunt.
Unde etenim vane frustra splendescere quaerunt.
Inde obscurantur: quoniam sua, laudis amore, 785
Non quae sunt Christi quaerunt, nec fit Deus illis
Principium, et capiti non dant in corpore regnum. (0135B)
Non horum templo est Christus petra fundamentum;
Sed super instabilem arbitrii nutantis arenam
Assurgunt, foeda lapsuri mole tumoris. (0136B) 790
Isti quem quidam reprobarunt aedificantes,
Nunc etiam reprobant lapidem, pariesque sine ipso
Tertius esse volunt, quem nullo foedere nectat
Angulus, et quem nulla habeat compago ligatum:
Hi thalamum ad sponsi non perducuntur, et intrant 795
Libertate sua: quae Christi gratia confert,
Non acceperunt, et habent: non attrahit illos
Vis Patris ad Verbum, sed sponte et praepote cursu
Praeveniunt cessantis opem: nec ad omne gerendum
Eius egent, sine quo sibi plurima posse videntur. 800