Migne Patrologia Latina Tomus 53
CONTRA POETAS VANOS CARMEN.
Iam mihi polliceor sacris tua carmina libris
Condere, teque Dei flammatum nomine Christi,
Ora soluturum summo facunda parenti:
Incipe divinis tantum dare pectora rebus,
Subrectosque Deo sensus attollere terra:
Mox oculis coelo nova lux orietur aperto,
Intrabitque sacer tacito per aperta meatu
Spiritus, et laeto quatiet tua viscera flatu.
Eia age, tende chelym, et fecundum concute pectus,
Magna movens abeat solitis impensa facultas
Carminibus, maior rerum tibi nascitur ordo.
Non modo iudicium Paridis, nec bella gigantum
Falsa canis: fuerit puerili ludus in aevo
Iste tuus, quondam decuerunt ludicra parvum:
Nunc animis gravior, quantum provectior annis
Aspernare velis maturo corde camenas,
Et qualem castis iam congrua moribus aetas,
Atque tui specimen venerabile postulat oris, (PL 53 0786C)
Suspice materiam, et divinos concipe sensus.
Si decus e falsis aliquod nomenque tulisti,
De vacuis magnum rebus, cum ficta vetustis
Carminibus caneres, vel cum terrena referres
Gesta triumphantum laudans insignia regum,
Non equidem ex illis tu laudem sumere dignus,
Quos magis ornabas opulenti munere verbi:
Quanto maior ab his crescet tibi gloria coeptis,
In quibus et linguam exercens, mentem quoque sanctam
Erudiens, laudemque simul vitamque capesses:
Dumque legis catus, et scribis miracula summi
Vera Dei, propior disces et carior ipsi
Esse Deo: quem dum credens miraris, amare
Incipies, et amando recte illabere Christo.
Hactenus illa tuae vanae tuba vocis in usus
Personuit vanos, modo celsior intonat actus.
Nosce magis causas rerum et primordia mundi.
Ne vagus innumeros Epicuri somnia mundos,
Quos atomis demens per inane parentibus edit, (0787A)
Irritus in vacuum spatiato pectore quaeras:
Legifer antiquo venerandus nomine Moses,
Compositum prima repetens ab origine mundum
Instituente Deo curas tibi solvet inanes:
Formatumque hominem limo, et spiramine sacro
Afflatum referens, cuius sit munere cunctis
Celsior in terra spirantibus, ipse docebit:
Neu te ceu lapides Pyrrhae, argillamve Promethei,
Contemnas, quem summa manus vultuque animoque
Sublimem et propria dignatus imagine finxit.
Cognosces ibidem, ne pergas tradere fatis
Arbitrium nostri, quae nos sententia letho
Vinxerit, et cuius vitam sub lege trahamus.
Si mentem coelo iacis altius, et super astra
Scire cupis quid sit, vel quid fuerit prius aevo,
Et mundo et saeclis docet ulteriora Ioannes.
Principio Verbum, inquit, erat, Deus obside Verbo
Gaudebat, Verbumque Dei simul, et Deus idem
Verbum erat, hoc Verbum, sine quo nihil, omnia per quod, (0787B)
Omnia, et aeterno natura omnis famulatur
Strata Deo, geniti numen, genitoris adorant
Cunctaque per genitos in maiestate paterna
Regnantem Dominum iam lingua fatemur Iesum:
Nomine quo fundata salus stat nostra, fidesque
Nititur, aeternae tendens in saecula vitae.
Huius divino mortales munere fulti
Assequimur fragiles castis evincere factis
Naturam, et rigidae disrumpere vincula mortis,
Et non corporeis in corpore legibus uti,
Sectantes divina Dei vestigia Christi,
Mente animam, corpusque sacris moderante sub armis:
Mens quoniam subiecta Deo capit arma salutis,
Inque animam carnemque suam regnum obtinet, et fit
Iure potens homo quisque sui, qui deditus uni
Aeternum Domino proprios regnator in artus
Efficitur, vitiis invictus, et osor iniqui,
Fortior adversis virtutibus, ordine iusto: (0787C)
Verus homo, quia mente potens, in qua rationis
Lumen habet, famulos nullo certamine sensus
Temperat, et placidis sua pectora flectit habenis;
Tu, cui mens generosa superni seminis ignis
Ardet in aethereos animo conscendere gressus,
In gremio Domini caput insere: mox inhianti
Proflua lacte sacro largus dabit ubera Christus,
Divinoque tuam perfundet lumine mentem,
Ut videas pulsa caligine magna tremendi
Iura Dei, quibus omniparens sapientia Christus
In sese remanens semper novat omnia rerum,
Atque ut vult operum Deus arbiter esse suorum,
Continet et mutat species et tempora vitae,
Porrigit aut retrahit coelum, mare, sidera, ventos,
Qua fecit virtute, regens: docet exitus ingens
Aegypti, mersusque mari refluente tyrannus,
Et prius ipse graves elementa per omnia motus
Expertus, quem cuncta tremunt, cui cuncta ministrant.
Tempora namque uno tellus communis habebat (0787D)
Iudaeos, quae sola Deo tunc lecta fuit gens:
Et tamen illa Dei gravis hostibus ira superbis
Permixtos inter populos discreta cucurrit.
Iam scio non dices, quod sors incerta procellas,
Et mare casus agat, mare cum discedere iussum,
Discessisse legas, siccamque rigentibus undis
Inter aquas patuisse viam, rursusque solutum
Aequor ad imperium sancti virgamque prophetae,
In liquidos remeasse sinus, in utroque maris vis
Paruit, ut sanctis iter et vindicta daretur.
Quid profugus Tharsum vates, quem sorte pericli
In mare deiectum spatioso bellua rictu
Coepit, et innocuum vasta ructavit ab alvo?
Nonne docet ditione Dei mare et astra moveri
Namque Deum frustra fugiens, quem cuncta tenentem
Nemo fugit, movit coeli simul et maris iras.
Omnipotentis enim Domini natura rebellem
Cognoscens, timuit per se quasi conscia tutum (0788A)
Ferre reum, et ventis fugitivum vinxit et undis.
Iste propheta Deo lectus terrere minaci
Peccantes monitu populos, postquam grave dixit
Exitium, fregitque reos, avertit et iras
Numinis, impenso lavit sua crimina fletu,
Extremumque diem fugit perversa Ninive.
Non rex ille habuit fatum, qui morte propinqua
Oravit Dominum, quem leges noverat unum
Flectere posse suas, consumptum intenderet aevum
Longius, et meruit tria ducere lustra superstes
Annis ipse suis, et non sua vivere saecla.
Nunc tria miremur texentem fata Platonem,
Aut Arati numeros, et picta Manethonis astra.
Dicant quaeso ubi tunc rapidas nascentibus oras
Ponebant, et quae quibus ibant sidera signis,
Cum pius Ezechias fidei virtute precatus,
Verteret astrorum cursus, coelique meatus
Turbaret iussi retro acto lumine solis?
Vel ducis imperio sancti cum sisteret idem
Dilata solem nocte, ut victoria sacri (0788B)
Profligaretur populi, stetit orbe recurso
Librans, ut magnos caperet lux aucta triumphos.
Quid soboles virtusque Dei, et sapientia Christus?
Nonne satis vanis curas erroribus aufert,
Nosque simul monitis et factis edocet, unum
Cuncta Deum regere, et nil ut sine mente putemus
Principis esse Dei, dicens non arbore frondem,
Aere non volucrem, sine iussu decidere; cumque
Omnipotens verbo sternit mare, vel pede calcat,
Et verbo mortes abigit, vel daemonas urget,
Aut reduces animas in corpora sancta remittit,
Iamque diu exanimes tumulis iubet ire reclusis,
Integratque putres vita remeante sepultos.
Nonne potestatem propriam satis indicat auctor,
Qui solus naturam omnem vitamque gubernat?
His precor, his potius studiumque operamque legendis
Scribendisque vove; cane grandia coepta Tonantis,
Scribe creatarum verbo primordia rerum,
Et chaos ante diem, primaeque crepuscula lucis, (0788C)
Quaeque dehinc variis elementa per omnia saeclis
Dicta vel acta Deo, per sancta volumina disces,
Quae docuit tabulis legalibus indita Moses,
Aut Evangelici quae lex nova Testamenti
Signat, operta prius retegens mysteria Christum:
Tunc te divinum vere memorabo poetam,
Et quasi dulcis aquae potum tua carmina ducam:
Cum mihi nectareos summis a fontibus haustus
Praebebunt, Dominum rerum retinentia Christum,
Atque tuam pollere Deo testantia mentem,
Ut simul oris opes a te mentisque capessam:
Et quem cognato iunctum mihi foedere laetor,
Gratuler hunc sancta sub relligione propinquum:
Nec cum mortali solvendis corpore vinclis
Perpetuo sanctum complectar pignore**.
(PL 53 0788C) IN IACOBUM, MAGISTRUM EQUITUM.
Per cineres Pauli, per cani limina Petri,
Ne laceres versus, dux Iacobe, meos;
Sic tua pro clypeo sustentet pectora Thomas, (0788D)
Et comes ad bellum Bartholomaeus eat:
Sic ope sanctorum non barbarus irruat Alpes:
Sic tibi det vires sancta Susanna suas.
Sic quicunque ferox gelidum tranaverit Istrum,
Mergatur; volucres ceu Pharaonis equi:
Sic Geticas ultrix feriat rhomphaea catervas,
Romanasque regant prospera tela manus;
Sic tibi det magnum moriens conviva triumphum,
Atque tuam vincant dolia fusa sitim:
Sic nunquam hostili maculetur sanguine dextra,
Ne laceres versus, dux Iacobe, meos.
(PL 53 0788D) CARMEN PASCHALE.
Christe potens rerum, redeuntis conditor aevi,
Vox summi sensusque Dei: quem fudit ab alta
Mente Pater, tantique dedit consortia regni.
Impia qui nostrae domuisti crimina vitae.
Passus corporea mundi vestire figura, (0789A)
Affarique palam populos, hominemque fateri:
Quemque utero inclusum Mariae, mox numine viso
Virginei tumuere sinus, innuptaque Mater
Arcano stupuit compleri viscera partu,
Auctorem paritura suum. Mortalia corda
Artificem rexere poli, mundique repertor
Pars fuit humani generis; latuitque sub uno
Pectore qui totum late complectitur orbem;
Et qui non spatiis terrae, non aequoris unda,
Non capitur coelo, parvos confluxit in artus.
Quin et supplicii nomen, nexusque subisti,
Ut nos subriperes letho, mortemque fugares
Morte tua: mox aethereas evectus in auras,
Purgata repetis laetum tellure parentem.
Angustum foveas, festis ut saepe diebus
Annua sinceri celebret ieiunia sacri.
(PL 53 0789A) Εἰς τὸν Σωτῆρα.
Ὦ πυρὸς ἀενάοιο σοφὴν ὠδῖνα φυλάσσων, (0789B)
Ἐμβεβαὼς κόσμοιο παλινδίνητον ἀνάγκην,
Χριστὲ θεοῤῥήτοιο βίου φυσίζοε πηγή,
Πατρὸς ἀσημάντοιο Θεοῦ προτόσπορε φωνὴ,
Ὃς μέγα μητρῴων τοκετῶν ἐγκύμονα φόρτον,
Καὶ γόνον αὐτοτέλεστον ἀνυμφεύτων ὑμεναίων
Στήσας Ἀσσυρίης γενεῆς ἑτερόφρονα λύσσαν,
Ὄργια δ' εἰδώλων κενεῶν ψευδώνυμα λύσας,
Αἰθέρος ἀμφιβέβηκας ἐφ' ἑπτάζωνον ὀχῆα,
Ἀγγελικαῖς πτερύγεσσιν ἐν ἀῤῥήτοισι θαάσσων.
Ἴλαθι παγγενέταο θεοῦ πρεσβήϊον ὄμμα.
Φρουρὲ Βίου, σῶτερ μερόπων, αἰῶνος ἀνάσσων.
(PL 53 0789A) Εἰς τὸν Σωτῆρα.
Ὦ πυρὸς ἀενάοιο σοφὴν ὠδῖνα φυλάσσων, (0789B)
Ἐμβεβαὼς κόσμοιο παλινδίνητον ἀνάγκην,
Χριστὲ θεοῤῥήτοιο βίου φυσίζοε πηγή,
Πατρὸς ἀσημάντοιο Θεοῦ προτόσπορε φωνὴ,
Ὃς μέγα μητρῴων τοκετῶν ἐγκύμονα φόρτον,
Καὶ γόνον αὐτοτέλεστον ἀνυμφεύτων ὑμεναίων
Στήσας Ἀσσυρίης γενεῆς ἑτερόφρονα λύσσαν,
Ὄργια δ' εἰδώλων κενεῶν ψευδώνυμα λύσας,
Αἰθέρος ἀμφιβέβηκας ἐφ' ἑπτάζωνον ὀχῆα,
Ἀγγελικαῖς πτερύγεσσιν ἐν ἀῤῥήτοισι θαάσσων.
Ἴλαθι παγγενέταο θεοῦ πρεσβήϊον ὄμμα.
Φρουρὲ Βίου, σῶτερ μερόπων, αἰῶνος ἀνάσσων.
(PL 53 0789B) Εἰς τὸν Δεσπότην Χριστόν.
Ἀρτιφανὲς πολιοῦχε, παλαιγενὲς, υἱὲ νεοττέ,
Αἰὲν ἐὼν προεώντε, ὑπέρτατε, ὕστατε Χριστὲ,
Ἀθανάτοιο Πατρὸς, καὶ ὁμόχρονε, πάμπαν ὅμοιε.
(PL 53 0789B) Εἰς τὸν Δεσπότην Χριστόν.
Ἀρτιφανὲς πολιοῦχε, παλαιγενὲς, υἱὲ νεοττέ,
Αἰὲν ἐὼν προεώντε, ὑπέρτατε, ὕστατε Χριστὲ,
Ἀθανάτοιο Πατρὸς, καὶ ὁμόχρονε, πάμπαν ὅμοιε.
(PL 53 0789B) LAUS CHRISTI.
Proles vera Dei, cunctisque antiquior annis, (0789C)
Nunc genitus, qui semper eras, lucisque repertor
Ante tuae, matrisque parens: quem misit ab astris
Aequaevus Genitor, verbique in semina fusum
Virgineos habitare sinus, et corporis arcti
Iussit inire vias, parvaque in sede morari: (0790A)
Quem sedes non ulla capit: qui lumine primo
Vidisti quidquid mundo nascente crearas. (0789C)
Ipse opifex, opus ipse sui, dignatus iniquas
Aetatis sentire vices et corporis huius
Dissimiles perferre modos, hominemque subire,
Ut possit monstrare Deum, ne lubricus error,
Et decepta diu varii solertia mundi,
Pectora tam multis sineret mortalia saeclis
Auctorem nescire suum. Te conscia partus
Mater, et attoniti pecudum sensere timores.
Te nova sollicito lustrantes sidera visu
In coelo videre prius, lumenque secuti
Invenere Magi, tu noxia pectora solvis,
Elapsasque animas in corpora functa reducis,
Et vitam remeare iubes. Tu lege recepti
Muneris, ad Manes penetras, mortisque latebras
Immortalis adis; nasci tibi nam fuit uni
Principium, finisque mori: sed nocte refusa,
In coelum, Patremque redis, rursusque perenni
Ordine purgatis adimis contagia terris.
(0790B)
Tu solus, Patrisque comes tu Spiritus insons,
Et toties unus, triplicique in nomine simplex.
Quid, nisi pro cunctis, aliud? quis credere possit
Te potuisse mori, poteras qui reddere vitam?
(PL 53 0790B) MIRACULA CHRISTI.
Angelus alloquitur Mariam, quo praescia verbo
Concipiat, salva virginitate, Deum.
Dant tibi Chaldaei praenuntia munera reges,
Myrrham homo, rex aurum, suscipe thura Deus.
Permutat lymphas in vina liquentia Christus:
Quo primum facto se probat esse Deum.
Quinque explent panes, pisces duo, millia quinque;
Et Deus ex parvo plus superesse iubet.
Editus ex utero caecus nova lumina sensit,
Et stupet ignotum se meruisse diem.
Lazarus e tumulo, Christo inclamante, resurgit,
Et durae mortis lex resoluta perit.
Nutantem quatit unda Petrum: cui Christus in alto (0790C)
Et dextra gressus firmat, et ore fidem.
Exsanguis Christi contingit femina vestem;
Stat cruor in venis: fit medicina fides.
Iussus post multos graditur paralyticus annos,
Mirandum, lecti portitor ipse sui.
(PL 53 0790B) MIRACULA CHRISTI.
Angelus alloquitur Mariam, quo praescia verbo
Concipiat, salva virginitate, Deum.
Dant tibi Chaldaei praenuntia munera reges,
Myrrham homo, rex aurum, suscipe thura Deus.
Permutat lymphas in vina liquentia Christus:
Quo primum facto se probat esse Deum.
Quinque explent panes, pisces duo, millia quinque;
Et Deus ex parvo plus superesse iubet.
Editus ex utero caecus nova lumina sensit,
Et stupet ignotum se meruisse diem.
Lazarus e tumulo, Christo inclamante, resurgit,
Et durae mortis lex resoluta perit.
Nutantem quatit unda Petrum: cui Christus in alto (0790C)
Et dextra gressus firmat, et ore fidem.
Exsanguis Christi contingit femina vestem;
Stat cruor in venis: fit medicina fides.
Iussus post multos graditur paralyticus annos,
Mirandum, lecti portitor ipse sui.