1. in Mahumetem perfidum Turchorum regem
Turche, paras alte subvertere menia Rome
Et Christi legem perdere posse putas.
It Pius at contra; reges capere arma ducesque
Ocius hortatur. Sunt pia vota Pii:
5 Magne parens, adsis et nostris annue ceptis;
Filius hec suadet sumere bella tuus.
Ipse viam vite docuit, precepta salutis,
Que violare nefas annua sacra dedit.
Hec modo Turchorum rabies auferre laborat
10 Et mahumeteis ritibus invigilat.
Non hoc Dardanidum genus est nec sanguine teucro
Ducit avos: scythica est tetraque barbaries;
Pyrrihicheos montes et inhospita saxa colebat,
Gens ignara Dei, gens inimica tibi.
15 Nunc Asie dominatur agris argivaque regna
Occupat Illyriis Pannoniisque minax.
Quaque trahit Martem, divini nominis arces
Eruit et sacras destruit igne domos.
Nulla nove legis, nulla est reverentia prisce,
20 Nec Moysi recipit nec tua verba, Iesu.
Tercius ex alto Mahumetes missus olympo
Creditur et flatu non caruisse tuo.
Sed quenam probitas gentis? Que legis honestas?
Summa illis laus est abstinuisse mero;
25 In reliquis ventri parent nec crimina vitant
Pessima nec vetita est illa vel illa venus.
Nec hominum vita est pecudum ve bonum ve canum ve:
Vina vetant, fateor: vina recusat equus.
Adde truces animos gentis, crudelia corda
30 Atque patens rabide pectus avaricie
Tediaque in nostros et non sanabile vulnus
Invidie. Christi perdere regna parant.
Non contra intenti validas armare cohortes,
Si faveas ceptis, pergimus. Affer opem.
35 Hec tua si causa est, tua si victoria nosque
Si cupimus ritus et tua signa sequi,
Si tua turba sumus sacroque cruore redempti,
Celestis Verbi porrige tela piis.
Parce pio generi Turchosque involve ruinis,
40 Ne frustra tantum gens pia pergat iter.
Ex te pendemus: si vis, dabis arma manusque:
Pendet ab arbitrio spesque salusque tuo.
2. pro ingenii exercitatione
Hactenus ethereas claves, victricia signa,
Gallorum quis fuse acies cristeque retunse
Et siculo regi pax reddita: vestra, sorores,
Orsa sequi placuit cantu, parnasia proles.
5Nunc maiora canam: regni non unius arces
Adverso sub Marte cadent: maiora minantur
Fulmineus crebros iaculatus Iupiter ignes
Atque suos longe fugentia sidera cursus
Et gelidus cancer et nostro syrius evo
10 Frigidus et fervens alienis mensibus estas.
Quid superos mutasse vices et mensis et anni
Compulit et totas astris permittere habenas?
Magna parant: scelerum penas luet impius orbis
Peste, fame et gladio; pax terram linquet et omnes
15 Bella petent urbes. Veniens qua lumina Thitan
Exhibet et fugiens miseris mortalibus aufert,
Quaque riget Tanays, tepidus qua cornua Nilus
Erigit: omnis ager conscripto milite bello
Adiiciet vires: stillabit terra cruorem
20 Et mare sanguineas vexatum classibus undas
Evomet. Exangues per densa cadavera naute
Compellent puppes; marcebunt littora tabo.
Causa mali tanti non coniunx, non sitis auri,
Non amor imperii: pro relligione capessent
25Arma duces. Fusci relegunt qua thura Sabei,
Natus Arabs, Maomethes proprio nomine notus,
Sacrilegas ausus populo componere leges,
Quis Christum neget esse deum, neget impius unde
Baptismum et prisco resecet preputia cultro,
30 Et tua, seu Liber, seu magni munera Noe
Vina vetans Veneri cunctas laxarit habenas.
His devicta prior nugis Egyptus inhesit,
Feda voluptatum cultrix, traxitque Cyrenen
Et tua regna, gemens mutato coniuge Dido,
35Et Mauros, hispana quibus data littora prede
Nec procul a Beti regni permissa potestas.
Parte alia Syrum populi Parthique potentes
Persarumque duces et Medica sceptra nefandis
Consensere sacris. Scythicas profectus in oras
40 Caucaseas rupes penetravit, Amazonis arva,
Rypheasque domos gelidas aquilonis ad arces
Per iuga, per colles furor idem mixta venenis
Dogmata mortiferis effudit. Sedibus unde
Dimissis venere truces, fera pectora, Turchi
45 Phaside transmisso Colchorum littora circum
Consedere, bonus Francis dum iura Pipinus
Diceret. Hinc terras nacti, quas influit Halys,
Pascua Cappadocum, celsi de vertice Thauri
Qui cadit et domiti prorumpit in equora Ponti.
50 Tum Galatas Venetumque patres, Paphlagones, et urbes
Bithynie, tum tecta Phrygum, celebresque ruinas
Invasere suis damnataque Pergama fatis,
Et quevis Asie regnator maximus olim
Arua dedit Medo victus certamine Cresus.
5 5Has Turchi tenuere domos. Coniuncta potestas
Hellespontiaco de littore flumen ad altum
Euphratis: medias inter duo littora terras
Euxini Cylicisque maris sine rege potentes
Maiores coluere suos Maomethis amantes
60 Spurcitias, fedos mores horrendaque sacra.
Iura dabant proceres generose stirpis alumni,
Concordes anime: nulli de plebe licebat
Surgere quaque parens, hac vixit filius arte,
Expers militie; verum civilia postquam
65 Bella duces traxere diu, ferrique potestas
Prodiit in vulgus et plebi credita castra,
Tum varias fortuna vices versare per urbes,
Sceptra viris mandare novis equataque celo
Atria nobilium, fuluo que texerat auro
70 Luxuries Veterum, pervertere, tecta minorum
Erigere atque luto submittere marmora tersa.
Agrestes tum forte inopes obscuraque turba
Excrevere viros inter, qui regna tenerent
Sublimes equitumque duces: tum primus avorum
75 Ottomannus egens latebris emersit ab imis.
Quid non arma queant? Hinc nobilitatis origo,
Hinc honor, hinc regnum: generosos arma quirites
Et dominos rerum posuerunt. Hec eadem post
Audacem in castris iuvenem, qui sorte minori
80 Militie primam stipem tulit, arma beatum
Effecere ducem quamquam sensuque manuque
Egregium, Turchis posset qui frena superbis
Et duras regni leges imponere victor.
Ottomannorum genus hinc, mavortia pubes,
85 Imperio Grecos Asie que prima subactos
Addidit et pravis Arabum miscere venenis
Europen studuit, sancte delere volumen
Legis et occiduas Christi subvertere gentes.
His prognatus avis, Amurati filius alter,
90 Maomethes nunc sceptra tenet, Bizantia primus
Menia bombardis ausus proscindere adactis
Et graium imperium nomenque abolere vetustum.
Hoc sub rege ferox, quamquam laniata iuventus
Turchorum ad Savum famosaque littora Thauri
95 Ipseque de pugna trepidus diffugerit, urgent
Principis arma tamen miseros dimissa per agros
Mysorum et rursus tentant vada fluminis Histri
Et Savum penetrare, tuas, Pannonia, metas.
Illiridemque novo devastant milite, captum
100 Obtruncant regem gladio iuvenesque senesque
Servitio pressos Asie trans littora mittunt.
Quis referat luctus hominum? Quis talia fando
Temperet a lachrimis? Rapiuntur ab ubere matrum
Infantes, amplexa virum matrona gementem
105 Eripitur ferro, sancti ceduntur ad aras
Presbyteri, nocuit claro de sanguine nasci,
Nobilitas mactata foro, cervice revulsa
Ora cadunt multoque iacent immersa cruore.
Templa dei collapsa ruunt, altaria passim
110Franguntur, paries stat nullus imagine Christi
Signatus nullasque sinunt superesse lituras
Sanctorum. Celebri qua non stabulatur in ede
Gens inimica crucis? Que non loca sacra nefando
Concubitu fedant? Visu miserabile: porci
115 Ossa patrum defossa vorant, veneranda piorum
Corpora dant canibus. Deus, o deus! Hostia multo
Mixta luto pedibus teritur submissa profanis.
Horruit ista Pius, Petri successor et orbis
Claviger etherei, venetumque rogare senatum
120 Pergit et Hungarie proceres, petit alta Philippi
Atria Burgundi missis, qui damna metumque
Commemorent et opem rebus labentibus orent.
Auscultant dictis sancti pastoris et omnes
Concurrunt hilares pro relligione piumque
125 Percutiunt fedus. Pannonica signa sequuntur
Boiorum populi, rapidus quos permeat Hister,
Quique colunt saltus nostro fugientis ab orbe
Hercinie gelidique bibunt de fontibus Albis
Aut Oderam. Huc pictis concurrunt Saxones armis
130 Cymbrorumque manus et forti pectore Dacus
Sarmatieque duces hac Turchos parte lacessent.
At Rhenus Belgeque truces et Francia fortis
Et Rhodanus longo delapsus in equora cursu,
Pyrenei montes atque ultima terra Morinum
135 Et flavus toto divisus ab orbe Britannus
Burgundo vires iungent; Hispania dives
Auriferi trahet arma Thagi, trahet inclitus heros
Alfonsus Numidas solitus vexare fugaces.
Classe potens Venetus, quas dividit Abdua gentes
140Imperio Anguigeri dare nomina coget, ameni
Cultores Athesis; tum plebs patavina manusque,
Siqua manent veteris vestigia sacra Ravenne,
Remigium implebunt. Raris habitata colonis
Proxima Ledeo merens Aquileia Thimavo
145 Relliquias regni releget, qua Iulius olim
Constituisse Forum vulgo memoratur; et Histri
Concurrent agiles, properabit Dalmata duro
Assuetus remo teretes agitare lacertos.
Armabit Corcyra suas de more biremes
150 Suppetiasque ferens bello mynoia tellus
Gnosia depictas implentia tela pharetras
Addet, et Euripi custos, Euboia, classi
Iussa alimenta feret: millenis navibus equor
Sulcabunt Veneti, genus ex Antenore ductum.
155At Pius Eneadum natus de gente latinas
Eliciet vires. Iterum romana propago
Navigio veteres Argos clarasque Mycenas
Urbes inviset quondam, nunc nomina tantum.
Forsitan exuste repetent vestigia Troie
160 Matris amore viri. Tuscis qui dissecat Umbros
Undique bella petet ripasque armabit utrasque
Corniger hesperidum fluvius regnator aquarum.
Materiam classi Picens dabit armaque iungens
Portus erit ratibus, quem dorica sustinet Ancon.
165 Ipse Pio externa nuper de gente triumphans
Atque tarentini ditatus morte tyranni
Ferdinandus equos addet validasque cohortes,
Dyrachium si forte petens velit agmine equestri
Albano de monte magis contendere in hostem.
170 Brundusio solvent ratibus iumenta vehentes;
Protinus hinc una tranabunt equora nocte.
Anguiger Eridani dominator Sfortia si non
Iuverit adversa victus valitudine, tectas
Ferro acies mittet; gemmis fulgebit et auro
175 Tota cohors. Cernes, pulcher, tua gaudia, Borsi,
Aurea sericeis pendentia lilia velis.
Mantua concilio nuper ditata Pioque
Semper amica patri socias in prelia naves
Instruet, et Rheno vicina Bononia parvo
180 Iussa Pii faciet domino famulata beato.
Assuetusque malo Ligur invidiosa Pelasgis
Nomina mutatis coniunget carbasa fatis
Nec minus etruscis veniet de finibus ardens
Auxilium: celsas populosa Fluentia puppes
185 Purpureis velis et multo vestiet ostro.
Insuetus tantis agitari navibus Arnus
Turgidus alphee properabit in equora Pise
Ponere onus vultuque colens simulachra verendo
Luca manus iunget, nec te, tua gloria, Sene
190 Ire sinent solum, pastor qui maximus almas
Pascis oves Christi; iuvenes de gente vetusta
Custodes aderunt, qui te servare parati
Effugiant pulchram per nulla pericula mortem.
Vincet amor patrie. Si non dabit era senatus,
195 Plebs dabit et fracta matrona beatior arca.
Hi Pius auxiliis, hoc fidens ordine rerum
In Turchos parat ire; sacer parat ire senatus
Cardineus longa precedens agmina pompa.
Turba sacerdotum niveis in vestibus ultro
200 Sacra feret dulcique crucem venerabitur hymno.
Maomethes contra deceptas carmine gentes,
Alcorane, tuo campos descendere in equos
Coget et audaci committere prelia dextra.
Terra patebit equis, constratum classibus equor,
205 Undique bella frement: tantos cantare tumultus
Musa cupit. Sancte nunc aspirate puelle
Vestra maroneum referentia carmina versum.
Quis? Quis eat tandem summo e certamine victor?
Sacrilegus quamquam Maomethes, turpis, adulter
210 An Pius? O superi, meliorem advertite causam
Atque Pium servate pii, pia numina, vestrum.
3. in Virginem Mariam
Tu mihi semper ades et nostras usque benigno
Exaudis vultu, virgo Maria, preces.
Heu, quotiens fatis fueram periturus acerbis,
Ni tua texisset, virgo Maria, manus.
5 Tu me tirrheno duxisti ex equore salvum
Atque iterum Occeano, virgo Maria, mari;
Ultima terrarum me Thyle aut Orchas haberet,
Me nisi servasses, virgo Maria, tibi.
Tu me per silvas atque horrida tecta ferarum
10 Sepius incolumen, virgo Maria, ducis.
Quid referam fluvios, ventos ymbresque nivesque,
Quas te preterii, virgo Maria, duce?
Non aconita nocent, non ferrum, fulmina, flamme,
Siquem servatum, virgo Maria, voles.
15 Mille mihi febres ademisti, mille dolores
Et mihi mortiferam, virgo Maria, luem.
Quis numerare queat morborum nomina? Morbus
Omnis abit, dum tu, virgo Maria, iubes.
Non mihi livor edax oberit, non lingua dolosa,
20Dum mihi presidium, virgo Maria, dabis.
Poscite, mortales, vestris in casibus, ut det
Prestet et auxilium virgo Maria suum.
4. epytaphium proprium
Ossa Pii claudo genuit quem Sena Secundi
Pontificis: paulum siste, viator, iter.
Queris facti Pii? Conventum contrahit orbis,
Mantua concilio nobilitata suo est.
5 Latrones urbis suspendit et alta recidit
Maguntinei cornua pontificis.
Orbis monstra duo nulla virtute redempta
A vitiis gladio perculit Ecclesie:
Austria maiori mater, Malatesta minori
10 Et Sigismundus unus et alter erat.
Exiciderat regno Siculorum Alfonsius alto:
In solium rediit restituente Pio.
Inclita pragmaticam servabat Gallia legem:
Gallia pontifici cessit amica Pio.
15 Historiam scripsit, coniunxit epistola prosam
Versibus orator atque poeta bonus.
Ultum ire in Turchos et vindicare Pelasgum
Vulnera dum properat, mors tulit atra Pium.
5. aliud
Ossa Pii claudo genuit quem Sena Secundi:
Claudere facta brevi carmine non valeo.
6. epytaphium parentum Pii Pape
Silvius hic iaceo, coniunx Victoria mecum est.
Filius hoc clausit marmore papa Pius.
7. in porta Tiburtina
Grata bonis, invisa malis, inimica superbis
Sum tibi; Tybur enim sic Pius instituit.
8. in ense Ludovico regi dato
Exerat in Turcos tua me, Ludovice, furentes
Dextera: Graiorum sanguinis ultor ero.
Corruet imperium Maumethis, et inclyta rursus
Gallorum virtus te petet astra duce.
9. nox pluvia, dies candida
Nocte pluit tota, redierunt tempora nostra:
Nox fuit acta hostis, lux erit ista dei.
10. nox pluvia, dies candida
Humida preteriit tempestas, sicca reversa est:
Nox inimica abiit, luxit amica dies.
11. nox pluvia, dies candida
Nocte pluit tota, rediit sed mane serenum:
Nox fuit en sathane, lux erit ista dei.
12. epytaphium Leonardi Pataviensis episcopi
Qui populos rexit moderatius, undique muris
Oppida qui cinxit edibus eximiis,
Qui simul ecclesias ruinosaque castra refecit,
Qui census auxit pignora quique luit,
5
Quem bonus ingenti cesar dilexit amore
Et gener Albertus et Fridericus adhuc,
Largus elemosina, peregrinis optimus hospes,
Clarus et ingenio, clarus et eloquio,
Durus in Hussitas, Laymingo e sanguine cretus,
10 Iustus et in cunctis providus atque pius,
Huius in hoc tumulo presul dignissimus urbis
Conditus est. Heu, cur, cur Leonardus obit?
Stat sua cuique dies; moritur maiorque minorque:
Nil homini melius quam bene scire mori.
13. in campana templi Pientini
Parva fui nuper, qualis delubra deceret
Et non urbani menia pressa loci.
Mox, Pius ut templum construxit et intulit urbem,
Quantam urbs atque edes postulat, esse iubet.
5 Ergo pientinos si latius impleo campos,
Nunc urbi, nuper oppidulo sonui.
14. nomine Silvia
Perfidie scelerumque ultrix iam devehor; hostes,
Flectite nunc, miseri, corda superba Pio.
Discite iam tumidi considere turribus altis;
Ecce catenati subdite colla iugo.
15. nomine Victoria
Este Pio faciles, ne seviat ira Tonantis;
Namque locum terris sustinet ille Iovis.
Fulmen habet celi rector, quo vindicet hostem:
Sic ego terreni fulmen et ira dei.
16. ad Cesarem
Incipe, Calliope! Cur nunc me deseris? An non
Materias versu dignas et Apollinis arte
Fridericus habet, cui nunc dyadematis auro
Iam caput ornatur? Dic que ventura sit etas
5 Eius ob imperium; nam me, nisi sidera fallunt,
Spes fovet extremam damnati temporis horam
Et finem venisse novo cum cesare nobis.
Tum sic arridens vultum summissa decorum:
"O nostri" dixit "non ultima portio cetus,
10 Nec te siderei ludunt presagia cursus
Nec spe frustraris. Nuper cum Cirria Tempe
Parnasique lacus pegaseaque flumina adissem,
Iam chorus affuerat nostrarum quippe sororum,
In medio Phebus. Qui me, postquam ultima veni,
15 Exposcens "que causa more quo ve" inquit "ab orbe
Nata venis, dic nata mihi, mea cura, meum cor;
Namque nimis nobis te subtrahis". Incipio tunc:
Dive pater, fateor, longis tibi mittor ab oris:
Littore ab occeani venio Rhenique potentis
20 Urbes lustravi, Belgarum menia vidi
Et quod Aquasgrani dicunt, ubi virginis alme
Reliquias servant. (cum virginis effero nomen
Ipse genu flexit genitor, flexere sorores
Atque simul virgulta comas. Sed prosequor inde
25 Que dixi patri. Dixi tunc:) magnus ab Histro
Romani rector populi veniebat et acri
Vectus equo pulchra comitum stipante caterva
Agminis in medio sublimis et altior ibat.
Sex electores circum totidemque columne
30 Imperii, grandes natu, solusque iuvente
Ludovicus erat tenere, spes maxima gentis
Bavarie, pictis qui iam splendebat in armis,
Qualis Ylas vel qualis erat, quem Iupiter alto
Assumpsit celo mensesque locavit honori.
35 Quid referam proceres vel nobilitatis honeste
Qui regem precessit honor que ve corpora vidi,
Quos habitus que ve arma virum, quod fulserit aurum:
Sic domitis quondam victor remeabat eois
Grecus Alexander, cum se Babilonem recepit
40 Ornatum spoliis: non illo segnior ibat
Romulidum princeps. Vidi quam clarus in armis,
Quam lingua placidus, quantum decus enitet ore.
Et, si vera docet facies moderamina, quantum
Consilio pollet, quantum virtutis habet rex
45 Edidici, sacro capiti cum sacra coronam
Dextera deferret. Sed tu, quem nosse futurum
Et tripodes laurique volunt, quem nulla fefellit
Ingentem cortina deum: da scire, quod opto,
Da regis me scire modum; non promere tantum
50 Facta viri cupio, modo sint ea carmine digna.
Tum genitor "quid, nata, iubes ventura referre?
Qualia sint nostro sub cesare secula, tantum
Nota deis; sed pauca deus me dicere cogit.
Hic, modo quem laudas, primo sub flore iuvente
55 Religionis amor quem duxerat, ire per omnes
Terrarum pelagique minas, dum cernere posset
Sarcophagum Christi, quo non est certior alter
Orbe deus, statuit. Giari tum forte sedebam,
Quam quondam Micono e celsa Deloque revinxi,
60 Cum sparsum teneras nulla lanugine malas
Egregium forma iuvenem super equora vidi
Servantem de puppe nothos clavique magistro
Dicentem: sic flecte viam, sicut itur eoas
In terras. Nostri, memini, tunc cesaris altas
65 Virtutes novi, qua sic pietate refertus,
Quantum equi iustique tenax, quam criminis hostis,
Quam vasti cordis, quam bello murus, ut omnes
Contemnit veneres, convivia, balnea somnos
Nec Bacho indulget Cereris nec vincitur arte.
70 Scipio sic olim victor Carthaginis alte
Vixit, et Eacidis Pirrhi qui perculit agmen
Fabricius, magnusque Cato, qui norma senatus
Et populi moderator erat. Dii fata secundent
Italiam recto queat hic ut poscere cursu
75 Quique nimis rugiunt sevos domitare leones
Ac sedem servare suam. Sic Grecia fasces
Imperii nomenque timens stupefacta relinquet;
Sic Europa iugo collum dabit omnis, et illinc
Africa victorem rursus remeare Metellum
80 Cum Mario credet; sic tota timebit Egiptus
Et septemgemini titubabunt hostia Nili.
Non Asie reges solitum prestare tributum
Nec Parthi insolitum fugient, cum gentis in unum
Theutonice italiceque duces concurrere et unum
85 Audierint regem populis regnare duobus.
En animos viresque dabit Germania, quales
Nulla feret tellus: quis vertere terga sub hoste
Germanum vidit? Quisnam est robustior illo?
En artem docti pugne et certaminis usum
90 Ausonii poterunt aut ledi aut vincier armis?
Sic queque sancta fides totum vulgata per orbem
Crescet in immensum: cessabunt horrida bella
Atque iterum Iani claudentur templa biformis
Nec pacem turbabit Arabs nec Parthia nec Trax
95 Nec qui de minima iactat se nocte Britannus.
Tuta mari navis totoque sub orbe viator
Tutus erit nullique legent achonita, sed ipsa
Quisque data felix contentus sorte quiescit.
Ergo suam repetat constanti pectore Romam
100 Invictus cesar, lacias regnare per urbes
Signa Iovis faciat. Proh Iupiter, omnia celi
Astra favent populique vocant sua signa suumque
Rectorem exposcunt. Gelidas transire per Alpes
Victrices aquilas cogat. Mox undique current
105 Devoti imperio nimiaque tirannide fessi
Ausonii proceres regi parere parati."
Sic pater. Et cunctas ceperunt gaudia nymphas.
Me quoque letitie cumulus perfudit, eo quod
Iam musis video redeuntia tempora et alta
110 Otia. Grata mihi saturnia secula surgunt,
Augusti vires cumeaque carmina iamque
Orphi grata venit requies. Gaudete Marones
Nasonesque boni: vester iam regnat Apollo.
Fridericus erit vobis mercesque laborque;
115 Hunc canite, hunc vestris semper celebrate libellis.
Nec te peniteat calamos inflare sonoros,
Silvi, tuo regi: nunquam vel candida Clio
Aut ego te solum linquemus. "dixit et auras
In tenues abiit. Vates, date metra, latini
120 Germanique simul. Sic Fridericus per omnes
Clarus erit terras et vertice tanget Olimpum.
Tu modo, cesar, ovans fatis arride secundis,
Utere sorte data: tecum deus et favor omnis
Est populi. Vivas et sis pius omne per euum.
17. in effigiem amoris
"Vidimus effigiem lascivi nuper Amoris,
Que nimium mentem movit imago meam.
Nec barbam malis nec corpore tegmen habebat
Nudus terga, manus, pectora, crura, pedes.
5 At humeris ale suberant et flexilis arcus,
Lumina sub tenero ceca supercilio.
Cur puer imberbes nulla lanungine malas,
Cur melius nulla copora veste tegat,
Lumine cur careat, pharetram cur gestet et arcum,
10 Cur habeat pennas, Calliopea, refer."
Sic ego. Sic retulit quesitas ilico causas
Maxima pegasei Calliopea chori:
"Qui sapit evitat malesana Cupidinis arma,
Et tantum pueros intrat ineptus amor.
15 Sive quod est puero similis, qui cepit amare
Et perit mente, pingitur inde puer.
Pingitur et nudus: nullum servare pudorem
Et meminit simplex et manifestus amans.
Pingitur et cecus, quia non bene cernit honestum,
20 Nec scit quo virtus, quo ferat error amans,
Vel quia que peccet credit secreta latere
Cuncta nec in sese lumina versa videt.
Sic est omnis amans, sic se, sic omnia nescit,
Consilium, famam, federa, iura, deos.
25 Aurea quod curuo torquebat spicula cornu,
Pungere corda ferus significatur amor.
Quod levibus volucres humeris suspenderat alas,
Causa est huc illuc quod levis errat amans,
Vel quod amor cursum non semper servat eundem,
30 Nunc abit et parvas post redit inde moras."
Dixerat et pressis obmutuit orsa labellis.
Effudi tales protinus ore sonos:
"Quam vidi effigiem pharetram gestabat et arcum,
Fax tamen in dextra non fuit ulla sua.
35 Sed quoniam veterum finxere poemata vatum,
(Quos ego quid temere commemorasse putem?)
Dic, quare nam tedas fertur gestare Cupido,
Da, precor, armatas cur habet igne manus?"
Quesitam verbis respondens musa duobus
40Sic leviter causam reddidit: "urit amor".
Accipe lascivi quenam sit Amoris imago,
Carole, cypriaci gloria magna soli,
Ut levius miserum caveas, dum noris, amorem
Et redeas ad te, dum mea metra leges.
18. de Beata Catharina de Senis
Quis sacra gesta canat, que lingua diserta potensque
Efferat eximie, quibus hec Caterina facunda
Sponsa dei micuit totum celebrata per orbem?
Non ego sum dignus tantis extollere dignam
5Laudibus, at breviter que sint, que moribus almis
Vita beata fuit, referam tibi, care viator.
Hec fuit orta Senis, ubi sancti veste recepta
Dominici in voto triplici virtuteque cuncta
Transcendit plures divina in lege peritos.
10Illa potens verbo ac opere omnia corda trahebat
Ad se hominum, ut magnes ferrum, Christusque deinde
Desponsavit eam, sacris proprio ore refecit
Doctrinis. Multas habuit velut optima mater
Virgoque discipulas, quibus ardua regula vite
15 Sanctaque bis septem pietatis opuscula dive
Explevit felix, et erat sublime levamen
Omnibus, heu, miseris vite in defectibus huius.
Illa cor a domino petiit renovarier alma
Continue meditans; compos feliciter alti
20 Facta fuit voti viditque evellere Christum
Cor prius atque novum flammis sibi tradere flagrans.
Hec ieiuna diu nonnunquam ad sidera rapta est:
Mira dei vidit. Semel autem a morte revixit
Pane refecta sacro, celesti pane salutis.
25 Illa crucem memori portans sub pectore semper
Stigmata passa fuit (dictu mirabile) Christi.
Pontifices adiit, quibus unica gloria secum
Sistere colloquiis monimentaque sancta tulere.
Ore suo tulit hec que indulta volebat ab illis
30 Ardua: tanta sue fuerat sibi gratia lingue.
Illa propheta quidem divino flamine plena
Et pacem et bellum secretaque plurima pandit
Exhortansque omnes miranda stupendaque scripsit.
Illa sciens venisse diem qua linquere mundum
35Expedit, exclamans "animam, deus optime" dixit
"In manibus commendo tuis, commendo tuamque
Iugiter ancillam." Sic sponsa beata beatum
Transiit ad sponsum tribus exornata coronis.
Fecit in hac vita miracula multa. Deinde
40Claruit innumeris post mortem splendida miris,
Que si nosse velis, quamque alme semper in orbe
Vixerit, historiam devotus perlege sanctam.
Hec annis triginta tribus, quot Christus, et apte
Vixit; nam sponsam sponso decet esse coevam,
45Milleque trecentis simul octoginta sub annis
Inclita Rome obiit Caterina beata senensis.
19. ad laudem perpetue Virginis Marie
Virgo theutonicis multum celebrata sacellis
Mater et ipsa dei, mater et ipsa hominis,
Virgo Latinorum spes et tutela meorum,
Virgo, quam multo Gallia thure colit,
5 Virgo nec hispanas paulum laudata per urbes,
Cui patet et celum totaque terra patet,
Virgo, que magnum potes exorare Tonantem
Et potes irati sistere tela dei:
Ipse ego peccati servus scelerisque minister
10 Et mandatorum fractor ubique decem
Ad te confugio; fateor, mortalia septem
Sepius admisi crimina nuncque dolet.
Ille licet nulli veniam neget auctor Olimpi
Et reduci semper bracchia tendat amans,
1 5Quis tamen offensi vultum, quis iudicis audet
Intercessore nudus adire sui?
Ergo meos, genetrix, semper miserata labores
Nunc etiam nostris casibus affer opem.
Ipse mihi de te natus sine crimine culpas
20Condonet veteres prohibeatque novas.
20. ad laudem Augustini
Barbarice gentis decus, Augustine, perenne,
Horrida quem nobis Africa terra tulit,
Qui scripturarum profers arcana sacrarum
Eloquiis reserans abdita cuncta tuis,
5 Doctior ingenuaque omni cultissimus arte
Et studio prestans ingenioque nitens,
Quem nihil obscurum latuit, sed et omnia clarent
Atque humana simul dogmata et alma patent,
Cuius et instruimur doctrinis atque monemur,
10 Exemplis probitas cuius in orbe micat,
Milia librorum per te, pater alme, leguntur
Edita que promunt quicquid ubique latet.
Sis fautor nobis pius, o sanctissime presul,
Atque deo nostras offer ad alta preces.
21. in laudem Homeri
Argumenta, locos, versus totumque poema
Virgilius rapuit graio romanus Homero:
Eneasque locum magni sibi sumpsit Ulixis
Carthagoque fuit captis Pheacia terris.
5 Barbarus interminit Pallanta hic Turnus, at illic
Dat leto insignem Patroclum maximus Hector.
At Turnum Eneas stigias dedit ire sub umbras,
Hectora magnanimum leto dat magnus Achilles.
Iurgia Drances enim et Turni lis illa molesta
10 Pelide magni et late regnantis Atride.
Singula ludorum posuit certamina uterque
Nec mutavit enim quicquam, nisi forte quod alter
+Quatuor in currus paridas dat ire carinas.+
22. in laudem eiusdem
Vivet Meonides Tenedos dum stabit et Ide,
Dum rapidas Simois in mare volvet aquas.
Claraque precipui vivent preconia vatis;
Qu are nefas ausus voce furente cadat.
5 Ille cadet tenuesque furor vanescet in auras
Et stabit grai nobile vatis opus.
Nil potuit tanto mors seva nocere poete,
Quem vivum virtus, carmen, ymago facit.
Ergo dum silices et dens patientis aratri
10 Depereant evo, carmina morte carent.
Cedant carminibus reges regumque triumphi,
Cedat et auriferi ripa beata Tagi.
Vilia miretur vulgus, mihi flavus Apollo
Pocula castalia plena ministret aqua.
15 Una dies satis hominum delere labores,
Vatibus at certe morte carere datum.
Pascitur in vivis livor, post fata quiescit,
Tunc suus ex merito quemque tuetur honor.
Ergo etiam cum me supremus adusserit ignis,
20 Vivam parsque mei multa superstes erit.
23. in laudem Homeri
Vivet Meonides, dum mustis uva tumebit,
Dum cadet in curva falce resecta seges.
24. epytaphium Nicolai PP V
Hic sita sunt quinti Nicolai antistitis ossa,
Aurea qui dederat secula, Roma, tibi.
Consilio illustris, virtute illustrior omni
Excoluit doctos doctior ille viros.
5 Abstulit errorem, quo schisma infecerat orbem,
Restituit muros, menia, templa, domos.
Tum Bernardino statuit sua sacra senensi,
Sancta iubilei tempora dum celebrat.
Cinxit honore caput Federici et coniugis aureo,
10 Res italas icto federe composuit.
Attica romana complura volumina lingua
Prodidit. En tumulo fundite thura sacro.
25. oratio in Beatam Virginem
Salve, virgo dei genitrix, sanctissima, salve,
Que sola auxilium, virgo Maria, meum es.
Tu semper miseris prona es succurrere rebus
Et nunquam vacuas desinis ire preces.
5 Tu me, cum grandis seviret in equore ventus,
Respicis: afflicto te duce terra datur.
O decus, o regni laus et regina superni,
Tu sola es vite causa, Maria, mee.
Vivo ego, qui mediis vitam positurus in undis
10 Credebar: vivo munere, diva, tuo.
Nam frustra auxilium Neptunum et vana rogavi
Numina, que priscis Grecia finxit annis.
Este procul veterum damnati in secula divi!
Sat mihi cum nato; virgo Maria, tuo.
15 Tres sunt persone, deus unus et una potestas;
Annuit hec precibus sepe, Maria, meis.
Flectere si quis avet magnum in sua vota Tonantem,
Te roget: optatum mox feret inque suum.
Ergo age, te cunctos terraque marique vocantes,
20 Ut me iuvisti, virgo Maria, iuva.
26. Eneas Francisco Patricio
Aurea dona duces mittunt, epygrammata vates,
Annua cum nati lux redit alma dei.
Illa valent hodie; valuerunt carmina quondam:
Ditior hec etas, doctior illa fuit.
5 At me, Parnasi quamvis mea nescit utrumque
Musa iugum, fateor, pulcra Talia iuvat.
Pro gemmis habeo pretiosis prorsus eois
Quos tua pro Christo cantat avena modos.
Sola fuit veterum Saturnus, Iupiter et Mars
10 Materies vatum, Iuno, Minerva, Venus;
Herculis errores et tela tiphoea, Bachum
Musa vetus cecinit, nomina vana deum.
Crediderat nostre non posse archana salutis
Committi numeris inscia turba sacris.
15 Falsa fuit: celebrem resonant tua carmina Christum
Et patris eterni numina vera canunt.
Iam tibi semideis fas est preponere Mosen
Iudaicumque doces verba latina loqui.
Perge nec invideas, si quem cum Castore Pollux
20Oblectat; Christo stat mare, terra, polus;
Illi post obitum visenda Acherontis iniqui
Stagna, tuus celi spiritus astra petet.
27. Eneas Iohanni Varadiensis Ecclesie custodi
Venisti latia madidus grecaque minerva,
Ut qui Guarrini discipulum referas.
Dulce canis, vena stillant de divite versus,
Doctiloqui titulos vatis habere potes.
5 Non est cur tecum tentare in carmina vires
Conemur: bello non bona dextra seni est.
Dum iuvenes fuimus, pegaseo e fonte liquores
Hausimus et nullum scribere pondus erat.
Nunc oblita mihi sunt carmina, friguit etas
10 Atque sepulchralis unica cura mihi est.
Que bilbitani quesisti Epygrammata vatis
Ad te se celeri proripuere gradu.
Nanque liber cum te latiis didicisset ab oris
Advectum, subito profugus hinc abiit.
petens dixit "docti peto tecta Iohannis:
Hic meus hospes erit, hic mea dicta leget."
At si que currant nunc tempora conspicis et spes
Afflictas, non nunc ludere, flere licet.
Non bene versiculos sacrata nocte petulcos
20 Invisasa: Christi sumere dicta decet.
Cedant e manibus dulces, tua cura, poete
Et divino animum codice pasce. Vale.
28. epytaphium cardinalis Sancti Angeli Iuliani
Hic Iulianus ego dumosa in rupe quiesco
Quondam romane presbiter ecclesie.
Funeris et tumuli careo: non eget honore
Qui pro te vitam, Christe benigne, dedi.
5 In Teucros tua signa tuli vicique rebelles
Sepius, ac demum victus et ipse obii.
En ego sat vixi docuique rite Bohemos
Argolicosque patres dogmata nostra sequi.
Iam bene mecum actum experior, sed Grecia plorat
10 Maiori posthac semper habenda iugo.
Parcite, Romani Grecique, dolere: nefas est
Quod superis placuit non tolerare homines.
29. Pius ad poetas
Discite pro numeris numeros sperare, poete:
Mutare est animus carmina, non emere.
30.
Desine pro numeris nummos sperare, poeta:
Carmina si dederis, carmina reddidero.
31.
Pro numeris numeros vobis sperate, poete:
Mutare est animus carmina, non emere.
32. Pius Papa contra Podagram
Si sacer est sanguis Christi de corpore fusus
Et dignus latria, dira podagra fuge!
At si membra diu possessa relinquere nefas,
Urgeat at saltem flamma dolorque minus.
33.
Consilio celeri poteris res ducere magnas
Quoque voles; pereunt, que mora longa trahit.
34.
Ingenio tardi rebus nec grandibus prosunt
Nec parvis possunt undique consulere.
35.
Consilium paucis, bellum committite multis
Qui regitis urbes imperiumque patres.
36. in latrinam
Papa Pius ventres longe miseratus onustos
Providus hoc cunctis nobile struxit opus.
37. de Paulo quodam et Petro
Quas male Paulus opes septem congesserat annis
Uno anno Petrus diripuit futuitque.
38. epitaphium Vitelli
Hoc iacet in tumulo durus cum corde vitellus,
Quem mors preveniens non sinit esse bovem.
39. ad primas vesperas
Hec tue, virgo, monimenta laudis,
Que tuis leti, Catherina, sacris
Hoc quidem pacto modulamur omnes,
Perfer Olympo.
5 Si satis digne nequeant referri,
Annuas nobis veniam, precamur:
Non sumus tanti ingenii, fatemur,
Optima virgo.
Quis fuit dignas modulatus unquam
10 Virginis laudes? Quis in orbe toto
Femine invicte peritura nunquam
Carmina pandet?
Predita exemplis, Catherina, claris,
Moribus prestans, sapiens abunde,
15 Temperans, fortis, pia, iusta, prudens
Ethera scandis.
Quem latet virtus facinusque clarum,
Quo nequit dici sanctius per orbem?
Vulnerum formam miserata Christi
20 Exprimis ipsa.
Nam brevis, meste misereque vite
Et malis cunctis penitus referte
Fortiter spernens pretiosa queque
Sidera adisti.
25 Gratias summas habeamus omnes
Filio magni genitoris almo,
Spiritum sanctum veneremur et sit
Laus tamen una.
40. ad matutinum
Laudibus, virgo, nimis efferenda
Iure ceneris, quoniam triumphos
Ipsa celorum probitate mira
Nacta refulges.
5 Premium sancte tamen ipsa vite
Et simul munus probitatis alme
Accipis celo cumulata cunctis
Denique rebus.
Tu gravem sacris meritis refertum,
10 Orbis exemplar pietate plenum,
Predicatorum venerata patrem
Ordine fulges.
Nulla iam rerum placuit voluptas,
Nullus ornatus, nitor ecce nullus
15 Corporis. Semper fugiens inique
Crimina vite,
Sepius corpus domitans acerbe
(Quam pie flagris, cruor hinc et inde
Fluxerat rivis!) hominumque demum
20 Crimina flebas,
Qui per ingentes variosque casus
Orbe terrarum cruciantur omnes,
Tu quidem longe pietate cunctis,
Inclyta, prestas.
25 Gratias summas habeamus omnes
Filio magni genitoris almo,
Spiritum sanctum veneremur et sit
Laus tamen tua.
<41>[ad laudes](S1)
30 Iam ferox miles tibi sepe cessit
Et duces iras posuere sevas,
In necem diram populo minati
Sepe Senensi.
Quid quod et sacris studiis frequenter
35 Viribus summis operam dedisti?
Littere docte lepideque claris
Urbibus extant.
Niteris verbis revocare lapsos,
Niteris rectum suadere cunctis;
40 Sic ais: "tantum probitas beatos
Efficit omnes."
Iura tu seve tremebunda mortis
Fortiter temnens, nihil extimescens
Premium nostre vocitare vite
45 Sepe solebas.
Unde cum tempus properaret ipsum,
Quo sacros artus cineresque busto
Linqueres, celos aditura flentes
Ipsa solebas.
50 Unde cum tempus properaret ipsum,
Quo sacros artus cineresque busto
Linqueres, celos aditura flentes
Ipsa docebas.
Sic sacrum Christi venerata corpus,
55Hostiam libans lacrymis obortis
Dixeras cunctis documenta vite
Voce suprema.
Gratias summas habeamus omnes
Filio magni genitoris almo,
60Spiritum sanctum veneremur et sit
Laus tamen tua.
