IOHANNI COMITI CODRONCHIO ARGELIO
SENATORII SACRA
Ibat per Veteres tunicatus forte Tabernas
quidam annis iuvenis nec voltu serior idem,
bellus et urbanus, nihil indefessus agendo.
Si toga dest umeris, digito non, thunice, laevae,
5 anule, non destis levibus, sicyonia, talis.
Praeterea flavos, procero corpore, sic ut
trans ripas fortasse Padi crevisse putares.
Cetera nil optet puero nutricula, quod non
huic uno tribuat, formam, rem, denique mentem,
10 aspectu quivis, nisi quid color arguit albus
atque inducta genis oculorum longior umbra.
Venerat ad nonam pedetemtim a Castore pilam,
qua crotalis sonat et mima saltante taberna:
exadversus adest statura parvolus alter,
15 mundus et acer et is qui vano plurima gestu
secum ageret, digitis conclusis rite duobus,
saepius extendens infesto pollice dextram.
Perstrictus taciti strepitu certaminis auris
cauponam pernix evaserat, ecce «Quid?» audit
20 «quo videor, Licini, tibi casu struma Vatini?
nam minitabundus praeter nos ire parabas.
Effluxitne animo quod heri convenit? Adesdum!»
«O Valeri, mi feste dies» respondit, «at adsum.
Nescioquid mecum gradiens meditabar et ultra
25 quam vellem mentis nos impetus ipse ferebat.
Quid tu, belle? satin recte? Sed pallor amantem
arguit. Heu vereor ne exerceat illa βοῶπις
Alciden Iuno te alium. Cave. Consulis uxor
est, si non eadem Iovis est uxorque sororque!»
30 «Nugaris, Licini: nihil hoc» ait «adtinet ad nos.
Amentis, nec amantis erat». «Cur? scire laboro.
Dic nobis» inquit «sodes, ἵνα εἴδομεν ἄμφω ».
«Nosti: non vir me consul, non Iuppiter ipse
deterreret, ut iste bonus deterret adulter,
35 qui colit, urguet, amat, qui rursus respuit, odit,
istud qui nomen de more βοώπιδι fecit».
«Num Cicero?» «Cicero». «Qui? quaeso. Nonne patronus
optimus ... ?» «Em! fateor talem mihi, stante corona,
visum, cum graviter sit sanctum dixit apud vos
40 hoc igitur nomen (meministin, Calve?) poetae.
Nunc aliud longe est». «Quine ipsos saepe poetas
eludit ...» «Sine nos eludat, iure vocet nos
cantores, dum ne mox ipse poemata tangat!»
«Dum ne, inquam, desiderio se venditet ultro,
45 false, tuo! Sed macte, puer, virtute: nihildum
profecit, nihil, adiuro, post proficiet, si
vera Terentia, quod dicunt, praesensit». «Ain tu?»
«Sic». «Me, ocelle, beas». «Et ab hoc metuo Pulchello,
Patri quem dicunt Patriae ne forte mali quid
50 apportetur. At hora abiit iam tota. Tabernam
cur cessas intrare pudens?» «I prae, sequar». «Euge!»
Ut consederunt, melioris copa lagenam
iussa notae tulit et cyathos. Potatur. Utrumque
movit deinde pedum et manuum crotalistria plausu:
55 te magis heu, Valeri. Nam dum fiagrantibus illi
imminet hic oculis et toto pectore, lapsae
forte pugillares ita defluxere tabellae
in mensam. Quibus obrepsisti, Calve, sinistra.
Arripit et subito legit et pronuntiat Ille
60 mi par esse deo ... «Iam Calvom iure vocem te,
Marrucine Asini?» conclamat «redde» Catullus
«redde pugillares». «Ad calcem dum veniam, sis».
«O sectumque mala mihi sutumque alite buxum!
Moecha mihi pridem quod ridens involat, et nunc ...»
65 «Nunc minime tibi moechus ego; magis, inprobe, moecho.
Qualis enim est, cyathis totidem quae pulchra bibatur
Lesbia, quot bibitur Celeris, si collibet, uxor?
Heu vere statuo nimium gestire Catullum!»
«Ten sanum, iucunde, rear?» «Si scribere versus
70 insani est, dicas ambo insanire licebit».
Arreptoque stilo coepit perarare tabellas.
It stilus et tenui proscindit vomere ceram:
nusquam haeret nec cunctatur nec vertitur umquam.
I
EIDOLON HELENAE
Otium, Valeri, tibi molestum est.
75 Somnias vigil atque vana captas
nubila, aera solitudinemque,
seu quid vanius est inaniusque.
Namque femina non id est, quod ipsa est,
sed quod esse cupis, quod esse reris
80 tute eam; tibi non amatur ipsa,
sed tuae mera mentis umbra quaedam.
Idaeaque Helenen trahis biremi,
concupiscis, haves, amas, potiris,
pugnasque et cruciaris interisque:
85 tu quidem excruciabere et peribis:
in Pharo latet insula puella,
quam verax habitat senex marinus.
Tum, Valeri, certas aequatam currere ceram.
It manus et metam velox evitat et addit
90 in spatia: inversa buxum conscribitur hasta.
II
ALAUDAE
Tintinant aures mihi nuntiantes
non ita absenti bona verba dici,
mens nec ipsa iam meliora de me
sentit et adfert.
95 Quin et ex alto videor mihi corde
omen exaudire malum, velut si
tu gemas, orto Cane, parra, nulli
conspicienda.
Sentio: sed quid faciam? Voluptas
100 altior sensus animumque tangit
et beat, monstrent licet haec et illa et
omnia letum.
Inminent campis nebulae malignis,
alites ipsis nebulis rapaces:
105 garriunt vero super has et illas
semper alaudae.
Hinc voluit propriis Calvom meminisse Priapi
versiculis, elegis Sileni Musa Catullum.
III
PRIAPUS
Sola deliciis suis destituta puella
110 quaedam reptat in hortulo, subrubent ubi mala,
iamque humi cucumis viret, iam cucurbita pallet.
Tristis adloquitur senem mox puella Priapum:
«Cur, quaeso, iuvenis iubet me valere, Priape,
cuius in tenero fides tanta amore reperta est?
115 cui nemo facinus volens exprobraverit, unum
praeter hoc miserae mihi, nolit ipse quod unus?
Qui tamen sequitur malam stultus omnivolamque
feminam, et magis et magis tanto deperit illam
quanto digna minus minusque et videtur et ipsa est».
120 Cui Priapus: «In hortulo falce qui tibi tutus
est mea, aspice ut mala dulcia pendent,
aspice ut tibi et inminent sorba livida eidem.
Quae si sponte cadunt, legis sorba, mala relinquis.
Namque dulcem ab eo trahunt ipso sorba
125 unde amarities venit multa marcida malis.
Haec contusa, puto, levi quamvis volnere sordent,
haec sunt in pretio magis quo sunt putidiora».
IV
SILENUS
«Te clausum gleba Pariorum marmoris una
in lapicidinis delituisse ferunt
130 Aevi qui cursum, qui longa silentia labi
audieris longis pervigil auriculis;
cum vero cunei diviso marmore glebam
solverunt, exstas protinus e lapide:
dic age, quae tantum diducat labra voluptas
135 et quo sis nobis nomine rite deus».
«Nullus eram latuique diu Silenus, et idem
hic Genius bruti marmoris usque fui.
Nil circum nisi marmor erat, pars marmoris ipse:
sic magno mixta est parvola gutta mari.
140 Hic Amor uda tuens, hic mecum nuda latebat
emergens pelago Praxitelia Venus,
hic Bacchus mecum florens, hic Maenades; euhoe!
nocturnoque lapis murmure plenus erat».
Hic ubi facundi calices hausere Falerni,
145 alterni dicunt discordi carmine Noctem.
V
NOCTIS PARTES PRIORES
Abibat in crepusculum dies nimis morata.
Inops, amore perditus, domo remotus, «Inger,
vini ministeri» inquit «scyphos meracioris».
Ut lychnus igne floruit, iam prima fax bibentis
150 rugis videt senilibus frontem solutiorem.
Cubare tempus ut fuit, caput mihi bibenti,
quae me, puella, fugeras, exoscularis absens.
Ut tempus omne defuit, me visus est bibente
adesse tinnulum mihi qui commodaret aurum;
155 mediaque nocte principes et plebs domum bibentem
magnis vocare plausibus me; rex et audiebam.
VI
NOCTIS PARTES ALTERAE
Ut galli cecinere, illud Ave et perpetuo vale
invitus recolo, quod neque, lux, audieram libens.
Quare, sic ut erant cuncta gravi pressa silentio,
160 omnes adfuerunt iam positae sollicitudines.
Subversos calices deseruit lychnus et in nigris
me solum tenebris et memorem destituit mei.
Dilucescit: abest et genetrix et pater et domus,
telluremque aliam sol alius detegit exsuli.
165 Tum tardo sulcant ambo mucrone tabellas.
Te, Circe, Calvos canit et te, Anticle, Catullus.
VII
CIRCE
Ut Sole nata Circe semel adtigit oculis
heroa, subitus aegros amor inpulit animos;
itaque ad pedes viri amens provolvitur; ab eo,
170 prensis genubus, amorem petit anxia misere.
Quid alumnus ibi Iovis, quid populator urbium?
Simul undique pepulit lux umbras nova resides,
socii ducem foventes calida stabula sues
limis vident Ulixen fera per nemora gradi
175 Comes est itineris illi vaga cerva pede levi.
Hanc virgula cohercens, quocumque cupit, agit,
quae virgula sociorum male terga tetigerat.
Cicuresque iam leones domitique modo lupi
surgunt eramque longis ululatibus agitant.
VIII
ANTICLUS
180 Dimicat Anticlus: pugnanti personat auris
cognita longinqua maga vox a coniuge, clausum
quae vox nuper equi lignea conmorat in alvo.
paene vir et socios et se ipsum prodidit amens,
absentis vocem simul excepit Hypereas
185 ni manibus multaque os conpressisset Ulixes
vi respondenti iamiamque exire volenti.
«Infans! non coniunx» inquit «tibi: Tyndaris haec est,
quae teque in letum vocat et communiter omnis!»
Sic erat: ille memor carae nunc coniugis instat
190 et furit in Troas facibus nocturnus et hasta,
donec Deiphobi pugnans procumbit ad aedis.
Ardebant aedes, cum vir iam mortis in ipso
limine conspexit Menelaum. «Rex,» ait «audi!
si quicquam de te meritus procul omnibus aegre,
195 invitus, morior carisque parentibus atque
fratribus atque domo, me fac Helene Ledaea
visat et, ut nuper, voces imitetur amatae
coniugis: hoc fuerit pro tantis luctibus unum,
coniugis audita si tantum voce quiescam».
200 Annuit armipotens casum miseratus amici.
Ut vero (clara cingunt incendia fiamma)
prodiit et lento coram gradiens incessu
Tyndaris Anticlo semel adstitit admiranti,
«Ne, dea, ne quicquam, quaeso, Iove nata, loquaris»
205 inquit «ut aspectam moribundo pectore portem
unam te servemque memor, neu vita sub umbras
cum lacrimis fugiat sese miserata». Nec illinc
declinans oculos paulatim est obrutus umbra.
Tum duo versiculis vates caelestia tangunt:
210 Hesperus adridet Calvo, sed Luna Catullo.
IX
HESPERUS
Ne, puer, maledixeris
linquens Lucifero domum
cum patris grege, cum pedo,
quod tu, Lucifer ut iubet,
215 peram sumis abisque;
unus et peragras agros
tu quidem, unus et emicat
caelo Lucifer, atque alau-
dae superne canunt, sonant
220 tintinnabula terris.
Perge, ne maledic, puer,
namque vespere te domum
sidus et referet. Domi
ligna sunt, puer, in foco,
225 mater est, bona puls est.
Unus et peragras humi
tu quidem, unus et emicat
sublime Hesperus: abstulit
Lucifer, referet novo
230 nomine Hesperus idem.
Nupta, tu quoque ne nimis
criminare, quod Hesperus
tardus haereat (hoc quidem
tu tecum, bona sed palam
235 carpis advenientem):
uxor in thalamo viri
mane cras eadem nimis
criminabere, quod nimis
Lucifer properet, novo
240 nomine Hesperus idem.
X
LUNA
Luna, quae vaga vertici
montis et tacitis casis
inmines et anhelitu
lucidos legis amnis,
245 te canam miseris piam,
Luna, nam simul occidit
Sol et aurea cum die
Spes hinc avolat omnis;
non eam sinis exsulem
250 tunc abire, sed excipis
candido trepidam sinu
vestis, Luna, vietae;
induis trepidae tuum
lumen, atque silentiis
255 rosidis madidam tuis
huc Spem, Luna, remittis:
facta quae leve Somnium
clausas ingreditur domos,
exilisque, ope qua solet,
260 dormientibus adstat.
Haec tu, Calve, supervolitans levis aequora cerae:
XI
NESTOR
Eamus! Ecquis ancorale solvere
moratur? ecquis alba vela pandere?
Eamus atque iam petamus insulas
265 ubi est Achillis umbra praepetis pedes.
Humi haeret hasta, currus adstat, hordeo
equi fruuntur, arbori ipse se applicat;
sub arbore umbra Nestoris sedet senis.
«Fuisse pauper» Aeaci nepos ait
270 «colonus atque pauperis, senex, quoque
bubulcus ipse, sed diutius quidem
fuisse mallet hic! Quid interest enim,
age, omnibus vel imperare mortuis?»
«Deosne» Nestor inquit «inmemor tui
275 lacessis usque, praeter une ceteros
beate? Namque quicquid istud est, quod es,
adhuc iuventa prima suppetit tibi
equosque iungis excitasque pulverem.
Ego ille iure, qui prius Gerenius
280 eques vocabar omnibus, querar magis
senex perennis usquequaque desidens».
Haec haerens uno versu tu quoque, Catulle:
XII
REDITUS
Eamus: esse nuntium ferunt matri
non belle. Eamus: heu piae malest matri
285 periculose cara mater aegrotat,
exstinguitur. Citata me rapit raeda.
Est foedus aer, stridulo natant imbri
viae. Domum nanciscor. Adferunt: «Actum est.
Iam nec potest videre nec potest fari;
290 matrisque membra solvit ultimum frigus».
Accedo. At oculum mater adlevat: fatur:
«Quin facitis ignem? pupulus meus friget».
Alterni posthac referunt haec ordine vates:
XIII
AMOR
1
Ut violae circa ripas et flumina, cum ver
295 incipit et clari vicerunt frigora soles,
permulcent auras, procul et via fragrat odore
et procul aeria fruitur novitate viator:
at propius cupide ripas accede, viator:
nullus odor naris temptabit, nulla voluptas:
300 sic et amor: dum primus abest, dum fervet oletque:
si propius tandem, victus dulcedine, tangis,
iam nec olet nec fervet amor nec denique quicquam est.
2
Ut flos in clausis humilis viget hesperis hortis
inter odoratas violas et lilia, nullo
305 in pretio, quippe ex se nullum exspiret odorem:
praeteriens luci despectat iure viator:
ast idem redeat multa vel nocte viator:
nocte olet et secum vigil aurea sidera mulcet:
sic amor: ut luci despectent, ut male volgo
310 audiat; ut tranquilla quies advenit et umbra
ille animum quodam secretum ture vaporat.
Hic Calvos: «Satis est lusum: labor ultimus hic est».
XIV
MEL
At tu, Catulle, somnia, ut lubet: licet
captare nubes, experiri Lesbiam.
315 Tua, ut leo, in te patere, saeve, verbera,
sine illa taetra peste morboque inplicet,
expellat omni pectore omne gaudium,
perurat intestina! Nam quid adtinet?
Flores amaros apibus offerat salix:
320 apes amaro ex flore dulce mel liquant.
Tristisque amor progignet iste carmina
saeclis futura plurimis dulcedini.
Consurgunt tandem, nam serior appetit umbra.
Mox vero ut minime iuvisset cena Catullum,
325 non oculos somnus noctu texisset (at illum
excepit, lecto deserto, lectulus, et sic
fecit, Calve, tibi parvom, iucunde, poema),
ipse, puto, dixit, nec me narrare necesse est.