Migne Patrologia Latina Tomus 132
Chronicon
Chronicon (Regino Prumiensis), J. P. Migne 132.0149C
INCIPIT PRAEFATIO OPERIS SUBSEQUENTIS.
Excellentissimi ingenii, et totius philosophiae studiis multipliciter insignito domno ADALBERONI episcopo REGINO, quamvis omnium Christicolarum 132.0014| extremus, vestrae tamen sublimitati in omnibus devotissimus, fidelia mandat orationum obsequia.
Chronicam quam de nostris et antecessorum 132.0015A| nostrorum temporibus litteris comprehendi, vestrae singulari prudentiae examinandam transmisi, ut vestro perspicaci judicio aut approbetur, aut condemnetur. Quam in duobus libellis distinxi, exordium capiens a primo incarnationis Dominicae anno, et consummans coeptum opus usque in praesentem annum, qui computatur a praefata incarnatione Domini nongentesimus octavus. Indignum etenim mihi visum est, ut cum Hebraeorum, Graecorum et Romanorum, aliarumque gentium historiographi res in diebus suis gesta scriptis usque ad nostram notitiam transmiserint, de nostris, quanquam longe inferioribus, temporibus ita perpetuum silentium sit, ut quasi in diebus nostris aut hominum actio cessaverit, aut fortassis nil dignum quod memoriae 132.0015B| fuerit commendandum egerint, aut si res dignae memoratu gestae sunt, nullus ad haec litteris mandanda 132.0016A| idoneus inventus fuerit, notariis per incuriam otio torpentibus. Hac itaque de causa non passus sum tempora patrum nostrorum et nostra per omnia intacta praeterire, sed ex multis pauca notare curavi, et ubi ad praesentia tempora ventum est, stylo temperavi propter quorumdam offensam qui adhuc sunt superstites, latius haec posteris exsequenda relinquens. Accipite ergo hoc parvum munusculum ea benignitate qua devotione missum est a mea parvitate. In calce autem obsecro lectorem, ut si illi haec dicta nostra qualiacunque sint, placuerint, et ea sibi describi voluerit, hanc praefatiunculam nullatenus omittat [quin eam in prima fronte libelli adnotari faciat]. Gloriam celsitudinis vestrae multorum utilitatibus profuturam superna 132.0016B| providentia diu incolumem conservare dignetur.
EXPLICIT PRAEFATIO.
INCIPIT LIBELLUS DE TEMPORIBUS DOMINICAE INCARNATIONIS. 132.0015|
132.0015C| Anno imperii Octaviani Caesaris quadragesimo secundo Jesus Christus, Filius Dei, natus est. Eadem nocte ab angelis evangelizatur, a pastoribus visitatur, octava die circumciditur, tertio decimo die, stella duce, a magis adoratur, et mysticis muneribus praedicatur. Quadragesimo die in templum cum oblatione a parentibus inducitur, a Symeone suscipitur, ab Anna agnoscitur, post haec in Aegyptum deportatur, ubi manet usque ad obitum Herodis.
Anno Dominicae incarnationis secundo Herodes mittens in Bethleem et in omnibus finibus ejus, pueros innocentes jugulare praecepit. Deinde in domesticos arma convertens, multos perimit, dilectam sibi conjugem Mariamnem interfecit, filios 132.0015D| quos ex ea susceperat Aristobulum et Alexandrum in Samaria strangulari jubet, novissime Antipatrem ex Doside natum, incentorem et insimulatorem omnium malorum, gladio percutit. Post haec miserabili morte perit, anno Dominicae incarnationis sexto, regni vero sui 36.
Anno Dominicae incarnationis 7 Archelaus filius Herodis in Judaea regnat. Dominus Jesus ex Aegypto reducitur, et propter metum praedicti regis in Nazareth civitatem Galilaeae divertit, ibique usque ad tempora baptismi inhabitavit.
132.0016C| Duodecimo suae aetatis anno Dominus Jesus Hierosolymam conscendit, ibique in templo in medio doctorum residens, a parentibus post triduum invenitur.
Anno Dominicae incarnat. 15. Archelaus a Judaeis apud Caesarem accusatus, in Viennam urbem Galliae exsilio relegatur. Regnum Judaeorum inter quatuor fratres ejus Herodem, Antipatrem, Lisanam et Philippum dividitur. Caesar Augustus postquam 56 annis et 6 mensibus Romanum rexit imperium, moritur.
Anno Dom. incarnat. 16 Tiberius regnare coepit, et regnavit annos 26.
Anno Dominicae incarnationis 27 Pilatus Judaeae procurator a Tiberio dirigitur.
132.0016D| Anno Dominicae incarnationis 30, Tiberii autem 15, Johannes circa regionem Jordanis baptismum poenitentiae in remissionem peccatorum praedicat, multosque baptizat; inter quos ipsum redemptorem mundi, qui omnium peccata abluit, aquis Jordanicis tinguit, post baptismum Dominus in desertum secedit, 40 dies jejunat, post jejunium temptatore superato, in virtute spiritus Galilaeam ingreditur, apostolos vocat, regnum Dei evangelizat, multa signa et miracula facit.
Anno Dominicae incarnationis 32 Johannes baptista, 132.0017A| insidiante Herodiade, jussu regis Herodis, incarcere capite truncatur.
Anno Dominicae incarnationis 33 Tyberii vero 18. Dominus sua passione mundum redemit, 40. die post resurrectionem coelum ascendit, 58. Spiritum paraclitum misit. Matthias in loco Judae constituitur apostolus. Jacobus frater Domini Hierosolimorum episcopus constituitur. 7 diaconi ordinantur. Stephanus lapidatur.
Anno Dom. incarn. 34 secundum Latinos, qui a Januario annum incipiunt computare, Paulus cum pergeret Damascum, a Christo de coelo vocatus, secundum Hebraeos qui a Martio initium anni capiunt, eodem anno quo Dominus passus est 11 mense, id est 8. Kalendas Febr.
132.0017B| Anno Dominicae incarnationis 39 Caius regnat annos 4, menses 10, dies 8, his ergo 10 mensibus si addamus 6 qui super fuerint 56 annis Octaviani, erunt menses 17, ex quibus quatuor detractis, annus integer remanet, qui hoc in loco inserendus videtur. Herodes Agrippa Judaeorum genti praeficitur.
Anno Dominicae incarnationis 43 Herodes tetrarcha cum Herodiade in Hispania moerore periit. Pilatus, qui in Dei passione mortis sententiam protulit, sua se manu peremit.
Anno Dominicae incarnationis 45 Claudius regnat annos 13, menses 7, dies 28. Addamus itaque his 7 mensibus 4, qui supra remanserint, fiunt 11, et 8 dies his 28 diebus, erunt 36, id est annus, et 6 dies, 132.0017C| qui hujus temporibus adnumerandus videtur.
Anno Dominicae incarnationis 47 Jacobus frater Johannis ab Herode decollatur, Petrus in carcerem mittitur. Idem Herodes ab angelo percutitur, Antiochiae Spiritus sanctus discipulos alloquitur: Segregate mihi Paulum et Barnabam. Agrippa filius Herodis in Judaea regnat, usque ad exterminium Judaeorum.
Anno Dominicae incarnationis 48, passionis vero 14, et Claudii 4, Paulus et Barnabas ascenderunt Hierosolymam. De hac ascensione sua Paulus ipse scribit ad Galatas: « Deinde post annos tredecim ascendi Hierosolymam cum Barnaba, assumpto et Tito, et contuli cum illis, id est cum apostolis, evangelium quod praedico in gentibus. » 13 itaque 132.0017D| anno passionis Dominicae juxta condictum Jacobi, Zephae et Johannis ad gentium magisterium et apostolatum Paulus profectus est, ubi numerus ipse quem posuit, recensendus est annorum. Scimus enim Petrum et Paulum apostolos post passionem Domni 38, id est ultimo Neronis anno passos fuisse, et beatum Petrum Romae viginti quinque annis episcopalem sedisse cathedram; 25 autem anni et 14 non 38, sed 39 faciunt. Sequitur ergo ut beatum Petrum eodem 13 post Domini passionem anno, quo eum Hierosolymis alloquitur Paulus, id est quarto Claudii anno, Romam venisse credamus, simulque ni fallor hac supputatione Paulum eodem anno quo Dominus passus est, ad fidem venisse probatur. 132.0018A| Eodem anno fames gravissima facta est, cujus Lucas meminit, et Claudius Britanniam intravit.
Anno Dominicae incarnationis 53 Claudius Judaeos tumultuantes Roma expulit.
Anno Dominicae incarnationis 59 Nero regnat annos 13, menses 7, dies 28.
Anno Dominicae incarnationis 61 Festus procurator succedit Felici. Paulus vinctus Romam mittitur anno 2 Neronis.
Anno Dominicae incarnationis 63 Jacobus frater Domini a Judaeis lapidatur. Festo magistratus Judaeae successit Albinus, Albino Florus.
Anno Dominicae incarnationis 70 Vespasianus magister militiae cum exercitu in Judaeam mittitur.
132.0018B| Anno Dominicae incarnationis 72 Romae Petrus crucifigitur, Paulus decollatur. Sub Neroniana persecutione coronatur Romae Processus et Martinianus 47, qui baptizati sunt a beato Petro et in custodia Mamortini retrusi. Torpes, Marcellus, et Apuleius, Alexandriae Marcus evangelista passus est 8 anno Neronis. Mediolanis Nazarius et Celsus, apud Miceriam Aquileia Hermagoras episcopus, Fortunatus diaconus, Foelix cum Constantia.
Anno Dominicae incarnationis 73 Vespasianus regnat annos 9, menses undecim, dies 22; his 11 mensibus additi 7 Neronis, fiunt 18; et his 22 diebus illius 28 fiunt 50 dies, id est annus, 7 menses et 20 dies, qui annus hoc in loco inseritur.
Anno Dominicae incarnationis 74 regnum Judaeae 132.0018C| a Tito subvertitur, templumque destruitur. Hujus temporibus Appollinaris espiscopus a beato Petro Ravenna directus coronatur.
Anno Dominicae incarnationis 83 Titus regnavit annos 2, menses 2.
Anno Dominicae incarnationis 85 Domitianus regnavit annos 15, menses 5; his 5 mensibus addamus 7 Vespasiani, completur annus qui hic inseritur. Hujus temporibus Johannes apostolus Romae in ferventis olei dolium mittitur, ante portam Latinam, et in Pathmos insulam relegatur. Ubi Apocalypsim scribit. Flavia Domitilla in Pontianam insulam exiliatur. Anacletus papa tertius post Petrum martyrio coronatur.
Anno Dominicae incarnationis 90 Nerva regnavit 132.0018D| annum unum, menses quatuor, dies octo. Johannes apostolus ab exilio revocatur, et apud Ephesum evangelium scribit. Hujus temporibus passi sunt Romae Eutices, Victorinus et Maro apud Amiterninam urbem, Victorinus episcopus frater Severini.
Anno Dominicae incarnationis 91 Trajanus regnavit annos 19, menses sex, dies 15; his 5 mensibus si addiderimus Titi secundus, Nervae 4 fit annus, qui hoc in loco aptatur; remanent dies 28 qui supra notati sunt.
Anno Dominicae incarnationis 101, Johannes apostolus Epheso requievit. Trajani temporibus martyrio coronantur Romae Clemens papa, Alexander quartus post Petrum papa, Quirinus, et filia 132.0019A| eius Balbina, Sulpitius et Servilianus, Domitilla et Seraphia virgines, Nereus et Achilleus, Ignatius Antiocenus episcopus; Hierosolymis Symeon episcopus filius Cleophe, in Ponto Focas episcopus.
Anno Dominicae incarnationis 111, Adrianus regnavit annos undecim. Hujus temporibus passi sunt Romae Sixtus papa, Getulius, Sabina, Seraphia virgo: apud Mesenam civitatem Apuliae Eleutherius episcopus cum Anthia matre. Apud Athenas Quadratus et Atristides clari habentur, Dionysius episcopus Ariopagita: apud Tiburnamurbem Italiae Symphorosa cum septem filiis.
Anno Dominicae incarnationis 123 Antoninus, cognomento Pius, cum filiis Aurelio et Lucio regnavit annos 22, menses tres. Justinus philosophus 132.0019B| claret. Suppio episcopo Hermes librum scribit, qui dicitur Pastoris.
Anno Dominicae incarnationis 125 Marcus Antoninus Verus cum fratre Lucio Aurelio Commodo annis 19, mense uno. Horum et supra dictorum temporibus coronati sunt Romae Anicetus papa, Victor papa, Simetrius presbyter, Felicitas cum 7 filiis, Julius et Antoninus, Eusebius et Pontianus, Peregrinus et Vincentius; apud Sebastem Armeniae minoris 40 martyres sub Agricolo judice. Apud Spoletum, Concordius. Apud Smyrnam, Polycarpus episcopus discipulus sancti Johannis. Item Germanicus et Pionius, apud Apamiam, Alexander et Gaius apud Cretam urbem, Cortinae, Philippus episcopus, apud Pergamum Asiae urbem, Carpus episcopus, 132.0019C| Papirius diaconus et Justinus philosophus, apud Lugdunum Galliae, Hireneus episcopus cum multis, Fotinus episcopus ejusdem urbis et Blandina cum aliis 48, Epipodius et Alexander; in Syria Victor et Corona, Mediolanis Faustus, Cabillone Marcellus, item in territorio Cabillonensi, Castro Trenortio Valerianus, Alexandria Tholomeus et Lucius.
Anno Dominicae incarnationis 144 Lucius Antoninus Commodus, post mortem patris Antonini Veri regnavit annos 13. Hujus temporibus nonnulli passi sunt quos supra notavimus. Sed iccirco haec non per ordinem certis imperatorum temporibus exprimi potuimus, quia in quibusdam passionibus sanctorum supra nominatorum, imperatorum vocabula ita confuse posita sunt, ut cum dicat rem sub Antonino 132.0019D| gestam, ignoretur utrum sub Pio aut sub Commodo actum sit, et cum dicit sub Lucio, ambiguum sit, utrum sub Aurelio aut sub Commodo aut sub Antonino gestum sit. Ferunt tamen quod hujus temporibus Hireneus episcopus Lugdunensis passus sit.
Anno Dominicae incarnationis 157 Helius Pertinax regnat menses sex.
Anno Dominicae incarnationis 158 Severus Pertinax regnavit annos 17. Clemens Alexandrinae ecclesiae Pater et Pantenus philosophus clarescunt. Narcissus Hierosolymorum episcopus, Theophilus Caesariensis insignes habentur. Leonides pater Origenis coronatur apud Carthaginem, Perpetua et Felicitas bestiis deputantur.
132.0020A| Anno Dominicae incarnationis centesimo septuagesimo Antoninus cognomento Caracalla Severi filius, regnat annos septem.
Anno Dominicae incarnationis 171 Macrinus regnat annum unum.
Anno Dominicae incarnationis 172 Marcus Aurelius Antoninus regnavit annos 4.
Anno Dominicae incarnationis 176 Aurelius Alexander annos tredecim regnavit. Origenes toto orbi clarus habetur. Hujus temporibus coronantur Romae Calistus papa, Urbanus papa, Caecilia virgo, Tiburtius et Valerianus, Calepodius presbyter, Asterius presbyter, Palmatius consul cum uxore et filiis, et Simplicius senator.
Anno Dominicae incarnationis 189 Maximinus regnat 132.0020B| annos 3. Hujus temporibus coronantur Romae Antheros papa, Potianus papa, Caesarea Palestinae Pamphilus et Maximus presbyteri.
Anno Dominicae incarnationis 192 Gordianus regnavit annos sex. Origenes in Caesarea Palestinae Theodorum, cognomento Gregorium. et Antenodorum fratres divina philosophia imbuit.
Anno Dominicae incarnationis 198 Philippus cum filio Philippo regnavit annos sex; hic primus omnium imperatorum christianus fuit.
Anno Dominicae incarnationis 204 Decius regnavit annum unum, menses tres. His mensibus adde Antonini Pii tres, Marci Antonini unum, Helii Pertinacis sex, fit annus, qui hoc in loco ponitur; remanet mensis 1 et dies viginti octo, supra notati. Hujus 132.0020C| temporibus martyrio coronantur Romae, Fabianus papa, Xistus papa, Laurentius, Felicissimus et Agapitus diaconi, Abdo et Sennes, Ipolitus et Concordia, Hiereneus et Habundus, Cornelius papa, Victoria virgo, Miniates, Antiochia Babillus episcopus; Apollonia civitate Leacus, Tirsus et Gallinecus; Hierosolyma Alexander episcopus; Nazanzo Trypho; in Aegypto, civitate quae dicitur Thinius, Phileas episcopus, et Philoronius tribunus cum aliis multis, in Sicilia, civitate Catanensium, Agatha virgo: in Perside, Polocronius Babiloniae et Ctesifontis episcopus, Egen Pamphiliae, Nestor episcopus in Corduba civitate, Parmenius presbyter cum sociis apud Circensem Coloniam, Marianus et Jacobus in Tyro; Anatholia et Audax apud Africam, Nemesianus et Felix, Rogantianus 132.0020D| presbyter et Felicissimus cum multis aliis; Antiochiae, Asclepiades episcopus; Alexandriae Agatho et Seraphion, Arsenius et Dioscorus cum sociis suis.
Anno Dominicae incarnationis 206 Gallus cum Volusiano filio regnavit annos duos, menses 4. Origenes doctor moritur et in Tyro sepelitur.
Anno Dominicae incarnationis 209 Valerius cum Galieno regnavit annos 15. Horum temporibus coronantur Romae Stephanus papa, Eugenia virgo, lovinus et Basileus, Lucius papa, Basilla, Rufina, et Secunda virgo, Tertulianus, Protus et Jacinctus, Xistus papa, Valerianus, Numesius, Symphronius et Olympius in Ispania urbe Terragonae; Verona Zenon episcopus, 132.0021A| et confessor Fructuosus episcopus, Augurius et Eulogius diaconi. Caesarea Palestinae Marinus et Artemius apud Africam civitatem, Tuburno Lucernariae, Maxia, Donatilla, et Secunda virgo. In territorio Cauallitano, vico Mitanensi, Privatus episcopus; Theodorus cognomento Gregorius Neo-Caesareae Ponti episcopus virtutum gloria claret.
Anno Dominicae incarnationis 224 Claudius annum unum, menses 9; his adde quatuor Volusiani, fit annus, qui hic adnumeratur, remanet mensis 1. Hujus temporibus passi sunt Romae Felix papa, Marius et Martha conjux ejus cum filiis, 47 milites, qui baptizati sunt a Dionysio papa. Cyrilla virgo, in Terracina Campaniae civitate, Felix presbyter, et Eusebius.
Anno Dominicae incarnationis 226 Aurelianus 132.0021B| regnavit annos 5, menses 6. Hujus temporibus passi sunt Romae Eutychianus papa, Theodora, Basilides, Tripos, et Mandalia, Linguiri sancti Gemini; Loonio Civitate Conon; Caesarea Cappadociae Mammes, apud Praenestinam urbem Agapitus; in civitate Salona Anastasius; apud Augustodunum Symphorianus; in territorio Vivariensi, loco qui dicitur Gentibus, Andeolus subdiaconus, Andochius presbyter, Thirsus diaconus, et Felix, in castro Divione Benignus presbyter.
Anno Dominicae incarnationis 232 Tacitus regnavit menses 6; adde 6 Aureliani, fit annus. Remanent 88 dies Floriani, his conjunge 28 dies, qui supra remanserunt, fiunt 108, id est menses 3 et 18 dies. Adde duos superfluos menses, faciunt menses 5, 132.0021C| dies 18. Anatholius Laodiceae Syriae episcopus clarus habetur.
Anno Dominicae incarnationis 233 Probus regnat annos 6, menses 4. His adde 6 Taciti, et 5 suprascriptos, fit annus, remanent 3 menses.
Anno Dominicae incarnationis 240 Carus cum filiis Carino et Numeriano regnavit annos 2. Horum temporibus coronantur Romae Chrysanthus et Daria, Claudius et Hilaria uxor ejus, cum filiis Jasone et Mauro, et 70 milites.
Anno Dominicae incarnationis 242 Diocletianus cum Maximiano et Constantio, et post mortem Diocletiani, Maximianus cum Severo, Galerio et Maximiano annos 20. Horum temporibus martyrio coronantur Romae Gaius papa, Cyriacus diaconus, Largus et 132.0021D| Smaragdus, Apronianus, Papias et Maurus, Claudius et Propedigna cum filiis, Gabinius presbyter, Castulus Pancratius, Arthemius cum uxore et filia, Sebastianus, Marcus et Marcellianus, Marcellinus presbyter, Petrus exorcista, Tranquillinus, Nicostratus, Zoe uxor ejus, Primus et Felicianus, Claudius, Castorius Victorinus, Symphorianus, Basiliscus, Faustinus, Simplicius et Beatrix, Tiburtius filius Chromatii, Susanna virgo, Johannes, Crispus, Genesius, Felix et Adauctus, Lucia 132.0022A| et Geminianus, Sergius et Bacchus, Chrysogonus, Saturninus et Sisinnius, quatuor coronati, Theodorus, Pontianus, Praetextatus et Thraso; apud Spoletum Gregorius presbyter, Sabinus episcopus, Exsuperantius et Marcellus diaconi, apud insulas Parmarias Anastasia, Antiochiae Julianus et Basilissa. In Hispaniis, civitate Caesaraugusta, Vincentius diaconus. In Barcinona Eulalia virgo, Cucufas. Apud Gerundam Felix. In Cucumis Juliana virgo. Apud Tyrum Tyrannio, Silvanus, Peneleus, atque episcopi cum innumera multitudine. Apud Sirmium Sirenus. Nicomedia Petrus et Lucianus presbyter Antiocenus, Anthimus episcopus, Panthaleon, Johannes Adrianus, Dorotheus et Gorgonius, Eleutherius. Smyrnae, Hierenus episcopus. In Palestina 132.0022B| civitate Gaza Sylvanus, Mediolanis Victor. Apud Illyricum civitate Siscia Quirinus episcopus; apud Tharsum Bonifacius; apud Aquileiam Felix et Fortunatus; apud Ciliciam Vitus et Modestus cum Crescentia, Lucia virgo, in Britannia, Albanus, apud Massiliam Victor, apud Augustam Afra, in Rhetia provincia, Nicea Bithiniae Theodora cum filiis; in Hispaniis, civitate Compluto, Justinus et Pastor fratres; in Sicilia civitate Catenum Euplius diaconus; apud urbem Italiae Pergamis Alexander, in civitate Calcidona Euphemia. In Neapoli Campaniae Januarius episcopus, Beneventanus, Sosius diaconi; Mesenate civitate Faustus et Desyderius. In Palestina Peleus et Nilus episcopi; in Cyzico Fausta et Evilasius, Agauno, Mauricius cum sociis; Antiochiae Cyprianus 132.0022C| episcopus cum Justina; apud Aegeam civitatem, Cosmas et Damianus; in Galliis, castro Solodoro, quod est super Arolam fluvium, Victor; apud Coloniam Agrippinam Gereon cum sociis; apud Tarsum Taracus, Probus et Andronicus; in Venusia civitate Apuliae, Felix episcopus, Audax et Januarius presbyteri; Suessionis civitate Crispinus et Crispinianus; apud Sidonem Cenobius presbyter; in territorio Aganensi Tiberius, Modestus et Florentina; in Scithia metropoli Frigia Salaria Mennas; Antiochia Romanus, Alexandria Petrus episcopus; in Affrica civitate Colonia virgo. In Tuscia Barbara virgo. In Hispanis Leocadia; Emerita civitate Eulalia et Julia virgines.
[Anno Dominicae incarnationis 243. Hujus Constantii 132.0022D| temporibus, pace ecclesiis reddita, episcopi privatis sedibus restituuntur, et alia plura christianae religioni profutura ceduntur. Inter quae etiam coenobium servorum Dei Treveri inchoatur, cui praescripti principis assensu, inter contiguos urbi muros, Johannes abbas, mirae sanctitatis vir, initia dedit. Cujus coenobii beatus Augustinus in libro Confessionum mentionem fecit].
Anno Dominicae incarnationis 263 Constantinus, 132.0023A| Constantii ex concubina Helena filius, regnat annos triginta menses decem; his adde tres menses qui supra remanserunt fit annus, remanet unus mensis. Silvester papa clarus habetur, cujus industria synodus praeclarissima toto orbe terrarum 318 Patrum apud Niceam urbem celebratur. Crux Domini nostri Jesu Christi a Juda invenitur. Sed ut in gestis pontificum Romanorum legimus, sub Constantio patre Constantini, et Eusebio pontifice Romano, eadem crux Domini inventa est. Nam ibi ita legitur: sub hujus temporibus, id est Eusebii, inventa est crux Christi, 5 Nonas Maii, et baptizatus est Judas, qui et Quiriacus.
Anno Dominicae incarnationis 295 Constantius cum Constantino et Constante fratribus, annos 27, 132.0023B| menses 5, dies 13. Horum temporibus Maximinus Trevirorum episcopus clarus habetur, Jacobus Nisibus episcopus agnoscitur, Antonius monachus in eremo moritur, Hilarius Pictavensis episcopus, ab exilio revocatur. Julius papa in exilium mittitur; Liberius papa exilio deportatur, revocatus haereticis favet. Felix papa deponitur, et ab haereticis interficitur. Eusebius presbyter propter fidem catholicam in quodam cubiculum includitur, ibique post 7 menses moritur. Dionysius episcopus Mediolanensis apud Cappadociam exilio damnatur. Paulus Constantinopolitanus episcopus ab Arianis strangulatur. Paulinus episcopus Trevirorum, successor sancti Maximini episcopi, ob catholicam fidem a Constantio relegatur exilio, et usque ad mortem etiam ultra 132.0023C| christianum nomen mutando, exilio fatigatur. Ad ultimum apud Frigiam defunctus est, inde Treveris reportatur.
Anno Dominicae incarnationis 310 Julius regnavit annos duos, menses octo. His adde 6 qui remanserunt, fit annus, supersunt 2 menses et 18 dies. Hujus temporibus coronantur Romae Priscus presbyter, Priscillianus clericus, Benedicta foemina, Pigmus [Pimenius] presbyter, Gordianus, Demetria virgo; Johannes presbyter, item Johannes et Paulus, Faustus et Dafrosa; in Hostia Hilarianus Jerosolimorum episcopus, Quiriacus et Judas, Alexandriae Gallicanus, Vercellis Eusebius episcopus, Arecia civitate Donatus episcopus, Anthiochia Theodoricus presbyter.
132.0023D| Anno Dominicae incarnationis 314 Jovinianus regnat menses 8. Hisdem princeps officiosis litteris Athanasium episcopum requirit.
Anno Dominicae incarnationis 315 Valentinianus cum fratre Valente regnavit annos 11, Romae Damasus papa clarus habetur, Mediolani Ambrosius episcopus insignis habetur. Hilarius episcopus Pictavis moritur, Athanasius Alexandria vita decedit.
Anno Dominicae incarnationis 327 Valens cum Gratiano et Valentiniano Valentiniani fratris sui 132.0024A| filiis regnat annos 4. Hunni Gothos propriis sedibus pellunt. Gothi Thraciam depopulantur.
Anno Dominicae incarnationis 332 Gratianus cum fratre Valentiniano regnavit annos 6. Theodosius a Gratiano imperator creatur. Synodus 150 Patrum congregatur urbe Augusta sub Damaso papa. Theodosius Arcadium filium consortem imperii facit. Maximus in Britanniam imperator creatur, in Galliam apud Lugdunum Gratianum Augustum interfecit, fratrem ejus Valentinianum Italia expulit. Martinus Turonorum episcopus virtutum gloria fulget. Hieronymus sacrae scripturae interpres in Bethleem insignis habetur.
Anno Dominicae incarnationis 339 Theodosius, qui Gratiano vivente 5 annos jam orientem regebat, 132.0024B| post ejus mortem regnavit annos undecim, Maximum tyrannum quarto ab Aquileia lapide interfecit. Siricus papa Romanam regit ecclesiam. Hieronymus librum de illustribus Viris scribit. Apud Aegyptum Johannes heremita celebratur, qui Theodosio de tyrannis victoriam praedixit.
Anno Dominicae incarnationis 350 Archadius filius Theodosii cum fratre Honorio regnavit annos 15. Gothi Italiam, Wandali atque Alani Gallias aggrediuntur. Corpora Abacuc et Micheae prophetarum revelantur. Innocentius papa Romanam rexit ecclesiam. Sanctus Martinus episcopus ad coelestia transit. Severinus episcopus Coloniae Agrippinae clarus habetur. Augustinus episcopus eximius doctor in Ipponensi ecclesia divinam philosophiam 132.0024C| dogmatizat. Pelagius Britto gratiam Dei impugnat.
Anno Dominicae incarnationis 364 Honorius cum Theodosio minore fratris sui filio regnavit annos 15. Alaricus rex Gothorum Romam invadit anno 7 Honorii. Corpora sanctorum Stephani protomartyris, Gamalielis et Nichodemi, Luciano presbytero revelantur. Bonifacius papa, et Celestinus Romanam regunt ecclesiam. Hieronymus presbyter obiit 12 Honorii anno, aetatis autem suae 97; libros suos per 50 annos confecit.
Anno Dominicae incarnationis 370 Theodosius minor, Archadii filius, regnavit annos 26. Valentinianus junior, Constantii filius, Ravennae imperator ordinatur. Gens Wandalorum, Alanorum et Gothorum 132.0024D| Africam devastat. Augustinus episcopus inter ipsas obsidionum angustias migravit ad Dominum. Wandali capta Carthagine, in Siciliam transeunt. Xistus Romanam regit ecclesiam; hujus temporibus Leo magnus apostolicam obtinuit cathedram, ad quem, et ad Pulceriam Augustam, multa super Eutecetis errorem scribit Flavianus Constantinopolitanus episcopus, et Euticem dampnat.
Anno Dominicae incarnationis 397 Marcianus et Valentinianus regnaverunt annos 7. Joannes baptisti 132.0025A| duobus monachis caput suum manifestat. Germanus episcopus Autisiodorensis, et Lupus Trecassensis episcopus, in Britanniam diriguntur. Post haec Germanus apud Ravennam moritur. [Severus episcopus Treveris, Policronius Virduni, Albinus Catalaunensis discipuli sancti Lupi clari habentur. Aurelianis Timavus episcopus claret. 6.] Leo episcopus Marciano multa fidei dogmata scribit. Anatolius episcopus Constantinopolitanus Euticetis errorem dampnat, et a Leone papa arguitur, quod contra Nicenum concilium, Antiocenam et Alexandrinam ecclesias, sibi subdere voluisset. Aetius patricius a Valentiniano occiditur apud Arelatum. Hilarius episcopus doctissimus atque praeclarissimus vir, qui Vitam sancti Honorati praedecessoris sui composuit, moritur.
132.0025B| Anno Dominicae incarnationis 405 Leo regnat annos septemdecim, huic Leoni Leo papa plurima scribit. Theodorus episcopus civitatis Syriae, historiam ecclesiasticam a fine librorum Eusebii scribit. Hilarius papa Romanam ecclesiam gubernat. Victorinus, jubente papa Hilario, revolutionem magni anni describit.
Anno Dominicae incarnationis 414 Zenon regnavit annos 17. Odoacer rex Gothorum Romam obtinuit. Theodericus, cognomento Walager, utramque Macedoniam depopulatur. Honoricus rex Wandalorum Arrianus, in Africa plusquam 334 episcopis fugatis, ecclesias eorum clausit, et plebes variis suppliciis affecit. Felix papa dampnavit Achatium 132.0025C| Constantinopolitanum episcopum et Petrum Alexandrinum. Gelasius vir prudens, Felici papae in pontificatu succedit. Hic etiam damnavit Achacium et Petrum. Post hunc Anastasius praesul efficitur, qui voluit occulte revocare Acatium, sed non potuit, qui etiam nutu divino percussus est.
Anno Dominicae incarnationis 421 Anastasius regnavit annos 29. Transamundus rex Wandalorum 220 episcopos exilio Sardiniam misit. Hujus et Zenonis temporibus sub Wandalica persecutione martyrio coronantur, apud Africam Eugenius Carthaginensis episcopus, et cum eo plusquam 500, item Liberatus abba, Bonifacius diaconus, Servius et Rusticus subdiaconi, Rogatus et Septimus monachi, et Maximus puer, primo igne injecti, post remorum 132.0025D| vectibus enecati sunt. Item Marcianus et Satyrianus, et Maxima virgo, et cum eis 370 crudeliter perempti sunt. Item Papias et Mansuetus. Vulteius, Valerianus, Urbanus et Crescens, Felix et Hortolanus episcopi, in confessione cursum vitae consummaverunt. Item Dativa, Dionisia et Emelianus medicus cum multis aliis, Valerianus episcopus. Symmachus papa ecclesiam Romanam gubernat, pecuniam et vestes per Africam et Sardiniam episcopis in exilio missis ministrat. Post hunc Hormisda papa constituitur. Clodoveus rex Francorum, qui in Gallias regnat 30 annos, Syagrium patricium interficit. Cumbadum 132.0026A| regem de Burgundia expulit. Alamannos tributarios facit. Anno 12 regni sui, a sancto Remigio, Remorum episcopo, una cum Francis baptizatur. [Atrebatis Vedastus episcopus ordinatur, 6.] Mamercus episcopus Viennensis ecclesiae triduanas letanias instituit ante ascensionem Domini. Clodoveus cum Alarico, rege Gothorum, in Aquitaniam juxta Pictavis confligit, eumque regno et vita privat. Amalricus filius Alarici in Hispaniam regnum paternum obtinuit. Anastasius imperator Clodoveo dona regia mittit. Clodoveus Reginarium propinquum atque consortem regni interficit. A transitu sancti Martini usque ad mortem Clodovei sunt anni 112. Quatuor filii ejus Theodoricus, Clodomerus, Childebertus, et Clotharius regnum patris inter se diviserunt. Anastasius 132.0026B| imperator fulmine perit.
Anno Dominicae incarnationis 450 Justinus senior regnavit annos 8. Joannes papa, a Theodorico rege Gothorum Ravennam propter fidem catholicam in custodia mittitur, ibique moritur. Idem tyrannus Symmachum patricium interficit. Boetium in liberalibus disciplinis nulli secundum, in carcerem trudit, in quo cum ipsa philosophia miris disputationum argumentis conqueritur. Praefatus Theodericus subita morte perit. Athalaricus in regnum succedit. Benedictus pater, et primus in loco qui Sublacus dicitur, et postea in castro Cassino, vir magnae virtutis apostolicis virtutibus effulsit. Felix et Bonifacius Romanam regunt ecclesiam. Sigismundus, rex Burgundionum, monasterium sanctorum Agaunensium aedificat. 132.0026C| Idem a supradictis filiis Clodovei interficitur. Theodoricus cum filio Theodeberto et fratre Clothario Thuringiam depopulatur. Ermenfridum Thuringorum ducem apud Tulpiacum extinguit.
Anno Dominicae incarnationis 459 Justinianus, Justini ex sorore nepos, regnavit annos 38. Hic per Belisarium patricium Persas fortiter devicit. Perque ipsum Belisarium Wandalorum gentem, capto eorum rege Gelismero, usque ad internecionem delevit, Africamque totam post annos 90 et 6 Romano imperio restituit. Rursusque Belisarii viribus Gothorum in Italia gentem, capto Witisi eorum rege, superavit. Mauros quoque post haec Africam infestantes, eorumque regem Athalam per Johannem consulem mirabili virtute prostravit. Leges quoque Romanas, 132.0026D| quarum prolixitas gravabat, minoravit, et inutiles dissonantias mirabili brevitate correxit. Extruxit quoque Constantinopoli templum, quod graeco vocabulo Ἄγιαν Σοφίαν nominavit, cujus opus adeo cuncta aedificia excellit, ut in totis terrarum spatiis huic simile non possit inveniri. Hujus temporibus Cassidorus Roma tam seculari quam divina scientia claruit. Hic primitus consul, deinde senator, ad extremum monachus efficitur. Romae Dionisus abba paschales scribit circulos. Apud Constantinopolim Priscianus Caesariensis grammaticae artis, ut ita dixerim, profunda rimatus est, tumque nihilominus 132.0027A| Arator Romanae ecclesiae subdiaconus, poeta mirabilis, apostolorum actus versibus exametris decoravit. Hujus temporibus Romanam rexerunt ecclesiam Johannes, Agapitus, Sylverius, et Vigilius. Sylverius a Belisario jussu Theodorae Augustae in exilium mittitur, et ibi moritur. Vigilius quoque eo quod nollet revocare Anthemum, episcopum Constantinopolitanum, a Justiniano in exilium truditur, revocatus ab exilio, cum Romam reverteretur, in Sicilia civitate Syracusana calculi dolore moritur. Pelagius in pontificatu succedit. Per idem tempus Albuinus, filius Oduini, Langobardis jam decimus imperat, qui filiam Clotharii regis Francorum Clothsuindam in matrimonium habuit. Childebertus rex Francorum, cum exercitu Hispaniam intrat, 132.0027B| Amalricum regem, filium Alarici, in praelio extinguit, multum aurum, et argentum inde asportat. Clotarius filios fratris sui Clodomeri cultro confodit. Theodericus rex moritur, Theodebertus filius ejus post eum regnat.
Anno Dominicae incarnationis 498 Justinianus minor regnavit annos 11. Narses patricius Totilam regem Gothorum in Italia occidit. Idem cum ducibus Theodeberti regis Francorum Bucellino, et Emingo qui Italiam depraedabantur, pugnavit eosque interfecit. Narses apud Justinum et ejus conjugem Sophiam accusatur a Romanis, quod servitio Italiam premeret, et statim Longinus praefectus mittitur, qui Narsetis locum obtineret. Cui inter caetera Sophia, quia eunuchus erat, hoc fertur mandasse, 132.0027C| quod cum puellis in genitio lanarum faceret pensas dividere. Ad haec ille respondit, talem se ei telam orditurum, qualem ipsa, dum viveret, deponere non posset; statimque genti Langobardorum mandat ut venirent et possiderent Italiam. Johannes papa Romanam ecclesiam regit. Childebertus et Clotharius reges cum exercitu Hispaniam intrant, Caesaraugustanam civitatem obsident. Cives induti ciliciis tunicam sancti Vincentii super murum circumferunt Deumque contrito corde exorant. Reges divina inspiratione miseratione flexi obsidionem solvunt. Episcopus ejusdem civitatis Childeberto regi pro munere stolam beati Vincentii dat. Inde rex Parisius basilicam in honorem beati Vincentii construxit.
Albuinus cum Langobardis Italiam intravit et Gisulfum 132.0027D| nepotem suum Forojulanis praefecit. Theodebertus rex Italiam intrat, cum Langobardis certamen init, eosque superat, in Franciam reversus moritur. Non multo post tempore Childebertus rex Parisius moritur, et in basilicam sancti Vincentii sepelitur. Regna quae fratres et nepotes tenuerant, in Clotharii rediguntur potestatem.
His temporibus Medardus episcopus migravit ad Dominum, quem Clotharius rex cum debito honore Suessionis sepelivit. Post haec Clotharius rex moritur, et in basilicam sancti Medardi sepelitur. Quatuor filii ejus regna inter se diviserunt. Heribertus regnum 132.0028A| Childeberti accepit, et sedem Parisius habuit, Guntranus regnum Clodomeri tenuit, sedemque constituit Aurilianus. Hilpricus regnum patris sui Clotharii, cathedram Suessionis habuit. Sigibertus regnum Theodorici Remis sive Metis sedem statuit. Huni qui et Avares comperta morte Clotharii, super Sigibertum inruunt. Quibus ille in Thuringiam occurrens, eos juxta fluvium Albiam potenter superavit. Hic Sigibertus legationem in Hispaniam mittens Brunichildem Adanachildi regis filiam petit, eamque in conjugium accepit, de qua filium Childeberti nomine suscepit; Heresbertus derelicta legitima uxore, quae vocabatur Ingoberga, duas sorores Marcovefam et Merofilidam, sibi in matrimonium jungit, ex quo scelere excommunicatus est a sancto Germano Parisiorum 132.0028B| episcopo, et justo Dei judicio percussus moritur, et in basilica sancti Romani sepelitur. Regnum ejus Sigebertus arripuit. Heilpericus Geilsuindam sororem Brunichildis in conjugium accepit, quam pauco interjecto tempore, suggerente Fredegunde, in lecto strangulavit. Deinde Audoveram reginam a se repulit, eo quod adhortante Fredegunde, filiam propriam a sacro fonte suscepisset, et eamdem Fredegundem sibi in matrimonium jungit. Habuit vero ex supra dicta Audovera tres filios, Theodebertum, Meroveum et Clodoveum. Theodebertus jussu patris trans Ligerim regionem, quam avunculus ejus Herebertus tenuerat, occupat et apud Pectavis cum Gulidaldo duce Sigiberti dimicat, eumque superat. Sigibertus cum exercitu Parisius venit, fratremque 132.0028C| Helpericum bello aggreditur, in quo praelio supradictus Theodobertus occubuit. Helpericus fugiens cum uxore et filiis Torniacum ingressus est, ibique se communivit. Quem cum Sigibertus ibique persequeretur, dolo Fredegundis reginae a duobus pueris ejus interficitur. Quem fratres in basilica sancti Medardi sepeliunt. Ea tempestate Brunichildis cum filio adhuc parvulo Parisius morabatur. Gundaldus dux, apprehensum puerum nocte latenter aufugit, eumque in regnum paternum reportavit. Eademque Brunichildis Rothomagum in exilium mittitur, ubi veniens Meroveus, filius Helprici, eam sibi in conjugium sociavit. Ex qua causa postea a patre adtonsus, monachus efficitur, et presbyter ordinatur. Eodem tempore sanctus Germanus Parisiorum episcopus 132.0028D| ad Dominum transit, et in basilicam sancti Vincentii sepelitur. Childebertus matrem Brunichildem requirit, quam Helpericus reddere jubet, Narses patricius de Campaniam Romam venit, ibique moritur; corpus ejus in locello plumbeo cum omnibus divitiis ejus Constantinopolim perlatum est. Benedictus papa Romanam ecclesiam gubernat. Fortunatus poeta in Galliis insignis habetur, qui natus quidem in loco, qui Duplalis dictus fuit, qui locus haud longe a Cenitensi castro vel Tarvisiana distat civitate, sed tamen in Ravenna nutritus et doctus, in arte grammatica sive rhetorica seu metrica clarissimus existit. Qui amore 132.0029A| sancti Martini in Gallias transiens, primo Turonis, deinde Pictavis habitavit, in qua civitate episcopus ordinatus est.
Albuinus rex cum Langobardis Tarvisium, Vincentiam, Veronamque, et reliquas Venetiae civitates capit. Deinde [Liguriam ingressus Mediolanum cepit, et] omnes Liguriae civitates. Ticinensis civitas ultra tres annos obsidionem perferens Langobardis se tradidit, omnesque civitates armis ceperunt, praeter Romam et Ravennam, vel aliqua castra quae erant in maris litore constituta. Albuinus postquam in Italia tres annos et sex menses regnavit, insidiis suae conjugis interemptus est. Elmigisus qui Albuinum occiderat, cum Rosimunda regina Ravennam ad Longinum praefectum fugit, auferens secum Albisindam 132.0029B| filiam regis et omnem Langobardorum thesaurum, ubi ambo veneno perierunt. Longinus Albisindam, filiam Albuini, cum Langobardorum thesauris Constantinopolim dirigit. Langobardi Gallias ingrediuntur. Horum adventum vir Dei Hospicius qui apud Niceam erat inclausus, sancto sibi revelante Spiritu, longe ante praevidit, quibus occurrit Amatus dux Guntramni regis, et commisso bello a Langobardis extinguitur. Mummulus in locum ejus subrogatur, qui ex Langobardis multos interfecit, eosque in Italiam redire compulit.
Anno Dominicae incarnationis 510 Tiberius Constantinus regnavit annos 7. Hic cum sub Justino adhuc Caesare palatium regeret, et multas cotidie eleemosynas faceret, magnam ei Dominus copiam auri subministravit: nam deambulans per palatium 132.0029C| vidit in pavimento tabulam marmoream, in qua erat crux Dominica sculpta, quam inde levari jubens, invenit defossum magnum thesaurum, habentem supra mille auri centenaria. Huic etiam thesaurus Narsetis a quodam sene, qui eum cum aliis terrae mandaverat, manifestatus est, qui tantus fuit, ut vix per multos dies cisterna in qua jacuerat, a deportantibus potuisset evacuari. Huic Sophia Augusta insidias temptavit ingerere. Procedente enim eo ad villam, ut juxta ritum imperialem 30 diebus ad vindemiam jocundaretur, vocato Justiniano nepote Justini mariti, voluit eum in regno sublimare; quo comperto, Tiberius apprehensam Augustam omnibus thesauris spoliavit, solum ei victum relinquens. 132.0029D| Hujus exercitus Persas debellavit, tantamque praedam cum 20 pariter elephantis detulit, ut humanae crederetur posse sufficere cupiditati. Ad hunc et Helpericus rex Francorum suos legatos dirigens, multa ab eo ornamenta, aureos etiam singularum librarum suscepit, habentes ab una parte effigiem imperatoris, scriptum in circulo Tiberius Constantinus perpetuus Augustus, ab alia parte habentes quadrigam et ascensorem, in circuitu scriptum Gloria Romanorum. Hujus diebus Gregorius diaconus cum esset apocrisarius in urbe Constantinopolitana, Morales libros composuit, Eutychumque ejusdem urbis episcopum de resurrectione errantem, in conspectu Augusti superavit. Pelagius papa Romanam 132.0030A| regit ecclesiam, qui absque jussione principis ordinatus est, eo quod Langobardi Romam obsiderent, nec posset quisquam progredi. Helpericus rex descriptiones novas per consilium Fredegundis in omni regno suo facit, ut unusquisque possessor de propria terra, de uno arpenne unam amphoram vini ad partem regis daret, et de jugere modium unum; unde populus valde oppressus vociferabatur ad Dominum. Inmisit autem Dominus plagam in domo regis, et ipse aegrotare coepit, et duo filii ejus mortui sunt. Rex perterritus descriptiones combussit, et tributum indulsit. Post hoc cognovit uxorem suam, quae peperit filium, quem appellavit Clotharium. Hic fuit postea rex magnus, qui genuit Dagobertum.
132.0030B| Anno Dominicae incarnationis 517 Mauritius regnavit annos 20. Hunc Tiberius, sentiens sibi diem mortis imminere, una cum consilio Sophiae Augustae ad imperium elegit, ornataque sua filia regalibus ornamentis eam tradidit, et cum ea omne imperium. Langobardi cum per annos 10 sub potestate ducem fuissent, regem super se statuunt Otharium filium Clephonis, quem etiam ob dignitatem Flavium appellaverunt, quo pronomine Langobardorum reges usi sunt. Duces qui tunc erant, et ob restaurationem regni omnem substantiarum suarum medietatem regalibus usibus tribuunt, ut esse posset, unde rex ipse sive qui ei aderant, per diversa officia alerentur. Mauritius imperator Childeberto, regi Francorum, quinquaginta millia solidos per suos legatos direxit, petens 132.0030C| ut Langobardos de Italia exterminaret. Qui cum Francis Italiam intrat, Langobardi munera tribuunt, et pacem cum eo faciunt, imperator solidos requirit, sed ille suarum virium potentia fretus, pro hac re nec responsum reddidit. Idem Childebertus bellum adversus Hispanos gerens, eorum acies superavit. Causa hujus certaminis ista fuit. Childebertus Ingundam sororem suam Herminigildo, Levigildi Hispanorum regis filio, in conjugium tradiderat, qui Herminigildus praedicatione Leandri, episcopi Hispaliensis, atque adhortatione suae conjugis ad catholicam fidem conversus fuerat, quem pater impius in ipso sacrato paschali die securi percussit. Ingundis post mariti mortem, cum in Gallias repedare vellet, a piratis tenetur, atque in Siciliam deducitur, 132.0030D| ubi et moritur. Filius ejus imperatori est transmissus.
Eo tempore fuit aquae diluvium in unibus Venetiarum et Liguriae, seu in caeteris regionibus Italiae, quale post Noe tempus creditur non fuisse. Subsecuta est statim pestis inguinaria, quae tanta strage populum devastavit, ut de inaestimabili multitudine pauci remanerent. In hac tribulatione Gregorius a cunctis generaliter papa electus est, et in pontificali cathedra sublimatus.
Per idem tempus isdem Gregorius papa Augustinum, Mellitum et Johannem cum aliis pluribus monachis timentibus Deum in Britanniam misit, eorumque praedicatione ad Christum Anglos convertit. 132.0031A| Regaretus rex Gothorum, frater Herminigildis martyris, per praedicationem Leandri episcopi ad fidem catholicam convertitur.
Gens Anglorum ad Christum convertitur, Edilbertus rex eorum baptizatur.
Gregorius papa libros Regulae pastoralis, quos in episcopatus sui exordio scripserat, libros etiam quos in Expositione beati Job jamdudum Constantinopoli fecerat, supradicto Leandro episcopo mittit, cui etiam pallium ex benedictione sancti Petri dirigit.
Mauritius imperator legationem ad Childebertum regem dirigit, mandans ei, ut quod prius non fecerat, nunc adimpleret, ut Langobardos ab Italia removeret: qui exercitum in Italiam direxit, et commissa 132.0031B| pugna cum Langobardis, Francorum acies graviter attritae sunt. Abrincatis Paternus episcopus, civis Pictaviensis, nitescit.
Flavius rex Otharius Theodolindam, Garibaldi Bajoariorum ducis filiam, in conjugium accepit.
Childebertus, iterato in Italiam exercitu Francorum cum 20 ducibus ad bellandum Langobardorum aciem direxit; qui per tres menses Italiam pervagantes, plurima castra deposuerunt, et innumerabilem multitudinem captivorum inde adduxerunt; regem autem Otharium nocere non potuerunt, qui intra Ticinensem urbem se communierat. Exercitus, quia tempus aestivum erat, propter inconsueti aeris incommoditatem, dysenteriae morbo graviter fatigatur, et ob id in patriam redire compellitur. Tassilo 132.0031C| super Bawariam a Childeberto dux constituitur. Otharius rex ad Guntrannum regem, patruum Childeberti, legatos misit, ut per ejus nutum pax inter Childebertum et eumdem Otharium firmaretur. De visione Guntrani regis. Erat autem iste Guntramnus rex pacificus, omni bonitate ornatus. Is cum quodam die venatum in silvam isset, ut solet fieri, hac illacque discurrentibus sociis, ipse cum uno fideli suo solus remansit, et gravi somno depressus, capite in genibus ejus reclinato, obdormivit. De cujus ore parvum animal egressum, tenuem rivulum, qui prope discurrebat, transire moliebatur. Tunc is in cujus gremio quiescebat, spatham suam eduxit, eique ex ea pontem fecit, per quem ad partem aliam transivit, et in quoddam foramen montis ingreditur, 132.0031D| et post paululum revertitur, et per eamdem spatham rivulum transiens, in os Guntramni ingreditur, statimque a somno excitatus miram se visionem vidisse testatur, asserens se quemdam fluvium per pontem ferreum transisse, et in quadam spelunca multum pondus auri aspexisse. Is in cujus gremio dormierat, cum rem per ordinem retulisset, effossus est locus, et inaestimabiles thesauri reperti sunt, de quo auro ciborium solidum, mirae magnitudinis et magni ponderis fecit, et supra corpus sancti Marcelli martyris in civitate Caballonis poni fecit. Nec est usquam ullum opus ex auro effectum, quod ei valeat comparari. Nec post multum tempus idem rex, cum thesauros suos ecclesiis ac pauperibus 132.0032A| erogasset, moritur, et in eadem basilica sepelitur
Regnum ejus Childebertus et filii ejus obtinuerunt. Per idem tempus venit sanctus presbyter Goar ex Aquitania, et in territorio Treverensi, in pago Trigorio supra ripam Rheni, et rivulum qui Wochara dicitur, oratorium in honore sanctae Dei genitricis construens, orationibus, eleemosynis et praedicatione verbi insistens, plenus virtutibus in eodem loco quievit.
Circa haec etiam tempora Helpricus rex, insidiis suae conjugis Fredegundis, cum de venatione rediret, interficitur, et Parisius in basilica sancti Vincentii sepelitur. Clotharius adhuc puer a matre et Landrico, qui tunc major domus erat, in regnum sublimatur.
132.0032B| Audiens Childebertus avunculum mortuum, regnum illius occupare nititur, et cum immenso exercitu Francorum et Burgundionum juxta Suessionis civitatem venit, ubi eis Fredegundis cum Landrico duce occurrit, et pugna commissa, exercitus Childeberti graviter caesus fugit. Post idem tempus Childebertus moritur, habebat autem duos filios, unum ex concubina nomine Theodobertum, qui major natu erat, alterum ex regina, nomine Theodericum. Hujus regis major domus fuit Arnolfus. Theodebertus regnum patris obtinuit, Theodericus regnum Guntramni, idem Burgundiam, cum avia sua Brunichilde.
Post haec bellum inter Clotharium et Theodericum 132.0032C| oritur super fluvium Aroana, tantaque caedes de utroque populo facta est, ut ipse alveus de cadaveribus hominum repletus, magis cruorem quam aquam fundere videretur. In praedicto, ut aiunt, certamine visus est angelus Domini evaginatum gladium super populum tenens. His temporibus sanctus pater Columbanus ex Hybernia cum beato Gallo et aliis probatissimis discipulis in Burgundiam venit, ibique permittente rege Theoderico, monasterium quod Luxovium dicitur, aedificavit. Exinde a Brunichilde fugatus, Alamanniam ingressus est, ibi sanctum Gallum discipulum suum reliquit. Ipse vero in Italiam transiens monasterium, quod Bovium dicitur, aedificavit, ubi et multorum pater exstitit monachorum.
132.0032D| Per idem tempus rex Otharius moritur, et Agilulfus dux Taurinatium, accepta Theudelinda regina in conjugium, super Langobardos in regem elevatur, quibus Gregorius papa de pace inter Langobardos et Romanos conservanda, multa scribit. Praedictae etiam reginae quatuor libros, quos de Vita sanctorum composuit transmisit. Quem codicem dialogorum id est duorum locutionum, quia eum colloquens cum suo diacono Petro ediderat, appellavit. Per hanc reginam multum utilitatis Ecclesia consecuta est. Agilulfus cum Theoderico rege Francorum, perpetuam pacem fecit. Coenobium sancti Benedicti abbatis a Langobardis noctu invaditur, monachi Romam petierunt, secum codicem sanctae regulae, nec non 132.0033A| pondus panis et mensuram vini deferentes. Mauricius imperator cum filiis suis Theodosio, Tiberio et Constantino, a Focato, qui fuit strator Prisci patritii, occiditur.
Anno Dominicae incarnationis 538 Phocas regnavit annos 8. Hujus secundo anno Gregorius papa migravit ad Dominum, cui in pontificatu Sabinianus successit, quo defuncto Bonifacius papa constituitur. Hic obtinuit apud Focatum principem, ut sedes apostolica caput esset omnium ecclesiarum, quia ecclesia Constantinopolitana primam se omnium ecclesiarum scribebat. Hic menses 8 et dies 20 in cathedra residens, perrexit ad Dominum. In cujus loco iterum Bonifacius consecratur. Hic petiit Focam, ut in veteri fano, quod Pantheon vocabatur, quod a Domitiano 132.0033B| Caesare fuerat constructum, ecclesiam sibi consecrari liceret, quod annuit imperator. Post hunc Deusdedit in pontificatu sublimatur. Eleutherius patritius et cubicularius imperatoris in Neapoli civitate interfecit Joannem tyrannum.
Persae adversus rempublicam gravissima bella gerunt, et Hierosolymam intrantes, vexillum Dominicae crucis asportant. Anastasius monachus illustre martyrium pertulit. Nam a Persis multa pro Christo perpessus, ad extremum a Cosroe, rege eorum, decollatus cum aliis 70.
In Francia inter Theodericum et Theodobertum fratres, instigante Brunichilda avia, gravissimum oritur bellum, eo quod Theodobertus non legitimus haeres regni diceretur, quia de pellice erat natus, et 132.0033C| apud Tulpiacum castrum summis viribus decertatum. Theodebertus terga vertit, et Coloniam fugit, inde abstractus, et a fratre attonsus, clericus efficitur, et non post multum ab eodem fratre trucidatur, et duo filii ejus interficiuntur. Post haec praefatus Theodericus fraude Brunichildis veneno periit, duo filii ejus a Brunichilde interficiuntur. Regna quae praefati reges tenuerant, in potestatem Clotharii transeunt.
Brunichildis, propter multa maleficia quae perpetrat, jussu Clotharii equorum indomitorum caudis religata discerpitur. Agilulfus rex Langobardorum moritur, et Rodoaldus filius ejus in regnum stabilitur.
Anno Dominicae incarnationis 546 Heraclius regnavit annos 26. Qui adversus Persas bellum aggressus, 132.0033D| occiso Cosdroe eorum rege, Persas in deditionem accepit, et lignum sanctae crucis Jerosolymam, unde sublatum fuerat, cum magna veneratione restituit. Bonifacius quintus, et Honorius, Severinus et Joannes Romanam regunt ecclesiam.
Heduinus rex Anglorum praedicante Paulino episcopo, ad Christi fidem cum sua gente convertitur. Honorius papa Scotos in observatione paschae errantes per epistolam redarguit, similiter et Joannes successor Severini facit.
Per idem tempus fuit major domus in palatio Clotharii regis Arnulfus, vir, ut postmodum claruit, Deo amabilis, qui post gloriam seculi Christi se servitio subdens, mirabilis in episcopatu extitit. Huic Dagobertus filius Clotharii, in annis puerilibus positus, 132.0034A| traditus est a genitore, ut eum secundum suam sapientiam enutriret, eique tramitem christianae religionis ostenderet. Hic postquam ad virilem aetatem pervenit, Sandragisilum, ducem Aquitaniae et carum consiliarium patris, eo quod se quadam contumacia despiceret, verberibus affecit, et barbae rasione deturpavit. Quod cum pater cognovisset, eum ad supplicia requirit. Ille furorem patris timens in basilicam sanctorum Dionysii et sociorum ejus confugit, eorumque tutelam supplex exposcit. Quorum suffragantibus meritis, a nullo potuit inde extrahi, quousque commissum facinus pater indulgeret. Unde et illum potissimum dilexit locum, ubi postmodum ingentia dona contulit, et numerosa praedia dedit. Post haec Dagobertus cum Pippino duce in Austria regnaturus a patre dirigitur, et sancti Arnulfi Metensis 132.0034B| episcopi consiliis commendatur. Rodoaldo Langobardorum rege mortuo, Rotharius eidem regno praeficitur.
Anno Dominicae incarnationis 572 Heraclones filius Heraclii, cum matre sua Martina regnavit annos 2. Cyrus Alexandriae, Sergius et Pyrrhus regiae urbis episcopi, unam operationem in Christo divinitatis et humanitatis, et unam voluntatem dogmatizant, et ob hoc a Theodoro papa et aliis episcopis condemnati sunt. Dagobertus filius Clotharii, cum Saxonibus dimicans, graviter ab eis vulneratur, patremque per legatum vocat in auxilium, qui festinus cum exercitu venit, et interfecto eorum duce Bertaldo, ita Saxones armis perdomuit, ut omnis 132.0034C| virilis sexus ejusdem terrae incolas, qui gladii, quem tunc forte gerebat, longitudinem excessissent, perimeret.
Circa haec tempora Sisenandus, et post eum Chintilla, in Hispania regnaverunt. Horum temporibus synodus bis facta est in urbe Toletana, ubi plurima de fide catholica et religione christiana promulgata sunt et scripto roborata. Sub his etiam regibus Isidorus, Hispalensis ecclesiae episcopus, floruit, nulli modernorum doctorum postponendus, qui multa de fidei regulis ecclesiasticisque disciplinis disputavit.
Post idem tempus conjunx regis Persarum, nomine Caesara, pro Christi amore, privato habitu venit Constantinopolim, et post aliquot dies baptizata, ab Augusto de sacro fonte levata est. Quam vir ejus 132.0034D| requirens, cum 40 militaribus viris pacifice Constantinopolim venit, a quo satis digne susceptus, cum omnibus quos secum adduxerat, baptizatus est, et ab Augusto de fonte levatus, multisque muneribus honoratus, accepta conjuge ad patriam repedavit.
Anno Dominicae incarnationis 575 Constantius filius Heraclii, frater Heraclonae, regnavit mensibus 6. Pyrri successor Paulus, non tantum vesana doctrina sicut decessores ejus, sed et aperta persecutione catholicos cruciat; ob hoc et ipse sicut praedecessores ejus a sede apostolica dampnatus est.
Anno Dominicae incarnationis 576 Constantinus, filius Constantii filii Heraclii, regnavit annos 28. Hic a supradicto Paulo deceptus, haereticus efficitur, exposuitque typum adversus catholicam fidem, nec 132.0035A| unam nec duas voluntates aut operationes in Christo definiens esse confitendas, quasi nihil velle, vel operari credendus sit Christus. Unde a Martino papa et 105 episcopis sub anathemate damnati sunt supra nominati episcopi. Hac de re idem Martinus papa in exilium mittitur apud Cersonam, ibique moritur, ubi etiam miraculorum gloria fulget. Eugenius papa constituitur, quo vita decedente, Vitellianus in ejus loco subrogatur.
Rothario Langobardorum rege mortuo, Grimaldus vir strenuus regnum obtinuit. Per id tempus Clotharius rex Francorum moritur, et suburbano Parisius in basilica sancti Vincentii sepelitur. Dagobertus monarchiam totius imperii obtinuit, excepto quod fratri suo Heriberto contra Ligerim, et limitem quo 132.0035B| tenditur partibus Wasconiae, pagum scilicet Tolosanum, Caturcinum, Aganensem, Petrogoricum et Santonicum vel quod ab his versus Pyreneos montes excluditur, concessit. Grimaldus rex Bertarit virum potentem persequitur. Quem idem rex in sua fide suspiciens, adulatorum et detrahentium linguis stimulatus, dolo occidere meditatur, sed industria Hunoldi fidelissimi satellitis per murum Ticinensem fune depositus in Franciam ad Dagobertum fugit, mortisque periculum evasit. Per idem tempus Theodorus archiepiscopus et Adrianus abba doctissimus a Vitelliano papa missi sunt in Britanniam, plurimasque ecclesias Anglorum doctrinae apostolicae fruge foecundarunt, e quibus Theodorus archiepiscopus peccantium judicia, quantis scilicet annis pro 132.0035C| uno quoque peccato quis penitere debeat, mirabili et discreta consideratione describit.
His diebus Constantinus Augustus Italiam a Langobardorum manu eripere cupiens, Constantinopolim egressus venit Athenas; inde mare transgressus Tarentum applicuit, inde Beneventum intravit, omnesque pene civitates Langobardorum per quas venerat cepit. Luceriam usque ad solum prostravit. Deinde Beneventum cum omni exercitu circumdedit, ubi Rumaldus filius Grimaldi regis se incluserat. Imperator accepta obside praedicti Rumaldi sorore, soluta obsidione Neapolim proficiscitur. Inde Romam perrexit, cui sexto ab urbe miliario Vitellianus papa cum sacerdotibus et populo Romano occurrit qui obtulit beato Petro pallium auro textile, et manens apud Romam diebus 132.0035D| 12, omnia quae fuerant antiquitus instituta ex aere in ornamentum civitatis deposuit, in tantum, ut etiam basilicam beatae Mariae, quae aliquando Pantheon vocabatur, discooperiret, tegulasque aereas inde auferret. Post haec Neapolim reversus, itinere terreno perrexit civitatem Regium, ingressusque Siciliam habitavit in Syracusa, mansit autem in Siciliam 6 annos, ubi post plurimas et inauditas depraedationes in balneo a suis extinctus est. Post hujus mortem Mezentius in Sicilia regnum arripuit; sed absque orientalis exercitus voluntate, contra quem Italiae milites, alii per Istriam, alii per Campaniam, alii vero a partibus Africae et Sardiniae venientes in Syracusas, eum vita privarunt. Constantinopolim. 132.0036A| caput falsi imperatoris deportatum est.
Haec audiens gens Sarracenorum, quae jam Aegyptum et Alexandriam pervaserat, subito cum multis navibus venientes Siciliam invadunt, Syracusas ingrediuntur, multamque stragem faciunt populorum, auferentes quoque praedam nimiam et omnem illum, quem Constantinus a Roma abstulerat ornatum in aere et diversis speciebus, ad Alexandriam reversi sunt.
Anno Dominicae incarnationis 605 Constantinus filius Constantini superioris augusti, regnavit annos 17. Donus papa apostolicam sedem tenet. Quo defuncto, Agatho papa ordinatur. Constantinus Augustus 150 episcopos congregari fecit in urbe regia, inter quos etiam fuerunt legati sanctae Romanae 132.0036B| ecclesiae, missi ab Agathone papa, Johannes diaconus, et Johannes Portuensis episcopus, qui omnes haeresin dampnaverunt, quae unam operationem et voluntatem in Domino Jesu Christo asseverabat. Ea hora tantae aranearum telae in medio populi ceciderunt, ut omnes mirarentur, et per hoc significatum est, quod sordes haereticae pravitatis depulsae essent. Et Georgius quidem patriarcha Constantinopolitanus correctus est, ceteri vero in sua defensione perseverantes, anathematis sunt ultione percussi. Recta autem fides et vera haec est, ut in Domino nostro Jesu Christo, sicut duae sunt naturae, hoc est Dei et hominis, sic etiam duae credantur esse voluntates sive operationes.
His temporibus solis eclipsis facta est 5 Non. Maii, 132.0036C| moxque subsecuta est gravissima pestis tribus mensibus, Julio, Augusto et Septembri Tunc visibiliter multis apparuit, quia bonus et malus angelus noctu per civitatem pergerent, et ex jussu boni angeli malus angelus qui videbatur venabulum manu ferre, quoties de venabulo ostium cujuscumque domus percussisset, tot de eadem domo sequenti die homines interirent.
Per, id tempus Dagobertus rex Brunulfum, avunculum Heriberti fratris sui, propter infidelitatem suam interfici jussit, qui ab Amalgario et Arneberto ducibus, et Willibaldo patritio interfectus est.
Post discessum igitur beati Arnulfi, adhuc consilio Pippini, qui major domus dicitur, et Cuniberti pontificis urbis Coloniae, Dagobertus utens, ab ipsis 132.0036D| fortiter admonitus, prosperitatis et justitiae amore complexus, universarum sibi gentium subditarum favoribus extollebatur. Habuit filium ex quadam puella nomine Regindruda, quam frater ejus Heribertus Aurelianus veniens de sacro fonte suscepit. Namque dum eundem puerum Amandus episcopus benediceret eumque caticumenum faceret, finita oratione cum nemo respondisset Amen, aperuit Dominus os pueri, qui non amplius quam quadraginta dies habebat, et cunctis audientibus respondit Amen. Vocatus est idem puer Sigibertus. Arnulfus episcopus et Romaricus abba clari habentur
Eo anno legati regis Dagoberti Servatus et Paternus a Constantinopoli regressi sunt, petiitque imperator 132.0037A| Dagobertum, ut omnes Judaeos regni sui secundum fidem catholicam baptizare praeciperet, aut de regno expelleret, siquidem in siderum signis cognoverat, quod a circumcisis gentibus divino nutu ejus imperium esset vastandum. Et rex quidem summo hoc peregit studio, sed imperatori non de Judaeis, sed de Sarracenis fuerat demonstratum.
Post haec Heribertus moritur, relinquens filium parvulum nomine Helpricum, qui etiam paulo post moritur. Regnum quod tenuerat, ad Dagobertum transit.
Grimaldus rex Langobardorum cum Dagoberto pacis firmissimae foedus iniit. Quod cum profugus Bertarius cognovisset, metuens Grimaldum, egressus a Gallia ad Britanniam insulam properare disposuit. 132.0037B| Interea Grimaldus moritur, cumque jam Bertarius navim ingressus, aliquantum per pelagus navigasset, vox a litore audita est: Revertatur Bertarius in patriam suam, quia tertius dies est hodie quod Grimaldus rex mortuus est. Qui statim reversus regnum Langobardorum obtinuit, atque Cunibertum filium suum consortem regni facit. Agathone papa decedente, Leo junior locum ejus obtinuit. Post hunc Benedictus ordinatur. Dagobertus rex cum Sclavis conflixit eosque superavit, quibus praeerat tunc dux nomine Samo. Vascones etiam rebellantes ferro compescuit. Huni et Vulgares inter se praelia conserunt, Huni Vulgares superant, qui devicti et de Pannonia expulsi, novem milia cum uxoribus et liberis regem Dagobertum expetunt, terram 132.0037C| ad manendum requirunt. Quos rex ad hiemandum Bajoariam recipere praecepit, dispersosque per domos omnes una nocte cum mulieribus et liberis interficere fecit. Circa haec tempora defuncto Sisebodo rege Hispaniae, Sisenandus quidam ex proceribus Dagobertum regem expetiit, ut ei auxilium ferret, quatinus regnum Hispaniae obtinere posset; in hujus beneficii recompensatione missorium aureum regi promittit, pensantem auri pondera 50. Rex exercitum misit cum Habundantio et Venerando ducibus, regnumque viribus Francorum Sisenandus obtinuit. Missorium Gothis contradicentibus, non transmisit, sed ducenta milia solidos pro missorio regi Dagoberto persolvit; quod argentum rex sancto Dionysio dedit. Edildrudis regina et virgo apud Anglos 132.0037D| clara habetur.
Gens Sarracenorum ex Aegypto in Africam cum nimia multitudine pergens, obsessam Carthaginem coepit, et crudeliter depopulatam ad solum usque prostravit.
Anno Dominicae incarnationis 612 Justinianus minor, filius Constantini regnavit annos 10. Joannes, Conon et Sergius Romanam regunt ecclesiam, Kylianus, episcopus Wirziburgensis, Arnnal ejus discipulus clarescit. Justinianus Africam a Sarracenis abstulit, et cum eisdem pacem terra marique fecit. Hic Sergium pontificem, quia in errorem illius 132.0038A| synodi quam Constantinopolim fecerat, favere et subscribere noluit, misso Zacharia protospatario suo Constantinopolim deportari jussit; sed militibus repugnantibus, jussa principis perficere non potuit.
Adalgisus tyrannus, dux Tridentinae civitatis, adnitentibus Aldone et Grausone Brixianis civibus, et aliis multis ex Langobardis, contra Cunibertum regem debellat, eumque de regno expellit, sed resumptis viribus Cunibertus praefatum tyrannum in praelio interficit. Dagobertus rex Mettis veniens, cum consilio pontificum et procerum filium suum Sigibertum in regno Austriae sublimat, eumque Cuniberto, episcopo Coloniensis ecclesiae, et Pippino duci commendat.
Sequenti anno ei filius natus est ex Nandhilda 132.0038B| regina quem Ludovicum appellavit, cui regnum Neptricum atque Burgundiae dandum post suum discessum nominavit. Post haec idem Dagobertus moritur, et in basilica sancti Dionysii sepelitur: fuit autem providus in consilio, cautus in judicio, strenuus in militari disciplina, largus in eleemosynis, studiosus in componenda pace ecclesiarum, et praecipue devotus in ditandis sanctorum coenobiis. Qui quamvis omnia loca sancta excoluisset, tamen prae caeteris monasteria sanctorum Dionysii, Martini, atque Mauritii excoluit, et omni ecclesiastica dignitate nobilitavit. Regnum ejus, sicut ipse vivens diviserat, filii ejus tenuerunt. Ega major domus cum Nantilda regina regnum Clodovei administrat.
Circa haec tempora cum in castro Casino vasta 132.0038C| solitudo existeret, venientes de Celmanicorum vel Aurelianensium regione Franci, venerabilis patris Benedicti ejusque germanae Scolasticae corpora auferunt, et in suam patriam absportant. Corpus sancti Benedicti in territorio Aurelianensi, in monasterio quod vocatur Floriacus, sepultum est. Porro sanctae Scolasticae in partibus Cenomanensium religiosorum devotione conditum.
Rege Cuniberto mortuo, de regno Langobardorum inter principes magna fit controversia, plurimi interficiuntur, nonnulli excaecantur; mulieres etiam quae se reginas fore jactaverant, naso et auribus abscisis deturpantur; ad extremum Heribertus dux Taurinensium regnum obtinuit.
Anno Dominicae incarnationis 632 Leo augustalem 132.0038D| dignitatem arripiens, Justinianum regno privavit, eumque exulem in Ponto servavit, regnumque Romanorum tribus annis rexit. Sergius papa in sacrario beati Petri apostoli magnam portionem ligni Dominicae crucis reperit, quae ex tempore illo ab omni populo in basilica Constantiniana, de exaltationis ejus osculatur ac adoratur. In Britannia Cudbertus, Lindisfarnensis ecclesiae episcopus, clarus habetur, in Galliis Audoenus Rotomagensis, Eligius Noviomensis, Sulpitius Bituriaccensis episcopi, clari habentur. His etiam temporibus venerabilis vir Willibrordus, cognomento Clemens, de Britannia gentis 132.0039A| Anglorum, ob gratiam evangelii in Gallias transiens, a Sergio papa episcopus Fresonum consecratur, atque in eandem gentem ad praedicandum dirigitur.
Anno Dominicae incarnationis 635 Tiberius regnavit annos 7. Hic contra Leonem insurgens, regnum ejus invasit, eumque toto quo ipse regnavit tempore, in eadem civitate in custodia tenuit. Gisulfus dux Beneventum et Campaniam igne, gladio et captivitate vastavit. Joannes Romanam regit ecclesiam. Hic universos captivos quos Gisulfus ceperat redemit, atque Langobardos domum redire fecit, cui successit alius Johannes.
Ludovicus rex, corpus beati Dionysii discooperiens minus religiose, licet cupide, os bracchii fregit et rapuit, confestimque stupefactus in amentiam incidit, 132.0039B| et post duos annos vitam cum regno finivit. Hoc tempore synodus Aquileiae facta ob imperitiam fidei, quintum universale concilium suscipere diffidit, quae synodus facta fuerat temporibus Vigilii papae, contra haereticos qui beatam Mariam solum hominem, non Deum et hominem, genuisse affirmabant, in qua synodo catholice institutum est, ut Maria semper virgo θεοτόκος diceretur, quia non solum hominem, sed vere Deum et hominem genuit.
Ea aetate claruit Lambertus Tungrensis ecclesiae episcopus, qui dum regiam domum zelo religionis accensus increpasset, ab iniquissimo Dodone et aliis viris de palatio missis improvise conclusus intra domum ecclesiae, in Leodio vico occiditur.
Anno Dominicae incarnationis 642 Justinianus 132.0039C| secundo cum Tiberio filio regnavit annos 6. Hic regnum rursus recipiens, eos qui se expulerant patritios occidit, Leonem quoque et Tiberium qui locum ejus usurparant, cepit, et in medio circo coram omni populo jugulari praecepit. Gallicinium vero patriarcham Constantinopolitanum erutis oculis Romam misit, Cyrumque abbatem, qui eum in Ponto exulem aluerat, episcopum in loco Gallicini constituit. Sisinnius et Constantinus Romanam regunt ecclesiam. Hunc Constantinum ad se venire jubens Justinianus, honorifice suscepit ac remisit; quem prostratus in terram pro suis peccatis intercedere rogans, cuncta ecclesiae privilegia renovavit. Qui cum exercitum in Pontum mitteret ad comprehendendum Philippicum, quem ibi religaverat, multum 132.0039D| eum isdem papa prohibuit, sed tamen inhibere non potuit. Exercitus qui missus contra Philippicum fuerat, ad partem ejus se contulit, et eum imperatorem fecit, qui Constantinopolim contra Justinianum veniens, cum eo ab urbe miliario duodecimo pugnavit, et eum occidit, regnumque adeptus est. Imperavit autem, ut praemisimus, hac secunda vice 6 annos, quem Leo in expulsione ipsius naribus detruncavit; qui post iterum assumpto imperio, quotiens defluentem guttam rheumatis manu detersit, pene totiens aliquem ex his, qui contra eum fuerant, jugulari praecepit.
Dum haec in oriente aguntur, Ansprandus qui apud Bajoariam 9 exulaverat annos, cum Bajoariis 132.0040A| Italiam venit, pugnavitque cum Heriberto rege eumque vicit; qui dum in Franciam fugere vellet, Ticinum fluvium ingressus cum equo transnatare conatus est, sed quia auro gravatus erat, aquis suffocatus extinctus est. Ansprandus regnum obtinuit 3 tantummodo menses. Post cujus interitum Liutprand filius ejus in regali constituitur solio.
Apud Francorum quoque gentem Pippino vita exempto, ejus filius Carolus in principatu successit, licet per multa bella et certamina de manu Reginfridi eundem principatum sustulerit. Nam cum in custodia teneretur, divino nutu ereptus aufugit, ac primum contra Reginfridum cum paucis bis terque certamen iniit, ad extremum eum apud Vinciacum magno certamine superavit Cui tamen unam, ut 132.0040B| ferunt, hoc est Andagavensem civitatem ad habitandum concessit, cunctam vero Francorum gentem ipse gubernandam suscepit.
Anno Dominicae incarnationis 648 Philippicus regnavit annum unum et menses 6. Hic postquam imperiali dignitate confirmatus est, Cyro de pontificatu abjecto, ad gubernandum monasterium suum in Pontum redire praecepit. Hic Constantino papae litteras pravi dogmatis direxit, quas ille respuit, statuitque populus Romanus, ne haeretici imperatoris nomen, aut chartas aut figuram solidi susciperent. Contra hunc Anastasius, qui et Artemius dictus est, insurgens eum regno expulit, oculisque privavit.
Anno Dominicae incarnationis 650 Anastasius regnavit annos 3. Hic litteras Constantino papae per 132.0040C| Scholasticum patricium et exarchum Italiae direxit, quibus se fautorem catholicae fidei et sexti concilii praedicatorem esse declaravit. Defuncto Gisulfo duce Beneventano, Romaldus filius ejus locum ejus obtinuit.
Circa haec tempora Petronax, civis Brexianae urbis, divino amore compunctus, castrum Cassinum petiit, et monasterium sancti Benedicti, quod jam tunc 100 et 10 annos destructum manebat, reaedificavit, multorumque monachorum pater ibi extitit. Gregorius papa constituitur; hic Bonifacium ex Britannia ortum episcopum ordinavit, et per eum in Germaniam verbum salutis praedicavit, et gentem illam sedentem in tenebris evangelica luce illustravit.
132.0040D| Carolus princeps contra Ratbodum, regem Fresonum, multa certamina conserit. Qui tyrannus divino nutu percutitur anno praefati principis 4; anno 5 regni sui pugnavit idem Carolus adversum Saxones, eosque vicit.
Anastasius imperator classem in Alexandriam contra Sarracenos direxit. Exercitus de medio itinere reversus, Theodosium imperatorem elegit, atque coactum in solio imperii confirmavit. Qui Theodosius apud Mycenas civitatem Anastasium gravi praelio vicit, septem milia de exercitu ceciderunt, datoque sibi sacramento, eum clericum fieri et presbyterum fecit ordinari.
Anno Dominicae incarnationis 654 Theodosius regnavit 132.0041A| annum unum. Hic postquam regnum accepit, mox in regia urbe imaginem illam, in qua sancta synodus erat depicta, et a Philippico erat dejecta, pristino in loco erexit. His diebus ita Tiberis fluvius inundavit, ut, ultra alveum suum egressus, multa Romanae fecerit exitia civitati, ita ut in Via lata ad unam et semis staturam excresceret, atque a porta sancti Petri usque ad pontem Molvium aquae se descendentes conjungerent.
Anno Dominicae incarnationis 655 Leo regnat annos 9. His temporibus Sarracenorum gens cum inmenso exercitu veniens, Constantinopolim circumdedit, ac per continuum triennium obsedit, donec civibus multa instantia ad Deum clamantibus, plurimi eorum fame, frigore, bello, pestilentiaque perirent, 132.0041B| ac sic pertesi obsidionis abscederent. Eorum maxima multitudo tempestate in mari periit, intra Constantinopolim vero tempore obsidionis 300 milia hominum pestilentia interiere.
Liutprandus rex ossa sancti Augustini episcopi a Sardinia transtulit, et in urbem Tycinensem cum debito honore sepelivit: idem rex Ravennam obsedit, classem invasit atque destruxit.
Carolus princeps 10 anno regni sui cum Bajoariis pugnavit, eosque vicit. Idem rex, quintodecimo anno regni sui Alamanniam ingressus, contra Lantfridum dimicavit, et sibi eandem gentem subjecit. Sextodecimo anno regni sui Vasconiam ingressus, Eudonem ducem Aquitaniae bello perterruit.
17 anno Sarraceni ex Hispania cum uxoribus et 132.0041C| parvulis venientes, Aquitaniam Galliae provinciam quasi in ea habitaturi intrant; Carolus quidem, ut dictum est, cum Eudone Aquitaniae principe tunc discordiam habebat, qui tamen, in unum se conjungentes, contra eosdem Sarracenos pari consilio dimicarunt. Nam irruentes Franci super eos, 375 millia ex eis interfecerunt. Eudo quoque super eorum castra irruens, pari modo multos interficiens, omnia devastavit. Mille tantum quingenti ceciderunt ex Francis, ut in epistola ab Eudone missa Gregorio papae de eadem victoria continetur.
Ea tempestate Leo imperator sanctorum imagines depositas incendit, Romanoque pontifici Gregorio similia facere, si suam vellet habere gratiam, mandavit. Sed pontifex hoc facere contempsit. Omnis quoque 132.0041D| Ravennae exercitus vel Venetiarum talibus jussis uno animo restiterunt, et nisi pontifex eos prohibuisset, alium imperatorem super se constituerent.
Per idem tempus Liutprandus rex castra Aemiliae, Feronianum et Montembellium, Buxeta et Perticeta, Bononianum et Pentapolim Auximumque invasit, sed post aliquos dies, Romano pontifice elaborante, Romanis reddita sunt. Leo Augustus ad pejora progressus est, ita ut compelleret omnes Constantinopolim habitantes tam vi quam blandimentis, sanctorum imagines deponere, et quascunque invenire potuit, incendio concremavit. Et quia plerique ex populo tale scelus fieri prohibebant, aliquanti ex eis capite truncati, alii parte corporis multati sunt; 132.0042A| cujus errori Germanus patriarcha non consentiens, a propria sede depulsus est, et ejus in loco Anastasius presbyter ordinatur. Circa haec tempora Carolus princeps Pippinum filium suum ad Liutprandum regem direxit, ut ejus juxta morem capillum incideret: qui ejus caesariem incidens, ei pater effectus est, multisque eum ditatum regiis muneribus genitori remisit.
Carolus 18 anno regni sui cum exercitu in Wistracha venit, eamque suae ditioni subjecit. Anno 20 regni sui iterum cum valida manu Vasconiam ingressus est, et Eudonem regno simul et vita privavit; sequenti anno contra filios ejusdem Eudonis dimicavit.
Anno 22 regni sui Sarracenorum exercitus rursum 132.0042B| in Galliam introiens multam devastationem fecit, contra quos Carolus non longe a Narbona bellum committens, eos sicut et prius maxima caede prostravit.
Anno 24 regni sui iterato Sarraceni Gallorum fines ingressi, usque ad Provinciam venerunt, et capta Arelato, omnia circumquaque demoliti sunt. Tunc Carolus, ad Liutprandum regem mittens, auxilium contra Sarracenos exposcit, qui nihil moratus cum omni Langobardorum exercitu in ejus adjutorium properavit: quo comperto gens Sarracenorum mox ab illis regionibus aufugit.
Anno 26 regni sui Carolus bellicosissimus et victoriosissimus princeps Francorum moritur.
Fiunt igitur, ni fallor, anni ab incarnatione Domini 132.0042C| computati a quadragesimo secundo anno imperii Octaviani, usque ad ultimum Leonis Augusti annum, qui temporibus Caroli principis regnasse cognoscitur, 718, menses 3, dies 2.
Discernamus etiam, si placet, eosdem annos Domini per tempora pontificum Romanorum, et videamus, quomodo sibi tempora principum et praesulum adinvicem comparata respondeant.
Beatus Petrus apostolus Romae in episcopali cathedra sedit annos 25, menses 2, dies 2.
sedit annos menses dies
Linus 11 3 13
Cletus -- 12 1 11
Clemens -- 9 2 10
Anacletus -- 9 2 10
Euvaristus -- 9 10 2
Alexander -- 10 7 1
Xistus -- 10 2 1
Telesphorus -- 11 3 21
Yginus -- 4 3 3
Pius -- 19 4 3
Anicetus -- 11 4 3
Sother -- 9 6 21
Eleutherius -- 15 3 2
Victor -- 10 2 10
Zepherinus -- 8 6 10
Calixtus -- 6 2 10
Urbanus -- 4 10 13
Pontianus -- 9 5 2
Antherus 12 1 12
Fabianus -- 14 11 11
Cornelius -- 2 2 2
Lucius -- 3 3 3
Stephanus -- 7 5 2
Sixtus -- 1 10 23
Dionysius -- 6 2 4
Felix -- 4 3 25
Eutichianus -- 1 1 1
Gaius -- 11 4 12
Marcellinus -- 9 4 25
Marcellus -- 5 7 22
Eusebius -- 6 1 3
Melchiades -- 4
Silvester -- 24 10 10
Marcus -- 2 8 20
Julius -- 15 2 6
Liberius -- 6 3 4
Felix -- 1 3 2
Damasus -- 18 3 12
Siricius -- 15
Anastasius 15 10
Innocentius -- 15 2 21
Zosimus -- 1 3 11
Bonifacius -- 3 8 7
Celestinus -- 8 10 17
Sixtus -- 8 19
Leo -- 21 1 13
Hilarius -- 6 3 10
Simplicius -- 15 1 7
Felix -- 8 11 18
Gelasius -- 4 8 18
Anastasius -- 1 11 24
Symachus -- 15 7 27
Hormisda -- 9 17
Mercurius -- 2 26
Felix -- 4 2 14
Bonifacius -- 2 26
Agapitus -- 11 18
Silverius -- 1 5 11
Vigilius -- 18 6 26
Pelagius -- 11 10 18
Joannes -- 12 11 26
Benedictus -- 4 1 28
Pelagius -- 10 2 10
Gregorius -- 14 6 10
Sabinianus -- 1 5 9
Bonifacius -- 8 22
Honorius -- 12 11 13
Severinus -- 2 4
Joannes -- 1 9 18
Theodorus -- 6 5 18
Martinus -- 1 1 26
Eugenius -- 1 8 24
Vitellianus -- 6
Adeodatus -- 4 2 5
Donus -- 1 5 10
Agathos -- 2 6 4
Leo 10 17
Benedictus -- 10 12
Joannes -- 1 9
Conon -- 11
Sergius -- 14 8 23
Joannes -- 3 2 12
Joannes -- 2 6
Sissinius -- 20
Constantinus -- 7 15
Gregorius -- 16 9 11
Gregorius -- 10 8 25
Zacharias -- 12 3 14
Fit ergo, ut arbitramur, summa horum a temporibus beati Petri apostoli usque ad Zachariam papam, 132.0044B| qui principio regni Pippini Romanam gubernat ecclesiam, anni 703, menses 8, dies 26. Quibus si addamus quindecim annos Octaviani, 23 Tiberii, 3 Caii, similiter 3 Claudii, quia 4 Claudii anno Petrus apostolus Romam venit, et ipse jam annus in pontificatu ejus computatur, colliguntur anni 747; supercrescunt itaque anni pontificum annos principum Romanorum 29 annis. Quid horum potius sequendum sit, prudens lector videat. Illud tamen pro certo scimus, quod nec augustorum, nec antistitum numerus annorum cyclis Dionysii concordat, siquidem in alio plus, in alio minus invenitur. Nam secundum Dionysium anno Dominicae incarnationis 741 Carolus princeps moritur, et Pippinus suscepit principatum; potest autem fieri ut vitio scriptoris 132.0044C| numerus sit depravatus annorum.
Haec idcirco, ab ipso incarnationis Domini anno exordium capientes, usque huc perduximus, ut quia sequens libellus a nostra parvitate editus, per ejusdem incarnationis Dominicae annos tempora principum et gesta declarat, iste nihilominus, quo tempore, quo in loco, vel quid sub unoquoque principe actum sit, summatim demonstrat. Triumphos quoque sanctorum martyrum et confessorum, quibus in locis, vel sub quibus regibus coronam gloriae perceperunt, nominatim aperiat. Igitur ubi iste finitur, ille consequenter initium capiat, et ubi ille incipit, iste finem sortiatur.
EXPLICIT LIBER PRIMUS.
INCIPIT LIBER DE GESTIS REGUM FRANCORUM. 132.0044D| Anno Dominicae incarnationis 741 Carolus filius Pippini, major domus et bellicosissimus dux Francorum, defunctus est.
Anno Dominicae incarnationis 742 Carolomannus et Pippinus filii ejus duxerunt exercitum contra Hunoldum ducem Aquitanorum, et ceperunt castrum quod vocatur Lucas, et in eodem itinere diviserunt regnum Francorum inter se, in loco qui dicitur Vetus Pictavis; posthaec Carolomannus eodem anno Alamanniam cum exercitu vastavit.
Anno Dominicae incarnationis 743 Carolomannus et Pippinus contra Odilonem, ducem Bajoariorum, duxerunt exercitum, et inierunt pugnam, et victores 132.0045A| effecti. Carolomannus absque fratre in Saxoniam perrexit, et cepit castrum quod dicitur Hochseoburch per placitum et pacis conditionem, et Theodericum Saxonem obsidem accepit; qui, sacramentis datis, in patriam dimissus est redire, sed posthabito sacramento fefellit.
Anno Dominicae incarnationis 744 iterum Carolomannus et Pippinus Saxoniam cum exercitu ingressi sunt, et rursus captus est supradictus Theodericus.
Anno Dominicae incarnationis 745 Carolomannus confessus est suo germano Pippino, quod mente disposuisset mundum relinquere, et pro amore Dei regnum terrenum deserere, ut in futura vita centuplicatam reciperet possessionem. Et in hoc anno nullam fecerunt expeditionem, sed praeparavit se 132.0045B| uterque, Carolomannus ad iter quod decreverat, et Pippinus, ut germanum suum ad locum honorifice cum muneribus et debita munificentia prosequeretur.
Anno Dominicae incarnationis 746 Carolomannus Romam perrexit, ibique se totondit, et, in Sarapte monte monasterium aedificavit in honore sancti Sylvestri, ibique aliquod tempus moram faciens, exinde ad sanctum Benedictum in Cassinum usque pervenit, et ibi monachus effectus est. Fertur autem de hoc sancto viro exemplum memorabile. Cum adhuc Romae positus in monasterio quod sibi aedificaverat, ab omnibus propter regiam nobilitatem, et, quod majus est, propter contemptum regni terreni et gloriam praesentis seculi, veneraretur et laudibus extolleretur, timens vir Deo plenus favorem laudis humanae, 132.0045C| qui tanta pro Christo reliquerat, fugam magis arripere disposuit, quam vanae gloriae subjacere. Et hoc tantummodum uno fido socio confessus, quem ab infantia in omnibus fidelem probaverat, cum eo noctu omnibus aufugit insciis, et ad Cassinum montem usque pervenit, nihil secum portans ex omnibus bonis quae corpori erant necessaria, nudus Christum secutus est. Et juxta morem portam monasterii pulsans, colloquium patris monasterii expetiit, in cujus praesentiam cum venisset, mox in terram corruit, se homicidam esse, se reum omnium criminum protestans, misericordiam exposcit, poenitentiae locum exquirit. Pater cum hominem peregrinum esse cognovisset, interrogat cujus patriae aut gentis esset; at ille confessus est se Francum esse, et ex Francia 132.0045D| pro tali scelere migrasse, exilium libenter ferre paratum, tantum ut patriam coelestem non amitteret. Spiritualis pater, ejus precibus annuens, praecepit eum in cella novitiorum recipi una cum suo collega, ibique probari secundum quod regula jubet, et tanto arctius quanto barbarae et ignotae gentis homo erat, implens illud apostolicum: « Probate spiritus si ex Deo sunt. » Itaque probatus in omni patientia, sociatus est congregationi una cum collega, post emensum anni circulum professus stabilitatem, conversionem 132.0046A| morum, et obedientiam secundum regulam sancti Benedicti. Coepit autem irreprehensibiliter inter fratres conversari, omnibus virtutibus pollens. Accidit autem, ut, juxta quod mos est, ad coquinae officium hebdomadarius deputaretur; quod cum libenter quidem faceret, sed in multis ignoranter offenderet, cocus vino exaestuans ei alapam dedit dicens: Ita te fratribus deservire oportet? Cui ille motus, placido vultu respondit: Indulgeat tibi Dominus, frater, et Carolomannus. Neque enim cuiquam nomen suum prodiderat, ne ex vocabulo agnosceretur. Rursus cum in quibusdam cibariis administrandis errasset, iterum a coco percussus est, cui eadem quae supra imprecatus est. Et cum jam tertio a coco crudeliter caederetur, indignatus ille comes individuus 132.0046B| suae peregrinationis, quod tantus vir a tam vili persona tam contumeliose afficeretur, jam ferre non valens, arripuit pilum, unde panis in holera fratrum mittendus conterebatur, et eum omni annisu percussit, dicens: « Nec tibi Deus parcat, serve nequam, nec Carolomannus indulgeat. » Fratres hoc audito valde commoti sunt, quod homo alienigena et pro misericordia receptus talia facere praesumpsisset. Protinus itaque custodiae mancipatur, ut die sequenti talis praesumptio acrius vindicaretur. In crastinum productus de custodia in medio conventu sistitur; percunctatus cur manus extendere in fratrem ministrum ausus fuisset, respondit: « Quia, inquit, vidi servum nequiorem omnibus, virum meliorem et nobiliorem omnium quos in terra conversari scio, non 132.0046C| solum verbis dehonestari, sed etiam plagis affici. » Furore nimio exagitati, quod eum, qui peregrinus venerat, caeteris praetulisset, interrogant quis esset ille, qui bonitate et nobilitate omnes anteiret? cur saltem patrem monasterii non excepisset? Ille necessitate compulsus celare non valens, quod Deus jam manifestari volebat, ait: « Iste est Carolomannus quondam rex Francorum, qui pro Christi amore regnum et gloriam mundi dereliquit, qui de tanta excellentia ita se humiliavit, ut modo a vilissimis personis non solum contumeliis afficiatur, verum etiam verberibus affligatur. » Quo audito tremefacti a sedibus surgunt, pedibus ejus se prosternunt, veniam postulant de contemptu, ignorantiam profitentur; ille contra in terram provolutus, cum lachrymis 132.0046D| negare coepit, haec non esse vera, non se esse Carolomannum, sed hominem peccatorem et homicidam; collegam suum perterritum propter commissum piaculum haec excogitasse. Quid plura? Cognitus ab omnibus cum magna reverentia est observatus. Haec non passi sumus praeterire; nunc ad chronica revertamur.
Anno Dominicae incarnationis 747 Gripho fugit in Saxoniam, et Pippinus iter faciens per Turingam, in Saxoniam introivit usque ad fluvium Missacha in 132.0047A| loco qui dicitur Scahaningi, et Gripho, collecta manu, una cum Saxonibus super fluvium Obacro sedit in locum, qui dicitur Orhemum.
Anno Dominicae incarnationis 748 Gripho de Saxonia egressus est, in Bajoariam pervenit, ipsumque ducatum sibi subjugavit. Hiltrudem cum Thassilone cepit, et suae ditioni subjecit. Suideger venit in solatium supradicti Griphonis. Haec audiens Pippinus cum exercitu illuc venit, omnesque supranominatos sibi subjugavit, Griphonem et Lantfridum secum duxit in Franciam, Thassilonem ducem Bajoariorum constituit. Griphonem vero in partibus Neustriae misit, et ei 12 comitatus dedit; inde iterum Gripho fugiens Wasconiam petiit, et ad Waipharium ducem Aquitanorum pervenit.
132.0047B| Anno Dominicae incarnationis 749 Burchardus Wirziburgensis ecclesiae episcopus, et Folradus capellanus missi sunt Romae ad Zachariam papam, ut interrogarent de regibus in Francia, qui illis temporibus non habentes regiam potestatem, reges tamen vocabantur, si bene essent an non? Et praefatus papa mandavit Pippino, melius sibi videri illum regem vocari qui potestatem haberet, quam illum qui sine regali potestate manebat, et ne perturbaretur Christianitatis ordo, per auctoritatem apostolicam jussit Pippinum regem creari, et sanctae unctionis oleo inungi.
Anno Dominicae incarnationis 750 Pippinus secundum morem Francorum electus in regem, et unctus per manum sanctae memoriae Bonifacii Mogontiacensis 132.0047C| urbis archiepiscopi, et elevatus est a Francis in regno in Suessionis civitate. Hildericus vero, qui falso rex vocabatur, attonsus est et in monasterium missus.
Anno Dominicae incarnationis 751 Pippinus rex in Saxoniam iter fecit, et Hildegarius episcopus occisus est a Saxonibus in castro quod dicitur Wigberc, et tamen Pippinus rex victor extitit, et pervenit usque ad locum qui dicitur Rimiae, et reversus est in Franciam, ubi ei nuntiatum est quod Gripho, qui in Vasconiam fugerat, germanus ejus occisus est. Stephanus papa in Franciam venit, solatium et adjutorium quaerens pro justitiis sancti Petri. Venit autem et Carolomannus, monachus et germanus supradicti regis, per jussionem abbatis sui in Franciam, 132.0047D| quasi ad conturbandam petitionem apostolicam. Hoc anno natale Domini in Theodonis villa, pascha in Carasiaco domnus rex celebravit.
Anno Dominicae incarnationis 752 supradictus Stephanus papa confirmavit Pippinum sancta unctione in regem, et cum eo inunxit duos filios ejus Carolum et Carolomannum ad regiam dignitatem. Eodem anno sanctus Bonifacius archiepiscopus annuntians Dei verbum, in Fresia a paganis interfectus, 132.0048A| martyr Christi occubuit. Walfridus abba in Italia clarescit.
Anno Dominicae incarnationis 753 Pippinus rex per apostolicam invitationem Italiam ingressus est, justitiam Petri apostoli quaerens. Haistulfus rex Langobardorum supradictam justitiam contradicendo, Thermopylas, id est clusas, Langobardorum petiit, et obviam Pippino regi et Francis venit, et commisso praelio, Domino auxiliante et beato Petro intercedente, Pippinus cum Francis victor extitit. Eodem anno Stephanus papa reductus est ad suam sedem per missos regis Pippini, Folradum et aliis plurimis; incluso vero Haistulpho rege in Papia civitate, necessitate ductus justitiam sancti Petri pollicitus est faciendam. Ex hac promissione rex Pippinus obsides 132.0048B| 40 recepit, et cum sacramenta firmata reversus est in Franciam. Nec superfluum judicavimus, si epistolam ejusdem papae Stephani hac de causa scriptam huic operi inseramus: continet enim hunc modum: « Stephanus episcopus, servus servorum Dei. Sicut nemo se debet jactare de suis meritis, sic non debent opera Dei, quae in illo per suos sanctos fiunt sine suis meritis, silere sed praedicare, sicut angelus admonet Thobiam: unde ego pro oppressione sanctae Ecclesiae a rege atrocissimo et blasphemo et nec dicendo Haistulfo, ad optimum et sancti Petri fidelem domnum Pippinum Christianissimum regem in Franciam veni, ubi egrotavi usque ad mortem, et mansi aliquod tempus apud pagum Parisiacum in venerabili monasterio sancti martyris Dionysii; quem cum 132.0048C| jam medici desperarent, fui sicut in oratione in ecclesia ejusdem beati martyris subtus campanis, et vidi ante altare dominum Petrum, et magistrum gentium dominum Paulum, et tota mente illos recognovi de illorum surcariis, et tunc beatum dominum Dionysium ad dextram domini Petri subtilem et longiorem; dixitque bonus pastor dominus Petrus: Hic frater noster postulat sanitatem. Et dixit beatus Paulus: Modo sanabitur. Et appropinquans, misit manum suam ad pectus domini Dionysii amicabiliter, respexitque ad dominum Petrum, et dixit dominus Petrus ad dominum Dionysium hilariter: Tua gratia est sanitas ejus. Et statim beatus Dionysius thuribulum incensi et palmam in manu tenens cum presbytero et diacono, qui in parte stabant, venit ad me 132.0048D| et dixit ad me: Pax tecum, frater, noli timere, non morieris, donec ad sedem tuam prospere revertaris; surge sanus, et hoc altare in honore Dei et apostolorum Petri et Pauli, quos vides, dedica, missas gratiarum agens. Moxque sanus factus sum, et volebam implere quod mihi praeceptum erat, et dicebant qui ibi aderant, quod dementabam. Quapropter retuli illis et regi suisque omnibus ex ordine quae videram, et quomodo sanatus fuerim, et implevi quae jussa sunt mihi omnia. Gesta sunt autem haec anno ab incarnat. 132.0049A| Dom. 753. 5 Idus Aug. » Quo Christi roboratus virtute, inter celebrationem consecrationis praefati altaris et oblationem sacrificii, unxit in reges Francorum regem Pippinum et duos filios ejus Carolum et Carolomannum. Sed et Bertradam conjugem ipsius regis, indutam cycladibus regiis gratia Spiritus sancti septiformis consignavit in Dei nomine, atque Francorum proceres apostolica benedictione sanctificans, auctoritate sancti Petri sibi a Christo tradita obligavit, et obtestatus est, ut nunquam de altera stirpe per succedentium temporum curricula, ipsi vel quique ex eorum progenie orti, regem super se praesumant aliquo modo constituere, nisi de eorum progenie, quos et divina providentia ad sedem apostolicam tuendam eligere, et per eum, videlicet sancti 132.0049B| Petri vicarium, immo Domini Jesu Christi, in potestatem regiam dignata est sublimare et unctione sacratissima consecrare. His interpositis, ad chronicam redeamus. Cum Pippinus rex, ut supra expressum est, Italiam ingressus esset, Carolomannus monachus Vienna civitate remansit una cum Bertrada regina, ubi languore correptus diem clausit extremum.
Anno Dominicae incarnationis 755 cum audisset Pippinus rex ea non esse vera quae Haistulphus promiserat de justitiis sancti Petri, iterum Italiam ingressus, Papiam obsedit, Haistulphum obsidione cinxit, et rursum de justitiis sancti Petri firmitatem dedit, ut stabiles permanerent, et insuper Ravennam cum Pentapoli et omni Exarcato conquisivit et sancto 132.0049C| Petro tradidit. Cum autem reversus esset Pippinus rex in Franciam, meditabatur supradictus Haistulphus ea fallere quae promiserat. Quadam vero die cum venationibus inserviret, percussus est Dei judicio, vitamque cum regno finivit; quo modo vero missus est Desiderius in regno, in subsequentibus dicemus.
Anno Dominicae incarnationis 756 misit Constantinus imperator regi Pippino cum aliis donis organum, et rex Pippinus tenuit placitum suum in Compendio, ibique Thassilo venit dux Bajoariorum, et suus effectus est, per manus sacramentaque multa juravit Pippino et filiis ejus supra corpus sancti Dionysii et sancti Germani et sancti Martini; similiter 132.0049D| et ejus homines meliores fecerunt.
Anno Dominicae incarnationis 757 Pippinus rex in Saxoniam iter fecit, et in munitiones Saxonum per virtutem introivit, et in loco qui dicitur Sitnia multae strages factae sunt de populo Saxonum. Et tunc promiserunt se omnem voluntatem regis facturos, tributum etiam praesentandum, equos scilicet 300 per singulos annos.
Anno Dominicae incarnationis 758 natus est Pippino regi filius, cui supradictus rex nomen imposuit suum; qui vixit annos duos, et in tertio defunctus 132.0050A| est. Eodem anno celebravit natalem Domini in Lengolare, et pascha in Iopila.
Anno Dominicae incarnationis 760 Pippinus rex cernens Waifarium, ducem Aquitanorum, minime consentire, ut justitias faceret ecclesiis quae erant in Francia de rebus et possessionibus illarum quae in suo ducatu erant, iniit consilium cum Francis, ut iter pergeret in Aquitaniam, et supradictas justitias quaereret, et pervenit usque in locum qui dicitur Thedoad. Quod cum cognovisset Waifarius, timore perterritus mittit legatos, Otbertum et Dawinum, et dedit obsidem Adalgarium suum propinquum, et mandavit Pippino se omnia redditurum, quidquid supradictus rex quaerebat in causis ecclesiasticis, et celebravit natalem Domini in Carisiaco, et pascha 132.0050B| similiter.
Anno Dominicae incarnationis 761 Waifarius minime cogitans de obsidibus et sacramentis datis, ut se vindicaret de injuria, quam a Francis praeterito anno fuerat perpessus, exercitum misit, qui usque ad Cabillonem civitatem venerunt, vastantes omnia. Et cum supradictus rex synodum teneret in villa quae dicitur Duria, nunciatum est ei, quod Waifarius perpetrasset; protinus exercitum movit, et Aquitaniam ingressus multa castella coepit, scilicet Burdellum, Clarum montem, Cantelam, Avernum, et pervenit usque ad Leomodicas, vastando omnia, et celebravit natalem Domini in Carisiaco, et pascha similiter.
Anno Dominicae incarnationis 762 rex Pippinus 132.0050C| Aquitaniam cum exercitu vastavit, et coepit civitatem Bituricas, et castrum quod dicitur Toarcis, et celebravit natalem Domini in villa Gentiliaco, et pascha similiter.
Anno Dominicae incarnationis 763 rex Pippinus habuit placitum suum in Nivernis, et quarto ingressus est Aquitaniam, ibique Thassilo, dux Bajoariorum, postpositis sacramentis, fraudulenter se inde subduxit, omnia beneficia oblitus, quae rex avunculus ejus ei fecerat, et Bajoariam regressus amplius noluit videre supradicti regis faciem. Rex autem Aquitaniam perlustrans usque ad Cadurciam venit, et per Lemodicas reversus, in Franciam venit. Et facta est hyems valida, et celebravit rex natalem Domini in villa quae dicitur Longolare, et pascha 132.0050D| similiter.
Anno Dominicae incarnationis 764 rex Pippinus habuit placitum suum in Wormatia, et causam diligenter pertractavit inter Waifarium et Thassilonem; celebravit natalem Domini in Carisiaco, et pascha similiter.
Anno Dominicae incarnationis 765 rex placitum suum habuit apud Attiniacum, et eodem anno sicut et superiori nusquam profectus est. Celebravit autem natalem Domini in Aquis villa, et pascha similiter.
132.0051A| Anno Dominicae incarnationis 766 rex Pippinus perrexit in Aquitaniam, et placitum suum habuit in Aurelianis civitate, et restauravit Argentonium castrum, quod antea Waifarius destruxerat, ibique Francos dimisit ad continendam Aquitaniam; similiter et in Bituricas fecit, et celebravit natalem Domini in Salmoniaco, et pascha in Gentiliaco.
Anno Dominicae incarnationis 767 rex in supra dicta villa synodum magnam habuit inter Romanos et Graecos de sancta Trinitate, vel de sanctorum imaginibus, et post haec Aquitaniam ingressus est per Narbonam; cepit autem Tolosam et Gavaldanem, et celebravit pascha in civitate Vienna. Eodem anno mense Augusto iterum Aquitaniam ingressus, 132.0051B| usque Bituricas venit, ibique synodum tenuit, et inde profectus, usque ad Garonnam venit, multas rupes et speluncas cepit, nec non castra Scoraliam et Torinnam et Petrociam, et reversus est Bituricas. Ibi nuntiatum est ei de obitu Pauli papae; ibi etiam celebravit natalem Domini.
Anno Dominicae incarnationis 768 rex Pippinus iter faciens Remistagnum cepit, ad Sanctones civitatem usque pervenit, et ibi cepit matrem Waifarii et sororem ejus et neptas ejus: inde perrexit in loco qui dicitur Montes, ibi Heriwicus venit ad eum, qui habebat aliam sororem Waifarii, et inde reversus pascha celebravit in castro quod dicitur Sels. Post haec adsumens secum Bertradam reginam ad Sanctonas civitatem pervenit, ibique reginam cum 132.0051C| famulis dimisit, et Petragorico perrexit, et interempto Waifario cum triumpho victoriae ad Sanctones reversus est, ibique moram faciens post aliquot dies aegrotare coepit, et inde profectus Turonis venit, et ad orationem ad sanctum Martinum perrexit; inde egressus Parisius ad sanctum Dionysium vix pervenit, ibique diem clausit extremum 8 Id. Octobr. et domnus Carolus et Carolomannus elevati sunt in regnum, Carolus in Noviomo civitate, Carolomannus in Sessionis 7 Id. Octobris, et celebravit Carolus natalem Domini in Aquis, pascha in Rodoma civitate.
Anno Dominicae incarnationis 769 Carolus rex Aquitaniam cum exercitu intravit, eo quod Hunaldus disposuisset rebellare, et totam Aquitaniam et 132.0051D| Vasconiam, auxiliante Deo, in deditionem recepit, et Hunaldi iniqua consilia dissipavit. Inde digressus ad Coloniensem civitatem venit, et inde sumpsit plures Francorum cum armis et omnibus utensilibus eorum, et abiit super flumen Dordoniam, et aedificavit ibi castrum quod dicitur Fronticis, et in dicto praesidio Francos collocavit. Deinde missos direxit ad Lupum Vasconem, mandans ut sibi Hunaldum cum uxore repraesentaret, qui ad eum confugerant. Adductus est praedictus Hunaldus cum uxore ad nominatum castrum, quem cum recepisset, in Franciam 132.0052A| reversus est, et celebravit natalem Domini in Duria, et pascha in Leodio vico publico.
Anno Dominicae incarnationis 770 Carolus habuit synodum in Wormatia civitate, et Berta regina perrexit in Bajoariam, et inde Italiam ingressa est, et rex celebravit natalem Domini in Mogontia et pascha in Heristellio.
Anno Dominicae incarnationis 771 Carolus rex synodum habuit ad Valentinianas, et eodem anno Carolomannus rex defunctus est in villa Salmontiaco 2 Non. Decembris. Venit autem Carolus ad villam Carboniacum, ubi venerunt ad eum Folcarius et Folradus capellani cum aliis episcopis et sacerdotibus, Werinus et Adalhartus comites, cum aliis primatibus qui fuerunt Carolomanni. Uxor vero Carolomanni 132.0052B| cum perpaucis Francis partibus Italiae perrexit, et celebravit rex natalem Domini in Adtiniaco et pascha in Heristellio.
Anno Dominicae incarnationis 772 Carolus rex synodum habuit in Wormatia, et inde perrexit in partes Saxoniae, et primo impetu Heresburgh castrum cepit, et ad Ormensul usque pervenit, et ipsum fanum destruxit, et aurum et argentum quod ibi repperit abstulit. Erat autem tunc siccitas magna, ita ut aqua deficeret in supra dicto loco, et dum vellet ibi rex duos aut tres dies manere, ut praedictum fanum funditus destruere posset, et aqua exercitui deesset, subito divina largiente gratia omnibus insciis in quodam torrente aquae effusae largissimae, ita ut omnis exercitus sufficienter haberet. 132.0052C| Destructo fano, rex super Wiseram fluvium venit, et ibi cum Saxonibus placitum habuit, et accepit 12 obsides, et reversus est in Franciam, et celebravit natalem Domini in Heristellio, et pascha similiter.
Anno Dominicae incarnationis 773 rex pervenit ad hyemandum in Theodonis villa, ubi eum adiit missus Adriani papae nomine Petrus, invitans eum una cum Francis, ut pro Dei amore, seu pro justitia sancti Petri acquirenda super Desyderium et Langobardos veniret. Venit praefatus legatus per mare usque in Massiliam, inde per terram usque ad regem, et ideo per mare venit, quia viae clausae fuerunt a Langobardis Romanis. Tunc rex fideles consuluit, utrum petitionibus apostolici assensum 132.0052D| praeberet; omnibus hoc collaudantibus, illis in partibus profectus est, Genevamque civitatem veniens synodum tenuit, et ibi exercitum divisit in duas partes. Ipse cum una parte per montem Cinysium perrexit, et misit Bernardum avunculum suum cum reliqua parte per montem Jovis. Conjunxerunt autem se uterque exercitus ad clusas. Quod cum cognovisset Desyderius, regi et Francis cum armatis occurrit. Tunc rex castra posuit ad easdem clusas, et misit occulte unam scaram de electis viris per montana. Hoc sentiens Desyderius statim clusas 132.0053A| reliquit, et quam citius potuit, Papiam ingressus est. Rex autem cum omnibus auxiliante Domino, et intercedente beato Petro, sine laesione Italiam ingressus est, et cum ad Papiam pervenisset, Desyderium intrinsecus latitantem obsedit, ibique in sua castra celebravit natalem Domini, et pascha in Roma.
Anno Dominicae incarnationis 774 rex dum in illis partibus pro hujusmodi negotio moram faceret, Saxones occasione accepta, postpositis sacramentis, in finibus Francorum impetum fecerunt, et usque ad castrum quod nominatur Buriaburg venerunt; quorum adventum incolae loci praesentientes, in jam dictam munitionem se receperunt. Igitur cum praefata gens saeviens coepisset forinsecus villarum 132.0053B| aedificia concremare, venerunt ad quandam basilicam in loco qui dicitur Friedislar, quam sanctae memoriae Bonifacius martyr consecravit, atque per prophetiae spiritum praedixit quod nunquam incendio cremaretur. Coeperunt autem praefati Saxones omni intentione certare adversus eandem basilicam, quemadmodum eam per quodlibet ingenium igne cremare potuissent. Et dum haec agerent, apparuerunt quibusdam Christianis qui erant in castello, simul quibusdam paganis qui in eodem erant exercitu, duo juvenes in albis vestimentis, qui ipsam basilicam ab igne protegebant, et propterea non potuerunt neque interius neque exterius ignem accendere. Interea nutu divino majestatis pavore perterriti, in fugam conversi sunt, nemine persequente. 132.0053C| Inventus autem est postea unus ex eisdem Saxonibus mortuus juxta ipsam basilicam, flexis genibus, acclinis supra pedes, habens ignem et ligna in manibus, et velut ore flaret ipsam basilicam crematurus. Dum haec aguntur, Carolus a Roma reversus venit Papiam, ipsamque civitatem armis cepit, insuper Desyderium regem cum uxore sua et filia, omnemque thesaurum palatii, ibique venientes omnes Langobardi de cunctis civitatibus Italiae, ejus se subdiderunt dominationi. Adalgisus vero filius Desyderii regis, fuga lapsus mare introivit, et Constantinopolim perrexit. Carolus subjugata Italia et ordinata, custodiam Francorum in Papia dimittens cum magno triumpho in Franciam reversus est; et cum venisset in locum qui dicitur 132.0053D| Hengilinheim, misit quatuor scaras in Saxoniam: tres pugnam cum Saxonibus inierunt, et Deo auxiliante victores extiterunt; quarta vero scara non habuit pugnam, sed capta praeda magna reversi sunt in Franciam, et celebravit rex natalem Domini in Carisiaco, et pascha similiter.
Anno Dominicae incarnationis 775 rex habuit synodum in villa quae dicitur Duria, et inde Saxoniam pergens Sigiburgh castrum cepit, Heresburgh reaedificavit, super Wisaram fluvium venit in locum qui dicitur Brunisberg, ubi occurrerunt ei Saxones volentes 132.0054A| ripam supradicti fluminis defendere: auxiliante Domino et Francis decertantibus, fugatis Saxonibus, Franci ambas ripas occupaverunt, et multi Saxones occisi sunt. Tunc rex, dividens exercitum, sumpsit secum partem, perrexitque usque ad Obaccrum fluvium, ubi omnes orientales Saxones venientes cum Hassinone duce eorum, dederunt obsides juxta quod placuit regi, et juraverunt sacramenta. Simul eo revertente venerunt Angrarii in pago qui dicitur Bucki una cum Brunone duce eorum, et fecerunt sicut orientales Saxones fecerant. Interea cum Francis qui super fluvium Wisaram remanserant, Saxones pugnam commiserunt, et, Deo largiente, Franci victoria potiti sunt, et plures ex Saxonibus interfecti sunt. 132.0054B| Haec audiens rex, iterum super Saxones cum exercitu irruens multam stragem fecit, et praedam copiosam cepit super Westphalos, et coacti obsides dederunt. Obsidibus itaque receptis, et praeda multa capta, rex in Franciam reversus, ubi nuntiatum est ei, quod Rotgaudus Langobardus postponens fidem et sacramenta adversus eum rebellare disponeret; statim illis in partibus iter arripuit, et celebravit natalem Domini in villa quae dicitur Sclezistadt in Elisacio.
- [ Eodem tempore Veneciae dux propter invidiam et insidias aliquantorum Venetiarum, dantes occasionem ei, ut Carolo regi Veneciam tradere vellet, a suis hominibus captus est, et Constantinopolim ad Constantinum imperatorem in exilium transmissus est. 132.0054C| Quam rem idem imperator diligenter exquirens et fraudulentas insidias Venetiarum aperte cognoscens, illorum incusationes pro nichilo duxit, et eundem ducem Anthipatrum patricii fecit. Quem cum legato et epistola sua ad Venetiam remisit, et in propria sede eum honorabiliter restituit. Nam post mortem ejusdem Constantini praedicti rebelles ducem interimere conabantur. Quorum consilium dux procaciter praevidens, Nicoforo imperatori ilico nunciandum misit; animadvertens autem imperator hoc facinus, mox Nicetam patricium ad investigandam causam in Venetiam misit; qui illo veniens, patefactis culpis, duodecim ex illis infidis comprehendit; quos secum reducens jussu imperatoris in ergastulum cum vita destinavit. 7.]
132.0054D| Anno Dominicae incarnationis 776 Carolus rex Italiam ingressus, Forojulianorum partes petivit, Rotgaudum rebellem captum decollari jussit, ad Tarvisium civitatem venit, ibique pascha celebravit, et ordinatis rebus, derelictis custodibus ex Francis in civitatibus quae adversus cum senserant, in Franciam cum prosperitate reversus est. Interea Saxones, cognita absentia regis, more solito ruptis sacramentis in unum conglobati, Heresburgh castrum aggrediuntur, fraudulenter Francis suadent, ut de castro exeant, et cum pace in patriam pergant. Sed cum illi fallacibus monitis minime assensum 132.0055A| praeberent, machinas praeparant, munitionem obsidione cingunt, et summis viribus certant, sed nihil proficiunt. Quadam itaque die cum iterum redivivo certamine bellum parassent, apparuit gloria Dei manifeste supra domum ecclesiae, quae erat infra ipsum castrum, videntibus multis, tam Christianis quam paganis. Nam duo scuta apparuerunt supra praefatam basilicam sanguineo colore flammantia, et velut in praelio quibusdam motibus agitantia. Itaque pagani hoc signum aspicientes, timore et formidine repleti mox in fugam conversi sunt, et in tantam amentiam devenerunt, ut, strictis gladiis, mutuis se armis confoderent. Quanto vero illi plus pavore perterriti fugerunt, tanto magis Christiani confortati omnipotentem Dominum laudabant, qui salvos facit 132.0055B| sperantes in se. Ex praedicto igitur loco cum tanta confusione discedentes, venerunt ad aliud castrum quod appellatur Desuburgh, ubi voluerunt similiter facere, sed, Deo auxiliante Francisque eis viriliter repugnantibus, nihil praevaluerunt. Oppidani vero persecuti sunt eos usque ad flumen quod Lippa dicitur, et multos ex eis interfecerunt. Itaque rex Wormatiam veniens, synodum placitumque publicum ibi tenuit, et, concilio soluto, mox Saxonum fines penetravit, et velut ingens tempestas omnia prosternit, munitiones irrumpit; Saxones perterriti ad locum ubi Lippa oritur venerunt, ibi se et suam patriam regi tradiderunt, et spoponderunt se Christianos esse debere. Tunc rex una cum Francis restauravit Heresburgh castrum et aliud castrum super 132.0055C| Lippam, ubi venientes Saxones una cum uxoribus et parvulis innumerabilis multitudo baptizati sunt in nomine sanctae Trinitatis. Posthaec obsides quantos rex expetiit dederunt; reformatis autem castellis custodiisque dispositis, Carolus in Franciam revertitur, et celebravit natalem Domini in Heristellio et pascha in Noviomago.
Anno Dominicae incarnationis 777 rex Saxoniam ingressus placitum tenuit in loco qui dicitur Padresbrunna, ubi omnes Saxones convenerunt, excepto Witichindis, qui cum paucis Saxonibus in partibus Nortmanniae confugit. In eodem etiam loco venerunt Sarraceni de partibus Hispaniae, quorum haec sunt nomina, Ibina, Larabi et filius Devizefi, qui jam Joseph nominabatur, et gener ejus, ubi etiam multitudo 132.0055D| Saxonum baptizata est et sacramenta secundum consuetudinem dederunt, ut perderent ingenuitatem et omnem haereditatem, nisi conservarent susceptam Christianitatem et promissam fidelitatem regis et filiorum ejus, nec non etiam et Francorum. Carolus in Franciam reversus celebravit natalem Domini in Duciaco, et pascha in Aquitania in villa quae dicitur Casinogilo.
Anno Dominicae incarnationis 778 Carolus cum exercitu Hispaniam ingressus est, venit vero primo ad Pampilonem civitatem, deinde ad Caesaraugustanam 132.0056A| urbem perrexit, ubi innumerabilis multitudo de partibus Burgundiae et Austrasiae vel Bajoariae seu Provinciae et Septimaniae, pars etiam Langobardorum in auxilium Francorum convenerunt. Obsidione itaque cincta civitate territi Sarraceni, obsides dederunt et immensum pondus auri. Ejectis itaque Sarracenis de Pampilona, murisque ejusdem civitatis dirutis, Vasconibusque subjugatis, in Franciam revertitur.
Interea Saxones audientes quod Carolus cum Francis tam longa terrarum spacia ab eis esset separatus, suadente Widichindo secundum consuetudinem iterum rebellati sunt, et ad Duriam castrum, quod Coloniae civitati contiguum est, usque venerunt, caedibus, rapinis et incendiis omnia devastantes. 132.0056B| Quod cum nuntiatum esset regi revertenti et jam commoranti Autisiodoro civitati, misit idem princeps scaram unam ex electis viris, quae eorum violentiae resisteret. Saxones audientes incolumitatem regis et adventum Francorum, in fugam conversi sunt; quos Franci e vestigio sequentes, repererunt eos super fluvium cujus vocabulum est Adarna, in loco qui dicitur Lihesi; ubi pugna coepta et finita, Franci auxiliante Domino victores extiterunt, et multitudo Saxonum est ibi occisa. Et celebravit rex natalem Domini in Heristellio et pascha similiter.
Anno Dominicae incarnationis 779 Carolus venit in villam, quae dicitur Compendium, ubi se obtulit Hildebrandus [Spoletanorum] dux cum muneribus, ejusque dominationi se subdidit. Eodem anno synodum 132.0056C| tenuit in Duria, et post haec Saxoniam ingressus usque ad Lippam venit. Conati sunt autem Saxones resistere in loco qui dicitur Buochol, sed nihil praevaluerunt. Aperta autem via Westfaluvos subjugaverunt et omnes Saxones qui ultra Wisaram commorabantur. Veniens autem rex in loco qui vocatur Medofulli, accepit obsides et sacramenta a Saxonibus, qui ab eo defecerant, et reversus est in Franciam, et celebravit natalem Domini in Wormatia civitate, et pascha similiter.
Anno Dominicae incarnationis 780 Carolus Saxoniam ingressus ad Heresburgh venit, et inde ad locum ubi Lippa consurgit, et ibi synodum tenuit. Inde progressus ad Albiam fluvium venit, et in ipso itinere Bardogavenses et multi de Nortliudis baptizati 132.0056D| sunt in loco qui dicitur Horheym, ultra Obaccrum fluvium, et pervenit usque ad locum ubi Jora confluit in Albia. Dispositis itaque tam Saxonibus quam Sclavis, in Franciam reversus est. Inito autem consilio, ut Romam pergeret orationis causa una cum conjuge Hildegarda, celebravit natalem Domini in Papia civitate.
Anno Dominicae incarnationis 781 Carolus iter pergens celebravit pascha in Roma, et ibi baptizatus est filius ejus Pippinus ab Adriano papa, qui et ipse eum de sacro fonte suscepit, et duo filii ejus a 132.0057A| supradicto pontifice inuncti sunt in reges, idem Pippinus super Italiam, Ludowicus super Aquitaniam. Inde reversus venit Mediolanum, ubi baptizata est filia ejus Gisla ab archiepiscopo Thoma, qui et ipse eam a sacro fonte levavit. His ita peractis, reversus est in Franciam. Per id tempus legati apostolici, Formosus et Damasus episcopi, cum missis regis, Siculfo capellano et Euvardo magistro directi sunt ad Thassilonem ducem, commonentes et contestantes ex auctoritate apostolica, ut recordaretur priorum sacramentorum, et non aliter faceret, nisi sicut jurejurando jam dudum promiserat Pippino regi et filiis ejus. His admonitionibus consensit Thassilo, et sumptis obsidibus a rege, venit Wormatiam. ubi renovavit sacramenta, et dedit duodecim obsides; 132.0057B| [sed non diu praefatus Thassilo promissa conservavit.] Celebravit autem rex natalem Domini in Carisiaco, et pascha simul.
Anno Dominicae incarnationis 782, Carolus Coloniam veniens, Rhenum transiit et synodum tenuit ubi Lippa consurgit; ubi omnes Saxones convenerunt, excepto rebellis Widichindus. Illuc etiam venerunt legati Godefridi regis Nortmannorum. Altdeni et Hosmundi, nec non etiam legati Avarorum missi a Cacano et Jugorro. Peracto placito, reversus est rex in Franciam. Saxones iterum fidem violant, arma corripiunt, suadente Widichindo. Rex autem ea tempestate miserat nuncios suos Adalgisum et Geilonem atque Conradum viros potentes, ut ducerent exercitum Francorum et Saxonum super Sclavos 132.0057C| paucos, qui adhuc rebelles erant. Supradicti vero principes, cum jam in itinere essent audientes quod Saxones rebellassent, super eos arma verterunt, et commisso praelio multos ex eis interfecerunt, in qua pugna duo duces ceciderunt, videlicet Adalgisus et Geilo, in monte qui dicitur Suntdal. Hoc audiens imperator, cum Francis quos sub celeritate congregare potuit illuc perrexit, et pervenit usque ad locum ubi Alara confluit in Wisara. Tunc omnes Saxones iterum convenientes subdiderunt se sub potestate supradicti regis, et reddiderunt seditiosos, qui illam rebellionem maxime terminaverunt, ad occidendum quatuor millia quingentos viros. Widichindus vero partibus Nortmanniae aufugit. Interfectis itaque seditionis exilioque damnatis rex 132.0057D| in Franciam reversus est, et celebravit natalem Domini in Theodonis villa, et pascha similiter.
Anno Dominicae incarnationis 783 obiit Hildegardis regina pridie Kalend. Maii, quod evenit tunc in vigilia ascensionis Domini. et rex iterum Saxoniam ingressus est, eo quod Saxones iterum rebellassent, et cum paucis Francis ad Thietmalli venit; ibi Saxones paraverunt pugnam in campo viriliter. Tunc rex cum Francis super eos irruit, et magnam stragem ex eis fecit, ita ut perpauci fuga elaberentur. Post peractam victoriam venit rex ad Paderbrunna. 132.0058A| ubi coadunato exercitu, denuo super Saxones irruit, qui se sociaverant super fluvium, cujus vocabulum est Asa. Ibi iterum pugna inita, non minor numerus Saxonum cecidit, quam in superiori praelio ceciderat. Tunc rex Wisaram transiit, et ad Albiam usque pervenit, post haec in Franciam revertitur. Eodem anno obiit Bertha regina 4 Id. Julii: et cum Wormatiam pervenisset rex, sociavit sibi in matrimonium Fastradanam reginam; et celebravit natalem Domini in Heristellio, et pascha similiter.
Anno Dominicae incarnationis 784 Carolus ingressus est Saxoniam, eo quod iterum rebellassent et cum eis aliqua pars Fresonum, et pervenit usque ad Huculvi, circueundo et vastando omnia. Erat autem nimia inundatio aquarum. Ipse igitur per 132.0058B| Thuringiam ab orientali parte intravit super Hostfalaos, porro filium suum Carolum dimisit cum valida manu contra Westfalaos. Itaque rex Thuringiam ingressus, pervenit usque ad fluvium Albiae, et inde ad Tagnfurt, deinde ad Scaininge, ex quo loco reversus est in Franciam. Westfalai vero congregaverunt se juxta Lippam, quibus occurrit filius regis in pago qui dicitur Dragini, et inierunt pugnam, quibus viriliter superatis, reversus est Wormatiam ad genitorem suum. Rex itaque consultis fidelibus, iterato hyemis tempore Saxoniam intravit, et celebravit natalem Domini Skidrioburch Wizzagawi super fluvium Ambra, in villa quae dicitur Liuhidi.
Anno Dominicae incarnationis 785 rex usque Adrine venit super fluvium Wisara, ubi confluit 132.0058C| Wachna, et propter nimiam inundationem aquarum inde reversus est Heresburgh, ubi uxorem suam Fastradanam cum filiis et filiabus venire jussit, et ibi tota hyeme resedit, ibi etiam pascha celebravit, et multis vicibus scaras super Saxones misit, et eorum castra depraedatus est, et in Maio synodum ad Paderbrunna habuit, et inde iter pergens, nullo contradicente, totam Saxoniam circuivit. Venit autem in Bardengawi, et inde misit post Widichindum et Abbionem, et utrosque ad se fecit venire, quos sacramento firmavit, ut in Franciam ad eum venirent. Qui, acceptis obsidibus, ad Attiniacum ad regem venerunt, ibique baptizati sunt, et tunc tota Saxonia subjugata est Francis; et in eadem villa celebravit rex natalem Domini, et pascha similiter.
132.0058D| Anno Dominicae incarnationis 786 Carolus misit exercitum suum partibus Britanniae una cum misso suo Odulpho principe cocorum, ubi multa castella adquisierunt Franci, et eorum primates repraesentaverunt Wormatiam regi in publico conventu. Tunc rex videns se ex omni parte pacem habere, Romam perrexit orationis causa, et ut ibi cum missis imperatoris colloquium haberet, et celebravit natalem Domini in Florentia civitate.
Anno Dominicae incarnationis 787 Carolus Romam venit, et a pontifice Adriano honorifice susceptus 132.0059A| est, ubi aliquot dies moratus est. Quod cum audisset Heregisus dux Beneventanorum, timore perterritus, misit Romaldum filium suum cum magnis muneribus ad regem, postulans pacem, et promittens se omnem voluntatem ejus facturum. Sed his suasionibus minime apostolicus credidit, sed magis hortatus est regem, ut Beneventi fines intraret, quod et fecit. Et cum Capuam venisset, Herigisus reliquit Beneventum et in Salernum secessit, ibique se munivit. Exinde misit filium suum Grimaldum (nam Romaldum rex secum retinebat) cum magnis muneribus, offerens obsides et promittens omnem fidelitatem, tantum ut ab impugnatione cessaret. Tunc rex cum consultu fidelium et sacerdotum, ne penitus episcopia et monasteria devastarentur, elegit duodecim 132.0059B| obsides, et tertium decimum filium supradicti ducis Grimaldum, et accepta munera, juraverunt ei omnes Beneventani, et reversus est Romam, ibique celebravit pascha cum praesule sedis apostolicae. Venerunt etiam in eodem loco missi Thassilonis Arnus episcopus et Henricus abbas, rogantes papam, ut pacem faceret, litemque terminaret inter Carolum regem et Tassilonem ducem. Ex qua causa multum decertavit apostolicus. Rex autem ad postulata respondit, se per multa tempora quaesisse, sed minime obtinere potuisse: ne tamen inobediens videretur esse monitis apostolicis, asseruit se in ejusdem papae praesentia cum eisdem missis pacem velle firmare. Illis autem renuentibus, atque dicentibus non se audere pro seniore diffinitivam proferre sententiam, 132.0059C| neque se ad hoc destinatos esse, videns apostolicus facta mendacia, et cognoscens instabilitatem ducis, iratus anathematizavit praedictum Thassilonem et omnes illi faventes, nisi fidelitatem quam regi Pippino et filio ejus Carolo promiserat, per omnia observaret; contestans per eosdem missos eundem virum, et monens ne per ejus obdurationem et perfidiam sanguis Christianorum funderetur, et terra devastaretur. Et si ipse dux nullatenus obedire vellet, tunc Carolus et exercitus ejus absoluti essent a Deo et sancto Petro, et quicquid in ducatu ejus perpetratum esset incendiis et homicidiis vel qualicunque malicia, totum hoc super Thassilonem et socios ejus verteretur, et rex et Franci essent innoxii. His verbis absolutis missis Thassilonis, rex oratione 132.0059D| ad limina apostolorum completa, et benedictione percepta, in Franciam gressum dirigit, et Wormatiam ubi erat Fastradana conjux ejus pervenit, ubi synodum congregavit, et manifestavit sacerdotibus et optimatibus regni causas itineris, et qualiter versutia Thassilonis coram summo pontifice esset deprehensa. Misit itaque cum consultu fidelium ad eundem Thassilonem monens, ut apostolicis adhortationibus obtemperaret; qui cum nollet obedire, rex partibus Bajoariae exercitum movit, et venit in loco qui dicitur Lechfeld, super civitatem Augustam, et venerunt orientales Franci et Thuringi et Saxones super Danubium in locum qui dicitur Faringa. Porro Pippinus rex de Italia cum exercitu venit ad Trientum. 132.0060A| Tunc perspiciens se Thassilo ex omni parte esse circundatum, et videns quod Bajoarii magis essent fideles Carolo quam sibi, undique coarctatus venit ad eum tradens se manibus ejus ad servitium, reddensque ducatum sibi commissum a Pippino rege, et se in omnibus peccasse et male egisse confessus est; et denuo renovans sacramenta dedit duodecim obsides electos, et tredecimum filium suum Theodonem. Rex, receptis obsidibus, reversus est in Franciam, et celebravit natalem Domini in Engilinheim, et pascha similiter.
Anno Dominicae incarnationis 788 rex congregavit synodum in praefata villa, ibique venit Thassilo, coeperunt autem eum Bajoarii accusare, quod fidem promissam violasset, suadente uxore Liutberga. Et 132.0060B| objecta Thassilo denegare non potuit, sed comprobatus est se ad Avaros postea transmisisse, et in vitam fidelium regis consiliasse. Ad ultimum confessus est se dixisse, etiam si decem filios haberet, omnes mallet amittere. quam ita manere sicut juraverat. Ex his et aliis multis ab omnibus dijudicatus est ad mortem. Et cum omnes capitalem sententiam proclamarent, rex misericordia motus, eo quod consanguineus ejus esset, obtinuit ab ipsis Dei suis fidelibus ne moreretur. Interrogatus ergo a rege quid agere vellet, terrae prostratus licentiam in monasterium intrandi expetiit, ut ibi peccata sua deplorare potuisset. Similiter et filius ejus Thiodo fecit. Igitur attonsi sunt, et in monasterium missi. Pauci Bajoarii qui cum Thassilone senserant, in exilium sunt missi. 132.0060C| Eodem anno commissum est bellum inter Graecos et Langobardos, ducibus Hildebrando de Spoleto, et Grimaldo de Benevento, et Winegiso a rege directo cum Francis, et fugati sunt Graeci, et victores extiterunt Franci et Langobardi. Per idem tempus pugna commissa est inter Avaros et Francos, qui Italia habitabant, et, Deo largiente, victoriam obtinuerunt Franci. Tertia pugna commissa est inter Avaros et Bajoarios in campo Iborae, et fuerunt ibi missi regis Grahamanus et Odocar cum aliquibus Francis, et Deo auxiliante victoria fuit Francorum seu Bajoariorum. Haec omnia supradictus Thassilo et uxor ejus Liuthirga terminaverunt. Quarta pugna fuit contra Avaros, qui voluerunt vindicare eos qui in praelio superius dicto ceciderunt, sed, Deo adjuvante, victoria 132.0060D| Christianis cessit. Post haec Carolus ad Reganesburg venit, ibique marcas et fines Bajoariorum disposuit, indeque reversus est in Franciam, et celebravit natalem Domini in Aquis palatio, et pascha similiter.
Anno Dominicae incarnationis 789 rex Rhenum ad Coloniam transiit, et Saxoniam ingressus, ad Albiam fluvium venit; ibique duos pontes construxit, et ex utraque parte pontis castra aedificavit ex lignis et terra, et inde progressus Sclavorum fines intravit, et Sclavos cognomento Wiltzi suo dominio subjugavit. Fuerunt cum eo in eadem expeditione Franci et Saxones, Fresones autem navigio venerunt per Habola fluvium. Fuerunt etiam cum eo Sclavi Survi 132.0061A| et Abotridi, quorum princeps vocabatur Wisan. Obsidibus itaqua receptis, reversus est in Franciam, et celebravit natalem Domini Wormatiae, et pascha similiter.
Anno Dominicae incarnationis 790 nullum iter fecit rex, sed in supradicta civitate rex celebravit natalem Domini, et pascha similiter.
Anno Dominicae incarnationis 791 Carolus partibus Bajoariorum perrexit, et ad Reganesburg venit, ubi et exercitum suum convenire jussit; ibique cum consilio optimatum regni disposuit ire in Avarorum regnum propter maliciam intolerabilem, quam in Galliorum populos commiserunt et in ecclesiis Dei. Venit ergo cum exercitu usque ad Anisum fluvium, ubi triduanum jejunium cum letaniis fecerunt, 132.0061B| postulantes pro salute exercitus, et adjutorio Dei, et vindictam inimicorum. Rex itaque litora Danubii de australi parte tenuit, Saxones autem cum quibusdam Francis, et plurima multitudine Fresonum de aquilonali, et ita pergentes venerunt ubi jam dicti Avares munitiones habebant paratas, de australi parte ad Chumberch, de aquilonali vero ripa in loco qui dicitur Camp; sic enim nominatur ille fluvius qui ibi influit in Danubium. Itaque Avares cum ex utraque ripae parte vidissent exercitum, et classem per medium fluvium venientem, tantus error, Deo faciente, super eos cecedit, ut, dimissis praesidiis munitionum, fugae latibula quaererent, et sic Christo duce uterque exercitus absque laesione Pannoniam introivit. Pervenit autem rex usque ad fluvium qui vocabatur 132.0061C| Raba, omnia caedibus incendiis, rapinisque devastans, et inde reversus Reganesburgh celebravit ibi natalem Domini, et pascha similiter.
Anno Dominicae incarnationis 792 Feliciana haeresis condempnata est, quem Felicem Engilbertus in praesentiam Adriani pontificis adduxit, et post confessionem haeresim abdicavit. Eodem anno nulla expeditio facta est, sed tantum pons super naves ad flumina transeunda compactus est anchoris et funibus, ita cohaerens, ut jungi et dissolvi possit, et celebravit rex natalem Domini in eodem loco idem Reganasburgh.
Anno Dominicae incarnationis 793 Carolus de Reganesburgh proficiscens, ad fossatum magnum inter fluvios Alcmonia et Radenza venit, ibique summi 132.0061D| pontificis missi cum magnis muneribus in praesentiam ejus venerunt; ibi etiam nunciatum est ei, Saxones iterum more solito fidem et promissa violasse. Inde navigio per Radenza Mohin ingressus, natalem Domini celebravit in Wurzaburhc.
Anno Dominicae incarnationis 794 celebravit rex pascha in Franconofurt, ibique congregavit synodum magnam episcoporum Galliarum, Germanorum et Italorum, ubi fuerunt missi apostolici Theophilus et Stephanus episcopi. In hac synodo tertio condemnata est haeresis Feliciana, quam damnationem per auctoritatem sanctorum Patrum in libro conscripserunt, quem librum omnes sacerdotes manibus propriis conscripserunt. Eodem tempore obiit Fastradana regina, 132.0062A| et in monasterio sancti Albani honorifice sepulta est. Pseudosynodus Graecorum, quam pro adorandis imaginibus fecerunt, a pontificibus rejecta est. Post haec rex, diviso in duas partes exercitu, Saxoniam ingressus est: ipse per Thuringiam, Carolus vero filius ejus ad Coloniam Rhenum transivit. Saxones vero congregantes se in loco Finisfelt, praeparaverunt se ad pugnam. Cum vero audissent se ex duabus partibus esse circundatos, dissipavit Deus consilia eorum, et quamvis fraudulenter Christianos se esse et fideles regi fore promiserunt. Rex in Franciam reversus, celebravit natalem Domini in Aquis palacio, et pascha similiter.
Anno Dominicae incarnationis 795 rex venit Mogontia, ibique tenuit placitum suum in villa quae dicitur 132.0062B| Cuffinstein, in suburbio ejusdem urbis. Audiens vero quod Saxones secundum consuetudinem promissionem suam, quam de observanda Christianitate et fidelitate regis tenenda fecerant, irritam fecissent, cum exercitu Saxoniam intravit, et usque ad fluvium Albia pervenit ad locum qui dicitur Hliuni, in quo hisdem diebus Wizzam Abrotidorum rex a Saxonibus occisus fuerat: ibi etiam venerunt missi Thudun, qui in gente et regno Avarorum magnam potestatem habebat, affirmantes quod idem Thudun cum terra et populo suo se regi dare vellet, et ejusdem ordinatione Christianam fidem suscipere. Rex itaque afflictis magna ex parte Saxonibus eorumque terra vastata, acceptis obsidibus in Franciam rediit, et celebravit nat. Dom. Aquis, et pascha similiter.
132.0062C| Anno Dominicae incarnationis 796 Adrianus papa obiit, et Leo mox in pontificatu successit, statimque misit regi legatos cum muneribus, claves etiam confessionis sancti Petri et vexillum Romanae urbis direxit. Henricus, dux Forojulanorum, missis hominibus suis cum Wonomiro Sclavo in Pannonia, Iringum gentis Avarorum principem, longis retro temporibus qui eum civili bello fatigatis inter se principibus, improvise expoliavit. Caganus et Jugoro intestina clade interempti sunt, thesaurum priscorum regum multa seculorum prolixitate collectum idem dux Carolo ad Aquis palatium misit; quo accepto, peracta largitori omnium bonorum gratiarum actione, magnam partem inde Romam ad limina apostolorum misit per Engilbertum abbatem. Porro reliquam partem optimatibus. 132.0062D| clericis sive laicis, caeterisque fidelibus suis largitus est. Per idem tempus Thudun secundum promissionem suam cum magna parte Avarum ad regem venit, et se cum populo suo et patria regi tradidit; et ipse et populus ejus baptizatus est, et muneribus susceptis redierunt ad propria. Eo tempore rex cum exercitu Saxoniam ingressus est, et Pippinus rex in Pannoniam cum exercitu introivit. Venit autem legatio Pippini regis ad patrem in Saxoniam, quae dixit, quod Avares post interfectionem priorum ducum super se constituissent regem nomine Kaiam, et Pippinus contra eum certare disponeret. Rex peragrata Saxonia in Franciam se recepit, et in Aquis palatio filium suum Pippinum a Pannonia redeuntem et partem 132.0063A| thesauri quae remanserat adducentem laetus aspexit. [Et celebravit in eodem loco natalem Domini et pascha similiter.]
Anno Dominicae incarnationis 797 Barcilona civitas Hispaniae, quae jam pridem a Francis disciverat, per Thatim, praefectum ipsius, Francis est reddita. Nam ipse ad palatium veniens, et civitatem cum semetipso regi tradidit. Eo tempore expeditio facta est in Saxoniam, et usque ad oceanum trans omnes paludes et invia loca pertransiit exercitus, et rex de Adulo hoc regressus--hoc enim loco nomen est, ubi oceanus Saxoniam alluit,--tota Saxonum gente in deditionem per obsides accepta, in Aquis palatio reversus est, ubi Abdellam Sarracenum, filium Ibin magni regis, qui a fratre regno pulsus in Mauritania 132.0063B| exulabat, ipse semetipso commendante suscepit. In eodem loco et legatus Nicetae qui tunc Siciliam regebat, nomine Theophilus, venit imperatoris epistolam portans, quem honorifice suscipiens, post aliquot dies absolvit. Ipse vero Novembri mense mediante, ad hyemandum cum exercitu Saxoniam intravit, positisque castris juxta Wisaram fluvium, locum castrorum Heristellium vocari jussit. Illuc legati gentis Avarorum cum muneribus magnis venerunt. De eodem loco Abdellam Sarracenum cum filio suo Ludowico in Hispaniam ire jussit, et filium suum Pippinum in Italiam remisit, ipse ad disponendum Saxoniam totum hyemis tempus impendens, ibi natalem Domini, ibi pascha celebravit.
Anno Dominicae incarnationis 798 venit ad regem 132.0063C| legatus Haldifonsi, regis Galliciae et Asturiae, nomine Frola, papilionem mirae magnitudinis praesentans. Et in ipso paschae tempore, Nordliudi trans Albiam sedentes, seditione commota legatos regios qui tunc ad justitias faciendas apud eos conversabantur, comprehenderunt, quosdam ex eis trucidaverunt, caeteros ad redimendum servaverunt. Rex itaque collecto exercitu, de Heristelli ad locum qui Minda dicitur perrexit, et facto consilio, in desertores arma corripuit, et totam inter Albiam et Wisaram Saxoniam depopulando peragravit. Nortliudi contra Transachonem, ducem Abrothidorum, et Hebruinum, legatum regis, commisso praelio victi sunt. Caesa sunt ex eis in eo praelio quatuor milia; caeteri qui fugerunt, de pacis conditione tractare coeperunt. Rex, 132.0063D| acceptis obsidibus a Saxonibus, in Franciam reversus est, et Aquis perveniens legationem Graecorum Constantinopoli missam suscepit. Erant enim legati Michahel patritius quondam Phrygiae, et Theophilus presbyter, epistolam Hirenae imperatricis ferentes. Nam filius ejus Constantinus imperator a suis comprehensus et excaecatus est. Haec tamen legatio tantum de pace fuit; quos cum absolvisset, absolvit etiam cum eis et Sisinnium fratrem Tharasii, Constantinopolitani episcopi, jam dudum in Italia praelio captum. Hoc anno sidus Martis in toto coelo non comparuit. Insulae Baleares a Mauris et Sarracenis depraedatae sunt. Aldefonsus, rex Galliciae et Asturiae, praedata Olisipona ultima Hispaniae civitate, loricas, 132.0064A| mulos captivosque Mauros regi per legatos, Frojam et Basilicum, hyemis tempore misit, et celebravit natalem Domini in eodem loco, et pascha similiter.
Anno Dominicae incarnationis 799 Romani Leonem papam letania majore captum excaecaverunt, ac linguam ejus radicitus absciderunt; qui in custodia missus noctu per murum evasit, et ad legatos regis, qui tunc apud basilicam sancti Petri erant, Wirundum scilicet abbatem, et Winigisum Spolitanorum ducem veniens, Spoletum ductus est. Rex Saxoniam ingressus, apud Paderbrunna castris positis consedit, et inde diviso exercitu, Carolum filium suum cum medietate ad colloquium Sclavorum, et ad recipiendos Saxones qui ex Nortliudis venerunt, in Bardengavi 132.0064B| direxit. In eodem loco Leonem papam summo cum honore suscepit, ibique reditum Caroli filii sui expectans, Leonem pontificem simili quo susceptus erat honore dimisit, qui statim Romam profectus est. Recepto cum prosperitate filio, Aquis repedavit, ubi legatus Michaelis Siciliae praefecti, nomine Danihel, ad eum venit, atque inde cum magno honore dimissus est. Eodem anno gens Avarum a fide quam promiserat defecit, et Einricus, dux Forojulanorum, post tot victorias prospere gestas juxta Tharsicam, Liburniae civitatem, insidiis civium oppressus est. Per idem tempus Geroldus, cum esset comes et Bajoariae praefectus, commisso cum Avaribus praelio interficitur [et in Augia sepelitur] de quo in visione Witini legitur, quod inter martyres 132.0064C| sit adnumeratus. Insulae Baleares quae a Mauris et Sarracenis depraedatae sunt, postulato et accepto a Francis auxilio, a praedonum incursione defensati sunt, signa quoque Maurorum in pugna sublata regi praesentata sunt. Wido comes, qui Marcam contra Britones tenebat, cum sociis Britanniam ingressus totamque perlustrans, in deditionem recepit, et regi de Saxonia revertenti arma ducum qui se tradiderant inscriptis singulorum nominibus praesentavit. Tota itaque Britannia, quod nunquam antea fuit, Francis subjugata est. Eodem anno monachus quidam de Hierosolymis veniens, reliquias multas attulit regi ex parte patriarchae Hierosolymitani. Azan, praefectus civitatis quae dicitur Oscaclavis, regi munera misit. Celebravit rex natalem Domini in 132.0064D| eodem palatio.
Anno Dominicae incarnationis 800 rex absolutum Hierosolymitanum monachum, misit cum eo Zachariam presbyterum, de palatio suo, et per illum multam pecuniam misit per illa sancta loca ubi Dominus conversatus est corporaliter. Ipse medio Martio de Aquis egressus, litus oceani Gallici perlustratus est, et in ipso mari quod tunc a piratis infestabatur, classem instituit et praesidia disposuit. Pascha apud sanctum Richarium celebravit: indeque iterum per litus oceani ad Rothomagum civitatem pervenit, ibique Sequana amne transmisso, Turonis ad sanctum Martinum orationis causa profectus est, ibique aliquot dies moratus est, propter adversam Liutkardae 132.0065A| conjugis valetudinem, quae ibidem et defuncta et humata est. Obiit autem pridie Non. Junii. Inde per Aurelianis ac Parisius regressus, Aquis palatium venit. Eodem anno pridie Non. Junii, contra morem et naturam aspera et gelu concreta fuit pruina, et 7 Id. Julii similiter, sed tamen nullam incommoditatem fructibus attulit. Mense Aug. Mogontia placitum tenuit, et inde movens cum exercitu Ravennam venit, ubi 7 dies moratus, Romam gressum direxit, filio suo Pippino cum exercitu in Beneventum misso. Itaque cum Romam venisset, occurrit ei pridie Leo papa et senatus Romanorum apud Nomentum, duodecimo ab Urbe lapide, et summa eum humilitate summoque honore suscepit, prandens cum eo in eodem loco. Igitur statim eum ad Urbem praecessit, et 132.0065B| in crastinum in gradibus basilicae beati Petri apostoli stans, missis obviam Romanae urbis vexillis cum crucibus atque reliquiis, ordinatis etiam atque dispositis per congrua loca tam peregrinorum quam civium turmis, qui venienti laudes dicerent, ipse cum clero et episcopis ante gradus ecclesiae eum humiliter suscepit, dataque benedictione in basilicam beati Petri apostoli cunctis psallentibus introduxit. Hoc autem factum est 8 Kal. Decemb. Post 7 vero dies rex concione vocata, cur Romam venisset patenter indicavit, et inde cotidie ad ea quae venerat facienda operam dedit, inter quae, quod maximum et difficillimum erat, de discutiendis criminibus quae summo pontifici objecta erant. Causa itaque ventilata, cum nullus probator aut testis legitimus appareret, qui 132.0065C| locum controversiae subire praesumeret, praefatus pontifex coram omni populo in domo sancti Petri evangelium portans ambonem conscendit, invocatoque sanctae Trinitatis nomine, jurejurando ab objectis se criminibus purgavit. Eadem die Zacharias presbyter cum duobus monachis, uno de monte Oliveti, altero de Bethleem, Romam venit, quos episcopus Hierosolymorum ad regem direxit, qui benedictionis causa claves sepulcri Domini ac loci calvariae, claves etiam civitatis cum vexillo detulerunt; quos rex benigne suscipiens, aliquot dies secum detinuit, et mense Aprili remuneratos absolvit. Et celebravit ibi rex natalem Domini.
Anno Dominicae incarnationis 801 cum rex ipso die natalis Domini ante confessionem sancti Petri ab oratione 132.0065D| surgeret, Leo papa coronam capiti ejus imposuit, et a cuncto Romanorum populo ter acclamatum est: Carolo Augusto a Deo coronato, magno et pacifico imperatori Romanorum, vita et victoria! Et post laudes more antiquorum principum adoratus est, et ablato patricii nomine Imperator et Augustus est appellatus. Post paucos autem dies jussit eos, qui anno superiori pontificem deposuerant, exhiberi, et habita de eis quaestione secundum legem Romanam, ut majestatis rei capitali sententia damnati sunt, pro quibus tamen papa pio affectu apud imperatorem intercessit. Nam vita et membrorum integritas eis concessa est, caeterum pro facinoris magnitudine exilio deportati sunt. Hujus factionis fuere principes 132.0066A| Paschalis numiculator, et Campullus sacellarius, et multi alii nobiles Romani, qui omnes eadem sententia damnati sunt. Ordinatis itaque Romanae urbis totius Italiae, non tantum publicis, sed etiam ecclesiasticis rebus et negotiis, missaque iterum super Beneventanos cum Pippino filio hostili expeditione, ipse post pascha 4 Kalend. Maii Romam egressus est, et venit Spoletum, et dum ibi moraretur, 2 Kalend. Maii, hora noctis secunda terraemotus ingens factus est, quo tota Italia graviter concussa est; quo motu tectum basilicae beati Pauli apostoli magna ex parte cum suis trabibus corruit. Eodem anno loca quaedam circa Rhenum et in Gallia et in Germania terrae motu tremuerunt, et pestilentia propter mollitiem hyberni temporis facta est. Imperator de 132.0066B| Spoleto Ravennam veniens, aliquot dies ibi moratus, Papiam perrexit. Ibi nunciatum est ei, legatos Aaron Amirmulin, regis Persarum, portum Pisae intrasse, quibus obviam mittens, inter Vercellas et Eboreiam eos sibi fecit praesentari. Unus enim ex eis erat Persa de oriente, legatus regis Persarum, alter Sarracenus de Africa, legatus Admirati Habraham, qui in confinio Africae in Fossato possidebat, qui Isaac Judaeum, quem imperator ante quadriennium ad regem Persarum cum Lantfrido et Sigimundo miserat, reversum cum magnis muneribus nuntiaverunt. Nam Lantfridus et Sigimundus in itinere defuncti sunt. Misit itaque rex Herchenbaldum notarium in Liguriam ad naves parandas, ubi elephans et ea quae deferebantur, subveherentur, ipse vero 132.0066C| celebrato die nativitatis sancti Joannis baptistae apud Heboreiam, Alpes transgressus in Galliam reversus est. Ipsa aestate capta est civitas Barcilona Hispaniae, jam tunc minus plus biennio obsessa; Zatun praefectus ejus et alii quam plures Sarraceni comprehensi sunt. Et in Italia Theate civitas similiter capta et flammis exusta est, ejusque praefectus Rotselmus comprehensus est. Castella quae ad illam civitatem aspiciebant, in deditionem recepta sunt. Zatun et Rotselmus exilio damnati sunt. Mense Octobrio Isaac Judaeus de Africa cum elefanto regressus, portum Veneris intravit, et quia propter nives Alpes transire non potuit, Vercellis hyemavit. Imperator Aquis natalem Domini celebravit.
Anno Dominicae incarnationis 802 Hirene imperatrix 132.0066D| de Constantinopoli misit legatum nomine Leonem ad imperatorem de pace confirmanda inter Francos et Graecos, et imperator Constantinopolim misit Jesse episcopum Ambianensem, et Elingaudum comitem, ut pacem cum ea statuerent. Pascha celebratum est in eodem palatio. Eodem anno 13 Kalend. Aug. venit Isaac cum elefanto et caeteris muneribus a rege Persarum missis in praesentiam imperatoris; nomen elefantis erat Ambulator. Ostona civitas in Italia in deditionem recepta est. Luceria quoque frequenti obsidione fatigata, et ipsa in deditionem venit, praesidiumque Francorum in ea positum est. Imperator aestatis tempore in Arduenna venationibus operam dedit, et misso in Saxoniam 132.0067A| exercitu, transalbianos Saxones vastavit. Grimaldus Beneventanorum dux, in Luceria Winigisum comitem Spoleti, qui praesidio praeerat, adversa valetudine fatigatum obsedit, et in deditionem accepit, captumque cum magno honore tenuit. Imperator Aquis natalem Domini celebravit.
Anno Dominicae incarnationis 803 terrae motus Aquis palatio factus est, et mortalitas subsecuta est, Winegisus a Grimaldo redditus est. Missi imperatoris a Contantinopoli regressi sunt, et venerunt cum eis legati Nicofori imperatoris, qui tunc rem publicam regebat, quorum haec sunt nomina: Michael episcopus, Petrus abbas, Calistus et Candidatus, qui venerunt ad imperatorem in Germania super fluvium Sala, in loco qui dicitur Saltz, et pactum 132.0067B| faciendae pacis in Christo susceperunt; inde dimissi cum epistola imperatoris Romam venerunt, inde Constantinopolim regressi sunt. Imperator autem Bajoariam profectus est, et dispositis Pannoniarum causis, Aquis reversus est, ibi natalem Domini celebravit.
Anno Dominicae incarnationis 804 imperator Aquis hyemavit, aestate vero in Saxoniam cum exercitu perrexit, omnesque qui trans Albiam et in Wibmohdi habitabant Saxones cum mulieribus et infantibus transtulit in Franciam, et pagos transalbianos Abrotidis dedit. Eodem tempore Godefridus, rex Danorum, venit cum classe sua et omni equitatu regni sui ad locum qui dicitur Sliestorp, in confinio regni sui et Saxoniae; promisit enim se ad colloquium imperatoris 132.0067C| venturum, sed consilio suorum territus, propius non accessit, sed quicquid voluit per legatos mandavit. Nam imperator super Albiam fluvium sedebat, in loco qui dicitur Holdunsteti, et missa ad Godefridum legatione pro fugitivis retentis, mediante Septembrio Coloniam venit, deinde Arduenna ingressus, venationum jocis exercitatus Aquis reversus est. Medio Novembrio nunciatum est ei, Leonem papam cum eo natalem Domini celebrare velle ubicunque illi placuisset, quod gratanter suscepit. Et statim misso filio suo Carolo ad sanctum Mauritium, eum suscipere honorifice praecepit, ipse vero obviam illi Remorum civitate profectus est, ibique susceptum ad Carisiacum usque perductum, cum eo ibi natalem Domini celebravit, deinde Aquis perduxit, 132.0067D| et honoratum magnis muneribus per Bajoariam ire volentem, a suis deduci fecit usque Ravennam. Causa autem adventus ejus haec fuit: nunciatum est imperatori, Jesu Christi Domini nostri sanguinem in Mantua civitate fuisse repertum; imperator ad papam direxit, rogans ut veritatem rei perquireret; qui, accepta occasione Roma exeundi, primo in Langobardiam, quasi pro inquisitione praedicta profectus est, deinde arrepto itinere subito ad imperatorem usque pervenit, mansitque apud illum dies octo, et, sicut dictum est, Romam repedavit.
Anno Dominicae incarnationis 805 Cacanus, princeps 132.0068A| Avarorum, imperatorem adiit, postulans sibi locum dari ad habitandum inter Sabariam et Carantanum, quia propter infestationem Sclavorum in pristinis sedibus manere non poterat; quem imperator benigne suscepit, ejusque precibus favit. Eodem tempore misit exercitum cum filio suo Carolo super Sclavos qui vocantur Boemi; qui omnem terram eorum depopulantes, ducem eorum qui appellabatur Letho occiderunt. Imperator Theodonis villam venit, indeque ad Romarici montem usque profectus, ibi venationibus exercitatus est, inde Theodonis villam reversus natalem Domini celebravit.
Anno Dominicae incarnationis 806 venerunt Wilharius et Beatus duces Venetiae, nec non et Paulus dux Iadorae, atque Donatus ejusdem civitatis episcopus, 132.0068B| legati Dalmatiae, in praesentiam imperatoris cum magnis donis, et ordinatis tam Venetiis quam Dalmatiis, eorum missis absolutis, imperator cum primoribus et optimatibus Francorum de pace constituenda et conservanda inter filios suos, et de partitione regni placitum habuit. Et divisione facta, in tres partes imperium suum partitus est inter tres filios, ut scilicet unusquisque sciret quam partem tueri et regere debuisset, si illum [patrem] superviveret. De hac divisione testamentum fecit, et sacramentis interpositis a Francis confirmatum est, et Leoni papae transmissum, ut haec decreta manu sua firmaret; quod et factum est. Posthaec imperator dimisso utroque filio in regnum sibi deputatum, Pippino scilicet et Ludowico, de Theodonis villa profectus, 132.0068C| navigio per Mosellam Rhenum ingressus, ad Niumagam in Batua venit, ibique tota quadragesima fuit, et sanctum pascha celebravit; et inde Aquis rediens, Carolum filium in terra Sclavorum quae dicitur Sorabi, super Albiam fluvium cum exercitu misit, in qua congressione Miliduoc Sclavus occisus est, duoque castella ab exercitu constructa sunt, unum super ripam fluminis Salae, alterum super Albiam. Sclavisque compressis, ex hac parte in Behemicum cum Bajoariis atque Alamannis ingreditur, eorumque terram ex maxima parte vastavit. Eodem anno in Corsicam insulam contra Mauros qui eam vastabant, classis de Italia a Pippino missa est, cujus adventum Mauri non expectantes abscesserunt. Unus tamen ex Francis Hademarus nomine, 132.0068D| comes civitatis Genuae, cum imprudenter pugnaret, occisus est a Mauris. In Spania vero Navarri et Pampilonenses, qui superioribus annis ad Sarracenos transierant, in fidem recepti sunt. Classis a Nicophoro imperatore, cui Geta patricius praeerat, ad recipiendam Dalmatiam mittitur, et legati qui fere annos quatuor ad regem Persarum missi sunt, per ipsas Graecarum navium stationes transvecti, ac Tarvisium nullo adversariorum sentiente pervenerunt. Imperator celebravit natalem Domini Aquis palatio. Eodem anno fuit eclypsis lunae, 4. Non, Septembr.; erat statio solis tunc in 16 parte Virginis, 132.0069A| luna autem morabatur in 16 parte Piscium.
Anno Dominicae incarnationis 807 eclipsis solis facta est 3 Idus Februar., stante utroque sidere in 25 parte Aquarii, et in eodem mense 4 Kalend. Martii, eclipsis lunae facta est, et in eadem nocte apparuerunt acies in coelo mirae magnitudinis, sole morante in undecima parte Piscium, et luna in 11 parte Virginis. Iterum 11 Kalend. Septemb. eclipsis lunae facta est hora noctis tertia, sole posito in 5 parte Virginis, et luna in 5 Piscium. Ratbertus missus imperatoris, qui de oriente revertebatur, defunctus est, et legatus regis Persarum nomine Abdella, cum monachis de Hierusalem qui legatione Thomae patriarchae fungebantur, quorum nomina fuere 132.0069B| Georgius et Felix. Georgius abba erat de monte Oliveti, et erat natione Germanus, et a parentibus Engilbaldus vocatus est. Pervenerunt itaque Aquis ad imperatorem munera ferentes, quae praedictus rex caesari miserat, scilicet papilionem et tentoria atrii, vario colore respersa, mirae magnitudinis et pulchritudinis. Erant enim omnia byssina, tam tentoria quam et funes eorum diversis tincta coloribus. Fuerunt etiam munera praefati regis pallia oloserica multa et valde pretiosa, et odoramenta, et balsamum atque unguenta. Misit praeterea horologium ex aurichalco arte mechanica mirifice compositum, in quo 12 horarum cursus ad clepsydram vertebatur, cum totidem aereis pilulis, quae ad completionem horarum decidebant, et casu suo subjectum sibi cymbalum 132.0069C| resonare faciebant, additis in eodem horologio ejusdem numeri equitibus, qui per duodecim fenestras completis horis exibant, et in cursu egressionis suae totidem fenestras quae prius erant apertae, claudebant: nec non et alia multa erant in praefato horologio. Fuerunt etiam inter praedicta munera duo candelabra ex aurichalco mirae magnitudinis et proceritatis, quae omnia Aquis reposita sunt. Imperator legatum et monachos per aliquot tempus secum retinens, postmodum eos in Italiam direxit, atque ibi tempus navigationis expectare jussit. Eodem anno Burchardum comitem stabuli sui, quod corrupte constabulum appellamus, cum classe misit in Corsicam, ut eam a Mauris defenderet, qui praedas illic exercebant. Qui juxta consuetudinem suam de Hispania 132.0069D| egressi, primo Sardiniam appulsi sunt, ibique cum Sardis praelio commisso, et multis suorum amissis--nam tria milia ibi cecidisse perhibentur--in Corsicam recto cursu pervenerunt; ibi iterum in quodam portu ejusdem insulae cum classe cui Burchardus praeerat, praelio decertarunt, victique ac fugati sunt, amissis tredecim navibus et plurimis suorum interfectis. Adeo illo anno in omnibus locis adversa fortuna fatigati sunt, ut ipsi sibi idcirco hoc accidisse testati sint, quod anno superiori contra omnem justitiam de Patalaria insula 60 monachos asportatos in Hispania vendiderunt; quorum aliqui per liberalitatem imperatoris iterum in sua loca reversi sunt. Niceta patritius, qui cum classe Constantinopolitana 132.0070A| sedebat in Venetia, pace facta cum Pippino rege, et induciis usque ad mensem Augustum acceptis, statione soluta Constantinopolim regressus est, et celebravit imperator natalem Domini Aquis, et pascha similiter.
Anno Dominicae incarnationis 808 hyems mollissima et pestilens fuit. Vere inchoante imperator Niumaga profectus est, et celebrato ibi pascha, iterum Aquis repedavit; ubi nuntiatum est ei, Godefridum regem Danorum copias in Abrotides trajecisse, adversus quem Carolum filium suum cum exercitu misit, jubens vesano regi resistere, si Saxoniae terminos aggredi temptaret. Godefridus expugnatis aliquantis Sclavorum castellis, cum magno copiarum suarum detrimento in patriam reversus 132.0070B| est. Nam licet Drasconem ducem Abrotidorum loco pepulisset, Godelaibum alium ducem dolo captum patibulo suspendisset, Abrotidorum duas partes sibi vectigales fecisset, optimos tamen militum suorum et manu promptissimos amisit, et cum eis filium fratris sui nomine Reginbaldum, qui in oppugnatione cujusdam oppidi cum plurimis Danorum primoribus interfectus est. Imperatoris filius Albiam ponte junxit, et exercitum cui praeerat Hilinones et Smeldingos, qui et ipsi ad Godefridum regem defecerant, quanta potuit celeritate transposuit, depopulatisque circumquaque eorum agris, transito iterum flumine, cum incolumi exercitu in Saxoniam se recepit. Fuerunt cum Godefrido in praedicta expeditione Sclavi qui dicuntur Wiltzi, qui propter antiquas inimicitias 132.0070C| quas cum Abrotidis habere solebant, sponte se corpus eorum junxerunt, ipsoque in regno revertente, cum praeda quam inter Abrotides coeperant et ipsi domum reversi sunt. Godefridus vero, priusquam reverteretur destructo emporio quod in oceani littore constitutum erat, et lingua Danorum Rerich dicebatur, et magnam regno illius commoditatem vectigalium persolutione praestabat, translatisque inde negotiatoribus soluta classe, ad portum qui Liestorph dicitur, cum universo exercitu venit; ubi per aliquot dies moratus, limitem regni sui qui Saxoniam respicit, vallo munire constituit, et modo ut ab orientali maris sinu quem illi Hostarsal dicunt, usque ad occidentalem oceanum totam Egidorae fluminis aquilonarem ripam munimentum valli praetexerat, una 132.0070D| tantum porta dimissa, per quam carra et equites emitti et recipi potuissent. Diviso itaque opere inter duces, domum reversus est. Interea rex Nortdanibrorum de Britannia insula nomine Eardulf, regno et patria pulsus, ad imperatorem dum adhuc Niumaga moratur venit, et patefacto adventus sui negotio, Romam proficiscitur, Romaque rediens per legatos Romani pontificis et imperatoris in regnum suum reducitur. Fuit autem legatus apostolici Adulphus diaconus de Britannia, natione Saxo, et cum eo ab imperatore missi abbates duo, Rotfridus notarius et Nantharius de sancto Othmaro. Imperator, aedificatis per legatos suos super Albiam duobus castellis, praesidioque in eis contra Sclavorum incursiones 132.0071A| disposito, Aquis natalem Domini celebravit, et pascha similiter.
Anno Dominicae incarnationis 809 classis de Constantinopoli missa, primo Dalmatiam, deinde Venetiam appulit, cumque ibi hyemaret, pars ejus ad Cumaculam insulam venit, commissoque praelio contra praesidium quod in ea positum erat, a civibus victi atque fugati sunt. Dux autem qui classi praeerat, nomine Paulus, cum de pace inter Francos et Graecos constituenda, quasi sibi hoc esset injunctum, apud Pippinum regem agere moliretur, Willario et Beato Venetiarum ducibus omnes conatus ejus impedientibus, atque ipsis etiam insidias parantibus, cognita eorum fraude, discessit. Dum haec in Italia aguntur, Ludowicus rex in occiduis partibus cum 132.0071B| exercitu Hispaniam ingressus, Dertosam civitatem super ripam Iberi fluminis sitam obsedit, consumptoque in expugnatione illius aliquanto tempore, postquam eam tam cito capi non posse vidit, dimissa obsidione cum incolumi exercitu in Aquitaniam se recepit. Postquam Eardulfus rex Nortdanibrorum in regnum suum restitutus est, cum missi reverterentur, Adulphus diaconus captus est a piratis, sed postea redemptus est Romamque reversus. In Tuscia Populonium, civitas maritima, a Graecis qui Orobitae vocantur, depraedata est; Mauri quoque de Hispania Corsicam ingressi, in ipso sabbato sancto paschae civitatem quandam depraedati sunt, et praeter episcopum et paucos senes atque infirmos nihil in ea reliquerunt. Interea Godefridus, rex Danorum, per 132.0071C| quosdam negotiatores mandavit duci qui Fresiam providebat, audisse se quod ei imperator esset iratus, eo quod in Abrotides duxisset exercitum, et suas ultus esset injurias, addens se velle denegare quod ei objiciebatur, quod foedus promissum irrupisset; petivit etiam ut mitteret imperator suos missos trans Albim juxta terminos regni sui, et ipse cum suis ibi veniret, invicemque discussis causis, quaeque emendationis digna erant, absque contradictione ibi corrigerentur. Quod cum imperatori nuntiatum esset, non abnuit, colloquiumque est habitum cum primoribus Danorum trans Albiam, multisque hinc inde prolatis, minime ad effectum res perducta est. Thrasco dux Abrotidorum, postquam filium suum postulanti Godefrido obsidem dederat, collecta manu, et auxilio 132.0071D| a Saxonibus contracto, vicinos suos Wiltzos aggressus, agros eorum ferro et igne vastavit, regressusque domum cum ingenti praeda, accepto iterum a Saxonibus validiori auxilio, Smeldingorum maximam civitatem expugnat, atque his prosperis successibus omnes qui ab eo defecerant, ad suam societatem redire coegit. Imperator itaque, cum ei multa de jactatione et superbia regis Danorum nuntiarentur, statuit trans Albiam civitatem aedificare, Francorumque in ea ponere praesidium; cumque ad hoc per Galliam atque Germaniam homines congregasset, 132.0072A| armisque ac caeteris ad usum necessarium rebus instructos, ad locum destinatum ducere per Fresiam jussisset, Thrasco, dux Abroditorum, in emporio Rerich ab hominibus Godefridi dolo interfectus est. Imperator, postquam locus civitati constituendae fuerat exploratus, Egbertum comitem huic negotio exequendo praeficiens, Albiam trajicere, et locum jussit occupare. Est autem locus super ripam Sturiae fluminis, vocabulo Essesfelt. Occupatus est itaque ab Egberto et comitibus Saxonibus, et circa Idus Martii muniri coeptus. Dum haec circa Danos aguntur, Aureolus comes, qui in confinio Hispaniae atque Galliae trans Pyreneum contra Oscam et Caesaraugustam residebat, defunctus est, et Amoroz praefectus in locum ejus intravit, missaque ad imperatorem 132.0072B| legatione, se cum suis omnibus ejus obsequio traditurum promisit. Eclipsis lunae accidit 7 Kalend. Januar.
Anno Dominicae incarnationis 810 Amoroz praefectus colloquium imperatoris expetiit in confinio Gallici et Hispanici limitis; in eo colloquio se promisit cum suis omnibus imperatoris manibus commendaturum, quod licet imperator annuisset, multis intervenientibus causis, remansit infectum. Mauri, de tota Hispania maxima classe collecta, primo Sardiniam, deinde Corsicam applicuerunt, nulloque in ea invento praesidio, insulam pene totam depopulati sunt. Dum haec aguntur, Pippinus rex perfidia ducum Venetiorum incitatus, ipsam insulam bello terra marique vexabat, subjectaque Venetia ac ducibus 132.0072C| ejus in deditionem receptis, eandem classem ad Dalmatiae littora vastanda misit. Sed cum Paulus, Cefalaniae praefectus, cum orientali classe ad auxilium Dalmatiis ferendum adventaret, regia classis ad propria regreditur. Ruodthrud, filia imperatoris quae natu major erat, 8 Idus Jun. moritur. Imperator Aquis morabatur, ubi nuntiatum est ei, classem ducentarum navium de Nortmania in Fresiam applicuisse, ternaque praelia cum Fresonibus commisisse, Danosque victores tributum victis imposuisse, et jam 100 libras argenti a Fresonibus esse solutas, regemque Godefridum haec omnia agere dixit. Qui nuntius adeo imperatorem concitavit, ut missis in omnibus circunquaque regionibus ad congregandum exercitum nuntiis, ipse sine mora palatio exiens, illas in partes 132.0072D| tendere coepit. Transito itaque Rheno flumine in loco qui Lippa dicitur, copias quae nondum convenerant statuit opperiri. Ubi cum aliquot dies moraretur, elefas ille, quem ei Aaron rex Sarracenorum transmiserat, subita morte periit. Congregatis tandem copiis, quanta potuit celeritate ad Alarum fluvium contendit, castrisque positis minarum Godefridi regis praestolabatur eventum; nam ille tyrannus superbiae spiritu inflatus, se jactavit arroganter, quod cum imperatore congredi vellet. Sed cum imperator in loco memorato sederet, diversarum rerum legationes 132.0073A| ad eum perferuntur; nam et classem quae Fresiam vastabat domum reversam, et Godefridum a quodam suo satellite interemptum, et castellum vocabulo Huobbuocki, Albiae flumini contiguum, in quo Odo legatus imperatoris erat, et erat orientalium Saxonum praesidium, a Wiltzis captum, et Pippinum filium ejus, regem Italiae, 8 Idus Julii de corpore migrasse, duasque legationes de diversis terrarum partibus, unam de Constantinopoli, alteram de Corduba, adventare pacis causa nuntiabatur. Quibus ille acceptis, disposita pro temporis conditione Saxonia, Aquis revertitur. Tanta in ea fuit expeditione boum pestilentia, ut pene nullus tanto exercitui superesset, quin omnes usque ad unum perirent, et non solum ibi, sed etiam per omne imperium hujus generis animalia 132.0073B| perierunt. Aquis veniens mense Octobris, memoratas legationes suscepit, pacemque cum Nicophoro imperatore et cum Abulaz, rege Hispaniae, fecit; siquidem Venetiam Nicophoro reddidit, et Heinricum comitem dudum a Sarracenis captum Abulaz remittente recepit. Eo anno sol et luna bis defecerunt, sol 5 Idus Jun. et pridie Kal. Decem., luna 11 Kal. Julii, et 9 Kal. Januar. Corsica insula iterum a Mauris vastata est. Amoroz et Abdiraman, filius Abulaz, de Caesaraugusta expulsus, et Oscam intrare compulsus est. Godefrido, ut diximus, mortuo, Hemmingus, filius fratris ejus, in regnum successit, pacemque cum imperatore fecit.
Anno Dominicae incarnationis 811 absoluto atque dimisso, Arsafio spatario, legato Nicofori augusti, 132.0073C| ejusdem pacis confirmandae gratia legati ab imperatore Constantinopolim mittuntur, Haido episcopus Basiliensis, et Hug comes de Turonis, et Aio Langobardus de Forojulio, et cum eis Leo quidam spatarius natione Siculus, et Willarius dux Venetiae, quorum alter ante annos 10 Romae ad imperatorem, cum ibi esset, de Sicilia profugit, et redire volens patriam remittitur; alter propter perfidiam honore spoliatus Constantinopolim ad dominum suum duci jubetur. Condicta ab imperatore et Hemmingo, rege Danorum, pax propter hyemis asperitatem quae inter partes commeandi viam claudebat, in armis tantum jurata servatur, donec redeunte veris temperie, viis apertis, advenientibus ex utraque parte, Francorum scilicet et Danorum, duodecim primoribus, super 132.0073D| fluvium Agidoram, datis vicissim secundum ritum ac morem suum sacramentis, pax confirmaretur. Proceres autem de parte Francorum hi fuere, Walach, Burchardus, Bernhardus, Egbertus, Theodericus, Ano, Osdag, Wichman, omnes comites: de parte vero Danorum in primis fratres Hemmingi, Ancwin et Anganseo, deinde caeteri honorabiles inter suos viri, quorum nomina superfluum duximus annotare. Imperator itaque pace cum Hemmingo firmata, et placito generali secundum consuetudinem Aquis habito, in tres partes regni sui totidem exercitus misit, unum trans Albiam in Linones, qui et ipsos vastavit, et castrum Hohbuochi superiori anno a Wiltzis destructum restauravit, alterum in Pannoniam 132.0074A| ad controversias Hunorum ac Sclavorum finiendas direxit, tertium super Brittones ad eorum perfidiam puniendam misit; qui omnes rebus prospere gestis, domum reversi sunt. Ipse autem imperator ad classem videndam, quam praecedenti anno fieri et fabricari jusserat, ad Bonnoniam venit, farumque ibi ad navigantium cursus dirigendos antiquitus constitutam restauravit, et in ejusdem summitate nocte ignem accendit, inde ad Scalt fluvium veniens, in loco qui vocatur Gant, naves ad eandem classem aedificatas aspexit, et circa medium Novembrium Aquis venit, ubi obviaverunt ei legati Hemmingi regis, Aovin et Hebbi, munera regis et verba pacifica deferentes. Fuerunt etiam Aquis adventum ejus praestolantes, qui de Pannonia venerunt, Canizauci 132.0074B| princeps Avarum, et Thudun, et alii principes ac duces Sclavorum circa Danubium habitantium, qui a ducibus Francorum qui in Pannonias fuerunt missi, ad praesentiam principis jussi sunt venire. Interea Carolus, filius imperatoris qui major natu erat, obiit 2 Non. Decembris.
Anno Dominicae incarnationis 812 Hemmingus Danorum rex moritur, cui cum Sigefridus nepos Godefridi, et Anilo nepos Herioldi succedere voluissent, neque inter eos de divisione regni conveniret, comparatis copiis et commisso praelio ambo moriuntur. Pars tamen Anilonis adepta victoria, fratres ejus Heroldum et Reginfridum reges sibi constituit, quam necessario pars victa secuta, eosdem sibi imperare non abnuit. In eo praelio 10,940 viri cecidisse memorantur. 132.0074C| Nicoforus imperator post multas et insignes victorias, in Moesia provincia, commisso cum Bulgaris praelio, moritur, et Michael, gener ejus, imperator factus, legatos domni imperatoris qui ad Nicophorum imperatorem missi fuerunt, suscepit in Constantinopolim, et absolvit; cum quibus et suos legatos direxit, Michaelem scilicet episcopum et Arsafium, atque Theognostum protospatarium, et per eos pacem a Nicophoro ceptam confirmavit; nam Aquisgrani ubi ad imperatorem venerunt, conscriptum pactum ab eo in ecclesia susceperunt, more suo, id est graeca lingua, laudes ejus dixerunt, imperatorem eum et Basileum appellantes: et in revertendo Romam venientes, in basilica sancti Petri apostoli eundem pacti seu foederis 132.0074D| libellum a Leone papa denuo susceperunt. Quibus dimissis, imperator generali conventu Aquis sollempniter habito, Bernhardum filium Pippini nepotem suum in Italiam misit, et propter famam classis quae de Africa et Hispania ad vastandum Italiam ventura dicebatur, Wallonem filium Bernhardi patruelis sui cum illo esse jussit, quousque rerum eventus securitatem suis adferret. Haec classis partim in Corsicam, partim in Sardiniam venit, et ea quidem pars quae ad Sardiniam venit, pene deleta est. Classis Nortmannorum Hyberniam insulam agressa, commissoque cum Scotis praelio, multis ex eis interfectis, caeteri fuga lapsi sunt. A Grimaldo, duce Beneventanorum, 25 milia solidorum auri pro tributo imperatori 132.0075A| soluta sunt. Eodem anno expeditio facta est in Wiltzos, et ab eis obsides accepti. Herioldus et Reginfridus, reges Danorum, missa ad imperatorem legatione, pacem petunt, et fratrem suum Hemmingum sibi remitti rogant. Hoc anno Idus Maii post meridiem solis eclypsis fuit.
Anno Dominicae incarnationis 813 imperator Aquis hyemavit, et incipiente vernali tempore Hamalarium qui episcopatum Treverensem tenebat, et Petrum abbatem monasterii de Nonantulas, propter pacem cum Michaele confirmandam Constantinopolim misit; ac deinde habito generali conventu, evocatum ad se de Aquitania Ludowicum filium, coronam illi imperialis dignitatis imposuit, Bernhardum nepotem suum Italiae praefecit, regemque appellari jussit. Concilia 132.0075B| quoque jussu ejus super statum ecclesiarum per totam Galliam ab episcopis celebrata sunt, quorum unum Mogontia, alterum remis, tertium Turonis, quartum Caballonis, quintum Arelatum congregatum est, et constitutiones quae in singulis factae sunt, ab imperatore confirmatae sunt; quas qui nosse voluerit, in supradictis civitatibus invenire poterit, quanquam et earum exemplaria in archivo palatii habeantur. Eodem tempore missi sunt trans Albiam quidam Francorum et Saxonum proceres ad terminos Nortmanorum, qui pacem cum eis secundum petitionem ipsorum facerent, et fratrem regum eis redderent; juramentis itaque ex utraque parte datis, pax firmata est. Tamen ea tempestate reges domi non erant, sed ad Westerfalt cum exercitu perrexerant, quae 132.0075C| regio ultima regni illorum erat, inter septentrionem et occidentem sita, contra aquilonem Brittaniae summitatem respicit, cujus principes ac populus eorum dominationem dedignabantur; quibus perdomitis eum reversi essent, et fratrem ab imperatore missum recepissent, filii Godefridi regis et nonnulli ex primoribus Danorum, qui jam dudum relicta patria apud Sueones exulabant, attractis undique copiis bellum eis intulerunt, et confluentibus ad se passim ex omni Danorum terra populorum turmis, commisso cum eis praelio, eos regno paterno expulerunt. Eodem anno Carolus imperator obiit, et Aquis in basilica sancti Salvatoris, et sanctae Dei genitricis Mariae honorifice sepultus est, quam basilicam ipse mirifico opere a fundamento aedificare fecit. Ludowicus, 132.0075D| filius ejus, imperialia sceptra suscepit.
132.0076A| Haec quae supra expressa sunt, in quodam libello reperi, plebeio et rusticano sermone composita, quae ex parte ad Latinam regulam correxi, quaedam etiam addidi quae ex narratione seniorum audivi. Caetera quae sequuntur, meae parvitatis studio descripta sunt, prout in chronicorum libris adnotata inveni, aut ex relatione patrum auditu percipere potui. Et de Ludowici quidem imperatoris temporibus perpauca litteris comprehendi, quia nec scripta reperi, nec a senioribus, quae digna essent memoriae commendanda, audivi; de Hlotharii vero imperatoris et fratrum ejus, regum Francorum, gestis plura descripsi; ubi vero ad nostra tempora ventum est, latius sermonem narrationis protraxi: aliter enim, ut Hieronymus ait, narrantur visa, aliter audita: quae melius 132.0076B| scimus, melius et proferimus.
DCCCXVIII.
Anno Dominicae incarnationis 818 Bernhardus filius Pippini, rex Italiae, Aquis evocatus ad imperatorem dolo capitur, et primo oculis, post vita privatur. Habuit autem iste Bernhardus filium nomine Pippinum, qui tres liberos genuit, Bernhardum, Pippinum et Heribertum; qui Heribertus Rodulfum comitem, filium Balduini interfecit nostris temporibus, et non multum post occisus est a Balduino, satellite Balduini, fratris Rodulfi, qui Balduinus hucusque in Flandris ducatum tenet.
DCCCXXIX.
Anno Dominicae incarnationis 829 Tancradus, 132.0076C| secundus abba Prumiensis monasterii, obiit, et Marcwardus ei in regimine successit, vir prudens et sacrae religioni deditus.
DCCCXXXVI.
Anno Dominicae incarnationis 836 Brittones foedera violant, et rebellare incipiunt cum duce suo nomine Murmano; contra quos imperator exercitum producit, sed non adeo praevaluit.
DCCCXXXVII.
Anno Dominicae incarnationis 837 Murmanus rex Brittonum moritur, et Numenoio apud Ingelenheim ab imperatore ducatus ipsius gentis traditur.
DCCCXXXVIII
132.0076D| Anno Dominicae incarnationis 838 Hludowicus a 132.0077A| suis imperio privatur, et privatus custodiae traditur, regnique monarchia Hlothario, filio ejus, per electionem Francorum datur; rursumque a filio Hludowico et a Francis de custodia eruitur, ac in imperiali sede restituitur. Fuit autem haec dejectio ex permaxima parte facta propter multimodam fornicationem Judith, uxoris ejus.
DCCCXXXIX.
Anno Dominicae incarnationis 839 Hlotharius, derelicta Francia, Italiam petiit. Ebbo, episcopus Remorum, in generali synodo deponitur, ac multi alii exilio damnantur, qui in dejectione imperatoris conspiraverant.
DCCCXL.
Anno Dominicae incarnationis 840 Hludowicus 132.0077B| imperator, dum filium Hludowicum trans Rhenum persequitur, morbo gravatur, et in navim missus, per Moinum fluvium in Rhenum deducitur, ibique in insula juxta Ingelenheim vita decedit. Inde Mediomatrico deportatus, in basilica sancti Arnulfi honorabiliter sepulturae mandatur. Statimque Hlotharius Italia regressus, imperium arripuit.
DCCCXLI.
Anno Dominicae incarnationis 841 Hludowicus et Carolus, indigne ferentes quod regno paterno per omnia privati essent, exercitum undequaque contrahunt, ac mox fratrem bello aggrediuntur apud Fontaniacum; in qua pugna ita Francorum vires attenuatae sunt ac famosa virtus infirmata, ut 132.0077C| non modo ad amplificandos regni terminos, verum etiam nec ad proprios tuendos imposterum sufficerent. Tandem non sine gravi dispendio suorum Carolus et Hludowicus vicerunt.
DCCCXLII.
Anno Dominicae incarnationis 842 tres supradicti fratres imperium Francorum inter se diviserunt; et Carolo occidentalia regna cesserunt, a Britannico oceano usque ad Mosam fluvium, Hludowico vero orientalia, scilicet omnis Germania usque Rheni 132.0077D| fluenta, et nonnullae civitates cum adjacentibus pagis 132.0078A| trans Rhenum propter vini copiam. Porro Hlotharius, qui et major natu erat et imperator appellabatur, medius inter utrosque incedens regnum sortitus est, quod hactenus ex ejus vocabulo Hlotharii nuncupatur, totamque Provinciam, nec non et omnia regna Italiae cum ipsa Romana urbe, quae et modo ab omni sancta Ecclesia propter praesentiam apostolorum Petri et Pauli speciali quodam veneratur privilegio, et quondam propter Romani nominis invictam potentiam orbis terrarum domina dicta fuerat.
DCCCXLVII.
Anno Dominicae incarnationis 847 Hetti, Trevirorum episcopus, ex hoc seculo transiit, et Thietgaudus kathedram ejus obtinuit.
132.0078B| DCCCLI.
Anno Dominicae incarnationis 851 obiit Hirmingardis regina, conjux Hlotharii imperatoris, venerabilis et Deo acceptabilis matrona, quae tres filios Hlothario genuerat, videlicet Hludowicum, Hlotharium et Carolum.
DCCCLIII .
Anno Dominicae incarnationis 853 Nordmanni Britannicum mare navigio girantes, hostia Ligeris fluminis occupaverunt, et repentina irruptione civitatem Namnetis invadunt, omniaque caedibus, incendiis ac rapinis depopulantes, pontificem civitatis ipso die sabbato sancto paschae, cum baptismum ex more celebraret, in basilica interficiunt, clerumque 132.0078C| trucidant; omnemque circumquaque regionem devastantes, primum Andegavensem, deinde Turonicam occupant urbem, ac velud inmanis tempestas cuncta prosternit, ita cuncta consumunt. Templum etiam praecellentissimi pontificis Martini incendio cremant. Tunc primum Nordmannorum classis, ut aiunt, Ligeris attigit litora.
Eodem anno Egil abba monasterii Prumiensis constituitur. Circa haec tempora Carolus Pippinum, regem Aquitaniae, nepotem suum cepit, 132.0078D| ipsis Aquitanis eum prodentibus, eo quod pace soluta 132.0079A| eadem provincia a suis indigenis devastaretur, et multa illic mala impune patrarentur, et captum cum consilio episcoporum ac procerum attondit, et habitu monachico indutum Suessionis in monasterium sancti Medardi misit. Inde, duobus monachis consentientibus simul et opem ferentibus, fuga dilapsus est; sed iterum captus, in Silvanectis castro munitissimo custodiae mancipatur. Fuit vero iste Pippinus filius Pippini, filii Hludowici imperatoris, de quo ferunt, quod eum pater, videlicet Hludowicus imperator, dum adhuc puerilis esset aetatis, voluerit ad clericatus officium promovere, ac Drogoni episcopo Mettensi [ M., fratri suo, patruo scilicet pueri, 7-12], avunculo videlicet suo, commendare, erudiendum liberalibus simul 132.0079B| et ecclesiasticis disciplinis. Sed paternis votis Hlotharius ejusdem pueri frater obvius, nequaquam permisit eum attondi, sed vi abstraxit de manu patris. Erat enim isdem puer, ut aiunt, ingentis [mirae, 7-12] pulchritudinis, cui postmodum Hludowicus imperator, pater suus, cum inter filios suos imperium divideret, Aquitaniam tantum provinciam concessit. Sed non ei in prosperum cessit, quod a Dei cultura et servitio revocatus est; ebrietatibus enim et comessationibus die noctuque vacans, ad extremum mente captus, in maniacam incidit passionem, et praesentem vitam cum dedecore amisit, successorem relinquens Pippinum filium, de quo paulo superius mentionem fecimus.
132.0079C| DCCCLV.
Anno Dominicae incarnationis 855 Hlotarius, convocatis primoribus regni, imperium filiis suis divisit; Hludowico Italiam tradidit, eumque imperatorem appellari fecit, aequivoco vero, id est Hlothario, regnum quod ex suo nomine vocatur concessit, Carolo autem, qui junior natu erat, Provinciae regnum largitus est. Dispositis itaque atque ordinatis regni negotiis, valedicens suis, reliquid seculum, atque in Prumia monasterio veniens, comam capitis deposuit, habituque sanctae conversationis 132.0080A| suscepto, in religionis professione diem clausit extremum, 3 Kal. Octobris.
DCCCLVI.
Anno Dominicae incarnationis 856 Hlotharius rex Thietbirgam reginam sibi in matrimonium junxit; ex qua conjunctione maxima ruina non illi solum, sed etiam omni regno ejus accidit, sicut in subsequentibus luce clarius apparebit.
DCCCLVIII.
Anno Dominicae incarnationis 858 Carolus rex, filius Hlotharii imperatoris, moritur; qui Provinciam regebat, et ex regno quod tenuerat, facta est non modica controversia inter Hlotharium regem et avunculum [patruum, 4, 7-12] ejus Carolum.
132.0080B| DCCCLIX.
Anno Dominicae incarnationis 859 Hlotharius Hucberto abbati ducatum inter Jurum et montem Jovis commisit, eo quod tunc fidelissimus putaretur, utpote affinitate conjunctus propter sororem Thietbirgam.
DCCCLX.
Anno Dominicae incarnationis 860 Egil abbatiam Prumiensem sua sponte dimisit, et Ansbaldus in regimine successit, vir omni sanctitate et bonitate conspicuus. His temporibus Hludowicus senior, frater Hlotharii imperatoris, plurima bella strenuissime gessit adversus Sclavorum gentes; siquidem Marahensium regna ingressus, armis cuncta perdomuit, capto eorum principe nomine 132.0080C| Rastiz, cui etiam propter violata foedera oculos effodere [erui, 7-12] jussit.
Ea tempestate inter principes Caroli magnum discordiarum ac litium eferbuit incendium. Denique Lambertus, qui ducatum tenebat inter Ligerim et Sequanam, Vivianum potentem virum dolo interfecit; rursus eundem Lambertum Gauzbertus comes cum aliis aeque dolo trucidavit. Isdem Gauzbertus jussu Caroli decollatus est. Destitutam terram principibus et consilio nudatam perspicientes Brittones, arma corripiunt, fines regni 132.0081A| Francorum invadunt, Ligerim transeunt, et usque Pictavis progrediuntur, caedibus, rapinis, et incendiis omnia depopulantes, oneratique ingenti praeda ad propria redeunt. Ad compescendam vero hujus praesumptionis insolentiam Carolus cum magno exercitu Britanniam intravit. Pugna committitur, Saxones qui conducti fuerant, ad excipiendos velocium equorum anfractuosos recursus in prima fronte ponuntur, sed primo impetu, spiculis Brittonum perterriti, in acie se recondunt. Brittones more solito huc illucque cum equis ad hujuscemodi conflictum exercitatis discursantes, modo confertam Francorum aciem impetunt, ac totis viribus in medio spicula torquent, nunc fugam simulantes, insequentium nihilominus pectoribus 132.0081B| spicula figunt. Franci qui cominus strictis gladiis pugnare consueverant, attoniti stabant, novitate ante inexperti discriminis perculsi, nec ad insequendum idonei, nec in unum conglobati tuti. Nox superveniens bellum diremit. Multi ex Francis interfecti, quamplurimi vulnerati, innumerabiles equi perierunt. Sequenti die rursus pugna inchoatur, sed graviori infortunio finitur. Quod cernens Carolus, nimio terrore dissolutus, nocte inscio exercitu clam aufugit, derelicto papilione, tentoriis, et omni regio apparatu. Mane facto, cum exercitus fuga lapsum regem comperisset, nimia formidine repletur, nihilque aliud nisi de fuga meditatur; Brittones cum clamore irruunt, et castra Francorum omnibus divitiis referta invadunt, omnemque belli 132.0081C| copiam capessunt, fugientia Francorum agmina insecuntur, obvios quosque aut ferro caedunt, aut vivos capiunt; reliquos fuga servavit. Ditati itaque Brittones opibus Francorum armisque instructi, in sua se recolli unt.
DCCCLXI
Anno Dominicae incarnationis 861 Carolus placitum habuit in Compendio, ibique cum optimatum consilio Rodberto comiti ducatum inter Ligerim et Sequanam adversum Brittones commendavit, quem cum ingenti industria per aliquod tempus rexit.
DCCCLXII.
Anno Dominicae incarnationis 862. Nomenoius 132.0082A| rex Brittonum moritur, divino nutu percussus. Nam cum ecclesias Dei devastaret, et confinia crudeliter depopularetur, eo quod Carolo debitam fidelitatem servarent, quadam die, cum equum ascendere vellet, ut coeptam maliciam consumaret, repente vidit ante se sanctum Maurilionem episcopum astare, sibi haec torvo vultu et terribilibus oculis ingeminantem: Desine jam, crudelis praedo, ecclesias Dei devastare. His dictis, baculum quem manu gestabat elevans, eum in capite percussit; qui a suis in domum reportatus, vitam cum regno finivit. Fuit autem iste Maurilio episcopus Andegavensis urbis, cujus civitatis termini cohaerebant finibus Brittaniae, et ideo ab eis graviter depopulabantur. Filius Nomenoi, Herispoius, regnum paternum 132.0082B| obtinuit.
DCCCLXIII.
Anno Dominicae incarnationis 863 Carolus iterum cum immenso exercitu fines Brittonum intravit, sed minime ut optaverat praevaluit; novissime autem cum eis pacem fecit. Datis itaque ex utraque parte obsidibus et sacramentis, Herispoius rex ad eum venit, ejusque dominationi se subdidit. Carolus magnis muneribus honoratum Herispoium in regnum abire permisit; ipse in Franciam revertitur.
DCCCLXIV.
Anno Dominicae incarnationis 864 Hlotharius rex coepit occasiones quaerere, qualiter Thietbirgam reginam a suo consortio separare potuisset, quam exosam habebat propter Waldradam, quae ejus 132.0082C| fuerat concubina, cum adhuc adolescens esset in domo paterna. Hanc siquidem, diabolo inflammante, nimio diligebat amore. Guntharium itaque, Coloniensis urbis pontificem, qui eo tempore erat archicapellanus, rex primo per subintroductos missos, deinde per semetipsum super hujuscemodi dissidio omni arte aggreditur, et ut facilius assensum praeberet, promisit se ejusdem episcopi neptem in matrimonium accepturum, tantum ut praedictam Thietbirgam ejus aliorumque episcoporum auctoritate et licentia repudiare quacumque ratione potuisset. Qui, ut erat levis animo ac inconsideratus actione, protinus omni intentione in rem introducitur, vana spe, ut postea claruit, seductus. Rursus idem 132.0083A| Guntharius Thietgaudum, archiepiscopum Trevirensem, hac de causa alloquitur, et sciens esse virum simplicem, nec adeo in divinis Scripturis eruditum canonicisque sanctionibus exercitatum, ex utriusque Testamenti paginis quasdam sententias profert, quas aliter quam ecclesiastica regula docet edisserens, virum improvidum secum in foveam trahit, caecus caeco ducatum praestans. Quid plura? facta sunt omnia, quae huic commento videbantur esse necessaria. Concilium Mettis convocant, reginam quasi canonice evocatam in medio statuunt, testes producunt una cum scriptis, qui valde gravia crimina imponentes, inter alia protestati sunt, quod eadem Thietbirga confessa fuisset, semetipsam fratris germani incestuoso concubitu esse pollutam. Continuo 132.0083B| statuta patrum de incestuosis recitantur, et non solum a legitimo viro separatur, verum etiam omnis copula maritalis inhibetur, poenitentia juxta modum culpae indicitur, et tali nefaria machinatione diu exoptata voluntas regis adimpletur.
Non multo post interjecto tempore iterum conventum sinodalem Aquisgrani coadunant, ubi rex libellum suae proclamationis obtulit, ubi continebatur, qualiter in quadam foemina Thietbirga nomine, factiosis perfidorum hominum argumentis fuerat defraudatus, imo non mediocriter repetivit, quod judicio episcoporum dissidii sententiam pertulisset. Quae si idonea esset conjugali thoro, et pestifera incestus pollutione foedata non fuisset, nec vivae vocis confessione publice condemnata, sponte eam 132.0083C| retineret: porro se incontinentem esse professus est, et sine copula juvenilis aetatis ardorem ferre non posse. Allatis itaque diversorum conciliorum voluminibus, multa de incestuosis replicata sunt; quibus recitatis, hanc diffinitivam sententiam protulerunt: « Credimus illam non fuisse idoneam ac legitimam conjugem, neque a Deo praeparatam esse uxorem, quae publica confessione incestuoso fornicationis crimine denotata probatur. Quocirca glorioso principi nostro pro sua in divino cultu devotissima affectione atque victoriosissima regni tuitione, cui non solum nos, verum etiam (omnis 7-12) canonica auctoritas interdixit incestuosum conjugium, legitimum matrimonium a Deo illi concessum 132.0083D| non denegamus, juxta indulgentiam dicentis Apostoli: Melius est nubere quam uri. » His ita patratis, 132.0084A| Waldrada jam in publicum procedit stipata obsequentium multitudine, omnisque regia aula resultat, Waldradam reginam esse. Guntharii episcopi neptis ad regem accersitur, ac semel, ut aiunt, ab eo constupratur, atque cum cachinno et omnium derisione ad avunculum remittitur. Igitur agentibus fratribus Thietbirgae reginae, haec omnia ad notitiam Nicolai papae deferuntur, qui eo tempore Romanae praesidebat Ecclesiae.
DCCCLXV.
Anno Dominicae incarnationis 865 missi sunt Hagano et Rodoaldus, apostolicae sedis legati, in Galliam, ad discutiendum, utrum res ita se haberet, sicut summo pontifici nunciata fuerat: qui in Francia venientes, pecunia corrupti, magis faverunt 132.0084B| iniquitati quam aequitati. Tamen ad regem pervenientes, cum ei declarassent legationis suae causas, tale responsum ab eo acceperunt, se nihil aliud egisse, nisi quod episcopi ipsius regni in generali synodo sibi agendum praemonstrassent. Dederunt autem idem legati consilium regi, ut illos episcopos qui illi sinodo praefuerant, ad sedem apostolicam destinaret, qui verbis ac scriptis universali papae satisfacerent. Legati immensis ditati opibus, Romam regressi sunt, nunciaveruntque praesuli quae in Galliis viderant et audierant, adjicientes se nullum sapientem episcopum in regno Hlotharii invenisse, qui ad liquidum canonicis esset institutus disciplinis. Interea Thietgaudus et Guntharius archiepiscopi Romam profecti sunt, ea animi 132.0084C| intentione, ut et regem innoxium in supradicto facto demonstrarent, et se cum caeteris coepiscopis ecclesiastica atque apostolica exercuisse decreta, stultitiae (quidem 7-12) elogio denotandi, qui illam (beati 6, 7-12) Petri sedem aliquo pravo dogmate fallere posse arbitrati sunt, quae nec fefellit, nec ab aliqua haeresi unquam falli potuit. Itaque cum in praesentiam Nicolai papae venissent, libellum obtulerunt, in quo continebantur gesta synodalia, quae in Mediomatrico et Aquis ab eis statuta fuerant. Qui cum a notario coram omnibus recitatus esset, interrogavit pontifex, si haec scripta verbis confirmarent? Responderunt, inconveniens videri, ut quod propriis manibus roboraverant, verbis infirmari mallent. Et sic nec repulsa nec admissa 132.0084D| eorum assertione, jussi sunt ire ad hospitia 132.0085A| sua, quousque revocarentur. Paucis ergo interpositis diebus, ad synodum quam papa congregaverat sunt accersiti, ubi eorum damnata et anathematizata sunt scripta, et ipsi, omnibus adjudicantibus episcopis, presbyteris ac diaconibus, sunt depositi et omni ecclesiastica dignitate privati. Qui tam turpiter dehonestati, Hludowicum imperatorem, fratrem Hlotharii regis, adeunt, qui ea tempestate Beneventanis morabatur in partibus, scriptis ac dictis vociferantes, se injuste esse depositos, ipsi imperatori et omni sanctae ecclesiae injuriam esse factam, cum numquam auditum sit vel uspiam lectum, quod ullus metropolitanus sine conscientia principis vel praesentia aliorum metropolitanorum fuerit degradatus. Adjecerunt insuper multa alia, blasphemantes 132.0085B| eundem papam, quae hic superfluum duximus enumerare, existimantes ejusdem se imperatoris adminiculo simul et intercessionis ope et criminis objecti abolere notam, et pristinae dignitatis recuperare statum. Sed spes eorum frustrata est, quamvis imperator omnibus votis illis opitulari voluisset. Thietgaudus depositionis suae a sede apostolica prolatam sententiam patienter ferens, juxta praecedentem consuetudinem nihil omnino de sacro ministerio contingere praesumpsit; Guntharius vero superbiae spiritu inflatus, vetitum sibi officium usurpare ausu temerario non expavit, parvipendens apostolicam excommunicationem. Revertuntur igitur in Franciam debita confusione respersi. Et dum iterum ac tertio sedem apostolicam ob reparationis 132.0085C| et restitutionis gratiam, adissent, novissime in Italia infirmitate praeventi, peregrini et exules moriuntur, communione laicali sibi tantum concessa.
DCCCLXVI.
Anno Dominicae incarnationis 866 Arsenius episcopus, apocrisiarius et consiliarius Nicolai papae, vice ipsius directus est in Franciam; quo perveniens tanta auctoritate et potestate usus est, ac si idem summus praesul advenisset. Convocato denique episcoporum conventu, Hlotharium regem alloquitur, ut unum e duobus eligat, aut propriae reconcilietur uxori, abdicato Waldradae pellicis consortio, aut protinus anathematis gladio feriretur, ipse omnesque ei in hoc scelere favorem praestantes. Hac necessitate 132.0085D| constrictus, vellet nollet, Thietbirgam reginam in 132.0086A| matrimonium recepit, interposito jurisjurandi sacramento, se illam ita in reliquum habere, sicut aequitatis jura dictant legitimam uxorem esse tenendam, nec eam a se separaret, nec ipsa vivente aliam super eam induceret. Posthaec Waldradam ex auctoritate Dei et sancti Petri et verbo domni apostolici Romam ire jubet, ut pro se rationem reddere studeat. Engildrudam quoque, uxorem quondam Bosonis comitis, a sede apostolica excommunicatam esse, omnibus declaravit, quia proprium deseruerat maritum, et Wangerum, suum vasallum, in Gallias secuta fuerat; quam excommunicationem cum omnibus qui aderant episcopis renovavit.
Post haec eadem Engildrudis praedicto Arsenio in Wormatia civitate se repraesentavit, in quo loco 132.0086B| praefatus episcopus Hludowico regi occurrerat. Juravit igitur in praesentia ipsius missi sacramentum, hunc modum continens: « Ego Engildrudis, filia quondam Mathfridi comitis, quae fui uxor Bosonis comitis, vobis domno Arsenio episcopo, misso et apocrisiario summae sanctae catholicae atque apostolicae sedis, et per vos domno meo Nicolao, summo pontifici et universali papae, juro per Patrem et Filium et Spiritum sanctum, et per haec quattuor Christi dei Evangelia, quae ore osculor et manibus propriis tango, quia amodo relictam illam maliciam quam in praenominato Bosone viro meo exercui, ut ovis quae perdita fuit, ad sanctam catholicam atque apostolicam, sub eadem obligatione qua domnus Nicolaus, summus pontifex et 132.0086C| universalis papa, me obligavit, revertar Ecclesiam, et in Italico regno, aut vobiscum aut ante vos, quoquomodo provideritis, ibo, et quicquid domnus apostolicus jusserit vel terminaverit adimplebo, vel perficere non recusabo. » Sed tam horribile jusjurandum non adimplevit. Siquidem usque Danubii fluenta cum eodem Arsenio perrexit, ibique ad quempiam consanguineum pro caballorum adminiculo ire condixit, et ad Augustam civitatem ad eundem missum se reversuram pollicita est. Tali occasione gressum retorquens, ex Alamannia in Franciam repedavit; quod cum supradictus Arsenius cognovisset, epistolam misit omnibus archiepiscopis et episcopis [presbyteris 7], atque omnibus sanctae Dei Ecclesiae fidelibus Galliae, Germaniae ac 132.0086D| Neustriae commorantibus, obtestans omnes per 132.0087A| auctoritatem Dei omnipotentis et beatorum principum Petri et Pauli, et domni pontificis et universalis papae [Nicolai 8-10, 12], ut nullus eam in suam parrochiam reciperet, sed eam funditus in omnibus ecclesiis suis praedicarent excommunicatam, et ab omni christianorum communione sequestratam, insuper et anathematis vinculo innodatam, et inter impias et scelerosas damnatam, donec de pestiferis factionibus suis atque perpetrato perjurio ante domni apostolici praesentiam dignam acciperet poenitentiam.
His summatim commemoratis, revertamur ad Hlotharii regis ingemiscendam causam. Legatus itaque apostolicae sedis, compositis in Gallia rebus, Romam unde venerat reversus est. Rursusque 132.0087B| Waldrada ejusque complicibus decertantibus, regis animus adversum Thietbirgam commovetur, excitantur irae, et in sopitis discordiarum et odiorum cineribus denuo copiosus ignis accenditur. Despicitur, abhominatur reicitur, adulterii crimen inpingitur, omnique ingenii arte exquiritur, qualiter puniri quasi rea possit. Illa praevidens imminere sibi mortis periculum, latenter aufugit, et ad Carolum perveniens, ejus se tuitioni commisit; quod cum, fama divulgante, Nicolaus papa cognovisset, misit Carolo regi epistolam collaudatoriam , haec continentem:
« Inter alios sanctae Ecclesiae religiosos propugnatores, et veritatis strenuos defensores neminem 132.0087C| magis super Thietbirgae, gloriosae reginae, contritione sollicitum, neminem magis ipsius incommoditatibus condoluisse quam vestrae pietatis affectum recolimus. » Et post congruentem exhortationem addidit: « Excellentiam vestram nolumus ignorare, adeo Hlotharium regem Thiebirgam, conjugem suam, diversis afflictionibus subdidisse, et innumeris pressuris contra praestita juramenta subegisse, ut nobis coacta nunc scriberet, regia se velle exui dignitate seu copula, et sola privata vita fore contentam. Cui nos scripsimus, non hoc aliter fieri posse, nisi eandem vitam conjux ejus Hlotharius elegisset. Verum, sicut multorum relatu didicimus, ipse Hlotharius conventum celebrare disposuit, et eandem Thietbirgam examini proprio et 132.0087D| judicio subicere meditatur. Et siquidem eam praestigiis falsitatis suae vel argumentosis ambagibus 132.0088A| potuerit exhibere, quasi non fuerit legitima sua uxor, vult eam penitus a se sequestrare. Sin autem vult eam tanquam propriam quidem uxorem admittere, sed deinde quasi moechata fuerit, insimulare, atque propter hoc hominem suum et hominem Thietbirgae ad monomachiam impellere, et si homo ipsius reginae ceciderit, disponit hanc sine dilatione perimere. Quae quantum sint omni divinae legi contraria, magnitudo prudentiae vestrae, credimus, jam advertit. Sed et nos hinc aliquid strictim volumus demonstrare, prius asseverantes, quod de retroacta controversia Thietbirga non debet ulterius ad iteratam responsionem provocari, quoniam quod bene semel definitum est et interpositis sacramentis deliberatum, nulla debet iteratione, nisi fortassis ubi 132.0088B| fuerit major auctoritas, retractari. Deinde quod ecclesiae refugium quaerens, ecclesiasticum judicium semper expetens, submitti non debet seculari judicio. Post haec vero, cum nos ex utraque parte, id est tam a Hlothario quam a Thietbirga, fuerimus provocati judices, nosque amborum controversiam executi simus, ad nullos alios convenit super hoc negocio judices convolare, cum secundum sacros canones a judicibus quos communis consensus elegerit, non liceat provocare, et ubi concessa est provocatio, non nisi ubi major est auctoritas, liceat provocare. Itaque, cum non sit apostolicae sedis auctoritate, quae amborum negotium executa est, usquam major auctoritas, nescimus si alicui liceat de ejus judicio judicare, 132.0088C| vel ejus retractare sententiam. » Et post pauca: « Illud vero quod Hlotarius Thietbirgam de adulterio criminatur, quis non videat dolo esse plenum? Denique, si, ut ipse jactat, uxor ejus non est, quid pertinet ad eum illi de adulterio calumniam texere, cum nec moechari potuit, si alicujus uxor non extitit: porro si a Hlotario de adulterio accusatur, et, si convicta fuerit, ultio praeparatur, necesse est, ut fateatur uxorem. » Et quibusdam interpositis: « Praeterea sive de conjugii foedere, sive de adulterii crimine judicium sit agitandum, nulla ratione patet Thietbirgam cum Hlotario posse legalem inire conflictum, vel legitimum controversiae subire certamen, nisi prius ad tempus suae fuerit reddita potestati, sed et suis consanguineis libere sociata; inter 132.0088D| quos etiam locus providendus est, ubi nulla sit vis multitudinis formidanda, et non sit difficile testes 132.0089A| producere vel caeteras personas, quae tam a sanctis canonibus quam a venerandis Romanorum legibus in hujuscemodi controversiis requiruntur. Verum haec non ut fiant dicimus, quae sine decreto et ordinatione nostra fieri non posse supra docuimus. »
Accensus itaque idem sanctissimus pontifex zelo Dei, quo fuerat Finees sacerdos quondam inflammatus, Waldradam ipso die purificationis sanctae Dei genitricis Mariae, in basilica excommunicavit, et ab omni Christianorum consortio separavit, destinavitque epistolam omnibus episcopis per Germaniam et Gallias constitutis causas et modum excommunicationis continentem. Cujus sensum quam verborum seriem causa brevitatis potius placuit ponere.
132.0089B| « Decreveramus quidem circa Waldradam, moecham et pertinaciter in impoenitentia permanentem, vindictae modum minus districte temperare, et juxta quod merebatur, non ita pro tanto scelere sententiam in eam justae punitionis proferre, nisi obstinato animo in moechiae volutabro perenniter permanere proposuisset. Igitur, quia monita nostra et crebras exhortationes contempsit, quia culpam suam nec dum cognovit nec confessa est, nec missa nobis legatione, qui causam ipsius exequendam suscepimus, veniam postulavit postremo cum recto itinere nos illi fuerat adeundum, et beati Petri apostoli suffragia requirenda, retro est conversa post Sathanam, necnon et Thietbirgae reginae dolos struere, coepta interitus meditatione, non cessat: 132.0089C| cum egregio apostolo dicimus, quod contra eam contraque ejus similes saepius replicandum est, quia secundum duritiem suam et cor inpoenitens thesaurizat sibi iram in die irae. Idcirco nos eam de factis suis excommunicamus, donec ecclesiae Christi, nobisque praecipue, qui ejus principaliter curam gerimus, quique causam ipsius exequi ac investigare coepimus, satisfecerit, donec etiam sinistram omnem suspicionem consilium nostrum suscipiens adimat, a pretiosi corporis et sanguinis Domini perceptione, atque ab omnimodo consortio sanctae ecclesiae, sancti Spiritus beatorumque apostolorum Petri et Pauli judicio, et nostrae mediocritatis, fecimus prorsus cum universis complicibus et 132.0089D| communicatoribus fautoribusque suis prorsus extorrem. Hanc sententiam 4. Non. Februarii a nobis promulgatam meminimus, eamque scripto vobis destinavimus, et ne labor noster inanis 132.0090A| constituatur, spiritualia nobiscum vestra fraternitas adversus jam dictam moecham et communicatores ejus arma sustollat, et in parrochia sua excommunicatam hanc fautoresque suos viva voce unusquisque denunciet, donec nostro speciali judicio dignae se poenitentiae submittat. »
Direxit etiam Hlothario regi idem reverendissimus pontifex epistolam, haec continentem: « Audito revertente misso nostro correctionis tuae, ut ita dicamus, initio, gratias Deo condignas egimus, et ut tibi quoque grates competibiles referremus, animum praeparavimus. Sed, heu! adversa nuntia venientia hujus intentionis nostrae proposito celeriter obviarunt. Quapropter compulsi sumus mutare vocem, et qui ad gratiarum actiones 132.0090B| os aperire disposueramus, in luctus et increpationes adhuc officium linguae coacti dirigimus. Didicimus enim, te qui prolixo tempore in scelere permanens, Ecclesiae Dei non modicum nocuisti, nocere adhuc, et qui in sordibus eras, sordescere adhuc. Siquidem, ut opinamur, tibi non sufficit solum adulterium perpetrasse, nisi apponas, ut etiam animas hominum perjurii laqueis irretitas in extremum demergas interitum. Sed quid mirum, si paucorum animabus per perjurium exitium acquisisti, quando in tanta sublimitate positus, per exemplum tuae moechiae tot hominum milia in perditionis chaos praecipitaveris? Illud autem, quod Thietbirga, quasi Waldradae testimonium dicens, eam fuisse tuam legitimam uxorem volens aut invita 132.0090C| frustra conatur astruere, quandoquidem illius nullo prorsus hinc testimonio quis indigeat, cum magis nos ita sentiamus quod justum est, et intelligamus quod aequum, ut etiam Thietbirga mortua, tu nullis legibus, nullis regulis unquam Waldradam in uxorem possis aut permittaris assumere. Utrum ergo Waldrada legitima tua fuerit aliquando conjunx, ecclesia Dei satisfactione Thietbirgae non eget. Unum tamen scimus, quoniam nec nos nec eadem Ecclesia Dei, auctore Deo qui adulteros judicabit, te, si Waldradam quandocumque resumpseris, etiam Thietbirga decedente, dimittet modis omnibus impunitum. » Et post pauca: « Itaque summo studio praefatam Thietbirgam, conjugem tuam, tanquam propriam carnem fovere ac diligere 132.0090D| procurato, et ne illam a te separare ullo pacto consentias, vigilanter attende; unde si vult a te discedere, corripe, immo corrige eam, et a tali 132.0091A| intentione per omnia revocare satage. Jam vero si amore pudicitiae separationem quaerat, et conjugalis connubii solutionem efflagitet, certum est apostolo dicente: « Quoniam mulier sui corporis potestatem non habet, sed vir; » verum si et ipse pudicitiam sectatus religionis obtentu copulam dissolvere vis, tantum ne simulate fiat, concedimus. Nam licet sit scriptum: Quod Deus conjunxit, homo non separet; Deus tamen, et non homo separat, quando divini amoris intuitu, ex consensu utriusque conjugis matrimonia dissolvuntur. Si ergo hoc modo vis, gratuito permittimus animo, celeremque praebemus assensum; aliter autem fieri mutuam vestram separationem prohibemus. Porro si sterilitas accusatur, cogites Saram nonagenariam, Annam 132.0091B| quoque, simul et Helisabeth; quam tamen sterilitatem fortasse non facit infoecunditas, sed iniquitas. Ergo, gloriosissime rex, esto propria contentus uxore, et praeter illius, alterius ne quaeras consortium. Igitur consilium nostrum accipe, et monita nostra tanquam affectuosi patris amplectere, atque ab omni pravitate mentem, linguam, corpusque refrena, praecipue Waldradae pellicis tuae et dudum a te repudiatae communionem declinans, et ejus consortium perpetuae oblivioni tradens. Excommunicata est enim, et usque ad praesentiam nostram ab omni Christianorum contubernio sequestrata, sicut totus jam novit occidens, et jam jamque per missos nostros minime cum plagis caeteris oriens ignorabit. Quamobrem cavendum est, 132.0091C| ne cum ea pari mucrone percellaris sententiae, ac pro unius mulierculae passione et brevissimi temporis desiderio, vinctus et obligatus ad sulphureos foetores et ad perhenne traharis exitium. « Et paucis interpositis epistolam sic concludit: » Haec autem nos tibi nunc scripsisse, et quasi inter nos et te nostra verba excessus tuos corripientia discurrisse sufficiat; caeterum praecave, ne quando nobis secundum Domini praeceptum duos aut tres testes adhibeamus, immo vero ne hoc ecclesiae sanctae dicamus, et, quod non optamus, de caetero fias sicut ethnicus et publicanus. »
Ecce ex multis pauca notare curavimus, ut sic nescientibus ex parte fierent cognita, ut tamen scientibus non per omnia essent onerosa. Qualem vero 132.0091D| exitum hujus pestiferi morbi pernicies attulerit apostolico renuens mederi antidoto, quantaque regni dispendia ex hac mortifera contagione, sicut supradictus 132.0092A| sanctissimus papa Spiritu sancto afflatus praedixerat, illata sint, in subsequentibus suo in loco demonstrabitur.
Circa haec tempora Hludowicus rex fratris sui Caroli regnum cum exercitu ingressus est, gestiens occidentalia regna suo subjugare dominatui, fratrisque praeripere debitam portionem, quae ei sorte ac funiculo haereditatis competenter acciderat, oblitus germanitatis ac consanguinitatis foedera, oblitus pacti, quod jam dudum mutua conventione pepigerant, immemor etiam sacramentorum, quibus se cum magnis execrationibus coram Deo obligaverat. Praebuerant ad hoc facinus peragendum talia occasionum incitamenta fomitem. Carolus, ut praemisimus, quosdam ex nobilioribus regni aut publice 132.0092B| adjudicatos gladio percussit, aut dolo deceptos perdidit. Caeteri formidantes ne similia paterentur, Hludowicum regem trans Rhenum commorantem sollicitant, ejusque animum ad obtinendum fratris regnum illiciunt, promittentes semetipsos una cum regno ejus ditioni tradituros. Hac persuasione, ut animi regum avidi et semper inexplebiles sunt, facile in spem introductus, cum valida manu, ut diximus, terminos regni intravit. Carolus, sentiens vires regni a se defecisse, in ultimis finibus Aquitaniae fugae latibulum quaesivit. Hludowicus, ut coeperat, regnum obtinuit, ac usque Senonis civitatem pervenit. Dimisso vero exercitu in Germaniam ad propria redire, cum optimatibus regni coepit negotia disponere; sed subito fortuna mutatur. Nam 132.0092C| principes qui eum in regnum introduxerant, videntes quod longe aliter incederet erga eos, quam existimaverant, poenitudine tacti ad Carolum revertuntur. Carolus ex desperatis rebus vires se recepisse congaudens, contractis undique copiis, fratrem bello aggredi tentat. Ille intuens, et a suis quos secum adduxerat, et ab his quos ibi acquisisse visus fuerat, se esse destitutum, maturius fugam arripuit, et cum debita confusione fines regni excessit.
Hac tempestate Hucbertus abba, frater Thietbirgae reginae, contra Hlotharium regem rebellare exorsus est; collecta quippe praedonum valida manu, rapinas coepit exercere, interfectisque aut fugatis Hlotharii fidelibus, qui finitima possidebant loca, agros villasque eorum suae factionis sectatoribus distribuit. 132.0092D| Ad hujuscemodi temeritatem comprimendam Hlotharius rex semel, iterum atque tertio exercitum produxit, frequenter etiam cum ducibus armatorum 132.0093A| multitudinem direxit; sed minime hanc praesumptionem extinguere potuit, quia loca inaccessibilia inter Jurum et Alpes Penninas seditiosis munitissimum praebebant receptaculum, et regi exercituique ejus, propter concava vallium et praerupta montium, artissima itinera et difficilem ingressum. Attamen idem acephala Hucbertus novissime a Conrado comite peremptus est juxta castrum, quod Urba dicitur.
Anno Dominicae incarnationis 866 . Herispoius, rex Brittonum, a suis interficitur, et Salomon dux in loco ejus subrogatur. Erat enim isdem vir strenuus et bellicosus, et tam forma quam animo ad regni gubernacula coaptatus. Carolus tertio super Brittones cum exercitu irruere disponit, 132.0093B| sed cum ad terminos gentis appropinquasset, audito quod ad resistendum totis viribus parati essent, subito mutata voluntate, magis elegit pacem suscipere quam bellum inferre; facta itaque pactione cum Salomone, quam dudum cum Herispoio fecerat, discessit.
DCCCLXVII.
Anno Dominicae incarnationis 867 Nordmanni oram Ligeris fluminis occupantes, Namnetensem, Andegavensem, Pictavensem atque Turonicam provinciam iterato crudeliter depopulari coeperunt; contra quos Ruotbertus qui marcam tenebat, et Ramnulfus dux Aquitaniae, collecta multitudine aciem dirigunt. Illi sentientes se ab exercitu insequi, cum summa acceleratione ad classem repedare 132.0093C| contendunt; sed cum appropinquare insequentium multitudinem cernerent, cognoscentes se effugere non posse, quandam villam ingrediuntur, ubi se, quantum hora permisit, communiunt. Erat autem in eadem villa basilica pergrandis ex lapide constructa, in qua maxima pars Nordmannorum introivit cum duce eorum nomine Hastingo. Ruotbertus et Ramnulfus cum sociis super eos irruunt, quoscumque extra basilicam reppererunt, absque mora trucidant. Ad ecclesiam [vero 7-12] pervenientes, cum vidissent locum munitum, et animadvertissent 132.0094A| non modicam turbam paganorum intrinsecus latitantem, parumper deliberantes, castra in circuitu statuunt, tentoria figunt, ut in crastinum, exstructis aggeribus applicatisque machinis, hostes totis viribus expugnarent; declinabat quippe jam sol ad occasum. Ruotbertus [quoque 7, 9-12] nimio calore exaestuans, galeam et loricam deposuit, ut aura collecta paulisper refrigeraretur, cumque unusquisque in positione castrorum intenderet, repente Nordmanni a munitione exiliunt, et cum ingenti clamore super Ruotbertum ac socios impetum faciunt. Sed quamvis repentini et subitanei casus etiam fortissimos viros in bello conturbare soleant, tamen arma quam citius corripiunt, hostes viriliter excipiunt, et cedentes in basilicam redire compellunt. 132.0094B| Ruotbertus absque galea et lorica accurrens, cum incautius dimicaret, et inimicos ultro insequeretur, interfectus est in introitu ipsius ecclesiae; ejus corpus jam exanime Nordmanni, intrinsecus trahunt. Porro Ramnulfus, cum eminus stans eventum rei specularetur, a quodam Nordmanno per fenestram basilicae sagittae ictu graviter vulneratus est, et a suis ex certamine eductus, vix triduo supervixit. Tali infelici infortunio pugna commissa est et finita; exercitus amisso capite errore pariter ac moerore repletus, solvit eadem hora obsidionem, et ad propria revertitur; Nordmanni ovantes ad classem dirigunt gressum.
Non multo post interjecto tempore Hugo abba in locum Ruotberti substitutus est, vir strenuus, 132.0094C| humilis, justus, pacificus, et omni morum honestate fundatus; si quidem Odo et Ruotbertus, filii Ruotberti, adhuc parvuli erant, quando pater extinctus est, et idcirco non est illis ducatus commissus.
Per idem tempus gens Sarracenorum in Benevento ex Africa veniens, universam pene regionem illam invaserunt, caedibus, rapinis ac incendiis omnia depopulantes. Contra quos Hludowicus imperator exercitum contrahit, et veritus ne forte adversus innumerabilem hostium multitudinem vires 132.0095A| regni non sufficerent, ad Hlotharium fratrem in Gallias legatos mittit, omnino exposcens, ut ad praefatae nequissimae gentis vires extenuandas audaciamque refrenandam sibi cum Dei auxilio, virtute quoque Francorum, opitularetur. Qui nihil cunctatus, exercitum cum ingenti industria undequaque contrahit, fratrique quanta potuit celeritate in adjutorium venit. Ubi plurima bella gesta sunt, non solum fortiter, sed etiam feliciter, Deo opem ferente, inter haec exercitus Hlotharii gravi peste fatigatur; ex insueto quippe calore et intemperie aeris dissolutus, dysenteriae vel lienteriae morbo corripitur, ex qua plaga innumerabilis multitudo extincta est; plurimi etiam aranearum morsibus perierunt, ut jam tunc daretur intelligi, quod propter duritiam 132.0095B| [cordis 8--12] et cor impoenitens Deus non solum Hlothario, verum etiam omni regno ejus adversaretur. Revertitur itaque in Franciam non sine gravi, ut dictum est, dispendio suorum.
DCCCLXVIII.
Anno Dominicae incarnationis 868 Nicolaus, sanctissimus et beatissimus papa, post multos pro Christo labores et post multa pro sanctae ecclesiae in violabili statu certamina, migravit ad coelestia regna, recepturus pro administrata fideliter sibi credita dispensatione a largissimo Domino immarcescibilem gloriae coronam: de cujus Deo placitis actibus plura poterant dici relatu digna, nisi brevitati studentes, causas rerum magis summatim notare quam explanare proposuissemus. Denique post beatum Gregorium 132.0095C| usque in praesens nullus praesul in Romana urbe pontificali honore sublimatus illi videtur aequiparandus. Regibus ac tyrannis imperavit, eisque ac si dominus orbis terrarum auctoritate praefuit; episcopis et sacerdotibus religiosis ac Domini mandata observantibus humilis, blandus, pius, mansuetus apparuit, irreligiosis et a recto tramite exorbitantibus terribilis atque austeritate plenus extitit, ut merito credatur alter Helias, Deo suscitante, nostris in temporibus exsurrexisse, et si non corpore, tamen spiritu et virtute.
Huic sanctissimae memoriae viro Adrianus in pontificatu successit. Quod cum Hlotharius rex certa relatione comperisset, ei talia scripta direxit: 132.0095D| « Infausta relatio et inambigua hactenus manens, ut ita dicamus, acriter nostrae serenitatis transverberavit aures, intimando quod beatae recordationis 132.0096A| domnus Nicolaus ab hac lachrymarum valle vocante Christo decesserit, cum sanctis ut credimus inaestimabiliter coronandus. Nec differt, ut omnis christiana religio de tanto pontifice doleat, et omnis ordo ecclesiasticus de prudentissimo papa ingemiscat; revera nos potius deflemus, qui causas nostrae calumniae et fraudulentas aemulorum nostrorum querimonias tam benigno patri aequitatis ac justitiae lance ponderandas ac determinandas ad tempus et in parte commisimus; sed, quod lugubriter replicamus, plus apud sanctitatem illius valuere nostrorum inimicorum insidiae et simulatae deceptiones, quam nostra simplex et pura defensio. Nos enim litteris et verbis indesinenter proclamantes et diversis legationibus eadem repetentes, 132.0096B| humiliter postulavimus, ut nos et accusatores nostri juxta divinas et humanas leges sui pontificii audientiam mereremur, ut ratio docet, nostram praesentiam exhibendo: sed semper repulsi sumus. » Et post pauca: « Sed quia Deus omnipotens, princeps pastorum, in illa sancta sede vestri pontificatus apicem sublimavit, si tempus arriserit, vestrum multipliciter desideramus conspectum, et vestris Deo dignis animari colloquiis, ac melliflua benedictione potiri. » Et in fine ipsius epistolae: « Interea modis omnibus obsecramus, ut de vestra optabili prosperitate litteris vestris celsitudinem nostram certam reddentes, carae filiationis munus nobis impartiri dignemini. »
Ad haec supradictus papa rescripsit, sedem sancti 132.0096C| Petri semper paratam esse dignam satisfactionem suscipere, nec quod divinae humanaeque leges juste decernunt, unquam repulisse; itaque si se immunem ab objectis sciret, cum omni fiducia sedem apostolicam oporteret adire, ut expetitam benedictionem perciperet; si autem culpam recognosceret, nihilominus absque haesitatione venire festinaret, condigna poenitentiae remedia suscepturus.
His temporibus gens Vulgarum ferocissima ac bellicosa, relictis idolis abrenuntiatisque gentilium superstitionibus, in Christum ex permaxima parte credidit, et abluta salutari baptismatis unda, in religionem christianam transiit. Directi sunt autem a sede apostolica in eandem gentem sacerdotes 132.0096D| ac viri religiosi, qui populum adhuc rudem divinis informarent praeceptis, et incultam barbariem sacris dogmatibus excolentes, Christo gratum habitaculum 132.0097A| praepararent. Ut hujus vere sanctae devotionis opus prosperum obtineret effectum. Hludowicus, christianissimus rex, qui Germanis imperabat, non mediocre praebuit supplementum. Ferunt autem de hujus gentis rege, quod a tanta perfectione post perceptam baptismi gratiam coeperit, ut diebus ornamentis regiis indutus coram populo procederet, noctibus vero sacco vestitus latenter ecclesiam intrans, super pavimentum ipsius basilicae, substrato tantum sibi cilicio, prostratus in oratione jaceret. Non post multum tempus divina inspiratione commonitus regnum terrenum dimisit, ut in coelis aeternaliter regnaret cum Christo; et ordinato in suo loco in regem filio suo majore natu, comam capitis deposuit, habituque sanctae conversationis 132.0097B| suscepto, monachus effectus est, eleemosynis, vigiliis et orationibus die noctuque intentus. Interea filius ejus quem regem constituerat, longe a paterna intentione et operatione recedens, praedas coepit exercere, ebrietatibus, comessationibus et libidinibus vacare, et omni conamine ad gentilitatis ritum populum noviter baptizatum revocare; quod cum pater audisset, nimio zelo accensus, sacrum habitum deposuit, et militiae cingulum resumpsit, et cultu regio indutus, adsociatis sibi Deum timentibus, filium persecutus est: quem mox absque difficultate cepit, oculosque ejus effodit, et in carcerem misit; deinde convocato omni regno suo, filium juniorem regem constituit, interminatus coram omnibus similia fore passurum, si in aliquo a recta christianitate 132.0097C| deviaret. His ita patratis, deposito cingulo et resumpto sanctae religionis habitu, monasterium ingressus, in sancta conversatione reliquum vitae praesentis tempus duxit.
DCCCLXIX.
Anno Dominicae incarnationis 869 Hlotharius Romam profectus est, quo cum pervenisset, ab Adriano pontifice honorifice susceptus est. Qui ab eodem praesule sciscitatus, si monita pii patris domni Nicolai cum omni vigilantia hactenus observata haberet et praestitum jusjurandum inviolato foedere custoditum, ab illo deceptus qui in veritate non stetit, qui non solum mendax est, sed etiam pater omnis mendacii, respondit se ita omnia observasse, ac si divinitus sibi essent imperata. Cumque proceres 132.0097D| et optimates qui cum eo venerant, eadem testificarentur, 132.0098A| nec ulla opposita persona inveniretur, quae adversus regiam auctoritatem legitimum auderet controversiae inire certamen, universalis papa talia prosequitur: « Si vestrae testificationis verbis veritas suffragatur, cum omni alacritate mentis omnipotenti Deo multiplices gratiarum actiones referimus. Restat ergo, fili karissime, ut ad confessionem sancti Petri accedas, ubi Deo propitio salutarem hostiam pro tua non tantum corporis quam animae incolumitate immolabimus, ex qua te nobiscum participare oportet, ut per hanc participationem membris Christi, unde abscisus videbaris, merearis incorporari. » Finita igitur missarum sollempnia, invitat summus pontifex eundem regem ad mensam Christi; acceptoque in manibus corpore et sanguine 132.0098B| Domini, ita eum alloquitur: « Si innoxium te recognoscis a prohibito atque interdicto tibi a domno Nicolao adulterii scelere, et hoc fixa mente statutum habes, ut nunquam diebus vitae tuae Waldradae, pellicis tuae, dudum a te repudiatae, miscearis nefario concubitu, fiducialiter accede, et sacramentum salutis aeternae tibi ad remissionem peccatorum profuturum percipe: si autem tua conscientia te accusat et letali vulnere sauciatum proclamat, aut iterum redire mente disponis in moechiae volutabro, nequaquam sumere praesumas, ne forte ad judicium et condemnationem tibi eveniat, quod fidelibus ad remedium praeparavit divina providentia. » Qui mente captus, obduratus pariter et obcaecatus, absque retractatione communionem corporis 132.0098C| et sanguinis Domini de manu pontificis sumpsit, non expavescens illam sententiam quae dicit: Horribile est incidere in manus Dei viventis. Qui enim manducat et bibit indigne, judicium sibi manducat et bibit. Deinde conversus idem praesul ad sequaces ac fautores regis, unicuique communionem obtulit in haec verba: « Si domino ac regi tuo Hlothario in objecto adulterii crimine favorem non praestitisti, neque consensum praebuisti, et Waldradae et aliis ab hac sede apostolica excommunicatis non communicasti, corpus et sanguis Domini nostri Jesu Christi prosit tibi in vitam aeternam! » Igitur quisquis in his se laesum sciens ausu temerario communionem sub tali contestatione porrectam sumere praesumpsit, divino judicio percussus, ab 132.0098D| hac luce subtractus est, antequam subsequentis 132.0099A| anni rediret principium; perpauci qui se a communione substraxerunt, vix mortis periculum evaserunt.
Porro Hlotharius Roma egressus, morbo corripitur, et Placentia civitate perveniens, diem clausit extremum 6 Idus August. Tanta autem strages in praefati regis populo facta est, ut non peste perisse, sed hostili gladio corruisse virtus ac nobilitas totius regni videretur, quae eo tempore tantae foecunditatis erat, ut in modum densarum segetum pullulans, veluti quodam examine imperii fines repleverit.
Carolus, certa relatione comperiens Hlotharium regem obisse, mox regnum illius occupare nititur, Mettisque perveniens, ad Adventio, praefatae 132.0099B| urbis episcopo, et nonnullis aliis primoribus favorabiliter exceptus, in regnum sublimatur, indeque digrediens, Aquisgrani palatium ingressus est, eo quod sedes regni esse videretur. Ubi multo plures ad eum confluxerunt.
Carebat autem ea tempestate urbs Trevirorum et Colonia Agrippinensis pontificibus; siquidem, ut praemisimus, amborum praesules in Italia ab hac luce subtracti sunt. Inito autem rex cum optimatibus consilio, Bertulfum, nepotem supradicti Adventii episcopi, ecclesiae Trevirorum praefecit. Actum est autem, ut iste vir episcopalem obtineret dignitatem, interventu et ope praedicti Adventii, qui eo tempore plurimum apud regem poterat, eo quod illi assentando in adipiscendis regni negotiis 132.0099C| ambitiosius faveret.
Porro Coloniae Agrippinae rex Hilduinum abbatem praeponere tentavit in pontificali cathedra, fecitque a Francone, episcopo Tungrensis dioceseos, in Aquis palatio presbyterum ordinari ad titulum sancti Petri praedictae metropolis.
Dum haec in regno Hlotharii aguntur, Hludowicus rex infirmitate detentus, in Bajoariorum finibus lecto decumbebat. Audiens itaque a fratre saepedictum regnum taliter invasum, aegre tulit, et cum omni festinatione legatos direxit, qui eum obnixe rogarent, ut ab hac temeraria invasione cessaret, nec solus indebita praesumptione usurparet, quod utrisque haereditario jure aequaliter competebat; regno 132.0099D| decederet, quousque Deo pristinam sospitatem 132.0100A| reddente, venire posset, ut pariter colloquerentur, et de ejusdem regni statu. quod justitiae et aequitatis jura dictabant, pari voluntate decernerent. His cum tali mandato praemissis, interim Liudbertum, archiepiscopum Magontiacae urbis, occulte Coloniam dirigit, hortaturque, ut omni arte satageret ordinationem Hilduini praevenire, et ex ipsius civitatis clero episcopum consecrare studeret per electionem civium. Qui, assumptis secum aliis episcopis, recto itinere Diuza castrum pervenit, et formidans ne forte insidiae sibi a Caroli fautoribus molirentur, nequaquam Rhenum transiit, sed destinatis missis, mandavit ut honestiores ex clero et nobiliores ex populo sibi ad idem castrum occurrerent. Illis jussa complentibus, episcopus ex parte 132.0100B| regis eos alloquitur, ut sibi consulerent, et quam citius ex proprio grege praesulem eligerent; se ad hoc destinatum esse, ut quemcumque communi consilio praeficiendum decernerent, statim consecraret. Ad haec illi respondent, Hilduino episcopatum esse datum, jamque presbyterum ad ipsam sedem ordinatum, omnesque pene manibus datis ejus dominationem susceptam haberent, nulla ratio permitteret ut alium eligerent. Quibus ille econtra: Si electionem vobis a rege concessam despicitis, in arbitrio et potestate regis est, quem vobis velit dare episcopum; tamen pro certo scitote, quod ante triduum alium quam Hilduinum habebitis episcopum. His auditis unaminiter elegerunt Willibertum, venerabilem virum, quem nimium renuentem ac refugientem 132.0100C| ordinavit praedictus antistes, cum aliis consacerdotibus, et cum omni clero et populo Rheni fluenta transfretavit, et eum honorifice in sede pontificali imposuit, omnibusque rite peractis, sub omni celeritate recessit. Carolus comperta ordinatione nimio furore accenditur, ac mox Coloniam proficiscitur; quippe dum haec agerentur a missis Hludowici, Hilduinus apud Aquis palatium in regio obsequio morabatur. Willibertus episcopus et omnes qui in ejus ordinatione consenserant, Rhenum transeuntes saevitiam regis declinaverunt. Rex cum neminem reperisset, in quem suas injurias ultum ire posset, via qua venerat regressus est. Interea iterum legati a Hludowico 132.0100D| mittuntur, orantes ut a regno discederet; sed cum 132.0101A| minime acquiesceret, novissime Liudbertum archiepiscopum et Altfridum episcopum de Saxonia, prudentissimum virum, Hludowicus legatos dirigit, mandans ut unum e duobus eligeret, aut cito a regno recederet, aut sibi cum fratre pugnandum foret. Qui eum tanta ingenii arte tantaque constantia aggrediuntur, ut absque dilatione recederet, et in proprio regno se reciperet. Post haec supradicti reges conventum celebrare disponunt, in loco qui dicitur Marsana, juxta Mosam.
DCCCLXX.
Anno Dominicae incarnationis 870 Hludowicus et Carolus una cum optimatibus et proceribus suis ad Marsanam venientes, regnum quondam Hlotharii aequis partibus inter se diviserunt. Qualiter 132.0101B| autem haec divisio facta sit, quia omnibus pene notum est, supervacuum diximus adnotare.
Carolus, conventu absoluto, ad Heristellium perrexit, quia ei idem palatium in parte acciderat; Hludowicus vero ad Aquis palatium rediit, ubi duobus fere mensibus lecto decubuit, adversa valitudine praeventus.
Denique cum a partibus orientis veniens Ribuariorum terminos intrasset, in quandam regiam villam, nomine Flameresheim , ad hospitium divertit, cumque solarium domus conscendisset stipatus obsequentium multitudine, repente ipsum solarium, quod nimia vetustate erat putredine resolutum, trabibus fractis corruit, et inter ruinas ejus rex graviter attritus est, ita ut duae costae ejus a sua 132.0101C| compage disjungerentur. Et cum omnes accurissent, eumque perisse arbitrarentur, ipse a loco in quo ceciderat surgens, suis se repraesentavit, asserens se nihil mali passum, et ultra quam credi potest dissimulato languore, sequenti die contra fratrem ad Marsana proficiscitur. Tanta hujus principis duritia, tanta animositas fuit, ut cum etiam fragor fractarum costarum adinvicem collidentium a nonnullis audiretur, nemo tamen propterea audierit eum suspirium trahentem vel gemitum emittentem.
132.0102A| Per idem tempus: Carolus Carolomannum, filium suum, oculis privavit. Siquidem praedictus rex ex Hirmindrude regina tres filios susceperat, Carolum scilicet, Carolomannum et Hludowicum; sed duo ex his infeliciter perierunt; nempe Carolus levitate juvenili ductus, temptare volens Albuini, fratris Bivini et Bettonis audaciam ac saepe laudatam constantiam, alium se esse simulans, cum ex venatione vespertinis horis idem Albuinus quadam die reverteretur, super eum solus impetum fecit, veluti equum in quo sedebat violenter ablaturus. Ille nihil minus existimans quam filium regis, evaginato gladio ex adverso eum in capite percussit, moxque terrae prostravit, deinde multis vulneribus confossum semivivum reliquit, arma pariter et caballum 132.0102B| secum auferens; debilitatis ergo membris, ac vultu deformatus, pauco tempore supervixit. Albuinus, cognito quod filius regis esset, in quem talia exercuerat, celeriter aufugit mortisque periculum declinavit.
Porro Carolomannus cum adhuc esset puerulus, jussu patris attonsus, clericus effectus est, dehinc procedente tempore ad diaconatus officium, quamvis invitus atque coactus, in praesentia genitoris ordinatus est, legitque publice evangelium, et pontifici missam celebranti juxta morem ministravit. Post haec per apostasiam recedens ab ecclesiastica religione, abiciens ac spernens negligenter gratiam quae ei data erat per impositionem manus, alter Julianus efficitur. Collecta quippe praedonum non modica turba, 132.0102C| ecclesias Dei coepit devastare, ea quae pacis sunt impugnare, cuncta diripere, et inaudita mala perpetrare; pro quibus cum crebro a patre correptus fuisset, nec tamen ullatenus a coepta pravitate cessaret, novissime ex praecepto patris ei oculi eruuntur, ut supra meminimus; justo Dei judicio lucem exteriorem amittens, qui interiorem, quae Christus est, a suo pectore effugaverat, in tenebras exteriores missus, qui interioribus sua sponte se tradiderat. Orbatus itaque Hludowicum avunculum [patruum 4, 7-12] suum adiit, miseriarum 132.0103A| et calamitatum suarum aerumnas apud eum lugubriter deplorans; ille miseratione motus, Absternacum monasterium sancti Willibrordi, ei ad subsidium vitae praesentis concessit, ubi non multo post tempore mortuus est et sepultus.
DCCCLXXI.
Anno Dominicae incarnationis 871 Adrianus papa migravit ad Dominum, et Johannes summi pontificii culmen adeptus est.
His diebus Adalgisus, dux Beneventanus, Graecorum persuasionibus corruptus, adversus Hludowicum imperatorem manum levavit. Etenim ejus hortatu plurimae civitates provinciarum Samnii, Campaniae et Lucaniae a Hludowico recedentes, Graecorum dominationi se subdiderunt. Quibus cognitis, imperator 132.0103B| in provincia Samnitica exercitum transfert, petiturus harum provinciarum caput Beneventum, ditissimam et opulentissimam civitatem. Adalgisus adventare exercitum sentiens, timore perterritus ad callida argumenta convertitur, et Benevento egressus imperatori ultro se offert, paratum se esse et semper fuisse ad ejus obsequium profitetur, numquam defectoribus se assensum praebuisse juramento confirmat; deinde muneribus regem sibi conciliat, ac mox in pristinam recipitur gratiam. Imperator in Campaniam et Lucaniam ad civitates quae defecerant copias transponit, quas absque difficultate in deditionem recepit, excepto Capuam, quae, quia quadro lapide erat constructa, audaciam repugnandi civibus praebuit. Cingitur itaque obsidione, omnisque 132.0103C| aditus intrandi vel exeundi penitus intercluditur, regio in circuitu vastatur, cuncta hostili rapacitate diripiuntur; novissime vites, oliveta et ceterae fructiferae arbores radicitus exciduntur. Capuani, desperatis rebus, episcopum civitatis adeunt, corpus sancti Germani episcopi, cujus animam venerabilis pater Benedictus in sphaera ignea ab angelis in coelum viderat deferri, in feretro levant, et sic portis apertis supplices castra imperatoris petunt, orantes ejusdem sancti interventu sibi veniam largiri. Augustus, ut totis pietatis visceribus affluebat, misericordia motus, erratus atque excessus benigne indulsit, praecepitque exercitui ab excidio retrahere manum. Expulsis itaque Graecis, custodes ex numero satellitum in civitatibus 132.0104A| quas receperat locat, et sic Beneventum proficiscitur, ubi aliquantisper decreverat immorari. Exercitus longa civitatum obsidione fatigatus, genitale solum coepit suspirare, post emensos labores quietem desiderare, conjugum ac liberorum dulces amplexus ante oculos mentis reducere, et hac ex causa paulatim cotidie diffluere. Interim Adalgisus, ut erat callidus ingenio, imperatorem alloquitur, cur vires suorum, nullis existentibus causis, profligaret, cur agros villasque suae ditioni subditas hostiliter depopulari permitteret; oporteret, ut et fessis optata quies concederetur, et regio quae jam pene devastata erat, clementia principis salvaretur. Flexus his suggestionibus, imperator exercitum pro maxima parte absolvit et ad propria 132.0104B| redire permisit; ipse cum paucis in eodem loco remanet, nil adversi suspicatus. Adalgisus regem destitutum suorum viribus cernens, jamdudum conceptam iniquitatem parturit, et cum suae conspirationis sectatoribus palatium, in quo imperator meridie quiescebat, occupare nititur. Rex a strepitu et clamore irruentium excitatus, lecto desilit, arma corripit, et cum perpaucis corporis sui custodibus ad ostium domus turbatus repentina irruptione, procedit, aditumque ferro intercludens, hostem a liminibus arcet. Adalgisus sentiens non sine discrimine ostia domus, esse penetranda, ab introitu pedem retrahit, palatiumque flammis jubet exuri. Interea rex dextras sibi dari petit, pacemque obnixe deposcit; cui responsum est, non aliter petita impetraturum, 132.0104C| nisi prius jurejurando devovisset, nunquam se diebus vitae suae Beneventi fines intraturum, neque ex calumnia quam tunc patiebatur, vindictam aliquando exacturum. Allatis itaque sanctorum pignoribus, necessitate constrictus sacramentum quod ab eo exigebatur juravit, statimque postera die a Benevento exivit.
DCCCLXXII.
Anno Dominicae incarnationis 872 Hlodowicus imperator Romam venit, ibique conventum celebrans, coram summo pontifice multa super Adalgisi tyrannide conquestus est. Tunc a senatu Romanorum idem Adalgisus tyrannus atque hostis reipublicae declaratur, bellum etiam adversus eum decernitur. Joannes papa imperatorem a juramento 132.0105A| quo se obligaverat, auctoritate Dei et sancti Petri absolvit, adfirmans nihil sibi obesse, quod ob mortis periculum evadendum coactus fecerat, nec sacramentum esse dicendum, quod contra salutem reipublicae, quamvis cum multis exsecrationibus, fuerit prolatum. His exhortationibus principis animum ad rediviva certamina provocat. Tamen, ne a suis perjurus diceretur, nequaquam ipse contra tyrannum procedit, sed reginam cum exercitu dirigit. Adalgisus, certis indiciis colligens, bellum adversum se summis viribus parari, hostemque se ac tyrannum esse denunciatum, suae nequitiae conscius metu percellitur, et spem vitae in fuga ponens, in Corsicam insulam secessit, ibique ad tempus delituit.
132.0105B| DCCCLXXIII.
Anno Dominicae incarnationis 873, locustarum inaestimabilis multitudo mense Augusto ab oriente veniens, totam pene pervastavit Galliam. Quae majores erant quam caeterae locustae, habebantque sena alarum remigia, et, mirum dictu, ut castrorum acies distinctis ordinibus per aera ferebantur, vel terrae incumbentes castra metabantur. Duces cum paucis exercitum itinere unius diei praeibant, quasi loca apta multitudini provisuri. Circa horam nonam, ubi duces pridie venerant, insidebant, nec a loco occupato movebantur, quousque sol suum repraesentaret ortum; tunc per turmas suas proficiscebantur, ut in parvis animalibus disciplinam militarem cerneres. Segetibus vescebantur, quae ab 132.0105C| eis ita depastae sunt, ut veluti immani tempestate consumptae viderentur. Spatium diurni itineris quatuor aut quinque milibus extendebatur. Pervenerunt autem usque ad mare Britannicum superficiem terrae cooperientes, in quo, Deo volente, violento ventorum flattu impulsae, atque in profundum absportatae dimersae sunt. Aestu vero atque refusione oceani rejectae, litora maritima repleverunt, tantaque congeries facta est, ut ad instar montium cumulatae coacervarentur: ex earum foetore ac putredine aer corruptus, diram pestem finitimis generavit, ex qua multi perierunt.
Per idem tempus Carolus Andegavensem obsidebat urbem. Denique Nordmanni postquam Rodbertum et Ramnulfum, et alios nonnullos generosae stirpis 132.0105D| viros, qui patriae terminos armis tuebantur, Deo habitatoribus terrae adversante, occiderunt, cum nemo inveniretur qui eorum violentiae resisteret, 132.0106A| sollicitati paucarum civitatum vel regionum direptione, ex praeda singularum, quantae opes universarum essent animo prospicientes, Andegavis civitatem, civibus fuga dilapsis, vacuam reperientes, ingrediuntur; quam cum munitissimam et pro situ loci inexpugnabilem esse vidissent, in laetitiam effusi, hanc suis suorumque copiis tutissimum receptaculum adversus lacessitas bello gentes fore decernunt. Protinus navibus per Medanam fluvium deductis muroque applicatis, cum mulieribus et parvulis veluti in ea habitaturi intrant, diruta reparant, fossas vallosque renovant, et ex ea prosilientes, repentinis incursionibus circumjacentes regiones devastant. Quod cum Carolo tam perniciosa pestis in visceribus regni interclusa nunciata esset, ilico ex 132.0106B| omnibus regnis quae suae ditioni parebant, veluti ad commune incendium exstinguendu mexercitum colligit, atque castris in circuitu positis, civitatem obsidione cinxit. Et quia Medana fluvius a partibus Brittaniae urbis murum adluebat, Salomoni regi Brittonum mandat, ut, contractis auxiliis, citius adventaret, ut communem hostem communibus viribus expugnarent. Qui, assumptis secum multis Brittonum milibus, super ripam fluminis Medanae tentoria figit. Igitur ex omnibus partibus urbe obsidione circumdata, multis diebus undique summa virtute dimicatur, et nova et exquisita machinamentorum genera applicantur, sed conatus regis prosperitatis effectum non obtinuit, quia et loci facies non facilem praebebat accessum, et paganorum valida manus, 132.0106C| quia pro vita res erat, summo resistebat conamine. Exercitus immensae multitudinis cum longae obsidionis taedio, fame et gravi pestilentiae morbo attereretur, cernentes Brittones urbem inexpugnabilem, conati sunt fluvium a suo alveo derivare, ut, exsiccato naturali meatu, naves Nordmannorum invadere possent. Coeperunt itaque fossam mirae profunditatis ac latitudinis aperire, quae res tantum formidinis metum Nordmannis ingessit, ut absque dilatione ingentem pecuniam Carolo pollicerentur, si, soluta obsidione, eis ex suo regno liberum praeberet egressum. Rex, turpi cupiditate superatus, pecuniam recepit, et ab obsidione recedens, hostibus vias patefecit. Illi, conscensis navibus, in Ligerim revertuntur, et nequaquam, ut spoponderant, 132.0106D| ex regno ejus recesserunt; sed in eodem loco manentes, multo pejora et immaniora, quam antea fecerant, perpetrarunt.
132.0107A| DCCCLXXIV.
Anno Dominicae incarnationis 874, Hludowicus imperator, qui Italiae regnum regebat, moritur. Fuit vero iste princeps pius et misericors, justitiae deditus, simplicitate purus, ecclesiarum Dei defensor, orphanorum et pupillorum pater, eleemosynarum largus largitor, servis Dei humiliter se submittens, ut justitia ejus maneret in seculum et cornu ejus exaltaretur in gloria.
Eodem anno Salomon, rex Brittonum, a Pasquitano et Vurfando, ducibus suis, dolo interficitur; post cujus mortem cum hii duo regnum ejus inter se dividere vellent, sed in divisione dissentirent, eo quod maxima pars Pasquitani partibus faveret, bellum ab utrisque summis viribus instauratur. 132.0107B| Pasquitanus, quanquam majore multitudine abundaret, Nordmannorum tamen auxilia pecunia conducit, eaque ad supplementum virium suo exercitui miscet, et mox contra aemulum ad pugnam proficiscitur. Vurfandi satellites videntes vires regni ad Pasquitanum concessisse, coeperunt ab eo diffugere, ut vix mille cum eo in acie remanerent, qui et ipsi coeperunt suadere ut secederet mortisque periculum declinaret; se cum paucis innumeram multitudinem sustinere non posse. Ad haec ille respondit: Absit, inquit, optimi commilitones, ut hodie faciam quod nunquam feci, scilicet ut inimicis meis terga vertam, et gloria nominis nostri infametur. Melius est nobiliter mori, quam ignominia vitam servare; nec diffidendum de victoria; fortunae vires cum hostibus 132.0107C| experiamur. Neque enim salus est in multitudine, sed potius in Deo. Hujuscemodi exhortationibus animatis sociis, super triginta et eo amplius, ut ferunt, adversariorum milia irruit; clamor in coelum tollitur, pugna summa virtute conseritur. Vurfandus cum suis confertissimam hostium aciem irrumpit, et veluti herba pratorum recisa ante acumen falcis cadit, et uberrimae segetes, procella tempestatis desaeviente, prosternuntur, ita ferro caedit sternitque omnia. Raro in illo regno in ullo proelio tantum sanguinis fusum est. Pasquitanus, ut mactari suos more pecudum vidit, cum paucis, quos gladius necdum consumpserat, fugit. Porro Nordmanni, qui in auxilium fuerant convocati, monasterium sancti Melani episcopi ingressi sunt, 132.0107D| ibique se more solito communiunt, et succedente nocte fuga dilapsi, ad naves revertuntur. Fuit vero 132.0108A| gestum hoc praelium in campis juxta civitatem Redonis . Erat hic Vurfandus genere inter suos clarus, sed virtutum experimentis nobilitate clarior, quae tanta fuit in illo ut animi magnitudine viriumque gloria inter suos, ut diximus, nulli videretur esse secundus; ad cujus audaciam mentisque constantiam demonstrandam unum e multis ponere placuit. Nam Salomon rex cum hyemis tempore aliquando contra Nordmannos castra posuisset, ut ab eorum incursione fines regni sui tueretur, ibique multis diebus resideret, quadam die cum sermo inter socios teneretur de audacia et duricia Nordmannorum, praedictus Vurfandus se ultra vires praesumens arroganter jactavit, si rex cum exercitu recederet, se tantummodo 132.0108B| audere cum suis in eodem loco remanere, et tribus diebus post discessum regis immorari. Distabant vero castra Brittonum a Nordmannorum classe tantum octo milibus. Nuntiata sunt verba quae Vurfandus quasi leviter protulerat, nescio a quo, Hastingo, duci paganorum. Non multo post interjecto tempore, datis quingentis vaccis, Salomon pacem cum Nordmannis fecit, et acceptis obsidibus cum redire in regnum disponeret, legatus Hastingi eum taliter alloquitur: Nuntiatum est domino meo, te tantum virum habere, qui se jactet, quod, te recedente, solus cum suis hoc in loco audeat remanere. Si ergo tantus est quantus sibi videtur, incunctanter remaneat, quia dominus meus vult eum videre, audacisque viri desiderat notitiam habere. Interrogatus 132.0108C| autem Vurfandus a rege, utrum tale aliquid professus esset, respondit se talia dixisse, et haec eadem factis velle probare; protinusque licentiam ibi remanendi petit. Cum a principe objurgaretur, cur tam fatua obstinatione detentus, pro verbis inaniter in ventum prolatis vellet mori suosque morti tradere, nullatenus acquievit, asserens, nisi remanendi licentiam daret, nequaquam illi fidelis in reliquum foret. Sed cum Salomon inrevocabilem ejus animum perspexisset, dare ei solatium ex suis satellitibus voluit; quod renuit suscipere, affirmans, si alios quam suos secum haberet, jam non essent vera quae spoponderat. Rex cum omnibus copiis in regnum recessit, et Vurfandus in eodem loco cum ducentis fere viris remansit, ibique quinque 132.0108D| diebus expectavit. Sexta nocte Hastingus quendam captivum absolvit a vinculis, et eum ad Vurfandum 132.0109A| direxit, mandans ut sibi ad vadum cujusdam torrentis inter tertiam et secundam supervenientis diei horam occurreret, ut mutuis colloquiis fruerentur. Qui, nihil cunctatus, arma corripere sociis imperat, et ad condictum locum absque mora pergit, prospiciensque vadum torrentis inter suos et adversarios quasi limitem fore, nullo modo ibi consistere voluit, sed transvadato gurgite ultro obviam hostibus procedit. Nordmanni admirantes animositatem et audaciam viri, ab eo declinaverunt, nec eum bello lacessere ausi sunt. Ille autem usque ad horam sextam intrepidus expectans, cum neminem adversae partis venire cerneret, cum suis ad propria reversus est. Nec illi animus minus in mortem invictus quam in hostem fuit. Denique post 132.0109B| peractam victoriam morbo gravatus ad extremum deducitur; cujus invaletudinem cum persensisset Pasquitanus, resumptis viribus fautores ejus bello aggreditur [f. ipsius 6 aggredi parat 6-12]. Qui timore perterriti ad ducem confugiunt, et cum lachrymis ei minas Pasquitani aperiunt, petentes contra imminens periculum consilium. At ille hortatur ut adversus hostem audacter procedant suum vexillum ferentes, polliceturque victoriam. Qui cum respondissent, sine ejus praesentia non audere cum adversariis congredi, spiritum qui una cum viribus corporis jam pene effugerat resumens, quia nec pedibus neque equo poterat ire, jubet se in lecto portari, et ante aciem inimicorum exponi, et sic subire certamen. Quod cum satellites fecissent, mox 132.0109C| hostes in fugam versi sunt. Patrata victoria, eum cum reportare vellent domum, inter manus militum spiritum, qui tantummodo in pectore palpitabat, exhalavit. Paucis autem interpositis diebus Pasquitanus et ipse defunctus est. Post horum duorum continuas mortes Judicheil, ex filia Herispoji regis natus, et Alanus, frater memorati Pasquitani, Britanniam inter se partiti sunt; inter quos etiam multa jurgia et bella fuerunt. Sed Judicheile in praelio, quod contra Nordmannos magis audacter quam provide gesserat, interempto, in ditione Alani omnis Britannia concessit, qui et hanc strenue hactenus gubernat.
Eodem anno Carolus Romam perrexit, et datis apostolico Johanni et Romanis magnis muneribus, 132.0109D| imperator creatur.
132.0110A| DCCCLXXVI.
Anno Dominicae incarnationis 876, Hludowicus rex apud Franconofurt palatium diem clausit extremum 5 Kalendas Septembris, sepultusque est in monasterio sancti Nazarii, quod Lorasham nuncupatur. Fuit autem iste princeps Christianissimus, fide catholicus, non solum secularibus, verum etiam ecclesiasticis disciplinis sufficienter instructus; quae religionis sunt, quae pacis, quae justitiae, ardentissimus executor. Ingenio callidissimus, consilio providentissimus, in dandis sive subtrahendis publicis dignitatibus discretionis moderamine temperatus: in praeliis victoriosissimus, armorum quam conviviorum apparatibus studiosior, cui maximae opes erant instrumenta bellica, plus diligens ferri rigorem 132.0110B| quam auri fulgorem. Apud quem nemo inutilis valuit, in cujus oculis perraro utilis displicuit, quem nemo muneribus corrumpere potuit, apud quem nullus, per pecuniam, ecclesiasticam sive mundanam dignitatem obtinuit, sed magis ecclesiasticam probis moribus et sancta conversatione, mundanam devoto servitio et sincera fidelitate. Habuit autem hic gloriosissimus rex, cujus memoria in benedictione est, reginam, nomine Hemmam, sibi in matrimonium junctam, quae nobilis genere fuit, sed, quod magis laudandum, nobilitate mentis multo praestantior; ex qua tres filios suscepit excellentissimae indolis, videlicet Carlomannum, Hludowicum et Carolum, qui felici sorte post decessum patris imperii moderati sunt gubernacula.
132.0110C| Carolus, audito quod frater a seculo recessisset, nimia, ut aiunt, exultatione perfusus est, arbitratus portionem regni Hlotharii quam idem frater tenuerat, in suos libitos concessuram. Exercitum ergo quanta potuit celeritate adunavit, et cum omnibus viribus regnum ingressus, ad Aquis palatium venit; ubi paucis diebus moratus, Coloniam profectus est.
Dum haec aguntur in memorato regno, Carlomannus, primogenitus Hludowici, Italiae fines intraverat, cupiens eam paterno suoque subjugare dominatui. Siquidem Hludowicus imperator jam, ut diximus, ab hac luce subtractus fuerat, et Carolus imperatoris nomen reportans ex Italia recesserat Carolus vero, frater ejus, in Alamannia morabatur. 132.0110D| Porro Hludowicus, qui ad patris obitum fuerat funerisque 132.0111A| ejus obsequia condigno honore celebraverat, apud Franconofurt, principalem sedem orientalis regni, residebat; cui cum nunciatum esset quod Carolus, avunculus [patruus 3, 4, 8] ejus, jam regni paterni terminis occupatis, circa Rheni fluenta castra posuisset, nimio furore accenditur, statimque legatos ad eum dirigit, orans ut memor esset germanitatis atque consanguinitatis, memor esset nominis domini nostri Jesu Christi, cujus mentionem coram nonnullis testibus facientes ipse et frater, quando regnum inter se diviserunt, terribili essent alternam pacem adinvicem pacto polliciti, et pertimescens tantum nomen in vanum accipere, redderet Domino juramenta sua, foedus quod ad alterutrum pepigerant inviolabile maneret; parceret gladio, et 132.0111B| numanum fundere sanguinem tam dira cupiditate infectus formidolosius exhorresceret; foret sua sorte contentus, et funiculo haereditatis divinitus sibi collato pacifice frueretur, aliena jura non invadens, non subtrahens, non perturbans; non esset in tanto viro vanae gloriae typhus, non supercilii fastus, non alterius usurpandi terminos ambitio; sed justitia, caritas et concordia regnaret, ac summum pax inter illum et nepotes teneret omnino fastigium. Sed hujuscemodi monita Carolus sprevit, asserens se cum fratre non cum nepotibus pepigisse. Interim Hludowicus exercitum ex Saxonia, Thuringia et orientali Francia congregat, et ut in filio non tantum paternos vultus, quantum animi subtilitatem artiumque ingenia recognosceres, 132.0111C| castra e regione Coloniae contra castra Caroli super ripam fluminis magno apparatu collocat, ipse autem cum omni hostili virtute inter Confluentes et Andrenacum Rhenum transit. Nec defuit, qui ad aures Caroli perferret, nepotem cum omnibus copiis Rhenum transisse. Tunc primum animadvertit Carolus se a castris Hludowici esse illusum. Movit ergo absque mora exercitum, et cum quinquaginta et eo amplius, ut ferunt, milibus in pago Meginense non longe ab Andrenaco castello adversus eum ad pugnam procedit, sed non salvatur rex in multa virtute, fallax 132.0112A| enim equus ad salutem. Siquidem inito certamine Reginarius comes, qui regium vexillum ferebat, primo impetu extinguitur; confertissimae acies Hludowici a sociis irrumpuntur, et sicut ignis in stipula immissus furit et in momento cuncta devorat, ita vires adversariorum ferro conterunt, terrae prosternunt. Exercitus Caroli graviter caesus terga vertit, et Hludowici victoria fuit. Carolus videns suos fugere, et ipse fuga vitam servavit, sero secum revolvens, quanti discriminis sit, aequitatis jura divinarum humanarumque legum institutionibus roborata immoderatae cupiditatis ambitione violari velle. Acta est autem haec strages 8 Idus Octobris. Post haec convenerunt tres supradicti fratres in loco qui dicitur Sualifelt , et ibi diviserunt 132.0112B| paternum regnum. Carlomannus sortitus est Bajoariam, Pannoniam et Carnutum, quod corrupte Carantanum dicitur, nec non et regna Sclavorum, Behemensium et Marahensium; Hludowicus orientalem Franciam, Thuringiam, Saxoniam, Fresiam, et partem regni Hlotharii: porro Carolo Alamannia in partem cessit et aliquae civitates ex regno Hlotharii.
DCCCLXXVII.
Anno Dominicae incarnationis 877, Carolus senior Romam secundo profectus est, ubi jampridem imperatoris nomen a praesule sedis apostolicae Johanne ingenti pretio emerat; regnumque Italiae magis in transeundo vidit, quam fruendo potitus est. Ab urbe Roma in Langobardiam reversus, Bosoni, 132.0112C| germano Richildis reginae, Hirmingardem, filiam Hludowici imperatoris, in matrimonium jungit. Dies nuptiarum tanto apparatu tantaque ludorum magnificentia celebratus est, ut hujus celebritatis gaudia modum excessisse ferantur. Dedit insuper eidem Bosoni Provinciam, et corona in vertice capitis imposita, eum regem appellari jussit, ut more priscorum imperatorum regibus videretur dominari. Evolutis deinde paucis diebus, Papiam ingreditur; in qua cum in disponendis publicarum rerum negotiis animum intenderet, repente nuntiatum est ei, Carlomannum cum ingenti armatorum 132.0113A| multitudine Langobardorum terminos introiisse. Mox pavore solutus, Ticinum, Padumque transit, et summo annisu in Gallias repedare contendit. Sed priusquam Alpium praeeminentia juga angustaque itinera attingeret, aegritudine pulsatur; quam protinus mors subsecuta finem vitae imposuit. Est aut fama, quod a quodam Judaeo, qui vocabatur Sedechias, poculum mortis ei propinatum sit, qui ei familiarius adhaerebat, eo quod in medendis corporum passionibus singularem experientiam habere diceretur; porro hic sycophanta erat, et magicis praestigiis incantationibusque mentes hominum deludebat. Obiit vero pridie Nonas Octobris. Corpus ejus levatum in feretro, a suis extra Italiam deportatur; sed quia foetor intolerabilis ex putredine 132.0113B| cadaveris bajulantes gravabat, compulsi sunt illud terrae commendare. Post aliquantos annos ossa ejus translata sunt, et Parisius in monasterio sancti Dionysii honorifice sepulta. Cui successit in regnum filius Hludowicus.
DCCCLXXVIII.
Anno Dominicae incarnationis 878, eclipsis lunae magna facta est mense Octobrio, die 15. Item eodem mense eclipsis solis accidit, die 29 circa horam nonam.
Paucis interjectis diebus, Hludowicus rex, filius Caroli, qui Balbus appellabatur, eo quod impeditioris et tardioris esset eloquii, ab hac luce subtractus est. Fuit vero iste princeps vir simplex ac mitis, pacis, justitiae et religionis amator. Habuit autem, cum 132.0113C| adhuc juvenilis aetatis flore polleret, quandam nobilem puellam, nomine Ansgard, sibi conjugii foedere copulatam, ex qua duos liberos suscepit elegantis formae ac ingentis animi virtute praestantes: horum unus Hludowicus, alter Carlomannus vocabatur. Sed quia hanc sine genitoris conscientia et voluntatis consensu suis amplexibus sociaverat, ab ipso patre ei postmodum est interdicta, et interposito jurisjurandi sacramento, ab ejus consortio in perpetuum separata. Tradita est autem eidem ab eodem patre Adalheidis in matrimonium, quam gravidam ex se reliquit idem rex cum obiret; quae tempore pariendi expleto, enixa est puerum, cui nomen avi imposuit, eumque Carolum vocitari fecit.
DCCCLXXIX.
132.0113D| Anno Dominicae incarnationis 879, Boso de 132.0114A| quo paulo superius mentionem fecimus, audita morte Hludowici, a Provincia egreditur, totamque Burgundiam occupare nititur. Denique nonnullos episcopos partim minis, partim suasionibus, in societatis foedera colligit, et Lugdunum ingressus, ab Aureliano, ejusdem urbis metropolita, et aliis pontificibus in regem super praefatum Bargundiae regnum inungitur, pro nihilo ducens adolescentes filios Hludowici, et velut degeneres despiciens, eo quod jussu Caroli eorum genitrix spreta atque repudiata fuerit. Quae res illi magis attulit continuum cladium ac periculorum dispendium, quam gloriae et dignitatis emolumentum. Siquidem jam dicti adolescentes, Hludowicus et Carlomannus, industria ac studio Hugonis abbatis et aliorum procerum in regnum 132.0114B| sublimati sunt, et eundem Bosonem diebus vitae suae omni instantia sunt persecuti. Nec solum illi, verum etiam alii reges Francorum per succedentia tempora adeo graviter nomen ejus tulerunt atque exosum habuerunt, ut inrecuperabili ejus dejectione et mortis exitio non modo principes ac duces, sed etiam eorum satellites, sacramentis et exsecrationibus obligarentur. Fuit autem tam perspicacis ingenii, ut cum a multis, ut dictum est, regibus et regnis assidue insectatus sit, a nullo tamen aut capi aut circumveniri aliquando potuerit; tantae moderationis, ut cum sibi faventes proscriptionibus damnarentur bonisque omnibus privarentur, nunquam insidiis suorum militum fuerit petitus neque fraude proditus, cum utrumque hostes saepe tentassent 132.0114C| .
Per idem tempus Hludowicus qui Austrasiis imperabat, cognita morte aequivoci sui, regnum illius invadere disposuit et transvadata Mosa imperii fines occupavit. Cui occurrerunt duo memorati fratres cum valida manu; sed intercurrentibus vicissim legationibus, nequaquam pugna committitur, sed pax roboratur. Adolescentes, quippe ut foederatus ab eis recederet Hludowicus, portionem regni Hlotharii, quam avus paterque tenuerat, ex integro illi concesserunt, addita insuper Atrabatis abbatia sancti Vedasti. Facta itaque pactione datisque sacramentis, cum in regnum idem rex reverteretur, repente obviam habuit Nordmannorum innumeram multitudinem, 132.0114D| juxta Carbonariam, in loco qui vocabatur Thimiun 132.0115A| cum ingenti praeda ad classem repedantem, cum quibus absque mora conflixit, et Deo propitiante maximam ex eis partem gladio prostravit. Reliqui fuga dilapsi, in supradictum fiscum regium se communiunt, ubi Hugo, filius regis ex pellice natus, cum incautius dimicaret, graviter vulneratus, ab hostibus rapitur et inter manus adversariorum animam reddidit. Rex existimans, quod adhuc filius vivus ab inimicis servaretur, exercitum ab impugnationis infestatione jubet cessare, ut quocumque pacto illum incolumem recipere posset. Interea nox superveniens, regem cum suis redire ad castra compulit. Nordmanni cadavera suorum flammis exurentes, noctu diffugiunt, et ad classem dirigunt gressum. Rex diluculo consurgens, cum filium extinctum reperisset, nimio dolore afficitur; 132.0115B| corpus ejus in loculo compositum ad Loresheim monasterium imperat deferri, ibique tumulari.
DCCCLXXX.
Anno Dominicae incarnationis 880, Carlomannus rex paralysi dissolutus diem clausit extremum VII Nonas Aprilis, sepultusque est cum debito honore in Baoaria, in loco qui dicitur Hodingas . Fuit vero iste praecellentissimus rex litteris eruditus, Christianae religioni deditus, justus, pacificus, et omni morum honestate decoratus; pulchritudo ejus corporis insignis, vires quoque in homine admirabiles fuere; nec inferior animi magnitudine. Plurima quippe bella cum patre, pluriora sine 132.0115C| patre, in regnis Sclavorum gessit, semperque victoriae triumphum reportavit; terminos imperii sui ampliando ferro dilatavit; suis mitis, hostibus terribilis apparuit; alloquio blandus, humilitate ornatus, in ordinandis regni negotiis singulari solertia praeditus, sic prorsus, ut nihil ei deesse regiae majestatis competens videretur.
Huic ex legitimo matrimonio non est nata soboles propter infoecunditatem conjugis, sed ex quadam nobili femina filium elegantissimae speciei suscepit, quem Arnolfum nominari jussit, ob recordationem reverendissimi Arnolfi, Mettensis ecclesiae episcopi, de 132.0116A| cujus sancto germine sua aliorumque regum. Francorum prosapia pullulaverat; quod non casu accidisse, sed quodam praesagio portentoque futurorum actitatum videtur. Siquidem ab illo genealogia regum coelitus provisa per intervalla temporum secundis incrementorum successibus coepit exuberare, quousque in magno Carolo summum imperii fastigium non solum Francorum, verum etiam diversarum gentium regnorumque obtineret. Post cujus decessum, variante fortuna, rerum gloria quae supra vota fluxerat, eodem quo accesserat modo coepit paulatim diffluere, donec deficientibus non modo regnis, sed etiam ipsa regia stirpe partim immatura aetate pereunte, partim sterilitate conjugum marcescente, hic solus de tam numerosa regum posteritate idoneus inveniretur, qui imperii 132.0116B| Francorum sceptra susciperet; quod in subsequentibus suo in loco lucidius apparebit.
Hludowicus, comperto quod frater ejus obiisset, Bajoariam ingressus Reganasburch venit, ubi omnes optimates regni ad eum confluentes, ejus ditioni se subdiderunt. Concessit autem idem rex Arnolfo Carantanum, quod ei pater jam pridem concesserat, in quo situm est castrum munitissimum, quod Mosaburch nuncupatur, eo quod palude impenetrabili locus vallatus, difficillimum adeuntibus praebeat accessum.
DCCCLXXXI.
Anno Dominicae incarnationis 881, Carolus de Alamannia egressus Langobardorum fines occupavit, 132.0116C| ac in paucis diebus totam Italiam in deditionem accepit; et Romam perveniens, a praesule apostolicae sedis Johanne, et senatu Romanorum favorabiliter cum magna gloria imperator creatus est.
Per idem tempus Nordmannorum classis Wal fluvium ingressa, Niumaga palatio regio applicuit, ibique castra posuit. Quod factum cum ad notitiam Hludowici perlatum esset, absque dilatione cum exercitu venit, et munitionem obsidione clausit. Conserto nonnullis diebus certamine, non adeo praevaluit, quia palatium ingentis magnitudinis mirique operis hostibus tutissimum praebebat receptaculum. 132.0117A| In qua congressione captus est ab adversariis, Eberhardus Saxo, filius Meginhardi comitis, et captivus ductus; quem postea mater Evesa magno pretio dato incolumem recepit. Postremo rex, accepta pollicitatione, quod si ab obsidione cessaret, Nordmanni continuo regno ejus decederent, cum omnibus copiis recessit. Illo recedente, pagani palatium una cum munitione exurentes flammis, navibus ascensis, hostia Rheni repetunt.
Item eodem anno mense Novembrio duo reges Nordmannorum, Godefridus et Sigifridus, cum inaestimabili multitudine peditum et equitum consederunt in loco qui dicitur Ahslon , juxta Mosam. Et primo quidem impetu finitima loca depopulantes, Leodium civitatem, Trajectum 132.0117B| castrum, Tungrensem urbem incendio cremant; secunda incursione Ribuariorum finibus effusi, caedibus, rapinis ac incendiis cuncta devastant, Coloniam Agrippinam, Bunnam civitates cum adjacentibus castellis, scilicet Tulpiacum, Juliacum et Niusa, igne comburunt; post haec Aquis palatium, Indam, Malmundarias et Stabulaus monasteria in favillam redigunt.
DCCCLXXXII.
Anno Dominicae incarnationis 882. Arduennam percurrentes, Prumiam monasterium ingrediuntur ipso die Epiphaniae Domini, ubi triduo commorantes, omnem in circuitu regionem depopulati sunt. In quo loco innumera multitudo peditum ex agris et villis in unum agmen conglobata, eos quasi pugnatura 132.0117C| aggreditur. Sed Nordmanni cernentes ignobile vulgus non tantum inerme, quantum disciplina militari nudatum, super eos cum clamore irruunt, tantaque caede prosternunt, ut bruta animalia, non homines mactari viderentur. His itaque patratis, onerati praeda ad castra redeunt. Illis discedentibus, ignis qui in diversis habitaculis accensus remanserat, cum nullus esset qui eum extingueret, monasterium consumpsit.
Dum haec aguntur, Hludowicus rex morbo gravatus, 132.0118A| apud Franconofurt moritur 13 Kal. Sept., sepultusque est juxta patrem in Lorasham coenobio. Habuit autem Liutgardam reginam in matrimonium copulatam, ex qua filium unicum suscepit, quem nomine suo Hludowicum appellavit. Sed cum, ut praemisimus, post obitum fratris ad obtinendem regnum ejus Bajoariam intrasset, et Reganesburch moraretur, idem puerulus de fenestra palatii cecidit, et confractis cervicibus statim expiravit; quae non tantum inmatura quam inhonesta mors, non solum regi et reginae, verum etiam omni domui regiae maximum luctum ingessit. Nordmanni, audita morte regis, nimio exultant tripudio, et jam non de conflictu, sed de praeda cogitant. Igitur cum omnibus viribus a minutione 132.0118B| exiliunt, et Trevirorum nobilissimam civitatem Galliarum, Nonis Aprilis, die sacratissimae Coenae Domini occupant, in qua usque sancto die Paschae fessa ab itinere corpora recreantes, omne territorium urbis circumquaque usque ad solum demoliti sunt; deinde civitatem flammis exurentes, Mediomatrico dirigunt aciem. Quod cum comperisset ejusdem urbis antistes Walo, adjuncto sibi Certulfo episcopo et Adalhardo comite, ultro illis obviam ad pugnam procedit. Inito certamine, Nordmanni victores extiterunt. Isdem Wala episcopus in praelio cecidit, caeteri fugerunt. Pagani iter quod coeperant deserentes, cum ingenti praeda summa celeritate ad classem revertuntur.
132.0118C| Ea tempestate Carolus imperator in Italia morabatur, ubi diversis legationibus Germaniae ac Galliae pulsatur, ut ad suscipienda regna sibi haereditario jure competentia festinaret, et periclitanti imperio succurreret, quod, capite amisso, ludibrio hostibus erat. Qui nihil tardatus, cum omnibus copiis in Franciam venit, et cum Langobardis, Bajoariis, Alamannis, Thuringis, Saxonibus, Fresonibus et omnibus regnis suae ditioni subditis, Nordmannos in supradicto loco obsidere exorsus est; sed conatus 132.0119A| ejus parum effectum obtinuit, quamquam, ut diximus, ex diversis regnis et gentibus inaestimabilis multitudo in unum confluxisse, indignatione coelesti super populum Christianam religionem profanantem desaeviente. Novissime rex Godofridus Nordmannorum ea conditione Christianum se fieri pollicetur, si ei munere regis Fresia provincia concederetur, et Gisla, filia Hlotharii, in uxorem daretur. Quae ut optaverat adeptus, baptizatus est, et ex sacro fonte ab imperatore susceptus. Sigifrido et reliquis Nordmannis immensum pondus auri et argenti expositum est, et tali tenore fines regni excedunt.
DCCCLXXXIII.
Anno Dominicae incarnationis 883 Hludowicus 132.0119B| rex, frater Carlomanni, moritur apud sanctum Dionysium, ibique honorabiliter tumulatur, quem omnes Galliarum populi nimio planctu lamentati sunt. Fuit enim vir virtutis maximae, regnumque sibi subditum a paganorum infestatione potenter viriliterque defendit. Inter caetera quae strenue gessit, illud praecipue praelium commendatur, quod adversum Nordmannos in loco qui vocatur Sodaltcurt summis viribus exercuit; in quo certamine, ut ferunt, plusquam octo milia adversariorum gladio prostravit. Carlomannus frater regnum illius obtinuit. Eodem tempore Bertulfus, Trevirorum episcopus, migravit ad Dominum VI Idus Februar., cui successit in pontificali cathedra per electionem cleri et totius plebis Ratbodus 132.0119C| reverendissimus antistes, VI Idus Aprilis. His etiam diebus Ruodbertus praesul ab eodem episcopo Ratbodo in Mettensi ecclesia consecratur, X Kalendas Maii.
Circa haec tempora Hugo, filius Hlotharii, in spem recuperandi paterni regni ab aliquibus discordiarum ac litium sectatoribus introducitur, omnesque qui justitiam et pacem execrabantur, ad eum confluxerunt, ita ut in paucis diebus innumera multitudo praedonum ejus dominationi se submiserit. Inter quos etiam nonnulli ex primoribus regni vana spe seducti, manibus datis accedunt, videlicet Stephanus, Ruodbertus, Wicbertus, Thietbaldus comites, Albricus et frater ejus Stephanus, tantaque rapina et violentia ab his in regno fit, 132.0120A| ut inter horum et Nordmannorum malitiam nil differret, praeter quod a caedibus et incendiis abstinerent. Sic omnipotens Deus iratus regno Hlotharii adversabatur, et talibus incrementorum cladibus vires ejusdem regni radicitus exterminabat, ut prophetia sanctissimi Nicolai papae simul et maledictum quod super idem regnum protulerat, adimpleretur.
Hoc etiam tempore idem Hugo Wicbertum comitem, qui ab ineunte aetate sibi faverat, interfecit ; paucis dehinc interpositis diebus, Bernarium, nobilem virum sibique fidelissimum, dolo trucidari jussit, pulchritudine illius captus uxoris, quam absque momento sibi in matrimonium jungit. Vocabatur autem mulier Friderada, quae antequam 132.0120B| Bernario sociaretur, copulata fuerat Engilrammo potenti viro, ex quo filiam peperit, quam postmodum Richwinus comes in conjugium accepit, quam etiam propter stuprum commissum idem comes decollari jussit.
DCCCLXXXIV.
Anno Dominicae incarnationis 884 Nordmanni qui ab Ahslon recesserant, Somnam fluvium intrant, ibique consederunt. Quorum creberrimas incursiones cum Carlomannus sustinere non posset, pecuniam pollicetur, si a regno ejus recederent. Mox avidae gentis animi ad obtinendam pecuniam exardescunt, et 12 milia pondera argenti puri atque probati exigunt, totidemque annis pacem promittunt. Accepta tam ingenti pecunia, funes a litore solvunt, 132.0120C| naves conscendunt, et marina litora repetunt. Interea Carlomannus venatum perrexit, ubi et ab apro graviter vulneratus, post modicum vitam cum regno amisit, sepultusque est apud sanctum Dionysium. Aiunt autem quidam, quod a quodam suo satellite improvide arma ferenti vulneratus fuerit, et quia non sponte sed invitus hoc facinus commiserat, iccirco a rege celatum sit, ne innoxius morti traderetur.
Nordmanni, cognita morte regis, protinus in regnum revertuntur. Itaque Hugo abba et caeteri proceres legatos ad eos dirigunt, promissionem et fidem datam violatam esse proclamant. Ad haec illi respondent, se cum Carlomanno rege, non cum alio aliquo foedus pepigisse; quisquis ille esset 132.0121A| qui in regnum ejus succederet, ejusdem numeri et quantitatis pecuniam daret, si quiete ac pacifice imperium tenere vellet. Territi hujuscemodi mandatis, optimates regni ad Carolum imperatorem missos dirigunt, eumque ultro in regnum invitant, eique advenienti ad Gundolfi villam obviam procedunt, et manibus sacramentisque juxta morem datis, ejus ditioni se subjiciunt.
Eodem anno Nordmanni qui in Chinheim ex Denemarca venerant, absentiente Godefrido, Rhenum navigio ascendunt, et Diusburch oppido occupato, munitionem in eodem loco more solito construunt, et in eo tota hieme resident. Contra quos Heinricus dux castra posuit, et nullatenus praedas agere permisit. Redeunte 132.0121B| vernali tempore, castris exustis, maritimis locis se recipiunt.
[His etiam diebus Nordmanni a Somna exeunt, et rursus in regno Hlotharii revertentes, in loco qui dicitur Lovon castrametati sunt in confinio ejusdem regni, et continuis incursionum infestationibus utraque regna fatigant: ad quorum malitiam compescendam imperator semel et iterum exercitum misit, sed nihil dignum memoria adversus tantam violentorum rapacitatem actum est.]
DCCCLXXXV.
Anno Dominicae incarnationis 885 Hugo rebellare disponens contra imperatorem, legatos ad Godefridum in Fresia occulte dirigit, eo quod illi esset 132.0121C| adfinitate conjunctus propter sororem quam in conjugium acceperat, hortaturque ut in patriam mitteret, et auxiliatorum validam manum undique contraheret, et cum omnibus viribus sibi opem ferret, quatenus regnum paternum evindicare armis potuisset ; et si id ejus industria virtutisque suffragio prosperitatis effectum obtineret, medietatem ipsius regni pro munere pollicetur. His suasionum promissionibus Godefridus veluti veneno infectus, occasionis fomitem inquirit, qualiter ac si justa ratione a fidelitate imperatoris se subducere praevaleret, statimque Gerolfum et Gardolfum, comites 132.0122A| Fresonum, legatos ad Caesarem dirigit, mandatque, si vellet, ut in ea quam pollicitus fuerat fidelitate perseveraret, finesque regni sibi commissos ab incursione propriae gentis defensaret, Confluentes Andrenacum et Sincicha et nonnullus alios fiscos obsequiis imperialibus deditos sibique largiretur propter vini affluentiam, quae in his locis exuberabat, eo quod terra quam ex munificentia principis possidendam perceperat, minime vini ferax esset. Agebat autem hoc ea animi intentione, ut si petita sibi largirentur, suos in visceribus regni immiscere posset et varios eventus speculari; si autem et denegarentur, nihilominus offensus in sibi prohibitis, quasi justitia dictante, rationabilius desaevire posset 132.0122B| rebellionisque causas suscipere. Quorum callida machinamenta et factionum conspirationes cum persensisset imperator, cum Heinrico, viro prudentissimo, altiori consilio pertractat, quo ingenio hostem quem in regni extremitatibus introduxerat, extinguere posset, et sciens esse loca inaccessabilia exercitui propter diversarum aquarum innumeros decursus et impenetrabiles paludes, magis in arte quam virtute experiri statuit. Legatos igitur responso suspensos absolvit, et ad Godefridum redire permisit, asserens per suos missos de omnibus legationum suarum causis ea responsa redditurum, quae sibi et eidem Godefrido essent decentia, tantum ut in coepta fidelitate perseveraret. Post haec Heinricum ad eundem virum mittit; et ut fraus 132.0122C| quae struebatur occultaretur, cum eo Willibertum, venerabilem episcopum Coloniae Agrippinae. Qui suis satellitibus secreto imperat, ut per Saxoniam properantes, non agmine facto, sed sparsim sibi occurrerent, loco et die quo eis condixit; ipse cum perpaucis Coloniam venit, et assumpto secum praefato episcopo, mox in Batuam proficiscitur. Godefridus, audito eorum adventu, illis obviam procedit ad locum qui dicitur Herispich , in quo Rheni fluenta et Wal uno se alveo resolvunt, et ab invicem longius recedentes Batuam provinciam suo gurgite cingunt. Hanc insulam ingredientes 132.0123A| episcopus et comes, multa a Godefrido audiunt, multa ex parte imperatoris respondent, dies ad occasum vergitur, soluto colloquio insula excedunt, hospitia repetunt in crastinum reversuri. Heinricus episcopum hortatur, ut die subsequenti Gislam, uxorem Godefridi, extra insulam evocaret, eamque ad pacis studium provocare satageret, interim ipse cum Godefrido causam Everhardi comitis agitaret, cujus rerum possessio ab eo violenter diripiebatur. Deinde persuadet eidem Everhardo, ut de injustitia quam patiebatur, in medio adsurgens se proclamaret, et cum a ferocis et barbarae gentis homine durius et contumeliosius verbum sibi esset prolatum, absque mora evaginato gladio eum summo annisu in capite percuteret, antequam a terra 132.0123B| elevari posset. Quid plura? Ab Evarharde primo percussus, et a satellitibus Heinrici confossus Godefridus moritur, omnesque Nordmanni qui in Batua reperti sunt, trucidantur. Non multis post interpositis diebus Hugo ejusdem Heinrici consilio ad Gundulfi villam promissionibus attractus, dolo capitur, et jussu imperatoris ab eodem Heinrico ei oculi eruuntur, omnesque faventes dehonestantur. Post haec in Alamannia in monasterio sancti Galli mittitur, inde postea in patriam revocatur; novissime, temporibus Zuendebolchi regis, in Prumia monasterio manu mea attonsus est--eram enim tunc temporis in eodem loco Dominici ovilis, quamvis non idoneus, tamen custos--ubi non post multos annos moritur et sepelitur.
DCCCLXXXVI.
132.0123C| Anno Dominicae incarnationis 886, Nordmanni a Somna fluvio exeunt, et rursus in regno Hlotharii revertentes, in loco qui dicitur Lovon castra sedesque statuunt, scilicet in confinio utriusque regni, et continuis incursionum infestationibus utraque regna fatigant; ad quorum ingenitam malitiam compescendam, imperator semel et iterum exercitum misit, sed nihil dignum adversus tantam violentorum rapacitatem actum est.
Eodem anno Ansbaldus, abba Prumiensis coenobii, summae sanctitatis ac religionis vir, ad coelestem 132.0124A| patriam transiit 4 Idus Julii, cui successit in regiminis loco Farabertus. venerabilis pater 8, Idus Aug.
DCCCLXXXVII.
Anno Dominicae incarnationis 887, Nordmanni a Lovon recedentes Sequanam ingrediuntur, et Parisius applicantes, castra ponunt, et civitatem obsidione claudunt; contra quos imperator Heinricum ducem exercitu vernali tempore dirigit, sed minime praevaluit. Erant enim, ut ferunt, triginta et eo amplius adversariorum milia, omnes pene robusti bellatores.
Denuo aestivo tempore, antequam segetes in manipulos redigerentur, idem Heinricus cum exercitibus utriusque regni Parisius venit, et circumstantibus legionibus ipse cum perpaucis propius accedens, munitionem circuit, situm loci contemplatur, 132.0124B| aditumque perquirit, quo exercitui cum hostibus minus periculosus pateret congressus. Porro Nordmanni audientes appropinquare exercitum, foderant foveas, latitudinis unius pedis et profunditatis trium, in circuitu castrorum, easque quisquiliis et stipula operuerant, semitas tantum discursui necessarias intactas reservantes; pauci igitur latrunculi qui latitabant in concavis viarum itineribus, videntes Heinricum appropinquare, cito surgunt a locis in quibus delituerant, provocantque virum telis, et voce lacessunt. Ille animi magnitudine indignitatem rei non ferens, super eos irruit, et mox in caecis foveis equus cui insidebat impegit, et cum ipso in terram corruit; hostes summa cum festinatione advolantes, antequam a loco elevaretur, eum terrae confodiunt, 132.0124C| et aspiciente universo exercitu, absque mora trucidant, arma auferunt, et spolia ex parte diripiunt. Agminibus autem impetum facientibus, vix cadaver exanime eruitur, et a suis usque Suessionis deportatum, in basilica sancti Medardi sepelitur. Exercitus, amisso duce, ad propria revertitur.
Eodem tempore Hugo abba, magnae potestatis vir et magnae prudentiae, Aurelianis moritur, et apud sanctum Germanum Antisiodoro tumulatur. Ducatus quem tenuerat et strenue rexerat, Odoni filio Rodberti, ab imperatore traditur, qui ea tempestate 132.0125A| Parisiorum comes erat, et cum Gozzilino, ejusdem urbis episcopo, contra Nordmannorum assiduam impugnationem civitatem totis viribus tuebatur.
His etiam diebus praedictus Gozzilinus episcopus inter ipsas obsidionum pressuras migravit a seculo, in cujus loco substitutus est ab imperatore Haschiricus episcopus.
Post haec imperator Galliarum populos perlustrans, Parisius cum immenso exercitu venit, ibique adversus hostes castra posuit, sed nil dignum imperatoria majestate in eodem loco gessit. Ad extremum, concessis terris et regionibus quae ultra Sequanam erant, Nordmannis ad depraedandum, eo quod incolae illarum sibi obtemperare nollent, recessit, et recto itinere in Alamanniam perrexit 132.0125B| . Et primo quidem Liudwardum, episcopum Vercellensem, virum sibi percharum et in administrandis publicis utilitatibus unicum consiliarium, objecto adulterii crimine, eo quod reginae secretis familiarius quam oportebat immisceretur, a suo latere cum dedecore repulit; deinde paucis interpositis diebus, conjugem Richardem--sic enim Augusta vocabatur--pro eadem re in concionem vocat, et, mirum dictu, publice protestatur, nunquam se carnali coitu cum ea miscuisse, cum plus quam decennio legitimi matrimonii foedere ejus consortio esset sociata. Illa e contra non solum ab ejus, sed etiam ab omni virili commixtione se immunem esse profitetur, et de virginitatis integritate gloriatur, idque se approbare Dei omnipotentis judicio, 132.0125C| si marito placeret, aut singulari certamine, aut ignitorum vomerum examine, fiducialiter adfirmat; erat enim religiosa femina. Facto dissidio, in monasterio quod in proprietate sua construxerat, Deo famulatura recessit.
His ita gestis, imperator corpore et animo coepit aegrotare. Mense itaque Novembrio circa transitum sancti Martini Triburias venit, ibique conventum generalem convocat. Cernentes optimates regni, non modo vires corporis, verum etiam animi sensus ab eo diffugere, Arnolfum, filium Carlomanni, ultro in regnum attrahunt, et subito facta conspiratione ab imperatore deficientes, ad praedictum virum certatim transeunt, ita ut in triduo vix aliquis remaneret, 132.0126A| qui saltem officia humanitatis impenderet. Cibus tantum et potus ex Liudperti episcopi sumptibus administrabatur. Erat res spectaculo digna, et aestimatione sortis humanae rerum varietate miranda. Nam sicut ante secunda fortuna rebus ultra quam arbitrari posset affluentibus, tot tantaque imperii regna sine laborum sudoribus, sine laborum certaminibus attraxerat, ita ut post magnum Carolum majestate, potestate, divitiis, nulli regum Francorum videretur esse postponendus, ita nunc adversa velut in ostentatione fragilitatis humanae deficiens, quae fortuna cumulaverat, cuncta inhoneste in momento abstulit, quae prospero arridens successu, quondam gloriose attulerat. Mittit ergo ad Arnolfum ex imperatore effectus egenus 132.0126B| , et desperatis rebus non de imperii dignitate, sed de victu cottidiano cogitans, tantum alimentorum copiam ad subsidium vitae praesentis supplex exposcit; dirigit etiam Bernhardum filium, quem ex pellice susceperat, cum exeniis, eumque ejus fidei commendat. Miseranda rerum facies, videre imperatorem opulentissimum non solum fortunae ornamentis destitutum, verum etiam humanae opis egentem. Concessit autem ei Arnolfus rex nonnullos fiscos in Alamannia, unde ei alimonia praeberetur; ipse vero, compositis in Francia feliciter rebus, in Bajoariam revertitur.
Eodem anno Witgarius episcopus de Augusta civitate obiit, et Adalbero, nobilis generis magnique ingenii ac prudentiae vir, cathedram ejus obtinuit, 132.0126C| et ei in episcopatu successit.
DCCCLXXXVIII.
Anno Dominicae incarnationis 888, Carolus imperator, tertius hujus nominis et dignitatis, obiit pridie Idus Januar., sepultusque est in Augea monasterio. Fuit vero hic Christianissimus princeps, Deum timens, et mandata ejus ex toto corde custodiens, ecclesiasticis sanctionibus devotissime parens, in eleemosynis largus, orationi et psalmorum melodiis indesinenter deditus, laudibus Dei infatigabiliter intentus, omnem spem et consilium suum divinae dispensationi committens, unde et ei omnia felici successu concurrebant in bonum, ita ut omnia regna Francorum, quae praedecessores 132.0127A| sui non sine sanguinis effusione cum magno labore acquisierant, ipse perfacile in brevi temporum spatio sine conflictu, nullo contradicente, possidenda perceperit. Quod autem circa finem vitae dignitatibus nudatus bonisque omnibus spoliatus est, tentatio fuit, ut credimus, non solum ad purgationem, sed quod majus est, ad probationem: siquidem hanc, ut ferunt, patientissime toleravit, in adversis sicuti in prosperis gratiarum vota persolvens, et ideo coronam vitae, quam repromisit Deus diligentibus se, aut jam accepit, aut absque dubio accepturus est. Post cujus mortem regnaque ejus ditioni paruerant, veluti legitimo destituta haerede, in partes a sua compage resolvuntur, et jam non naturalem dominum praestolantur, sed unumquodque 132.0127B| de suis visceribus regem sibi creari disponit, quae causa magnos bellorum motus excitavit; non quia principes Francorum deessent, qui nobilitate, fortitudine et sapientia regnis imperare possent, sed quia inter ipsos aequalitas generositatis, dignitatis ac potentiae discordiam augebat, nemine tantum caeteros praecellente, ut ejus dominio reliqui se submittere dignarentur. Multos enim idoneos principes ad regni gubernacula moderanda Francia genuisset, nisi fortuna eos, aemulatione virtutis, in perniciem mutuam armasset.
Igitur quaedam pars Italici populi Berengarium, filium Everhardi, qui ducatum Forojulanorum tenebat, regem sibi statuunt, quaedam Widonem, filium Lantperti, ducem Spolitanorum, aeque 132.0127C| regia dignitate sublimandum decernunt; ex qua dissensionum controversia tanta strages ex utraque parte postmodum facta est, tantusque humanus sanguis effusus, ut juxta Dominicam vocem, regnum in seipsum divisum desolationis miseriam pene incurrerit. Ad extremum Wido victor existens, Berengarium regno expulit. Pulsus itaque Arnolfum regem adiit, ejus patrocinia contra hostem exposcit. Quid vero Arnolfus fecerit, qualiter Italiae regnum bis cum exercitu penetraverit suo in loco commemorabitur.
Interea Galliarum populi in unum congregati, cum consensu Arnolfi Odonem ducem, filium Rodberti, de quo paulo superius mentionem fecimus, virum strenuum, cui prae caeteris formae pulchritudo et proceritas 132.0128A| corporis et virium sapientiaeque magnitudo inerat, regem super se pari consilio et voluntate creant; qui rempublicam viriliter rexit, et contra assiduas depraedationes Nordmannorum indefessus propugnator extitit.
Per idem tempus Ruodolfus, filius Chuonradi, nepos Hugonis abbatis de quo supra meminimus, provinciam inter Jurum et Alpes Penninas occupat, et apud sanctum Mauritium adscitis secum quibusdam primoribus et nonnullis sacerdotibus, coronam sibi imposuit, regemque se appellari jussit. Post haec mittit legatos per universum regnum Hlotarii, et suasionibus pollicitationibusque episcoporum ac nobilium virorum mentes in sui favorem demulcet. Quod cum nunciatum esset 132.0128B| Arnolfo, illico cum exercitu super eum irruit; ille per artissima itinera fuga dilapsus, in tutissimis rupium locis salutis praesidium quaesivit; omnibus itaque diebus vitae suae Arnolfus et Zuendiboldus, filius ejus, eumdem Ruodolfum persecuti sunt, nec tamen eum laedere potuerunt, quia, ut supra expressum est, loca inaccessibilia, quae in multis solis hibicibus pervia sunt, insequentium confertas acies procul ab ingressu repellebant.
Eodem anno Nordmanni qui Parisiorum urbem obsidebant, miram et inauditam rem, non solum nostra, sed etiam superiore aetate, fecerunt. Nam cum civitatem inexpugnabilem esse persensissent, omni virtute omnique ingenio laborare coeperunt, quatenus urbe post tergum relicta, classem cum 132.0128C| omnibus copiis per Sequanam sursum possent evehere, et sic Hionnam fluvium ingredientes, Burgundiae fines absque obstaculo penetrarent. Civibus autem omni instantia prohibentibus ascensum fluminis, naves per siccum plusquam duorum passuum milibus trahunt, et taliter declinato omni periculo, iterum eas Sequanae fluentis immergunt; et post paulum Sequanam relinquentes, Hionnam ut disposuerant, et sub omni celeritate navigantes, Senonis applicuerunt, ibique castris positis, per continuos sex menses eandem urbem obsidione claudunt, totamque pene Burgundiam rapinis, caedibus ac incendiis demoliuntur. Sed civibus fortiter repugnantibus, Deo protegente, nequaquam praefatam civitatem capere potuerunt, 132.0129A| quanquam omni laborum sudore, omniumque artium et machinamentorum ingenio id multipliciter pertentassent. Inter ipsas vero obsidionum angustias Everhardus, ejusdem loci metropolita, vir totius sanctitatis et sapientiae nitore fulgidus, corporeis vinculis absolutus, ad coelestem patriam transiit; in cujus cathedra sublimatus est Waltharius, nepos Waltharii Aurelianensis urbis episcopi, longe inferior praedecessore moribus, religione et philosophiae studio.
DCCCLXXXIX.
Anno Dominicae incarnationis 889, gens Hungarorum ferocissima et omni belua crudelior, retro ante seculis ideo inaudita quia nec nominata, a Scythicis regnis et a paludibus quas Thanais 132.0129B| sua refusione in immensum porrigit, egressa est. Sed priusquam ipsius gentis acta crudelia stilo persequamur, non superfluum videatur, si de Scithiae situ Scytharumque moribus historiographorum dicta sequentes, aliquid commemoremus. Scythia, ut aiunt, in orientem extensa, includiditur ab uno latere Ponto, ab altero-montibus Riphaeis, a tergo Asia et Ithasi flumine. Patet autem multum in longitudinem et latitudinem. Hominibus hanc inhabitantibus inter se nulli fines; perraro enim agrum exercent, nec domus illis ulla, aut tectum vel sedes est, armenta et pecora semper pascentibus; et per incultas solitudines errare solitis. Uxores liberosque secum in plaustris vehunt, quibus coriis imbrium hiemisque 132.0129C| causa tectis pro domibus utuntur. Nullum scelus apud eos furto gravius, quippe sine tecti munimento pecora et armenta alimentaque habentibus quid inter silvas superesset, si furari liceret? Aurum et argentum non perinde ut reliqui mortales appetunt, venationum et piscationum exercitiis inserviunt, lacte et melle vescuntur. Lanae his usus ac vestium ignotus, quanquam continuis frigoribus afficiantur, pellibus tantum ferinis ac murinis induuntur. Imperium Asiae ter quaesivere, ipsi perpetuo ab alieno imperio aut intacti aut 132.0130A| invicti mansere; nec virorum magis quam feminarum virtutibus claruere, quippe cum ipsi Parthos Bactrianosque, feminae autem eorum Amazonum regna condiderunt, prorsus ut res gestas virorum mulierumque considerantibus incertum sit, uter apud eos sexus illustrior fuerit. Darium, regem Persarum, turpi a Scythia summoverunt fuga, Cyrum cum omni exercitu trucidaverunt, Alexandri Magni ducem Sopiriona pari ratione cum universis copiis deleverunt; Romanorum audiere, non sensere arma. Laboribus et bellis asperi, vires corporum immensae. Abundant vero tanta multitudine populorum, ut eos genitale solum non sufficiat alere. Septemtrionalis quippe plaga, quanto magis ab aestu solis remota est et nivali frigore 132.0130B| gelida, tanto salubrior corporibus hominum et propagandis gentibus coaptata; sicut et contra omnis meridiana regio, quo solis est fervori vicinior, eo semper morbis abundat, et educandis minus est apta mortalibus: unde fit, ut tantae populorum multitudines arcto sub axe oriantur, ut non immerito universa illa regio Thanai tenus usque ad occiduum, licet et propriis loca in ea singula nuncupentur nominibus, generali tamen vocabulo Germania vocitetur. Ab hac ergo populosa Germania saepe innumerabiles captivorum turmae abductae, meridianis populis pretio distrahuntur; multae quoque ex ea, pro eo quod tantos mortalium germinat quantos alere vix sufficit, frequenter gentes egressae sunt, quae nihilominus et partes 132.0130C| Asiae, sed maxime sibi contiguam Europam afflixerunt Testantur hoc ubique urbes erutae per totam Illyricum Galliamque, sed maxime miserae Italiae, quae pene illarum omnium est gentium experta saevitiam.
Ex supradictis igitur Iocis gens memorata a finitimis sibi populis, qui Pecinaci vocantur, a propriis sedibus expulsa est, eo quod numero et virtute praestarent, et genitale, ut praemisimus, rus exuberante multitudine non sufficeret ad habitandum. Horum itaque violentia effugati ad exquirendas, 132.0131A| quas possent incolere terras, sedesque statuere, valedicentes patriae iter arripiunt. Et primo quidem Pannoniorum et Avarum solitudines, pererrantes, venatu ac piscatione victum cottidianum quaeritant; deinde Carantanorum, Marahensium ac Vulgarum fines crebris incursionum infestationibus irrumpunt, perpaucos gladio, multa milia sagittis interimunt; quas tanta arte ex corneis arcubus dirigunt, ut earum ictus vix praecaveri possit. Cominus enim in acie praeliari, aut obsessas expugnare urbes nesciunt. Pugnant autem procurrentibus equis, aut terga dantibus, saepe etiam fugam simulant; nec pugnare diu possunt. Caeterum intolerandi forent, si quantus est impetus, vis tanta et perseverantia esset. Plerumque in ipso ardore 132.0131B| certaminis praelia deserunt, ac paulo post pugnam ex fuga repetunt, ut cum maxime vicisse te putes, tunc tibi discrimen subeundum sit. Quorum pugna, quo caeteris gentibus inusitata, eo et periculosior. Inter horum et Brittonum conflictum hoc unum interest, quod illi missilibus, isti sagittis utuntur. Vivunt non hominum sed beluarum more. Carnibus siquidem, ut fama est, crudis vescuntur, sanguinem bibunt, corda hominum quos capiunt particulatim dividentes veluti pro remedio devorant, nulla miseratione flectuntur, nullis pietatis visceribus commoventur. Capillum usque ad cutem ferro caedunt. Equis omni tempore vectantur; super illos ire, meditari, consistere ac colloqui solent. Liberos ac servos suos equitare et sagittare magna industria docent. Ingenia illis tumida, seditiosa, fraudulenta, praecocia. Quippe eandem ferocitatem feminis quam viris adsignant, semper in externos aut in domesticos 132.0132A| motus inquieti, natura taciti, ad faciendum quam ad dicendum promptiores. Hujus igitur nefandissimae gentis crudelitate non solum memoratae regiones, verum etiam Italiae regnum ex permaxima parte devastatum est.
Eodem anno Nordmanni a Senonica urbe recedentes, denuo Parisius cum omnibus copiis devenerunt. Et cum illis descensus fluminis a civibus omnino inhiberetur, rursus castra ponunt, civitatem totis viribus impugnant, sed Deo, opem ferente, nihil praevalent. Transactis paucis diebus, iterum Sequanam cum classe ascendunt, et matronam fluvium ingredientes, Trecas civitatem incendio cremant, et usque Virdunensem ac Tullensem urbes cuncta circumquaque depopulantur.
132.0132B| His etiam diebus Liudpertus, Magontiae urbis praesul, rebus humanis sublatus est, in cujus loco subrogatus est Sunzo, vir religiosus ac simplex, sacris litteris sufficienter imbutus, qui in Vulda monasterio sub regimine abbatis ab ineunte aetate nutritus et conversatus fuerat, annitente Boppone Thuringorum duce, et Arnolfo rege annuente.
DCCCXC.
Anno Dominicae incarnationis 890, Arnolfus rex concessit Zuendiboldo, Marahensium Sclavorum regi, ducatum Behemensium, qui hactenus principem suae cognationis ac gentis super se habuerant, Francorumque regibus fidelitatem promissam inviolato foedere conservaverant, eo quod illi, antequam in regni fastigio sublimaretur, familiaritatis gratia fuerit connexus: denique filium ejus, quem ex pellice susceperat, a sacro fonte levavit, eumque ex nomine suo Zuendibold appellari fecit. Quae res non modicum discordiarum et defectionis praebuit incitamentum. 132.0133A| Nam et Behemi a fidelitate diutius custodita recesserunt, et Zuendibold ex adjectione alterius regni vires non parvas sibi accessisse sentiens, fastu superbiae inflatus, contra Arnolfum rebellavit. Quod cum cognovisset Arnolfus, cum exercitu regnum Marahensium ingressus, cuncta quae extra urbes reperit, solotenus demontus est. Ad ultimum cum et caeterae fructiferae arbores radicitus exciderentur, Zuendibold pacem poposcit, et dato filio obside, hanc sero promeruit.
Per idem tempus Nordmanni a Matrona fluvio exeuntes, Parisius revertuntur, et quia omnimodis descensus fluminis per pontem prohibebatur, tertio castra locant, et iterato certamine praedictam urbem impugnant. Sed civibus, qui continuis 132.0133B| operum ac vigiliarum laboribus induruerant, et assiduis bellorum conflictibus exercitati erant, audaciter reluctantibus, Nordmanni, desperatis rebus, naves per terram cum magno sudore trahunt, et sic al veum repetentes, Britanniae finibus classem trajiciunt. Quoddam castellum in Constantiensi territorio, quod ad sanctum Loth dicebatur, obsident, et accessum ad fontem aquae ex toto prohibentes, oppidanis siti arescentibus, fit deditio, eo pacto ut, vita tantum concessa, caetera tollerent. Illis a munitione progressis, gens perfida fidem et promissa data prophanat, omnesque absque respectu jugulat; inter quos episcopum Constantiensis ecclesiae interimunt.
Erat tunc temporis inter Alanum et Indicheil, duces Brittonum, non parva de partitione regni dissensionum 132.0133C| controversia. In hoc ergo schismate et divisione, non tantum terrarum quantum mentium, pagani Brittones reperientes, super eos fiducialiter irruunt. Illi dum privatum singulorum, non commune universorum bellum ducunt, et auxilium ferre alter alteri recusat, quasi victoria unius non omnium foret, graviter ab hoste laeduntur; caeduntur passim; et usque ab Blavittam fluvium omnis eorum possessio diripitur. Tunc primum intelligentes, quantam sibi perniciem, quantas adversariis vires discordia administraret; per internuntios se invicem confirmant, tempus et locum eundi indicunt, bellumque communibus viribus construunt. Itaque Judicheil qui erat adolescentior, cupiens gloriam nominis sui exaltare, non expectato 132.0134A| Alano cum sociis, praelium conserit, multa milia hostium caedit, reliquos in quendum vicum fugere compulit. Quos cum ultra quam oporteret improvide persequeretur, ab ipsis extinguitur, gnarus quia vincere bonum est, supervincere non est; periculosa est enim desperatio. Post haec Alanus, coadunata omni Britannia, tale votum vovit, ut si adversarios per divinam virtutem posset superare, decimam partem omnium bonorum suorum Deo et sancto Petro Romam destinaret. Omnibus autem Brittonibus idem votum spondentibus, ad pugnam procedit, et commisso praelio tanta strage hostes fudit, ut vix quadringenti viri ex quindecim milibus ad classem repedarent.
Hac tempestate sanctissimo et in divinis humanisque 132.0134B| rebus prudentissimo Williberto episcopo ab hac luce subtracto, Herimannus, venerabilis vir, per electionem cleri ac plebis ecclesiae Coloniensi praeficitur. Circa haec etiam tempora Salomon, Constantiensis ecclesiae antistes, recessit a seculo; in cujus loco successit Salomon, qui hac aetate abbatiam sancti Galli tenebat, vir non solum nobilitate, verum etiam prudentiae ac sapientiae virtutibus, insignitus, qui praefatae urbis tertius ejus nominis dignoscitur esse pontifex.
DCCCXCI.
Anno Dominicae incarnationis 891, Nordmanni duobus continuis praeliis in Britannia graviter attriti, in regnum Hlotharii classem transferunt, et castris metatis, praedas exercent. Contra quos Arnolfus 132.0134C| rex exercitum dirigit, jubetque super Mosam tentoria figere, transitumque fluminis hostibus prohibere. Sed antequam exercitus in unum colligeretur ad condictum locum juxta castrum Trajectense, Nordmanni superiora tenentes, circa Leodium Mosam transierunt, et hostilem expeditionem a tergo relinquentes, in sylvis et paludibus Aquis palatio contiguis disperguntur; obvios quosque perimunt, plurima plaustra et vehicula, in quibus alimenta exercitui deferebantur, capiunt. Quae fama cum ad exercitum pervenisset, qui jam ipso die nativitatis sancti Johannis baptistae pene in unum convenerat, non tam tremor quam stupor mentes omnium occupavit. Principes vero concione convocata, non tam de periculo quam de re dubia consulunt, 132.0135A| incerti utrum Ribuariorum fines intrantes Coloniam tenderent, aut per Prumiam transeuntes Treveris dirigerent gressum, vel certe congregatam adversum se multitudinem pertimescentes, transvadata Mosa ad classem festinarent. Inter haec nox superveniens, conventum solvit. Postea die cum aurora radios suae lucis repraesentaret, omnes armantur, et levatis vexillis per descensum fluminis expediti ad pugnam gradiuntur. Cumque torrentem qui Gulia dicitur transissent, acies pariter substiterunt; dehinc deliberant, ne omnis exercitus incassum fatigaretur, quod unusquisque procerum duodecim ex suis mitteret, qui in unum agmen redacti hostes investigarent. Haec sermocinantibus subito 132.0135B| apparuerunt speculatores Nordmannorum. Quos cum omnis multitudo, inconsultis ducibus, confuso ordine insequeretur, peditum turmas in quadam villula offendit, qui in unum conglobati, facile sparsim supervenientes repellunt, atque retrorsum redire cogunt. Deinde perstrepentibus secundum morem pharetris, clamor in coelum tollitur, pugna committitur. Equites Nordmannorum, audito clamore, summa cum festinatione advolant, et ingravato praelio Christianorum exercitus, peccatis facientibus, heu proh dolor! terga vertit. In quo praelio episcopus Magontiacae urbis, Sunzo, et Arnolfus comes occubuerunt, necnon innumera multitudo nobilium virorum. Nordmanni, patrata victoria, castra divitiis omnibus referta 132.0135C| invadunt, et trucidatis quos in bello ceperant, onerati praeda ad classem revertuntur. Fuit vero haec caedes facta 6 Kalendas Julii.
Dum haec aguntur, Arnolfus rex in Bajoariorum extremitatibus morabatur, insolentiam Sclavorum reprimens; cui cum nuntiata esset suorum strages hostiumque victoria, primo pro amissis fidelibus nimium tristatur, et querelam cum gemitu deponit, quod Franci, eotenus invicti, adversariis terga darent: deinde indignitatem rei animoso in pectore versans, in hostem accenditur, et congregato ex orientalibus regnis exercitu, mox Rheno 132.0136A| transmisso, circa litora Mosae castra statuit. Interjectis diebus Nordmanni ex superiori pugna elati, cum omni virtute ad depraedandum proficiscuntur; contra quos rex cum expeditis ad pugnam procedit. Illi cernentes acies appropinquare, super fluvium qui Thilia dicitur, ligno et terrae congerie more solito se communiunt, et cachinnis et exprobrationibus agmina lacessunt, ingeminantes cum insultatione et derisu, ut memorarentur Guliae, turpisque fugae, caedisque patratae, post modicum similia passuri. Rex, felle commotus, exercitum jubet descendere, et pedestri congressione cum adversariis decertare. Qui dicto citius ab equis desilientes, clamore exhortationis dato, praesidium inimicorum irrumpunt, et Deo vires coelitus administrante, eos usque ad 132.0136B| internicionem ferro caedunt, terraeque prosternunt, ita ut ex innumerabili multitudine vix residuus esset qui ad classem adversum nuntium reportaret. Rebus, feliciter gestis, Arnolfus in Bajoariam revertitur.
Eodem anno Hatto, venerabilis abba, in Magontiacensi ecclesia metropolitanus consecratur, qui hactenus in Augia monasterio multorum pater extiterat monachorum.
DCCCXCII.
Anno Dominicae incarnationis 892, mense Februario, Nordmanni qui ad naves remanserant, Mosam transeuntes Ribuariorum pagum ingressi sunt, et secundum crudelitatem sibi ingenitam cuncta devorantes, pervenerunt usque Bunnam. Inde 132.0136C| digressi, occupaverunt quandam villam quae Landulfesdorf nominatur, ubi occurrit eis exercitus Christianorum, sed nihil dignum quod virtuti adscribatur egit. Nocte superveniente, recesserunt Nordmanni a jamdicta villa et formidantes hostilem impetum, nequaquam ausi sunt se committere planioribus atque campestribus locis, sed silvas semper tenentes, exercitum vero a laeva post tergum relinquentes, quanta poterant velocitate ad Prumiam monasterium aciem dirigebant, ipsisque jam jamque irruentibus, abba et congregatio fratrum vix fuga dilapsi sunt. At Nordmanni 132.0137A| monasterium ingressi, omnia depopulati sunt, et quosdam ex monachis interficientes, plurimamque familiam trucidantes, reliquos captivos duxerunt. Inde exeuntes Arduennam intrant, ubi quoddam castrum in quodam praeeminenti monte noviter constructum, in quod innumera multitudo vulgi confugerat, adgrediuntur et absque mora expugnant; interfectisque omnibus, cum ingenti praeda ad classem redeunt, oneratisque navibus cum omnibus copiis transmarinas repetunt regiones.
Per idem tempus Farabertus, abbas Prumiensis coenobii, curam pastoralem sua sponte per concessum regis deposuit, et ego, quamvis indignus, secundum regularem auctoritatem per electionem fratrum in regimine successi; in quo tamen non 132.0137B| diutius immoratus, aemulis agentibus, Richarium, fratrem Gerhardi et Mathfridi, invidiosum mei negotii successorem sustinui. Obsecro autem ne lectori onerosum videatur, si rem ab origine repetam, et qualiter hujusmodi negotium ad effectum perductum fuerit, simplici sermone pandam. Absurdum enim videtur, ut qui aliorum actiones et rerum gestarum causas explanare proposui, negotium quod ad me pertinet, silentio praetermittam,
( Multa desunt. ) praesertim poplitibus veniam posco lectori, eo quod verbosus in hac relatione, ultra quam decuit, extiti. Necessitas enim compulit, ut non solum facta, sed etiam dicta in ordine ponerem, propter invidentium et adversantium calumniosam 132.0137C| querelam.
Haec de retroactis causis transcursisque temporibus ex multis pauca commemorasse sufficiat. Nam de modernis temporibus idcirco reticere disposuimus, quia si veritatem rerum gestarum ad liquidum stylo executi fuerimus, proculdubio odium et offensam quorundam, qui adhuc superstites sunt, incurremus; si autem a veritate recedentes aliter quam causa se habeat scripserimus, nihilominus adulationis et mendacii notam incurremus, quia omnibus 132.0138A| pene res cognita est. Posteris ergo hoc latius explanandum relinquimus; sed ne haec per omnia intacta praeteriisse culpemur, res tantum gestas ex parte summatim annotare curabimus.
Igitur anno supra memorato, mense Julii, Waltgarius comes, nepos Odonis regis, filius scilicet avunculi ejus Adalhelmi, adversus eundem regem cum consilio quorundam rebellionis arma levavit, et Lugdunum Clavatum ingressus, omni annisu regiae potestati contraire nititur. Quod cum Odo cognovisset, civitatem obsidione cinxit, quam absque mora in deditionem recepit. Deinde omnibus primoribus qui tunc ibi aderant, adjudicantibus, eundem Waltgarium decollari jussit, eo quod in conventu publico contra regem et 132.0138B| dominum suum gladium evaginasset. Post haec in Aquitaniam proficiscitur contra Ramnulfum et fratrem ejus Gozbertum, et Ebulonem abbatem de sancto Dionysio, et alios nonnullos qui ejus imperiis obtemperare renuebant, ut eorum insolenlentiam reprimeret.
Item eodem anno mense Augusto, 5 Kalendas Septembr. Megingaudus comes, nepos supradicti Odonis regis, dolo interfectus est ab Alberico et sociis ejus in monasterio sancti Xysti quod vocatur Rotila ; cujus corpus Treverim deportatum, apud sanctum Maximinum est sepultum.
Per idem tempus Arnt, Wirziburgensis ecclesiae venerabilis episcopus, hortatu et suasione Popponis, 132.0138C| Thuringorum ducis, ad pugnam contra Sclavos profectus, in eadem pugna occiditur; cujus cathedram Ruodulfus, licet nobilis stultissimus tamen, frater scilicet Chuonradi et Gebehardi comitum obtinuit, et ei in episcopatu successit.
Arnolfus Zuendiboldo filio honores Megingaudi comitis ex parte largitur.
Boppo, dux Thuringorum, dignitatibus exspoliatur, et ducatus quem tenuerat Chuonrado commendatur, quem pauco tempore tenuit, et sua 132.0139A| sponte eum reddidit. Deinde Burchardo comiti committitur, qui hunc hactenus strenue gubernat.
Odone rege in Aquitania commorante, Francorum principes ex permaxima parte ab eo deficiunt, et agentibus Folcone episcopo, Heriberto et Pippino comitibus, in Remorum civitate Carolus filius Hludowici, ex Adalheide regina, ut supra meminimus, natus. in regnum elevatur .
DCCCXCIII.
Anno Dominicae incarnationis 893 Arnolfus Bajoaria egressus Franconofurt venit, et Rhenum transiens, civitates quae in regno Hlotharii sunt ex maxima parte circuivit, in quo itinere ingentia dona 132.0139B| illi ab episcopis oblata sunt.
Odo, compositis rebus in Aquitania, in Franciam revertitur, et cum Ruodberto fratre Carolum fugat, defectoresque persequitur.
Ebulo, abba de sancto Dionysio, cum quoddam castrum in Aquitania situm ardentius expugnaret, ictu lapidis periit, monasterium sancti Dionysii Odo ad suum servitium revocat.
Carolus vires Odonis ferre non valens, patrocinia Arnolfi supplex exposcit. Aestivo siquidem tempore jamdictus rex conventum publicum Wormatia civitate celebravit, ubi Carolus venit, et Arnolfum magnis muneribus sibi conciliat, regnumque quod usurpaverat, ex ejus manu percepit. Jussum est etiam, ut episcopi et comites qui 132.0139C| circa Mosam residebant, illi auxilium ferrent, et eum in regnum inducentes, in sede regia inthronizarent. Sed neutrum horum illi quicquam profuit. Denique Odo rex hoc audiens, cum exercitu super ripam Axani fluminis sedit, et copias Arnolfi intrare in regnum nullatenus permisit. Duces regis, cernentes Odonem virilitor paratum esse ad pugnam, ab eo declinaverunt, et ad propria reversi sunt. Carolus autem in Burgundiam secessit, et Odone Parisius revertente, rursus regni fines occupat, Odonis fideles insectatur: sicque alternatim ex utraque parte multi pereunt, ingens malitia, innumerabiles rapinae et assiduae praedae fiunt.
132.0140A| DCCCXCIV.
Anno Dominicae incarnationis 894 Arnolfus cum valido exercitu Langobardorum terminos intravit, et circa purificationem sanctae Mariae castrum quod nuncupatur Pergamum, armis cepit, et Ambrosium, comitem ipsius civitatis, laqueo ante portam ipsius urbis in quadam arbore suspendit; unde tantus timor super reliquas civitates cecidit, ut nullus auderet contradicere, sed omnes obviam procederent venienti. Pervenit autem usque Placentiam, inde conversus per Alpes Penninas, Galliam intravit, et ad sanctum Mauritium venit. Rodulfum quem quaerebat, nocere non potuit, quia montana conscendens in tutissimis locis se absconderat, Regionem inter Jurum et montem 132.0140B| Jovis exercitus graviter attrivit.
Post haec Wormatiam venit, ibique placitum tenuit, volens Zuendibold, filium suum, regno Hlotharii praeficere; sed minime optimates praedicti regni ea vice assensum praebuerunt.
Soluto conventu, cum ad Lorasham isdem princeps venisset, Hludowico filio Bosonis, matre Hirmingarde interveniente, quasdam civitates cum adjacentibus pagis, quas Rodulfus tenebat, dedit; sed et hoc ei in vacuum cessit, quia eas nullo modo de potestate Rodulfi eripere praevaluit.
Eodem anno Wido, qui Italiam regebat et imperatoris tenebat nomen, moritur. Lantbertus, filius ejus, regnum obtinuit, et Romam veniens, dyadema imperii a praesule sedis apostolicae sibi 132.0140C| imponi fecit.
Per idem tempus Hildegardis, filia Hludowici regis, fratris Carlomanni et Caroli, a quibusdam ad Arnolfum accusata, regiis possessionibus privatur, et privata in exilium destinatur, in monasterio puellarum quod Chemissem dicitur; sed non multum post tempus in gratiam rediit, et sua ex majori parte recepit.
Circa haec etiam tempora Zuendibold, rex Marahensium Sclavorum, vir inter suos prudentissimus et ingenio callidissimus, diem clausit extremum; cujus regnum filii ejus pauco tempore infeliciter tenuerunt, Ungaris omnia usque ad solum depopulantibus.
132.0141A| DCCCXCV.
Anno Dominicae incarnationis 895 synodus magna celebrata est apud Triburias contra plerosque seculares, qui auctoritatem episcopalem imminuere tentabant; ubi viginti sex episcopi cum abbatibus monasteriorum residentes, plurima decreta super statum sanctae ecclesiae scripto roboraverunt.
Post haec Arnolfus Wormatiam venit, ibique optimatibus ex omnibus regnis suae ditioni subditis sibi occurrentibus, conventum publicum celebravit, in quo conventu omnibus assentientibus atque collaudantibus Zuendibold filium regno Hlotharii praefecit.
In eodem placito Odo rex cum magnis muneribus ad Arnolfum venit, a quo honorifice susceptus 132.0141B| est, omnibusque impetratis pro quibus venerat, cum in regnum reverteretur, Folconem episcopum et Adalongum comitem sui mansionarii ad Arnolfum cum exeniis a Carolo missis venientes in media via offenderunt, super quos cum clamore impetum faciunt. Episcopus fuga dilabitur, Adalongus mortali vulnere sauciatur, sarcinae diripiuntur: praedictus comes in Trigorio in villa quae dicitur Belthomus, sepelitur.
Eodem anno Zuendibold, collecto inmenso exercitu, cupiens amplificare terminos regni sui, quasi Carolo adversus Odonem auxilium laturus, Lugdunum Clavatum venit, et civitatem obsidione cinxit; sed minime eam capere potuit, quamvis multis diebus summis viribus certatim dimicatum 132.0141C| esset. Audiens autem Odonem cum exercitu advenire, qui ea tempestate in Aquitania morabatur, cum omnibus copiis recessit, et in proprio regno se recepit. Ea tempestate Ludelmus venerabilis vir, in Tullensi ecclesia a metropolitano Rathbodo ac suis suffraganeis episcopus consecratur.
DCCCXCVI.
Anno Dominicae incarnationis 896 Arnolfus, secundo Italiam ingressus, Romam venit, et urbem Romanam cum consensu summi pontificis armis cepit. Quod retro ante seculis ideo inauditum, quia non 132.0142A| factum fuit, excepto quod Galli Senones cum Brennone duce multo ante nativitatem Christi tempore semel fecerunt. Mater Lantberti, quae ad praesidium a filio relicta fuerat, cum suis latenter aufugit. Arnolfus civitatem ingressus, a Formoso, apostolicae sedis praesule, cum magno honore susceptus est, et ante confessionem sancti Petri coronatus, imperator creatur.
Inde revertens paralisi morbo gravatur, ex qua infirmitate diu languescit. Eodem anno Lantbertus, filius Widonis, de quo superius paulo mentionem fecimus, vita decedit, et Hludowicus, filius Bosonis, a Langobardis invitatus, a provincia egressus Italiam intrat.
Per idem tempus circa festivitatem sancti Andreae 132.0142B| Albericus comes, qui Megingaudum occiderat, a Stephano, fratre Walonis, interficitur.
DCCCXCVII.
Anno Dominicae incarnationis 897 Stephanus, Odacar, Gerardus et Matfridus comites honores et dignitates quas a rege acceperant, perdunt. Zuendibold Treveris cum exercitu venit, terram quam praefati tenuerant, inter suos dividit, monasterium ad Horrea et monasterium sancti Petri, quod Mettis situm est, sibi reservans.
Post haec patrem super uxore quam accipere desiderabat, per legatos consulit. Ejus hortatu ad Ottonem comitem missum dirigit, cujus filiam, nomine Odam, in conjugium exposcit. Ille 132.0142C| petitionibus ejus gratanter assensum praebuit, eique filiam tradidit, quam post pascha celebratis nuptiis sibi in matrimonium sociavit. Eodem anno Arnolfus Wormatiam venit, ibique placitum tenuit, ubi ad ejus colloquium Zuendibold occurrit, et interventu imperatoris Stephanus, Gerhardus et Matfridus cum filio reconciliantur.
Ea tempestate inter Rodulfum, episcopum Wirziburgensem, et filios Heinrici ducis, Adalbertum, Adalhardum et Heinricum, magna discordiarum lis et implacabilis odiorum controversia ex parvis minimisque rebus oritur, et velut ex permodica 132.0143A| scintilla ingens incendium excitatur, ita de die in diem succrescens, in immensum dilatatur. Et dum de nobilitate carnis, de parentum numerosa multitudine, de magnitudine terrenae potestatis, ultra quam decet se extollunt, in mutuis caedibus prorumpunt, innumerabiles ex utraque parte gladio pereunt, truncationes manuum ac pedum fiunt; regiones illis subjectae rapinis et incendiis solotenus devastantur.
DCCCXCVIII.
Anno Dominicae incarnationis 898 Odo rex aegritudine pulsatur, et mense Januario, tertio die ejusdem mensis, diem clausit extremum, et apud sanctum Dionysium cum debito honore sepulturae mandatur. Principes in unum congregati, pari consilio 132.0143B| et voluntate Carolum super se regem constituunt.
Eodem anno Zuendibold Reginarium ducem, sibi fidissimum et unicum consiliarium, nescio cujus instinctu, a se reppulit, et honoribus, haereditatibus quas in suo regno habebat interdictis, eum extra regnum infra 14 dies secedere jubet. Ille, adjuncto sibi Odacro comite et quibusdam aliis, cum mulieribus et parvulis et omni supellectili in quendam tutissimum locum qui Durfos dicitur intravit, ibique se communivit. Quod cum rex cognovisset, coadunato exercitu, castrum expugnare conatus est, sed minime praevaluit propter paludes et multiplices refusiones, quas in praedicto loco Mosa fluvius facit. Rege ab obsidione recedente, 132.0143C| praefati comites Carolum adeunt, et eum cum exercitu in regnum introducunt. Zuendibold, quamvis sero intelligens se circumventum, cum paucis fuga dilabitur. Carolus recto itinere Aquis [Tucicha 6] venit, deinde Niumagam perrexit. Interea Zuendibold ad Franconem episcopum venit, et eum cum omnibus suis secum adsumens, Mosam transiit, et ad Florichingas venit, ubi omnes proceres regni qui in illis partibus erant ad eum confluxerunt. Ex desperatis itaque rebus vires se recepisse congaudens, resumpta fiducia, contra aemulum ad pugnam proficiscitur. Carolus a Niumaga revertens Prumiam venit, et inde adversus Zuendibold copias transfert; sed appropinquantibus 132.0144A| ex utraque parte exercitibus, nequaquam pugna committitur sed intercurrentibus legatis pax firmatur, sacramenta jurantur; Carolus, transvadata Mosa, in suum regnum regreditur.
Dum haec in Francia geruntur, inter Hludowicum et Berengarium in Italia plurimae congressiones fiunt, multa certaminum discrimina vicissim sibi succedunt. Novissime Hludowicus Berengarium fugat, Romam ingreditur, ubi a summo pontifice coronatus, imperator appellatur.
Per idem tempus Eworhardus dux, filius Meginhardi, a Waltgario Fresone, filio Gerulfi, cum venatum pergeret, dolo trucidatur; ducatus quem tenuerat, Meginhardo fratri ab imperatore committitur.
132.0144B| DCCCXCIX.
Anno Dominicae incarnationis 899, Zuendibold colloquium habuit cum optimatibus Arnolfi et Caroli et suis apud sanctum Goarem; ex regno Arnolfi interfuerunt Hatto archiepiscopus, Chuonradus et Gebehardus comites, ex parte Caroli Haschiricus episcopus et Odacar comes. Quid vero in eodem conventu seorsum sine praesentia regis pertractatum sit, postea eventus rei luce clarius manifestavit.
Eodem anno Richarius abba monasterii Prumiensis constituitur. Qualiter autem erga me actum sit, idcirco hoc in loco notare distuli, ne forte injuriis provocatus, ultra quam christiana patientia permittit, 132.0144C| persecutionis meae causas exaggerasse viderer, et ne prolixae rationis oratio, quae multiplex atque perplexa est, fastidium inferret audientibus. Res enim gestas, ut supra praemisimus, notare studuimus, non rerum gestarum causas certis rationum indiciis enucleare. Et qui in aliorum actionibus brevitati studemus, in nostris verbositatis vitium cavere debemus. Zuendibold denuo cum exercitu ad Durfos venit, munitionem totis viribus expugnare molitur. Sed cum minime conatus ejus proficeret, episcopis jubet, ut Reginarium et Odacrum et socios eorum anathematizarent; sed cum illi anathematis sententiam proferre recusarent, minis, exprobationibus et contumeliis 132.0145A| utitur, et sic soluta obsidione unusquisque ad propria rediit.
Ea tempestate Odilbaldus sanctus vir, Trajectensis ecclesiae praesul, e rebus humanis sublatus, ad coeleste reg n um transivit, in cujus loco subrogatus est Ratbodus, venerabilis antistes.
Circa confinia memoratri anni Arnolfus imperator migravit a seculo III Kal. Decembris, sepultusque est honorifice in Odingas [in Radispona in basilica sancti Hemmerammi martyris, quem ipse dum vixit multum veneratus est 9-12], ubi et pater ejus tumulatus jacet.
DCCCC.
Anno Dominicae incarnationis 900 proceres et optimates, qui sub ditione Arnolfi fuerant, ad 132.0145B| Foracheim in unum congregati, Hludowicum, filium praefati principis, quem ex legitimo matrimonio susceperat, regem super se creant, et coronatum regiisque ornamentis indutum in fastigio regni sublimant.
Dum haec in Germania aguntur, inter Zuendiboldum et primores regni inexpiabilis oritur dissensio propter assiduas depraedationes et rapinas quae in regno fiebant, et quia cum mulieribus et ignobilioribus regni negotia disponens, honestiores et nobiliores quosque deiciebat, et honoribus et dignitatibus exspoliabat. Pro hujuscemodi itaque causa omnibus odiosus efficitur. Certatim igitur ad Hludowicum transeunt, eumque in regnum introducunt, et in Theodonis villa, manibus datis, ejus 132.0145C| dominationi se subjiciunt. Hludowico trans Rhenum eunte, Zuendibold, coadunatis quoscunque potuit, civitates regni circuit, incendiis ac rapinis cuncta devastat, arbitratus, defectores qui propter ejus insolentiam et immanem malitiam ab eo defecerant, immaniora et pejora faciens ad se revocare posse. Hludowicus in regnum rursus accersitur, et a comitibus Stephano, Gerardo et Matfrido circa Mosam isdem Zuendibold in praelio interficitur, Idibus Augusti. Eodem anno Gerardus comes Odam, uxorem ejusdem Zuendiboldi regis, sibi in matrimonium copulat.
132.0146A| DCCCCI.
Anno Dominicae incarnationis 901 gens Hungarorum Langobardorum fines ingressa, caedibus, incendiis ac rapinis crudeliter cuncta devastat. Cujus violentiae ac belluino furori cum terrae incolae in unum agmen conglobati resistere conarentur, innumerabilis multitudo ictibus sagittarum periit; quamplurimi episcopi et comites trucidati sunt. Liudwardus,, episcopus Vercellensis ecclesiae, Caroli quondam imperatoris familiarissimus et consiliarius a secreto, assumptis secum opibus atque incomparabilibus thesauris, quibus ultra quam aestimari potest abundabat, cum effugere eorum cruentam ferocitatem omnibus votis elaboraret, super eos inscius incidit, ac mox interficitur; 132.0146B| opes quae secum ferebantur, diripiuntur.
Eodem anno Stephanus comes, frater Walonis, cum in secessu residens nocturnis horis alvum purgaret, a quodam per fenestram cubiculi sagittae toxicatae ictu graviter vulneratur, ex quo vulnere eadem nocte extinguitur.
DCCCCII.
Anno Dominicae incarnationis 902 Adalbertus cum fratribus Adalhardo et Heinrico, collecta valida manu, adversus Eberhardum et Gebehardum et Rodulfum fratres, de quibus paulo superius mentionem fecimus, ex castro quod Babenbergk dicitur prosiliens, ad pugnam processit. Cujus impetum illi viriliter excipientes, ferro aciem irrumpunt, obvios quosque terrae prosternunt, nec 132.0146C| ante desistunt, quam adversariorum agmen fugam inire compellant; in quo certamine Heinricus interfectus, et Adalhardus captus, et postmodum jussu Gebehardi decollatus est. Eberhardus etiam multis vulneribus confossus in praelio cecidit, ubi finito conflictu inter cadavera occisorum a suis inventus, domum reportatur, et paucis interpositis diebus et ipse moritur.
DCCCCIII.
Anno Dominicae incarnationis 903 Adalbertus Rodulfum episcopum de Wiziburgensi ecclesia fugat, et res et possessiones praefatae ecclesiae crudelissime 132.0147A| depopulatur, filios etiam Eberhardi simul cum matre a propriis haereditatibus et honoribus regio munere concessis exire compellens, ultra Spehtheshart secedere cogit.
Circa haec tempora Folco, Remorum archiepiscopus, a quodam Winemaro, satellite Balduini comitis, interfectus est. Causa autem hujus interfectionis haec fuisse memoratur. Praedictus Balduinus Atrabatis castrum, videlicet abbatiam sancti Vedasti, nullo sibi concedente invaserat, quam Carolus rex ei auferens, Folconi episcopo eandem in beneficium largitus est. Quod Balduinus aegre ferens, misit ad jamdictum episcopum Winemarum, obsecrans, ne honores quos hactenus tenuerat atque possederat, ipse cupiditate 132.0147B| ductus sibi usurparet; insuper etiam ingentia dona pollicitus est, si ejus ope et interventu praefatam possessionem obtinere posset. Sed cum episcopus minime assensum praeberet, et, nescio quid durius et amarius quam oportebat, responderet, ille, diabolo instigante, furore nimio succensus, ab eo divertit, et quandam sylvam cum sociis ingressus, cum idem Folco a Compendio palatio a rege reverteretur, super eum irruit, et eum absque mora trucidavit. In Remorum cathedra Heriveus sublimatus est, qui eundem Winemarum cum multis aliis episcopis excommunicavit, et pro tam inaudito scelere perpetuo anathemate condemnavit.
DCCCCV.
Anno Dominicae incarnationis 905 Hludowicus, 132.0147C| filius Bosonis, quem supra meminimus imperatoris nomen esse sortitum, Berengarium de Italia expulit, atque omne illud regnum suae ditioni subegit. Cernens autem nullum sibi resistere aut posse aut audere, ultra quam oportebat de securitate praesumens, ea quae pacis et quietis sunt coepit cogitare. Absoluto itaque exercitu, cum perpaucis Veronam ingressus est, adhortante Adalhardo praefatae urbis episcopo. Cives autem hoc Berengario summa cum festinatione notum fecerunt, qui eo tempore in Bajoaria exulabat. Ille nil moratus, contractis undique copiis Veronam pervenit, atque 132.0148A| improvidum virum dolo cepit, et captum luminibus privavit. Siquidem cives qui partibus ejus favebant, portas civitatis ei aperientes, eum nocturno tempore intra muros receperunt, et sic insperate et absque praemeditatione Hludowicus non solum regno, sed etiam oculis privatus est. Tandem itaque Berengarius regnum Italiae multis caedibus cruentatum, infaustis infortunatisque proeliis diu quaesitum, cum hujuscemodi triumpho obtinuit. Eodem anno in mense Maio cometae stella apparuit, et in mense Augusto haec mutatio regni facta est.
DCCCCVI.
Anno Dominicae incarnationis 906 Chuonradus comes filium suum Chuonradum misit cum armatorum non modica manu, ut irruerent super Gerardum 132.0148B| et fratrem ejus Matfridum, eo quod honores suos et Gebehardi fratris ejus, videlicet possessionem sancti Maximini et sanctae Mariae ad Horrea, violenter invasissent; quibus exercitus ex regno Hlotharii sociatus est. Pervenerunt autem usque in pago Blesiaco , rapinis et incendiis haereditatem et possessionem supradictorum fratrum ac satellitum eorum depopulantes. Porro Gerardus et Mattridus a castro, in quo se munierant, legationem mittentes pacem petierunt; qua concessa, datis ex utraque parte sacramentis, usque in octava paschae, exercitus ad propria discessit.
Dum haec in regno Hlotharii aguntur, Chuonradus senior in Hessia, in loco qui dicitur Fricdeslar, cum multa turba peditum et equitum residebat, 132.0148C| crebras incursiones Adalberti suspectas habens; frater vero ejus Gebehardus in Wedereiba cum omnibus quos sibi adsociare poterat, ejusdem Adalberti praestolabatur repentinam inruptionem. Nec eos fefellit per omnia rerum eventus; siquidem Adalbertus vires adversariorum extenuatas esse sentiens, eo quod in tribus partibus essent divisi, oportunum et diu exoptatum tempus advenisse gaudens, congregatis sociis, mox arma corripit; et primo quidem simulat, se contra Gebehardum copias transferre velle, ut et illum bello perterreret, et fratrem securiorem redderet; deinde, 132.0149A| quanta potuit celeritate, aciem adversus Chuonradum dirigit. Quod cum Chuonradus sero cognovisset, divisis sociis in tribus turmis, ei incunctanter occurrit; et commissa pugna, duae turmae, una peditum et altera Saxonum, statim terga vertunt. Quos cum Chuonradus clamore ingenti frustra hortaretur, ut nullatenus hostibus cederent, sed pro conjugum ac liberorum salute et defensione patriae totis viribus decertarent, ipse cum tertia turma, animatis sociis, super adversarios irruit, sed mox in ipso primo impetu multis vulneribus confossus, extinctus est. Adalbertus victoria potitus, cum sociis fugientes insecutus est, et innumeram multitudinem, maxime peditum, gladio prostravit. Tribus itaque continuis diebus totam illam regionem perlustrans, 132.0149B| caedibus ac rapinis cuncta demolitus est. His patratis, oneratis sociis spoliis ac ingenti praeda, ad Babenberch castrum reversus est. Peracta est autem haec caedes III Kalendas Martii. Venientes filii cum matre levaverunt corpus Chuonradi, et sepelierunt in castello quod Wileneburch vocatur .
Eodem anno circa Julium mensem Hludowicus rex conventum generalem celebravit apud Triburias villa regia, ubi adesse mandavit saepe dictum Adalbertum, ut in praesentia optimatum regni pro se rationem redderet, et pacis conditionem quam hactenus exosam habuerat, tandem aliquanto, deposita crudelitatis tyrannide, susciperet, et a rapinis, caedibus et incendiis saltem vel sero quiesceret. 132.0149C| Sed his salutaribus monitis nequaquam assensum praebuit. Cernens itaque rex obduratum ejus animum et in coepta rebellionis malitia obstinatum, 132.0150A| collecto undique exercitu, eum in castro quod Terassa dicitur, obsidione cinxit. Interea Egino, qui ejus individuus comes in omni pravitate extiterat, ab ejus societate defecit, et cum omnibus suis ad regis castra transiit. Protracta igitur paulo prolixius obsidione, fractus animo Adalbertus ad callida argumenta convertitur, et omni ingenio excogitare coepit, qua arte obsidio solveretur, ut exercitu ad propria remeante optata libertate potitus, ipse cum sibi faventibus dolos quos in pectore volvebat, longe lateque effundere posset. Portis itaque apertis, a munitione exiens cum perpaucis, ultro regi se obtulit, supplex veniam de commissis exposcit, emendationem promittit. Sed cum fraus quae struebatur, suis prodentibus fuisset 132.0150B| detecta custodiae mancipatus est, et in praesentia totius exercitus manibus vinctis adductus, omnibus adjudicantibus capitalem suscepit sententiam V Idus Septembris Facultates et possessiones ejus in fiscum redactae sunt, et dono regis inter nobiliores quosque distributae.
Compositis itaque in orientali Francia rebus, rex Mediomatrico venit ibique in publico conventu Gerardum atque Matfridum proscriptione damnavit. Inde egressus, Strazburgensem urbem adiit, ibique episcopum ac plebem inter se dissidentem ad concordiam revocavit, et sic Rheno transmisso, recto itinere in Alamanniam perrexit. Per idem tempus Baltrammus Strazburgensis ecclesiae et Ludelmus Tullensis ecclesiae praesules, 132.0150C| migraverunt a seculo; quibus successerunt in pontificali cathedra Otbertus in Strazburgensi civitate, et Druogo in Tullensi.