Migne Patrologia Latina Tomus 129
(Anastasius bibliothecarius; Auctores varii)
Collectanea
Collectanea (Anastasius bibliothecarius; Auctores varii), J. P. Migne 129.0742D
Collectanea
129.0557C| Charissimo fratri Joanni digno Christi levitae Anastasius exiguus in Domino salutem.
Ecclesiasticam Scripturae ad multorum instructionem historiam industriae tuae promiseram ex Graeco me tibi sermone quaedam in Latinum vecturum eloquium. Dixeras enim et, summa Veritate docente, perhibueras ecclesiasticam te ordiri non posse fidenter historiam, nisi utriusque linguae quaedam rerum gestarum conscripta series ad tuam notitiam devenisset. Quapropter, qui tantae me imperitiae recognosco ut nec ipsius linguae meae in qua natus sum, ne dixerim alienae, vim penetrare sufficiam, ac per hoc nunquam interpretandi quacunque ratione conamen arripere praesumpsissem, consentiens a magistris reprehendi quam te a praedicta torpore meo 129.0557D| texenda historia removere, satisfacere tibi ecce pro viribus maturavi. Credens plane a te corrigendum quidquid meum distortum, poliendum quidquid repertum fuerit impolitum. Sane fateor, testimonium mihi perhibente conscientia, mallem haec et hujusmodi ab aliis fieri, non tam laborem fugiens, quam imperitam undecunque scientiam meam, si tamen scientia et non magis inscitia sit dicenda, non nesciens, si, salva pace fraternitatis tuae, seu scribendae a te historiae proposito, haec omittere potuissem: 129.0558C| qui profecto tanta luce sapientiae rutilas, ut a me, non quod necessarium, sed temerarium, experiri saporem proposuisse videaris. Itaque mihi, interveniente obedientia, sata ab aliis rustica falce collegisse et ad aream latinitatis fideli humero transvexisse sufficiat, nil videlicet addenti vel minuenti. Tuum autem erit, adjectis sententiis, veluti quodam ventilabro judicii opus historiae dilatare, et verba nostra, quae in ea inserenda decreveris, quasi quaedam frumenta purgare. Verum nos sic et haec et alia interpretandi propositum sumpsimus, ut nec ab ipsa verborum usquequaque circumstantia discessisse noscamur, nec pro posse a sensus veritate decidisse videamur. Porro novissimorum temporum brevia quaedam opuscula transtuli, quoniam priorum temporum gesta 129.0558D| priores, imo majores nostri transferentes, nos in hujuscemodi opere praevenerunt, quemadmodum et longe praestantius transcenderunt. Igitur, post Chronographiam tripertitam quam te hortante transtulimus, et alia quaedam brevissima opuscula quae ad petitum diversorum Patrum et fratrum nostrorum interpretati sumus, ad manus nostras venire contigit apologiam quarti Joannis Romani pontificis pro Honorio papa a calumniatoribus impetito, quod unam Domini nostri Jesu Christi tantum scripserit 129.0559A| voluntatem. Quae videlicet apologia satis hunc, ut reor, excusabilem reddit, licet huic sexta sancta synodus quasi haeretico anathema dixerit, et in Dei solius jam judicio positum reprobationis telo confoderit: cum haereticus non ex erroris tantum deceptione quantum ex electione non recta et contentiosa pertinacia generetur. Quis autem erit qui nobis interim dicat, utrum ipse pro certo dictaverit epistolam de qua illum anathematizandi fomitem calumniatores susceperunt, cum et ex scriptoris vel indisciplinatione, vel in pontificem odio quid contingere tale potuerit? Quamvis non ignoremus, docente sancto Maximo in epistola sua quam Marino scripsit presbytero, sanctissimum hanc scripsisse Joannem abbatem. Esto, et ipse dictator exstitit. Quis hinc illum 129.0559B| interrogavit? quis intentionem investigavit? quis hunc corrigere voluit, et ille percontanti, aut emendare conanti restitit, vel contentionibus serviens resultavit? Praesertim cum in Evangelio illo, quo dicitur: Nolite judicare, et non judicabimini (Luc. VI, 37), et caetera, nihil aliud praecipi magnis etiam magistris Ecclesiae videtur, nisi ut ea facta quae dubium est quo animo fiant in meliorem partem interpretemur. Sunt quippe quaedam facta media quae ignoramus quo animo fiant, cum bono et malo fieri possint, de quibus temerarium est judicare, maxime ut condemnemus. Denique duo sunt, in quibus temerarium judicium cavere debemus; cum incertum est quo animo quidquam factum sit, vel cum incertum est qualis futurus sit qui nunc vel malus vel bonus 129.0559C| apparet. Quantum autem temerarium sit judicium praecavendum, aperte Dominus indicat, qui de Sodomitis more nostro loquitur, dicens: Descendam, et videbo utrum clamorem qui venit ad me opere compleverint, an non est ita, ut sciam (Gen. XVIII, 21). Et rursus per Moysem: Ne maledicas surdo, ait, nec coram caeco ponas offendiculum (Levit. XIX, 14). Quod eisdem pene verbis Apostolus monet: Unusquisque, inquiens, nostrum pro se rationem reddet Deo. Non ergo amplius invicem judicemus, sed hoc judicate magis, ne ponatis offendiculum fratri, vel scandalum (Rom. XIV, 12, 13). Quis autem magis surdus vel mutus dicendus est quam is cui, cum exanimis et dissolutus jacet in sepulcro, nec auris patet ad objecta solemniter audiendum, nec os aperitur ad objecta rationabiliter 129.0559D| refellendum? Verum de hujusmodi judiciis sufficiunt quae venerabilis Anastasius apostolicae Sedis praesul ad Anastasium imperatorem scribens, sacrae Scripturae auctoritatis pondere gravida docet. Sed ne videamur tam sanctam tamque reverendam synodum accusare, vel temere reprehendere, licere nobis opinamur de illa sentire, quae sanctos patres nostros de Chalcedonensi magna synodo sensisse non ignoramus. Quorum unus, sanctus videlicet papa Gregorius, usque ad prolationem tantummodo canonum hanc suscipiendam fore signavit. Beatus quoque aeque papa Gelasius in tomo de anathematis vinculo, qualiter eadem synodus recipienda sit, luculentis exemplis et nonnullis divinis testimoniis innuit, ubi 129.0560A| horum circumstantiam tali deliberatione concludit. Haec, inquiens, et hujusmodi exempla nos edocent, et testimonia divina confirmant, non omnia passim a quocunque dicta, vel ubicunque scripta indifferenter accipere, sed, retentis bonis, quae noceant refutare. Nam, et hanc quoque sanctam synodum canonica quaedam capitula promulgasse, Graecorum scripta testantur, quae tamen pene omnia, quia sedes apostolica non approbavit, tota Latinitas reprobavit. Sed quid de hac sola dicimus? cum, et secundam universalem synodum quae primo Constantinopoli celebrata est in causa primatus Ecclesiarum, sedes apostolica non admittat: quin, et omnes synodos sic recipiendas decernat ut Chalcedonensem synodum admittendam fore praedictus sanctus Gelasius papa 129.0560B| describit, pro fidei scilicet communione et veritate Catholica et apostolica, pro qua hanc fieri sedes apostolica delegavit factamque firmavit. Verum, si omnia exaggerare volumus quae in Honorii papae excusationem colligere possumus, facilius charta nobis quam sermo deficiet, et interpretandi propositum ad dictationis profecto vertemus eloquium. Unum tamen dicemus, quod reticere proculdubio non debemus, quia talis est dictus Honorius qualis est et pronuntiatus: quod si talis non fuit, cui sit praefixa sententia, profecto non erit: quoniam sicut scriptum est: Homo videt in facie, Deus autem in corde.
Sed ecce, dum prolixius praefatio ad te nostra dirigitur, ab interpretandi studio procul abscessimus: 129.0560C| ostendere gestientes quod in apostolicae sedis petra, quantum ad fidem pertinet, nec etiam per Honorium inventum sit unquam serpentis, id est virulentae sectae vestigium. Sume igitur jam memoratam Joannis papae pro Honorio Apologiam: sume etiam et pro eodem ipso Apologiam ex epistola Maximi Monachi, et re vera philosophi Christique Dei nostri martyris, missa Marino presbytero, diffloratam. Ipse quippe beatissimus Maximus, non solum in jam dicta, sed et in ea quam scripsit ad abbatem Thalassium epistola, jam nominatum defendit Honorium, verum etiam, in epistola sua dogmatica quam ad Petrum scripsit illustrem, magnum hunc et divinum appellat. Ex qua scilicet epistola de eodem papa Honorio, et Hierosolymitano Sophronio 129.0560D| de quo in translatis a nobis scriptis saepe memoriam fecimus, atque de Pyrrho Constantinopolitano haeretico Patriarcha, defflorata quaedam atque translata en tibi afferimus. Praeterea interpretati sumus ex epistola ejusdem sancti Maximi ad Marinum scripta presbyterum circumstantiam de Spiritus sancti processione, ubi frustra causari contra nos innuit Graecos, cum nos non causam vel principium Filium dicamus Spiritus sancti, ut autumant; sed, unitatem substantiae Patris ac Filii non nescientes, sicut procedit ex Patre, ita eum procedere fateamur ex Filio, missionem nimirum processionem intelligentes. pie interpretans, utriusque linguae gnaros ad pacem erudiens, dum scilicet et nos et Graecos edoce 129.0561A| secundum quiddam procedere et secundum quiddam non procedere Spiritum sanctum ex Filio: difficultatem exprimendi de alterius in alterius linguae proprietatem significans. Siquidem et hujusmodi pia interpretatione sanctus olim Athanasius orientales et occidentales super subsistentiae vel personae nomine dissidentes univit, dum unum idemque utrosque corde credere, sensuque retinere perdocuit: licet ob linguae varietatem aliter atque aliter ore confiterentur, et importunis contentionibus deservirent. Transtulimus etiam quasdam epistolas Theodori papae successoris praedicti papae Joannis, juxta quod ordo poscebat, scriptas ad Paulum successorem Pyrrhi, et consecratores ejus, quorum scilicet Joannis ac Theodori, eximiorum sedis apostolicae 129.0561B| praesulum, stylus epistolarum Latina redolet eloquentia: ex quo liquido constat, non Graece illas, sed Latine fuisse dictatas. Unde notandum quod, nonnulla quae Latine fuerunt edita, Latinitas funditus mole oblivionis obruta deplorasset, nisi ex Graecorum post fonte librorum haec hausta sitibundo 129.0562A| pectore resumpsisset, sicut epistolam beati papae Felicis in Petrum sententiam proferentem Antiochenum. Quinimo sicut et ipsum quoque Clementem, quem Rufinus nostrae linguae redditum, restitutum et redeuntem ad Gaudentium scribens innuit: et quod Latine scriptus fuerit et amissus, rursusque receptus, signanter ostendit. Excerpsi nihilominus, et tibi ecce translatam praesento, quamdam narrationis circumstantiam ex epistola sancti Maximi ad Thalassium scripta abbatem, quid Constantinopoli legati Romani gesserint, gratia incitandae constantiae in causa maximae pietatis ad redargutionem pusillanimorum, et agnoscendae potestatis apostolicae sedis, contra eos qui ab ipsa quid violenter extorquere nituntur. Porro ecce nihilominus 129.0562B| exhibeo exsilii gesta sancti papae Martini, quae ad petitum venerabilis Martini episcopi Narniensis edideram: una cum Hypomnestico declarante breviter gesta sanctorum Maximi Philosophi, et utriusque Anastasii, necnon et Theodori, ac Euprepii, et aliorum. 129.0561|
JOANNIS PAPAE ROMANI AD CONSTANTINUM IMPERATOREM FILIUM HERACLII APOLOGIA PRO HONORIO PAPA Propter unam in Christo voluntatem, cujus aiunt eum calumniatores mentionem fecisse. 129.0561C| Dominus, qui dixit de tenebris lucem splendescere, qui eripuit nos de potestate tenebrarum in admirabile lumen suum, lumen veritatis, et veritas luminis, in quo complacuit omnem plenitudinem divinitatis habitare, et per eum reconciliare omnia, in ipso pacificans per sanguinem crucis ejus, sive quae in coelis sunt, sive quae in terris (Coloss. I, 20), propter eminentem magnitudinem divitiarum bonitatis suae in faciem Ecclesiae suae respiciens, vestram praecognitam sibi et praedestinatam benignitatem ad fidei nunc integritatem vocare dignatus est: ita ut, omni fallaci caligine procul amota, per vos victricem faciat veritatem. Quantum enim ex diversis suggestionibus quae ad nos catervatim venerunt, quinimo et ex ipso quoque auditu didicimus, omnes 129.0561D| occidentales partes scandalizatae turbantur, fratre nostro Pyrrho patriarcha, per litteras suas huc atque illuc transmissas, nova quaedam et praeter regulam fidei praedicante, et ad proprium sensum quasi sanctae memoriae Honorium papam decessorem nostrum attrahere festinante, quod a mente catholici Patris erat penitus alienum. Igitur, ut vestra benignitas 129.0562C| causam totam rei discere possit, subtilissima veritate, quae ante brevis intercapedinem temporis gesta sunt, enarrabo.
Sergius reverendae memoriae patriarcha praedicto sanctae recordationis Romanae urbis pontifici significavit, quod quidam in Redemptore nostro Domino Jesu Christo duas contrarias dicerent voluntates: quo praefatus papa comperto rescripsit ei, quia Salvator noster, sicut esset monadicus unus, ita et valde mirabiliter super omne genus hominum conceptus et natus esset. Ex sancta quoque ipsius incarnata dispensatione docebat, quia Redemptor noster, sicut esset Deus perfectus, ita esset et homo perfectus: ut, quam primus homo per praevaricationem amisit, sine aliquo peccato natus primae 129.0562D| imaginis nobilem originem renovaret. Natus ergo est secundus Adam nullum habens nascendo vel cum hominibus conversando peccatum, etenim Verbum caro factum in similitudine carnis peccati omnia nostra suscepit, nullum reatus vitium ferens ex traduce praevaricationis exortum. Similitudinem ergo intelligimus, non carnis ejus, sed peccati. 129.0563A| Etenim carnem Dominus veram suscepit ex intemerata et beata virgine Dei genitrice, consubstantialis nobis effectus. Ergo similitudinem carnis peccati sanctus dicit Apostolus, quam similem nobis peccatoribus sine peccato cum anima rationali suscepit; et idcirco unam voluntatem secundum primam formationem Adae naturalem humanitatis suae Dominus noster Jesus Christus habere dignatus est: non duas contrarias, quemadmodum nunc nos habere dignoscimur, qui de peccato sumus Adae geniti: quoniam, corruptibilis per transgressionem primus homo effectus, et Creatori suo subdi contemnens, sensit carnem, quae prius erat sibi subjecta, nihilominus repugnantem, et peccato suo totum genus humanum fecit obnoxium, sicut dicit Apostolus: 129.0563B| Regnavit mors ab Adam usque ad Moysem, etiam in eos qui non peccaverunt in similitudinem praevaricationis Adae (Rom. V, 14). Quapropter, et nos qui per praevaricationem et peccatum illius nascimur, duas contrarias habere voluntates dignoscimur: duas autem dico, mentis et carnis invicem reluctantes, sicut idem beatus docet Apostolus: Caro concupiscit adversus spiritum, et spiritus adversus carnem. Haec autem invicem adversantur, ut non quaecunque vultis, illa faciatis (Gal. V, 17). Et hoc omne humanum patitur genus sub peccato constitutum, quoniam nemo est mundus ab hoc peccato praevaricationis, nec infans, sicut scriptum est, cujus est unius diei vita super terram (Job XIV, 4, sec. LXX). Et quemadmodum Spiritus sanctus per David ait: Ecce 129.0563C| enim in iniquitatibus conceptus sum, et in delictis peperit me mater mea (Psal. L, 7). Sicut enim in Adam omnes peccaverunt, secundum Apostolum, ita in Christo omnes justificabuntur (I Cor. XV, 22). Et sicut per unum hominem peccatores constituti sunt multi; ita et per unum hominem justi constituentur multi (Rom. V, 19). Ergo unus et solus est sine peccato mediator Dei et hominum homo Christus Jesus, qui in mortuis liber conceptus et natus est. In dispensatione itaque sanctae carnis suae duas nunquam habuit contrarias voluntates, nec repugnavit voluntati mentis ejus voluntas carnis ipsius. Neque enim habuit quodcunque peccatum, qui venit dimittere peccatum mundi, quemadmodum et ipse dixit: Quis ex vobis arguet me de peccato (Joan. VIII, 46)? Et 129.0563D| alias taliter ait: Venit princeps mundi ejus, et in me invenit nihil (Joan. XIV, 30). Unde scientes, quod nullum in eo, cum nasceretur et conversaretur, esset omnino peccatum, decenter dicimus et veraciter confitemur, unam voluntatem in sanctae ipsius dispensationis humanitate, et non duas contrarias mentis et carnis praedicamus, secundum quod quidam haeretici velut in puro homine delirare noscuntur.
Secundum hunc igitur modum jam dictus decessor noster praenominato Sergio patriarchae percontanti scripsisse dignoscitur: quia in Salvatore nostro duae voluntates contrariae, id est, in membris ipsius penitus non consistunt, quoniam nihil 129.0564A| vitii traxit ex praevaricatione primi hominis. In nobis enim, non in eo, coaptatur quod scriptum est: Scio enim quia non habitat in me, id est in carne mea, bonum (Rom. VII, 18). Et iterum: Non quod volo bonum hoc ago; sed quod nolo malum, hoc facio. Si autem quod nolo malum illud facio, non jam ego operor illud, sed quod habitat in me peccatum (ibid., 19, 20). Et post haec: Video enim aliam legem in membris meis repugnantem legi mentis meae, et captivantem me in lege peccati, quae est in membris meis (ibid., 23). Hinc ergo hae duae contrariae voluntates mentis et carnis, quas Apostolus docet, in nostro nequaquam Salvatore fuerunt, eo quod hic luctaminis stimulus ex praevaricatione protoplasti sumpsit initium: quoniam a Redemptore nostro natura 129.0564B| suscepta est, non criminis culpa. Sed ne quis nonnunquam minus intelligens reprehendat, quamobrem de humana tantum natura, et non etiam de divina natura docere sciatur: etenim Christus in duabus naturis in una persona unitis cognoscitur, adoratur, et colitur Deus et homo perfectus. Debet qui super hoc ambigit scire, quoniam ad hoc facta est responsio ad jam dicti patriarchae interrogationem. Praeterea et hoc fieri solet, ut scilicet ubi est vulnus, ibi medicinale occurrat auxilium. Nam et beatus Apostolus hoc saepe fecisse dignoscitur, se secundum auditorum consuetudinem praeparans; et aliquando quidem de suprema natura docens, de humana penitus tacet: aliquando vero de humana dispensatione disputans, mysterium divinitatis ejus non tangit. 129.0564C| Etenim ipse hic quidem de divina natura ait: Christus Dei virtus, et Dei sapientia (I Cor. I, 24); alibi autem de incarnatione ejus ita dixit: Quod stultum est Dei, sapientius est hominibus; et quod infirmum est Dei, fortius est hominibus (ibid., 25). Sapientia autem et stultitia, virtus et infirmitas, contrariae adinvicem absque dubietate ponuntur. Ergone contraria sibimet docet beatus Apostolus? absit: sed audientibus semet configurat sapienter, secundum tempus docens, ut provida nutrix parvulis quidem lac praebens, perfectis autem solidum tribuens cibum. Quid ergo est quod ait: Quod infirmum est Dei, fortius est hominibus; et quod stultum est Dei, sapientius est hominibus? Hoc totum capitulum de dispensatione Christi, non de superna natura 129.0564D| illius docere videtur: volens ostendere quia Deus homo factus animam habuit et corpus humanum, quod stultum asserit et infirmum. Sapientia enim humana divinae collata, stultitia est: fortitudo vero carnis eum Dei virtute comparata, infirmitas est. Quia profecto condita humana sapientia cum conditrice sapientia comparata, stultitia est.
Igitur connectentes utraque, et Christum Dei virtutem et Dei sapientiam secundum divinitatem, naturam divinitatis ejus confitemur: et secundum ejus sanctae carnis dispensationem, quod stultum et quod infirmum est Dei, naturam humanitatis veraciter praedicamus, quoniam hoc infirmum et stultum, fortius et sapientius est omnibus hominibus. Omnes 129.0565A| enim homines, sicut etiam superius dictum est, sub peccato praevaricationis nascuntur. Dominus autem noster Jesus Christus absque peccato existens, et nullum secum vitium ferens vetustatis, non solum fortior, sed et sapientior est omnibus hominibus, quamvis infirmum nostrum et stultum sola misericordia suscipere sit dignatus. Qui vero ex peccato primi hominis nati sunt, filii irae ac tenebrarum a sanctae Scripturae magisterio nominantur. At vero Christus, cum lux vera sit, sedentes in tenebris et umbra mortis illuminare dignatus est. Quid enim doceat Apostolus scribens ad Ephesios, audiamus: Et vos, inquit, cum mortui essetis delictis et peccatis vestris, in quibus aliquando ambulastis secundum saeculum mundi hujus, secundum principem potestatis 129.0565B| aeris spiritus, qui nunc operatur in filiis diffidentiae, in quibus et nos aliquando conversati sumus in desideriis carnis, facientes voluntates carnis et cogitationum, et eramus natura filii irae, sicut et caeteri (Ephes II, 1, 2, 3). Ecce istae sunt duae voluntates contrariae, mentis scilicet et carnis, quae in Salvatore nostro modis omnibus non fuere. Nos has ex peccato progenitoris Adae, qui et se, et omne humanum genus obnoxium fecit, habere dignoscimur, ut aliquando quidem carnis aculeus menti resistere appareat, aliquando vero voluntas mentis voluntati carnis contradicere satagat; ut taliter cum Apostolo gementes confiteamur: Mente quidem servio legi Dei, carne vero legi peccati. Dominus autem noster unam voluntatem humanitatis naturalem suscipere dignatus est, 129.0565C| quam in propria carne potestative ut omnium Dominus circumferebat, eo quod omnia serviant Deo: nullum profecto habens vel afferens ex praevaricatione peccatum, quoniam solus sine peccato et crimine praevaricationis est natus.
Praedictus ergo decessor meus docens de mysterio incarnationis Christi dicebat, non fuisse in eo, sicut in nobis peccatoribus, mentis et carnis contrarias voluntates. Quod quidam ad proprium sensum convertentes, divinitatis ejus et humanitatis unam eum voluntatem docuisse suspicati sunt, quod veritati omnimodis est contrarium. Verumtamen vellem, ut interroganti responderent, secundum quam naturam dicunt Christi Dei unam voluntatem? Si secundum divinam tantum, de humanitate ipsius quid respondebunt? 129.0565D| quoniam et homo perfectus est, ut non cum Manichaeo condemnentur. Porro si secundum humanitatem Christi dixerint, quod haec voluntas Deus esset perfectus, observent ne forte cum Photino et Ebione judicentur. Jam vero si ex utraque natura unam voluntatem esse dixerint, non solum naturales voluntates, sed et ipsas naturas confundent; ut nec hoc, nec illud, id est divina et humana, intelligi possit. Sicut enim utrasque naturas in adunatione unius Christi, ut impius Nestorius, non patimur; ita differentiam naturarum penitus non negamus, sed neque 129.0566A| confundimus, quoniam utrasque naturas cum adunatione unius personae Christi Dei inenarrabili consonantia confitemur. Quia enim unam voluntatem dicunt divinitatis Christi et humanitatis, et unam simul operationem: quid aliud, nisi quia et unam naturam Christi Dei secundum Eutychianam et Severianam divisionem operari noscuntur? Denique orthodoxi Patres, qui in toto mundo claruerunt, sicut utrasque naturas, ita et voluntates ac operationes Christi docere concordi praedicatione monstrantur.
Comperimus autem quod charta quaedam mandata sit, in qua sacerdotes subscribere coacti sunt contra tomum beatae memoriae papae Leonis et Chalcedonensium synodum: in qua charta quaedam sunt per novitatem composita, quae dogma ecclesiasticum refutare 129.0566B| omnino dignoscitur. Inspiret ergo divina clementia Christianissimae pietati vestrae, et cum sitis custodes immaculatae fidei nostrae, vos ad compunctionem incitet, quo eos, qui novis sunt adinventionibus corrumpendi, imperatoriis sanctionibus arceatis, et praedictam chartam, quae in scandalum properat fidei, et locis publicis est suspensa, praecipiatis depositam scindi. Omnes enim qui in Occidentalibus partibus hoc audierunt, sed et populi qui sunt regiae vestrae urbis, cognita praedictae chartae concinnatione, corde perculsi sunt. Erit enim per auctoritatem vestram et apostolicam perfectionem praedicta charta, quae contra Chalcedonensem synodum est composita, nunc et in omni tempore otiosa, et cunctis virtutibus irrita. Perfectio vero fidei 129.0566C| quemadmodum usque in praesens refulsit, oramus ut et per vos, sicut etiam per piae memoriae Constantinum, divino auxilio in robore suo permaneat. Propter quod, Christianissimi et Christi fidei custodes, donate hoc munus in primordiis vestris Ecclesiae matri vestrae, cujus estis post Deum opitulatores, ut fidem Sponsi ejus serpentina calliditas non audeat violare. Hoc in primordiis salutare sacrificium afferte Domino Deo nostro, et ab ejus Ecclesia omnis novitatis nebulam radio pietatis vestrae dispergite: quatenus Dominus Deus noster, vicaria ope, omnes quae contra vos sunt conterat nationes, quaeque pacem et inexpugnabilem Deum repellunt. Quatenus vobis ea quae sunt Dei curantibus, Deus quae vestra sunt benignus dignetur perficere. Propter quod etiam mentis 129.0566D| inclinato genu tota mecum Ecclesia supplicat, ut ab integritate immaculatae fidei nostrae, quam sancti apostoli nobis tradiderunt, et sanctissimi Patres doctrinis luculentissimis consignavere, novae confusionis turbinem amovere dignetur. Quatenus Deus et Dominus noster, cujus fides immaculata custoditur, misericordias suas merito vobis et copiosissime largiatur, qui est omnipotens et Dominus sempiternus. Creator omnium ad vestrum benigne respiciat imperium, et gentes, quae in sua feritate confidunt, inexpugnabili suo potentatu prosternat. 129.0567|
DIFFLORATIO EX EPISTOLA S. MAXIMI AD MARINUM PRESBYTERUM APOLOGIAM INTER CAETERA PRO HONORIO FACIENTIS.(Graeca sunt ex Editione Combefisii.) 129.0567A| Τὸν δέ γε τῆς Ρωμαίων πάπαν Ὁνώριον, οὐ καταγορεύειν οἶμα τῆς τῶν ἐμφύτων θελημάτων ἐπὶ Χριστοῦ δυάδος, ἐν τῇ γραφείσῃ πρὸς Σέργιον ἐπιστολῇ διὰ τὸ ἓν θέλημα φάναι, συναγορεύειν δὲ μᾶλλον, καὶ ταύτην ὡς εἰκὸς συνιστᾷν, οὐκ ἐπ' ἀθετήσει τοῦτό γε λέγοντα τοῦ ἀνθρωπίνου καὶ φυσικοῦ τοῦ Σωτῆρος θελήματος, ἀλλ' ἐπὶ τοῦ μηδαμῶς τῆς ἀσπόρου συλλήψεως αὐτοῦ καὶ τῆς ἀφθόρου γεννήσεως προκαθηγεῖσθαι θέλημα σαρκὸς, ἢ λογισμὸν ἐμπαθῆ. Μόνη γὰρ θέλησις θεία καὶ πατρικὴ, δι' Υἱοῦ μονογενοῦς αὐτουργοῦντος τὴν οἰκείαν σάρκωσιν, καὶ Πνεύματος ἁγίου συνδρομῇ, ταύτην εἰργάσατο. Καὶ ὅτι γε ταύτης ἔχεται τῆς ἐννοίας, δῆλον ἐντεῦθεν· εἰπὼν γὰρ, ὅτι διὰ τὴν ἄφραστον ἕνωσιν τῆς ἀνθρωπίνης καὶ θείας φύσεως, καὶ Θεὸς λέγεται παθεῖν, καὶ ἀνθρωπότης ἐκ τοῦ οὐρανοῦ κατελθεῖν μετὰ τῆς 129.0567B| θεότητος, καὶ ταύτῃ δεῖξαι τὴν τῶν φυσικῶς προσόντων ἑκατέρᾳ φύσει τῶν τοῦ ἑνὸς Χριστοῦ καὶ Υἱοῦ κατ' ἐπαλλαγὴν ἄκραν ἀντίδοσιν, ἐπάγει λέγων· ὅθεν καὶ ἓν θέλημα ὁμολογοῦμεν τοῦ Κυριοῦ ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ. Πῶς, φησὶν; Ἐπειδὴ προδήλως ἐκ τῆς θεότητος προσελήφθη ἡ ἡμετέρα φύσις, οὐχ ἁμαρτία· τουτέστιν, οὑκ ἐκ τῆς ἁμαρτίας· μονονουχὶ συμφθεγγόμενος τῷ μεγάλῳ Ἀθανασίῳ γράφοντι τάδε κατ' Ἀπολιναρίου τοῦ δυσσεβοῦς· Ἐγεννήθη ἐκ γυναικὸς, ἐκ τῆς πρώτης πλάσεως τὴν ἀνθρώπου μορφὴν ἑαυτῷ ἀναστησάμενος, ἐν ἐπιδείξει σαρκὸς δίχα σαρκικῶν θελημάτων καὶ λογισμῶν ἀνθρωπίνων, ἐν εἰκόνι καινότητος. Ἡ γὰρ θέλησις θεότητος μόνη, ἐπειδὴ καὶ φύσις ὅλη θεότοτος. Ἐπειδὴ γὰρ τῆς δι' ἡμᾶς κατὰ σάρκα τοῦ Λόγου γεννήσεως ὑπὲρ ἡμᾶς πρόοδος γέγονεν. Οὐ γὰρ σαρκὸς ἐμπαθὴς 129.0567C| προηγήσατο θέλησις ἢ λογισμὸς, ὡς ἐφ' ἡμῶν ὁρᾶται, διὰ τὴν ἐξ ἀπάτης τοῦ γένους κατακρατοῦσαν ἡδονήν· ἀλλὰ θέλησις θεότητος μόνη δι' Υἱοῦ αὐτουργοῦντος, ὡς ἔφην, τὴν οἰκείαν σωμάτωσιν κατ' εὐδοκίαν Πατρὸς, καὶ συνέργειαν τοῦ παναγίου Πνεύματος, καινοτομοῦντος ἐν ἑαυτῷ τε καὶ δι' ἑαυτοῦ τὸν ἐπεισαχθέντα τῇ φύσει τῆς γεννέσεως τρόπον, καὶ ἀσπόρως τὴν ἑαυτοῦ ποιουμένου σύλληψιν ἐκ τῆς ἁγίας θεοτόκου, καὶ ἀειπαρθένου Μαρίας. Τοῦτον δὴ τὸν ἄῤῥητον αὐτοῦ τῆς γεννήσεως σκοτήσαντες λόγον, ἐκεῖνος μὲν, θέλησιν μόνην ἐπ' αὐτοῦ θεότητος εἰπεν, οὗτος δὲ θέλημα ἓν τοῦ Κυρίου Ἰησοῦ Χριστοῦ· ἐπειδὴ προδήλως, φησὶν, ἐκ τῆς θεότητος προσελήφθη ἡ ἡμετέρα φύσις, καὶ οὐχ ἁμαρτία, δίχα σαρκικῶν θελημάτων καὶ λογισμῶν ἀνθρωπίνων, ὡς ὁ θεῖός φησιν Ἀθανάσιος. οὐ μέν γε τὸ μὴ καὶ ὡς ἄνθρωπον 129.0569A| αὐτὸν μετὰ τοῦ εἶναι φύσει Θεὸν οὐκ ἔχειν ἀνθρώπινον θέλημα καὶ φυσικὸν, ὥσπερ οὖν καὶ θεῖον καὶ πατρικόν.
Τὸ δ' αὐτὸ κᾂν τοῖς ἑξῆς ὑπαινίττεται, φάσκων· Χωρὶς ἁμαρτίας συνελήφθη ἐκ Πνεύματος ἁγίου καὶ τῆς ἁγίας ἀχράντου καὶ ἀειπαρθένου θεοτόκου Μαρίας, καὶ χωρὶς μολυσμοῦ ἐξ αὐτῆς κατὰ σάρκα γεγέννηται. Τὴν δέ γε θείαν γραφὴν ἐπαινετῶς τε καὶ ψεκτῶς προάγει τῆς σαρκὸς μνημονεύουσαν, οὐχ ἑτέραν, μὴ γένοιτο, τῇ τε φύσει καὶ τῇ οὐσίᾳ τὴν τοῦ Κυρίου σάρκα πρὸς τὴν ἡμετέραν ὑποβάλλων νοεῖν, ὅς γε ταύτην ἠπίστατο προσληφθεῖσαν ἐκ τῆς ἡμετέρας οὐσίας, ἤγουν τῶν τῆς ὁμοφυοῦς ἡμῖν ἀειπαρθένου καὶ θεομήτορος πάναγίων 129.0569B| σπλάγχνων, ἀλλ' ἑτέραν τῇ ἁμαρτησίᾳ, καὶ τοῦ μηδαμῶς ἀντιταττόμενον ἔχειν, καθάπερ ἡμεῖς, ἐν τοῖς μέλεσι τὸν ἐκ παραβάσεως νόμον τῷ νόμῳ τοῦ Πνεύματος. Οὐ γὰρ προσελήφθη, φησὶν, ὑπὸ τοῦ σωτῆρος ἡ κατεφθαρμένη ἀπὸ τῆς ἁμαρτίας σὰρξ, ἡ ἀντιστρατευομένη τῷ νόμῳ τοῦ νοὸς αὐτοῦ· Οὖ τινος γὰρ οὐ προκαθηγήσατο ὁ καθ' ἁμαρτίαν διὰ σπορᾶς τῆς γεννήσεως νόμος, τοῦτου παντελῶς οὐδὲ τοῖς μέλεσιν ἐνυπάρχει· ἀλλἀ νόμος θείας δικαιοσύνης πρὸς ὑποτύπωσιν ἡμῖν ἐκφαινόμενος, καὶ τὸν ἐκ παραβάσεως ἐπεισαχθέντα τῇ φύσει τελείως ἐξαφανίζων. Ἦλθε γάρ, φησιν, ὁ ἀναμάρτητος ζητῆσαι καὶ σῶσαι τὸ ἀπολωλὸς, τουτέστι τὴν ἁμαρτήσασαν τοῦ ἀνθρωπίνου γένους φύσιν. Ἕτερος γὰρ νόμος ἐν τοῖς μέλεσιν αὐτοῦ, ἢ θέλημα διάφορον ἢ ἐναντίον οὐ γέγονε τῷ Πατρὶ [ f. Σωτῆρι], ἐντεῦθεν δεικνὺς, οὐχ 129.0569C| ὡς οὐκ εἶχεν ἀνθρώπινον θέλημα καὶ φυσικόν· οὐ γὰρ λέξας φαίνεται τοῦτο, ἀλλ' ὅτιπερ ὡς ἄνθρωπος οὔτε κατὰ σῶμα διὰ τῶν μελῶν τὴν οἱανοῦν ἐκέκτητο παρὰ φύσιν ἐνέργειαν, οὔτε μὴν κατὰ ψυχὴν θελήματος ἐναντίαν ἢ παράλογον κίνησιν, ὥσπερ ἡμεῖς, ἐπειδὴ καὶ ὑπὲρ νόμον ἀνθρωπίνης φύσεως ἐτέχθη.
Τρανώτερον δὲ κᾂν τοῖς ἑξῆς παρίστησιν, ὡς ὁ λόγος ἦν αὑτῷ μόνον τὸ ἐμπαθὲς, ἀλλ' οὐ τὸ φυσικὸν ἐπὶ τοῦ Σωτῆρος ἀποδιορίσασθαι θέλημα· καὶ ὅτιπερ, κᾂν τῷ φυσικῷ καὶ ἀνθρωπίνῷ, πρὸς τὸ πατρικὸν καὶ θεῖον συνέβαινε μὲν, οὐδεμίαν τὴν ἐξ ἀντιπράξεως ἔχων πρὸς ἐκεῖνο διαφορὰν, ὑποτύπωσιν δὲ διδοὺς ἡμῖν ἑαυτὸν, τὸ οἰκεῖον ἑκουσίως ὑπέταττεν· συνίστα δὲ τὸ πατρικὸν, ᾧ ἂν καὶ ἡμεῖς ἐκμιμούμενοι, τὸ ἑαυτῶν ἀθετήσαντες, 129.0569D| τὸ θεῖον διὰ πάσης σπουδῆς ἐκπληρώσωμεν, λέγων οὕτως· « κᾂν γέγραπται, ὅτι οὐκ ἦλθον ποιῆσαι τὸ θέλημα τὸ ἐμὸν, ἀλλὰ τοῦ πέμψαντός με πατρός· » καὶ, « οὐχ ὃ ἐγὸ θέλω, ἀλλ' ὅ τι σὺ, Πάτερ· οὔκ εἰσι ταῦτα διαφόρου θελήματος, τουτέστιν ἐναντίου καὶ ἀντιπράττοντος· ἀλλὰ τῆς προσληφθείσης ἀνθρωπίνης οἰκονομίας οἰκειουμένης συμπαθῶς τὰ ἡμέτερα. Ταῦτα γὰρ δι' ἡμᾶς ἔλεγεν, οἷς δέδωκεν παράδειγμα ὁ τῆς εὐσεβείας διδάσκαλος, ἵνα τοῖς ἴχνεσιν αὐτοῦ ἑπώμεθα· καὶ μὴ τὸ ἴδιον ἕκαστος ἡμῶν, ἀλλὰ τὸ τοῦ Κυρίου μᾶλλον ἐν πᾶσι προτιμήσῃ θέλημα. » Οὐκ ἀναίρεσιν οὖν, ὡς ἔφην, τοῦ φυσικοῦ καὶ ἀνθρωπίνου θελήματος, ἀλλὰ τοῦ ἐμπαθοῦς καὶ παρὰ φύσιν ποιεῖ· καὶ δι' ὅλου φάναι, τὸ 129.0571A| πάσης ἁμαρτίας ἐλεύθερον, τὸ καθ' ἡμᾶς, ἐπιμαρτύρεται τὸν δι' ἡμᾶς σαρκωθέντα Θεόν.
Καὶ ἵν' ἐπιτόμως εἴπω· διὰ τοῦ ἑνὸς θελήματος, τὸ μόνην τῆς αὐτοῦ κατὰ σάρκα γεννήσεως τὴν θείαν προκαθηγήσασθαι θέλησιν δηλοῦν αὐτὸν οἶναι· διὰ δὲ τοῦ μὴ ὑπάρχειν θελήματος διαφορὰν, τὸ ἐναντίον οὐκ ἔχων ἢ ἀντιπρᾶττον, ἀλλὰ τὸ συμβαῖνον δι' ὅλου καὶ ἡνωμένον· ὅθεν ἡνίκα μὲν τὴν ἡμετέραν φύσιν ἐκ τῆς θεότητος προσειλῆφθαι λέγῃ, θελήματος ἑνὸς μνημονεύει· ἡνίκα δὲ τὸ, οὐκ ἦλθον ποιῆσαι τὸ θέλημα τὸ ἐμὸν, εἰς μέσον τῷ λόγῳ προτίθησι, τὸν ἀριθμὸν ἀφεὶς, οὐκ εἰσὶ ταῦτά, φησι, διαφόρου θελήματος, τουτέστιν ἐναντίου καὶ ἀντικειμένου. Ἐξ οὗ τὸ δύο κατὰ φύσιν ὑπάρχειν ἐν τῷ σωτῆρι θελήματα προδήλως συνάγεται. Εἰ γὰρ ἐναντίον οὐκ εἶχεν, φυσικὸν εἶχεν ὡς ἄνθρωπος. 129.0571B| Τὸ γὰρ οὐκ ἐναντίον, φυσικὸν πάντως, καὶ οὐδεὶς ἀντερεῖ· οὐδὲν γὰρ ἐν τῇ φύσει ἢ τοῖς κατὰ φύσιν παντελῶς ἐναντίον. Δέος οὖν πολλὰ βαίνειν [ f. ἐπιβαλεῖν], ὃ μὴ κυρίως ἐν τοῖς ἑαυτοῦ γέγραφε λόγοις, καὶ μηχανᾶσθαι τοὺς δι' ἐναντίας οἰκείας δοξης ὡς οὐκ ἀρίστης ἐπικάλυμμα ποιεῖν τ' ἀνδρὸς τὰ γράμματα, καθ' ἕτερον ταῦτα παρὰ τὸν ἐκείνου σκοπὸν παρεξηγουμένους. Συνηγοροῦντα γὰρ ἔχει τὸν λόγον, πᾶσαν τοῦ ἐπηρεαστοῦ καταδρομὴν ἀπελαύνοντα.
Καὶ οὕτω μὲν ἔγωγε τὸν νοῦν ἔχειν ὑπολαμβάνω, πάσης ὅντα καθαρὸν ὑποψίας. Βεβαιότερον δέ μοι τοῦτον πεποίηκεν ἐκ τῆς πρεσβυτέρας Ῥώμης ἐπανελθὼν ὁ 129.0571C| ὁσιώτατος πρεσβύτερος κύριος ἀββᾶς Ἀναστάσιος, ἀνὴρ, εἰ καί τις ἄλλος, ἀρετῇ τε θείᾳ καὶ φρονήσει κεκοσμημένος· καὶ φήσας ὡς πολὺς αὑτῷ λόγος κεκίνηται πρὸς τοὺς ἐκεῖσε τῆς μεγάλης ἐκκλησίας ἱερωτάτους ἄνδρας, διὰ τὴν πρὸς Σέργιον ἐξ αὐτῶν γραφεῖσαν ἐπιστολὴν, ὅτου χάριν καὶ πῶς αὐτῇ διερωτῶν ἐνετάγη τὸ ἓν θέλημα; καὶ εὗραν ἀσχαλῶντας ἐν τούτῳ, καὶ ἀπολογουμένους, καὶ πρὸς αὐτοῖς τὸν ταύτην ἐν λατίνοις ὑπαγορεύσαντα, κατὰ κέλευσιν αὐτοῦ κύριον ἀββᾶν Ἰωάννην τὸν ἁγιώτατον σύμπονον, ἰσχυριζόμενον, ὡς οὐδαμῶς ἐπίμνησιν ἐν αὐτῇ δι' ἀριθμοῦ πεποίηνται ἑνὸς τὸ παράπαν θελήματος, εἰ καὶ τοῦτο νῦν ἀνεπλάσθη παρὰ τῶν ταύτην ἐρμηνευσάντων εἰς τὴν Ἑλλάδα φωνήν. Οὔτε μὴν τὴν οἰανοῦν κυρίωσιν ἢ ἐκβολὴν τοῦ κατὰ τὸ ἀνθρώπινον φυσικοῦ τοῦ σωτῆρος θελήματος, ἀλλὰ τοῦ 129.0571D| καθ' ἡμᾶς καὶ διαβεβλημένου τελείαν ἀποσκευὴν καὶ ἀναίρεσιν, καθ' ὃ καὶ ὁ πρὸς ἄλληλα τῶν ὁμογενῶν σῦνίσταται πόλεμος. Δεῖξαι βουλόμενος πάσης οὖσαν καθαρὰν ἁμαρτίας τὴν προσληφθεῖσαν σάρκα, κατὰ τὴν τῶν ἱερωτάτων λογίων, καὶ τῶν πατρικῶν διδαγμάτων παράδοσιν. Καὶ φαίνονταί πως διὰ τῶν τοιούτων λόγων, συνᾴδοντες τοῖς ἀρτίως ἐξηγηθεῖσι παρὰ τῆς ἐμῆς οὐδενίας, καὶ οἷον ἐπισφραγίζοντες τὴν ὑπὲρ Ὁνωρίου γενομένην συνηγορίαν.
Ταῦτα γοῦν ἀπολογησαμένους διαγθοὺς, ἐθαύμασα λίαν αὐτῶν τὴν ἀκρίβειαν, ὥσπερ οὖν καὶ κατεπλάγην 129.0573A| τὴν πανουργίαν τῶν πάντα τολμώντων ὑπὲρ ἑνὸς τοῦ διακενῆς ἀσεβεῖν, καὶ θελόντων, ὡς ἔθος αὐτοῖς πάλαι καὶ νῦν, παρακλοπαῖς τισι καὶ παρεξηγήσεσι τοὺς ἐκθύμως καθ' αὐτῶν ἀγωνιζομένους, τό γε παρὰ τὸ εἰκός, εἰς ἑαυτοὺς ἐπισπᾶσθαι, καὶ τὸν νοῦν σφετερίζεσθαι μηδαμῶς συνεπόμενον. Ἀναγκαίως οὖν καὶ τοῦτο μαθὼν δεδήλωκά σοι, θεοτίμητε Πάτερ, ὡς ἂν διὰ πάντων φραξάμενος ἔχοις ὅπως διακρούσῃ τῶν ἐναντίων τὰς φάλαγγας, λόγῳ τε βάλλων εὐτόνος καὶ πίστει κατὰ κράτος υπερνικῶν, δόξαν τε τὴν τοῦ Μονογενοῦς ἐντεῦθεν εἰς ἀνάῤῥησιν ἔχων, καὶ διάδημα τὴν αὐτοῦ κατὰ χάριν κοινωνίαν καὶ ἕνωσιν.
129.0568A| Honorium etiam Romanum papam non diffiteri reor naturaliter in Christo voluntatum dualitatem, in epistola quam scripsit ad Sergium, eo quod unam dixerit voluntatem; sed potius confiteri, et hanc fortassis etiam constabilire. Nam hoc non in reprobationem dixit humanae Salvatoris et naturalis voluntatis: sed quod nullatenus conceptionem ejus, quae fuit sine semine, vel incorruptam nativitatem praecesserit voluntas carnis, vel cogitatio vitiosa. Sola namque voluntas divina atque paterna, per Filium unigenitum per semet operantem propriam incarnationem, sanctique Spiritus conventionem, hanc operata est. Et quod hunc sensum sectetur, hinc est manifestum. Cum enim dixisset, quia propter ineffabilem unitatem humanae ac divinae naturae, et Deus 129.0568B| dicitur pati, et humanitas de coelo cum divinitate descendisse; et hoc modo ostendisset eorum, quae naturaliter insunt utrique naturae unius Christi et Dei Filii per commutationem summam redditionem, subinfert: Unde, inquiens, et unam voluntatem fatemur Domini Jesu Christi. Quomodo ait? Quia profecto a divinitate assumpta est natura nostra, non culpa: id est, non a peccato; propemodum cum magno effatus Athanasio, qui haec contra Apollinarium impium scribit: Natus est ex muliere, de prima plasmatione hominis formam sibi erigens in ostensione carnis absque carnalibus voluntatibus et humanis cogitationibus in imagine novitatis. Voluntas enim sola divinitatis est, quoniam natura tota divinitatis est. Denique Verbi propter nos secundum carnem 129.0568C| nativitatis super nos progressio facta est. Non enim carnis vitiosa praecessit voluntas vel cogitatio, sicut in nobis aspicitur, propter generis desiderium, quod a deceptione primi parentis obtinuit: sed voluntas divinitatis sola per filium, qui secundum beneplacitum Patris, et cooperationem Spiritus sancti, propriam, ut dixi, per se operatus est incorporationem, gerens in se, et per se noviter invectum naturae modum nativitatis, et sine semine suam ipsius patrans conceptionem ex sancta Dei Genitrice semperque Virgine Maria. Hac ergo ineffabili nativitatis ejus inspecta ratione, ille quidem voluntatem solam in eo divinitatis dixit, hic vero voluntatem unam Domini Jesu Christi. Quia profecto, inquit, a divinitate assumpta est natura nostra, non culpa, absque carnalibus 129.0570A| voluntatibus, et humanis cogitationibus, ut sacratissimus Athanasius ait. Non tamen perhibuit eum tanquam hominem, quia est quoque natura Deus, non habere humanum voluntatem et naturalem, quemadmodum et divinam atque paternam.
Idipsum autem etiam in subsequentibus innuit, asserens: Sine peccato conceptus est de Spiritu sancto, et sancta, immaculata semperque Virgine Dei genitrice Maria, et sine contagione ex ea secundum carnem natus est. Divinam quoque Scripturam in laudem et vituperationem profert carnis memoriam facere. Non aliam, absit, natura et substantia Domini carnem, quam nostram commonens intelligendam: qui etiam hanc sciebat assumptam ex nostra substantia, id est ex congenitae nobis semper Virginis 129.0570B| et Dei Matris sanctis visceribus; sed alienam a vitio, et nullatenus legem praevaricationis habentem, sicut nos, in membris repugnantem spiritus legi. Non enim assumpta est, ait, a Salvatore caro a peccato corrupta, quae repugnaret legi mentis ejus. Cujus enim sementationem, quae per peccatum efficitur, non praecessit generationis lex, hujus omnino nec in membris est: sed lex divinae justitiae ad imaginationem nobis ostensa, et eam quoque, quae ex praevaricatione naturae illata est, perfecte demolitur. Venit enim sine peccato quaerere et salvare quod perierat, id est naturam humani generis quae peccaverat. Alia enim lex in membris ejus, aut voluntas diversa vel adversa, non fuit in Salvatore. Hinc ostendit. non quod non habuerit humanam voluntatem et 129.0570C| naturalem (non enim hoc dixisse videtur), sed quod sicut homo neque secundum corpus per membra quamlibet habeat praeter naturae leges operationem, neque rursum secundum animam voluntatis contrarium, vel sine ratione motum, veluti nos: quia et super legem natus est humanae naturae.
Expressius autem et in subsequentibus comprobat, quod sermo sibi esset tantum, vitiatam et non naturalem a Salvatore disterminandi voluntatem, et quod in naturali ac humana ad paternam ac divinam coaptaretur quidem, sed nullam haberet ad illam ex repugnatione diversitatem: normam autem dans nobis seipsum, quod proprie suum erat, voluntarie subjiciebat, commendabat vero paternum. Quatenus et nos imitati, quod 129.0570D| nostrum est reprobato, quod divinum est omni studio expleamus, dicens ita: Licet enim scriptum sit: Non veni facere voluntatem meam, sed ejus qui misit me Patris (Joan. VI, 38). Et: Non quod ego volo, sed quod tu, Pater (Marc. XIV, 36); non sunt haec diversae voluntatis, id est contrariae ac repugnantis, sed dispensationis humanitatis assumptae, quae sua compassibiliter fecit quae nostra sunt. Ista enim propter nos dicebat, quibus dedit exemplum pietatis magister, ut sequamur vestigia ejus, et non suam unusquisque nostrum, sed Domini potius in omnibus praeferat voluntatem. Non ergo interemptionem, ut dixi, naturalis et humanae voluntatis, sed vitiosae, ac ejus quae est extra naturam, facit; et ut totum 129.0572A| fateamur, ab omni peccato Deum liberum esse testatur, qui secundum nos propter nos incarnatus est.
Et ut compendio dicam, per unam voluntatem solam ejus secundum carnem nativitatem eum divinam praecessisse voluntatem indicare conjicio. Per id vero quod ait, non esse voluntatis ejus diversitatem, contrarium vel repugnans quid non eum habere perhibet, sed conveniens et prorsus unitum ex toto. Unde cum nostram quidem naturam de divinitatis voluntate dicit assumptam, unius mentionem facit. Illud autem quod introducit: Non veni facere voluntatem meam, in medium verbo praeponit, omisso numero: Non sunt, inquit, haec diversae voluntatis, id est contrariae atque adversatricis. Ex quo duas secundum naturam existere in Salvatore voluntates 129.0572B| manifeste colligitur. Si enim contrariam non habuit, naturalem habuit tanquam homo. Quod enim non est contrarium, naturale profecto est. Et nemo contradicet. Nihil quippe in natura vel in his quae sunt secundum naturam, est omnino contrarium. Timor ergo est opinari, quod in ejus proprie non est sermonibus scriptum, et moliri adversarios propriae opinionis tanquam non bonae ad velamentum illius viri litteras faciendum, secundum utrumque has praeter illius intentionem falso referentes. Advocatum quippe habet rationis sermonem omnem calumniatoris abigentem incursum.
Et ego quidem sic se illius habere sensum existimo, ab omni suspicione purgatum. Certiorem autem mihi hunc sanctissimus fecit presbyter, dominus 129.0572C| videlicet Anastasius abbas a seniori Roma reversus, vir scilicet imcomparabilis, virtuteque divina et prudentia venustatus: qui asserens, quod multum sermonem moverit ad sacratissimos magnae illius Ecclesiae viros, propter epistolam quae ab eo fuerat ad Sergium scripta, percontans cujus rei gratia, vel qualiter in ea inserta fuerit una voluntas, et invenit haesitantes in hoc, et rationem reddentes; insuper et eum, qui hanc per jussionem ejus Latinis tractaverit dictionibus, dominum videlicet abbatem Joannem sanctissimum symponum affirmantem, quod nullomodo mentionem in ea per numerum fecit unius omnimodis voluntatis: licet hoc nunc sit fictum ab his qui hanc in Graecam vocem interpretati sunt. Verum nec quamlibet exinanitionem vel abolitionem 129.0572D| naturalis secundum humanitatem Salvatoris voluntatis, sed ejus quae nostra est, et reproba facta, perfectam dejectionem et interemptionem. Juxta quod et in invicem eorum quae unius generis sunt efficitur bellum. Ostendere volens, ab omni esse peccato mundam assumptam carnem, secundum sacratissimorum eloquiorum et paternarum doctrinarum traditionem. Et apparet qualiter hujusmodi sermones concinentes sint cum his quae modo sunt ab exiguitate mea recitata, et veluti astipulatores factae pro Honorio defensionis.
Ego, cum haec ille ratiocinando respondisset, miratus sum oppido cognoscens subtilitatem ipsorum, 129.0574A| et obstupui quodammodo super astutia eorum qui pro uno frustra omnia gerere imple audent et volunt, sicut eis ab olim moris et nunc est, furtivis et falsis narrationibus, eos qui contra se magnanimiter agonizant, taliter, quin et absque omni ratione ad se ipsos attrahere, et sensum fraudare, qui se nullatenus sequitur. Necessario ergo et hoc cum didicissem, significavi tibi domino, honorabilis Pater, quatenus per omnia munitus, habeas qualiter insequaris adversariorum phalanges: verboque indefesse jaciens, et fide potenter superans, gloriamque hinc Unigeniti in praeconium habens, et diadema hujus communionem per gratiam et unitatem. 129.0573|
DIFFLORATIO EX EPISTOLA EJUSDEM S. MAXIMI AD PETRUM ILLUSTREM. Ubi Pyrrhi et sancti Sophronii Hierosolymitani episcopi, atque papae Honorii mentionem facit, ita post aliqua prosecutus. 129.0573B| Vestris laudabilibus syllabis dignatus es significare indigno servo tuo propter abbatem Pyrrhum. Et post pauca: Et futurum profecto esset, ut hac forte pro causa ad redargutionem illius et omnium, qui secundum illum impiam novitatem sectantur indifferenter, ad divinitus conservanda tua et famosissima vestigia properarem. Quatenus scirent omnes, qui secundum vos pietatis sunt amatores, illorum una cum omni prorsus inscitia, impietatis quoque superfluam abundantiam. Sed timui ne putarer extra sacra quidquam agere jura, praeter voluntatem hoc faciens sanctissimae sedis apostolicorum virorum, qui universam plenitudinem catholicae Ecclesiae bene ducunt, et ordinate secundum divinam legem deducunt. Quoniam hac divina videlicet lege consistunt 129.0573C| coelestia et terrestria, et oportet ab ea nequaquam exorbitare, sed quae sunt divina secundum Deum agere illos, qui sancte secundum vos vivere proposuerint: quatenus et Deum gestorum habeant curatorem, et sine successu receptionem. Quoniam, famosissime domine, pejor his est, quod et antea intimavi, etiam ab antiquis haereticis nova fides et expositio. Hanc enim multis quibus perduravit annis in episcopatu ad manifestationem reprobae mentis suae (nam Deus et ad nequitiae propalationem saepe novit longanimiter sustinere: non ut hanc ampliorem per inducias reddat, sed ut hanc ampliorem factam justius puniat) decessor quidem ejus impie in utero aluit, iste vero magis impie genuit. Et rursus posteriores horum in contemptum excolunt 129.0573D| divinitatis. Et paulo post: Et quod adhuc deterior illis est mos, et veluti speciale omnium perversorum haereticorum indicium, quia et suae ipsius impietatis obnoxios, describunt innoxios. Sophronium quippe, 129.0574B| qui prudenter divina perdocuit et praedicavit Ecclesiae catholicae dogmata, se in errorem movisse hac illacque susurrant. Et post pauxillum: Divinus enim Sophronius, ut ipsi testamiui, laudabilissimi, in Afrorum regione mecum et cum omnibus peregrinis monachis moras agebat, cum ipsi perversitates illas fabricarent adversus omnes. Et post pusilla: Et erat quidem domus omnium per divinam concordiam et unanimitatem in unum Dei favente gratia in universitate, quae sub sole consistit, pacifica et tranquilla fide munitis Ecclesiis. Hi vero, qui horum invidebant consonantiae, ac in Christum Deum confessioni, veluti quamdam caliginosam nubem, et stridentem vel gravem fluctum maris ac barbarorum, nemine hos movente, quam solo daemone turbationis amico, 129.0574C| qui genus humanum ad simultatem concitavit, repente contra veram Christianorum fidem novam excogitaverunt ecthesim. Deinde sententias pro ea, et compositiones injustas. Dein actiones monumentorum. Deinde synodos latrocinales, et concursus episcoporum non voto convenientium, sed violentia contractorum, non exhortatione properantium, sed ex fuga barbarorum peregre proficiscentium. Dein jussiones et minas huc atque illuc adversus pios transmissas. Nam eum qui tunc imperabat, sophistice muneribus in servitutem redigentes. Et post pauca: Ex proprio nomine viro ecthesim producere persuaserunt. Paulo post: Fit autem horum inimicus pariter et defensor, an potius asserendum fautor et accusator horum publicans argumentum: et 129.0574D| innotescens quod ipse nequaquam ex se fuerit motus, sed ab illis coactus, impiissimam fecerit ecthesim in scriptis pro se ipso haec dicens, et rationem reddens Joanni sanctae memoriae quondam papae senioris 129.0575A| Romae. Et post pauxillum: Convincunt autem seipsos, quod isti valde manifeste fortissimi hanc fecerint, et nullatenus ille. Neque enim quodlibet super hoc habuit studium, utpote ad alia circumlatus. Post brevia: De quibus omnibus miseri nec sensus apostolicae facti sunt sedis, et quod est risu, imo ut magis proprie dicamus, lamento dignissimum, utpote illorum demonstrativum audaciae, nec adversus ipsam apostolicam sedem mentiri temere pigritati sunt: sed quasi illius effecti consilii, et veluti quodam ab ea recepto decreto, in suis contextis pro impia ecthesi actionibus secum magnum Honorium acceperunt, suae praesumptionis attestationem ad alios facientes viri in causa pietatis maximam eminentiam. Quis itaque, o famosissime et 129.0575B| qualis Sophronius haec et tam atrociter et per tantum temporis facere his falsiloquis persuasit? quae hos non rogavit Ecclesia? quis pius et orthodoxus non supplicavit antistes, cessare illos a propria haeresi clamando et obtestando? Siquidem ultima sua exspirabat sacer Arcadius, et spiritum Deo tradebat, sed nec usque ad horam illam eos rogare cessavit. Et post pauca: Quid autem et divinus Honorius, quid vero et post illum Severinus senex? quid denique et is, qui post hunc exstitit, sacer Joannes? Porro is qui nunc praesidet beatissimus papa omisit quidquam supplicationi conveniens? Nonne Oriens totus et Occidens lacrymas, lamenta, obsecrationes, deprecationes ex aequo, tam Deo per orationes quam his per epistolas, afferebant? Sed Deus quidem horum 129.0575C| profecto beatorum virorum finem admisit, et pro ea vicissitudine in saecula conservavit. Illi autem Domini contemnentes inducias, ad conversionem hos benigne cohortantes, et horum egregiorum facta per tot tempora supplicatione torpentes, suae nequaquam passi sunt coelestem fidem praeferre. Post aliqua: Divinus ergo magnusque Sophronius tunc Alexandriam veniens, mox ex prima lectione (dederat enim etiam ipsi Cyrus ad retractandum illa novem impietatis capitula) lugubre quiddam et ingens vociferatus, fontes emittebat lacrymarum, illum fervide obsecrans, supplicans, expostulans, in pavimento ipsius vestigiis provolutus, quo nihil horum super ambonem contra catholicam Dei Ecclesiam praedicaret, quippe cum haec liquido impii essent 129.0575D| Apollinarii dogmata. Et paulo post: Taliter viri, o mihi prae omnibus reverendum caput, divina Deo perosis insultationibus, et invicem scenicis quodammodo illusionibus lacerabant, et sacratissimum Sophronium tam miserabiliter lamentatum, utpote contritionem more cujusdam secundi Hieremiae catholicae deflentem Ecclesiae, tantumque divinorum lapsum bene valde et compatientissime dogmatum deplorantem, nullatenus consolati sunt. Et post nonnulla: Si enim Romana sedes non solum reprobum Pyrrhum, sed et male sentientem et male credentem non nescit, perspicuum profecto est, quia omnis qui 129.0576A| eos, qui Pyrrhum reprobaverunt, anathematizat, sedem Romanam, id est catholicam Ecclesiam anathematizat: omitto enim dicere, quia utique et seipsum, qui talis est, si duntaxat sedi Romanae communicat, catholicaeque Dei Ecclesiae. Obsecro igitur, benedicte domine mi, praecipere omnibus, ne Pyrrhum sanctissimum vel almificum nominent. Neque enim tale quid sacra regula eum vocari permittit. A cuncta enim cecidit sanctitate, qui nimirum ab Ecclesia catholica sponte prosiliit. Non enim fas est illum ex quacunque laude cognominari, qui jam olim damnatus est, et abjectus ab apostolica sede Romanae urbis, ob externae sensum opinionis, donec ab ea recipiatur conversus ad ipsam, imo ad Dominum Deum nostrum per piam confessionem et orthodoxam fidem, 129.0576B| qua sanctificationem recipiat, sanctumque vocabulum. Itaque si vult haereticus neque esse, neque audiri, non isti aut illi satisfaciat, superfluum quippe hoc et irrationabile est; quia sicut uno contra eum scandalizato omnes scandalizati sunt, ita quoque uno satisfacto, omnes proculdubio satisfiunt. Festinet pro omnibus sedi Romanae satisfacere. Hac enim satisfacta, communiter ubique omnes pium hunc et orthodoxum praedicabunt. Nam frustra solummodo loquitur, qui mihi similes suadendos ac subripiendos putat, et non satisfacit et implorat sanctissimae Romanorum Ecclesiae beatissimum papam, id est apostolicam sedem, quae ab ipso incarnato Dei Verbo, sed et omnibus sanctis synodis, secundum sacros canones et terminos, universarum, quae in toto 129.0576C| terrarum orbe sunt, sanctarum Dei Ecclesiarum in omnibus et per omnia percepit et habet imperium, auctoritatem et potestatem ligandi atque solvendi. Cum hoc enim ligat et solvit etiam in coelo Verbum, quod coelestibus virtutibus principatur. Si enim alios quidem satisfaciendos ducit, et beatissimum Romanum papam nequaquam implorat, simile quiddam agit ei, qui forte homicidii vel alterius cujusdam criminis redarguitur, et insontem se non ei, qui secundum leges judicandi jura sortitus est, exhibere festinat: sed tantum inutiliter et sine lucro aliis, et privatis hominibus munditiam monstrare sui satagit actus, qui nullam habeant se solvendi a crimine potestatem. Quapropter, benedicte mi domine, adhuc magis extende praeceptionem, quae bene vobis, et 129.0576D| secundum placitum Dei visa fuisse dignoscitur, quo nemini licentiam habeat iste quidquam loqui et obloqui dogmatis causa. Sed liquido discite voluntatem hujus abundantius investigantes, si velit annuere penitus veritati: et si hoc agere studuerit, et ad id secundum rationem accelerat, hortamini eum suggestionem convenienter facere ad beatissimum papam Romanum: quatenus sic per illius divinam praeceptionem, regulariter quae circa ipsum sunt et decentissime moderetur ad gloriam Dei et vestrae laudem sublimitatis. 129.0577|
EXCERPTUM EX EPISTOLA S. MAXIMI DE PROCESSIONE SPIRITUS SANCTI Scripta ad Marinum presbyterum Cyprium. 129.0577A| Non in tot hujus sanctissimi papae synodica, quot scripsistis, capitulis Constantinopolitani reprehenderunt, sed in duobus tantum. Quorum alterum est de divinitatis ratione, quia dixit, aiunt, procedere etiam ex Filio Spiritum sanctum. Alterum vero de divina incarnatione, quoniam scripsit, inquiunt, absque originali et actuali peccato Dominum esse. Et in priore quidem consonantia protulerunt testimonia Latinorum Patrum, necnon et Cyrilli Alexandrini de sacro ipsius opere quod in sanctum evangelistam fecit Joannem, ex quibus non causam Spiritus sancti Filium se facere monstraverunt. Unam enim norunt causam Filii ac Spiritus esse Patrem: alterius quidem secundum generationem, alterius vero secundum emissionem: sed ut hunc per eum prodire insinuarent, 129.0577B| et hanc substantiae communionem et indissimilitudinem demonstrarent. In posteriori autem non est opus omnino defensione. Quae enim in hoc sit 129.0578A| altercatio, quamvis ita calumniatoribus ob suam perversitatem videatur? Verum prosecuti sunt, dicentes, quod nec in mente habuerit peccatum, secundum quod primus vitiatus fuisse apparet Adam, nec actionem mali et operationem. Ergo isti quidem haec, de quibus non rationabiliter impetiti sunt: illi autem, de quibus et valde juste, nullam nunc usque fecerunt apologiam, quia nec abjectionem eorum, quae ab eis introducta sunt. Porro, secundum jussionem vestram, rogavi Romanos interpretari propria dicta, causa furtivas adversantium subreptiones effugiendi. Verumtamen more obtinente ita faciendi atque mittendi, nescio utrum consentiant. Alias autem nec valent in aliena dictione ac voce sensum suum, sicut in propria vel alumna, subtili exprimere 129.0578B| diligentia, vel etiam quemadmodum nos in nostra nostrum. 129.0577|
SANCTISSIMI THEODORI PAPAE SYNODICA AD PAULUM PATRIARCHAM CONSTANTINOPOLITANUM. 129.0577C| Synodicas fraternitatis vestrae litteras, datas per Georgium presbyterum et Petrum diaconum nos suscepisse significamus, quarum percurrentes textum, invenimus eam inter spem et metum, quemadmodum inter fidum gemini littoris portum, confidentem pariter et fluctuantem, et non frustra. Nam sacerdotium grave onus est, quod scilicet aliorum vitae cura fatigat, juxta quod scriptum est: Quis infirmatur, et ego non infirmor? quis scandalizatur, et ego non uror (II Cor. XI, 29)? Et quanto metu sacerdotalis mens concutitur, ne forte per silentium vel immoderatum eloquium maculetur, tanto spe et maxima propriae fortitudinis penna ad altitudinem sublevatur, quando de subjectorum profectu gratulatur. Scriptum est enim: Ubi plurimae segetes, ibi 129.0577D| manifesta fortitudo boum (Prov. XIV, 4). Hinc e contra metus reverberat. Scriptum namque est: Fili mi, si spoponderis pro amico tuo, defixisti apud extraneum manum tuam. Illaqueatus es verbis oris tui, et captus propriis sermonibus. Fac ergo quod dico, fili mi, et temetipsum libera, quia incidisti in manum proximi tui. Discurre, festina, suscita amicum tuum: ne dederis somnum oculis tuis, nec dormitent 129.0578C| palpebrae tuae. Eruere quasi damula de manu, et quasi avis de insidiis aucupis (Prov. VI, 1-5). Audivimus, dilectissime frater, per timorem periculum nostrum, audiamus per spem repromissum consolationum solatium. Ego sum, inquit Deus, pars haereditatis tuae (Num. XVIII, 20). Et iterum: Sacerdotes tui induant justitiam (Psal. CXXXI, 9). Timor autem concutit, cum alias dicitur: Cui multum creditur, multum ab eo exigetur (Luc. XII, 48). Et iterum: Potentes potenter tormenta patientur (Sap. VI, 7). Et rursus spes nos refovet, ubi ait: Labia sacerdotis custodient scientiam, et legem exquirent ex ore ejus, quoniam angelus Domini exercituum est (Mal. II, 7). Inter tot ergo procellas atque tranquillos fluctus aestuare profundum, quid aliud est nisi in 129.0578D| portu asperrimi littoris navim mentis nostrae tempestatibus concuti? Sed quia majorem fiduciam ex longanimitate Dei Evangeliorum habere cognoscimur, spe gaudentes hujusmodi aestum nullo modo formidamus. Nos ergo quid, nisi dispensatores unius pastoris sumus? Ipso enim pascente pascimus, et regente regimus, quoniam omnes sub eodem pastore cum ovibus ipsius oves pascuae sumus. Neque enim 129.0579A| nostris viribus, sed Dei gratiae deputamus quod sumus. Tantum restat, ut cum divino auxilio petendo, quaerendo, pulsando, fide et opere donum gratiae irreprehensibiliter exhibere possimus, quo, conculcatis vitiis, virtutum repromissa praemia percipere mereamur. Superbia, quae est initium omnis peccati, longe a sacerdotum mentibus fiat. Avaritia rursus, quae est idolorum servitus, atque omnium malorum radix, abscissa, et a turbine pulveris sui procul amota destruatur, quae excaecat etiam oculos sapientum. Dilectionem igitur omnium virtutum matrem, sine qua nihil perficitur, et in qua omnes virtutes pacis completae vinculo indissolubiliter continentur, fide recta et spe certa studio indesinenti teneamus. Et quoniam fide hominum corda purgantur, lecti 129.0579B| apices dilectionis vestrae limpida fidei fluenta vos de fontibus Salvatoris hausisse, et sicut praedicamus praedicare, et quemadmodum credimus credere, et sicuti docemus indiminute docere manifestarunt. His ergo ita se habentibus, cum ea quae a Pyrrho adversus apostolicam fidem nostram ad subversionem synodalium decretorum prolata sunt, tam per dogma sedis apostolicae, quod expositum est a praedecessore nostro, quam per jussionem filii nostri mansuetissimi principis destructa sint: quamobrem fraternitas tua a publicis locis chartam, quae suspensa pridemque cassata fuerat, non abstulit? quae scilicet scandalum sanctis Dei Ecclesiis non modicum intulit: Corde enim creditur ad justitiam; ore autem confessio fit in salutem (Rom. X, 10). Si dejiciendum ergo ejusdem 129.0579C| Pyrrhi conamen fraternitas vestra ducit, qua pro causa praedictam chartam de pariete non deposuit? Nemo quippe quod abominatur colit. Si autem, quod absit, hujusmodi scriptum amplectitur, cujus rei gratia nobis hoc per propria synodica sua minime patefecit? Neutrum enim sine horum alterius dejectione indemniter stare potest. Nam si recta fides, quae tot conciliis roborata est, ab Heraclio et Pyrrho cum quadam additione et emendatione corrigitur: ergo fides a Patribus subtiliter examinata commoveri cognoscitur, et mortui vacua spe beatitudinis deciderunt: quod avertat Deus a fidelium cordibus. Hi enim qui defuncti sunt minime perierunt: Pretiosa namque in conspectu Domini mors sanctorum ejus (Psal. CXV, 15). Et qui vivunt in hac 129.0579D| fide, mundi effecti sunt: Patrumque dogma signata fide verum et pium firmiter est posteris traditum. Restat igitur, quod contra fidem promulgatum est irritum fiat, et cum auctore proprio destruatur. Porro mirati sumus quia episcopi, qui fraternitatem tuam consecraverunt, sanctissimum illum in litteris suis dixerunt. Sed et quia propter vulgarem turbationem et odium, Ecclesiae hunc Constantinopolitanae abrenuntiasse significaverunt: propter quod etiam in ambiguitate positi, quae a fraternitate vestra scripta sunt judicaveramus ad modicum quid differre, donec jam dictus Pyrrhus ab episcopatu Ecclesiae Constantinopolitanae pelleretur. Nam turbatio et odium populi episcopatus gradum nescit auferre. 129.0580A| Canonica enim vindicta super eo debuerat provenire, quo fraternitatis tuae consecratio irreprehensibilis et firma consistat. Scriptum est enim: Si vir ejus mortuus fuerit, soluta est a lege viri. Si autem vir ejus vivit, adultera vocabitur si fuerit cum alio viro (Rom. VII, 2, 3). Erunt enim duo in carne una. Mysterium autem hoc magnum est, ait Apostolus, ego autem dico in Christo et Ecclesia (Ephes. V, 31, 32). Etenim licet indigni simus, locum tamen ejus in Ecclesiis adimplemus. Vivente itaque praedicto Pyrrho, et nondum natura vel culpa exstincto, ne forte fieret schisma oportuerat praecaveri. Ut ergo fraternitatis vestrae sacerdotalis robustior ordo permaneat, oportet debitum adversus eum colligi episcoporum ex propinquioribus locis conventum. Praecipimus 129.0580B| enim super hoc etiam charissimis filiis nostris Serico archidiacono, et Martino diacono et apocrisiario, quibus et locum nostrum ad hujus rei deliberationem credimus, quatenus cum fraternitate vestra praedicti Pyrrhi culpa regulariter exquiratur. Non enim praesentia ejus necessaria est, ubi excessus ejus, et scripta veritati repugnantia praesto sunt, ut cum de his dijudicatur, modis omnibus condemnetur. Primo quidem, quoniam Heraclium, qui anathematizavit inviolabilem orthodoxorum Patrum fidem, diversis laudibus extulit, et sophisticam jussionem ipsius, in qua quasi symbolum fidei composuit, subscribendo firmavit, furtivisque subreptionibus quosdam sacerdotes apud se singulatim praedictam chartam roborare coegit, et in publicis locis suspendere 129.0580C| ad destructionem Chalcedonensis concili audaci transgressione praesumpsit. Unde non modicum dissensionis scandalum Ecclesiis Dei disseminavit, et obtestatione conventus a decessore nostro corrigi parvipendit. His igitur et aliis in synodo fraternitatis vestrae requisitis, canonicae hunc exsecutioni submittite, ut sacerdotali ordine et episcopali legislatione, ac regulariter eo sacerdotio denudato, non solum fides illibata permaneat, sed et fraternitatis vestrae gradus episcopalis firmior conservetur. At vero, si diligenter fraternitas vestra, dum consiliatur, perspexerit fautores jam dicti Pyrrhi circumstrepere, et senseritis crebro, insolenter praesenti negotio quod diffiniendum est impedimentum per dilationem afferre, ut proprium compleant quandoque 129.0580D| consilium, vobis contradicentes, nisi juxta votum suum quidquam proveniat; et si ob hoc fraternitatem vestram obnoxiam facere, vel etiam schisma de eadem persona tentaverint: possibile est ut abscidatur etiam in hujusmodi capitulo talis versutiarum ipsorum intentio, et obtineatur jussio a domino nostro et filio Christianissimi principis, quoniam de hoc enixius eum per litteras nostras poposcimus, ut scilicet saepe dictum Pyrrhum ad hanc Romanam urbem jubeat mitti, quatenus conventu synodico a nobis effecto, pro sua temeritate judicetur. Sic enim et fraternitatis vestrae episcopalis dignitas omni futuro contrariorum schismate firmior apparere valebit, et scandalum novitatis ab orthodoxa 129.0581A| fide pulsum necabitur, atque Dei Ecclesia continuae paci donabitur. Deleri namque ab Ecclesia scandala debent, et exstirpari. Multa enim possunt oriri dissensionis zizania contra promotionem fraternitatis tuae, nisi canonica falce, ne proficiant, radicitus rescindantur. Siquidem cum patitur unum membrum, compatiuntur reliqua corporis membra (I Cor. XII). Absit ergo ut schismata et dissensiones proveniant, secundum quod et mansuetissimum dominum et filium nostrum principem per litteras nostras petivimus, quod ab episcopatu fraternitatis vestrae omnia quae nuper exorta sunt scandala recidantur, et nos quidem veluti fraterna viscera condolentibus providentiae nostrae medelam afferentes appareamus. Verumtamen praedictam 129.0581B| chartam, quae contra orthodoxam fidem et Chalcedonense concilium sophistice probatur exposita, cunctis viribus irritam esse deliberamus, et vinculo anathematis refutatam, atque ut a nobis et ab omnibus orthodoxis episcopis abominatam respuimus. Sufficit namque nobis fides quam sancti apostoli praedicaverunt, concilia firmaverunt, et sancti Patres 129.0582A| consignaverunt, per quam renati et docti facti sumus, quamque docemus, nullum augmentum in symbolo fidei, quod a synodis est firmatum, recipientes. Anathema his qui addunt; anathema qui demunt sancto mathemati, id est symbolo, quod in concilio Nicaeno diffinitum, Constantinopolique firmatum, et in Ephesino primo atque Chalcedone, a sanctis ot orthodoxis Patribus, qui in catholica fide floruerunt, gratia sancti est Spiritus stabilitum. Haec et his similia concordi sensu fraternitas vestra praedicando nobiscum, ore et opere confiteatur. Similiter autem anathematizantes omnes haereses et auctores earum, ut id ipsum dicamus omnes, sicut scriptum est, et schismata nullo modo germinent in Ecclesiis Dei, quae spirituali jam et bis acuto sententiae 129.0582B| gladio sunt rescisa. Porro praesentem litterarum latorem fraternitati vestrae in omnibus commendamus, quoniam et mores ejus exigunt ut eum vobis nos commendare debeamus: quia manifeste vestram nobis praesentiam exhibere venerabilitas ejus atque perfectio morum dignoscitur. 129.0581|
EXEMPLAR PROPOSITIONIS transmissae Constantinopolim a Theodoro sanctissimo papa Romano. 129.0581C| Dominus ac Salvator noster in Evangeliis apostolis suis ita dixit: Quicunque solverit unum de mandatis istis minimis, et docuerit sic homines, minimus vocabitur in regno coelorum (Matth. V, 19). Sed et alia Scriptura dicit: Ne transferas terminos aeternos, quos posuerunt patres tui (Prov. XXII, 28). His ergo sic se habentibus, ad notitiam fraternitatis vestrae deducimus quia Pyrrhus, qui quondam Ecclesiae Constantinopoleos episcopatum subripuit, et instar lupi sub praetextu pastoris latitabat, contra orthodoxam fidem cornu bellico erecto, quaedam novitatis figmenta composuit, et chartis a se dictatis, quosdam furtivis ac subreptitiis modis subscribere compulit sacerdotes: versute gerens, ut haereticum praesumptionis suae dogma subreptis aliorum subscriptionibus 129.0581D| stabiliret, et veluti novum mathema contra colendum, nobisque traditum a sanctis Patribus symbolum componere conaretur. Et quoniam in Chalcedonensi consilio anathema positum est his 129.0582C| qui addiderint vel dempserint quid in fide, quae a tot Patribus est roborata: hujus rei gratia dilectionem vestram praemunire consideravimus, ut his quae a praedicto Pyrrho adversus apostolicam fidem praesumpta sunt reprobatis, eamdem fidem sicut et fisi sumus retineatis, quam ex ipso lacte uberum sanctae Ecclesiae simul suxistis, universa temerariae novitatis deliramenta destruentes. Nos enim tam per alias litteras, quam per decretum praesentis propositionis, omnia quae contra orthodoxam et apostolicam fidem nostram ab ejusdem Pyrrhi nova et temeraria vanitate introducta sunt abominantes, simulque cum charta, quae proposita, et in publicis locis ab eo suspensa est, anathematizantes, volumus omnes illa sapere, id est tenere, quae sancti apostoli 129.0582D| tradiderunt, et Patres qui in orthodoxa fide floruerunt, posteris tradita per sancta quinque concilia firmaverunt. 129.0581|
THEODORI SANCTISSIMI PAPAE Ad episcopos qui consecraverunt Paulum patriarcham Constantinopolitanum propter Pyrrhum ex patriarcha. 129.0581D| Litteras fraternitatis vestrae, per quas nobis de promotione Pauli fratris et coepiscopi nostri significastis, 129.0582D| suscepimus: et gavisi quidem super hujus sumus ordinatione. Sed futura moestitia huic videlicet 129.0583A| successura, propter zizania, quae nascitura fore sperantur, animum nostrum valde concussit, nisi diligentissima manu et cautissima cura priusquam crescant et Dominicam messem suffocent exstirpentur. Debuerat igitur Pyrrhus, qui sanctis Dei Ecclesiis scandalum seminavit, canonicae prius animadversioni submitti, et tum praelatus frater noster Paulus sacrari: ne forte tempore aliquo de ejectione sua quampiam se putet querimoniam objecturum, quod odium sustinuerit populare, et vi pulsus libellum dederit, et suam Ecclesiam refutaverit, sicut nobis fraternitas vestra per litteras suas significavit. Facile quippe mutantur homines, et quidem aliquando ex odio ad dilectionem assurgunt, aliquando vero a dilectione in odium dilabuntur. Qua ergo pro 129.0583B| causa, quae dissimulari futura sunt provido non contemplantur obtutu; ne forte proveniens scandalum variis simultatibus Ecclesiam Dei discindat. Sunt capitula, quibus praedictus Pyrrhus canonice potest ab omni sacerdotali ordine pelli. Primum quidem quia Heraclium, qui anathematizavit catholicam fidem et Patres orthodoxe sentientes, in litteris suis laudibus extulit, et per subreptionem, per quosdam sacerdotes qui subscripserant, sophisticam quoque chartam adversus apostolicam fidem confirmare praesumpsit, et in publicis locis suspendere festinavit, quasi novam fidem et symbolum suscitans contra sanctam Chalcedonensem synodum; poenam minime veritus aeterni judicii; et anathema quod positum est in eadem Chalcedonensium synodo; quo 129.0583C| nemo unquam sancto mathemati, id est colendo symbolo, quidquam addere vel minuere audere pertentet. Praedictus autem Pyrrhus nec protestatione conventus a pravitate sua recedere passus est. Ideo ergo jam memoratam chartam abominantes, et omnia quae crebro dictus Pyrrhus contra fidem molitus est anathematizantes, quin etiam nunc iterum atque iterum anathematizamus: illa tantum 129.0584A| amplectentes quae sancti nobis Patres in synodis tradiderunt; nihil fidei addentes, nec auferentes. Et idcirco quae in personam praedicti Pyrrhi diffinierimus, in litteris quas ad jam memoratum fratrem et coepiscopum nostrum misimus, agnoscetis. Ut igitur scandalum minime futuro tempore generetur, secundum praefixum modum diligenter sacra providentia exstinguere curet. Et res quidem ipsa nos magis ad tribulationem provocavit, et nascitura zizania conjecturis probabilius informavit, quoniam per litteras vestras praedictum Pyrrhum sanctissimum nominastis. Si enim alia taceamus, et nihil omnino peccavit aut in religionem, aut in doctrinam fidei, et nec una culpa eum damnavit; quamobrem de propria est dejectus Ecclesia? Sed fortasse quis 129.0584B| dixerit, generale hoc odium fecit. Sed vulgaris tumultus jus sacerdotii auferre non potest, nec odium sacro quemquam ordine denudare. Manifestae quippe sunt canonicae causae, quae jura sacerdotii recidere possunt. Nisi enim naturae causa praesul exstinguatur, Ecclesiam ejus alius non potest irreprehensibiliter apprehendere. Et haec quidem non contradicentes ordinationi praedicti fratris nostri Pauli scribimus, sed vulnus latens et absconsum medente manu adaperimus, ne in vitalia viscera serpere possit, omnem immunditiam fetidae putredinis medicinaliter exhaurientes, et quae possunt fieri diligentia providae incisionis penetrantes, non ut haec fiant optantes. Nam saepedictum fratrem nostrum in visceribus mentis nostrae complectimur et fovemus: 129.0584C| sed ne schismata fiant, fraterna providentia et affectione dilectionis terremur; quatenus episcopatus ejus manus impositio nullomodo maculetur. Denique interemptis et suffocatis schismatibus, et fides quoque orthodoxa, quae tot spiritualibus paradisi florum odoribus, per agricolas Christi Dei nostri, sanctos videlicet apostolos, eluxit, nullatenus aliquibus zizaniorum spinis poterit sauciari. 129.0583|
COMMEMORATIO QUID LEGATI ROMANI CONSTANTINOPOLI GESSERINT. Ex epistola sancti Maximi scripta ad abbatem Thalassium 129.0583D| In his et hujusmodi esse te, Pater, sciens, et sola quae illius sunt prae omnibus in generatione nostra omni studio procurare cognoscens: oportere ratus sum virtutem innotescere tibi eorum, quae modo ab Urbe mihi felicissima scripta sunt a quibusdam reverendis viris, et tecum ex toto corde diligentibus Deum, causa dogmatum catholicae sanctae et apostolicae ipsius Ecclesiae. Significaverunt, enim quod multa hujus rei gratia et prolixa quaedam in ea facta sit motio, id est in regia urbe, a sacratis illius ecclesiasticis viris: et prius quidem, sed praecipue per 129.0584D| idem tempus, quando illic missos in causa promotionis papae cum delatis decretis apocrisiarios susceperunt. Tunc enim, tunc post plurimos sermones, quos ad eos causa consecrationis moverunt, novissime ad effectum ejus, atque ad ipsius desiderii completionem, protulerunt eis dogmaticam chartam nunc ab eis expositam, asserentes: Non aliter vobis in capitulo, pro quo tantum transigentes navigium huc venistis, favorem praestabimus, nisi prius vos suasuros ei qui sacrandus est profiteamini, huic chartae subscribere et dogmatibus quae in ea continentur 129.0585A| exceptis dilationibus consentire. At illi eorum quae praetendebantur sibi virtute comperta, et quod hac pro causa tanto tempore manere viduam Ecclesiarum principem matrem et urbem coegissent, hanc profecto per hujusmodi suum volentes obtinere commentum. Dum scilicet usque ad eam quoque irrationabiliter extendendam fore novitatem propriam putaverint, ut id pro quo studebant assequerentur, tranquille rationem prosecuti sunt, et quasi condescendentes dixerunt: Nos quidem super hoc auctoritatem praebere non possumus; ministerium quippe nobis est creditum, non professionem faciendi praeceptum. Illud autem vobis certum reddimus, quod referamus omnia quae a vobis praetenta sunt, et chartam ipsam ostendamus ei qui consecrandus est, et si 129.0585B| judicaverit hanc bene habere, rogabimus annotare huic propriam subscriptionem. Nunc autem ne velitis insperate propterea nobis impedimento fieri, et vim inferre protelando, et nos hic retinendo. Neque enim est qui cuilibet, maximeque in causa fidei, vim possit inferre. In hac enim et nimis infirmus fortis valde consistit, et valde mitis bellator summus invenitur: verboque divino confortans animam, maximis etiam invectionibus magis durus quam dissolutus quodammodo reperitur: quanto magis Romanorum Ecclesiae et clero, quae ab olim huc usque, utpote senior cunctarum quae sub sole sunt Ecclesiarum, omnibus pravest? Hoc certe canonice tam a conciliis et apostolis, quam 129.0586A| ab horum summo principatu consecuta, et in sortem adepta, nullis omnino propter pontificatus provectionem scriptis, aut synodicarum editionibus chartarum subjecta, sicut etiam in his omnes ex aequo ei secundum jus sacerdotale subjecti consistunt. Haec itaque cum taliter nihil reveriti, sed cum omni sacra decentique fiducia stabiles illi et firmae revera et immobilis petrae ministri, maximae videlicet et apostolicae quae illic est Ecclesiae, ad regiae urbis clericos disputassent, hos sedasse apparuerunt, et ut humiliter ac modeste sentirent prudenter egerunt, sinceritatem et orthodoxiam propriae fidei ab ipso eis initio cognitam facientes. Illi autem ipsorum admirantes pietatem, hujusmodi factum duxerunt merito recompensandum, et a praetendenda charta cessantes, 129.0586B| jussionem in effectum ob episcopatum se suo perducere studio promiserunt. Quam factam accipientes Deo amabiles apocrisiarii, gratulantes remearunt ad propria. Hujus autem chartae, divinitus honorate Pater, exemplar et mihi quoque transmissum est. Exposita vero ab eis fuerat causa facendarum in Christo Deo, id est in substantiis ejus, ex quibus videlicet et in quibus est et creditur, naturalium operationum; et ne de caetero in eo sive una sive duae penitus praedicarentur. Fatebatur autem solummodo confitendum esse, ex uno eodemque Dei Verbo incarnato Deo decibilia et humana processisse, et in unum eumdemque referenda. 129.0585|
Beatissimo ac celeberrimo Martino S. NARNIENSIS ECCLESIAE PRAESULI Anastasius exiguus apostolicae sedis bibliothecarius in Domino salutem. 129.0585C| Quia, cum episcopatus apice praepositura sanctitati tuae, ob meritum summae religionis, beati Martini monasterii penes urbem positi, est a summis pontificibus delegata, hortari me visa est, quatenus, quae apud Graecos reperissem, ex his quae beato papae Martino pro fide ac rectis dogmatibus acciderunt, in latinum converterem stylum: quamvis alius sit Martinus, cujus cerneris coenobio pie praeesse, et alius, cujus affectas ad liquidum accidentia nosse. Ille quippe Turonicus, iste vero Romanus fuit antistes. Parui ergo exhortationibus tuis, pater venerabilis, non tam scientia, quam obedientia. Scio namque, dicente Samuele: Meliorem esse obedientiam quam sacrificium, et auscultare, magis quam offerre holocausta: quoniam quasi peccatum ariolandi est repugnare, 129.0585D| et quasi scelus idololatriae nolle acquiescere (I Reg. XV, 22, 23). Igitur malui imperitia quam peccare idololatria. Verum hujus operis media in aliis implicitus ipse non transtuli, sed, ab alio petitu meo interpretata, postmodum in quibusdam correxi. Quia vero, quaedam ex Actis beati Maximi monachi ac discipulorum ejus huic operi connexa et continuata 129.0586C| reperi, et ipsa quoque, si vita comes fuerit, transferre, Deo praeduce, minime recusabo, sanctissime ac reverentissime pater. Data indictione 8, tempore domni Joannis VIII papae.
Hujus sane initium operis juxta sensus duntaxat virtutem ita se habet. Unice Nate, Deus, Verbum Patris omnipotentis, Qui sola pietate volens homo factus haberis, Et genus humanum patiens in carne piasti, Auxiliare tegens, salvos fac, erue semper Tu famulos ubicunque tuos a crimine peste, Virginis egregiae precibus genitricis amandae, Et duodenorum procerum simul atque piorum, Cunctorum sine fine decus, via, vita tuorum.
129.0586D| Ex his quae a Theodoro Spudeo sanctae Sophiae scripta sunt sanctis Theodoro et Euprepio germanis fratribus, et regis pistorum principibus constitutis in exsilio Chersonis, super his quae inique gesta sunt ab adversariis in sanctum et apostolicum, novum re vera confessorem et martyrem Christi Dei nostri, Martinum papam Romanum, priusquam illuc in exsilium 129.0587A| mitteretur, cum vi raperetur propter verbum veritatis de apostolica sede.
THEOD. Postquam reversus est in excubitu cum sudoribus quos novit Deus, potui ei scribere ac innotescere omnia quae de ipso diffamabantur. Cum quibus intuli et alia quaedam, quae implorarent eum, aut nullatenus superaretur a nequam secta impiorum virorum reverens, et tremens ac prae oculis habens naufragium Sergii Cypriorum insulae archiepiscopi.
Rescribit ergo illa.
Martinus Theodoro sincera affectione dilecto fratri.
Quoniam agnovi, ut potui, ea quae in scriptis a 129.0587B| vobis significata sunt, in paucis verbis exsequar. Cum exirem ab Ecclesia, quae vocatur Constantiniana, in qua exercitus me cum armis constrinxerat, in praesentia exarchi, ac Theodori cubicularii, seu cleri, clara voce dixerunt: Anathema habeat quisquis dixerit vel crediderit, quia Martinus usque ad unum apicem fidem mutavit, aut mutaturus est: et anathema habeant qui in orthodoxa fide sua usque ad mortem non permanserint. His auditis, Calliopas coepit rationem reddere, aliam fidem praeterquam nos tenemus non esse, neque aliter se credere. Sed hoc, propter eos qui audiebant, non propter fidem, dicebat. Et scire te volo, dilectissime frater, de fide quam significasti, necnon et falsis calumniis quas adversus veritatem proponunt: quia, opitulantibus 129.0587C| nobis orationibus vestris ac omnium fidelium Christianorum qui vobiscum sunt, et vivens et moriens salutis nostrae fidem defendam, et quemadmodum beatus Paulus apostolus docet, mihi vivere Christus est, et mori lucrum. De falsis autem accusationibus, quas noviter haeretici faciunt abjicientes veritatem Christi Dei, qualem omnino potuerunt hominibus veritatem loqui, qui Dei veritati resistunt? Tibi igitur reddo rationem, dilectissime frater, per eum qui judicaturus est mundum istum per ignem, qui et reddet unicuique secundum opus suum. Ego aliquando ad Saracenos nec litteras misi, nec quem dicunt tomum qualiter credere debeant, aut pecunias unquam transmisi, exceptis duntaxat quibusdam illuc venientibus servis Dei causa eleemosynae, quibus 129.0587D| et modicum quid praebuimus minime ad Saracenos transmissum. Porro, de domina nostra gloriosa semper virgine Maria quae Deum et Dominum nostrum Jesum Christum peperit, quam omnes sancti et catholici Patres Dei genitricem appellant, utpote quae Deum hominem genuit, falsum contra me, imo contra suas ipsorum animas, iniqui viri testificati sunt. Nam quisquis beatam super omnem creaturam et naturam humanam, absque eo qui genitus est ex ea, venerabilem semperque virginem, matrem videlicet Domini nostri non honorat atque adorat, anathema sit, et in praesenti saeculo, et in futuro! Sed homines occasiones quaerentes scandala objiciunt ad scandalizandos multos.
129.0588A| Subscriptio. Deus te incolumem custodiat, amantissime fili.
THEOD. Susceptis his, gratias egi Deo, comperiens fortitudinem propositi sanctissimi viri. Anxiabar autem volens discere qualiter sublatus fuerit a sede sua, et non poteram. Quotquot enim super hoc veram responsionem interrogabam, nemo mihi dabat, sed aliter atque aliter. Unde me necessitas compulit innotescere super hoc, et obsecrare illum, quo ab ipso discerem veritatem.
Scribit ergo ad haec iterum sanctus.
Martinus Theodoro.
Noscere voluit cara vestra dilectio, qualiter de sede sancti Petri apostoli, sicut unus passer solitarius 129.0588B| ab aedificio, raptus fuerim. Et miror quia super hoc me inquirere voluisti, cum praedixerit Dominus noster de nequam temporibus istis discipulis suis: Quia in diebus illis erit tribulatio, qualis non fuit ab origine mundi usque nunc. Et nisi quia abbreviati sunt dies illi, non posset sustinere omnis caro. Sed qui perseveraverit usque in finem, hic salvus erit (Matth. XXIV, 21, 22). Hoc in paucis de Antichristo dicitur. Nam et sanctus Paulus secundum datam sibi gratiam Spiritus praenuntiavit dies istos Timotheo discipulo suo, dicens: In novissimis diebus discedent homines a fide, et a veritate auditum avertent, seipsos amantes, vani (II Timoth. III, 1, 2, etc.). Et, crede mihi, desideratissime fili mi, non videndum tempus aliud, nisi manifeste hoc in quo sint initia dolorum, 129.0588C| quemadmodum Dominus praedixit adventum Antichristi. Et mihi breviter dicere necessarium visum est, antequam in toto mundo praevaleat judicium, et finem cursus tradam, hoc mihi expedire arbitratus, quo aliis mala mihi praeparantibus exsultem potius quam fleam. Igitur, ut scias qualiter sublatus et ductus sim a Romana urbe, nil falsum audies accidentium. Omnia praescivi, per totum tempus, quae meditabantur, et, sumpto meipso cum omni clero meo, privatim mansi in ecclesia Salvatoris nostri Jesu Christi, quae cognominatur Constantiniana, quae prima in toto mundo constructa et stabilita est a beatae memoriae Constantino imperatore, et est juxta episcopium. Illic enim omnes nos seorsum morabamur a die sabbati, quando Calliopas cum Ravennati exercitu 129.0588D| et Theodoro cubiculario introivit civitatem. Misi ergo in obviam ejus quosdam ex clero: quibus susceptis in palatio, aestimavit et me cum eis esse. Cum autem quaesisset, et non invenisset, dixit primis cleri: Quia nos eum voluimus adorare; sed cras. quod est Dominica dies, obvii ei erimus ei salutabimus eum, quia hodie non suffecimus. Porro, Dominico die datis missis in praedicta sancta Dei ecclesia, suspicatus ille turbam multam colligi propter diem nuntiavit hoc: Quia multum fatigati sumus ex itinere, et non possumus occurrere hodie, sed cras omnimodis occurremus, et adorabimus sanctitatem vestram. Ego vero ipse graviter infirmus eram ab Octobrio mense usque ad praedictum tempus, id est usque ad sexto decimo 129.0589A| Kalendas Julias. Ergo feria secunda diluculo mittit chartularium suum, et quosdam ex obsequio suo, dicens: Quia arma praeparasti, et armatos habes intus, et multitudinem lapidum collegisti ad repugnandum: et hoc necessarium non est, nec aliquid tale fieri permittas. Cumque praesens audissem haec, necessarium magis non habui, qualiter hos certos redderem, quam mittere illos gyraturos per totum episcopium, et, si arma vel lapidem vidissent, ipsi testimonium perhiberent. Cum autem issent et nihil invenissent, subintuli eis per verba, quod nunquam aliquando aliter, sed semper per complexionem et fallacem accusationem incederent adversus nos, cum et in adventu infamis Olympii vani cujusdam hominis cum armis me hunc potuisse repellere 129.0589B| faterentur. Ego itaque ante altare ecclesiae lectulum meum habebam in quo jacebam; et nondum transacta media hora; ecce exercitus cum eis veniens in ecclesiam, obumbrati omnes tenentes lanceas et spathas suas, quin et arcus suos paratos una cum scutis suis, et facta sunt illic quae nec dicenda sunt.
Quemadmodum namque, in hiemali tempore vento valide flante folia ex arboribus concussa cadunt, ita percutiebantur armis candelae sanctae ecclesiae, et retunsae excutiebantur in pavimentum, et audiebatur sonitus qui in eadem fiebat ecclesia veluti tonitrus quidam horribilis tam ex pressura armorum quam ex multitudine candelarum ab eis fractarum. Quibus confestim introeuntibus, jussio a Calliopa porrecta est presbyteris et diaconibus, 129.0589C| in qua humilitatis meae abjectio continebatur, quod irregulariter et sine lege episcopatum subripuissem, et non essem in apostolica sede dignus institui, sed omnimodis in hanc regiam urbem transmitti, subrogato in loco meo episcopo. Quod necdum aliquando factum est, et spero quod nec aliquando fieri habet: quia in absentia pontificis, archidiaconus, et archipresbyter, et primicerius locum praesentant pontificis. Dum ergo haec moventur, quae de fide gesta fuerant jam manifestavi vobis. Quod autem praeparati non fuerimus ad repugnandum, melius judicavi decies mori quam unius cujuscunque sanguinem in terram fundi. Quod quidem et sine periculo hoc gestum est, non paucis, quae non placuerunt Deo, malis effectis. Eadem itaque hora 129.0589D| dedi me ipsum ad exhibendum imperatori, et non resistendum. Porro acclamantibus mihi, ut veritatem dicam, quibusdam ex clero ne facerem hoc, nulli eorum accommodavi aurem, ne subito fierent homicidia. Sed dixi illis: Sinite mecum venire ex clero, qui necessarii mihi sunt, episcopos videlicet, presbyteros, et diaconos, et absolute qui mihi videntur. Respondit Calliopas: Quotquot voluerint venire, cum bono veniant. Nos cuiquam 129.0590A| necessitatem non facimus. Respondi ego: Clerus in potestate mea est. Exclamantes autem quidam ex sacerdotibus, dicebant: Cum ipso vivimus, et cum ipso morimur. Post haec coepit dicere per se Calliopas, et qui cum ipso erant: Veni nobiscum ad palatium. Nec hoc facere recusavi, sed exivi cum eis in palatium eadem secunda feria. Et tertia feria venit ad me omnis clerus, et multi erant qui se paraverant ad navigandum mecum: qui etiam res suas jam immiserant in ea quae vocabantur levamenta: et alii quoque nonnulli praeparabantur clerici et laici qui festinabant pervenire ad nos. Eadem ergo nocte, quae illucescit in feria quarta, quae erat tertio decimo Kalendas Julias, circa horam quasi sextam noctis, tulerunt me de 129.0590B| palatio, retrusis omnibus qui mecum in palatio erant, usque ad res diversas, quae mihi in via et hic erant necessariae; et non nisi cum sex puerulis et uno cauculo eduxerunt nos ex urbe; et, cum immississent nos in unum eorum quae dicebantur levamenta, circa horam plus minus quartam diei ad portum pervenimus. In ea sane hora, quae egressi sumus ab urbe Roma, statim ut erant obseratae portae, iterum eas obseraverunt et sic remanserunt, ne exirent a civitate aliqua et venirent ad nos in portu, donec illinc navigassemus. Unde necessitas nobis effecta est, ut omnium eorum res, qui in levamenta missi fuerant, in praedicto portu dimitteremus, et mox eadem die moveremur. Et pervenimus Kalendas Julias Mesenam in qua erat navis, id est carcer 129.0590C| meus. Non autem Mesenae tantum, sed et in Calabria, et non tantum in Calabria quae subdita est magnae urbi Romanorum, sed et in plurimis insularum in quibus nos vel tribus mensibus peccata impedierunt, nullam compassionem adeptus sum: excepto duntaxat in insula Naxia, quoniam ibi annum fecimus, merui lavari duobus vel tribus balneis, et apud urbem mansi in hospitio quodam. Et ecce quadraginta et septem dies sunt hodie, ex quo non merui calida nec frigida aqua rigare me, et effluxi et refrigui totus, quoniam ventris fluor et in navi et in terra usque ad praesentem horam requiem mihi omnino non dedit: et in ipsa quoque necessitatis meae hora cum gustaturus sum, totus conquassatus corpore, ea quae necessaria sunt percipere ad confortandam naturam 129.0590D| non habeo, quia quod habeo taedet me sumere, cum id habeam penitus in fastidium. Sed credo in virtutem Dei qui omnia conspicit, quia cum de praesenti vita subductus fuero, exquirentur de his omnibus hi qui me persequuntur, ut saltem sic ad poenitentiam ducti ab iniquitate sua convertantur.
Subscriptio. Incolumen te custodiat Deus, fili dulcissime! 129.0591|
COMMEMORATIO eorum quae saeviter et sine Dei respectu acta sunt a veritatis adversariis in sanctum et apostolicum, novum revera confessorem et martyrem, Martinum papam Romae, per epistolam cujusdam Christianissimi, directam his qui sunt in Occidente, seu Romae, et in Africa, orthodoxis Patribus. 129.0591A| Afflictionum moerores et lacrymas, communemque sine cessatione ac moestissimam vocem quae in dolores ex imo cordis prolata est, puto autem quae et profertur Deo ab his qui sunt Romae, adhuc autem et in omni loco dominationis ejus degentibus sanctis famulis Dei et fidelibus populis, ex quo facta est persecutio adversus sanctissimum Patrem nostrum, Deo beatissimum, et fidelem sacerdotum principem et apostolicum universalem papam, ac per hoc adversus catholicam Ecclesiam; puto autem hactenus hunc eumdem moerorem retineri in vobis, et multam sollicitudinem habere vos, scire quomodo peractum est contra eum, quando exsulatus est et persecutione pulsus a Roma navigio usque Byzantium. Haec in mente habens ego humilis et peccator famulus vester, 129.0591B| quaedam quidem exterius sollicitudine multa addiscens, plurimorum autem proprie contemplator factus indignus ministerii beatissimi et pretiosi sacerdotis nostri, judicavi litteris reminisci, et nota facere claraque constituere vobis benedictis, atque per vos omnibus fidelibus et zelum habentibus culturae divinae: quatenus cognoscentes cum cordis moestitudine mecum illum propheticum sermonem proferatis: Quis dabit capiti meo aquam, et oculis meis fontem lacrymarum, et plorabo die ac nocte contritiones catholicae Ecclesiae et omnium Christianorum, imo perditionem, propter ea quae acta sunt in beatum et Deo plenum ducem veritatis et praedicatorem. Verumtamen Deo gloria, qui dedit ei virtutem et sufferentiam stabilem in tentationibus quae 129.0591C| supervenerunt ei a contrariis virtutibus et viris, in expugnando et viriliter dimicando pro cultu Dei, irrefragabiliter et spe firma usque ad mortem ponens animam suam, utpote imitator ejus qui eum constituit athletam, Dominus ejus, ad informationem pro veritate dimicare. Ea equidem, quae inibi Romae gesta sunt in beatum et adamantinum spiritualem Patrem sacerdotumque principem domnum Martinum, et vos scitis: qualibus periculis luctatus est, videns gladios vibratos et acutos confertos ad invicem, tentos a pluribus militibus paratum habentibus inficere enses et commutare a vita beatum, in circuitu altaris astantibus, et in toto templo catholicae Ecclesiae Romae quae cognominatur Constantiniana, in qua sacerdotio fungens recubabat in foribus et grabato 129.0591D| ipse beatus aeger: et quomodo contritus animis, et artubus constrictus, impulsus et expulsus, raptus et extractus ex apostolico throno, in quo Deus eum constituit loco, inspectorem sui apostolum, et praedicatorem 129.0592A| orthodoxum veritatis. Sed vere iste non fecit pretiosiorem animam suam se, sed posuit eam usque ad mortem, imitans, sicut dictum est, Dominum suum dicentem: Bonus pastor animam suam ponit pro ovibus suis; quo salvaret ubique errantem et perditam plebem ab insurgentibus nostris temporibus haereticis.
Traditus igitur Romae de catholica Ecclesia sancti Joannis a potentibus hujus saeculi his qui hoc erant ministerio digni ministri, atque custodibus, depositus est ad portum, et conjectus est in lembo, et navigantibus, sicut scitis, euntibusque juxta Avidum, in insulam quae vocatur Naxos, non concesserunt beato illi apostolico viro custodes penitus contingere terram, dolentibus prorsus pedibus ejus, cum ipsi per 129.0592B| loca conferrent et omnino quiescerent. Hi autem qui per loca erant sacerdotes, et caeteri fideles regionis ipsius, dirigebant munera beato illi causa utilitatis ejus, non parvae multoties quantitatis. Quas quidem directas species et quantitates custodes bestiales continuo coram eo diripiebant, improperiosa et amara plurima congerentes in eum. Eos autem qui munuscula detulissent injuriis et verberibus afficientes dimittebant, dicentes ad eos: Quoniam quicunque diligitis istum, inimici estis reipublicae. Num quidnam hoc solum ei non valebat inferre dolorem incomparabilem super infirmitatem quae enim aegre deprimebat? Exinde igitur praemittentes ab Avido quemdam custodes qui retinebant eum, nuntiaverunt in Byzantio adventum et captionem ejus, proferentes adversus 129.0592C| eum plurima mala: haereticum, et rebellem, Deique adversarium proclamantes, et subvertentem universam terram Romanorum. Cumque tandem pervenisset Byzantium beatus ille septimo decimo die Septembrii mensis in portum juxta Euphemiam prope Arcadianon, reliquerunt eum a mane ministri usque in horam decimam recubantem in grabato navis, eratque, sicut scriptum est, spectaculum omnibus angelis et hominibus. Accedebant enim varii homines, quos propter ferales mores lupaces dixerim, et subrogati, ut conjicio, talia contra sanctum papam agebant, qualia Christianis dici non oportet. Morantibus nobis in littore, tota die eram incedens dolore plenus et amaritudine eo quod viderem talem sanctum virum ita dejectum; non solum autem, sed et 129.0592D| talia eloquia a quibusdam ethnicis prolata contra eum, nihil aliud quaerebam, nisi ut auferretur anima mea a me.
Dehinc circa solis occasum venit quidam scriba, 129.0593A| nomine Sagoleva, cum multis excubitoribus: et auferentes de lembo posuerunt in gestatorio, duxeruntque in custodiam excubitorii, quae cognominatur Prandearia; et fecit eum inclausum sub multa custodia, praecipiens excubiti custodibus ut nullus penitus sciret civitatis, quia est in eodem excubitu. Fecit ergo sanctus idem apostolicus clausus, et sine participatione penitus sermonis alicujus, nonaginta tres dies. In ipsa vero nonagesima tertia die, quae est dies parasceve, mane tulerunt eum de custodia, constituendum in cella sacellarii jubentes pridie convenire omnem senatum, quod et factum est. Jusserunt autem eum introducendum, et introduxerunt in portatoria sella: erat enim penitus aeger, praecipue autem illis diebus prae navigatione et afflictione 129.0593B| custodiae per tot dies effectae. Intendens autem in eum primus, qui praesidebat sacellarius cum reliquis principibus a longe, jussit eum surgere a ferculo, et stare. Aientibus quibusdam ministrorum non valere eum stare, turbatus prae multa ira sacellarius exclamavit, cum eo autem et quidam de custodia, surgere eum et astare censurae subnixum hinc inde: quod et factum est. Sacellarius autem inquit ad eum: Dic miser, quid tibi mali intulit imperator? tulit a te aliquid? oppressit te vi? Ille autem tacebat. Tunc ait ad eum sacellarius imperativa voce: Non respondes? Ecce nunc ingredientur accusatores tui. Et continuo cum sermone introducti sunt plurimi accusatorum contra eum. Omnes autem erant mendacii filii et discipuli eorum qui Dominum nostrum Jesum 129.0593C| Christum necaverunt. Contradicebant vero sancto viro, quemadmodum praemoniti fuerant. Erant enim voces eorum praemeditatae et praeparatae. In quibus quidam eorum, paulo ante interrogati ut testimonium perhiberent, tentabant dicere veritatem, sicut mos est: et continuo turbati qui praetendebant certamen hoc, incipiebant validis minis increpare eos, donec suaderent eis proferre quae erant convenientia in mortem beati et justi viri. Contemplatus sanctus papa introeuntes testificari, subridens dixit: Isti sunt testes? sic habet ordo? Erant enim primi ingredientes, nomine quidem milites, lupaces autem et bestiales sententia; et quidam eorum qui erant Olympii, cum quibus erat et Andreas qui fuerat ejus notarius.
129.0593D| Erant autem inter accusatores infelices Imeritus, et Therinus et reliqui numero quasi viginti, primores milites et reliqui accusantes. Jurabant autem ad sancta Evangelia, et sic testificabantur. Primicerius sane omnium accusantium erat Dorotheus patricius Ciliciae, qui jurans dixit, quoniam quinquaginta capita si haberet, non oporteret eum vivere eo quod solus subvertit et perdidit universum Occidentem, et delevit, et revera unius consilii fuit cum Olympio, et inimicus homicida imperatoris et Romanae urbanitatis. Videns ergo justus vir introeuntes eos et jurantes sine parcitate testificatores, compassus 129.0594A| perditioni animarum eorum, ait ad eos qui praesidebant principes: Obsecro vos per Deum, nolite praeparare eos et jurare, sed absque sacramento dicant quaecunque volunt, vosque facite quaecunque vultis. Et quid opus est etiam jurando perdere illos animas suas? Ingresso equidem uno testium, et dicente quoniam conjurationes fecit cum Olympio, et milites praeparavit ut jurarent; interrogatus Deo pretiosus vir, si haec ita se haberent, respondit: Si vultis audire veritatem, dieo vobis sequentia. Et coepit dicere: Quando factus est Typus, et directus Romam ab imperatore. Et, hoc tantum dicente beato illo, aliud quid non concessum est loqui. Sed continuo ante omnes incipiens cum clamore Troilus inquit: Non inferas nobis hic de fide; de duellio nunc scrutaris, quoniam 129.0594B| et Romani, et nos Christiani sumus et orthodoxi. Et respondit idem vir justus: Utinam! Verumtamen invenietis me in illa die tremendi examinis testem etiam in hoc.
Denuo inter accusantes testes, ait ad eum praefectus Troilus: Qualis homo es tu, quoniam cernens et audiens talia contra imperatorem nitentem effodiendum Olympium non prohibuisti eum, sed e contra consensisti ei? Ad quem continuo dixit ipse beatus apostolicus papa: Dic, domine Troile: quando, sicut scitis etiam vos, et nos audivimus, Georgius a magistratibus, qui erat ex monachis, ingressus est huc in urbem a castris, et talia verba locutus est fecitque res tales; ubi eras tu et qui sunt tecum, quoniam non restitistis ei, sed e contra concionatus est vobis, et 129.0594C| quos voluit Palatii exsulavit et prohibuit? Iterumque sub Valentino, cum praecepto imperatoris indutus est purpura et consedit ei, quo ieratis vos? Non eratis hic? Cur ergo non prohibuistis eum dicentes: Non attingas res non opportunas tibi? Nonne omnes e contra convenistis ei? Quomodo habebam ego tali viro adversus stare, habenti praecipue brachium universae militiae Italicae? An potius ego illum feci exarchum? Verumtamen, denuo obsecro vos per Dominum, quodcunque vultis et definitis fieri in me, citius explete. Novit enim Deus, maxima mihi dona tribuistis, quacunque me clade jugulaveritis. Percontatus autem quemdam de ministrantibus, Sagolebam videlicet, sacellarius, si sunt foris alii aliqui, qui debeant testificari? respondit scriba: Sunt, domine, plurimi alii. 129.0594D| Deficientes autem hi qui praesidebant, sancto et venerabili astante viro in conspectu eorum, et potissimum Spiritu eum sancto firmante, dixerunt sufficere testes. Erat quippe interpres eorum, quae a Sancto dicebantur, verborum, Innocentius consul filius Thomae, qui erat ab Africa: et, cum interpretaretur ea quae a beato viro dicebantur, non ferebat, videns ignita jacula sancti Spiritus a Deo honorabili viro contra eos prolata. Ait ad Innocentium cum furore: Cur nobis interpretaris quae dicit? Noli dicere quae dicit.
Surgens ergo continuo sacellarius cum plurimis 129.0595A| qui consederant ei ingressus est nuntiare imperatori quaeque ipse voluit. Eduxerunt autem sanctum apostolicum virum de cella judicii, magis autem ex aula Caiphae, in gestatorio sedili sedentem, et statuerunt eum in medio atrii quod erat ante cellam sacellarii, et imperialis stabuli, quo consueverat omnis populus convenire et exspectare sacellarii ingressum. Circumdederunt eum excubitores, eratque omnibus spectaculum formidabile turbis. Post paululum ergo, jusserunt inferri eum in solarium expositionis, ut esset ibi quatenus prospiceret imperator per cancellos triclinii sui ea quae futura erant fieri. Erat itaque multitudo populorum usque ad hippodromum conferta convenientium illic. Statuerunt ergo reverentissimum virum in medio solarii dispositionis, 129.0595B| praesentia totius senatus subnixum hinc et inde. Facta est ergo constipatio subito non minima, et exiens ab imperatore sacellarius apertis januis triclinii in solarium dividere universum populum jussit. Veniensque ad sanctum ac venerabilem virum Martinum apostolicum, dixit ad eum: Vide quomodo Deus te duxit, et tradidit in manus nostras. Tu nitebaris contra imperatorem: quid tibi spei erat? Ecce dereliquisti Deum, et dereliquit te Deus. Et continuo exclamans sacellarius quemdam astantium excubitorum tonsorem, praecepit sine mora auferre psachnion summi et apostolici atque praecipui pastoris omnium Christianorum, qui orthodoxam sanctorum Patrum et synodorum confessionem, hoc est fidem confirmavit, et novi erroris exortos auctores, novos 129.0595C| videlicet haereticos, cum impiis dogmatibus eorum canonice et synodice anathematizavit. Cum ergo incidisset psachnion beati viri excubitor, et corrigiam campagiorum ejus, statim tradidit eum sacellarius praefecto urbis, dicens: Tolle eum, domine praefecte, et continuo membratim incide illum. Cum his autem omnibus jussit astantibus anathematizare eum, quod et fecerunt. Non responderunt autem hujuscemodi voci viginti virorum animae. Sed omnes quique hoc ipsum videbant, et sciebant quia est Deus in coelo conspector eorum quae fiebant, dimisso vultu cum multa moestitudine recedebant tribulati. Suscipientes ergo cum carnifices exuerunt exterius ejus pallium sacerdotalis stolae, et scindentes alas tunicae quae erat interius a summo usque deorsum circumposuerunt 129.0595D| ferrea vincula in sanctam ejus cervicem, et per omne corpus ejus trahentes eum vi, non concesserunt penitus ei alicubi residere et animam refocillare, sed a palatio duxerunt eum publicantes et dehonestantes per medium civitatis ad praetorium, et gladius coram eo.
Erat autem dolor magnus beato illi, et inenarrabilis: oppido enim erat fessus et infirmus, prae tantis incommodis futurus relinquere animam a pressura passionum et tenuitate corporis. Attamen gaudens spe confortabatur in Domino: et, quo magis cum afflictione et vi trahebatur, eo sereno obtutu ductus cum multa constantia animae justus, 129.0596A| cum uno solummodo indumento a summo discisso in duas partes, et sine cinctorio sequebatur, adeo ut interiora ejus quodammodo nuda panderentur, et multifaria quidem continuo populorum, conspectis quae fiebant, gemebant, ut veritatem dicam, et lacrymabantur. Pauci autem ministrorum satanae gaudebant et subsannabant, et capita transeuntes, sicut scriptum est movebant, dicentes: Ubi est Deus ejus, et ubi fides ejus, et ubi doctrina ipsius? Qui cum venisset in praetorium dehonestatus et a carnificibus vinculatus cum gladiis, conjecerunt eum in unum carcerum cum homicidis, et post unam quasi horam tulerunt eum inde, et transposuerunt in eam, quae dicitur Diomedis custodia, in praetorio Praefecti. Tanta autem instantia et vi trahebant eum vinculis 129.0596B| nexum ut dilaniarentur crura et poplites ejus, et sanguis efflueret per ascensum scalae ejusdem custodiae. Sunt enim scopulosi, et asperi valde ac penitus in altum porrecti gradus. Erat autem ipse beatus praesentis vitae proximus jam carere suppliciis, anima deficiente etiam ante gladium, cum jam non valeret conscendere cum se trahentibus. Introducentes ergo eum, quomodocunque in custodiam decidentem saepius et surgentem, posuerunt in scamno indutum calibis et catenis. Tunc enim, quando traditus est a Caipha Pilato ut crucifigeretur, hoc est a praefecto, continuo cum exuerent eum carnifices, graviter algoribus vexabatur: erat enim intolerabilis hiems. Imposuerunt ei gravissima ferri pondera, et nullus aderat ei hominum ejus proprius, excepto uno solummodo 129.0596C| clerico adolescente: quique commanens ei in custodia, et superstans lamentabatur magistrum, sicuti Petrus.
Erat etiam convinctus magister custodiae eidem beato, quoniam sic erat mos, ut futurus pati per gladium convinciretur magistro custodiae. Erant ergo duae mulieres, genitrix et nata, praenominatae custodiae claves tenentes, quaeque aspicientes importabilem dolorem sancti illius qui inter tot poenarum genera quae aderant, algore quatiebatur durissimo: motae compassionibus quaerebant aliquam exhibere misericordiam cum eo, et contegere eum, sed non audebant propter convinctum et custodientem carnificem. Putabant enim actutum venturam censuram 129.0596D| ut trucidaretur. Post quasdam vero horas, cum vocassent quidam ab imo ex ordine militari magistrum vigiliae carnificem, descendente eo, una mulierum ergastulorum illorum pietatis viscere ducta, accedens amplectensque bellatorem Christi, et apostolicum patrem, portansque reclinavit eum in proprio toro suo, contegens utiliter et involvens. Mansit autem usque ad vesperum sine voce. Vespere autem facto, misit ad cum Gregorius Praefectus Eunuchus ex cubiculariis majorem domus suae cum parvis cibariis, qui refecit eum, dicens: Ne deficias in tribulationibus, confidimus in Deum, non morieris. In quo magis aggravatus ille beatus ingemuit. 129.0597A| Abstulerunt autem ferrea vincula continuo ab eo.
Sequenti vero die abiens imperator in Patriarchium visendi gratia Paullum patriarcham (proximus enim erat morti) narravit ei quae consummata sunt in sanctissimum virum. Ingemiscens vero Paullus, et conversus, ad parietem dixit: Hei mihi! et hoc ad abundantiam judiciorum meorum actum est. Percontatus autem ab imperatore quamobrem hoc dixerit, respondit: Numquidnam, domine, non est miserabile talia pati pontifices? Tunc attentius adjuravit Imperatorem, sufficere ei in his quae passus est, nihilque amplius sustinere. Unde audiens beatus ille ac apostolicus vir, quod non suscepit quod exspectabat, non gratum habuit tale 129.0597B| promissum, sed penitus moestus effectus est. Festinabat enim explere bonum certamen, et abire ad eum quem desiderabat. Interea defuncto Paullo, et Pyrrho residere nitente, atque quibusdam Ecclesiae contradicentibus et prohibentibus, libellumque ejus publicantibus in palatio, asserentibusque quoniam et a beatissimo Paullo anathematizatus est: Pyrrhus reprobatus est sacerdotio propter libellum quem fecerat Romae.
Et multa commotione facta, post dies octo defuncto Paullo, dirigitur ab imperatore ad Diomedis custodiam ad magnanimum papam Demosthenes rescriptor et collaborator sacellarii, et Libellifius cum eo. Intrantes vero, dixerunt ad eum: Dominator noster eximius imperator misit nos ad te, dicens: 129.0597C| Ecce in quanta gloria prius consistens, in qualem ordinem te ipsum duxisti! nemo tibi fecit hoc, sed tu ipse tibimetipsi. Ipse autem nihil aliud respondit, nisi solum hoc: Gloria et gratiarum actio per omnia soli immortali Regi. Dicit ad eum Demosthenes rescriptor: Significavit tibi dominator, dic nobis ea quae de Pyrrho expatriarcha hic et Romae subsequenter gesta sunt. Pro qua causa abiit Romam: jussus, an proprio proposito? Respondens sanctus papa dixit: Proprio proposito. Ait Demosthenes: Libellum illum quomodo fecit? compellente aliquo? Respondit sanctus vir: Nemine, sed propria propositione. Demosthenes inquit: Veniente Pyrrho Romam, quomodo suscepit eum sanctus vir Theodorus decessor tuus papa? uti episcopum? Respondit 129.0597D| aequanimis papa, et quomodo non? qui prius quam veniret Pyrrhus Romam, manifeste scripsit huc, hoc est beatus Theodorus, ad Paullum, utpote ad eum qui indecens fecerit, et alterius thronum invaserit. Deinde autem sponte sua eodem Pyrrho veniente Romam ad vestigia beati Petri, quomodo non haberet eum suscipere praecessor meus, et honorare, utpote episcopum? Respondens Demosthenes dixit: Vere veritas sic se habet. Unde autem sumebat ea quae ad usum sui corporis erant necessaria? Dicit beatus: Manifeste de Patriarchio Romano. Ait concertator: Qualis panis dabatur ei? Respondit honorabilis vir: Vos domini mei, nescitis Ecclesiam Romanam? Dico enim vobis, quia quisquis venit 129.0598A| illuc miserabilis homo hospitari, omnia ad usum praebentur ei, et nullum immunem suis donis sanctus Petrus repellit venientium illuc: sed panis mundissimus et vina diversa dantur non solum ei, sed hominibus ei pertinentibus. Si ergo in miserabilibus hominibus haec fiunt, qui venit etiam honorabilis sicut episcopus, qualem sumptum habet suscipere? Dicit ad eum Demosthenes: Nos didicimus, quia vi fecit libellum Pyrrhus Romae, et quia lignea vincula sustinuit, et multa dolenda passus est. Respondit vir ille beatus, et dixit: Nihil tale factum est. Nam nisi quia formidine aliqui tenentur, non possunt forte loqui veritatem. Hic sunt Constantinopoli plurimi, qui tunc erant Romae, et sciunt quae ibi gesta sunt. Ex quibus interim 129.0598B| superest Plato Patricius, qui tunc Exarchus erat, quippe direxit homines suos tunc ad Pyrrhum Romam: percontamini eum de his si mentior. Verumtamen, quid volumus plurima quaerere? Ecce in manibus vestris retinetis me, et quodcunque vultis consummate in me: Deo indulgente in vestra est potestate. Utique si membratim inciditis carnes meas, sicuti praefecto jussistis cum me traderetis, non communico Ecclesiae Constantinopolitanae. Ecce hic sum, examinate me, et tentate, et invenietis experimento gratiam Dei, et fidelium servorum ejus. Iterum Pyrrhus in medium venit, qui toties anathematizatus et nudatus est divino honore. Stupefactus autem Demosthenes rescriptor, et admirans super hac voce aequanimis papae audaciam atque constantiam 129.0598C| pro Christo in morte sua, equidem ad hoc positus erat calix passionis. Similiter et hi qui consequentes erant ei stupentes, accepto libellario scriatim cuncta dicta a beato viro, conscribentes recesserunt.
Fecit ergo reverentissimus papa in eodem Diomedis ergastulo octoginta quinque dies post primas nonaginta tres; hoc est omnes simul CLXXVIII. Venit igitur Sagoleba scriba, dicens, quia jussus sum auferre te hinc, et transferre in domum meam, et post dies duos dirigere te quo jusserit mihi sacellarius. Interrogante autem papa quo ducendus esset, vel in quem locum, noluit ei dicere. Rogabat ergo sanctus ille, ut sineretur in eadem custodia, quousque exsularetur, et ad horam auferretur de custodia: et nec 129.0598D| hoc concessum est ei. Sed circa occasum solis dicit venerabilis papa his qui erant in ergastulo: Accedite, fratres, vale faciamus; quia ecce nunc aderit qui auferat me hinc. Et haec, dicente eo, hauserunt singuli calicem. Et surgens sereno vultu cum multa constantia atque gratiarum actione dicit ad unum concurrentium sibi dilectum, qui erat ibi: Veni, domine frater, et da mihi pacem. Erant porro praecordia fratris illius, sicut mihi ipse referebat in illa hora, qualia ut conjicio discipuli illius contemplantis Dominum in cruce. Non valens ergo, ut aiebat, cohibere seipsum, vocante eum beato ad osculum, irrugiit frater ut leo. Cum eo autem inibi praesentes omnes lamentabantur terribili lamento. Anxiatus in 129.0599A| hoc vir beatus flagitabat omnes ne ita facerent, sereno obtutu dicens. Et, impositis venerabilibus manibus super verticem ejus, subridens ait: Bona sunt haec, domine frater, haec sunt opportuna, et te oportet ita facere? haec sunt pacis? cum e contra nunc debeas gaudere super me. Ad quem illico cum contritione cordis respondit frater: Deus novit, famule Christi. Laetor in gloria qua dignatus est Christus Deus noster propter nomen suum haec te omnia pati: sed lamentor omnium perditionem. Salutantes ergo omnes eum recesserunt. Veniens igitur continuo scriba et auferens eum intulit in domum suam. Dictum est ergo, quia in Chersonam exsulatur: et post dies aliquot cognovimus, quia illuc clanculo navigio transvectus est 129.0599B| ipse sanctissimus apostolicus vir. Veniens ergo illuc post dies aliquot scripsit epistolam in Byzantium ad quemdam sibi charissimum, ex illis videlicet qui hunc propter Dominum et ob rectam fidem ejus amabant.
Cum esset in magna tribulatione et exsilio idem saepe dictus Pater noster sanctissimus constitutus, postulans aliquarum specierum subsidia propter multas et frequentes, gravesque aegrimonias corporales, angustiasque omnimodas regionis illius, eo quod nihil ibi inveniretur, praecipue triticum, quod quidem illic nominabatur, non autem inveniebatur. Unde cum jurejurando scripsit, quia navicula illo veniente, et parum tritici habente ad commutationem salis, vix potuerit emere ex eo unum tritici 129.0599C| modium quatuor solidis, cum multis et hoc precibus. Diversas autem angustias scripsit sancta ejus anima pati se ibi, non solum corporalibus angustiis, sed etiam habitantium et dominantium ibi malis oppressus, ita ut penitus contritus male pejus moreretur, suasione videlicet dominantium in Byzantio. Quamobrem, quaeso vos, ego humilis et peccator famulus vester, a Deo honorabiles Patres, ut quemadmodum ego visa mihi et audita diligentissime declaravi vobis, hoc est imminentes tentationes beatissimo papae, propter rectam confessionem in Christo Domino, et propter anathematismum in novos factum haereticos, quanquam ex multis parva, tamen quae potui dirigere scripsi: ita et vos zelum habentibus culturae Dei, explicate eadem, et hortamini imitari 129.0599D| eum, et traditiones sanctorum Patrum retinere secundum imitationem ejus, et non communicare omnino contraria sentientibus. Obsecrantes etiam pro me indigno famulo qui scripsi, quo cum eo et vobiscum inveniam misericordiam a Christo Deo nostro in saecula. Amen.
Obiit autem idem sanctissimus ter beatus apostolicus Martinus papa, recens revera confessor et martyr Christi Dei nostri in eadem exsulatione Chersonae, juxta ejusdem ad Dominum Deum petitionem, quam obtulit ei cum lacrymis, exiens de navi, et calcans terram illam, id est ut in ea finiret vitam, bonum certamen certans, cursum martyrii consummans 129.0600A| et bonam fidem servans, mense Septembrio, die sexta decima, in qua felicissimae martyris et fidem custodientis orthodoxam Euphemiae, pretiosissima et beatissima, secundum anni circulum, celebratur memoria, indictione quarta decima. Positus est autem in tumulis sanctorum extra muros Chersonitarum civitatis quasi stadio uno, in pretiosissimo et reverendissimo templo sanctissimae et prae omnibus sanctis colendae, castissimae et immaculatae, perbenedictaeque gloriosissimae et excellentissimae omnium creaturarum, gratia plenissimae, gaudium facientis et tribuentis dominae nostrae, proprie natura et veritate solius Dei genitricis, semper virginis Mariae, quae cognominatur Blachernes: factus typus imitabilis omnibus, qui bene vivere et decertare 129.0600B| elegerint et voluerint, pro ea, quae verissima est, veritate. Cujus virginis cujusque confessoris intercessionibus, Christus verus Deus et Salvator noster, qui ineffabiliter et sine semine ex ea processit propter genus humanum, custodiat et conservet nos et omnes fideliter audientes, omnemque populum quem acquisivit in sinceritatem fidei et conversationem, in pace, et dilectione perfecta, et omni justitia usque in finem. Cui est cum Deo Patre et Spiritu sancto in deitate una substantia, aequus honor, virtus eadem, sine tempore regnum, semper principium, sceptrum juge, gloria perpes, majestas similis, per infinita saecula. Amen.
Habet autem se praedicta epistola ejusdem sanctissimi et apostolici papae sic. 129.0600C|
Indicamus germanae charitati vestrae, domine frater, quia postquam egressi sumus ex eo quod Ivon dicitur a Constantinopoli, navigantes sancta quinta feria coenae Domini pertransivimus Pharum, per diversa loca transmeantes Idibus Maiis, et Chersonem pervenimus. Ergo gerulus harum, qui praesentem vobis tradit epistolam, post triginta dies post nos a partibus Byzantii venit Chersonem. Et gavisi sumus super adventum ipsius, aestimantes quod expensae missae nobis ab Italia essent in terram hanc, quae deberent nos eo veniente consolari. Et cum interrogassemus, cognovimus ab eo quod nihil huc detulerit ab Italia: et miratus sum, et glorificavi Deum meum etiam in hoc, quoniam, sicut scit, tribulationes nostras dispensat, maxime cum fames in 129.0600D| hac terra et necessitas talis esset, ut panis in ea tantum nominetur, non tamen penitus videatur. Quoniam nisi mittantur nobis ex partibus illis sumptus, vel a partibus Ponti, hic vivere omnino nequimus. Spiritus enim promptus est, caro vero infirma, ut etiam ipse nosti. Neque enim dispensatio quaevis potest in hac terra ullatenus inveniri in solatium saltem modici sumptus. Si ergo, ut dictum est, transmissum fuerit illinc frumentum et vinum, aut oleum et alia quaedam quoquo modo, festina, prout potueris, mittere nobis. Neque enim hujuscemodi mala, ut reor, ostendi sanctis, qui ibidem sunt, vel his qui sunt Ecclesiae illius, ut usque adeo mandatum Domini 129.0601A| parvipenderent: praesertim cum Apostolus Philippensibus scripsit, gratias agens eis quod et Thessalonicam et semel et bis in usum sibi miserint, ubi et subdit: Habeo autem omnia, et abundo. Si enim peregrinos illic, id est Romae, ita reficit sanctus Petrus, quid dicemus de nobis, qui proprii servi ejus sumus, et saltem ad momentum ministravimus ei, et in tali exsilio et afflictione consistimus? Cognitionem autem feci ad dilectionem vestram quarumdam specierum, quae comparari debent illic: et horum, quaeso te, more solito curam habeto, ut nosti, ad emendum et mittendum nobis propter multas necessitates nostras et frequentes infirmitates.
Exemplar alterius epistolae.
129.0601B| Omne desiderium habemus semper litteris nostris charitatem vestram consolandi, et relevandi vos a sollicitudine quae vobis de nobis est; vobiscum vero et omnes sanctos et fratres nostros, qui curam nostri propter Dominum gerunt. Ecce et impraesentiarum scribo vobis, quae coarctant nos. Veritatem dico in nomine Christi Dei nostri. Remoti enim ex omni mundana turbatione, et depositi a peccatis nostris, ecce et ipsa vita caruimus. Siquidem hi, qui in hac regione habitant, omnes gentiles existunt, et gentiles mores acceperunt hi, qui hic habitare noscuntur, nullam charitatem prorsus habentes, quam jugiter hominum natura et inter ipsos quoque barbaros crebra compassione demonstrat. Novit itaque Deus, nisi ex naviculis, quae veniunt ex partibus Romaniae, 129.0601C| ut hi qui hic sunt nuncupant, partes videlicet Graecorum Ponticas partes vocantes. Nam nec semel de regione ista usque ad unum trimisium frumentum potui comparare: sed nec alterius cujuscunque generis speciem, nisi, ut praedictum est, ex naviculis quae huc raro veniunt, ut sale onustae recedant. Sic potuimus emere tres vel quatuor modios numismate, usque ad praesentem Septembrium mensem. Usque nunc vero non potuimus de novis geniminibus emere, nisi uno numismate modios quatuor. Miratus sum autem, et adhuc miror indiscretionem et compassionem omnium qui quondam mihi pertinebant, et amicorum meorum ac propinquorum, quia sic funditus infelicitatis meae obliti sunt, et nec scire volunt ut invenio, sive sim super terram, sive non 129.0601D| sim. Miratus quoque multo magis sum in eos, qui sunt sanctissimae apostoli Petri Ecclesiae, quoniam tantam dederunt operam de corpore ac membro suo, id est, super dilectione nostra, ad reddendos nos sine sollicitudine, saltem super corporali usu, quotidianoque sumptu. Nam etsi aurum Ecclesia sancti Petri non habet, frumento tamen et vino, et aliis necessariis expensa non caret per gratiam Dei, ut modicae saltem exhibitionis curam gessissent. Qualem putas conscientiam habemus exhibendi ante tribunal Christi accusantibus omnibus tunc et rationem reddentibus hominibus, qui ex eodem luto et massa consistunt? Quae formido est, quae cecidit super homines 129.0602A| ad mandata Dei minime facienda, aut timor ubi non est timor? An subtractione usque adeo nos spiritus maligni operiunt? An ita inimicus omni plenitudini Ecclesiae apparui, et adversarius illis? Verumtamen Deus, qui omnes vult salvos fieri et ad agnitionem veritatis venire, per intercessiones sancti Petri stabiliat corda eorum in orthodoxa fide, et confirmet contra omnem haereticum et adversariam Ecclesiae nostrae personam, et immobiles custodiat, praecipue pastorem qui eis nunc praeesse monstratur: quo in nullo prorsus decidentes, vel declinantes, aut dimittentes eorum quae in conspectu Domini et sanctorum angelorum ejus in scriptis professi sunt, usque ad pusillum quidpiam, una cum humilitate mea coronam percipiant justitiae orthodoxae fidei de manu 129.0602B| Domini et Salvatoris nostri Jesu Christi. De humili namque hoc corpore meo et ipsi Domino cura erit, ut sibi gubernare placet, sive in tribulationibus indesinentibus, sive in modico refrigerio; Dominus enim prope est, et quid sollicitus sum? Spero quippe in miserationes ejus, quod non tardet modo finire meum, quo jusserit, cursum. Omnes vestrates propter Dominum salutate, et omnes qui pro Dei amore meis compassi sunt vinculis. Deus excelsus potenti manu sua protegat vos ab omni tentatione, et salvet in regnum suum.
En ergo quae scripta sunt a beatissimo apostolico ad charissimum suum.
Igitur saltem nunc, quando a sanctitate ipsius 129.0602C| commoniti sumus, festinemus singuli qui diligimus Dominum, et habemus aemulationem erga sanctos ejus, qui usque ad mortem in fide catholica permanserunt: et saltem ex parte reficiamus eum, et compatiamur ei, ministrantes illi ex his quae Dominus unicuique nostrum donavit, ut et communicatores in Domino claritatis ejus efficiamur. Non autem haec aio, quoniam summus sacerdos noster fuit, sed quia incruentum Christo Deo pro salute animarum nostrarum in ecclesia vestra sacrificium obtulit, et tantum illuminavit populum, confessor et praedicator veritatis effectus. Aestimo sane quod certificari etiam irrationabilia debuerint animalia (quanto magis vos rationabiles et sensati?), quod omnia, quae in eum facta sunt, ob rectam fidem ejus effecta sint, et haereticorum 129.0602D| abdicationem. Et hoc non aliunde, nisi quia pertinaciter adversarii perdurantes nullo modo flecti, vel ad lucem veritatis converti, sed et validioribus afflictionibus et tribulationibus afficiebant, a custodia in custodiam, ab exsilio in exsilium, eos qui circa monachum Anastasium erant, qui a tempore multo hic propter Christum de loco in locum tractus afflictus est. Simili modo et domnum Maximum, et discipulum ejus. Nunquid et isti rebelles sunt? Caeterum, de Pyrrho sciendum est, quoniam postquam certi facti sunt a ter beato apostolico, ac Platone, quod sponte fecerit libellum suum, locaverunt eum in throno isto: quanquam Deus statim 129.0603A| justo judicio suo deleverit eum de libro viventium. Similiter autem et novus praesul, ut comperimus, Pyrrhum et praedecessores ejus, beatos Patres et sanctos vocavit. Ut ergo scientes, dilecti, quia terribilem judicem habemus, qui venturus est judicare cogitationes et actus nostros, et exquirere rectam fidem suam, sapientiam fortem et stabilem, sicuti suscepimus in Domino teneamus cum patientia 129.0604A| multa. Sanctos quoque Patres nostros, saltem ut unum ex egenis, singuli secundum vires reficiamus, et consolemur tribulationes eorum. Et quidem de sanctissimo et famulo Christi Dei nostri apostolico dicta sint. De caetero vero necessarium duxi, etiam de divinitus honoratis et illustratis Patribus nostris et concertatoribus ejus dilectioni vestrae significare. 129.0603|
ΕΞΗΓΗΣΙΣ ΤΗΣ ΚΙΝΗΣΕΩΣ Γενομένης μεταξὺ τοῦ κυροῦ ἀββᾶ Μαξίμου, καὶ τῶν σὺν αὐτῷ, καὶ τῶν ἀρχόντων, καὶ Σεκρέτου. 129.0603A| Τῇ ἡμέρᾳ ᾗ προσωρμίσθησαν ταύτῃ τῇ βασιλευούσῃ πόλει, ὅ, τε κύριος Μάξιμος, καὶ οἱ σὺν αὐτῷ περὶ δυσμὰς ἡλίου ἠλθόντες δύο μανδάτωρες μετὰ δέκα ἐκσκουβιτώρων, ἐπῇραν αὐτοὺς ἐκ τοῦ πλοίου γυμνοὺς καὶ ἀνυποδέτους. Καὶ μερίσαντες αὐτοὺς ἀπ' ἀλλήλων, ἐφύλαξαν εἰς διάφορα ἐκσκούβιτα, καὶ μεθ' ἡμέρας τινὰς ἀναφέρουσιν αὐτοὺς ἐν τῷ παλατίῷ, καὶ εἰσάγουσι τὸν γέροντα, ἐν ᾧ τόπῳ συνήχθη ἡ σύγκλητος, καὶ πολὺς ἀλλος ὄχλος; καὶ παριστῶσιν αὐτὸν μέσον τῶν ἀρχόντων καθημένων. Καὶ λέγει αὐτῷ ὁ σακελλάριος μετ' ὀργῆς πολλῆς καὶ μανίας; Χριστιανὸς εἶ; καὶ εἶπε, χάριτι Χριστοῦ τοῦ Θεοῦ τῶν ὅλων, χριστιανός εἱμὶ. 129.0603B| Καὶ λέγει ἐκεῖνος, οὐκ ἔστιν ἀληθές. Ἀπεκρίθη ὀ δοῦλος τοῦ Θεοῦ· Σὺ λέγεις, οὐκ εἰμι, ἀλλ' ὁ Θεὸς λέγει εἷναί με, καὶ διαμένειν χριστιανόν. Καὶ πῶς, φησίν, εἴπερ χριστιανὸς εἶ, μισεῖς τὸν βασιλέα; Ἀποκριθείς ὁ τοῦ Θεοῦ δοῦλος, ἔφη· Καὶ πόθεν δῆλον; τὸ γὰρ μῖσος, ψυχῆς ἐστί κεκρυμμένη διάθεσις, ὤσπερ οὖν καὶ ἡ ἀγάπη. Καὶ λέγει αὐτῷ Ἐξ ᾧν ἐποίησας, πᾶσιν ἐγένου φανερὸς, ὃτι μισεῖς τὸν βασιλέα, καὶ τὴν πολιτείαν αὐτοῦ, σὺ γὰρ μόνος Αἴγυπτον, καὶ Ἀλεξάνδριαν, καὶ Πεντάπολιν, καὶ Τρίπολιν, καὶ Ἀφρικὴν Σαρακηνοῖς παρέδωκας. Καὶ τίς τούτων ἀπόδειξις, ἔφη; Καὶ παραφέρουσιν Ἰωάννην τὸν γενόμενον σακελλάριον Πέτρου τοῦ γενομένου στρατηγοῦ Νουμηδίας τῆς Ἀφρικῆς λέγοντα, ὅτι πρὸ εἰκοσιδύο ἐτῶν ὁ πάππος τοῦ δεσπότου ἐκέλευσε τῷ μακαρίῳ Πέτρῳ λαβεῖν στρατὸν, καὶ ἀπελθεῖν εἰς 129.0603C| Αἴγυπτον κατὰ τῶν Σαρακηνῶν, καὶ ἔγραψέ σοι ὡς πρὸς δοῦλον τοῦ Θεοῦ λαλῶν, πληροφορίαν ἔχων εἰς σὲ ὡς ἅγιον ἄνθρωπον, εἰ συμβουλεύεις αὐτῷ ἀπελθεῖν. Καὶ ἀντέγραψας αὐτῷ, λέγων, μηδὲν τοιοῦτο ποιῆσαι, ἐπειδὴ οὐκ εὐδοκεῖ ὁ Θεὸς ἐπὶ τῆς βασιλείας Ἠρακλείου, καὶ τοῦ γένους αὐτοῦ, συμπραχθῆναι τὴν πολιτίαν τῶν Ῥωμαίων. Λέγει ὁ δοῦλος τοῦ Θεοῦ· Ἐὰν ἀληθεύῃ, πάντως ἔχεις καὶ τὴν πρὸς ἐμὲ Πέτρου, καὶ τὴν ἐμὴν πρὸς αὐτὸν ἐπιστολὴν; παρενεχθῶσι, καὶ ὑπόκειμαι ταῖς δοκούσαις τῷ νόμῷ ποιναῖς. Καὶ λέγει; Ἐγὼ οὐκ ἔχω ἐπιστολὴν, ἀλλ' οὔτε οἶδα, εἰ ὅλως ἔγαψέ σοι. Ἀλλ' ἐν τῷ φοσάτῳ ταῦτα κατ' ἐκεῖνον ἐλάλουν πάντες τὸν καιρόν. Λέγει πρὸς αὐτὸν ὁ τοῦ Θεοῦ δοῦλος· Εἰ τὸ φοσᾶτον ὅλον τοῦτο διελάλει, πῶς σὺ μόνος τοῦτο συκοφαντεῖς με; θεώρησάς με πότε, ἣ ἐγώ σε. Καὶ 129.0603D| λέγει, οὐδέποτε. Τότε στραφεὶς πρὸς τὴν σύγκλητον ὁ τοῦ Θεοῦ δοῦλος, εἰπεν· Εἰ δίκαιόν ἐστι τοιούτους παρακομίζεσθαι κατηγόρους, ἢ μάρτυρας, κρίνατε; « ᾧ γὰρ κρίματι κρίνετε, κριθήσεσθέ, καὶ οἵῳ μέτρῳ μετρεῖτε, μετρηθήσεσθέ, φησιν ὁ τῶν ὅλων Θεός. »
129.0605A| Καὶ μετὰ τοῦτον φέρουσι Σέργιον τὸν Μαγουδὰν, λέγοντα· Πρὸ ἐννέα ἐτῶν ὁ μακάριος ἀββᾶς, Θωμᾶς ἐλθὼν ἀπὸ Ῥώμης εἶπέ μοι Ὅτι ὁ πάππας Θεόδωρος ἔπεμψέ με πρὸς τὸν πατρίκιον Γρηγόριον, ἵνα εἴπω αὐτῷ, μὴ φοβηθῆναί τινα. Ὁ γὰρ δοῦλος τοῦ Θεοῦ ὁ ἀββᾶς Μάξιμος, ἐθεώρησεν ὄναρ, ὅτι κατ' οὐρανοὺς εἰς ἀνατολὰς καὶ δυσμὰς ἦσαν δῆμοι ἀγγέλων. Καὶ οἱ μὲν εἰς ἀνατολὰς ἔκραζον· Κωνσταντῖνε Αὔγουστε, τοῦ βίγκας· Οἱ δὲ εἰς δυσμὰς ἐβόουν· Γρηγόριε Αὔγουστε, τοῦ βίγκᾶς· Καὶ ὑπερίσχυσεν ἡ φωνὴ τῶν εἰς δυσμὰς, τὴν τῶν εἰς ἀνατόλην φωνήν Καὶ τότε κραυγάζει ὁ σακελλάριος· Ἔπεμψέ σε ὁ Θεὸς καυσθῆναι εἰς τὴν πόλιν ταύτην. Λέγει ὁ τοῦ Θεοῦ δοῦλος· Εὐχαριστῷ τῷ Θεῷ, καθαίροντί με τῶν ἑκουσίων κακῶν, δι' ἀκουσίου κολάσεως· « Πλὴν, οὐαὶ τῷ κόσμῷ ἀπὸ τῶν σκανδαλῶν, 129.0605B| ἀνάγκη γὰρ ἐλθεῖν τὰ σκάνδαλα· Οὐαὶ δὲ δι' οὗ σκάνδαλον ἔρχεται. » Ὄντως οὐκ ἔδει τοιαῦτα λαλεῖσθαι παρουσίᾳ χριστιανῶν, οὐδὲ ἀτιμωρήτους μένειν τοὺς τὰ τοιαῦτα πράττοντας πρὸς τὸ ἀρέσαι ἀνθρώποις, σήμερον οὖσι, καὶ αὔριον οὐκ οὔσι. Ταῦτα ζῶντος Γρηγορίου ἔδει τοῦτον εἰπεῖν, καὶ γνωρίσαι τῷ βασιλεῖ τὴν εἰς αὐτὸν εὔνοιαν, δίκαιον δὲ ἐστι, εἰ καὶ ὑμῖν παρίσταται, τὸν πρὸ τούτου συκοφάντην ἐκβιασθῆναι ἀπελθεῖν ἐνέγκαι τὸν πατρίκιον Πέτρον, καὶ τοῦτον τὸν ἀββᾶν Θωμᾶν, κᾀκεῖνον τὸν μακάριον πάππας Θεόδωρον. Καὶ τότε παρουσίᾳ, πάντων, ἔλεγον τῷ πατρικίῳ Πέτρῷ Εἰπὲ, κῦρι ὁ πατρίκιος, ἔγραψάς μοί ποτε περὶ ὧν εἶπεν ὁ σακελλάριός σου, ἢ ἐγώ σοι; Καὶ ὅταν κατετέθετο, ὑπὸ κόλασιν ἐγενόμην. Ὁμοίως δὲ καὶ τῷ μακαρίῳ πάππᾳ Εἰπὲ, δέσποτε, ἐγώ σοί ποτε ὄναρ ἀφηγησάμην; 129.0605C| Καὶ ὅταν ἤλεγξέ με, ἐκείνου ἦν τὸ ἔγκλημα, οὐκ ἐμοῦ τοῦ ἑωρακότος. Ἀπροαίρετον γὰρ πρᾶγμα τὸ ὄναρ· Μόνα δὲ τὰ προαιρετικὰ κολάζει ὁ νόμος, εἴπερ αὐτῷ ἐναντιοῦται. Τότε λέγει πρὸς αὐτὸν ὁ Τρώϊλος· Παίζεις, ἀββᾶ, οὐκ οἴδας ποῦ εἶ; Ὁ δὲ, οὐ παίζω, ἀλλὰ πενθὼ τὴν ζωήν μου συντηρηθεῖσαν μέχρι τοῦ νῦν, ἴνα τοιούτων λάβω πεῖραν φαντασμάτων. Λέγει Ἐπιφάνιος ὁ πατρίκιος. Ὁ Θεὸς γινώσκει, καλῶς ποιεῖ παίζων αὐτὰ, ἐὰν οὔκ εἰσιν ἀληθῆ· Μεθ' ὃν ὁ σακελλάριος πάλιν πρὸς αὐτὸν μετ' ὀργῆς εἶπεν· Ἀπλῶς πάντες ψεύδονται καὶ σὺ μόνος ἀληθεύεις; Καὶ ἀποκριθεὶς εἶπεν ὁ τοῦ Θεοῦ δοῦλος, συνδακρύσας τῷ λόγῷ Ἐξουσίαν ἔχετε, συγχωροῦντος τοῦ Θεοῦ, καὶ ζωῶσαι καὶ θανατῶσαι. Πλήν ἐὰν οὗτοι ἁληθεύωσι, καὶ ὁ Σατανᾶς φύσει Θεός ἐστιν. Εἰ δέ οὐκ ἔστιν, ὥσπερ οὖν οὐδέ ἐστιν, οὐδὲ οὗτοι ἀλήθευσαν. 129.0605D| Μήτε γὰρ ἀξιωθῶ μετὰ χριστιανῶν θεωρῆσαι τὴν ἐπιφάνειαν τοῦ ὑπερουσίου Θεοῦ, ποιητοῦ τε καὶ δημιουργοῦ, καὶ προνοητοῦ, καὶ, κριτοῦ καὶ σωτῆρος τῶν ὅλων, εἰ ποτε ὄναρ τοιοῦτον ἀφηγησάμην, ἢ ἄλλου ἀφηγουμένου ἤκουσα, εἰ μὴ τῇ ὥρᾳ ταύτῃ παρὰ τοῦ κυροῦ Σεργίου τοῦ εὐνοϊκοῦ τῆς βασιλείας.
Εἶτα τρίτον συκοφάντην προβάλλονται, Θεόδωρον τὸν υἱὸν Ἰωάννου τοῦ κανδιδάτου λεγομένου, τὸν ἐπίκλην Χιλὰ, τὸν νῦν γαμβρὸν τοῦ κυροῦ Πλάτωνος τοῦ πατρικίου, λέγοντα· Ὅτι συντυχίας μεταξὺ ἡμῶν ἐν Ῥώμῃ γενομένης περὶ τῶν βασιλέως, διέσυρε τὸ λαλούμενον, βυτία ποιῶν καὶ λαιβία. Πρὸς ὃν εἶπεν ὁ τοῦ Θεοῦ δοῦλος· 129.0607A| Οὐδέποτε διελέχθην σοι, εἰ μὴ ἄπαξ μετὰ τοῦ ὁσιωτάτου πρεσβυτέρου κυροῦ Θεοχαρίστου, τοῦ ἀδελφοῦ τοῦ ἐξάρχου, διὰ τὸν· πριμικήριον, προτραπεὶς διὰ γραμμάτων περὶ τούτου. Καὶ ἐὰν εὐρεθῶ ψευδόμενος, ἀπολαύω.
καὶ μετὰ τοῦτον, τέταρτον ἄγουσι Γρηγόριον τὸν υἱὸν Φωτεινοῦ, λέγοντα· Ὅτι ἀπῆλθον εἰς τὸ κελλίον τοῦ ἀββᾶ Μαξίμου ἐν Ῥώμῃ, κᾀμου εἰπόντος, ὅτι καὶ ἱερεύς ἐστιν ὁ βασιλεὺς, εἰπεν ὁ ἀββᾶς, Ἀναστάσιος ὁ μαθητὴς αὐτοῦ· Μὴ ἀξιωθῇ εἶναι ἱερεύς. Εὐθέως λέγει πρὸς αὐτὸν ὁ τοῦ Θεοῦ δοῦλος· Φοβήθητι τὸν Θεὸν, κῦρι Γρηγόριε. Οὐδὲν παντελῶς ἐν τῇ περὶ τούτων διαλέξει λελάληκεν ὁ σύνδουλός μου. Καὶ ῥίπτει ἑαυτὸν εἰς τὴν γῆν, λέγων τῇ συγκλήτῳ· Ἀνάσχεσθε τοῦ δούλου ὑμῶν, καὶ πάντα λέγω ὡς ἑλαλήθη, καὶ ἐλέγξει με ἐὰν ψεύσομαι. Ὁ κύριός 129.0607B| μου οὗτος Γρηγόριος ἐλθὼν εἰς Ῥώμην, ἠξίωσεν ἐλθεν εἰς τὸ κελλίον τοῦ δούλου ὑμῶν. Ὃν θεωρήσας, ὡς ἔθος μοι ἐστὶν, ἔῤῥιψα ἐμαυτὸν εἰς τὴν γῆν, καὶ προσεκύνησα αὐτῷ, καὶ ἠσπασάμην αὐτὸν, καὶ εἶπον αὐτῷ μετὰ τὸ καθίσαι· Τίς ἡ αἰτία τῆς ποθητῆς παρουσίας τοῦ δεσπότου μου; Καὶ εἶπεν· Ὁ ἀγαθὸς καὶ θεοστήρικτος ἡμῶν δεσπότης, φροντίζων τῆς εἰρήνης τῶν ἁγίων τοῦ Θεοῦ ἐκκλησιῶν, ἐποίησε κέλευσιν πρὸς τὸν θεοτίμητον πάππαν, πέμψας καὶ προσφορὰν εἰς τὸν ἅγιον Πέτρον, προτρεπόμενος αὐτὸν ἑνωθῆναι τῷ προέδρῳ Κωνσταντινουπόλεως· ἃπερ πεμφθῆναι διὰ τῆς ἐμῆς μετριότητος κατηξίωσε τὸ εὐσεβὲς αὐτοῦ κράτος. Καὶ εἶπον· Δόξα Θεῷ τῷ ποιήσαντί σε ἄξιον τῆς τοιαύτης διακονίας Πλὴν, ἐπὶ ποίῳ τρόπῳ γενέσθαι τὴν ἕνωσιν ἡ αὐτοῦ θεοστεφὴς ἐκέλευσε γαληνότης, πάλιν εἰπὲ, εἴπερ οἶδας; καὶ εἶπας, ἐπὶ τῷ 129.0607C| Τύπῳ. Καὶ ἔφην· Ἀδύνατον, ὡς οἶμαι, τοῦτο καθέστηκεν· οὐ γὰρ ἀνέχονται οἱ Ῥωμαῖοι συναναιρεθῆναι ταῖς τῶν ἀκαθάρτων αἱρετικῶν φωναῖς, τὰς τῶν ἁγίων Πατέρων φωτοφόρους φωνάς, ἢ τῷ ψεύδει συνάποσβεσθῆναι τὴν ἀλήθειαν, ἣ τῷ σκότει συναφανισθῆναι τὸ φῶς. Οὐδὲν γὰρ ἡμῖν ἔσται τὸ προσκυνούμενον, εἰ γένηται τῶν θεοδιδάκτων λόγων ἀναίρεσις. Καὶ εἶπας, οὐκ ἀναίρεσιν τῶν ἱερῶν Τύπος ποιεῖται φωνῶν, ἀλλὰ σιωπὴν, ἵνα τὴν εἰρήνην οἰκονομήσωμεν. Καὶ εἶπον· Ἔστι παρὰ τῇ θείᾳ γραφῇ σιωπὴ, καὶ ἀναίρεσις· ὁ Θεὸς γὰρ εἶπε διὰ τοῦ Δαβίδ· « Οὔκ εἰσι λαλιαὶ, οὐδὲ λόγοι, ὧν οὐκ ἀκούονται αἱ φωναὶ αὐτῶν. » Οὐκοῦν εἰ μὴ λαλοῦνται καὶ ἀκούονται οἱ περὶ Θεοῦ λόγοι, οὐδὲ ὅλως εἱσὶ, κατὰ τὴν Γραφήν. Καὶ εἶπας· Μὴ βάλῃς με εἰς ὕλας, ἐγὼ ἀρκοῦμαι τῷ ἁγίῳ συμβόλῳ. Καὶ πῶς δύνασαι τῷ ἁγίῳ ἀρκεῖσθαι 129.0607D| συμβόλῳ, ἔφην, δεχόμενος τὸν Τύπον; Καὶ τί βλάπτει τὸ δέχεθαι τὸν Τύπον, καὶ λέγειν τὸ σύμβολον; ἤφης. Λέγω, ὅτι προφανῶς ἀναιρεῖ τὸ σύμβολον ὁ Τύπος. Καὶ εἶπας· Διὰ τὸν κύριον, πῶς; Εἰπὲ μοι, ἔφην, τὸ σύμβολον, καὶ γνῶθι πῶς ἀναιρεῖται ὑπὸ τοῦ τύπου. Καὶ ἤρξω τοῦ λέγειν· Πιστεύω εἰς ἕνα Θεὸν Πατέρα παντοκράτορα, ποιητὴν οὐρανοῦ καὶ γῆς, ὁρατῶν τε πάντων καὶ ἀοράτων. Ἐπίσχε, εἶπον, μικρὸν, καὶ μάθε πῶς ἡ τῶν ἐν Νικαίᾳ πίστις ἤρνηται. Ποιητὴς γὰρ οὐκ ἂν εἴη Θεὸς, θελήσεως καὶ ἐνεργείας φυσικῆς ἐστερημένος, εἴπερ θελήσας, ἀλλ' οὐκ ἀναγκασθεὶς ἐποίησε τὸν οὐρανὸν καὶ τὴν γῆν εἴπερ ἀληθεύει ἐν πνεύματι Δαβίδ· « Πάντα ὅσα ἠθέλησεν ὁ Κύριος, ἐποίησεν ἐν τῷ οὐρανῷ καὶ ἐν τῇ γῇ, ἐν ταῖς θαλάσσαις, καὶ ἐν πάσαις ταῖς ἀβύσσοις. » Εἰ 129.0609A| δὲ οἰκονομίας χάριν συναναιρεῖται τῇ κακοπιστίᾳ ἡ σωτὴριος πίστις, χωρισμὸς Θεοῦ παντελὴς, ἀλλ' οὐχ ἕνωσις Θεοῦ ἐστι τὸ τοιοῦτον εἶδος τῆς λέγομένης οἰκονομίας. Καὶ γὰρ αὔριαον οἱ δυσώνυμοι Ἰουδαῖοι λέγουσιν· Οἰκονομήσωμεν τὴν πρὸς ἀλλήλους εἰρήνην, καὶ ἐνωθῶμεν, καὶ περιέλωμεν ἡμεῖς μὲν τὴν περιτομὴν, καὶ ὑμεῖς τὸ βάπτισμα, καὶ μηκέτι ἀλλήλους. πολεμσωμεν. Τοῦτο Ἀρειανοῖ ποτε προέτειναν ἐγγράφως ἐπὶ τοῦ μεγάλου Κωνσταντίνου, λέγοντες· Περιέλωμεν τὸ ὁμοούσιον καὶ τὸ ἑτερούσιον, καὶ ἑνωθῶσιν αἱ ἐκκλησίαι. Καὶ οὐ κατεδέξαντο οἱ θεοφόροι πατέρες ἡμῶν, ἀλλ' εἴλοντο μᾶλλον διώκεσθαι καὶ ἀποθανεῖν, ἢ σιωπῆσαι φωνὴν παραστατικὴν τῆς μιᾶς τοῦ Πατρὸς, καὶ τοῦ Υἱοῦ καὶ τοῦ ἁγίου Πνεύματος ὑπερουσίου Θεότητος· καὶ ταῦτα συνεπιτιθεμένου τοῖς τὰ τοιαῦτα προτείνουσι τοῦ μεγάλου 129.0609B| Κωνσταντίνου, καθὼς πολλοῖς ἱστόρηται τοῖς φιλοπόνως τὰ τότε γενόμενα γράψασι. Καὶ οὐδεὶς τῶν βασιλέων ἠδυνήθη μέσαις φωναῖς πεῖσαι τοὺς θεοφόρους πατέρας σῦμβιβασθῆναι θοῦς ἐπὶ αὐτῶν αἱρετίζουσι, ἀλλὰ ταῖς τραναῖς καὶ κυρίας, καὶ καταλλήλοις τῷ ζητουμένῳ δόγματι ἐκέχρηντο, λέγοντες προφανῶς· Ὅτι ἱερέων ἐστὶν τὸ ζητεῖν, καὶ ὁρίζεσθαι περὶ τῶν σῶτηρίων δογμάτων τῆς καθολικῆς Ἐκκλησίας. Καὶ εἷπας· Τί οὖν; Οὐκ ἔστι πᾶς βασιλεὺς χριστιανὸς καὶ ἱερεύς; Καὶ εἷπον· Οὐκ ἔστιν. Οὐδὲ γὰρ παρίσταται θυσιαστηρίῳ, καὶ μετὰ τὸν ἁγιασμὸν τοῦ ἄρτου ὑψοῖ αὐτὸν, λέγων, τὰ ἅγια τοῖς ἀγίοις. Οὔτε βαπτίζει, οὔτε μύρου τελέτην ἐπιτελεῖ, οὔτε χειροθετεῖ, καὶ ποιεῖ ἐπισκόπους, καὶ πρεσβυτέρους, καὶ διακόνους, οὔτε χρίει ναοὺς· Οὕτε τὰ σύμβολα τῆς ἱερωσύνης ἐπιφέρεται, ὠμοφόριον 129.0609C| καὶ τὸ Εὐαγγέλιον, ὥσπερ τῆς βασιλείας τόν τε στέφανον καὶ τὴν ἀλουργίδα. Καὶ πῶς ἡ γραφὴ βασιλέα. καὶ ἱερέα λέγει εἷναι τὸν Μελχισεδέκ; ἔφης. Καὶ εἶπον, ἑνὸς τοῦ φύσει βασιλέως Θεοῦ τῶν ὅλων γενομένου φύσει διὰ τὴν ἡμῶν σωτηρίαν ἀρχιερέως, εἷς ὑπῆρχε τύπος ὁ Μελχισεδέκ. Ὡς δέ γε κατὰ τὴν τάξιν Μελχισεδὲκ ἕτερον εἶναι λέγεις βασιλέα καὶ ἱερέα, καὶ τὰ λοιπὰ τόλμήσον εἰπεῖν, τὸ· « Ἀπάτωρ, ἀμήτωρ, ἀγενεαλόγητον, μήτε ἀρχὴν ἡμερῶν, μήτε τέλος ζωῆς ἔχοντα. » Καὶ σκόπει τὸν ἐκ τούτου ἀναφυόμενον κακόν. Ἄλλος γὰρ εὐρεθήσεται Θεὸς ὁ τοιοῦτος ἀνανθρωπήσας, κατὰ τὴν τάξιν Μελχισεδὲς, ἀλλ' οὐ κατὰ τὴν τάξιν Ἀαρὼν τὴν ἡμῶν ἱερουργῶν σωτηρίαν.
Πλὴν, τί θέλομεν διὰ πολλῶν ἐλθεῖν; Εἰς τὴν ἁγίαν 129.0609D| ἀναφορὰν ἐπὶ τῆς ἁγίας τραπέζης, μετὰ τοὺς ἀρχιερέας καὶ ἱερέας καὶ διακόνους, καὶ παντὸς ἱερατικοῦ τάγματος, μετὰ τῶν λαϊκῶν οἱ βασιλεῖς μνημονεύονται, λέγοντος τοῦ διακόνου· Καὶ τῶν ἐν πίστει κεκοιμημένων λαϊκῶν, Κωνσταντίνου, Κώνσταντος, καὶ τοὺς λοιπούς. Οὕτω δὲ καὶ τῶν ζώντων μνημονεύει βασιλέων, μετὰ τοὺς ἱερωμένους πάντας. Ταῦτα αὐτοῦ λέγοντος, κράζει ὁ Μηνᾶς· Ταῦτα λέγων ἔσχισας τὴν Ἐκκλησίαν. Καὶ λέγει πρὸς αὐτόν· Εἰ ὁ λέγων τὰ τῶν ἁγίων γραφῶν, καὶ τὰ τῶν ἁγίων Πατέρων σχίζει τὴν Ἐκκλησίαν, ὁ ἀναιρῶν τὰ τῶν ἁγίων δόγματα, τί δειχθήσεται τῇ Ἐκκλησίᾳ ποιῶν, ὧν χωρὶς, οὐδὲ αὐτὸ τοῦτο, Ἐκκλησίαν εἶναι δυνατόν; Καὶ στραφεὶς ὁ σακελλάριος εἶπε τοῖς ἀνθρώποις τοῦ ἐξάρχου μετὰ κραυγῆς· Εἴπετε τῷ ἐξάρχῳ, 129.0611A| τοιοῦτον ἄνθρωπον ὤφειλες ἐάσαι ζῇν ὅπου ἄρχεις; Καὶ λαβόντες αὐτὸν ἔξω, εἰσάγουσι τὸν μαθητήν· καὶ ἀπαιτοῦντες αὐτὸν, κατειπεῖν τοῦ ἐπιστάτου, ὡς θλίψαντος Πύῤῥον, ἀπεκρίνατο ἠρεμαίᾳ τῇ φωνῇ τὰ τῆς ἀληθείας, ὅτι οὐδεὶς ἐτίμησε Πύῤῥον ὡς ἐτίμησε, καὶ πελεύεται κράξαι; Καὶ ἐπείπερ οὐ κατεδέξατο τῆς πρεπούσης μοναχοῖς εὐλαβοῦς φωνῆς ξενωθῆναι, κελεύει τυπῆναι αὐτὸν ὑπὸ τῶν παρεστώτων· Καὶ πυγμαῖς αὐτὸν βαλόντες, ἡμιθανῆ αὐτὸν πεποιήκασι. Καὶ ἀπολύσαντες αὐτοὺς εἰς τὰ δεσπωτήρια, καταλαμβάνει τὸν γέροντα ὁ Μηνᾶς, λέγων παρουσίᾳ τῶν ἀρχόντων· Ἐβαλέ σε ὁ Θεὸς, καὶ ἤγαγέ σε ὧδε, ἵνα ἀπολάβῃς, ὅσα εἰς ἄλλους ἐποίησας, πλανῶν πάντας εἰς τὰ Ὠριγένους δόγματα. Πρὸς ὃν εἷπεν ὁ τοῦ Θεοῦ δοῦλος παρουσίᾳ πάντων· Ἀνάθεμα Ὠριγενεῖ καὶ τοῖς δόγμασιν αὐτοῦ, καὶ παντὶ 129.0611B| σύμφρονι αὐτοῦ. Καὶ λέγει ὁ πατρίκιος Ἐπιφάνιος· Ἐλύθη, κῦρι ἀββᾶ Μηνᾶ, ὁ κατ' αὐτοῦ παρὰ σοῦ ἐπαγόμενος ψόφος, ἵνα καὶ εἰ ἦν Ὠριγενιστὴς, ἐπὰν ἀνεθεμάτισε, τῆς τοιαύτης ἑαυτὸν ἠλευθέρωσε μέμψεως. Ἐγὼ δὲ ὡς οὐκέτι τοιοῦτο περὶ αὐτοῦ λεγόμενον παραδέχομαι. Καὶ ἀμηνέχθη ἔκαστος αὐτῶν, ἐν ᾧ παρεφυλάττετο τόπῳ.
Καὶ τῇ αὐτῇ ἡμέρᾳ περὶ τὴν αὐτὴν ἀφὴν τοῦ λύχνου, Τρώϊλος ὁ πατρίκιος, καὶ Σέργιος ὁ εὐκρατᾶς ὁ ἐπὶ τῆς τραπέζης τῆς βασιλικῆς, παρεγένοντο πρὸς τὸν δοῦλον Θεοῦ τὸν γέροντα, καὶ καθίσαντες, ἐκέλευσαν καὶ αὐτὸν καθίσαι, καὶ εἶπον πρὸς αὐτὸν· Εἰπὲ ἡμῖν, κῦρι ἀββᾶ, τὴν μεταξὺ σοῦ καὶ Πύῤῥου γενομένην, ἐν Ἀφρικῇ καὶ Ῥώμῃ περὶ τῶν δογμάτων κίνησιν, καὶ ποίοις αὐτὸν ἔπεισας ἀναθεματίσαι τὸ δόγμα τὸ ἴδιον, καὶ τῷ σῷ 129.0611C| συνθέσθαι. Καὶ ἀφηγήσατο αὐτοῖς πάντα καθεξῆς, ὅσα ἡ μνήμη ἀνέσωσε, καὶ τοῦτο εἶπεν· Ὅτι ἐγὼ δόγμα ἴδιον οὐκ ἔχω, ἀλλὰ τὸ κοινὸν τῆς Ἐκκλησίας τῆς καθολικῆς. Οὐ γὰρ ἐκίνησα φωνὴν τὴν ὁιανοῦν, ἵνα ἴδιόν μου λέγηται δόγμα. Καὶ μετὰ τὴν ἀφήγησιν λέγουσιν αὐτῷ· Οὐ κοινωνεῖς τῷ θρόνῳ Κωνσταντινουπόλεως; Καὶ εἶπεν. Οὐ κοινωνῶ. Διὰ ποίαν οὐ κοινωνεῖς αἰτίαν; εἶπον. Ἀπεκρίθη. Ὅτι τὰς ἁγίας τέσσαρας συνόδους ἐξέβαλον διὰ τῶν ἐν Ἀλεξανδρείᾳ γενομένων ἐννέα κεφαλαίων, καὶ διὰ τῆς ἐν ταύτῃ τῇ πόλει γενομένης παρὰ Σεργίου Ἐκθέσεως, καὶ διὰ τοῦτο προσεχῶς ἐπὶ τῆς ἕκτης ἰνδικτιῶνος ἐκτεθέντος Τύπου· καὶ ὅτι ἅπερ ἐδογμὰτισαν διὰ τῶν κεφαλαίων, διὰ τῆς Ἐκθέσεως κατέκριναν· καὶ ἅπερ ἐδογμάτισαν διὰ τῆς Ἐκθέσεως, διὰ τοῦ Τύπου ἠμύρωσαν, καὶ καθεῖλον ἑαυτοὺς τοσαυτάκις. Οἱ τοίνυν ὑφ' ἑαυτῶν 129.0611D| κατακριθέντες, καὶ ὑπὸ τῶν Ῥωμαίων, καὶ τῆς μετὰ ταῦτα ἐπὶ τῆς ὀγδόης ἰνδικτιῶνος γενομένης συνόδου καθαιρεθέντες, ποίαν ἐπιτελέσουσι μυσταγωγίαν; ἢ ποῖον πνεῦμα τοῖς παρὰ τῶν τοιούτων ἐπιτελουμένοις ἐπιφοιτᾷ; Καὶ λέγουσιν αὐτῷ· Σὺ μόνος σώζῃ, καὶ πάντες ἀπώλλυνται; Καὶ εἶπεν· Οὐδένα κατέκριναν οἱ τρεῖς παῖδες μὴ προσκυνήσαντες τῇ εἰκόνι, πάντων ἀνθρώπων προσκυνούντων. Οὐ γὰρ ἐσκόπουν τὰ τῶν ἄλλων, ἀλλ' ἐσκόπουν ὅπως ἂν αὐτοὶ μὴ ἐκπέσωσι τῆς ἀληθοῦς εὐσεβείας. Οὕτω καὶ Δανιὴλ. βληθηὶς εἰς τὸν λάκκον τῶν λεόντων, οὐ κατέκρινετέ τινα τῶν μὴ προσευξαμένων τῷ Θεῶ κατὰ τὸ θέπισμα Δαρείου, ἀλλὰ τὸ ἴδιον ἐσκόπησε. 129.0613A| Καὶ εἵλετο ἀποθανεῖν, καὶ μὴ παραπεσεῖν τῷ Θεῷ. καὶ ὑπὸ τῆς ἰδίας μαστιγωθῆναι συνειδήσεως, ἐπὶ τῇ παραβάσει τῶν φύσει νομίμων· κᾀμοὶ οὖν μὴ δῷ ὁ Θεὸς κατακρῖναί τινα, ἢ εἰπεῖν ὅτι ἐγὼ μονος σώζομαι· αἱροῦμαι δὲ ἀποθανεῖν, ἢ θρόησιν ἔχων κατὰ τὸ συνειδὸς, ὅτι περὶ τὴν εἰς Θεὸν πίστιν παρεσφάλην καθ' οἱονδήποτε τρόπον.
Λέγουσιν αὑτῷ· Καὶ τί ἔχεις ποιῆσαι, τῶν Ῥωμαίων ἑνουμένων τοῖς Βυζαντίοις; Ἰδοὺ γὰρ χθὲς ἦλθον οἱ ἀποκρισιάριοι Ῥώμης, καὶ αὔριον τῇ κυριακῇ κοινωνοῦσι τῷ πατριάρχῇ, καὶ πᾶσι δῆλον γίνεται, ὅτι σὺ διέστρεφες τοὺς Ῥωμαίους. Ἀμέλει σοῦ ἀπαρθέντος ἐκεῖθεν, συνέθεντο τοῖς ἐνταῦθα. Καὶ εἶπε πρὸς αὐτούς· Οἱ ἑλθόντες, 129.0613B| οἱονδήποτε πρόκριμα τῷ θρόνῳ Ῥώμης, κᾂν κοινωνήσωσιν, ἐπὰν οὐκ ἤγαγον πρὸς τὸν πατριάρχην ἐπιστολὴν, οὐ ποιοῦσι· καὶ οὐ πείθομαι πάντως, ὅτι οἱ Ῥωμαῖοι ἑνοῦνται τοῖς ἐνταῦθα, εἰ μὴ ὁμολογήσωσι τὸν Κύριον ἡμῶν καὶ Θεὸν, καθ' ἑκάτερον τῶν ἐξ ὦν, ἐν οἷς τε καὶ ἅπέρ ἐστιν, εἶναι φύσει θελητικόν τε καὶ ἐνεργητικὸν τῆς ἡμῶν σωτηρίας. Καὶ λέγουσιν· Εἰ δὲ συμβιβασθῶσι τοῖς ἐνταῦτα οἱ Ῥωμαῖοι, τί ποιεῖς; Καὶ εἶπε· Τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον διὰ τοῦ ἀποστόλου καὶ ἀγγέλους ἀναθεματίζει παρὰ τὸ κήρυγμά τι νομοθετοῦντας.
Καὶ λέγουσι· Πάντως ἀνάγκη ἐστὶ θελήσεις λέγεσθαι ἐπὶ Χριστοῦ καὶ ἐνεργείας; Ἀπεκρίθη· Πᾶσα ἀνάγκη, εἴπερ εὐσεβεῖν κατὰ ἀλήθειαν θέλωμεν. Οὐδὲν γὰρ τῶν ὄντων, χωρὶς ἐνεργείας φυσικῆς ὑφέστηκεν. Οἱ γὰρ ἅγιοι Πατέρες φανερῶς λέγουσι μήτε εἶναι, ἢ γινώσκεσθαι 129.0613C| χωρὶς τῆς οὐσιωδοῦς αὐτῆς ἐνεργείας τὴν οἰανδήποτε φύσιν· εἰ δὲ οὔτὲ ἐστιν, οὔτε γινώσκεται φύσις ἄνευ τῆς αὐτὴν οὐσιωδῶς χαρακτηριζούσης ἐνεργείας, πῶς εἶναι τὸν Χριστὸν, ἢ γνωρίζεσθαι Θεὸν ἀληθῶς φύσει καὶ ἄνθρωπον, ἄνευ τῆς θεϊκῆς καὶ ἀνθρωπίνης ἐνεργείας, ἐστὶ δυνατόν; Ἀπολέσας γὰρ, κατὰ τοὺς Πατέρας, τὸ βρυχικὸν ὁ λέων οὐκ ἔστι λέων, καὶ κύων τὸ ὑλακτικὸν, οὐκ ἔστι κύων καὶ ἄλλο τὸ οἱονοῦν τὸ φυσικῶς αὐτοῦ συστατικὸν ἀπολέσαν, οὐκ ἔστιν ἔτι ὅπερ ἧν. Καὶ λέγουσιν αὐτῷ· Οἴδαμεν ὄντως ὅτι οὕτως ἦν· πλὴν μὴ λυπήσης τὸν βασιλέα, διὰ τὴν εἰρήνην καὶ μόνον ποιήσαντα τὸν τύπον, οὐκ ἐπ' ἀναιρέσει τινὸς τῶν ἐπὶ Χριστοῦ νοουμέμένων, ἀλλ' ἐπὶ εἰρήνῃ, τὴν σιωπὴν τῶν ποιουσῶν τὴν διάστασιν φωνῶν οἰκονομοῦντα.
Καὶ ῥίψας ὁ τοῦ Θεοῦ δοῦλος ἑαυτὸν εἰς τὴν γῆν 129.0613D| μετὰ δακρύων· Οὐκ ὤφειλε λυπηθῆναι ὁ ἀγαθὸς καὶ εὐσεβὴς δεσπότης κατὰ τῆς ἑμῆς ταπεινώσεως. Οὐ γὰρ δύναμαι λυπῆσαι τὸν Θεὸν σιωπῶν, ἅπερ αὐτὸς λαλεῖθαι καὶ ὁμολογεῖσθαι προσέταξεν. Εἰ γὰρ κατὰ τὸν θεῖον ἀπόστολον, αὐτός ἔστιν ὁ θέμενος ἐν τῇ Ἐκκλησία, πρῶτον ἀποστόλους, δεύτερον προφήτας, τρίτον διδασκάλους, δῆλόν ἔστιν, ὅτι αὐτός ἔστιν ὁ διὰ τούτων λαλήσας. Διὰ πάσης οὖν τῆς ἁγίας γραφῆς, τῆς τε παλαιᾶς καὶ νέας διαθήκης, καὶ τῶν ἁγίων διδασκάλων καὶ συνόδων διδασκόμεθα, θελητικόν τε καὶ ἐνεργητικὸν θεότητί τε καὶ ἀνθρωπότητι, τὸν σαρκωθέντα Θεόν. Οὐδενὸς γὰρ τῶν, οἷς ὡς Θεός γινώσκεται, καὶ τῶν, οἷς ὡς ἄνθρωπος 129.0615A| φύσεί γνωρίζεται, χωρὶς ἁμαρτίας, ἐστὶν ἂν ἐλλιπής. Εἰ δὲ τέλειός ἐστι καθ' ἑκάτερον, ὡς οὐδενὸς κατ' ἑκάτερον ἐλλιπὴς, προφανῶς τὸ κατ' αὐτὸν ὁλον νοθεύει μυστήριον, ὁ μὴ ὁμολογῶν αὐτὸν εἶναι ὅπέρ ἐστι, μετὰ τῶν προσόντων αὐτῷ καθ' ἑκάτερον, ἐν οἷς τε, καὶ ἅπέρ ἐστι, πάντων φυσικῶν ἰδιωμάτων.
Καὶ μικρὸν σιωπήσαντες, ἀλλήλοις προσνεύσαιτες λέγουσι· Πόθεν δύνασαι δεῖξαι, ὅτι τὰς συνόδους ἐκβάλλουσιν οἱ θρόνου Κωνσταντινουπόλεως; Καὶ λέγει αὐτοῖς· Ἤδη δέδεικται μερικῶς διὰ τῶν ἐν Ῥώμῃ λαληθέντων παρ' ἐμοῦ πρὸς τὸν κύριον Γρηγόριον, τὸν ἀσηκρῆτιν· Καὶ νῦν, εἰ παρίσταται τῷ δεσπότῃ τοῦτο 129.0615B| δειχθήσεσθαι, κελεύσει δοθῆναι ἄδειαν τῷ ἀναξίῳ ὑμῶν δούλῳ, καὶ ποιῶ γνῶσιν βιβλίων, ὅτι τὰ ἐμὰ ἀφηρέθησαν, καὶ πᾶσι φανερὸν ποιῶ τοῦτο, χωρὶς οἱασδήποτε σκολιότητος λόγων. Καὶ λοιπὸν ἄλλων πολλῶν λαληθέντων, εἰς γραφικὰς καὶ φυσικὰς καὶ τεχνικὰς ἐτράπησαν γυμνασίας τε καὶ θεωρίας, ἐφ' αἷς ἡδυνθέντες, ἱλαρωτέρως διετέθησαν, καὶ ἤρξαντο λέγειν· Οἶδεν ὁ Κύριος, ὠφελήθημεν, καὶ ἀπὸ τοῦ νῦν ἐνοχλεῖν ὑμῖν οὐκ ἔχομεν.
Ὁ δὲ κῦρις Σέργιος εἶπεν αὐτῷ· Ὅτι πολλάκις ἦλθον εἰς τὸ κέλλιόν σου εἰς Βέββας, καὶ ἠκροασάμην τῆς διδασκαλίας σου, καὶ ὁ Χριστὸς ἔχει βοηθῆσαί σοι, καὶ μὴ ἀγωνιάσῇς. Εἰς ἓν δὲ μόνον λυπεῖς πάντας, ὅτι πολλοὺς ποιεῖς χωρισθῆναι τῆς κοινωνίας τῆς ἐνταῦθα Ἐκκλησίας. Ἔστι τις ὁ λέγων, εἶπεν ὁ δοῦλος τοῦ Θεοῦ, 129.0615C| ὅτι εἶπον· Μὴ κοινωνήσῃς τῇ Ἐκκλησίᾳ τῶν Βυζαντίων; Ἀπεκρίθη ὁ κῦρις Σέργιος· Αὐτὸ τοῦτο, τὸ σὲ μὴ κοινωνεῖν, μεγάλη πρὸς πάντας ἐστὶ φωνὴ, μὴ κοινωνῆσαι. Καὶ εἶπεν ὁ τοῦ Θεοῦ δοῦλος· Οὐδὲν βιαιότερον συνειδότος κατηγοροῦντος, καὶ οὐδὲν τούτου συνηγοροῦντος παῤῥησιαστικώτερον. Ἀκούσας δὲ ὁ κῦρις Τρώϊλος, ὅτι ὁ Τύπος ἀναθεματίζεται εἰς πᾶσαν τὴν δύσιν, λέγει πρὸς τὸν δοῦλον τοῦ Θεοῦ· Καλόν ἔστιν, ὅτι τοῦ εὐσεβοῦς ἡμῶν δεσπότου ἡ ὑπόληψις ὑβρίζεται; Ἀπεκρίθη ὁ τοῦ Θεοῦ δοῦλος· Ὁ Θεὸς συγχωρήσεις τοῖς ἐκβιβάσασι τὸν δεσπότην ποιῆσαι τὸν τύπον, καὶ τοῖς συγχωρήσασι. Καὶ λέγει, τίνες εἰσὶν οἱ ἐκβιβάσαντες, καὶ τίνες οἱ συγχωρήσαντες; Ἀπεκρίθη, οἳ τῆς Ἐκκλησίας ἐξεβίβασαν, καὶ οἱ ἄρχοντες συνεχώρησαν. Καὶ ἰδοὺ ὁ 129.0615D| ῥύπος ἐκ τῶν ὑπευθύνων εἰς τὸν ἀθῶον καὶ καθαρὸν πάσης αἱρέσεως ἐξετινάχθη Ἀλλά συμβουλεύσατε ποιῆσαι, ὅ ἐποίησεν ὁ εὐσεβὴς τῇ μνήῃ γενομένος αὐτοῦ πάππος. Ἐκεῖνος γὰρ αἰσθόμενος, ὅτι ψόγον αὐ τοῦτινες κατὰ τὴν δύσιν καταχέουσι, διὰ κελεύσεως ἐλεύθερον ἑαυτὸν ἐποίησε τῆς ἐπὶ τῇ Ἐκκλησίᾳ μέμψεως, γράψας. Ὅτι Ἔκθεσις οὐκ ἔστιν ἐμή, οὕτε γὰρ ἐγὼ ὑπηγόρευσα, ἢ ἐκέλευσα γενέσθαι· ἀλλὰ Σέργιος αὐτὴν ὁ πατριάρχης συντάξας πρὸ πέντε ἐτῶν τοῦ ἀνελθεῖν με ἀπὸ τῆς ἀνατολῆς, ἐδεήθη μου κατ' αὐτὴν γενομένου τὴν πανευδαίμονα πόλιν, ὀνόματί μου προτεθῆναι αὐτὴν μεθ' ὑπογραφῆς· καὶ κατεδεξάμην τὴν ἐκείνου παράκλησιν. Νῦν δὲ γνοῦς ὁτι τινὲς ἐπ' αὐτὴν διαμάχονται, πᾶσι δῆλον ποιῶ, ὅτι οὐκ ἔστιν ἐμή. Ταύτην ἐποιήσατο τὴν κέλευσιν πρὸς τὸν μακάριον Ἰωάννην πάππαν, κατακρίνοντα 129.0617A| τὴν ἔκθεσιν, ἐν τοῖς πρὸς Πύῤῥον τότε γραφεῖσι, καὶ ἔκτοτε Σεργίου χρηματίζει πανταχοῦ εἶναι ἔκθεσις. Τοῦτο ποιήσει καὶ ὁ νῦν εὐσεβῶς βασιλεύων ἡμῶν, καὶ μενεῖ παντελῶς ἄχραντος πάσης μέμψεως ἡ πρόληψις αὐτοῦ. Τότε σείσαντες τὰς κεφαλὰς, ἐσιώπησαν, τοῦτο μόνον εἰρηκότες, ὅλα δυσχερῆ καὶ ἀνέκβατα.
Τούτων καὶ ἑτέρων διαφόρων λαληθέντων, προσκυνηθέντες καὶ προσκυνήσαντες, μετὰ πάσης ἱλαρότητος ἀνεχώρησαν. Καὶ πάλιν τῶ ἄλλῳ, σαββάτῷ, ἀνήγαγον αὐτοὺς ἐν τῷ παλατίῳ· καὶ εἰ εἰσφέρουσι πρῶτον τὸν μαθητὴν τοῦ γέροντος, συνελθόντων καὶ τῶν δύο πατριαρχῶν. Καὶ ἄγουσι Κωνσταντῖνον καὶ Μηνὰν κατηγόρους τοῦ γέροντος, καὶ ἀπαιτοῦντες τὸν μαθητὴν συγκαταθέσθαι 129.0617B| τοῖς κατ' αὐτῶν λαλουμένοις. Μετὰ δὲ πάσης παῤῥησίας εἶπεν ὁ μαθητὴς ἀφόβως πρὸς τὴν σύγκλητον· Κωνσταντῖνον εἰσάγετε ἐν σεκρέτῳ παλατίου; Οὗτος οὐκ ἔστιν οὔτε πρεσβύτερος, οὔτε μοναχὸς, ἀλλὰ τριβοῦνος θυμέλης· ἐγνωρίσθη Ἀφροῖς καὶ Ῥωμαίοις, ποῖα γύναικα βόσκων ἦλθεν ἐκεῖσε. Πάντες ἔμαθον τὰς πανουργίας αὐτοῦ, ἃ ἐποίησε πρὸς τὸ λαθεῖν· ποτὲ μὲν λέγων, ὅτι ἀδελφαὶ αὐτοῦ εἰσι, ποτὲ δὲ, ὅτι διὰ τὸ μὴ κοινωνῆσαι τῇ Ἐκκλησίᾳ Κωνσταντινουπόλεως ἐπῇρε αὐτὰς, ἵνα μὴ χρανθῶσι τῇ αἱρετικῇ κοινωνίᾳ Ἀλλὰ καὶ πάλιν ἐὰν λείψῃ αὐτῷ σπατάλη, καὶ εὔρῃ χῶραν μὴ γνωρίζουσαν αὐτὸν, τὰ αὐτὰ ποιεῖ, αἰσχροῦ κέρδους χάριν, καὶ ῥυπαρᾶς ἡδονῆς. Καὶ μεγάλη αἰσχύνη ἐστὶ τὸ κᾂν συντυγχάνειν αὐτῷ, τοῖς σεμνῶς βιῶναι θέλουσιν. Εἶτα μετὰ ταῦτα, ἐρωτηθεὶς εἰ τὸν τύπον ἀνεθεμάτισεν; Ἀφόβως 129.0617C| εἶπεν· Οὐ μόνον ἀνεθεμάτισα, ἀλλὰ καὶ λίβελλον ἐποίησα. Τί οὖν, οὐχ ὁμολογεῖς πεποιηκέναι κακῶς; Λέγουσιν αὐτῷ οἱ ἄρχοντες. Καὶ λέγει, μὴ δῷ ὁ Θεὸς, ἵνα ὅπερ ἐποίησα καλῶς κατὰ θεσμὸν ἐκκλησιαστικὸν, εἴπω γενέσθαι κακῶς. Καὶ πολλὰ ἄλλα ἐρωτηθεὶς, καὶ ἀποκριθεὶς καθὼς ὁ Θεὸς ἐχωρήγησεν αὐτῷ, ἐξάγεται τοῦ σεκρέτου.
Καὶ εἰσάγουσι τὸν γέροντα, καὶ λέγει πρὸς αὐτὸν κῦρις Τρώϊλος· εἰπὲ, ἀββᾶ. βλέπε, εἰπὲ τὴν ἀλήθειαν, καὶ ἐλεεῖ σε ὁ δεσπότης· ἐπὶ ἐὰν διὰ τῆς νομίμου διηγήσεως ἔλθωμεν, καὶ εὕρῃ κᾂν ἕν τῶν κατηγορηθέντων σου ἀληθὲς, ὁ νόμος φονεύσει σε. Καὶ εἶπε· καὶ ἤδη εἷπον, καὶ πάλιν λέγω, ὅτι ἐὰν μόνον ἓν λέγηται εἶναι ἀληθὲς, καὶ ὁ Σατανᾶς Θεὸς ἔστιν· εἰ δὲ οὐκ ἔστι Θεὸς, 129.0617D| ἀλλ' ἀποστάτης, καὶ τὰ κατηγορηθέντα μου ψευδῆ, καὶ ἀνυπόστατα. Πλὴν εἴ τι κελεύεςτε ποιῆσαι, ποιήσατε· Θεὸν σέβων, οὐκ ἀδικοῦμαι. Καὶ λὲγει αὐτῷ· Οὐκ ἀνεθεμάτισας τὸν τύπον; Ἀπεκρίθη· Πολλάκις εἶπον, ὅτι ἀνεθεμάτισα. Λέγει αὐτῷ· Τὸν τύπον ἀνεθεμάτισας; τὸν βασιλέα ἀνεθεμάτισας. Ἀπεκρίθη ὁ τοῦ Θεοῦ δοῦλος· Ἐγὼ βασιλέα οὐκ ἀνεθεμάτισα, ἀλλὰ χάρτην ἀλλότριον τῆς ὁρθοδόξου καὶ ἐκκλησιαστικῆς πίστεως. Καὶ λέγει αὐτῷ· Ποῦ ἀνεθεματίσθη ὑπὸ τῆς συνόδου Ῥώμης; Ἀπεκρίθη· Εἰς τὴν Ἐκκλησίαν τοῦ Σοτῆρος, καὶ εἰς τὴν θεοτόκου. Τότε λέγει πρὸς αὐτὸν ὁ ἔπαρχος· Κοινονεῖς τῇ Ἐκκλησίᾳ τῶν ὧδε, ἢ οὐ κοινωνεῖς; Ἀπεκρίθη, καὶ εἶπεν· Οὐ κοινωνῶ. Λέγει αὐτῷ, διὰ τί; Ἀπεκρίθη· Ὅτι ἐξω ἔβαλε τὰς συνόδους. Καὶ εἶπεν, ἐὰν ἔξω ἔβαλε τὰς συνόδους, πῶς εἰς τὰ δίπτυχα ἀναφέρονται; Καὶ 129.0619A| λέγει· Καὶ τίς ὄνησις ὀνομάτων, τῶν δογμάτων ἐκβεβλημένων; Καὶ δύνασαι, ἔφη, τοῦτο δεῖξαι; Καὶ εἶπεν· Ἐὰν λάβῳ ἄδειαν, καὶ κελεύητε, δειχθῆναι ἔχω τοῦτο πάνυ εὐχερῶς. Καὶ σιωπησάντων αὐτῶν, λέγει αὐτῷ ὁ σακελλάριος· Διὰ τί ἀγαπᾷς τοὺς Ῥωμαίους, καὶ τοὺς Γραικοὺς μισεῖς; Ἀποκριθεὶς ὁ τοῦ Θεοῦ δοῦλος εἶπε· Παραγγελίαν ἔχομεν, τοῦ μὴ μισῆσαί τινα· ἀγαπῶ τοὺς Ῥωμαίους, ὡς ὁμοπίστους, τοὺς δὲ Γραικοὺς, ὡς ὁμογλώσσους· Καὶ πάλιν λέγει αὐτῷ ὁ σακελλάριος· Πόσων ἐτῶν λέγεις ἑαυτόν; Ἀπεκρίθη, οέ Καὶ λέγει αὐτῷ· Πόσους χρόνους ἔχει μετὰ σοῦ ὁ μαθητής σου; Ἀπεκρίθη, λζ'. Τότε ἀνέκραξε εἷς κληρικὸς· Ἀπέδωκέ σοι ὁ Κύριος, ὅσα ἐποίησας τῷ μακαρίῳ Πύῤῥῳ. Πρὸς ὃν οὐδὲν ἀπεκρίθη ὅλως.
129.0619B| Τοσούτων δὲ λαληθέντων ἐν τῷ σεκρέτῳ, οὐδεὶς οὐδὲν τῶν πατριαρχῶν ἐφθέγξατο. Ἐν δὲ τῷ κινεῖσθαι περὶ τῆς συνόδου Ῥώμης λόγον, κράζει ὁ Δημοσθένης· Οὐ κεκύρωται ἡ σύνοδος, τοῦ συγκροτήσαντος αὐτὴν καθαιρεθέντος. Καὶ λέγει ὁ τοῦ Θεοῦ δοῦλος· Οὐ καθῃρέθη, ἀλλ' ἐδιώχθη. Ποία γέγονεν ἐπὶ τοῖς πεπραγμένοις συνοδικὴ καὶ κανονικὴ πρᾶξις ἀσφαλῶς ἔχουσα αὐτοῦ τὴν καθαίρεσιν; Πλὴν ἵνα καὶ κανονικῶς καθῃρέθη, οὐ ποιεῖ τοῦτο πρόκριμα τοῖς ὁρθοδόξως κατὰ τοὺς θείους κανόνας κυρωθεῖσιν, οἷς καὶ τὰ γραφέντα παρὰ τοῦ ἐν ἀγίοις πάπα Θεοδώρου συμβαίνουσι. Καὶ λέγει τούτων ἀκούσας Τρώϊλος ὁ πατρίκιος· Οὐκ οἶδας τὶ λέγεις ἀββᾶ. Τὸ γενόμενον, γὲγονε.
129.0619C| Ταῦτα, ὅσα ἡ μνήμη κατέχει, τὰ κεκινημένα τε καὶ εἰρημένα· καὶ εἰς τοιοῦτον τὰ κατ' αὐτοὺς κατέληξε τέλος· ἄπολύσαντες καὶ τὸν ἅγιον γέροντα τοῦ σεκρέτου, ἐν τῇ φρουρᾷ. Καὶ τῇ ἐπαύριον, ἥ τις ἦν κυριακὴ, συμβούλιον ποιήσαντες οἱ τῆς Ἐκκλησίας, ἔπεισαν τὸν βασιλέα, ταύτην αὐτοὺς κατακρῖναι τὴν πικρὰν καὶ ἀπάνθρωπον ἐξορίαν· διῇρημένους ἀλλήλων, τὸν μὲν ἅγιον γέροντα εἰς Βιζύην κάστρον τῆς Θρᾴκης, τὸν δὲ μαθέτην αὐτοῦ εἰς Πέρβεριν, ὃ οὐκ ἔχει ἐξώτερον βῆμα ποδὸς ἡ Ῥωμαίων βασιλεία, ἀπρονοήτους, γυμνοὺς, ἀτρόφους, πάσης τῆς πρὸς τὸ ζῇν ἀφορμῆς ἐστερημένους, μὴ ἐγγίζοντας θαλάσσῃ, ἵνα μὴ ἔχωσιν ἐκ τῶν ἐλεημόνων ἐπίσκεψιν. Καὶ οὕτως εἰσὶ γυμνοὶ καὶ ἄτροφοι, μόνην ἔχοντες τὴν 129.0619D| ἐλπίδα τοῦ Θεοῦ παρακαλοῦντες πάντας τοὺς Χριστιανοὺς, τοῦτο βοῶντες· Εὔξασθαι διὰ τὸν Κύριον, ἵνα τελειώσῃ ὁ Θεὸς τὸ ἔλεος αὐτοῦ μετὰ τῆς ταπεινώσεως ἡμῶν, καὶ διδάξῃ ἡμᾶς. Ὅτι οἱ συμπλέοντες αὐτῷ, ἠγριωμένης πεῖραν λαμβάνουσι θαλάσσης, ἀνέμοις καὶ κύμασι δονουμένου μὲν τοῦ σκάφους, ἀκατασείστου δὲ διαμένοντος. Συγχωρεῖ γὰρ κλύδονος μεγάλου αὑτοὺς πειραθῆναι, δοκιμάζων αὐτῶν τὴν περὶ αὐτὸν διάθεσιν, ἰνα μεγάλῃ τῇ φωνῇ κράξωσι· « Κύριε, σῶσον ἡμᾶς, ἀπολλύμεθα, » καὶ μάθωσι πάντα μόνῳ αὐτῷ ἐπιγράφειν, τὰ τῆς αὐτῶν σωτηρίας. Καὶ μὴ πεποιθότες ὦσιν ἐφ' ἑαυτοῖς, καὶ τύχωσι χαλήνης μεγάλης, τοῦ ἀνέμου καὶ τῶν κυμάτων κατευνασθέντων· καὶ εἰς μέσον λύκων αὐτοὺς ἐκδίδωσι, καὶ διὰ τῆς στενῆς πύλης εἰσελθεῖν, 129.0621A| καὶ διὰ τεθλιμμένης ὁδεύειν τρίβου παρακελεύεται, καὶ λιμὸν καὶ δίψαν, καὶ γύμνωσιν, καὶ δεσμὰ, καὶ φυλακὰς, καὶ ἀπαγωγὰς, καὶ μάστιγας, καὶ σταυρὸν, καὶ ἥλους, καὶ ὄξος, καὶ χόλην, καὶ ἐμπτύσματα, καὶ ῥαπίσματα, καὶ κολαφίσματα, καὶ ἐμπαιγμοὺς προτείνεται, καὶ πάθος, καὶ θανάτους πολυτρόπους· ὦν τέλος, ἡ παμφαὴς ἀνάστασις, φέρουσα μεθ' ἑαυτῆς εἰρήνην τοῖς δι' αὐτὸν διωχθεῖσι, καὶ χαρὰν τοῖς δι' αὐτὸν θλιβεῖσι, καὶ ἀνάληψιν εἰς οὐρανοὺς, καὶ προσαγωγὴν τῷ πατρίκῳ καὶ ὑπερουσίῳ θρώνῳ, καὶ λῆξιν ὑπὲρ ἄνω πάσης ἀρχῆς οὖσιαν, καὶ ἐξουσίας, καὶ δυνάμεος, καὶ κυριότητος, καὶ παντὸς ὀνόματος ὀνομαζομένου, εἴτε ἐν τῷ αἰῶνι τούτῳ, εἴτε ἐν τῷ μέλλοντι· ἧς τύχοιμεν ἅπαντες, εὐχαῖς καὶ πρεσβείαις τῆς πανυμνήτου, καὶ πανσέπτου, καὶ ὑπερενδόξου κυρίως φύσει θεοτόκου καὶ 129.0621B| ἀειπαρθένου, Μαρίας, καὶ τῶν ἁγίων ἀποστόλων, προφητῶν καὶ μαρτύρων. Ἀμὴν.
RELATIO MOTIONIS factae inter domnum Maximum monachum, et socium ejus, coram principibus in secretario. 129.0604A| Die qua domnus Maximus et is qui cum eo erat penes hanc regiam urbem applicuerunt, circa occasum solis, venientes duo mandatores una cum decem excubitoribus tulerunt eos e navi nudos et discalceatos, et separatos eos ab invicem custodierunt in diversis excubitibus. Et post dies aliquot adducunt eos in palatium, et introducunt senem in locum, in quem senatus collectus est, et alia multa turba; et exhibent eum in medium sedentium principum. Et dicit ei sacellarius cum ira multa et furore: Christianus es? Et dicit: Gratia Christi Dei universorum Christianus sum. Et dicit ille: Non est verum. Respondit 129.0604B| Dei servus: Tu dicis, sed Deus scit esse me Christianum. Et quomodo, inquit, si Christianus es, odio habes imperatorem? Respondens Dei servus ait: Et unde hoc claret? odium quippe mentis est occultus affectus, quemadmodum et dilectio. Et dicit ei: Ex his quae fecisti cunctis factum est manifestum quod odio habeas imperatorem et rempublicam ejus. Tu enim solus Aegyptum, et Alexandriam, et Pentapolim, et Africam Saracenis tradidisti. Et quae est, infit, horum approbatio? Et falso inducunt Joannem, qui fuerat sacellarius Petri quondam praetoris Numidiae provinciae Africae, dicentem: Quia ante viginti duos annos avus dominatoris jussit beatae memoriae Petro exercitum sumere, et pergere in Aegyptum contra Saracenos: et scripsit tibi tanquam 129.0604C| ad servum Dei loquens, certitudinem habens in te, utpote in homine sancto, si des ei consilium abire. Et rescripsisti ei, dicens: Nil tale facere, quoniam non bene placitum est coram Deo, ut imperio Heraclii et generis ejus cooperetur respublica Romanorum. Dicit servus Dei: Si veritatem loquitur, utique habet et Petri ad me, et meam ad ipsum epistolam, quae deferantur, et subjaceo poenis a legibus constitutis? Et dicit: Ego non habeo epistolam, sed nec novi si omnino scripserit tibi. Verum haec in castris per illud tempus omnes loquebantur. Et dicit ad eum Dei servus: Si exercitus totus hoc fatebatur, quomodo tu solus super hoc me accusas? Vidisti me aliquando, vel ego te? At ille: Nunquam. Tunc Dei servus ad senatum conversus dixit: Si justum 129.0604D| est tales adducere calumniatores, vel testes, judicate: In quo enim judicio judicaveritis, judicabimini; et in qua mensura metiemini, metietur de vobis (Matth. VII), ait omnium Dominus.
129.0606A| Et post hunc adducunt Sergium Magudam dicentem: Ante annos novem, beatus abba Thomas veniens Roma dicit mihi: Papa Theodorus misit me ad Gregorium patricium, ut dicerem ei, ne quisquam timeret. Servus enim Dei abba Maximus vidit visionem, quod in coelis ad orientem et occidentem chori essent angelorum. Hi vero qui erant in occidente vocem emittebant, dicentes: Gregori Auguste, tu vincas, et magis sonuit vox occidentalium quam orientalium voces. Et tunc clamabat sacellarius: Misit te Deus ut incendaris in hac urbe. Dicit Dei servus: Gratias ago Deo, qui emundat me a spontaneis malis per supplicium non spontaneum. Verumtamen vae mundo ab scandalis. Necessitas enim est ut veniant scandala: vae autem per quem scandalum 129.0606B| venit (Matth. XVIII, 7). Vere non oportebat ut talia dicerentur in praesentia Christianorum, nec impunitos manere illos qui talia fingunt ad placendum hominibus qui hodie sunt, et cras non sunt. Haec ut iste diceret, dum Gregorius adviveret, oportebat, qui et notam illi facere debuit suam circa eum devotionem. Justum autem esset, si et vobis quoque videtur, ut accusator, qui hunc praecessit, cogeretur abire, ducturus Petrum patricium, et iste abbatem Thomam, et ille beatum papam Theodorum. Et tunc in praesentia cunctorum dicere patricio Petro: Dic, domine patrici, scripsisti mihi aliquando super his quae dixit sacellarius tuus, aut ego tibi? Et cum acquievisset, sub supplicio fierem. Similiter et beato papae: Dic, domine, ego tibi aliquando somnium 129.0606C| enarravi? Et cum convicisset me, illius esset crimen, non meum, qui videram. Res enim non voluntaria est somnium. Porro sola quae sunt voluntaria punit lex, si duntaxat sibi fuerint adversata. Tunc dicit ei Troilus: Jocaris, abba: nescis ubi sis? Qui respondens ait: Non jocor, sed lugeo vitam meam hactenus conservatam, ut hujuscemodi experimentum praestigiorum percipiam. Et dicit domnus Epiphanius: Deus novit, bene facit deludens eos, si vera non sunt. Post quem, sacellarius iterum cum ira dixit ad eum: Absolute omnes mentiuntur, et tu solus verum dicis? Et respondens servus Dei, audito verbo, cum lacrymis ait: Potestatem habetis, permittente Deo, et vivificandi et mortificandi. Verumtamen, si isti venitatem dicunt, et Satanas natura 129.0606D| Deus est. Si autem non est, sicut nec est, nec isti veritatem dixerunt. Denique nec merear cum Christianis videre adventum supersubstantialis Dei, factoris videlicet, conditoris et creatoris, et provisoris, ac judicis et salvatoris universorum, si somnium tale aut vidi, aut alio referente audivi, excepta hora hac a domno Sergio dilecto imperii.
Dein tertium calumniatorem proponunt Theodorum filium Joannis dudum candidati, cognomento Chila, qui gener est nunc domni Platonis patricii, dicentem: Quia collocutione inter nos Romae facta de imperio, detraxit quod dicebatur, mutiens et subsannationes faciens. Ad quem servus Dei dixit: 129.0608A| Nunquam disputavi tecum, nisi semel cum sanctissimo presbytero domno Theocharisto, exarchi fratre, propter primicerium, jussus per litteras super hoc. Quod si repertus fuero mentiens, recipiam.
Et post hunc, quartum adducunt Gregorium filium Photini dicentem: Quia perrexi Romam ad cellulam abbatis Maximi; et me dicente quia et sacerdos est imperator, dixit abbas Anastasius discipulus ejus: non sit dignus fore sacerdos. Et statim dixit ad eum servus Dei: Time Deum, domne Gregori, nil tale hujuscemodi disputatione conservus meus locutus est. Et cum semet projecisset in terram, senatui dixit: Sustinete servum vestrum, et omnia dico vobis sicuti dicta sunt: et arguat me, si mentitus fuero. 129.0608B| Hic dominus meus Gregorius veniens Romam dignatus est venire ad cellulam servi vestri. Quo viso, sicuti moris est mihi, projeci meipsum in terram, et adoravi eum, et osculatus sum, et dixi ei post sessionem: Quae causa est desiderabilis adventus domini mei? At ille: Bonus, inquit, et a Deo confortatus dominator noster, sollicitudinem habens pacis sanctarum Dei Ecclesiarum, jussionem fecit ad divinitus honoratum papam, missa etiam oblatione ad sanctum Petrum, hortatus est eum, quo se praesuli Constantinopolitano uniret, quae mitti per mediocritatem meam dignatum est pium ejus imperium. Et dixi: Gloria Deo, qui fecit te dignum hujusmodi ministerio. Verumtamen sub quo fieri modo unitatem a Deo coronata ejus jussit tranquillitas, si nosti? Et 129.0608C| dixisti: Sub Typo. Et dixi: Impossibile, ut opinor, est hoc: non enim patiuntur Romani auferri una cum impuris haereticorum vocibus sanctorum Patrum luciferas voces, vel simul cum mendacio veritatem exstingui, aut cum tenebris lumen pariter dissipari. Nil nobis quod adoretur erit, si divinitus ostensorum fuit verborum ablatio. Et dixisti: Non ablationem sacrarum Typus efficit vocum sed taciturnitatem, ut dispensemus pacem. Et dixi: Est apud divinam Scripturam taciturnitas etiam demptio. Deus enim per David dixit: Non sunt loquelae neque sermones, quorum non audiantur voces eorum (Psalm. XVIII, 3). Ergo nisi dicantur et audiantur sermones qui de Deo sunt, nec omnino sunt secundum Scripturam. Et dixisti: Ne mittas me in silvas: ego sancto contentus sum 129.0608D| symbolo. Et quomodo, dixi, potes sancto esse contentus symbolo, suscipiens Typum? Et quid laedet suscipere Typum, et dicere symbolum? asseruisti. Aio: Quoniam evidenter obtruncat symbolum Typus. Et dixisti: Quomodo propter Dominum? Recitemus, dixi, symbolum, et scito qualiter obtruncetur a Typo. Et coepisti dicere: Credo in unum Deum Patrem omnipotentem, factorem coeli et terrae, visibilium omnium et invisibilium. Attende, dixi, paululum, et disce qualiter apud Nicaeam convenientium fides negetur. Factor enim non esset Deus, voluntate ac operatione naturali privatus, si volens et non coactus fecit coelum et terram, si veritatem profert David in spiritu, dicens: Omnia quaecunque voluit Dominus fecit, in coelo et in terra, in mari et in omnibus abyssis (Psalm. 129.0610A| CXXXIV). Si autem, dispensationis gratia, una cum credulitate nequam salutaris demitur fides, separatio Dei fit omnimoda: sed non unitas est hujusmodi species ejus quae dicitur dispensatio. Si quidem cras nefandi Judaei dicent: Dispensemus in alterutros pacem, et uniamur et amputemus nos quidem circumcisionem, vos vero baptismum, et non jam invicem impugnemus. Hoc et Ariani aliquando praetenderunt in scriptis sub Magno Constantino dicentes: Auferamus dictum unius substantiae, et alterius substantiae, et uniantur Ecclesiae. Et non id admiserunt deiferi patres nostri, sed elegerunt potius persecutionem pati et mori, quam tacere vocem comprobaniem unam Patris, et Filii, et Spiritus sancti supersubstantialem deitatem; et haec cohibente his qui haec 129.0610B| praetendebant Magno Constantino, sicut a multis refertur, qui ea quae tunc gesta sunt studiose scripserunt. Et nullus imperatorum potuit mediis vocibus suadere deiloquis Patribus, ut convenirent in ea quae ipsi sectabantur; sed expressis vocibus ac propriis, et dogmati quod quaerebatur congruis, usi sunt, dicentes liquido, quoniam sacerdotum est quaerere ac diffinire de salutaribus Ecclesiae catholicae dogmatibus. Et dixisti: Ergo non est omnis Christianus imperator etiam sacerdos? Et dixi: Non est. Neque enim astat altari, neque post sanctificationem panis exaltat eum, dicens: Sancta sanctis. Neque baptizat, neque chrismatis confectionem patrat, neque facit episcopos, vel presbyteros, aut diaconos, neque linit ecclesias, neque indicia sacerdotii fert, superhumerale 129.0610C| scilicet et Evangelium, quemadmodum imperii coronam et purpuram. Et dixisti: Et quomodo Scriptura regem et sacerdotem dicit esse Melchisedech? Et dixi: Unius natura regis cunctorum Dei, natura etiam ob salutem nostram pontificis facti, unus erat typus Melchisedech. Quod si secundum ordinem Melchisedech, alium dicis esse regem et sacerdotem; et reliqua praesume dicere, id est: Sine patre, sine matre, sine genealogia, neque initium dierum, neque finem vitae habentem (Hebr. VII). Et adverte quod ex hoc oriri valeat malum. Alius quippe talis reperietur Deus incarnatus secundum ordinem Melchisedech, et non secundum ordinem Aaron salutem nostram perficiens.
Verumtamen, quid volumus per multa discurrere? 129.0610D| Inter sacras oblationes supra sanctam mensam post pontifices, et sacerdotes, et diaconos omnemque sacratum ordinem, cum laicis imperatores memorantur, dicente diacono: Et eorum, qui in fide dormierunt, laicorum, Constantini, Constantis et caeterorum. Sic autem et vivorum memoriam facit imperatorum post sacratos omnes. Haec, eo dicente, clamat Mennas: Haec dicens scidisti Ecclesiam. Et dicit ad eum: Si is qui dicit ea quae sanctarum sunt Scripturarum atque sanctorum Patrum, scindit Ecclesiam, qui adimit sanctorum dogmata, quid monstrabitur Ecclesiae faciens, sine quibus nec dici ipsam Ecclesiam est possibile? Et conversus sacellarius dixit hominibus exarchi cum clamore: Dicite exarcho: Hujusmodi hominem debebas dimittere vivere ubi praeest. 129.0612A| Et cum eduxissent eum foras, intromittunt discipulum. A quo cum exegissent ut diceret contra magistrum quod tribulaverit Pyrrhum, respondit quieta voce quae veritatis erant, quia nemo honoravit Pyrrhum ut honoravit magister meus, et jubetis clamare? Quia vero passus non est a decenti monachos reverenda voce divertere, jubetur percuti ab his qui astabant; et pugnis submissum semimortuum reddiderunt. Quibus dimissis ad carceres, venit ad senem Mennas, dicens in praesentia principum: Misit te Deus, et duxit te huc, ut recipias quaecunque in alio fecisti, seducens omnes in Origenis dogmata. Ad quem servus Dei coram omnibus dixit: Anathema Origeni, et dogmatibus ejus et omni consentaneo ejus! Et dicit Epiphanins patricius: Destructa est, 129.0612B| domne abba Menna, querimonia quae a te adversum eum illata est, quoniam et si esset Origenianista, eo quod anathematizavit eum, ab hujuscemodi sese liberavit querela. Interim ergo tale dictum super eo ulterius non admittam. Et inductus est unusquisque ipsorum in locum in quo custodiebatur.
Et eadem die circa tactum lucernae, Troilus patricius, et Sergius eucratas, qui erat super imperatoriam mensam, venerunt ad servum Dei senem, et sedentes jusserunt etiam illi sedere, et dixerunt ad eum: Dic nobis, domne abba, motionem dogmatum, quae inter te et Pyrrhum Romae et in Africa facta est: et quibus ei verbis persuaseris anathematizare proprium dogma, et tuo pacisci. Et enarravit eis 129.0612C| omnia per ordinem quaecunque retinere memoria valuit. Addidit autem et hoc, dicens: Ego dogma proprium non habeo, sed commune catholicae Ecclesiae. Neque enim movi vocem quamlibet, ut proprium meum dicatur dogma. Et post totam narrationem dicunt ei: Non communicas throno Constantinopolitano? Et dixit: Non communico. Quamobrem non communicas? dixerunt. Respondit: Quia sancta quatuor concilia ejecerunt per illa novem Capitula, quae facta sunt Alexandriae, et per Ecthesin quae in hac urbe a Sergio patrata est, et per Typum qui nuper, id est per sextam est indictionem expositus: et quia, quae per illa dogmatizaverunt per Ecthesin damnaverunt, et, quae dogmatizaverunt per Ecthesin, per Typum irrita statuerunt, et deposuerunt 129.0612D| semetipsos toties. Illi igitur, qui a seipsis damnati sunt, et a Romanis atque a synodo, quae post haec per octavam indictionem facta est, sunt depositi et sacerdotio denudati, qualia celebrant, rogo, mysteria? Aut qualis spiritus, ad ea quae a talibus celebrantur, advenit? Et dicunt ei: Ergone tu solus salvaris, et omnes peribunt? Et dixit: Neminem damnaverunt tres pueri non adorantes iconam, cum hanc omnes homines adorarent. Non enim intendebant ea quae aliorum erant, sed intendebant quatenus ipsi non deciderent a vera pietate. Sic et Daniel missus in lacum leonum non damnavit quemquam 129.0614A| eorum qui non adoraverunt Deum secundum Darii sanctionem, sed quod suum erat intendit, et elegit mori et non cadere a Deo, et a sua conscientia flagellari in praevaricatione eorum quae legalia sunt natura. Mihique Deus non det damnare quemquam, vel dicere quod solus ego salver! Quantum autem valeo, eligo mori quam terrorem habere in conscientia quod in fide, quae in Deum est, per quemlibet erraverim modum.
Dicunt ei: Et quid facies, cum Romani uniti Byzantiis fuerint? Ecce enim heri venerunt apocrisiarii Romani, et cras Dominico die communicabunt patriarchae, ac per hoc omnibus manifestum fit quod tu subverteris Romanos. Denique te illinc ablato, mox consenserunt his qui hic sunt. Et dixit 129.0614B| ad eos: Hi qui venere, praejudicium quoquomodo sedi Romanae, quamvis communicent, eo quod non detulerint ad patriarcham epistolam, non faciunt: et non credo aliquando quod Romani uniantur istis, nisi confessi fuerint Dominum nostrum et Deum, secundum utrumque eorum ex quibus est et quae est, esse, et natura voluntarium et operatorium habere salutis nostrae. Et dicunt: Quod si connexi fuerint his Romani, quid facies? Et dixit: Spiritus sanctus etiam angelos anathematizat, praeter id quod praedicatum est, innovantes.
Et aiunt: Utique necessitas est voluntates dici in Christo, et operationes? Respondit: Omnis necessitas est, si duntaxat pie revera sapere volumus. Nihil enim eorum quae sunt sine operatione naturali 129.0614C| subsistit. Sancti namque Patres manifeste dicunt non esse, nec sciri, sine substantiali operatione, quae hanc substantialiter characterizet: quomodo esse Christum, aut agnosci Deum natura veraciter et hominem est possibile? Amisso quippe, secundum sanctos Patres, fremibili, leo non jam leo, et latrabili, canis non jam canis; et aliud quodcunque perdito quod se naturaliter commendabat, non ulterius est quod erat. Et dicunt ei: Novimus vere quod ita sit; verumtamen ne contristes imperatorem, qui propter pacem tantummodo fecit Typum: non in ademptionem cujusquam eorum quae in Christo intelliguntur, sed ad pacem silentium vocum quae faciebant dissensionem, dispensans.
Et projiciens se Dei servus in terram cum lacrymis 129.0614D| dixit: Non debuerat contristari benignus et pius dominus adversus humilitatem meam; non enim possum contristare Deum, tacens quae ipse nos loqui et confiteri praecepit. Si enim secundum sacratissimum Apostolum, ipse est qui posuit in Ecclesia primo apostolos, secundo prophetas, tertio doctores, perspicuum est quod ipse sit qui per istos locutus est. Per totam ergo sanctam Scripturam, tam scilicet Vetus quam Novum Testamentum, sanctosque doctores, ac synodos, edocemur voluntatis et operationis tam in divinitate quam in humanitate incarnatum Deum esse capacem. 129.0616A| In nullo enim eorum quibus ut Deus scitur, vel eorum quibus ut homo natura cognoscitur, excepto duntaxat peccato, est imperfectus. Si autem perfectus est utroque, sicut in nullo ex ambobus est minoratus, manifeste totum ipsius adulterat sacramentum, qui non confitetur eum esse quod est. cum existentibus sibi omnibus naturalibus idiomatibus, ex quibus, et in quibus et quae esse probatur.
Et cum paulum tacuissent, et ad invicem innuissent, aiunt: Unde potes ostendere quod sanctas synodos abjiciant hi qui sunt throni Constantinopoleos? Qui dicit eis: Jam partim ostensum est per ea quae Romae locutus sum ad dominum Gregorium a secretis. Et nunc, si placet dominatori ut hoc 129.0616B| ostendatur, jubeat dari licentiam indigno servo vestro, et facio notitiam librorum, quoniam mei ablati sunt: et cunctis hoc manifestum facio sine qualibet pravitate verborum. Et deinde cum alia multa dicta fuissent, in scripturales, ac naturales et artificiales conversi sunt exercitationes et theorias, quibus delectati hilariores effecti sunt, et coeperunt dicere: Novit Dominus, profecimus, et ex hoc vobis molestiam non ingeremus.
Porro, domnus Sergius dixit ei: Saepe veni ad cellulam tuam in Bellas, et audivi doctrinam tuam, et Deus auxiliabitur tibi, ne sollicitus sis. In uno vero solummodo contristas omnes, qui videlicet multos facis separari a communione hujus Ecclesiae. Est aliquis qui asserat, ait Dei servus, quod 129.0616C| dixerim: Ne communices Ecclesiae Byzantinorum? Respondit domnus Sergius: Hoc ipsum, inquiens, quo ipse non communicas, magna est apud omnes procul dubio vox non communicandi. Et Dei servus: Nil, ait, certius est quam conscientia quae accusat: et nil eo, cui haec testimonium perhibet, majorem habet fiduciam. Caeterum, cum audisset domnus Troilus, quod Typus anathematizaretur in toto Occidente, dicit ad servum Dei: Bonum est, quia pii dominatoris nostri opinio injuriis laceratur? Respondit servus Dei: Deus ignoscat his qui dominatori facere Typum persuaserunt, et his qui permiserunt. At ille: Qui, ait, sunt qui persuaserunt, et qui sunt qui permiserunt? Respondit: Hi qui erant Ecclesiae suaserunt, et principes permiserunt. 129.0616D| Et ecce sordes a sontibus in insontem et omni haeresi purum excussa est. Sed consilium date ut faciat quod fecit piae memoriae quondam avus ejus. Ille quippe sentiens quod in vituperium ejus in Occidente quidam prorumperent, per epistolam liberum se fecit ab Ecclesiae querimonia, scribens: « Ecthesis, inquit, non est mea, neque enim ego vel dictavi, vel jussi ut fieret. Sed cum hanc Sergius patriarcha composuisset ante quinque annos, prius quam ab Oriente repedassem, deprecatus est me, cum ad hanc felicem pervenissem urbem, ut nomine meo proponeretur cum subscriptione: et suscepi deprecationem illius. Nunc vero cognoscens quod quidam super ea altercarentur, cunctis facio 129.0618A| manifestum, quia non est mea. » Hanc fecit jussionem ad beatum Joannem papam, condemnantem Ecthesin in his quae scripserat tunc ad Pyrrhum. Et ex eo tempore ubique Sergii esse dicitur Ecthesis. Hoc faciat et is qui pie in nobis imperat, et permanebit omnino intemerata ab omni reprehensione opinio ejus. Tunc moventes capita siluerunt, hoc tantum dicentes: Omnia difficilia et perplexa.
His itaque et aliis diversis edictis, adorati et adorantes, cum omni hilaritate discesserunt. Et rursus alio sabbato adduxerunt eos in palatium, et introducunt primo discipulum senis, convenientibus etiam tunc duobus pariter patriarchis. Et ducunt Constantinum et Mennam senis accusatores, exigentes a discipulo, quo acquiesceret his quae a se 129.0618B| dicerentur. Ast discipulus cum fiducia omni ad senatum intrepide dixit: Constantinum introducitis in secretarium palatii? Hic neque presbyter est, neque monachus, sed tribunus thymelicus: innotuit Afris atque Romanis, quales mulierculas pascens illinc venerit. Nam et omnes didicerunt versutias ejus, quas exercuit ut lateret: modo quod sorores suae fuerint dicens, modo quod, ne communicarent Ecclesiae Constantinopolitanae, tulerit eas affirmans, ne videlicet polluerentur haeretica communione. Verum etsi rursus sibi defecerint epulae, et invenerit locum se non agnoscentem, eadem facit turpis lucri gratia et sordidae voluptatis. Ingensque confusio est saltem loqui cum eo his qui religiose vivere volunt. Deinde interrogatus si Typum anathematizasset, 129.0618C| intrepide dixit: Non solum anathematizavi, sed et libellum feci. Ergone, aiunt ei principes, confiteris te male fecisse? At ille: Non tribuat Deus, ut quod bene et secundum ritum Ecclesiae feci, dicam factum fuisse non bene. Et super multis interrogatus, cum respondisset secundum quod sibi largitus est Deus, educitur de secretario.
Et introducunt senem, et dicit ad eum domnus Troilus: Dic, abba, vide, dic, veritatem, et miserebitur tui dominator. Nam si ad legalem inquisitionem venerimus, et invenerit saltem unum verum ex his de quibus accusaris, lex occidet te. Et dixit: Jam dixi, et iterum dico: si unum tantummodo ex his quae dicitis est verum, et Satanas Deus est: si vero non est Deus, sed apostata, et ea super quibus 129.0618D| accusor falsa sunt et minime subsistentia. Verumtamen quidquid jubetis facere, facite: Deum colens non injuriam patior. Et dicit ei: Non anathematizasti Typum? Respondit: Multoties dixi, quia anathematizavi. Et dicit ei: Typum anathematizasti, imperatorem anathematizasti. Respondit Dei servus: Ego, inquiens, imperatorem non anathematizavi, sed chartam alienam ab ecclesiastica fide. Et dicit ei: Ubi anathematizatus est a Romana synodo? Respondit: In ecclesia Salvatoris, et in Dei Genitricis. Tunc dicit ad eum praefectus: Communicas Ecclesiae huic, an non communicas? Respondit, et dixit: Non communico. Dicit ei: Quare? Respondit: Quoniam foras ejecit synodos. At ille: 129.0620A| Si foras, inquit, ejecit synodos, quomodo in diptychis recitantur? Et dicit: Et qui profectus est nominum, cum dogmata sint ejecta? Et potes, ait, hoc ostendere? Et dixit: Si accepero licentiam, et jusseritis, ostendetur hoc oppido facile. Et tacentibus omnibus, dicit ei sacellarius: Quare diligis Romanos, et Graecos odio habes? Respondens autem Dei servus ait: Praeceptum habemus ne quemquam odio habeamus. Diligo Romanos ut unam mecum habentes fidem: Graecos autem, ut eadem qua ego lingua loquentes. Et iterum dicit ei sacellarius: Quot annorum dicis esse teipsum? Respondit, septuaginta quinque. Et dicit ei: Quot annos habet tecum discipulus tuus? Respondit, triginta septem. Tunc unus clericorum exclamavit: Retribuit tibi Deus quaecunque 129.0620B| fecisti beato Pyrrho. Ad quem nihil omnino respondit.
Cum autem tanta in secretario dicta fuissent, nullus penitus patriarcharum quidquam effatus est. Cumque sermo de synodo Romana motus exstitisset, clamat Demosthenes: Non est firma synodus, eo, qui hanc celebravit, deposito. Ad quod servus Dei: Non, inquit, depositus est, sed expulsus. Nam quae sub gestorum serie synodica et canonica facta est actio continens ejus diligenti relatione depositionem? Verumtamen, etiamsi canonice depositus exstitisset, non faceret hoc praejudicium his quae orthodoxe secundum sacras regulas sunt firmata: quibus etiam, quae scripta sunt a sanctae memoriae papa Theodoro, congruunt. Et dicit, his auditis, domnus Troilus: 129.0620C| Nescis quid dicas abba. Quod factum est, factum est.
Haec sunt, quantum memoria retinet, quae mota et dicta sunt, et tali ea quae in illos gesta fuere terminata sunt fine, dimisso quoque sancto sene a secreto in carcerem. Postera vero die quae fuit Dominica, concilio facto, hi qui erant Ecclesiae persuaserunt piissimo imperatori, hoc eos amaro et inhumano exsilio condemnandos et ab invicem dividendos; sanctum quidem senem penes Bysohen castrum Thraciae provinciae; porro discipulum ejus apud Perberim, quo exterius nec passus pedis Romanorum habet imperium, nudos, sine provisione, sine causa, atque omni ad vivendum occasione carentes, non appropinquantes mari, ne haberent ex misericordibus 129.0620D| visitationem. Et ita sunt nudi, et sine alimentis, solam habentes spem Dei: et hoc omnes Christianos rogantes atque clamantes: Orate propter Dominum, ut consummet Deus misericordiam suam cum humilitate nostra, et doceat nos. Nam et ipsi qui cum eo navigant efferi experimentum accipiunt maris, ventis quidem et fluctibus scapha concussa, sed stabili penitus permanente. Permittit quippe magnis eos tentari procellis, eorum erga se probans affectum, quatenus voce grandi exclament: Domine, salva nos, perimus, discantque omnia illi soli ascribere, quae suae noscuntur esse salutis: et ne confidentes sint in se, tranquillitatemque consequantur magnam, ventis sedatis et fluctibus: et in medium eos luporum dati 129.0622A| et per angustam portam intrare et per arctam incedere semitam jubet, et famem ac sitim, et nuditatem, et vincula, et carceres, et abductiones, et verbera, et crucem, et clavos, et acetum, et fel, et sputa, et alapas, et colaphos et ludibria proponit, et passionem, et mortes multimodas: quorum finis splendidissima est resurrectio, ferens secum pacem his qui propter illum persecutionem sunt passi, et ascensum in coelos, et ascensum ad paternum et consubstantialem thronum, et sortem quae est super omnem principatum, potestatem, et virtutem, et dominationem et omne nomen quod nominatur, sive in hoc saeculo, sive in futuro. Cujus participes efficiamur omnes, orationibus et intercessionibus superlaudabilis et prae omnibus venerabilis et gloriosae, proprie 129.0622B| ac natura Dei genitricis, semperque virginis Mariae, sanctorumque apostolorum, prophetarum ac martyrum. Amen. 129.0621|
ΤΟΥ ΕΝ ΑΓΙΟΙΣ ΑΒΒΑ ΜΑΞΙΜΟΥ πρὸς Ἀναστάσιον μονάζοντα. 129.0621B| Χθὲς ὀκτωκαιδεκάτῃ τοῦ μηνὸς, ἥτις ἦν ἡ ἁγία Πεντηκοστὴ, ὁ πατριάρχης ἐδήλωσέ μοι λέγων· Ποίας ἐκκλησίας εἶ; Βυζαντίου, Ῥώμης, Ἀντιοχείας, Ἀλεξανδρείας, Ἰεροσολύμων; Ἰδοὺ πᾶσαι μετὰ τῶν ὑπ' αὐτὰς ἐπαρχιῶν ἡνώθησαν. Εἰ τοίνυν εἶ τῆς καθολικῆς Ἐκκλησίας, ἑνώθητι, μήπως ξένην ὁδὸν τῷ βίῳ καινοτομῶν, πάθῃς ὑπὲρ οὐ προσδοκᾷς. Πρὸς οὕς εἶπον· Καθολικὴν Ἐκκλησίαν, τὴν ὀρθὴν καὶ σωτήριον τῆς εἰς αὐτὸν πίστεως ὁμολογίαν, Πέτρον μακαρίσας ἐφ' οἷς αὐτὸν καλῶς ὁμολόγησεν, ὁ τῶν ὅλων εἶναι Θεὸς ἀπεφήνατο. Πλὴν μάθω τὴν ὁμολογίαν, ἐφ' ἣν πασῶν τῶν Ἐκκλησιῶν γέγονεν ἡ ἕνωσις, καὶ τοῦ γενομένου καλῶς, οὐκ ἀλλοτριοῦμαι. Καὶ 129.0621C| φασι· Κᾂν οὐκ ἔχωμεν περὶ τούτου κέλευσιν, λέγομεν διὰ τὸ γενέσθαι σε πάντως ἀπροφάσιστον. Δύο λέγομεν ἐνεργείας διὰ τὴν διαφορὰν, καὶ μίαν διὰ τὴν ἕνωσιν. Τὰς δύο διὰ τὴν ἕνωσιν μίαν φατὲ γεγονέναι, ἢ παρὰ ταύτας, εἶπον, ἑτέραν; Οὔ, φασιν, ἀλλὰ τὰς δύο μίαν διὰ τὴν ἕνωσιν. Ἀπηλλάγημεν πραγμάτων, ἔφην, ἑαυτοῖς ἀνυπόστατον πίστιν, καὶ Θεὸν ἀνύπαρκτον πλάσαντες. Εἰ γὰρ εἰς μίαν συγχέομεν τὰς δύο διὰ τὴν ἕνωσιν, καὶ πάλιν εἰς δύο διαιροῦμεν διὰ τὴν διαφορὰν, οὐκ ἔσται μονὰς οὔτε δυὰς, ἐνεργειῶν ἀλλήλαις ἀναιρουμένων ἀεὶ, καὶ ποιουσῶν ἀνενέργητον ᾧ προσπέφυκαν, καὶ παντελῶς ἀνύπαρκτον. Τὸ γὰρ μηδεμίαν ἔχον ἐκ φύσεως ἀναφαίρετον, καὶ μηδενὶ λόγῳ τροπῆς ἁλλοιουμένην καὶ μεταπίπτουσαν κίνησιν, πάσης οὐσίας ἐστέρηται κατὰ τοὺς Πατέρας, οὔκ ἔχον ἐνέργειαν οὐσιωδῶς 129.0621D| αὐτὸ χαρακτηρίζουσαν. Τοῦτο οὖν λέγειν οὐ δύναμαι, οὔτε ἐδιδάχθην παρὰ τῶν ἁγίων Πατέρων ὁμολογεῖν· τὸ δοκοῦν ὑμῖν, οὖσιν ἐξουσιασταῖς, ποιήσατε· Οὐκοῦν ἄκουσον, ἔφησαν, ἔδοξε τῷ δεσπότῃ καὶ τῷ πατριάρχῃ, διὰ πραικέπτου τοῦ πάππα Ῥώμης, ἀναθεματισθῆναί σε μὴ πειθόμενον, καὶ τὸν ὁριζόμενον αὐτοῖς ἀπενέγκασθαι θάνατον. Τὸ τῷ Θεῷ πρὸ παντὸς αἰῶνος ὁρισθὲν ἐν ἐμοὶ δέξοιτο πέρας, φέρον αὐτῷ δόξαν πρὸ παντὸς ἐγνωσμένην αἰῶνος, αὐτοῖς τοῦτο ἀκούσας ἀπεκρινάμην. Καὶ πρὸς τὸ γνῶναί σε, καὶ προσθήκην εὐχῆς τῷ Θεῷ ποιήσασθαι καὶ δεήσεως, ἐμφανῇ σοι τὰ δηλωθέντα πεποίηκα, 129.0623A| παρακαλῶν τῷ κυρίῳ Θείῳ, καὶ τοῖς ἐκεῖ σὺν αὐτῷ Πατράσεν ἡμῶν ἁγίοις γνώριμα καταστῆσαι ταῦτα, τῆς αὐτῆς χάριν αἰτίας.
EJUSDEM S. ABBATIS MAXIMI ad Anastasium monachum discipulum suum. 129.0622B| Heri, quod fuit octava decima mensis dies qua solemnitas agebatur sanctae mediae Pentecostes, patriarcha significavit mihi dicens: Cujus Ecclesiae es? Constantinopolitanae, Romanae, Antiochenae, Alexandrinae, an Hierosolymitanae? Ecce omnes una cum subditis sibi provinciis adunatae sunt. Igitur si es catholicae Ecclesiae, unire, ne forte extraneam et novam viam conversatione tua reperiens, patiaris quod non speras. Ad quos dixi: Catholicam Ecclesiam Deus omnium esse praenuntiavit rectam et salutarem fidei in se habitae confessionem, Petrum beatum dicens in quibus se bene confessus est. Verumtamen 129.0622C| discam confessionem, supra quam omnium Ecclesiarum facta est unitas, et ab eo quod bene gestum est nequaquam alienabor. Et aiunt: Licet non habeamus super hoc jussionem, dicimus ut efficiaris penitus inexcusabilis. Duas fatemur operationes ob diversitatem, et unam propter unitionem. Duas propter unitatem asseritis factas, an praeter has, dixi, aliam? Non, inquiunt, sed duas unam propter unitionem. Caruimus, dixi, rebus, nobismetipsis sine subsistentia fidem, et sine existentia Deum fingentes. Si enim in unam confundimus duas propter unitionem, et rursus in duas separamus unam propter differentiam, non erit unalitas, neque dualitas, operationibus invicem separatis semper et patrantibus inoperativum et penitus insubstantivum eum cui inerant. Quod enim ex natura 129.0622D| nullum habet qui auferri possit, vel aliqua ratione vicissitudinis commutari et intercidere, motum, omni caret substantia, secundum Patres, non habens operationem substantialiter se characterizantem. Hoc itaque dicere nequeo. Neque enim sic edoctus sum a sanctis Patribus confiteri. Quod libuerit vobis, potestativi cum sitis, facite. Ergo audi, dixerunt: Visum est dominatori et patriarchae per praeceptum papae Romani ut anathematizeris nisi obedias, et destinatam ab eis perferas mortem. Quod a Deo ante omne diffinitum est saeculum finem accipiat, feren 129.0624A| sibi gloriam ante omne saeculum scitam, illis, cum haec audirem, respondebam. Et ut cognoscas et additamentum orationis et deprecationis facias Deo, manifesta tibi quae denuntiata sunt mihi exhibui: rogans quatenus haec domno Thio, et sanctis Patribus qui illic simul cum eo sunt, nota constituas ejusdem rei gratia. 129.0623|
Anastasius 129.0623A| Haec jussit mihi transcribere et nota facere sanctissimis vobis: quo et ex his motione comperta, communem omnes pro communi matre nostra, catholica 129.0623B| videlicet Ecclesia, et nobis indignis servis vestris afferatis Domino precem, ad roborandum omnes et nos quoque in illa vobiscum perseverantes, secundum pie in ipsa praedicatam a sanctis Patribus 129.0624A| orthodoxam fidem. Magnus enim in toto mundo timor habetur, cum haec persecutionem consonanter ab omnibus patiatur, nisi sua gratia consuete praestet 129.0624B| auxilium is qui semper auxiliatur, semen pietatis saltem seniori Romae relinquens, nobis non mentientem ad apostolorum habitam principem repromissionem suam confirmans. 129.0623|
EJUSDEM S. ANASTASII MONACHI Discipuli S. abbatis Maximi Ad commune monachorum apud Caralim constitutorum collegium. 129.0623B| Multa scribere nos etiam praeter votum tempus prohibuit. Omnia vero in uno nota facimus verbo sanctissimis vobis. Hi qui alterius sunt partis, diffinitione immobili, ut est, et propriae maxime professionis constitui paternam non malunt doctrinam, sed alterius impelluntur opinionibus quas et dinumerare 129.0623C| operosum de caetero duco. Modo ergo ab inexistentia ad inconvenientiam translati sunt: id est, ex eo quod neque unam, neque duas dicunt, ad praedicandum duas et unam, id est tres in uno eodemque Christo voluntates et operationes traducti, quod neque patrius, neque synodicus, neque physicus sermo decrevit: sed neque priscorum et deinceps haereticorum furor eatenus adinvenit, sciens inanem tanquam vitio proprio corruptam eamdem opinionem. Si enim diversae ex diversis compositum substantiis characterizant naturaliter proprietates, utpote nullatenus adempta naturarum diversitate propter unitionem, sed salva potius proprietate utriusque naturae et in unam personam et unam subsistentiam 129.0623D| concurrente, quemadmodum sancta Chalcedonensis synodus ait: et is Deus ex Deo Patre, et homo ex homine semper virgine matre, idem ipse existens cognoscitur juxta naturam natus, quanquam incorporaliter et sine causa; corporaliter autem ex hac propter causam, salutem videlicet nostram: quomodo possibile est unam eamdemque personam, id est unum eumdemque Christum Dominum nostrum et Deum, super duas etiam alia secundum ipsos proprietate naturaliter figurari, ad certitudinem eorum ex quibus, et in quibus et quae est? Si enim eaedem creduntur etiam per aliam, id est per tertiam, quae et per dualitatem voluntates et operationes ejus quae secundum naturam sunt: necesse est ut identitate exhibitionis indissimilitas 129.0624| cognoscatur existentiae, et sit idem duabus una, id est alterutris tres, sive naturales, sive substantiales.
Verum, naturales quidem non, sed, secundum illos, subsistantiales, aggregentque ob hoc adversus eum jam aut tres substantias, aut totidem subsistentias, 129.0624C| et secundum ipsum aequi numeri proprietates, increatam videlicet et creatam, et neutram, id est inexistentem. Inexistens enim est quod neutrius per naturam participatur, ita ut etiam identitate quae ad eam, id est tertiam, est, secundum illos inexistentes sint et duae naturae, et naturales ipsius voluntates et operationes. At vero si non eadem, sed alia, exceptis his ex quibus est credendus, in eo per tertiam aiunt, eumdem secundum, eamdem, rursus proferunt inexistentiam, velut is qui medius inter neutram harum existat, increatam scilicet natura sua, et creatam substantiam atque virtutem: aut enim subsistentialem volunt hanc esse, aut compositam, aut deivirilem, aut unitoriam propter adunationem. 129.0624D| Nam non solum, ut dictum est, hanc non existentem introducunt, quod secundum nihil eorum ex quibus est naturam hunc characterizet: verum etiam a naturali cognatione, quam habet cum Deo et Patre, reddunt externum. Minus enim dicendum, quia perhibent eum, etiam a congenita proprietate quam habet ad intemeratam matrem et virginem, alienum: quasi secundum neutrum horum habeat compositam, aut subsistentialem, aut deivirilem, aut unitoriam propriam voluntatem et operationem. Verum Patris quidem incompositam sine principio habet, et substantialem atque divinam; matris vero creatam natura et humanam.
Deinde etiam divisas naturas ex quibus ipse est inferunt, quasi per operationem, et non per subsistentiam 129.0625A| sibi unitas innotescat, si propter unitatem unam operationem dogmatizent: quod hi qui in divisione corrupti sunt dicunt, affectuosam hanc esse operationem fabulose fingentes. Sic autem et confusioni locum tribuentes et deivirilem secundum Severum male interpretantur, unam hanc, sed non duas secundum unitionem divinam natura et virilem significare contendentes, et hanc Deiviri quamdam naturam, sed non virum factum Deum sibimet subindicunt, praesertim cum hoc praevidens etiam vere deiphantor Dionysius, non unam vocaverit hanc, sed nova quadam deivirili nobis eum dixerit operatione conversatum. Ostendens non alteram ab altera disjunctam, sed ambas per alterutras connaturaliter adunatas, in eorum ex quibus, et in quibus et quae 129.0625B| erat, certitudinem proferendas, et, ut paterne dicamus, cum alterius communione horum utrumque. Ita ut mirabiles quidem passiones, compassibilia vero, procul dubio miracula cognoscantur per omnimodam coaptationem eorum, quae ab eo naturaliter gesta sunt. Dupla enim omnia, et vera omnia, et unita omnia praedicant in eo qui duplici est natura, ea quae secundum naturam sunt Dei praecones et Patres nostri. Quibus, ut dictum est, suum corrigere nolentes sermonem, adhuc et senioris Romae propriae consentire sectae coegerunt apocrisiarios, unam super duas, id est tres secum praedicandi in eodem Domino nostro Jesu Christo voluntates et operationes, similem scientiae ligno gustum commiscentes, 129.0626A| quemadmodum et isti fidem ex bono et malo proferunt affectantibus. Unde et talibus circumvenientes litteris ei qui miserat mittunt. Quia ergo in magno propter haec periculo sunt res pene totius catholicae et apostolicae Dei Ecclesiae constitutae, pro ea deprecamur et obsecramus sanctissimos viros, ne hanc despiciatis periclitantem, sed adjuvetis tempestatibus laborantem, scientes in tempore tribulationis dilectionem, quae in Spiritu sancto est, nasci: et si possibile est vos transire citius, quasi alia pro causa, ad senioris Romae pios et firmos ut petram viros: qui videlicet vobiscum tutores nostri sunt semper, et propugnatores ferventissimi veritatis, obsecrare hos supplicatoriis vocibus et lacrymis pro omnibus Christianis, quatenus mercedem a Domino sortiantur: 129.0626B| omnibus similiter et sibimet absque novitate recens super ea minus plusve suscipientes vel approbantes, praeter quae diffinita sunt a sanctis Patribus ac synodis, ut boni studii sui aemulatione hoc maximum cum Deo auxilio directe prosequentes opus, cum illis sive nunc, sive in die judicii, Dominum habeant debitorem, quem nimirum habuerunt in talibus creditorem, non aliud quid praeter se, sed ipsum totum, totis vobis atque illis in aeternas delicias et refectionem donantem: quem et nos habere adversus Arianos qui continuantur hic, supplicate Deo, beati et nostrae ad Deum deductionis praevii, cum simus egeni, pauperes, et indigni servi vestri. 129.0625C|
ΤΟΜΟΣ Β. ΤΟΥ ΕΝ ΑΓΙΟΙΣ ΠΑΤΡΟΣ ΗΜΩΝ καὶ ὁμολογητοῦ Μαξίμου, περὶ τῶν πρακθέντων ἐν τῇ πρώτῃ αὐτοῦ ἐξοριᾳ, ἤτοι ἐν Βιζύῃ· τὰ παρὰ τοῦ Θεοδοσίου ἐπισκόπου Καισαρείας Βιθυνιας, καὶ αὐτοῦ διαλεχθέντα. 129.0625C| Τὰ κεκινημένα περὶ τῆς ἀμώμήτου ἡμῶν τῶν Χριστιανῶν πίστεως, καὶ τῆς τῶν δι' ἐναντίας παρεισάκτου καινοτομίας, μεταξὺ τοῦ ἀββᾶ Μαξίμου, καὶ Θεοδοσίου ἐπισκόπου Καισαρείας ἀναγκαῖον ἡγησάμην κατάδηλον ποιῆσαι πᾶσιν ὑμῖν τοῖς ἐν ὀρθοδοζίᾳ διατελοῦσιν, ἵνα ἀκριβέστερον τὰ περὶ τούτων εἰδέναι ἔχοντες, δοξάζητε μᾶλλον τὸν φιλάνθρωπον Θεὸν, τὸν διδόντα λόγον ἐν ἀνοίξει τοῦ στόματος τῶν φοβουμένων αὐτόν. Μήπως συνήθως οἱ ἐχθροὶ τῆς ἀληθείας, τἀναντία ταύτης διαφημίζοντες, ἐκταράξωσιν ὑμῶν τὰς καρδίας.
129.0625D| Τοιγαροῦν τῇ εἰκοστῇ τεταρτῇ τοῦ Αὐγούστου μηνὸς τῆς νυνὶ παρελθούσης τεσσαρεσκαιδεκάτης ἐπινεμήσεως, ἐξῆλθε πρὸς αὐτὸν ἐν ᾗ παρεφυλάττετο ἐξορίᾳ, τουτέστιν ἐν κάστρῳ Βιζύης, ὁ προρηθεὶς ἐπίσκοπος Θεοδόσιος, ὡς εἶπεν, ἐν προσώπου Πέτρου τοῦ προέδρου Κωνσταντινουπόλεως πεμφθείς· καὶ Παῦλος, καὶ Θεοδόσιος οἱ ὕπατοι, ὡς εἶπον καὶ αὐτοὶ ἐκ προσώπου βασιλέως πεμφθέντες. Καὶ ἀνελθόντες πρὸς τὸν εἰρημένον μοναχὸν Μάξιμον, ἐν ᾧ τόπῳ ἀπεκέκλειστο, 129.0627A| εκαθίσαν, καὶ ἐπέτρεψαν καὶ αὐτὸν καθίσαι, συνόντος αὐτοῖς καὶ τοῦ ἐπισκόου Βιζύης· καὶ λέγει πρὸς αὐτὸν ΘΕΟΔΟΣΙΟΣ ο ἐπίσκοπος· Πῶς ἔχεις, κῦρι ἀββᾶ; ΜΑΞΙΜΟΣ. Ὡς προώρισεν ὁ Θεὸς πρὸ πάντων τῶν αἰώνων τὴν περὶ ἐμὲ προνοητικήν διεξαγωγὴν, οὕτως ἔχω. ΘΕΟΔ. Τί οὖν, πρὸ παντὸς αἰῶνος περὶ ἑκάστου ἡμῶν, ὥρισεν ὁ Θεὸς, ΜΑΞ. Εἶπερ προέγνων, πάντῳς καὶ προώρισε. ΘΕΟΔ. Τί ἐστιν αὐτὸ τὸ, προέγνω, καὶ προώρισεν, ΜΑΞ. Ἑ πρόγνωσις τῶν ἐφ' ἡμῖν ἐννοιῶν καὶ ἔργων ἐστὶν, ὁ προορισμὸς δὲ τῶν οὐκ ἐφ' ἡμῖν συνβαινόντων ἐστὶ. ΘΕΟΔ. Ποῖά ἐστι τὰ ἐφ' ἡμῖν, καὶ ποῖα τὰ οὐκ ἐφ' ἡμῖν; ΜΑΞ. Ὡς· ἔοικε, πάντα γινώσκων ὁ δεσπότης μου, δοκιμαστικῶς διαλέγεται πρὸς τὸν δοῦλον αὐτοῦ. ΘΕΟΔ. Μὰ τὴν ἀλήθειαν 129.0627B| τοῦ Θεοῦ, ἀγνοῶν ἠρώτησα, καὶ μαθεῖν τέλων τὴν διαφορὰν τῶν ἐφ' ἡμῖν, καὶ οὐκ ἐφ' ἡμῖν· καὶ πῶς τὰ μὲν ὐπὸ τὴν πρόγνωσιν τοῦ Θεοῦ ὐπάρχουσι, τὰ δὲ ὐπὸ τὸν προορισμὸν ὦσιν. ΜΑΞ. Ἐφ' ἡμῖν ἐστι τὰ ἑκούσια πάντα, τουτέστιν ἀρέται καὶ κακίαι· οὐκ ἐφ' ἡμῖν δὲ, αἱ ἑπιφοραὶ τῶν συμβαινόντων ἡμῖν πολαστικῶν τρόπων, ἤ τῶν ἑναντίων· οὔτε γὰρ ἐφ' ἡμῖν ἑστιν ἡ κολάζουσα νόσος, οὔτε ἡ εὐφραίνουσα ὑγεία, καὶ αἱ ποιότητες καὶ αἱ τούτων αἰτίαι. Οἷον αἰτία νόσου ἀταξία, ὥσπερ καὶ ὑγείας εὐταξία· καὶ βασιλείας οὐρανῶν αἰτία, ἡ τῶν ἐντολῶν φυλακὴ, ὥσπερ καὶ πυρὸς αἰωνίου, ἡ τούτων παράβασις. ΘΕΟΔ. Τί οὖν, διὰ τοῦτο θλὶβῃ εν τῇ ἐξορίᾳ ταύτῃ ἐπειδὴ ἄξιά τινα ἐποίησας ταύτης τῆς θλίψεως; ΜΑΞ. Παρακαλῶ, ἵνα ὁ Θεὸς ταύτῃ τῇ θλίψει περιορίσῃ τὰς ἐκτίσεις, ὧν ἥμαρτον 129.0627C| αὐτῷ ἐν τῇ παραβάσει τῶν αὐτοῦ δικαιωτικῶν ἐντολῶν. ΘΕΟΔ. Οὐκ ἔστι δοκιμῆς ἕνεκεν ἐπαγομένη θλίψις πολλοῖς; ΜΑΞ. Ἡ δοκιμὴ τῶν ἁγίων ἐστὶν, ἵνα ψανερωθῶσι διὰ τῆς θλίψεως τῷ βίῳ τῶν ἀνθρώπων αἱ περὶ τὸ φύσει καλὸν διαθέσεις αὐτῶν, ἑαυταῖς συνεκφαίνουσαι τὰς ἠγνοημένας πᾶσιν ἀρετὰς, ὡς ἐπὶ Ἰὼβ καὶ Ἰωσὴφ. Ὁ μὲν γὰρ ἐπὶ φανερώσει τῆς κεκρυμμένης ἀνδρείας ἐπειράζετο· ὁ δὲ, ἐπ' ἐκφωνήσει τῆς ἁγιαστικῆς σωφροσύνης ἐδοκιμάζετο. Καὶ πᾶς τῶν ἁγίων ἀκουσίωνς ἑν τῷ αἰῶνι τούτῳ θλιβεὶς, ἐπί τισι τοιαύταις οἱκονομίαις ἐθλίβετο, ἵνα διὰ τῆς ἀσθενείας τῆς συγχωρουμένης αὐτος ἐπαχθῆναι, τὸν ὑπερήφανον καὶ ἀποστάτην περιπατήσωσι δράκοντα, τουτέστι τὸν διάβολον. Ἡ γὰρ ὑπομονὴ, δοκιμῆς ἔργον ἐστὶν ἐφ' ἑκάστου τῶν ἁγὶων. ΘΕΟΔ. Μὰ τὴν ἀλήθειαν τοῦ Θεοῦ, καλῶς εἶπας· καὶ ὁμολογῶ 129.0627D| τὴν ὠφέλειαν, καὶ ἐζήτουν ἀεὶ ἐν τοῖς τοιούτοις συνδιαλέγεσθαι ὑμῖν. Ἀλλ' ἐπειδὴ ἐπ' ἄλλῳ κεφαλαίῳ κᾀγὼ καὶ οἱ δεσπόται μοῦ οἱ μελλοπατρίκιοι πρὸς σὲ γεγόναμεν, καὶ τοσαῦτα διαστήματα ἤλθομεν, παρακαλοῦμέν σε τὰ παρ' ἡμῶν προτεινόμενα δέξασθαι, καὶ χαροποιῆσαι πᾶσαν τὴν ρἰκουμένην. ΜΑΞ. Ποῖα ταῦτά εἰσι, δέσποτα, καὶ τίς ἐγὼ, καὶ πόθεν εἰμὶ, ἵνα ἡ ἐπὶ τοῖς προτεινομένοις μοι συγκατάθεσις χαροποιήσῃ πᾶσαν τὴν οἰκουμένην; ΘΕΟΔ. Μὰ τὴν ἀλήθειαν τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ, ἅπερ λέγω σοι, ἐγώ τε καὶ οἱ δεσπόται μου μελλοπατρίκιοι, ἐκ τοῦ στόματος τοῦ δεσπότου ἡμῶν τοῦ πατριάρκου, καὶ τοῦ εὐσεβοῦ δεσπότου τῆς οἱκουμένης ἠκούσαμεν. ΜΑΞ. Κελεύσατε οἱ δεσπόται μου εἰπεῖν ἅπερ βούλεσθε, καὶ ἁπερ ἠκούσατε.
129.0629A| ΘΕΟΔ. Παρακαλεῖ ὁ βασιλεύς καὶ ὁ πατριάρχης δι' ἡμῶν, μαθεῖν παρά σοῦ, διὰ ποίαν αἰτίαν οὐ κοινωνεῖς τῷ θρόνῳ Κωνσταντινουπόλεως; ΜΑΞ. Ἔχετε περὶ τούτου ἐπιτροπὴν ἔγγραφον παρὰ τοῦ εὐσεβεστάτου βασιλέως, ἢ παρὰ τοῦ πατριάρχου; ΘΕΟΔ. Οὐκ ὤφελες, δέσποτα, ἀπιστῆσαι ἡμῖν· κᾂν γὰρ ταπεινός εἰμι, επίσκοπος ἀκούω, καὶ οἱ δεσπόται μου συγκλήτου μέρος τυγχάνουσι, καὶ οὐκ ἤλθομεν πειράσαι σε· μὴ δῴη Θεός. ΜΑΞ. Οἰῳδήποτε τρόπῳ ἤλθατε πρὸς τὸν δοῦλον ὑμῶν, ἐγώ χωρὶς πάσης ὑποστολῆς λέγω τὴν αἰτίαν, δι' ἦν οὐ κοινωνῶ τῷ θρόνῳ Κωνσταντινουπόλεως. Πλὴν κᾂν ἄλλων ἦν τὸ ἐρωτᾷν με διὰ ποίαν αἰτίαν, ὑμῶν οὐκ ἔστι, 129.0629B| τῶν γινωσκόντων ἀσφαλῶς πλεῖου ἐμοῦ τὴν αἰτίαν.
Γινώσκετε τάς γενομένας καινοτομίας ἀπὸ τῆς ἵκτης ἐπινεμήσεως τοῦ διελθόντος κύκλου, ἀρξαμένας ἀπὸ Ἀλεξανδρίας διὰ τῶν ἐκτεθέντων ἐννέα κεφαλαίων παρὰ Κύρου, τοῦ οὐκ οἶδα πῶς γεγονότος ἐκεῖσε προέδρου, τῶν βεβαιωθέντων ὑπὸ τοῦ θρόνου Κωνσταντινουπόλεως· καὶ τὰς ἄλλας ἀλλοιώσεις, προσθήκας τε καὶ μειώσεις, τὰς γενομένας συνοδικῶς ὑπὸ τῶν προεδρευσάντων τῆς τῶν Βυζαντίων Ἐκκλησίας, Σεργίου λέγω, καὶ Πύῤῥου, καὶ Παύλου, ἅς τινας καινοτομίας πᾶσα γινώσκει ἡ οἰκουμένη. Διὰ ταύτην τὴν αἰτίαν οὐ κοινωνῶ ὁ δοῦλος ὑμῶν τῇ Ἐκκλησίᾳ Κωνσταντινουπόλεως. Ἀρθῶσι τὰ προσκόμματα τὰ τεθέντα ὑπὸ τῶν εἰρημένων ἀνδρῶν, μετ' αὐτῶν ἐκείνων τῶν θεμένων αὐτὰ, καθὼς εἶπεν ὁ Θεὸς· « Καὶ τοὺς λίθους ἐκ τῆς ὁδοῦ διαῤῥίψατε, » καὶ τὴν λείαν καὶ 129.0629C| τετριμμένην, καὶ πάσης ἀκανθώδους αἱρετικῆς κακίας ἐλευθέραν ὁδὸν τοῦ Εὐαγγελίου, καθάπερ καὶ ἦν εὑρίσκων, ὁδεύω πάσης δίχα προτροπῆς ἀνθρωπίνης Ἔως δὲ ἂν τοῖς τεθεῖσι προσκόμμασι, καὶ τοῖς τεθεικόσιν αὐτὰ σεμνύνωνται οἱ πρόεδροί Κωνσταντινουπόλεως, οὐδείς ἐστιν ὁ πείθων με λόγος ἢ τρόπος κοινωνεῖν αὐτοῖς.
ΘΕΟΔ. Τί γὰρ κακὸν ὁμολογοῦμεν, ἵνα χωρισθῇς τῆς κοινωνίας ἡμῶν; ΜΑΞ. Ὅτι μίαν ἐνέργειαν λέγοντες θεότητος, καὶ ἀνθρωπότητος τοῦ Θεοῦ καὶ σωτῆρος ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ, συγχέετε τὸν τε τῆς θεολογίας, καὶ τῆς οἰκονομίας λόγον. Εἰ γὰρ πεισθῆναι δεῖ τοῖς ἁγίοις Πατράσι, λέγουσιν, ὧν ἡ ἐνέργεια μία, τούτων 129.0629D| καὶ ἡ οὐσία μία· τετράδα ποιεῖτε τὴν ἁγίαν τριάδα, ὡς ὁμοφυοῦς τῷ λόγῳ γενομένης τῆς αὐτοῦ σαρκὸς, καὶ ἐκστάσης τῆς πρὸς ἡμᾶς, καὶ τῆς αὐτὸν τεκούσης συγγενοῦς κατὰ φύσιν ταυτότητος.
Καὶ πάλιν, ἀναιροῦντες τὰς ἐνεργείας, καὶ μίαν κυροῦντες θέλησιν θεοτητος τοῦ αὐτοῦ καὶ ανθρωπότητος, ἀφαιρεῖσθε αὐτοῦ τὴν τῶν ἀγαθῶν διανομήν. Ἐὰν γὰρ ἐνέργειαν οὐκ ἔχῃ, κατὰ τοὺς τοῦτο θεσπίσαντας, δῆλον ὅτι κᾂν θέλῃ, ἐλεῆσαι οὐ δύναται, ἀφαιρεθείσης αὐτῷ τῆς τῶν ἀγαθῶν ἐνεργείας, εἴπερ ἐνεργείας ἀγαθῆς χωρὶς, οὐδὲν τῶν ὄντων ἐνεργεῖν ἢ πράττειν πέφυκεν.
Ἄλλως τε δὲ, καὶ τὴν σάρκα ποιεῖτε τῷ θελήματι συνδημιουργὸν πάντων τῶν αἰώνων, καὶ τῶν ἐν αὐτοῖς Πατρὶ τε καὶ Υἱῷ καὶ Πνεύματι· Τῇ δὲ φύσει κτιστὴν, 129.0631A| ἢ τὸ ἀληθέστερον εἰπεῖν, ἄναρχον τῇ θελήσει, ἐπείπερ ἡ θεία θέλησις ἄναρχός ἐστιν, ὡς ἀνάρχου θεότητος, τῇ δὲ φύσει πρόσφατον· ὅπερ πᾶσαν οὐκ ἄνοιαν ὑπερβαίνει μόνον, ἀλλὰ καὶ ἀσέβειαν. Οὐ γὰρ λέγετε ἁπλῶς μόνον ἒν θέλημα, ἀλλὰ καὶ τοῦτο θεϊκὸν, θείας δὲ θελήσεως οὐδεὶς δύναται ἀρχὴν ἐπινοῆσαι χρονικὴν, ἢ τέλος, ἐπειδὲ μηδὲ τῆς θείας φύσεως, ἧς ἐστιν οὐσιώδης ἡ θέλησις.
Πάλιν δὲ ἑτέραν εἰσάγοντες καινοτομίαν, ἀφαιρεῖσθε παντάπασι πάντα τὰ γνωριστικὰ καὶ συστατικὰ τῆς θεότητος καὶ τῆς ἀνθρωπότητος τοῦ Χριστοῦ, νόμοις καὶ τύποις θεσπίζοντες μήτε μίαν, μήτε δύο ἐπ' αὐτοῦ θελήσεις ἒ ἐνεργείας λέγεσθαι· ὅπέρ ἐστι πράγματος βανυπάρκτου. Οὐδὲν γὰρ τῶν ὄντων, εἴτε νοερόν ἐστιν, 129.0631B| ἀφήρηται θελητικῆς δυνάμεως καὶ ἐνεργείας, εἴτε αἰσθητικὸν αἰσθητικῆς ἐνεργείας, εἴτε φυτικὸν, αὐξητικῆς καὶ θρεπτικῆς ἐνεργείας· εἴτε παντελῶς ἄψυχον, καὶ πάσης ἄμοιρον ζωῆς, τῆς καθ' ἐξιν λεγομένης ἐνεργείας καὶ ἐπιτηδειότητος Καὶ δηλοῦσι πάντα τὰ οὕτως ὄντα, ἀντιληπτὰ τυγχάνοντα ταῖς τῶν αἰσθητικῶν αἰσθήσεσιν. Ἐνέργεια γὰρ τῶν τοιούτων, τὸ ὑποπίπτειν πάντως ὁράσεσι διὰ τῆς ἰδίας ἐπιφανείας· ἀκοῇ διὰ κτύπου· ὁσφρήσει, δι' ἀτμοῦ τινος προσφυοῦς· γεύσει, τισὶ χυμοῖς· καὶ ἀφῇ, διὰ τῆς ἀντιτυπίας. Ὥσπερ γὰρ ἐνέργειαν λέγομεν τῆς ὁράσεως τὸ ὁρᾷν, οὕτως καὶ τῶν ὁρωμένων τὸ ὁρᾶσθαι· καὶ τὰ λοιπὰ πάντα κατὰ τὸν αὐτὸν θεωροῦμεν γενόμενα τρόπον. Εἰ τοίνυν οὐδὲν τῶν ὄντων ἐστὶ πάσης ἔρημον παντελῶς φυσικῆς ἐνεργείας, ὁ δὲ Κύριος ἡμῶν καὶ Θεὸς, ἰλάσθητι Κύριε, οὐδεμίαν 129.0631C| ἔχει φυσικὴν θέλησιν ἣ ἐνέργειαν καθ' ἑκάτερον τῶν ἐξ ὧν, ἐν οἷς τε, καὶ ἅπέρ ἐστι, πῶς δύναθε ἢ εἶναι ἢ καλεῖσθαι θεοσεβεῖς, κατ' οὐδένα τρόπον ὑπάρχοντα θελητικὸν ἢ ἐνεργητικὸν, παρ' ὑμῶν προσκυνούμενον λέγοντες; Τρανῶς γὰρ ὑπὸ τῶν ἁγίων Πατέρων διδασκόμεθα, λέγόντων· τὸ γὰρ μηδεμίαν δύναμιν ἔχον, οὔτέ ἐστιν, οὑτέ τί ἐστιν, οὔτέ ἐστί τις αὐτοῦ παντελῶς θέσις.
ΘΕΟΔ. Τὸ δι' οἱκονομίαν γενόμενον, μὴ λάβῃς ὡς κύριον δόγμα. ΜΑΞ. Εἰ μή ἐστι κύριον δόγμα τῶν δεχομένων, ὁ θεσπίζων τύπος καὶ νόμος μηδεμίαν λέγεσθαι τοῦ Κυρίου θέλησιν ἢ ἐνέργειαν, ὧν ἡ ἀφαίρεσις τὴν ἀνυπαρξίαν δηλοῖ τοῦ ταύτας ἀφηρημένου, διὰ ποίαν αἰτίαν βαρβάροις ἔθνεσι καὶ ἀθέοις ἀπέδοσθέ με ἄνευ τιμῆς; 129.0631D| Διὰ ποίαν αἰτίαν κατεκρίθην οἰκῆσαι Βιζύην, καὶ οἱ συνδοῦλοί μου, ὁ μὲν Πέρβεριν, ῥ δὲ Μεσεμβρίαν; ΘΕΟΔ. Μὰ τὸν Θεὸν μέλλοντά με ἐτάσαι· Καὶ ὅτε γέγονεν, εἶπον, καὶ νῦν τὸ αὐτὸ λέγω, ὅτι κακῶς γέγονεν ὁ τύπος, καὶ ἐπὶ βλάβῃ πολλῶν. Πρόφασις δὲ γέγονε τὸ ἐκτεθῆναι αὐτὸν, ἡ πρὸς ἀλλήλους τῶν ὀρθοδόξων περὶ θελημάτων καὶ ἐνεργειῶν ζυγομαχία. Καὶ διὰ τὸ πρὸς ἀλλήλους εἰρηνεῦσαι πάντας, συνεῖδόν τινες τὰς τοιαύτας κατασιγασθῆναι φωνάς. ΜΑΞ. Καὶ ποῖος πιστὸς δέχεται οἰκονομίαν κατασιγάζουσαν φωνὰς, ἅπερ λαλεῖσθαι δι' ἀποστόλων καὶ προφητῶν καὶ διδασκάλων ὁ τῶν ὅλων Θεὸς ᾠκονόμησε; Καὶ σκοπήσωμεν, κῦρι ὁ μέγας, εἰς ποῖον κακὸν καταντᾷ ψηλαφούμενον τὸ κεφάλαιον 129.0633A| τοῦτο. Εἰ γὰρ Θεὸς ἔθετο ἐν τῇ Ἐκκλησίᾳ, πρῶτον μὲν ἀποστόλους, δεύτερον προφήτας, τρίτον διδασκάλους πρὸς καταρτισμὸν τῶν· Εἰρηκὼς ἐν τῷ Εὐαγγελίῳ τοῖς ἀποστόλοις, καὶ δι' αὐτῶν, καὶ τοῖς μετ' αὐτοὺς· ὃ ὑμῖν λέγω, πᾶσι λέγω. » Καὶ πάλιν· « ὁ δεχόμενος ὑμᾶς, ἐμὲ δέχεται, καὶ ὁ ἀθετῶν ὑμᾶς, ἐμὲ ἀθετεῖ. » Δῆλον ὅτι καὶ προφανὲς, ὃς ὁ μὴ δεχόμενος τοὺς ἀποστόλους καὶ προφήτας καὶ διδασκάλους ἀλλ' ἀθετῶν αὐτῶν τὰς φωνὰς, αὐτὸν ἀθετεῖ τὸν Χριστόν.
Καὶ ἄλλο δὲ σκοπησωμεν. Ὁ Θεὸς ἐκλεξάμενος ἐξήγειρεν ἀποστόλους καὶ προφήτας καὶ διδασκάλους, πρὸς τὸν καταρτισμὸν τῶν ἁγίων. Ὁ δὲ διάβολος, ψευδαποστόλους 129.0633B| καὶ ψευδοποφήτας καὶ ψευδοδιδασκάλους κατὰ τῆς εὐσεβείας ἐκλεξάμενος ἐξήγειρεν, ὥστε καὶ τὸν παλαιὸν πολεμηθῆναι νόμον, καὶ τὸν εὐαγγελικόν. Ψευδαποστόλους δὲ καὶ ψευδοπροφήτας καὶ ψευδοδιδασκάλους μόνους νοῶ τοὺς αἱρετικοὺς, ὧν οἱ λόγοι καὶ οἱ λογισμοὶ διεστραμμένοι εἰσίν. Ὥσπερ οὖν ὁ τοὺς ἀληθεῖς ἀποστόλους καὶ προφήτας καὶ διδασκάλους δεχόμενος, Θεὸν δέχεται. Οὕτως καὶ ὁ τοὺς ψευδαποστόλους καὶ ψευδοπροφήτας καὶ ψευδοδιδασκάλους δεχόμενος, τὸν διάβολον δέχεται. Ὁ τοίνυν συνεκβαλὼν τοὺς ἁγίους θοῖς ἐναγέσι καὶ ἀκαθάρθοις αἱρετικοῖς· δέξασθε λέγοντα τὴν ἀλήθειαν· τῷ διαβόλῳ προφανῶς τὸν Θεὸν συγκατέκρινεν.
Εἰ τοίνυν γυμνάζοντες τὰς γενομένας καινοτομίας ἐν τοῖς ἡμετέροις χρόνοις, εἰς τοῦτο καταντούσας αὐτὰς 129.0633C| εὑρίσκομεν τὸ ἀκρότατον κακὸν, ὁρᾶτε μήπως εἰρήνην προφασιζόμενοι, τὴν ἀποστασίαν εὑρεθῶμεν νοσήσαντες, καὶ κηρύττοντες, ἣν πρόδρομον εἶπεν ἔσεσθαι τῆς τοῦ Ἀντιχρίστου παρουσίας ὁ θεῖος ἀπόστολος. Ταῦτα χωρὶς ὐποστολὴς εἶπον ὑμῖν, δεσπόται μου, ἵνα φείσησθε ἑαυτῶν τε καὶ ἡμῶν. Κελεύετε ἵνα ταῦτα γεγραμμένα ἔχων ἐν τῇ βίβλῳ τῆς καρδίας, ἔλθω κοινωνήσων ἐν ᾗ ταῦτα κηρύττεται Ἑκκλησίᾳ, καὶ γένωμαι κοινωνὸς τῶν ἀληθῶς μὲν τὸν Θεὸν, δῆθεν δὲ τὸν διάβολον τῷ Θεῷ συνεκβαλλόντων; Μὴ γενοιτό μοι παρὰ τοῦ Θεοῦ, τοῦ δι' ἐμὲ γενομένου χωρὶς ἁμαρτίας. Καὶ βαλλὼν μετάνοιαν εἶπεν· Ἐγὼ, εἴ τι κελεύετε εἰς τὸν δοῦλον ὑμῶν ποιῆσαι, ποιήσατε· ὅτι ταῦτα δεχομένοις, οὐδέποτε γίνομαι συγκοινωνὸς.
129.0633D| Καὶ ἀποπαγέντες ἐπὶ τοῖς λαληθεῖσι, κάτω βαλόντες τὰς κεφαλὰς ἐσίγησαν ἐπὶ ὥραν ἱκανήν. Καὶ ἀνακύψας, καὶ τῷ ἀββᾷ Μαξίμῳ ἀτενίσας ΘΕΟΔ. ὁ ἐπίσκοπος, εἶπεν· Ἡμεῖς ἀντιφωνοῦμέν σοι, τὸν δεσπότην ἡμῶν τὸν βασιλέα, ὅτι, σοῦ κοινωνοῦντος, κουφίζει τὸν τύπον. ΜΑΞ. Πολὺ ἀπεχόμεθα ἀπ' ἀλλήλων ἀκμήν· τί ποιοῦμεν περὶ τῆς συνοδικῶς βεβαιωθείσης φῶνῆς, τοῦ ἐνὸς θελήματος, ἐπ' ἐκβολῇ πάσης ἐνεργείας ὑπὸ Σεργίου καὶ Πύῤῥου; ΘΕΟΔ. Ἐκεῖνος ὁ χάρτης κατηνέχθη καὶ ἀπεβλῆθη. ΜΑΞ. Κατηνέχθη ἐκ τῶν λιθίνων τοίχων, οὐ μὴν ἐκ τῶν νοερῶν ψυχῶν. Δέξονται τὴν κατάκρισιν τούτων, τὴν ἐν Ῥώμη συνοδικῶς ἐκτεθεῖσαν δι' εὐσεβῶν δογμάτων τε καὶ κανόνων, καὶ λέλυται τὸ μεσότοιχον, καὶ προτροπῆς οὐ δεόμεθα. ΘΕΟΔ. Οὐκ ἔῤῥοται ἡ συνόδος ἡ ἐν Ῥώμῃ, ἐπειδὴ χωρὶς κελεύσεως γέγονε βασιλέως. 129.0635A| ΜΑΞ. Εἰ τὰς γενομένας συνόδους αἱ κελεύσεις τῶν βασιλέων κυροῦσιν, ἀλλ' οὐχὶ εὐσεβὴς πίστις, δέξωνται καὶ τὰς κατὰ τοῦ ὁμοουσίου γενομένας συνόδους, ἐπειδὴ κελεύσει βασιλέων γεγόνασι· φημὶ δὲ, τὴν ἐν Τύρῳ, τὴν ἐν Ἀντιοχεία, τὴν ἐν Σελευκεία, τὴν ἐν Κωνσταντινουπόλει ἐπὶ Εὐδοξίου τοῦ Ἀρειανοῦ, τὴν ἐν Νίκῃ τῆς Θρᾴκης, τὴν ἐν τῷ Σερμίῳ· καὶ μετὰ ταύτας πολλοῖς ὕστερον χρόνοις, τὴν ἐν Ἐφέσῳ δεύτερον, ἧς ἐξῆρχε Διόσκορος· ὅλας γὰρ ταύτας κέλευσις βασιλέων ἤθροισε, καὶ ὅμως πᾶσαι κατεκρίθησαν διὰ τὴν ἀθεΐαν τῶν κυρωθέντων ἀσεβῶς δόγμάτων. Διὰ τὶ δὲ οὐκ ἐκβάλλετε τὴν καθελοῦσαν Παῦλον τὸν Σαμοσατέα ἐπὶ τῶν ἁγίων καὶ μακαρίων πατέρων, Διονυσίου τοῦ πάπα Ῥώμης, καὶ Διονυσίου τοῦ Ἀλεξανδρείας, καὶ Γρηγορίου τοῦ Θαυματουργοῦ, τοῦ τῆς αὐτῆς ἄρξαντος συνόδου, ἐπειδὴ μὴ 129.0635B| γέγονε κελεύσει βασιλέως; Ποῖος δὲ κανὼν διαγορεύει, μόνας ἐκείνας ἐγκρίνασθαι συνόδους, τὰς κελεύσει βασιλέως ἀθροισθείσας, ἢ ὅλως κελεύσει βασιλέως πάντας τὰς συνόδους ἀθροίζεσθαι; Ἐκείνας οἶδεν ἁγίας καὶ ἐγκρίτους συνόδους ὁ εὐσεβὴς τῆς Ἐκκλησίας κανὼν, ἃς ὀρθότης δογμάτων ἔκρινεν. Ἀλλὰ καθὼς οἶδεν ὁ δεσπότης μου, καὶ ἄλλους διδασκει, δεύτερον γίνεσθαι σύνοδον κατὰ πᾶσαν ἐπαρχίαν τοῦ ἔτους ὁ κανὼν διηγόρευσε, κελεύσεως βασιλικῆς μηδεμίαν μνήμην πεποιημένος, ἐπ' ἀσφαλείᾳ τῆς σωτηριώδους ἡμῶν πίστεως, καὶ διορθώσει πάντων τῷ θείῳ τῆς ἐκκλησίας νόμῳ [μὴ συναινούντων] κεφαλαίων.
129.0635C| ΘΕΟΔ. Ὡς λέγεις ἐστίν· ἡ τῶν δογμάτων ὀρθότης ἐγκρίνει τὰς συνόδους· πλὴν οὐ δέχῃ τὸν λίβελλον Μηνὰ, ἐν ᾧ μίαν θέλησιν καὶ μίαν ἐνέργειαν τοῦ Χριστοῦ ἐδογμάτισεν; ΜΑΞ. Μὴ δῷ Κύριος ὁ Θεός. Ὑμεῖς οὐ δέχεσθε, ἀλλ' ἐκβάλλεσθε πάντας τοὺς διδασκάλους, τοὺς μετὰ τὴν ἁγίαν ἐν Χαλκηδόνι συνόδον, τοὺς ἀγωνισαμένους κατὰ τῆς τοῦ Σεβήρου μιαρίας· κᾀγὼ ἔχω δέξασθαι τὸν λίβελλον Μηνᾶ, τοῦ γενομένου μετὰ τὴν συνόδον, δι' οὗ συνηγορεῖ προφανῶς Σεβήρῳ, καὶ Ἀπολιναρίῳ, καὶ Μακεδονίῳ, καὶ Ἀρείῳ, καὶ πάσῃ αἱρέσει, καὶ κατηγορεῖ τῆς συνόδου; μᾶλλὸν δὲ τελείως ἐκβάλλει, δι' ὧν ἐδογμάτισε; ΘΕΟΔ. Τί οὖν, ὅλως οὐ δέχῃ μίαν ἐνέργειαν; ΜΑΞ. Καὶ τίς λέγει μίαν ἐνέργειαν τῶν ἐγκρίτων διδασκάλων;
129.0635D| Καὶ ἤγαγε Θεοδόσιος τὰς ψευδωνύμως παρ' αὐτῶν περιφερομένας Ἰουλίου τοῦ Ῥώμης, καὶ τοῦ Θαυματουργοῦ Γρηγορίου, καὶ Ἀθανασίου τῶν ἁγίων χρήσεις, καὶ ἀνέγνω αὐτάς. ΜΑΞ. Φοβηθῶμεν δὴ τὸν Θεὸν, καὶ μὴ θελήσωμεν παροργίσαι αὐτὸν, ἐπὶ τῇ παραγωγῇ τῶν αἱρετικῶν χρήσεων. Οὐδεὶς ἀγνοεῖ ταύτας εἶναι τοῦ δυσσεβοῦς Ἀπολιναρίου. Εἰ μὲν ἄλλας ἔχεις, δεῖξον. Ἐπεὶ ταύτας προφέροντες, πλεῖον πείθετε πάντας, ὅτι κατ' ἀλὴθειαν Ἀπολιναρίου τοῦ δυσσεβοῦς, καὶ τῶν ὁμοφρόνων αὐτῷ κακοδοξίαν ἐνοσήσατε.
Καὶ τροφέρει ὁ αὐτὸς ἐπίσκοπος Θεοδόσιος, ἐπ' ὀνόματι τοῦ Χρυσοστόμου δύο χρήσεις, ἅς ἀναγνοὺς ὁ ἀββᾶς ΜΑΞ. ἔφη· Αὐταὶ Νεστορίου εἰσὶ τοῦ νοσήσαντος ἐπὶ 129.0637A| Χριστοῦ τὴν προσωπικὴν δυάδα. Καὶ εὐθέως θυμῷ ζέσας ὁ ἐπίσκοπος εἶπε· Κῦρι μοναχὲ, ὁ Σατανὰς ἐλάλησε διὰ τοῦ χαλινοῦ σου. ΜΑΞ. Μὴ λυπηθῇ ὁ δεσπότης μου πρὸς τὸν δοῦλον αὐτοῦ. Καὶ λαβὼν, εὐθέως ἔδειξεν αὐτῷ τὰς αὐτάς φωνὰς οὖσας Νεστορίου, καὶ ἐν ποίοις λόγοις αὐτοῦ κειμένας. ΘΕΟΔ. Ὁ Θεὸς οἶδεν, ἀδελφὲ, τὰς χρήσεις ταύτας ὁ πατριάρχης μοι δέδωκε· πλὴν ἰδοὺ, τὰς μὲν Ἀπολιναρίου εἶπας, τὰς δὲ Νεστορίου· Καὶ παραγάγων τὴν τοῦ ἁγίου Κυρίλλου χρῆσιν τὴν λέγουσαν· « Μίαν τε καὶ συγγενῆ, καὶ δι' ἀμφοῖν ἐπιδεικνὺς ἐνέργειαν, » εἶπε· Τί πρὸς ταῦτα λέγεις; ΜΑΞ. Εἰσί τινες δείξαντες αὐτὴν κατ' ἀλήθειαν κατὰ προσθήκην τεθεῖσαν ἐν τῇ ἑρμηνείᾳ τοῦ Εὐαγγελίου, τῇ γενομένῃ ἐκ τοῦ ἁγίου τούτου Πατρὸς, ὑπὸ Τιμοθέου τοῦ Ἐλούρου· ἔστω δὲ καθ' ὑμᾶς αὐτοῦ· ἐξετάσωμεν τοίνυν τὴν διάνοιαν τῶν 129.0637B| πατρικῶν φωνῶν, καὶ γνωσομετα τὴν ἀλήθειαν. ΘΕΟΔ. Τοῦτο οὐ συγχωρῶ γενέσθαι. Ἁπλὰς γὰρ τὰς φωνὰς ἀνάγκην ἔχεις δέξασθαι. ΜΑΞ. Εἰπέ μοι τὴν διαφορὰν, ἱκέσιος γενόμενος, τῶν ἁπλῶν φωνῶν πρὸς τὰς ποικίλας. ΘΕΟΔ. Ἵμα ὥς ἐστι τὴν φωνὴν δέξῃ, καὶ μὴ ἐρευνήσῃς τὴν διάνοιαν αὐτῆς.) ΜΑΞ. Προφανῶς καινοὺς καὶ ξένους τῆς Ἐκκλησίας καὶ περὶ τῶν φωνῶν εἰσάγετε θεσμοὺς. Εἰ καθ' ὑμᾶς οὐ δεῖ ἐρευνᾷν τὰς φωνὰς τῶν γραφῶν καὶ τῶν πατέρων, ἐκβάλλομεν πᾶσαν τὴν γραφὴν τὴν παλαιὰν καὶ τὴν καινήν. Ἠκούσαμεν γὰρ λέγοντος τοῦ Δαβίδ· « Μακάριοι, οἱ ἐξερευνῶντες τὰ μαρτύρια αὐτοῦ, ἐν ὅλῃ καρδίᾳ ἐκζητήσουσιν αὐτὸν· » ὡς μηδενὸς χωρὶς ἐρεύνης δυναμένου ἐκζητῆσαι τὸν Θεὸν. Καὶ πάλιν. « Συνέπισόν με, καὶ ἐξερευνήσω τὸν νόμον σου, καὶ φυλάξω αὐτὸν ἑν ὅλῃ καρδίᾳ μου, » Ὡς τῆς ἐρεύνης ἀγούσης ἐπὶ τὴν γνῶσιν 129.0637C| τοῦ νόμου, καὶ τῆς γνώσεως πόθῳ πειθούσης τοὺς ἀξίους ἐν καρδίᾳ αὐτῶν φυλάξαι, διὰ τῆς πληρώσεως τῶν ἐν αὐτῷ κειμένων ἁγίων ἐντολῶν. Καὶ πάλιν· « Θαυμαστὰ τὰ μαρτύριά σου, διὰ τοῦτο ἐξηρεύνησεν αὐτὰ ἡ ψυχή μου· » Τί δὲ, παραβολὰς καὶ αἰνίγματα καὶ σκοτεινοὺς λόγους ἐρευνᾷν ἡμᾶς βούλεται ὁ παροιμιακὸς λόγος; Τί δέ ὁ Κύριος ἐν παραβολαῖς λαλῶν βούλεται νοεῖν τοὺς μαθητὰς, διδάσκων τῶν παραβολῶν τὴν διάνοιαν; Τί δὲ προστάσσων· « Ἐρευνᾶτε τὰς γραφὰς, » ὠς μαρτυρούσας περὶ αὐτοῦ; Τί δὲ ὁ τῶν ἀποστόλων κορυφαῖος Πέτρος διδάσκειν βούλεται· « Περὶ ἧς σωτηρίας ἐξεζήτησαν, καὶ ἐξηρεύνησαν προφῆται, » λέγων; Τί δὲ Παῦλος ὁ θεῖος ἀπόστολος, λέγων· « Εἰ κεκαλυμμένον ἐστὶ τὸ Εὐαγγέλιον, ἀλλ' ἐν τοῖς ἀπολλυμένοις, ὧν ὁ Θεὸς τοῦ αἰῶνος τούτου 129.0637D| ἐτύφλωσε τοὺς ὀφθαλμοὺς τῆς διανοίας αὐτῶν, εἰς τὸ μὴ διαυγάσαι αὐτοῖς τὸν φωτισμὸν τῆς γνώσεως τοῦ Χριστοῦ; » Ὡς ἔοικεν, ἐξομοιωθῆναι ἡμᾶς βούλεσθε τοῖς Ἰουδαίοις, οἵ τινες ἁπλαῖς φωναῖς, ὡς λέγετε, τουτέστι μόνῳ τῳ γράμματι ὥσπέρ τινι φορυτῷ ἐγχώσαντες τὸν νοῦν, ἐξέπεσαν τῆς ἀληθείας, τὸ κάλυμμα ἔχοντες ἐν ταῖς καρδίαις αὑτῶν, τοῦ μὴ νοῆσαι τὸ κύριον πνεῦμα, τὸ ἐγκεκρυμμένον τῷ γράμματι, περὶ οὖ φησῖ· « Τὸ μὲν γράμμα ἀποκτείνει, τὸ δὲ πνεῦμα, ζωοποιεῖ. » Πληροφορηθῇ ὁ δεσπότης μου, ὅτι ἐγὼ οὐκ ἀνέχομαι δέξασθαι φωνὴν χωρὶς τῆς ἐγκειμένης αὐτῇ διανοίας, ἵνα μὴ γένωμαι προφανὴς Ἰουδαῖος.
129.0639A| Τοῦτο δὲ ἀκούσας ΘΕΟΔ. εἶπεν· Μίαν ἐνέργειαν τοῦ Χριστοῦ υποστατικὴν ὀφείλομεν λέγειν. ΜΑΞ. Σκοπήσωμεν τὸ τικτόμενον ἐκ τούτου κακὸν, καί φύγωμεν τὴν ξένην ταύτην. φωνήν. Μόνων γὰρ αἱρετικῶν πολυθεούντων ἐστίν. Εἰ γὰρ ὑποστατικὴν λέγομεν τοῦ Χριστοῦ τὴν μίαν ἐνέργειαν, οὐ συμβαίνει δὲ κατὰ τὴν ὑπόστασιν τῷ Πατρὶ καὶ Πνεύματι ὁ Υἱὸς, δῆλον ὅτι οὔτε κατὰ τὴν ὑποστατικὴν ἐνέργειαν· ἀναγκαζόμεθα δὲ ὥσπερ τῷ Υἱῷ, οὔτω καὶ τῷ Πατρὶ καὶ τῷ Πνεύματι ὑποστατικὰς ἐνεργείας ἀπονεῖμαι· καὶ καθ' ὑμᾶς, τέσσαρας ἐνεργείας ἕξει μακαρία θεότης· τρεῖς ἀφοριστικὰς τῶν ἐν οἶς ἐστι προσώπων, καὶ μίαν κοινὴν σημαντικὴν τῆς κατὰ φύσιν τῶν τριῶν ὑποστάσεων κοινότητος· Καὶ κατὰ τοὺς Πατέρας, εἴπερ αὐτῶν δεχόμεθα τὴν διδασκαλίαν, τετραθεΐαν νοσήσομεν. Φυσικὴν γὰρ, ἀλλ' οὐχ ὑποστατικὴν πᾶσαν 129.0639B| εἶναι διαγορεύουσιν ἐνέργειαν. Καὶ εἰ τοῦτο ἔστιν ἀληθῶς, ὡς οὖν καὶ ἔστι, τέσσαρας φύσεις, τέσσαρας θεοὺς, διαφέροντας ἀλλήλων ὑποστάσει τε καὶ φύσει δειχθησόμεθα λέγοντες. Πλὴν, τίς εἶδεν ἢ ἐθεώρησεν ἰδιάζουσαν ἐνέργειαν οἰουδήποτε, τῶν ὑπὸ τὸ εἶδος ἀγομένων, καὶ ὑπὸ τὸν κοινὸν ὁρισμὸν τοῦ εἴδους φύσει ταττομένων; Οὐδέποτε γὰρ γίνεται τὸ φύσει κοινὸν, ἑνὸς καὶ μόνου τινὸς ἴδιον, τὰ γὰρ ὑποστατικὰ σήμαντρα, οἷον, γρυπότης, ἢ σιμότης, ἤ γλαυκότης, ἢ ψεδνότης, καὶ ὅσα τοιαῦτα, ἀφοριστικά εἰσι συμβεβηκότα τῶν ἀριθμῶν ἀλλήλων διαφερόντων. Πᾶς γὰρ ἄνθρωπος ὥς τι τὴν φύσιν ὢν, ἀλλ' οὐχ ὥς τις τὴν ὑπόστασιν, ἐνεργεῖν πέφυκε, κατά τε τὸν ἰδιώτατα καὶ κοινῶς νοούμενόν τε καὶ λεγόμενον κατηγορικὸν λόγον. Οἷον τὸ ζῶον, τὸ λογικὸν, τὸ θνητὸν, ὅπέρ ἐστι τοῦ καθ' ἡμᾶς γενικοῦ λόγου. 129.0639C| Πάντες γὰρ τῆς αὐτῆς μετέχομεν ζωῆς, τῆς αὐτῆς λογικότητος, καὶ τῆς αὐτῆς ῥοῆς καὶ ἀποῤῥοῆς· καὶ τοῦ καθέζεσθαι, καὶ ἵστασθαι, καὶ λαλεῖν, καὶ σιγᾷν, καὶ ὁρᾷν, καὶ ἀκούειν, καὶ ἅπτεσθαι· ἀπέρ εἰσι τοῦ κοινοῦ ἐφ' ἡμῶν νοουμένου λόγου. Οὐ δεῖ οὖν καινοτομεῖν φωνὰς μὴ ἐχούσας ἰσχὺν ἢ γραφικὴν ἢ πατρικὴν ἢ φυσικὴν, ἀλλὰ ξένην, καὶ διαστροφαῖς ἀνθρώπων ἐξηυρημένην. Πλὴν δεῖξὸν μοι ταύτην κειμένην ἐν οἱῳδήποτε Πατρὶ, καὶ πάλιν τὸν νοῦν τοῦ ταύτην εἰρηκότος ἐπιζητοῦμεν.
129.0639D| ΘΕΟΔ. Τί οὖν; οὐ δεῖ παντελῶς ἐπὶ Χριστοῦ λέγειν μίαν ἐνεργείαν; ΜΑΞ. Κατὰ τὴν ἁγίαν γραφὴν, καὶ τοὺς ἁγίους Πατέρας, οὐδὲν τοιοῦτον λέγειν παρελάβομεν· ἀλλ' ὥσπερ δὺο φύσεις τὸν Χριστὸν τὰς ἐξ ὧν ἐστιν, οὕτως καὶ τὰς φυσικὰς αὐτοῦ θλήσεις καὶ ἐνεργείας καταλλήλως αὐτῷ, ὁμοῦ τε φύσει Θεῷ καὶ ἀνθρώπῳ ὅντι τῶ αὐτῷ, πιστεύειν καὶ ὁμολογεῖν ἐπετράπημεν. ΘΕΟΔ. Ὄντως, δέσποτα, καὶ ἡμεῖς ὁμολογοῦμεν καὶ τὰς φύσεις καὶ διαφόρους ἐνεργείας, τουτέστι, θείαν τε καὶ ἀνθρωπίνην· καὶ θελητικὴν αὐτοῦ τὴν θεότητα, καὶ θελητικὴν αὐτοῦ τὴν ἀνθρωπότητα· ἐπειδὴ οὐκ ἄνευ θελήσεως ἦν ἡ ψυχὴ αὐτοῦ. Δύο δὲ οὐ λέγομεν, ἵνα μὴ μαχόμενον αὐτὸν αὑτῷ εἰσαγάγωμεν. ΜΑΞ. Τί οὖν; δύο φύσεις λέγοντες, μαχομένας αὐτὰς 129.0641A| εἰσάγετε διὰ τὸν ἀριθμόν; ΘΕΟΔ. Οὔ. ΜΑΞ. Τί οὖν; φύσεσιν ἐπιφημιζόμενος ὁ ἀριθμὸς οὐ διαιρεῖ, ἀλλ' ἐπὶ θελήσεων καὶ ἐνεργειῶν λεγόμενος, διαιρέσεως ἔχει δυνάμιν; ΘΕΟΔ. Πάντως· καὶ οἱ Πατέρες ἐπὶ θελήσεων καὶ ἐνεργειῶν οὐκ εἶπον, φεύγοντες τὴν διαὶρεσιν, ἀλλ' ἄλλην καὶ ἄλλην, καὶ θείαν καὶ ἀνθρωπίνην, καὶ διπλῆν καὶ διττήν· καὶ ὡς εἶπαν λέγω, καὶ ὡς εἰρήκασι λέγω.
ΜΑΞ. Διὰ τὸν Χύριον. Ἐάν τίς σοι εἴπῃ, ἄλλην 129.0641B| καὶ ἄλλην, πόσας νοεῖς; Ἢ θείαν καὶ ἀνθροπίνην, ποσὰς νοεῖς; Ἢ διπλῆν καὶ διττὴν, πόσας νοεῖς; ΘΕΟΔ. Οἶδα πῶς νοῶ, δύο δὲ οὐ λέγω. Τότε στραφεὶς ὁ ἀββᾶς ΜΑΞΙΜΟΣ πρὸς τοὺς ἄρχοντας, εἶπε· Διὰ τὸν Κύριον· ἐὰν ἀκούσητε μίαν καὶ μίαν, ἢ ἄλλην καὶ ἄλλην, ἢ δὶς δύο, ἢ δὶς πέντε, τί νοοῦντες τοῖς λέγουσιν ἀποκρίνεσθε; Καὶ εἶπαν· Ἐπειδὴ ὥρκισας ἡμᾶς, τὸ μίαν, δύο νοοῦμεν· καὶ ἄλλην καὶ ἄλλην, δύο νοοῦμεν· καὶ δὶς δύο, τέσσαρα νοοῦμεν· ὁμοίως καὶ δὶς πέντε, δέκα νοοῦμεν. Καὶ ὥσπερ αἰδεσθεὶς ΘΕΟΔΟΣΙΟΣ τὴν ἀπόκρισιν ἐκείνων, εἶπε· Τὸ μὴ εἰρημένον τοῖς Πατράσιν, οὐ λέγω. Καὶ λαβὼν εὐθέως ὁ ἀββᾶς ΜΑΞΙΜΟΣ τὴν βίβλον τῶν πεπραγμένων τῆς ἁγίας ἀποστολικῆς συνόδου, ἔδειξε τοὺς ἁγίους Πατέρας τὰς δύο θελήσεις καὶ ἐνεργείας τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν καὶ Θεοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ διαῤῥήδην λέγοντας. Ἢν λαβὼν βίβλον τῶν πεπραγμένων ἐξ αὐτοῦ Θεοδόσιος ὁ ὕπατος, ἀνέγνω καὶ αὐτὸς πάσας τὰς χρήσεις τῶν Πατέρων. Καὶ τότε ἀποκριθεὶς ΘΕΟΔ. ἐπίσκοπος εἶπεν· Ὁ Θεὸς οἶδεν, εἰ μὴ προσωπικῶς τὰ ἀναθέματα ἔθεκεν ἡ σύνοδος αὔτη, 129.0641C| πλεῖον παντὸς ἀνθρώπου ἐδεχόμην αὐτήν. Ἀλλ' ἵνα μὴ χρονοτριβῶμεν ἐνταῦθα, εἴ τι εἶπαν οἱ Πατέρες, λέγω, καὶ ἐγγράφως εὐθέως ποιῶ, δύο φύσεις, καὶ δύο θελήματα καὶ δύο ἐνεργείας· καὶ εἴσελθε μεθ· ἡμῶν κοινωνήσων, καὶ γενέσθω ἕνωσις.
ΜΑΞ. Δέσποτα, ἐγὼ οὐ τολμῶ δέξασθαι συγκατάθεσιν παρ' ὑμῶν ἔγγραφον περὶ τοιούτου πράγματος, ψιλὸς ὑπάρχων μοναχός· ἀλλ' ἐὰν κατένυξεν ὑμᾶς ὁ Θεὸς, τὰς τῶν ἁγίων Πατέρων δέξασθαι φωνὰς, καθὼς ἀπαιτεῖ ὁ κανὼν, πρὸς τὸν Ῥώμης περὶ τούτου ἐγγράφως ἀποστείλατε· ἤγουν ὁ βασιλεὺς, καὶ ὁ πατριάρχης καὶ ἡ κατ' αὐτὸν σύνοδος. Ἐγὼ γὰρ οὐδὲ τούτων γινομένων κοινωνῶ, ἀναφερομένων τῶν ἀναθεματισθέντων ἐπὶ τῆς ἁγίας ἀναφορᾶς. Φοβοῦμαι γὰρ τὸ κατάκριμα τοῦ ἀναθέματος. ΘΕΟΔ. Ὁ Θεὸς οἶδεν, οὐ καταγινώσκω σου 129.0641D| φοβουμένου· ἀλλ' οὔτε ἄλλός τις. Ἀλλὰ δὸς ἡμῖν βουλὴν διὰ τὸν Κύριον, ἐάν ἐστι τοῦτο δυνατὸν γενέσθαι. ΜΑΞ. Ποίαν βουλὴν ἔχω ὑμῖν περὶ τούτου δοῦναι; ᾽Υπάγετε, ψηλαφήσατε ἑάν τι τοιοῦτον γέγονέ ποτε, καὶ μετὰ θάνατον ἀπελύθη τίς τοῦ περὶ τὴν πίστιν ἐγκλήματος, καὶ τοῦ ἐξενεχθέντος κατ' αὐτοῦ κατακρίματος. Καὶ καταδέξηται ὁ βασιλεὺς καὶ ὁ πατριάρχης μιμήσασθαι τοῦ Θεοῦ τὴν συγκατάβασιν. Καὶ ποιήσωσιν, ὁ μὲν κέλευσιν παρακλητικὴν, ὁ δὲ συνοδικὴν δέησιν πρὸς τὸν πάπαν Ῥώμης· Καὶ πάντως εἴπερ εὐρεθείη τροπος ἐκκλησιαστικὸς, τοῦτο ἐπιτρέπων διὰ τὴν ὀρθὴν ὁμολογίαν τῆς πίστεως, συμβιβάζεται ὑμῖν περὶ τούτου.
129.0643A| ΘΕΟΔ. Τοῦτο πάντως γίνεται, ἀλλὰ δός μοι λόγον, ὅτι ἐὰν ἐμὲ πέμπωσιν, ἔρχῃ μετ' ἐμοῦ. ΜΑΞ. Δέσποτα, συμφέρει σοι τὸν σύνδουλόν μου τὸν ἐν Μεσημβρίᾳ λαβεῖν μεθ' ἑαυτοῦ, ἤπερ ἐμέ. Ἑκεῖνος γὰρ τὴν γλῶσσαν οἶδε, καὶ αἰδοῦνται αὐτὸν ἀξίως, τοσούτους χρόνους κολαζόμενον, διά τε τὸν Θεὸν, καὶ τὴν κρατοῦσαν ὀρθὴν πίστιν ἐν τῷ κατ' αὐτοὺς θρόνῳ. ΘΕΟΔ. Ἀψιμαχίας διαφόρους πρὸς ἀλλήλους ἔχομεν, καὶ οὐχ ἡδέως ἔχω μετ' ἐκείνου ἀπελθεῖν. ΜΑΞ. Δέσποτα, ἐπὰν ἔδοξε τοῦτο γενέσθαι, ἔκβασις γένηται τῶν δοξάντων, καὶ ὅπου βούλεσθε, ἀκολουθῶ ὑμῖν. Καὶ ἐπὶ τούτῳ ἀνίστησαν πάντες μετὰ χαρᾶς καὶ δακρύων· καὶ ἔβαλον μετάνοιαν, καὶ εὐχὴ ἐγένετο· καὶ ἔκαστος αὐτῶν τὰ ἅγια Εὐαγγέλια, καὶ τὸν τίμιον σταυρὸν, καὶ τὴν εἰκόνα τοῦ Θεοῦ, καὶ Σωτῆρος ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ, καὶ τῆς δεσποίνης ἡμῶν, τῆς 129.0643B| αὐτὸν τεκούσης παναγίας θεοτόκου ἠσπάσαντο, τεθεικότες καὶ τὰς ἰδίας χεῖρας ἐπὶ βεβαιώσει τῶν λαληθέντων.
Εἶτα μικρὸν ὁμιλήσαντες πρὸς ἀλλήλους περὶ τοῦ κατὰ Θεὸν βίου, καὶ τῆς θείων ἐντολῶν τηρήσεως, στραφεὶς ΘΕΟΔ. ὁ ἐπίσκοπος πρὸς τὸν ἀββᾶν Μάξιμον, εἶπεν· Ἰδοὺ, πάντα διαλέλυται τὰ σκάνδαλα, καὶ γέγονεν εἰρήνη διὰ τοῦ Θεοῦ, καὶ γενήσεται· Ἀλλὰ διὰ τὸν Κύριον, μὴ κρύψῃς με· οὐ λέγεις καθ' οἱονδήποτε τρόπον μίαν θέλησιν, καὶ μίαν ἐνεργείαν ἐπὶ Χριστοῦ; ΜΑΞ. Οὐκ ἐνδέχεταί με τοῦτο εἰπεῖν ποτε καὶ λέγω τὴν αἰτίαν, ἐπειδδὴ ξένη ἐστὶν ἡ φωνὴ τοῖς ἁγίοις Πατράσι, δύο φύσεων μίαν λέγειν θέλησιν καὶ ἐνέργειαν. Εἶτα δὲ, διὰ παντὸς τρόπου ὁ τοῦτο λέγων, εὐρίσκει 129.0643C| εὐθυβόλως ὑπαντῶσαν αὑτῷ τὴν ἀτοπίαν. Ἐὰν γὰρ εἴπω φυσικὴν, φοβοῦμαι τὴν σύγχυσιν. Ἐὰν εἵπω ὑποστατικὴν, διαιρῶ τοῦ Πατρὸς καὶ τοῦ Πνεύματος τὸν Υἱὸν, καὶ τρεῖς θελήσεις εἰσάγων φανήσομαι, μὴ συμβαινούσας ἀλλήλαις, ὥσπερ καὶ τὰς ὑποστάσεις. Ἐὰν εἴπω τὴν ὡς ἑνὸς μίαν θέλησιν καὶ ἐνέργειαν, ἀναγκάζομαι καὶ τὴν ὡς ἑνὸς τοῦ Πατρὸς, καὶ τὴν ὡς ἐνὸς τοῦ Πνεύματος εἰπεῖν, κᾂν μὴ θέλω, θέλησιν καὶ ἐνέργειαν· καὶ εὑρεθήσεται εἰς πολυθεΐαν ἐκπίπτων ὁ λόγος. Ἐὰν εἴπω σχετικὴν, τὴν Νεοτορίου εἰσάγω προσωπικὴν διαίρεσιν. Ἐὰν εἴπῳ παρὰ φύσιν, φθείρω τὴν ὕπαρξιν τοῦ θέλοντος· φθορὰ γὰρ τῇ φύσει, τὸ παρὰ φύσιν ἐστὶ, καθὼς οἱ Πατέρες εἰρήκασι.
129.0643D| ΘΕΟΔ. Μίαν διὰ τὴν ἔνωσιν τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν θέλησιν, πάντῃ τε καὶ πάντως ὀφείλομεν λέγειν, καθάπερ Σέργιος καὶ Πύῤῥος, ὡς οἶμαι καλῶς νενοηκότες γεγράφασι. ΜΑΞ. Εἶ κελεύεις, δέσποτα, δέξαι μου περὶ τούτου δύο ῥήματα· εἰ διὰ τὴν ἕνωσιν μία τοῦ Θεοῦ καὶ Σωτῆρος ἡμῶν, καθάπερ Σέργιος καὶ Πύῤῥος καὶ Παῦλος γεγράφασι, γέγονε θέλησις, ἑτεροθελὴς κατ' αὐτοὺς ἐσται ὁ Υἱὸς τῷ Πατρὶ, διά τὴν φύσιν, ἀλλ' οὐ διὰ τὴν ἕνωσιν, μίαν κατὰ τὸν Υἱὸν ἔχοντι θέλησιν, εἴπερ οὐ ταυτόν ἐστιν ἕνωσις καὶ φύσις. Εἰ διὰ τὴν ἕνωσιν μία κατ' αὐτοῦ τοῦ Σωτῆρος ἣμῶν γέγονε θέλησις, αἰτίαν αὐτῆς ἕξει πάντως τὴν ἕνωσιν, ἀλλ' οὐδετέραν τῶν ἐξ ὧν ἐστι φύσιν, καὶ σχέσεως κατ' αὐτοὺς ἔσται προδήλως 129.0645A| ἡ θέλησις, ἀλλ' οὐ φήσεως· σχέσιν γὰρ, ἀλλ' οὐ φύσιν ὁ τῆς ἀληθείας τὴν ἕνωσιν ἐπίσταται λόγος. Εἰ διὰ τὴν ἔνωσιν, ὡς ἔφασαν, μία τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν γεγένηται θέλησις, ποίᾳ θελήσει φασὶν αὐτὴν γεγενῆσθαι τὴν ἕνωσιν; Οὐ γὰρ δήπου τῇ δι' αὐτὴν γενομένῃ φαῖεν ἄν ἀληθείας φροντίζοντες, καὶ τὸ παράλογον φεύγοντες. Εἰ διὰ τὴν ἔνωσιν μία τοῦ Σωτῆρος γεγένηται θέλησις, δῆλον ὅτι πρὸ τῆς ἑνώσεως, ἢ πολυτελὴς ἦν, ἢ παντελῶς ἀθελής. Καὶ εἰ μὲν πολυθελὴς ἦν, μείωσιν τῶν πολλῶν, πρὸς μίαν σταλεὶς ὑπέμεινε θέλησιν, καὶ τροπῆς προφανῶς ἐδέξατο πάθος, τὴν τῶν προσουσῶν αὐτῷ φυσικῶς πολλῶν θελήσεων μείωσιν. Εἰ δὲ παντάπασιν ἦν ἀθελὴς, κρείττονα τῆς φύσεως ἀπέφῃνεν οὖσαν τὴν ἔνωσιν ἐξ ἧς ἐπορίσατο θέλησιν, ἣν ἡ φύσις ἠπόρησε. Καὶ πάλιν τρεπτὸς ἀπέφῃνε, τὸ μὴ τῇ φύσει προσὸν 129.0645B| αὐτῷ, σχέσει κτησάμενος. Εἰ διὰ τὴν ἔνωσιν μία τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν καθ' ἕτερον τῶν ἐξ ὧν ἐστι γέγονε θέλησις, πρόσφατος γέγονε θελήσει Θεὸς, ὁ αὐτὸς διὰ τὴν ἕνωσιν τῇ φύσει μένων ἀΐδιος· καὶ ἄναρχος ἄνθρωπος τῇ θελήσει, μένων τῇ φύσει πρόσφατος· Ὅπερ ἀδύνατον, ἵνα μὴ λέγω δυσσεβές. Εἰ διὰ τὴν ἕνωσιν μία τῶν φύσεων γέγονε θέλησις, τὶ δήποτε διὰ τὴν αὐτὴν αἰτίαν, μία τῶν φύσεων οὐ γέγονε φύσις;
129.0645C| Καὶ διακόψας ἐπὶ τούτοις τὴν τοῦ λόγου φορὰν ΘΕΟΔ. ὁ ἐπίσκοπος, εἶπε· Τί τοίνυν διὰ τὴν ἕνωσιν γέγονεν, εἰ μηδὲν τούτων γεγένηται δι' αὑτήν; ΜΑΞ. Ἔνσαρκον ἔδειξεν ἀψευδῶς γεγονότα τὸν ἄσαρκον· αὐτὸν φύσει Θεὸν, καὶ τὸν τῶν ὁλων δημιουργὸν, φύσει γενομένον ἄνθρωπον ἀριδήλως παρέστησεν, οὐ τροπῇ φύσεως, ἢ μειώσει τινὸς τῶν τῆς φύσεως, ἀλλ' ἀληθεῖ προσλήψει νοερῶς ἐψυχωμένης σαρκὸς, ἤγουν ἀνελλιποῦς ἀνθρωπότητος, παντὸς προπατορικοῦ καθαρᾶς κατὰ φύσιν ἐγκλήματος. Καὶ τῷ κατ' ἀπαλλαγγὴν λόγῳ, τὸ θαυμάσιον ὄντως καὶ πᾶσι κατάπληκτον, ὅλον ἐν τοῖς ἀνθρωπίνοις Θεὸν τὸν αὐτὸν ὁλοκλήρως μένοντα τῶν ἰδίων ἐντὸς, ὅλον ἐν τοῖς θείοις ἄνθρωπον, ὁλοκλήρως μένοντα τῶν ἰδίων ἀνέκπτωτον. Περιχώρησις γὰρ εἰς ἀλλήλας τῶν φύσεων καὶ τῶν αὐταῖς προσόντων φυσικῶν, 129.0645D| κατὰ τὴν τῶν θεηγόρων Πατέρων ἡμῶν διδασκαλίαν, ἀλλ' οὐ μεταχώρησις ἢ μείωσις διὰ τὴν ἔνωσιν γέγονεν, ὅπερ ἴδιόν ἐστι τῶν σύγχυσιν κακούργως ποιουμένων τὴν ἕνωσιν, καὶ διὰ τοῦτο τοῖς καινισμοῖς πολυτρόπως ἐμφυρωμένων, καὶ δι' ἀπορίαν τοῦ κατ' αὐτοὺς λόγου σταθηρότητος διωκόντων τοὺς εὐσεβεῖς.
Ὥν ἀκούσας ΘΕΟΔ. ὁ ἐπίσκοπος, ἔδοξε μετὰ τῶν λοιπῶν τῶν σὺν αὐτῷ παραγενομένων, τὸ λεχθὲν ἀποδέχεσθαι. Καὶ πάλιν ὁ αὐτὸς ἐπίσκοπος πρὸς τὸν ἀββᾶν Μάξιμον φησιν· Ποίῃσον ἀγάπην· τί ἐστιν ὅπερ εἶπας 129.0647A| ἡμῖν, ὅτι οὐδεὶς ὥς τις τὴν ὑπόστασιν, ἀλλ' ὥς τι τὴν φύσιν ἔνεργεῖ; προΐεται γάρ μοι νοήσαντι τὸ λεχθέν. ΜΑΞ. Οὐδεὶς ὥς τις τὴν ὑπόστασιν ἐνεργεῖ, ἀλλ' ὥς τι τὴν φύσιν· οἷον, Πέτρος καί Παῦλος ἐνεργοῦσιν, ἀλλ' οὐ Πετρικῶς καὶ Παυλικὼς, ἀλλ' ἀνθρωπικῶς. Ἄμφω γὰρ ἄνθρωποι φυσικῶς κατὰ τὸν κοινὸν καὶ ὁριστικὸν τῆς φύσεως λόγον· ἀλλ' οὐχ ὑποστατικῶς κατὰ τὸν ἰδίως ποῖον. Ὡσαύτως Μιχαὴλ καὶ Γαβριὴλ ἐνεργοῦσιν, ἀλλ' οὐχὶ Μιχαηλικῶς καὶ Γαβριηλικῶς, ἀλλ' ἀγγελικῶς. ἄμφω γὰρ ἄγγελοι. Καὶ οὕτως ἐπὶ πάσης φύσεως, πολλῶν τῷ ἀριθμῷ κατηγορουμένης, κοινὴν, ἀλλ' οὐχὶ μόνην τὴν ἐνέργειαν θεωροῦμεν. Οὐκοῦν ὁ λέγων ὑποστατικὴν ἐνέργειαν, αὐτὴν τὴν φύσιν μίαν οὖσαν, ἄπειρον ταῖς ἐνεργείαις εἰσάγει γεγενημένην· καὶ κατὰ τὸ πλῆθος τῶν ὑπ' αὐτὴν ἀγομένων ἀτόμων, ἑαυτῆς διαφέρουσαν· 129.0647B| ὅπερ εἰ δοξόμεθα καλῶς ἔχειν, πάσῃ φύσει τὸν ἐπ' αὐτῇ τοῦ πῶς εἶναι λόγον συνδιαφθείρομεν.
Καὶ τούτων εἰρημένων, ἐν τῷ ἀσπάζεσθαι ἀλλήλους, εἶπε ΘΕΟΔ. ὁ ὕπατος· Ἰδοὺ γέγονε τὰ πάντα καλῶς· ἄρα καταδέχεται ὁ βασιλεὺς παρακλητικὴν ποιῆσαι κέλευσιν; ΜΑΞ. Πάντως ποιεῖ, ἐὰν θέλῃ μιμητὴς εἶναι τοῦ Θεοῦ, καὶ συνταπεινωθῆναι αὐτῷ, διὰ τὴν κοινὴν πάντων ἡμῶν σωτηρίαν, λογιζόμενος ὡς εἴπερ ὁ φύσει σώζων Θεὸς, οὐκ ἔσωσεν ἕως ἐταπεινώθη θέλων, πῶς ὁ φύσει σωζόμενος ἄνθρωπος ἢ σωθήσεται, ἡ σώσει μὴ ταπεινούμενος; Καὶ εἶπε ΘΕΟΔ. ὁ ὕπατος· Ὅτι ἐλπίζω τοῦ Θεοῦ σώζοντός μοι τὴν μνήμην, τοῦτον αὐτῷ τὸν λόγον λέγω, καὶ πείθεται. Καὶ ἀσπασάμενοι ἀλλήλους ἐπὶ τούτοις, 129.0647C| ἀπῆλθον μετ' εἰρήνης, δεδωκότος τοῦ ἐπισκόπου τῷ ἀββᾷ Μαξίμῳ πεμφθὲν αὐτῷ ποσὸν μικρὸν, καὶ στιχάριν καὶ καμάσιν· καὶ τὸ μὲν στιχάριν εὐθέως κατ' αὐτὴν τὴν ὥραν Βιζύης ὁ ἐπίσκοπος· ἐν τῷ Ῥηγίῳ δὲ οὐ τὸ δοθὲν αὐτῷ ποσὸν μόνον, ἀλλὰ καὶ ἀλλο εἴ τι δήποτε ἐξ εὐποιΐας εἶχε, μετὰ τῶν λοιπῶν οἰκτρῶν αὐτοῦ πραγμάτων καὶ ἐσθημάτων, ἀφείλαντο.
Μετὰ δὲ τὸ ἀπελθεῖν τοὺς εἰρημένους ἄνδρας τῇ ὀγδόῃ τοῦ Σεπτεμβρίου μηνὸς τῆς παρούσης πεντεκαιδεκάτης ἰνδικτιῶνος, ἐξῆλθεν αὖθις Παῦλος ὁ ὕπατος ἐν Βιζύῃ πρὸς τὸν ἀββᾶν Μάξιμον, κέλευσιν ἐπιφερόμενος περιέχουσαν οὕτως· « Κελεύομεν τῇ σῇ ἐνδοξότητι ἀπελθεῖν ἐν Βιζύῃ, καὶ ἀγαγεῖν Μάξιμον τὸν μοναχὸν μετὰ 129.0647D| πολλῆς τιμῆς καὶ κολακείας, διά τε τὸ γῆρας καὶ τὴν ἀσθένειαν· καὶ τὸ εἶναι αὐτὸν προγονικὸν ἡμῶν, καὶ γενόμενον αὐτοῖς τίμιον' καὶ θέσθαι τοῦτον ἐν τῷ εὐαγεῖ μοναστερίῳ τοῦ ἁγίου Θεοδώρου, τῷ διακειμένῳ πλησίον τοῦ Ῥηγίου· καὶ ἐλθεῖν, καὶ μηνύσαι ὑμῖν. Καὶ πέμπομεν ἐκ προσῶπου ἡμῶν δύο πατρικίους, ὀφείλοντας διαλεχθῆναι τὰ παραστάντα ἡμῖν, φιλοῦντας ἡμᾶς ψυχίκῶς, καὶ φιλουμένους παρ' ἡμῶν· καὶ ἐλθεῖν, καὶ ἀναγγεῖλαι ἡμῖν τὴν παρουσίαν αὐτοῦ. » Ἀγαγῶν οὖν ὁ αὐτὸς ὐπατος, καὶ θεὶς ἐν τῷ προειρημένῳ μοναστηρίῳ, ἀπῆλθε ἀναγγεῖλαι.
Καὶ τῇ ἡμέρα ἐξῆς ἡξέρχονται προς αὐτὸν Ἐπιφάνιος καὶ Τρώϊλος οἱ πατρίκιοι μετὰ πολλῆς περιβολῆς καὶ φαντασίας, καὶ Θεοδόσιος ὁ ἐπίσκοπος, καὶ ἀνέρχονται 129.0649A| πρὸς αὐτὸν ἐν τῷ κατηχουμενίῳ τῆς ἐκκλησίας τῆς αὐτῆς μονῆς· καὶ τοῦ συνήθους ἀσπασμοῦ γενομένου, ἐκάθισαν, βιασάμενοι καὶ αὐτὸν καθίσαι· καὶ ἀπαρξάμενος τοῦ πρὸς αὐτὸν λόγου ΤΡΩΙΛΟΣ, εἰπεν· Ὁ δεσπότης ἡμῶν ἐκέλευσεν ἡμὰς πρὸς σὲ γενέσθαι, καὶ λαλῆσαι ὑμῖν τὰ δόξαντα τῷ αὐτοῦ θεοστηρίκτῳ πράτει. Ἀλλ' εἰπὲ ἡμῖν πρῶτον, ποιεῖς τὴν κέλευσιν τοῦ βασιλέως, ἢ οὐ ποιεῖς; ΜΑΞΙΜΟΣ εἶπε· Δέσποτα, ἀκούσω τί ἐκέλευσε τὸ εὐσεβὲς αὐτοῦ κράτος, καὶ δεόντως ἀποκρίνομαι· ἐπεὶ πρὸς τὸ ἀγνούμενον, ποίαν ἔχω ἀπόκρισιν δοῦναι; ΤΡΩΙΛ. ἐπέμενε λέγων· Οὐκ ἐνδέχεται ὅτι λέγομεν τέ ποτε, ἐὰν μὴ πρῶτον εἴπῃς εἰ ποιεῖς, ἢ οὐ ποιεῖς τὴν κέλευσιν τοῦ βασιλέως. Καὶ ὡς οἶδεν αὐτοὺς ἐνισταμένους, καὶ ἐπὶ τῇ ἀναβολῃ αὐτοῦ πικρότερον βλέποντας, καὶ τραχύτερον ἀποκριναμένους μετὰ πάντων 129.0649B| τῶν συνόντων αὐτοῖς, καὶ τῶν ἀξιωμάτων κόσμοις ἐπηρμένων, ἀποκριθεὶς ὁ ἀββᾶς ΜΑΞ. εἶπεν· Ἐπὰν οὐκ ἀνέχεσθε εἰπεῖν τῷ δούλῳ ὑμῶν τὰ παραστάντα τῷ δεσπότῃ ἡμῶν καὶ βασιλεῖ, ἰδοὺ, λέγω ἀκούοντος τοῦ Θεοῦ καὶ τῶν ἁγίων ἀγγέλων, καὶ πάντων ὑμῶν, ὅτιπερ εἴ τι δήποτε κελεύει μοι περὶ οἱουδήποτε πράγματος τῷ αἰῶνι τούτῳ συγκαταλυμένου καὶ συμφθειρομένου, προθύμως ποιῶ. Καὶ εὐθέως ἀναστὰς ΤΡΩΙΛ. εἶπεν· Εὔξασθέ μοι, ἐγὼ ὑπάγω. Οὗτος γὰρ οὐδὲν ποιεῖ. Καὶ πολλοῦ πάνυ γενομένου θορύβου, καὶ πολλῆς ταραχῆς καὶ συγχύσεως, εἶπεν αὐτοῖς ΘΕΟΔ. ὁ ἐπὶσκοπος· Εἴπατε αὐτῷ τὴν ἀπόκρισιν, καὶ γνῶτε τι λέγει· ἐπεὶ τὸ οὕτως ἐξελθεῖν μηδὲν εἰρηκότας καὶ μηδὲν ἀκούσαντας, οὐκ ἔστιν εὔλογον. Τότε ΕΠΙΦ. ὁ πατρίκιος εἶπε· Τοῦτό σοι δηλοῖ δι' ἡμῶν ὁ βασιλεὺς, λέγων· Ἐπειδὴ πᾶσα ἡ δύσις, 129.0649C| καὶ οἱ ἐν τῆ ἀνατολῇ διαστρέφοντες εἰς σὲ θεωροῦσι, καὶ ἅπαντες διά σὲ στασιάζουσι, μὴ θέλοντες συμβιβασθῆναι ἡμῖν διὰ τὴν πίστιν· κατανύξοι σε ὁ Θεὸς κοινωνῆσαι ἡμῖν ἐπὶ τῷ παρ' ἡμῖν ἐκτεθέντι τύπῳ καὶ ἐξερχόμεθα ἡμεῖς δι' ἑαυτῶν εἰς τὴν Χαλκὴν, καὶ ἀσπαζόμεθά σε, καὶ ὑποτιθέμεθα ὑμῖν τὴν χεῖρα ἡμῶν, καὶ μετὰ πάσης τιμῆς καὶ δόξης εἰσάγομεν ὑμᾶς εἰς τὴν μεγάλην Ἐκκλησίαν, καὶ μεθ' ἑαυτῶν ἱστῶμεν ἐν ᾧ κατὰ συνήθειαν οἱ βασιλεῖς ἵστανται, καὶ ποιοῦμεν ἅμα τὴν σύναζιν, καὶ κοινωνοῦμεν ἅμα τῶν ἀχράντων καὶ ζωοποῖων μυστηρίων τοῦ ζωοποιοῦ σώματος καὶ αἵματος τοῦ Χριστοῦ. Καὶ ἀνακηρύττομέν σε πατέρα ἡμῶν, καὶ γίνεται χαρὰ οὐ μόνον τῇ φιλοχρίστω καὶ βασιλίδι ἡμῶν πόλει, ἀλλὰ καὶ πάσῃ τῇ οἰκουμένη. Οἵδαμεν γὰρ ἁσφαλῶς, ὅτι σοῦ κοινωνοῦντος τῶ ἁγίῳ τῶν ἐνταῖθα θρόνῳ, πάντες ἑνῶνται 129.0649D| ἡμῖν, οἱ διὰ σὲ καὶ τὴν διδασκαλίαν ἀποσχίσαντες τῆς κοινωνίας ἡμῶν.
Καὶ στραφεὶς πρὸς τὸν ἐπίσκοπον ὁ ἀββᾶς ΜΑΞ. μετὰ δακρύων εἶπεν αὐτῳ· Κύριε ὁ μέγας, ἡμέραν κρίσεως ἐκδεχόμεθα πάντες. Οἶδας τὰ τυπωθέντα, καὶ δόξαντα ἐπὶ τῶν ἁγίων εὐαγγελίων, καὶ τοῦ ζωοποιοῦ σταυροῦ, καὶ τῆς εἰκόνος τοῦ Θεοῦ καὶ σωτῆρος ἡμῶν, καὶ τῆς αὐτὸν τεκούσης παναγίας ἀειπαρθένου μητρός. Καὶ βαλὼν κάτω τὸ πρόσωπον ὁ ἐπίσκοπος, συγνοτέρᾳ τῇ φωνῇ λέγει πρὸς αὐτόν· Καὶ τί ἔχω ποιῆσαι ἐγὼ, ἐπὰν ἕτερόν τι παρέστῃ τῷ εὐσεβεστάτῳ βασιλεῖ; Καὶ φησι πρὸς αὐτὸν ΜΑΞ. καὶ διὰ τὶ ἥψω τῶν ἁγίων εὐαγγελίων, καὶ οἱ μετά σου, οὐκ οὔσης ἑφ' ὑμῖν τῆς τῶν λαληθέντων ἐκβάσεως; 129.0651A| Ὄντως πᾶσα ἡ δύναμις τῶν οὖρανῶν, τοῦτο οὐ πείθει με ποιῆσαι. Τί γὰρ ἀπολογήσομαι, οὐ λέγω· τῷ Θεῷ, ἀλλὰ τῷ εμῷ συνειδότι, ὅτι διὰ δόξαν ἀνθρώπων, τῷ κατ' αὐτὴν λόγῳ μηδεμίαν ἔχουσαν ὕπαρξιν, τὴν σώζουσαν τοὺς στέργοντας αὐτὴν πίστιν ἐξωμοσάμην;
Καὶ ἐπὶ τῷ λόγῳ τούτῳ ἀναστάντες, θυμοῦ στρατηγήσαντος πᾶσιν αὐτοῖς, τελμοῖς καὶ ὠθισμοῖς καὶ σφαιρισμοῖς παρέλυσαν αὐτὸν, ἀπὸ κεφαλῆς ἕως ὀνύχων κατακλύσαντες αὐτὸν πτύσμασιν· Ὧνπερ, μέχρις ἄν ἐπλύθησαν ἅπερ ἐβίβλητο ἱμάτια, διεπνέετο ὁ βρόμος. Καὶ ἀναστὰς ὁ ἐπίσκοπος εἶπεν· Οὕτως οὐκ ἔδει γενέσθαι, ἀλλ' ἀκοῦσαι μόνον παρ' αὐτοῦ τὴν ἀπόκρισιν, καὶ εἰσελθεῖν ἀναγγεῖλαι τῷ δεσπότῃ ἡμῶν τῷ ἀγγαθῷ. Τὰ γὰρ κανονικὰ πράγματα, ἑτέρῳ διοικοῦνται τροπῳ. Καὶ μόλις 129.0651B| πείσας αὐτοὺς ὁ ἐπίσκοπος ἡσυχάσαι, πάλιν ἐκάθισαν, καὶ μυρίαις ὕβρεσι καὶ ἀραῖς ἀνεπινοήτοις μωμώσαντες αὐτὸν, μετὰ θυμοῦ καὶ τραχύτητος εἶπεν ΕΠΙΦ. Εἰπὲ, κακέσχατε φαγοπόλιε, ὡς αἱρετικοὺς ἔχων ἡμᾶς, καὶ τὴν πόλιν ἡμῶν, καὶ τὸν βασιλέα, τούτους εἶπας τοὺς λόγους; Ὀντως πλεῖόν σου χριστίανοί ἐσμεν καὶ ὀρθόδοξοι· καὶ τὸν κύριον ἡμῶν καὶ Θεὸν ὁμολογοῦμεν ἔχειν καὶ θεϊκὴν θέλησιν καὶ ἀνθρωπίνην θέλησιν, καὶ νοερὰν ψυχήν· καὶ ὅτι πᾶσα νοερὰ φύσις, πάντως ἔχει τὸ θέλειν ἐκ φύσεως, καὶ τὸ ἐνεργεῖν, ἐπειδὴ ζωῆς ἴδιον ἡ κίνησις, καὶ νοῦ ἴδιον ἡ θέλησις· καὶ θελητικὸν αὐτὸν οἴδαμεν, οὐ θεότητι μόνον, ἀλλὰ καὶ ἀνθρωπότητι. Ἀλλὰ καὶ τὰς δύο θελήσεις αὐτοῦ καὶ ἐνεργείας οὐκ ἀρνούμεθα.
129.0651C| Καὶ ἀποκριθεὶς ὁ ἀββᾶς ΜΑΞ. εἶπεν· Εὰν οὕτω πιστεύετε, καθὼς αἱ νοεραὶ φύσεις, καὶ ἡ τοῦ Θεοῦ Ἐκκλησία, πῶς με ἀναγκάζετε κοινωνῆσαι ἐπὶ τῷ Τύπῳ, τῷ μόνην τούτων ἔχοντι ἀναίρεσιν; ΕΠΙΦ. Δἰ οἰκονομίαν τοῦτο γέγονεν, ἴνα μὴ βλαβῶσίν οἱ λαοὶ ταῖς τοιαύταις λεπτομερέσι φωναῖς. Καὶ ἀποκριθεὶς ὁ ἀββᾶς ΜΑΞ. εἶπε· Τοὐναντίον, πᾶς ἄνθρωπος ἁγιάζεται διὰ τῆς ἀκριβοῦς ὀμολογίας τῆς πίστεως, οὐ μὴν διὰ τῆς ἀναιρέσεως, τῆς ἐν τῷ Τύπῳ κειμένης. Καὶ εἶπε ΤΡΟΙΛ. Καὶ ἐν τῷ παλατίῳ εἶπόν σοι, ὅτι οὐκ ἀνεῖλεν, ἀλλὰ κατασιγασθῆναι ἐκέλευσεν, ἵνα εἰρηνεὺωμεν πάντες. Καὶ ἀποκριθεὶς ὁ ἀββᾶς ΜΑΞ. εἶπεν· Ἡ σιγὴ τῶν λόγων ἀναίρεσις τῶν 129.0651D| λόγων ἐστι. Διὰ γὰρ τοῦ Προφήτου λέγει τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον· « Οὔκ εἰσι λαλιαὶ, οὐδὲ λόγοί, ὦν οὐχὶ ἀκούονται αἱ φωναὶ αὐτῶν. » Οὐκοῦν ὁ μὴ λαλούμενος λόγος οὐδὲ λόγος ἐστί. Καὶ εἶπε ΤΡΩΙΛ. Ἔχε ἐν καρδίᾳ σου, ὡς θέλεις· οὐδείς σε κωλύει. Ὀ ἀββᾶς ΜΑΞ. εἰπεν· Ἁλλ' οὐ περιώρισεν ὁ Θεὸς τῇ καρδίᾳ τὴν ὅλην σωτηρίαν, εἰπών· « Ὁ ὁμολογῶν με ἔμπροστεν τῶν ἀνθρώπων, ὁμολογήσω αὐτὸν ἔμπροσθεν τοῦ Πατρός μου τοῦ ἐν οὐρανοῖς. » Καὶ ὁ θεῖος ἀπόστολος διδάσκει, λέγων· « Καρδίᾳ μὲν πιστεύεται εἰς δικαιοσυνὴν, στόματι δὲ ὁμολογεῖται εἰς σωτηρίαν. » Εἰ οὗν ὁ Θεὸς, παὶ οἱ τοῦ Θεοῦ προφῆται καὶ ἀπόστολοι κελεύουσιν ὁμολογεῖσθαι τὸ μυστήριον φωναῖς ἁγίων, τὸ μέγα καὶ φοικτὸν, καὶ παντὸς τοῦ κόσμου σῳτήριον, οὐκ ἔστι χρεία οἱῳδήποτε τρόπῳ κατασιγασθῆναι 129.0653A| τὴν τοῦτο κηρύττουσαν φωνὴν, ἵνα μὴ μειωθῇ τῶν σιγώντον ἡ σωτηρία.
Καὶ ἀποκριθεὶς τραχυτάτῳ λόγῳ ΕΠΙΦ. εἶπεν· ᾽Υπέγραψας ἐν τῷ λιβέλλῳ; Καὶ εἶπεν ὁ ἀββᾶς ΜΑΞ. Ναὶ, ὑπέγραψα. Καὶ πῶς ἐτόλμησας, εἶπεν, ὑπογράψαι, καὶ ἀναθεματίσαι τοὺς ὁμολογοῦντας καὶ πιστεύοντας ὡς αἱ νοεραὶ φύσεις, καὶ ἡ καθολικὴ Ἐκκλησία; ὄντως τῆ ἐμῇ κρίσει εἰσάγομέν σε εἰς τὴν πόλιν, καὶ ἱστῶμεν εἰς τὸν φόρον δεδεμένον, καὶ τοὺς μιμοὺς καὶ τὰς μιμάδας, καὶ τὰς προϊσταμένας πόρνας, καὶ πάντα τὸν λαὸν φέρομεν, ἵνα ἕκαστος καὶ ἑκάστη καὶ ῥαπίσῃ καὶ ἐμπτύσῃ τὸ πρόσωπόν σου. Πρὸς ταῦτα ἀποκριθεὶς ὀ ἀββᾶς ΜΑΞ. εἶπεν· Ὡς εἴπατε, γένηται, ἐὰν τοὺς ὀμολογοῦντας δύο φύσεις ἐξ ὧν ὅ κύρίος ἐστι, καὶ τὰς καταλλήλας 129.0653B| αὐτῷ δύο φυσικὰς θελήσεις καὶ ἐνεργείας, Θεῶ φύσει δί' ἀλήθειαν ὄντι καὶ ἀνθρώπῳ, ἀναθεματίσαμεν. Ἀνάγνωθι, δέσποτα, τὰ πεπραγμένα, καὶ τὸν λίβελλον, καὶ ἐὰν ὡς εἴπατε εὕρητε, ποιήσατε ὅπερ βούλεσθε. Ἐγὼ γὰρ, καὶ οἱ σύνδουλοί μου ὅσοι ὑπέγραψαν, τοὺς κατὰ τὸν Αρειον καὶ Απολινάριον μίαν θέλησιν καὶ ἐνέργειαν λέγοντας ἀνεθεματίσαμεν, καὶ μὴ ὁμολογοῦντας τὸν κύριον ἡμῶν καὶ Θεὸν καθ' ἕτερον ἐξ ὧν, ἐν οἷς τε καὶ ἅπέρ εστι, φύσει νοερόν· καὶ διὰ τοῦτο κατ' ἄμφω θελητικὸν καὶ ἐνεργητικὸν τῆς ἡμῶν σωτηρίας. Καὶ λέγουσσιν· Ἐὰν τούτῳ συνεπαχθῶμεν, οὐ τρώγομεν, οὐ πίομεν· ἀλλ' ἀναστῶμεν, καὶ ἀριστήσωμεν, καὶ εἰσέλθωμεν, εἴπομεν ἃ ἠκούσαμεν, οὗτος γὰρ πέπρακεν ἑαυτὸν τῷ Σατανᾷ. Καὶ ἀναστάντες ἠρίστησαν. Καὶ εἰσῆλθον μετ' ὀργῆς τῇ καραμονῇ τῆς ὑψώσεως τοῦ τιμίου καὶ ζωοποιοῦ σταυροῦ.
129.0653C| Καὶ τῇ ἑξῆς ἕωθεν ἐξῆλθε Θεοδόσιος ὁ ὕπατος πρὸς τὸν προειρημένον ἀββᾶν Μάξιμον, καὶ ἀφεῖλε πάντα ὅσα εἶχεν, εἰπὼν αὐτῷ ἐκ προσώπου τοῦ βασιλέως· Ὅτι οὐκ ἠθέλησας τιμὴν, καὶ μακρυνθήσεται ἀπὸ σοῦ, καὶ ὕπαγε ὅπου ἑαυτὸν ἄξιον ἔκρινας εἷναι, ἔχων τὸ κρίμα τῶν μαθητῶν σου, τοῦ τε ἐν Μεσημβρίᾳ, καὶ τοῦ ἐν Περβέροις, τοῦ γενομένου νοταρίου τῆς μακαρίας ἡμῶν μάμμης. Ἦσαν δὲ καὶ οἱ πατρίκιοι, τούτέστι Τρώϊλος καὶ Ἐπίφανιος εἰρηκότες· Ὅτι πάντως φέρομεν καὶ τοὺς δύο μαθητὰς, τόν τε ἐν Μεσημβρίᾳ καὶ τὸν ἐν Περβέροις, καὶ δοκιμάζομεν καὶ αὐτοὺς, καὶ βλέπομεν καὶ τὴν ἐπ' αὐτοῖς ἔκβασιν. Πλὴν ἵνα εἶδες, κῦρι Ἀββᾶ, ὅτι μικρὰν ἄνεσιν ἐὰν λάβωμεν ἐκ τῆς συγχύσεως τῶν ἐθνῶν, 129.0653D| ἁρμόσασθαι ὑμῖν ἔχομεν μὰ τὴν ἁγίαν τριάδα, καὶ τὸν πάπαν τὸν νῦν ἀπαιρόμενον, καὶ πάντας τοὺς ἐκεῖσε λαλοῦντας, καὶ τοὺς λοιποὺς σου παθητάς, καὶ πάντας ὑμᾶς χωνεύομεν ἕκαστον ἐν τῷ ἐπιτηδείῳ αὐτοῦ τόπω, ὡς ἐχωνεύθη Μαρτῖνος· καὶ λαβὼν αὐτὸν ὁ ῥηθεὶς ὕπατος Θεοδόσιος, παρέδωκεν αὐτὸν στρατιώταις, καὶ ἤγαγον αὐτὸν ἕως Σαλεμβρίας.
Κγὶ ἔμειναν ἐκεῖ δύο ἡμέρας, ἕως οὐ ἀπῆλθεν εἰς τὸ φοσσᾶτον ὁ εἷς τῶν στρατιωτῶν, καὶ εἶπεν ὅλῳ τῷ στρατῷ, ὅτι ὁ μοναχὸς βλασφημῶν τὴν Θεοτόκον ᾧδε ἔρχεται, ἵνα κινήσωσι τὸν στρατὸν κατὰ τοῦ ῥηθέντος ἀββᾶ Μαξίμου, ὡς βλασφημοῦντος τὴν Θεοτόκον. Καὶ μετὰ δύο ἡμέρας ἐπανελθὼν ὁ στρατιώτης, ἔλαβεν αὐτὸν ἐν τῷ 129.0655A| φοσσατω, καὶ κατανυγεὶς ὑπὸ τοῦ Θεοῦ ὁ στρατηγὸς, ἤγουν ὁ τοποτηρητὴς τοῦ στρατηγοῦ, ἔπεμψεν ἐγγὺς αὐτοῦ τοὺς προβεβηκότας τῶν βάνδων, πρεσβυτέρους τε καὶ διακόνους, καὶ τοὺς εὐλαβεῖς σιγνοφύλακας· οὓς ἰδὼν παραγενομένους ὁ ῥηθεὶς ἀββᾶς Μάξιμος, ἐγερθεὶς ἔβαλε μετάνοιαν. Καὶ ἀντέβαλον κᾀκεῖνοι, καὶ ἐκάθισαν, κελεύσαντες καὶ αὐτῶ καθίσαι. Καί τις πάνυ γέρων τίμιος εἶπε προς αὐτὸν μετὰ πολλῆς τῆς εὐλαβείας.
Πάτερ, ἐπειδὴ ἐσκανδάλισαν ἡμᾶς τινες εἰς τὴν σὴν ἁγιωσύνην, ὡς οὐ λέγεις Θεοτόκον τὴν δέσποιναν ἡμῶν τὴν παναγίαν παρθένον, ὁρκίζω σε κατὰ τῆς ἁγίας καὶ ὁμοουσίου καὶ ζωοποιοῦ τριάδος, εἰπεῖν ἡμῖν τὴν ἀλήθειαν, καὶ ἀποτρίψασθαι τῶν καρδιῶν ἡμῶν τοῦτο τὸ σκάνδαλον· ἵνα μὴ βλαπτώμεθα ἀδίκως σκανδαλιζόμενοι. 129.0655B| Καὶ βαλὼν μετάνοιαν, ἀνέστη, καὶ ἐκτείνας τὰς χεῖρας εἰς τὸν οὐρανὸν μετὰ δακρύων εἶπεν· Ὁ μὴ λέγων τὴν δεσποιναν ἡμῶν, τὴν πανύμνητον καὶ παναγίαν ἄχραντον, καὶ πάσῃ τῇ φύσει τῇ νοερᾷ σεπτὴν, φυσικὴν ἀληθῶς μηνέρα τοῦ Θεοῦ γενομένην, τοῦ ποιήσαντος τὸν οὐρανὸν, καὶ τὴν γῆν, καὶ τὴν θάλασσαν, καὶ πάντα τὰ ἐν αὐτοῖς, ἔστω ἀνάθεμα καὶ κατάθεμα ἀπὸ τοῦ Πατρὸς καὶ τοῦ Υἱοῦ καὶ τοῦ ἁγίου Πνεύματος, τῆς ὁμοουσίου καὶ προσκυνητῆς τριάδος, καὶ πάσης ἐπουρανίου δυνάμεως, καὶ τοῦ χοροῦ τῶν ἁγίων ἀποστόλων καὶ προφητῶν, καὶ τοῦ ἀπείρου δήμου τῶν μαρτύρων, καὶ παντὸς πνεύματος ἐν δικαιοσύνῃ τετελειωμένου, νῦν, καὶ ἀεὶ, καὶ εἰς τοὺς ἀπείρους αἱῶνας τῶν αἱώνων, ἀμήν. Καὶ κλαύσαντες ηὔξαντο αὐτῷ, λέγοντες· Ὁ Θεὸς ἐνδυναμώσει σε, Πάτερ, καὶ ἀξιώσει σε ἀπρόσκοπον τελειῶσαι 129.0655C| τὸν δρόμον τοῦτον. Καὶ τούτων εἰρημένων, ἠθροίσθησαν πολλοὶ στρατιῶται, πολλῶν καλῶν κινηθέντων λόγων ἀκροώμενοι· καὶ θεωρήσας τις τῶν δομεστίκων τοῦ στρατηγοῦ, ὃτι πολὺς ἐπισωρεύεται στρατὸς, καὶ οἰκοδομεῖται, καὶ καταγινώσκει τῶν εἰς αὐτὸν γινομένων· Τί ὑπονοήσας ὁ Θεὸς οἷδεν· ἐπέτρεψεν ἀνάρπαστον αὐτὸν γενέσθαι, καὶ βληθῆναι ἀπὸ δύο μιλίων τοῦ φωσάτου, ἕως ἂν τὴν σύναξιν ποιήσωσι, καὶ ἔλθωσιν οἱ ὀφείλοντες ἀπαγαγεῖν αὐτὸν ἐν Περβέροις. Πλὴν ὄτι θείᾳ ἀγάπῃ νικώμενοι οἱ κληρικοὶ, ἐπέζεύσαν τὰ δύο μίλια, καὶ ἧλθον, καὶ ἠσπάσαντο αὐτὸν, καὶ ηὔξαντο αὐτῷ. Καὶ χερσὶν ἰδίαις βαστάσαντες αὐτὸν, ἔθηκαν ἐπὶ τὸ κτῆνος, καὶ ὑπεστρεψαν μετ' εἰρήνης εἰς τοὺς τόπους αὐτῶν, καὶ αὐτὸς ἀπηνέχθη ἐν Περβέροις, ἐν τῇ συνεχούσῃ αὐτὸν φρουρᾷ.
129.0655D| Καὶ τοῦτο δὲ ἰστέον, ὅτι εν τῷ Ῥηγίῳ ἀποτεινόμενος Τρώϊλος πρὸς τὸν ἀββᾶν Μάξιμον, εἶπεν· Ὡς ὁ κονσιλάριος Ἰωάννης ἔγραψεν αὐτῷ περὶ συμβάσεως προταθείσης αὐτοῖς, καὶ τοῦτο γενέσθαι τέως, ἡ τῶν σῶν μαθητῶν ἀταξία διεκώλυσε, οἶμαι δὲ, ὅτι οὐκ ἔγραψεν ὁ εἰρημένος κονσιλάριος Ἰωάννης πρὸς τὸν Τρώϊλον, ἀλλὰ πρὸς Μεννᾶν τὸν μοναχὸν, κᾀκεῖνος εἶπε τοῖς τοῦ παλατίου.
Καὶ μετὰ ταῦτα ἤγαγον αὐτοὺς ἐν Κωνσταντινουπόλει, 129.0657A| καὶ ἐποίησαν κατ' αὐτῶν πρᾶξιν, καὶ μετὰ τὸ ἀναθεματίσαι καὶ ἀνασκάψαι αὐτοὺς τὸν ἐν ἁγίοις Μάξιμον, καὶ τὸν μακάριον Ἀναστάσιον τὸν μαθητὴν αὐτοῦ, τόντε ἁγιώτατον πάπαν Μαρτῖνον, τὸν ἅγιον Σωφρόνιον τὸν πατριάρχην Ἱεροσολύμων, καὶ πάντας τοὺς ὀρθοδόξους, καὶ σύμφρονας αὐτῶν, ἤνεγκαν καὶ τὸν ἄλλον μακάριον Ἀναστάσιον, καὶ τοῖς αὐτοῖς ἀναθέμασι καὶ ὕβρεσι χρησάμενοι καὶ ἐπ' αὐτὸν, παρέδωκαν τοῖς ἄρχουσιν, εἰπόντες οὕτως· Σὺ μὲν οὗν Ἀναστάσιε, τὸ φαῖον τῆς πανδήμου τῶν ἀναθεμάτων τῆς ἀρᾶς ἐνδυσάμενος περιβόλαιον, ἀπαλλάσσου τῆς κανονικῆς ἀκροάσεως, πρὸς ἣν ᾑρετίσω στάσιν τῆς γεέννης, ἀποφερόμενος, συνούσης ἡμῖν τῆς εὐκλεοῦς καὶ πάντα συνδιαιτησάσης τιμίας τε καὶ ἱερᾶς συγκλήτου, παραχρῆμα τὴν μεθ' ἡμᾶς παραληψομένης κρίσιν, καὶ τὰ τοῖς 129.0657B| πολιτικοῖς δοκοῦντα νόμοις ἐπὶ σοὶ διαπραξομένης, ὡς αὐτοὶ δοκιμάσειεν, τῶν τηλικούτων σου βλασφημιῶν ἕνεκα καὶ τυραννίδων. Ψῆφος γὰρ κατ' αὐτῶν τῆς παρούσης συνόδου, καὶ συνεργείᾳ τοῦ παντοδυνάμοῦ Χριστοῦ τοῦ ἀληθινοῦ ἡμῶν Θεοῦ κανονικῶς ψηφισαμένης τὰ θέοντα καθ' ἡμῶν, Μάξιμε, Ἀναστάσιε καί Ἀναστάσιε, ἐπεὶ τὸ λειπὸν ὑπῆρχε πρὸς τὰ παρ' ὑμῶν λεχθέντα τε δυσσεβῶς καὶ πραχθέντα, ταῖς αὐστηραῖς τῶν νόμων καθυποβληθῆναι ποιναῖς. Εἰ καὶ ἀξία ποινὴ τῶν τοιούτων ὑμῶν πλημμελημάτων καὶ βλασφημιῶν οὐχ ὕπεσῃ, τῷ δικαίῳ ὑμᾶς περὶ τῆς μείζονος καταλιπόντες κριτῆ, ἐν τῷ παρόντι βίῳ, καὶ ἐν τούτῳ τὴν τῶν νόμων κενοῦντες ἀκρίβειαν, κερδανόντων ὑμῶν τὸ ζῇν, ψηφιζόμεθα ὑμῖν, τὸν παρόντα ἡμῖν πανεύφημον ἔπαρχον, αὐτίκα παραλαμβάνοντα ὑμᾶς ἐν τῷ κατ' αὐτὸν πολυαρχικῷ 129.0657C| πραιτωρίῳ, καὶ νεύροις τὰ μετάφρενα τύπτοντα, [Μάξιμον καὶ Ἀνάστασιον καὶ Ἀναστάσιον, τὸ ὄργανον τῆς ὑμῶν Μαξίμου καὶ Ἀναστασίου καὶ Ἀναστασίου] ἀκολασίας, τουτέστι τὴν βλάσφημον ὑμῶν γλῶσσαν ἔδοθεν ἐκτερεῖν. Εἶτα δὲ, καὶ τὴν διακονήσασαν τῷ βλασφήμῳ ὑμῶν λογισμῷ σκαιοτάτην δεξιὰν σιδήρῳ διατεμεῖν, περιαχθησομένων ἅμα στερήσει τῶν αὐτῶν βδελυκτῶν μερῶν, τὰ δύο καὶ δέκα τμήματα ταύτης τῆς κυρίας τῶν πόλεων περινοστεύσας, ἀειφυγίᾳ τε καὶ φυλακῇ πρὸ ἐπὶ τούτοις διηνεκεῖ παραδοῦναι ὑμᾶς, πρὸς τὸ μετέπειτα ὑμᾶς καὶ εἰς τὸν ἅπαντα τῆς ζωῆς ὑμῶν χρόνον, τὰ οἰκεῖα οἰμώζειν βλάσφημα σφάλματα, τῆς ἐπινοηθείσης καθ' ἡμῶν ἀρᾶς περιτραπείσης τῇ ἡμῶν κεφαλῇ. Παραλαβὼν οὖν αὐτοὺς ὁ ἔπαρχος, καὶ κολάσας, ἔτεμε τὰ μέλη αὐτῶν, καὶ πηριαγαγὼν ὅλην τὴν πόλιν 129.0657D| ἐξώρισεν αὑτοὺς ἐν Λαζικῇ.
TOMUS continens relationem de dogmatibus, quae mota sunt inter S. Maximum et Theodosium episcopum Caesareae Bithyniae, seu consules qui cum eo erant. 129.0626C| Quae mota sunt de immaculata nostra Christianorum fide, atque subintroducta contrariorum novitate inter abbatem Maximum et Theodosium episcopum Caesareae Bithyniae, necessarium duxi manifesta facere omnibus vobis qui in orthodoxia consistitis: ut, cum certius de his scire visi fueritis, glorificetis magis ac magis amatorem hominum Deum qui dat verbum in apertione oris timentium se: ne forte, more solito veritatis inimici huic contraria diffamantes, corda vestra conturbent.
129.0626D| Igitur nono Kal. Septembrias, quae nunc transacta est quartae decimae indictionis, exivit ad eum in exsilium, in quo positus servabatur, id est ad castrum Bizyae, praedictus episcopus Theodosius, ex persona, ut dixit, Petri Constantinopolitani praesulis missus, necnon et Paulus ac Theodosius consules, ut fassi sunt, et ipsi ex persona imperatoris directi. Et, cum ascendissent ad praedictum monachum Maximum in locum in quo retrusus habebatur, sederunt 129.0628A| et praeceperunt etiam et ipsum sedere. Aderat autem cum illis etiam episcopus Bizyae. Et dicit ad eum THEODOSIUS episcopus: Quomodo habes, abba? ET MAXIMUS ad eum; Sicut praedestinavit Deus ante omnia saecula provisoriam fore circa me dispensationem, sic habeo. THEOD. Ergone praedestinavit Deus ante omne saeculum quae circa singulos sunt? MAX. Si praescivit, utique et praedestinavit. THEOD. Quid est hoc ipsum quod asseris, praescivit et praedestinavit? MAX. Praescientia est cogitationum, et sermonum et operum quae ex nobis sunt: praedestinatio vero eorum est quae ex nobis non accidunt. THEOD. Quae sunt illa, quae ex nobis sunt, et quae ex nobis non sunt? MAX. Ut liquido patet, omnia sciens dominus 129.0628B| meus probando interrogat servum suum. THEOD. Per veritatem Dei ignorans, et discere volens, percontatus sum differentiam eorum quae sunt ex nobis, et quae non sunt ex nobis, et qualiter quaedam sub praescientia Dei, quaedam vero sub praedestinatione consistunt. MAX. Ex nobis sunt voluntaria omnia, id est virtutes et vitia. Non ex nobis autem sunt illationes accidentium nobis poenalium modorum, vel his contrariorum. Neque enim ex nobis est vel nocens languor, vel laetificans sanitas, licet operatrices horum causae ex nobis existant: utputa intemperantia causa est languoris, quemadmodum temperantia causa est sanitatis. Et regni coelestis causa mandatorum custodia, quemadmodum et ignis aeterni horum transgressio. THEOD. Ergone 129.0628C| propter hoc tribularis in exsilio isto, quoniam digna quaedam hac tribulatione gessisti? MAX. Rogo, ut Deus hac tribulatione remetiatur excessus meos, quibus ei peccavi in praevaricatione justificationum mandatorum suorum. THEOD. Non est etiam probationis causa tribulatio multis illata? MAX. Probatio sanctorum est, ut scilicet per tribulationes vitae hominum manifestentur affectus eorum, qui sunt circa id quod est naturaliter bonum, sibimet insinuantes ignotas omnibus virtutes suas, ut in Job et Joseph. Siquidem alter ad manifestationem absconsae fortitudinis tentabatur, alter vero ad declarationem sanctificatoriae pudicitiae probabatur. Et omnis sanctus non sponte tribulatus ad quasdam hujuscemodi dispensationes tribea ulatur: ut per infirmitatem qua 129.0628D| permittitur molestiam pati, superbum et apostatam draconem conculcet, id est diabolum. Patientia enim probationis opus est in unoquoque sanctorum. THEOD. Per veritatem Dei bene dixisti, et confiteor utilitatem, et quaerebam in talibus semper disputare vobiscum. Sed quia pro alio capitulo ego et domini mei futuri patricii profecti sumus, et per tot intervalla locorum advenimus, rogamus te quae a nobis proferuntur suscipere, et totum orbem laetificare. MAX. Quae sunt haec, domine? vel quis ego et unde sum, ut in his quae protenduntur mihi, consensus meus totum laetificet orbem? THEOD. Per veritatem Domini nostri Jesu Christi, quod dico tibi ego et domini mei futuri patricii, ex ore domini nostri 129.0630A| patriarchae ac pii domini orbis audivimus. MAX. Jubete, domini mei, dicere quae vultis et quae audistis.
THEOD. Rogat imperator et patriarcha per nos, cognoscere a te, qua pro causa non communices throno Constantinopolitano? MAX. Habetis super hoc praeceptionem in scriptis a piissimo imperatore, vel patriarcha? THEOD. Non debueras, domine, nobis incredulus esse. Licet enim exiguus sim, sed episcopus audior, et isti domini mei pars senatus existunt. Nec venimus ad tentandum te, absit. MAX. Quoquomodo venissetis ad servum vestrum, ego absque omni reverentia dico causam ob quam non communico throno Constantinopolitano. Verumtamen etsi aliorum esset fas percontandi qua pro causa, vestrum 129.0630B| non esset qui me causam certius nostis.
Scitis novitates quae factae sunt a sexta indictione transacti circuli, incoeptas ab Alexandria per novem Capitula a Cyro qui, nescio quo pacto, illic factus est praesul, quae videlicet firmata sunt a throno Constantinopolitano; necnon et alias immutationes, additionesque ac diminutiones, quae factae sunt in concilio a Sergio, Pyrrho, ac Paulo, qui Ecclesiae Byzantii praefuerunt: quas videlicet novas adinventiones esse omnis noster orbis agnoscit. Hac pro causa non communico ego servus vester Ecclesiae Constantinopolitanae. Tollantur offendicula quae posita sunt a praedictis viris, cum eisdem ipsis qui posuerunt haec, quemadmodum dixit Deus: Et lapides a via projicite (Jer. L, 26), et planam et detritam, 129.0630C| atque ab omni spinosae haereseos pravitate liberam viam Evangelii gradiantur: et tum inveniens quemadmodum erat, incedo et ipse absque omni hortatu humano. Donec autem super offendiculis positis, et his qui posuerunt ea gloriantur praesules Constantinopolitani, nullus sermo vel modus est qui mihi persuadeat illis communicare.
THEOD. Nunquid malum quid confitemur, ut separare te hujus rei causa conveniat a communione nostra? MAX. Quia, unam operationem docentes deitatis et humanitatis Dei et Salvatoris nostri Jesu Christi, confunditis tam theologiae quam dispensationis sermonem. Si enim credere oportet Patribus, qui asserunt, quorum est operatio una, horum et substantia una, quaternitatem facitis sanctam Trinitatem 129.0630D| quasi congenita Verbo facta carne ipsius: quae etiam careat cognata identitate, quam nobiscum et cum ea quae se peperit, naturaliter habet.
Et rursus perimentes operationes, et unam voluntatem asseverantes deitatis ipsius et humanitatis, adimitis ejus bonorum distributionem. Si enim nullam habet, secundum illos qui hoc sanxerunt, operationem, perspicuum est quod, licet velit, misereri non possit; detruncata nimirum ejus operatione bonorum, sed duntaxat operatione naturali excepta, nihil eorum quae sunt operari vel agere constat.
Alias autem et carnem facitis voluntate quidem concreatricem omnium saeculorum, et eorum quae sunt in eis, Patri, et Filio ac Spiritui sancto: natura 129.0632A| vero creatam, vel, ut verius dicamus, non habentem initium voluntate, si divina voluntas sine initio est, utpote quae sit deitatis sine initio existentis, natura vero recens. Quod non solum omnem sensum excedit, sed et omnem impietatem. Non enim dicitis absolute tantum unam voluntatem, sed et istam divinam. Divinae vero voluntatis nemo potest initium excogitare temporale, vel finem; nam nec divinae naturae, cujus est substantialis voluntas.
Rursus autem aliam introducentes novitatem adimitis omnimodis omnia significantia et commendantia divinitatem et humanitatem Christi, legibus et typis sancientes neque unam neque duas in eo voluntates aut operationes dicendas: quod rei est essentiam non habentis. Nihil enim eorum quae sunt, 129.0632B| si intellectuale est, privatur voluntatem habente virtute ac operatione; si sensuale, sentiente operatione, si germinale, crescente ac alente operatione; si penitus inanimale est, et ea quae ex more dicitur vita caret, operatione ac opportunitate. Et indicant omnia quae sic sunt opitulativa sensibus sensualium: operatio enim talium est, subjici utique visui per apparitionem suam; auditui, per sonum; odoratui, per odorationem quamdam amplexibilem; gustui, per quosdam humores; et tactui, per reciproquam impressionem. Sicut enim operationem visus dicimus videre, ita et visorum videri, et caetera omnia secundum eumdem aspicimus fieri modum. Si igitur nihil eorum quae sunt, est omni penitus operatione destitutum, Dominusque noster et Deus (propitius 129.0632C| esto, Domine!) nullam habet naturalem voluntatem vel operationem in utrisque, ex quibus, et in quibus et quae est, quomodo poterimus aut esse aut vocari Dei cultores, secundum nullum modum existere cum voluntate vel operatione dicentes, qui adoratur a vobis, Deum? Expresse namque a sanctis Patribus edocemur, cum dicunt: Quod enim nullam virtutem habet, neque est, neque aliquid est, neque est quaevis ejus omnino positio.
THEOD. Quod factum est per dispensationem ne accipias ut ratum dogma. MAX. Si non est ratum eorum dogma qui hunc recipiunt, Typus qui sancit et lex nullam dicendam Domini voluntatem vel operationem, quarum detruncatio existentiam indicat ejus, qui fuerit his privatus; qua pro causa barbaricis 129.0632D| et sine Deo gentibus me absque honore tradidistis? Qua pro causa damnatus sum ad habitandum Bizen, et conservorum meorum alter quidem Perberim, alter vero Mesembriam? THEOD. Per Deum qui me judicaturus est! et quando factus est, dixi et nunc idipsum dico, quia male et ad laesionem multorum factus est Typus. Verum occasio facta est ut exponeretur alterna lis orthodoxorum super operationibus et voluntatibus altercantium: et, ut omnes pace mutua fruerentur, consideraverunt quidam hujusmodi voces silentio comprimendas. MAX. Et quis fidelis suscipit dispensationem taceri facientem voces, quas dici per apostolos, et prophetas, atque 129.0634A| doctores Deus omnium dispensavit? Et inspiciamus, domine magne, in quod malum deveniat tractatum capitulum istud. Si enim Deus posuit in Ecclesia primo apostolos, secundo prophetas, tertio doctores ad perfectionem sanctorum, dicens in Evangelio apostolis, et per eos his qui post ipsos sunt: Quod vobis dico, omnibus dico (Marc. XIII, 37); et iterum: Qui recipit vos, me recipit: et qui vos spernit, me spernit (Matth. X, 40; Luc. X, 16); manifestum est ac perspicuum, quod qui non recipit apostolos, et prophetas et doctores, sed spernit vocem eorum, ipsum Christum spernit.
Inspiciamus autem et aliud. Deus eligens excitavit apostolos et prophetas atque doctores ad perfectionem sanctorum. At vero diabolus falsos apostolos, 129.0634B| et falsos prophetas, et falsos doctores contra pietatem eligens excitavit; quo et vetus lex impugnetur et evangelica. Falsos autem apostolos, et falsos prophetas et falsos doctores solos haereticos intelligo, quorum sermones et cogitationes perversae consistunt. Sicut ergo is, qui veros apostolos, et prophetas et doctores recipit, Deum recipit: ita, et qui falsos apostolos, et falsos prophetas et falsos doctores recipit, diabolum recipit. Igitur qui pariter cum scelestis et immundis haereticis sanctos ejecit, (suscipite me dicentem veritatem), Deum liquido cum diabolo pariter condemnavit.
Itaque si examinantes novitates quae temporibus nostris effectae sunt, eas ad hoc devenisse invenerimus 129.0634C| summum malum, videte ne forte pacem praetendentes, apostasia reperiamur languere et praedicare; quam praecursuram fore Antichristi adventum sacratissimus dixit Apostolus. Haec absque subtractione dixi vobis, domini mei, ut parcatis vobismetipsis et nobis. Jubetis ut haec scripta in libro cordis mei habens ingrediar et communicem in Ecclesia in qua haec praedicantur, et fiam communicator eorum qui veraciter quidem Deum, falso vero diabolum cum Deo ejiciunt? Ne fiat mihi a Deo qui propter me secundum me factus est absque peccato. Et genu flexo dixit: Quidquid jusseritis in servum vestrum facere, facite. Ego his, qui haec recipiunt nunquam communicabo.
129.0634D| Et ceu gelidi facti super his quae dicta fuerant, deorsum capita submittentes siluerunt per multam horam. Et annuens, atque abbatem Maximum THEOD. intuitus, dixit: Nos fide dicimus tibi dominum nostrum imperatorem, quod te communicante tollat Typum. MAX. Multum adhuc distamus ab invicem. Quid faciemus de confirmata synodice voce unius voluntatis in ejectionem omnis operationis a Sergio, Pyrrho, ac Paulo? THEOD. Illa charta deposita est, et projecta. MAX. Deposita est ex lapideis parietibus, non tamen ex intellectualibus animabus. Suscipiant damnationem horum, quae Romae synodice prolata est per pia dogmata, seu regulas, et solvitur medius paries, atque hortatione non indigebimus. Et ait THEOD. episcopus: Non est 129.0636A| firmata synodus quae Romae celebrata est, quoniam sine jussione facta est imperatoris. MAX. Si synodos quae factae sunt jussiones imperatorum firmant, et non pia fides; recipe synodos quae contra homousion factae sunt: nam jussione principum sunt patratae. Primam videlicet in Tyro, secundam in Antiochia, tertiam in Seleucia, quartam in Constantinopoli sub Eudoxio Ariano, quintam in Nice quae est in Thrace, sextam in Sirmio; et, post haec multo post, septimam, in Epheso secundam cui Dioscorus praefuit: omnes enim has imperatorum jussio aggregavit. Attamen omnes damnatae sunt propter impietatem infidelium dogmatum ab eis confirmatorum. Quare autem non abjicitis eam quae deposuit Paulum Samosatenum sub 129.0636B| sanctis et beatis Dionysio papa Romano, et Dionysio Alexandrino, atque Gregorio miraculorum patratore qui eidem praefuit synodo, quoniam non est jussione facta imperatoris? Qui praeterea canon promulgat solas illas approbandas synodos quae imperatoris jussione sunt congregatae? Verum etsi omnino jussione imperatorum synodos aggregetis, illas novit sanctas et probabiles synodos pius Ecclesiae canon quas rectitudo dogmatum approbavit. Sed et bis, quemadmodum novit dominus meus et alios docet, fieri synodos in omni provincia per singulos annos regula sancit, jussionis imperialis nullam memoriam faciens, ad tuitionem salutaris fidei nostrae et correctionem omnium capitulorum quae divinae non conveniunt Ecclesiae legi.
129.0636C| Et dixit THEOD. episcopus: Ita est, ut asseris. Dogmatum quippe rectitudo synodos roborat. Verumtamen non recipis libellum Mennae, in quo unam voluntatem et unam operationem Christi dogmatizavit? MAX. Ne det Dominus Deus! vos non recipitis, sed ejicitis omnes doctores qui post sanctum Chalcedonense concilium decertaverunt adversum Severi exsecrabilem haeresim: et ego habeo recipere libellum Mennae qui post concilium fuit, per quem liquido sentire dignoscitur cum Severo, et Apollinario, et Macedonio, et Ario ac omni haeresi, et accusat concilium, imo perfecte rejicit per ea quae dogmatizavit? THEOD. Quid ergo? penitus non recipis unam operationem? MAX. Et quis dicit unam operationem ex probabilibus magistris Ecclesiae?
129.0636D| Et attulit Theodosius scripta quae falso ab eis ferebantur esse sanctorum Julii Romani et miraculorum factoris Gregorii, atque Athanasii testimonia, et legit ea. Et dixit MAX. Timeamus nunc Deum, et ne velimus irritare illum in haereticorum prolatione testimoniorum. Nullus enim ignorat haec impii esse Apollinarii. Ergo si alia forsan habes, ostende. Nam haec proferentes plus credere cunctis persuadetis, quod secundum veritatem impii Apollinarii et nequam cum eo sentientium opinionem renovassetis.
Et profert idem episcopus THEOD. sub nomine Chrysostomi duo testimonia, quae agnoscens abba MAX. ait: Haec Nestorii sunt qui personalem in 129.0638A| Christo dualitatem vesane dogmatizavit. Et statim furore fervescens THEOD. dixit: Domne monache, Satanas locutus est per effrenatum os tuum. MAX. Ne tristetur dominus meus contra servum suum. Et mox sumens ostendit ei easdem voces esse Nestorii, et in quibus sermonibus ejus jacerent. THEOD. Deus novit, frater, haec testimonia patriarcha mihi dedit. Verum ecce, alia quidem horum dixisti Apollinarii, alia vero Nestorii. Et producto sancti Cyrilli testimonio, quod ait: Unam atque cognatam per utramque demonstrans operationem, dixit: Quid ad haec dicis? MAX. Sunt quidam ostendentes illud in veritate per additionem positum in interpretatione Evangelii, quae facta est ex hoc sancto Patre a Timotheo Eluro. Verum, sit secundum vos ejus. Scrutemur 129.0638B| igitur sensum paternarum vocum, et cognoscamus veritatem. THEOD. Hoc non permitto fieri. Simplices enim voces necessarium habes recipere. MAX. Dic mihi differentia, deprecabilis factus, vocum ad varias. THEOD. Ut sicuti est recipias vocem, et ne scruteris sensum ipsius. Et MAX. Evidenter, inquit, novas et extraneas Ecclesiae etiam super vocibus introducitis leges. Si secundum vos non oportet scrutari voces Scripturarum ac Patrum, abjicimus omnem Scripturam, Veterem scilicet atque Novam. Audivi enim dicentem David: Beati qui scrutantur testimonia ejus, in toto corde exquirunt eum (Psal. XVIII, 2): praesertim cum nemo sine scrutinio possit exquirere Deum. Et rursus: Da mihi intellectum, et scrutabor legem tuam, et custodiam illam in toto corde 129.0638C| meo (ibid., 34). Tanquam scrutinio agente ad cognitionem legis atque scientiae, cum desiderio persuadeat dignis ex corde eam custodire per completionem sanctorum quae in ea posita sunt mandatorum. Et iterum: Mirabilia testimonia tua: ideo scrutata est ea anima mea (ibid., 129). Quid autem parabolas, et aenigmata et obscuros sermones scrutari nos vult proverbialis sermo? Quidve Dominus in parabolis loquens vult intelligere discipulos suos, parabolarum edocens sensum? Quid etiam praecipiens: Scrutamini Scripturas (Joan. V, 39), utpote testimonium perhibentes de se? Quid. et primus apostolorum Petrus docere vult, De qua salute exquisierunt atque scrutati sunt prophetae (Petr. I, 10), dicens? Quid vero Paulus divinus apostolus dicens: Si opertum est Evangelium, sed in his qui pereunt 129.0638D| est opertum, in quibus saeculi hujus excaecavit oculos mentis eorum, ut non luceat eis illuminatio scientiae Christi? (II Cor. III, 6.) Ut apparet, similes nos vultis esse Judaeis, qui simplicibus, ut dicitis, vocibus, id est sola littera, veluti quadam mole mentem obruentes, evulsi sunt a veritate velamen habentes in cordibus suis, ut non intelligant spiritum qui proprie est et occultatur in littera. Unde et ait: Littera quidem occidit, spiritus vero vivificat (II Cor. III, 6). Certus efficiatur dominus meus, quia ego nullatenus patiar suscipere vocem absque sensu qui rejacet in ipsa, ne fiam manifestus Judaeus.
129.0640A| At vero THEOD. hoc audito, ait: Unam operationem Christi subsistentialem debemus dicere. MAX. Inspiciamus malum quod ex hoc gignetur, et fugiamus externam hanc vocem: haereticorum enim est tantum qui deorum multitudinem colunt. Si enim subsistentialem Christi dixerimus unam operationem, cum non aptetur aliquando secundum subsistentiam Patri et Spiritui Filius, haud dubium quin nec secundum subsistentialem operationem: cogemur quemadmodum Filio, ita et Patri et Spiritui subsistentiales operationes tribuere: et, secundum vos, quatuor operationes habebit beata divinitas, tres segregativas personarum in quibus est, et unam communem significativam societatis quae est secundum naturam trium subsistentiarum: et, secundum Patres, si duntaxat 129.0640B| eorum doctrinam recipimus, quadripertita erimus deitate languentes. Naturalem quippe, non subsistentialem, omnem esse decernunt operationem. Et, si hoc verum est, sicut re vera est, quatuor naturas, et quatuor natura deos differentes ab invicem subsistentia et natura dicere apparebimur. Verumtamen quis dixit, aut contemplatus est seorsum habitam operationem cujuspiam eorum, quae sub aliqua specie rediguntur, et sub communi diffinitione speciei natura taxantur? Nunquam enim aliquando fit id quod natura commune est, unius et solius cujuslibet proprium. Subsistentialia namque indicia, utputa nasi prolixitas seu brevitas, aut oculorum albedo, aut calvitium, et quaecunque sunt talia, deputativa accidentia sunt numeris ab invicem differentibus. 129.0640C| Omnis enim homo, ut aliquid natura existens, sed non ut quis, subsistentia dignoscitur operari secundum categoricam rationem, quae tam singulariter quam communiter intelligitur, necnon et dicitur. Utputa, animal rationale quod est generalis secundum nos rationis. Omnes enim eamdem percipimus vitam, et eamdem rationabilitatem, et flexum, et deflexum, et sedere, et stare, et loqui, et tacere, et videre, et audire, et tangere, quae sunt rationis, quae communiter in nobis intelliguntur. Non itaque oportet innovare voces non habentes vim, vel sacrae Scripturae, vel Patrum, aut naturalem, sed exteram et versutiis hominum adinventam. Verumtamen ostende mihi hanc positam in quovis Patre, et iterum 129.0640D| sensum ejus qui hanc dixit inquiremus.
THEOD. Quid ergo? non oportet omnimodis in Christo dicere unam operationem? MAX. Secundum sanctam Scripturam sanctosque Patres, nil tale dicendum suscepimus. Sed quemadmodum duas naturas Christum ex quibus et est, ita et naturales ejus voluntates et operationes convenientes sibi, cum sit natura Deus idem ipse simul et homo, credere jussi sumus et confiteri. THEOD. Vere, domine, et nos confitemur et naturas et operationes diversas, id est divinam et humanam, atque ipsius cum voluntate deitatem, sed et cum voluntate humanitatem: quoniam sine voluntate nullatenus erat anima ejus. Duas autem non dicimus, ne hunc sibimet pugnam inferentem introducamus. MAX. Ergone duas naturas dicentes, 129.0642A| repugnantes eas infertis propter numerum? THEOD. Non. MAX. Ergone naturis designatus numerus non dividit, sed, cum in voluntatibus et operationibus dicitur, divisionis habet virtutem? THEOD. Utique in his divisionem habet, et Patres numerum in voluntatibus et operationibus non dixere, fugientes divisionem; sed alteram et alteram, atque divinam et humanam, duplam, duplicem, et, ut dixerunt dico, et, ut fassi sunt fateor.
MAX. Propter Dominum! si quisquam tibi dixeri alteram et alteram, quot intelligis? vel duplam aut duplicem, quot intelligis? THEOD. Novi qualiter intelligam: duas autem non dico. Tunc conversus abba MAX. ad principes, dixit: Propter Dominum! Si audieritis unam et unam, et aliam ac aliam, aut bis 129.0642B| duas, aut bis quinque, quid intelligentes his qui hoc dicerent responderetis? Et dixerunt: Quoniam adjurasti nos, unam et unam, duas intelligimus, et alteram et alteram, duas intelligimus, et bis duas, quatuor intelligimus: similiter et bis quinque, decem. Et quodammodo reveritus THEOD. responsionem eorum, ait: Quod non est a Patribus dictum, non dico. Et accepto protinus abba MAX. libro gestorum sanctae ac apostolicae synodi Romanae, monstravit sanctos Patres duas voluntates et operationes Salvatoris nostri et Dei Jesu Christi aperte dicentes. Quem acceptum ab eo Theodosius consul legit, sed et omnia sanctorum testimonia Patrum. Tuncque respondens THEOD. episcopus dixit: Deus scit, nisi quia personaliter anathemata posuit synodus haec, plus quam 129.0642C| omnis homo recepissem illam. Sed ne moras hic faciamus. Quidquid dixerunt Patres dico, et in scriptis continuo facio duas naturas, et duas voluntates, et duas operationes: et ingredere, nobiscum communica, et fiat unitas.
MAX. Domine, non audeo ego suscipere consensum a vobis in scriptis super hujuscemodi re, cum sim monachus purus. Sed postquam Deus ad compunctionem vos excitavit, in scriptis transmittite; id est imperator, et patriarcha synodusque ipsorum. Ego enim nec his peractis communico, dum recitantur anathematizati inter sanctam oblationem: timeo enim condemnationem anathematis. THEOD. Deus novit, non reprehendo te quia times, nec alius quisquam. Sed da nobis consilium propter Dominum, si 129.0642D| est hoc possibile fieri. MAX. Quod consilium habeo super hoc dare vobis? Ite, perscrutamini, si tale quid aliquando factum sit, et post mortem solutus sit quispiam a crimine quod in fidei causa contraxit, atque ab illata contra se querela seu damnatione; et consentiant imperator ac patriarcha imitari Dei condescensionem, faciatque imperator quidem jussionem rogatoriam, patriarcha vero synodicam deprecationem ad papam Romanum: et profecto si repertus fuerit mos procul dubio ecclesiasticus hoc praecipiens, ob rectam confessionem conveniet vobiscum super hoc.
129.0644A| THEOD. Hoc profecto fit. Sed da mihi verbum, quod, si me miserint, venias mecum. MAX. Domine, expedit tibi conservum meum qui est Mesembriae accipere tecum magis quam me. Ipse enim et linguam novit, et verebuntur eum dignius, eo quod per tot annos cruciatus fuerit propter Deum et rectam fidem quae tenetur in sede ipsorum. THEOD. Jurgia diversa habuimus ad invicem modo, et ideo non gratanter accipio pergere cum illo. MAX. Domine, jam quia visum est hoc fieri, exitus fiat eorum quae putata sunt, et sequor quocunque jusseritis. Et in his surrexerunt omnes cum gaudio et lacrymis, positisque in terra genibus, oratio facta est, et unusquisque ipsorum sancta Evangelia, pretiosamque crucem, et imaginem Dei ac Salvatoris nostri Jesu Christi, 129.0644B| atque dominae nostrae, quae illum peperit, sanctissimae Dei genitricis salutaverunt: ponentes nihilominus manus suas ad certificationem eorum quae facta sunt.
Deinde cum pusillum confabulati fuissent ad invicem de vita quae secundum Deum agitur, et divinorum observantia mandatorum, conversus THEOD. episcopus ad abbatem Maximum dixit: En omnia soluta sunt scandala, et facta est pax per Deum, et fiet. Sed propter Dominum ne celes me. Non dicis per quemcunque modum unam voluntatem et operationem in Christo? MAX. Non mihi possibile est hoc aliquando dicere. Et dico causam, quoniam extranea vox est sanctis Patribus duarum diversarum naturarum unam dicere voluntatem et operationem. Deinde 129.0644C| vero et per omnem modum, qui dicit hoc inveniet jure occurrentem sibi pravitatem. Primo, quoniam si dixero naturalem, timeo commistionem. Secundo, quia si dixero subsistentialem, divido a Patre ac Spiritu sancto, et tres voluntates inducere apparebo mutuo sibimet congruentes, quemadmodum et subsistensias. Tertio, quoniam si dixero velut unius unam voluntatem et operationem, cogor et velut unius Patris, et velut unius Spiritus dicere, licet nolim, voluntatem et operationem; et invenietur sermo in multitudinem deorum cecidisse. Quarto, si dixero affectualem, Nestorii infero personalem divisionem. Quinto, si dixero praeter naturam, corrumpo existentiam voluntatis. Corruptio quippe est naturae id quod praeter naturam est, quemadmodum Patres 129.0644D| dixerunt.
THEOD. Unam propter unitionem Salvatoris nostri voluntatem per omnia et omnino dicere debemus, sicut et Sergius et Pyrrhus, bene, ut reor, intelligentes, scripserunt. MAX. Si jubes, domine, suscipe duo super hoc verba mea. Primo, quia si propter unitionem una Dei et Salvatoris nostri, sicut Sergius Pyrrbus, et Paulus scripserunt, voluntas effecta est. alterius voluntatis secundum illos erit Filius Patri propter naturam, sed non propter unitionem, secundum Filium habenti voluntatem, si non idipsum est unitio et natura. Secundo, quia si propter unitionem una secundum ipsos Salvatoris nostri voluntas effecta est, causam profecto suam unitionem habebit, et 129.0646A| non aliam eorum naturam ex quibus existit, et affectus, non naturae, secundum ipsos erit aperte voluntas: naturam enim, non affectum, veritatis ratio novit. Tertio, si propter unitionem, ut fassi sunt, una Salvatoris nostri voluntas effecta est, qua voluntate aiunt ipsam fuisse unitionem effectam? Non enim ea quae per illum effecta est fatebuntur utique, si duntaxat veritati operam dederint et quod est irrationabile fugerint. Quarto, si propter unitionem una Salvatoris voluntas effecta est, liquet profecto quod ante unitionem aut cum multis voluntatibus fuerit, aut penitus absque voluntate. Et si quidem multarum erat voluntatum, diminutionem multarum pertulit, ad unam nimirum voluntatem contractus, et convertibilitatis perspicuae passionem suscepit, multarum quae sibi naturaliter inerant voluntatum 129.0646B| diminutionem. At vero, si modis omnibus erat absque voluntate, meliorem natura esse monstravit unitionem, ex qua acquisivit voluntatem, qua natura carebat. Et iterum convertibilis palam prefecto fecit quod natura sibi non inerat, sed acquisivit affectu. Quinto, si propter unitionem una Salvatoris nostri secundum utraque ex quibus est voluntas effecta est, recens factus est voluntate Deus, idem ipse propter unitionem natura permanens sempiternus, et voluntate homo sine principio permanens natura recens: quod est impossibile, ne dixerim impium. Sexto, si propter unitionem una naturarum voluntas effecta est, non est quidpiam propter eamdem causam una naturarum effectum natura?
129.0646C| Et reciso inter haec THEOD. episcopus sermonis super his habiti impetu, dixit: Quid igitur sit propter unitionem, si nihil horum factum est propter eam? MAX. Incarnatum sine mendacio factum eum qui sine carne fuerat demonstravit, ipsumque natura Deum et omnium conditorem, natura factum hominem evidenter ostendit, non conversione naturae, aut diminutione cujusquam eorum quae naturae sunt, sed vera susceptione intellectualiter animata carne, id est indiminuta humanitate, ab omni progenitorio secundum naturam crimine munda: et quod est secundum liberationis rationem mirabile revera et cunctis ingenti stupore habendum, totum in hominibus Deum, eumdem integrum manentem intra sua, totum in divinis hominem, eumdem ipsum integre 129.0646D| manentem, a propriis non decidentem. Receptio enim in invicem naturarum et naturalium quae sibi insunt, juxta deiloquorum Patrum nostrorum doctrinam, et non translatio vel casus propter unitionem effecta est, eorum qui confusionem maligne faciunt unalitatem, et ideo innovationibus multimode confusionem inducunt, et propter defectionem constantiae rationis suae persequuntur pios.
Quibus auditis, THEOD. episcopus visus est cum reliquis, qui secum venerant, quod dictum fuerat suscepisse. Et iterum idem episcopus ad abbatem Maximum: Fac, inquit, charitatem: quid est 129.0648A| quod dixisti nobis, quia nullus ut quis subsistentiam, sed ut quid naturam operatur? astat enim mihi non intelligenti quod dictum est. MAX. Nullus ut quis subsistentiam operatur, sed ut quid naturam: utputa Petrus et Paulus operantur, sed non Petrice, et Paulice, sed humane, ambo quippe homines naturaliter juxta communionem et diffinitivam naturae rationem, sed non subsistentialiter secundum id quod proprie facit. Similiter Michael et Gabriel operantur, verum non Michaelice vel Gabrielice, sed angelice, ambo quippe angeli. Et ita in omni natura multa numero praedicante, communem, sed non annihilatam, operationem aspicimus. Ergo qui dicit subsistentialem operationem, ipsam naturam, cum una sit, infinitam operationibus inducit effectam, secundum 129.0648B| multitudinem atomorum quae sub ipsam rediguntur a semet differentem: quod si admiserimus bene se habere, in ipsa omni natura quomodo existendi rationem corrumpimus.
Et his dictis, dum invicem oscularentur, THEOD. consul dixit: En facta sunt omnia bene: putasne consensurus est imperator rogatoriam facere jussionem? Et dicit abba MAX. Utique facit, si voluerit imitator esse Dei et humiliari cum eo propter communem omnium nostrum salutem: perpendens quia si Deus, qui natura salvat, non salvavit donec volens humiliaretur, quomodo is qui natura salvandus est homo, aut salvabitur aut salvabit non humiliatus? Et dixit THEOD. consul: Spero, quia Deo salvante mihi memoriam, hunc eumdem ei dicam sermonem, 129.0648C| et acquiescet. Et cum in his se mutuo salutassent, abierunt cum pace, data ab episcopo abbati Maximo quadam pecuniae quantitate, et tunica, et casula, quae fuerant sibi transmissa. Et tunicam quidem statim eademque hora tulit Bizyensis episcopus. Ast in Regio non solum quantitatem sibi pecuniae datae, verum etiam et aliud quodcunque ex beneficentia quorumdam habere videbatur, una cum reliquis ejus vilibus rebus ac vestibus abstulerunt.
Postquam vero abierunt praedicti viri sexto Idus septembrias praesentis quintae decimae indictionis, exivit rursus Paulus consul in Bizyen, ad abbatem Maximum jussionem ferens continentem secundum hanc formam: « Jubemus gloriae tuae ire Bizyen, et adducere Maximum monachum cum honore multo 129.0648D| atque blanditie, tam propter senectam et infirmitatem, quam eo quod sit a progenitoribus noster fueritque illis honorabilis. Et ponite hunc in venerabili manasterio sancti Theodori, quod rejacet juxta Regium: et venire, et nuntiare nobis: et mittemus ad eum ex persona nostra patricios duos qui debeant illi declarare quae nobis placuerint, nos ex animo amantes, et a nobis amatos: et venire nuntiatum nobis adventum ejus. » Igitur, cum idem consul adduxisset eum et posuisset in jam nominato monasterio, regressus est nuntiare.
Et in crastinum veniunt ad eum Epiphanius et Troilus patricii, cum multo amictu et phantasia, necnon et Theodosius episcopus: et ascendunt ad 129.0650A| eum in catechumenium ecclesiae ipsius monasterii, factaque consueta salutatione sederunt cogentes et ipsum sedere, et orsus habitum ad eum sermonem TROILUS, dixit: Dominus orbis jussit nos venire ad te, et dicere vobis quae visa sunt divinitus roborato imperio suo. Sed dic nobis primitus, si facias jussionem imperatoris, an non? MAXIMUS dixit: Domine, audiam quod jusserit pium ejus imperium, et necessario respondebo. Nam ad id quod ignotum est mihi, qualem responsionem daturus sum? At vero TROIL. perseverabat asseverans: Non potest esse ut dicamus aliquid, nisi primum dicas utrum facias vel non facias jussionem imperatoris. Et cum vidisset eos insistentes peramplius dilationi suae, et amarius intuentes, ac asperius respondentes cum omnibus qui 129.0650B| cum eis erant et ipsis quoque dignitatibus saecularibus elevatis, respondens abba MAX. ait: Quia non patimini dicere servo vestro quae placent domino et imperatori nostro, ecce dico, audiente Deo, ac sanctis angelis et omnibus vobis, quoniam, quidquid jusserit mihi super quacunque re cum hoc saeculo destruenda et corrumpenda, prompte faciam. Et confestim surgens TROIL. dixit: Orate mihi, ego vadam. Hic enim nihil facit. Et multo vehementique facto tumultu, ac multa turbatione et confusione, dixit eis THEOD. episcopus: Dicite illi responsa, et cognoscite quid fateatur. Nam sic regredi, nihilque dicere et nihil audire, rationabile non est. Et tunc EPIPHANIUS patricius ait: Hoc tibi per nos significat imperator, dicens: Quoniam totus Occidens et qui 129.0650C| in Oriente subversiones operantur ad te spectant, et omnes propter te simultates exagitant, nolentes convenire nobiscum in causa fidei; Deus compungi te faciat, ut communices nobiscum in Typo qui expositus est a nobis, et exibimus per nos ipsos ad Chalem, et osculabimur te, et supponemus vobis manum nostram, cumque omni honore ac gloria introducemus vos in magnam Ecclesiam, et cum nobis ipsis sistemus ubi ex more imperatores stant, et faciemus pariter synaxim, et participabimur intemeratorum et vivificorum sacramentorum vivifici corporis et sanguinis Christi, et praedicabimus te denuo patrem nostrum, fietque gaudium non modo amatrici Christi et regiae urbi nostrae, sed et in toto terarum orbe. Scimus enim certissime quod, te communicante 129.0650D| sancto huic throno, cuncti uniantur nobis, qui propter te tuumque magisterium se a communione nostra sciderunt.
Et conversus ad episcopum abba MAX. cum lacrymis ait: Domine magne, diem judicii exspectamus omnes, nosti quae ordinata sunt et diffinita supra sancta Evangelia, et vivificam crucem, atque imaginem Dei et salvatoris nostri Jesu Christi, et sanctissimae quae illum genuit semper Virginis matris. Et submisso deorsum vultu, episcopus mitiori voce dicit ad eum: Et quid habeo facere, postquam aliud quid placuit? Et dixit ad eum MAX. [abbas]: Et quare tetigisti sancta Evangelia, et hi qui tecum erant, cum non sit in vobis eorum quae dicta sunt exitus? Vere 129.0652A| omnis coeli virtus hoc mihi facere minime persuaderet. Quam enim rationem redderem, ut non dicam Deo, conscientiae meae, quod si propter humanam gloriam, quae secundum sui rationem nullam habet salvandi substantiam, fidem abnegarem ejus qui fovet. eam?
Et in sermone isto surgentes omnes rurore instabiles redditi, evulsionibus, et impulsionibus atque direptionibus debilitaverunt eum, a capite usque ad ungues sputis certatim madefacientes. Quorum usquequo lota sunt vestimenta quibus circumamictus erat, foetor longius exhalabat. Et surgens episcopus dixit: Non oportebat ita fieri, sed audire ab eo tantummodo responsionem, et ingredi, et nuntiare domino nostro bono. Canonicae quippe res alio disponuntur 129.0652B| modo. Et, cum vix eis episcopus ut quiescerent persuasisset, rursus sederunt: et denis millibus injuriis et maledictionibus inexcogitabilibus dehonestantibus eum, cum furore multo et asperitate dixit EPIPHANIUS: Dic, malorum extreme, vorax civium, quasi nos et civitatem nostram, sed et imperatorem, haereticos habeas, haec prosecutus es verba? Vere plus quam tu Christiani sumus atque orthodoxi, et Dominum nostrum ac Deum confitemur habere et divinam voluntatem, et humanam voluntatem, et animam intellectualem: et quia omnis intellectualis natura utique habet ex natura velle ac operari, quoniam vitae proprium motus est, et intellectus proprium voluntas: et voluntatis ejus capacitatem novimus, non secundum deitatem tantum, 129.0652C| sed et secundum humanitatem. Quin et duas ipsius voluntates et operationes non abnegamus.
Et respondens abba MAX. dixit: Si ita creditis, quemadmodum intellectuales naturae, ac Dei Ecclesia, quomodo me cogitis communicare in Typo qui solam eorum habet divisionem, quae vos profitemini? Et dixit EPIPH. Ob dispensationem factum est hoc, ne laedantur populi hujuscemodi subtilioribus vocibus. Et respondens abba MAX. dixit: E contra omnis homo sanctificatur per districtam fidei confessionem, non autem per divisionem quae in Typo est posita. Et dixit TROIL. Et in Palatio dixi tibi, quia non interemit, sed taceri jussit, ut pace fruamur omnes. Et respondens abba MAX. dixit: Silentium 129.0652D| verborum interemptio est verborum. Per Prophetam enim dicit Spiritus sanctus: Non sunt loquelae, neque sermones, quorum non audiantur voces eorum (Psalm. XVIII, 3). Ergo sermo qui locutione non praedicatur, nullatenus est. Et dixit TROIL.: Habe in corde tuo ut vis, nemo te prohibet. Et dicit abba MAX.: Sed non circumclusit Deus corde totam salutem, dicens: Qui non confitetur me coram hominibus, nec ego confitebor eum coram Patre meo, qui est in coelis (Matth. X, 33). Et sacer Apostolus docet, dicens: Corde enim creditur ad justitiam, ore autem confessio fit ad salutem (Rom. X, 10). Si ergo Deus, ac Dei prophetae atque apostoli jubent confiteri mysterium sanctorum vocibus, quod est magnum, et 129.0654A| horrendum atque totius mundi salutare, non est opus quoquomodo taceri vocem id praedicantem, ut non imminuatur tacentium salus.
Et respondens asperiori verbo EPIPH. dixit: Subscripsisti in libello? Et dixit abba MAX.: Etiam, subscripsi. Et quomodo, inquit, ausus es subscribere et anathematizare confitentes atque credentes sicut intellectuales naturae et Ecclesia catholica? Vere judicio meo introducimus te in urbem, et sistemus te in foro vinctum, et mimos ac mimas et prostitutas meretrices, et omnem plebem, adducemus, ut unusquisque ac unaquaeque, et alapis caedat et conspuat in faciem tuam. Et ad haec respondens abba MAX. ait: Sicut dixistis fiat, si confitentes duas naturas, voluntates et operationes ei qui est Deus natura 129.0654B| in veritate simul et homo, anathematizavimus. Lege, domine, gestorum seriem ac libellum: et si ut dixistis inveneritis, facite quod vultis. Ego enim, et conservi mei, et quotquot subscripserunt, eos qui secundum Arium et Apollinarium unam voluntatem et unam operationem dicunt, anathematizavimus, et non qui confitentur Dominum nostrum et Deum in utrisque ex quibus, et in quibus, et quae est, natura intellectualem, et ideo secundum utramque cum voluntate ac operatione nostrae salutis. Et dicunt: Si cum hoc conferimus, neque manducabimus, neque bibemus. Sed surgamus, et prandeamus, et ingrediamur atque dicamus quae audivimus. Iste quippe venundavit se Satanae. Et, cum surrexissent, pranderunt. Et ingressi sunt cum ira, vigilia Exaltationis 129.0654C| pretiosae ac vivificae crucis.
Et in crastinum diluculo exivit Theodosius consul ad praedictum abbatem Maximum, et abstulit ab eo quidquid habebat, dicens ei ex persona imperatoris: Quia noluisti honorem, prolongatus est a te, et vade ubi dignum temetipsum fore judicasti, habens quoque judicium discipulorum tuorum, tam scilicet ejus qui est Mesembriae quam ejus qui est Perberis, quique fuit notarius beatae memoriae aviae nostrae. Dixerant autem et patricii, Troilus videlicet et Epiphanius, quia modis omnibus adducemus etiam ambos discipulos tuos, id est tam eum qui est Mesembriae quam illum qui es Perberis, et probabimus etiam ipsos, ac videbimus et ipsorum quoque proventum. Verumtamen ut scias, domine abba, 129.0654D| quoniam si saltem modicam requiem sumpserimus a confusione gentium, conjungi vobis habemus per sanctam Trinitatem, et papam qui nunc est tollemus, et omnes ibidem loquentes, et reliquos discipulos tuos et omnes vos conflabimus, unumquemque in apto sibi loco, ut conflatus est Martinus. Et sumptum eum jam dictus Theodosius consul militibus tradidit, et duxerunt eum usque Salambriam.
Et manserunt ibidem per duos dies, quousque perrexerit ad castra unus ex militibus et dixit cuncto exercitui, quia monachus qui blasphemat Dei Genitricem huc venit. Hoc autem egerunt, ut commoverent exercitum adversus praedictum Maximum abbatem, quasi blasphemaverit Dei Genitricem. Et 129.0656A| post duos dies rediens miles ille, tulit eum in castra, et compunctus divinitus praetor, imo loci servator Praetoris, misit ad eum primores bandorum, presbyterosque, ac diaconos et reverendos signorum custodes. Quos cum intuitus esset jam nominatus abba Maximus advenisse, surrexit, et misit metanoeam: et miserunt et illi vice reciproca, et sederunt, jubentes et ipsi sedere. Et quidam valde senex honorabilis dixit ad eum cum reverentia:
Pater, quoniam scandalizaverunt nos quidam in sanctimoniam tuam, quod non dicas Dei genitricem dominam nostram sanctissimam Virginem, adjuro te per sanctam et consubstantialem Trinitatem, quo veritatem dicas nobis et detergas a corde nostro scandalum hoc, ne laedamur injuste scandalizati. 129.0656B| Et missa metanoea surrexit, et extensis in coelum manibus cum lacrymis dixit: Qui non dicit dominam nostram superlaudabilem, sanctissimam, intemeratam, et omni naturae intellectuali venerandam, naturalem veraciter matrem Dei effectam, qui fecit coelum, et terram, et mare, et omnia quae in eis sunt, sit anathema, et catathema a Patre et Filio et Spiritu sancto, consubstantiali et supersubstantiali Trinitate, ac omni supercoelesti virtute, atque a choro sanctorum apostolorum, prophetarum, et infinita plebe sanctorum martyrum, omnique spiritu in justitia consummato, nunc et semper et in saecula saeculorum, amen. Et flentes omnes oraverunt ei dicentes: Deus confortet te, Pater, et dignum te faciat absque offensa hunc perficere cursum. 129.0656C| Et his dictis, congregati sunt multi milites auscultaturi multa bona verba quae movebantur. Et cum contemplatus esset quidam domesticorum praetoris, quod multus coacervaretur et aedificaretur exercitus, ac reprehenderet quae fiebant; quid suspicatus Deus scit; praecepit eum rapi et emitti extra castra duobus millibus, donec collectionem fecissent et venissent qui deberent ducere illum Perberis. Verum clerici divina moti dilectione pedites duobus illis milliariis abierunt, et venerunt, et salutaverunt eum, et oraverunt illi, et manibus suis gestantes imposuerunt eum supra jumentum, et reversi sunt cum pace ad loca sua, et ipse adductus est Perberis in custodiam qua continuis vexationibus tenebatur.
129.0656D| Et hoc quoque sciendum, quia in regio praetendebat Troilus ad abbatem Maximum dicens, quod consiliarius Joannes scripserit sibi de accidentibus quibusdam, quae sibi consulerent ac placerent: licet hoc fieri interim discipulorum tuorum inordinatio prohibuerit. Aestimo autem quod non scripserit jam dictus consiliarius Joannes ad Troilum, sed ad Mennam monachum, et ille deinceps id dixerit palatinis.
Exinde adductis illis Constantinopolim, adversumque 129.0658A| eos actione habita, ac cum anathematizassent essentque exsecrati sanctum Maximum ejusque discipulum beatum Anastasium, necnon sanctissimum papam Martinum, sanctumque Sophronium patriarcham Hierosolymitanum, ac omnes orthodoxos, quotquot denique ejusdem ac illi sententiae essent: alterum quoque beatum Anastasium adduxerunt, iisdemque in eum diris ac contumeliis usi tradiderunt judicibus, ita dicentes: Sane igitur, tu Anastasi, pullum populi universi maledictionis dirarumque indutus amictum, canonica liberatus auditione eaque extrusus, ad eam quam delegisti deveharis gehennae stationem ac sedem; qui nobiscum est parique consilio cuncta moderatur praenobili sacroque senatu, statim a nobis judicium arrepturo, 129.0658B| ac quae civilibus constituta legibus sunt, prout visum illi fuerit, justa in te animadversione facturo, ob tantas tuas illas blasphemias rebellisque animi molitiones. Adversus haec enim sententiam tulit praesens synodus: cumque illa, omnipotentis Christi veri Dei nostri ope, quae par erat, adversum vos, Maxime, Anastasi Anastasique, decreto sanxerit, sitque reliquum ad ea quae a vobis impie dicta gestaque sunt, ut severioribus legum poenis subjiciamini (quanquam idcirco quod nulla ejusmodi poena suppetit, quae delictis vestris ac blasphemiis condigna videri possit, justo vos judici qui majora sit inducturus permittimus) in praesenti saeculo, ceu in lucri partem, vitae vobis usura concessa, hacque ipsa lenitate tantisper vacuata accurata legum disciplina 129.0658C| ac districtione; sancimus, ut statim assumptis, qui nobis praesto est clarissimus. Praefectus, in suum amplissimi dominatus praetorium, Maximo ac utroque Anastasio, eorum flagris dorsa caedat, vestraeque Maximi amborumque Anastasiorum procacitatis organum (vestram scilicet blasphemam linguam) ab imo intus abscindat; tumque etiam, quae blasphemae vestrae rationi mentique ministravit dexteram ferro auferat: ac, ubi sic exsecrandis membris mutilos pariter circumducens, urbis augustae regiones duodecim totas lustraverit, sempiterno exsilio jugique praeterea custodiae tradat: ut deinceps, ac quandiu vita superstes erit blasphemiae plenos errores vestros lugeatis, versa scilicet in vestra 129.0658D| capita, quam in nos maledictionem dirasque excogitastis. Tulit itaque praefectus, aliisque excruciatis tormentis, membra amputavit: totaque urbe pro pudiosa circumductione traducens, Lazicem relegavit.
129.0657D| Gloria tibi, unigenite Deus Verbum Patris, et une consubstantialis Trinitatis, qui eos qui propter te cum te pelluntur et patiuntur, verbo et opere confortas et sapientes facis in Spiritu sancto. Eos vero qui tui, et re vera proprie semper Virginis matris tuae inimici et veritatis calumniatores sunt, semper confundis. Gloria tibi, Trinitas sancta, increata, sempiterna, sine initio, infinita, inconvertibilis, 129.0658D| et supersubstantialis, ac impartibilis, Deus noster. Gloria tibi, gloria tibi, gloria tibi, eadem et sola Trinitas, spes et salus universorum qui in orthoxa fide adorant te et serviunt tibi in veritate usque in finem. Sola intemerata et sanctissima, proprie natura, sine mendacio ac veraciter Dei mater, et post partum iterum vere Virgo casta, juva. 129.0659|
ANASTASII PRESBYTERI ET APOCRISIARII ROMAE EPISTOLA AD THEODOSIUM PRESBYTERUM GANGRENSEM. 129.0659A| Exemplar propriae scriptionis epistolae sancti Patris nostri, ac doctoris Anastasii, presbyteri et apocrisiarii magni nominis senioris Romae, novi confessoris, vel, quod magis fatendum est, multum certatoris et martyris veritatis, scriptae una cum subjacentibus testimoniis sacris, et syllogismis, quae abscisa est ejus sancta dextera manu, admirabili prorsus ingenio, imo divina virtute et gratia, postquam passus est ipse et Patres qui cum eo fuerunt in misero Byzantio propter verbum tantummodo veritatis, et quod noluissent, vel etiam, ut verius dicatur, non potuissent eis communicare in tam publica ipsorum perfidia et manifesta impietate, secundum sanctum et magnum in theologia Gregorium qui, in sermone suo quem in se fecit, et 129.0659B| adversus Arianos affatur: « Quasdam dimisimus bestias sanctorum corporibus, quod quidam inhumanitatem publicaverint, unum accusantes tantum, ne impietati cederent, nec communione polluerentur: quam ut venenum serpentis fugientes, non corpus laedentem, sed profunda quaeque animae offuscantem. » Missa praeterea est a tertio exsilio, id est Lazico, ad Theodosium presbyterum Gangrensem et monachum in sancta Christi nostri civitate constitutum.
SUPERSCRIPTIO. Domino meo per omnia sanctissimo Deo honorabili Patri spirituali ac magistro Theodosio presbytero, Anastasius exiguus misericordia Dei presbyter et monachus servus servorum Dei.
129.0659C| Memoriam justorum cum laudibus divinitus inspiratum nobis facere jubet Proverbium. Ego igitur exiguus memoriam justorum illorum, et praecipue Maximi revera megisti (hoc enim Maximus nomen insinuat), sermone meo in praesentiarum facere volens, et digne illius virtutem atque scientiam, sicut et pro Christo Deo gestum martyrium ejus laudare minime valens, hoc solum significare per hanc epistolam Deo honorabilibus vobis consideravi, quod et ipsi maxime nosse, prout didici, desiderastis, id est, quando beati illi in Domino dormierint. Notum igitur facio vobis, pluribus ex his quae hic nobis illata sunt malis, silentio, ob multitudinem eorum, et sermonis fastidium, necnon 129.0659D| et tempus incongruum, traditis: quod, cum venissemus ad amicorum Christi regionem Lazorum 129.0660A| sexto Idus Junias quintae indictionis, statim separaverunt nos ab invicem praeceptione illius qui tunc praeesse his qui illic erant forte meruerat, diripientes omnia usque ad unam acum et filum, quaecunque ad necessarias utilitates tam ex vobis quam ex aliis Christi amicis acquisieramus. Et sacratissimum quidem illum virum, dominum aio Maximum abbatem, neque in subjugali, neque in vehiculo sedere valentem pro eo quod in infirmitate positus esset, cum plectentes virgulas ex eis quasi lectulum texuissent, bajulantes detulerunt, et incluserunt in castro Schemari vocitato juxta gentem eorum qui dicuntur Alani: dominum vero Anastasium abbatem et me peccatorem super equos impositos duxerunt; et incluserunt illum quidem in castro Scotori dicto 129.0660B| Apsiliae quae est prope Abasgiam, me autem in altero castro cujus nomen Buculus erat, regionis quae Mesimiana vocabatur, in jam dictorum confinibus Alanorum: quod videlicet castrum iidem Alani captum nunc retinere noscuntur. Dein post paucos dies, sumptis tam me quam beato Anastasio a praedictis castris, illum quidem miserunt ad castrum nuncupatum Suanias, cum jam semivivus esset, tam ex multitudine tormentorum ac verberum quae in Byzantio sustinuimus, quam ex necessitatibus atque angustiis quae hic sunt nobis illata. Unde, et in medio viae, ut quidam aiunt, ut autem alii asserunt, mox ac retrusus est in castro Suaniae ad quod destinatus fuerat, obiit. Argumentor igitur quod circa undecimo vel nono Kalendas Augustas dormierit in 129.0660C| Domino. Quintodecimo namque Kalendarum Augustarum deducti sumus utrique, per jussionem tunc principis, in id quod dicebatur Mucurisin, praesentandi in medio amici Christi exercitus, cum ille jam, ut praetulimus, semivivus exsisteret, et ex tunc eum ultra non vidi. Continuo quippe destinaverunt ipsum quidem, ut dictum est, in castrum Suaniae, me autem in castrum quod dicitur Thacyria juxta Hiberiam. Hinc igitur conjicio quod circa undecimo Kalendas, vel nono Kalendas Augustas quintae indictionis in Domino, sicut dictum est, obdormierit.
Porro Christi Dei martyr, domnus videlicet abba Maximus, cum esset custodiae mancipatus in castro 129.0660D| superius memorato, divina sibi facta visione, advocavit quosdam ex his qui erant in castro et dixit ad 129.0661A| eos: Tertio decimo die Augusti mensis hujus instantis quintae decimae indictionis, feria septima assumet me Dominus: quod et factum est. Igitur tertio decimo die praedicti Augusti mensis praeteritae quintae indictionis secundum divinum ejus vaticinium, feria septima, praesentibus derelictis, perrexit ad Dominum. Porro, et aliud miraculum quod divinitus in sancto ejus monumento efficitur, quodque usque in praesens, qui castrum illud et ejus circa regionem inhabitant intuentur et praedicant, et ad quosdam etiam principum atque magnatum pervenit, dignum est et vobis quoque sanctissimis, et per vos omnibus qui ibidem sunt sancti, per litteras fieri manifestum in gloriam et laudem Dei qui facit mirabilia in sanctis suis et glorificat memoriam eorum 129.0661B| qui se orthodoxe ac sincere glorificant. Id est, tres lampades luciferae per singulas noctes sanctum sancti illius martyris Maximi monumentum illustrant. Haec de memorabili hoc viro, beatoque Anastasio Deo honorabilibus vobis, et per vos omni sanctae Dei, quae illic in recta fide degit, Ecclesiae breviter annotavi: quatenus et vos, his cognitis, glorificetis Deum, qui est mirabilis in sanctis suis.
Interea et quae mihi peccatori et exiguo post haec contigerunt, et in quibus sim, pari modo perpaucis manifestabo. Cum enim fecissem duos menses in castro praedictae Thacyriae in infirmitate rejacens, et pauxillum quid requiem fuissem adeptus, rursus misit me tunc princeps ad partes Apsiliae et Misimianae custodiae mancipandum in castro Phustas: 129.0661C| et, ut absolute dicam, septem mensibus duxit et circumduxit me per omnes praedictas regiones nudum et discalceatum, et peditem, et frigore ac fame et siti depressum, volens profecto et me quoque ab hac detergere vita. Sed nescio quid super me humilem praevidens Deus, qui omnia salubri providentia sua producit, usque nunc conservavit me in hac multarum tribulationum et miseriae vita. Post aliquot itaque dies pellitur illinc praedictus princeps. Deindeque succedens alius visus est compati. Inter quae duxit me juxta domum suam receptum a jam memorato castro Phustensium. Et post annum ex diabolica operatione motus destinat me ad praedictum castrum. Sed Deus remetitur his qui aliis remetiuntur: eadem die qua me pepulit, pulsus est 129.0661D| hinc, et efficitur profugus in Christi amatorum regione Abasgorum. Et consilio accepto a Christi amicis qui illic erant principibus, magis compatiendi quam me minimum persequendi, et orationem a me potius quam gemitum percipiendi (ipsi quippe amici Christi principes Abasgiae compatiuntur humili mihi, quanquam nescierint me), repromisit quidem illis, quod si exiret inde, et restitueretur in principatu, omnia quae forent ad solatium et refrigerium meum perficeret. Dein post paucos dies, nescio unde adjutus, egreditur quidem 129.0662A| iterum, et recipit principatum: nil tamen eorum quae pollicitus est Deo et crebro dictis Dei amicis principibus in opus perduxit. E contrario autem manibus nequam deductus virorum, repromissionum quidem oblitus est, tolli autem me a castro Phustensium et maturius in Schemareos castrum mitti praecepit.
Factum interea est, cum ducerent me in jam nominatum castrum, ut ille iterum pelleretur et esset profugus ubi et primum fuerat. Excitavit autem Deus spiritum suum in viro boni aemulatore, qui Dei habeat in se timorem pariter et amorem, et vere pheronyme vigilantem secundum Deum possideat mentem, qui cum Deo nunc praeest regioni, et, Deum imitante condescensione seu compassione 129.0662B| motus, reduxit me a via crebro dicti Schemareos castri et constituit me quasi quinque signis longius a divinitus custodienda domo sua in loco monachos veraciter condecente, praebens necessarias largissime corporis utilitates. Pro quibus omnibus Christus verus Deus, per intercessiones, quae illum secundum carnem genuit, Dei genitricis semperque Virginis Mariae, ac omnium sanctorum protegat eum una cum amandis filiis suis, atque honorabili horum ac prorsus laudabili matre, ab omni caterva malignantium et multitudine operantium iniquitatem, donans illis bonorum refectionem, ut semper omnem sufficientiam habentes abundent in omne opus bonum, et statione faciat eos, quae a dextris futura est, dignos, atque divinam illam et mirem vocem expertos, 129.0662C| quae dicet: Venite, benedicti Patris mei, haereditate percipite praeparatum vobis regnum ab origine mundi, quia hospes fui, et collegistis me (Matth. XXV, 34, 35); et caetera, amen. Obsecro autem sanctissimos vos eadem pro ipsis postulare in sanctis orationibus vestris, et maxime cum in sanctis et colendis oraveritis. Digni quippe sunt quibus haec praestetis. Filii enim germani existunt sanctae Christi Dei nostri Anastaseos. Denique Stephanum qui in sanctis est, filium videlicet beati Joannis presbyteri qui cimiliarcha sanctissimae illius Ecclesiae fuit, venientem in hanc regionem, ut asserui, ad requisitionem humilitatis meae ipsi cum omni studio et gaudio susceperunt et honoraverunt, et omnem subvectionem 129.0662D| ad requisitionem mei tribuerunt, tanquam homini profecto sanctae Christi Dei nostri Anastaseos. Unde et subsidium eorum habens invenit me sanctus ille Stephanus, cui faciat Dominus Deus misericordiam in illa die justus judex, sed et his qui miserunt eum, quoniam revera opus evangelistae fecit. Sicut enim equus spiritualis ascensorem habens, ipsum scilicet Deum, Deum, juxta Scripturam quae ait: Ascendens super equos tuos, et equitatus tuus sanitas (Habac. III, 8), totam Lazicam, et Apsiliam, et Abasgiam discurrens, sine timore, tam quae veritatis quam quae subintroductae novitatis erant, annuntiavit, 129.0663A| ac multorum utilitatis atque salutis, et meae ipsius quietis et consolationis causa viri est facta praesentia, et nequam nomen, quod veri apostatae veritatis nobis imposuerunt, et tunc dissipatum est, et evidens multis veritas facta est.
His itaque bonis hic proprio adventu correctis, nobilis ille vir, Kalendis Januariis octavae indictionis quae modo praeteriit, apud Christi amicum Abasgiae principem dormivit in Domino. Cui omnes, qui hunc noverunt, ut sancto requiem exoptarunt. Quapropter oportebat quosdam ex vestratibus Dei amatoribus et secundum scientiam zelum Dei habentibus huc venire, et quae veritatis et pro veritate sunt testificari, ut et orthodoxia magis convalesceret et introducta novitas per amplius argueretur. Sed et ego humilis 129.0663B| consolatione ac refectione potirer, et venientes bonam a Christo Deo, pro quo etiam causa est, mercedem perciperent; et maxime cum usque ad Hiberiam illinc, ut didici, veniant, cujus rei gratia et huc minime veniunt. Obsecro igitur sanctissimos vos, si possibile fuerit, transmitti mihi per quemquam fidelem virum, ex his qui ad Hiberiam veniunt, codicem eorum quae canonice gesta sunt a sancta et apostolica synodo quae per sacram praeceptionem sancti martyris et apostolici ac summi papae Martini in seniore Roma est celebrata: quatenus multo magis sacra sanctorum Patrum dogmata, et quae olim et nunc exortae sunt haereticorum abominationes, evidentiores hic positis efficiantur. Hoc enim tantummodo etiam inviti et nolentes faciunt 129.0663C| bonum, qui Deum et nos injuste persequuntur; quia in diversa loca et regiones nos exsulantes agunt, ut et sanctorum Patrum orthodoxia, quam et nos praedicamus, per amplius manifestetur, et propria cacodoxia in omni loco et regione publicetur et arguatur, secundum illum sancti Dionysii, Athenarum episcopi et martyris, veritatis affatum, quod ait: Novit Deus malum vel bonum, id est, ut bonum; et apud eum causae malorum virtutes sunt benefacientes. Bonum enim veraciter est, paternam quidem orthodoxiam, ut dixi, manifestare et confirmare, haereticam vero cacodoxiam publicare ac redarguere, cum per exsilia id et alias tribulationes gignatur. Sic enim ab initio verbum quidem dilatatum est veritatis; porro impietatis minoratum 129.0663D| disparuit, persecutionem et exsilia, seu alia dira patientibus tam sanctis prophetis, quam apostolis, caeterisque magistris. Ergo si, ut flagitavi, a Deo compuncti sacrum codicem miseritis, siquidem voluerint qui hunc portaturi sunt huc venire, ad famosissimum et Deo custodiendum patricium, et cum Deo magistrum Gregorium sponte occurrant, suscipientes ad eum palam epistolam a laudabili patricio et praetore Hiberiae. At vero, si fortassis huc usque venire noluerint, tribuant eum praedicto laudabili praetori Hiberiae, qui debeat illum 129.0664A| mittere praelato domino nostro et amplissimo patricio et cum Deo magistro Gregorio. Quatenus hoc facientes, percipiatis qui ex ipso profecerint bonam a Christo Deo nostro mercedem.
Praeterea misi ad praesens cum hac epistola mea Deo honorabilibus vobis, et per vos sanctissimae ac orthodoxae quae illic est Ecclesiae, rotulam habentem testimonia ex dictis sancti Hippolyti episcopi Portus Romani, ac martyris Christi Dei nostri: quo et per ea nosse habeatis quam concorditer cum aliis omnibus sanctis Patribus et ardue duas salvatoris nostri Jesu Christi praedicet naturas et operationes; refellat autem eos qui unam operationem et naturam unam divinitatis et humanitatis ejus dogmatizant: utpote convertibilitatem simul et commistionem, 129.0664B| confusionemque ac divisionem utriusque ipsius naturae annuntiantes. Quaerite sane diligenter hujuscemodi sacrum Patris illius librum, secundum superscriptionem quae testimoniis praeeminet. Si enim inveneritis eum, multa et necessaria poteritis ex ipso legere testimonia super eisdem Salvatoris nostri naturis et operationibus. Hunc quippe librum Byzantii nobis, antequam passi fuissemus, delatum, cum hunc totum vellemus transcribere, subito juxta consuetudinem suam insistentes adversarii latronum more rapuerunt, et non valuimus ex ipso plusquam haec octo testimonia tollere. Quod vero me in medio eorum quae dicta sunt latuit dicere non pigritabor. Hoc plane est, quia cum evangelizatum fuisset a sanctae memoriae domno Stephano de unitate atque 129.0664C| concordia, quae ibidem omnium per orthodoxam confessionem ad invicem et ad Deum effecta est, spirituali, ac si coram Deo dico, laetitia sum repletus, et gratificos hymnos pro tali ac tanto bono misericordi Deo licet peccator retuli, et referens non cessabo: petens hanc usque in finem immobilem conservari ad benignissimae misericordiae suae gloriam et salutem nostram. Vosque Deo honorabiles, et omnes qui vobiscum sunt sanctos, ac per vos totam sanctam, quae illic est, Dei catholicam et apostolicam saluto ecclesiam: postulans mei peccatoris scilicet et vincti memoriam fieri in sanctis ad Deum directis orationibus vestris in sanctis atque colendis locis: ac pretiosis mihique desiderandis syllabis vestris fulciendo, ac me minimum consolando 129.0664D| atque orando ut dignus efficiar visione vultus vestri, quamvis sit temerarium dictu, priusquam et ipse hanc miseram et multarum tribulationum vitam excedam.
SCHOLION. Obiit autem et ipse sanctus Pater noster et martyr Anastasius, qui hanc scripsit epistolam, die Dominico, hora tertia, quinto Idus Octobrias cum in sancta Collecta diceret, Sancta sanctis, indictione decima. 129.0665|
PROLOGUS SUBJACENTIUM SACRORUM TESTIMONIORUM. 129.0665A| Testimonia sacra et divinitus inspirata per quae liquidius discimus, duas per unitionem inconfusam et indivisam sicut naturas, ita etiam et duas voluntates, ac duas operationes, aptas et congruentes naturis, id est divinam et humanam, non incoeptam et incoeptam, ut Dei simul et hominis unius et ejusdem Domini nostri Jesu Christi, corde credere ad justitiam, ore confiteri ad salutem. Non autem, sicut nothi, qui nothas nunc Ecclesias docentes et perturbantes, unam et nec unam, nec duas et iterum unam, et duas voluntates ac duas operationes in eodem dogmatizant. Hoc enim super instabilitatem et absurditatem sensus eorum qui hujusmodi dogmata exponunt, impium omnino et alienum immaculatae fidei nostrae Christianorum consistit. Eos 129.0665B| enim qui unam voluntatem et operationem, vel etiam naturam unam deitatis et humanitatis ejus dogmatizant, inclyti institutores nostri et praeceptores repellunt et detestantur. Haereticorum quippe est hujuscemodi dogma, qui in confusione, et phantasia, et divisione oberrant. Ergo et hi, qui nunc unam tantum duarum voluntatem et operationem dogmatizant, nonne cum illis et secundum illos supersubstantialis Theologiae, ac in carne factae dispensationis subvertunt et diffitentur mysterium? 129.0666A| quaternitatem quidem personarum Trinitatem astruentes, ipsum vero unum ejusdem, id est Dominum nostrum Jesum Christum verum Deum, juxta quod secundum nos factus est homo, inanimalem simul et irrationalem atque sine intellectu subscribentes, et conjecturam, et phantasiam, confusionemque ac divisionem utriusque naturae ipsius introducentes. Hi vero, qui nec voluntatem aut operationem in eo confiteri volunt, inessentialem et inexistentialem secundum utramque naturam ejus denuntiant; et jam dictis haereticis magis impios ipsi seipsos esse per propria dogmata monstrant. Porro, hi qui unam et duas voluntates et operationes in incarnata ejus dispensatione supra novam fabulam et figmentum hujusmodi dogmatis dogmatizant, non 129.0666B| solum orthodoxae ac Paternae confessioni haereticam opinionem, veluti aquam vino, secundum illud quod dicitur, miscentes, simul praedicare volunt: sed et tres voluntates, et tres operationes, totidem ex necessitate etiam naturas, id est essentias habentem eum inducunt, cum nec naturam esse sine operatione, nec rursus operationem sine natura possibile sit. Habeant enim se praedicta testimonia quemadmodum subinfertu 129.0665|
DE THEOLOGIA ET INCARNATIONE. ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΙΠΠΟΛΥΤΟΥ 129.0665C| Ἐπισκόπου Πόρτου, ἤγουν τοῦ λιμένος Ρώμης, καὶ μάρτυρος τῆς ἀληθείας, ἐκ τοῦ κατὰ Βήρωνος καὶ Ηλικος τῶν αἱρετικῶν, περὶ θεολογίας καὶ σαρκώσεως, κατὰ στοιχεῖον λόγου, οὗ ἡ ἀρχὴ, Ἅγιος, ἅγιος, ἅγιος Κύριος Σαβαὼθ, ἀσιγήσῳ φωνῇ βοῶντα τὰ σεραφὶμ τὸν Θεὸν δοξάζουσι.
α'. Ἀπειροδυνάμῳ γὰρ θελήσει τοῦ Θεοῦ καὶ γέγονε πάντα, καὶ σώζεται τὰ γενόμενα, κατὰ τοὺς ἑαυτῶν οὐκρινῶς ἕκαστα συντηρούμενα λόγους, αὐτῷ τῷ κατὰ φύσιν ἀπειροδυνάμῳ Θεῷ, καὶ ποιητῇ τῶν ὅλων· τῆς θείας αὐτοῦ θελήσεως, ἥ τὰ πάντα πεποίηκέ τε καὶ κινεῖ, τοῖς ἑαυτῶν ἔκαστα φυσικοῖς διεξαγόμενα νόμοις, ἀκινήτου συνδιαμενούσης. Τὸ γὰρ ἄπειρον κατ' οὐδένα 129.0665D| τρόπον, ἢ λόγον, ἐπιδέχεται κίνησιν, οὐκ ἔχον ὅποι, καὶ περὶ ὃ κινηθήσεται. Τροπὴ γὰρ τοῦ κατὰ φύσιν ἀπείρου, κινεῖσθαι μὴ πεφυκότος, ἡ κίνησις. Διὸ καὶ καθ' ἡμᾶς ἀληθῶς γενόμενος ἄνθρωπος χωρὶς ἁμαρτίας ὁ τοῦ Θεοῦ λόγος, ἐνεργήσας τε καὶ παθὼν ἀνθρωπίνως ὅσα τῆς φύσεώς ἐστιν ἀναμάρτητα, καὶ φυσικῆς σαρκὸς περιγραφῆς ἀνασχόμενος δι' ἡμᾶς, τροπὴν οὐχ ὑπέμεινεν, μηδ' ἑνὶ παντελῶς ὃς ταὐτόν ἐστι τῷ πατρὶ, 129.0667A| γένομενος ταύτὸν τῇ σαρκὶ διὰ τὴν κένωσιν. Ἀλλ' ὥσπερ ἦν δίχα σαρκὸς, πάσης ἔξω πέριγραφῆς μεμένηκε· καὶ διὰ σαρκὸς θεϊκῶς ἐνεργήσας ἅπερ θεότητός ἐστιν. Ἀμφότερα δεικνὺς ἑαυτὸν, δι' ὧν ἀμφοτέρως, θεϊκῶς δή φημι καὶ ἀνθρωπίνως, ἑνήργησε, κατ' αὐτὴν τὴν ὄντως ἀληθῆ καὶ φυσικὴν ὕπαρξιν· Θεὸν ἄπειρον ὁμοῦ καὶ περίγραπτον ἄνθρωπον ὄντα τε καὶ νοούμενον, τὴν οὐσίαν ἑκατέρου τελείως τελείαν ἔχοντα, μετὰ τῆς αὐτῆς ἐνεργείας, ἤγουν φυσικῆς ἰδιότητος· ἐξ ὧν μένουσαν ἀεὶ κατὰ φύσιν δίχα τροπῆς τὴν αὐτῶν ἴσμεν διαφοράν. Ἀλλ' οὐχ ὥς τινές φασι, κατὰ σύγκρισιν, ἵνα μὴ τὸν αὐτὸν ἑαυτῷ κατὰ τὸ αὐτὸ, παρ' ὂ δεῖ, μείζονα καὶ μείονα λέγωμεν. Ὁμοφυῶν γὰρ, οὐχ ἑτεροφυῶν αἱ συγκρίσεις. Θεῷ δὲ ποιητῇ τῶν ὅλων ποιητὸν, ἀπείρῳ περατὸν, καὶ ἀπειρίᾳ πέρας, κατ' 129.0667B| οὐδένα συγκρίνεται λόγον, ἀεὶ κατὰ πάντα φυσικῶς, ἀλλ' οὐ συγκρίτικῶς ἀλλήλων διαφέροντα, κᾂν ἄῤῥητός τις καὶ ἄῤῥηκτος εἰς μίαν ὑπόστασιν ἀμφοτέρων γέγονεν ἕνωσις, πᾶσαν παντὸς γεννητοῦ παντελῶς διαφεύγουσα γνῶσιν. Τὸ γὰρ θεῖον, ὡς ἦν πρὸ σαρκώσεως, ἔστι καὶ μετὰ σάρκωσιν, κατὰ φύσιν ἄπειρον, ἄσχετον, ἀπαθὲς, ἀσύγκριτον, ἀναλλοίωτον, ἄτρεπτον, αὐτοσθενὲς, καὶ τὸ πᾶν εἰπεῖν, ὑφεστὼς οὐσιῶδες, μόνον ἀπειροσθενὲς ἀγαθόν.
Τοῦ αὐτοῦ, ἐκ τοῦ λόγου β'. 129.0667C| Γέγονεν οὖν ἀληθῶς, κατὰ τὰς Γραφὰς, μὴ τραπεὶς, ὁ τῶν ὅλων Θεὸς, ἄνθρωπος ἀναμάρτητος, ὡς οἶδεν αὐτὸς μόνος ὑπάρχων τεχνίτης φυκὸς τῶν ὑπὲρ ἔννοιαν· κατ' αὐτὴν ἅμα τὴν σωτήριον σάρκωσιν, τῆς ἰδίας θεότητος ἐμποιήσας τῇ σαρκὶ τὴν ἐνέργειαν, οὐ περιγραφομένην αὐτῇ διὰ τὴν κένωσιν· οὐδ' ὥσπερ τῆς αὐτοῦ θεὸτητος, οὕτω καὶ αὑτῆς φυσικῶς ἐκφυομένην, ἀλλ' ἐν οἷς ἂν σαρκωθεὶς θεϊκῶς ἐνήργησε δι' αὐτῆς ἐκφαινομένην. Οὐ γὰρ γέγονε φύσει θεότης, μεταβληθεῖσα τὴν φύσιν, ἡ σὰρξ γενομένη τῇ φύσει θεότητος σάρξ· ἀλλ' ἅπερ ἦν, καὶ θεότητι συμφυεῖσα μεμένηκε τὴν φύσιν καὶ τὴν ἐνέργειαν· καθὼς εἶπεν ὁ Σωτήρ· « Τὸ μὲν Πνεῦμα πρόθυμον, ἡ δὲ σὰρξ ἀσθενής· » Καθ' ἣν 129.0667D| ἐνεργήσας τε καὶ παθὼν ἅπερ ἦν ἀναμαρτήτου σαρκὸς, τὴν ὑπὲρ ἡμῶν ἐπιστώσατο κένωσιν θεότητος, θαύμασι καὶ σαρκὸς παθήμασι φυσικῶς βεβαιουμένην. Διὰ γὰρ τοῦτο γέγονεν ἄνθρωπος ὁ τῶν ὅλων Θεὸς, ἵνα σαρκὶ παθητῇ πάσχων, ἅπαν ἡμῶν τὸ τῳ θανάτῃ πραθὲν λυτρώσηται γένος· ἀπαθεῖ δὲ θεότητι διὰ σαρκὸς θαυματουργῶν, πρὸς τὴν ἀκήρατον αὐτοῦ καὶ μακαρίαν ἐπαναγάγῷ ζωήν· καὶ τὰ κατ' οὐρανοὺς ἅγια τάγματα τῶν νοερῶν οὐσιῶν στομώση πρὸς ἀτρεψίαν τῳ μυστηρίῶ τῆς αὐτοῦ σωματώσεως, ἧς ἔργον ἡ τῶν ὅλων ἐστὶν εἰς αὐτὸν ἀνακεφαλαίωσις. Μεμένηκεν οὖν καὶ σαρκωθεὶς κατὰ τὴν φύσιν Θεὸς ὑπεράπειρος, τὴν ἑαυτᾷ συγγενῆ καὶ κατὰλληλον ἔχων ἐνέργειαν, τῆς μὲν θεότητος οὐσιωδῶς ἑκφυομένην, διὰ δὲ τῆς αὐτοῦ 129.0669A| παναγίας σαρκὸς ἐν τοῖς θαύμασιν οἰκονομικῶς ἐκφαινομένην· ἵνα πιστευθῇ Θεὸς εἶναι, δι' ἀσθενοῦς φύσει σαρκὸς αὐτουργῶν τὴν τοῦ παντὸς σωτηρὶαν
Τοῦ αὐτοῦ, ἐκ τοῦ αὐτοῦ λόγου γ'. Κᾀμοὶ γὰρ, ἵνα τρανώσω παραδείγματι τὸ περὶ σωτῆρος λεχθὲν· ὁ φυσικὸς μου λόγος συγγενής ἐστι καὶ κατάλληλος ὄντι λογικῳ τε καὶ νοερῷ τὴν ψυχὴν, ἧς κατὰ φύσιν ἐστὶν αὐτοκίνητος ἐνέργειά τε καὶ πρώτη δύναμις, ἀεικίνητος, ὁ λόγος φυσικῶς αὑτῆς πηγαζόμενος· ὃν ῥηματίσας τε καὶ γραμμαῖς εὖ χαράξας, γλώσσῃ μὲν ὀργανικῶς, ὅτε χρὴ προφέρω, καὶ γράμμασι 129.0669B| τεχνικῶς διὰ τῶν ἀνομοίων μὴ τραπὲντα δεικνὺς αὐτὸν ἐξακουόμενον. Οὐ γὰρ γλώσσης καὶ γραμμάτων ὁ φυσικός μου λόγος ἐστι· κᾂν δι' αὐτῶν αὐτοῦ ποιοῦμαι τὴν προφοράν. Ἀλλ' ἐμοῦ, τοῦ κατὰ φύσιν λαλοῦντος, καὶ δι' ἀμφοῖν αὑτὸν ὡς ἐμὸν ἐκφωνευντος· τῆς μὲν νοερᾶς μου ψυχῆς φυσικῶς ἀεὶ πηγαζόμενον, διὰ δὲ τῆς σωματικῆς μου γλώσσης ὀργανικῶς, ὡς ἔφην, ὅτε χρὴ προφερόμενον. Ὥσπερ οὖν ἐφ' ἡμῶν, ὅσον εἰκάσαι τὸ παντελῶς ἀνείκαστον, διὰ τῆς σωματικῆς ἡμῶν γλώσσης ἀτρέπτως ἡ κατὰ φύσιν τῆς ψυχῆς λογικὴ προφέρεται δύναμις, οὕτω καὶ ἐπὶ τῆς ὑπερφυοῦς τοῦ Θεοῦ σωματώσεως. Διὰ τῆς αὑτοῦ παναγίας σαρκὸς, ἐν οἶς ἂν θεϊκῶς ἐνήργησε, δίχα τροπῆς ἡ παντοκρατορικὴ, καὶ τῶν ὅλων ποιητικὴ τῆς ὅλης θεότητος ἐνέργεια διαδείκνυται, πάσης ἐκτὸς κατὰ φύσιν περιγραφῆς διαμένουσα, 129.0669C| κᾆν διὰ σαρκὸς διέλαμψε φύσει πεπερασμένης. Οὐ γὰρ πέφυκε περιγράφεσθαι γενητῇ φύσει τὸ κατὰ φύσιν ἀγέννητον, κᾂν συνέφυ αὐτῷ κατὰ σύλληψιν πάντα περιγράφουσαν νοῦν· οὔτε μὴν εἰς ταὐτὸν αὐτῷ φέρεσθαι φύσεώς ποτε καὶ φυσικῆς ἐνεργείας, ἕως ἂν ἑκάτερον τῆς ἰδίας ἐντὸς μένει φυσικῆς ἀτρεψίας· Ὀμοφυῶν γὰρ μόνων ἡ ταὐτουργός ἐστι κίνησις, σημαίνουσα τὴν οὐσίαν, ἧς φυσικὴ καθέστηκε δύναμις, ἑτεροφυοῦς οὐσίας εἶναι κατουδένα λὸγον, ἢ γενέσθαι δίχα τροπῆς δυναμένης.
Τοῦ αὐτοῦ, ἐκ τοῦ αὐτοῦ λόγου δ'. Τὸ γὰρ μυστήριον τῆς θείας σαρκώσεως, ἀποστόλοις τε, καὶ προφήταις, καὶ διδασκάλοις διττὴν, καὶ διάφορον ἔχον διέγνωσται τὴν ἐν πᾶσι φυσικὴν θεορίαν· ἀνελλιποῦς ὑπάρχον θεότητος, καὶ πλήρους ἐνδεικτικὸν ἀνθρωπότητος ὄν. Ἕως ἄν οὐχ εἷς κατὰ τὴν οὐσίαν γνωρίζεται λόγος μιᾶς ἐνεργείας, οὐδέποτε καθ' ὁτιοῦν ἀμφοτέρων γνωσθήσεται κίνεσις. Ὁ γὰρ ἀεὶ κατὰ φύσιν ὑπάρχων Θεὸς, ὑπεραπείρῳ δυνάμει γενόμενος ὡς ἠθὲλησεν ἄνθρωπος ἆναμάρτητος, ὅπερ ἦ, ἔστι, μεθ' ὅσων νοεῖται Θεὸς· καὶ ὅπερ γέγονεν, ἔστι, μεθ' ὅσων νοεῖται καὶ γνωρίζεσθαι πέφυκεν ἄνθρωπος. Ἑαυτοῦ καθ εκάτερον ἀεὶ μένων ἀνέκπτωτος, οἶς θεικῶς ὁμοῦ 129.0671A| καὶ ἀνθρωπίνως ἐνήργησε, τέλειον κατὰ τὸν ἑκατέρου λόγον σώζων ἑαυτοῦ φυσικῶς ἀναλλοίωτον.
Τοῦ αὐτοῦ, ἐκ τοῦ αὐτοῦ λόγου ε'. Βήρων γάρ τις ἔναγχος, μεθ' ἑτέρων τινῶν, τὴν Βαλεντίνου φαντασίαν ἀφέντες, χείρονι κακῷ κατεπάρησαν, λέγοντες· Τὴν μὲν προσληφθεῖσαν τῷ Λόγῳ σάρκα γενέσθαι ταὐτουργὸν τῇ θεότητι, διὰ τὴν πρόσληψιν, τὴν θεότητα δὲ γενέσθαι ταὐτοπαθῆ τῇ σαρκὶ διά κένωσιν· τροπὴν ὁμοῦ, καὶ φύσιν, καὶ σύγχυσιν, καὶ τὴν εἰς ἀλλήλους ἀμφοτέρων μεταβολὴν δογματίζοντες. Εἰ γὰρ προσληφθεῖσα ἡ σὰρξ γένονε ταὐτουργὸς τῇ θεότητι, δηλονότι καὶ φύσει Θεὸς, μεθ' ὅσων φυσικῶς 129.0671B| νοεῖται Θεός. Καὶ εἰ γέγονε κενωθεῖσα τῇ σαρκὶ ταὐτοπαθὴς ἡ θεότης, δηλονότι καὶ φύσει σὰρξ, μεθ' ὅσων φυσικῶς γνωρίζεσθαι πέφυκε σάρξ. Τὰ γὰρ ἀλλήλοις ὁμοεργῆ, καὶ ταὐτουργὰ, καὶ ὁμόφυλα πάντως, καὶ ταὐτοπαθῆ, διαφορὰν οὐκ ἐπιδέχεται φύσεως. Καὶ φύσεων αὑτοῖς συγκεχυμένων, ἔσαι δυὰς ὁ Χριστὸς, καὶ προσώπων μεμερισμένων τετρὰς, τὸ φευκτότατον. Καὶ πῶς αὐτοῖς εἷς καὶ ὁ αὐτὸς, Θεὸς ὁμοῦ φύσει καὶ ἄνθρωπος, ὁ Χριστός; Ποίαν δὲ κατ' αὐτοὺς ἕξει τὴν ὕπαρξιν, μεταβολῇ θεότητος γενόμενος ἄνθρωπος, καὶ σαρκὸς μεταποιήσει Θεός; Ἡ γὰρ εἰς ἀλλήλας τούτων μετάπτωσις, παντελής ἐστιν ἀμφοτέρων ἀναίρεσις. Σκοπείσθω δὴ πάλιν ἡμῖν ἑτέρως ὁ λόγος.
Τοῦ αὐτοῦ, ἐκ τοῦ αὐτοῦ λόγου ς'. 129.0671C| Εὐσεβὲς κεκύρωται δόγμα χριστιανοῖς, κατ' αὐτὴν τε φύσιν, καὶ τὴν ἐνέργειαν, καὶ πᾶν ἕτερον αὐτῷ προσφυὲς, ἵσον ἑαυτῷ καὶ ταὐτὸν εἶναι τὸν Θεὸν, μηδὲν ἑαυτῷ τῶν ἑαυτοῦ παντελῶς ἄνισον ἔχοντα, καὶ ἀκατάλληλον. Εἰ τοίνυν κατὰ Βήρωνα, τῆς αὐτῆς αὐτῷ προσληφθεῖσα φυσικῆς ἐνεργείας γέγονεν ἡ σὰρξ, δηλονότι καὶ τῆς αὐτῆς αὐτῷ γέγονε φύσεως, μεθ' ὅσων ἡ φύσις, ἀναρχίας, ἀγεννησίας, ἀπειρίας, ἀϊδιότητος, ἀκαταληψίας, καὶ τῶν ὅσα τούτων καθ' ὑπεροχὴν ὁ θεολογικὸς ὑπερφυῶς ἐνορᾷ τῇ θεότητι λόγος. Καὶ τροπὴν ἀμφότερα πέπονθεν, μηδετέρου τὸν τῆς ἰδίας φύσεως οὐσιώδη λόγον ἔτι σοζόμενον ἔχοντος. Ὁ γὰρ ἑτεροφυῶν εἰδὼς ταὐτουργίαν, σύγχυσιν ὁμοῦ φυσικὴν, καὶ διαὶρεσιν 129.0671D| αὐτῶν εἰσηγεῖται προσωπικὴν· ἀδιαγνωστου παντελῶς, τῇ τῶν ἰδιομάτων μεταβολῇ, τῆς φυσικῆς αὐτῶν γενομένης ὑπάρξεως.
Τοῦ αὐτοῦ, ἐκ τοῦ αὐτοῦ λόγου ζ'. Εἰ δὲ τῆς αὐτῆς αὑτῷ, μὴ γέγονε φύσεως, οὐδὲ τῆς αὐτῆς αὑτῷ, ποτε γενήσεται φυσικῆς ἐνεργείας, ἵνα μὴ δειχθῇ τῆ φύσει τὴν ἐνέργειαν ἄνισον ἔχων, καὶ ἀκατάλληλον, καὶ τῆς αὐτοῦ δι' ὅλων τῶν ἑαυτοῦ φυσικῆς ἔξω γεγονὼς ἰσότητος, καὶ ταυτότητος· ὅπερ ἀσεβές.
Τοῦ, αὐτοῦ, ἐκ τοῦ αὐτοῦ λόγου ή'. 129.0673A| Εἰς ταύτην δὲ τὴν πλάνην κατήχθησαν, κακῶς πεισθέντες ἰδίαν γενέσθαι τῆς σαρκὸς τὴν δι' αὐτῆς ἐκφανθεῖσαν ἐν τοῖς θαύμασι θείαν ἐνέργειαν· ἧ τὸ πᾶν ὁ Χριστὸς οὐσιώσας καθ' ὃ νοεῖται Θεὸς συνέχει κρατούμενον. Οὐ γὰρ ἔγνωσαν, ἀδύνατον εἶναι θείας ἐνέργειαν φύσεως ἑτεροφανοῦς οὐσίας ἰδίωμα γενέσθαι δίχα τροπῆς· οὐδὲ συνῆκαν, ὡς οὐ πάντως ἴδιόν ἐστι σαρκὸς, τὸ δι' αὐτῆς μὲν ἐκφαινόμενον, οὐκ αὐτῆς δὲ φυσικῶς ἐκφυόμενον, καίτοι σαφοῦς αὐτοῖς οὔσης, καὶ προφανοῦς τῆς ἀποδείξεως. Ἐγὼ γὰρ γλώσση λαλῶν, καὶ χειρὶ γράφων, μίαν καὶ τὴν αὐτὴν δι' ἀμφοῖν τῆς νοερῶς μου ψυχῆς ἐκφαίνω διάνοιαν, ἐνέργειαν αὐτῆς ὑπάρχουσαν φυσικήν. Μηδενὶ λόγῳ δείξας αὐτὴν γλώσσης, ἢ χειρὸς φυσικῶς ἐκφυομένην· μήτε μὴν γενομένην 129.0673B| αὐτῶν, ἢ λεγομένην διάνοιαν, διὰ τὸ τὴν δι' ἀμφοῖν αὐτῆς ἔκφανσιν. Γλῶσσαν γὰρ, ἢ χεῖρα διανοητικὴν συνετὸς οἶδεν οὐδεὶς· ὥσπερ οὐδὲ τὴν παναγίαν τοῦ Θεοῦ σάρκα, διὰ τὸ προσληφθῆναι, καὶ τὸ δι' αὐτῆς ἐκφανθῆναι τὴν θείαν ἐνέργειαν, γενομένην κατ' αὐτὸν φύσει δημιουργόν. Ἀλλ' εὐσεβῶς ὁμολογεῖ πιστεύων, ὅτι διὰ τὴν ἡμῶν σωτηρίαν, καὶ τὸ δῆσαι πρὸς ἀτρεψίαν τὸ πᾶν, ὁ τῶν ὅλων δημιουργὸς ἐκ τῆς παναγίας ἀειπαρθένου Μαρίας, κατὰ σύλληψιν ἄχρανον, δίχα τροπῆς ἐνουσιώσας ἑαυτῷ ψυχὴν νοερὰν μετὰ αἰσθητικοῦ σώματος, γέγονεν ἄνθρωπος φύσει, κακίας ἀλλότριος, ὁ λόγος Θεὸς ὁ αὐτὸς· θεότητι μὲν τὰ θεῖα διὰ τῆς αὐτοῦ παναγίας σαρκὸς, οὐκ ὄντα φύσει τῆς σαρκὸς, ἐνεργῶν· ἀνθρωπότητι δὲ τὰ ἀνθρώπινα, οὐκ ὄντα φύσει θεότητος, ἀνοχῇ 129.0673C| πάσχων θεότητος· μηδὲν θεῖον γυμνὸν σώματος ἐνεργήσας· μηδὲ ἀνθρώπινον ὁ αὐτὸς ἄμοιρον δράσας θεότητος. Τηρῶν ἑαυτῷ καθ' ὃν ἐνέργησεν ἀμφότερα καινοπρετῆ τρόπον, τὸ κατ' ἄμφω φυσικῶς ἀναλλοίωτον, εἰς πίστωσιν τῆς ἑαυτοῦ τελείας ἐνανθρωπήσεως, τῆς ὄντως ἀληθοῦς, καὶ μηδὲν ἐχούσης φαυλότητος. Ὁ μὲν οὖν Βήρων, οὅτως ἔχων ὡς ἔφην, ἐνεργείας μονάδι τήν θεότητα τοῦ Χριστοῦ καὶ τὴν ἀνθρωπότητα συγχέας, ὁμοῦ φυσικῶς καὶ προσωπικῶς μερίζων, καταλύει τὸν βίον· ἀγνοήσας μόνης τῆς τῶν ὁμοφυῶν προσώπων ὁμοφυοῦς ταυτότητος τὴν ταὐτουργίαν εἶναι δηλωτικήν.
SANCTI HIPPOLYTI episcopi Portus Romani et martyris veritatis, ex sermone qui est per elementum de Theologia et Incarnatione contra Beronem et Heliconem haereticos, cujus initium est, Ἅγιος, ἅγιος, ἅγιος, Κύριος Σαβαὼθ, incessanti voce clamantes seraphim Deum glorificant. 1. 129.0666C| Immensae quippe virtutis voluntate Dei facta sunt omnia, et salvantur quae facta sunt, secundum suas ipsorum opportune singula conservata rationes, ei qui est secundum naturam immensae virtutis Deus et factor universorum, divina voluntate, quae omnia fecit ac movet suis unaquaeque naturalibus producta legibus, immobili permanente. Quod enim immensum 129.0666D| est nulla ratione vel modo recipit motum, non habens quo et circa quod moveatur. Vertibilitas enim ejus qui est inexpers motionis motus est. Propter quod, secundum nos veraciter factum homo absque peccato Dei Verbum, operatumque ac patiens humanitus quaecunque naturae sunt sine peccato, et naturalis carnis circumscriptionem propter nos susstinens, nullam omnino propter exinanitionem vicissitudinem 129.0668A| pertulit. Cui idipsum est Patri factum, id ipsum carni. Sed sicut erat sine carne, omni etiam excepta circumscriptione permansit, et per carnem deifice operans quae deitatis sunt, utraque ostendens se per quae dupliciter, divine scilicet et humane, operatum est secundum eamdem quae veraciter vera est et naturalis substantia; Deum immensum simul et circumscriptum hominem exsistentem et intellectum, utriusque perfecte perfectionem habentem, cum eadem operatione, id est naturali proprietate, ex quibus manentem semper secundum naturam sine convertibilitate earum differentiam scimus. Sed non, sicut quidam aiunt, secundum comparationem, ne eumdem sibi secundum ipsum praeter quod oportet majorem ac minorem dicamus. 129.0668B| Connaturalium quippe, et non eorum quae alterius sunt naturae, comparationes existunt. Deo enim factori omnium factorum, infinitoque finitivum, et infinitati finis secundum nullam comparatur rationem, cum semper et per omnia naturaliter ab invicem, sed non comparative, differant. Quanquam ineffabilis quaedam et indirumpibilis in unam subsistentiam utriusque facta sit unitas, omnem penitus omnis facti scientiam fugiens. Divinitas enim, ut erat ante incarnationem, est et post incarnationem, secundum naturam infinita, incomprehensibilis, impassibilis, incomparabilis, inconvertibilis, per se potens, et, ut totum dicamus, subsistens substantialis, sola infinitae virtutis bonum.
Ejusdem, ex eodem sermone 2. 129.0668C| Factus ergo veraciter secundum Scripturas, non conversus, universorum Deus homo sine peccato, ut novit ipse solus, cum sit artifex naturalis eorum quae sunt supra sensum; in ipsa simul salutari incarnatione deitatis suae coaptans carni operationem, non circumscriptam ea propter evacuationem, nec sicut ex deitate sua, ita et ex ipsa naturaliter cognatam, sed in quibuscunque incarnatus deifice operatus est per ipsam declaratam. Non enim caro facta est per naturam deitas translata natura, facta videlicet secundum naturam deitatis caro, sed quod erat, etiam deitati coaptata mansit, id est caro infirma, et passibilis natura et operatione, quemadmodum Salvator 129.0668D| ait: Spiritus quidem promptus, caro autem infirma (Matth. XXVI, 41). In qua operatus et passus quae erant carnis absque peccato, exinanitionem pro nobis indicavit divinitatis, miraculis et carnis passionibus naturaliter roboratam. Propter hoc enim factus est homo universorum Deus, ut carne quidem passibili patiens totum nostrum morti venditum redimeret genus: impassibili vero deitate per carnem mirabiliter operans, ad immortalem illud et beatam reduceret vitam de qua ceciderat diabolo parens. Atque sanctos intellectualium substantiarum coeli ordines ad inconvertibilitatem mysterio suae stabiliret incorporationis: cujus opus omnium est in eum recapitulatio. Mansit ergo etiam incarnatus secundum 129.0670A| naturam Deus superimmensus, sibi cognatam et convenientem habens operationem, ex deitate quidem substantialiter natam, per sanctissimam vero carnem in miraculis dispensatorie declaratam: ut credatur Deus esse, per infirmam natura carnem per se operans universitatis salutem.
Ejusdem, ex eodem sermone 3. Etenim et mihi, ut paradigmate quod de Salvatore dictum est, exprimam, naturalis sermo meus cognatus est et competens, cum sim rationalis et intellectualis anima, cujus secundum naturam est a se mobilis operatio ac prima virtus, semper mobilis sermo naturaliter ex ea profluens, quem verbis prolatum, et lineis exaratum, lingua quidem organice 129.0670B| cum oportet produco, et litteris artificiose per indissimilia non existentem, et dissimilibus non fugientem ostendens eum subauditum. Non enim linguae ac litterarum naturalis sermo meus est, licet per eas ipsius faciamus pronuntiationem: sed meus, qui secundum naturam loquor, et per utrasque illum ut meum pronuntio. Ab intellectuali quidem anima mea semper naturaliter dirivatum: per corporalem vero linguam meam organice, ut dixi, cum oportet, productum. Sicut ergo in nobis, quantum aestimare possumus quod modis omnibus est inaestimabile, per corporalem linguam nostram inconvertibiliter, quae secundum naturam est, animae rationalibus producitur virtus: ita et in gloriosa Dei incarnatione, per sanctissimam carnem suam in quibuscunque divine operaretur, 129.0670C| sine convertibilitate omnipotentiva et cunctorum factiva totius deitatis operatio monstrabatur, absque omni secundum naturam circumscriptione permanens, licet per carnem fulgeret natura circumfinitam. Non enim circumscribitur factitia natura quod secundum naturam factum non est, licet cooriatur ei per conceptionem omnem sensum circumscribentem: nee etiam in eodem ipso sibi natura differtur aliquando et naturalis operatio, donec utrumque intra propriam manet naturalem inconvertibilitatem. Connaturalium enim tantum per se operans est motus, manifestans substantiam cujus naturalem constat esse virtutem: diversae naturae proprietatis substantia nulla ratione esse vel fieri sine convertibilitate valente.
Ejusdem, ex eodem sermone 4. Mysterium namque divinae incarnationis apostolis et prophetis atque doctoribus duplam ac diversam in omnibus habere naturalem theoriam dignoscitur, cum sit perfectae deitatis et plenae demonstrativum humanitatis. Quarum donec unum secundum substantiam non cognitum fuerit Verbum unius operationis, cum utriusque sit, nunquam aliquando cognoscetur motus. Cum enim semper secundum naturam existat superinfinita virtute factus, sicut voluit, homo sine peccato, quod erat est, cum quantis cognoscitur Deus: et quod factus est, est cum quantis esse cognoscitur homo: secundum 129.0672A| utrumque suum semper permanens sine casu, quibus divine pariter et humane operatus est, perfectionem per omnem utriusque rationem sibi naturaliter incommutabilem salvans.
Ejusdem, ex eodem sermone 5. Bero enim quidam nuper, et alii quidam, Valentini phantasia deserta, deteriori irretiti sunt pravitate, dicentes assumptam a Verbo carnem fuisse eadem quae divinitas operata est operatam. Divinitatem vero compassibilem carni propter exinanitionem: convertibilitatem simul et commistionem, seu confusionem atque utriusque in invicem mutationem dogmatizantes. Si enim assumpta caro facta est cooperatrix divinitati, liquet quod et natura Deus: 129.0672B| cum, quotquot est, intelligatur Deus. Et si facta est exinanita compassibilis carni divinitas, liquet quod et natura caro: cum quotquot est naturaliter esse intelligatur caro. Ea quippe quae mutuo sunt cooperantia, et eadem operantia, et ejusdem originis, profecto et compassibilia, naturae non suscipientia differentiam. Et, naturis sibi confusis, erit dualitas Christus; et, personis separatis, fiet quaternitas: quod est nimium fugiendum. Et quomodo illis unus et idem ipse erit Deus natura simul et homo Christus? Quam etiam secundum ipsos habebit essentiam mutatione divinitatis factus homo, et carnis translatione Deus? Casus enim in alterutras omnimoda est utrarumque peremptio. Inspiciatur itaque a nobis aliter sermo.
Ejusdem, ex eodem sermone 6. 129.0672C| Pium Christianis constitutum est dogma credentibus, secundum eamdem naturam ac operationem, et omne aliud sibi conveniens, aequalem sibi et eumdem ipsum esse Deum, nihil omnino eorum quae sua sunt inaequale habentem et inconveniens. Si igitur, secundum Beronem, assumpta sibi caro ejusdem operationis effecta est, haud dubium quin et ejusdem facta est sibi naturae, cum quotquot est natura, id est, inprincipalitate, infactione, infinitate, sempiternitate, incomprehensibilitate et quaecunque horum secundum magnitudinem theologica amplissime in deitate ratio contemplatur; et vicissitudinem utraque passa sunt neutro naturae suae 129.0672D| substantialem rationem ultra salvandam habente. Qui enim eorum quae alterius sunt naturae sentit eamdem operationem, confusionem simul naturalem et divisionem eorum personalem introducit; incognita prorsus, idiomatum commutatione, naturali eorum facta existentia.
Ejusdem, ex eodem sermone 7. Si vero ejusdem sibi non fuit naturae, nec ejusdem sibi aliquando fiet naturalis operationis, ne appareat secundum naturam operationem inaequalem habere et inconvenientem, et suae ipsius per omnia eorum quae sua sunt naturalis extraneus factus aequalitatis et identitatis, quod est penitus impium.
Ejusdem, ex eodem sermone 8. 129.0674A| In hunc autem errorem illati sunt male credentes propriam carnis effectam divinam operatione, quae per ipsam in miraculis manifestata est, qua, totum Christus substantians secundum quod intelligitur Deus, tenet retentum. Non enim cognoverunt impossibile esse divinae operationem naturae alterius naturae substantiae idioma fieri absque convertibilitate; neque intellexerunt quod non utique proprium sit carnis quod per eam quidem ostensum est, non ex ea naturaliter ortum, praesertim cum clarae sit eis et manifestae probationis. Ego enim lingua loquens et manu scribens, unam et eamdem per utramque intellectualis animae meae profero cogitationem: operationem ejus existentem naturalem 129.0674B| nulla ratione ostendens eam lingua vel manu naturaliter ortam, sed nec effectam earum vel dictam cogitationem propter ejus ex utraque manifestationem. Linguam enim vel manum cogitativam sapienter novit nemo; sicut nec sanctissimam Dei carnem, pro eo quod assumpta sit, et per eam divina sit operatio clara effecta, secundam naturam conditricem. Sed pie confitetur credens, quia propter salutem nostram, et ut ad inconversibilitatem ligaret universitatem, universorum conditor ex sanctissima semper Virgine Maria per conceptionem inviolabilem, sine conversibilitate substantians sibimet animam intellectualem cum sensivo corpore, natura factus est homo malitiae alienus: totus Deus ipse, totus homo idem ipse, totus Deus pariter natura, 129.0674C| et homo idem ipse: deitate quidem, divina per suam ipsius sanctissimam carnem, non existentia natura carnis, operans, humanitate vero, humana, non existentia natura deitatis. Nil divinum nudum corpore operatur, nil humanum idem ipse privatum divinitate gerens: servans sibimet modum secundum utrumque immutabilem, per quem operatus est utraque decenti more, ad approbationem perfectae ac verae nihilque habentis pravitatis inhumanationis suae. Itaque Bero quidem sic se habens, ut dixi, operationis monade deitatem Christi et humanitatem naturaliter simul confundens, et partiens personaliter, dissolvit vitam, ignorans solius connaturalium personarum connaturalis identitatis eamdem ipsam operationem esse significativam. 129.0673|
EJUSDEM ANASTASII SYLLOGISMI De suppositis divinitus sapientibus testimoniis et aliis. 129.0673D| Ecce nunc et sacratissimus hic et magnus doctor, veritatisque testis fidelis, concorditer cum aliis omnibus sanctis catholicae Dei ac apostolicae institutoribus Ecclesiae, duas secundum unitionem inconfusam et impartibilem quemadmodum naturas, ita etiam duas voluntates et duas operationes congruentes 129.0674D| et convenientes naturis, divinam, ut dictum est, et humanam, increatam et creatam, non incoeptam et coeptam, tanquam Dei simul et hominis unius ejusdem Domini nostri Jesu Christi, magna voce confitetur ac praedicat, et confiteri nobis sine praevaricatione jubet. Difficillimum autem esse, ac modis 129.0675A| omnibus impossibile diffinit, ut unam voluntatem et operationem, aut naturam unam deitatis et humanitatis ejus confiteantur hi qui pie vivere volunt. Propter quod et tale quid in eo dogmatizantes, tanquam impios et alienos immaculatae nostrae Christianorum fidei, abjicit et condemnat, nosque hoc facere protestatur.
De duabus enim salvatoris nostri Christi naturis et operationibus, ut breviter pauca ex sacris illius eloquiis expediam, haec evidenter affatur: « Utraque ostendens super quae dupliciter, divine scilicet et humane operatus est secundum eamdem, quae veraciter vera est et naturalis substantia, Deum immensum simul et circumscriptum hominem existentem et intellectum, substantiam utriusque perfecte perfectam 129.0675B| habentem cum operatione sua, id est naturali proprietate. » Et rursus: « Non enim facta est natura deitas transmutata natura caro, facta natura divinitatis caro: sed quod erat etiam deitati coaptata mansit caro, infirma et passibilis natura et operatione, sicut ait Salvator: Spiritus quidem promptus, caro autem infirma (Matth. XXVI, 4). » Et iterum: « Per quam operatus et patiens quae erant carnis sine peccato, pro nobis indicavit exinanitionem deitatis, miraculis et carnis passionibus naturaliter roboratam. » Et iterum: « Mysterium divinae incarnationis apostolis et prophetis atque doctoribus duplam et diversam habere dignoscitur naturalem in omnibus theoriam, indiminutae deitatis existens et plenae demonstrativum humanitatis. » Et iterum: 129.0675C| « Quibus divine pariter et humane operatus est, perfectionem, per omnem utriusque rationem, sibi naturaliter incommutabilem salvans. » Et iterum: « Nil divinum nudum corpore operatus, nil humanum idem ipse privatum dignitate gerens: servans sibimet modum secundum utrumque immotabilem, per quem operatus est utraque decenti more, ad approbationem perfectae ac verae nihilque habentis pravitatis inhumanationis suae. » De his vero qui unam deitatis et humanitatis ejus operationem et naturam unam dogmatizant, dicit: « Non enim circumscribitur factitia natura id quod per naturam factum non est, licet cooriatur ei per conceptionem omnem circumscribentem sensum: nec etiam in eodem ipso sibi natura differtur aliquando et naturalis operatio, 129.0675D| donec utrumque intra propriam manet naturalem inconversibilitatem. » Et item: « Connaturalium quippe tantum est eadem ipsa operans motus, essentiam indicans, cujus naturalem constat esse virtutem, alterius naturae proprietate substantiae secundum nullam rationem esse vel fieri sine convertibilitate valente. » Item: « Ea quippe quae mutuo sunt cooperantia, et eadem operantia, et ejusdem originis, profecto et compassibilia naturae non suscipientia differentiam, et naturis sibi confusis erit dualitas Christus, et personis separatis fiet quaternitas, quod est nimium fugiendum. » Et iterum: « Si igitur, secundum Beronem, assumpta sibi caro ejusdem operationis effecta est, haud dubium quin et ejusdem facta est sibi 129.0676A| naturae, cum quotquot est natura, id est inprincipalitate, infactione, infinitate, sempiternitate, incomprehensibilitate, et quaecunque horum secundum magnitudinem theologica amplissime in deitate ratio contemplatur: et vicissitudinem utraque passa sunt, neutro naturae suae substantialem rationem ultra salvandam habente. » Et rursus: « Qui enim eorum quae alterius sunt naturae, eamdem ipsam sentit operationem, confusionem pariter naturalem, et divisionem eorum inducit personalem, incognita prorsus idiomatum translatione naturali eorum facta essentia. » Item: « Si vero ejusdem sibi non fuit naturae, neque ejusdem sibi fiet naturalis operationis. » Et iterum: « In eumdem autem errorem illati sunt, male credentes propriam factam carnis divinam operationem, 129.0676B| quae in miraculis per ipsam apparuit, qua totum Christus substantians secundum quod intelligitur Deus, continet retentum. » Et iterum: « Non enim cognoverant impossibile esse divinae operatiorem naturae idioma fieri sine convertibilitate. » Et iterum: « Quarum donec unum secundum substantiam cognoscatur Verbum unius operationis, nunquam aliquando eo quod utriusque sit cognoscetur motus. » Et iterum: « Itaque Bero quidem sic se habens, ut dixi, operationis unalitate deitatem Christi et humanitatem simul confundens naturaliter, et partiens personaliter, dissolvit vitam, ignorans solius connaturalium personarum connaturalis identitatis eamdem ipsam operationem esse significativam. »
His igitur ita et ab hoc quoque sacratissimo et 129.0676C| magno doctore ac martyre veritatis (id ipsum autem est, si dicamus a sanctissimo, qui in eo loquitur, Spiritu) manifestius dictis, diligenter intendant qui volunt, et maxime qui communicant his qui novitates nunc operati sunt: et sciant certissime, quia, qui duas salvatoris nostri Christi voluntates naturales et operationes denegant et abjiciunt, et impiam ac alienam Christianici dogmatis tam sacram et orthodoxam confessionem appellant, unamque deitatis et humanitatis ejus voluntatem et operationem dogmatizant, eos qui taliter sibi consone non confitentur anathematizantes, liquido, absque ullo tegente velamine sanctos prophetas, et apostolos, atque doctores; vel etiam, ut verius dicatur, sanctissimum Spiritum qui illis locutus est, quinimo 129.0676D| et loquitur, anathematizant, et ab eo per illos traditam nobis sacram et orthodoxam confessionem abnegant et abjiciunt atque impiam et alienam a Christiano dogmate esse asseverant, et aeque, ut praedictus haereticus, quin potius, ut omnes simul profani haeretici qui in confusione et phantasia et divisione decepti sunt, solum supersubstantialis theologiae ac incarnatae dispensationis non abnegant et subvertunt mysterium, quaternitatem quidem personarum sanctam confitentes Trinitatem: at vero unum hujus, id est Dominum nostrum Jesum Christum, inanimatum, et sine intellectu ac sine ratione, secundum quod propter nos factus est homo, introducentes, et convertibilitatem simul et conspersionem 129.0677A| ac mutabilitatem, confusionemque ac phantasiam et divisionem utriusque naturae ipsius pronuntiantes, et puri per hoc hominis, vel prodigii cujusdam matrem sanctam semper Virginem ac Dei genitricem matrem scribentes. Deinde vero hanc, quae videlicet in eo ab illis dogmatizata est, unam voluntatem et unam operationem respuentes, et neque unam, neque duas, id est divinam et humanam voluntatem vel operationem in eo, vel quamdam ex omnibus confiteri volentes, non solum instabiles et tergiversatores, sed et haereticis, qui in confusione ac phantasia et divisione erraverunt, magis impios ipsi seipsos propriis verbis et dogmatibus monstrant. Nam illi quidem vel unam, illi vero nec unam voluntatem vel operationem eum habere volunt, ac per 129.0677B| hoc insubstantialem illum et inessentialem; minus enim est dicere sine voluntate, ac impotem, secundum utrasque naturas pronuntiant: cum juxta sacras diffinitiones et rationes corruptio, id est interemptio et inexistentia naturae, naturalium habitudinum et operationum atque virtutum infirmitas et defectus existat, et quod universaliter voluntate naturali ac substantiali operatione privatur, neque est, neque aliquid est, neque est quaevis ejus essentia. Et non ipsum tantum, sed et Patrem, et Spiritum sanctum, insubstantivum astruunt, et inexistentem. Ejusdem enim utrisque illis substantiae, id est deitatis, et voluntatis, ac operationis salvator existit, secundum quod est et dicitur natura Deus: ita ut subsequenter, et dominam nostram vere sanctissimam super 129.0677C| omnes sanctos venerandam scilicet et laudandam, ut proprie ac non fallaciter, veraciter Dei genitricem semperque Virginem, non proprie ac veraciter matrem Dei describant, sed ejus qui nullomodo secundum ipsos existit. Et isti quidem talibus ac tantis impietatibus capti, per sua ipsorum dogmata propalantur.
Hi vero, qui simul cum duabus voluntatibus et operationibus, quae sanctis catholicae institutoribus Ecclesiae pie in salvatore nostro Christo dicuntur, aliam unam nescio unde fingentes confiteri volunt, et anathematizant eos qui non consone sibi unam et duas, id est tres voluntates et operationes in eo confitentur: nihilominus et isti sanctos prophetas et apostolos ac doctores, quin et super hos qui in 129.0677D| ipsis locutus est, imo et nunc per eos affatur, sanctissimum Spiritum anathematizant, et traditam per eos nobis ab illo sanctam et immaculatam fidem novis adulterantes adinventionibus abnegant, et aliam in salvatore Christo naturam praeter divinam et humanam, extraneam quamdam et omnium alienam existentium fingunt, cujus esse volunt a se fictam in illo unam voluntatem et operationem: quoniam omnis voluntas naturalis et substantialis operatio naturae profecto voluntativae ac operativae 129.0678A| idiomata sunt. Et omnis operatio naturalis substantiam indicat, ex qua procedit et inest: et indicativum uniuscujusque naturae operatio, et est, et cognoscitur naturalis. Et omnis natura propriae operationis substantiali ratione cognoscitur, et omnis natura convenientem sibi seque significantem habet operationem hanc ab aliis discernentem, diffinitionesque substantiarum naturales earum operationes vera ratio novit. Et, ut compendiose dicatur, nec naturam sine operatione quae illam substantialiter characterizet, nec rursus voluntatem vel operationem constat esse sine quadam substantia, id est possibile, quemadmodum divina concionantur eloquia, et ipsa rerum natura clamat. Igitur voluntatem et operationem unam praeter duas circa Salvatorem 129.0678B| Christum fingentes, et necessitate etiam aliam naturam praeter divinam, ut dictum est, et humanam extraneam quamdam existentium omnium alienam plasmantes applicant ei, cujus esse jam dictam a se unam voluntatem, quae inane figmentum fictae cogitationis est, et germen quod ab idololatria nil penitus differt.
Deus enim simul et homo salvator existens, duas tantum congruentes sibi naturas et voluntates et operationes, id est divinam et humanam habet, quemadmodum inclyti praeceptores nostri ac doctores affirmant: non unam et duas, id est tres, ut adversarii dogmatizant, quo illud evidentissime gerant, quod olim a Deo per Isaiam prophetam in calumniam dicitur, id est: Caupones tui vinum 129.0678C| aqua miscent (Isa. I, 22). Ut enim apparet, et isti, verbum veritatis cauponum more adulterando, naturalem dualitatem voluntatum et operationum salvatoris nostri Christi una voluntate ac operatione quae, in ipso ab haereticis qui in confusione ac divisione seu phantasia decepti sunt, impie dogmatizata est, veluti vinum aqua miscentes, utrasque sectas confiteri compellunt: quod impium veraciter est et alienum immaculatae fidei nostrae Christianorum. Qui ex diametro, similiter ut praecessores sui, etiam per hunc a veritate decidunt modum. Aequale quippe ex diametro et simile malum est cum haeretica opinione paternam projicere ac reprobare orthodoxiam, et e diverso cum hac pariter et illam confiteri et approbare. Quae enim participatio justitiae et iniquitati? 129.0678D| aut quae societas luci ad tenebras? aut quae conventio Christi ad Belial? aut quae pars fidelis cum infideli? qui autem consensus templo Dei cum idolis? divinus ait Apostolus (II Cor. VI, 14, 15, 16). Inquam vero et ipse: Quae participatio, vel communicatio, aut conventio, aut pars, aut consensus Paternae orthodoxiae ad nequam haereticorum opinionem, ut cum altera altera praedicetur vel etiam respuatur?
Et hoc quoque diligenter intendant, quia, si 129.0679A| quemadmodum magnus ab immortalitate cognominatus, imo vero cunctus sanctorum chorus affirmat, quod pene fides salvatoris nostri non admittat, cum hoc instabile quiddam secundum suam ipsius rationem existat. Quod si hoc fuerit passa, et quod huic est contrarium procul dubio sustinebit, additamentum scilicet, et quomodo manebit ulterius fides defectibus ac profectibus immutata? Dicant, inquit, nobis, qui per singulos dies fides creant, imo deos sibi diversos fingunt, quoniam cum fidei verbo mutatur atque multiplicatur a talibus id quod creditur. Ergo et adversarii fides sibi condentes diversas, absque omni contradictione secundum qualitatem, et quantitatem atque immutationem dogmatum suorum immutant simul et multiplicant id quod creditur, et 129.0679B| quinque Christos eatenus plasmasse monstrantur. Hunc quidem unam operationem, illum vero nec unam operationem et alium unam voluntatem, et alterum nec unam voluntatem: porro quintum unam et duas, atque unam et duas, id est tres operationes et tres voluntates, ut aiunt, habentem. Et dicant, si volunt illi ipsi qui talia exponunt dogmata et qui communicant eis, in quem talium ac tot Christorum a se fictorum credentes baptizati sunt, vel baptizantur: aut cujus eorum corpus et sanguinem sumunt atque distribuunt? utrum ejus qui unam, an qui nec unam operationem; ejus qui unam voluntatem, an ejus qui unam et duas, et unam et duas, id est tres operationes et tres voluntates, et propterea jam ex necessitate tres etiam naturas habet? Sed non erat 129.0679C| vox, et non erat auditio (III Reg. XVIII, 26), quemadmodum ait propheta magnus Elias scelestos sacerdotes et pseudoprophetas confusionis redarguens. Nam, quidquid horum dixerint, illinc cum impietate etiam redargutionem sermo eorum circumferet, quoniam non in verum et veraciter existentem Christum credunt atque baptizant, nec illius corpus et sanguinem accipiunt et distribuunt. Illum enim, verum scilicet et qui vere consistit, Christum Deum simul et hominem inclyti magistri nostri ac praeceptores scientes, duas et tantum quemadmodum naturas, sic etiam et duas voluntates, et totidem operationes congruentes sibi, divinam scilicet, ut jam dictum est et comprobatum est, et humanam, increatam, 129.0680A| sine incoeptione et cum incoeptione, in ipso confitentur et confiteri nobis praecipiunt. Non autem, ut hi nunc novitates fecerunt, unam et nec unam nec duas, et rursus unam et duas, id est tres voluntates et operationes habere illum fatentur.
Super haec autem omnia quae dicta sunt, et illud quoque certissime noverint, quoniam unam nec unam, neque duas, et iterum unam et duas voluntates et operationes, et omnia cum anathematibus, et depositionibus, ac excommunicatione dogmatizantes, aperte sibi et alterutris repugnare probantur: et ipsi per seipsos et invicem subvertunt ac destruunt, alterna verba et dogmata, seque ipsos et alterutros, et eos qui sibi communicant, anathematizant, et ab omni sacra dignitate ac ministerio pellunt 129.0680B| atque deponunt. Necnon a perceptione illibatae communionis vivifici corporis et sanguinis magni Dei et salvatoris nostri Jesu Christi sequestrant. Et haec liquido nos, et nullo intuente et sciente obstantis velamine, non solum propter multiformem errorem, verum etiam et propter instabilitatem, et absurditatem, ac reciprocationem talium virorum et dogmatum, omni custodia nosmetipsos ab illorum impietate et communione servemus, quotquot in veritate esse ac dici Christiani volumus. Alienum quippe a Christianis est, cum orthodoxia etiam impietatem suscipere, aut confiteri quidem orthodoxam fidem, communicare vero his qui hanc per novas inventiones abnegant et adulterant. Propter quod divina nobis lex simul et apostolica jubet, eos qui, aliud praeter 129.0680C| quod a Christiferis viris accepimus, docere ac introducere conati fuerint, avertere et anathematizare, non tantum si homines fuerint, sed et licet angeli fortassis e coelo descendentes exstiterint. Et si hoc fecerimus et divinam sine praevaricatione adimpleverimus praeceptionem, sacramque ac orthodoxam fidem absque adulteratione simul et innovatione possederimus et confessi fuerimus, ad vitam salvi efficiemur aeternam in Christo Jesu Domino nostro: cum quo Deo et Patri, una cum sanctissimo et bono ac vivifico Spiritu, gloria, honor, imperium, et adoratio nunc et semper, et in omnia nunquamque finienda saecula saeculorum. Amen. 129.0679|
POSTERIORA S. HIPPOLYTI TESTIMONIA.( Ex Combefisii editione Operum S. Maximi. ) 129.0679D| . . . . . Haec evidenter effatur. Utraque ostendens se, eo quod dupliciter (divine scilicet et humane) operatus est, secundum eamdem quae veraciter vera et naturalis substantia est, Deum immensum simul et circumscriptum existere ac intelligi hominem; utriusque perfecte perfectam essentiam habentem, cum illius operatione, id est naturali proprietate. Et rursus: Non enim caro facta est natura deitas, 129.0680D| translata natura, facta videlicet secundum naturam Divinitatis caro; sed quod erat, etiam deitati coaptata, mansit, id est caro infirma et passibilis natura et operatione, sicut ait Salvator: Spiritus quidem promptus, caro autem infirma. (Matth. XXVI, 41.) Et rursus: Qua operatus et passus, quae erant carnis ab omni peccato immunis, divinitatis pro nobis exinanitionem miraculis et carnis passionibus naturaliter 129.0681A| confirmatam probavit. Et rursus: Mysterium divinae incarnationis, apostolis, et prophetis atque doctoribus duplam ac diversam in omnibus habere compertum est naturalem considerationem; cum perfectae deitatis et plenae vim habeat ostendendae humanitatis. Et iterum: Quibus divine pariter et humane operatus est, perfecte utroque sui rationem natura servans immutabilem. Et iterum: Nihil divinum nudum corpore operatus, nihil humanum idem ipse gerens quod expers esset deitatis: qua ipsa nova decentique ratione utraque operatus est, utriusque ratione immunem se a mutatione servans, ad perfectae suae humanitatis quae plane vera sit nihilque aut vitii aut labis admittat, fidem adstruendam.
De his vero qui unam deitatis et humanitatis 129.0681B| ejus operationem, et naturam dogmatizant, dicit: Non enim circumscribi natura genita comparatum est, quod secundum naturam ingenitum est, tametsi ei coaluit per conceptionem, quae vim omnem mentis circumscribit: ac nec unquam in eamdem naturam naturalemque virtutem seu operationem vertantur, donec utrumque intra propriam naturalem inconvertibilitatem manet. Et item: Eorum enim dumtaxat quae ejusdem naturae sunt, motus ejusdem virtutis ac efficaciae est, substantiam designans cujus est naturalis virtus, cum substantia diversae naturae proprietatis nulla ratione esse possit aut fieri absque convertibilitate. Item: Etenim, quae ejusdem inter se virtutis sunt, et operationis, ejusdemque prorsus originis ac earumdem passionum, ea naturae distinctionem 129.0681C| non admittunt, confusisque secum naturis erit Christus dualitas, personisque divisis fiet quaternitas: quod omnium maxime cavendum. Et iterum: Si quidem igitur, ut auctor Bero est, assumpta 129.0682A| illi caro ejusdem ac ipse virtutis seu operationis facta est, plane etiam ejusdem facta est naturae, cum quibus omnibus natura est, quod principii expers, quod ingenita, quod infinita, quod sempiterna, quod incomprehensa, et si qua ejusmodi secundum excellentiam theologicus sermo eximie in deitate contemplatur: et vicissitudinem utraque passa sunt, neutro substantialem naturae suae rationem ultra incolumem servante. Et rursus: Qui enim eorum quae sunt diversae naturae eamdem sentit operationem, confusionem pariter naturalem divisionemque ipsorum inducit naturalem: ignota prorsus ac obscurata per idiomatum commutationem naturali eorum substantia existentiaque. Item: Si vero non ejusdem ac ille facta est naturae, nec ejusdem unquam fiet operationis. 129.0682B| Et iterum: In hunc autem errorem impegerunt, credentes male propriam carnis effectam divinam operationem quae per ipsam in miraculis manifesta est; qua Christus, rerum hac universitate condita, secundum quod intelligitur Deus, quod ita conditum est tenet ac conservat. Et iterum: Non enim cognoverunt fieri non posse, ut divinae naturae operatio alterius diversaeque substantiae proprietas fieret absque convertibilitate. Et iterum: Quandiu non unum secundum essentiam unius noscitur verbum operationis, nulla unquam ratione fiat, ut amborum motus cognoscatur. Et iterum: Itaque, Bero, qui sic habeat, ut dicebam, una operatione Christi pariter deitatem et humanitatem natura confundens ac personis dividens, vitam dissolvit; qui nempe 129.0682C| nesciat, eamdem operationem, personarum quae ejusdem naturae sint, identitatem duntaxat designare. 129.0681|
SCHOLION sive HYPOMNESTICUM, His qui desiderio ac zelo divino legere voluerint breviter declarans quae paucis sunt agnita [F. agitata], id est cum athleticis certaminibus, quot exsilia, et in quibus locis ac tempore pertulerint martyrium, diemque fide ad Deum profectionis, et exhibitionis, sanctorum et deiferorum Patrum nostrorum ac magistrorum, novorum revera confessorum, et magnorum martyrum; praecipue illius qui positam hic epistolam digito Dei scripsit, eo quod ipse quidem eorum, qui ante se defuncti sunt, Maximi scilicet et Anastasii discipuli ejus, significaverit diem, ut praelatum est: de se autem, et germanis fratribus ejus, Theodoro scilicet ac Euprepio, nemo. Insuper et Martini sanctissimi et summi apostolici papae ac martyris, qui omni, quae sub sole est, praecellit hieraticae dignitati, atque quorumdam aliorum quorum praesens epistola mentionem non facit, nec quaecunque, ut reor, alia charta, vel homo. 129.0681D| Oportet eos qui haec legerint exemplaria praesentis sacrae illius sacri epistolae, Deo parentibus, qui scrutatur renes et corda, firmissime credere, quia in ea, Deo teste veritatis, ex ipsa epistola, quae propria manu ejus, imo ut verius propter miraculi dicamus insigne, digito Dei scripta est, sancti videlicet Patris et magistri nostri domni abbatis Anastasii, presbyteri et apocrisiarii senioris et opinatissimae urbis Romae, multumque certantis magni et novi revera martyris veritatis transcripta sunt, scripta ab eo postquam passus est, quemadmodum dictum est, 129.0682D| in Byzantio, una cum concertatore suo et vere philosopho, imo deosopho magnopere commartyre Christi veri Dei et salvatoris nostri Maximo, id est cum ab intus abscissae fuerint pretiosae ipsorum ac sacrae, divinitusque veraciter mobiles linguae ac manus, cum verberibus et tormentis amarissimis, ex quibus sanguinis fluorem et pompam per totam urbem perpessi sunt, quod nec malae unquam vitae revera quisquam sustinuit. Et nisi solus Deus qui ex nihilo ut essent cuncta produxit et mortuos suscitat, ex hujuscemodi crudelitate ipsorum et tanto sanguinis 129.0683A| fluxu, cauterio nullomodo illis indulto, vel constipatorio aliquo abscisionibus manuum atque linguarum ad cessationem sanguinis juxta morem apposito, hos conservasset ad verecundiam adversariorum, tradidissent ex tunc desiderato a se Deo suas ipsorum sanctas revera et beatas procul dubio animas. Haec autem omnia ob nihil aliud in eos gesserunt vere profanissimi et miserrimi apostatae veritatis, nisi propter pessimam veraciter et solam invidiam quam antiquus hostis daemon in eis seminavit, quemadmodum et in similibus suis Judaeis, cum non potuissent saltem ad modicum quid resistere sapientiae, quae illis merito fuerat a Deo donata, (pro vera scilicet veritate, et solum pro eo quod noluissent illi communicare cum his in tam publica et sine 129.0683B| Deo impietate ipsorum) cum ipsa sancta dextera manu sua, quae abscissa fuerat, cujusque truncus tantum remanserat, id est sine planta et digitis inopinato argumento, cum videlicet duo sibimet parvissima ligna et tenuia colligaverit, imo, ut verius dicatur, virtute et gratia divina et invisibili expedite penitus et sine prohibitione loquebatur, quanquam ab intus ex ipso fuerit fundo rescissa, sicut Lebarnicius patricius Lazicae cum juramentis terribilibus enarravit nobis, dispensatione Dei in hoc ipso per semet inspector effectus, diffidens super hoc glorioso et ingenti miraculo. Quin et Theodorus protosecretarius praetorii praefecti Constantinopolitani ante hunc enarravit mihi, et ipse cum horribilibus juramentis, cum conscius fuisset sanctarum passionum 129.0683C| ipsorum, tanquam dominus et magister hujuscemodi rerum, glorificans et laudans ac gratias agens Deo super tali miraculo et tam fiduciali virtute ipsorum. Quoniam, sicut canis vel cervus excursu multo et siti vel caumate, ita laxaverunt et tradiderunt linguas suas ut etiam manus, quanquam brevi valde statura sanctus et infirmus esset corpore Maximus, sicuti cunctis est manifestum.
Quocirca et abundantius adversarii sauciantes sensus suos super tanta et tali alacritate sanctorum, intrinsecus nequissimi et veraciter inhumani, ut revera ferae agrestes has abscindebant. Non solum ista sic ab eo epistola scripta, sed et aliis multis libris ac tomis studiorum ipsius. Quorum ipsi non solum inspectores divina providentia facti sumus, 129.0683D| sed et partim in sortem gratia Dei ex eis accipere illius praeceptione meruimus, et ipsis quoque simili argumento et manu, imo, ut verius dictum est, digito scriptis Dei, sicut magni Moysi tempore legitur factum: providentia videlicet et cooperatione solius omnipotentis Dei qui, cum sit amator bonitatis et hominum, facit mirabilia magna in sanctis suis et glorificat vere glorificantes se, tam indeclinabili opere quam verbo et veritate: cum adhuc degeret in ultimo, id est tertio exsilio suo Lazicae, in castro Thusumes nuncupato, sito supra villam Mochoes, climatis Apsillae termini, ad Orientem Pontici maris, apud ipsum pedem Caucasiorum montium, juxta Christi amicorum regionem Abasgorum, et gentem 129.0684A| Alanorum, quasi signis quinque a praedio Zichachorio, id est prima domo Gregorii veri amici Christi patricii et Magistratus ejusdem regionis Alanorum. Cujus et optimam memoriam merito facit in hujusmodi epistola, translati videlicet vi et praeceptione miserorum principum qui illic ante se usque ad se praefuerunt, in eodem tertio exsilio septies, in difficilioribus locis et tribulatione multa, in praedicto castro Thusumes dormivit in Domino, cum et ipse certamine bono certasset, orthodoxam revera fidem servasset, et cursum martyrii consummasset, mensis Octembrii die undecima, feria prima, hora tertia, cum diceretur inter sancta officia, Sancta sanctis, indictione decima, cum praedixisset et ipse diem sanctae depositionis suae quibusdam qui sibi aderant 129.0684B| ante menses tres.
Et aliis quoque pluribus miraculis sanctissimi et omnis efficientis Spiritus cooperatione, tam ibidem quam in duobus exsiliis suis, Trapezunti videlicet, et Mesembriae patratis, plurimisque conversis ad veritatem et illuminatis. Qui cum conversati fuissent et perdurassent in hoc sancto et beatissimo et multorum sudorum certamine, id est coronam ferente confessione ac testimonio, praedictus quidem sanctus Anastasius presbyter et apocrisiarius Romanus, a sexta indictione praeteriti cycli usque ad decimam indictionem, in omnibus praedictis tribus exsiliis suis, traductionibus diversis affectus, tribulationibusque ac necessitatibus, et angustiis non mediocribus nec modicis, permansit annis viginti. Discipulis 129.0684C| vero ejus Theodoro et Euprepio germanis et sanctis fratribus, filiis Plutini beatissimi imperatorii pistoris, id est qui super omnes pistores publicos est, eorum videlicet qui annonas scholarum omnium solvunt, quod appellatur Tetransiton, divitiis pretiosis et dignitatibus diversis, divinisque virtutibus, et virginitate, quae his omnibus major est, adornatis; per quam scilicet, ut opinor, etiam sanctis pro Christo agonibus et coronis honorari meruerunt, ut casti et mundo corde, quoniam ipsi Deum videbunt. Post primum magistri sui et nostri apud Trapezuntem exsilium multis eleemosynis et oblationibus factis, volentibus Romam confugere protinus et ipsis in eadem persecutione prope Abydum comprehensis, propter eamdem et solam causam, et pro eo quod 129.0684D| noluissent cum eis contaminari tam evidente impietate in profano et penitus sine Deo imperatorio Type qui ex submissione factus est eorum qui erant Ecclesiae Constantinopoleos, et publicatis, id est denudatis omni substantia quae inerat sibi, et dignitatibus quas habebant: flagellaque mortalia a praefecto suscipientibus, et Chersonem in exsilium missis, et illic vi saepius ab invicem separatis, et in castris gentium ibidem adjacentium deputatis: junior quidem frater, qui, ut vere in cunctis pheronymus, Euprepes nominatus est, completo in hujuscemodi Dei amico agone, anno nono, ad Dominum abiit mense Octobrio, die vicesima sexta indictione XIV.
129.0685A| Alter vero, qui et prior frater, quique Dei donum merito a Domino est vocatus, perdurans ab eadem sexta indictione usque ad jam dictam decimam indictionem instantis cycli, id est usque ad sanctissimi Patris et magistri eorum ac nostri Anastasii presbyteri, qui revera miserrimus, et orphani propter tam raritatem, et inopiam verbi veritatis et omnis spiritualis escae, ita ut nunc etiam adimpletum sit quod a Domino de malis novissimorum temporum dicitur, non famem panis mittendam, neque sitim aquae, sed famem audiendi verbum Domini, sicuti dictum est, sanctam in Domino requietionem, annum vicesimum agit adhuc perseverans in athleticis sudoribus et agonibus, in eodem Chersonis exsilio, jam memoratus videlicet frater Theodorus qui et propria 129.0685B| manu multa sanctorum opuscula dignatus est exhibere nobis, qui pergebamus illuc ad visitationem et adorationem ejus, et pretiosae memoriae Martini summi et vere universalis papae et magni martyris veritatis. Cujus et miracula nobis copiosa quae ibidem facta sunt, cum illatis quoque illis importabilibus, retulit, donata etiam particula sancti orarii, id est facialis, quae sibi fuerat ab eo dimissa: et uno ex campagis ejus, id est caligis: quos nullus alius inter homines portat, nisi sanctus papa Romanus: eo quod et ipse illic fuerit exsilio relegatus, postquam omnia dira passus est, cum abduceretur ab urbe Roma, qui seipsum tradiderat, gestiens atque desiderans admodum pro Christo subire martyrium, ut imitator et successor sancti et apostolorum principis 129.0685C| Petri, tam in navigio, quam in ipso Byzantio, ita ut palam alapis caederetur ab inimicis Dei.
Dignum autem patre suo diabolo perpetrantes opus in eum, tam veste illum sua exuerunt, quam ferreorum gravamina vinculorum et catenarum sancto ejus collo et pretiosis reliquis membris imposuerunt. Deinde cum eisdem ferreis compedibus pompantes per totam plateam traxerunt a palatio usque ad praetorium praefecti, cum vigiliae magistro, id est primo carnificum, colligatum, et cum gladio praecedebat eum quidam, ut membratim concideret, deliberante ac praecipiente Bucoleonte detestabili sacellario, et digne sanguinem devorantis bestiae cognominato, tanquam qui et opera bestiali furore referta possideret, scientia et consilio Constantini 129.0685D| imperatoris, qui et praedictum obscenum et pessimum Typum condidit, Gregorio eunucho et praefecto miserae illius urbis. Quod utique jam et factum fuisset quantum ad temerariam ejus alacritatem et propositum pertineret, nisi misericordissimi et benignissimi Dei praesidium hos inhibuisset, et non hujus robustissimam fortitudinem hostes erubuissent. Noverunt enim hoc pati frequenter etiam tyranni truces et inhumani, licet nimis immisericordes sint et crudeles, secundum eum qui operatur in illis Satan: martyrio ejus forsitan invidentes, secundum similem sibi apostatam, et idolorum vesaniae deditum Julianum illum famosum et vere sapientem in malis. Aut certe Deo meliori quadam et sibi soli 129.0686A| nota, qui omnia nimirum ad utilitatem dispensat, immensa hunc et ineffabili providentia conservante. Cum fecisset in duobus carceribus, in excubitu scilicet et custodia praefecti, in tribulatione multa et infirmitate gravissima dies centum octoginta; omnem vero tribulationis suae agonem in annis tribus et ultra, sicuti, ex his quae de ipso conscripta sunt, et a Romanis militibus, et propriis ejus hominibus qui cum eo multis tormentis affecti per diversa loca exsilium pertulere, scire potuimus. Porro dormivit et ipse in Domino, cum unam semper et solam sanctam catholicam et apostolicam gloriosam Dei nostri Ecclesiam sacratissimis et veracibus dogmatibus synodice illustrasset, et tam sanctarum ac universalium quinque synodorum, Nicaenae videlicet, Constantinopolitanae, 129.0686B| Ephesinae prioris, Chalcedonensis, et rursus Constantinopolitanae sub Justiniano imperatore, quam omnium sanctorum divinitus sapientum, et probabilium Patrum nostrorum, ac veracium magistrorum sacra et piissima dogmata roborasset, quemadmodum hi, qui amore pio legere voluerint, in sacris gestis sanctae ac apostolicae piissimaeque synodi quae ab eo Romae celebrata est, invenient, cum in omnem locum et omnem regionem transmissa sint: et ardue veritatem manifestasset ac praedicasset, et flagitia hostium relevasset, atque liquidius publicasset bono multumque sibi amabili agone agonizans, et ad desideratum Dominum, pro quo et proprium sanguinem, quantum in ipso fuit, effudit, in laetitia copiosa profectus mense Septembrio, 129.0686C| die sexta decima, indictione quarta decima, qua et custodientis pietatem, copioseque certatricis, et castae virginis ac martyris Euphemiae honoranda memoria per annos singulos celebratur, reconditus inter tumulos sanctorum in domo percolenda sanctissimae intemeratae ac semper laudandae gratiosae vereque semper gloriosae dominae nostrae, utpote quae proprie natura et absque mendacio ac veraciter est Dei genitrix, et semper virgo Maria, quae appellatur Blachernes, extra muros a stadio uno ipsius de caetero benedictae urbis Chersonis. In qua sancta domo etiam jam memoratus sanctus Euprepius requiescit, juxta eumdem perornatum ac vere magistrum, qui Evangelicam vocem opere adimplevit, qua dicitur: Pastor bonus animam suam ponit pro ovibus suis 129.0686D| (Joan. XI, 11).
Porro, sanctus et memorabilis ac optimus et per omnia sapiens, imo divinitus sapiens, magnusque veritatis propugnator et commartyr eorum Megistus, qui et Maximus, (hoc enim, ut antea indicavimus, dictione Latina Maximi nomen insinuat,) cujus et sanctum monumentum per singulas noctes lampades exhibet a die qua dormisse dignoscitur, usque in praesens et in perpetuum omnibus illucescens, et patefaciens confidentiam suam quam obtinet apud Deum, sicuti praeposita commendat epistola: et nos ipsi per nosmet auditores a multis illius loci principibus et habitatoribus, qui cum juramentis hujusmodi mirabile vere miraculum fiducialiter praedicabant, 129.0687A| effecti sumus. Eorum vero qui obtutu proprio viderant has, unus etiam ipse comes ejusdem Chemareos castri, nomine Mistrianus, existit, qui et vigilans cum militibus has non semel nec bis, sed et multoties contemplatus est, et primus patenter de his omnibus praedicavit, nobis illuc pergere non valentibus propter montis illius ascensum, id est verticis Caucasiorum, quo excelsior mons super terram non est, difficultatem, et tempus hiemis, insuper et confusionem gentium quae fit in partibus illis. Pariter et Anastasius discipulus ejus ab undecima indictione praeteriti cycli per tria exsilia, Bizyes scilicet, et Perberci Thracensium regionis, atque praedictum Lazicum, in multis contritionibus et intolerabilibus necessitatibus, atque hujuscemodi athleticis certaminibus, 129.0687B| annis decem peractis, ad regnum migravere supernum. Sanctus quidem Maximus, sicut dictum est, mense Augusto, die tertia decima, indictione quinta, cum praedixisset ex divina revelatione suam in Domino ante dies quindecim dormitionem futuram, sicuti jam praemissum est; sanctum vero suum pro veritate in Christo Deo nostro martyrium ante non paucos annos. Discipulus vero ejus Anastasius mense Julio, die vigesima quarta, indictionis ejusdem.
Igitur missa nobis est hujusmodi sacratissima et praeposita propriae manus imo divinitus exarata epistola, una cum suppositis sibi deiloquis testimoniis et syllogismis, ab eodem ipsorum exsilio, id est Lazico, quam et habemus et conservamus, cum eodem 129.0687C| quo scribebat tradito sibi divinitus argumento, id est praedictis duobus exsilibus fusticulis, et aliis benedictionibus ac muneribus ejus sanctisque ac venerabilibus, necnon et omnibus post Deum bonis, librorum videlicet ejus studiis et propriae manus compositionibus, tanquam revera sacrosanctis laudibus et reliquiis. Data vero est nobis vere minimis, Theodoro, germanis et sine dolo fratribus humilibus et peccatoribus monachis, per Gregorium monachum et abbatem monasterii sancti Joannis Baptistae regionis Albanorum, quod appellatur Bavararu, mensis Augusti die vicesima, indictionis undecimae quae praeteriit nos qui revertebamur a regione saepe dicta Lazorum. Illuc enim profecti fueramus, licet valde infirmi et pauperes et indigni essemus, secundum consuetudinem 129.0687D| ad visitationem eorum, non solum propter jam dictum creditum nobis pondus conscriptum, id est praeceptionem saepe memorati sancti ac summi apostolici papae Romani Martini, personaliter ad eum in eadem magni nominis urbe advenientibus, et certitudinem propriae manus de his quae ab eo synodice confirmata sunt, ex ipso sumentibus et audientibus papa et alio ex his qui simul aderant. Sed et quoniam ore proprio mandaverat nobis de hoc, postquam passi sunt, cum adhuc essent Byzantii in custodia praetorii praefecti, quae appellatur Diomedis, ex qua et praemisimus eos in jam saepedictum tertium eorum exsilium Lazicae moerentes illis, et in reliquis eorum exsiliis et custodiis, laboribus et sollicitudinibus, angustiisque 129.0688A| non mediocribus, secundum quod nobis possibile fuit, per deos acceptas eorum preces, nobis cooperante ipso qui eripuit nos saepius de iniquis manibus impiorum, marisque periculis ac diversis tempestatibus, ministrare de paupercula quae inerat nobis ex parentum benedictione sicut in Domino, ut autem verius dicamus, Dei munere, et non ex alienis, sed et reliquis nil minus eorum concertatoribus et commartyribus: et ut fieremus inspectores stigmatum ipsorum et passionum quae propter Christum verum Deum nostrum pertulerunt. Quin imo et auditores per nos effecti, divinitus quoque sapientis atque salvantis expertes eorum constitueremur doctrinae, et Deo persuadibilibus et bene acceptis ipsorum orationibus frueremur, et quaedam vestimentorum 129.0688B| quae in passione sibi scissa sunt propriis manibus ab eis accepta deferremus, una cum sanctificatis pannis pretiosoque sanguine rubricatis; qui circumpositi fuerant sanctis eorum quae abscissae fuerant manibus, causa sanguinem medicinaliter restringendi. Utrosque autem complecti ac memorari, non sine consideratione, ut reor, perpendimus, pro eo quod unum et idem ipsum in certamine sanctae revera et orthodoxae fidei, et in vinculo pacis et charitatis dignoscantur effecti.
De caetero infinita multitudo eorum qui in praedicta non ferenda et intolerabili persecutione diversis verberibus et tribulationibus palam et occulte martyrium inferebant, astuto ac versuto molimine, has illius aliter atque aliter, quasi non pro fide, sed 129.0688C| sub praetextu aliarum ingerebant occasionum atque damnorum, adeo ut haec simplicioribus quibusque, qui facile decipiuntur, ignorantibus, soli Deo qui occultorum est cognitor, et his qui studiosiores erant hos et quamobrem passi sint procul dubio deserentes. Pro quibus omnibus universos qui in veritate quae revera sunt veritatis relegitis, ac si praesentes et procidentes tam cordis genu cum corporalibus genibus quam cordis sensu cum lacrymis inclinati, et ante vestigia omnium vestrum provoluti, deprecamur et exoramus quo primum quidem veniam in omnibus tribuatis exiguitati ac indisciplinationi nostrae, qui ad certitudinem et satisfactionem tanquam vere fideles fideliter talia prorsus recipimus: et ne oblivio velet tantos et tales sacros agones, eo quod valde a 129.0688D| paucis et raris haec cum diligentia cognoscantur. Nos autem, ut dictum est, cum voluntate Dei horum ipsis visibus conscii ex parte maxima facti fuissemus, et discrimen quod ex desidis generatur metuissemus, et non ob aliud, ut coram Deo dico, nisi propter hoc, quoquomodo haec scribere praesumpsissemus, et vitam vel laudes depromere minime valuissemus, talium et tot pro pietate certaminum ac sudorum vere mirabilium, et magnorum illorum in Domino sacratissimorum virorum, propter collectaneam scilicet et rudem rusticitatem nostram, et omnimodam indisciplinationem, per quas nobis et sermonis inest inopia super omnes. Quibus sufficere arbitramur pro magnae vitae actibus et praeconiis, si 129.0689A| qui veritatis et studii amore legere voluerint divina illorum, et veraciter sine fastidio contra impietatem, et pro pietate labores plurimos, et conscripta, quae et cum omni solertia et diligentia una cum his etiam quae sunt ex adversariorum exsecrabilibus scriptis, licet humiles et veraciter viles super omnes in omnibus simus. Juxta virtutem tamen quae inest nobis, in diversis libris ac tomis conscripsimus et amatoribus veritatis tradidimus, in gloriam et indesinentem laudem et gratiarum actionem omnipotentis Dei et vere mirabilis in sanctis suis, ac zelum et alacritatem eorum qui pro pietate certare voluerint, confusionemque ac inevitabile opprobrium inimicorum veritatis, et ipsius Dei universorum, instantiasque ac oppositiones illatarum sibi falsarum calumniarum, 129.0689B| et decretorum inanium ac instabilium, et absolute omnes eorum sacratissimos ac pios agones atque sudores, qui ab eis qui ex adverso erant diverso modo sunt acti, id est a subintroducta nova et haeretica omnia recipiente adinventione Heracliano Cyro, Sergio, Pyrrho, Paulo, petritarum, et involuntativo inoperatistarum, vel, ut verius dicamus, novorum epicureorum, id est penitus carentium Deo, ut ipsa rerum et ipsa contrariorum conscripta demonstrant his qui hujuscemodi discernere norunt. Quatenus hi, qui post nos studiosi et in verbo potentes fuerint, et his inventis ex his occasionem acceperint, Deo ac sanctis ejus gratiarum actiones debitas reddant. Da enim sapienti occasionem, et sapientior, inquit, erit (Prov. IX, 9).
129.0689C| Secundo vero, indesinentibus orationibus et supplicationibus, cum operibus bonis ac lacrymis benignissimum natura et misericordissimum placetis Deum, ut compatiatur infirmitatibus nostris, sedetque de caetero instantem adhuc dolosam, et versutam et penitus argumentosam, atque gravissimam super omnes praecedentes paganas et haereticas persecutiones: quippe cum sciat pulveris nostri fragilitatem, et facilem lapsum propter nimiam fraudem eorum 129.0690A| atque nequitiam, et finis seditionis fiat, et terminus hujuscemodi atrocissimi mali, pretiosum scilicet illorum sanguinem effundentium, veluti sub impiis et Dei exsortibus Arianis, pro roseo sanguine sancti Petri Alexandrini patriarchae ac martyris gestum est. Propter quod et praedicti sancti Patres nostri, et veraciter pietatis doctores, praecipueque apostolicus et verticalis papa noster Martinus similiter semetipsum in sacrificium pro fideli populo tradidit, in omnibus agonothetam Christum Deum nostrum, et verticem apostolorum Petrum imitatus, et in cunctis secutus, cujus et successor ut revera dignus effectus est: pacemque firmam et indissolubilem unitatem ubique sanctis suis donet Ecclesiis, nec permittat de reliquo usque in finem haeresim 129.0690B| quamlibet suscitari, tam propter multitudinem miserationum suarum, quam ob infirmitatem et mobilitatem naturae nostrae, quae super omnes praeteritas generationes excrevit.
Tertio autem, ut immobiles usque in finem conservemur, non solum nos, sed et omnes pii, in sancta revera et orthodoxa atque immaculata nostra Christianorum sola catholica et vera fide, remissionemque peccatorum et salutem percipiamus, qui veraciter peccatores sumus et servi omnium, qui vere orthodoxi et proprii adoratores sunt Christi veri Dei et salvatoris nostri, qui revera glorificantes se magnifice in veritate et glorificat: cuique decora est omnis gloria, honor, imperium, magnificentia, in coelo et in terra, adoratio et gratiarum actio in 129.0690C| sensu cordis et ipsa veritate, timoreque ac tremore pariter et exsultatione, secundum propheticum eloquium, una cum immortali et miserationum amatore, compatientissimoque ac misericordiosissimo super naturam Patre, atque sanctissimo et consubstantiali, vivificoque ac omnipotente divino Spiritu, nunc et semper, et in universa et infinita saecula saeculorum. Amen. 129.0689|
ACTA SINCERA SANCTI PETRI EPISCOPI ALEXANDRINI ET MARTYRIS Anastasio Bibliothecario interprete. (Apud Maium, Spicilegii tomo III, pag. 671.) MAII MONITUM. 129.0689D| Anastasium Bibliothecarium transtulisse e Graeco passionem sancti Petri Alexandriae episcopi, affirmat primum ipsemet Anastasius in prologo suo ad passionem martyrum MCCCCLXXX, quem Mabillonius in Museo Italico tom. I, part. II, p 80, vulgavit: 129.0690D| post translatam a me ad petitionem sanctitatis tuae (loquitur cum Petro episcopo Gavinensi) passionem praecipui doctoris et martyris Petri Alexandrinae urbis episcopi. Deinde anonymus biographus Joannis VIII PP. apud Muratorium R. I. S. tom. III, part. I, p. 129.0691A| 269, id ipsum confirmat: Anastasius Rom. Ecclesiae bibliothecarius transtulit etiam de Graeco in Latinum passionem sancti Petri Alexandrini archiepiscopi. Verumtamen ex diversis quae habentur sancti Petri passionibus, quamnam Anastasius transtulerit, conjectura cognoscendum est. Etenim Surius ad diem 26 Novembris quaedam breviora Acta recitat, eaque ab Anastasio esse arbitratus est, propterea quod in codicibus legerat prologum ad martyrum MCCCCLXXX passionem, cujus supra meminimus; itaque iisdem verbis utitur Surius quibus Anastasius in dicto prologo, nempe praecipui doctoris et martyris Petri Alexandrinae urbis episcopi (vel patriarchae, ut Surius et codex Vat. reginae Suecorum 542, f. 72 b). Surii tamen sententiae, nulli certo argumento innixae, non acquievit Baronius in adnotationibus ad Martyrologium dicta die. Sic enim ait: « Habemus alia ejusdem Petri Acta pleniora in vet. cod. ms., quae quoniam accuratius conscripta noscuntur, Anastasio, mea sententia, potius tribuenda videntur. Est illorum exordium: Si omnes mei sensus. » (labitur memoria Baronius 129.0692A| qui scribere debuit, Si omnes mei corporis artus, uti legitur apud nos.) Eamdem de istis Actis sententiam praesetulerat Baronius in Annal. ad an. 310, qui et ipsis ad contexendam Petri Historiam naviter usus est. Ego igitur auctoritate Baronii fretus, praetereaque bonitate captus Actorum horum, quae in pervetusto codice reperi Vaticano 602, passionem hanc celeberrimi Alexandrinae urbis episcopi et martyris exhibeo.
Praeter haec sincera et Anastasiana, de quibus hactenus dixi, Acta, Latina alia legebam in codice Vat. 622, aeque ferme antiquo; haec tamen illa ipsa sunt quae Combefisius in lectis Triumphis martyrum, p. 189 seqq., Graece edidit et Latinitate nova donavit, quia veterem codicis Vaticani textum ignorabat. Tria sunt igitur sancti Petri Alexandrini martyris Acta; 1. Sincera nostra et omnium optima, Baronio judice; 2. breviora illa Latina apud Surium; 3. Graeca Combefisiana, quae sunt eadem Latine in codice, ut diximus, Vat. 622. Nos vero prima et praestantia atque inedita recitabimus.
INCIPIUNT ACTA. 129.0691| 129.0691B| Si omnes mei corporis artus veterentur in linguas, omnesque membrorum compages articulatas ederent voces, quis vel qualis, quantusve fuerit beatissimus Pater noster Petrus Alexandrinae sedis archiepiscopus, exprimere nullatenus sufficerem. Praesertim quanta tyrannorum pericula, quantosque gentilium atque haereticorum subierit conflictus, papyris omnia tradere, vel maxime incongruum ducimus, ne favoris illius panegyricum commendare potius videamur quam passionum, cujus praeclaro annisu populum Deo acquisitum salvum facere viriliter cucurrit. Verumtamen quia ad intimae conversationis ac mirificae ejus actionis narranda praeconia ratio succumbit, et sermo sufficere nullatenus valet, ideo commodum aestimamus ea solummodo describere, quibus utique 129.0691C| ad pontificatus apicem conscendisse pandatur, et, Ario a catholica unitate praeciso, martyrialibus laureis sit coronatus. Hunc tamen gloriosum finem ac magnifici certaminis speculum, operae pretium eis sufficere credo, qui nostram attendunt devotionem, ac sine mendacii fuco veridicam non ambigunt narrationem. Hujus itaque sanctissimi viri episcopale inchoantes exordium, ipsius flagitemus orationem, ut nos eam nostro stylo cooperatricem habere gaudeamus.
Alexandria igitur urbs copiosae magnitudinis est, quae non Aegyptiorum solummodo, sed etiam Thebaeorum atque Libycorum haud procul ab Aegypto principatum tenet. Salutiferae autem Jesu Christi Domini nostri incarnationis ducentorum octoginta et 129.0691D| quinque annorum circulus volvebatur, cum venerabilis Theonas ejusdem civitatis papa aethereo volatu coelestia regna conscendit. Cui profecto memoratus Petrus ad ministranda Ecclesiae gubernacula succedens, 129.0692B| ab omni clero et Christiana plebe ordinatus est pontifex, sextus decimus scilicet a Marco evangelista simulque archiepiscopo ejusdem civitatis. Hic enim velut Lucifer inter astra consurgens, sanctarum radiis virtutum emicans, arcem fidei magnificentissime gubernabat. In Scripturis vero divinis priorum nullius inferior, ad Ecclesiae utilitatem atque instructionem nobiliter insistebat; prudentia quoque singularis, et in omnibus perfectus, vere sacerdos et hostia Dei erga omnem sacerdotii curam diebus ac noctibus vigilanter desudabat.
Sed quia semper zelo percutitur virtus, feriuntque summos fulgura montes, aemulorum hinc inde multifarios patiebatur conflictus. Quid plura? pene omni tempore vitae suae in persecutione degit. Ordinavit 129.0692C| interea quinquaginta et quinque episcopos. Meletius denique, nomine et mente nigerrimus, apud Lycopolitanam urbem schismaticus factus est praesul; multa quidem contra canonum agens regulam, superansque etiam cruentorum militum feritatem, qui in Domini passione veriti sunt Dominicam scindere tunicam; adeo laxatis insaniae raptabatur habenis, ut catholicam scindens Ecclesiam, non solum per civitates Aegypti, sed etiam per villas ejus, suos sequaces ordinaret episcopos, et nihil ei curae de Petro erat, imo nec de Christo qui erat in Petro. Huic praefatus Arius adhuc laicus adhaerebat, necdum clericali tonsura notatus, eratque illi ejusque domui admodum charus; nec immerito: omne animal, ut ait Scriptura, simile sibi diligit. His autem cognitis, 129.0692D| vir Domini moerore confectus hanc persecutionem aiebat pejorem esse priore. Et licet quibusdam latebris absconsus, tamen pro viribus exhortatorios ubique dirigens apices, praedicansque Ecclesiae unitatem, 129.0693A| vegetabat eos adversus imperitiam et nefariam Meletii temeritatem. Unde factum est ut non pauci ejus salutaribus monitis animati, a Meletiana discederent impietate.
Per idem fere tempus Arius, viperea armatus versutia, quasi deserens Meletianos confugit ad Petrum, qui rogatus ab episcopis sublimavit eum diaconii honore, nesciens quippe tantam ejus hypocrisin. Erat autem instar colubri pestifero suffectus veneno. Neque enim hujusmodi manus impositio huic sancto in crimen deputari potuit, sicut nec Simonis magica ars simulata ascribitur Philippo. Meletianorum interea detestabile nefas supra modum crescebat, pavensque beatissimus Petrus ne haeretica pestis totum sibi creditum invaderet gregem, simulque sciens quod 129.0693B| nulla societas est luci cum tenebris, nullaque concordia Christo et Belial, Meletianos ab Ecclesia per litteras segregavit. Et quia mala voluntas diu occultari non valet, illico nefandissimus Arius, propterea quod suos fautores ab Ecclesiae dignitate cerneret divisos, tristitiae mancipatus gemebat. Quod sanctissimum virum minime latuit. Denudata namque ejus hypocrisi, protinus evangelico utens ferro, Si oculus tuus dexter scandalizat te, erue eum et projice abs te, Arium ab Ecclesiae compage, utpote putridum membrum detruncans, foras expulit et a fidelium communione extorrem esse mandavit.
His ita gestis, subito admodum ablata persecutionis procella, pax, licet exigua, refulsit. Tunc elegantissimus Domini pontifex populo manifestus illuxit, 129.0693C| coeperuntque fideles ad martyrum memorias catervatim currere, et ad Christi laudem coetum congregare; quos divinae legis antistes divino oraculo vivificabat, erigebat, atque roborabat, crescebatque jugiter in Ecclesia multitudo credentium. Sed haec non aequis oculis ille antiquus aspiciens humanae salutis hostis haud in longum quievit. Nam subito paganitatis turbo ex adverso intonuit, et more hibernalis imbris Ecclesiae serenitatem perculit, eamque procul fugavit. Sed hoc ut manifestius intelligi possit, necessario ad impiissimi et Deo rebellis Diocletiani atrocitatem, pariterque Maximiani Galerii reflectimus articulum, qui eo tempore cum filio suo Maximino tyrannico dominatu Orientales vexabat regiones.
Hujus namque temporibus in tantum Christianae 129.0693D| persecutionis aestuabat incendium, ut non solum in uno mundi climate, sed etiam per universum orbem terra marique impietatis procella tonaret. Discurrentibus itaque hinc inde imperialibus syllabis atque crudelissimis decretis, Christicolae nunc palam nunc clandestinis jugulabantur insidiis; nullus enim dies nullaque nox ab effusione Christiani cruoris transibat immunis. Nec typus interfectionis horrebat simplex; alii quidem diversis et acerrimis necabantur 129.0694A| suppliciis; alii vero, ut etiam parentum humanitate patriaque carerent sepultura, ad alia tranferebantur loca, novis quibusdam et saeculo inauditis poenarum machinationibus ad martyrii compellebantur metam. Proh nefas! tanta erat illorum impietas, ut etiam divini cultus sanctuaria a fundamentis everterent, sanctosque libros igni cremarent. Defuncto itaque exsecrabilis memoriae Diocletiano, Constantinus Major ad regni gubernacula electus est, et Occiduis partibus principatus sui coepit moderari habenas.
His profecto diebus Maximino a quibusdam de praefato archiepiscopo relatum est, videlicet quod ipse Christianitatis dux atque signifer esset; qui solita inflammatus nequitia, e vestigio jussit comprehendi Petrum et in carcerem retrudi. Quam ob rem quinque 129.0694B| tribunos stipatos militum catervis Alexandriam destinavit; qui venientes juxta quod sibi fuerat imperatum, subito rapientes Christi pontificem carceris custodiae manciparunt. Mira fidelium devotio! Ubi compertum est quod tantus vir carceralibus clauderetur ergastulis, cucurrit supra modum incredibilis multitudo, praecipue monachorum ac virginum chorus, et non materialibus armis, sed lacrymarum rivulis et piae mentis affectu circumdederunt carceris ambitum, et tanquam boni filii erga bonum patrem, imo Christiana membra Christianissimo capiti, totis compassionum visceribus adhaerebant, erantque illi murus, observantes ne quis paganorum ad eum ingrediendi copiam haberet. Unam nimirum omnium vota, consona vox, eademque compassio, mori potius 129.0694C| quam sanctum quidpiam mali perpeti viderent. Vir autem Domini cum paucos dies eodem nervo teneretur retrusus, tribuni fecerunt de ipso regi suggestionem; ille autem juxta morem suae ferocitatis destinavit sententiam, ut beatissimum patriarcham capitali punirent discrimine. Porro dum hoc per aures Christianorum serperet, coeperunt omnes unanimiter carceris aditum cum luctu et gemitu custodire, et obsistentes neminem gentilium illum ingredi permittebant. Tribuni vero cum ad eum jugulandum nullatenus haberent ingressum, habito consilio statuerunt ut cuncti milites nudatis mucronibus popularem irrumperent turbam, et sic eum duntaxat ad decollandum foras extraherent; mox vero si quis obsistere vellet, gladio interiret.
129.0694D| Arius interea adhuc levitico tantum honore coloratus, metuens ne post exitum tanti Patris reconciliari nullatenus valeret, adiit eos qui nobiliores erant in clero, et luctuoso precario blandoque sermone utpote simulator conabatur sancto suadere archiepiscopo, ut illi misericordia indulgeret, eumque ab hujusmodi solveret obligatione. Verum quid simulato corde fallacius? Quid sancta compositione simplicius? Haud mora; ingressi sunt qui rogati fuerant 129.0695A| ad Christi pontificem, et post consuetam orationem, consternati solo cum gemitu et lacrymis sacras ejus deosculantes manus, flagitabant eum dicentes: Te quidem, beatissime Pater, secundum fidei dignitatem Dominus ad martyrii coronam vocavit, quam te celerius accipere nequaquam ambigimus. Idcirco justum putamus ut solita pietate indulgeas Ario, ejusque fletibus veniam tribuas.
Quibus auditis vir Domini cum indignatione submovit eos, et elevatis sursum manibus exclamans dixit: Pro Ario me audetis supplicare? Arius et hic et in futuro saeculo a gloria Filii Dei Jesu Christi Domini nostri semper erit segregatus semperque manebit extorris. Haec illo protestante, omnes qui aderant, timore perculsi, tanquam muti reticebant. 129.0695B| Porro suspicati sunt eum non sine divino nutu talem in Arium proferre sententiam. Quos dum clementissimus Pater cordis compunctione silentes ac moestos aspiceret, noluit austerus permanere, vel eos quasi contemnens sine satisfactione relinquere; sed assumens Achillam et Alexandrum, qui in sacerdotibus seniores ac sanctiores esse videbantur, unum ex eis habens ad dexteram, alterum quoque ad laevam, paululum eos segregavit a caeteris, et clauso sermone dixit ad eos: Nolite me, fratres, tanquam inhumanum ac rigidum accipere; revera enim et ego homo sum sub lege peccati degens; sed credite meis sermonibus. Latens Arii dolus omnem superat iniquitatem, omnemque supergreditur impietatem; et hoc non a memetipso asserens, ejus 129.0695C| sancivi segregationem. Hac etenim nocte dum solemniter preces ad Deum funderem, astitit mihi quidam puer quasi duodecim annorum, cujus faciei claritatem ferre non poteram, nam tota haec cella in qua stamus immenso lumine radiabat. Ipse autem linostimum erat indutus colobium, scissum in partes utrasque a collo usque ad pedes, tenensque gemina manu colobii scissuras, applicabat eas pectori suo, quatenus propriam tegeret nuditatem. Ad hanc quippe visionem ego miratus obstupui. Mox ubi data est mihi loquendi fiducia, exclamans dixi: Domine, quis tibi hoc scidit indumentum? Et ille: Arius me scidit, sed praecave omnino ne eum in communionem recipias; ecce enim crastina die venturi sunt qui te pro eo postulabunt. Vide ergo ne suasus acquiescas 129.0695D| illis; quin potius jubeto Achillae pariterque Alexandro presbyteris, qui post tuum transitum recturi sunt Ecclesiam meam, ne aliquatenus illum recipiant. Tu autem futurus es martyrii sortem velocius explere. Hujus autem visionis causa nil amplius fuit. Ecce satisfeci vobis, et quae jussa sunt prorsus annuntiavi. Caeterum quid ex his facietis, vos videritis. Et de Ario quidem haec.
129.0696A| Nostis praeterea, charissimi, et bene nostis, qualiter huc usque vobiscum conversatus sum, quantasque conflictationes ab idololatris sustinui gentilibus, qui dominum Salvatorem ignorantes, multitudinem deorum qui non sunt, insanientes diffamare non cessant. Scitis profecto quomodo persecutorum declinando rabiem, de loco ad locum profugus ibam. Plurimum namque in Mesopotamia latitans degi, ac perinde apud Syriam Phoenicis delitui, in utraque etiam Palaestina diutius peregrinationem sustinui; et exinde, ut ita dicam, in alio elemento, hoc est in insulis non parvo tempore moratus sum. Et in his omnibus degens calamitatibus Dominico gregi qui meae parvitati commissus est, die noctuque scribere non desinebam, confirmans eos in Christi unitate. 129.0696B| Horum enim anxia sollicitudo cor meum sedule instigabat, et me quiescere non sinebat; solummodo levius me habere putabam quando eos supernae potestati committebam.
Jam vero propter fortunatos pontifices, Phileum dico, Hesychium atque Theodorum, qui digne a divina gratia sunt vocati, quam gravis me tribulatio quatiebat! Hi enim, ut ipsi scitis, ob Christi fidem cum reliquis confessoribus diversis macerabantur suppliciis. Et quia in tali agone non solum clericorum, sed etiam laicorum ipsi erant signiferi et praeceptores, propterea valde verebar, ne longis deficerent cruciatibus, et eorum defectio, quod dictu grave est, plurimis negandi foret offendiculum; erant enim ultra sexcentos sexaginta, qui cum eis carceralibus 129.0696C| arctabantur ergastulis. Unde magno labore magnoque satagens sudore, non cessabam de praedictis locis scribere omnibus illis, exhortans eos ad martyrii palmam magisterio divini affatus. Quando vero omnium eorum magnificam audivi perseverantiam et passionis gloriosum finem, cadens in terram adoravi Christi majestatem, qui eos inter martyrii catervas annumerare dignatus est.
Quid etiam vobis de Meletio Lycopolitano commemorem? qui quantas persecutiones, quantosque dolos mihi sit jaculatus, vos omnimodo scire nullatenus ambigo. Proh nefas! scindere sacrosanctam Ecclesiam non metuit, quam Dei Filius pretioso sanguine redemit, eamque ut de diaboli tyrannide liberaret, animam ponere non titubavit. Hanc, ut 129.0696D| dicere coepi, nequissimus Meletius scindens, etiam sanctos episcopos, qui ante paululum per martyrium coelos penetrarunt, in carceris custodia expugnare atque affligere non desinebat. Cavete igitur ab ejus insidiis. Ego enim, ut ipsi videtis, alligatus divina charitate proficiscor, voluntatem Dei omnibus anteponens. Scio nempe quia tribuni de mea nece trepidantes mussitant, sed nullum ex hoc eis sermonem 129.0697A| interam, neque enim animam meam pretiosiorem me ipso faciam. Quin imo paratus sum perficere cursum quem mihi Dominus meus Jesus Christus polliceri dignatus est, et ministerium quod ab ipso accepi, ei fideliter assignare. Orate pro me, fratres; ulterius me in hac vita vobiscum vivere jam non videbitis. Quapropter testificor coram Deo et vestra fraternitate, quod omnibus vobis mundam servavi conscientiam. Non enim subterfugi annuntiare vobis quae mihi a Domino sunt injuncta, et quae deinceps necessaria erunt pandere minime recusavi.
Quocirca attendite vobis et universo gregi, in quo vos Spiritus sanctus seriatim episcopos posuit. Te quidem Achillam primum, Alexandrum vero secundum. En vobis viva voce protestor, quoniam post 129.0697B| meum transitum insurgent quidam de Ecclesia loquentes perversa, rursusque divident eam, ut Meletius, trahentes populum post suam vesaniam. Ecce praedixi vobis. Sed, deprecor vos, o viscera mea, vigilate: oportet enim vos multas subire tribulationes. Neque enim meliores sumus quam patres nostri. An ignoratis quanta a gentilibus perpessus est pater meus, qui me nutrivit, sanctissimus Theonas episcopus, cujus pontificalem cathedram regere suscepi? O utinam et mores! Quid etiam de magno Dionysio ejusdem praecessore referam? qui profugus de loco in locum multas calamitates ab insano sustinuit Sabellio? Nec vos praeteream, sanctissimi Patres ac divinae legis antistites, Heracli atque Demetri, quibus fabricator perversi dogmatis Origenes multifarias 129.0697C| tentationes incussit; qui conjecit in Ecclesiam detestabile schisma, quod usque hodie confundit eam. Sed gratia Dei, quae illos tunc protegebat, credo enim quod et vos proteget. Sed quid vos ultra demoror, charissimi fratres, prolixi sermonis affatu? Superest ut ultima apostoli oratione vos prosequar ita precantis: et nunc commendo vos Deo et verbo gratiae ejus, qui potens est gubernare et vos et ovile suum. Haec ubi dicta dedit, positis genibus oravit cum eis. Expleta itaque oratione, osculantes manus ejus ac pedes Achillas atque Alexander conversi in lacrymas singultu amarissimo quatiebantur, maxime quia audierant eum dicere quod ex tunc temporalem ejus vitam amplius visuri non essent. Dehinc doctor dulcissimus veniens ad reliquos clericorum, 129.0697D| qui, ut praemissum est, pro Ario ingressi fuerant, locutus eis verba novissima atque consolatoria et quae necessaria erant; deinde, fusis ad Deum precibus vale faciens illis, dimisit omnes in pace.
His ita peractis, longe lateque ubique vulgatum est quod Arius a catholica unitate absque deifico nutu non sit abscisus. Ille autem fallendi artifex et totius nequitiae seminator, in sui pectoris labyrintho vipereum virus occultare non desinebat, sperans se ab Achilla vel Alexandro reconciliari. Hic est ille Arius haeresiarches, consubstantialis et individuae Trinitatis divisor. Hic est qui ore temerario Dominum 129.0698A| Salvatorem super omnes haereticos blasphemare non metuit, Dominum, inquam, Salvatorem, qui humanos miseratus errores, mortiferae damnationis interitu condolens perire saeculum, pro omnibus nobis carne pati dignatus est. Neque enim divinitas, quae utique impassibilis est, passionem incurrisse credenda est. Sed quia theologi Patres hujusmodi blasphemias a catholicis auribus meliori stylo procul amovere curarunt, et nobis aliud imminet, redeamus ad propositum.
Sagacissimus igitur pontifex, animadvertens cruentissimam tribunorum stropham, quod ob ejus perpetrandam necem, omnem Christianorum qui tunc aderant multitudinem gladio interimere vellent, noluit eos pariter secum subire mortis acerbitatem; 129.0698B| sed fidelis servus imitans Dominum Salvatorem, qui dixit et fecit, Pastor bonus animam suam ponit pro ovibus suis, ex pietatis argumento vocavit unum seniorem ex his qui ibidem responsis ejus inhaerebant, et dixit ei: Vade ad tribunos qui me interficere quaerunt, et dicito eis: Cesset omnis anxietas, ecce promptus sum ultroneum me illis ingerere. Hac etenim nocte veniant post tergum domus carceris hujus, et in quo loco audierint signum in pariete ab intus factum, ibi effodientes excipiant me, perficiantque quod sibi est imperatum. Senior vero, obtemperans jussionibus sanctissimi viri (neque enim tanto Patri contradicere poterat), abiit ad tribunos et intimavit eis quod sibi fuerant injunctum. Quod illi audientes valde gavisi sunt, et assumentes latomos 129.0698C| circa noctis hujus matutinum tempus venerunt sine militibus ad locum qui sibi fuerat ostensus. Vir autem Domini vigil in oratione et vigiliis totam noctem insomnem duxerat. At ubi eorum cognovit adventum, cunctis qui secum aderant sopore quiescentibus, lento gradu ingressus est in interiorem carceris partem, et juxta condictam sponsionem sonum faciebat in pariete; quem illi forinsecus audientes, facto foramine susceperunt Christi athletam non aerea lorica, sed virtute Dominicae crucis undique munitum, paratumque implere divinum sermonem qui dicit: nolite timere eos qui corpus occidunt, animam autem non possunt occidere; sed potius eum timete qui potest et animam et corpus perdere in gehennam. Mira res! Tam validus imbrium turbo collisionesque 129.0698D| ventorum in eadem strepuere nocte, ut nemo eorum qui observabant carceris fores, posset audire effodiendi sonum. Constantissimus autem martyr urgebat homicidas illos: Facite, inquiens, quod facturi estis, prius quam hoc sentiant qui me custodiebant.
At illi tollentes eum duxerunt in locum qui dicitur Bucolia, ubi et sanctus Marcus martyrium pro Christo suscepit. Stupenda sanctorum virtus! Cum eum ducerent, et tantam illius constantiam circa funereos casus tantumque animi robur inspicerent, subito horridus pavor timidusque tremor eos invasit 129.0699A| in tantum ut nullus ex eis in faciem ejus intendere auderet. Rogabat praeterea martyr. beatissimus ut sinerent cum ad sancti Marci evangelistae memoriam ire; cupiebat enim ejus se patrociniis commendare. At illi prae pudoris confusione terram despectantes, Facito, inquiunt, quod vis, tantum velocius. Accedens itaque complexus est sacratissimum evangelistae coemeterium, et veluti in carne viventi atque audienti loquens, hoc modo precabatur: Pater honestissime, tu evangelista unigeniti Salvatoris, tu testis passionum illius, te primum pontificem et firmamentum cathedrae ejus liberator omnium Christus elegit, tibi fidei praeconium per totam Aegyptum et circum terminos ejus insonare commisit. Tu, inquam, ministerium humanae salutis, quod tibi creditum fuerat, vigilanter explesti; hujus nimirum laboris 129.0699B| mercedem martyrii palmam percipere meruisti. Unde non immerito dignus es evangelista simul et episcopus praedicari. Tui nempe successor fuit Anianus, et reliqui per succiduam seriem usque ad beatissimum Theonam qui meae infantiae colaphos dare, et meam indolem nutrire dignatus est. Cui etiam ego peccator et indignus ultra meritum haereditario gradu successor effectus sum. Et quod potissimum est, ecce Dominicae pietatis largitio me pretiosae crucis ac festivae anastasis martyrem fieri condonavit, tribuens meae devotioni suae passionis jucundum odorem, ut et ego hostiam mei cruoris libare illi dignus efficiar. Et quia istiusmodi libationis urget articulus, ora pro me ut, divina opitulante virtute, stadium hujus agonis 129.0699C| corde robusto ac fide promptissima perficere merear. Commendo etiam tuae gloriosae paternitati Christicolam gregem, qui mihi pastorali regimine commissus est; tibi, inquam, eum suppliciter commendo, qui omnium praecedentium ac subsequentium in hoc pontificali throno auctor atque tutor esse probaris, quique hujus primatum habens, non hominis, sed Dei et hominis Jesu Christi, successor existis. Et haec dicens, haud longe a sacro tumulo remotis vestigiis manibusque in coelum extensis, voce magna precatus: Unigenite, inquit, Verbum aeterni Patris Jesu Christe, exaudi me tuam interpellantem clementiam; pacifica, quaeso, tempestatem Ecclesiae tuae, effusione sanguinis mei servi tui conclude persecutionem populi tui. Tunc quaedam virgo Deo dicata, 129.0699D| quae asceteriolum hujus evangelistae coemeterio conterminum habebat, pernoctans in oratione audivit vocem de coelo dicentem: Petrus initium apostolorum, Petrus finis martyrum episcoporum Alexandriae.
Completa oratione deosculans tumbam beati evangelistae et reliquorum pontificum qui inibi tumulati erant, exivit ad tribunos. At illi videntes faciem ejus tanquam faciem angeli, terrore perculsi, verebantur ei aliquid de instanti agone loqui. Verumtamen quia Deus non deserit sperantes in se, noluit 129.0700A| martyrem suum in articulo tanti discriminis absque solatio relinquere. Ecce quidam senex et quaedam virgo vetula venientes ex oppidis properabant in civitatem, quorum unus quatuor venalicias deferebat pelles, altera quoque geminas sindones. Cernens eos beatus antistes, cognovit erga se divinam dispensationem. Illico percontatus est dicens: Christiani estis? qui dixerunt Etiam. Et ait, quo pergitis? Et illi: Ad nundinas, inquiunt, urbis ut venundemus haec quae deferimus. Clementissimus autem Pater subjunxit: Filioli mei fideles, Deus vos destinavit, perseverate mecum. Qui protinus eum agnoscentes, dixerunt: Ut jussisti, domine. Et conversus ad tribunos, Eia agite, inquit, quod acturi estis, complentes regiam jussionem, quoniam dies jam illucescere coepit. Ipsi 129.0700B| autem ob nefaria principis decreta quasi vim patientes, tulerunt eum e regione sanctuarii evangelistae in vallem juxta sepulcra. Et sanctus, Expandite, inquit, o senes, pelles quas advectatis, simulque tu, vetula, sindones. Quibus expausis, robustissimus martyr desuper ascendens, palmas utrasque sursum extendit, ac proinde poplites humi fixus, animum quoque coelo intentus, gratiarum actiones omnipotenti agonothetae persolvit, muniensque se crucis signaculo dixit, Amen. Dein omophorium relaxans a collo, cervicem tetendit: Quod vobis, inquiens, jussum est, maturius deliberate.
Obriguerunt interea tribunorum manus, atque invicem se aspectantes ad hoc facinus provocabant; sed omnes formidine capti stupebant. Tandem ex 129.0700C| consensu placuit ut de communi aere interfectionis praemium apponeretur, et si quis istiusmodi scelus perpetrare ausus esset, ipse homicidii lucraretur quaestum. Haud mora; unusquisque eorum quinque protulit solidos. Verum, ut gentilis ait poeta: Quid non mortalia pectora cogis, auri sacra fames! unus ex eis ritu proditoris Judae, pecuniae cupiditate audax effectus, exerto gladio Christi pontificem capite obtruncavit sub die scilicet VII Kalendarum Decembrium, cum haberet in pontificatu annos XII, quorum tres ante persecutionem, reliquos vero novem in diversis persecutionum generibus exegit. Exinde sublato ab spiculatore sanguinis pretio, mali emptores vel potius cruenti homicidae cito citius recesserunt, metuebant enim populi multitudinem, 129.0700D| quoniam, uti praelatum est, absque militari praesidio erant. Corpus autem beatissimi martyris, quemadmodum patres affirmabant qui illuc primi convenerant, permansit astans tanquam orationi incumbens, donec plurimi concurrentes invenirent illud eodem modo consistens; nimirum quod vivens saepius egerat, caro etiam exanimis testabatur. Senem quoque atque anum illam repererunt observantes cum luctu et gemitu pretiosissimum Ecclesiae monile. Redinantes, itaque triumphale funus, sacrumque 129.0701A| caput cervici opponentes, cooperuerunt sindonibus; sacrum vero cruorem qui secus effluxerat, peniculo reverenter collegerunt.
Convolans interea ex populosa urbe promiscui sexus innumerabile vulgus, plorans et ejulans invicem se sciscitabatur ignorans qualiter hoc evenisset. Revera enim a minimo usque ad maximum acerrimus fletus omnes rigabat. Primarii namque civitatis cum cernerent multitudinis laudabilem importunitatem, qui sacras ejus exuvias lipsanorum gratia scindere satagebant, involventes eum pellibus atque sindonibus illis tutius perstrinxerunt. Semper enim sanctissimus Dei minister vestes sacerdotales albi coloris erat amictus, hoc est tunicam et colobium necnon et omophorium. Post haec igitur orta 129.0701B| est inter eos non parva contentio; quidam enim sacratissimos artus in ecclesiam quam ipse aedificaverat, ubi et nunc requiescit, advectare satagebant; alii autem ad sanctuarium evangelistae, ubi et martyrii metam complevit, deferre nitebantur: et dum neutra pars alteri cederent, religionis obsequium vertere coeperunt in pugnae litigium. Quorumdam interea senatorum animosa phalanx, ex his qui cursus, vocantur, videntes quae acciderant, nam secus mare erant, paraverunt scapham, subitoque arripientes sanctas reliquias imposuerunt naviculae, et ascendentes retro Pharum, per locum cui Leucado vocabulum est, venerunt in ecclesiam beatissimae Dei genitricis semperque virginis Mariae, quam, ut dicere coeperamus, ipse ob martyrum coemeteria 129.0701C| ad occidentalem partem in quodam prosatio construxerat. Tunc populorum agmina ceu rapto sibi coelesti thesauro, alii per itinera, alii per devia quaeque properis cursibus insequuntur. Qui tandem venientes non jam ubi poneretur altercabantur, sed communi et non improbando consilio, prius eum decreverunt in sua cathedra ponere, et sic demum sepulturae tradere.
Et hoc, prudentissime lector, nolo tanquam otiosum deliramentum attendas; quoniam si causam hujusce novitatis didiceris, mirans laudabilem populi zelum factumque probabis. Hic enim beatus antistes quando divini mysterii sacramenta celebrabat, non, sicut ecclesiasticus mos habet, in pontificali throno, sed in ejus subpedaneo scabello residebat; 129.0701D| quod populi aspicientes, aegre accipiebant, et conquerentes acclamabant: Oportet, o Pater, in tua te sedere cathedra; et cum crebro id ipsum repeterent, surgens Domini minister ejusmodi querelas tranquilla voce sedabat, et iterum in eodem scabello residebat. Cunctis autem humilitatis gratia hoc agi videbatur. Quodam autem magnae festivitatis die cum sacra missarum solemnia ageret, et tale 129.0702A| quid facere vellet, non solum populus, sed etiam clerus consona voce inclamantes dixerunt: Sede in sede tua, o episcope. Ille autem, cujusdam mysterii conscius, hoc audire dissimulavit; datoque reticendi indicio, neque enim ei quisquam obsistere pertinacius audebat, silere omnes fecit, et nihilominus ejusdem sedis scabello subsedit; celebratisque ex more missarum solemniis, unusquisque fidelium ad propria repedavit.
Vir autem Domini, clericis accersitis, intima serenitate tranquillus, arguens eos temeritatis, Cur, inquit, laicorum vocibus admisti me objurgare non erubuistis? Attamen quia talis objurgatio non de jactanciae coenoso torrente, sed de purissimo fonte dilectionis manavit, aperiam vobis hujus mysterii 129.0702B| secretum. Plerumque enim cum throno illi approximare volo, video quamdam in eo sedere virtutem, fulgore luminis admodum radiantem. Mox ergo inter gaudium et pavorem suspensus, agnosco me tantae sessionis prorsus indignum; et nisi scandali seminarium populo inferre titubassem, haud dubium quin nec ipsi scabello assidere ausus fuissem. Inde est, charissimi filii, quod vobis in hoc pontificalem regulam excedere videor. Verumtamen multoties quando eam vacantem aspicio, sicut ipsi testes adestis, more solito sedere in illa non abnuo. Quapropter hujusmodi scientes arcanum, et pro certo expertum habentes, quia si mihi fuerit indultum, sedebo super eam, non parvipendens ordinis dignitatem, omittite jam popularibus ulterius favere inclamationibus. Haec 129.0702C| nimirum Pater sanctissimus dum adhuc viveret ad sacrum clerum coactus exposuit.
Horum ergo Christi fideles pia devotione reminiscentes, tulerunt ejus sacratissimum corpus, et episcopali solio supersedere fecerunt. Tanta denique laetitia tantaque exsultatio coelitus populo collata est, ac si eum animalum ac viventem attenderent. Deinde odoriferis condientes aromatibus induerunt illum sericis indumentis; unusquisque enim quod anticipare ferendo poterat, hoc sibi maximum lucrum deputabat. Tum victricia signa palmas gerentes, flammantibus cereis, concrepantibus hymnis, flagrantibusque thymiamatibus, coelestis victoriae triumphum celebrantes, deposuerunt sanctas reliquias, et sepelierunt eas in coemeterio, quod dudum ab eo fuerat constructum, 129.0702D| ubi ex tunc et usque in hodiernum diem miraculorum virtutes fieri non deficiunt. Pia etenim vota felici exauditione laetantur, infirmantium sanitates restaurantur, expulsiones immundorum spirituum, martyris meritum testificantur. Haec munera, Domine Jesu, tua sunt, cui consuetudinis est martyres tuos post mortis exitium sic magnificare felicius; qui cum Patre et consubstantiali sancto Spiritu vivis et regnas per infinita saecula saeculorum. Amen.
129.0703A| Post haec qualiter doli artifex lupus, hoc est Arius, ovina pelle contectus, Dominicum ovile dilaniare intraverit, vel quo pacto sacerdotii dignitatem usurpare valuerit, brevi relatu insinuare satagemus. Et hoc non ad eorum suggillationem qui lolium apostaticae contagionis coelesti ventilabro ab Ecclesia projectum ad aream Dominicae messis revocare sunt ausi; hi enim sanctitate procul dubio insignes habentur, sed tamen tanto viro credere parvipendentes, divinae jussionis interdicta transgressi sunt. Quid ergo? reprehendimus eos? minime. Quandiu enim nos hoc corruptibile aggravat corpus et deprimit terrena inhabitatio sensum nostrae infirmitatis, multi cogitantes facilius falluntur, putantes justum esse quod est iniquum, castum quod est incestum. Gabaonitae coelesti 129.0703B| comminatione penitus delendi, cum aliud haberent in voto, et aliud in voce habituque praetenderent, Jesum repromissionis terrae justissimum divisorem celerius fallere potuerunt. David quoque 129.0704A| prophetali flamine plenus cum verba mentientis pueri audisset; licet investigabili justoque Dei judicio, tamen longe aliud egit quam esse res habult. Quid etiam apostolis sublimius, qui se a nostra imbecillitate sequestrare nutaverunt? Nam unus eorum describit: In multis offendimus omnes. Alter quoque: Si dixerimus, inquit, quia peccatum non habemus, ipsi nos seducimus et veritas in nobis non est. Sed cum horum nos poenitet, tanto facilius veniam promeremur, quando non voluntate sed ignorantia vel fragilitate peccavimus. Et certe hujusmodi offensa non de praevaricationis affectu, sed de compassionis indulgentia processit. Caeterum super his apologeticum describere aliis relinquimus; nos autem quod instat agamus. Postquam igitur 129.0704B| magnificus propugnator Petrus, nomine suo dignus, per martyrii triumphum . . .
Reliqua desiderantur.
MAII MONITUM AD PROLOGUM SUBSEQUENTEM.(Spicilegii Romani tom. IV, pag. 226.) 129.0703C| Post editam in superiore volumine copiosam S. Sophronii de SS. MM. Cyro ac Joanne eorumque miraculis historiam, piaculum mihi videbatur, si duas alias in eodem codice, et quidem priore loco, scriptas historias omitterem; quarum ambarum, vel certe alterutrius, auctor fuit idem Sophronius, ut in sequentibus patefiet. Prima incipit: Ὁ θεαρχικὸς ἡμῖν λόγος; secunda in codice est acephala; in utraque autem commemorantur S. Cyrilli de iisdem martyribus oratiunculae, antehac incognitae et ineditae, quae reapse in codice inter utramque historiam sunt interpositae. Atque haec quidem omnia in codice Graeco pervetere, qui fuit olim in monasterio Cryptae ferratae, nunc vero in Vaticana bibliotheca sub numero 1607 custoditur. In Latino autem aeque Vaticano 5410, prior quidem historia non legitur, quia codex est acephalus, neque a praedicto Graeco sumptus id quod diversus materiae ordo quantitasque demonstrant); secunda autem ibidem legitur, sed initio carens, Cyrilli tamen oratiunculis terminata. Graece utraque historia 129.0703D| inedita est; Latine vero primam edidit abs se elaboratam, sed cum ingenti varietate, Otho Zylius apud Bollandum, ut deinde dicemus. Secundam ne Latine quidem quisquam ediderat; nam et illa, quam recitat Surius ad diem 31 januarii, plane diversa est.
Commode autem accidit ut Joan. Mabillonius in 129.0704C| suo Museo Italico, tom. I, part. II, p. 83-84, praefationis, quamdam particulam evulgaverit in universum opus Sophronianum, quam esse Anastasii Bibliothecarii non sine causa judicavit; cui praefationis fragmento subtexuit initium Historiae illius incipientis Ὁ θεαρχικὸς ἡμῖν λόγος, Latino interprete Anastasio; quae quidem Anastasii lucubratio a Mabillonio vix indicata in Vaticanis codicibus non occurrit. Caeteroquin alteram historiolam cum adjunctis Cyrilli dictionibus ex Vaticano codice sumpsimus, quam item ab interprete Anastasio profectam demonstrat distichum coronidis loco additum, in quo se ipse Anastasius nominat. Sic ergo Mabillonius op. cit. p. 84 scribit: Superioribus Anastasii praefationibus (quas in eodem opere Mabillonius exhibet) visum est etiam hanc, tametsi mutilam, subjicere ex veterrimo codice bibliothecae nostrae sancti Petri apud Carnutas. Hujusce passionis historiam, ab Othone Zylio soc. Jesu ex Graeco Latine redditam, cum Anastasii versionem non vidisset, Bollandus edidit ad 129.0704D| Januarii diem 31. Sed quem ille incertum auctorem existimavit, is est sanctus Sophronius Hierosolymorum antistes, ut ex hac praefatione constat. Anastasii nomen, quod in vitioso atque ex situ corrupto exemplari oblitteratum erat, ex conjectura restituimus, quod tempus atque stylus Anastasio conveniant.
ANASTASII-BIBLIOTHECARII PROLOGUS MUTILUS IN VERSIONEM PASSIONIS SS. CYRI ET JOANNIS. 129.0703D| Non me . . . pusillitatem meam cogere volueris, passionem sanctorum Cyri atque Joannis ex Graeco 129.0704D| in Romanum vertendi sermonem: et qua pro causa, tanta nos ad hoc instantia in aliis multis implicitos 129.0705A| urseris, mecum tractavi. Sed aliud nihil prorsus occurrit, nisi quia charitatis fraternae teneris affectu, gestientis profecto, non solum Graece sed et Latine accedentes proximos salutaris pabulo verbi reficere, et ad pia exempla, et horum fortes pro Christo agones accendere: praesertim cum Ecclesia, in qua divinis penes Urbem cultibus et obsequiis incumbis, horum victoriosissimorum martyrum memoria, imo miraculis fulgeat, et horum annuae celebritatis en dies festus immineat. Ergo prout potui, charitati tuae satisfeci, et omisso parumper opere prae manibus habito, votis parere tuis etiam languidus malui. Sane passionis horum duas editiones . . . . Hujus autem scriptor sanctus Sophronius, qui post Hierosolymitanus claruit episcopus, exstitit, cujus celebris 129.0705B| memoria in multis majorum conscriptionibus, sed et in sancta sexta et universali synodo reperitur; praesertim cum nonnulla ad instructionem multorum opuscula ediderit, et sana orthodoxae fidei dogmata 129.0706A| praedicaverit. Sed et horum insignium martyrum non tantum passionem, verum etiam septuaginta, qui numerus apud nos sacratus est, capitula miraculorum ipsorum conscripserit; quin potius principibus mundi non solum Christianae, sed et externae religionis pro domo Domini murum expugnabilis veritatis opposuerit, et constantia fortis invectioni arguerit. Quorum videlicet miraculorum Bonifacius consiliarius ad petitam Theodori primicerii, defensoris Ecclesiae Romanae duodecim cum praefatione capitula olim interpretatus est. Caetera si, Deo auctore, vita fuerit comes, nostri . . . . Deum orare . . . dissime Christi . . . . sacerdotis sacerdos. Data IV Kalendas Februarii, indictione 8, anno vero domini nostri (Joannis) octavi papae. 129.0706B| Sume sacer tandem sanctorum laetus agones, Qui fuerunt facti Graii, nunc arte Latinos.
INCIPIT TEXTUS PASSIONIS. 129.0705| 129.0705C| Divinus nobis sermo, qui vere veritas est, Christus videlicet Deus noster, in Evangeliis altisone praedicat, dicens: Omnia possibilia credenti. Beatus quoque Paulus. . . . . . . . . . . . . .
Pergit vero Mabillonius dicere. « Anastasii versio magis litterae inhaeret, quam illa Bollandiana, in qua omissum est nomen loci in Arabia ubi Cyrus et Joannes monasticam vitam professi sunt, de quo sic Anastasius: « Ad Arabiam quae est Aegypti maritima venit, et in castello quod vocatur Cetzo habitavit, et cum habitatione etiam habitum commutavit. » Idem artis medicae officinam vocat ergasterium, quod nos laboratorium appellamus.
Vides igitur duas fuisse operis de SS. Cyro et 129.0706C| Joanne editiones, cujusmodi reapse sunt in nostro codice, quarum utramque interpretatus est Anastasius, ut de prima Mabillonius, de secunda distichum Vaticani codicis fidem facit. Nos autem prioris interpretationem in Vaticano codice non habemus; quare ejus initium tantummodo ascripsimus ex Mabillonio; alterius tamen partem maximam in Vaticano codice invenimus. Caeteroqui neque prioris interpretationem Zylianam damus, quia gravissime variat; neque secundae defectum Latine supplemus, quam tum Graece tum Latine acephala est. Et quidem Vaticanus Latinus codex non fuit desumptus ex Graeco Cryptae ferratae, qui paulo altius incipit, sed ex Latino vetere Canonicorum S. Mariae in via Lata, qui nusquam jam apparet, ut dixi alibi. 129.0705|
HISTORIA ACEPHALA SS. MM. CYRI ET JOANNIS. INTERPRETE ANASTASIO BIBLIOTHECARIO. 129.0705D| 3 . . . . . re minime valuisset, paciscitur dicens se desiderium habere tribus pueris ecclesiam dedicandi, et juvenem hunc velle pii operis fore praepositum, quo completo, rursus pollicebatur eum adepturum fore petitionem. Ergo cum haberet apud Doryzin, qui locus est ita vocitatus, gerocomium, demdeque adjacentem gerocomio aulam emisset, in cujus aulae medio sancti ergasterium, id est locus medicinalis, habebatur; destructa aula, et ad ecclesiae speciem 129.0706D| designata, ergasterium absidam mirabilem dedicavit. Porro ne segnitia hinc factae transeamus utilitatis narrationem, juvene insistente cooperatione divina opus consummatum, et amplissimum templum aedificatum est. Diligentibus enim Dominum omnia cooperantur in bonum, dicentem sapientissimum Paulum audimus. Igitur gerocomio pariter et nosocomio summus sacerdos constitutis, accersit abbatem virum praeclarum, sicut certus sum, et ad beneplacitum 129.0707A| Dei, oppido praedicabilem; cui litteris datis ad sanctos tres pueros, hunc dirigit Babylonem. Litterae vero deprecatoriae ad eosdem sanctos erant, mitti sibi reliquias per ipsum efflagitans, quae in templo poni debuissent, quod eis ipsis desiderio multo erexerat. At vero hic venerabilis et ornatus vir, nihil religiosae negligens praeceptionis, Babylonem pervenit, et sanctis egregias litteras dedit, haec illis affatus: Sancti, Dei almus et summus sacerdos ac servus vester, hanc vobis transmisit deprecatoriam epistolam, qua suscepta, date responsum. Haec autem cum hic ita dixisset, medius ex illis resedit, et extensa manu ad semet epistolam traxit, et iterum recumbens, sine responso virum dimisit. Cum autem tota hebdomada supplicans abbas responsum minime 129.0707B| percepisset, ad eum qui se miserat inefficax rediit, et quod sibi contigerat enarravit.
4. At ille amantissimus summusque Dei sacerdos, fide sine offensa, et conscientia bona, iterum eis destinat hunc ipsum Deo placentem virum, haec dicens: Vade, inquit, adhuc, et pete pro me sanctos. Saltem impraesentiarum exaudient deprecationem meam. Nam epistolam receptam fer, quam pro reliquiis suscipiam, tanquam jam ab eis acceptam et sanctificatam. Cedens autem Patri, Christo per omnia et actu et theoria obediens, Babylonem iterum abiit, et supplicans rursus sanctis dicebat: O ter beati martyres, summus sacerdos Dei me ad vos iterum misit; ne ergo eum inhonoretis, quia tale vobis templum dedicavit, magnum scilicet, et praeclarum, amore 129.0707C| ductus quo circa vos flagrat. Cum autem adhuc absque responso eum sancti dimitterent, mandatum ad finem perducere summi sacerdotis, ex quodam divino adorsus est motu, et pectori manum superimponens, ibi enim habebat epistolam, hanc manu retinens sanctus, hanc acceptam traxit ad se pie beatus: sequebatur autem sanctissima manus quae tenebat; quam cultu vehementi amplexatus, cum hoc quoque intemerato et adorando thesauro, Alexandri pervenit ad urbem, opere sancratissimi ad se lati praecepti spem in Deum habitam ostendens inconfusibilem. 5. Qua suscepta magnus summusque Dei sacerdos, gaudens pariter et exsultans, filium fratris sui ad praeparationem nuptiarum incitavit. Cum autem populo 129.0707D| templi encaenia praedicasset, divinoque gaudio refertus fuisset, sequenti die una cum toto clero, recondita pretiosa illa et venerabili manu sancti, una cum deprecatoria epistola quae tenebatur ab ipsa, quemadmodum dicebat recondi, et sanctificata ecclesia, fratris sui filium consecravit diaconum, dicens ad eum: Ecce mulier tua, ecclesiam dicens: et ait: Curam illius habe, ut decens est. Quod nimirum factum, multum juveni praestitit in Deum profectum secundum spem: denique et castitatis eum amatorem fecit, et divinarum virtutum operationem ostendit; atque voluntatem timentis se summi sacerdotis, Deus exaudiens fecit. 129.0708A| 6. Sanctus ergo cum esset medicus, quem paulo ante praediximus, saeculari quidem habitu, sed non animo, medicinas peragebat; non enim corporibus tantum laborantium medebatur, sed et animabus, dignas has ex indignis educens; et fideles ex alienis a fide instituens, non ex his quae Galeni et Hippocratis, et his similibus conscriptorum, infirmos in visitationibus consolans, sed et propheticis et apostolicis ac evangelicis admonitionibus, ad eam quae vere incolumitas vita est pertrahens, et Christi ovili connumerans, atque regni coelorum haeredes ostendens. 7. Hunc cum odiens bona diabolus multos offerre Christo vidisset, principi urbis per nequam homines nuntiavit dicens: Galilaeus quidam medicus disciplina 129.0708B| universam civitatis plebem seduxit, et a deorum adoratione removit, et Jesum, quem Judaei crucifixerunt, ut Deum colere fecit, servitutemque nostram diis exhibendam universam exterminat. His verbis infelix supra modum effervescens scelesto furore, comprehendi celeriter sanctum praecepit. Cum autem beatus hoc didicisset, fugit; et ad Arabiam, quae est Aegypti maritima, venit; et in castello quod vocatur Cetzo habitavit, et cum habitatione etiam habitum commutavit; caput enim radens, induit monachicum habitum. Et terrena aemulantem ac temporalia vitam transiens, et ad sublimiora transcendens, supremus hinc tam actione quam contemplatione prorsus effectus est, non jam languores variis medicaminibus sanans, nec herbarum usus auxiliis, sed sola oratione 129.0708C| piaque doctrina, a moeroribus animas liberabat et corpora. 8. Tunc ergo Diocletiano homanorum sceptra impie moderante, et ubique persecutionem Dei Ecclesiis excitante, haec beatissimus Joannes cognoscens, qui Edessenus quidem genere secundum carnem, sed coeli civis ut fidelis agnoscebatur, cum militari polleret dignitate, Hierosolymam proficiscitur, et Deo beneplacente reddito voto, venit Aegyptum, fama ad sanctum Cyrum trahente, et cum beato Cyro veluti unius fidei habitavit, et ad virtutem videns sanitates proficere, ad has per amplius incitabatur. Cum autem persecutio vehementius grassaretur, Cassiano gentili apud Canopum fungente sacerdotio vanitatis, virgines 129.0708D| tres locum habitantes, Christoque desponsatas, hi qui ad capturam hanc fuerant segregati, comprehendunt, et has una cum matre Syriano urbis principi offerunt. De quibus audiens sanctus Cyrus, timore ut amicus Christi depressus est, ne tormenta ut pusillae formidantes, Christum abjurarent, fidemque negarent: pusillae quippe admodum erant istae; etenim Theoctiste, harum senior, quindecim erat annorum; secunda vero ab ea Theodote, tertii decimi erat anni; ast Eudoxia, harum novissima, annum agebat undecimum. Porro mater harum Athanasia merito dicebatur: vere namque immortalitatis cum desiderabilibus suis filiabus haeres effecta est. De quibus dicendo ad ista pervenimus, metuens sanctus 129.0709A| Cyrus cum Joanne, urbem ingressus est, et praedictas ad agones deliniens, super naturam erexit; et tormenta intrepide subire, propter multam Christi sponsoris dilectionem, admodum persuasit, castitatis eis coronas gaudii ascribens, et laetitiae terminum non habentes. 9. Sed infelix inimicus, iterum per truces ministros suos, manifestos facit sanctos hos principi, obtenebrantes mentem ipsius, et suggerentes quod duo quidam, monachus scilicet et miles, virgines sibi oblatas seducentes, diis offerre debitam non permitterent servitutem, et tyrannidem agere contra Caesarem suaderent, minime parentes praeceptis ejus, et Jesum dicentes regem aeternum. Syrianus autem hic divinitus fulminandus praeses, dentibus frendens ad 129.0709B| ea quae dicta sunt, adduci etiam ipsos praecepit ante tribunal, et dixit ad eos: O miseri, et beatorum inimici deorum, morteque dignissimi, quare virgines parere Caesaris non dimittitis sanctionibus? An potius decrevistis eas resultare? velut etiam vos ipsos qui manifesti tyranni Romanorum imperatoris existitis, pro abominabili profecto Christianorum religione pugnantes. Igitur poenitentiam agentes, maximos dominos nostros vobis exhibete propitios, et honores ab imperatore non qualescunque percipietis. Illi ad eum respondentes: Nos inquiunt, o Syriane, honores inhonorabiles non admittimus, temporalia enim sunt quae videntur, neque daemonum simulacris cultum qui Deum solum decet offerimus; 129.0709C| sed nec abnegabimus eum, qui omnia fecit, quem regem aeternum habentes, donationes ab ipso repromissas tenemus meliores, et ad finem non aspicientes, coronis ac deliciis immortalibus plenas. 10. Ad quos ingemiscens Syrianus, et dentibus frendens, dixit, hos ignitis obtutibus intuens: Oportebat quidem vos misericordiae acquiescentes legis lucrari salutem; quia vero typho detinemini, plagis vos caedere imperatoris praeceptionibus persuadebo. Et his dictis, virgines ad spectaculum eorum quae gerebantur assistere fecit, et omnem tormentorum sanctis speciem intulit. Cum autem flagris hos caecidisset, et clavis igneque inflammasset, atque ex salsugine membra quae inflammata fuerant infudisset, cilicinis pannis confricare praecepit; pice vero bulliente 129.0709D| pedes implevit, omnique specie, ut dictum est, tormentorum abusus, robustiores martyres aspiciebat, et quasi in alienis pati corporibus, validius contradicentes, ac multos attrahere ad imitationem et ad fidem adducere, dum constantia perseveranti resisterent. Ex tot enim tolerantia plagarum, ac martyrum sine moestitia hilaritate, multi futurae vitae praemia incorruptionis imaginabantur. Itaque cum removeri jussisset martyres, virgines verberibus effecit; una cum Deo amabili matre. Ut autem contra stimulos calcitrans, et ab his quoque superabatur; fuerant enim per martyres confortatae; postremo infelix sententiam promulgavit, et capita Christi sponsarum una cum genitrice abscidi mandavit. 129.0710A| 11. Cyrum autem et Joannem martyres suppliciis iterum submittebat, et iterum solvebatur, more fluctuum ad lapides illisorum. Cum autem sanctos non blanditiis, non precibus, non monitis, non honorum protensionibus maximorum, ut aestimabat, non flagellis, non pice ferventi, non aqua bulliente, non igne, non tortis membrorum organis inflectere valuisset, fatigatus, et his quoque sententiam intulit dicens: Cyrum Galilaeorum patronum, et consentaneum ejus Joannem, sanctionibus imperatorum non acquiescentes, et maximos deos colere nullatenus proponentes, capitali animadversioni submittimus. Et hoc decreto, incorruptionis induerunt coronam pridie Kalendas Februarias; quando fidem servantes, cursum sancti bonum consummaverunt, virgines 129.0710B| videlicet Christi sponsae tres Theoctiste, Theodote, Eudoxia, et quae has germinavit ac pie nutrivit Athanasia; Deo etiam amabilis Cyrus abbas atque Joannes miles, qui unius cum eo fidei et aequi erat honoris. Et sanctas quidem tres virgines ad orientalem partem templi sancti Marci posuerunt, templum eis dedicantes decorum; Cyrum autem dulciloquum, et Joannem Cyri conmartyrem in templo apostoli et evangelistae Marci condiderunt in una theca. 12. Procedente vero tempore non pauco, cum depositio paganae fuisset effecta tyrannidis, et Christiani sceptra Romanorum principatus tenerent, Theodosius Major imperium obtinuit, qui fidem operibus adornavit, et opera fide condecoravit, sicut etiam libri ecclesiasticorum testantur historiographorum, 129.0710C| et ipsae quoque res omnibus clamitant. Hujus et nos quoque unius virtutis memoriam ad ostensionem eorum quae dicta sunt faciemus. Bellum quippe adversus eum ex occidentalibus motum fuisse partibus aiunt ex quadam concordia insurgentium nationum gentibus mistarum, et praecedentibus commistarum, torrentium more invicem influentium, et mare multitudine aquarum efficientium, vel instar locustarum, atque arenae numerum non habentium. Verum pius inter haec Theodosius hic non ad aliarum gentium patrocinium venit, aut legationem misit, aut pacta spopondit, qualia fieri ab invalidis in commotionibus bellorum amantur; sed sicut ei moris erat, ad Deum cucurrit, et fidem auxiliatricem 129.0710D| arripuit. 13. Cum enim didicisset in Scete, quae est eremus penes Aegyptum ita vocitata, virum genere quidem Aegyptium, virtute autem omni Deo placita comptum degere, qui divinam gratiam meruisset, et maximorum operator miraculorum existeret, ad Theophilum continuo scribit; hic enim Christi ovilia moderari per idem tempus agnoscebatur; ut praedictus mirabilis vir ad se mitteretur, rogantem auxiliari sibi, supplicationibus ad Deum effusis, in praelio recte credenti. Ad quem currens episcopus, et causam edicturus, ascendit ad eum, et admonens implorabat. At vero Senuphius, hoc enim erat beato viro nomen, indulgere sibi summum sacerdotem oppido 129.0711A| supplicabat, se peccatorem pronuntians, et inutilem Domini servum appellans. Quia ergo ut dimitteretur ab eo impetrare non valuit, ad orientem stetit, et pallium quod portans super humeros habebat, cum baculo, manibus ad coelum extensis, haec ad Deum exclamans dixit: Domine Jesu Christe Deus noster, fortitudinem quam mihi peccatori servo tuo dedisti, praesta et huic baculo meo et pallio isti. Et datis his summo sacerdoti, haec ad eum dixit: His imperatori transmissis, scribe ut pallium quidem capiti circumponens, dextera vero manu baculum retinens, ante omnem exeat exercitum, praeeminens adversus hostium aciem. Nam si me Christus Deus noster in servum suum deputavit, et deprecationem quoque meam exaudiet, atque victoriam per eam 129.0711B| fidem, qua circa Deum flagrat, percipiet. 14. Cum autem fuissent transmissa quae dicta sunt, ornatur a Deo coronatus Theodosius pallio in galeam spei salutis. Porro dextera manu baculo accepto, ad bellum progressus est, et primus fidelem praecedebat exercitum; quem cum barbari vidissent, ad fugam statim conversi sunt, et semetipsos caede mutua trucidarunt, sagitta seu ictu ab exercitu nullo prorsus accepto. Et usque in finem hac salutari galea pius ac Dei amicus imperator pro omni adornatus est diademate; cujus rei etiam publicam festivitatem Alexandriae per singulos annos concelebrant, hanc iconium nominantes: iconam quippe habent ipsius pii scilicet imperatoris, caput quidem pallio coopertum habentis, dextera vero manu baculum retinentis, 129.0711C| et jugiter miraculum omnibus praedicantis, per annuam solemnitatem suam. 15. Divina vero gratia, et cooperatione fidelis ac pii principis Theodosii, Ecclesiae praesul, et ovilium quae Alexandriae sunt pastor cautissimus, ac divino zelo plenus Theophilus, omnes, ut ita dicamus, gentilium culturas deposuit, et oratoriis totam urbem domibus adornavit, et in loco qui dicitur Canopus, templum apostolis amplissimum et ingens erexit. Extra urbem autem est hoc, signis ab ea duodecim distans, insigne ut perhibetur, et pueris gentilium venerabile. Illic enim ab eis deorum coetus, ut ferunt, esse putabatur; ita ut omnis simul via quae illuc ab urbe ducebat, strata tabulis esset lapideis, praediisque ac balneis consisteret: viginti autem et 129.0711D| quatuor in ea esse hinc inde balnea conscribuntur, quae adhuc autem nondum erant suffossa, ut multi dicunt qui noverunt, sed et usque ad ipsum locum qui dicitur Canopus, urbis fanum, forumque omne praepositum putaretur, a quo duobus signis distans castellum, idolum habebat Menuthin vocitatum, in quo manifeste cooperabantur nequissimi spiritus. In quo videlicet castello, rursus templum aedificavit evangelistis sacer Theophilus. 16. Post dormitionem vero Theophili, cum Cyrillus suscepisset ecclesiae gubernacula, Cyrillus inquam ille magnus, pietatis amator, et fidei violatorum depositor, cura erat ei non qualiscunque destruendi 129.0712A| phantasmata Menutheos, Christianosque quosdam ex simplicioribus illuc causa recipiendae sanitatis suapte concurrentes removit. Super quo multum Deo misericordissimo postulato, angelum videt a Deo cunctorum, susceptam ejus deprecationem evangelizantem, et praecipientem sibi, ut Cyri corpus in martyribus magni, de templo sancti Marci sumeret, et in Ecclesia evangelistarum quae est in Menuthin decollaret [collocaret]. Sic enim et castellum nominabant, reverentia et amore daemonis. Sane per unum nomen ambos martyres significaverat angelus, sicut etiam ex beati Cyrilli sermonibus ostendetur. Nihil negligens amabilis summus Dei sacerdos, egit quod sibi fuerat imperatum, quarto Kalendas Julias martyricarum translationem reliquiarum faciens, et sermones 129.0712B| populo breves hujus rei causa pronuntians, quos interponemus ad legentium credulitatem simul et utilitatem, gratia Domini nostri Jesu Christi, cum quo est Patri una cum Spiritu gloria, honor et imperium in saecula saeculorum. Amen. Salve, sacer, amate Deo, sine margine salve.
Et memor esto tui fratris Anastasii.
BEATI CYRILLI ACCLAMATIO AD TABENISIOTAS MONACHOS, QUI SUNT IN CANOPO, QUAE DICITUR POENITENTIA, DE SANCTIS MARTYRIBUS CYRO ET IOHANNE. EPIPHI SECUNDA, QUOD EST OCTAVO KALENDAS AUGUSTAS.
Fortitudo et patientia bona, atque visionabilis dualitas virtutum, sanctos condecet maxime; quibus 129.0712C| beatus quidem David acclamat: Viriliter age, et confortetur cor tuum, et sustine Dominum. Salvatoris autem discipulus: Patientia vobis est necessaria, ut voluntatem Dei facientes, percipiatis promissum. Oportet quippe nos in exordio bonorum fieri sed finem exquirere, ut regnum coelorum haereditemus, in Christo Jesu Domino nostro, cui gloria et potestas. Amen.
EJUSDEM EPIPHI SEPTIMA ID EST PRIDIE KALEND. AUGUST. RELATIONES DUAE IN SANCTOS MARTYRES ABBA CYRUM ET IOANNEM, QUI HIC REQUIESCUNT; PER QUAS HIC PATER INSINUAT ET HONORABILEM EORUM PASSIONEM, 129.0712D| ET DEPOSITIONEM SANCTARUM RELIQUIARUM. DICTA EST AUTEM PRAESENS PRIMA NARRATIO IN METANOEA, QUOD INTERPRETATUR POENITENTIA, SIVE IN ECCLESIA SANCTORUM APOSTOLORUM.
Pigri non fuimus circa consuetum sermonem, sed, ut dixit Salvator, spiritus quidem promptus est, caro autem infirma; credimus enim per sanctas orationes vestras, miserante Deo, minuetur afflictio. Quod autem et cogitavimus, et egimus propter utilitatem, iterum vobis necessarium dicere prospeximus. Etenim regiones istae medicis indigebant ex Deo curantibus. Ut ergo omnia loca adjuvaremus, et maxime 129.0713A| quae adjacent ecclesiae sanctorum evangelistarum; ibant enim non habentes oraculum ad altera quodam loca, et dum Christiani essent, errabant; necessario inquisivimus sanctorum martyrum reliquias. Comperimus ergo et accurate didicimus quod tempore quo martyrium pertulerant sanctae virgines, quarum et fontem habemus apud sanctum evangelistam Marcum, duo quidam, quorum unus monachus abstinens, et alter miles, aderant excitantes easdem virgines, et ad certamen aptantes, quatenus cum virili sensu pro Salvatore nostro sustinuissent periculum. Requiescunt autem etiam ipsi cum eis in oratorio. Ingressi sunt fortiter, et Christi martyrium pertulerunt, posueruntque pro eo animas suas. Fuerunt autem simul corpora sanctorum martyrum in uno 129.0713B| loco jacentia: et quia indiscretae erant eorum reliquiae; nec enim manifeste dignoscebatur quis hic, quisve ille; necessario utrosque assumentes, transtulimus et reposuimus in ecclesia evangelistarum, facientes ut martyribus solet memoriam. Conveniamus igitur, Deo volente, crastino pariter, tam sanctos evangelistas honorantes, quam beatos martyres, qui vocantur Cyrus et Joannes.
EJUSDEM. EPIPHI OCTAVA, ID EST KALENDAS AUGUSTAS APUD ECCLESIAM EVANGELISTARUM, UBI IN MONUMENTO RECONDIDIT RELIQUIAS SANCTORUM CYRI ET IOHANNIS, A DUOBUS MILIBUS DE PARTE ORIENTIS CANOPI IUXTA MENUTHEOS.
129.0713C| Proficiscebantur autem cum eo turbae multae; et conversus dixit ad eos: Quicunque venit ad me, et non odit patrem suum, et matrem, et filios, et uxorem, et fratres, et sorores, insuper et animam suam, non potest meus esse discipulus; quicunque non portaverit crucem suam et venerit post me, non potest meus esse discipulus. Ferventes nos esse ad reverentiam Salvatoris expetunt verba; et qui diligere eum voluerint, nihil pretiosius aestimare persuadent, non affectum corporis, non amorem patrum, non reverentiam matrum et sororum; scit enim quia haec 129.0714A| contemnentes, magnam et praeclaram mercedem invenient. Et ut quid aliud ad haec dicam, innotescent quantam in nos dilectionem habeat, dum nec ipse quae circa se sunt, meliora nostris rebus efficit, non praeposuit quae circa se sunt vitae omnium et saluti. Cum sit Deus, pro nobis factus est homo, et pertulit, crucem confusione contempta. Sed qui compatiuntur, et conregnabunt; qui simul dehonorati sunt, per omnia et congloriabuntur.
Sic profecisse credimus etiam sanctos martyres Cyrum et Joannem: devoti quippe subierunt, pro pietate certamen. Et pessima bestia in eos insiluit, hoc est mors; sed memores fuerunt Domini sui dicentis: Qui non tulerit crucem suam, et sequitur me, non potest meus esse discipulus. Expleverunt 129.0714B| mandatum, tulerunt etiam ipsi crucem, secuti Dominum suum. Ducebantur autem tunc non soli ad certamina, sed et chorus sanctarum virginum, quae mulieres quidem erant, sed mentis fuerant incorruptae. Consummata est igitur cum eis et haec optima duorum athletarum parilitas, et mercedem charitatis quae in Christo est obtinent, conculcandi Satanam, et expellendi maligna daemonia. Adsint igitur qui olim errabant, veniant ad veram et incauponabilem medicinam. Nullus apud nos fingit insomnia; nec advenientibus dicit: Dixit domina, Fac hoc aut illud; omnino domina et Deus esse potest, et adorari vult. Apud daemones non est masculus neque femina. Et vide quale habent propositum, ut et mulierum nominibus vocari velint. Proculcantes igitur has aniles 129.0714C| fabulas, et divinantium effetata colludia, veniant ad veros desuper medicos, quibus omnipotens Deus ut curare possint tribuit potestatem dicens: Infirmos curate, gratis accepistis, gratis date. Omni itaque medela, quae a Salvatore condonata est perpotiti, collaudemus Dominum nostrum, ut et regnum coeleste mereamur in Christo Jesu Domino nostro, per quem et cum quo Deo Patri cum sancto Spiritu gloria, honor et potestas, nunc et semper in saecula saeculorum. Amen.
VITA JOANNIS ELEEMOSYNARII AUCTORE LEONTIO NEAPOLEOS CYPRORUM EPISCOPO, INTERPRETE, ANASTASIO BIBLIOTHECARIO. (Vide Patrologiae tom. LXXIII, col. 337 et seq.)
INCIPIT PASSIO SANCTI DEMETRII MARTYRIS, Auctore Anastasio Bibliothecario. (Apud Mabill., vet Analect., pag. 172.) 129.0715| 129.0715A| Domino piissimo imperatori CAROLO semper Augusto ANASTASIUS exiguus coronam et regnum cum Christo.
Beati Demetrii Thessalonicensis martyris passionem atque miracula hortantibus fratribus, et maxime viro peritissimo Joanne diacono, vestrae fidei puritate ac scientiae claritate notissimo, nuper de Graeco in Latinum transtuli sermonem. Qui praefatus Joannes hujus martyris, in domo quidem sua, mirae antiquitatis et pulchritudinis oratorium habebat: tamen qualis iste martyr Christi esset ignorabat. Ego vero, sicut expertus sum apud Thessalonicam, ubi pretiosum corpus ejus conditum redolet, et splendore miraculorum refulget, innotui ei per ordinem. Sed quia imperium vestrum tanti agonistae 129.0715B| fraudari notitia novi, vobis quoque idipsum opportune mittere procuravi; quatenus vestra magnitudo cum intercessionibus sanctorum et amicorum Dei, istius quoque prece apud Deum obtinere gratiam valeat, et perfrui mereatur gloria sempiterna. Rex regum et Dominus dominantium regnum vestrum dextera sua protegat, et de temporali ad aeternum transferat regnum.
Cum imperator Maximianus in Thessalonicensium degeret civitate, homo superstitiosus piae religionis auditores persequebatur, et interficiebantur ab eo. Inter quos erat beatus Demetrius, manifestum faciens semetipsum absque ullo timore, qui a juventute et bona egerat opera et alios docuerat. Docebat enim qualiter divina Sapientia descenderat ad terram 129.0715C| de coelo, ut hominem qui mortuus fuerat peccato, vivificaret sanguine proprio. Cum haec et alia multa praedicaret, quidam ministri imperatoris, qui ad capiendos Christianos fuerant deputati, tenentes sanctum Demetrium imperatori obtulerunt Maximiano. Contigerat enim ire imperatorem ad stadium civitatis, propter eos qui ad singulare certamen fuerant congressuri. Illic enim parabatur per quasdam tabulas circulus circumseptus, ubi suspecturus erat 129.0716A| eos qui ex adverso invicem theatrice se impugnarent, quia delectatio erat ei aspicere humani sanguinis fusionem. Verumtamen non sine cura et sollicitudine habebat quod esse sibi delectabile cernebatur. Flagrabat autem desiderio circa quemdam, Lyaeum nomine, monomachum, qui jam multos, virtute ac mole corporis abusus, exstinxerat, occidendi experimentum per meditationem et consuetudinem possidens. Hunc eo quod omnes formidarent, et nullus ei qui resisteret videretur, inter primos Maximianus habebat, et diligebat, et libenter in eum respiciebat. Laudabat autem et mirabatur, et quasi super magna re in superbia viri gloriabatur. Porro cum prope stadium pervenisset, tunc adducunt ei qui coeperant beatum 129.0716B| Demetrium. Audiens autem imperator quod Christianus esset, quia se totum ad praesentiam spectaculi contulerat, beatum Demetrium jussit ibidem juxta stadium existere, et penes publicum balneum custodiri. Ipse vero imperator residens, Lyaeo introducto, interrogabat quis singulare cum eo vellet inire certamen, dona promittens et proponens. Et quidam adolescens nomine Nestor, a superioribus exsiliens gradibus, adversus Lyaeum stabat, singularem conflictum arripere cupiens, ita ut obstupescens Maximianus vocaret ad se Nestorem, qui ad hoc exsilierat, illique daret consilium dicens: Novi quod te pecuniarum egestas ad tantum phantasiae fecerit elevari, ut aut superans divitias repentinas acquiras, aut voto fraudatus, cum vita molestante careas 129.0716C| egestate. Ego autem tibi ob miserationem qua adornaris aetatis, dabo etiam pro solo ausu condigna et sufficientia dona, et vade, habeas cum vita etiam dona. Lyaeo vero temetipsum ne objicias, quoniam multos te potentiores devicit. His Nestor auditis, nec recipit monita imperatoris, neque formidavit de virtute Lyaei. Imperatori autem respondit: Nec pecuniis, ut asseruistis, ad hunc agonem veni, sed ut meliorem Lyaeo memetipsum reddam. Mox ergo 129.0717A| tam imperator, quam hi qui circa erant, Lyaeo faventes, in iram dictis Nestoris consurgunt, jactantiam ejus non ferentes; imperator vero confortabat Lyaeum et fidum eum reddebat. At ille dignum se imperatorio judicio festinabat ostendere. Cumque facta fuisset congressio, mortalem Lyaeus suscepit ictum, et protinus mortuus est, et extremam fecit imperatori confusionem. Unde nec ullis pactis et repromissis pecuniis Nestori recompensans, sed mox in suo solio resilivit, et tristis ad palatium reversus est. Cum autem ei quidam de Demetrio suggessissent, statim in ira permotus in ipso loco in quo fuit retentus, jussit eum lanceis perforari. Ita beatus Demetrius bonae confessionis martyrium consummavit. Corpus vero ejus ab interfectoribus 129.0717B| parvipensum est; sed quidam religiosi viri noctu latenter venerunt, et sumentes illud ex ipsis in quibus projectum fuerat pulveribus, et comportata terra, quantum potuerunt, abscondere curaverunt, ne laesionem ab aliquo de trucibus et cruentis animalibus sustineret. Nulli autem post haec curae fuit transferre corpusculum sancti, sed manebat sub signo. Porro ut modicum celebraretur, non pauca in eodem loco facta sunt virtutum ac sanitatum insignia his qui fide eum invocabant. Cum jam fuisset meritum martyris divulgatum, Leontius quidem Deo amabilis, vir adornans thronum Illyricorum praefecturae, domum quae sanctissimum continebat martyris corpus, cum humillima esset et undique obruta et coangustata porticibus publici balnei ac stadii, 129.0717C| universa nocentia mundavit et expurgavit, praediisque amplioribus dilatavit eam, et erexit ibi oratorium in honore sancti martyris Demetrii ad laudem Domini nostri Jesu Christi, cum quo est Patri et Spiritui sancto gloria, honor et imperium in saecula saeculorum.
Marianus quidam, unus de senatoribus, ab imperatoribus jussus est dominari gentibus quae in Illyrico erant more praefectorum. Qui veniens Thessalonicam pie praefecturae gubernabat habenas, Deoque et hominibus erat acceptus. Tunc diabolus, invidens ejus opibus, uti Job expetiit eum ut tentaret. Et in primis coepit eum tentare septem vitiis. At ille, gratia Dei suffultus, cuncta ejus machinamenta superavit. Cumque nec sic proficeret diabolus, cunctas 129.0717D| illi hujus mundi divitias abstulit; et nec sic vincere potuit, supernum enim cum illo erat auxilium.
Ad ultimum ergo diabolus, permittente Deo, tam gravi eum percussit infirmitate, ut de nullo membrorum habebat potestatem, nisi solius linguae, de qua Deum assidue laudabat. Cumque diu hanc infirmitatem cum patientia sustinuisset, venit diabolus in civitatem in specie hominis, ferens membranam quamdam in manibus, et dixit uni servorum ejus: Si hanc super se tulerit dominus tuus, ab infirmitate liberabitur sua. At ille ingressus ante dominum suum dixit ei: Quae est tua patientia? audi ergo me, et sanaberis. Est homo ignotus in civitate quamdam habens membranam, qui dicit quod si eam super te 129.0718A| ferre volueris, ab infirmitate liberaberis. At ille inquit: Quid scriptum habet? Nescio, ait, sed nomina deorum angelorumque dicit. Marianus dixit: Deus, absque cujus nutu nihil fit, potest me sanum reddere sine charta; habeat quod suum est, de me fiat voluntas Dei. His dictis, confestim somno corripitur prae dolore et tristitia. Qui cum obdormisset, apparuit ei beatus Demetrius dicens: Surge, et servis tuis impera, quod te deferant in domum Demetrii; nam ibi juvante Deo recipies sanitatem. Cumque evigilans, a circumstantibus domum Demetrii martyris requireret, ait quidam: Est domus vilissima prope stadium, in qua dicunt jacere Demetrium, qui dudum lanceis interfectus est jussu Maximiani imperatoris. Tum ille: Illuc me ferte, quia in visu 129.0718B| dictum est mihi illic sanitatem me posse recipere. Tunc famuli tulerunt dominum suum ubi jussi fuerant; et jussit se ponere solummodo in pavimento. Cumque jaceret, somno subito arripitur; et ecce beatus Demetrius iterum apparuit ei dicens: Per me sanari potes, sed timeo ne forte post sanitatem curis hujus mundi te implices. At Marianus: Tu scis, domine, quia nunquam hoc egi nec agere cupio. Et ille: Christus te sanat qui erigit elisos. Et evigilans Marianus coepit narrare visionem. Cumque ad hoc ventum fuisset ubi martyr dixit: Christus te sanat qui erigit elisos, sanus surrexit gratias agens Deo cum omnibus qui illic aderant, qui vivit et regnat in saecula saeculorum. Amen.
Fuit item quidam praefectus Thessalonicae civitatis 129.0718C| qui fluxum sanguinis patiebatur et velut mulier, quae tactu fimbriae vestimenti Domini sanata est, pene omnem censum in medicos expenderat, et a nemine sanari poterat. Tandem ergo inspiratus divina clementia, quadam die ait servis suis: Portantes portate me ad domum protectoris nostrae civitatis. At illi cum timore respondentes dicunt ei: In cujus protectoris domum jubes ducere te? Dicit eis: Primi. Qui aiunt: Cujus primi? Dic nobis, domine, nomen. Ille vero intuitus eos dixit: Proh dolor! ego semivivus jacens illum cognosco, et vos cum sani sitis, ignoratis eum? Nescitis quod multos protectores habet haec civitas, sed unus supereminet cunctis, qui pro ea semper alacriter pugnat; quem ut murum inexpugnabilem non solum 129.0718D| civitas, sed et habere tota promeruit regio? Deferte igitur me in domum ejus. Aut enim visitans miserebitur mei; aut certe, cum illic defunctus fuero, suscipiet animam meam, et in futura me horrendi tribunalis Christi praesentia intercedens, eripiet ab aeterno supplicio. Quibus illi auditis, intellexerunt quod de sancto diceret Demetrio, qui frequenter sanitates infirmis reddebat; et celeriter elevatum tulerunt eum illuc. Quae autem lingua, fratres charissimi, hunc martyrem dignis laudibus potest venerari, qui tantam operatus est virtutem, ut illum quem multiplices et varii non poterant sanare medici, sub unius horae momento redderet sanum? Nam ut fores ejus ecclesiae intravit, non solum corporis, 129.0719A| sed et animae promeruit sanitatem per virtutem Domini nostri Jesu Christi, qui vivit et regnat in saecula saeculorum. Amen.
Amicum veritatis, scilicet summum sacerdotem, audivimus narrare de Demetrio martyre, quae Deo adjuvante in subsequentibus edisserere satagemus. Contigit, inquit, incendi noctu ciborium, quod in sancto ejus fuerat templo totum ex argento splendidum, ita ut totum solveretur. Sanctissimus ergo episcopus satagebat fabricare praedictum ciborium, et non inveniebat integrum pondus argenti, quod conflatum fuerat ad consummationem tanti operis. Meditabatur namque apud se ut argenteum thronum, qui in eodem erat venerabili templo, dissolveret, et inde opus perficeret. Cumque hoc statuisset 129.0719B| apud se, alio nemine sciente consilium, apparet in somnis Christi martyr Demetrius presbytero cuidam, viro optimae vitae, Demetrio nomine, dicens: Vade, dic episcopo civitatis: Ne praesumas thronum domus meae destruere. Cum hoc presbyter episcopo retulisset, primo quidem praesul miratus est pro eo quod sua cogitatio erat manifestata; deinde putavit eum aliqua suspicione haec finxisse, qui erat dispensator templi venerabilis martyris. Et dixit ei episcopus: Nunquam ex me hoc audisti, frater. Post multos vero dies iterum scrutatis causis, nulloque reperto consilio ex quo perficeretur opus ciborii, consilio primo se confirmavit, quod de throno faceret ciborium. Cum vero jussisset argentarium vocari, ut praeciperet ei tollere thronum, renuntiavit ei quidam 129.0719C| dicens: Demetrius presbyter ad sanctitatem tuam ingredi postulat. Qui cum intrasset dicit ei: Demetrius martyr, qui prius apparuit mihi peccatori, iterum in visu apparuit mihi tristi quodammodo vultu, et praecepit nuntiare beatitudini tuae haec verba: Propter charitatem ne contristes me in destructione throni. At ille audiens indignatus est adversus presbyterum, putabat enim illum fingere talia. Quem et austerius a se dimisit, et manifestam suam fecit intentionem, dicens: Abunde dari judicas quod argenti minus est ponderis. Ne temere judices, philosophatus in aliorum tribulationes. Tunc ille presbyter confusus exivit. Nondum quippe dixerat ei sanctus quid fieri oporteret, sed tantum: Meum ne dissipes thronum. In ipsa autem nocte 129.0719D| apparuit sanctus Demetrius presbytero Demetrio, et dixit ei: Vade, dic archiepiscopo: Noli curare de meo ciborio, ego enim illud perficiam per memetipsum. Implevit namque presbyter jussa martyris, et suo haec dixit praesuli. Hoc cum audisset praesul, laudes reddidit Deo et sancto martyri Demetrio. Dum adhuc de his loquerentur ad invicem, ecce ostiarius advenit Dicens: Sancte praesul, praedives Mennas stat ante januam tuam cupiens tecum loqui. Dicit ei: Veniat. Veniens praedictus Mennas obtulit et LXXV libras argenti in adjutorio ciborii. Et deinde venit Joannes, scilicet dulcedo pauperum, offerens ei quadraginta librarum pondus argenti; et cives advenientes, prout poterant, offerebant, ut ciborium 129.0720A| restrueretur. Taliter restructum est opus saepe nominatum meritis sancti martyris, auxiliante Domino nostro Jesu Christo, qui cum Patre et Spiritu sancto vivit et regnat in saecula saeculorum. Amen.
Sed nec illud omittendum credimus quod a sanctissimo archiepiscopo audivimus. Referebat enim de quodam mansionario templi martyris Demetrii, nomine Honesiphoro. Cum pergerem quodam die ad ecclesiam praedicti martyris, inveni praefatum Honesiphorum mansionarium jacentem ante sancti martyris ostium semivivum. Cumque turbatus lamentarer pro amici infirmitate, in se reversus Honesiphorus me fiere videns, ait: Quare tristaris propter me, domine Eusebi? si me diligis, noli turbari, sed praecipe monumentum meum praeparari, et me 129.0720B| in eo vivum obrue. Qua re turbatus moestus dixi ei: Cujus rei causa, frater? Ille respondit: Quia irritavi mea culpa ad iracundiam sanctum martyrem. Apparuit mihi peccatori sanctus namque martyr in somnis, et dulci voce locutus est ad me: Frater Honesiphore, non placet mihi quod operaris. Placet mihi magis animae salus quam millia pondera auri. An nescis quia cereus qui offertur pro peccatis, quanto apparet ardens, tanto sanctos manet pro peccatoribus ad intercedendum. Sine igitur cereos majores et minores ardere, quia oportet omnino cereis resplendere domum meam. Ego autem infelix, expergefactus aestimavi me phantasiam videre, et dixi apud me: Sanctus non apparet peccatoribus. Bis vero et ter eadem monita in somnis suscepi, et 129.0720C| haec custodire volui, et usque in finem conservare desidero. In hac vero nocte venit quidam devotus vir ad ecclesiam magnos cereos offerens. Post orationem suam recessit de ecclesia. Cogitavi ego ut exstinguerem illos, oblitus decretum sancti martyris. Cumque impetum fecissem ut cereos exstinguerem, sanctus Demetrius de argenteo cubili suo voce magna et terribili clamans ad me dixit: O cupide! et iterum, o cupide! Ego vero miserrimus, nimis perterritus, ad terram elisus, extra valvas monasterii ejectus, ubi invenisti me jaceo pene mortuus. Haec quidem saepe enarravit Pater noster archiepiscopus. Nos autem obaudire oportet ea quae à sanctis ejus divina auctoritate praecipiuntur. Eorum namque benignitas nos semper custodiat, et in praeceptis 129.0720D| Christi perseverabiles reddat. Amen.
Accidit habitatoribus Thessalonicae civitatis, pro peccatis videlicet suis, ut gens barbarica eorum depraedaretur terram, domos illorum ardebat, et vineas stirpabat, filios et filias, equos et asinos, oves et boves in captivitatem transferebat; frumentum et vinum et oleum in obsidionem civitatis devastabat. Persecutioni subsecuta est fames valida in tota regione illa. Qua propter primates civitatis miserunt legatos ad imperatorem ut ab obsidione barbarorum et ab imminenti fame liberaret civitatem. Interea gloriosissimus martyr Demetrius ita ut in imaginibus pingitur, apparuit in parte insulae Chyi cuidam nauclero, nomine Stephano, onus frumenti ducentorum 129.0721A| modiorum ad urbem regiam ducenti, et dixit ei: Audi me, et Thessalonicam celeriter naviga. Qui cum esset factus velut in excessu mentis propter martyris visionem, vix loqui valens ait: Domine, audivimus eam captam fore à barbaris. Sanctus respondit: Illuc ergo naviga, et navibus tibi occurrentibus nuntia quod miseratione Dei salvata sit Thessalonica. His dictis, coepit sanctus praeire Stephanum ambulans per maria. Stephanus autem navigans Thessalonicam, quibuscunque obviavit, visionem martyris narravit. Praevenit autem cum multis negotiatoribus legatos, quos ad imperatorem cives direxerant, convertens luctum civitatis in gaudium, narrans etiam qualiter illi martyr apparuerat. Nam divino terrore perterriti hostes paulo ante ab obsidione 129.0721B| discesserant.
Omnes nostis famem quae dudum facta est non solum in hac Thessalonica civitate, sed etiam pene ubique, in tantum, ut ipsam quoque civitatum reginam occuparet, non solum frumenti, sed etiam aliarum rerum. Cum ergo tanta afflictione famis premeretur civitas, ille sanctus martyr Demetrius, divino nutu ex multis diversisque regionibus naves plenas variis frugibus, humidis scilicet et siccis, atque omni bonitate ciborum humanorum refertas illis transmisit, ita ut statim spes illorum de necessitatibus dirupta esset, qualiter jam audietis. Vir erat quidam constitutus a suo domino super insulam Chyum, ut frumentum quod naves afferebant, illuc emeret. Cum autem naves minime inveniret, et gravi 129.0721C| moerore teneretur, audivit vocem dicentem sibi: Quid anxiaris? scito quod Demetrius ante omnes arrhas tribuit, ut Thessalonicam mittat. Qui surgens perrexit ad ecclesiam sanctorum Victoris et Isidori, volens discere a rusticis quis iste esset Demetrius. Cum autem hoc quaereret, et nullum indicium posset invenire, suspicabatur aliquem hominem fore missum, Demetrium nomine, a praefecto civitatis Thessalonicae. Qui statim misit epistolam suo domino, narrans qualiter a Demetrio frumenta emerentur. Haec eadem dominus retulit imperatori; qui scrutatis causis, invenit nullum fore missum a praefecto Thessalonicae, nec etiam habere hominem Demetrium nomine. Cognovit autem tam imperator quam populus, quia nullus alius praedicto homini 129.0721D| apparuit nisi martyr Demetrius. Et cuncti qui audierunt, glorificaverunt Deum, qui per merita martyris liberavit civitatem Thessalonicam a periculo famis.
Praefectus quidam civitatibus Illyricensibus praeerat, cujus nomen non opus est dicere, quia in opprobrium sempiternum permanet. Qui superbia inflatus, quibusdam qui civitati Thessalonicae praeerant, accersitis, exigebat ab eis quamdam dispositionem fieri. At illi genibus ejus provoluti, dicebant se non posse ejus parere jussis. At ille illos fingere dicebat. Tum illi inquiunt: Si nos non creditis, ante sancti Demetrii sepulcrum jurabimus non posse hoc a nobis impleri. At ille in blasphemiam martyris irrupit, 129.0722A| dicens delusionem quamdam concivibus suis de glorioso martyre. At illi blasphemiam non ferentes, obturatis. auribus exierunt. Post duos autem dies tanto languore corpus praefecti correptum est a planta pedis usque ad verticem, ut nec a medicis posset infirmitas agnosci; in qua infirmitate octo mensibus permansit. In octavo vero miser in hanc venit miseriam, ut dimidia pars corporis ejus solveretur, ita ut haberet quidem visu omnia membra, sed licentiam movendi non haberet. Mira est potentia Dei quae per servos suos talia operatur!
Eusebius Thessalonicae civitatis archiepiscopus visionem vidit quam narrare cupio vobis. Antequam super civitatem Thessalonicam barbarici irruerent nimbi, vidit se praedictus pontifex in somnis sedere 129.0722B| in theatro civitatis cum magna turba famulorum. Cumque haesitaret cujus rei gratia in tam obsceno loco sederet, et surgens proficisci vellet, vidit tragoedum stare in logio ubi fabulae recitantur, dicentem sibi: Exspecta, quia te et filiam tuam habeo lamentari. Qui dixit ei: Ne labores, ego enim neque filiam habeo, neque in me est lamentum. At ille: Vere et filiam habes, et multorum filiorum matrem; et oportet te illam lamentari. Tunc intellexit praesul quod civitatem diceret filiam ejus, et ait: Adjuro te per Deum ut non me nec illam lamenteris. Cumque tertio repetere vellet lamentum, et ab episcopo non sineretur, a somno excitus, intellexit tragoediam non bonam habere significationem. Paucis vero interpositis diebus, innumerabilis barbarorum multitudo 129.0722C| Thessalonicam circumdedit, et cognovit episcopus veram esse quam viderat visionem. Cum Thessalonicensem, ut supra vidimus, pagum gens barbara devastaret, ob illorum persecutionem fame premebantur incolae per proxima. Ad ultimum vero mortuis habitatoribus pene tam gladio quam fame, inito barbari consilio, subito irruunt super civitatem, putantes illam vacuam praesidiis hominum, quod se res habebat, et fame desolatam. Nam nos pauci eramus: illi vero locustarum excedebant numerum. Tunc aedificatis aggeribus, machinis, arietibus ferreis, balistis, ingentibus testudinibus, cuncta pellibus boum et camelorum cooperuerunt, ne a civibus igne immisso destruerentur. Insistebant autem civibus tam graviter, ut nemo 129.0722D| spem vitae haberet. Tandiu autem obsederunt civitatem, quousque cuncta cibaria dissiparent, tam hominibus quam jumentis apta. Inito autem consilio ut futura die primo mane unanimiter debellarent civitatem, undique circumdederunt illam cum instrumentis bellicis. Cumque jam capienda foret urbs, visum est illis quasi examen apum multitudinem armatorum egredi de civitate, quam praecedebat quidam juvenis rufus, pulcherrimus aspectu, signum crucis ferens in manibus, quem ferebat equus albus, et cum impetu irruere super illos. Qui terrore concussi relicta civitate, praesidium arripiunt fugae. Pauci tamen, fugere non valentes, permanserunt illic semivivi; qui a civibus comprehensi, quaesitum est ab 129.0723A| eis cur tanta multitudo absque ulla re fugeret. Tunc barbari: Multitudo virorum, quam occultastis, cum duce fortissimo nostrorum fugavit catervas. At illi intellexerunt ducem esse Demetrium martyrem, cum exercitu angelorum hostes effugantem. Tunc collectis hostium spoliis conglobati ad ecclesiam beati Demetrii immensas Deo gratias retulerunt, qui per ejus intercessionem eorum ab hostibus liberavit civitatem. Cum plures plura loquerentur de barbarorum fuga, exsurgens quidam ex nostris fratribus dixit nobis: Cum quadam nocte hujus hebdomadae, post matutinos, perstarem in templo sancti Demetrii martyris, et orarem ante sanctum sepulcrum ejus, invasit me sopor nimius, ita ut nec omnino dormirem, nec ex toto vigilarem. Et ecce duo viri visu terribiles 129.0723B| apparuerunt, et dixerunt custodi templi: Ubi est dominus hujus templi? Respondit: Sub illo ciborio manet. At illi: Vade, dic illi quia ad eum sumus missi. Ivit ille, et isti secuti sunt eum. Et vocavit eum dicens: Sancte Demetri, adsunt duo milites a domino suo ad te missi. Et statim apparuit ab intus sanctissimus Christi martyr, et stetit juxta januas, et mihi quoque indigno apparuit. Ego vero corrui in faciem, non ferens intueri angelicum vultum ejus. Erat enim species ejus non juxta speciem quae in antiquioribus ejus imaginibus est depicta, sed sicut sol facies ejus radios emittebat. Quamvis pronus jacerem, tamen diligenter intendebam quae loquerentur ad invicem. Audivi namque quia salutaverunt viri benigne sanctum. At ille dixit 129.0723C| ad eos: Gratia Dei vobiscum. Cur autem missi estis ad me? Dicunt viri: Dominus nos misit ad sanctitatem tuam, haec tibi denuntians: Celeriter exiens veni ad me, civitas enim inimicis tradetur. Ego vero cum audissem, turbatus prae dolore sermonis, surrexi super manus meas, et suspiciens sursum paulisper, vidi faciem piissimi martyris nimis moestam. Et cum praeterisset hora, vidi lacrymas ab oculis ejus decurrentes super genas ipsius. Tunc dixit custos templi ad duos juvenes quos introduxit: Cur dominum meum tribulastis? Si vere praescissem vestram intentionem, non vos ad eum deduxissem. Deinde sanctus Dei dixit ministro: Hi servi mei sunt, et quae jussa sunt eis, haec et mihi annuntiaverunt. Deinceps inquit sanctus martyr alta voce: O Domine 129.0723D| Jesu Christe, tu dixisti: Nolo mortem peccatoris, sed ut convertatur et vivat; et item: Gaudium est angelis Dei super uno peccatore poenitentiam agente. Nam et tu cum esses Dominus omnium angelorum, dedisti animam tuam pro redemptione hominum iniquorum. Tu, Domine, commisisti mihi civitatem istam et concives ejus, ut habitarem perenniter cum eis, custodiens illos. Quomodo ergo possum derelinquere illos in tanta necessitate? aut quo vultu contemplabor excidium patriae meae? Quae autem vita mihi erit perditis civibus meis? Sicut epulantibus eis spiritaliter eram cum illis, sic periclitantibus eis non desero illos. Quidquid eis dignum pati fuerit, mehor etiam ego pati cum ipsis. Sed tu, omnipotens 129.0724A| et misericors Deus, qui exaudisti Jonam de ventre ceti, et tres pueros de camino ignis ardentis, et Susannam de falso crimine, exaudi populum tuum, et libera eum de interitu barbarorum. Et illico audita est vox missa a Domino: Fiat eis secundum voluntatem tuam. Et continuo cum magno gaudio salutavit duos juvenes ad se missos, gratias agens Deo, quia exaudivit eum. Sine dubio sciatis quia per istum sanctum vitam et victoriam recepistis, auxiliante Domino nostro Jesu Christo, qui vivit et regnat in saecula saeculorum. Amen.
Miraculum quod temporibus nostris gessit sanctus martyr Demetrius, inter caetera miracula et hoc inserere volo. Erat quidam episcopus de regione Afrorum, nomine Cyprianus, veri sacerdotii sollicitudinem 129.0724B| et vitam Deo dignissimam ducens. Procuravit ire ad reginam civitatum Byzantium, urgente quoque causa rei necessariae. Cumque navigassent multis diebus, et jam partibus Graeciae appropinquassent, a ferocissimis Sclavis captus est cum omnibus suis. Quos captivos inter se cum divisissent, simul cum eis et praedictum episcopum in servitutem sibi diviserunt. His ita gestis redeuntes ad propria loca, prout quisque barbarus voluit suo captivo onus servitutis imposuit. Episcopus namque Cyprianus cophinum domini sui servabat, per providentiam sapienter cibos ejus distribuebat, vitamque suam in orationibus, vigiliis et jejuniis laudabiliter confortabat. Considerans absentiam populi sibi commissi, Dominum principem pastorum deprecabatur, 129.0724C| ut ejus regimine salvaretur. Dicebatque ad Dominum: Cum essem sine aliquo merito, pastorem gregis tui me constituisti; quomodo nunc communicatus sum, ut a tali ordine ad servitium barbarorum sim deputatus? Sed reminiscor quia pro peccatis meis hoc accidit mihi, et ideo hac tribulatione irretitus retineor. Quis ovibus meis indicabit quod pastor earum a barbaricis bestiis captus sit? Haec et horum similia deflenti astitit adolescens pulcher et forma decorus, militarem speciem et habitum ferens, dixitque ad eum: Si vis a servitute qua detineris liberari, et a barbaricis eripi, surge et sequere me. Observa autem apud te, ambulantibus nobis, ne omnino loquaris mihi; sed silentio studentes utrique iter agamus in mente Deum orantes. Tunc episcopus 129.0724D| respondit ei: Quis es tu, et unde egressus huc advenisti? At ille dixit ad eum: Demetrius dicor, et miles sum imperatoris magni: domus autem mea in medio Thessalonicae civitatis consistit, ad quam si me secutus fueris, sine dispendio te ducam. Surgens ergo secutus est eum, et incedebant ambo tacentes. Noctibus quidem iter agebant, per diem autem quiescebant. Porro recedebat Demetrius mane ab episcopo, et iterum appropinquante vespere regrediebat, deferens secum ex diversis arboribus fructum cum oleribus herbarum, unde alebat socium suum, et sumpto cibo carpebant iter. Post dies octo cum appropinquassent muros jam dictae civitatis, sistens Demetrius Cyprianum ante portas civitatis 129.0725A| disparuit. Cum autem fidelem ductorem et comitem bonum episcopus requireret, et non inveniret, ingressus est civitatem. Requirebat vero ab eis qui obviam sibi veniebant et alloquebantur, ubi esset domus Demetrii militis. Cumque multos faterentur esse in civitate Demetrios, et ipsos militari ordine fungi, ille perhibebat: Ejus, inquiens, qui requiritur a me domus est in medio civitatis. Ergo cum omnes haesitarent cum eo, is qui quaerebatur, nusquam inveniebatur. Habitatores vero civitatis deduxerunt episcopum ad martyris ecclesiam. Ut autem introivit, statim se in orationem dedit, et laudes gratificas Salvatori Deo retulit; et surgens sursum extensis manibus cum obtutibus oculorum, vidit imaginem Demetrii martyris in habitu sui comitis et 129.0725B| conductoris. Tunc coram omnibus clamavit, affirmans absque dubio ipsum esse Demetrium, qui duxerat atque salvaverat eum; et hanc esse domum martyris, quam mihi apparens ab initio ipse manifestavit. Tunc enim episcopo civitatis praesentia viri denuntiatur, et quae illi acciderant nota efficiuntur. Qui statim susceptum comministrum in episcopio suo recepit, et benigne tractabat eum. At ille nec ad horam passus est ab ecclesia sancti martyris separari, sed omni tempore quo in civitate mansit, commoratus est in eadem ecclesia. Cum illic hiemasset, et tempus navigationis exspectasset, illico dum tempus advenit, ascendit in navim sumpta secum imagine martyris Demetrii, navigavitque prospere ad urbem Constantinopolim; et negotio suo apte disposito, 129.0725C| cooperante victoriosissimo martyre Demetrio, suae se regioni et gregi deinde remeans dedit, copiosum ex his quae acciderant promittens martyri cultum. Porro talionem inde reddere cogitans, et pro libertate gratiam tribuere satagens, templum dedicare in civitate sua collegae suo et martyri Demetrio coepit. Desiderium autem habebat simile ciborium et similem ambonem, quem vidit, construere cum marmoreis columnis, in honore sancti Demetrii martyris. Inde erat valde sollicitus, quia horum apparatum, qualiter et unde hoc faceret, modis omnibus ignorabat. Quadam denique nocte, cum fatigatus esset ob nimiam incursionem cogitationum episcopus, sopor invasit eum et continuo obdormivit. Et ecce astitit ante eum sanctus martyr Demetrius, 129.0725D| dicens illi: Quare contristaris, frater? nonne audisti Dominum Jesum dicentem discipulis suis: Amen dico vobis, si quis dixerit huic monti: Tollere, et mittere in mare, et non haesitaverit in corde suo, sed crediderit quia quodcunque dixerit fiat, fiet ei? 129.0726A| Ubi est fides tua? O homo, noli sollicitus esse columnarum vel ambonis causa. Navigium quippe hodie a pelago descendit, omnia quae ad praeparationem templi opus habere videris portans. Est namque episcopus in Galliarum partibus, in civitate Massilia, populum sibi commissum conservans, qui aedificat templum in honore sancti martyris Victoris, nostri consocii vel fratris, et cupit ei aedificare ambonem et ciborium, sicut tu in mea domo. Quapropter misit navigium cum servis suis ad montem porphyreticum, ut emerent ei columnas et tabulas satis porphyreticas ad opus sancti martyris Victoris perficiendum. Sed intercedente jam sancto martyre, jam adinvenit praedictus episcopus infra civitatem, columnas et tabulas porphyreticas miro ordine depictas, 129.0726B| in terra dudum repositas. Navigium cum columnis et tabulis porphyreticis emptis suis legatitis Christi martyr transmittit nobis, ut ex eis facias opus quod mihi facere cupis. Exsurgens denique a lectulo praesul, retulit per ordinem suis clericis visionem. Hujus rei gratia misit eos ad portum maris. Qui cum navigium invenissent, et cum nauclero locuti fuissent, rogaverunt quatenus dignum pretium pro columnis et marmoreis tabulis reciperent, desideriumque episcopi adimplerent. Sed nauclerus et qui cum eo erant, abnegatores effecti sunt, nihil penitus eorum asseverantes se habere quae quaerebantur. Nuntiantes autem clerici haec qui missi fuerant suo episcopo, tristem eum inde reddiderunt, et moerens incedebat frustratus consilio. 129.0726C| Iterum namque martyr sanctus Demetrius apparuit ei in visione, dicens: Vade tu ipse ad praedictum nauclerum, et dic ei: Noli esse mendax; in propria enim navi habes instipatum ambonem et reliqua marmora absconsa. Nihil vero dubites ad haec mihi tribuenda, propter episcopum qui misit te ad haec perquirenda. Frater enim meus invenit in civitate Massilia qualiter proprii oratorii perficietur opus. Cumque abisset episcopus, et haec dixisset nauclero, et narrasset has mirabiles visiones, persuasit ei quatenus pretium pro marmoribus datum reciperet ab eo. Et ita factum est. Dedicavit igitur episcopus templum, quod sancto martyri Demetrio construxit, cum ambone et ciborio ad laudem Christi et gloriam martyris saepe dicti. Per orationes ejus si 129.0726D| quis infirmus in eodem templo devotus advenerit, si perunctus fuerit de oleo lampadis ejus, illico sanabitur per Dominum nostrum Jesum Christum, qui vivit et regnat in saecula saeculorum. Amen.
ACTA SANCTAE CRISPINAE VIRGINIS ET MARTYRIS, AUCTORE ANASTASIO BIBLIOTHECARIO. (Apud Mabill., Vet. Analect., ex manuscripto codice coenobii sancti Theoderici prope Rhemos.) 129.0727| 129.0727A| Diocletiano II et Maximiano Augusto consulibus, die Nonarum Decembrium, apud Coloniam Thebestinam, in secretario pro tribunali assidente Anulino proconsule, Commentariense officium dixit: Thagarensis Crispina, quae legem dominorum principum contempsit, si jusseris audiatur. Anulinus proconsul dixit: Inducatur. Et inducta beata Crispina, Anulinus proconsul dixit: Praecepti sacri jam cognovisti sententiam? Beata Crispina respondit: Quid praeceptum sit nescio. Anulinus proconsul dixit: Ut omnibus diis nostris pro salute principum sacrifices, secundum legem datam a dominis nostris Diocliciano et Maximiano piis Augustis, et Constantio nobilissimo Caesare. Beata Crispina respondit: Nunquam ego sacrificavi, nec sacrifico, nisi uni Deo et Domino 129.0727B| nostro Jesu Christo Filio ejus, qui natus est et passus. Anulinus proconsul dixit: Amputa superstitionem, et subjuga caput tuum ad sacra deorum nostrorum. Beata Crispina respondit: Cottidie veneror Deum meum, praeter quem alium non novi. Anulinus proconsul dixit: Dura es et contemptrix, et incipies vim legum invita sustinere. Beata Crispina respondit: Quidquid emerserit pro fide mea quam teneo, libenter patiar. Anulinus proconsul dixit: Vanitas est animi tui, ut jam non dimissa superstitione sacra nomina venereris. Beata Crispina respondit: Cottidie veneror, sed Dominum meum, praeter quem alium non novi. Anulinus proconsul dixit: Ego sacrum praeceptum offeram quod observes. Beata Crispina respondit: Praeceptum observo, sed Domini 129.0727C| mei Jesu Christi. Anulinus proconsul dixit: Perdes caput, si non obediens fueris jussis imperatorum dominorum nostrorum, quibus deservire cogeris subjugata; quod et omnis Africa fecit, nec tibi dubium est. Beata Crispina respondit: Nunquam sit illis bene, ut me daemoniis faciant sacrificare: sed sacrifico Domino, qui fecit coelum et terram, mare et omnia quae in eis sunt. Anulinus proconsul dixit: Ergo isti dii non sunt a te accepti, quibus exhibere cognosceris [ f. cogeris] famulatum, ut salva pervenias ad devotionem. Beata Crispina respondit: Nulla devotio est quae opprimi cogit invitos. Anulinus proconsul dixit: Sed utinam devota sequaris, ut in templis sacris flexo capite diis Romanorum thura immoles. Beata Crispina respondit: Hoc non 129.0727D| feci aliquando ex quo nata sum, nec novi, nec facio usquequo vita vixero. Anulinus proconsul dixit: 129.0728A| Sed fac, si vis a legum severitate immunis evadere. Beata Crispina respondit: Quod dicis non timeo, hoc nihil est. Deum autem qui in coelis est si contempsero, sacrilega ero, et semel me perdet, ut non inveniar in illo die venturo. Anulinus proconsul dixit: Sacrilega non eris, si sacris obtemperes jussionibus. Beata Crispina respondit: Quid vis? ut sim sacrilega apud Deum, et apud imperatores non sim? Absit. Deus magnus, qui fecit mare, et herbas virides, et aridam terram; homines autem facti ab ipso, quid mihi possunt praestare? Anulinus proconsul dixit: Cole religionem Romanam, quam et domini nostri invictissimi Caesares et nos ipsi observamus. Beata Crispina respondit: Deum novi tantum: nam illi lapides sunt, et figmenta manuum hominum facta. 129.0728B| Anulinus proconsul dixit: Blasphemiam loqueris, nam non prosequeris quae saluti tuae conveniunt. Et adjecit Anulinus proconsul, et Commentariense officio dixit: Ad omnem deformitionem deducta, a novacula ablatis crinibus decalvetur, ut ejus primum facies ad pompam perveniat. Beata Crispina respondit: Loquantur ipsi dii, et credam: ego si salutem non quaererem audiendam, ante tribunal tuum non essem. Anulinus proconsul dixit: Diu vivere desideras, aut mori in poenis, sicut et caeterae consortes tuae Maxima, Donatilla, et Secunda. Beata Crispina respondit: Si mori vellem, et in interitum animam tradere, et in ignem aeternum, tuis daemoniis darem voluntatem meam. Anulinus proconsul dixit: Caput tibi incidam, si deos venerabiles adorare dispexeris. 129.0728C| Beata Crispina respondit: Gratias ago Deo meo, si hoc fuero consecuta. Caput meum perdo semel: sed si thurificavero idolis . . . Anulinus proconsul dixit: Et omnino in isto sensu tuo stulto persistis? Beata Crispina respondit: Deus meus qui est, et qui fuit, ipse me jussit nasci; ipse dedit mihi salutem per aquam baptismi; ipse mecum est, ut anima mea, sicut tu vis, non faciat sacrilegium. Anulinus proconsul dixit: Quid pluribus sufferimus impiam Crispinam? Acta ex codice quae dicta sunt relegantur. Et cum relegerentur, Anulinus proconsul sententiam de libello legit: Crispina in superstitione indigna perdurans, quae diis nostris sacrificare noluit, secundum Augusti legis mandata a coelesti . . . locum tendit, eam gladio animadverti jussit. Beata Crispina 129.0728D| respondit: Christo laudes ago, benedico Dominum, qui sic me de manibus tuis dignatus est liberare 129.0729A| Passa est beata Crispina apud Coloniam Thebestinam, die Nonarum Decembrium, imperante Anulino proconsule, regnante Domino nostro Jesu 129.0730A| Christo in unitate Spiritus sancti in saecula saeculorum. Amen.
SERMO S. THEODORI STUDITAE DE S. BARTHOLOMAEO APOSTOLO, Interprete Anastasio Bibliothecario. (Apud Acherium, Spicilegii t. II.) 129.0729| EPISTOLA ANASTASII NUNCUPATORIA. 129.0729B| Sancto ac venerabili AIONI antistiti Beneventino ANASTASIUS sanctae sedis apostolicae bibliothecarius, in Domino salutem.
Fervens sanctimonia tua circa Bartholomaeum apostolum multi amoris affectu me nuper hortata est, quia jam ejus penes se celebris habebatur memoria, si quid in laude ipsius saltem Graece inveniretur, quod vel Latine vel Graece sit interpretatum, sibi misissem. Verum quamvis in laude ipsius multa inveniantur quae vel Latine vel Graece descripta sunt, unus tamen sermo nuper editus est, qui utrum Latine reperiatur nullo hactenus declaratur indicio. Hunc ergo interpretari et paternitati tuae destinari decrevi. Si autem quaeris quis tanti sermonis habeatur expositor, libenter aperiam. 129.0729C| Theodorus videlicet quidam sacerdos apud Constantinopolitanam urbem temporibus fuit Adriani et Leonis Romanorum pontificum, vir valde mirabilis, qui non solum fidei constantia, verum etiam scientiae gratia et signorum polleret virtutibus; duorum imperalium insigniumque coenobiorum, Studii scilicet et Saccudiorum, constitutus est abbas. Qui semper in apostolicae sedis communione persistens, haereticorum naenias et imperatorum vesaniam fidei constantia, etiam tormentis affectus, mentis virtute repressit; necnon et sancti Spiritus gratia plenus opuscula nonnulla composuit inter quae et sermonem hunc de B. Bartholomaeo satis 129.0730B| utilem, obscuris dictionibus (quem interpretari tibi voluisti) Graeco edidit famine, qui Graeco vocabulo Ἐγκώμιον dicitur, quod Latine praeconium, sive laus exprimitur. Qui ad Latinitatis notitiam fideliter translatus, ut scrupulum omnem de nutantium pectoribus auferat, et improbas invidorum ac detrahentium linguas comprimat, atque ignorantiam instruat insciorum, consequenter legendus est. Et revera, quia Salomon ait: Memoria justorum cum laudibus, scio quosdam non scientes utriusque idiomata linguae interpretationi meae derogaturos, et me ea passurum quae quondam ille coelestis bibliothecae cultor a suis aemulis pertulit. Verum quisquis ille fuit, ejus salubribus monitis eruditus non se ad detrahendum velut improbus ingerat, sed ad corrigendum 129.0730C| quasi probus accedat; nec post dorsum fratris carnes invidentiae dente decerpat, sed palam, si potest, quod a vero discrepat, affectu charitatis emendet. Non enim majorem gratiam consecutum invideo, sed grates auctori rependo, qui, etsi non per me, per quoscunque tamen Latinos, de die in diem donis replet, quibus se Graeci ditatos esse magnopere gloriarentur. Tu tamen, obsecro, si haec translatio parva placet, eam legendam Ecclesiae trade, et pro me Deo hanc legenti saltem semel Kyrie eleyson dicere jube. Salve, praesul amate Deo. Sine margine salve et memor esto fratris tui Anastasii.
PRAEFATIUNCULA. 129.0729| 129.0729D| Beati Bartholomaei apostoli venerabile omniumque laudum solemni attollendum corpus praeconio, qualiter de Armenia Indorum provincia post decessum Polimii regis atque pontificis, aliquantis elabentibus annis per iniquorum atque infidelium perfidiam, 129.0730D| imo divinae dispensationis nutum, Lippareos mirabiliter sit evectum in insulam, unde hodierna solemnitas celebratur, cujusdam Theodori reverendissimi sacerdotis veridica est relatione reseratum; habet enim sic hujusmodi narratio illius.
SERMO S. THEODORI. 129.0729| 129.0729D| Maximus quidem labor, et, ut addam, gloria est sanctorum laudes contexere, virtutes praedicare; 129.0730D| sed majori devotione martyr quisque debet attolli, in cujus beatificatione omnis sermo non sufficit. 129.0731A| At vero et apostolum irreprehensibiliter collaudare, quantae, putas, esse poterit etiam insignium magistrorum industriae, scilicet quem spiritus ad contemplationem laudibus et modulatis vocibus extulit? Cujus enim sonus in omnem terram exivit, ut verborum virtute fines ordinaret orbis, oportet utique ut et laus ejus ex aequo intelligatur et fideliter proferatur: et ad haec quis tam idonens, quis sufficiens, quis robustus? Nunquidnam quia nec Petrus, nec Joannes est divinus Bartholomaeus, idcirco paucioribus est sermonibus praedicandus, et quasi non sit multi praeconii, minus aliquid efferendus? Apostolum Christi audis ex toto, et non pertimescis eum qui misit illum? Testem veritatis sensu capis, et non miraris eum qui est digne canendus? Quin et 129.0731B| si multorum unus erat, nulli tamen famulorum Dei minori laude comparandus. An quia est divini duodenarii numeri medius? Est enim et hic duodenarii, in senario medietas, sicut in citharae harmonia similis, aequum et ab utraque parte sonum divinae sermocinationis similem dans. At vero si volueris ut in apostolico ordine, sicut in annuali circulo uniuscujuscunque mensis, ex aequo utilis omnimodis conferatur numerus, et propria alter alterius quantitate et qualitate suam habeat differentiam, non plane nobis is qui laudatur exiguus, sed et nimis sublimis virtute Spiritus apparebit, habens quid in ipsa supputatione mysticum Dei verborum typum secundum arithmeticam artem. Solus enim senarius numerus a prima monade perfectus partibus suis 129.0731C| complens ex his ipsis medietatem quidem suam quae est tria, tertiam vero partem suam perficiens ex duobus, sextam autem ex monade consummans. In quo vero numero hic apostolus, si secundum evangelicum dinumeraverimus catalogum, sextus reperitur. Porro et si secundum Actuum apostolorum catalogum numeraverimus, septimum ponemus Bartholomaeum, eritque ipse iterum principium et vertex secundae hexados. Ita ut hinc possimus argumentari eum ad Petrum habere comparationem, dum ex prima quidem hexade principium reputatur in Petro, ex secunda vero, quia summitas est eorum qui post ipsum sunt, dinumeratur, principium taxatur in Bartholomaeo. Nota, dilectissime, Petrus docet nationes; sed et Bartholomaeus consequenter 129.0731D| paria investigat. Petri speciosi pedes bona evangelizantis, sed et Bartholomaei aeque jucundi sublimia de Deo loquentis. Petrus operatur prodigia magna, sed et Bartholomaeus facit miracula valida. Petrus deorsum capite crucifigitur, sed e diverso Bartholomaeus poenas pro Christo sustinens, postquam vivens excoriatus est, capite plectitur. Quotquot igitur Petrus agit, totidem operatur et Bartholomaeus. Ad quot valet Petrus mysteria capessenda, ad tot Bartholomaeus sufficit penetranda, aequaliter exsequitur divini verbi rationem, aequaliter fundat Ecclesiam, aequa lance habuit et caetera divina charismata.
Veni ergo placatus, esto ferax verbi, o beate, resera 129.0732A| linguam meam mutam, da mihi materiam praeconia tuae magnitudinis enarrandi, non ut ipse proficias aliquid, habens intrinsecus beatitudinum plenitudinem, sed ut quoquomodo declaretur amor circa te divinitus praedestinatus, ut et ego pauperrimus puer tuus paternis orationibus fruar in laude celebritatis tuae. Non enim poterit sine participatione illuminationis permanere, qui ad splendorem radii solis accesserit vel pupillas erexerit.
Alius igitur apostolorum hic, alius vero alibi percepit partem orbis in praedicatione cognitionis Dei, et omnes universitatem sibi dispertientes; praedicatores Regis regum Christi constituti sunt: Constitues enim eos principes super omnem terram (Psal. XLIV, 17), Scriptura pronuntiavit. Ei autem qui 129.0732B| nunc celebri fama laudatur sors et portio Armeniae locus, qui est ab Evilath usque Gabaoth, et in multis gentibus et civitatibus est distributus. Iste ergo cum mitteretur mystice verbum Dei annuntiare, haec divinitus audivit a Domino: Vade, discipule, ad praedicandum, exi ad pugnam, capax esto periculorum; consule figmento meo, cujus misertus homo factus sum, et pro quo mortis dedecus elegi. Ego paternum opus consummavi; primus veritatis testis factus sum; vos quod necessarium est implete, et quae post verba praedicationis meae mundo desunt, ad similitudinem meam supplete. Imitare Magistrum tuum, aemulare Dominum tuum, aequa passione sanguinem pro me pone, et carnem cruciatibus trade; patere quaeque sustinui pro te passus. Ostende in 129.0732C| teipso manifestas actiones characteris mei. Arma tibi sint benignitas in sudoribus, mansuetudo inter maledicos, patientia in his qui te peremerint. Ut ovis in medio luporum efficere, virtutibus armatus ad bella acuere. Non resultavit apostolus; non dixit: Quomodo lupos nancisci poterit agnus unus decem millia? Quomodo praecipiet peregrinus primis civium, exsul ducibus, regibus is qui unam possidet tunicam? Sed ut famulus fidelis, Dominico acquiescens praecepto, pergit gaudens, nihil deferens secum, nisi tantum Christi pretiosum nomen pro omni armatura.
Itaque aggrediens verbo praedicationis provinciam sorte perceptam, quanta illic gesserit, quanta subiens pertulerit, sequens sermo depinget; quorum quidem sunt quaedam secundum traditionem antiquae 129.0732D| relationis acta, quaedam vero secundum rationem evangelicarum doctrinarum gesta consistunt. Si enim lux mundi est juxta quod Veritas discipulis ait: Vos estis lux mundi, profecto ea quae lucis sunt operatus est in his qui in tenebris et umbra mortis sedebant. Et si sal terrae est, manifestum est quia gentes irrationabiles veritatis ratione saliens emundavit. Et si operarius evangelice nominatus est, consequenter et agriculturam spiritualem perfecit; quod enim a magistra Veritate communiter omnibus dicitur. et per singulas personas rationabiliter accipiendum est. Itaque vide eum secundum allegoriam aliquando quidem non terram arare bobus trahentibus ferrum, sed linguae aratro rationabilia rura sulcantem, jugo 129.0733A| videlicet comtemplationis et actionis, nec seminantem aliquid defluentium et corruptibilium, sed fidei verbum in profundum cordis recondentem; aliquando vero plantantem paradisos et vineas Domini, illos scilicet qui jam receptione verbi ad meliora incrementum fecerunt, et ab ineunte aetate per singula tempora fructus multiplices ediderunt; aliquando autem medicinaliter exhibita singulis passionum remedia conferentem.
Verum eumdem nosse velis caecos oculos illuminantem, leprosos mundantem, febres expellentem, claudis vadere, surdis audire praebentem, atque reliquorum languorum multimodas expellendo species, duplici sanitate naturae propriae languidos restituentem et certe pastoralem morem suscipientem, et semitas, 129.0733B| Deo perficiente, deducentem, revocantem, pugnantem, propellentem bestias haereseos, daemonumque phalanges: imperfecta rigare manu, educare crescentes in aetate Christi, spinas intelligibiles evellere, vel silvas impactas secare, sepes dogmaticas circumponere, et quidquid eorum deesse constiterit quae opportune sunt sequenda, facile praevidere. Ipse autem aedificator et architectus aedificii ac fabricationis non manufactae, templorum videlicet Domini, quae per Spiritum et veritatem construuntur, ac perficiuntur in populum acceptabilem, sectatorem bonorum operum. Intuere mecum, o homo, civitates et habitacula, quae olim populus seductus infidelitate possedit, nequiter turrim ponens, in Dei cognitione, et adversariorum insidias 129.0733C| facile dimissas, campos florentes, vineas condensitate pullulantes, hortos odorem dantes, aegrotantes omni languore et omni infirmitate sanitati pristinae reformatos; quae talia sunt, ut ita quis dicat, prima spolia et exuviae. Tanti agonis labores et in fame et in siti, in frigore et nuditate, in contumeliis et opprobriis, in carceribus et vinculis, in persecutionibus et adductionibus de loco in locum, de civitate in civitatem, de theatro in theatrum; in tormentis et verberibus; et ad extremum in occisione et gladio. Propter quae namque oportuerat eos remunerare bonis Magistrum, Salvatorem et Medicum pro his operantur atrocia, conviciantur, detrahunt, percellunt, torquent, rodunt. Quid non discentes? quid non agentes? quid non excogitantes? 129.0733D| quid non adinvenientes eorum quae ad acriorem afflictionem et tribulationis augmentum proficere crediderunt? Papae, crudelitatem! O feralem insaniam! Quales mercedes Creatori obtulerunt, qui visum, qui auditum receperant! pro honore inhonorantiam, pro benedictione maledictionem, pro requiescibili vita amarissimam mortem!
Legitur etiam in gestis ejus antiquioribus et emendatioribus quod Lycaoniae verbum vitae praedicavit. Dehinc Indiae evangelizans, ad ultimum in Armenia Majori, quae ejusdem est provinciae, in Albano ipsius Armeniae urbe postquam multa et intolerabilia tormenta subiit, decoriatus ab impiis in modum folus, capite plexus est; sicque demum a fidelibus ibidem 129.0734A| sepultus. Qui videlicet gloriosus fidelium patronus, etiam post obitum apparuit magnus Dei praedicator. Non enim vel postquam migravit ex hoc mundo neglexit occisores; sed ut pastor bonus quantum temporis erat, invitabat miraculis perditos, et prodigiis admittebat aversos. Sed bestialem mentem et inhumanum cor nil erat quod compesceret, nil quod retraheret usquequo in profunda malorum deciderent. Quid ergo de caetero faciunt? Insaniunt contra sacrum illud corpus; furunt contra diversas jugiter praestantem sanitates sacri corporis arcam. Respuunt remedium aegroti; orbi manum ducentem, caeci lucis datorem, naufragi gubernatorem, morte affecti vivificatorem. Et hoc quomodo? Projiciunt in pelagus ipsam, qua sacrum tegebatur 129.0734B| corpus, lapideam arcam, ut in profundum penitus demersa ulterius non compareret tanquam eis tantus apostolus nulla praestiterit beneficia. Invidorum etenim vitium hujusmodi est, ut voluntaria perditione sua nec aliarum fieri salutem patiantur. Sed is qui per David longe ante clamavit: In mari viae tuae, et semitae tuae in aquis multis; et vestigia tua non cognoscentur (Psal. LXXVI, 20): et hic tumidum mare meabile et pervium lapideae arcae praebuit. Et Petrus magnus clamante ad eum Christo in mari ambulasse dignoscitur. Quod et divinus Bartholomaeus similiter arcae corpus suum gestanti gradiens contra fluctus exhibuit. O miraculum divinum! o opus magnificum! Mota est enim impetu ipsa arca de regione Armeniae, cum quatuor aliorum martyrum arcis, 129.0734C| quae similiter dum signa operarentur cum ea in mare fuerant projectae, et per tantum spatium maris quatuor his ambulantibus et praecedentibus, et obsequium apostolo quodammodo facientibus venerunt in ulteriores partes Siciliae, in insulam quae vocatur Lipparis, facta revelatione ad sanctissimum Agathonem qui illic erat episcopus Hostensis. Quis audivit tantum prodigium? quis didicit tam magnificum opus? O miraculum in miraculo! Lipparis autem, id est, pinguis, quodammodo insula Lipparis ferens ipsa sibi pinguedinis futurae nomen. Ipsa forsitan haec ineffabilibus vocibus clamabat: Veni ad me, pauperculam, thesaure ditissime sancti Spiritus. Veni ad me quae sum inhonorabilis, pretiosissima margarita. Veni ad me supplicem, qui a perfidis abjectus es 129.0734D| iniquissime; inhabita me, et multipliciter inhabitabor. Salva me, et populosa ero; nomine fungar et ubique personabo. Si alii te magnum coeli luminare contempserunt et repulerunt, sed ego splendorem tuum desidero hactenus tristis et moesta. Si alii mensa vivorum eloquiorum tuorum potiti sunt, sed ego reliquiarum tuarum, ut catellus, micas colligere gestio.
Post haec quasi quosdam ministros suos, alium martyrum hic, alium vero illic relinquens apostolus retrorsum, Papinum quidem dimisit in civitate Siciliae quae dicitur Mylas; Lucianum vero destinavit Messinam; reliquos autem duos in Calabritidem terram direxit: Gregorium quidem in civitatem quae 129.0735A| dicitur Columna; Acatium autem in civitatem quae vocatur Cale; quatenus unusquisque eorum in unaquaque civitate protector esset habitatorum, qui etiam usque hodie splendent suffragiis suis. Ipse praeterea velut quis rex domus propriae requie potitus, profectus est ad civitatem ad quam coelitus vocabatur, susceptus praeclare cum multis luminaribus, odoribus atque hymnis; cunctis etiam, qui illic aderant, ei obviam in exsultatione procedentibus.
De caetero dum perventum esset ad urbem, non progrediebatur arca; quidam enim summopere trahebant, illa autem erat immobilis. Et cum esset populus in multa dementatione, resumpsit tandem gaudium tristitia, quia obtinuit quod petierat a Domino; prope est enim Dominus invocantibus eum (Psal. 129.0735B| CXLIV, 18). Super duas itaque vitulas castas assumpta, reposita ubi sacrum ejus templum protinus est locatum; facto etiam cum consummatione miraculo praecipuo. Denique cum mons qui Vulcanus vocatur, pene contiguus esset insulae, nocivus erat his qui circumquaque morabantur. Tunc recessu invisibili motus est quasi stadiis septem circa mare suspensus, ita ut usque hodie appareat videntibus quasi figuratio tractus fugientis ignis. Porro quot et quanta deinceps mirabiliter operatus sit, aut mira faciens operetur hactenus circa eos qui a diversis langoribus et infirmitatibus obstricti ad ipsum fide confugiunt, nec necessarium est dicere ob prolixitatem tractatus, nec incredibile audienti, cum pignus ex uno habeat aliorum exhibitiones mire gestorum. Sed 129.0735C| ave, o beate beatorum, terque quaterque beate Bartholomaee. Ave, qui es Dei amator et imitator, boni scilicet Magistri; ave, qui es divinae lucis, splendor sanctae Ecclesiae; ave qui es bene sonans organum spiritualis melodiae; ave, artificiose rhetor verae sapientiae; ave, qui es peritae capturae piscator rationabilium piscium; ave, qui es multi chori et dulcis fructus palmes, Christi vividae et paternae culturae vitis; ave, digne meritis famule Domini universorum; ave merito desiderabilis amice coelestis sponsi; ave, qui es sapientiae fluentis et multiplicis potationis ac lumen spiritualis paradisi; ave, qui es divina virtute vulnerator diaboli, mundum suo latrocinio vulnerantis; ave, qui multipliciter appares mundo Lucifer Dei cognitionis. Gaudeas, divinitus illustrata 129.0735D| et ignea columna orthodoxiae; gaudeas, sol orbis terrae, qui cuncta illuminas; gaudeas, os Dei sapientiae linguam habens ignitam; gaudeas, jugiter emanans fons sanitatum; gaudeas, daemonum terribilis insecutor; gaudeas qui es multipliciter optabilis formositas Armeniae; gaudeas, qui ab oriente ad occidentem per mare ambulasti gloriose; gaudeas, qui es Lippareos salutabilis et multimodis adorabilis gloriatio; gaudeas, qui mare sanctificasti meabilibus gressibus; gaudeas, qui terram purpuream fecisti rubore sanctissimi sanguinis tui; gaudeas, qui aerem suavitatis odoribus replesti sacris spiraminibus divinorum eloquiorum tuorum; gaudeas, qui ad coelos commeasti, et medius in choro divinae acici tuae refulges 129.0736A| in gloriae inaccessibilis splendore, in exsultationis insatiabili jucunditate. Illinc nos, benignissime, intuearis; illinc benedicas te beatificantes; illinc glorifices te glorificantes; illinc concordes orbem terrae pacatum. Sacerdotes justitia in sanctitate induantur; reges bonis operibus in orthodoxia contra barbaros armentur; monasticam vitam tenentes conversationem aequalem angelorum ac sine dolo custodiant; viri mulieribus et rursum mulieres viris competentem legem conservent; patres cum filiis, praelatos cum subditis, dominos cum servis, mutuum dantes cum debitoribus, venundantes cum emptoribus; caeteraque omnia benevolentiae tuae effectu ad utilitatem reipublicae protege, et cuncta quae secundum beneplacitum Dei dirigi debent, patrocinio tuo 129.0736B| defende: et praecipue alumnos decoratae Lippareos, pastorem quoque ac gregem qui construxit sacrum templum tuum, et eum qui te, licet breviter, ex se laudare praesumit in Christo Jesu Domino nostro, quem decet omnis gloria, honor et adoratio, cum omnipotente Patre, ac sanctissimo et vivifico Spiritu, nunc et semper et in saecula saeculorum. Amen.
Haec de Bartholomaei laudibus ejusque mirabiliter advecto in Lipparim corpore Theodorus, fama sanctitatis hac sacerdotii dignitate conspicuus, fido relatu explicuit. Qua vero deinceps occasione quove sit ordine de eadem insula Lipparitana transvectum, cum ibidem usque ad annum octingentesimum octavum ab incarnatione Domini nostri Jesu Christi requiesceret 129.0736C| corpus ejusdem beati apostoli, de reliquo dicendum est.
Supervenientes itaque Saraceni depraedati sunt et depopulaverunt praedictam insulam, et rumpentes sepulcrum apostoli, disperserunt ossa ejus per diversa. Mox illis discedentibus per visionem apparens isdem apostolus Dei cuidam Graeco monacho qui fuerat ecclesiae ipsius custos, ait illi: Surge, collige ossa mea quae dispersa sunt. Cui ille respondit: Quare ossa tua colligere, aut aliquem tibi honorem impendere debeamus, cum tu permiseris nos et populum istum a paganis deleri et nobis nequaquam auxiliatus es? At ille dixit: Per longa annorum curricula pro hoc populo Dominum deprecatus sum, ac meis cum precibus unde nunc 129.0736D| usque securi constiterunt, concessit omnipotens Deus; sed quia multiplicata sunt mala illius, crevitque iniquitas nimis, non jam obtinere pro eo valui ut amplius salvus persisteret, idcirco periit. Tu surge tantum et collige, ut dixi, ossa mea, eaque ut tibi praecepero diligenter reconde. Cui ille monachus ait: Et quomodo ea invenire potero, qui nescio ubi dispersa sunt? Dicit ei apostolus: Nocte vade ad colligendum ea, et quae videris resplendere ut ignem, haec leva, quia vere ipsa sunt ossa mea. Qui statim surgens perrexit ad locum. et invenit sicut apostolus dixerat, et collegit ea indubitanter, et recondita in loculo diligenter abscondit et abiit relicto ibi socio suo. Cumque pro 129.0737A| exquirendis Saracenis illuc Longobardorum irent navigia, nutu Dei inventum ibi monachum et sancti apostoli corpus tulerunt, et abierunt. Supervenientes autem Saraceni circumdederunt navim illam in qua sanctum apostoli corpus ducebatur, ita ut spes evadendi nequaquam esset. Tunc subito factae sunt densissimae tenebrae ante Saracenorum naves, ita ut nescirent quo pergerent. Sicque liberata est navis illa. Quibus adhuc in mare commeantibus, unum ex nautis ejusdem navis a gravi valetudine obtentu ipsius apostoli divina salvavit clementia. Exeuntes autem ad terram ingenti cum honore Beneventum 129.0738A| duxerunt sanctum corpus apostoli, atque in altario recondiderunt, anno ab incarnatione Domini octingentesimo nono, vicesimo quinto videlicet die mensis Octobris. Cujus prior quidem ex Indorum parte transvectio in Lipparitanam insulam celebratur decima tertia die mensis Junii; dormitionis vero ejus festiva celebritas colitur, ut praemissum est, nono Kalendas Septembris; sicque ter in anno sacratissima digne celebratur solemnitas ad laudem et gloriam Domini nostri Jesu Christi, qui cum Patre et Spiritu sancto vivit et regnat Deus per omnia saecula saeculorum. Amen. 129.0737|
ANASTASII BIBLIOTHECARII EPISTOLAE TRES. EPISTOLA PRIMA. AD CAROLUM CALVUM IMPERATOREM. Contra falsas quorumdam opiniones, asserentium beatum Dionysium, Parisiorum primum episcopum, non esse Areopagitam. (Apud Surium, Act. Sanct. ad 8 Oct.) 129.0737B| Domino piissimo et serenissimo CAROLO imperatori, Deique vere cultori, semper Augusto, ANASTASIUS exiguus apostolicae sedis bibliothecarius, in Domino aeternum cum Christo imperium.
Ecce imperatorum solertissime et Christianissime qui effodis et rimaris sapientiam sicut thesaurum, cui nihil sinistrum est, cum utraque nimirum manu pro dextera utaris. Nam sic humana Reipublicae 129.0737C| commissa secundum legem Dei gubernacula moderaris, ut divina quaeque non deseras, sed praeferas. Passionem sancti hieromartyris Dionysii quondam Areopagitae, postque Athenarum antistitis, quam Romae legi cum puer essem, quamque a Constantinopolitanis legatis audieram, secundum jussionem vestram diu quaesitam, tandemque in maximo coenobiorum Romae sitorum repertam, etiam inter diversos langores positus, arrepto interpretandi certamine, Latino eloquio tradidi, quantum potui, auxiliante Deo, et si non ex toto verbum e verbo, sensum tamen penitus hauriens. Cesset ergo jam quorumdam opinio, perhibentium non esse Areopagitam Dionysium eum, qui prope Parisium corpore ac virtutibus redolet: cum hoc et Graecorum 129.0737D| quoque stylus, cum Latina lingua concordans, testetur et praedicet, in qua profecto natus est, et qua celsa scripta sua contexuisse probatur: praesertim cum manifeste sciamus, praecipuos tractatores Ecclesiae, qui Latino stylo scripsere, quid dubium in sancta Scriptura reperientes, mox ad Graeca exemplaria currere, et ad eorum sensum, protinus a se omne nubilum ambiguitatis excludere.
Nec mirum, si quisquam doctorum erga plurima occupatus, nec Graecorum scripta rimatus, aliter senserit, cum ipse apostolus Petrus quaedam sic 129.0738B| tenenda esse putaverit, ut merito coapostolus ejus Paulus eum reprehensibilem judicaverit. Beatus etiam Cyprianus doctor et martyr, quiddam de rebaptizatione definivit, quod tota Ecclesia rejecit. Quid autem de sancto Augustino dicemus, qui etiam libros Retractationum, conficiens nonnulla, quae se bene sensisse dudum putaverat reprehendit. Nam Deus omnipotens nonnunquam dispensatorie gerens, cui multa revelat, quiddam opertum deserit, et quod alteri obserat, alteri reserat: ne tamen sine remunerationis dono relinquit, quod ex radice charitatis prodire non nescit: quia cum cor scrutetur, non tam dictum quam intentionis admittit effectum. Verum hinc multa, docente Deo, dicere possem, si non mihi praefationem, sed apologiam faciendi 129.0738C| propositum exstitisset. Suscipe itaque, piissime imperator, Dionysium, ex Graecia iterato volatu venientem, et qui gaudes eo Latino eloquio habito, gaude et ab Achivo sermone donato.
Sane quia nonnulli beatum Dionysium πτερύγιον τοῦ οὐρανοῦ a Graecis appellari commemorant: notandum quod hunc beatus Joannes Chrysostomus πετεινὸν τοῦ οὐρανοῦ, id est volucrem coeli in ultimo sermonum describat. Quorum duorum nominum differentiam, sacri Evangeliorum atque psalmorum Graece scriptorum, libri demonstrant: nam in altero quidem Graece πτερύγιον scriptum, codex Latinus non alam, sed pinnaculum interpretari declarat. In altero vero πετεινὸν crebro sermone Romano translatum, volucrem sonare designat. Hujus autem passionis 129.0738D| textum beatus Methodius, qui a sede apostolica Constantinopolim presbyter missus, ejusdem urbis tenuit pontificium, et ex tunc inter sanctos ab omnibus ob suae confessionis et agonis certamen veraciter veneratur et colitur, edidit, pauca de multis praecedentibus scriptis excerpens. Deus autem pacis conterat Satanam sub pedibus vestris velociter, et qui dedit amplum in terris imperium, tribuat in coelestibus ditissimum regni praemium.
Actum mense Junio, indictione nona, anno pontificatus viri beatissimi domini nostri Joannis octavi 129.0739A| papae quarto, imperii vero domini clementissimi Caroli semper Augusti primo.
EPISTOLA II. AD EUMDEM. De Areopagiticis et Joanne Scoto eorum interprete. (Apud Usserium, Vet. Epist. Hibern. Sylloge) Inter caetera studia quae tam laudabilis actio quam saluberrima commonitio, quin etiam odorifera volans opinio de virtutum ac morum quantitate tuorum (o dictator inclyte!) mortalium mentes excitat, et ad effodiendum sapientiae hortatur velut thesauros; illud quoque non mediocriter est admiratione stupendum, quod non solum Latinos Patres, sed et Graecos rimari non cessas, et Romana lingua pollentes Pelasgarum 129.0739B| facis rerum non expertes. Tu quippe facis, qui ad faciendum suscitas et hortaris: quia et nos saepe magnam domum fecisse dicimur, non tamen manibus, sed affatibus. Beatus itaque Areopagita Dionysius Atheniensis antistes (quem inter caetera constat industria tua, praestantissime principum, in Romanum sermonem translatum) tantum est, ut ipse patentius nosti, ad intelligendum difficilis, quantum sermone sublimis: imo quanto difficilia sunt intellectu et alta mysteriis, quae ipse perscrutatus, superna revelante gratia, didicit; et arcana theologiae (divina se ducente manu) ingressus in sanctuarium Dei ablato velamine penetravit.
Mirandum igitur est, quia pietas tua nec talia indiscussa reliquit. Sed hic licet in terra ambulat, 129.0739C| tanquam in coelis conversans ambit: ita ut, veluti quidam (ut ita fateamur) angelus vel coelestis homo, Sancta sanctorum ingredi contemplatione videaris, et ad abdita et adyta divinae ineffabilitatis, quantum possibile est mortalibus, acutis spiritualium oculorum visibus accessisse credaris. Mirandum est quoque quomodo vir ille barbarus (qui in finibus mundi positus, quanto ab hominibus conversatione, tanto credi potuit alterius linguae dictione, longinquus) talia intellectu capere in aliamque linguam transferre valuerit. Joannem innuo Scotigenam virum, quem auditu comperi per omnia sanctum. Sed hoc operatus est ille artifex Spiritus, qui hunc ardentem pariter et loquentem fecit. Nisi enim ex gratia ipsius 129.0739D| igne charitatis flagrasset, nequaquam donum linguis loquendi procul dubio suscepisset. Nam hunc magistra charitas docuit, quod ad multorum instructionem et aedificationem patravit.
Verum etsi ad mensuram datus est ei Spiritus, ipse tamen, paternis doctrinis imbutus, quantum potuit fecit, et prodesse proximis ultra vires tentavit. Si quidem praeter illa quae hunc latuisse probantur, ex his quae sparsim a quibusdam de praedicti Patris sermonibus et epistolis ante nos interpretata inveniuntur, plurimum utilitati subtraxit; quia tanto studio verbum de verbo elicere procuravit, quod genus interpretationis (licet et ipse plerumque sequar) quantum illustres interpretes vitent, tua profecto 129.0740A| solers experientia non ignorat. Quod eum non egisse ob aliam causam existimo, nisi quia cum esset humilis spiritu, non praesumpsit verbi proprietatem deserere; ne aliquo modo a sensus veritate decideret. Unde factum est ut tantum virum, qui per se (quia intima et ardua quaeque utriusque philosophiae penetralia rimari proposuit) perplexus nostris intellectibus videbatur, intra cujusdam labyrinthi difficilia irretiret, et in antris profundioribus invisibiliorem quodam modo collocaret; et quem interpretaturum susceperat, adhuc redderet interpretandum.
Quapropter ipse merito anxius, coepi sedulo quaerere si forte reperiri potuisset praeceptor quisquam, vel aliquod scriptum, quo enucleante, tantus Pater nobis liquidius illuscesceret; et quia jam per interpretis 129.0740B| industriam linguae nostrae fuerat traditus, nostris quoque patulis [ al., patulus] redderetur perfectius intellectibus: cum ecce repente paratheses sive scholia in eum (quae Constantinopoli positus videram) ad manus venere, quibus utcunque interpretatis, mihi aliquantulum magis emicuit, quae videlicet in marginibus interpretati codicis ejus, ut in Graeco reperi, mox interpretata utcunque (donec a docto melius interpretarentur) respondentibus signis interpres ego satis imperitus apposui, vestraeque gloriosae sapientiae potissimum fore mittenda non immerito judicavi; ut scilicet, quae fuit alterius interpretationis hortatrix et auxiliatrix, sit etiam nostrae qualiscunque susceptrix et approbatrix. Ipsorum autem scholiorum sive paratheseon quaecunque in calce sui 129.0740C| signum vivificae crucis habent, a beato Maximo confessore et monacho inventa narrantur; caetera vero sancti Joannis Scythopolitani episcopi esse feruntur. Sane ubi a verbis interpretis scholia ipsa dissentire vidi, ut lector quid de apposita dictione interpres senserit, quid scholion insinuet indifficulter agnoscat, et verba interpretis scholio inserui, et qualiter ea scholii compositor praetulerit, innui.
Sed et, sicubi opportunum fore conspexi, ex me quoque (quoniam esse aliter non potuit) paucissima quaedam, et quae facilius ab intelligente agnosci poterant, interposui.
Praeterea notandum est quod, licet tantae gloriae tantaeque scientiae sive antiquitatis iste sanctus Dionysius fuerit, nunquam tamen aliqua opuscula eum 129.0740D| edidisse (nisi fallor) quaecunque orthodoxorum scripta traditio prodit, priusquam Romani pontifices (videlicet Gregorius, Martinus, et Agatho) dictorum ejus in conscriptis suis mentionem fecerint, et ea per haec probabilia judicantes admiserint, Gregorius scilicet in homilia capituli Evangelii de centum ovibus et decem drachmis; Martinus in synodo sua quam Romae contra haereticos celebravit; et Agatho in epistola quam ad sextam synodum destinavit. Unde ego verum esse Graecorum opinionem conjicio, perhibentium libros ejus a prioribus haereticis occultatos, donec longo post tempore ex opusculis ejus solus codex qui nunc habetur, est Romae repertus, caeterisque nondum inventis, in Graeciam asporta 129.0741A| tus. Edidit enim alios, ut ipse innuit, libros; quos nec Graecus quisquam, nec adhuc potuit invenire Latinus.
Et quidem Lucas in Actibus apostolorum XVII, 34, Eusebiusque Pamphili et Dionysius Corinthi antistes, de eo quaedam miranda tradunt; quae vero scripserit (nisi me oblivio fallat) omnino non tradunt. Suadet autem ad hoc ita credendum etiam illud, quod nemo probabilium tractatorum, sicut eis moris est priorum dicta excerpendi, et suis opusculis inserendi scriptis ipsius utitur, aut horum cujuspiam reminiscitur. Denique vir magnus et apostolicae sedis [ al., vitae] praeceptor Constantinus philosophus, qui Romam sub venerabilis memoriae Adriano juniori papa veniens, sancti Clementis 129.0741B| corpus sedi suae restituit (quique totum codicem memorati et memorandi: Patris memoriae commendaverat, et quantum utilitatis medulla ejus habebat, auditoribus commendabat, solitus erat dicere: Quod si sanctos, videlicet priores institutores nostros, qui haereticos quosque vix et quodam modo cum fuste decollaverunt, Dionysium contigisset habere; cum acuto illos gladio procul dubio trucidassent; innuens profecto hujusmodi dicto, quia quorum os laboriosius et forte tardius obstruxerunt, facilius et acutius sive velocius ( ὀξύ quippe et acutum significat et velox ) obmutescere coegissent. At vero post praelatorum sanctorum sedis apostolicae praesulum memoriam, tam sanctae septima et octava synodus, quam Latini et Graeci doctores, non solum 129.0741C| quia venerabilis hic Pater scripserit innuunt, sed testimonia ex Scripturis ejus frequenter assumunt; ut scilicet sensus suos et dicta tanti viri reddant auctoritatis pondere gravida, et cunctis mortalibus approbanda pariter et sectanda.
Deus omnipotens gloriam tuam a terrenis ad coeleste regnum transferat quandoque.
Data VIII Kal. Aprilis, indictione 8.
EPISTOLA III. AD ADONEM ARCHIEPISCOPUM VIENNENSEM. Mortuum Nicolaum papam nuntiat, electum vero in ejus locum Adrianum II. (Apud Labbeum, Conc. tom. VIII.) 129.0741D| Domino sancto Patri ADONI venerando mihi et valde diligendo archiepiscopo, ego ANASTASIUS sanctae Romanae Ecclesiae bibliothecarius plurimam opto salutem.
Triste tibi nuntium, proh dolor! nimium tristis, et gemens transmitto. Venerabilis quippe recordationis Pater et papa noster Nicolaus ab hac misera 129.0742A| vita Idibus Novembris ad coelestem beatitudinem, ut credimus, ductus nos miseros et valde desolatos reliquit. Intrant enim post discessum ejus lupi rapaces non parcentes Dominico gregi, quibus obsecro et per Deum contestor ut fortis * minas resiste, simulque deprecor ut orationes pro illo Domino sedulas dirigatis. Eheu! quam sero talem virum Ecclesia meruit, quam cito reliquit. Vere fateor, expedierat ut sol radios suos absconderet magis quam illa os vel oculos divideret, quos usque ad punctum decessus sui ad divinum obsequium aperuit, et ad Ecclesiae profectus intentos semper exhibuit. Verum nunc congregatio omnis, quos ille vel pro diverso adulterii genere, vel pro aliis criminibus redarguit, ad hoc exarserunt, ut universa ejus opera destruere et 129.0742B| cuncta scripta delere meditari non metuant. Quorum conatus idcirco creditur ad effectum venire, quia imperatoris cum his manus esse, falso ut credimus, dicitur. Haec ergo cunctis fratribus nuntiate, et in quibus prodesse posse confiditis, laborare pro domo Dei curate. Nam si tanti pontificis acta cassantur, vestra, quaeso, ubi parebunt? Verum scio quia licet apud nos paucos, apud vos tamen reliquit sibi Dominus plurimos qui non curvaverant genua ante Baal. Habemus autem praesulem Adrianum nomine, virum per omnia, quantum ad bonos mores pertinet, valde strenuum et industrium. De quo adhuc utrum ecclesiastica negotia omnia, an partem curare velit, ignoramus. Pendet autem anima ejus ex anima avunculi mei; vestri vero Arsenii, quamvis idem eo quod 129.0742C| inimicitias multas obeuntis praesulis pertulerit, ac per hoc imperatori faveat, a studio ecclesiasticae correctionis paululum refriguisset. Quem cito, quaeso, vestris sacris monitis rursus inflectite, ne diebus suis dum valet apud suum imperatorem et summum pontificem Ecclesia Christi, at maxime prima. Taliter merear vestra de prosperitate semper gaudere.
EMBOLUM.
Adjuro autem ut omnibus metropolitis Galliarum intimetis ne si hic factum fuerit concilium, sic quasi recuperationem sui status assequantur, ut in derogationem defuncti praesulis prosiliant. Praecipue vero cum hunc nullus redarguerit, et modo qui objectis respondeat non supersit, quamvis ille nec eo . . . publicam 129.0742D| gesserit, nec haeresi unquam, ut fingunt, annuerit, sed zelo Dei quod operatur . . . Unde etiam scribo vobis et per Deum contestor ne consentiatis neque approbetis, imo resistatis iis quae contra Nicolaum papam agi tentantur, quoniam auctoritas hujus Ecclesiae mox dissolvitur, si praesul e . . . addicitur.
INCIPIT PROLOGUS ANASTASII S. R. E. BIBLIOTHECARII IN PASSIONEM SANCTORUM MCCCC LXXX MARTYRUM.(Apud Bollant., 22 Junii.) 129.0743| 129.0743A| PETRO egregio episcopo sanctae Gavinensis Ecclesiae, ANASTASIUS summae et apostolicae Ecclesiae bibliothecarius, apostolicam salutem.
Post translatam a me ad petitionem sanctitatis tuae passionem praecipui doctoris et martyris Petri, Alexandrinae urbis episcopi, mihi praecipere voluisti, quod passionem sanctorum mille quadringentorum octoginta martyrum apud Graecos habitam Latino traderem eloquio. Quod, considerata imperitia scientiolae meae, primum quidem hoc aggredi non praesumpsi: deinde vero, paternitati tuae inobediens apparere refugiens, parui, et, quod jussisti, coelitus adjutus 129.0744A| explevi, malens penes doctos de inscientia reprehendi, quam apud paternitatem tuam pro inobedientia culpabilis exhiberi: praesertim, cum sanctitas tua in amore martyrum flagrans, non rusticitatem, qua et apostolos ante vocationem non caruisse manifestum est, sed triumphos eorum, qui ex ipsa minus urbana peritia utrumque sciri possunt, attendat, et ad venerationem multorum enucleatos habere desideret. Bene valens diutius in Domino paternitas tua pro nobis orare dignetur!
Sume, Pater placidus, multorum gesta piorum. Rusticus est sermo, calamus quem vertit Achivo.
(no apparatus)