Liber I  |
Maturini Corderii in Colloquiorum suorum libros praefatio
Maturini Corderii Colloquiorum Scholasticorum Libri IV diligenter recogniti. Protrepticon, Ad bene vivendi recteque loquendi studiosos. Calvinus didicit quo praeceptore Latine Grammaticeque loqui, quantus hic autor erat. Hinc bene vivendi documenta apteque loquendi, O pueri, a teneris imbibite unguiculis. LONDINI, Typis M. F. et I. G. pro Societate Stationariorum. 1679.
Annus agitur minimum quinquagesimus, ex quo, suscepta docendi pueros provincia, in hanc cogitationem totus incubui, qua possem ratione efficere, ut pueri pietatem bonosque mores cum humanarum literarum studiis coniungerent. Quamvis enim, cum Parisiis primum eo munere fungi coepi, (cum in aliis gymnasiis, tum in Rhemensi, S. Barbarae, Lexoviensi, Marchiano, Navarraeo) nondum mihi verum Evangelii lumen illuxisset, sed in profundis superstitionum tenebris demersus iacerem; discipulos tamen meos bona fide semper, non solum ad humanitatis studia, sed etiam ad cultum divinum adhortabar: si tamen eo nomine appellare licet profanos illos falsae Ecclesiae ritus, quos ego pene ab incunabulis hauseram, et Deo acceptos esse mihi persuaseram. Me autem in illo instituto constanter perseverasse, satis idonei sunt testes libelli aliquot a me diversis temporibus editi, in quibus scribendis semper mihi consilium fuit ad utrumque horum simul pueros formare: idem testari possunt et mei discipuli, e quorum ingenti numero cum supersint ad hunc usque diem plerique celeberrimi Viri; unus tamen potissimum in praesentia mihi occurrit, ex iis quos Parisiis docui, praestantissimus ille vir, Iohannes Calvinus, quem honoris causa nomino. Ex quo autem misertus Pater clementissimus mentem vera sui Evangelii cognitione illustravit, multo etiam ardentius id propositum persequutus sum. Quod et Nivernensis Schola, et aliquanto post etiam Burdegalensis (ad quam, Lutetia profugus propter Evangelicae doctrinae professionem, me contuleram) per triennium experta est. Sed cum et plenior Evangelii cognitio deinde accessisset, et liberior etiam, imo vero prorsus libera, mihi esset eius professio; tum vero voti mei campos reddi vehementiori desiderio quam unquam antea concupivi. Atque id testari haec Schola Genevensis iampridem potuit, in qua, relicta Burdegalensi, docui: potuit et Neocomensis, cuius per annos circiter septem fui Moderator: (de Neocomo autem in Helvetiorum finibus sito loquor:) potuit et Lausanensis id testari, ubi Gymnasiarchae partes annos totos duodecim, magnificentissimorum dominorum Bernatum auspiciis, sustinui. Potuerunt (inquam) una cum Genevensi hae quoque scholae id testari: sed et nunc eadem mihi testis esse potest; cum in eam me secundo Pater ille benignissimus, senectutis meae misertus, (quae annum octogesimum quintum attigit) tanquam in portum tutissimum, post infinitos labores et multa pericula, receperit. Ex quo tempore saepissime mecum cogitavi, qua potissimum re inservire illi possem, qui me per totam vitam tanta benignitate prosequutus esset, meque tot laboribus et periculis liberasset. Cum autem Robertus Stephanus, amicorum meorum intimus, (quo primum doctore ad Evangelii cognitionem usus fueram,) me, ut alias saepe, ad scribendum aliquid pueris vehementer hortaretur, et adminicula quaecunque necessaria essent polliceretur, atque adeo iam me benignissime suis sumptibus aleret; animum ad eam rem appellere coepi. Sed, proh dolor! Robertus ille meus haud multo post ex hac vita ad Christum, non sine maximo literarum detrimento, commigravit. Neque tamen ego incepto destiti, sed aliquot opuscula scribere sum aggressus, quibus me consulturum puerorum studiis sperabam, si quando mihi manum illis extremam imponere liceret. Verum enimvero, ex quo tempore ad hanc docendi provinciam (Deo ita volente) sum revocatus, sic animum abieci, ut vix sperare possem aliquid unquam edendi mihi datum iri spatium: propterea quod (ut semper antea feceram) me ad satisfaciendum discipulis ita dederam, ut ne successivas quidem horas mihi liberas relinquerem: et quamvis permulti saepe mecum agerent, adeoque precibus efflagitarent, ut tandem aliquid ad puerorum utilitatem in lucem emitterem; nemo tamen persuadere poterat, ut mihi exirent e manibus, quae iudicio meo nondum satis probarentur. Anno tamen superiore, cum docendi adiutor ex animi sententia mihi dono Dei obtigisset, venit in mentem chartulas meas, praesertim vetustiores, diligentius excutere: inter quas occurrerunt haec nostra Colloquia, quae iam fere triennium (quasi sopita) in musaeolo meo latuerunt. Ea igitur, velut e somno excitata, cum in manus sumpsissem, placuit matutinis horis (id est, tempore mihi a docendi provincia vacuo) recognoscere, aliquot etiam augere colloquiis, et, quantum res ipsa patiebatur, expolire. Peracta recognitione, visum est opusculum communicare cum quibusdam viris doctissimis; qui cum meum in eo consilium probassent, dignumque censuissent quod pueri cum Grammatiae rudimentis haberent in manibus, ego, persuasus frequenti eorum hortatione, permisi ut in publicum ederetur. Sunt enim haec nostra Colloquia eiusmodi, quae (nist me fallit animus) bonae indolis pueros magnopere iuvare possint ad eas res consequendas quas ego semper in votis habui, et in quibus ut pueri exercerentur, omni professionis meae tempore potissimum laboravi: hoc est, (ut supra dixi) ad pietatem et bonos mores cum literarum elegantia coniungendos. Equidem fateor aliis opus esse ad eam rem adiumentis, praeterquam his, quae puerilia sunt Colloquia: sed tamen si pueri, diligenti Magistrorum exhortatione assidue incitati, in his lectitandis sese oblectarint, futurum confido, ut non solum purius et honestius sermones inter se conferre assuescant, sed a pravis etiam colloquiis abstinere, quibus (ut ait Apostolus ex Menandro) mores boni corrumpuntur. Hic etenim, praeter linguae Latinae simplicem puritatem, multae interiectae sunt modo ad pietatem et Dei timorem admonitiones, modo praecepta salutaria de moribus, passim vero documenta sive exempla ad recte vivendum accommodata: ut interim taceam, quot modis una et eadem opera excitari et acui possit puerorum ingenium, et ad prudentiam, et ad iudicium comparandum; ubi scilicet alter alterum hortatur, admonet, arguit, libereque reprehendit. Porro, in his ipsis libellis sic induxi loquentes pueros, ut etiam obiter, et quasi aliud agens, parentes, paedagogos, praeceptores quoque minus diligentes, de suo quemque in tractandis puerilibus ingeniis officio compluribus in locis commonefaciam. Sed de Colloquiorum usu atque utilitate hactenus. Reliquum est, ut illa pueri, in quorum usum conscripta sunt, eo quo scripsimus animo complectantur et legant; iisque, quamdiu opus erit, fruantur. Quod si quid fructus ex eorum lectione se percepisse intellexerint, ei gratias agant immortales, qui nobis ad ea scribenda et animum et facultatem suppeditavit. Interea quoque meminerint, preces ad ipsum Deum saepe et ex animo pro huius civitatis amplissimo Senatu et prudentissimis Magistratibus fundere; sub quorum felici administratione, Deo sua gratia providente, tranquillam vitam agimus, studiaque nostra in ipsius gloriam feliciter prosequimur.
Datum Genevae, VIII. Idus Februar Anno Christianae Redemptionis MDLXIII Aetatis autem nostrae LXXXV.