Migne Patrologia Latina Tomus 101
Confessio fidei (Alcuinus), J. P. Migne PARS I. DE DEO UNO ET TRINO. I. (1027D)Adesto mihi, lumen verum, Deus Pater omnipotens. Adesto mihi, verum lumen de lumine Verbum, Filius Dei, Deus omnipotens. Adesto mihi, vera illuminatio sancte Spiritus, Patris et Filii unitas, sanctitas et charitas, Deus omnipotens. Adesto mihi, o Trinitas, et trina Unitas, Pater, et Filius, et Spiritus sanctus, unus Deus omnipotens. Invocat te, (1028D)Domine, fides mea, quam dedisti mihi propter bonitatem tuam ad salutem meam. Invocat te, Deus meus, casta scientia et suavis amor fidei meae, quam decussis ignorantiae meae tenebris ad veritatis intelligentiam perduxisti, quam tulta [ Leg. sublata] saeculi amaritudine et adhibita tuae charitatis dulcedine saporam mihi et mellifluam reddidisti. Invocat te, (1029A)Trinitas beata, vox clara et sincerus clamor fidei meae, quam ab ipsis mihi enutriens cunabulis, illuminasti semper per inspirationem gratiae tuae, quam adaugens confirmasti in me per ministerium praedicationis matris Ecclesiae. Quam dulcis facta est in ore cordis mei! quam suaviter sapit in ipso palato gaudiorum animae meae! quam fortiter, quam crebro pulsat mentem meam, et movet, monens omnia sensa spiritus mei, ut te laudare delectet; quia fecisti nos ad laudandum te; sed inquieta est mens nostra, donec requiescat in te, et increpitans meae desidiae, ac colligens a dispersione, qua frustatim discindor, dum ab uno te aversus in multa evaneo, ut reversus in me, et surgens supra me, atque cunctis transcensis perveniens ad te, exsultem tibi cordis (1029B)jubilo, et laudes promam oris officio; quatenus in meditatione confessionis gloriae tuae incalescat cor meum, et inhiet tibi spiritus meus, atque ardeat mens mea in amore tuo, oblita vanitatis et miseriae, dum tibi soli intendit, dumque attonita et stupens adhaeret incommutabilitati gloriae tuae, oculisque fidei intuetur te, solem justitiae, sicut scriptum est: Qui adhaeret Domino, unus Spiritus est (I Cor. VI).
II. Fugiam itaque, Domine, et libenter fugiam obstrepentes tumultus omnium vanitatum. Sed quo fugiam, ut illos declinem, illos calcem sub pedibus, et procul pellam a serenitate jucundi intuitus? Ad te, qui es solus confugium et unica spes miserorum. Ad te, gloria mea, et exaltans caput meum. Ad te consurgam de lacu miseriae et de luto faecis: tibi (1029C)inhaeream, prout ipse dederis, suavitas melliflua; ut tu dulcescas mihi, dulcedo non fallax, dulcedo felix et secura. Quaeram ergo te, Domine, invocans te; et invocabo te, credens in te; ut quaerens te, inveniam te, et inveniens benedicam te, qui benedixisti nos omni benedictione. Deus meus, una spes mea, exaudi me, ne fatigatus nolim quaerere te, sed quaeram faciem tuam semper ardenter. Tu da quaerendi vires, qui invenire te fecisti et magis magisque inveniendi te spem dedisti. Illumina, Domine, cordis mei oculum intimae visionis perspicua luce: velatus enim et caecus est tetra caligine peccatorum et ignorantiae. Illumina eum lumine gratiae tuae, ut sinceris fidei oculis, et puro lumine cordis, inspiciam mysteria (1029D)regni tui. Verum quia non est pulchra laus in ore peccatoris, et fides sine condignis operibus non laudatur, rogo Patrem per Filium, rogo Filium per Patrem, rogo Spiritum sanctum per Patrem et Filium, ut et omnia vitia elongentur a me, et omnes sanctae virtutes plantentur in me, quatenus acceptabile tibi fiat sacrificium laudis fidei meae, Deus meus, et ascendat ad te in odore suavitatis. III. Obsecro, et misericordiam tuam supplex imploro, cunctarum fons et origo, largitor et conservator virtutum Deus, adauge mihi semper fidem; fidem sanctam, rectam, et immaculatam; fidem eruditam, catholicam et prudentissimam; fidem ferventem, (1030A)insuperabilem et orthodoxam, quae in me omne quod tibi placet, per dilectionem et humilitatem operetur, quae nec queat vinci inter verba altercationis in tempore persecutionis, vel in die necessitatis. Scrutans corda et renes Deus, coram te est sanitas et infirmitas mea: illam precor serva, istam sana. Coram te est scientia et ignorantia mea. Ubi mihi aperuisti, suscipe intrantem: ubi clausisti, aperi pulsanti; ut audiens intelligam te, et intelligens diligam te, et diligens laudem te, atque in toto corde meo desiderem visionem pulchritudinis tuae semper. Audio quid nobis intimare vult Scriptura tua, quam sanctificasti et misisti in mundum. Audio et credo ei; dicit enim: Spiritus est Deus, et eos qui colunt eum, oportet in spiritu et veritate credere et adorare (Joan. (1030B)IV, 24). Sed spiritus incomprehensibilis et incorporeus, incommutabilis et incircumscriptus, ubique totus, nusquam divisus, secundum ipsius veridicum Scripturae testimonium. Hoc enim modo discerneris Creator a creatura, in qua sunt, qui et spiritus dicuntur. 386 IV. Si ita est, imo quia ita est, « quomodo invocabo Deum meum, Deum et Dominum meum? quoniam utique in me ipsum invocabo eum, cum vocabo eum. Et quis locus est in me, quo veniat in me Deus meus, quo veniat Deus, qui fecit coelum et terram? Itane, Domine Deus meus, est quidquam in me, quod capiat te? An vero coelum et terra quae fecisti, et in quibus me fecisti, capiunt te? An quia sine te non esset quidquid est, fit ut quidquid est capiat te? (1030C)Cur itaque ego peto, ut venias in me, qui non essem, nisi esses in me? Non enim ego jam sum in inferis, et tamen tu ibi quoque es. Nam etsi descendero ad infernum, ades. Non ergo essem, Deus meus, non omnino essem, nisi esses in me. An potius non essem, nisi essem in te, ex quo omnia, per quem omnia, in quo omnia? Etiam sic, Domine, etiam sic. Quo ergo te invoco cum in te sim? aut unde venies tu in me? quo enim recedam? quo ibo? extra coelum et terram fortasse, ut inde veniat in me Deus meus, qui dixit: Coelum et terram ego impleo (Jer. XXIII, 24)? Capiunt ergone te coelum et terra, quoniam tu imples ea? an imples et restat, quoniam non te capiunt? Et quo refundis quidquid impleto coelo et terra restat ex te? Annon opus habes, ut a quoquam continearis, (1030D)qui contines omnia: Quoniam quae imples, continendo imples? Non enim vasa, quae te plena sunt, stabilem te faciunt; quia etsi frangantur, tu non effunderis; et cum effunderis super nos, non tu jaces, sed erigis nos: nec tu dispergeris, sed colligis nos. Sed quae [ Aug., qui] imples omnia, te toto imples omnia. An quia non possunt te totum capere omnia, partem tui capiunt? Et eamdem partem simul omnia capiunt? An singulas singula, et majores majora, et minores minora capiunt? Ergone est aliqua pars tui major, aliqua minor? An ubique totus es, et res nulla te totum capit? V. (1031A)Quid ergo es, Domine Deus meus, quid ergo [ Aug., Quid rogo], nisi Dominus Deus? Quis enim Deus praeter Dominum? aut quis Deus praeter Deum nostrum (Psal. XVII, 32)? » Nemo plane, nemo. Non enim est Deus alius praeter te trinum et unum, unum et trinum, neque in coelo sursum, neque in terra deorsum. Quis tui similis? quis magnificus in sanctitate, terribilis atque laudabilis in omni virtute, sicut tu Deus noster, qui facis magna et mirabilia, et inscrutabilia, quorum non est numerus? Te cuncta magnificant, te omnis spiritus laudat. Te adorant et benedicunt cuncta illa beatorum spirituum et supernorum civium agmina. Tibi mater Ecclesia in toto orbe offert preces, et incessanter dicit laudes. Te ego ultimus servorum tuorum laudo et benedico. (1031B)Tibi mens mea jubilat, tibi omnia ossa mea clamant: Quis similis tui, Domine? Et merito cuncta quae operatus es, tibi Creatori obediunt, serviunt, et tremunt ad nutum tuum. Facis quaecunque velis. Tu es enim vere Dominus solus, Deus invisibilis, inaestimabilis, incircumscriptus, illocalis, immensus, et incomprehensibilis, ubique totus, ubique praesens, ineffabiliter omnia penetrans, omnia continens, omnia sciens, cuncta prospiciens, omnia potens, et universa gubernans. Totus in coelo, totus in terra, totus etiam ubique, et non est alius Deus praeter te Deum nostrum, in quem credit et quem adorat mater Ecclesia, apostolica et universalis. Tu es jure colendus et venerandus, timendus et amandus, cum omni semper devotione, Domine Deus noster; qui cum non essemus, (1031C)potenter fecisti nos, et cum perditi fuissemus culpa nostra, pietate et bonitate tua mirabiliter recuperasti nos. Unde confiteor tibi, Rex coeli et terrae, et honorifico te sacrificio laudis: et quia exteriora munera desunt, totis medullis cordis, quae in me sunt, vota laudationis reddo tibi.
VI. Sed quia nihil nisi de tuo acceptabile tibi offerri potest, tu Deus, in cujus lumine lumen videmus, da quaeso lucem in corde, da verbum in ore, da menti coelestem conscendere sedem, da fontem lustrare boni, da luce recepta in te conspicuos animi defigere visus. Et quoniam altera pars sumus coeli, altera terrae, unde corpus quod corrumpitur, aggravat animam, et terrena inhabitatio deprimit sensum multa cogitantem (Sap. IX, 15), disjice terrenae nebulas (1031D)et pondera molis, atque tuo, quaeso, splendore illumina obscuram interioris hominis faciem. Siste vagas mentes per devia multa ruentes. Subde carnem spiritui, appetitus rationi, vitia virtutibus, corpus animo, atque tuae me intus exteriusque subde per omnia voluntati, ut universis suo bene compositis ordine per gratiam tuam et perfecte te diligere, et digne te laudare merear, labiis et corde, omnique qua valeo virtute clamans ad te atque ita dicens: Summe, omnipotentissime, misericordissime, justissime, secretissime, praesentissime, pulcherrime, fortissime, suavissime, invictissime Domine Deus noster, stabilis es et incomprehensibilis, immutabilis mutans (1032A)omnia, invisibilis videns omnia, immortalis, illocalis, interminus, incircumscriptus, nusquam finitus, ineffabilis, inaestimabilis, indicibilis, inscrutabilis, immotus, tangens omnia, investigabilis, metuendus atque terribilis, honorandus atque verendus, « nunquam novus, nunquam vetus, innovans omnia, et in vetustatem perducens superbos, et nesciunt. Semper agens, semper quietus, colligens et non egens, omnia portans sine onere, omnia implens sine inclusione, omnia creans et protegens, nutriens et perficiens, quaerens, cum nihil desit tibi; amas nec aestuas, zelas et securus es, poenitet te et non doles. Irasceris et tranquillus es, opera mutas, sed consilium nunquam, recipis quod invenis, et nunquam amisisti; nunquam inops et gaudes lucris, nunquam avarus et (1032B)usuras exigis: supererogatur tibi, ut debeas; et quis habet quidquam non tuum? VII. Reddis debita nulli debens, donas debita nihil perdens: » qui solus vivificas omnia, qui creasti omnia, qui ubique es et ubique totus, qui sentiri potes et videri non potes, qui nusquam dees, et tamen ab iniquorum cogitationibus longe es; qui nec ibi dees ubi longe es: quia ubi non es per gratiam, ades per vindictam. Qui omnia tangis, nec tamen aequaliter omnia tangis; quaedam enim tangis ut sint, nec tamen ut vivant et sentiant; quaedam tangis ut sint, vivant et sentiant, nec 387 tamen ut discernant; quaedam tangis ut sint, vivant, sentiant atque discernant. Et cum tibimetipsi nunquam dissimilis sis, dissimiliter tamen tangis dissimilia. Qui ubique praesens (1032C)es, et inveniri vix potes: quem stantem sequimur et apprehendere non valemus: qui tenes omnia, imples omnia, circumplecteris omnia, superexcedis omnia, sustines omnia; nec ex alia parte sustines, atque alia superexcedis; neque ex alia parte imples, atque alia circumplecteris; sed circumplectendo imples, et implendo circumplecteris, sustinendo superexcedis, et superexcedendo sustines. Qui corda fidelium doces sine strepitu verborum, qui attingis a fine usque ad finem fortiter, et disponis omnia suaviter (Sap. VIII, 1). Qui locis non distenderis, nec temporibus variaris, neque habes accessus et recessus. Qui habitas lucem inaccessibilem (I Tim. VI, 16), quam nullus vidit hominum, sed nec videre potest. In te manens quietus, ubique circuis totum. Nec enim (1032D)scindi vel dividi poteris, quia vere unus es. Nec in partes efficeris, sed totus totum tenes, totum imples, totum illustras et possides. Hoc mysterium mens humana concipere non potest, nec oratoria lingua enarrare, neque diffusi sermonis bibliothecarum volumina queunt explicare. Si totum mundum libri repleant, tua scientia inenarrabilis non potest enarrari. Quoniam vere indicibilis es, nullo modo scribi poteris, neque concludi, qui es fons lucis divinae, et sol claritatis aeternae. VIII. Magnus enim es sine quantitate, et ideo immensus: bonus sine qualitate, ideo vere et summe bonus, et nemo bonus nisi tu solus, cujus voluntas (1033A)opus est, cui velle posse est, qui omnia quae ex nihilo creasti, sola voluntate fecisti, qui omnem creaturam tuam absque indigentia aliqua possides, et sine labore gubernas, et absque taedio regis, et nihil est quod perturbet ordinem imperii tui, vel in summis, vel in imis. Qui in omnibus locis sine loco haberis, et omnia contines sine habitu, et ubique praesens es sine situ et motu. Qui nec mali auctor es, quodque facere non potes, qui nihil non potes. Nec unquam te quidquam fecisse poenituit, nec illius commotionis animi tempestate turbaris, nec totius terrae particula regnum tuum est. Nulla flagitia vel scelera probas aut imperas. Nunquam mentiris, quia aeterna veritas es, cujus unius bonitate facti sumus, et justitia poenas luimus, et clementia liberamur. (1033B)Nam nihil coeleste, nihil igneum, nihil terrenum, nihilque quod corporis sensus attingit, pro te colendum est. Qui vere es quod es, et non mutaris, cui maxime ac specialiter illud convenit, quod Graeci dicunt ὢν, Latini est; quia semper idem ipse es, et anni tui non deficient (Psal. XC, 28). Hinc etenim patenter datur intelligi, quia tu Deus noster quem colimus, Deus verus et Omnipotens es sine dubio: invisibilis, etsi intellectu pio videaris, incomprehensibilis, etsi per gratiam repraesenteris: inaestimabilis, etsi humanis sensibus pie credaris, sancte cogiteris: ineffabilis, etsi humanae locutionis usualibus verbis abusive utcunque dicaris; ideo verus et tantus. Caeterum quod sciri, quod comprehendi, quod cogitari, quod dici de te potest, minus est: (1033C)quod vero incomprehensibile est et immensum, indicibile et infinitum, tibi soli duntaxat notum est. Hoc namque est, quod omnem superat sensum. IX. Hoc quoque est, quod te facit aestimari, et pro certo credi Deum, dum ad perfectum usque reperiri non vales, dum totus intelligi, capive non potes. Ita te vis magnitudinis et notum nobis objicit et ignotum. Et haec est summa delicti spernentium te scire, nolentium tibi Creatori servire. Habent quod scientes venerentur, habent quod ignorantes mirentur, habent quod timeant, habent quod diligant. Si enim totus nostrae pateres cognitioni, Deus vivus et verus minime potuisses credi. Ideo falsi reperti sunt, qui putabantur dii, quoniam sciri per omnia (1033D)potuerunt, qui et quales fuerunt. Ast tu, Deus noster, mirabilis et potens, qui totam istius mundi molem cum omni instrumento elementorum, corporum, spirituum, verbo quo jussisti, ratione qua disposuisti, virtute qua potuisti, ex nihilo expressisti, in ornamentum majestatis et gloriae tuae. Qui tempus ab ipso tunc aevo ire jubes, stabilisque manens das cuncta moveri. Qui terram multiplici germine fructuum, et coelum pulchro decorasti lumine siderum, quorum tu solus nomina, signa, potestates, cursus et tempora nosti. Tu mitis et benigne, fortis Zelotes, et Sabaoth invictissime, visitans peccata patrum in filios usque in tertiam et quartam generationem, et faciens misericordiam in mille millia his qui diligunt te et timent nomen tuum. (1034A)Si opera tua ita sunt magna et inscrutabilia, pulchra atque stupenda, dicant, qui volunt, quomodo capi poteris tu pulcherrimus Creator eorum. Constat enim opificem omnium longe aliter se habere, quam ea quae a se fieri voluit: ex pulchritudine tamen circumscriptae naturae, et mundialium rerum mirabili specie, pulchritudo tua, quae tu ipse es, quia simplex es, ex excellentia gloriae tuae, quae circumscribi non potest, intelligi aliquatenus valet. Quanquam magnitudinem divinitatis tuae infinitam et incomprehensibilem nullus possit sensus attingere, neque etiam illorum quoque supernorum civium; miro tamen modo essentia tua scitur, dum esse creditur. X. Quotiescunque recolo vel audio duas breves (1034B)syllabas, et quatuor litteras quibus scribitur Deus (hoc enim nomen tibi soli, omnipotens, jure debetur), atque intueor tuae virtutis magnalia et mirabilis cosmopoeiae decorem considero, simulque mecum tacitus reputo miserationes tuas, quae a saeculo sunt, (mirentur enim, qui volunt, potentiam tuam, sed ego plus stupeo animadvertens misericordias tuas) profecto his quatuor in litteris et duabus brevibus syllabis, infinitum quid et incomprehensibile, immensum et inenarrabile mentis intuitu, et sinceris fidei oculis pro scire et posse, quod mihi tantillo dignaris largiri, comtemplor. Nunquid enim duae breves syllabae tu Deus noster es? aut duas breves syllabas adoramus, vel ad duas breves syllabas pervenire desideramus, quae pene ante desinunt sonare (1034C)quam coeperunt; nec in eis secundae locus est, nisi prima ante transierit? Manet quippe magnum aliquid, et vere summeque est, quod incomparabile et omnium praecellentissimum, cunctisque 388 dissimillimum, quod dicitur Deus; quamvis non maneat sonus cum dicitur Deus. Verum quia caro nescit spiritum, et invisibilia a visibilibus non videntur ( per fidem enim ambulamus, non per speciem [II Cor. V, 7] ); humanae tu, Deus noster, nimis bonus et pius, consulens infirmitati, dignaris te nobis insinuare, non tua proprietate, sed alia quadam similitudine. Unde et nostrorum qualitatem membrorum habere describeris, volens passionum indigna de te ipso ad hoc proferri, ut quia sicut es, (1034D)te nequimus scire in praesenti miseria, per nostra ad tua nos trahas; et nos, dum condescendis nobis, facilius consurgamus tibi. Multis siquidem modis ad significandum te hominibus, de rebus inferioribus ad te species ducis, quem revera juxta propriam naturam, invisibilem constat esse, et incorporeum, incomprehensibilem atque incircumscriptum; ac per hoc nunquam alicui apparuisse secundum propriam essentiam, sed modis quibus voluisti per assumptam creaturarum speciem ad efficientias causarum. XI. Falluntur itaque Anthropomorphositarum haereseos sectatores, qui dum legunt hominem ad imaginem et similitudinem Dei factum, asserunt stulta temeritate, te speciem humanam habere; cum illo in loco credaris mentem, non carnem, ad imaginem (1035A)tuam creasse. Enimvero nihil dignum humanus de te loquitur sermo, quia nec secundum qualitatem aut quantitatem, situm vel habitum, seu motum aliquid digne dicitur: et tamen latitudo, et longitudo, altitudo, et profunditas tibi quodammodo inesse legitur. Sed latitudo quidem charitatis, qua nos ab errore colligis, et contines in veritate: longitudo vero, qua nos longanimiter malos portas, donec emendatos futurae patriae restituas: altitudo autem, qua omnem sensum et hominum et angelorum immensitate scientiae superexcellis: profunditas quoque, qua damnandos inferius juxta aequitatem disponis, atque recto judicio Judex justus praeordinas. Omnem igitur supergrediatur creaturam, et mentis intuitum ultra omnia dirigat, qui aliquid voluerit de tua praelibare (1035B)proprietate, summa Dei bonitas. Tunc enim homo procul positus a vanitate, plenius in veritate tenetur, quando in corde ejus quidquid est Deus, reliquis cunctis ab intuitu dimotis pacifico, et pie creditur et sancte cogitatur. Sed licet nemo sit, qui te in hac convalle lacrymarum valeat efficaciter comprehendere vel definire, magnum tamen et mirum valde nostrae aetati datum est scire de te summo bono, tua nimirum nobis gratia revelante. XII. Quis ante nos, in quos fines saeculorum devenerunt, talia et sic manifesta audire potuit vel cognoscere de Trinitate et Unitate, de personis et substantia? de te quidem, Pater Deus, quod sis a nullo, et ideo ingenitus dicaris; de Filio autem tuo, (1035C)quia genitus et a te sit, non a se, de Spiritu namque sancto, quia procedens, et a se non sit, sed a te et Filio, quorum est Spiritus. Ita tenus, ut sicut tu Pater nec genitus, nec procedens dici potes; sic Filius nec ingenitus, nec procedens; sic Spiritus sanctus nec ingenitus, nec genitus dici debeant: quatinus personarum proprietas te unum Patrem simul cum uno Filio, et uno sancto Spiritu nobis patenter ostendat. Quis prioribus saeculis in te unum credere Deum, et te confiteri trinum, neque substantiam separans, neque personas confundens, sic prudenter intellexit, sic palam sapuit, sicque vere cognovit? Filius sane tuus missus ad publicum nostrum de sinu tuo hanc rectae fidei normam evidentius huic ultimae patefecit aetati. Priusquam creaturae (1035D)ostenderes Creatorem, in sola notus eras Judaea Deus, et in Israel magni nominis tui fama et cultus audiebatur; sed nunquid sic liquido, aut tantum, quantum apud nos sub gratia constitutos? De Trinitate vero individua parum quid perpauci tunc senserunt. Legislatorum enim filii, quid de una Trinitate, vel trina unitate scire debeant, digna perculsi caecitate adhuc ignorant; aliud praeter unum Deum confiteri miseri nolentes, et garrientes in nos verbis malignis, dum dicitur te habere Filium. Nobis autem, qui ex gentibus venimus, quam multa et vera de trino unoque Deo datum sit sapere, probant corda, quae credunt, nec non et ora, quae confitentur; atque nihilominus flagella ipsa et mors, quae pro hac (1036A)ipsa Confessione illata sunt; scriptum est enim: Super senes intellexi (Psal. CXVIII, 100). XIII. Domine Deus noster, Deus vivus et verus, nisi tu trinus esses, non diceretur voce Veritatis: Ite, baptizate omnes gentes in nomine Patris, et Filii, et Spiritus sancti (Matth. XXVIII, 19). Neque enim baptizari juberemur, Domine Deus, in ejus nomine qui non esset Dominus Deus. Et rursum nisi tu Trinitas unus procul dubio Deus esses, nequaquam diceretur voce tua: Audi Israel, Dominus Deus tuus, Deus unus est (Deut. VI, 4). Ergo nisi tu Deus Pater ipse, et Filius Verbum tuum Jesus Christus ipse esset, et donum vestrum Spiritus sanctus ipse esset, non legeremus in litteris veritatis: Misit Deus Filium suum (Gal. IV, 4). Nec tu Unigenite diceres (1036B)de Spiritu sancto: Quem mittet Pater in nomine meo (Joan. XIV, 26); et: Quem ego mittam vobis a Patre (Joan. XV, 26); et alibi: Ego et Pater unum sumus (Joan. X, 30); et: Qui videt me, videt et Patrem: ego in Patre et Pater in me (Joan. XIV, 9); et: Pater in me manens, ipse facit opera (Joan. V, 10). Quid enim his verbis aliud nisi trinum et unum Deum doces nos credere, tu magister veritatis, in cujus pectore reconditi sunt omnes thesauri sapientiae et scientiae? Dicis quoque: Mea doctrina non est mea (Joan. VII, 16); et: Sermonem, quem audistis, non est meus (Joan. XIV, 24). Res mira! Dic, rogo, Verbum Patris. Responde, quaeso, virtus et sapientia summi principii, sed tu ipse principium de principio; non duo principia, sed unum certe principium. (1036C)Dic, Verbum semper manens, doce servum humiliter interrogantem. Quid enim tam tuum quam tu? Sed tu tuus et non tuus, quia non es a te ipso, sicut in multis saepe locis testaris, sed a Patre, cujus es Verbum, non sonabile per syllabas et volatile, sed semper ens, vivens atque manens; et ideo Verbum, non quod desinit prolatum, sed quod permanet natum; non transitorium, sed aeternum: non factum, sed genitum; nec solum genitum, sed etiam unigenitum, cui ratio adest disponenti, et virtus praesto est perficienti, ut pote vero Deo et summo Domino. 389 XIV. Te quippe unigenitum Verbum Pater genuit de se ipso, per quod omnia creavit ex nihilo: et idcirco indubitanter credimus, quia nisi tu, (1036D)omniscium et cunctipotens Verbum, Deus esses, nullo modo per te omnia facta fuissent. Quomodo creatura creare aliquid potest? Creare certe solus Deus valet, qui creatus non est. Nihil enim, excepto Deo, non creatum est. Absit ab intellectu nostro, ut aliquid fateamur ex Patre nisi Filium; et ideo non nisi Deus nasci potuit ex Deo. Unde mihi te Patris Verbum considerare volenti nulla sufficiunt verba, quibus te valeam explicare. Quando autem abunde vel digne loqui potero? Quis? de quo? Homo de Deo, opus de opifice, mortalis de immortali, creatura de Creatore, parvus de immenso, temporalis de aeterno; cujus est venerabilis omnipotentia, qua nos gratuita bonitate fecisti: nec minus tamen inenarrabilis gratia, qua nos omnipotentissima misericordia salvasti. (1037A)Qui et opus creatricis omnipotentiae gratis fecisti, et opus gratiae salvatricis omnipotenter implesti: habens nimirum perpetem potestatem, et condendi incondita, et perdita reparandi. Nec igitur ille praecipuus theologorum, summa profundius caeteris aquilinis contemplatus obtutibus, scriptitans eructaret: In principio erat Verbum, et Verbum erat apud Deum, et Deus erat Verbum; hoc erat in principio apud Deum (Joan. I, 1); nisi tu Deus Verbum semper apud Patrem, semper cum Patre, semper de Patre, semper esses in Patre: non sicut vas in vase, vel civitas apud urbem; sed uti sapientia in sapiente, veritas in verace, bonitas in bono, aeternitas in aeterno; quia nihil aliud in Patris substantia nisi Deus, aequalis, et coaeternus illi, a quo genitus es, (1037B)esse potes. Obmutescat itaque et cum suis auctoribus pereat omnis haeretica pravitas, qua inimica semper lite nunc substantiam dividit, nunc personas confundit. Crescat, rogo, fide, et magis magisque piis fecundetur actibus mater Ecclesia, quae tres deos colere, trinitatem in personis non distinguere, profanum et nimis impium judicat. Haec denique coelestibus erudita disciplinis credit, confitetur et docet unam procul dubio substantiam et tres personas, sciens omnia quae ad fidei regulam pertinent. XV. Hujus magisterio et doctrina coelitus inspirata a puero doctus, corde credo, ore confiteor te, o summa Trinitas, virtus una, et indiscreta majestas. Confiteor te Patrem, et Filium, et Spiritum sanctum, in personis trinum, in substantia unum verum Deum (1037C)omnipotentem, visibilium et invisibilium conditorem. Non corpus aut in corpore positum, neque ex diversis speciebus ammixtum, aut memborum compaginibus effigiatum, sed unius simplicis et incorporeae, invisibilis et incircumscriptae naturae. Te quidem verum Patrem, summae bonitatis et totius Deitatis principium, incircumscriptae et ingenitae majestatis Deum, ex nullo ducentem initium, sed omnibus initium dantem, credo et confiteor; non corporali progenie, neque extrinsecus, non necessitate, neque voluntate, sed natura Filium generantem. « Confiteor et te verum Filium, ex Patre sine initio ineffabiliter natum, verum Deum unigenitum, per quem facta sunt omnia, et verum Patris Verbum; non factum, non creatum, non adoptativum, (1037D)sed genitum et unius cum Patre substantiae, atque ita per omnia aequalem Deo Patri, ut nec tempore, nec gradu, nec potestate esse possis inferior. Tantumque esse confiteor te, qui genitus es, quantus est ille, qui te genuit. Non autem quia dico genitum a Patre Filium, divinae et ineffabili generationi aliquod tempus ascribo: sed nec Patrem dico aliquando incoepisse, nec te ejus Filium. Non enim aliter confiteri possumus aeternum Patrem, nisi confiteamur etiam te coaeternum Filium. Ex Filio enim Pater dicitur, et qui semper Pater fuit, semper habuisse Filium non dubium est. » Te quoque credo Spiritum sanctum, verum Deum, non factum, nec (1038A)creatum, nec genitum, neque ingenitum, sed ex Patre Filioque inenarrabiliter procedentem, et in Patre, simulque Filio substantialiter permanentem: atque ita per omnia Deo Patri et Filio aequalem, coaeternum, et consubstantialem, ut neque voluntate, nec potestate, neque aeternitate, neque substantia differri possis ab eis, vel praecedi, a quibus procedis. Igitur aeternum Patrem sine nativitate, aeternum Filium cum nativitate, aeternum Spiritum sanctum cum processione, sine nativitate. Totum Patrem in Filio et Spiritu sancto, totum Filium in Patre et Spiritu sancto, totum Spiritum sanctum, in Patre et Filio manentem. Patrem, Filium, et Spiritum sanctum, unum Deum, omnipotentem, una potestate unoque regno, una majestate, unaque aeternitate (1038B)ex tunc, et nunc, et semper ubique regnantem, corde credo et ore confiteor. XVI. Ad hanc fidei regulam dirigens intentionem meam, quantum me posse fecisti, Deus meus, quaesivi te et desideravi intellectu videre quod credidi. Hujus rei gratia ingressus sum multarum apothecam deliciarum, quibus pascitur mater Ecclesia: ubi consideravi plurima, et coepi explorare singula. Et cum huc illucque anxius avidusque discurrerem, tu bonus adjuvare cupiens desiderium quod dedisti, misisti manum pietatis tuae, et solvisti nodum ambiguitatis meae; et ideo delectat me jam valde de te cogitare, de te loqui, laudesque tuas pro modulo exiguitatis meae desideranti corde depromere; ut in praesenti quidem miseria solo corpore, tecum autem mente, (1038C)et omni aviditate tenear. Mi Domine, Deus trine et une, scientiae lumen accende in me, per quod te intelligere merear trinum et unum Deum, sicut es trinus et unus Deus: et ignorantiae tenebras magis magisque, sicut coepisti removere a me; ut spiritualia spiritualiter videam, quantum possibile est humanae fragilitati. Da mihi in via hac, qua te duce gradior, intellectum, atque inspira mihi et semper doce per gratiam tuam, qualiter in te irreprehensibiliter sit credendum, ut te unum Deum essentialiter sapiam, et incomprehensibiliter trinum personaliter capiam, Patrem ingenitum, de Patre unigenitum, de utroque procedentem et in utroque permanentem Spiritum sanctum. Nullum tribus anticipationis vel posteritatis intervenire momentum, nec habere indispertitum (1038D)imperium. Non in creandis consilium, regendis perficiendisque creaturis auxilium, opusque divinum. 390 Quidquid illic naturale est indisruptum; quidquid personale est inconfusum. O mysterium ineffabile et prae caeteris intellectu difficile! XVII. Reliqua vero sacramenta, quae tenentur in Ecclesia tua, Domine, stupenda sunt et veneranda; sed istud tui sacramentum praecellit universa. Hoc nempe tui individuae Trinitatis mysterium, et illud coelestis mensae sacramentum, quae fideles et pias animas pascit carne, et potat sanguine, ne esuriant neque sitiant in aeternum; fac me, Deus meus, pura et simplici conscientia praecipue inter caetera sentire (1039A)et credere, sumere et retinere. Ne sinas, quaeso, Domine, fidem in eis meam aliquatenus vacillare, sed ita semper de illis pro tua tribuas pietate mihi credere ac intelligere, sicut veritas eorum se habet. Intret in cor meum gratia tua, quae sonet sine sono, et sine strepitu loquatur tantorum omnem veritatem mysteriorum. Luce et dulcedine intus ubique, et foris undique perfundat animam meam illa magistra virtutum et index omnium veritatum: et sic irradiando et saporando eam, in ipso veritatis centro stabiliat atque confirmet, ut nec velim nec possim de tantis mysteriis aliter sentire, nisi sicut oportet et decet. Mirum est quod gestio dicere, sed lingua non explicat quod mens optat. Omnipotens bonitas, cujus pietatis aures ipsis pauperum tuorum desideriis (1039B)patent, intellige clamorem cordis servi tui, et fave votis meis. Praesta, Domine, ut ipso mentis palato sentiam, gustem et sapiam haec ineffabilia sacramenta. Magna enim sunt et mira valde: et ego parvulus in eorum consideratione deficio, quotiens ad intuenda ea fidei oculos attollo. Sed quia uno modo utraque nobis necessaria sunt ad salutem, Deus auctor omnium, invisibilis Creator, qui es in substantia summa et una divinitas, atque in personis vera et perfecta Trinitas, te Deum Patrem exoro, ex quo omnia, et Filium tuum, per quem omnia, simulque Spiritum sanctum, in quo omnia. Te Dominum meum, quem unum et verum in Trinitate confiteor Deum, quo creati, liberati et illuminati sumus, supplex rogo, tantorum avidus mysteriorum, (1039C)lacta me, nutri me, et in mensuram aetatis usque perfecti viri meam extende exiguitatem, ut solidum hunc et perfectorum cibum capere valeam. Imperfectum enim meum vident oculi mei (Psal. CXXXVIII, 16). XVIII. Dator omnium bonorum Deus Pater, cui nunquam sine spe misericordiae supplicatur, cum Filio tuo, et Spiritu sancto, da quod desiderat et a te postulat anima mea. Quorum enim una est substantia, unum est et datum, et adeo una operatio, unum donum, unaque potestas, ut in ipsa quoque personarum proprietate juxta profundiorem intellectum quaedam unitas sentiatur. Inseparabilis nimirum naturae tuae unitas non potest separabiles habere personas, quia sicut Trinitas es in unitate, et unitas (1039D)in Trinitate, sic separationem non potes habere personarum. Nominantur quidem illae personae aliquando singulae; sed ita voluisti te, Trinitas Deus, inseparabilem ostendere in personis, ut nullum ibi nomen sit in qualibet persona, quod ad aliam personam secundum relationis regulam non referatur, sicut Pater ad Filium, et Filius ad Patrem, vel Spiritus sanctus ad Patrem et Filium verissime refertur. Ea vero nomina, quae substantiam vel potentiam, vel essentiam tuam significant, vel quidquid proprie dicitur Deus, omnibus personis aequaliter conveniunt; ut Deus magnus, bonus, aeternus, omnipotens, et omnia quae naturaliter de te Deo dicuntur. Non est igitur aliquod naturae nomen, quod sic (1040A)tibi Deo Patri possit convenire, ut aut Filio tuo, aut Spiritui sancto convenire nequeat. Dicimus te Deum Patrem naturaliter esse Deum; sed naturaliter est et Filius Deus, naturaliter est et Spiritus sanctus Deus: non tamen tres Dii, sed unus naturaliter Deus, Pater, et Filius, et Spiritus sanctus. Idcirco inseparabilis es sancta Trinitas Deus in personis sensu intelligenda, quamvis in voce separabilia habes nomina, quia pluralem numerum in naturae nominibus nullatenus recipis. In hoc enim ostenditur personas non posse dividi in sancta Trinitate, quae unus verus Deus es, quia cujuslibet personae nomen semper ad alteram respicit personam. Si Patrem dico, Filium ostendo; si Filium nomino, Patrem praedico; si Spiritum sanctum appello, alicujus esse spiritum necesse (1040B)est intelligi, id est, Patris et Filii. XIX. Tu vero unitas Deitatis personarum pluralitate multiplex, numerabiliter es innumerabilis, ac idcirco mensurabiliter immensurabilis, et ponderabiliter imponderabilis. Non enim summae bonitatis, quae tu ipse es, profitemur originem, ex qua omnia, per quam omnia, in qua omnia, sed ejus participatione dicimus bona omnia. Nam tua divina substantia semper caruit ac caret materia, licet non careat forma, quam dum imprimis quasi sigillum rebus singulis, eas sine tui augmenti aut detrimenti mutabilitate procul dubio a te facis differri. Quidquid in natura creaturarum est, creatura tua est, o trina Unitas, et una Trinitas Deus, cujus omnipotentia omnia gubernat, regit et implet quae creavit. Nec ideo te omnia (1040C)implere dicimus, ut te te contineant, sed ut ipsa potius a te contineantur. Nec particulatim imples omnia: nec ullatenus ita putandum est, ut unaquaeque res pro magnitudine portionis suae capiat te; id est, maxima majus, et minima minus; dum sis potius ipse in omnibus, sive omnia in te. Cujus omnipotentia omnia concludit, nec evadendi potentiam tuam quis aditum invenire poterit. Qui enim te non habet placatum, nequaquam evadet iratum. Immensitas quippe divinae magnitudinis tuae ista est, ut intelligamus te intra omnia, sed non inclusum; extra omnia, sed non exclusum. Et ideo interior es, ut omnia contineas; ideo exterior es, ut incircumscriptae magnitudinis tuae immensitate omnia concludas. Per id ergo quod exterior es, ostenderis esse Creator. (1040D)Per id vero quod interior es, omnia gubernare et regere demonstraris. Ac ne ea quae creata sunt sine te essent, tu intra omnia es. Verum ne extra te essent, tu exterior es; ut omnia concludantur a te, non locali magnitudine, sed potentiali potentia, quia ubique es praesens, et omnia tibi praesentia; quamvis quidam hoc intelligant, quidam vero non intelligant. 391 XX. Haec et alia multa docuit me mater Ecclesia, mater sancta, universalis et orthodoxa, cujus me fieri membrum voluisti per gratiam tuam, et de cujus coelesti doctrina me ita certum atque securum in omnibus pro tua reddere pietate dignatus es, Domine, per assiduam tuae inspirationis (1041A)illuminationem, ac si multa, quae clausa mysteriis latent, non per speculum, sed facie ad faciem intuerer. Docuit igitur, te solum vivum, et verum Deum, non esse corporeum, vel passibilem, aut palpabilem: nullam tui partem corporeis oculis posse sentiri: nihil de substantia tua atque natura ullo modo esse violabile, aut composititium, aut fictum. Nihil in te majus aut inferius habentem; sed per omnem modum ex omni parte sine deformitate perfectum, sine quantitate magnum, sine qualitate bonum, sine tempore sempiternum, sine morte vitam, sine infirmitate fortem, sine mendacio veritatem, sine loco ubique totum, sine situ ubique praesentem, sine extensione omnia implentem, sine contractione ubique occurrentem, sine motu omnia transcendentem, (1041B)sine statu intra omnia manentem, sine indigentia omnia creantem, sine labore omnia regentem, sine tui initio omnibus initium dantem, sine tui mutatione omnia mutabilia facientem, atque semper et ubique sine fine regnantem. XXI. Domine Deus une, Deus Trinitas, quae incomprehensibiliter rebus omnibus antecellis, adeo es ineffabilis, infinita, et incomprehensibilis, ut parvissimum sit valde omne, quod de te dici potest. Multa enim dicimus, sed plene id, quod es, dicere non possumus, et quia universorum consummatio sermonum ipse es. Cum ergo pervenerimus ad te, cessabunt procul dubio multa ista quae dicimus, et manebis unus omnia in omnibus, et sine fine dicemus unum, laudantes te unum, et in te facti etiam (1041C)nos unum; videntes te jugiter sine fine incorruptibilem, summe inseparabilem, vereque immutabilem Trinitatem; et in te omnia scientes, et omne gaudium in te perpetualiter mansurum habentes ab omni sanati languore et in illam immortalitatis gloriam transformati, cum venerit visio haec, quae danda facie ad faciem promittitur, quando palam nobis de cunctis annuntiabitur mysteriis, et fidei species, atque spei res succedent, tunc clarius certiusque scientes intuebimur nihil creatum aut serviens in te, Trinitas una. Nihil inaequale, nihil gratia aequale, nihil anterius, posteriusve, aut minus; nihil extraneum aut officiale alteri, nihil pervasione aut subreptione insertum, nihil moribus vel voluntate diversum, nihil officio singulare, nec alteri (1041D)communicabile, nihil confusum: sed totum perfectum, quia totum ex uno, et unum, non tamen solitarium, quoniam summum bonum, et summam sapientiam, et summam benignitatem te (sancte Pater) omnium principium, et veritatem tuam, per quam te intelligimus, nulla ex parte tibi dissimilem, quae forma est omnium et quae sola implet, quod appetunt omnia, simulque ipsum utriusque donum, quo beata sunt, quaecunque beata sunt in te, et cum te colimus et adoramus; unam scilicet et incommutabilem Trinitatem. XXII. Cum enim tertio repetitur, quod unum est, non numerus coacervatur, sed unum illud esse asseritur. Gignens, genitus, et procedens, tres quidem (1042A)personae, sed una substantia; sicut ignis, candor, calor, tria nomina, sed res una: sicut memoria, intellectus, voluntas, quae separabiliter demonstrantur, et inseparabiliter operantur. Si hoc in creaturis invenitur, quid de te Creatore intelligendum est? Natura quippe summae divinitatis tuae immobilis est omni modo et immutabilis. Personae vero mobiles sunt secundum relationem, non juxta proprietatem; et ideo in relatione personarum Trinitas, in naturae vero substantia unitas. Unitas siquidem propter inseparabilem Deitatis essentiam, Trinitas autem propter diversitatem nominum. Non enim nomina tantum, sed etiam nominum proprietates, hoc est, personas vel, ut Graeci exprimunt, ὑποστάσεις, id est, subsistentias confitemur, haec tamen (1042B)dicimus de te, Deus noster, ut potest intelligentia humana capere. Caeterum quis in hac vita positus vel cristallino pectore sufficiat penetrare tui ipsius Trinitatis interna mysteria? Quomodo Pater, Filius et Spiritus sanctus tres personae estis, et una natura; quomodo tu Pater diceris ingenitus, Filius genitus, Spiritus vero sanctus, nec genitus, nec ingenitus, sed procedens dicatur; quomodo Filius de te, Pater, natus est, Spiritus sanctus de te procedit et Filio; quomodo Filius nascendo non procedit, Spiritus sanctus procedendo non nascitur; quomodo Filius non de se, sed de te est, nec tamen tui est posterior, de quo est; quomodo Spiritus sanctus de te procedit et Filio, nec tamen a vobis praeceditur, a quibus procedit; quomodo tria unum estis, et unum (1042C)tria; quomodo invicem relative tria estis, essentialiter unum; quomodo trinus et unus Deus, non localiter sed ubique es, et non particulatim ubique, sed ubique totus, ubique praesens, sine situ, loco et motu. XXIII. Quis ista, rogo, consideret? quis haec comprehendat quantalibet probitate vel scientia praeditus? Hoc tamen in spe promissionis repositum est, quia videbimus te, Domine; et tanto unusquisque perspicacius, quanto hic vixerit purius; quia mundicordes, teste Scriptura, videbunt Deum (Matth. V, 8). Aperte namque videbitur, cuncta mentis jam detersa caligine, quomodo Filius, qui oriendo est, tibi, Pater, de quo oritur, subsequens non est; et (1042D)quomodo Spiritus amborum, qui per processionem producitur, a vobis proferentibus non praeitur; quomodo et unum divisibiliter tria, et tria indivisibiliter unum estis. Visa enim claritas, ac in patefactam nobis tuae majestatis speciem purum amantis mentis intuitum rapiens sublevabit. Sed ipsa claritas natura est, et ipsa natura claritas est. Quae nimirum visio nunc fide inchoatur, sed tunc in specie perficietur, quando coaeternam tibi sapientiam, quam modo per ora doctorum sumimus in ipso fonte biberimus. Omnia autem sacramenta, et cuncta nobis tunc patebunt arcana. Non doctorum verbis, non ibi ullis indigebimus mysteriis. Facie ad faciem videbimus te, sed inde, nisi fallor, unde angeli te vident. Quid nos tunc latere poterit, quando tu Deus noster, vita viventium, causa (1043A)causarum, forma formarum, forma formosissima, 392 forma informata, te nobis clara visione insinuabis? Non enim indignum tibi videtur, cum te formam vocamus. Nam tua essentia et species dici potest et forma. Non frustra tam speciosissimum quam formosissimum in laude tua ponitur. Sed forma quae materia caret et motu, tempore et loco, atque ideo unum est, et est id, quod est. Reliqua vero non sunt, id quod sunt. Haec sola verissime dicere potest: Ego sum qui sum (Exod. III, 14). Haec tanta et talis est, ut de ejus pulchritudinis visione nil in hac vita usurpare sibi mens humana audeat, quod solum electis tuis praemium in subsequenti remuneratione reservas. XXIV. Cum ergo ad te pervenerimus, fontem (1043B)vitae, et aeternum lumen, et dulcissimam speciem, ex visione tua erit nobis delectabiliter impressa sitis, simulque satietas. Sed longe aberit a siti necessitas, longe a satietate fastidium, quia et sitientes satiabimur, et satiati sitiemus. Tu denique aeterna nobis vita, gaudium et corona eris, tua beata visio erit nostri laboris praemium, ut post mortalitatis hujus tenebras accessa tuae gloriae luce gaudeamus. Videbimus itaque tuae incommutabilitatem essentiae, ut per hanc et nos efficiamur incommutabiles; sed non sicut vides te. In nobis enim quidquid erimus, poterimus nosse: in te autem, qui comprehendi non potes, quod es, quidquid illud est, quando possumus nosse? Et si poterimus, nondum possumus: et tamen cum poterimus, nunquid sic te nosse valebimus, sicut (1043C)te nosti Deus? Ipsa quoque rationabilis et electa creatura, non aequaliter visione tui potietur. Unusquisque enim pro mercede laboris sui. Sed plene sufficiet quod singulis dabitur intueri: Quam magna multitudo dulcedinis tuae, Domine! Beati qui habitant in domo tua (Psal. XXX, 20; XXXIII, 5)! Felices qui jam pelagus hujus mortalitatis transierunt, et ad portum perpetuae securitatis pervenire meruerunt. Infelices nos, qui adhuc in salo hujus vitae circumflantibus agitamur procellis, et inter pericula multa variosque casus incerti navem laborantes trahimus. Domine, da nobis te rectore, te duce, inter Scyllam et Charybdim sic iter tenere per medium, ut integra nave et salvis mercibus pervenire possimus ad te tutissimum portum.(1043D) XXV. Felix anima, quae terreno resoluta carcere libera coelum petit, quae beatis admista spiritibus majestati tuae assistit, quae te incircumscriptum lumen cernit, quae nullo motu vel mortis vel hostis afficitur, quae incorruptionis perpetuae munere laetatur. O vita vitalis, dulcis et amabilis, ubi non est hostis impugnans, ubi nulla peccati illecebra, sed summa et certa securitas, et secura tranquillitas, et tranquilla jucunditas, et jucunda felicitas, et felix aeternitas, et aeterna beatitudo, et beata tui sine fine visio atque laudatio Deus. Ut haec succedat, et mortale hoc induatur immortalitate, utinam desinat et quam cito finiatur vita ista, quae mors dicenda est, non vita; vita dubia, caeca et aerumnosa; quam (1044A)humores tumidant, dolores extenuant, ardores exsiccant, aera morbidant, escae inflant, jejunia macerant, joci solvunt, tristitiae consumunt, sollicitudo coarctat, securitas hebetat, divitiae jactant, paupertas dejicit, juventus extollit, senectus incurvat, infirmitas frangit, moeror deprimit, et post haec omnia mors interimit, universis gaudiis finem imponens, ita ut cum esse desierint, nec fuisse putentur. Jam jamque adveniat, Domine, adveniat, obsecro, regnum illud carens morte, vacans fine, cui nulla tempora succedant per aevum, ubi continuus sine nocte dies nescit habere tempus, ubi sunt illi hymnidici angelorum chori, et societas supernorum civium; ubi dulcis solemnitas a peregrinationis hujus labore redeuntium, ubi providi prophetarum chori, (1044B)et judex numerus apostolorum, atque innumerabilium martyrum victor exercitus, simulque confessorum constantia praemii sui perceptione consolata: ubi fideles viri, quos a virilitatis suae robore voluptas hujus saeculi emollire non potuit, et sanctae pariter mulieres, quae cum saeculo sexum vicerunt: ubi pueri, qui dum essent in carne, annos suos moribus transcenderunt; atque senes, quos aetas debiles reddidit, et virtus operis non reliquit. XXVI. Ad horum omnium sanctam frequentiam, et tuae inspiciendae pulchritudinis mansuram sine fine laetitiam fac me, Deus meus, toto corde tendere, viriliter currere, feliciter pervenire. Interim dum in isto maneo corpore, in his semper meditationibus (1044C)mentem meam bonorum insinuator exerce. Munda, rogo, cordis intuitum, acue mentis intellectum, accende coelesti igne animum, ut te solum cogitem, te solum amem, te solum habeam in corde et in ore, qui es futurum nobis sine fine praemium. Et ut pondus mortalitatis meae laevius feram, da lumen in corde, da verbum in ore. Aperi sanctarum Scripturarum secreta et profunda mysteriorum regni tui: da ex amore tui lacrymas, da fidei virtutumque pennas, quibus indutus sursum ad te volitem, et perosus terram, coelum petam. Hanc fidem de te, per te, in te confiteor, o beata et benedicta et gloriosa Trinitas! o vera et summa et sempiterna unitas, Pater et Filius et Spiritus sanctus! Deus, Dominus, paracletus, charitas, gratia, communicatio. (1044D)Verum lumen, verum lumen ex lumine, vera illuminatio. Vivens vita, vita a vivente, vivificator viventium. Fons, flumen, irrigatio. Unus a se, unus ab ambobus. Ab uno omnia, per unum omnia, in uno omnia; id est, a se Pater, ab altero Filius, ab utroque Spiritus sanctus, a Patre et Filio. Ὤν a se, ὢν ab altero, ὢν ab utroque: omne autem ὢν semper in tribus, et omne ὢν aequaliter in singulis. Verax genitor, veritas genitus, veritas et procedens. Una virtus, aequalis majestas, par gloria, una eademque essentia. XXVII. Deus trine et une, Deus omnipotens, apud quem non est transmutatio, nec vicissitudinis obumbratio (Jac. I, 17), et ideo apud te cursus temporis (1045A)alternatione diei noctisque nequaquam variatur. Deus lux vera, quae sine accessu ea, quae eligis, illustras, et sine recessu ea, quae respuis, deseris, et ideo in te nullus defectus mutabilitatis venit. Deus qui in temetipso manendo immutabilis, sic in se transeuntia condidisti, ut apud te nequaquam transire possint: et ideo in conspectu tuo tempus non defluit, quod apud nos foris decurrit. Deus in cujus aeternitate fixa manent ea quae non fixa exterius 393 saeculorum volumine emanant: et ideo aeternitas tua dies est una, quae nec fine clauditur, nec initio aperitur. Deus, qui sine mutabilitate simul cuncta respicis, sine distentione comprehendis; et bona, quae juvas, et mala, quae judicas, et quae juvans remuneras, et quae judicans damnas; in his, quae diverso disponis (1045B)ordine, diversus non es. Deus, qui opera tua extra circumdas, et intra reples, supra tegis, et infra fers: et licet sis superior per potentiam, inferior per sustentationem, exterior per magnitudinem, interior per subtilitatem; tamen superior et inferior es sine loco, amplus sine latitudine, subtilis sine extenuatione: et ideo per molem corporis nusquam es, sed per incircumscriptam substantiam et immensitatem incommutabilis naturae nusquam dees. Sed quia longe distas, Creator, a creatura, cogitare quis valet, qualiter sis in loco, qui non caperis loco? Omnino enim in loco esse non potes, quoniam ubique es, sed non in loco. Ipse tibi locus illocalis crederis esse, Spiritus circumscriptus [ F., incircumscriptus]. Unde difficile invenitur ubi sis, sed multo difficilius (1045C)ubi non sis. Quis sine te subsistere vel esse potest? Et tamen tecum non omnes possunt esse. Omnia enim a te sunt, et per te subsistunt. XXVIII. Deus vera et infinita beatitudo, a quo, et per quem, et in quo beata sunt omnia, quaecunque vere beata sunt. Deus vera et summa vita, a quo, et per quem, et in quo vivunt omnia, quaecunque vere summeque vivunt omnia. Deus bonum et pulchrum, a quo, per quem, et in quo bona et pulchra sunt omnia, quaecunque vere bona et pulchra sunt. Deus supra quem nihil, extra quem nihil, sine quo nihil. Deus sub quo totum, cum quo totum, in quo totum. Deus a quo omnia, per quem omnia, in quo omnia. Deus cujus fides nos excitat, spes erigit, charitas jungit. Deus qui petere jubes, et invenire facis, et (1045D)pulsantibus aperis. Deus a quo averti cadere est, in quem converti resurgere est, in quo manere consistere est. Deus quem nescire mori est, nosse vivere est, spernere perire est, cui servire regnare est. Deus cujus pietatis ope et bene servit subjectus, et bene dominatur praelatus, et ideo sine te neuter eorum recto incedit ordine. Deus invisibilis et immense, ineffabilis et aeterne, incomprehensibilis et incorporee, immortalis et perpetue, incommutabilis et incircumscripte, mirabilis et benedicte, cui esse et vivere, sapere et intelligere, scire et posse, pulchrescere et clarere unum et idem est, qui simplex es, et dividi non potes XXIX. Tu es Deus meus vivus et verus, Dominus (1046A)meus pius, Rex meus magnus. Te unum Deum colo, unum omnium naturarum principium, a quo universitas et inchoatur, et perficitur, et continetur: unum Deum, a quo sumus, per quem sumus, in quo sumus, a quo discessimus, cui dissimiles facti sumus: principium ad quod recurrimus, et formam quam sequimur, et gratiam qua reconciliamur: unum quo auctore conditi sumus; et similitudinem per quam ad unitatem reformamur, et pacem qua unitati adhaeremus: unum Deum, quo Creatore vivimus, per quem reformati sapienter vivimus, quem diligentes et quo fruentes beate vivimus. Te laudo, benedico atque adoro, tuaeque clementiae et bonitati gratias refero pro universis tuis donis ac datis, et pro omnibus beneficiis misericordiae tuae, quae animae (1046B)corporique meo largiris, et semper largitus es a puero, et a cunabulis meis, propter te et nomen tuum sanctum. Unde expertus didici, quia tu Deus noster, Deus es infinitae misericordiae, et pietatis immensae, qui servos tuos inter adversa et prospera mirabiliter dirigis atque custodis. Sicque moderaris vitam eorum in utraque parte, ut adversa prosperis, et prospera succedant adversis. Confiteantur ergo tibi, Domine, omnia opera tua, et sancti tui benedicant tibi (Psal. CXLIV, 10): et ut confitendo resipiscant, non cessent a laudibus tuis ipsi etiam peccatores. Quorum unus ego, licet in peccatis pronior, corde tamen desideranti tuas decanto laudes: si non ea, qua debeo dignitate, facio, qua valeo facultate. Respice, quaeso, sereno vultu ad hoc meae exiguitatis (1046C)obsequium, et propitiabili dignatione accipe tantillum sacrificium confessionis fidei meae, ut ad te redeat quod a te venit. Non respiciens tantum ad id quod devotus offero, quantum ad ea quae devotissime dicere volui et volo. Quidquid enim dedecet, vel te offendit, abhorret anima mea. Utinam possem talia, qualia illi hymnidici angelorum chori! O quam libenter me in laudibus tuis totum effunderem, et luculenter in medio Ecclesiae carmen tuae gloriae infatigabilis perorarem! Sed quia ut illi nequeo, nunquid prorsus tacebo: vae, Domine, tacentibus de te, qui ora mutorum resolvis, et linguas infantium facis disertas (Sap. X, 21)! Verum quia parvulis licet laudes tuas vel balbutire, suscipe sacrificium, precor, de (1046D)manu linguae meae, de cordis amore. XXX. Sed ignosce, rogo, Domine, indignissimo et infelici, tecum de te diutius colloquenti servo. Ignosce pie, quia non temeritate praesumptionis, sed aviditate tui desiderii huic deflorantiunculae operam dedi, ut breve et manuale verbum mecum de te semper haberem, ex cujus lectione quoties tepefio, in tuum reaccendar amorem. Sumus enim in medio laqueorum positi, et ideo facile a coelesti frigescimus desiderio. Unde indigemus assiduo monumento, quo expergefacti, ad te nostrum verum summumque bonum, cum defluimus, recurramus. Multae denique sunt contemplationes, quibus anima devota tibi excruciatur et proficit, sed nulla earum ita me oblectat, et mens mea intendit, sicut illa quae de tua agitur (1047A)proprietate. Idcirco necessarium duxi hunc mihi solum decernere [ F., decerpere] sermunculum, ubi de omnipotentia majestatis tuae, sicut corde credo ad justitiam, ita ore confiteor ad salutem, te Deum Patrem ingenitum, te Filium unigenitum, te Spiritum sanctum paracletum, sanctam et individuam Trinitatem, unum Deum, in magnitudine infinitum, in virtute omnipotentem, in bonitate summum, in sapientia inaestimabilem, in consiliis terribilem, in judiciis justum, in cogitationibus secretissimum, in verbis veracem, in operibus sanctum, in misericordiis copiosum, erga delinquentes patientissimum, erga poenitentes pium. Semper idem ipsum aeternum (1048A)ac sempiternum, immortalem atque incommutabilem, quem nec spatia dilatant, 394 nec brevitas locorum angustat, nec receptacula ulla coarctant, nec voluntas variat, nec necessitudo corrumpit, nec moesta perturbant, nec laeta demulcent; cui nec oblivio tollit, nec memoria reddit, nec praeterita transeunt, nec futura succedunt: cui nec origo initium, nec tempora incrementum, nec casus finem dabit, sed ante saecula, et in saeculis, et per saecula in aeternum vivis, et est tibi perennis laus, et aeterna gloria, summa potestas, et singularis honor, perpetuum regnum, et sine fine imperium per infinita, et indefessa et immortalia saecula saeculorum. Amen. PARS II. DE VERBO INCARNATO. (1047) I. (1047B)Superiori quidem sermunculo Confessionis fidei meae, omnipotens Trinitas, Deus unus, cordis mei inspector et scrutator, confessus sum omnipotentiam majestatis tuae, et majestatem omnipotentiae tuae: nunc autem qualiter humano generi in fine saeculorum subvenire dignatus es, puro corde et catholico ore confiteor. Tu enim, omnipotens Pater solus, nusquam legeris missus. De Unigenito autem tuo ita scribit Apostolus: Cum venit plenitudo temporum, misit Deus Filium suum factum ex muliere, factum sub lege [Gal. IV, 4). Cum autem ait: misit Deus Filium suum factum ex muliere, satis ostendit quod in hunc mundum missus advenit, cum de Maria semper virgine natus, verus et perfectus homo in terris apparuit. Quid igitur est quod de illo Evangelista (1047C)ait: In mundo erat, et mundus per ipsum factus est (Joan. I, 10)? Illuc ergo missus est per humanitatem, ubi semper fuit per divinitatem. Quam scilicet missionem opus esse sanctae Trinitatis corde credo ad justitiam, et ore confiteor ad salutem. Caeterum quia voluit Filius hominis fieri, neutram tamen credimus in alteram substantiam commutari, Trinitatis mysterio quartam non addi personam, uniri, non confundi Verbi divini hominisque substantiam, ut in Deum, quod ex nobis susceptum fuerat, perveniret, et illud, quod nunquam non fuerat, idem semper, quod fuerat, permaneret. Ipse enim, qui factus non est, domum sibi mirabili modo, non explicabili fecit; tempore, non consilio novam, in illo deinceps permanentem, nec ullo tempore finiendam. Iste mediator (1047D)Dei et hominum, homo Christus Jesus, sed homo sine peccato solus manifestavit nomen tuum hominibus: his potissimum, quos tu ei dedisti de mundo, et annuntiavit eis omnia, et tanto verius quanto caeteris efficacius novit. Hi enim sunt qui constituti sunt principes super omnem terram, quorum tuba praedicationis ad totius mundi aures pervenit. Isti namque sicut ab initio viderunt, et ministri fuerunt sermonis, tradiderunt nobis per successiones Patrum, multi regni tui mysteria, nunquam ante (1048B)comperta; quae coeperunt primitus enarrari per Dominum, te nimirum verba illorum credibilia faciente signis, et portentis, et variis virtutibus, mirisque sancti Spiritus distributionibus secundum tuam voluntatem.
II. Haec sane causa est, qua freti, sine ulla suscipimus ambiguitate, quidquid mater Ecclesia universalis et apostolica docet; usque adeo, ut pro tantorum documentorum ejus assertione, certa firmati fide per gratiam tuam, omni tormentorum genere mori non timeamus, scientes pro certo vitam gloriosam nobis restare post mortem. Hac siquidem corroborati securitate canimus, psallimus et scribimus alacres avidique, nunc verbo ex verbo, nunc (1048C)sensu ex sensu, secundum apostolicam traditionem mirabile salutis nostrae opus, id est, illud pietatis sacramentum, quod manifestatum est in carne, justificatum est in spiritu, apparuit angelis, praedicatum est gentibus, creditum est in mundo, assumptum est in gloria (I Tim. III, 6). Sed haec dum cogito, mirari mecum non cesso illam Judaeorum impietatem, qui manum mittere in Christum Dominum, non timuerunt verbis coelestibus intonantem, tantisque miraculis coruscantem. O corda saxis duriora, et brutis feris stultiora! ubi, rogo, erat sensus et ratio miserorum, quando coelestem videbant medicum, infinitam languentium turbam gratis sanare, id est, daemones excutere, caecos reluminare, leprosos curare, paralyticos restringere, cadavera vitae restituere, et haec multaque alia solius verbi potestate (1048D)sine mora agere? Quid cogitabant in cordibus caeci, cum ipsa quoque elementa famulari ei cernerent, adeo ut ingressus mare ventis imperaret, procellas compesceret, ostendens se evidentibus signis tuum esse Filium, Deus Pater, et illum, qui a te olim per vates saluti nostrae multis modis promissus est. Tandem gentis perfidae invidia, diris consiliis diutius agitata, Christum dari sibi in crucem multis extorsit clamoribus. Praedixerat et ipse illos haec ita acturos: parum si non et prophetae retro, et tamen affixus (1049A)cruci, Spiritum cum verbo sponte dimisit, praevento carnificis officio. III. Eodem vero momento dies media delitescente sole in noctem mutata est. Tunc Judaei cruce detractum sepulcroque positum, magna etiam militaris custodiae diligentia circumsederunt, ne, quia praedixerat se tertia resurrecturum die, discipuli clam amoliti corpus suspectos fallerent. Verum ad tertiam lucem concussa repente terra, et mole revoluta, quae obstruxerat monumentum, et custodia pavore fugata, nullis apparentibus discipulis, nihil in loco, ubi positus est, repertum est, praeter exuvias sepulturae. Nihilominus tamen primores Judaeorum ab incoepta non cessantes perfidia, loquentes vera pecuniis corruperunt, ut eum a discipulis subreptum securius (1049B)jactitarent. Justo judicio tuo, Domine, ut sacrum testatur vaticinium: et prius multati sunt intelligentia oculorum, auriumque fruge, et postea, sicut videmus, projecti sunt a propria sede, et nunc dispersi, palabundi, et coeli solique sui extorres vagantur per orbem sine lege, sine rege, sine sacerdote, et sine oblatione. Quibus etiam nec advenarum jure terram patriam saltem vestigio salutare conceditur. Merito talia patiuntur, qui Dominum gloriae livore potius crucifixerunt. Igitur Christus vere resurgens, sed non solus, noluit 395 se in vulgus educere, fortasse ne impii errore liberarentur, sed, quod credibilius est, ut fides non mediocri praemio destinata difficultate constaret, cum discipulis quadraginta dies egit, testibus scilicet praeordinatis, (1049C)docens eos quae docerent. Dehinc cunctis expletis, coram suis in monte circumfusa nube in coelum ascendit. Quem sicut ascendentem, ita venturum angelica attestatione praestolamur. Duo enim praedicti sunt adventus: primus quidem, qui jam expunctus est, in humilitate conditionis humanae; secundus autem, qui concludendo saeculo imminet, in sublimitate divinae potestatis, quando decurso hujus aetatis tempore, judicare venerit justos in vitam aeternam, impios et peccatores, qui thesaurizaverunt sibi iram in die irae, in supplicium aeternum; suscitatis omnibus ab initio defunctis, et reformatis, atque recensitis ad utriusque meriti expunctionem. IV. Ubi ne peccata mea multa, quae nunc latent, appareant coram angelis, et omnibus sanctis, da (1049D)mihi, Domine, rogo, locum, spatium, et fructus dignae poenitentiae. Da cor contritum et humiliatum; da gratiam lacrymarum, da lumen in corde, da vires in corpore, ut quae agenda sunt, videam, et ad ea implenda, quae dederis videre, fortiter convalescam. Miserere mei, Domine, miserere, ne perdas me, quaeso, cum peccatis, vitiis, culpis et negligentiis meis. Da mihi propter nomen tuum, tu qui justificas impios, et vivificas mortuos, et multos peccatores, et non sunt; rogo, da gratiam tuam, et emenda vitam meam: meliora actus meos, compone mores: tolle de me quod tibi displicet, et mihi nocet, et tribue pro bonitate tua, quod nosti tibi placere posse et mihi prodesse. Fac me, precor, clemens, per gratiam (1050A)tuam, talem, tu cui omnia sunt possibilia, et nihil difficile; ut placere valeam coram oculis tuis in veritate. Tuam pie non abhorreo medicinam; sum enim valde infirmus. Ordine quo placet, medere multis languoribus meis, et excoque scoriam peccatorum meorum ad purum, priusquam abeam, modis quibus tibi videtur. Sed rogavi tuam, Domine, misericordiam, et rogare non cesso, quia hoc nimis desidero. Mollifica cor meum durum et lapideum tua mirabili et potenti unctione. Mollifica, precor, et fac me per ignem compunctionis, hostiam vivam quotidie coram te fieri. Respice me, Domine, et miserere mei: da mihi effectum petitionis et desiderii mei: da capiti meo aquam immensam, et oculis meis infunde verum fontem lacrymarum jugiter emanantem, (1050B)ut pro vulneribus animae meae indesinenter diebus ac noctibus defleam, donec tempus est acceptabile, donec dies sunt salutis, donec vacat flere mala quae feci, et quotidie facio; ut per poenitentiae labores vita aeterna perfruar cum bonis, et ultima portione, saltem cum illo venerabili latrone, qui per unum verbum effectus est haeres paradisi in ipso mortis articulo, propter tuam multam misericordiam et bonitatem. V. Audi, pie, audi preces servi tui, reminiscere miserationum tuarum, quibus mirabiliter subventum est humano generi per bonitatem tuam. Quomodo non amasti, Pastor bone, qui proprio Filio tuo non pepercisti, sed pro nobis impiis eum tradidisti? Subditus ille tibi usque ad mortem crucis, unus ille inter (1050C)mortuos liber, potestatem habens ponendi animam suam, et iterum sumendi eam. Pro nobis tibi victor et victima, et ideo victor quia victima. Pro nobis tibi sacerdos et sacrificium, et ideo sacerdos, quia sacrificium. Merito mihi spes valida in illo est, quod sanabis omnes languores meos per eum, qui sedet ad dexteram tuam, et interpellat pro nobis. Desperare utique potuissem, nisi Verbum tuum caro fieret, et habitaret in nobis. Si enim, cum inimici essemus, reconciliati sumus tibi per mortem Filii tui, quanto magis nunc salvi facti ab ira per ipsum? gratias tibi ago, indulgentissime Pater, pro sancta incarnatione, passione, morte, resurrectione, et in coelum ascensione Domini nostri Jesu Christi Filii tui. Benedico nomen tuum totis praecordiis, pro illa sacratissima (1050D)sanguinis effusione, qua sumus redempti; implorans ineffabilem bonitatem tuam, ne permittas nos ingratos [esse] tantis beneficiis et indignos tam multis miserationibus. Sumus enim tui operis pars non vilis, quos tanto tibi placuit redimere pretio. Quis digna admiratione penetrare queat immensum pelagus illius summi consilii, quo susceptus homo ille dominicus unitus est cum Deo, et assumptus in Deum, non confusione substantiae, sed unitate personae. Mediator quippe Dei et hominum Christus Jesus, Dominus noster, Deus omnipotens, nequaquam alter est in humanitate, alter in divinitate, sed in utraque natura unus idemque Deus homo, homo Deus. Nec igitur purus homo conceptus est, nec (1051A)postea, ut Deus esset, accepit, sed ipse Filius tuus, manente incommutabili essentia, quae illi tecum et cum Spiritu sancto est coaeterna, assumpsit carnem pro nostra salute, in qua aeternus ante saecula possit ostendi. Unde quamvis aliud sit ex te, aliud ex matre, non tamen alius et alius, ut duo, quod absit, Filii dicantur: sed ipse aeternus ex te Deus Pater, ipse temporalis ex matre virgine: ipse qui fecit, ipse qui factus est, manens ex utroque in utraque natura unus, nec naturarum copulatione confusus, nec naturarum geminatus distinctione. VI. Quis sufficiat mirabile opus tantae misericordiae ipso mentis intuitu considerare? Quis non miretur? Quis non revereatur? Quae vox vel lingua valeat debitas rependere laudes? O facilis et immensa pietas! (1051B)O mira semperque miranda divinae propitiationis benignitas! Miror, stupeo; sed laetor, et multas gratias ago. Irae et perditionis filii fuimus, et ecce in filios Dei adoptati sumus. Haeredes quidem Dei, cohaeredes autem Christi (Rom. VIII, 7), ait Apostolus: Caput Ecclesiae Christus, Christi corpus Ecclesia; Christi ergo membra sumus; unde hoc nobis, et quid nos ad haec? felix anima, quae tantae dignitatem gloriae honestate vitae et morum obtinere meruit, divino auxilio vallata in omnibus. Deus ineffabilis et incircumscriptae naturae, institutor omnium rerum, et Domini nostri Jesu Christi Pater, qui eumdem dilectum Filium de sinu tuo misisti ad publicum nostrum, suscipere nostram vitam, ut nobis daret suam, essetque perfectus Deus ex te Patre, et perfectus homo ex (1051C)matre: totus Deus, et totus homo, 396 unus idemque Christus, aeternus et temporalis, immortalis et moriturus, Creator et creatus, fortis et infirmus, nutritor et nutritus, pastor et ovis, temporaliter mortuus, tecum in aeternum vivens, suis dilectoribus vitae municipatum promittens dedit, et nobis dixit: Quodcunque petieritis Patrem in nomine meo, dabit vobis (Joan. XV, 16). VII. Obsecro itaque, Domine, et te nimis pium rogo in nomine ejusdem Filii tui dilectissimi, ut des mihi cum eodem Filio tuo te in omnibus benedicere et glorificare: quia quorum una est substantia, unum est et datum. Des etiam mihi per illum, et cum illo peccatorum omnium veniam, et mandatorum tuorum (1051D)custodiam, dilectionem tuam et fraternum amorem. Contra diabolum fortia humilitatis arma, et erga fratres charitatem perfectam. Temperantiam cibi, potus, atque somni, et totius libidinis et vani desiderii continentiam, auditum castum, et simplicem visum. Puritatem cordis et munditiam corporis. Cogitationem mundam, et oris cordisque custodiam; ut nec cor intus iniquitatem concipiat, nec lingua foras parturiat: ut nec falsa loquar, nec vera taceam, nec salutifera abscondam, nec mortifera proferam. Precor etiam ut des mihi assiduitatem orandi, vires jejunandi, frequentiam legendi, ut praecepta tua infatigabiliter legam, et inexplebiliter diligam, et efficaciter compleam, et quidquid in me pravum deprehendero, per gratiam tuam corrigam; quod rectum (1052A)teneam, quod deforme componam, quod pulchrum excolam, quod sanum servem, quod infirmum corroborem, et omne, quod tibi placet, custodiam perseveranter. Des insuper mihi despicere temporalia, et totis viribus aeterna diligere, ut mortuum mihi deputem mundum, nec gaudens, nec lugens de temporalibus, ut nec metuam aliquid temporale, nec diligam. Nec blandis corrumpar, nec adversis concutiar. Rogo tuam, sancte Pater, clementiam, in nomine ipsius Filii tui, circumcide in me omnia vitia cordis et corporis, et da mihi augmentum perfectionemque virtutum. Illumina sensum et animam meam, ut illud a te petam, quod te delectet audire. Doce me, quid cogitare, quid agere, quid loqui, quid tacere debeam. Da mihi prudentiam, fortitudinem, justitiam, et temperantiam. (1052B)Da discretionem in omnibus, discernendi inter dexteram et sinistram. Da etiam sensum vigilem, et providum intellectum, ut possim inter bona malaque discernere. Aufer a corde meo alienationis sensum, cura in me stuporem mentis, exstirpa de visceribus meis consilia iniquitatis, eradica a lingua mea detrahendi consuetudinem, mentiendi facilitatem, loquendi scurrilitatem, et omnes actus vanitatis meae arte medicinae tuae sana. VIII. Da mihi semper profectum in purgatissimis moribus, tene me virtute omnipotentiae tuae, et non sinas me voluntate proprii arbitrii evagari. Juxta tuam providentiam dispone omnem vitam meam in tua voluntate. Animam hanc peccatricem, pro qua Christus mortuus est, non permittas perire. Frenum (1052C)tuum in maxillis meis pone, et tanquam mansuetum animal trahe me post te. Tu enim cuncta quae mihi expediunt, nosti. Non diabolo, non mihi, non mundo, non alii alicui liceat tua dona subvertere, quia totum fragile est quidquid tibi nititur obviare. Fecisti enim mecum a puero misericordiam multam. Perfice quod coepisti. Da mihi semper et ubique contra hostem crudelissimum, pium tuae defensionis auxilium, ut sicut fragilitatem meam ille invitus non cessat impetere, ita tuis cogatur viribus confusus abscedere. Praesta ut sim parvulus in oculis meis, ut coram te inveniam gratiam. Da et adauge mihi semper fidem firmam, spem inconcussam, charitatem perfectam, humilitatem profundam, patientiam invictissimam, (1052D)corporis animaeque castitatem perpetuam. Da cordis contritionem, et fontem lacrymarum, da simplicitatem, innocentiam et puritatem cordis, stabilitatem, constantiam et integritatem mentis. Da vires invictas, ut victor mei in cunctis existam. Dominetur carni ratio, et rationi gratia tua, ut non vivam bestialiter, raptus impetu carnis, sed sit conversatio mea honesta et rationalis. Fac me providum ad omnia et discretum in cunctis. Tribue mihi nulli occasionem scandali praebere, simplicitatem et veritatem diligere, et instanter ea, quae pacis et charitatis sunt, sequi. Longe fac a me omnem hypocrisim, omnemque simulationem, et fac me tibi in veritate servire IX. Concede mihi, quaeso, bono animo propter te majorum subdi imperiis, et alacri corde ad obedientiam, (1053A)ad compassionem, ad concordiam sine mora concurrere. Excita torporem meum stimulis tuis, et fac me strenue perseverare in praeceptis et laudibus tuis nocte ac die. Da mihi scientiam humilem quae aedificat, et linguam eruditam et eloquentem, ut et bonos valeam ad meliora exhortari, et malos ad tuae rectitudinis lineam revocare. Infunde, rogo, cordi meo per Filium tuum, et da mihi cum eo spiritum sapientiae et intellectus, consilii et fortitudinis, scientiae et pietatis, et reple me sancto timore et amore tuo. Da irriguum superius et irriguum inferius. Dona mihi benedictionem de rore coeli, et pinguedine terrae. Da ut anima mea ardeat igne amoris tui. Fac me mundo penitus exstingui. Concede mihi cor contritum et humiliatum habere coram te. Fac me per (1053B)gratiam tuam peccata mea omnia flere, antequam moriar. Da mihi tota anima et totis viribus meis exquirere faciem tuam semper. Infunde dilectionem tuam pectori meo, et scribe dulcem memoriam tui in tabulis cordis mei. Illustra me luce coelestis prudentiae. Imaginem tuam in me non sinas obscurari, quae si te praestante defendatur, semper egregia est. Adsit mihi, quaeso, beatorum angelorum pia et fida custodia ubique et semper, et praesta, ut apud te pro me misero, omnium sanctorum agmina intercedant, ut eorum precibus et meritis, pro tua pietate dignus efficiar promissionibus Filii tui. Concede mihi fragillimo, beatorum monachorum patrum meorum imitari vestigia. Da mihi eorum mansuetudinem, modestiam, et tolerantiam, benignitatem, paupertatem, (1053C)et longanimitatem, cordis contritionem, et fontem lacrymarum, cibi potusque abstinentiam, cordis labiorumque munditiam, spirituale gaudium, et perfectum mundi contemptum. 397 Maxime, Domine, charitatem a te efflagito, humilitatem inquiro, patientiam postulo, individuas comites fidei meae; simul et veram animae corporisque pudicitiam, sicut illis dedisti.(1054A) X. Precor te per Filium tuum, respice me et miserere mei: exaudi orationem meam, et da mihi gratiam tuam propter multitudinem bonitatis tuae, quae mecum jugiter perseverans, doceat me incedere coram te secundum voluntatem tuam omnibus diebus vitae meae. Hanc peto, da mihi eam, quae me cum amicis pacificum, et cum inimicis reddat tranquillum, quae me a verbo aspero mitiget, et ab otioso sermone compescat, quae me semper Deum vel quae Dei sunt, cogitare compellat, et oculos ab isto vano saeculo avertat: quae mihi omni hora ante conspectum mortem ingerat, et hic gaudere prohibeat; quae trabem ac molem peccatorum meorum considerare me et plangere faciat, et non aliorum delicta velut festucam levissimam perscrutari dimittat: (1054B)postremo quae omnia mundi pro nihilo habere, et te solum totis sitire visceribus Deum nostrum, usque in finem doceat me, atque potens efficiat; et sicut piissima misericordia tua dedisti mihi voluntatem veniendo ad te per illam, sic donare digneris sapientiam et intellectum, virtutem et possibilitatem corporis et animae ad tibi semper devotissime in omnibus serviendum, per eamdem benignam magistramque gratiam tuam, sine qua nec cogitare, nec loqui, nec agere aliquid boni valemus. Et quia tuus ipse Unigenitus dixit: Nemo venit ad me, nisi Pater, qui misit me, traxerit eum (Joan. VI, 44). Et: Nemo venit ad Patrem nisi per me (Joan. XIV, 6). Obsecro, sancte Pater, et suppliciter rogo, Deus meus, trahe me tu ad ipsum, et ipse me perducat ad te, illuc ubi ille est in (1054C)dextera tua sedens, ubi est sempiterna vita, et sempiterne beata aeterna securitas, et secura tranquillitas, felix aeternitas, aeterna felicitas: ubi est amor perfectus, et nullus timor, ubi est dies aeternus, et unus omnium Spiritus: ubi tu cum illo, et ille lecum in communione sancti Spiritus aeternaliter ac sempiternaliter vivis et regnas Deus per omnia saecula saeculorum. Amen. PARS III. ITERUM DE DEO TRINO ET UNO, DE CHRISTO, AC DE ALIIS PLERISQUE ECCLESIASTICIS DOGMATIBUS. (1053) I. (1053D)Ad justitiam corde credo, et ad salutem ore confiteor sanctam et individuam Trinitatem, virtutem unam, et indiscretam majestatem. Patrem, et Filium, et Spiritum sanctum, unum Deum omnipotentem, coeli terraeque factorem, visibilium et invisibilium conditorem, in personis trinum, in substantia unum. Verum quidem Patrem summae bonitatis et totius Deitatis principium, incircumscriptae et ingenitae majestatis Deum, ex nullo ducentem initium, sed omnibus initium dantem, summum bonum, et omnia valde bona creantem, non corporali progenie neque extrinsecus, non necessitate neque voluntate, sed natura Filium generantem. Verum autem Filium ex Patre sine initio ineffabiliter (1054D)natum, « Verum Deum unigenitum, et verum Dei Verbum, non factum, non creatum, non adoptivum, sed genitum et unius cum Patre substantiae. Atque ita per omnia aequalem Deo Patri, ut nec tempore, nec gradu, nec potestate possit esse inferior. Tantumque esse confitemur illum, qui est genitus, quantus est ille, qui genuit. Non autem quia dicimus genitum a Patre Filium, divinae illi et ineffabili generationi aliquod tempus adscribimus, sed nec Patrem dicimus aliquando coepisse, nec Filium. Non enim aliter confiteri possumus aeternum Patrem, nisi confiteamur etiam coaeternum Filium. Ex Filio enim Pater dicitur, et qui semper Pater, semper habuit Filium. » Verum (1055A)quoque Spiritum sanctum, verum Deum, non factum, non creatum, nec genitum, neque ingenitum, sed ex Patre simul et Filio inenarrabiliter procedentem, et in Patre Filioque substantialiter permanentem. Atque ita per omnia Deo Patri et Filio aequalem, coaeternum et consubstantialem, ut neque voluntate, nec potestate, non substantia neque aeternitate differre possit ab eis, vel praecedi, a quibus procedit. Aeternum igitur Patrem sine nativitate, aeternum vero Filium cum nativitate, aeternum autem Spiritum sanctum cum processione sine nativitate. Totum Patrem in Filio et Spiritu sancto, totum Filium in Patre et Spiritu sancto, totum Spiritum sanctum in Patre et Filio manentem, sanctam videlicet et individuam Trinitatem, unum Deum (1055B)omnipotentem, una potestate, unoque regno, una majestate unaque aeternitate ex tunc, et semper ubique regnantem.
II. « Nullus igitur est in hac Trinitate gradus, nihil quod inferius, superius dici possit, sed totam Deitatem dicimus sui perfectione aequalem, ut exceptis vocabulis quae proprietatem personarum indicant, quidquid de una persona dicitur, de tribus dignissime possit intelligi. Unde condemnantes Arium, unam eamdemque dicimus esse Trinitatis substantiam, et unum in tribus personis fatemur Deum. Nec non et impietatem Sabellii declinantes, tres personas expressas sub proprietate distinguimus, non ipsum sibi Patrem, non ipsum sibi Filium, non ipsum sibi Spiritum sanctum esse (1055C)dicentes, sed aliam Patris, aliam Filii, aliam Spiritus sancti personam. Non enim nomina tantum, sed etiam nominum proprietates, hoc est, personas, ut Graeci exprimunt, ὑποστάσεις, id est substantias [subsistentias] confitemur. Nec Pater personam Filii, aut Spiritus sancti aliquando excludit. Nec rursus Filius aut Spiritus sanctus Patris nomen, personamque recepit: sed Pater semper Pater est, et Filius semper Filius est, et Spiritus sanctus semper Spiritus sanctus est. » Et ideo Filius certissime non idem est in persona qui Pater, sed secundum divinitatem idem est quod Pater. Non enim dicimus Patrem 398 esse de Filio, sicut Filium de Patre. Pater quidem a nullo, Filius vero a Patre, et ideo Filius (1055D)dicitur Deus de Deo, lumen de lumine; non tamen duo lumina, vel duo Dii, sed unus Deus, unum lumen. Rursus idem est Pater, quod Filius, sed non idem [ F. deest qui Filius], quia personae Patris convenit aptissime referri ad Filium. Spiritus vero sanctus absque dubio idem est quod Pater et Filius, sed non idem [ F. deest qui Pater et Filius], quia sicut Pater Filii Pater est, et Filius Patris Filius est, ita quoque Spiritus sanctus, qui est tertia in sancta Trinitate persona, non nisi Patris et Filii Spiritus est: ac per hoc Pater et Filius unum sunt, quia quidquid habet Pater, procul dubio habet et Filius. Non enim res una duorum substantialis posset ab ambobus procedere, et (1056A)simul utrique inesse, nisi unum essent Pater et Filius, a quibus aequaliter procedit Spiritus sanctus. III. Enim vero Spiritus sanctus est Patris et Filii vere unitas, et sanctitas, et charitas, quia quod ille solus relative dicitur, hoc isti naturaliter ambo sunt. Legitur enim Spiritus est Deus (Joan. XIV, 24). Hinc liquido patet sanctam Trinitatem, quae unus verus Deus est, naturaliter et secundum essentiam Spiritum esse. Ergo Pater Deus et Spiritus et sanctus est; Deus Dei Filius et Spiritus est, et sanctus est; Spiritus vero sanctus non magis Spiritus est, quam Patet et Filius. Singulus itaque horum Spiritus, et simul omnes unus Spiritus, sicut unus Deus. De Patre quidem, quia Deus est, Apostolus probat dicens: Unus Deus et Pater omnium, ex quo omnia (1056B)(Ephes. IV, 6; I Cor. VIII, 6). De Filio autem quia Deus est, evangelistarum praecipuus testatur dicens: Et Deus erat verbum (Joan. I, 1). De Spiritu vero sancto, quia Deus est, iterum Paulus sic loquitur probans: Divisiones operationum, idem vero Deus (I Cor. XII, 6). Ecce Pater Deus, Filius Deus, Spiritus sanctus Deus, et tamen non est triplex numerus Deitatis in sancta Trinitate credendus, ut fidelium quisquam tres dicere Deos audeat, sicut ipse in quodam de se Deus testatur loco, dicens: Ego sum Deus et non est alius praeter me (Deut. XXXII, 39). Cum enim tertio aliquid repetitur, non numerus coacervatur, sed proprie unum illum esse asseritur. Et idcirco Pater, et Filius, et Spiritus sanctus substantia unum sunt, personis autem ac nominibus (1056C)distinguuntur. Natura quippe summae divinitatis immobilis est omnimodo, et immutabilis. Personae vero mobiles secundum relationem, non autem juxta proprietatem. In relatione itaque personarum Trinitas, in naturae vero substantia unitas; sed unitas propter inseparabilem Deitatis essentiam, Trinitas autem propter personarum diversitatem, in quibus singulis quaedam est proprietas, quae ab uno ad alium transferri non potest. Est enim gignens, et genitus, et procedens, tres quidem personae, sed una substantia, una virtus et una omnipotentia. IV. Hucusque confessus sum quod sentio, locutus sum, quod credo in summa divinitate, in qua Patrem et Filium et Spiritum sanctum, trinum unumque Deum, non corpus, aut in corpore positum, aut (1056D)ex diversis speciebus admixtum, vel membrorum compaginibus effigiatum, sed unius simplicis, incorporeae, invisibilis, et incircumscriptae naturae, corde credo, ore confiteor. « Nihil enim creatum aut serviens in Trinitate est credendum, ut vult Dionysius fons Arii; nihil inaequale, ut Eunomius; nihil gratia aequale, ut Ethius [Aetius]; nihil anterius posteriusque, aut minus, ut Arius, nihil extraneum aut officiale alteri ut Macedonius; nihil persuasione [ Al., pervasione] aut subreptione insertum, ut Manichaeus; nihil corporeum, ut Melito et Tertullianus, nihil corporaliter effigiatum, ut ait Anthropomorphus; (1057A)nihil sibi invisibile, ut Origenes; nihil creaturis visibile, ut Fortunatus; nihil moribus et voluntate diversum, ut Marcion; nihil ex Trinitatis essentia ad creaturarum naturam deductum, ut Plato et Tertullianus; nihil officio singulare nec alteri communicabile, ut Origenes; nihil confusum, ut Sabellius: sed totum perfectum, quia totum ex uno et unum, non tamen solitarium, ut praesumit Silvanus et Praxeas, Pentapolitana damnabilis est doctrina. » V. Hactenus quidem de una Trinitate. De gratia autem, qua sumus redempti, hinc, quod credo, confiteri secundum traditionem matris Ecclesiae incipiam. Siquidem de mediatore Dei et hominum, vero perfectoque homine, Christo Jesu Domino Deo et salvatore nostro nihilominus recta credere, et vera (1057B)sentire, ad aeternam procul dubio pertinet salutem. Quanquam igitur credentes confiteamur Patrem, et Filium, et Spiritum sanctum, unum Deum, Patrem scilicet omnipotentem, sempiternum ingenitum; Filium vero ex ejusdem Patris substantia vel natura genitum ante omne omnino vel temporis vel cujusque initium rei, omnipotentem, aequalem, consempiternum, et consubstantialem Genitori; Spiritum quoque sanctum omnipotentem, utrique, Patri scilicet ac Filio aequalem, consempiternum, atque consubstantialem, hoc est, tres personas, sive subsistentias unius essentiae sive naturae, unius virtutis, operationis, beatitudinis, atque potestatis, ut trina sit Unitas, et una sit Trinitas, juxta vocis Dominicae veritatem, dicentis: Ite, docete omnes gentes, baptizantes (1057C)eos in nomine Patris, et Filii, et Spiritus sancti (Matth. XXVIII, 11). In nomine, inquit, non in nominibus, ut et unum Deum per indistinctum divinae substantiae nomen ostenderet, et personarum discretionem suis demonstratam proprietatibus edoceret; quia dum tribus unum Deitatis nomen est, aequalitas ostenditur personarum, nihil extraneum, nihil accidens in eis permittit intelligi, ita ut et unusquisque eorum verus perfectusque sit Deus, videlicet ut ex plenitudine divinitatis nihil minus in singulis, nihil amplius intelligatur in tribus. VI. Cum veritas ita se habeat, et mater Ecclesia credat, confiteatur, et doceat, omni remota ambiguitate, « unum Deum esse Patrem, et Filium, et Spiritum sanctum. Patrem eo, quod habeat Filium, (1057D)Filium eo quod habeat Patrem, Spiritum sanctum eo quod sit ex Patre et Filio. Pater ergo principium Deitatis, qui, sicut nunquam fuit non Deus, ita nunquam fuit non Pater: a quo Filius natus, a quo Spiritus sanctus non natus, quia non est Filius; neque ingenitus, quia non est Pater; nec 399 factus, quia non est ex nihilo, sed ex Patre Deo Filioque Deus procedens. Pater aeternus, eo quod aeternum habeat Filium, cujus aeternus sit Pater. Filius aeternus, eo quod sit Patri coaeternus. [Spiritus sanctus aeternus, eo quod sit Patri et Filio coaeternus.] Non autem confusa in unam personam (1058A)Trinitas, neque separata, aut diversa in natura divinitas: sed alter in persona Pater, alter in persona Filius, alter in persona Spiritus sanctus, unus natura in sancta Trinitate Deus Pater, et Filius, et Spiritus sanctus. Cum hoc ita sit, non tamen Pater carnem assumpsit, neque Spiritus sanctus, sed Filius tantum; ut qui erat in divinitate Dei Filius, ipse fieret in homine hominis Filius, ne Filii nomen ad alterum nomen transiret, qui non erat nativitate Filius Dei. Dei ergo Filius hominis factus est filius, natus secundum veritatem naturae: ex Deo Dei Filius, natus secundum veritatem naturae; ex homine hominis Filius, ut veritas geniti, non adoptione, non appellatione, sed in utraque nativitate, Filii nomen nascendo haberet, et esset verus Deus (1058B)et verus homo, unus Filius. Non enim duos Christos, neque duos Filios, sed Deum et hominem unum Filium confitemur. Quem propterea et unigenitum dicimus manentem in duabus substantiis, sicut ei naturae veritas contulit. Non confusis naturis neque immistis, sicut quidam haeretici [ Genn., sicut Thimotiani] volunt, sed societate unitis. VII. Deus ergo hominem assumpsit, homo in Deum transivit, non naturae versibilitate [ Genn. add., sicut Apollinaristae dicunt], sed Dei dignatione, ut nec Deus mutaretur in humanam substantiam, assumendo hominem, nec homo in divinam, glorificatus in Deo [ Genn., in Deum]: quia mutatio vel versibilitas naturae, et confusionem, et diminutionem, et abolitionem substantiae facit. Natus est ergo Dei (1058C)Filius ex homine non per hominem, id est non ex viri coitu, sicut Hebion dicit, sed ex Virgine. carnem ex Virginis corpore trahens, et non de coelo secum afferens, sicut Marcion [ Genn. add., Origenes] et Eutyches affirmant: neque in phantasia, id est, absque carne, sicut Valentinus, neque putativa imagine, sed corpus verum: neque sic verum corpus, ut tamen non sit caro ex carne, sicut Marcianus, sed verus Deus ex divinitate, et verus homo ex carne unus Filius: In divinitate Verbum Patris et Deus, in homine anima et caro. Anima non absque sensu et ratione, ut Apollinaris, neque caro absque anima ut Anomaeus [ Genn., ut Eunomius], sed et anima cum ratione sua, et caro cum sensibus suis, per quos sensus veros in passione, et ante passionem, (1058D)carnis suae dolores sustinuit. Neque sic est natus ex Virgine, ut deitatis initium nascendo homo acciperet, quasi antequam nasceretur ex Virgine, Deus non fuerit, sicut quidam haereticorum [ Genn., sicut Artemon et Berillus et Marcellus] docuerunt, sed aeternus Deus, et homo ex Virgine natus est. Omousius ergo, id est, coessentialis in divinitate Patri Filius, omousius Patri et Filio Spiritus sanctus, omousius Deo et homini Filius. Manens Deus in homine suo in gloria Patris [videtur et desideratur videri ab Angelis, et adoratur ab omni creatura ( Gennad., Unus desiderabilis videri ab angelis; (1059A)sicut Pater et Spiritus sanctus adoratur ab angelis et ab omni creatura). Non homo propter Deum, vel Christus cum Deo, ut Nestorius blasphemat, sed homo in Deo, et in homine Deus. VIII. Hujus namque Domini nostri Jesu Christi mater beata Maria procul dubio et virgo genuit, et post partum virgo permansit. Nec blasphemiae Helvidii acquiescendum, qui ait: Virgo ante partum, non virgo post partum. Sed integra fide credendum, integritatem tantae virginitatis semper mansisse inviolatam. Sic eum virgo permanens genuit, ut virgo concepit. Dignum quippe fuit, et valde dignum; ut haec sola femina, et virgo ante partum, et virgo in partu, et virgo post partum esset, quae incarnatum Verbum Dei peperit, id est, verum Deum et verum (1059B)hominem. Propter quod eamdem beatam virginem Θεοτόκον, id est, Dei genitricem confitemur. Natus est ex ea unus atque idem Jesus Christus verus Filius Dei, et idem ipse verus Filius hominis. Consubstantialis aequalisque Patri secundum deitatem, sed inde minor Patre, unde nobis consubstantialis, quia per omnia nobis similis absque peccato. Quamvis igitur Pater non sit natus de virgine, neque Spiritus sanctus, sed solus Filius, nativitatem tamen Filii istam et Pater, et Filius, et Spiritus sanctus operati sunt ex virgine, nec non et passionem et resurrectionem ejus, et reliqua cuncta quae ad ejus pertinent humanitatem. IX. Videamus ergo si forte in creatura inveniamus aliquid, ubi probemus aliqua tria et separabiliter (1059C)demonstrari, et inseparabiliter operari. Invisibilia enim ejus a creatura mundi per ea, quae facta sunt, intellectu conspiciuntur (Rom. I, 20). Licet longe distent a summis ima, ab incommutabilibus commutabilia, a creantibus creata, a divinis humana, tamen in ipsa creatura ima et mutabili, inveniuntur aliqua quae possunt et separabiliter demonstrari et inseparabiliter operari, sicut sunt memoria, intellectus et voluntas. Memoria enim retinemus quod audimus, intellectu agnoscimus quod tenemus, voluntate proferimus quod agnoscimus: sed quamvis haec tria separabiliter nominentur, tamen nomen unius ex his tribus tria operantur. Non potest dici sola memoria, nisi operante voluntate, intellectu et memoria. Non potest dici solus intellectus, nisi (1059D)operante memoria, voluntate et intellectu. Non potest dici sola voluntas, nisi operante memoria, intellectu et voluntate. Unum horum nominum tria fecerunt, sed tamen hoc unum, quod tria fecerunt, non ad tria pertinet, sed ad unum. Tria fecerunt nomen memoriae, sed hoc non pertinet nisi ad solam memoriam. Tria fecerunt nomen intellectus, sed non pertinet nisi ad solum intellectum. Tria fecerunt nomen voluntatis, sed non pertinet nisi ad solam voluntatem. Ita Trinitas fecit carnem Christi, sed non pertinet nisi ad solum Christum. Tria fecerunt de coelo columbam, sed non pertinet nisi ad solum Spiritum sanctum. Tria fecerunt de coelo vocem, sed non pertinet nisi ad solum Patrem vox (1060A)illa. Si igitur in nobis invenimus tria separabiliter demonstrata, inseparabiliter operata, et eorum 400 trium unumquodque nomen a tribus factum, quod tamen non ad tria, sed ad trium horum unum aliquid pertineret, credamus Patrem, Filius et Spiritum sanctum per signa quaedam visibilia, et per species quasdam assumptae creaturae posse et separabiliter demonstrari, et inseparabiliter operari. In nobis enim, quod est, possumus nosse; in Deo autem, qui nos fecit, quod est, quidquid est, quando possumus nosse? Et si poterimus, nondum possumus, et tamen cum poterimus, nunquid sic nosse Deum valebimus, quomodo se novit Deus? Credamus jam ibi, quod non possumus videre, nec hic ad plenum comprehendere. Sol enim (1060B)cum unus sit, habet calorem, habet et splendorem, sed calore siccat, splendore illustrat. Si in rebus creatis haec et multa alia inveniuntur, ex quibus, verbi gratia, divina consultius valeant aliquatenus animadverti, stultum est de Creatore ambigere, quia creaturas tales facere valuit. X. Inveniuntur quoque in creaturis coaeva, inveniuntur et aequalia, sed non utraque simul. In Deo enim sunt simul utraque, unus Deus et Pater omnium, principale nomen divinitatis per se quod creditur, et quod dicitur Pater, Deus sine principio, sine tempore, de seipso genuit Filium, et ex virtute sua protulit Spiritum sanctum. Ideo Filius ex Patre, non ex se, sed Patris. Pater Deus, et Filius Deus, sed non idem Pater, qui Filius in persona, (1060C)sed idem, quod Filius in natura. Spiritus sanctus non Patri ingenitus, sed Spiritus ingeniti Patris. Filius genitus non Spiritus Filius, sed ipse est Filius, super quem a Patre missus est Spiritus sanctus. Itaque cum ingenitus Pater sit, cujus est Spiritus, incaute Spiritus sanctus dicitur a quibusdam ingenitus. Spiritus sanctus Deus ex Patre et Filio, non ex se, ne duo ingeniti, aut duo Patres a fidelibus aestimentur. Filius Patris, sine initio genitus ex Patre, non potest alium genitum habere consortem, ut credatur unigenitus, et duo geniti non dicantur. Pater enim unus ingenitus, Filius unus est genitus, Spiritus sanctus a Patre Filioque procedens, et utrique coaeternus, unus est Spiritus. Quoniam unum opus, et unita in Patre et Filio et Spiritu (1060D)sancto voluntatis operatio est. Pater ingenitus, Filius genitus, Spiritus sanctus procedens. Sed ille nascitur, hic procedit, sicut in Evangelio beati Joannis legitur: Spiritus qui a Patre procedit, ipse vobis annuntiabit omnia (Joan. XV, 26; XIV, 26). Itaque Spiritus sanctus nec Patris esse ingenitus, nec Filii genitus existimetur. A Filio enim accepit. Nullus ergo a semetipso accipit, nisi Pater. Per Filium mittitur Spiritus, qui a Patre procedit. Alius est enim qui procedit, sed non est aliud quod procedit quam id unde procedit. Si persona, quaeritur, Deus est, quia et Deus est quidquid in Deo aut ex Deo est: ac per hoc verax fidei confessio, et in personis excludit unionem, et in personarum distinctione obtinet unitatem.(1061A) XI. Ergo Pater Deus ex se ipso ineffabiliter sine initio genuit Filium, sicut jam multipliciter dictum est, et protulit ex virtute sua Spiritum sanctum. Filium videlicet, per quem crearet omnia. Spiritum, per quem vivificaret universa; omnia autem quae facta sunt, Filius ex Patre genitus condidit. Universa vero quae condita sunt, ex Patre Filioque procedens Spiritus sanctus animavit. Sed et vivificat Filius, et creat Spiritus sanctus, quia sicut credimus beatissimam Trinitatem unius esse Deitatis, unius ejusdemque virtutis atque substantiae; ita unius operationis, ne inter Patrem, et Filium, et Spiritum sanctum sentiatur ulla diversitas, nisi quod ille Pater est, et hic Filius est, et ille Spiritus sanctus. Trinitas enim in subsistentibus personis, unitas vero (1061B)in natura. Et ideo unus est Deus, quem ita in sancta Trinitate dividimus, ut in homine uno dicimus haberi ingenium, memoriam et intellectum. Nam ingenio invenimus quod didicimus, memoria retinemus quod docemur, intellectu advertimus quidquid nobis vel videre contigerit vel audire. Quid modo faciemus? Nunquid non tria ista una sapientia in homine possidet? Si ergo homo in una sapientia trinum possidet nomen, quomodo non Deus omnipotens in una divinitate sua Trinitatis obtinet majestatem? Si igitur transitorium verbum oris nostri, cum loquimur, pervenit ad omnes totum, et ad singulos totum, omnes habent, et omnes totum: procedit ad singulos audientium, et non recedit ab eo qui loquitur; habent caeteri, et ipse nihil perdidit; (1061C)creatura est qui loquitur, creaturae qui audiunt, et tantum miraculum fit de verbo hominis in corde, ore, et voce, in auribus et sensu; quis est tam stultus, qui diffiteri malit, cum audit, quia Deus ubique est, et ubique totus? XII. In hac enim vita ad talia mysteria fides plurimum valet, quia, sicut scriptum est, Justus ex fide vivit, et fides est sperandarum substantia rerum argumentum non apparentium (Hebr. X, 28): ac in his quae videntur, fides non dicenda est, sed cognitio. Quantum autem ad id quod ortum est, aeternitas valet, tantum ad fidem veritas. Duo illa sursum sunt, aeternitas et veritas: duo ista deorsum, quod ortum est, et fides. Ut ergo ab imis ad summa revocemur, atque id, quod ortum est, recipiat aeternitatem, per fidem (1061D)veniendum est ad veritatem. Ut autem per fidem ad speciem tendere nos doceret, venit mediator Dei et hominum, homo Christus Jesus, qui dedit semetipsum redemptionem pro omnibus, cum sit ipse Christus sapientia Dei, per quem creata sunt omnia. Cumque nullae mentes rationales, sive angelorum sive hominum, nisi participatione ipsius sapientes fiant, cui per Spiritum sanctum, per quem charitas in cordibus nostris diffunditur, inhaeremus, quae Trinitas unus Deus est, consultum est divina providentia mortalibus, quorum temporalis vita in rebus orientibus et occidentibus occupata tenebatur, ut eadem ipsa Dei sapientia, ad unitatem personae suae homine (1062A)assumpto, in quo temporaliter nasceretur, viveret, et moreretur, atque resurgeret, congrua saluti nostrae dicendo et faciendo, patiendo et sustinendo, fieret deorsum hominibus exemplum redeundi, qui sursum est angelis exemplum manendi. Ac per hoc, cum rebus aeternis contemplantium veritas perfruatur, rebus autem ortis fides credentium debeatur, purgatur homo per rerum temporalium fidem, ut aeternarum percipiat veritatem. XIII. Ad haec autem docenda, quis alius tam idoneus? Dominus noster Jesus Christus in eo 401 quod virtus et sapientia Dei est, de Patre ante tempora natus est, imo semper natus, quia nec coepit nasci, nec desinit. Non autem possumus dicere, semper nascitur, ne imperfectus esse videatur. At (1062B)vero ut aeternus designari valeat et perfectus, et semper dicamus et natus, quatinus et natus ad perfectionem pertineat, et semper ad aeternitatem, ut quocunque modo illa essentia sine tempore, temporali valeat designari sermone. Quamvis hoc ipsum, quod perfectum dicimus, multum ab illius veritatis expressione deveniamus, quia quod factum non est, non potest dici perfectum, et tamen infirmitatis nostrae verbis Dominus condescendens ait: Estote perfecti, sicut et Pater vester coelestis perfectus est (Matth. V, 48). In illa itaque nativitate divina ab humano genere cognosci non poterat, proinde in humilitatem venit, ut videretur: videri voluit, ut imitaretur. Quae carnis nativitas despecta visa est sapientibus mundi. Contempserunt namque infirma (1062C)humanitatis ejus, Deo haec indigna judicantes, cui tanto magis homo debitor fuit, quanto pro illo Deus etiam indigna suscepit. Quia enim non cognovit mundus per sapientiam Deum, placuit Deo per stultitiam praedicationis salvos facere credentes (I Cor. I, 21). Ac si diceret; cum Deum, qui est sapientia, nequaquam per sapientiam suam mundus inveniret, placuit ut Deum hominem factum per humanitatis stulta cognosceret, quatenus ejus sapientia ad nostra stulta descenderet, et lucem supernae prudentiae luto suae carnis illuminata nostra caecitas videret. Natus igitur ex Patre sine tempore, ex matre nasci dignatus est in tempore, ut per hoc, quod ortum suum inter initium finemque concluderet, humanae mentis oculis, ortum, qui nec initio sumitur, nec (1062D)fine angustatur, aperiret. Ortus quippe divinitatis ejus ante et post non habet, cui dum semper esse est per aeternitatem, dum omne, quod labitur, circumscribit; intra semetipsum temporum discursus claudit. Ortus vero humanitatis ejus, quia et coepit, et desiit, et ante et post habere a tempore accepit. XIV. « In fine enim saeculorum perfectum naturae nostrae hominem ex Maria semper virgine suscepit, et Verbum factum est caro, assumendo hominem, non permutando divinitatem, » superveniente in beata Virgine Spiritu sancto, atque obumbrante ei virtute Altissimi. « Non autem, ut quidam sceleratissimi opinantur, sanctum Spiritum dicimus fuisse (1063A)pro semine, sed potentia ac virtute Creatoris operatum. » Scriptum est: Sapientia aedificavit sibi domum (Prov. IX, 1), id est, carnem in utero Virginis creavit, anima rationali animatam. Unde merito quaeritur, cum opera totius Trinitatis sint inseparabilia cur creationem carnis solus operatus esse dicatur Spiritus sanctus? Sed quia sanctificatio fit per Spiritum, et idem Spiritus sic est Deus, ut sit etiam donum Dei, idcirco Spiritus sanctus dicitur carnem Christi in utero Virginis creasse. ut intelligamus eam sanctificatione divinae gratiae per donum Spiritus sancti ita creatam, ut et divinum esset opus, ut in unitate personae unici Filii Dei absque ulla originalis peccati sorde ita sit assumpta, ut ex ipsa conceptione sanctificata, et Dei verbo substantialiter (1063B)unita, nullum posset deinceps recipere peccatum. Et in tantum sanctificata est, et divina caro facta, ut non solum ipse peccatum habere non posset, verum etiam in aliis peccata purgare efficacissime valeret. Nam caeteri homines ad hoc sanctificantur, ut peccatis careant. Homo autem ille Dominicus ad hoc sanctificatus est, ut peccatum nullo modo in se recipiens, peccatores ex potentia divinitatis justificaret. Natus namque est de Spiritu sancto et ex Maria virgine: sed de Spiritu sancto non sic natus est, tanquam eum habeat Patrem; de Virgine vero Maria sic natus est, ut eam haberet matrem. De Spiritu sancto, secundum hominem sic natus est, ut non de Spiritu sancto substantiam habeat; de (1063C)matre vero natus, ex ejus substantia accepit carnis substantiam, hoc est, de corpore Virginis traxit proprium corpus, ut sicut in divinitate erat consubstantialis Patri, ita in humanitate fieret consubstantialis Matri, ut incomprehensibilis et invisibilis haberet, in quo videretur et comprehenderetur. XV. « Ideo sic confitemur in Christo unam Filii esse personam, ut dicamus duas perfectas, atque integras esse substantias, id est, Deitatis et humanitatis, quae ex anima continetur et corpore. Atque ut condemnamus Photinum, qui solum et nudum hominem confitetur in Christo, ita anathematizamus Apollinarem, et ejus similes, qui dicunt Dei Filium minus aliquid de humana suscepisse natura: et vel in carne, vel in anima, vel in sensu (1063D)assumptum hominem his, propter quos assumptus est, fuisse dissimilem. Quem absque sola peccati macula, quae naturalis non est, nobis confitemur fuisse conformem. Illorum quoque similiter abominanda est blasphemia, qui novo sensu asserere conantur, a tempore susceptae carnis, omnia, quae erant Deitatis, in hominem demigrasse; et rursum, quae humanitatis erant, in Deum esse transfusa, ut quod nulla haeresis unquam dicere ausa est, videatur hac confusione utraque exinanita substantia, Deitatis scilicet et humanitatis, et a proprio statu in aliud esse mutata ut qui tam Deum imperfectum in Filio, quam hominem confitentur, nec Deum vere (1064A)nec hominem tenere credantur. Nos autem ita dicimus susceptum a Dei Filio passibile nostrum, ut Dei tamen impassibile permaneret. Passus enim Dei Filius non putative, sed vere omnia, quae Scriptura testatur, id est, esuriem, sitim, lassitudinem, dolorem, mortem, et caetera hujusmodi. Secundum illud passus est, quod pati poterat, id est, non secundum illam substantiam quae assumpsit, sed secundum illam quae assumpta est. Ipse enim Dei Filius secundum Deitatem suam impassibilis ut Pater, invisibilis ut Pater, inconvertibilis ut Pater. Et quamvis persona Filii propria, id est, Dei Verbum, suscepit passibilem hominem, ita tamen ejus habitatione secundum suam substantiam Deitas verbi nihil passa est, ut tota Trinitas, quam impassibilem necesse est (1064B)confiteri. Mortuus est Dei Filius secundum Scripturas, juxta id, quod mori poterat. Resurrexit tertia die, ascendit ad coelos, sedet ad dexteram Dei Patris, manente ea natura carnis, in qua natus 402 et passus est, in qua etiam resurrexit. Non enim exinanita est in eo humanitatis substantia, sed glorificata, et in aeternum cum Deitate mansura. XVI. Accepta ergo a Patre omnium potestate, quae in coelo sunt, et quae in terra, venturus est ad judicium vivorum ac mortuorum, ut et justos remuneret et puniat peccatores. » Sed sacramenta incarnationis, crucis, mortis, sepulturae, et resurrectionis, et in coelum ascensionis ejus ita sunt inexplicabilia, ut nullius linguae laudibus, sed nec sensu cujusquam possint digne explicari. Hoc tantum convenit (1064C)in crucis contemplatione nos cogitare, quia ideo Dominus inter caeteras mortes, ligni suspensionem praeelegit, ut per hunc aboleret primam ligni transgressionem; ut sicut in Adam per pomi delectationem facta est dejectio, ita in Christo per ligni asperitatem fieret ejus erectio. De compositione autem ejusdem crucis, ad aedificationem pertinentia multa utiliter dicuntur. Illa enim verba Apostoli, ubi ait: In charitate radicati et fundati: ut possitis comprehendere cum omnibus sanctis quae sit latitudo et longitudo, sublimitas et profundum (Ephes. III, 17, 18), ad crucis compositionem mirabiliter et veraciter aptantur. Latitudo quidem crucis est in transverso ligno, ubi figuntur manus, et significantur per eam (1064D)gaudium, atque hilaritas mentis; sicut per manus, operari. Longitudo vero illud rectum lignum, ubi totum corpus extenditur; et intelliguntur per eam patientia atque tolerantia, per quam perseveramus in bonis usque in finem. Sublimitas quoque est hoc quod super transversum lignum eminet, cui caput adjungitur; et significatur per eam exspectatio retributionis de sublimi justitia Dei, qui reddet unicuique secundum opera sua. Profundum autem est illa pars ligni quae terrae infixa est; et praefigurat secretum sacramenti et pertinet ad occultam gratiam, ex qua invisibiliter operamur. Igitur cum crucem Christi quis tollit, ut sequatur eum, teneat latitudinem (1065A)charitatis, longitudinem perseverantiae. Habeat etiam sublimitatem, ut ea quae agit et ad Deum referat, et pro Deo faciat, patienter et hilariter exspectans quae promisit Deus diligentibus se. Teneat quoque profundum, ut sciat quia omnia quae recte agit, per occultam gratiam Deus per illum et in illo agit. Hoc quidem senserunt de verbis apostoli multi doctores alii; sed pater Ambrosius praestantius aliquid intelligere voluit, dicens de Deo, quod opera sua extra circumdat, et intra replet, supra tegit, et infra fert. Nam status crucis significat universitatem potestatis Christi, cujus caput coelum, pedes infernum, dextra et sinistra omnem mundum tenent. At si eam non erectam sed planam, et aequali tenore libratam teneas, quatuor plagas mundi monstrare videtur, quia (1065B)Christus cuncta gubernat: tanquam eos, quibus mundus crucifixus est, et ipsi mundo, a solis ortu et occasu, ab aquilone et mari, a Deo elegi, et vocari, et per crucem omnes posse salvari. XVII. Natus igitur Christus est de Virgine, ut nos renasceremur ex Ecclesiae virginis utero. Circumcisus est, ut nos circumcideremur vitiis carnis et spiritus, in exspoliatione veteris hominis. Repraesentatus est in templo, ut nos per ipsam reconciliaremur Deo. Baptizatus est, ut nostra lavarentur peccata. Tentatus est, ut nos a tentatione diaboli liberaret. Tentus est, ut nos dimitteremur de subjugo daemoniacae servitutis. Venundatus est, ut suo nos sanguine redimeret. Ligatus est, ut nos a nodo maledictionis absolveret. Irrisus est, ut nos ab irrisione (1065C)daemonum tolleret. Humiliatus est, ut nos exaltaret. Exaltatus est in cruce, ut nos ad se traheret. Captus est, ut nos a manu diaboli captivos auferret. Exspoliatus est, ut nuditatem mortalitatis nostrae beata immortalitate indueret. Spinis coronatus est, ut spinas et tribulos primae maledictionis de nobis evelleret. Felle potatus est et aceto, ut nos faceret in terram lacte et melle manantem intrare. Postremo in altari crucis sacrificatus est, ut totius mundi peccata deleret. Mortuus est, ut mortis captivaret imperium. Sepultus est ut sepulcra sanctorum benediceret. Resurrexit, ut mortuis vitam redderet, et spem resurrectionis suis daret. Ascendit ad coelos, ut homini non solum paradisum, quem amiserat, restitueret, sed coelorum quoque januam aperiret. Sedet nunc ad dexteram (1065D)Patris, ut precibus credentium annuat. Venturus est judicare vivos ac mortuos, ut bonis bona, et malis mala reddat sine fine. Defecit itaque argumentum diaboli, qui vitulum contra vitulum, hircum contra hircum opposuit, sed agnum immaculatum invenire non potuit. Hinc miser victus jacet, et viso signo victoriae Christi pallet, tremit et fugit. XVIII. Sed nemo intra se dicat, et quasi contra Deum conqueratur, quia primi parentes nostri peccaverunt, et admittentes inobedientiae culpam ceciderunt in mortem: quid culpae pro hoc reliquis omnibus ascribi debuit, ut pariter cuncti propter unius peccatum tenerentur sub potestate diaboli? Ipse enim solus debuit pati et meritam sentire iram praesumptor. (1066A)Aut quid necesse fuit Deo hominem fieri, nunquid non aliter potuit nos salvare? Potuit utique ut Deus, ut omnipotens, si non assumeret hominem, redimere nos, sed noluit, quia conveniens erat divinae justitiae, ut deceptum et perditum hominem, non fortitudine et omnipotentia, sed consilio et prudentia miseros recuperaret. Filii namque ex servo et ancilla nati, quid aliud esse possunt, quam parentes eorum? Decretum autem est, et divina et humana lege, ut in servitute maneant, qui ex servis nascuntur. Ideo infantes sub originali peccato tenentur, ut nati sunt, nisi baptismi gratia liberentur. Haec denique causa est, qua diabolus in illa nos parentis primi radice supplantans, sub captivitate sua quasi juste tenuit hominem, qui libero arbitrio conditus, (1066B)ei injusta suadenti consensit. Ad vitam enim conditus in libertatem propriae voluntatis, sponte sua factus est debitor mortis. Delenda ergo talis erat culpa, sed nisi per sacrificium deleri non poterat. Quaerendum erat sacrificium, sed quale sacrificium poterat pro absolvendis hominibus inveniri? Neque etenim justum fuit ut pro rationali homine, brutorum animalium victimae caederentur. Unde ait Apostolus: Necesse est ergo exemplaria coelestium his mundari, ipsa autem coelestia melioribus hostiis, quam istis (Hebr. IX, 23). Ergo si bruta animalia propter rationale animal, id est pro homine dignae victimae non fuerunt, requirendus erat homo, qui 403 pro hominibus offerri debuisset, ut pro rationali peccante rationalis hostia mactaretur.(1066C) XIX. Sed quid, quod homo sine peccato inveniri non poterat: et oblata pro nobis hostia quando nos a peccato mundare potuisset, si ipsa peccati contagione non careret? Inquinata quippe inquinatos mundare non posset. Ergo ut rationabilis esset hostia, homo fuerat offerendus: ut vero a peccatis mundaret hominem, homo et sine peccato. Sed quis esset homo sine peccato, si ex peccati commixtione descenderet? Proinde venit propter nos in utero Virginis Filius Dei, ibi pro nobis factus est homo. Sumpta est ab illo natura non culpa, fecit pro nobis sacrificium corpus suum, exhibuit pro peccatoribus victimam sine peccato, quae et humanitate mori, et justitia mundare potuisset. Hunc ergo, cum post baptisma vidit antiquus hostis, mox tentationibus (1066D)impetiit, et per diversos aditus ad interiora ejus molitus irrepere, victus est, atque ipsa inexpugnabilis mentis ejus integritate prostratus. Sed quia ad interiora non valuit, ad ejus se exteriora convertit, ut quia mentis virtute victus est, eum, quem decipere tentatione non valuit, carnis saltem videretur morte superare, atque permissus est in illud, quod ex nobis mortalibus mediator acceperat. Sed ubi potuit aliquid facere, ibi ex omni parte devictus est: et unde accepit exterius potestatem dominicae carnis occidendae, inde interior potestas ejus, qua nos tenebat, occisa est. Ipse namque interius victus est, dum quasi vicit exterius: et qui nos jure debitores mortis tenuit, jure in nobis jus mortis amisit; (1067A)quia per satellites suos ejus carnem perimendam appetiit, in quo nihil ex culpae debito invenit. Dominus ergo noster pro nobis mortem solvit indebitam, ut nobis mors debita non noceret. Quamvis igitur simplici naturae divinitatis non sit aliud esse, et ipsa sapientia, quae divinitatis essentia est, tamen quantum ad faciem spectat, non virtute sed ratione diabolum superavit, quia ipse antiquus hostis per excessum praesumptionis suae eum etiam perdidit, quem iniquae persuasionis lege possedit: et dum audacter eum, in quo nihil sibi compererat, appetiit, jure illum, quem quasi juste tenebat, amisit. Prudentia itaque et consilio, non potestate et violentia victus est, quia dum ad tentandum solvitur, ab homine possidendo relegatur, ut inde eum, qui sub (1067B)ipso erat, perderet, unde cum illo, qui super ipsum est, congredi praesumpsisset. Constat ergo, quia homo peccator per hominem Deum, in quo nulli peccati macula poterat esse, liberatus est. Et ideo omnipotens Deus, qui justus est, et cujus omnia judicia justa sunt, nihil contra suam justitiam fecit, dum hominem persuasum per hominem a potestate diaboli liberavit. Ita enim ordo nostrae salutis exigit, ut ars artem falleret, et qui decepit, deciperetur. XX. His ita praemissis tanquam quibusdam testibus repraesentatis in assertionem fidei meae, sicut clamo clamore magno coram Deo in toto corde meo, ita styli, orisque officio in auribus Ecclesiae libet dicere, libet exclamare: sic coram Deo credimus, sic coram hominibus confitemur: Corde enim (1067C)creditur ad justitiam, ore autem fit confessio ad salutem (Rom. X, 10), ait Apostolus. Credo Deum, credo Deo, credo in Deum. Hoc corde teneo, hoc ore confiteor, hoc scripto testor atque confirmo. Deum credo, quia video creaturam, et intelligo Creatorem. Ipse enim fecit nos, et non ipsi nos. Deo credo, quia de sacrae assertione Scripturae, quam ipse sanctificavit, et misit in mundum, nihil omnino dubito, et de sanctis ejus promissionibus, quae in spe tenentur, in aliquo non diffido, atque sacra ejus mysteria, quae me latent, non tanquam fastidiosus aspernor, sed devotus veneror, exspectans humiliter vel hic aliquatenus vel plene in futuro ea mihi revelari. In Deum credo, ut pote creatura in Creatorem, (1067D)servus in Dominum, homo in Deum, quia ipse coli solus debet et adorari, qui naturaliter Deus est, et omnipotens est, qui fecit incondita, et facta gubernat. Scriptum quippe est: Dominum Deum adorabis, et illi soli servies (Matth. IV, 10). Et angelus ad Joannem: Vide, inquit, ne feceris, Deum adora (Apoc. XIX, 10). Neque enim beatis spiritibus, neque sanctis hominibus cultura haec, et servitus, atque honor iste debentur, nisi uni Domino Deo. Qualiter Deum de Deo credam, superiora verba satis abundeque demonstrant: nunc qualiter in Deum credam, ore catholico dicere cupio. Scriptum est: Credidi propter quod locutus sum: et nos credimus propter quod et loquimur (II Cor. IV, 13). Credo in Deum omnipotentem, Deum ingenitum, qui ortus a nullo (1068A)est, et a nullo coepit; Deum invisibilem, quem nullus carnis oculis videre sufficit; Deum incomprehensibilem, qui omnia comprehendit; Deum immutabilem, qui non mutatur temporibus, nec senescit aetate, sed semper idem est, qui non in tempore coepit vivere, sed semper vivens nullum patitur successorem; Deum bonum et justum coeli et terrae creatorem. Hunc confiteor Deum, sed eumdem confiteor Patrem, Patrem Filii. Nemo enim pater est sine filio. Pater ergo per filium est, habens utique filium, cujus sit pater. Patrem dico viventis verbi, virtutis ac sapientiae propriae, quod ineffabiliter ante omnia saecula, imo absque initio ex se genuit, Spiritus Spiritum, Deus Deum, in quo sunt condita universa, et quae in coelis, et quae in terra, visibilia et (1068B)invisibilia, sicut docet Paulus et consignat Joannes. Omnia, inquit, per ipsum facta sunt, et sine ipso factum est nihil (Joan. I, 3). Hunc igitur unum Deum Patrem omnipotentem confiteor: in hunc credo, hunc labiis et corde, et omni, qua valeo, virtute colo et laudo, benedico atque adoro. XXI. Credo et in Jesum Christum Filium ejus unicum, Dominum nostrum, Deum de Deo, lumen de lumine, Deum verum de Deo vero, genitum non factum, consubstantialem Patri, per quem omnia facta sunt, qui propter nos homines et propter nostram salutem carnem humanae naturae, veramque animam suscepit, conceptus de Spiritu sancto, et natus ex Maria virgine. In qua scilicet carne passum (1068C)et sepultum, et resurrexisse a mortuis et credo et fateor: et in eadem carne, qua jacuit in sepulcro, post resurrectionem apparuisse discipulis, et docuisse eos, quae docenda erant: atque coram eis, aliisque multis ascendisse in coelum, et sedere nunc ad dexteram Patris, id est, in aeterna regnare beatitudine, unde exspectamus venturum ad judicium vivorum 404 et mortuorum. Hic est Christus Jesus Dominus noster, Deus et homo, factor et factus. Video fidei oculis factorem. In principio erat Verbum, et Verbum erat apud Deum, et Deus erat Verbum. Hoc erat in principio apud Deum, et Deus erat Verbum, omnia per ipsum facta sunt (Joan. I, 1). Et video factum, Verbum caro factum est, et habitavit in nobis (Ibid., v. 14). Hunc credo et confiteor (1068D)verum Deum, et perfectum hominem, ex duabus naturis existere, et in utrisque consistere in unitate personae. In hunc Creatorem, et Redemptorem nostrum, qui, cum non essemus, fecit nos, et cum perditi fuissemus, suo nos redemit sanguine, credo, huic genua flecto, cervicem inclino; hunc colo, laudo, atque adoro, de fide non ficta, et conscientia pura. Hunc amo et ex toto corde desidero: huic soli placere cupio: hujus fieri membrum per fidem rectam et opera bona totis praecordiis opto et precor, si ipse dignetur. Verum cum fateor me et in Patrem credere, et in Filium, facta interpositione, non divido, quod absit, substantiam, sed distinguo personas, quia alia est persona Patris, et alia Filii. Una tamen est atque indifferens credulitas mentis (1069A)meae, licet separatim dicam, credo et credo; quia indivisa et inseparabilis est Patris et Filii Deitas. Idcirco quamvis solus sit missus Christus, non tamen solus operatus est mundi salutem. Missio enim ejus est personalis, operatio vero substantialis: et sicut jam supra dictum est, quod personale est, non communicat alteri personae; quod vero substantiale est, indifferens et commune est totius Trinitatis. Hoc autem vocabulum, quod Christus dicitur, non habetur commune cum Patre et Spiritu sancto, sed solius est speciale cum Filio, et hoc propter carnem. Unctus enim interpretatur, sed in assumpta carne, non in assumentis Verbi divinitate. Sed tamen quia carnis et Verbi una est persona, Christus est etiam secundum carnem, Christus secundum animam, Christus (1069B)secundum divinitatem. Sicut dicimus Christum descendisse ad inferos, Christum jacuisse in sepulcro: et ait Apostolus: Non tentemus Christum, sicut quidam eorum (I Cor. X, 19). Quando per Moysen educti sunt, quo tempore nondum erat Christus nisi secundum sempiternam Deitatem. « Eos igitur, qui dicunt, erat quando non erat, et priusquam nasceretur non erat: et quia ex nullis subsistentibus factus est, aut ex alia substantia vel essentia dicunt esse, aut convertibilem et commutabilem Dei Filium, anathematizo et penitus respuo. Hos namque condemnat catholica et apostolica Ecclesia, a sua segregans societate. » XXII. Credo in Spiritum sanctum similiter ut in Patrem et Filium, quia Deus est Spiritus sanctus (1069C)ut Pater et Filius. In nullum alium credere nos oportet, nisi in Deum. Sicut enim non potest aliud esse generans, et aliud genitus, sed hoc est genitus quod generans Deus; sic aliud non potest esse procedens Spiritus, et aliud ipse, a quo procedit. Sed hoc quod ipse est, hoc etiam ab eo procedit, id est, Deus de Deo nascitur, de Deo Deus procedit. Et ideo non alia, non diversa, sed una eademque fide credo et in Spiritum sanctum, Dominum et vivificantem, qui ex Patre Filioque procedit, qui cum Patre et Filio simul adoratur et conglorificatur, qui locutus est per prophetas; qui in columbae specie descendit super Dominum Jesum Christum; qui in igne discipulis apparuit, tribuens eis charismatum dona et omnium linguarum scientiam. Qui vivificat omnia, qui scrutatur (1069D)mysteria solus, et profunda Dei: qui tempore baptismi animas credentium et corpora sanctificat. Hic unus quidem est, sed multiplex in operationibus. Ipse dividit gratiarum dona singulis prout vult: sine quo cor stupidum est et stultum; sine cujus virtute nulla creatura potest ad aeternitatem venire: qui et universas coelorum potestates sua Majestate sanctificat. Mirabilis doctor, et potens artifex, qui in faciendo nullam moram agit, qui corda mollificat, et producit poenitentibus lacrymas, qui peccatorum dat remissionem, in quem, si quis blasphemaverit, non habet remissionem, juxta Domini dictum. Hic Spiritus sanctus charitas dicitur; sicut unicum Dei Verbum sapientia nominatur, quamvis Pater et Filius (1070A)et Spiritus sanctus sapientia et charitas dici possint. Vere iste est charitas et sanctitas et unitas Patris et Filii, et ideo proprie nuncupatur vocabulo charitatis. In hunc sanctum Spiritum Deum verum credo, hunc laudo, benedico, colo, et adoro, verum lumen et sanctificationem animarum, qui est pignus haereditatis nostrae: qui illuminet semper mentes nostras, et ducat nos in omnem veritatem, et faciat coelestibus inhaerere, atque praeparet dignam mansionem in cordibus nostris Deo, sicut promisit Dominus Jesus Christus Redemptor noster de ipso sancto Paracleto. XXIII. Ex toto igitur corde meo et dulcissimo amore, quo refecta est anima mea super integritate fidei, per gratiam Dei credo, procul pulsis cunctis errorum tenebris, et semper credere me fateor. (1070B)Credo certe in unum Deum Patrem omnipotentem, et in unum Dominum Jesum Christum Filium ejus Deum omnipotentem, et in unum sanctum Paracletum, donum, et Spiritum amborum, Deum omnipotentem. In hanc sanctam et individuam Trinitatem, quae est virtus una et indiscreta Majestas, efficaciter et desideranter credo. Hanc labiis confiteor, hanc omni, qua valeo, virtute colo et laudo, magnifico, invoco, benedico, oro atque adoro. Huic servo fidem, huic me tota devotione committo, vivo, et vero et omnipotenti Deo. Cum enim dico Deum, nomen confiteor essentiae, quia nomen est essentiae, totius videlicet Trinitatis naturae, non unius tantum personae. Cum autem adjungo, vel Patrem, vel Filium, vel Spiritum sanctum, specialem denuntio personam (1070C)singulorum. Nam cum Deo loquimur, illa nomina, quae ad substantiam ejus pertinent, aequalia sunt et communia Patri et Filio et Spiritui sancto. Illa vero, quae personas designant, relativa dicuntur, et proprietates indicant tantum personarum. Hanc praeterea veram et catholicam esse confiteor fidem. Haec est mea, pro qua mori paratus sum. Hanc fidei regulam a Domino Apostoli acceperunt, ut in nomine Patris et Filii et Spiritus sancti credentes baptizarent. Per hanc fidem, qui eramus filii mortis et diaboli, effecti sumus filii Dei, lucis et resurrectionis. Per hanc eripimur de potestate tenebrarum, et transferimur in regnum Filii charitatis Dei. In hujus fidei professione 405 et virtute, de die in diem proficere opto, petens a Domino cum ipsis apostolis: (1070D)Adauge mihi fidem (Luc. XVII, 5). Hanc Christianam fidem Novi ac Veteris Testamenti pandit auctoritas: et quamvis nomen ipsum Christi vetus intra se continuerit instrumentum, eumque semper designaverit adfuturum, quem credimus per partum virginis jam venisse, tamen in orbem terrarum ab ipsius nostri Salvatoris mirabili manasse probatur adventu. XXIV. Haec autem religio nostra, quae vocatur Christiana atque catholica, his fundamentis, Christo, ut credimus, revelante, principaliter nititur, asserens ex aeterno divinam Patris et Filii et Spiritus sancti exstitisse substantiam. Patrem a nullo, Filium a Patre, Spiritum sanctum a Patre et Filio procedentem. Qui sit tamen modus processionis istiusmodi, ita non (1071A)possumus evidenter dicere, sicut generationem Filii non potest humanus animus aestimare. Haec autem ut credantur, vetus ac nova informat instructio, de qua velut arce religionis nostrae multi diversa et humaniter, atque, ut ita dicam, carnaliter sentientes, adversa locuti sunt. Unde nonnulli eorum nec Vetus recipiunt Testamentum, neque in integro Novum. Christiana fides utrumque recipit, credens Patris et Filii et Spiritus sancti unam naturam et tres personas, sed unum Deum et unum principium: in Christo Domino nostro Jesu, qui est verus Deus, et perfectus homo duas substantias et unam personam. Ergo divina ex aeterno natura, et in aeternum sine aliqua mutabilitate perdurans, sibi tantum conscia voluntate, sponte mundum voluit fabricare, eumque cum (1071B)omnino non esset, fecit, ut esset: nec de sua substantia protulit, ne divinus natura crederetur, sed primum angelicam naturam et informem materiam creasse perhibetur, sicut scriptum est in libro Job: Ipse est principium viarum Dei (Job. XL, 14), ut non esset otiosa Dei bonitas, sed haberet, in quibus per multa ante spatia bonitatem suam ostenderet. Nec enim putandum est, ut haec aliunde molitus esset, nec tanquam exstitisset aliquid, quod ejus voluntatem existentia propriae naturae juvaret; atque esset, et quod neque ab ipso factum esset, et tamen esset, quod absit ab intellectu fidelium, et Deus avertat. XXV. Ex his igitur quae creata fuerunt, id est, ex illa informi materia hic visibilis mundus, cum omnibus, quae in eo sunt, et factus creditur et ornatus, (1071C)sed verbo coelos produxit, et cuncta creavit, ita ut coeli coelestia, et terrae terrena componeret, dispensans cuique quod suum erat. Verum tales creati sunt angeli, ut si vellent, in beatitudine persisterent. Si autem nollent etiam labi potuissent. Unde et Satan cum sequacibus legionibus cecidit: sed virtutes angelicae, quae in divino amore fixae perstiterunt, lapsis superbientibus angelis hoc in munere retributionis acceperunt, ut cadere omnino nec vellent, nec possint, habentes a Deo virtutem incommutabilitatis. Diabolus itaque non ita factus est, ut diabolus esset, quia Deus malum non fecit, sed cum esset a Deo factus angelus bonus, per vitium superbiae a se ipso factus est diabolus. Qui cum suis complicibus per istum vagatur aerem, insidians saluti fidelium. Internas (1071D)tantum cogitationes animae, quibusdam forinsecus deprehendere indiciis, praesertim ex ipsis consparsionibus animarum, quae in moribus singulorum inveniuntur, non autem scire eum puto. Solus enim Deus secreta cordis novit. Malas cogitationes quidem non semper ex ejus instinctu excitari, sed interdum ex nostri arbitrii motu nasci; bonas autem semper a Deo dicimus, diabolus enim suggestor malorum est, non impulsor: substantialiter vero eum illabi animae non credimus, sed applicatione et oppressione uniri. Solus namque creator natura subsistens, incorporeus, capabilis est suae facturae. Fuit ergo refuga ille aliquando in contuitu Creatoris gloria et honore circumdatus, sed mox ut elatus, patuit ruinae, non restituendus (1072A)ulterius in illam angelicam dignitatem, ut Origenes delirat; sed praecipitandus cum toto suo corpore post judicium in ignem perpetuum, ut ibi in aeternum male vivens moriatur sine fine. Absque sola igitur Trinitate, quam solam unum principium fateor, et credo, omne quod in coelis, terra, marique est, agitur, vel movetur, creaturam esse dico. Malum ergo vel malitiam a Deo non esse creata, sed a diabolo inventa credo. Omnium creaturarum sive spiritualium sive corporalium bonam confiteor substantiam et mali nullam esse naturam. Ex auctore mali, concurrit malitia in caeteros. Unde nihil est natura immutabile, nisi solus Deus, qui non potest aliud quid esse nisi bonus, qui universitatis conditor nihil non bonum fecit. Bona est ergo caro nostra, ut pote (1072B)a bono et solo Deo condita, et non est mala, nec mali causa, nec ex bono maloque compacta, sed cum sit creatione bona, arbitrio animae efficitur vel bona, vel mala; ipsa est, quae stabit ante tribunal Christi. XXVI. Credo sanctam Ecclesiam, apostolicam atque universalem, et orthodoxam, quae nos hanc sanam docuit doctrinam. Non in illam credo tanquam in Deum, sed eam in Deo, et Deum in ea esse confiteor; non quasi ipsa contineat Deum, sed potius ipsa continetur a Deo. Haec domus Dei, haec sponsa Christi. Hanc dico sanctorum omnium congregationem. In hac continentur omnes justi, et qui sunt, et qui fuerunt, et qui erunt. Adhuc dico amplius. Etiam omnes beatorum spirituum ordines in hac una confoederantur Ecclesia, Apostolo nos docente: (1072C)Quia in Christo reconciliata sunt omnia, non solum, quae in terra sunt, verum etiam quae in coelis sunt (Coloss. I, 20). Haec omnia sacra unitas, dicitur civitas Dei. Hic locus est, in quo conflatur aurum. Hanc unam Ecclesiam catholicam et sursum et deorsum ubique diffusam in unam colligendam beatitudinem credo, id est, totam simul in coelo regnaturam cum Christo, qui caput est ipsius Ecclesiae, quia ipsa est corpus ejus. Hujus namque corporis factus sum per gratiam Dei membrum, licet parvulum et infirmum. Hujus consortium et fide et opere firmiter retinere usque in finem, et opto nimis et a Deo postulo, qui dator est omnium bonorum. Ergo in hac una Ecclesia sancta matre nostra catholica, quae in toto orbe laudat Deum, me sanctorum communionem (1072D)consecuturum esse credo, non in meis meritis, sed in Christi sanguine et hujus matris Ecclesiae precibus meritisque confidens. Sunt 406 et aliae pseudoecclesiae daemonicis deceptae doctrinis non sequentes Christum, quarum et scelera et nomina pudet me ac piget inter sacra verba confessionis fidei meae referre. Nihil mihi cum illis commune, cunctis eis anathema dico; non mihi contingat cum illis vel pacificum aliquando habere sermonem. Si locus et tempus poposcerit persequi illas et pro scire et posse, quod mihi Deus dabit et dat, sicut hostes Christi impugnare nunquam desinam. Divisae enim sunt a corpore Christi. Illae quidem errorum nocte tenebrosae ultra et infra, quam ut oporteat, trahuntur a diabolo, (1073A)magistro eorum. Mater vero Ecclesia medium tenet, quod verae virtutis proprium est. XXVII. Haec quidem mater Ecclesia, quae dicitur catholica, per orbem in una eademque fide diffusa, tribus modis probatur existere. Quidquid in ea tenetur, aut auctoritas est Scripturarum, aut traditio universalis, aut certe propria et particularis instructio, sed auctoritate tota constringitur, universali traditione majorum nihilominus tota; privatis vero constitutionibus et propriis informationibus unaquaeque vel pro locorum varietate, vel prout cuique bene visum est, subsistit et regitur. Consuetudinis quippe sunt diversae, sed una eademque est in ea fidei orthodoxae integritas. Intra hanc sanctam Ecclesiam, ubi unus Deus rite colitur, et una est fides. (1073B)« Unum tenens confiteor baptisma, quam iisdem sacramenti verbis in infantibus, quibus etiam in majoribus, esse celebrandum dico, » atque dicens confirmo. Illos quidem tantummodo baptizatos assero, qui in nomine Patris, et Filii, et Spiritus sancti, juxta regulam a Domino positam tincti sunt. In qua regeneratione remissionem omnium peccatorum, et originalium et actualium dari, et animas simulque corpora baptizatorum sanctificari per Spiritum sanctum credo: quem accipimus ex tunc pignus haereditatis nostrae, et per quem diffunditur charitas Dei in cordibus nostris. Deus sacrat aquam, et baptizat, qui talia tunc in nobis operatur, licet humana mysteria foris videantur. Baptizatos autem, si post acceptam baptismi gratiam lapsi fuerint, rebaptizari (1073C)debere, nequaquam dicimus, ne invocatio vel confessio sanctae Trinitatis annulletur; sed salvari eos posse credimus per poenitentiam, quae multis modis agitur in matre Ecclesia, quae domus Dei est, extra quam nullam credere fas est remissionem, nullam justitiam: quoniam extra illam positis, et sacramenta ecclesiastica, et quidquid boni agi potest, non proveniunt ad salutem, sed potius ad perniciem. Extra hanc enim mori diversis crucibus carnis quis potest, sed Deo acceptus esse non potest. Haec quippe est locus, in quo conflatur aurum. XXVIII. Hoc etiam secundum fidem catholicam teneo, quod omnes veraciter baptizati Deo auxiliante et cooperante, quae ad salutem animae pertinent, possint et debeant, si fideliter laborare voluerint, adimplere. (1073D)Aliquos vero ad malum divina potestate praedestinatos esse non solum non credo, sed etiam si sunt, qui tantum mali credere velint, cum omni detestatione anathema illis dico. Deus enim et bonus, et pius, et omnipotens est. Ergo si mali sumus, non illius, sed nostra est culpa, et diaboli, cujus nefandis consiliis acquiescimus. Sed illam praeterea veram dico poenitentiam, quae admissa deflet, et poenitenda, neque illa, neque eis similia, pro quibus poenitudinem gerit, deinceps admittit. Pauci inveniuntur, qui taliter studeant poenitere. Non autem dubito bene poenitentes ad illorum perventuros consortium, qui vitam (1074A)suam Domino protegente ab omni capitali crimine immunem servarunt. Dico etiam plus, quod illis excellentiores fieri possunt in gloria. Haec est quidem de sanis; de infirmis vero hoc sentio, sperans de justissima pietate Dei, quod si quis eorum in ultimo vitae spiritu admissorum poeniteat, et peccata sua publica satisfactione lamentationis, coram cunctis, qui ibi adstant, prodat, poenitentia ejus recipitur procul dubio ab illo qui cor contritum et humiliatum non spernit (Psal. L. 19), et mortem non vult peccatorum (Ezech. III, 11), etiam [ F., etiamsi] continuo vita exceditur; propositum enim Dei, quo decrevit salvare quod perierat, stat immobile. Caeterum si quem movet quod scriptum est, quia Deus nullum crimen vel peccatum [ F. deest inultum] abire patitur: (1074B)si homo non punit, Deus certe punit. Respondemus quia est purgatorius ignis, ubi mundari poterunt, et sic purgati jungentur illis qui ad dexteram ponendi erunt. Qualitas et quantitas poenarum pro poenitentia, quae agenda fuerat in vita, in Dei est arbitrio, qui profluentes lacrymas contriti cordis suscepit. Ergo bene agentibus baptizatis iter esse salutis: nullum autem catechumenum, quamvis in bonis operibus defunctum, vitam habere aeternam dicimus; excepto martyrio, ubi tota baptismi sacramenta complentur. Sanguine enim, vel igne, vel poenis aliis baptizantur confessores. XXIX. Credo carnis resurrectionem, non animae, quae licet a sua vita, quae Deus est, deseratur, hoc est ejus mori, potest enim bene ab hac morte per (1074C)poenitentiam resurgere, tamen substantialiter vivit, et non moritur unquam, et ideo substantiae suae non eget resurrectione. In sola itaque carne credo me resurgere, in quo procul dubio moriturus sum. Resurget certe caro, sed ita immortalis atque spiritualis, ut deinceps mori non possit. Erit ejusdem naturae, sed alterius qualitatis, quia seminatur corpus animale, surget corpus spirituale (I Cor. XV, 44). Omnium hominum sicut et meam confiteor resurrectionem, sed unam et semel, simul omnes resurgemus. Non primam justorum et secundam impiorum, sed unam omnium. » Non aliud novum corpus pro carne hac resurrecturum, sed hanc ipsam nullo omnino ei vel membro amputato, vel aliqua corporis parte defecta. « Tam justorum, quam injustorum caro incorruptibilis (1074D)resurget, ut vel poenas sufferre possit pro peccatis, vel in gloria aeterna manere pro meritis. » Utrius sexus formam non mutandam credo, sed virum in forma viri, et feminam in forma feminae resurgere. Conditio cessabit, non species naturalis, sicut scriptum est: Neque nubent, neque nubentur (Matth. XXII, 30). Non enim vera esset resurrectio, si id quod cecidit, non resurgeret. « Quod autem 407 dicimus in symbolo, in adventu Domini vivos ac mortuos judicandos, non justos ac peccatores, ut quidam volunt; sed vivos eos, qui in carne inveniendi sunt, significari magis reor: qui ad hoc (1075A)morituri creduntur, ut suscitati continuo cum ante mortuis judicentur. » Fuerunt quidam catholici, qui eos, anima in corpore manente, immutandos ad incorruptionem, et hoc eis reputari pro resurrectione ex mortuis, quod mortalitatem deponant immutatione, non morte, crediderunt; nos autem credimus omnes, qui in carne vivunt, procul dubio morituros. Nulli enim hominum, a prima usque ad hanc, qua vivimus, aetatem, concessum est non mori. Enoch et Heliae differtur mors, sed non aufertur. Sic et illis dicimus evenire, ut mors in Adam data, omnibus ejus filiis dominetur. Omnes ergo mori, omnesque resurgere credo, ita ut dicam nos in eadem, qua sumus, veritate membrorum esse reparandos, qualesque semel post resurrectionem fuerimus effecti, in (1075B)perpetuum permansuros. Sed putrescente in terra corpore, animam aut in loco lucis aut caliginis reservari interim non dubito, eamque protinus in corpus resuscitatum redire, ut simul perfruamur vel poena vel gloria. Post resurrectionem autem et judicium impios homines quasi poenis purgatos miseratione judicis, et sanctorum precibus, aeternae gloriae sociari, ut stulti putant, absit, ut dicam, sed credo veritati dicenti: Ibunt impii in supplicium aeternum (Matth. XXV, 46). XXX. Intellectuales naturas, quae carne carent, immortales esse dicimus. « Animas a Deo dari credo, quas ab ipso factas non dubito, anathematizans eos qui animam quasi partem Dei, divinae dicunt esse substantiae. » Deus enim impassibilis (1075C)est, anima vero diversis subjacet passionibus, sicut quotidianus rerum exitus docet. « Eorum quoque condemno errorem, qui eas ante peccasse, vel in coelis conversatas fuisse dicunt, quam in corpora mitterentur. » Si autem quaeritur, unde sit facta, vel quando, vel quomodo, nescire me fateor. Nec tamen de creatura aliqua factam esse dico, ne eam viliorem faciam caeteris creaturis, quibus domina constituta est, sed corpus tantum per conjugii copulam seminari fateor. Creationem vero animae solum Creatorem omnium, qui factor ejus et dator est, nosse. Cujus potentiae non necessaria est materia, ex qua, quod voluerit, operetur, sed ipsa voluntas materia est eorum quae fieri aut esse mandaverit. « Neque duas animas in uno esse homine credo, unam animalem, (1075D)qua animetur corpus, et alteram spiritualem, quae rationem ministret, sicut quidam voluerunt; sed unam eamdemque animam in substantia hominis esse dico, quae et corpus sua societate vivificet et semetipsam sua ratione disponat. » Haec et spiritus, et animus, et mens, et ratio, et intellectus, et memoria, et sensus, cum tamen una sit, dicitur. Quanquam quaestio super animae origine nimis sit perplexa (1076A)atque obscura, quae a nemine legitur absoluta, sicut oportet, tamen eam ad imaginem Dei creatam, libere confiteri possumus: imaginem in aeternitate, similitudinem in moribus inveniri. Sufficit in Ecclesia credere, animam et a Deo creari, et ab ipso dari. Sed quis alius corpus in utero matris format, et ita per membra componit? Hoc autem beatus Job satis exponit, qui dicit: Nonne sicut lac mulsisti me, et sicut caseum coagulasti, pelle et carnibus (Job. X, 10), et caetera. « Solum hominem dicimus habere animam substantivam, quae et exuta corpore vivit, et sensus suos atque ingenia post mortem vivacius tenet. Animalium vero animae non sunt substantivae, quia cum carne moriuntur, et ideo nec ratione reguntur, ut quidam putaverunt, sed ad omnia naturae (1076B)incitamento ducuntur. » Duabus igitur substantiis constat homo, alter mundus in brevi, habens animam et corpus. Corpus quidem suos habet sensus, sed non eos sine anima movet, quia vita corporis est anima, vita animae Deus. XXXI. Anima vero ratione viget, habens in se libertatem arbitrii ad eligendum quod vult. Sed liberum arbitrium vitiatum est per offensam praevaricationis Adae, et adeo infirmatum, ut nequeat reparari nisi per Christi gratiam. Natura siquidem humana, etiamsi in illa integritate, in qua est condita. permaneret, nullo modo seipsam, Creatore suo non adjuvante, servaret. Quomodo ergo sine Deo potest recuperare quod perdidit? Illa enim praevaricatio. et Adae, et omnis ejus propaginis, liberum arbitrium (1076C)infirmavit, atque dejecit. Non solum mortem corporis, quae poena peccati est, sed etiam peccatum, quod est mors animae, per unum hominem in omne genus humanum transisse credo et fateor, sicut dicit Apostolus: Per unum hominem peccatum intravit in mundum, et per peccatum mors: et ita in omnes homines pertransiit, in quo omnes homines peccaverunt (Rom. V, 12). Propter hanc regulam fidei, etiam parvulos, qui nihil peccatorum in se committere potuerunt, ideo baptizari in remissionem peccatorum cum matre Ecclesia credo atque perhibeo, ut regeneratione mundetur, quod generatione traxerunt. Unde non otioso contemplari intuitu volo, quod Iontem vitae prius non adeunt baptizandi, cujuscunque sint aetatis, quam exorcismis, et exsufflationibus (1076D)clericorum spiritus immundus ab eis pellatur. Tunc vero apparet quomodo prius alligatur fortis, et deinde vasa ejus in partem victoris, qui captivam ducit captivitatem, direpta transferuntur. Sic igitur liberum confitemur arbitrium, ut dicam, nos semper indigere Dei auxilio [ Pelagius, ut dicamus non semper Dei indigere auxilio]: et tam illos errare, qui cum Manichaeo dicunt hominem (1077A)peccatum vitare non posse, quam illos, qui cum Joviniano asserunt hominem non posse peccare. Uterque enim tollit arbitrii libertatem. Nos vero dicimus hominem semper et peccare, et non peccare posse; ut semper nos liberi confiteamur esse arbitrii. » In quo tamen Deum ita operari credo, ut sancta cogitatio, pium consilium, omnisque motus bonae voluntatis sit ex eo, qui summe bonus est, sine quo nihil boni possumus. Nemo enim nisi per Christum libero bene utitur arbitrio. Nemo per semetipsum bonus est, nisi participatione sui ille donet, qui solus est bonus. 408
XXXII. Firmissime credendum est, in praevaricatione Adae omnes homines naturalem possibilitatem et innocentiam perdidisse. Et ideo quamvis (1077B)ex recta fide Deum profiteamur auctorem non solum omnium bonorum affectuum, atque operum, omniumque studiorum et virtutum, quibus ab initio fidei ad Deum tenditur; et ab ipsius gratia omnia hominis merita praeveniri; et per eum quidquid est bonum et desiderari incipiatur et fieri, sed etiam initium fidei, ipsumque credulitatis affectum, quo in eum credimus, qui justificat impium, et ad baptisma pervenimus, fieri per ejus non dubitemus inspirationem, qua voluntas nostra ab infidelitate mutatur ad fidem: non tamen liberum auferimus arbitrium, sed tanta Dei ope et gratia liberari asserimus, ut de tenebroso lucidum, de pravo rectum, de languido sanum, de imprudente sapiens et providum fiat. Si enim libertas (1077C)non esset arbitrii, neque leges et poenae essent, neque monita Scripturarum, et praedicamenta sanctorum fierent. Et rursum, nisi gratia Dei in cordibus hominum, atque in ipso libero arbitrio omne, quod bonum est, operaretur, quid opus foret preces ad Deum? Nonne per sacerdotes Domini in omni Ecclesia catholica, die Parasceves per totum mundum postulatur a Deo, coorantibus populis, sicut traditum est ab ipsis apostolis, ut infidelibus donetur fides? ut Judaeis ablato cordis velamine lux veritatis appareat? ut haeretici et schismatici ad matrem Ecclesiam per fidem et caritatem redeant? pro fidelibus autem non solum illo die, sed et omni tempore oratur Deus, ut ipse nos a malo liberet et conservet in bono. Verissime itaque credendum est, (1077D)quod Deus in nobis sine nobis, quod bonum est, incipit, sed nobiscum in nobis illud operari vult; requirens a nobis promptam voluntatem, et fervens studium, atque quotidianos labores, ut et nos simus cooperatores gratiae Dei. Laborantibus enim dare vult praemia sua: sed tanta est ejus bonitas, ut nostra velit esse merita, quae sunt ipsius dona. Ad illum namque recurrendum est, si quid in nobis ex nostra viderimus remissione languescere, qui sanare potest languores nostros. XXXIII. Sed non est tacendum, quod si voluntas prompta est, et studium fervet, si labor et vires vigent, Domini misericordia haec omnia fiunt. Satis stultus est et superbus, qui per naturae vigorem aliquid, (1078A)quod ad veram salutem pertinet, fieri posse absque Deo, confirmat vel cogitat. Omnia sanctorum merita, et cuncta studia, et opera bona, cogitatus et verba, ad Dei gloriam laudemque referenda esse perhibeo, dicens cum Apostolo pro singulis sanctis: Gratia Dei sum id quod sum (I Cor. XV, 10). Nemo aliunde ei placere valet nisi ex eo quod ipse donaverit. Gratiam tamen ejus omnes habere possunt, qui exercere volunt, quod credunt. Nos qui filii matris Ecclesiae sumus, pro certo credimus, quia Adam, nisi peccasset, non moreretur, sed sine morte corporis, cum suis omnibus filiis ad gloriam coelestis regni transferretur. Ideo quia non stetit juxta Domini praeceptum, non ascendit supra se tanquam obediens, sed cecidit subtus se ut inobediens, et (1078B)traxit secum omnem posteritatem suam in mortem, et in has multas miserias, quas et mente et corpore quotidie patimur. Redemptio Christi, et baptismus et reliqua sacramenta, quae tenentur in Ecclesia, non ad praesens, sed ad futurum saeculum pertinent, et idcirco non liberant nos ab hac poena peccati. Dum enim sumus in corpore, ingemiscimus intra nos, duramque ferimus servitutem; sed certam spem habemus, transferri nos in libertatem gloriae filiorum Dei. Sanguis enim Christi reseravit nobis januam vitae aeternae. Ante ascensionem Domini omnes sanctorum animae in inferno, quamvis in tranquillitatis sinu, tenebantur. Post ascensionem ejus exeuntes de corpore, ad Christum vadunt, et cum eo sunt in gloria, quia chirographum illud a Domino (1078C)jam deletum est, et nos liberati sumus de servili conditione. XXXIV. Non enim per bonum naturae, quod prius in Adam datum fuerat, sed gratia Dei salvi facti sunt per fidem etiam Patres Veteris Testamenti. Quae gratia facit, ut christiani simus, et accepta fide facit nos declinare a malo, et agere bonum; quia omne datum optimum, et omne donum perfectum desursum est (Jac. I, 17). Medicinalia quaedam Christus tribuit sacramenta, ut agnosceremus aliud nobis deberi per naturae meritum, aliud per gratiae donum, ut natura nihil aliud nisi poenae summitteret, gratia vero, quae nullis meritis attributa est (quia nec gratia diceretur, si meritis tribueretur), totum, quod salutis est, afferret. Nullus sanctus et justus in mortali (1078D)corpore vivens caret peccato, et ideo pro certo illa verba dominicae orationis credo, ubi dicimus: Dimitte nobis debita nostra (Matth. VI, 12), veraciter dici in hac vita ab omnibus sanctis, quia in veritate habent, quod plangant, nec tamen ex hoc desinunt esse justi, cum affectu teneant sanctitatem. Liberantur enim a lege peccati, et justificantur gratia Dei per Jesum Christum Dominum nostrum. Nemo certe naturae viribus, sed propositi adjumento per gratiam Dei adquirit sanctitatem. Unde vae miseris, qui de sua praesumunt justitia, et justitiae Dei non sunt subjecti. Signa fieri etiam a malis in Domini nomine posse, ipsa veritate docente, discimus: sed absque signorum virtute sanctum et justum atque (1079A)hominem Dei fieri posse non dubito, si temperatis et placidis moribus agat. Bonas dico nuptias, quae auctore Deo concessae sunt causa filiorum: exsecrans eos, « vel qui primas cum Manichaeo, aut secundas cum Cataphrygis damnant. » Sed his meliorem esse continentiam assero, si causa vacandi Deo eligatur, spretis cunctis deliciis. Humilem vero virginitatem, et plenam laboribus pro Domino castitatem corporis et animae magnifico atque utrique illi bono praepono, ut pote egregium germen.
XXXV. Creaturam Dei omnem, quae ad usus ciborum a Creatore concessa est, bonam esse confiteor, sicut et facta est. Et his ad tempus abstinere non pro superstitione religionis, neque abominatione (1079B)creaturae Dei, sed pro continentia carnis, utile esse perhibeo. Atque his cum libuerit uti, et cum delectaverit abstinere, in hominis potestate consistere dico. Moderari enim usum eorum pro necessitate 409 et tempore proprie christianorum est, maxime illorum qui virginitatis bono delectantur, ut facilius vincant et naturam corporis integritate, et pugnam castimoniae pace. Poenitentiam plena fide suscipio, atque honoro.
Facultates cum dispositione pauperibus erogari bonum esse confirmo, sed melius in semel donari, ut sic possit cum Christo egere.
Sanctorum corpora et praecipue martyrum reliquias honorandas, et basilicas eorum nominibus appellatas, fideli devotione frequentandas, ac si membra et loca (1079C)Christi, testor et laudo.
Mundum istum, licet multa quasi confusa et inordinata esse videntur in eo, non tamen temerariis motibus agi, sed divina providentia regi confiteor. Nihil enim lit in terra sine causa. Soli recti corde intelligunt rectorem in omnibus Deum. De minimis etiam rebus audio dictum a Domino, unus passerum non cadit in terra sine Patre vestro (Matth. X, 29).
Unum principium credo, et unum summum bonum, a quo omnia bona procedunt, anathematizans illos, vel qui duo principia sibi ignota introducunt, ut Cerdo, et Marcion: vel qui contraria ut Manichaeus, vel qui tria ut Theodotus, vel qui multa ut Valentinus.
« Exsecror eorum quoque blasphemiam, qui dicunt (1079D)impossibile aliquid homini a Deo esse praeceptum: et mandata Dei non a singulis, sed ab omnibus in commune posse servari. »
« Illos etiam respuo et condemno, qui Dei Filium necessitate carnis mentitum esse dicunt, et eum propter assumptum hominem non omnia facere potuisse, quae voluit. Eorum quoque haeresem abominor, qui nullam in futuro meritorum esse distantiam asserunt, nosque eas ibi habituros esse virtutes, quas hic negleximus. »
XXXVI. « Novum et Vetus Testamentum recipio (1080A)in eo librorum numero, quem sanctae catholicae Ecclesiae tradit auctoritas. Historiae fidem non evacuans credo universa gesta esse, quae scripta sunt, sed juxta doctrinam apostolicam sensum spiritualem in eis intelligere opto. Omnis enim divina auctoritas his modis constare videtur, ut aut historialis modus sit, qui nihil aliud nisi res gestas annuntiet, aut allegoricus, ut non illic possit ordo consistere historiae; aut certe ex utrisque compositus, ut secundum historiam et secundum allegoriam manere videatur. Nonnunquam et moralis sensus de divinis trahitur scripturis, qui cum sit optimum genus docendi, ad emendationem vitae compositionemque morum valde proficit. Haec autem humiliter accedentibus et pie intelligentibus, atque veraci corde tenentibus satis abundeque (1080B)relucent. Haec doctrina coelestis et praesentem vitam bonis informat operibus, et post finem vitae aeternam pollicetur gloriam. Praeterea tractatus illos, et sermones, simulque commentarios omnes, quos a catholicissimis nominatisque auctoribus novimus elaboratos, gratanter lego, et Spiritum sanctum in eis loquentem attonitus aure cordis percipio, atque ex illorum mira scientia, mea insipientia quanta sit, evidentius deprehendo. Nec non et decreta pontificum, et concilia illa, quae Romana Ecclesia suscipit, et laudat (quia universalis Ecclesiae documentum et tutamen sunt) ego veneror, et pro scire et posse meo illa contra hostes eorum defendo. Unde ego maritum duarum post baptismum matronarum, clericum non ordinandum dico; neque illum, qui (1080C)unam quidem, sed concubinam, non matronam habuit; nec illum, qui viduam, vel repudiatam, vel meretricem in matrimonium sumpsit; neque illum, qui per ambitionem ad imitationem Simonis Magi pecuniam offert. O infelicia tempora nostra, quae nec Deum timent, nec vim sacrorum canonum reverentur! Nullus modo sacrilegus vel criminosus, ne ad sacri ordinis officium accedat, inhibetur. Si marito duarum interdicitur clericatus, qua fronte ille, qui furore libidinis per diversi generis inquinamenta raptatus est, vel diaconus, vel presbyter, vel episcopus fieri audet? Si usurarius non est ordinandus, et ille, qui membrum sui corporis pro qualicunque truncaverit causa, est removendus juxta decreta conciliorum, (1080D)quid agendum est de simoniaco et totius turpitudinis viro? Heu miser ego! qualia tempora mihi contigit videre! Decentius nunc tractantur res usui corporis necessariae, quam sacrosancta mysteria; juste illud dici nobis potest: Quaeritis me, non quia vidistis signa, sed quia manducastis de panibus (Joan. VI, 26). XXXVII. Has igitur, quas diximus, suscipientes cum omni puritate sanctas Scripturas, peregrinis atque ignotis de Scripturarum continentia fabulis non facile accommodamus assensum. Doctrina illa, quae tantum in secreto sibi placet, et in publicum (1081A)erubescit exire, absit ut aurium nostrarum intret cavernas. Hanc talem non solum fugimus, verum etiam anathema illi dicimus; cunctos haereticos sensus nec audire, nec videre volentes. Omnem doctrinam, quae ecclesiastico canoni non convenit, neque consentit, non solum non suscipimus, sed et veluti alienam a fidei veritate damnamus. Ignorantiam quidem meam confiteri non erubesco. In divinis libris, praecipue Veteris Testamenti, plura me latent; pauca valde sunt, quae mihi patere arbitror. Beatus Moyses, cui Deus et mundi originem et humani generis conditionem voluit innotescere, de his praesertim, quae a Deo ex nihilo facta sunt, breviter nimis obscureque locutus est. Unde factum est, ut multi multa diversa exponerent. Quibus sane (1081B)ex parte lectis non mihi satis elucet, fateor, quid a Deo primitus fuerit factum. Ideo diffinite non dico, sicut de reliquis nunc usque, quae ad ecclesiastica dogmata pertinent, sed et majorum nostrorum sensus et sententias pono. Sunt namque, qui credunt, informem materiam primum factam fuisse, et postea angelicam naturam. Quorum unus, ut reor, aetate et sapientia vir magnus, incunctanter ita scriptum reliquit: « In principio creavit Deus coelum, et terram, et aquam ex nihilo, et cum adhuc tenebrae ipsam aquam occultarent, et aqua terram absconderet, facti sunt angeli et omnes coelestes virtutes. » Utinam Moyses hoc ita haberet sine ambiguitate descriptum, de cujus assertione nemo dubitare permitteretur. Sed mecum vehementer admiror, (1081C)cur ille tantus vir, cum manifesta loqui potuit, ut puto, prae cunctis hominibus, 410 de tam excelsis rebus ita maluit tacere. Hujus videlicet diffinitionis Pater Gregorius in quodam loco meminit, quam tamen non affirmando posuit, sic dicens: « Prima enim in tempore condita natura rationabilium spirituum creditur. Quod si ita est, dum terra esset invisibilis et incomposita, dum tenebrae essent super abyssum, venturum diem subsequentis saeculi per lucem sapientiae existendo praevenerunt. »
XXXVIII. Sunt autem et alii qui angelicam naturam, quae dignior est et eminentior creatura, arbitrantur in ordine conditionis primam. Quorum intellectui suffragari videtur illud, quod a Domino dictum est de Lucifero: Ipse est principium viarum Dei (Job. (1081D)XL, 14). Quid enim vias Dei nisi ejus actiones accipimus, de quibus per prophetam dicitur: Non enim sunt viae meae, sicut viae vestrae (Isa., LV, 8). Et principium viarum dicitur Behemoth, quia in natura rerum hunc creando per substantiam conditor primum fecit. Ipse namque primatum inter angelos tenuit cum quibus simul conditus fuerat, sicut dicit Propheta: Cedri non fuerunt altiores illo (Ezech. XXXI, 8). Qui idcirco peccans sine venia damnatus est, quia magnus sine comparatione fuerat creatus. Et rursum idem, qui supra: Tu signaculum similitudinis (Ezech. XXVIII, 12). Quid enim boni non habuit, (1082A)si signaculum Dei similitudinis fuit? « Notandum quoque est, ut ait Pater Gregorius, quod dum viarum Dei principium Behemoth dicitur, vesanum dogma Arii aperta ratione dissipatur. Facturam quippe Dei Filium fatetur. Et ecce Behemoth in factura rerum primus creatus ostenditur. Superest ergo, ut Arius aut [non] factum Filium praedicet, aut eum post Behemoth conditum stultus putet. » Angelos in principio esse conditos forsitan et illud, quod beato Job dicitur, demonstrat: Ubi eras quando ponebam fundamenta terrae, et paulo post, cum me laudarent astra matutina, et jubilarent omnes filii Dei (Job. XXXVIII, 4, 7). XXXIX. Inveniuntur praeterea non spernendae scientiae viri, qui neutrum eorum praeferunt, sed (1082B)utraque simul a Deo creata esse dicunt, ita ut unumquodque eorum dici possit initium. Quae ratio esse probabilior videtur, illis hoc modo diffinientibus: Ante omnem hujus saeculi diem creavit Deus superiorem et spiritualem cum suis accolis mundum, et informem totius hujus mundi materiam, juxta hoc quod scriptum est: Qui vivit in aeternum, creavit omnia simul (Eccli. XVIII, 1). Hoc namque per Moysen dicitur juxta historiam: In principio fecit Deus coelum et terram (Gen. I, 1). Nam ideo Moyses tam breviter fecit mentionem superioris mundi, quia de mundo hoc, in quo homo factus est, scribere decrevit, sufficere credens, si omnem creaturae spiritualis et invisibilis statum, atque ornatum uno coeli nomine, quod in principio factum dixit, (1082C)comprehenderet: corporalem vero visibilem atque corruptibilem creaturam latius ex ordine describeret; hoc est, tacitis eis, quae altiora quaesitu, et fortiora scrutatu sunt, illa potius, quae a Deo omnibus praecepta sive promissa sunt, cogitanda proponeret. Unde etiam consulte de casu praevaricatoris angeli et sociorum ejus penitus reticuit, quia hoc nimirum ad statum illius invisibilis et spiritualis creaturae pertinere arbitratus est. In principio cum coelo factam dicit solam terram, cum quatuor constet esse elementa: et hoc cur, nisi quia ad alia, quae magis necessaria erant, properabat? Neque enim aquas, nisi a Deo factas simul cum coelo et terra credere fas est. Quod si ipse non palam dicit, palam tamen significat, cum has a Deo illustratas, atque ad (1082D)jussum ejus ordinatas insinuat. Sed et reliqua duo, id est, ignis et aer, quamvis non dicantur, certum est tamen ea in illis, terra videlicet et aqua, quibus indita sunt, ab eo comprehendi. Ignem namque terrae interioribus insitum calidi aquarum fontes produnt. Qui etiam invenitur in ferro et lapidibus, quae terrae viscere jam tunc condita latebant. Aer vero in ipsa terra permixtus esse cognoscitur ex eo quod, cum humectata fuerit et temperiem solis acceperit, mox vapores exhalat largissimos. Igitur quale sit coelum, quod in principio cum terra factum est, ipse insinuat, cum dicit: Terra autem erat inanis et vacua (1083A)(Gen. I, 2). Ut quid enim haec de terra praetermisso coelo intulit, nisi quia nihil tale de coelo intelligi voluit? Ipsum est enim coelum superius, quod ab omni mundi hujus volubili statu secretum, gloria divinae praesentiae manet semper quietum, in quo perfecte omnia disposita semper fuerunt. Nam de nostro coelo, in quo posita sunt luminaria huic saeculo necessaria, in sequentibus, quomodo vel quando sit factum, ipse legislator declarat. Non ergo credendum est, ut superius illud coelum, quod est mortalium omnium conspectibus inaccessibile, inane creatum sit et vacuum, ut terra, quae talis tunc erat, qualis adhuc sub imo maris profundo ex parte remanet. Quippe cujus universam superficiem in tantam tegebant altitudinem aquae, ut ad illos locos usque pertingerent, (1083B)ubi nunc usque supra firmamentum ex parte resident; sed [cum] suis incolis mox creatum, hoc est, beatissimis Angelorum agminibus impletum est: quos in principio cum coelo esse conditos et terra, ac mox conditionem suam, simul et totius creaturae primordialis, ad laudem conditoris retulisse testatur ipse conditor, qui loquens ad Job dixit: Ubi eras quando ponebam fundamenta terrae (Job. XXXVIII, 4); et post paulo: cum me laudarent omnes filii Dei (Ibid., v. 5). Merito itaque coelum coeli non inane vel vacuum esse factum memoratur: sed nec tenebris in eo, vel abysso locus remanere ullus perhibetur, quod Dominus Deus semper ab ipso exordio illuminat, ipse, qui est lux vera, lucemque habitat inaccessibilem; cujus beatissima visione mox creati (1083C)in coelis coelorum angeli jam perfrui coeperant, in quo mox perfecte omnia disposita Spiritus sanctus illustrabat, non ut in inferioribus ad perfectum deducere intendebat, sicut scriptum est: Spiritus Domini ferebatur super aquas (Gen. I, 2); sua videlicet virtute, habens in propria potestate, veluti Creator, quando eas in locum secerneret unum, ut terra appareret. Superferri enim dicitur, non positione loci sed nutu praecellere disponendis creaturis: in similitudinem scilicet fabri, cujus voluntas his, quae fabricandae sunt, rebus solet superferri. Illius quoque superioris et invisibilis creaturae sanctus Basilius in libro Hexaemeron secundo ita 411 meminit dicens: « Arbitramur enim, si fuit quidpiam ante institutionem sensibilis hujus et corruptibilis mundi, profecto (1083D)in luce fuit. Neque enim dignitas angelorum nec omnium coelestium militiae, vel quid est nominatum aut incompellabile, aut aliqua rationabilis virtus vel ministrator spiritus degere posset in tenebris, sed in luce et laetitia decentem sibi habitum possidebat. » Bene ergo dictum est: In principio Deus fecit coelum et terram (Gen. I, 1). Ut aperte detur intelligi, quia utrumque simul ab eo factum est, quamvis utrumque simul ab homine dici non possit. Dicit enim psalmographus: Initio tu, Domine, terram fundasti (Psal. CI, 26). Moyses autem: In principio fecit Deus coelum. Unde liquido colligitur, quia factura utriusque pariter expleta (1084A)est; et hoc tanta velocitate divinae virtutis, ut necdum primum mundi nascentis momentum esset transcensum. XL. His ita auditis, absit ut sinistrum aliquid mihi suspicari libeat de verbis doctorum, tanta de summis rebus loquentium. Licet Moyses, cum quo Deus locutus est, haec pene intacta reliquerit. Video enim Deo promissum esse impletum, qui dicit: Qui credit in me, flumina de ventre ejus fluent aquae vivae (Joan. VII, 38). Unde modernos laudo doctores, et eorum scripta libenter lectito, qui dum antiquorum dicta revolvunt, ex multorum lectione radicem veritatis rimando inveniunt. Quanto enim sunt juniores, tanto perspicaciores, et eo magis florent ingenio, quo de pluribus fontibus hauserunt. Igitur ex his tribus, (1084B)quae posuimus, quid verius sit, ego non indago, neque diffinio, cum sim parvissimi homulus ingenii, sed Spiritui sancto relinquo, juxta illud: Si quid residuum est, igne comburetis (Exod. XII, 10). Deus namque est ignis invisibilis et incorporeus, qui nobis omnia in illa luce verae scientiae revelabit abscondita. Non solum autem de creaturarum causis, sed etiam (quod praestantius est) de ipso creatore illic nobis palam annuntiabitur. Conditor enim noster, cum jam nobis per speciem ostendetur, tunc doctorum verba subtrahentur. Ipsa vivificatrix virtus, quae spiritus format angelorum, quomodo Deus praesit electis spiritibus, insinuabit. Quomodo aliquid nos poterit latere, cum Deus causa causarum, vita viventium, et ratio rationabilium semetipsum nobis (1084C)clara visione manifestabit, jam penitus detersa mentis nostrae caligine? Hoc autem est quod Veritas dicit: Venit hora, cum jam non in proverbiis loquar vobis, sed palam annuntiabit vobis (Joan. XVI, 25). Palam quippe de Patre se annuntiare asserit, qui per patefactam suae majestatis speciem, et quomodo ipse gignenti impar non sit, et quomodo utrorumque spiritus utrique coaeternus procedat, ostendit. Aperte namque tunc videbimus, quomodo hoc, quod oriendo est, ei, de quo oritur, subsequens non est; quomodo is, qui per processionem producitur, a proferentibus non praeitur. Aperte tunc videbimus, quomodo et unum divisibiliter tria sint, et indivisibiliter tria unum. Lingua tunc narrantis Dei est, visa claritas sublevantis. Unde eos, qui Deum dicunt, in (1084D)illa quoque beatitudinis regione in claritate quidem sua conspici, sed in natura minime videri posse, minor inquisitionis subtilitas fefellit. Isti tales nec angelos suspicantur videre Deum. Neque enim illi simplici et incommutabili essentiae aliud est claritas, aliud natura, sed ipsa natura sua claritas, ipsa claritas natura est, sicut Veritas promittit: Manifestabo me illi (Joan. XIV, 21). Ac si patenter dicat: Qui in vestra me cernitis, restat ut in mea me natura videatis. XLI. Ergo cum ad ipsum fontem vitae venerimus, erit nobis delectabiliter impressa sitis atque satietas: sed longe abest a siti necessitas, longe a satietate (1085A)fastidium, quia et sitientes satiabuntur, et satiati sitiemus. Videbimus igitur Deum, ipseque erit praemium laboris nostri, ut post mortalitatis hujus tenebras, accessa ejus luce gaudeamus. Nec tamen ita, sicut videt ipse, quia eo ipso pondere circumscribimur, quo creatura sumus. Quae nimirum visio nunc fide inchoatur, sed tunc in specie perficitur, quando coaeternam Dei sapientiam, quam modo per ora doctorum sumimus, in ipso suo fonte biberimus. In ipsis ergo invisibilibus a Deo conditis, quae comprehendi non possunt, discere valemus, creatorem omnium quanta humilitate veneremur, ut in hac vita usurpare sibi de Dei omnipotentis specie mens humana nil audeat, quod solum electis suis praemium in subsequenti remuneratione servat. Haec (1085B)est procul dubio vita illa, quae dicitur aeterna, quam credimus, speramus, exspectamus, et ad quam pervenire desideramus, quia dum sumus in corpore, peregrinamur a Domino. In divinis ergo promissionibus nihil terrenum vel transitorium praestolamur, non nuptiarum copulam, non quod ad cibum vel potum pertinet, non regnum Christi in terra futurum, non aliud aliquid caducum et huic vano saeculo commune, sicut multi haereticorum docuerunt, sed regnum coelorum in promissione tenemus: quia post resurrectionem, plenissimam recipientes beatitudinem, aequales angelis effecti, cum Deo in coelis regnaturi sumus sine fine. Revera vivent cum Christo in coelo, qui vixerunt secundum Dei praecepta et justitias in hoc mundo. Iste enim rex, virginis filius, (1085C)erit nobis jugis contemplatio, ac per hoc ipse nostra delectatio, cibus, laus perpetua, et exsultatio sine fine mansura. Videbimus eum sicuti est, sed tanta duntaxat contemplatione, quanta a creatura ad creaturam fieri potest. Tunc Deus erit omnia in omnibus. Tunc illa superna civitas ex angelis et hominibus una efficietur, habens sempiternum beatitudinis praemium, solam conditoris conjunctionem, atque eis inenarrabilem visionem. Haec est aeterna et beata vita illa, quam credit et patienter exspectat mater Ecclesia, quae hic adhuc per fidem ambulat. Hic fructus totius fidei et bonae conversationis. Haec spes, propter quam nascimur, credimus et renascimur. Propter hanc sancti Dei tantos labores passi sunt. Hujus (1085D)amore martyres inter tormenta constantes, mortem cum gaudio susceperunt. Hujus vitae respectus longanimes reddit Dei servos. XLII. Hanc vitam nec gentilis habebit, nec Judaeus incredulus possidebit, sed nec vitiis nec criminibus serviens Christianus, quia solis est fidelibus (1086A)et caste pieque viventibus praeparata. Sed aeternam mortem, quae erit diabolo et angelis ejus, ipsi corpus 412 ipsius effecti per malam operationem, habebunt. Sed si sunt, qui velint intelligere illam immortalitatem et perpetuam incommutabilitatem esse hanc vitam aeternam, quam credimus, ego licet contendere nolim, me tamen magis delectat sentire, Deum esse hanc vitam, ex cujus contemplatione, et societate provenire nobis, quidquid boni erimus, dubium non est. Illa enim semper vivendi felicitas, summa sine dubio infelicitas esset, si visionis divinae gloria careret. Sola itaque Dei manifesta visio illa erit nobis praemium totius beatitudinis. Inde plena securitas, et secura tranquillitas, et tranquilla jucunditas, et jucunda felicitas, et felix aeternitas, et aeterna (1086B)incommutabilitas, ut alterius nec velimus, nec possimus aliud esse quam boni, quam felices. Sicut igitur unam Trinitatem, unam fidem, unum baptisma, unam Ecclesiam matrem, et unam carnis resurrectionem credo et confiteor, ita et esse unam vitam sanctorum: quia illa ineffabilis Trinitas, virtus una, et indiscreta majestas, videnda erit ab omnibus sanctis. Sed dico praemia pro labore diversa, quia alii plus, alii minus videbunt Deum. Unusquisque tanto magis intuebitur eum, quanto hic purius vixerit, vel amplius certaverit. Sed per charitatem, quae illic, perfecta erit, sancti omnes cuncta simul bona possidebunt. Dicimus et e contrario diversa pro modo delictorum supplicia. Unus est enim gehennae ignis, sed miseros in se positos diverse cruciabit, alios quidem (1086C)plus, alios autem minus: unumquemque vero juxta meritum, quod sibi in poenis debetur. Quid ergo mirum, si unum Deum diversi diverse videbunt, unusquisque sanctorum secundum mercedem proprii laboris. Plene tamen sufficiet, quod unusquisque habebit, nec amplius poterit vel cupiet desiderare. Ille unus denarius, qui cunctis in vinea laborantibus dari jussus est, hanc unam sanctorum significat vitam, quam unius Dei visionem dicimus, sanctis omnibus pro meritis dandam. Ad hanc nimirum securam et sempiternam vitam inter reliqua sacramenta Ecclesiae, illud maxime pertinet coeleste vivificumque mysterium, quod Dominus noster Jesus Christus instituit, et ipse offerri (1086D)praecepit in memoriam sui pro salute nostra. Imo ipsum sacramentum dici posse arbitror vitam aeternam, quae scilicet hic incipitur, illic perficitur. Hic enim manducamus Deum, illic facie ad faciem videbimus eum. De quo sane mysterio, quae mea sit fides, tacere non debeo.
PARS IV. DE CORPORE ET SANGUINE DOMINI, AC DE PROPRIIS DELICTIS. (1085) I. (1085D)Caetera quidem superius posui juxta rectam ecclesiastici dogmatis regulam. Nunc vero in extrema (1086D)eorum parte, quid de hoc sentiam, confiteri opto, ut istud opusculum confessionis fidei meae hac clausula (1087A)terminetur. Sed quis ego, vel quantus, ut de tam miri, ineffabilisque mysterii profunditate loquar. Sufficit enim mihi, si fidem, quam corde teneo, verbis aliquatenus exprimere valeo, ut ipsa confessio animae meae proveniat ad salutem. Magis venerandum est et pavendum, quam discutiendum. Nemo certe comprehendere sufficit, nemo inde digne aliquid loquitur. Fide capiendum est, non ratione quaerendum, aut inveniendum. Beatus tamen Gregorius, idoneus tanti sacramenti interpres, in quodam loco aliquid de illo, tanquam de re ineffabili, pene ineffabiliter loquitur: « Quis enim fidelium, inquit, habere dubium possit, in ipsa immolationis hora ad sacerdotis vocem coelos aperiri, in illo Jesu Christi mysterio angelorum choros adesse, summa imis sociari, (1087B)terram coelestibus jungi, unum quid ex visibilibus atque invisibilibus fieri? » Ergo licet ab homine offeratur, amen sacramentum hoc res divina est. Et si res divina est, imo quia ita est, absit ut aliquid ibi aliter, nisi divine et spiritualiter intelligatur. Ideo quamvis corporeis oculis ibi ad altare Domini videam sacerdotem, panem et vinum offerentem, tamen intuitu fidei, et puro lumine cordis inspicio illum summum sacerdotem, verumque pontificem Dominum Jesum Christum, offerentem seipsum, de cujus carne et sanguine et pascimur, et potamur, atque abluti et satiati, et sanctificati, unius summaeque divinitatis participes efficimur.
II. Ipse est certe sacerdos, ipse sacrificium, et idcirco haec salutaris victima nunquam et nusquam (1087C)minuitur vel augetur, deterioratur vel mutatur, sive justus, sive criminosus sacerdos foris ad altare accedat, sed semper et ubique sacramentum hoc idem idemque manet. Christi enim virtute et verbis panis ille et calix ab initio consecratus est. Christi virtute et verbis consecratur semper, et consecrabitur. Ipse in suis sacerdotibus quotidie loquitur. Illius sermo est, qui coelestia sacramenta sanctificat. Sacerdotes funguntur officio, sed Christus majestate divinae potestatis operatur. Ipse est enim ille verus Melchisedech, qui sancta sacrificia, quae ille in mysterio tunc praefiguravit, per oblationem sui corporis suique sanguinis adimplet, et semper ab ipso initio, quo instituit, adimplevit. Ipse ea Spiritus paracleti virtute, et coelesti benedictione sanctum (1087D)corpus et sanguinem suum esse perficit. In hac igitur sacrosancta oblatione corporis et sanguinis Dominici, communis servitus exhibetur Deo, tam a sacerdotibus, quam a cuncta familia domus Dei. Haec autem est servitus Dei, quae nulli alii debetur, nec sanctis angelis, nec sanctis animabus, nisi uni Deo vivo et vero. Unde isti in coelestibus sedibus constituti, nolunt nos sibi sacrificare, sed Deo soli, cujus et ipsi et nos sumus creatura. Cum ipsis enim sumus una civitas Dei, cujus pars in nobis peregrinatur, pars in illis opitulatur. Hanc partem, supernos videlicet cives, huic interesse mysterio non dubito, ut per angelica ministeria et supplicationes, (1088A)tanquam de sublimi altare, divinae majestatis conspectibus offeratur. Si enim est in domo illa sempiternae sacrificium laudis et sacerdos sempiternus, est et sacerdos sempiternus, est et altare sempiternum in coelis, non corporeum, sed rationale et intelligibile, ad quod oblatio ista defertur. Unde in ipsa immolationis hora cum astantibus sibi ministris coelestibus Christus, ut proposita consecret, 413 adesse credendus est. De qua re Pater Ambrosius: « Non dubites, inquit, assistere angelum, quando Christus assistit, Christus immolatur. » Haec est enim vera oblatio, in qua Filius offertur, Pater reconciliatur. Haec est vera et aeterna hostia, quia vera et aeterna ei est virtus, vera et aeterna per eam perficitur salus. Haec est salutaris victima, plena (1088B)rationis, plena mysterii, quae spirituali ratione celebratur, fidei puritate exhibetur. Ut enim corda fidelium fierent coelestia, rationabili oblatione mundari debuerunt. III. Per hoc namque mysterium Christo participantes, unum omnes sumus in illo; non est masculus neque femina, non servus neque liber. Hanc unitatem in communicatione hujus sacramenti maxime accipimus, quoniam unus panis, unum corpus multi sumus, omnesque de uno pane participamus. Tanta enim est Ecclesiae in Christo unitas, ut quomodo una fides, et unum baptisma, et unum altare, ita unus ubique sit panis corporis Christi, et unus calix sanguinis ejus. Illud certe quod legitur: Christus per Spiritum sanctum semetipsum obtulit immaculatum (1088C)Deo (Heb. IX, 14), et illud: Christus dilexit nos et tradidit semetipsum pro nobis oblationem et hostiam in odorem suavitatis Deo (Ephes. V, 2), Patri, nobis hoc in sacramento corporis et sanguinis Filii Dei quotidie instauratur. Hoc corpus, et hic sanguis, non in spicis et in sarmentis colligitur, sed certa consecratione mysticus fit nobis; non nascitur, cum panis et vini creatura in sacramentum carnis et sanguinis ejus, ineffabili Spiritus sanctificatione transfertur. Totum ergo quod in hac oblatione agitur, mysterium est, quod simplicis fidei puritate capi debet, non rationis subtilitate comprehendi potest. Aliud enim videtur, aliud intelligitur. Quod videtur, speciem habet corporalem, quod intelligitur, fructum habet spiritualem, divinum scilicet. Altare Christus implet, et praeparat (1088D)se cibum. Mactatur non occiditur, manducatur non minuitur, reficit non deficit, manducatus vivit, quia resurrexit a mortuis. O res mira et ineffabilis! O mysterium fidei! Omnes manducant ex eo, sed unusquisque totum manducat. Dividitur per partes, sed totus in partibus. Manducatus ab omni populo, sanus et integer manet. Totus in coelo, totus in cordibus fidelium, vita manducatur, peccata purgat, mors vivificat, infirma corroborat, sana conservat. IV. Haec namque singulariter victima ab interitu aeterno animam salvat, quae illam nobis mortem unigeniti per mysterium reparat, qui licet surgens a mortuis, in se ipso immortaliter atque incorruptibiliter (1089A)vivat, pro nobis iterum in hoc mysterio sacrae oblationis immolatur. Ejus quippe ibi corpus sumitur, ejus caro in populi salute partitur, ejus sanguis a fidelibus bibitur. Sed quomodo hoc fiat quis comprehendere potest, vel absolvere profunda mysteria hujus sacrificii, quod pro absolutione nostra passionem unigeniti Filii semper imitatur. Sicut enim sacramentum sanctae Trinitatis, ita et mysterium Dominicae passionis et mortis, quod hac oblatione frequentatur, aequaliter necessarium ad salutem, aequaliter in conscientia pura est sumendum ac retinendum. Nemo quidem fidelium dubitare debet de tanti mysterii veritate, quae tam multis testimoniis probata est, et nonnunquam divina revelatione aliquibus manifestata est. Ego autem omnium fidelium (1089B)minimus, nihil de illo (gratias Deo) in aliquo dubito, sed ex toto meo corde credo, et certa oris relatione confiteor, ipsum divinae et vivificae virtutis sacramentum, veram Christi carnem esse, ex qua pascimur, et verum ejus sanguinem, ex quo potamur. Haec namque hostia corpus et sanguis est, ut beatus Petrus ait: Incontaminati agni et immaculati Christi (I Petr. I, 19). Panis enim ille, panis et vitae aeternae; et calix ille, calix salutis perpetuae. Ex his sane divinis mysteriis mundamur, et sanctificamur, et unius divinitatis participes efficimur, quia Deus in nobis, et nos in Deo manemus. Audio quid de his ipsa Veritas loquitur, et sine dubio credo ei, quae mentiri non potest. Respondit enim litigantibus Judaeis, panem concordiae ignorantibus atque dicentibus: (1089C)Quomodo potest nobis hic carnem suam dare ad manducandum (Joan. VI, 53 seq.)? Quibus per se ipsum dixit: Amen, amen dico vobis, nisi manducaveritis carnem Filii hominis, et biberitis ejus sanguinem, non habetis vitam in vobis. Qui manducat meam carnem et bibit meum sanguinem, habet vitam aeternam. Caro enim mea vere cibus est, et sanguis meus vere est potus. Qui manducat meam carnem, et bibit meum sanguinem, in me manet, et ego in illo: sicut me misit vivens Pater, et ego vivo propter Patrem, et qui manducat me, ipse vivit propter me. Hic est panis, qui de coelo descendit. Qui manducat hunc panem, vivet in aeternum. V. Adverte jam tandem, o pravissimarum gentium (1089D)perversa doctrina, et noli surda aure et incircumciso corde praeterire, quod dicitur: Qui manducat me, suam nimirum et non aliam carnem demonstrat. Si enim hoc non esset, nequaquam mysterium illud tam mirabile, et ineffabile, atque incomprehensibile dici posset. Qui Deum credit omnipotentem, credit utique eum facile posse de re aliqua, quod vult, facere. Si hoc esset ita, comprehendi sensu et verbis dici certe potuisset. Verum quia longe aliter se habet veritas tanti mysterii, quam tu haeretico deceptus spiritu arbitraris, recte dicitur mysterium fidei. Non enim humano intellectu comprehendi et subtili ratione perpendi valet, sed simplicis fidei devotissima puritate capi. Unde Dominus de hoc sacramento quibusdam discipulis non credentibus loquens, ait: Verba, quae (1090A)locutus sum vobis, spiritus et vita sunt, sed sunt quidam ex vobis, qui non credunt. Ostendit se magnum dixisse mysterium, cum ait: Verba, quae locutus sum vobis, spiritus et vita sunt. Cum autem adjungit: Sed sunt quidam ex vobis, qui non credunt (Joan. VI, 64, 65). Ostendit istud mysterium non esse nisi fidei, et fidelium, qui illa verba fideliter capiunt, et ideo eis spiritus et vita sunt, quia eos spiritualiter intellectu vivificant. Fides non habet meritum, cui humana ratio praebet experimentum. Melior est fides, quam ratio, quia ad perfectionem plenam non pervenitur nisi per fidem, sicut scriptum est: Nisi credideritis, non intelligetis (Isa. VII, 9 sec. LXX), et alibi: Justus autem meus ex fide vivit (Heb. X, 38). Pauci sunt namque, qui firmare possunt, quod credunt. (1090B)Unde multi illorum, qui putaverunt se posse, turpiter 414 erraverunt, dum relinquentes humilitatem fidei, ratione supra se ascendere praesumpserunt. Cum certum sit Christum immortaliter et incorruptibiliter vivere in se ipso, quis est, qui ratione capere valeat, quomodo carnem suam det nobis ad manducandum? Sacrificium enim istud mirabile, Christum non dandum, sed datum, non occidendum sed occisum, non redimendos nos [sed] redemptos, nobis in veritate monstrat; sicut veteris legis victimae haec omnia ventura praenuntiabant. Sed qui verum corpus suum, quod suscitavit de sepulcro, potuit, januis clausis, sine corruptione et aliqua sui laesione introducere ad discipulos, potest utique carnem suam dare nobis ad manducandum sine sua laesione (1090C)et detrimento. VI. Iste est, qui non aperto utero virginis ingressus est mundum, qui cum vero corpore supra mare ambulavit, qui pauculas escas transitorias et visibiles sub dentibus edentium augeri fecit. Quid ergo dubitas, cum ipse dicat tibi: Qui manducat me, et ipse vivit propter me (Joan. VI)? Deus est qui facit magna et mirabilia, et inscrutabilia, quorum non est numerus. Ne velis, quaeso, hoc ratione indagare. Supra te est negotium, nimis excedit vires tuas. Nemo enim potest corporis et sanguinis Christi, pro majestate rei, sacramenta cognoscere. Praebeant fidem mirabilia mirabilibus, incomprehensibilia incomprehensibilibus. Divina operatio, si ratione comprehenditur, (1090D)non est adeo admirabilis. Desiste quaerere. Crede mecum tantum, quia Christus nobis quotidie ministratur. Christus est cibus et potus Ecclesiae. Caro cibus, sanguis potus. Cujus? Christi. Audi ipsum dicentem: Hoc est corpus meum (Matth. XXIX, 26), et: Ego sum panis vitae (Joan. VI, 48). Hoc facite in meam commemorationem (Luc. XXII, 19). Hoc ergo agendum, hoc frequentandum commendavit Ecclesiae, quousque veniat in finem saeculi, quando erit sanctorum requies; non adhuc in sacramento, quo in hoc tempore consociatur Ecclesia, quandiu bibitur, quod de Christi latere manavit, sed tamen in ipsa perfectione salutis aeternae, cum tradetur regnum Deo Patri, ut in illa perspicua contemplatione incommutabilis veritatis nullis mysteriis (1091A)egeamus. Noli itaque diffidere, neque diffiteri, cum cernis creaturam panis et vini de simplicibus terrae frugibus sumptam. Intuere omnipotentiam Dei et Domini nostri Jesu Christi, qui corpus et sanguinem suum solo nutu efficit sine aliqua mora ex eis. Sed non sine causa agi debes credere, quando vinum aqua mistum offerri vides. De latere enim Christi, qui vitis est vera, quando transfixum est lancea, aqua cum sanguine est egressa. Ille sanguis in remissionem peccatoris fusus est. Aqua illa salutare temperat poculum. Haec et lavacrum praestat, et potum. Haec sunt enim sacramenta Ecclesiae, sine quibus ad veram vitam non intratur, quia nimia pietate et amore timoreque magno agenda sunt, et accipienda. Accede fideliter ad haec, nihil discutiens, (1091B)quia mysterium est fidei. Accede pacate, quia sacramentum est unitatis: fide et opere unitus es matri Ecclesiae. Hoc autem signant panis ex multis granis, et vinum ex multis acinis. Accede cum gratiarum actione, quia mysterium est charitatis. VII. Illius panis et calicis oblatio mortis Christi est commemoratio et annuntiatio. Quae non tam verbis quam mysteriis ipsis agitur, per quae nostris mentibus mors illa pretiosa altius et fortius commendatur. Ideo hoc sacramentum discipulis ultimum tradidit, ut memoriae tantae charitatis, qua nos sic amavit, sic salvavit, illorum et nostris mentibus altius imprimeretur. Accede casto et mundo corde. Si cecidisti graviter, si adhuc affectum peccandi habes, age fructus dignos poenitentiae. Munda prius conscientiam. Gravari (1091C)poteris, non sublevari, si immundus accedis. Tanta est virtus hujus sacrificii, ut solis justis [non] peccatoribus corpus sit et sanguis Christi. Mundat peccata, sine quibus haec vita peragi non potest. O sacramentum pietatis! Quia Christus praescivit nos peccaturos post illam, qua nos redemit, salvationem, instituitur hoc ineffabile sacramentum, cujus sanctificatione sine intermissione expiaremur. Ideo quibusdam provenit ad remissionem peccatorum, et ad augmentum virtutum: quibusdam ad judicii pondus et maximam perditionem. Accede reverenter et cum tremore multo, quia non aliud, sed Christus datur ad manducandum. Ne timeas, cum Deum manducas. Ipse praecepit. Cum Christus manducatur, quid aliud, quam vita manducatur? Si manducatur vita, hoc, (1091D)quod non moritur, procul dubio manducatur. Accede credulus et mundus. Manduca vitam, bibe vitam. Tunc autem hoc erit, id est, vita unicuique erit corpus et sanguis Christi, si quod in sacramento visibiliter sumitur, in ipsa veritate spiritualiter manducetur, spiritualiter bibatur. Illud bibere quid est nisi vivere? Illud manducare, refici est. Sed sic reficeris, ut non deficiat, unde reficeris. Habebis enim vitam, et integra est vita. Suscipe Dominum Jesum tuo mentis hospitio. Ubi corpus ejus, ibi Christus est vere. Hinc quidam tanti mysterii admiratione et amore plenus hos edidit versiculos O res mira nimis! Quis hujus cernere possit Intima mysterii, quod Jesus instituit? (1092A)Agnus honoranda sacer hic mactatur in ara Caeditur in partes; partibus omnis inest. Manditur alma caro, sanguis bibiturque sacratus Integer ipse tamen vivit, ubique manens. VIII. Haec est igitur fides mea et spes, quae in me dono misericordiae Dei est. Pro qua maxime paratos nos esse debere, beatus Petrus praecipit, ad respondendum omni poscenti nos rationem. Haec est certe fides, quam corde teneo, ore profiteor, cum hac vivere me opto, cum ipsa ante tribunal Christi assistere. Per hanc a peccatis meis absolvi me credo. Haec ut in me, quod bonum est, per humilitatem dilectionemque semper usque in finem operetur, opto vehementer, et Domini misericordiam precor. Haec fides est baculus defensionis meae, quo callidos et simulatores in lingua feriam falsidicos, qui nobis per (1092B)viam hujus saeculi transeuntibus insidiantur. Hoc est scutum meum, quo venenata animalia et pestiferas de cavernis erumpentes bestiolas repellere valeam, ac vitare, ne aliquod in me patens membrum, et de protectione fidei nudum, framea hostium, quae ad saeviendum destinatur, inveniat. Hic noster libellus, hic 415 fidei meae thesaurus, quem in catholicae Ecclesiae agro bene culto reperi. Haec est fides, quam in sinu matris Ecclesiae me Christi gratia docuit, et hanc mihi a tempore baptismi semper augere dignata est. Sic coram Deo credimus, sic coram hominibus labiis confitemur, ut et hominibus cognitio sua fidem faciat, et Deo imago sua testimonium reddat. Hanc in statuti legem tu, mi Christe, unica spes, et virtus salutis meae, protege semper, atque custodi, ne ille (1092C)durissimus praedo et rex confusionis unquam a corde meo surripiat. IX. In quo videlicet fidei meae opusculo, quod pietati tuae offero, si minus perite aut parum caute positum est aliquid, ne respicias, quaeso, tantum ad id, quod dixi, tu inspector cordium, quantum ad id, quod dicere volui. Tu scis, Domine, quem nil latet, quam pure et fideliter omnia, quae ad rectissimam orthodoxae fidei normam pertinent, et credere coram te, et confiteri coram Ecclesia tua sancta ex toto corde desidero. Haec quidem, quae de mea fide digessi, si recte se habent, tibi, cui debentur, gratias reddo. Si enim nihil ex nobis boni est, nihil laudis ex nostris bonis dare nobis debemus. Quod si ex te cuncta sunt bona, qui solus es bonus, tibi certe (1092D)est omne, quod esse potest, bonum referendum. Si vero aliqua re a fidei regula forte discordant ista, quae posui, a servis tuis dominis meis paratus sum emendari. Non ita sum amator mei, ut ea quae dixerim, meliori sententiae praeferre contendam. Nemo est haereticus, nisi contentione fiat haereticus. Ast qui reprehendi non erubescit, neque corrigi dedignatur, nequaquam dici potest haereticus. Sed te rogo, doctorum doctor, Domine, ut si tibi aliquid vel in corde meo vel in dictis de fide mea displicet, tu praecipue emendes, tu doceas, virtus et sapientia Patris. Tu me secundum promissum tuum in omnem ducas veritatem, per Spiritum sanctum tuum, qui docet sine strepitu verborum servos suos. Tu nosti, (1093A)pie, quia sicut veritas se habet in oculis tuis, qui falli non possunt in veri rectique intuitu, ita de omnibus et credere et confiteri cupio. Et hoc quoque parum mihi videtur, quia non solum recte credere, sed etiam bene vivere opto. Alterum pendet ex altero, et unum tibi sine alio nequaquam placere potest. O quam pulchra compago, si utraque simul sint. Ego enim quamvis peccator sim, tamen propter illa aurea scuta triginta, aerea facere nolo. Ille aerea pro aureis facit, qui reddit tinnitum vocis sine effectu operis, et cum devotus videatur in numero, reus invenitur ex ponderis pretio. Scutum enim fidei forma est, juxta Apostolum (Ephes. VI, 16). Unde rogo pietatem tuam, circumcide in me omnia cordis et corporis vitia. Da mihi augmentum, perfectionemque (1093B)virtutum. Da mihi bene vivere, et multa scire. Fac me per gratiam tuam, semper et in fide stabilem, et in opere efficacem, ut fidem tuam, quam lingua mea loquitur, et manus scripto testatur, vita piis actibus bonisque moribus fateatur, hic et ubique nunc et semper et in saecula saeculorum. Amen. X. Hucusque omnipotens Deus Trinitas, cordis mei inspector et scrutator, confessus sum omnipotentiam majestatis tuae, et majestatem omnipotentiae tuae, essentiam claritatis tuae, et claritatem essentiae tuae. Nunc autem qualiter humano generi in fine temporum subvenire dignatus es, sicut corde credo ad justitiam, ita ore coram te confiteor ad salutem; ut signatum super nos lumen vultus tui tibi meae (1093C)fidei testimonium reddat. Tu quidem Pater Deus nusquam legeris missus. De Filio autem tuo ita scribit Apostolus: Cum venit plenitudo temporis, misit Deus Filium suum (Gal. IV, 4). Cum dicit, misit, satis ostendit, quod in hunc mundum missus advenit. Sed quid est, quod de illo praecipuus evangelistarum ait: In mundo erat, et mundus per ipsum factus est (Joan. I, 10). Illuc ergo missus est per humanitatem, ubi semper fuit per divinitatem. Quam videlicet Filii missionem, mysteriis multis magnisque gravidam, opus esse totius sanctae Trinitatis et corde credo, et ore confiteor. Dicere igitur quis potest, quomodo et quantum nos amasti, pie Pater, qui pro charitate nostra, etiam proprio Filio non pepercisti, sed pro nobis impiis tradidisti illum? (1093D)Subditus ille tibi usque ad mortem crucis, pro nobis victor et victima datus est, et ideo victor, quia victima. Pro nobis tibi factus est sacerdos sacrificium, et ideo sacerdos, quia sacrificium. Merito mihi spes valida in illo est, quod sanabis omnes languores meos, per eum qui sedet ad dexteram tuam, et interpellat pro nobis. Desperare utique potuissem, nisi Deus Verbum tuum caro fieret et habitaret in nobis; sed desperare jam non audeo, quia cum inimici essemus, reconciliati sumus per mortem ejus tibi, quanto magis nunc salvi facti ab ira per ipsum? In ejus nomine tuam misericordiam rogo, fac me per Spiritum sanctum tuum et in fide stabilem, et in opere perseveranter efficacem, ut fidem tuam, quam lingua (1094A)mea loquitur, et manus scripto testatur, etiam moribus vita (donec his fragilibus subsisto membris) in omnibus et per omnia fateatur. XI. Clementissime et benignissime amator hominum Deus, qui per Filium tuum Dominum nostrum Jesum Christum, et cum perditi fuissemus culpa nostra, pietate et bonitate tua mirabiliter recuperasti nos. Gratias ago tibi, et multas gratias refero ex totis praecordiis meis, quia misisti eumdem Filium tuum de sinu tuo ad publicum nostrum, salvare nos peccatores, filios tunc irae et perditionis. Gratias tibi ago pro sancta incarnatione et nativitate ejus, ac gloriosa genitrice ejus domina mea, de qua ipse carnem assumere dignatus est propter nostram salutem. Gratias tibi ago pro omnibus operibus et documentis (1094B)ejus, quorum exemplo instruimur et informamur ad vitam bonam agendam. Gratias tibi ago pro passione et cruce ejus, pro opprobriis et flagellis ejus, pro sputis et alapis ejus, pro morte et resurrectione ejus, pro ascensione ejus in coelum, et sede majestatis ejus ad dexteram tuam. Gratias tibi ago pro sacratissima effusione pretiosi sanguinis ejus, quo sumus redempti, et pro sacrosancto et vivifico mysterio corporis et sanguinis ejus, quo quotidie in Ecclesia tua sancta pascimur et potamur, abluimur et sanctificamur, et unius summaeque divinitatis tuae participes efficimur. Gratias tibi refero, piissime, pro omnibus misericordiis tuis, quibus mirabiliter nobis perditis subvenire dignatus es per eumdem (1094C)416 Filium tuum, Salvatorem et recuperatorem nostrum, qui mortuus est propter peccata, et resurrexit propter vivificationem nostram, et nunc sedet ad dexteram tuam, et interpellat pro nobis: et simul tecum miseretur, quia Deus est ex te Patre, coaeternus tibi et consubstantialis; unde potest nos in perpetuum salvare. Sed et secundum id, quod homo est, data est ei a te omnis potestas in coelo et in terra, ut in nomine Jesu omne genu flectatur, coelestium, terrestrium, et infernorum, et omnis lingua confiteatur quia Dominus Jesus est in gloria tua (Philip. II, 10 seq.), Deus Pater. Benedico ergo nomen tuum sanctum, et glorifico ex toto corde meo, pro illa mirabili et inenarrabili conjunctione divinitatis et humanitatis in unitate personae, ut non alter Deus, alter (1094D)homo, sed unus idemque foret Deus et homo, homo et Deus, unus Filius tuus Dominus noster Jesus Christus, ex duabus existens substantiis, et in ambabus semper consistens sine confusione. XII. O admirabile mysterium! O inenarrabile commercium! O mira semperque miranda divinae propitiationis benignitas! Servi digni non fuimus, et ecce, filii Dei facti sumus! Haeredes quidem Dei, cohaeredes autem Christi (Rom. VIII, 17). Unde hoc nobis, et quid nos ad haec? Sed rogo te, clementissime Pater Deus, per ipsum summum sacerdotem, et verum pontificem, qui se tibi obtulit in sacrificium, ponens animam suam pro grege suo, per ipsum te rogo, ne permittas nos esse ingratos tantis beneficiis, (1095A)et indignos tam multis miserationibus. Infunde coelitus cordibus nostris Spiritum tuum sanctum, et fac nos tantum mysterium et intelligere et revereri, sicut oportet et decet. Fac nos celsitudinem tantae dignitatis piis actibus et bonis moribus adipisci. Da nobis perseverantem in tua voluntate famulatum: et da nobis tandem bona tua, quae praeparasti diligentibus te. Deus ineffabilis, et incircumscriptae naturae, institutor omnium rerum, et Domini nostri Jesu Christi Pater, qui eumdem Filium tuum dilectum de sinu tuo misisti ad publicum nostrum, suscipere nostram vitam, ut nobis donaret suam, essetque perfectus Deus ex Patre, et perfectus homo ex matre, totus Deus, et totus homo, unus idemque Christus, aeternus et temporalis, immortalis et moriturus, creator et creatus, (1095B)fortis et infirmus, nutritor et nutritus, pastor et ovis, temporaliter mortuus, sed tecum in aeternum vivens, suis dilectoribus vitae municipatum promittens dedit, et nobis dixit: Quodcunque petieritis Patrem in nomine meo, dabit vobis (Joan. XV, 16). Obsecro itaque te, Domine, in nomine ipsius dilecti Filii tui, da mihi sapientiam et intellectum, ut te unum Deum cum eodem Filio tuo, et Spiritu sancto essentialiter sapiam, trinumque personaliter capiam. Quidquid naturale est indisruptum, quod personale est inconfusum: Verbum autem tuum voluisse Filium hominis fieri, neutram tamen in alteram substantiam commutari: Trinitatis mysterio quartam non addi personam: uniri, non confundi Dei hominisque substantiam.(1095C) XIII. Da, Domine, per ipsum et cum ipso Filio tuo, quia quorum una est substantia, unum est et datum. Da mihi, rogo, non plus minusque sapere velle, quam sat est, non illudere nescientibus, nec sapientioribus invidere; tua tibi dona referre, mea mihi errata flebiliter increpare; quae oderis, odire, semper amare toto corde, quae diligis; ex fide jussa complere opera, sed fidei non praeferre. Patientiam habere, non duritiam simulatione patientiae palliare; fortitudinem temperanter non crudeliter exercere; astutum esse, non fieri fraudulentum; obedientem existere, non praecipientem velle; simplicitati animum, non hebetudini accommodare; nusquam superbis cedere, sed propter te humilibus consentire; innocentem (1095D)fieri, non amentem; pium existere, non injustum; malum nunquam amare meum, non arroganter arguere alienum; me magis in delictis despicere quam proximum; meorum curam gerere vulnerum, non aliorum nequiter fieri curiosum; nec suspicionibus quemquam judicare, sed rebus; sinceram pacificis servare pacem, nunquam vel fingere malis; non homines odire, sed malum; nec interire velle homines, sed animarum necatores, vitiis resistere, malorum omnium radicem amputare; flagello, cum irrogaveris, non resultare; nec dolere retributionem justitiae, sed causam offensae; patientibus compati, bene agentibus collaetari; cum flentibus flere, cum gaudentibus gaudere; danda vitae necessaria, arbitrio tuo (1096A)committere; de temporalibus nec gaudere nec lugere; spem in te solo ponere. XIV. Fac me Deus meus, quaeso, semper et in fide stabilem, et in opere efficacem; in bonis perseverantem, non a delictis irrevocabilem. Fac me sine elatione veracem, sine fictione humilem, sine dissolutione hilarem, sine dejectione tristem, sine errore justum, sine impietate rigidum, sine crudelitate districtum, sine hebetudine bonum, sine effusione misericordem, sine jactantia mitem, sine simultate pacificum, sine insania vigilantem, sine infirmitate jejunantem, sine pertinacia constantem, sine timore obedientem, sine intemperantia ferventem, sine praecipitatione agentem, sine inquietudine sollicitum, sine procacitate liberum, sine segnitie mansuetum, (1096B)sine pigritia quietum, sine indignatione taciturnum, sine tenacitate parcum, sine calliditate cautum, sine simulatione sanctum, et sine manifestis vitiis, simulatisque virtutibus suo semper servitio deditum. Fac me providum ad omnia, discretum in cunctis. Da mihi bene vivere, et multa scire, doctum studere fieri, non arrogantem velle videri. Docilem nonnunquam ad scientiam pertinentem, pro tua me facito bonitate. Da intelligendi acumen, discendi facilitatem, retinendi tenacitatem. Tribue linguam eruditam, et verborum facundiam cum tanta et tam profunda humilitate, ut nullus in me pateat locus execrandae superbiae. Praesta legis tuae geminum instrumentum capere, duo praecepta fideliter implere. Legem Evangeliis, Evangelia legi et prophetis, nullis controversiis (1096C)dissidere; sed temporibus congruentia te ministrasse doce. XV. Da, Domine, affectum actumque tibi placendi consimilem, atque in te perseverandi irrevocabilem destinationem, et nullam cum infidelibus portionem; Deum te verum, omnibus quae fecisti, nobisque ipsis timendum, colendum, amandumque 417 proponere; omnium quae fecisti, non te indiguisse, sed etiam futuris semper Dominum exstitisse; non ad iracundiam murmuratione provocare; tibi, et tuis, in quibus tibi bene placuerit, complacere; et ubi non est timor causa tui nominis, non timere; pulchris in rebus laudandis creatorem bonorum omnium te admirari, et amandis nunquam talibus implicari; universa in praesentibus mutabilia velut peritura (1096D)despicere, futurae beatitudinis perennibus bonis infatigabiliter inhiare; haec praedestinatis indebita misericordia impertiri, sed incomprehensibili et irreprehensibili justitia, obstinatis non dari; neminem sine fide, qua intra matrem ecclesiam vivimus, posse salvari, sed salvari perditionis filios non debere. Scientia spirituali augeri, non inflari. Velle animam mori salubriter mihi, et vivere tibi; poenitudinem pro commissis efficaciter gerere, cum multa cordis contritione et lacrymarum fonte; fugitivos honores et perituras opes nec quaerere, nec desiderare, sed utilitatem, extremitatemque semper amare; necessariis famulantium obsequiis et impensa a fratribus reverentia nunquam extolli, omnia in charitate facienda (1097A)perficere, et totum, quod expletur, tibi operatori bonorum omnium Domino, sine quo nil boni facere possumus, reputare. XVI. Et quoniam post acceptam baptismi gratiam, et post fidem, quam tibi promisi, imo, quod pejus est, post acceptam hanc monachi vestem, multa commisi, corde, ore, et opere, et infinita perpetravi mala per superbiam et concupiscentiam, per iram et impatientiam, per fraudem et desidiam, per tumorem et arrogantiam, supplex imploro misericordiam tuam, Deus Pater, in nomine dilecti Filii tui, propitius esto mihi miserrimo peccatori, nocte et die, horis et momentis multum coram te peccanti, et peccata peccatis innumerabiliter addenti, et in ipsis turpiter mea culpa jacenti. Per ipsum summum sacerdotem, (1097B)et verum pontificem, qui se tibi hostiam vivam, puram, et immaculatam in ara crucis obtulit pro nobis miseris peccatoribus, Filium tuum Dominum nostrum Jesum Christum; te rogo, benignissime amator hominum Deus, miserere mei, miserrimi et indigni servi tui, quia non sum sicut innumeri et multiplices famuli tui, qui tibi ab ipsis cunabulis devotissime servierunt, non declinantes neque ad dexteram neque ad sinistram. Non sum sicut illi, qui post publica flagitia poenitendo, tibi meruerunt esse devoti. Non sum sicut nonnullae Christianae feminae, viris conjunctae, tibi tamen servientes pro scire suo cum summa devotione. Non sum etiam sicut multi illorum, qui in oculis hominum tanquam mali et perversi videntur. Heu mihi infelici! Quomodo (1097C)me elata cervice ambulante, omnes pene dies vitae meae in vanitate consumpti sunt! Quomodo tempus meum praeterivi in cogitationibus terrenis, et superfluis! Quid utile in omni vita mea egi! Miser ego! Vae mihi miserrimo, qui falsum nomen monachi fero, nihil dignum hujus nominis et habitus agens. XVII. Verumtamen, Domine, si quid boni forsitan facio, vel fecero tua gratia largiente, quo fine faciam haec, quave districtione a te pensentur, ignoro. Scis enim, quem nil latet, quid mihi acciderit propter peccata mea: quomodo in via, qua ambulabam, absconderunt mihi laqueum inimici mei. Quibus mihi per hominem, ut reor, insidiantibus, proh dolor! amisi locum dilectae solitudinis, amicum moeroris, quietis, et poenitudinis, quem ab ineunte aetate semper (1097D)dilexi. Idcirco in angustia et moerore multo posita est anima mea, tuum super se ignorans judicium, quia secretum solitae quietis et opportunae ad te vacationis, quod semel incautus amisi, denuo invenire non potui. Hoc autem opto adhuc, suspiro, et (1098A)quaero; sed praepedientibus peccatis meis, reperire non valeo. Unde, Deus terribilis in consiliis super filios hominum, tuam sanctam et immensam, supplex et multum tremens, deprecor clementiam, in nomine ejusdem dilecti Filii tui, ut tu, qui neminem vis perire, sed omnes salvos facere, non me derelinquas in manu consilii mei, neque in judicio arbitrii mei, neque in potestate aut tentatione daemonum, neque in errante judicio, aut noxio consilio hominum, sed pro pietate et bonitate tua, juxta tuam benignissimam, quae in sui dispositione falli non potest, providentiam, dispone hic et ubique, nunc et semper, dies vitae meae in beneplacito tuo: et dirige per Spiritum sanctum tuum, cor, linguam, actusque meos jugiter secundum tuam voluntatem in tua misericordia, (1098B)ut te rectore et te duce, te inspirante et te adjuvante, te incipiente et te perficiente, a quo procedunt, et per quem perficiuntur omnia bona, illa semper studeam cogitare, loqui, et agere, quae tibi placeant in veritate, et me tandem ad vitam perducant aeternam; te miserante, te donante, per eumdem Jesum Filium tuum salvatorem et recuperatorem nostrum, qui mortuus est propter peccata nostra, et resurrexit propter vivificationem nostram. XVIII. Per ipsum summum sacerdotem, et verum pontificem, qui se tibi obtulit in sacrificium, te rogo, respice me, et miserere mei; exaudi orationem meam, et da mihi gratiam tuam propter multitudinem bonitatis tuae; et de praeteritis malis meis indulgentiam, de praesentibus concede mihi emendationem, (1098C)de futuris culpis jugiter largire mihi custodiam atque cautelam. Da locum et spatium, et fructus dignos poenitentiae; da cor contritum et humiliatum, da gratiam lacrymarum, da lumen in corde, da vires in corpore, da illum ignem, quem misisti veniens in terram, et quem vis ut ardeat. Da ardere charitatis igne, da lucere obedientiae splendore, da fervere dilectionis amore, da inter pericula interitum non habere, da de periculis feliciter exire, da ad tuam dulcedinem festinare, da ad tuam visionem tranquille venire, da tuae visionis manifestatione perenniter satiari, da te in saeculorum aeternitate sine fine laudare. Jesu Fili David miserere mei, illuminans oculos meos, ut videam, quo ad te perveniam; firmans in te gressus meos, ne transgrediar viam: (1098D)aperiens os meum, ut possim de te loqui, qui dedisti mihi velle tua, utcunque potuerim, loqui. Et quia dilectio proximi inhaeret dilectioni tuae, da mihi exercere utilitatem ejus, quae formet salutem illi, et perveniat in laudem et gloriam nominis tui. Amen.