Migne Patrologia Latina Tomus 99 pdf
Contra Felicem Urgellitanum (Paulinus Aquileiensis), J. P. Migne
EPISTOLA SANCTI PAULINI AD CAROLUM REGEM DE LIBRIS SEQUENTIBUS.
(0343A)In triumphalibus largiente Domino gloriosius insignito coronis domino Carolo orthodoxa strenuissimo fidei cultori, regiique culminis altitudine sublimato Paulinus licet indignus servorum Domini servus, catholicae (0344A)sanctaeque Aquileiensis valvicula sedis rubicunda meracioris pretiosi in sanguinis aspersione salutem.
(0345A)Reverendorum siquidem apicum vestrorum sacris veneranter inspectis syllabis, saepiusque dulcedinis exigente recensitis sapore; factum est pabulum suavitatis ejus in ore meo quasi mel dulce, et tanquam ibiflui distillantis favi mellitae suffuscae guttulae faucibus meis, totum me procul dubio ex eo quod commodius contigit, dulcedinis sapor possedit. At ubi Felicis, quinimo infelicis, perversique fautoris dogmatis perfidiae sectae clangor horrisonus, auras raptus per vacuas, humilitatis meae multare non distulit aures: versa est continuo in amaritudinem caro mea, et respirantium internorum viscerum meorum vitalia, tanquam poculo obriguere propinata toxifluo. Ac per hoc continuo pallui, interioris hominis vitiato pulmone. Hujus nimirum rejecta pestis fellivomae (0345B)amaritudinis crapula, capabilia mei stomachi refrigerasse receptacula modo mirabili contemplatae faciei suffusus venustatis rubor declarat. Purgato igitur jecore mentis hysopi asparso fasciculo, lanaeque coccineae cedrino impexae ligno cataplasmato peniculo: offeram utique ei charitatis studio exhibito calicem aureum flavigero radiante fulgore. Non quidem illum Babylonicum (Apoc. XVII, 4, 5), quo propinatae sunt omnes gentes, sed illum qui in manu (0346A)Domini vini meri plenus est mixto. Qui inclinatur ex hoc in hunc, cujus fex non est exinanita (Psal. LXXIV, 8, 9). Et licet bibant ex eo omnes 96 peccatores terrae, sed aliis quidem est gustus vitae ad vitam, aliis gustus mortis ad mortem (II Cor. II, 16). Non est in eo mors, sed vita. Mors autem et vita est in ore bibentis ex eo, qua mente cujusve fidei religione quis biberit. Si igitur mente sancta quis catholicae fidei sinceritate perspicuus vita, vivit [vivet], et non morietur (Ezech. XVIII, 21). Sin autem mente lucubri, perfidiaeque mancipatus errore epotaverit, morte morietur, et non vivet (Ibid. 13). Non enim bucella Domini manu largita, mors: neque Satanae mortiferae potestatis fuit infecta saevitia; sed in animo proditoris vigebat. Nam unde Judas sempiternae mortis (0346B)luit intolerabiles poenas (Joan. XIII, 27), inde beati apostoli, qui fideli de manu Domini animo accipere particulam meruere panis, aeternae vitae gaudium consecuti, coelorum sine fine potiuntur praemium regni. Denique cum catholicus quicunque, manu Domini tribuente, de sacrae Scripturae calice recta fide, devota mente sanoque sensu bibens satiatus fuerit: credideritque Dominum nostrum Jesum Christum verum Deum, verumque Filium Dei, de Deo genitum vero, (0347A)verumque hominem veraciter de Spiritu sancto, et Maria virgine natum, unum eumdemque Deum, et hominem, unum, eumdemque Dei hominisque Filium ex utraque, et in utraque natura unum, non duos Deos: nec duos, sed unum Filium Dei, vita vivit et non morietur. Si credideris, ait Apostolus, in corde tuo Dominum Jesum Christum, et ore tuo confessus fueris quod Deus suscitavit eum a mortuis, salvus eris (Rom. X, 9). Qui vero biberit ex hujus Scripturae calice ore perfido, corde pessimo, mente perversa, et praesumpserit, quemadmodum haereticus iste, perfida voce garrire Dominum nostrum Jesum Christum propter magnum pietatis sacramentum, nuncupativum Deum et adoptivum filium, hic morte morietur, et non vivit.
(0347B)Igitur saluberrimis venerabilium incitantibus litterarum vestrarum imperiis, quatenus juxta parvitatis meae intelligentiam, licet pigrioris ingenii obsistat possibilitatis facultas, scribere tamen quae me contingit pro causa fidei contra pestilentes pravi commenti objectiones qualicunque non renuo stylo. Scio enim qui dixit: Aperi os tuum, et ego adimplebo illud (Psal. LXXX, 9). Suspicari denique probabilia rerum extorquent judicia, alio forte tempore, aut per semetipsum, si vita comes fuerit, aut per complices suos, si ipse ab hac luce justo Dei fuerit subtractus judicio, hujus nimirum virulentae stirpis fruticem redivivo conari ramnifero serere in virgulto (IV Reg. IV, 16). Unde et culpa morosae dilationis in respondendum, quoniam ex causa contigit necessario interventa: idcirco (0347C)impetrandam veniae fiduciam non titubabitur spes postulanti negligentiae de torpore frustrata. Praecavens igitur in futurum, non ab re putavi per singula quaeque quae in qualibetcunque litteris ejus contra catholicae fidei regulam inspiciuntur inserta, et Scripturarum admodum testimoniis, et rationabiliter duntaxat juxta humanae possibilitatis efficientiam disputationibus obviare. Si qua vero bene in his prolata habentur, nostris persistant assertionibus (0348A)roborata. Praeter illa nimirum quae aut nullius esse momenti, aut ad hanc rem convenientius pertinere non videntur, et idcirco nostro se refutabant facillime stylo suscipienda.
Denique etsi non pretiosis, quia non mundis a sorde peccati manibus, de sacris tamen pretiosa Scripturarum thesauris trium horum oblata librorum munuscula ante praesepe Domini mei pleno supplicique offerre corde optime judicavi: juxta illud quod Domini lege cavetur: Non apparebis ter in anno vacuus in conspectu Domini Dei tui (Deut. XVI, 16). Ideoque indignum duxi ter in hoc anno, qui totum praesentis vitae typice tempus designat, vacuus in conspectu Domini mei apparere. In hoc utique, ut planius dicam, conscientiae meae anno, qui per quatuor (0348B)cardinales virtutes, id est prudentiam, temperantiam, fortitudinem et justitiam, quasi per quatuor redeuntia in sese revolvi tempora supputatur. Quippe per quinque exteriores corporis sensus, qui in se ducti denarii numeri summa [ Forte, summam] concludunt; quibus additis duobus, hoc est animae carnisque substantia, efficiuntur simul duodecimus, tanquam per duodecim mensium differentias lunares vicissim saepius redivivos explicat cursus. His etiam adjiciuntur tres naturalium morum principales effectus, cordis, animae, mentis: ut est illud, ex toto corde tuo, ex tota anima tua, et ex tota mente tua (Marc. XII, 30). Per quos centenarius ter ductus ter centenarii numeri figuram depingit. Quibus nimirum connectuntur sex morales aetatum distinctiones, id (0348C)est infantia, pueritia, et caetera: qui sexies per decem multiplicati sexagenarii numeri summa [ Forte et hic summam] deformant. His namque inseruntur diversarum rationabilium cogitationum distinctae morum per gradus singulos qualitates; veluti sunt spes, fides, charitas, et his similia. Quae quasi multorum dierum calculatius quantitas numeri multiplicata, veluti in trecentorum sexaginta et sex dierum anni nostri altitudo consurgit. Huic forsitan perfectionis anni (0349A)coronae Psalmista Deo commemorat benedixisse, atque benedicere: Benedices coronae anni benignitatis tuae (Psal. LXIV, 12). Corona quippe anni est perfectio consummatae justitiae. Quae quidem perfectionis corona non volentis, nec currentis, sed benignitatis, et miserantis est Dei (Rom. IX, 16). Unde et campi Dei, hoc est humilium electorum mentes, non a semetipsis, sed ex benignitate miserantis Dei implebuntur ubertate. In hoc nempe anno divinae benignitatis clementia ubertatis 97 abundantiam largiente, ut ter non apparerem vacuus in conspectu Domini, tres in nomine sanctae Trinitatis libros, licet inculto editos, non abnuo, stylo, in gazophylacio tamen sanctuarii fideli recondere manu festino. De hoc igitur (0350A)anno haec ita moraliter sentiendum existimo. Allegorice autem, qui a Redemptore nostro secius [ Forte, sanctius] sacratiusque datur intelligi: in quo duodecim apostoli quasi duodecim menses, omnesque electi ejus veluti multorum dierum summa per hoc [hunc] sacratum numerum, trecentorum videlicet sexaginta et sex, qui quasi in uno conglutinati corpore continentur: ipse insinuat qui per Isaiam prophetam de semetipso protestatur, dicens: Spiritus Domini super me, eo quod unxerit Dominus me: evangelizare pauperibus misit me, praedicare annum acceptabilem Domino, et diem redemptionis Dei nostri (Isa. LXI, 1, 2). Amen.
99 SANCTI PAULINI CONTRA FELICEM LIBER PRIMUS.
CAPUT PRIMUM. Lamenta dolentis Ecclesiae proponit.
(0349C) Unius ejusdemque praecinentis columbae (Cant. II, 10), electaeque genitricis suae laetantis ac dolentis vox nostra famoso audita est in terra praeconio: Nunc autem exaltavit caput meum super inimicos meos (Psal. XXVI, 6); et: Nunc autem derident me juniores tempore, quorum non dignabar patres ponere cum canibus gregis mei (Job. XXX, 1). Quae quidem alio in tempore variis undique ob tenerum pullorum incommoda circumvallata angustiis, reminiscitur nimirum dierum adolescentiae suae (Ezech. XVI, 22); quando enixa super fratruelem suum, alacri securius pectore laetabatur. Optantis quoque vocis officio, ab ipsis, ut ita dixerim, scaturientibus (0349D)internorum viscerum secretalibus flabris, redundantia oris colloquia usque ad colli medium confluxisse (Isa. XXX, 28), nullius dubii dicti adversa resistit objectio: Ac per hoc more torrentis mellis et butyri per verba precantia morosae retractationis praetendit oraculum. Quis inquit, mihi tribuat ut sim juxta menses pristinos, secundum dies quibus Deus custodiebat me? Quando splendebat lucerna ejus super caput meum, et ad lumen ejus ambulabam in tenebris? Sicut fui in diebus adolescentiae meae, quando secreto Deus erat in tabernaculo meo? Quando erat Omnipotens mecum, et in circuitu meo pueri mei? (Job. XXIX, 2 seq.) His ita et hujusmodi pleno gratulantique corde prosperis recensitis favoribus, protinus ad querelosa sese vertit lamenta discriminum. (0350C)Nunc autem, ait, derident me juniores tempore, quorum non dignabar patres ponere cum canibus gregis mei: quorum virtus manuum erat mihi pro nihilo, et vita ipsa putabantur indigni: egestate, et fame steriles, qui rodebant in solitudine, squalentes calamitate et miseria: et mandebant herbas terrae et arborum cortices: et radix juniperorum erat cibus illorum. Nunc autem in eorum canticum versa sum, et facta sum eis in proverbium. etc. (Job. XXX, 1 seq.)
CAPUT II Haeretici hostes Ecclesiae, filii diaboli.
Qui sunt isti lascivientes centum annorum juvenes? (Isa. LXV, 20.) O pulcherrima mulierum qui (0350D)sunt isti? O unica genitricis tuae! (Cant. VI, 8.) Columba propter sancti spiritus septemplicia donorum charismata: speciosa in sanguine, candidata in lavacro, soror in funiculo charitatis, proxima in societate assumptae naturae, suavis in deliciis Scripturarum. Qui sunt isti qui maledictum centenarii pueri nequeunt effugere? Quos tam liberae auctoritatis fiducia indignos simplicium canum gregis tui socios judicasti? Quoniam sancti gregis tui sint sacratissimi canes, cuidam patrum tuorum [ Al., suorum], pro quibus nati sunt tibi filii (Psal. XLIV, 17), contigit nos vaticinio didicisse. Concrepat enim Davidici carminis hujusmodi decachordo Psalterium: Lingua, inquit, canum tuorum ex inimicis tuis ab ipso. Visi sunt ingressus tui Deus (Psal. LXVII, 24, 25). (0351A)Isti igitur famosissimi canes, qui ingressus Dei sunt visi, pastoris officium erga caulas ovium non immerito certum est procul dubio modo fungi mirabili: qui crudelium belluarum rabiem sanctis, si dici liceat, procul a mandrilibus gregum coercere latratibus non pertimescunt. Qui autem illi sunt horum rebellium juvenum patres, quos te puduit cum venerandis canibus gregis tui adsciscere, adhuc quaerimus; et quaerentibus nobis jam sese pandit animus inveniendi. An non antiqui haeresiarchae horum pestiferorum detrahentium tibi juvenum patres exstiterant furibundi? Arius scilicet, Macedonius, Sabellius, Eunomius, Nestorius, Eutyches, cum sequacibus suis, quos fixa rataque catholicae fidei invectio a consortio venerabilium canum tuorum (0351B)dignis animadversionibus censuit alienos? Ipsi haud dubio, et ex eorum maledicta progenie isti propagati sunt filii tenebrarum. Quin potius amici sponsi, qui stat, et audit eum, et gaudio gaudet propter vocem sponsi (Joan. III, 29), doceri possumus quantocius documentis de qua radice mortiferae damnationis nefandissima ista proles genus ducat pestiferum. 100 Genimina, inquiens, viperarum quis vobis monstravit fugere ab ira ventura? (Luc. III, 7.) Translato quippe vocabulo parentem et sobolem, alterum in vipera, in genimine alterum (0352A)voluit designare. Quatenus ex hujus similitudinis formula patenter daretur intelligi de venenosa ramni radice, spinosae myricae virgultum prodisse veneficum. Talium fortassis progenitorum iniquitatem Scriptura Domini commemorat, usque ad tertiam et quartam generationem in filios retorquendam. Talium utique, nec ambigi ordo permittit verificae rationis, qui per imitationem pestiferam perfidorum patrum, filii nuncupantur. Horum igitur convenientius, ut arbitror, quam carnalium crediderim filios patrum. Non portabit, inquit Scriptura, filius iniquitatem patris; nec portabit pater iniquitatem filii: anima quae peccaverit ipsa morietur (Ezech. XVIII, 20). Hinc est enim quod ipsa Veritas Judaeos in Evangelio, a principali parentis degeneratos nobilitate, (0352B)diabolicos filios ore exprobrat mellifluo. Ait enim: Vos ex patre diabolo estis (Joan. VIII, 44). Et ob quam causam ita dixerit, manifestius declarat, cum protinus subinfert: et opera patris vestri vultis facere. Ille enim homicida erat ab initio (Ibid.). In quibus verbis luce clarius datur intelligi, non eos naturaliter, aut tanquam ab eo conditos, vel etiam per adoptionem, sed ob imitandas diabolicae fraudis versutias, filios eos diaboli recte voluit nuncupari.
CAPUT III. De haereticis triumphat Ecclesia. (0353A)
Nunquidnam infelicissimi Arii sociorumque ejus non exstitit pater diabolus, qui adulterino complexu virulentum semen perfidiae in vulvam depravatae mentis eorum coitu effudit pestifero? Ac per hoc de tam clandestino concubitu conceptus formatusque est filius perditionis: quasi de materno utero, procacissimae linguae obstetricante manu, processit proles aeternae gehennae ignibus mancipanda. Eodem nempe modo genuit similes sibi filios, similique vindictae ultione plectendos. Et quoniam eodem quo illos maledictionis anathemate percelli, si non poenitentiae obsistat remedium, cunctos qui eorum sunt erroribus irretiti, fides sancivit catholica, quasi in tertiam (0353B)et quartam generationem paternae iniquitatis praestigium haereditario in filios transfunditur jure. Potest etiam de hoc tertiae quartaeque generationis capitulo, aliter acuti ingenii exigente 101 sophismate multiplicius phalerato themate explicari. Sed quoniam propter imminentium hostium bella, ad arma spiritalia quantocius festinamus: ne forte dum evagamus ad otiosa, hostium cunei derepente praecipites Ecclesiae valvas inopinato infringant incursu; idcirco armato instante milite, vigiliarum officia quaterna duntaxat alternatione distingui solertissima decrevimus cura. Quatenus in vigilia matutina, Dei jubentis imperio elevata Moysi manu Domini virga, quae triumphalis expresserat crucis vexilla, subvertat rotas curruum, equites, et ascensores ejus divina (0353C)potentia violento impetu involvat in mediis fluctibus Rubri maris (Exod. XIV, 24 seq.). Sumat quapropter Maria prophetissa tympanum, quae quidem in obtrectatione Moysi hominis Dei, invidentis Synagogae, in hoc tamen loco sanctae Ecclesiae typum gerebat: erumpat protinus in vocem laudis: non quasi hortantis ad praelium concisis buccinam concrepet clangoribus, sed victoriae canticum, concinentibus aliis mulieribus, incipiat ore gratisono: Cantemus Domino: gloriose enim magnificatus est: equum et ascensorem dejecit in mare. Adjutor et protector factus est mihi in salutem (Exod. XV, 20, 21).
CAPUT IV. Serpentes sunt haeretici. (0354A)
igitur Aegyptiis in mari Rubro, in quibus non solum peccatorum agmina sub unda baptismatis, verum etiam haereticorum non inconvenienter intelligi datur [ Forte, dantur] exstincta contubernia: ecce abeuntibus nobis, transmisso jam mari Rubro, per vastam mundi solitudinem, occurrit interim nobis serpentium venenosa caterva, quae de pestiferis eorum ovis erumpent, quae ab eis in nido sunt perfidiae derelicta. De quibus ovis per Isaiam dicitur: Ova aspidum ruperant, et telas aranearum texunt. Qui comederit ex ovis ejus morietur, et quod confotum est, erupit [Al., erumpet] in regulum (Isa. LIX, 5). Sed ne timeantur istiusmodi venena serpentium, (0354B)aspicientes ad aeneum, quem Moyses exaltaverat, serpentem (Num. XXI, 9), consolatur nos etiam isdem propheta, qui per pueri singulariter nati infantiam, exstincta aspidum seu basilisci mortiferae refusionis memorat flabra. Delectabitur, inquit, infans ab ubere super foramine aspidis, et in cavernam reguli qui ablactatus fuerit manum suam mittet. Non occident, et non nocebunt in universo monte sancto meo (Isa. XI, 8). Huic etiam puero per alium prophetam dicitur super aspidem et basiliscum ambulabis, et conculcabis leonem et draconem (Psal. XC, 13). Hinc alias de eodem propheticae modulationis resonat tuba: Spiritus ejus ornavit coelos: et obstetricante manu ejus eductus est coluber tortuosus (Job XXVI, 13). Qui vero sit iste admirabilis infans (0354C)qui super foram ne aspidis delectabitur, et in cavernam reguli manum suam misit, angelo pastoribus insignia nativitatis ejus evangelizante didici: Invenietis, ait, infantem pannis involutum, et positum in praesepio (Luc. II, 12); cuique multitudo militiae coelestis exercitus consona concinunt voce, dicentes: Gloria in excelsis Deo, et in terra pax hominibus bonae voluntatis (Ibid. 14). Et quoniam certum est in universo Domini monte, quae [ Forte, qui] est Ecclesia Dei vivi, non posse horum pestilentiae flabra nocere: cavendum summopere est, ne forte per campestria evagantes inveniantur ab eis qui offucentur. Unde necessario existimo ad montana omnes (0355A)reducere, ne inter profunda vallium aberrantes praerupta, mali aliquid patiantur, insuspecto subito pro irruente latrone. 102
CAPUT V. Conqueritur de Felice foedifrago conciliis quibus et Carolus Magnus et ipse Paulinus interfuerunt.
His ita digestis, operae pretium duximus de genere transeundo ad speciem, ac de generalis consortii communione ad proprii remeare juris privilegium. Aggrediamur ergo, divinis per omnia suffulti praesidiis, hunc pudoris inscium virum, quem palaestrae jamdudum devictum certamini, gerendarum rerum qualitas efficaciter certis approbat documentis. Nunc autem temerario ausu, nescitur cujus instinctu [ Al. intinctu], rediviva reparare nititur bella. (0355B)Oblitus praeterea foederis jurisjurandi quod cum Deo pepigerat, candidis millium angelorum circumfusis catervis. Sed neque humanae, ut puto militiae huic expectaculo defuit multitudo. Praesertim cum in conspectu venerandi principis ventilaretur hujuscemodi controversia quaestionis. Nam tactis sacrosanctis Evangeliis, jurejurando protestatus est, quemadmodum tunc temporis sincerissimae fidei exigente censura, suppresso silentio obscurae obmutuit garrulitas disceptationis: nullius unquam deinceps, nullo quolibet titulo quidam [ Forte, quidquam] refragativo molimine revolvere quaestionis; sed in (0356A)ea, cui consenserat, fidei regula spopondit se perpetua immutabilitate mansurum. In hoc quippe gymnasticae disputationis conflictu contigit etiam humillimae nostrae parvitatis personaliter praesentiam adfuisse. Proh dolor! heu! quam terribile sonat quod dicitur! Foedus cum Deo percussum, quod impune irritum non transcucurrit, humanae praesumptionis audacia usurpativa conqueritur fraude resolutum. Sed haec divini sunt arbitrii reservanda judicio.
CAPUT VI. Perstringit Felicem tanquam praelii desertorem, et ut tepidum, evomitum.
Rupto igitur hujus tam reverendae rataeque stipulationis pacto, ad campum certaminis, Domini obsistente (0356B)virtute, improbus redire bellator festinat. Miror qua fronte. Nam si de castris Dominicis militiae stipendium assecutus, quasi probatus athleta exercitabatur ad arma, regis utique notatus insignibus, non debuit praeliantibus adversus se terga praebere, ut nec fugae potius latibulo palpitans inter fruteta liber, nec fortis in bello persistens praeconaretur famosus. Ex quo non immerito res claruit contigisse, ut praecinctus armis, destitutus forte fugae praesidio, a persequentibus captus, proprio sese subdi judicio capabili ditione triumphatoribus non vereretur. Obliviosus Regis Domini Sabaoth auditor (0357A)praecepti dicentis: Estote fortes in bello. Debuit praeterea cujusdam fortium castrorum Domini militum celeberrimi ducis mirabilibus hortamentis inniti, quibus in 103 mediis praeliis cristatas, nimirum fidei galeis, exercituum phalangas consueverat incitare, Quis, inquiens nos separabit a charitate Christi? tribulatio? an angustia? an fames? (Rom. VIII, 35.) Et post paululum: Certus sum enim quia neque vita, neque mors (Ibid. 38). Et quibusdam interpositis, in summa concludens definit: Neque creatura aliqua poterit nos separare a charitate Dei, quae est in Christo Jesu, Domino nostro (Ibid. 39). Si igitur tunc perfecta charitas ferventior mentis urebat praecordia, non debuit omnino refrigescere; si vero timor [ Forte, timore] frigebat, non fuit utique (0357B)perfecta charitas, quae foras non misit timorem. Perfecta, inquit Joannes, charitas foras mittit timorem (Joan. IV, 18). Quaeri denique potest, de qua trium generum hominum distinctione existimari vir iste imminutus cerebro putabitur? De tertio plane genere, hoc est de tepido. Evomendus ergo erat, si haec ita se habent, ex ore Domini. Scriptum est enim: Utinam esses calidus aut frigidus! Sed quia tepidus es, incipiam te evomere ex ore meo (Apoc. III, 15, 16). Rejectus igitur ob teporis nauseam de stomacho sanctae et universalis Ecclesiae, eat nimirum cum sequacibus suis in solitudinem. Corrodant squalentes calamitate et miseria herbas terrae et arborum cortices: et radix juniperorum (0357C)sit cibus eorum. Quoniam quidem, si sancta catholicaque ecclesia patres eorum indignabatur olim cum canibus gregis sui ponere, quanto magis nec filios eorum consentit, quos haereditario jure parentum perfidiae soboles non ignorat successores?
CAPUT VII. Felix ut Goliath lapide sternendus; ut hydra igne consumendus. (0358A)
Eligamus quapropter quinque de torrente limpidissimos lapides, quorum quidem unum funda jacientes, Goliae istius gigantea inflati jactantia (I Reg. XL seq.), fulminis ad instar acutissimo ictu concisa duplici perfidiae ruga frons impudica fodiatur. Quatenus unius lapidis percussus ulcu intereat, qui unitatem fidei scindere nititur, et unum Dominum Jesum Christum in duos filios, vel duos deos schismatico capere molitur adnisu. Ac per hoc proprii truncatus ensis mucrone, Davidica modo mirabili se secante manu, jam ulterius nullo modo valeat reminisci [ Forte, revivisci, pro reviviscere]. (0358B)Quod si fabuloso hydrarum more, trisulcibus [ Forte, trisulco] ferro desectis capitibus, numerosius rursus sibilantia resumpsisse colla portentuoso monstro ludificat: ac per hoc ex damni quasi redivivo detrimento, commodius sese profecisse jactatur; divinus ei idcirco inexstinguibili flamma ignis adhibeatur succensus. Quatenus rebellium ambustae venulae medullarum, nullam deinceps veneni inficientis suffusione parturiendi prodigiosa prolis obtineat facultatem.
CAPUT VIII. Felix a Patrum sensu discedens modo Arium sequitur, modo Nestorium.
Sed quoniam veritatis assertores omnimoda circumspectione mendacii vitare muscipulam nihilominus debent, testimonium idcirco illi perhibeo, quia (0358C)plerumque satis bene sanoque sensu professionis videtur seriem non multum degeneri calamo promulgare. Illud pro certo videri non dubium est, quoniam quandiu praecedentium Patrum vestigia sequitur, ac tritam eorum rectae fidei gressibus viam scandere (0359A)non divertit, composito incedere dinoscitur gradu. At ubi ad suum audacter sensum recurrit, continuo devius per anfracta labentium rupium offusis concitae densissimis ignorantiae tenebris evagare prospicitur. Ac per hoc modo devitatis [ Al., deitatis] falsitatum impingit in scopulis; modo abruptis vesaniae versari prospicitur praecipitiis. Modo Arium obvium amplectitur, modo praevium Nestorium gressu subsequitur errabundo. Statimque dare operam nititur, ut destruantur perverso conamine ea quae paulo ante aedificasse praeconabatur laborioso certamine. Qua de re in quantum ad praesens datur intelligi, super labentium glarearum glumas, non super firmam petram fundamentum posuisse convincitur. Unde inundantibus pluviis, ventisque impellentibus, (0359B)illisum pendulum aedificium ruit. Enim vero putabat se vasa cantici habere, sicut David (Amos, VI, 5), et idcirco Salomonica auro radiantia mala in lectis se sparsisse gloriabatur argenteis (Prov. XXV, 11). Et licet fuerint de Dominico aerario furtim sublata, pessimo tamen cauponato [ Forte, cauponatu] alterius generis metallo permixta, obductaque furva ferrugine, pulchritudinis suae contigit amisisse fulgorem. Nam et Saul legitur inter prophetas (I Reg. X, (0360A)11, 12); sed non sicut David, Saul Scriptura denotat prophetam. Arreptitia quidem peste multatus Davidicae citharae trinis nervorum concinentibus lineis, levius amentiae stuporem dulci potitus ferebat modulamine (I Reg. XVI, 23). Aliter namque valdeque dissimiliter in ore Moysi et Aaron manna nectareae dulcedinis suavissimum dulculabat saporem; aliter profecto Dathan et Abiron nihilominus in gutture nauseabat [ Id est, nauseam creabat]. Ad quem nimirum hujus figurae conjecta problema desideret derivare prudens lector sensu intendat conspicuo.
CAPUT IX. Felix non sibi constans, Jesum Christum modo verum Deum et Dei Filium, modo adoptivum, et Deum nuncupativum vocans.
(0360B)Sed quia supra praemissum est, quaedam bene ab eo pronuntiata, male tamen post paululum ab eodem depravata, ex ipsis prorsus ejusdem, quae nuper phaleratis digesserat, poterit approbare [ An. approbari?] commentis. Justo namque Dei judicio permittente, ut qui resoluto sponte vinculo charitatis a sanctae Ecclesiae veritate contraria orthodoxae fidei sentiendo recesserat, non immerito sibimetipsi existeret, exigente poena peccati, diversus. Confitetur (0361A)enim se Dominum Jesum Christum verum Deum verumque credere hominem: ab ipso scilicet conceptu virginalis uteri a verbo Dei in singularitate personae inseparabiliter absque ulla confusionis mutabilitate utriusque naturae, unum eumdemque Dei hominisque Filium; nec alterum Dei, alterum hominis, sed unum eumdemque Dei et hominis Filium; non duos filios, nec duos deos, et his similia, juxta regulam catholicae satis perspicue prolixae disputationis effusum praetendit sermonem. Quo igitur pacto cujusque suasibilis inspirationis instinctu statim obliviscitur quis paulo ante fuerat, immemor subito, quasi in alienatione insani capitis, quid dixerit? Huic autem, cui auctor dudum exstiterit testimonii, causativo litis opposito, verborum adversis (0361B)refragatius intorquendo spiculis contradicit. Et quod in promptu rectae fidei proprium delegavisse putabatur oraculum, ac si alterius et non suae conscientiae opus, durius post modicum furibundus abjurat. Ait enim: Si autem, ut vos vultis, homo assumptus a Filio Dei, mox a conceptione virginalis uteri conceptus est Deus et verus natus est Deus, quomodo ipse Filius prophetice de semetipso ait: Et nunc haec dicit Dominus, formans me ex utero servum sibi (Isa. XLIX, 5)? Et rursus, qua, inquit, auctoritate homo Dominicus ex utero matris verus Deus conceptus, et verus Deus natus a vobis praedicatur, cum sit natura verus homo, et per omnia subditus Deo? Quid plura? in eo usque per sententias diversi generis disputationum figuram perducere festinat, quatenus et adoptivum (0361C)Dei Filium et nuncupativum eum Deum perdito corde definiat: quasi purum communemque hominem, cui fidei praerogativa gratis confertur, cuique per lavacrum regenerationis, ab eodem Dei Filio datur potestas, ut et adoptivus sit Dei Filius gratuito munere, et nuncupativus Deus divina utique praeveniente gratia ex provectu religionis efficiatur? Ex quo igitur tam fribulae [frivolae] disputationis affatu luce clarius animadvertitur et singularis personae mysterium in dualitate numeri decrevisse [ An, discrevisse?], unionem divini nominis per dissidium pluralis numeri convincitur resecasse. Licet ille, et cum haec ita severius habeant, saepe tamen verbotenus ab his falsitatis scuto conatur defendere. Hoc (0361D)est, personas, ait, non divido: naturas prorsus distinguo. Sed cum excusare se ab hac nititur noxa, et tamen frequentius id agere ex propriis nihilominus potest revinci commentis; duorum quapropter criminum, facti scilicet et mendacii reus, justi judicii sanctione, cessante nimirum ambage dubietatis, decernitur. Unde, in quanto admodum intelligi datur, et instantia rerum produnt indicia, non studio veritatis objectis conatur querelis obsistere, sed timore (0362A)coactus, necessitatis excusare satagit voto: ne forte ex utero sacrosanctae matris Ecclesiae tanquam abortivus ante lucis projiciatur crepusculum.
CAPUT X. Paulinus non intendit discutere cor et intentionem Felicis, sed verba.
Hoc autem, quod quasi mordaci transcursisse me recognoscor sermone, non veritatis studio, sed necessitatis impulsu, quae ab eo bene pronuntiata sunt, delegavisse praedixi. Non intentando interim ingessi [ Al., ingressi], veluti ita se certius habeant, sed ut conjecturarum [ Al., conjecturalium] disputationis ejus ita mihi opinari qualitas persuasit. Caeterum Dei solius est intime cogitationis arcana rimari. Ipse enim est scrutator renum et cordium, cogitationumque discretor. (0362B)Nostrum est enim videre in facie: Dei autem utrumque, in facie et in corde. Verumtamen quia per oris ostium, linguaeque clave reserante, latentia quaeque internorum viscerum secreta saepe se produnt in publicum, non ab re 106 existimari potest, si ea, quae extrinsecus late patent, humani ingenii capacitate rebus involuta ambiguis, subtili lance examinari cogantur. Omissis ergo occultis cogitationum medullarumque secretis, audiamus nunc quae per aurium patentes januas ad secretarium sese nostrae mentis transfundunt.
CAPUT XI. Docet Felicem male sentire de Deo, pejusque loqui, dividendo Filium in proprium et adoptivum. In duobus igitur vocabulis, proprii scilicet et adoptivi, verique et nuncupativi Dei, unicum eumdemque (0362C)Dei Filium dividere fronte impudentissima non formidat: disputans audacter dissiganti de Deo corde, nihil pendens quam sit periculosum quamque terribile de Deo indigne etiam sentire, quanto magis indecenter incauta disputare locutione? Scriptum est enim: Altiora te ne quaesieris, et fortiora te ne scrutatus fueris; sed quae praecepit tibi Deus, illa cogita semper (Eccle. III, 22). Hinc etenim de moderatius temperato, et de effrenatius praecipiti rursus scriptum est: Qui fortiter premet ubera ad eliciendum lac, exprimit butyrum: et qui vehementer emungit, elicit sanguinem (Prov. XXX, 33). Denique ipsa Dei Patris sapientia, quemadmodum evangelicis sacratius instruimur documentis, cum blasphemantium (0362D)Judaeorum intolerabilia patienter convicia pertulisset, veritatis tamen testimonium silentio supprimi [ Al., supremi] Veritas minime judicavit. Ait enim: Ego daemonium non habeo, sed honorifico Patrem meum, et vos inhonorastis me (Joan. VIII, 49). Conviciabantur rursus Judaei Domino, sicuti illustribus verissime evangelicis declaratur praeconiis prurienti ex ejus ore aure mellifluo suscipientes auditum: Multa bona opera operatus sum vobis, propter quod opus me (0363A)lapidatis? Nos, inquiunt, de bono opere non te lapidamus, sed de blasphemia, et quia tu cum sis homo facis temetipsum Deum (Joan. X, 32, 33). Unde et ab eodem evangelista continuo causa redditur, quamobrem Judaei vellent eum interficere, cum protinus subinfertur: Propterea, ait, Judaei quaerebant eum interficere, quoniam Filium Dei se dicebat, aequalem se faciens Deo (Joan. V, 18).
CAPUT XII. Felix par Judaeis et Ario infert divisionem in persona, et confusionem in naturis Filii Dei; quod reprobat Paulinus.
Porro, cum iste vir anilis fabulae juris de quo loquimur (si tamen vir dici debeat, qui non viriliter, sed enerviter agit) Dominum Jesum Christum ideo (0363B)non verum Dei Filium verumque Deum ineptissimis non veretur assertionibus profanare, eo quod verus homo a Verbi Dei persona absumptus in plenitudine integrae humanae naturae ineffabiliter a nobis creditur et praedicatur: in nullo procul dubio ob hoc distare a Judaica perfidia denotatur. Nam etsi verbis aliis, non tamen alia utitur cordis noxii pravitate. Judaeus namque dicit: Tu cum sis homo, facis temetipsum Deum. Haereticus prorsus redargutus ait: Cum sit homo et subditus Deo, non potest verus Deus, verusque credi Filius Dei. Licet profiteatur aliquando, quasi per dissidium, Christum ex parte verum Deum verumque Dei Filium, et ex parte adoptivum filium et nuncupativum Deum: ferulae quin potius, ut rerum qualitatis informat relatio, timore (0363C)coactus quam veritatis judicatur amore devictus; permiscens utique inter trita [ Fors., triti] veneni pocula modicum quid mellis, quatenus bibentis faucem simulato suaviter deludat pestifera dulcedo sapore; aemulator per omnia paternae traditionis existens, falsissimique dogmatis cultor. Nam Arius, de cujus iste descendisse ramnifera [ Deest verbum, puta radice, origine, etc. ] patenter videtur, cum Dei filium adoptivum et creaturam esse firmaret ad decipiendum tamen simplicium mentes, fingebat aliquid quasi eximii decoris insigne: excellentiorem, 107 non creatorem, cunctis eum praeferebat creaturis. Sed quoniam unus est Christus Dei hominisque Filius, et unitas in partes non rescinditur (nequaquam enim unus dividi potest, nullaque unquam (0364A)rationis possibilitate, personalis unio recepit sectionem; quia sic est humanae naturae inenarrabili quodam modo divinae inseparabiliter unita naturae, sicque inaestimabili consideratione, juxta quod pax Dei praecellet omnem intellectum, solae cognita ineffabili Trinitati), contemperata est humanae naturae, quatenus nec naturarum confusio, nec naturarum unquam ullo modo divisio suspicetur; sed salva proprietate utriusque irrefusae et intransfusae naturae, in una Dei hominisque persona, nec Deus unquam credatur sine homine, quem suscipere ab ipso duntaxat conceptu dignatus est virginalis uteri; nec homo sine Deo, qui mox ab ipsa conceptione virginalis vulvae, Spiritus sancti gratia fecundante, in Deum assumptus verissime praedicatur: Quatenus et (0364B)Deus propter susceptum hominem, et homo propter suscipientem Deum, ex utroque et in utroque verus Deus verusque homo, unus idemque Christus, unigenitus Dei hominisque Filius, verusque Deus, in cujus nomine coelestium, terrestrium, et infernorum genu curvatur, ab omni lingua, juxta Apostolicam tubam, in gloria esse Dei Patris confiteatur (Philip. II, 10, 11).
CAPUT XIII. Etsi aliud per quod Deus, et aliud per quod homo, non tamen alius Christus, sed semper Deus homo.
Cum ergo dico, Deus verus, et homo verus, non duas Dei hominisque personas definio, sed in una Dei persona utrumque, Deum scilicet hominemque confiteor. Denique non est alius Christus Deus, et alius Christus homo. Est plane aliud per id quod (0364C)Deus est, et aliud per id quod homo; sed non est alius Christus, sicut dictum est, et alius homo. Illud ad naturarum discretionem pertinet quod praemisi: hoc ad unitatem personae quod subintuli. Nam quemadmodum in mysterio sanctae Trinitatis trium pesonarum discretio et unius ejusdemque essentialis gloriae inseparabili majestate, non tres Dii, sed unus creditur Deus: ita e diverso in dispensatione pii et magni sacramenti mediatoris Dei et hominum, hominis Christi Jesu, duarum veraciter distinctio naturarum, et unius personae professio veritatis, non duos filios, vel duos Deos, aut duos Christos, sed unum eumdemque Christum Jesum ex utraque et in utraque natura, verum et unigenitum Dei Filium, verum et omnipotentem Deum, apostolicae fidei regula (0365A)et corde credi sinceriter instigat ad justitiam, et ore profiteri salubriter incitat ad salutem (Rom. X, 10). Sciendum namque est, quia non fuit Christus primum communis purusque conceptus vel natus homo, et postmodum Deus in eo, quemadmodum in quolibet prophetarum, ex dono gratiae habitaverit; sed in ipso sancti Spiritus conceptu, beata videlicet viscera inviolatae Virginis veram carnis materiam ministrantia, a Verbo Dei in ipso conceptionis exordio ineffabiliter nascendo susceptus; ex quo homo coepit esse una persona cum Deo, semper unigenitus Dei Filius et verus Deus et fuit, et est, et erit. Quoniam cum a vero Dei Filio et vero Deo essentialiter in singularitate personae, licet inconfusibiliter, sit assumptus homo verus Dei Filius, et verus Deus, (0365B)absque ulla dubietatis palpatione creditur et adoratur. Non enim assumpsit homo, qui nondum erat, Deum; sed Deus sempiternus dignatus est hominem suscipere temporaliter, quem suum proprium singulariter fecit.
CAPUT XIV. Verbum non mutatum in carnem; non divisionem, non commistionem passum.
Verbum igitur Dei, quod caro factum est (Joan. I, 14), hoc est homo factus est, non est mutatus in carnem, sed caro, quae a Verbo Dei ineffabiliter assumpta est, propria Verbi Dei caro in concipiendo facta est: in tanta nimirum societate divinae naturae unita, ut nec divisa, nec permista, sine fine in unitate personalis credatur unionis. Scriptum est enim, (0365C)Quod Deus conjunxit, homo non separet (Matth. XIX, 26). Deus nimirum conjunxit sibimet inseparabiliter in thalamo virginalis uteri humanam naturam, de quo tanquam sponsus processit, et exultavit ut gigas ad currendam viam (Psal. XVIII, 6): et haereticus impietatis dissidio nititur eam a suae avelli unitatis insertione. Debuit ergo homo in Deum proficere, quia valde eguit, ut proficeret. Non decebat Deum in homine deficere, qui nec augmentum perfectionis recepit, nec detrimenti ullo modo patitur diminutionem; sed semper idem est quod est; cui per Prophetam (0366A)dicitur: Tu autem idem ipse es, et anni tui non deficient (Psal. CI, 28). Et illud: Qui est misit me ad vos; et rursus: Ego sum qui sum (Exod. III, 14). Neque enim dispensatione pii et magni sacramenti persona Dei personam hominis suscepit, sed persona Verbi sempiterna, una videlicet de Trinitate, secundum quod semetipsam exinanivit, suscepit temporaliter formam servi, hoc est naturam hominis. Nec ex diversitate personarum facta est confusio unius personae; sed permanente discreta veritate utrarumque naturarum, facta est indivisa et inconfusa societas essentialis in unione personae.
CAPUT XV Probat Paulinus ex Apostolo Christum Filium Dei et hominis: alioquin nuncupativa, non vera mater Maria dicenda, quae tamen vere Deum altissimum genuit. (0366B)
Haec ita se habentia [ Pro His ita se habentibus], apostolicis etiam hujusmodi collatio rationis praestabilius poterit argumentis fulciri. Hoc, inquit, sentite in vobis quod et in Christo Jesu. Qui cum in forma Dei esset, non rapinam arbitratus est esse se aequalem Deo; sed semetipsum exinanivit, formam servi accipiens, in similitudinem hominum factus, et habitu inventus ut homo (Philip. II, 5 seq.). In nomine igitur Christi Jesu persona unigeniti: in forma autem Dei formaque servi utrarumque proprietas describitur naturarum. Nam si non infra [ Pro intra] virginea viscera, ut iste dissipit [ Pro desipit] haereticus, unigenitus Dei Filius, sempiternus ex Patre, temporalis (0366C)ex matre, aedificavit sibi domum, hoc est, humana se verissime natura vestivit, permanens id quod erat incommutabilis Deus, ex utero intemeratae Virginis matris tanquam sponsus processit de thalamo suo, et ipsa venerabilis Virgo non genuit verum Deum verumque hominem in singularitate unius personae: ita ut non sit alter Christus Deus, et alter Christus homo, sed unus idemque, sicut saepius repetitum est, Deus homo; et non est ipse templum, ipse et habitator templi, ut senex iste exinanita furiosius delerare canitie non ambigitur; aut non est partus (0367A)Virginis divini nominis gloriosum, quod Apostolus magnum pietatis commemorat sacramentum (I Tim. III, 16); quo ergo pacto catholica Ecclesia una in toto orbe terrarum diffusa, beatam Virginem Mariam, dulce mihi et venerabile nomen, Theotocon, hoc est Dei genitricem libera publicaque voce confiteri non cessat? Si igitur nuncupativum et non verum Deum, ut insani capitis vir iste fauce despumat falsissima, ex utero vera mater genuit, illum videlicet eumdemque, qui ante luciferum ex paterno utero, hoc est, ex Patris essentia sine initio genitus, permanens id semper quod erat: quomodo vera Dei genitrix beata Virgo omnium catholicorum verissimo confitebitur ore? Fateantur necesse est haeretici eam nuncupativam genitricem, si nuncupativae ab eis putabitur genitrix (0367B)prolis. Catholica vero atque apostolica fides verum Deum, verumque qui, natus est, hominem, veramque, quae genuit, Dei genitricem, Deum et hominem, non duos, sed unum verum propriumque Dei Filium: nec duos, sed unum verumque Deum Jesum Christum Dominum nostrum et confessa est, et confitetur, et aeterna confitebitur perpetuitate. Beata quoque Elisabeth repleta Spiritu sancto exclamavit dicens: Unde hoc mihi, ut veniat mater Domini mei ad me (Luc. I, 45)? Veraciter namque venerabilis Virgo et ancilla et mater est Domini, quoniam 109 Deus omnis carnis qui creavit eam, ipse dignatus est nasci ex ea. Ait enim ipsa ad angelum: Ecce ancilla Domini, contingat mihi secundum verbum tuum (Ibid., 38). Angelus quippe eam Altissimi Filii (0367C)genitricem praedixit: ipsa se Altissimi Filii ancillam humiliter confitetur. Huic etenim angelico oraculo Davidicum concordare non inconvenienter praeconium demonstratur. Mater, inquit, Sion dicit: Homo et homo natus, vel factus est in ea; et ipse fundavit eam Altissimus (Psal. LXXXVI, 5, ex LXX). Ipse non alius, qui factus est in ea ex semine David secundum carnem, ipse fundavit eam Altissimus in aeternum. Angelus denique Altissimi Filium, propheta nimirum altissimum ipsum commemorat. Quoniam quidem sicut Deus Pater, Deus Filius, ita Altissimus Pater, Altissimus Filius praedicatur. Concinunt quapropter sibimet Vetus ac Novum Testamentum, quia unus idemque Spiritus sanctus auctor est mirabilis utrorumque.
CAPUT XVI. Collatis Joannis et Pauli testimoniis, Christi gloriam ait esse vere Filii Dei, non nuncupativi. (0367D)
Requiratur igitur dilectus ille discipulus, qui de ipso sapientiae fonte singulariter scientiae hausit fluenta, cum in coenae convivio super pectus recubuerit (0368A)Salvatoris. Plenitudinem [ sic: an plenitudine?] siquidem divini saporis refectione satiatus, totum orbem terrarum evangelicis institutis doctrinae suae flumina redundavit; misso denique fidei oculo ad divinitatis altitudinem contemplandam, dicat quid in principio erat, aut ubi erat, aut quid erat. In principio, inquit, erat Verbum, et Verbum erat apud Deum, et Deus erat Verbum. Hoc erat in principio apud Deum. Omnia per ipsum facta sunt, et sine ipso factum est nihil (Joan. I, 1 seq.). Subjungat etiam quid hoc Verbum, quod Deus erat et est, pro nobis dignatus est fieri. Et Verbum, inquiens, caro factum est, et habitavit in nobis. Hoc est, Deus homo factus est, permanens id sempiternus quod erat. Prosequatur adhuc cujus gloriae Verbum caro factum permanserit: (0368B)Et vidimus, ait, gloriam ejus, gloriam quasi unigeniti a Patre, plenum gratiae et veritatis. In qua nimirum gloria Christum Jesum intuens exaltatum doctor mirabilis ait: Omnis lingua confiteatur, quia Dominus Jesus Christus in gloria est Dei Patris (Philip. II, 11). Eamdem namque gloriam, quam a Patre, coaeternus Patri, priusquam mundus fieret, unigenitus habuit Filius, Evangelista habere Verbum caro factum, plenum gratiae et veritatis, sese vidisse testatur. Plenus utique gratiae et veritatis Deus, plenusque perdocetur homo. Quo ergo pacto, o haeretice, Verbum caro factum, hoc est, Deum hominem factum, alterius gloriae, id est, adoptivi et nuncupativi somniare somno mortifero praesumis, cum tantus apostolus gloriam ejus, gloriam quasi unigeniti a (0368C)Patre plenum gratiae et veritatis se utique vidisse gloriabatur? De qua profecto plenitudine Joannes etiam Baptista protestatur, dicens: Et de plenitudine ejus nos omnes accepimus gratiam pro gratia, quia lex per Moysem non facta, sed data est; gratia et veritas per Jesum Christum facta est (Joan. I, 16). 110
CAPUT XVII. Arguit Felicem de corrupto loco Apostoli; docet Christum in propria carne passum, sepultum, etc.
Hanc igitur divinitatis plenitudinem Paulus egregius praedicator in mediatore Dei et hominum homine Christo cum inspiceret, non celavit. Ait enim: In ipso condita sunt universa in coelis et in terra, visibilia et invisibilia: sive throni, sive dominationes, sive principes, (0368D)sive potestates: omnia per ipsum, et in ipso creata sunt, et ipse est ante omnes, et omnia in ipso constant (Coloss. I, 16). Et post paululum: Quoniam in ipso complacuit omnem plenitudinem divinitatis inhabitare corporaliter, et per eum reconciliari omnia in ipso: pacificans per sanguinem crucis ejus sive quae in coelis sunt, sive quae in terris (Ibid., 19). Reminiscor, (0369A)ut puto, hoc legisse me tuis te in commentis apostolicum inseruisse testimonium; sed moris tui calliditatem deprehenderis perspicue non abdicasse. In ipso namque profiteris Apostolum omnem plenitudinem divinitatis habitare dixisse, sed corporaliter in eo habitare perfidiae incidere non es veritus scalpello; quasi minus caute Apostolus corporaliter ex superfluo addidisset. Nunquid vas ille electionis, in quo Christus loquebatur, inscius erat cur addiderit corporaliter? Absit. Non quod quilibet catholicorum sanum sapiens tam vanissime dissipiat, ut in illa invisibili, impalpabili et incomprehensibili divinitatis natura corporale aliquid vel palpabile suspicetur; sed quia ineffabilis divinitatis natura corporalem se vestire veraciter dignata est humanam naturam, ac (0369B)per hoc humanum corpus, quod assumpsit, suum proprium fecit: ut qui secundum se, hoc est per id quod divinum est, nec videri, nec palpari, nec subdi, nec pati, nec mori, nec si quid aliud hujuscemodi est, posse nullatenus creditur, quod nefandissimum hoc etiam suspicari quis ambigat, per corporale quippe indumenti velamen, hoc est incarnationis mysterium, quoniam suscepta caro a Verbo propria Verbi est caro, et videri invisibilis, et pati impassibilis, et mori immortalis, in propria carne posse apostolicis instruimur documentis. Ait enim primus pastor Ecclesiae, Christo autem in carne passo (I Pet. IV, 1): in carne utique, non cum carne divinitatem compassam, quae extra passionem modis omnibus constat. Sed quoniam propria Verbi caro (0369C)erat quae passa est, ille utique passus mortuusque dicitur, cujus propria caro passa et mortua esse perhibetur: a qua nunquam post assumptionis sacramentum impassibilis et indemutabilis separata divinitas praedicatur. Ac per hoc Christus Jesus et passus, et mortuus, et sepultus, et resurrexisse secundum Scripturas, Dei Filius veraciter declaratur. Juxta quod omnibus consequenter Ecclesiis apostolus tradidit Paulus, et venerandi Nicaeni concilii inviolabilis symboli notissima omnium catholicorum regula protestatur. Nam et hominem verum unigenitum Dei Filium, factum natumque de Spiritu sancto et Maria virgine, quem ex Patre ante omnia saecula non factum, sed genitum confitetur: ipsum eumdemque (0369D)propter nos, nostramque crucifixum sub Pontio Pilato salutem, passum et sepultum, ac tertia die resurrexisse vivum a mortuis, ascendisse in coelum, sedere etiam ad dexteram Dei profitetur Patris, venturumque cum gloria vivos et mortuos [ Forte deest ad] judicandos. Qui enim impassibilis et immortalis permanet ex divinitate, passus idem ipse, et mortuus, ac sepultus creditur ex humanitate. (0370A)Nam etsi mortuus est, inquit apostolus, ex infirmitate nostra, sed vivit ex virtute Dei (II Cor. XIII, 45).
CAPUT XVIII. Christum voluntate, non necessitate passum.
Haec igitur omnia propria piae dignationis voluntariaque potestate, non coactus sustinuit necessitate: sicuti longe ante per prophetam Patri profitetur dicens: Voluntarie sacrificabo tibi (Psal. LIII, 8). Et illud: Ut facerem voluntatem tuam, Deus meus, volui (Psal. XXXIX, 9). Quia voluisti, o Domine Jesu Christe, omnia haec fecisti; quoniam cum sis Deus omnipotens, non est tibi difficile omne verbum. Hoc est enim sibi velle quod posse; de te namque scriptum legisse me profiteor: Subest tibi, ait quidam sapiens, omnia posse quod velis (Sap. XII, 18). 111 (0370B)De te namque cantiloquus David propheta cecinit, dicens: Omnia quaecunque voluit Dominus fecit in coelo et in terra; in mari et in omnibus abyssis (Psal. CXXXIV, 6). Sancto tuo repleti omnes ab origine mundi patriarchae, prophetae, evangelistae, apostoli, cunctique catholici viri testimonium de te veritatis perhibuisse, fundamento inviolatae innisi fidei firmiter retinemus: quorum quidem collatis praesidiis nostra sunt nihilominus disputationum colloquia fulcienda. Nam ut multa de his et infinita praeteream, quia nec totus eos, qui scribendi erant de te, mundus [ pro mundum] capere posse, dilectus tuus protestatur discipulus, libros (Joan. XXI, 25): pauca ergo ex multis, juxta paupertatis meae intelligentiam, te utique gratuito munere largiente, ea videlicet (0370C)quae ad hujus exspectare [ pro spectare] negotii advertitur qualitatem, huic operi quamvis pigro digerente inseram stylo.
CAPUT XIX. Testimonia ex psalmis et prophetis non divisum Christum in nuncupativum et proprium.
David igitur praecipuus prophetarum, paternae vocis fungens officium, quia ab aeterno Patre coaeternus tu ante saecula et sine initio ineffabiliter es genitus Filius, sic ait: Tecum principium in die virtutis tuae, in splendoribus sanctorum, ex utero ante luciferum genui te (Psal. CIX, 3). Et quoniam tu idem ipse secundum dispensationem assumptae incarnationis sacerdos pro nobis, oblatio et hostia in odorem Deo (0370D)suavitatis fieri dignatus es, continuo subjunxit: Juravit Dominus, nec eum poenitebit: Tu es sacerdos in aeternum secundum ordinem Melchisedech (Ibid., 4). Sed et quia calicem mortis pro salute mundi in transitu bibere non renuisti, post modicum subinfertur: De torrente in via bibet; propterea exaltabit caput (Ibid. 7). Hinc alias de hoc magno pietatis sacramento idem sic intonat Propheta: Mater Sion dicit, (0371A)Homo, et homo natus est in ea, et ipse fundavit eam Altissimus in aeternum (Psal. LXXXVI, 5, ex LXX). Et homo, inquam, et Altissimus: quoniam Deus verus, et homo verus, unus idemque ipse es tu; et non alius nuncupativus Deus, et adoptivus filius, quemadmodum haeretici impio profanare non metuunt ore. Audio etiam secundum incarnationis mysterium indignus ego mellifluam tuam vocem per os ejusdem Prophetae quam feliciter resonantem, Dominus dixit ad me, Filius meus es tu. Ego hodie genui te (Psal. II, 7). Et quia de illa quam de matre voluisti habere, nativitate dixeris, ex praecedentibus et subsequentibus circumstantiis evidentissime approbatur. Sed et Paulus tuus Judaeis secundum Scripturas de te rationem reddendo exposuit, cum hujus psalmi testimonium (0371B)ad medium deducere festinaret. Ait enim: Et nos vobis annuntiamus eam [Al., ea] quae ad patres nostros repromissio facta est, quoniam hanc Deus adimplevit filiis nostris, resuscitans Jesum sicut in psalmo secundo scriptum est: Filius meus es tu; ego hodie genui te (Act. XIII, 32, 33). Per id enim resuscitatus crederis, [ Forte deest per] quod de sancta Virgine nasci dignatus es. Denique Isaias propheta, qui non immerito evangelistae dignus est vocabulo nuncupari, qui non quasi in prophetia umbrosis obvolutum allegoriarum mysterium foliis, sed tanquam in prompto perspicua claritate radiantia, evangelicis simillima dictis oraculo promulgavit. Ait enim: Ecce virgo concipiet et pariet filium (Isa. VII, 14). Et nomen ejus cum interpretatione sui decoris curavit (0371C)asserere, cum protinus addidit: Et vocabitur nomen (0372A)ejus Emmanuel, quod interpretatur: Nobiscum Deus (Matth. I, 22). Non sonat interpretatio istius nominis vi ( Al., vim) suae proprietatis expressa. Nuncupativus Deus, sed Nobiscum Deus. Et rursus idem ipse: Parvulus natus est nobis, filius datus est nobis, et vocabitur nomen ejus Admirabilis, Consiliarius, Deus fortis (Isa. IX, 7). Ecce et hic Deus fortis, non Deus nuncupativus, juxta haereticorum nefandissima deliramenta. Et quasi isdem propheta cum incarnata jam Dei Patris sapientia loqueretur oculo ad oculum, sic ait: Vere tu es Deus, et non est alius praeter te: tu enim es Deus absconditus et nesciebamus (Isa. XLV, 14, 15). Absconditus namque Deus, quia invisibilis divinitas in carnis velamine celabatur. Hinc Jeremias ait: (0372B)Hic est Deus noster, et non aestimabitur alius, qui adinvenit omnem viam scientiae, et dedit illam Jacob puero suo, et Israel electo suo. Post haec in terris visus est, et cum hominibus conversatus est (Baruch III, 36 seq. Vide notam). Tu ipse etiam protestatus es dicens: Ego Dominus, et non mutor (Malach. III, 6). Per memetipsum juravi, quia mihi flectetur omne genu, et confitebitur omnis lingua (Isa. XLV, 23, 24). Haereticus iste non curvat humiliter fidei genu, quatenus te suppliciter orthodoxa lingua verum Deum verumque Dei Filium confiteatur. Quamvis quodam velamine disputationis opposito catholicorum mentes, quasi verisimile aliquid oblaturus, deludere moliatur; cum te unum, verum et omnipotentem Deum in duos deos, verum scilicet et nuncupativum Deum, (0372C)verum nimirum et optativum filium propter magnum (0373A)pietatis sacramentum dividere conicetur. Surda aure [ An legendum surda auris?] quod dictum est, Ego Deus, et non mutor, auditui praebet meatum. Non intentat illas aures inenarrabilium sacramentorum audiendi mysteria, quas tu, sicut evangelista nos docuit, cum in parabolis eructares abscondita a constitutione mundi, requirebas dicens: Qui habet aures audiendi audiat (Matth. XIII, 35, 43).
CAPUT XX. Christus aliter de Patre, aliter de matre, sed non alter.
Cur, o infelix, non audis quod tibi dicitur: Ego Deus et non mutor; neque enim est alius praeter me? Cur te fefellit inanis gloriae astutia, ut arbitreris ex eo non te posse ultro judicialis inhibere vindictae, quod verum Deum ex Patre unum eumdemque Christum (0373B)Jesum Dominum nostrum, et Deum autumas nuncupativum ex matre? quasi alius sit qui ex Patre, et alius qui ex matre: cum unus idem ipse verus Deus verusque Dei Filius, et ante saecula sine initio de Patre, et in fine saeculorum non alius, sed ipse de virgine matre: sicut tu ipse, priusquam rapiatur bonum de agro pectoris tui semen, fructificare sanae fidei messem videris. Aliter tamen de Patre, aliter vero, sed non alter creditur natus de matre. De Patre namque simplicis naturae, de uno unus. Deus verus de Deo vero. De matre utique ex utraque natura, divina scilicet et humana, Deus verus et homo verus. Non Deus et homo duo filii, vel duo Dii, sed deus et homo unus, verusque Deus (0373C)homo. Non enim assumptio temporalis naturae praejudicavit illi sempiternae divinaeque naturae, ut aut duplicetur in duos filios proprium scilicet et adoptivum, it tu coniceris [ Forte conaris] astruere: aut rescindatur ab uno, hoc est ab unione personae; aut demutetur in alterum, hoc est, in nuncupativum Deum, (0374A)ut tuum veluti sepulcrum patens guttur intolerabilem non erubuit exhalare fetorem. 113
CAPUT XXI. Exprobrat Felici veternosam obstinationem.
Expergiscere tandem aliquando, si funditus non es defunctus, et a somno infidelitatis post tam tumultuoso evigila pulsatus clamore. Quousque crapulatus perfidiae poculo ursina stertere non desines nare? Jam enim hiems transiit, imber abiit, et recessit. Egredere nunc de tenebrosi caverna profundi: flores apparuerunt in terra: vox turturis audita est in terra nostra (Cant. II, 11, 12). Abiit corvus, ut degat in ruinosis: reversa est jam columba pennis deargentata ferens ramum virentis olivae ad arcam (Gen. VIII, 11). Memento quia ad vesperum revertitur, ne forte (0374B)dum tu somno gravaris perfidiae, et surgere pigritaris, ingrediatur arcam columba, clausoque foris ostio, tu evagare incipias errabundus post corvum. Cur non sentis? an, si sentis, stupidus remanes nimio quatiente terrore? Quam terribiliter prophetarum tonitrua, ut expergiscaris; inter volantes rorantesque grassantis aeris nebulas, altissimis strepere tumultibus non requiescunt: coelique scripturarum spiritali in cardine quo volvuntur, cantiloquis strident concentibus, dulcia grandisono carmina modulamine cantant! An forte noxiali vitiatis oculis fumo, et ob id palpantibus palpebris, arcum in die pluviae non vales depictum in nube suspicere (Ezech. I, 28): nec discurrentia Evangeliorum fulmina coruscis aquarios transfusos radiis nimbos nulla tibi datur cernendi (0374C)facultas? Nil ergo distas a mortuo, si haec omnia quae dicuntur, insensibilia tibi videri ex tuis quantocius poterunt indiciis objiciendo probari. Doceri nempe facillime poteras, si aurem praebere non recusabas benignam.
CAPUT XXII. Oscitantem Felicem redarguit supine ignorantem differentiam inter assumptum et adoptatum. (0375A) Non, ut tibi videtur, hoc est adoptivus quod et assumptus, seu applicatus, vel caetera hujusmodi, quae tuo strematico digesta stylo leguntur. Interrogo praeterea si unum est assumptus et advocatus, quomodo accipi potest, quod evangelista diabolum Dominum assumpsisse in sanctam civitatem, vel in montem perhibet excelsum (Matth. II, 5, 8)? Si adhuc dormis, non sentis; si evigilares, forsitan animadverteres; quoniam non datur intelligi, nec ulla permittit possibilitatis ratio suspicari, quasi adoptivum eum filium callidus ille serpens, quem tentaturum et, si fieri posset, decepturum adierat, in sanctam (0375B)civitatem vel in montem assumpsisse dicatur excelsum. Similiter et quia applicatus non est hoc quod et adoptatus, Dominica voce ad beatum Job de eodem antiquo hoste disputante didicimus. Nam cum mystice Dominus caput illud omnium reproborum et reprobos omnes ejus diversa membra distingueret, ac cervicem superbiae illius suae frangere potestatis insinuasset virtute, protinus addidit: Qui fecit eum applicavit gladium ejus (Job. XL, 14), hoc est, nocendi malitiam suae refrenavit imperio potestatis. Nunquid quod dicitur applicavit eum, intelligi debet adoptavit eum, cum ille nunquam sit ad veniam reversurus et quasi per adoptionis gratiam in sorte sit filiorum redintegraturus [ Pro reingressurus, vel redintegrandus]? Quis hoc, in tantam sit ignaviae voraginem (0375C)mersus, ut dissipiens taliter vel cogitare praesumat? Cur, quaeso, diligenter non consideras quid loquaris, et subtiliter perpendere neglegis de quo loquaris? An nescis 114 quia omne animal quod non ruminat, aut non findit ungulam, immundum Domini lege cavetur (Levit. II, 26)? In ruminando quippe, et in fissae ungulae distinctionem [ Forte pro distinctione] et subtilis trutinatio mentis, et discretio intelligitur consideratae qualitatis. Neque enim inaniter Scripturae oraculo admonetur: Tempus tacendi, et tempus loquendi (Eccles. III, 7). Ille etenim postmodum prudenter loquitur, qui sapienter primum novit tacere. Multa profecto Scripturarum testimonia in libello qualicunque fidei tuae coacervata curioso (0375D)inspiciuntur obtutu, quatenus per ea sapientiae tuae se proderet magnitudo. Sed ob hoc e contrario contigit nosse, quam longe a verae sapientiae altitudine in infimis tabefacta jaceret.
CAPUT XXIII. Errorem Felicis circa differentiam advocati et mediatoris refellit. Joannis igitur apostoli professionis testimonium (0376A)te ibidem posuisse hoc modo, res non obsistit ambigua: Ut cognoscamus verum Deum, et simus in vero Filio ejus Jesu Christo. Hic est verus Deus et vita aeterna (I Joan. V. 20). Ipse demum quia dixerit: Advocatum habemus apud Patrem Jesum Christum justum (Ibid. II, 1). Advocatus, ais, idem est quod et mediator; et ideo refellitur a te verus credi non posse Deus. Recte enim mentitus es in caput tuum. Ecce Angelus Domini secat te medium (Daniel. XIII, 55, 59). Advocatus igitur non est idem quod mediator. Mediator namque hoc est quod et reconciliator. Sermo autem mediatoris cum interpretatione sui denuntiatur effectus. Mediator igitur ab eo [ Supple dicitur] quod medius sit inter utrasque dissidentium partes, ut reconciliet ambos in unum. Quod quidem Redemptor (0376B)noster unigenitus Dei Patris Filius pro nobis inter Deum et nos fieri gratis dignatus est, ut qui discordes a consortio charitatis Dei peccando exstiteramus; per eum ad concordiam divini amoris reconciliati in sanguine ipsius redintegrari mereremur, sicut per Paulum docetur: Cum essemus, ait, inimici, reconciliati sumus Deo per mortem Filii ejus, salvi facti per sanguinem ipsius (Rom. V, 10): delens quod adversum nos erat cyrographum [Sic pro chirographum] decreti, quod erat contrarium nobis, et ipsum tulit de medio, affigens illud cruci, exspolians principatus et potestates traduxit confidenter, palam triumphans illos in semetipso (Coloss. II, 14). Denique non Paulus mediator, sed legatus fidelis mediatoris, legationem, inquit, fungimur pro Christo, reconciliamini (0376C)Deo (II Cor. V, 2). Advocatus namque est, qui jam pro reconciliatis interpellat, quemadmodum idem Redemptor noster facit, cum humanam Deo Patri in unitate Dei hominisque personae naturam ostendit. Hoc est enim Deum Patrem pro nobis interpellare. Joannes non interpellare, sed ipsum etiam propitiationem pro peccatis nostris declarat (I Joan. II, 2). Quod si advocatus hoc est, ut tua fert opinio, quod et mediator, et ideo quia advocatus, verus non creditur Deus: quid tibi ergo videtur de Spiritu sancto, qui incarnatus non creditur, et tamen ab ipso paracletus, hoc est, advocatus appellatus est? Illud enim Graece, hoc Latine pronuntiatur. Sic enim habes in Evangelio: Rogabo Patrem, et alium Paracletum dabit vobis spiritum veritatis, qui a Patre procedit (Joan. (0376D)XIV, 16). Dicendo alium se utique, et Spiritum sanctum paracletum, hoc est advocatum denuntiat. Neque enim facultas respondendi tibi ullo modo conceditur, ut de Spiritu sancto, qui incarnatus non est, astruas advocatum secundum carnis assumptionem nuncupari.
CAPUT XXIV. Spiritus sanctus, etsi Paracletus, id est advocatus, tamen est Deus. (0377A) Si ergo ideo Christum Jesum verum denegas Deum verumque Dei Filium, quia advocatus noster est, et pro culpis delinquentium intercedit, quaero quid de Spiritu sancto diffinire praesumas, qui et ipse advocatus noster est, et incarnatus non est, utrum sit verus Deus, an non? Nam et Paulus interpellare eum pro nobis gemitibus inenarrabilibus protestatur. Ait enim: Ipse autem Spiritus sanctus postulat pro nobis gemitibus inenarrabilibus (Rom. VIII, 26). Si vero qui postulat et advocatus est, Deus verus juxta tuam vesaniam 115 non adoratur. Sanctum namque Spiritum, Macedonii sectam secutus, Deum abnuis verum. (0377B)Sed si de Filio recte sentires, recte profecto et de Spiritu sancto intelligeres. Dei enim Filius omnia pro nobis, non pro se, voluntaria pietate suscepit. Et ideo susceptio humanae naturae, quam in veritate pertulit carnis, divinae nil praejudicat majestati. Infirma quoque nostrae naturae virtute suae solidavit divinitatis. Nam quemadmodum Spiritui sancto, quia advocatus dicitur et pro nobis postulare perhibetur, nil obest ut Deus sit verus: ita et Salvatori nostro Deo Christo Jesu, qui advocatus et mediator pro nobis fieri dignatus est, nil contradicitur [ Forte contradicit] ut Deus non sit verus propriusque Filius Dei. Igitur cum Spiritus sanctus verus sit Deus, et divinitatis illa ineffabilis essentia, quae omnimodo extra passionem et mutabilitatem permanet, nullum (0377C)unquam gemitum perturbati affectus posse suscipere quis ambigat? cur Paulus apostolus, sicut supra relatum est, postulare pro nobis gemitibus docuerit inenarrabilibus? Sed quoniam mentes, sicut et ante nos dictum est, quasi gratiae suae illustratione perfuderit, gementes pariter efficit et postulantes: postulare idcirco gemitibus inenarrabilibus perhibetur, quia postulare et gemere facit. Facit, quia ut efficiatur ex ejus dono gratiae promeretur.
CAPUT XXV. Christus Jesus Redemptor, non redemptus; Salvator, non salvatus; Liberator, non liberatus. Denique quia tam obstinatae mentis infestus pervicacia adoptativum Dei filium quoquo modo affirmare non parcis, audi ergo qua ratione poteris ei inculpabiliter (0378A)hoc adsciscere nomen. Jesus Christus etenim omnipotentis Dei Filius, omnipotens Dominus noster, quia pretio sanguinis sui nos redemit, jure Redemptor verus omnium redemptorum vocibus praedicatur. Non, inquam, ille redemptus, quia nunquam captivus. Nos vero redempti, quia fuimus captivi, venundati sub peccato (Rom. VII, 14). Obligati nimirum in eo cyrographo [chirographo] decreti, quod ipse tulit de medio, delens sanguine suo quod nullius alius redemptorum delere potuit sanguis: adfixit illud cruci (Coloss. II, 14), palam triumphans in semetipso. Similiter Salvator ille, quia nos salvos fecit qui perditi eramus: unde unus ex his qui perierant, confidenter postulat ut requiratur et salvetur ab eo. Erravi, inquit, sicut ovis quae perierat: require (0378B)servum tuum, Domine (Psal. CXVIII, 176). Non salvatus ille, sed Salvator, quia nunquam perierat. Venit enim, ait ipse de se, Filius hominis quaerere et salvum facere quod perierat (Luc. XIX, 10). Noli insultare illi cum Judaeis conviciantibus, Alios, inquiunt, salvos facit, se ipsum non potest salvum facere (Matth. XXVII, 42). Qui alios utique salvos fecit, salvari procul dubio ab alio non eguit. Dextera, ait, mea auxiliata est mihi (Isa. LXIII, 5). Liberator etenim ille, non liberatus, quia nunquam fuit servus peccati. Omnis, refert, qui facit peccatum, servus est peccati (Joan. VIII, 34). Nos namque liberati, qui sub peccati jugo depressi servi facti daemoniacae dominationis, jus in nobis tyrannicae potestatis princeps hujus mundi, rectorque harum vindicabat tenebrarum. (0378C)Quod quippe jugum peccati a facie olei computruit (Isa. X, 27), quando in discipulos Redemptor noster insufflavit dicens: Accipite Spiritum sanctum: quorum remiseritis peccata, remittuntur eis (Joan. XX, 22, 23). Ipse se denique liberatorem asseruit, qui dicebat: Si vos Filius liberaverit, vere liberi estis (Joan. VIII, 36). 116
CAPUT XXVI. Jesus adoptator, non adoptatus; nos autem adoptati. Hoc igitur modo, sicut praemisimus, honeste et absque ulla injuriae calumnia potest non ille adoptatus, sed adoptator praedicari: quamvis non sit hoc nomen usitata tritum locutione, et ideo forte pretiosum quia rarum. Non ille, certum est, adoptatus, sed potius adoptator: quia nunquam fuit peccando (0379A)extraneus, nunquam prorsus fuit filius irae, conceptus in iniquitatibus, nec in delictis parturiit eum mater sua (Psal. L, 7): quem natum de Spiritu sancto Virgo mater unum in utraque natura Deum veraciter peperit et hominem. Nos ergo adoptati, qui peccati cautione exigente, jure diabolicae fraudis detenti, extranei a nostri conditoris consortio dominioque longius distabamus. Corruptae videlicet naturae concubitu in iniquitatibus concepti, et in delictis de matris jactati utero, filii irae eramus. Ille non adoptivus, sed proprius Dei Filius, in plenitudine temporum missus a Patre, natus ex muliere, factus sub lege (Gal. IV, 4), adoptionis nobis gratiam sua dignatus est benignitate per lavacrum regenerationis largiri. Quotquot autem, ait Evangelista, receperunt (0379B)eum, dedit eis potestatem filios Dei fieri (Joan. I, 12). Adoptator quapropter ille, sicut salvator, liberator, et redemptor: non adoptatus, quia nec salvatus, nec liberatus, nec redemptus. Nos nimirum [ Videtur ex anteced. et conseq. addendum adoptati, quod deest ] salvati, liberati, et redempti: ille prorsus salvator, liberator, redemptor, et adoptator, qui nos salvavit, liberavit, redemit, et adoptavit in sortem filiorum Dei. Ut qui ex debito filii eramus irae, hoc est diaboli, gratuito ejus munere filii Dei per ipsius gratiam effici mereremur.
CAPUT XXVII. Christus etsi non adoptivus, tamen homo. Tu causaris: Qui negat, inquis, eum adoptivum (0379C)secundum hominem filium Dei, neget necesse est eum verum fuisse hominem. Cur, obsecro te, hoc sentire rugosa gerens non erubescis fronte [ Forte rugosam gerens . . . frontem]? Cur tam stulte non te pudebit de uno Christo Deo et homine effari, cum adoptivus filius dici debeat, qui purus est homo? Qui non merito, sed ex dono gratiae, adoptionis nomine censetur. Qui non una persona ex utraque natura cum Deo constat, sicut Dominus noster Jesus Christus, qui semper ex quo conceptus de Spiritu sancto in utero Virginis secundum hominem coepit esse, sempiternus permanet Deus et homo. Nunquidnam cum confiteor eum non redemptum, sed redemptorem, non salvatum, sed salvatorem, putasne hominem negem eum? Hominem, inquam, illum verum (0379D)confiteor; sed Deum verum eum praedicans veneranter adoro.
CAPUT XXVIII. Christus dum in Scripturis se salvari, redimi et liberari, exorabat, non pro se, sed pro nobis, caput pro membris loquebatur. Addis adhuc et aliud, quia finem non habent verba ventosa (Job. XVI, 3); non posse quidquam membra habere, nisi hoc quod praecesserit in capite. Quod quidem recte diceres, si subtili discretione, cauta manu fidei discriminare quod loqueris religiosius didicisses: quid soli capiti deputatur: quae ad sola membra referuntur: quid etiam commune in utroque conveniat. In capite igitur nostro praecessit circumcisio legalis, hostiarum oblatio, observatio paschalis (0380A)convivii, immolatio agni, cum typicum pascha in mysterio quinta feria celebraretur: quae omnia haec juxta litteram in membris ejus nullo modo, sed typice derivantur. Nec movere quempiam debet, quia testati sumus Dominum nostrum Dei Filium non salvatum, vel liberatum, vel redemptum, sed salvatorem, liberatorem, et omnium redemptorem, pro eo quod ipse per os omnium prophetarum et salvari, liberari et redimi se exoret. Sed ille, qui non sibi sed nobis est natus, angelo attestante, qui ait: Natus est vobis hodie Salvator (Luc. II, 11); et illud propheticum: Parvulus natus est nobis, filius datus est nobis (Isa. IX, 6), et caetera istiusmodi: qui non sibi nec pro se, sed pro nobis est passus, mortuus et sepultus, et resurrexit juxta evangelicas et (0380B)apostolicas voces, sicut Petrus dicit: Christus pro nobis passus est (I Petr. II, 21); et Paulus saepissime repetit, ait enim: Charitas enim Christi urget nos, quoniam si unus pro omnibus mortuus est, ergo omnes mortui sunt ei qui pro omnibus mortuus est: ut et qui vivunt, jam non sibi vivant, sed ei qui pro ipsis mortuus est et resurrexit (II Cor. V, 14, 15); non sibi, nec pro se orabat, quia, sicut saepius est intimatum, non est sibi natus, nec pro se passus vel mortuus; sed pro illis, id est membris suis, orabat, pro quibus haec omnia voluntaria dignatione altissimaque pertulit potestate. 117 Quid mirum si pro illis, hoc est pro consubstantialibus membris suis, humano affectu humanaque voce orare infinita voluit pietate [ Al., pietas], qui pro illis dignatus est (0380C)etiam cum moralibus incrementis nasci, pati, mori, et sepeliri ac resurgere? Nec fuit hoc dedecus divinae majestatis excellentiae, quae haec omnia miro et ineffabili modo cum sui honoris altitudine impassibilis, immortalis suscepit, et immutabilis Deitas. Nam quia non pro se nec sibi (quoniam nulla hoc fieri necessitatis exigebat angustia), sed pro nobis solus ille orabat, quorum summa incumbebat necessitatis miseria, evidentissime per Evangelium ejusdem nostri Redemptoris perspicuo testimonio approbatur.
CAPUT XXIX. Christus se turbavit cum voluit. Vox clarificantis Patris ad eum, et oratio ejus ad Patrem, non in gratiam sui, sed circumstantium utraque facta. (0380D) Proximus igitur passioni, suscipiens in se humanae infirmitatis affectum turbavit semetipsum, potestatis utique insignibus, non timoris, ut haeretici garriunt, dedecore. Nunc autem, ait, anima mea turbata est: et quid dicam? Pater, salvifica me in hac hora; sed propterea veni in horam hanc, Pater clarifica nomen tuum (Joan. XII, 27 seq.). Continuo namque paternae intonantis vocis auditur responsum, et clarificavi, ait, et iterum clarificabo. Cumque consternatae admirationis stupens turba data tanto beatificantis vocis auditui, dignitatisque insignibus sublimata, varia quidem diversis cogitationibus dum suscipio [ Forte suspicio] verteretur in mente, utrum tonitruum an angelus ei de coelo locutus fuisset, statim (0381A)veritas quid verius habebatur proprio publicare dignatus est ore. Non propter me, ait, vox ista venit, sed propter vos (Joan. XII, 30). Et rursum: Nunc clarificatus est Filius hominis, et Deus clarificatus est in eo. Si Deus clarificatus est in eo, et Deus clarificabit eum in semetipso, et continuo clarificabit eum (Id. XIII, 31, 32). In semetipso utique, quia divinitatis potentia, quae in propria eum sibimet persona inseparabiliter univit, in verum Deum verumque Dei Filium exaltavit: ut est illud Petri Apostoli, Certissime, inquit, sciat omnis domus Israel, quia et Dominum eum, et Christum Dei fecit hunc Jesum (Act. II, 36). Deus nimirum Dominum Christum Dei fecit. Hoc est, omnis plenitudo divinitatis, cui complacuit in eo corporaliter, juxta Pauli vocem, (0381B)inhabitare (Coloss. II, 9): quia Deus homo fieri dignatus est, secundum quod Verbum caro factum est. Deus hominem Christum Dei fecit, non conversione versibiliter, vel immutabilitate seu transfusione naturarum; sed unius personae dignitate, quoniam Dei persona humanam dignata est in se suscipere naturam. Valet enim ad haec roboranda et illud quod in oratione necdum resuscitatum Dominus innotuit Lazarum [ Pro resuscitato Lazaro]; Pater, inquit, gratias ago tibi, quia semper me audis; sed propter populum circumstantem dixi, ut sciat quia tu me misisti (Joan. XI, 41, 42). Et hic non ob aliam causam, sed propter populum astantem sese orasse testatur. Orabat quasi verus homo pro hominibus, sed potestatis insigni, non necessitatis dehonestate. (0381C)Omne enim quod incarnata Dei Patris sapientia virtusque mirabiliter in locutione, in actione, in situ, in motu, in sessione, et resurrectione, ac deambulatione egit, aut exemplum, aut doctrina, aut mysterium fuit, aut utrumque et hoc et haec, et illud.
CAPUT XXX. Depravatas Scripturas a Felice: Christus non pro se oravit, sed pro nobis, sicut non pro se, sed pro nobis natus, mortuus, sepultus. Tu igitur non es confusus fellivomo gutture explicare idcirco eum non esse verum Deum verumque Dei Filium, quia non solum pro aliis, sed etiam pro semetipso necessario [ Pro necessarium] in oratione Dei pernoctans duxerit exorasse: apostolicum sumens testimonium satis clarum et perspicuum, sed secundum (0381D)perfidiae tuae sensum satis male et obscure 118 depravatum. Nunquid non cum admiratione Petri apostoli (0382A)de te vox etiam Pauli sapientiam laudantis auditur hoc modo? Quemadmodum, inquit, et dilectus nobis Paulus secundum datam sibi sapientiam scripsit vobis. Ita ut in omnibus epistolis loquens de his in quibus sunt quaedam difficilia ad intelligendum, quae pravi homines secundum suum depravare sensum moliuntur, sicut et alias Scripturas (II Petr. III, 15, 16; sed partim ad verbum, partim ex sensu). Quod te tam obsceni piaculi noxam in tuis nuper promulgatis litteris non inseruisse nulla valebis contradicere ratione, quemadmodum et hujus testimonii calumniari poteris veritatem. Porro si sibi vel pro se oravit, sibi et pro se est natus et passus et mortuus et sepultus; pro se etiam proprium sanguinem fudit. Nihil ergo habuit amplius quam purus homo, si pro (0382B)se necessitate cogente oravit. Ita etiam, et tu causaris, secundum carnem non fuit profecto (sicut ipse per Prophetam [Psal. LXXXVII, 5] testatur) inter mortuos liber; nec ab illa massa perditionis et lege peccati immunis exstitit natus. Quod suspicari ab omni corde divina avertat clementia. Si pro se haec omnia et non pro nobis, veluti se veritas habet, tantummodo Verbum caro factum, hoc est, Deus homo factus, operatus est; ubi sunt inviolabilia prophetarum, evangelicaque atque apostolica oracula clamantia et dicentia, Christum pro nobis natum, passum, mortuum, sepultum, et a mortuis resuscitatum, et caetera istiusmodi, quae in carnem veniens Dei Filius dignatus est per incrementa etiam infantiae ab ipsis, ut ita dixerim, rudimentorum incunabulis (0382C)exercere? Qui totus in utero Virginis, totus in sinu sempiterni et coaeterni Patris permanebat; totus idemque ipse inter augustias jacebat praesepii, totus in paterna sede regnabat. Ipse utique, et non alius, lacte nutriri dignabatur in terra virgineo, qui sanctos mirabiliter pascebat angelos in coelo.
CAPUT XXXI. Christus non necessitate oravit: locus Pauli male intellectus a Felice. Solus igitur pro omnibus pernoctans in oratione Deum orabat (Luc. VI, 12), quia solus pro omnibus venerat mori. Non, non pro se necessarium habuit omnino orare, qui nullo unquam necessitatis vinculo, ut purus quilibet electorum hominum, fuerat implicatus. Qui essentialiter susceptus a Verbo (0382D)caro factum, homo permanens verus, sic exaltari meruit in Deum, quatenus ex virtute divinitatis naturaliter (0383A)ei comparabilis permaneret gloriae altitudo nunquam omnino posse peccare, qui peccatum non fecit, nec dolus inventus est in ore ejus (I Petr. II, 22). Sed nec pati vel mori, licet fuerit posse illi quia voluit, non tamen aliter vel aliquando posse habuit; sed qualiter et quando et ex potestate propria placuit, pati vel mori dignatus est. Tu autem falsas conjecturalium objectionum tuarum assertiones memorato Pauli fulcire testimonio coniceris [ Pro conaris], quia in ea quae inscribitur ad Hebraeos Epistola, de Mediatore Dei et hominum scripserit, quod in diebus carnis suae preces supplicationesque cum lacrymis et clamore valido pro se fuderit ad illum, qui poterit eum a morte salvum facere (Hebr. V, 7; sed magis sensus quam verba); ignorans alia ex aliis colligere, et (0383B)vim dicti, quam ex uno non vales comprehendere, ex plurimis queas collatis simillimis capabiliter experiri. An si pro magno coepisse te putas a turre Hananeel usque ad portam anguli (Jerem. XXXI, 38), qualicunque murum Hierusalem libratim aedificare perpendiculo: aestimas forte parvipendendum fore ultra limen portae excedere normam mensurae? Non est plane alterius periculi finialis [ Forte, funalis] mensurae transcendere terminos, ut est exordii non bene injecta saxorum machina fundamenti [ An, exordiri fundamentum?]. Porro in eo angularis portae introeundi te aditum tibimet clausisse, certis revinci potest indiciis, quo normae mensuram excedisse te immoderatae locutionis verborum phalerae protestantur. Memento quia qui per David lapis angularis (Psal. CXVII, 22), ipse (0383C)per Jeremiam porta est anguli vaticinatus (Jerem. XXXI, 38). In praecedentibus quidem satis latius Apostolum de his disputasse legitur negotiis, imo ab ipso duntaxat ejus Epistolae principio. Omisso interea in fronte moris sui [ Pro more suo] salutationis titulo, taliter elementa sermonis incipit exordiri: Multifarie, inquit, multisque modis olim Deus loquens patribus in prophetis, novissime autem diebus istis locutus est nobis in Filio, quem constituit haeredem universorum, per quem fecit et saecula. Qui cum sit splendor gloriae, et figura substantiae ejus, portansque omnia verbo virtutis suae: purgationem peccatorum faciens, sedet ad dexteram majestatis in excelsis, tanto melior angelis effectus, quanto prae illis differentius nomen haereditavit (0383D)(Hebr. I, 1 seq.).
CAPUT XXXII. Paulus non adoptivum, sed proprium Filium, non nuncupativum, sed verum Deum asserit Christum: qui in Scripturis pro vero Filio a Patre cognoscitur, et vicissim pro vero patre Pater a Filio: qui non nostrum, sed meum vocat Patrem. (0384A) Intueri igitur in his apostolicis verbis subtiliter libet, quomodo doctor mirabilis et utrarumque illustrius naturarum proprietatem discreverit, et personam Unigeniti Deique veri excellentius intuens, in utraque natura indifferenter ponens, nec per adoptionis ingeminat praerogativam, nec immutat per nuncupationis dedecus; sed unum eumdemque Dominum Jesum Christum verum Dei Filium, verumque praedicat Deum, et ante saecula sine initio ex Patre, et in fine saeculorum temporaliter genitum ex (0384B)virgine matre. Porro cum multis modis olim asserat Deum locutum fuisse patribus in prophetis, et novissime in Filio, evidentius utrumque significat, et Verbi coaeterni Patris sempiternae divinitatis gloriam praedicat, et assumptae carnis ineffabilis mysterii praemonet sacramentum. Nam et Pater olim per prophetas in Verbo suo, hoc est, in Unigenito locutus est, et nobis novissimis diebus in eodem Filio, hoc est, per incarnatam Dei sapientiam: sicuti idem Filius et ex eo quod multis modis olim, et per id quod in novissimis diebus in semetipso locutus est, per Isaiam testatur dicens: Ecce ego ipse qui loquebar, adsum (Isai. LII, 6). Et per eumdem rursus prophetam Spiritus sanctus de eo non siluit, Oculo, ait, ad oculum videbunt, cum converterit Dominus Sion (Ibid., (0384C)8). Ipsa namque incarnata veritas aliena ab omni fallaciae naevo, quae mentiri nullo modo potest, veritatis de se testimonium perhibet dicens: Ecce ego qui loquebar adsum. Et, Ego Dominus, et non mutor (Malach. III, 6). Mendax autem per haereticorum ora spiritus conatur astruere, quia per incarnationis dispensationem et unigeniti proprietas in dualitate nominis sit geminata, in proprii scilicet et adoptivi: et unio individuae Deitatis in plurali sit numero. Et singulariter ac specialiter a Patre propria voce, et per os legitur sanctorum possessivo pronomine vocatus, et ipse Patrem tantummodo singulari proprietate eodem pronomine perspicue invenitur invocasse, quemadmodum propheticis, evangelicis, (0384D)atque apostolicis imbui sacramentalibus possumus instrumentis; ut est illud: Hic est Filius meus dilectus (0385A)(Matth. III, 17); et rursus, Filius meus es tu, ego hodie genui te (Psal. II, 7). Et iterum per prophetam, Ego ero illi in Patrem, et ipse erit mihi in filium (Reg. XIII, 14); et alibi sic, Ipse invocabit me: pater meus es tu (Psal. LXXXVIII, 27); Et rursus, Ex Aegypto vocavi filium meum (Ose. XI, 3), et his similia. Filius autem quia Patrem suum distincte semper appellaverit, plurima Scripturarum testimonia poterunt approbare, sicut per Mariam Magdalenam discipulis declaratur, Ascendo, ait, ad Patrem meum et Patrem vestrum (Joan. XX, 17); et alibi, Pater meus usque modo operatur et ego operor (Joan V, 17); et illud, Philippe qui videt me, videt et Patrem meum (Joan. XIV, 9); et rursus: Rogabo Patrem meum, et alium Paracletum dabit vobis (Ibid., 16). Nusquam etenim (0385B)legitur Patrem nostrum dixisse; sed aut meum, aut sine additamento nostri Pater tantummodo; sicut habet, Vado ad Patrem (Joan. XVI), et illud: Pater autem in me manens ipse facit opera (Joan. XIV, 20). Et spiritus qui a Patre procedit, (Joan. XV, 26), et reliqua. Electorum autem vocationem a Patre, sive invocationem ad Patrem semper Scriptura plurali numero studuit commendare. Quae quidem quia ita se verius habeant, nullus ignorat, qui Scripturarum notitiam peculiari habere studio non recusat. 120
CAPUT XXXIII. Quomodo intelligendus Israel primogenitus Dei: et quare docuerit nos Christus orando dicere, Pater noster, non meus. Nec movere quempiam debet tanquam contrarium (0385C)hujus nostrae videri posse assertioni, quia in sacra delique historia legitur praecepisse Deum per famulum suum Moysen Pharaoni dicens [ Pro dicentem]: Filius meus primogenitus Israel. Dimitte, ait, filium primogenitum meum, ut sacrificet mihi (Exod. IV, 22, 23). Licet scribantur hujus praecepti jura bono quidem singularia, intellectu tamen indigent modis omnibus plurali. Non enim singillatim de uno quolibet electorum intelligi videtur, Filius meus primogenitus Israel; sed de universa certum est multitudine filiorum Israel, sicut populus, coetus, plebs, caterva, et his similia, quae percurrere longissima disputatione in procinctu hoc opere compendiosius temperantes calamum devitamus. Sed neque illud ad haec objici a quolibet pigrioris ingenii disputatore (0385D)recte putatur: quoniam Dominus Jesus exoratus a discipulis suis, quatenus eis dignaretur orationis regulam informare, eosque orare praemonuerit, quorum precibus aure inclinata benigna sic ait: Vos (0386A)autem cum oratis, sic orate dicentes: Pater noster, qui es in coelis, sanctificetur nomen tuum (Matth. VI, 9; Luc. II, 2): ne forte cum sonat dixisse Domino Pater noster, ex hoc nostris obniti definitionibus moliatur, quasi cum dicit noster, communi cum caeteris vocabulo astruat eum nomen insinuasse paternum, minus intelligens vim dicti seriemque locutionis. Non enim indifferenter ait: Nos cum oramus; sed distincte, Vos cum oratis dicite, Pater noster. Nos quidem docuit, ut non specialis privilegii dignitatem, quae soli unicoque convenit Filio Dei, unusquisque audeat paterni nominis usurpare vocabulum, sed communi appellatione Pater noster, sicut adoptivi et non naturalis filii. Differentius autem solum illum decet aeterni Patris nomen singulariter invocare, qui (0386B)cum factus esset Filius hominis, Dei quidem Filius unus idemque ipse sempiternus, et inde immutabilis potuit permanere. De his igitur ita praelibasse sufficiat.
CAPUT XXXIV. Textus Deus erat cum illo male intellectus a Felice, explicatur a Paulino docente pluribus Scripturae locis Christum verum Filium Dei. Ad te jam nunc iterum iterumque styli nostri mucro se vertat, qui in tanto te jactantiae fastu conaris erigere, quatenus ipsius principis apostolorum primique pastoris Ecclesiae, Petri scilicet apostoli fidei soliditatem avellere nitaris, quam super firmam petram, quae Christus est, firmiter a fidelibus non ambigitur fundasse. Usurpato igitur testimonio ejus (0386C)quod in libro legitur, qui dicitur Actus apostolorum, tuis insertum inspici syllabis a contemplantibus propalatur, totumque ita positum legentis oculus praecurreret, Jesum a Nazareth, quomodo unxit eum Deus Spiritu sancto et virtute, qui pertransivit benefaciendo et sanando omnes oppressos a diabolo, quoniam Deus erat cum illo (Act. X, 38), hoc est in illo. Haec Spiritus sanctus per os locutus est apostoli Petri. Tu autem incitatus a spiritu nequam, qui per organum tui lucubratius elicitur gutturis, de proprio addidisti errore, Jesum a Nazareth ideo non esse verum Deum, quia Petrus docuerit, Deus erat cum illo, et non dixerit, Deus erat ipse. Deus erat cum illo, hoc est in illo, Petrus confessus est: non sicut in quolibet electorum ex dono gratiae, sed excellentius cum (0386D)illo, quia essentialiter in una persona. Deus erat et homo, juxta quod omnis plenitudo divinitatis habitat in eo corporaliter. Deus erat cum illo, non quemadmodum cum nuncupativis diis, ad quos (0387A)sermo Dei fiebat, vel in quorum manibus verbum Domini factum fuerat; sed sic singulariter et inseparabiliter cum illo, quemadmodum ineffabili 121 modo non ad eum verbum Dei fiebat, sed Verbum caro factum est, hoc est Deus homo factus est. Cum autem dicit cum illo, naturarum inducit discretionem, non personarum distinguit dualitatem. Cur ergo non confunderis, tantae impietatis possessus vecordia, Petrum negasse Jesum Christum Deum esse verum, cui ab ipso, ut excellentius dicam, Domino pro gloria sincerissimae fidei professione, beatitudinis vicissitudo continuo impensa, commodiusque retribuitur? Nam cum de Filio hominis diversa hominum a discipulis opinio teneretur, eo quod alii eum Joannem Baptistam, alii Eliam, alii Jeremiam aut unum (0387B)ex prophetis, hoc est, unum ex nuncupativis diis, vel adoptivis diis profiterentur, propter hujusmodi professionis humillima abjectaque praeconia, Dominus unus idemque Dei hominisque Filius indigne tulit. Noluit namque Dominus, hujusmodi fidei favens, adminiculum praemiorum conferre, quae se cum famulis non distulit exaequare, exspectante prorsus Petro, quando Dominicae interrogationis ad discipulos praecurrens sermo se verterit. Et licet esset primus in ordine apostolorum, ideo tamen diu siluit, quia non solum Dominus quid illi, pro quibus solus Petrus responsurus erat, sed quid homines de Filio hominis aestimarent, explorare dignatus est. At ubi quid ipsi de se quorum ipse noverat corda decernerent, exquisisset, statim Petrus, unus pro cunctis, secundum (0387C)unitum insolubileque vinculum charitatis, tenens per omnia ordinem principatus sui, sit ait: Tu es, inquit, Christus Filius Dei vivi. Qui mox a Domino, nulla prorsus interveniente tarditatis mora, gloriosam beatitudinis est lucratus mercedem. Beatus es, ait, Simon Barjona, quia caro et sanguis non revelavit tibi, sed Pater meus, qui in coelis est. Et ego dico tibi, quia tu es Petrus, et super hanc petram aedificabo Ecclesiam meam, et caetera istiusmodi quae sequuntur (Matth. XVI, 16, et seq.). Nunquidnam adoptivum eum ex paterna didicisse credendus est revelatione? aut pro confessione nuncupativi Dei, vel adoptivi filii tantae beatitudinis, tantaeque admirandae culmen adeptus est potestatis, ita ut arbiter ligandi atque solvendi, coelestisque specialiter janitor fieret aulae? Quis haec (0387D)procaci dixerit lingua, quisve sanum sapiens impenetrabilium cordium arcana labentibus non pertimescat cogitationibus recenseri? Haereticus quippe falsidica fauce despumans quia non sit Christus Jesus verus Deus, aeterno anathemate perculsus conjectat. Petrus vero corde sacrato, labiisque benedictis, mellisona voce omnium Dominum protestatur dicens, Verbum, ait, misit filiis Israel, annuntians pacem per Jesum Christum; hic est omnium Dominus (Act. X, 36). Certe qui omnium Dominus est, ipse procul dubio et verus Deus est. Haereticus sacrilego plenoque perfidiae palato, adoptivum Christum Jesum, et non proprium (0388A)Dei Filium maledictus delerat. Petrus namque dulcifluo ore Dei Filium benedictus confitetur. Deus, ait, Abraham, et Deus Isaac, et Deus Jacob glorificavit Filium suum Jesum (Act. III, 13). Et rursus: Vobis primum suscitavit Deus Filium suum, misit eum benedicentem verbis (Ibid., 26). Et Pauli testimonium Lucas sic in eodem canonico ponit libro: Continuo, inquit, in synagogis praedicabat Jesum, quoniam hic est Filius Dei. Et paulo post: Saulus autem convalescebat, et confundebat Judaeos, qui habitabant Damasci, affirmans quoniam hic est Christus (Act. IX, 20, 22).
CAPUT XXXV. Alii Christi nuncupativi; Jesus Christus proprius: dicitur ab Apostolo in carne, et non cum carne passus. (0388B) Quaeri ergo potest, qualiter intelligi conveniat, quia Lucas pro magno asserit Paulo affirmasse, Hic est Christus, cum multi alii unctionis oleo uncti christi plerumque dicti leguntur, nisi quia alii nuncupativi christi. Hic autem quem Paulus affirmat, naturaliter verus est Christus Filius Dei, alii puri homines in iniquitatibus et concepti et nati, Christi chrismate sunt uncti; hic autem, quem praedicat Paulus, de Spiritu sancto et Maria gloriosa virgine et conceptus et natus, Christus essentialiter in utero est formatus, nunquam non fuit Christus, quoniam unctus prae participibus suis de Spiritu sancto, in ipso procul dubio conceptu virginalis uteri Deus essentialiter factus est Christus. Verbum quippe caro factum est (0388C)et habitavit in nobis, hoc est in Christo, cujus nos membra sumus. Et ideo in nobis, quia in Christo, qui formam dignatus est suscipere servi; quoniam in ipso complacuit omnem plenitudinem divinitatis habitare corporaliter. In nullo profecto alio nuncupativo Christo omnem plenitudinem inhabitasse legitur divinitatis. Sed nec de nullo horum scriptum inspicitur: Verbum caro factum est, et habitavit in nobis. Hunc verum Christum Deum Paulus disputans eum Judaeis affirmans quoniam hic est Christus. Cui in epistola sua Petrus licet aliis verbis, non dispari tamen sensu concordat apostolus, Christo autem, inquiens, in carne passo (I Petr. IV, 1), hoc est Christo Deo in carne, non cum carne passo, nec carni compasso. Deus enim Christus extra passionem est: nam (0388D)crucifixus, mortuus, et sepultus legitur, juxta Pauli vocem secundum Scripturas (I Cor. XV, 3, 4), sed in carne tantummodo. Cum carne autem Christus Deus nec crucifixus, nec mortuus creditur, nec sepultus. Nam 122 impassibilis in suis, dignatus est pati in nostris: immortalis permanens, voluit mori, et in sepulcro placuit sepeliri. Hinc illud est, quod alias isdem doctor mirabilis, quia Christus Jesus in carne solum modo, et non cum carne et pati et mori dignatus est. sic docet: Nam etsi mortuus est, inquit, ex infirmitate nostra, sed vivit ex virtute Dei (II Cor. XIII, 4).
CAPUT XXXVI. Christum verum Deum esse ex Scripturis ostendit. (0389A) Ecce Petrus et Paulus, duo videlicet fulgentia mundi candelabra, eum, qui natus est de Spiritu sancto et virgine Maria, et omnium Dominum, et Dei Filium, et Christum singulariter verum, et super omnia Deum confitentur in saecula benedictum. Joannes, cui inter natos mulierum major exstitit nemo, Filium Dei verum confessus est dicens: Ego vidi et testimonium perhibui, quia hic est Filius Dei (Joan. I, 34). Quin etiam digito hunc ostendit dicens: Ecce agnus Dei, ecce qui tollit peccatum mundi (Ibid., 29). Si autem ille, qui agnus dignatus est fieri, Deus verus non esset, nequaquam eum plusquam propheta peccatum (0389B)mundi tollere perhibuisset (I Joan. V, 20). Joannes quoque accubitor Christi verum illum Dei Filium, verumque Deum, et vitam protestatur aeternam (Joan. X, 27). Thomas in Christi corpore fixuras contingit clavorum, latusque lancea explorat apertum, et Dominum suum continuo et Deum suum exclamavit. Ipsius admirabilis paternae vocis clamore proprius aeterni Patris Filius, gemina, in monte scilicet sancto, et super crepidinem Jordanis alvei, demonstratur vocatione, Hic est, inquit, Filius meus dilectus, in quo bene complacui: ipsum audite (Matth. (0390A)III, 27; XVII, 5). Ipse se credere Deum discipulos docuit, dicens: Creditis in Deum? et in me credite (Joan. XIV, 1). Non dixit, me credite, sed, in me: aliud est enim, me credite, et aliud, in me credite. Me credere communis est sermo, et pertinet ad quamlibet creaturam. In me autem credere, solius Dei veri confessionis est honor exhibendus, Creditis, ait, in Deum, quia non in alium, nisi in solum unumque credendum est Deum: Et in me credite, utique quia et ego Deus. Non plures, sed unus idemque Deus Pater et Filius et Spiritus sanctus. Hinc iterum ipse per eumdem evangelistam, Ut cognoscant, ait, te solum et verum Deum, et quem misisti Jesum Christum (Joan. XVII, 3). Subauditur etenim et quem misisti Jesum Christum credant solum et verum (0390B)Deum.
CAPUT XXXVII. Exprobrat Felici intentatam divisionem quatuor personarum in Christo. Quem inseparabilem tamen evincit. Haec igitur tantorum herilium virorum praeclara Deum illum verum protestantur oracula. Sed et omnipotens Pater dilectum suum signavit Filium. Tu autem illi, o infelix, nihil amplius quam puro homini contulisti. Porro nuncupativum eum Deum, et optativum filium dum impia nare subsannas, (0391A)quid aliud quam uni cuilibet electorum hominum communem honorem rependis, cui debueras singulariter de alis potentiae gloriam excellentius exhibere? Sed quia ob hoc Arium aeterno nosti a sanctis Patribus anathemate damnatum, idcirco fraudare catholicam fidem lucubri satages [satagis] 123 objectione; et dum vipereos sibilos prurienti fingis auricula refutare, pestifero aspidis veneno regulique admodum infamaris flatu necari. Dividere nempe unum Christum eumdemque Dei Filium in partes dissicanti (Vid. c. 11, n. ª) corde conaris: nam dum modo verum Deum verumque Dei Filium insaniae furia mancipatus elinguas (Vid. n. ª in § 11 conc. Foroful.), quid aliud quam quatuor introducere personas festinas? Licet neges te hoc specie tenus non (0391B)asserere, quod quidem astruisse te nihilominus exhibitis in rebus probaris. Porro quia Redemptor noster ex utraque natura, divina siquidem et humana, Dei hominisque Filius unus idemque veraciter praedicatur, idcirco tibi videtur duo et duo, verus [ An. leg. in acc., verum, proprium] scilicet et proprius, nuncupativus scilicet et adoptivus, recte confiteri; quasi alter sit Christus purus Deus, hoc est verus, et alter purus homo, uti quilibet unus electorum, hoc est nuncupativus Deus: ex hoc etenim proprius, ex illo vero adoptivus filius; cum simplex sincerae fidei ratio aliter in directum normulam (Vide not. j in § (0392A)6 concil. Forojul.) suae religionis in nullo prorsus curvante errore extendat utrinque [ Al. utrique, an. legendum utriusque?] lateris rectitudinem mensam. Aliter quippe ex Patre, quia ante omnia saecula et sine initio invisibilis et incorporalis de coaeterno natus est genitore: aliter profecto ex matre, quia certo in tempore Verbum caro factum corporaliter natus est Deus homo. Et non alius qui ante saecula, et alius qui in tempore, sed unus idemque ex utraque et in utraque natura, remote scilicet nuncupativo [ Pro, nuncupativi . . . adoptivi] Dei, et adoptivo filii modis omnibus vocabulo, et ante partum et post partum virginis unus et verus Deus, verusque permanet Filius Dei. Non enim potest unus dividi; et idcirco non tibi conceditur, ut ex parte verus, et ex parte non (0392B)verus credatur; nec gemina naturarum discretio in una ineffabiliter coeunte separari valet persona, contestante autem Spiritu sancto, qui per Scripturam suam loquitur ita: Quod Deus, ait, conjunxit, homo non separet (Matth. XIX, 6). Deus namque conjunxit sibimet in thalamo suo, in unitate personae, hoc est in inviolato utero beatae virginis humanam inconfusibiliter, seu [ Pro et] inseparabiliter naturam. Hanc utique unitae divini humanique commercii inseparabilem societatem naturae scindere satagis manu cruenta. Et licet frustatorie coneris, non tamen effectum consequeris efficiendi.
CAPUT XXXVIII. Martha, latro, centurio, Gabriel, Christum Dei Filium fatentur verum: Felix adoptivum. (0393A) De solo ergo tam obscenae voluntatis molimine reus, nisi te sceleris hujus poeniteat, ante conspectum aeterni teneberis judicis. Nonne sanctae mulieres Dei illum verum confessae sunt Filium? Martha utique ab eo requisita utrum credat ipsum vitam et resurrectionem esse mortuorum, respondeat, Ego, inquiens, credidi, Domine, quia tu es Christus Filius Dei, qui in hunc mundum venisti (Joan. XI, 27). Quo enim venit, qui ubique totus per divinitatis suae potentiam erat? Sed in hunc mundum per uterum virginis venit. Et illum, qui per id, quod ex Patre est, non habuit quo veniret, per uterum virginis tamen (0393B)venit, Martha Filium est Dei vivi confessa. Potioris forte fidei, ut latronem Christi taceam confessorem, centurio te fuerit, nec dum a sanguine manibus lotis, qui crucifixo Dei in carne Filio, percutiens pectus suum dicebat: Vere Dei filius erat iste (Matth. XXVIII, 54). Ille in cruce pendentem verum Christum confessus est Dei Filium: tu in dextera jam Patris sedentem asseris adoptivum. Gabriel quippe archangelus Christum in praesepio jacentem, Dominum et Salvatorem, gaudiumque omni praedixerat populo, dicens: Ecce ego evangelizo vobis gaudium magnum, quod erit omni populo, quia natus est vobis hodie Salvator, qui est Christus Dominus in civitate David (Luc. II, 10, 11). Et tu in solio nunc majestatis suae cum Patre regnantem nuncupativum Deum perdito corde (0393C)fateris.
CAPUT XXXIX. Non nuncupativum Deum, nec adoptivum filium reperiri in Scripturis: sed ex opposito verum Deum et proprium Filium. Interrogo ergo quis fuerit ille magister erroris, qui nunquam fuerat discipulus veritatis, a quo didiceras Christum nuncupativum Deum, et adoptivum filium. In sacris namque voluminibus nomen ejus aliter ex magisterio sancti Spiritus invenitur insertum: sicut in David dicit, Ante solem permanebit nomen ejus, et ante lunam sedes ejus (Psal. LXXI, 17, 45). Isaias quippe praecipuus prophetarum, eum qui de virgine nasci dignatus est, nomen ejus cum interpretatione sui praedixit: Et vocabitur, ait, nomen (0393D)ejus Emmanuel, quod interpretatur nobiscum Deus (Isa. VII, 14, VIII, 10; Matth. I, 23; vide not. ª in c. 19 hujusce lib. I). Nobiscum quoque Deus juxta illud, et Verbum caro factum est, et habitavit in nobis (Joan. I, 14), hoc est, nobiscum Deus. Et rursus, Et vocabitur (0394A)nomen ejus admirabilis, consiliarius, Deus fortis (Isa. IX, 6). Et iterum, Redemptor tuus sanctus Israel, Deus omnis terrae vocabitur (Isa. LIV, 5). David autem non cuilibet nuncupativo, sed vero Deo et regi magno, qui est super omnes deos, omnes gentes plaudere manibus, et in voce exsultationis prophetico praemonet organo jubilare. Quoniam Deus, inquit, summus, terribilis, et rex magnus super omnes deos (Psal. XLVI, 3). Et quia de verbo carne facto praececinerit, liquidius declarat, cum post paululum subinfert: Ascendit Deus in jubilo, et Dominus in voce tubae (Ibid. 6). Et illud, Qui ascendit, ait, super occasum, Dominus nomen est illi. (Psal. LXVII, 6). Et infra: 125 Dominus virtutum ipse est rex gloriae (Psal. XXIII, 10). Huic simile quid in carmine triumphali (0394B)per Moysen decantatur: Dominus quasi vir pugnator, omnipotens nomen ejus (Exod. XV, 3). Zacharias ita: Ecce vir, Oriens nomen ejus (Zach. VI, 12). Angelus ad Joseph, Et vocabis nomen ejus Jesum (Matt. I, 21), hoc est, Salvatorem. Et rursus idem angelus beatae virgini: Quod autem nascetur, infit, ex te sanctum, vocabitur Filius Dei (Luc. I, 35). Et iterum, Vocabitur nomen ejus Altissimi Filius (Ibid. 32). Evangelicus autem Zacharias et Dominum illum, et Altissimum praedixit, Tu, inquit, puer Propheta Altissimi vocaberis: praeibis enim ante faciem Domini parare vias ejus (Luc. I, 76). Nathanahel profitetur hoc modo, Rabbi, ait, tu es Filius Dei vivi, tu es rex Israel (Joan. I, 49). Lucas nempe posuit ita: Et vocatum est nomen ejus Jesus, sicut dictum est ab angelo (0394C)priusquam in utero conciperetur (Luc. II, 21). Petrus ait: Hic est omnium Dominus (Act. X, 36). Paulus super omnia Deum benedictum confitetur in saecula (Rom. IX, 5).
CAPUT XL. Emmanuel, Jesus, Redemptor, Christus, sunt nomina Filii Dei in Scripturis: non nuncupativus, nec adoptivus. Nescio plane quis ei nuncupativum vel adoptivum nomen imposuerit. Nam si cunctae utrorumque testamentorum paginae revolvantur, nusquam inibi haec duo vocabula ad ipsum pertinentia poterunt reperiri, quia nec merentur Filio Dei ascribi. Ea vero nomina, quae per angelos vel prophetas, sanctosque apostolos nobis revelata sunt, satis apta [ An, apte?] conveniunt (0394D)Filio Dei. Nam Emmanuel, quia nobiscum Deus; Jesus, quia Salvator omnium; Redemptor, quia pretio captivos nos sui sanguinis redemit; Christus, quia arcanius in utero virginis unctus, hoc est de Spiritu sancto est natus. Ipsa nimirum conceptio, (0395A)spiritalis invisibilis nihilominus unctio fuit, licet manifestius et in Jordanis crepidine a Spiritu sancto sit unctus, qui super eum in specie descendit columbae. Haec quippe manifestior: illa vero occultior unctio praedicatur. Dominus, quia omnis creatura in coelo et in terra serviunt ei. Et quia secretius in virginali utero sancti Spiraminis delibatur flatu, Christus, hoc est, unctus, est natus, angelico evidentius, oraculo erudimur. Ait enim: Natus est vobis hodie Salvator, qui est Christus Dominus in civitate David (Luc. II, 11).
CAPUT XLI. Quid sit nuncupativus Deus: et quod Christo non conveniat. Age ergo, exstincto penitus omnis invidiae fomite, (0395B)qui litium protinus flammantius prunas comburit, videamus nunc simplici oculo mentis utrumnam haec duo vocabula in Christo unigenito Dei Filio convenientius sint attributa. Nuncupatitius nempe Deus ille dicitur, qui cum sit homo purus, nec est una cum Deo vero persona, sicut Christus, ex accidenti tantummodo dono gratiae dicitur quasi Deus. Promeretur nimirum hujus honoris vocabulum ex largitoris quandoque gratuito munere, quia non habuit essentialiter semper ut Deus esset. Nuncupare quippe affectatae locutionis est appellare. Nam qui semper Deus non fuit, sed accessit illi ob imitationis quandoque privilegium ut Deus esset; profecto non verus, sed nuncupativus Deus dici absque ulla ambage dubietatis valebit. Christus igitur, qui nunquam non (0395C)fuit Deus homo (ex quo enim assumptus est a vero Deo in unitate personae semper permanet verus Deus et homo), licet sit aliud per quod Deus, et aliud per quod homo, sed in utroque unus Deus et homo: nec fuit aliquando purus conceptus vel natus homo, sed quia conceptus vel natus est de Spiritu sancto et virginea carne, ex ipsa conceptione, vel ineffabili nativitate Deus verus processit et homo: quomodo ergo non semper vel totus verus est Deus, qui nunquam fuit sine vero Deo nec conceptus nec natus? Nec accessit illi ut Deus esset nuncupativus aliquando, qui homo verus in unitate nasci personae meruit Dei veri, nec fuit unquam Christus alterius personae, nisi semper veraciter Dei veri.
CAPUT XLII. Una persona duobus non convenire, adoptivo et proprio, exemplo et similitudine declarat. (0395D) Quo igitur pacto persona una Deos exhibeat duos, aut certe unius personae proprietas disparili nuncupatione filiorum dualitatis recipiat diversitatem? Nam cum constet homo unus ex duabus diversisque naturis, propter quod Paulus interiorem 126 et exteriorem denuntiat hominem (Rom. VII, 22), non tamen Joannes Baptista hujusmodi interior unus idemque et exterior homo, unus Zachariae patris proles secundum interiorem hominem, hoc est, spiritum, (0396A)proprius; et juxta exteriorem, id est, carneum corpus, adoptivus filius recte videbitur nuncupari. Unus namque Joannes proprius verusque unius Zachariae filius praedicatur. Quod si Jacobum Alphaei, alterius scilicet patris filium, Zacharias per adoptionis praerogativam in sorte filii gratuito subrogasset, poterat uterque, Joannes siquidem et Jacobus propter personarum discretionem, alter horum proprius, et alter adoptivus veraciter filius vocitari. Nam si facultas humanae possibilitatis exegisset, quatenus Joannes permanens id quod erat, posset cum Jacobo in unione personae inseparabiliter effici unus, ita ut proprietas naturalis gemina permaneret, et unio personalis individualitatis vocabulo nulla posset ex causa rescindi: tunc unus Joannes Jacobusque personaliter (0396B)effectus poterant fortasse uterque et adoptivus et verus filius dici; sed quoniam Joannes et Jacobus per consortium quidem charitatis possunt esse cor unum et anima una, nunquam tamen naturaliter per unitatem personae effici posse creditur ambo unus, nunquam Joannes aliter, nisi Zachariae filius permanet semper verus. Sed licet omne quod ex rebus humanis exempli colligitur causa, indignum divino cultui haud dubio ascribatur, licet tamen, in quantum similitudinis exerit [ An, exigit?] ratio, ex visibilibus invisibilia et ex humillimis sublimia comparari. Nam cum Redemptor noster se vitem veram, discipulos palmites, Patrem autem suum agricolam parabolice declarasset, ex rebus profecto terrenis divini excellentius mysterii gloriam sublimavit (Joan. (0396C)XV). Tantae ergo tamque divinius auctoritatis firmati praeconio, nil tanquam intemperatius conjecti praemissae exempli existimo obesse figurae.
CAPUT XLIII. Adoptio quia convenit nobis, non convenit Christo. Christus igitur unigenitus sempiterni genitoris Filius, qui ab ipsa, ut verius referam, ineffabilique virginalis uteri conceptione in Dei Filii personam susceptus, unaque cum Deo inconfuse, sed et individue factus persona, unus idemque verus Dei hominisque Filius, indiscretus juxta carnis dispensationem persona, discretusque natura. Porro secundum divinam ineffabilis gloriae majestatem, inseparabilis cum Patre sanctoque cum Spiritu essentia, sed discretus (0396D)persona, semper unigenitus et verus Dei Filius, cessante prorsus omnino adoptivi vocabulo nominis. Non enim Christo Jesu consequenter rataeque possibilitatis appellatio defertur adoptionis, cui nunquam dedecus contigit alienationis. Nam cum sit adoptio nomen mihi cunctorumque redemptorum bonum, idcirco tamen uni Deo hominique dignius ascribi posse ratio non permittit regularis catholicae fidei; quoniam per eumdem Dei hominisque Filium ille ut assequatur necesse est regenerationis, qui de massa perditionis per traducem propaginis veniens, in iniquitate conceptus, et in peccato genitus (0397A)extraneus constat a paternae dignitatis privilegio Filius ante tempus adoptionis exstiturae. Christus autem Jesus quo pacto adoptivus filius credi conveniat, nullius rectae fidei considerationis conspicuus ordo demonstrat. Ipse quippe solus ac singulariter de Spiritu sancto conceptus et natus, ex virginea vulva sine peccato prodiit Deus et homo. Nunquam quidem fuit filius irae, quatenus ex dono gratiae per adoptionis processum fieret Filius Dei. Ex quo enim Verbum caro factum est, et coepit homo Christus esse una cum Deo persona, semper unus ex utroque verus et unigenitus permanet Filius Dei.
CAPUT XLIV. Ex filiis irae faciente Deo adoptivos filios per baptismum arguit, Felicem vel debuisse dicere Christum filium irae, vel non debere dicere adoptivum per baptismum; quo non eguit, sed suscipiendo illum nobis sanctificavit. (0397B) Nonne ore tuo te juste condemnaveris, nisi [ Al., si] tuis quantocius assertionibus contradicere non vereberis? Tuae namque te produnt litterae retulisse: Ex filiis irae sacramento nihilominus subveniente baptismatis, per adoptionis gratiam effici filios Dei. Aut ergo mendacii sceleris reus argueris, si obsistere nitaris non esse originaliter omnes, ut locutus es, filios irae, qui per adoptionis gratiam efficiuntur filii Dei; aut si Christum Jesum unum Deum hominemque non parcis adoptivum filium praedicare, astrue, necesse est, eum impio ore maledictisque praecordiis originaliter quasi purum hominem in iniquitatibus conceptum (0397C)filium fuisse irae, et tunc adoptivi ei nomen (0398A)confuso stylo ascribe, quatenus omnes haeresiarches haereses in unum coacervatim reductae, novello quidem sono, sed anili purulentoque prolatae palato, nullius sufficiat arbitrii vel medii sceleris alterius sectae collata aestimari comparatione. Insanabilis utique te 127 pestis mortiferae canceris devastat serpendo, cum geminas reputas unigeniti Dei Filii post partum virginis nativitates hoc modo. Has, inquit [ An inquam, vel inquis?], geminas generationes, primam videlicet, quae secundum carnem est, secundam vero spiritalem quae per adoptionem fit, idem Redemptor noster secundum hominem complexus in semetipso continet. Primam videlicet quam suscepit ex virgine nascendo; secundam vero quam initiavit in lavacro a mortuis resurgendo. Catholica (0398B)quippe fides alteram ex Patre ante omnia saecula confitetur; ex matre alteram in finem saeculi protestatur. Tertiam vero, quam tu initiatam in baptismo affirmas, ecclesiasticae regulae modis omnibus refutat censura. Nam cum adstruas has geminas generationes, primam ex virgine, secundam in baptismo initiatam, oblitus praeterea illius convinceris inenarrabilius gloriosae ex paterno ante luciferum utero nativitatis. Duas quin etiam praeter illam introducere generationes gestiens ore despumas toxifluo. Ex virginis quippe unam mirabili partu, alteram vero ex lavacri asseris sacramento. In eo ergo mendacii laqueo non te refugis strangulare; quoniam idcirco tertiam moliris affirmare, ut eguisse (0398C)eum fingas regenerari per baptismum, quasi originaliter (0399A)filium irae, qui non de Spiritu sancto sicut Christus et conceptus et natus est, sed in iniquitate de semine vitiatae conceptus exstat naturae. Ex eo quapropter patenter clanculae perfidiae tuae flexuosis obviolatae sinibus manifestius insidiae propalantur, quoniam ideo hominem Christum Jesum adoptivum Filium sensu frustratus putas vaniflavo, tanquam oportuerit eum denuo nasci, et ex materno et fontis utero, sicut caeteros homines qui in remissionem baptizantur peccatorum, qui etiamsi proprio non sint obnoxii scelere, sicut parvuli, propter originalia tamen crimina, quae de massa traducuntur perditionis. Nisi quis renatus fuerit ex aqua et Spiritu sancto, juxta Dominicae praedicationis sententiam, non intrabit in regnum coelorum (Joan. III, 5). Cum (0399B)ille non dixerit Nicodemo, Oportet nos nasci denuo, sed exceptavit semetipsum, cui non oportuerit denuo nasci, ita, oportet, inquit, vos nasci denuo (Ibid. 7). Nam quemadmodum non sibi, nec pro se, sed pro nobis natus, passus, mortuus veraciter creditur ac sepultus: ita nec sibi, vel pro se, sed pro nobis baptismi dedicare dignatus est sacramentum. Nisi enim illi placuisset Jordanica suo baptismate sanctificare fluenta, aquarum natura nullam unquam regenerandi habere potuisset virtutem. Unde et Joannes cum se peteret primum ab eo baptizari, dicens: Ego a te debeo baptizari, et tu venis ad me (Matth. III, 14)? illico a Domino audivit: Sine modo: sic enim decet nos adimplere omnem justitiam (Ibid. 15). Joannes igitur suo baptismate non potuit (0399C)sanctificare aquarum naturam, nec conferre illi sui corporis lavacro, sicut sui Domini, regenerationis effectum in remissionem peccatorum. Et ideo non debuit prior Joannes baptizari necdum labentibus [ Forte, pro lavantibus] pretiosa Domini Jordanicis undulis sui membra conditoris; aquarum sanctificatio per effectum erat supplenda justitiae. Baptizato namque Domino, Joannes [ An, Jordanis?] (0400A)ejusdem sui Domini sanctificatus baptismate, vim valuit [ Pro, habuit] exinde sublimium inferre coelorum.
CAPUT XLV Apostoli baptizantes, et miracula facientes in nomine Jesu, evincunt ipsum esse Deum. Si igitur Jesus a Nazareth juxta tuam perfidiam Deus verus ipse non esset, nequaquam Petrus et Paulus, qui videbantur Ecclesiae columnae, in nomine Jesu sacramentum baptismatis, quod nulli alio nisi solius Dei veri, competit nomini, in remissionem traderent peccatorum. Imbuta quippe juxta, promulgatis Domini praeceptis, fidei regulam fidelium turba, praecepisse eos, qui instructi erant divinorum charismate, dictis non inhibetur adversis, (0400B)in nomine Jesu baptizari, Luca attestante qui evangelica Petri Paulique veridico ita scribit calamo verba. Nam effusa gratia Spiritus sancti super credentes, sic Petri ponit sermonem: Tunc respondit Petrus: Nunquid aquam quis prohibere potest, ut non baptizentur hi, qui Spiritum sanctum acceperunt? Et jussit eos baptizari in nomine Jesu (Act. X, 47 et 48). Paulus vero cum affirmaret per Scripturas ipsum esse Jesum Christum, et responsum accepisset ab his qui crediderant quoniam in Joannis baptismate baptizati essent: Joannes, inquit, baptizavit baptismo poenitentiae populum dicens in eum qui venturus esset post ipsum ut crederent, hoc est in Jesum. His auditis baptizati sunt in nomine Domini Jesu (Act. XIX, 4, 5). Et rursus in eodem libro: (0400C)Cum vero credidissent Philippo evangelizanti de regno Dei, in nomine Jesu Christi baptizabantur viri ac mulieres (Act. VIII, 12). Miror, quia impudentiae rugis fronte concisa Petrum Paulumque, duo praeclara coeli luminaria infamare non vereris, Jesum a Nazareth Deum verum esse ideo tacuisse eos conjectas, quasi nuncupativum eum Deum juxta tuam vesaniam putavissent. Quod si Deus ipse verus (0401A)non esset, nequaquam Petrus et Joannes claudo ex utero matris suae in nomine Jesu Nazareni dicerent, Surge, et ambula (Act. III, 6). Et illud: Notum sit omnibus vobis, quia in nomine Jesu Christi Nazareni, quem vos crucifixistis, in hoc iste astat coram vobis sanus. Et non est, inquit, in alio aliquo salus: nec nomen est aliud sub coelo datum hominibus, in quo oporteat nos salvos fieri (Act. IV, 10). Et homini cuidam jacenti in grabato paralytico sic ait: Aenea, sanat te Jesus Christus, surge et sterne tibi. Et continuo surrexit (Act. IX, 34).
CAPUT XLVI. Jesus auctor vitae, vita et resurrectio: non ergo nuncupativus, sed verus Deus. Si igitur Deus verus ipse non esset, quo pacto (0401B)idem apostolorum princeps alias auctorem eum vitae propria fuisset auctoritate confessus? Sic enim per exprobrationem Judaeorum audacter retundit perfidiam, dicens, Vos autem petistis, ait, virum homicidam donari vobis: auctorem vero vitae interemistis, quem Deus suscitavit a mortuis (Act. III, 14, 15). Nonne tu dicis Christum Jesum, qui interemptus est, semper vivens, et quem Deus suscitavit, non esse Deum verum? Petrus autem auctorem eum praedicat vitae. Auctor quippe vitae nullus potest alius dici vel credi nuncupativorum deorum, nisi sit Deus verus, sicut Dominus noster Jesus Christus Filius Dei vivi, quemadmodum ipse de semetipso testatur. Ego sum, ait, resurrectio et vita (Joan. XI, 25). Et illud: Ego sum via, veritas, et (0401C)vita. Dic, quaeso te, dic; non te pigeat veritatem loqui; ubi legisse te recolis de alio quolibet 129 nuncupativo Deo scriptum: Ego sum via, veritas et vita? Et vere scio, quia nunquam legisti, nunquam eris lecturus. Cur ergo non te corrigas ad viam, quam diu devians errare fatigatus non cessas? Cur non amplecteris veritatem? Quousque falso frustratus errore mendacii sequeris patrem? Cur non concupiscens desideras apprehendere vitam? Usquequo sequipedam mortis esse non te pudebit (0402A)auctorem? Nam inhaerendo, et sempiternae pabulum eris gehennae.
CAPUT XLVII. Scripturam pluries dicentem Dominum esse Deum intelligit Paulinus ac si diceret quod Jesus Christus sit Deus. Haereticus itaque viperei veneni poculo impio hausto debriatus gutture Jesum a Nazareth Deum denegat verum. Petrus autem Spiritus sancti satiatus dulcedine omnium Dominum labiis profitetur sacratis. Et quoniam Dominus omnium ipse sit Deus insigni quantocius Psalmistae veraciter vaticinio declaratur. Intret, ait, in conspectu ejus in exsultatione: scitote quoniam Dominus ipse est Deus (Psal. XCIX, 2, 3). Stultus quippe dixit in corde suo: Non est (0402B)Deus (Psal. XIII, 1). Sapientissimus namque Salomon prophetico imbutus spiramine, prolixius orationis serie promulgata, protestatur dicens: Ut sciant universi terrarum populi, quod Dominus ipse sit Deus (III Reg. VIII, 60). Et illud Jacob patriarchae: Si reversus, inquit, fuero prospere in domum patris mei, erit mihi Dominus in Deum: et lapis iste, quem erexi, in titulum (Gen. XXVIII, 21, 22). Hinc alias concinnatim in praefato Regum volumine sub optionis figura ab Elia problematice prophetis Belial proposita clarius demonstratur. Cum invocantibus illis deos suos nihil dignum actum sit, purificata protinus ab Elia propheta altaris struice, invocatoque omnipotentis Domini Dei coeli sempiterno nomine, sacrificium bovis altari superimpositum, perfusumque (0402C)ter salientibus aquarum undulis, mox ignis, vaporantibus flammis, consumpsit divinus. Cujus videlicet tam insigne detecta perspicuo rumore miraculi veritate, admirantes prostratique in terram populi, repetitae utique continuo unius ejusdemque vocis officio, professio rectae fidei promulgatur, cum celerius subinfertur: Dominus, inquiunt, ipse est Deus (III Reg. XVIII, 39). Hinc etenim prolatae fidei professioni et illud non inconvenienter concordare certum haud dubio aestimatur, veluti in sacra historia in verbis (0403A)Rubenitis et Gadditis, et dimidiae tribus legitur Manasse. Nam cum durius redarguerentur legatione insistente filiorum Israel, quorum princeps erat Phinees Domini sacerdos, conquesti nimirum de altaris mirae magnitudinis constructione, ne forte per industriam in cultu Deorum gentium aedificatum cernitur. Quae cuncta allegoricae expositionis indigent documentis, a quibus styli elevatius suspenso temperamus mucrone, ne forte legentis animus prolixae disputationis recensita serie fatigetur. Objurgatis igitur vehementer duabus et dimidia tribu, respondisse eos talibus constanter Scriptura verbis depromit. Fortissimus, inquiunt, Deus Dominus, fortissimus Deus Dominus, ipse novit si praevaricationis animo hoc altare construximus: et non ea magis cogitatione atque tractatu, (0403B)ut in testimonium esset inter filios vestros et filios nostros; ne forte dicerent filii vestri cras filiis nostris: non vobis pars vel haereditas in Domino Deo Israel (Jos. XXII, 22, seq). Et hujusmodi connexius verborum sequentia extendentes, ad eum perductum est limitis terminum, quatenus finalis verbi clausulam violatae [ An inviolatae?] cingi fidei inspecta monstraretur censura, cum protinus subinfertur: Vocaveruntque filii Ruben et Gad altare, testimonium nostrum quod Dominus ipse sit Deus (Ibid. 34). Ecce principium responsionis eorum non quemlibet Deum, sed fortissimum Deum Dominum signanter insinuat. Ecce finis dicti, Testimonium nostrum profertur, quod Dominus ipse sit Deus. Quod quidem testimonium non speciale harum tantummodo existimo (0403C)130 tribuum, sed ut moris est sacri eloquii, plerumque pro toto ponere, generali utrorumque testamentorum sentiri procul dubio testimonium debet. Omnes etenim Scripturarum paginae et fortissimum Deum Dominum Christum Jesum Dei Filium, et quia Dominus verus sit Deus voce praeconia confitentur. Hoc est unum illustrissimum omnium divinorum dogmatum testimonium.
CAPUT XLVIII. Locum Isaiae exponit de Jesu, qui etsi homo de terra, unitate tamen personae verus est Deus, non nuncupativus. Isaiae praeterea tam potissimum sincerae fidei vaticinium debueras saltem in tabula tui cordis divini liquoris (0403D)exaratum undula jugiter lectitare: quod atramenti nigredine in pagina tuae melius inseri disputationis putasti. In quo, inquit, qui benedictus est super terram, benedicetur in Deo amen. Et qui jurabit in terra, jurabit in Deo amen (Isa. LXV, 16). Sed quid prodest labiis eum honorare, cum cor tuum subito recedat ab eo? Timoris est quippe voce confiteri, more [ Forte corde, vel mente] contradicere. Taedii est ista professio potius quam dilectionis, quae de radice non oritur veritatis. Legisti prorsus hujus expositionem capituli a majoribus nostris stylo deligatam catholico, sed ore, non corde. Nam illi Deum verum, et in substantia (0404A)nostrae carnis quam de virgine sumpsit, habitare confessi sunt, et ipsum eumdemque ex utero unum nos Deum credere Dei Filium verum docuerunt. Tu vero sacrilego ore Deum verum habitatorem; Deum namque nuncupativum astrues quo habitatur. Et ex hoc merito infamaris duos introducere Deos, verum et nuncupativum, cum sit ex duabus naturis unus et verus Deus. Quod si non unus et verus Deus ex utraque et in utraque natura, divina scilicet et humana, hoc est terrena, discretus substantia, indiscretus maneret persona; nequaquam idem propheta addito jurejurando diceret, Qui jurat in terra, jurat in Deo, amen. Amen quippe sermo est jurisjurandi, et licet transferatur ex Hebraeo in Latinum eloquium vere sive fideliter plus tamen mystice (0404B)vim ineffabilis praemonet sacramenti, quam translatoris valeat efficaciter lingua proprietatem plenius exprimere vocis sonantis. Pulchre namque qui jurat, ait, in terra, jurabit in Deo, amen. Quoniam ille Deus verus, qui dignatus est terram nostrae carnis assumere, non se in duos per dispensationem magni et pii sacramenti duplicavit Deos, verum scilicet et nuncupativum, adoptivum vel [vel pro et, insuper videtur deesse filium] proprium; sed verus Deus, et proprius permanens Filius, unus idemque verus ex utroque creditur Deus. Et quanquam mendaci tergiversatione, excusatione excusare te specie tenus nitaris non duos astruere Deos, ex ipsis tamen tuorum revinceris prolatis verborum objectionibus, cum duo et duo relativa vocabula unius intorquere non parcis personae. (0404C)Nam verus et nuncupativus duo sunt: proprius et adoptivus similiter duo sonant, duarumque personarum, non perfunctorie tantummodo sono, sed rei substantialis efficit veritatem.
CAPUT XLIX. Altare de terra, ad quod per gradus prohibetur ascensus, est Christus in incarnatione, non tamen multiplicata persona. Unus igitur nullius rationis injectu potest utrumque esse, et verus et nuncupativus, proprius unius genitoris et adoptivus. Non enim valebis te in tantae subtilitatis fantasia extenuare, quo possis impune utroque vacillante pede ab his, in quibus offenderis, cornibus elucubratius effugere. Quoniam qui jurat in terra, jurat in Deo, amen. Unde et divina voce (0404D)alias Moysi dicitur, Altare de terra facietis mihi (Exod. XX, 24). Ad quod nimirum altare Domini lege prohibetur per gradus ascendere. Non ascendes, inquit, per gradus ad altare meum (Ibid. 26). Altare quippe de terra est Christi caro sumpta de virgine. Facere namque altare de terra est spem in mediatoris veraciter confidendum [ An pro confidendo] ponere incarnatione. 131 Per gradus nempe ascendere ideo contradicitur, quia in gradibus et inaequalitas contemplatur, et numeri aucta quantitas multiplicatur. Hoc significante Sancto spiritu, quoniam in (0405A)excellentia sanctae et ineffabilis Trinitatis nulla est inaequalitas, nullaque diversitas suspicanda. Et in sacramento incarnati Verbi Dei Patris, per quod Filius Dei unus idemque dignatus est fieri hominis Filius, nulla est numeri quantitas in personarum diversitate suppleta. Illud praeterea egregium solemnissimumque Dei hominisque Filii, Redemptoris scilicet nostri Jesu Christi, quod de semetipso melliflui oris dulcedine testimonium dignatus est divinitus irrorare, quemadmodum Joannis Evangelio veneranter legentis oculus contuetur, operae pretium dignum, satisque perspicuum, et omni religione praeclarum huic operi duximus inserendum. Quod quidem hujus haereseos materialis perfidiae evertere fundamentum solum, sufficere posse nullus prorsus ignorat, qui (0405B)sincerae fidei soliditatem, supra firmam, quae Christus est, petram posuisse se fixius recognoscat. Nemo, inquit, ascendit in coelum, nisi qui descendit de coelo, Filius hominis qui est in coelo (Joan. III, 13). Et illud. Cum videritis Filium hominis ascendere ubi erat prius (Joan. VI, 63). In quibus Dominicis verbis, ut ita dixerim, orthodoxae fidei inviolabilis per quamspicui [ Pro, quam perspicui] illustra luce fulgoris pulchritudo resplendet.
CAPUT L. Verbum caro factum est, non tamen alter filius; sed semper idem qui antea. Et nunquam Jesus terrenus homo purus, qui semper et coelestis. In eo igitur unum eumdemque se Dei hominisque Filium esse divinitatis voce professus perdocuit, cum (0405C)Filium hominis descendisse de coelo, et ascendere ubi erat prius, venerandis innotuit documentis. Nam qui erat semper coaeternus Filius Dei, dignatus est ipse certo in tempore Filius hominis [ Addendum videtur fieri]. Factus quippe est quod non erat, hoc est, homo: Verbum enim caro factum est. Non est tamen factus alter Filius qui non erat. Ille utique, qui semper erat, est, et erit unigenitus semper Filius Dei, qui sic erat in terra, ut nunquam deesset in coelo. Sic venit ineffabili miroque modo in uterum virginis, quatenus a paterno nunquam recederet sinu. Porro sic sola potuit dignatione per id quod homo factus est, subdi parentibus, ut semper existeret idem ipse Dominus angelorum ubique totus, in coelo videlicet et in terra. Ex eo ergo convenientius recteque (0405D)datur intellegi, Filium hominis descendisse de coelo, atque ascendere ubi erat prius, quoniam Filius Dei qui descendit de coelo et in coelo erat cum in terra loqueretur, ipse omnino est unus idemque Filius hominis. Voluit profecto nos altissima Dei Patris atque sapientia benigno nihilominus praemonendo favore instruere, quatenus absque ulla prorsus ambage dubietatis, absque ulla scrupulosae palpitationis titubatione certius intellegamus, non semper [ Pro (0406A)nonnunquam] mysterium incarnationis in duos Deos, vel in duos filios demutasse, quemadmodum haeretici insanire videntur; nec ex parte verum Deum, et ex parte non verum; aut aliquando proprium Filium, et aliquando non proprium, sed semper verum Deum, propriumque Dei Filium, et ante partum et post partum virginis declarare dignatus est: veritatem tamen humanae carnis insinuat per mysterium assumptionis. Et quoniam proprietas utriusque naturae inconfusa in una Dei hominisque Filii persona, perpetua inseparabiliter inviolato jure permaneat societate, frequenter quia profiteri non distulit perspicui rationis ordo declarat. Cum igitur docet Filium hominis descendisse de coelo, et eumdem ascendere asserit ubi erat prius, et verum se Deum, verumque hominem, (0406B)et proprium Filium Dei Filiumque hominis patenter voluit demonstrare. Hinc regula informatus primum hominem de terra terrenum, secundum praedicat de coelo coelestem (I Cor. XV, 17). Non quod homo [ Pro hominem], priusquam in Deum assumptus in coelum ascenderet, de coelo credendum est descendisse; sed quia Deus ille, qui de coelo descendit, per sacramentum incarnationis Deus verus permanens, factus est etiam verus homo: et non sunt personaliter duo, Deus videlicet et homo, sed unus idemque est in unitate personae Deus homo. Idcirco Apostolus secundum hominem de coelo coelestem veraciter edocet, quoniam suscepta a coelesti Deo essentialiter humana natura, terrenus homo ex eo factus est coelestis. De coelo ergo secundus homo, id est (0406C)Christus Jesus, quia coelestis et terrenus factus est unus Deus et homo. Non ergo jam terrenus qui per coelestem in ipsa veraciter uteri conceptione factus est coelestis. Et licet habeat terreni corporis veritatem, nunquam tamen sic fuit terrenus, ut non fuerit semper et coelestis, quia nunquam fuit purus primum conditus homo, ut postmodum transiret in Deum; sed dum conciperetur de Spiritu sancto et virginis vulva, Deus pariter prodiit et homo: unus ex duabus naturis Deus homo, non alter Deus et alter homo, licet sit aliud per quod Deus, et aliud per quod homo: unus tamen idemque de coelo coelestis Deus homo 132
CAPUT LI Jesus qui descendit, ascendit ubi erat prius; quia Filius Dei, minor Patre secundum naturam humanam, non tamen minor Filius etsi homo; unde et homo nomen haereditavit super omne nomen. (0406D) Non discrepat ergo clamor praeconis a sui sententia judicis. Quod enim Dominus Filium hominis de coelo descendisse, et ubi erat, perhibuit, prius, ascendere, hoc Apostolus ejus secundum hominem de coelo confitetur coelestem. Non enim abnuo me hujus Dominicae allocutionis capitulum in tuis insertum legisse pitaciis, et juxta moris tui insolentiam, violenter (0407A)inflatae scientiae tuae sensu recognovi digestum. Cur non sinceri luminis oculos, multoque contemplationis intui inspicis ratam in rota, hoc est utrumque Testamentum sibimet conglutinatum, ita ut Vetus Novum, perfida calculatione divisus, hoc est in veri et nuncupativi Dei. Cui nimirum tam impiae assertionis auditui catholica fides nulla unquam ratione patentium aurium praebere patitur rimas. Nam et ante incarnationis mysterium, et post assumptionis sacramentum semper unus idemque proprius verusque Dei Filius, et verus permanet Deus. In forma namque Dei aequalis Patri, in forma vero servi minor Patre. Non alius, sed unus idemque et aequalis et minor. Non Filius minor, sed humana inferior natura. Aequalis nimirum, quia unum cum Patre: (0407B)minor autem, quia unum cum matre. Nonne qui dicit: Ego et pater unum sumus (Joan. X, 30), ipse et non alius ait: Pater major me est (Joan. XIV, 28)? Unus de Patre sine matre, unus idemque de matre sine patre. Porro quem haeredem universorum per id, quod de matre est, Apostolus constitutum commemorat, ipsum eumdemque ex eo, quod de Patre est, splendorem gloriae et figuram substantiae confitetur: ipsumque qui de virgine natus est, tantum meliorem angelis affirmat effectum, quantum differentius prae illis nomen haereditavit. Haereditatis autem, et effectionis sermo ad humanam, non ad divinam pertinet formam. Et quod sit illud excellentius differens nomen ab Apostolo exponitur, cum protinus subinfertur: Cui enim, ait, aliquando dixit angelorum, (0407C)Filius meus es tu, ego hodie genui te? Et rursus: Ego ero illi in Patrem, et ipse erit mihi in Filium. Et illud: Ad quem autem angelorum dixit aliquando: (0408A)Sede a dextris meis, quoadusque ponam inimicos tuos scabellum pedum tuorum (Heb. I, 5, 13)? Haec est enim illa differentia nominis, de qua praemisit: quia angeli servi, ille vero Filius summi et omnipotentis Dei est Patris. Angeli denique signanter vocabulum nominis ex officio ministerii sui sortiuntur. Unde et commune nomen [ Pro, communi nomine] angeli appellati sunt: non autem angeli nomen super omne nomen accepisse sunt aestimandi, sicut Christus Jesus nomen haereditavit super omne nomen. Nomen quippe super omne nomen Deus est, verusque Filius Dei. Sed haec in suo loco tractanda relinquimus.
CAPUT LII. David et Paulus Christum Deum sine additamento nuncupativi, et Filium Dei absque adjectione adoptivi confitentur. (0408B) Apostolus utique eum differentius nomen super omne nomen juxta quod Filius hominis temporaliter fieri dignatus est, haereditasse denuntiat. Quia per id quod ex Patre est non haereditavit Filii nomen in tempore, quod semper habuit naturaliter sine ullo initio genitus ex Patre. Tu autem, o haeretice, cur non confunderis quolibet modo commune nomen illi adoptivum et nuncupativum ascribere, cum hoc nomen infra, et non super omne sit nomen? Nam si Deus verus non esset, qui de virgine primogenitus natus est, nequaquam David angelos eum adorare quasi incitativa exhortatione compulerit dicens: Adorent eum omnes angeli ejus (Psal. XLVI, 8). Et quoniam propheta de verbo carnem facto praedixit, (0408C)idem praecipuus doctor absolvit, cum ita hoc psalmi capitulum in subsequentibus ponit: Et cum iterum, inquit, introducit primogenitum in orbem terrae, dicit: (0409A)Adorent eum omnes angeli Dei (Heb. I, 6). Primogenitum quidem tu ipse etiam affirmas eum ex matre; et ideo non verum, sed nuncupativum praedicas Deum. Et revera angeli non quemlibet, sed verum adorare Deum creduntur. Sequitur, et in eadem epistola eximius praedicator ait: Ad angelos autem dicit: qui facit angelos suos Spiritus. Ad Filium autem, thronus tuus, Deus, in saeculum saeculi. Et post pusillum, Unxit te Deus, Deus tuus oleo prae participibus tuis (Ibid. 7, 8, 9). Ecce quem primogenitum in orbem terrarum per dispensationem magni et pii sacramenti introductum asseruit, ipsum eumdemque angelos prophetico oraculo docuit adorasse. Ad ipsum sane propheta plenus Spiritu sancto locutum fuisse non ambigit, Thronus tuus Deus in saeculum (0409B)saeculi; Et, unxit te Deus tuus. Propheta igitur et Apostolus et Deum sine additamento nuncupativi, et Filium absque adjectione adoptivi confitentur, quia persona unigeniti per assumptionem carnis nec augmentum, nec detrimentum, nec mutabilitatem, nec permixtionem recepit; sed permansit id quod erat, hoc est, verus Deus, et verus Dei Filius sine defectu sui suscepit id quod non erat. Ille profecto verus Deus, cujus thronus in saeculum saeculi permanet, unctus a vero Deo ab eodem perhibetur propheta: verus igitur Deus unctus a vero Deo, non sicut tu anili fatuaque consuesti obscurius fauce delerare, nuncupativus Deus a vero Deo unctus sit; sed verus Deus unctus a vero Deo in forma procul dubio creditur servi. Deus igitur verus Christus Jesus habuit alterius generis formam, (0409C)in qua ungi possit a Deo vero; non tamen habuit alterius Filii personam, per quam se duplicari possit in alterum. Quoniam non persona unigeniti, sed naturarum diversitas tantummodo in hoc incarnationis sacramento recepit discretionem. Nam semper verus et unigenitus Filius, semperque verus et super omnia Deus benedictus in saecula. Et secundum id, quod Verbum in principio apud Deum, et juxta illud, quod Verbum caro factum est et habitavit in nobis (Joan. I, 1, 14), sub universa coeli latitudine sincerissima inviolabilis fidei regula et verissimo praedicat, et religioso adorat affectu. Hinc illud est, quod in amoris carmine, epithalamio sponsa modulamine cantat: Dilectus meus candidus et rubicundus, electus ex millibus (Cant. V, 10). Candidus nimirum per id quod in (0409D)principio erat Verbum: rubicundus vero per id quod Verbum caro factum est et habitavit in nobis. Propter quadripertitae crucis purpureo in roseto, aspersus pretioso sanguinis ostro, rubicundus nihilominus [ Pro, etiam] sponsae dilectus refulsit: cui per Isaiam dicitur: Quare rubrum est indumentum tuum, et vestimenta tua sicut calcantium in torculari (Isa. LXIII, 2).
CAPUT LIII. Christus ex patribus secundum carnem: secundum divinitatem ex Deo Patre, verus Deus, non nuncupativus, quem ignorat fides catholica. Unius Patris proprius et unigenitus. Pauli igitur ad Romanos istiusmodi scribentis calamo (0410A)perdocetur, Quorum patres, inquiens, et ex quibus Christus secundum carnem, qui est super omnia Deus benedictus in saecula (Rom. IX, 5). Et secundum carnem quidem ex patribus, et secundum divinitatem sine carne ex Deo Patre: unum tamen eumdemque Christum Jesum super omnia Deum benedictum in saecula confitetur. Quoniam non ex patribus purus homo, veluti quilibet prophetarum, qui adoptivi Filii et nuncupativi Dei vocabulo censeri possunt, sed ex beatae virginis immaculatae 134 utero, quae de sancta praecedentium horum patrum stirpe descenderat, Deus et homo veraciter natus tanquam sponsus de thalamo suo processit. De quo Joannes apostolus in epistola sua testificans ita ponit: Scimus, inquit, quia Filius Dei venit, et dedit nobis sensum, (0410B)ut cognoscamus verum Deum et simus in vero Filio ejus Hic est verus Deus et vita aeterna (I Joan. V, 20). Illum utique Jesum Christum verum Filium Dei et verum Deum et Joannes, et Paulus, et omnia Scripturarum oracula protestantur: qui natus est de Spiritu sancto et virgine Maria, qui passus, crucifixus, mortuus et sepultus est pro nobis, quique tertia die resurrexit, ascendit in coelum, sedet ad dexteram Dei, venturusque est cum gloria vivos et mortuos judicandos. Quisnam sit ille Christus, quem tu, haeretice, nuncupativum Deum et adoptivum filium affirmare conaris, catholica nihilominus fides ignorat; sed et tecum eum scire modis omnibus dedignatur. Habeto tu tibi alium cum sequacibus tuis, qui non est natus de Spiritu sancto et Maria virgine, nuncupativum (0410C)Deum; nos autem verum Deum, et unigenitum Filium Dei Christum Jesum Dominum nostrum, qui natus est de Spiritu sancto et Maria virgine, et habemus et habebimus et in futuro saeculo habituri sumus; qui cum Patre et Spiritu sancto vivit et regnat Deus in Trinitate perfecta et nunc et semper per cuncta et infinita saecula saeculorum, amen; qui dedit semetipsum pro nobis, ut nos redimeret ab omni iniquitate (Tit. II, 14); cuique Pater, ut abundantius commendaret in nobis suam charitatem, non pepercit, sed pro nobis omnibus tradidit illum; quem Apostolus proprium, non adoptivum filium confitetur. Proprio, inquit, suo Filio non pepercit Deus, sed pro nobis omnibus tradidit illum (Rom. VIII, 32). Hinc alias Joannes evangelista testatur dicens: Sic Deus (0410D)dilexit mundum, ut Filium suum unigenitum daret pro mundi salute (Joan. III, 16). Unigenitum dedit, non adoptivum. Nulla, inquam, tibi sophistica ratione, remigio si pennis etiam non columbae, sed struthionum volare coneris, duo relativa nomina unius Filii ad personam unius Patris referre conceditur. Animadverte quid dixerim: non poteris filium et filium, quod est relativum ad aliquid, hoc est, proprium et adoptivum, uni ascribere genitori. Nam cum sit Deus omnipotens Pater unus, unumque coaeternum sibi genuerit omnipotentem Filium: quo igitur pacto unus natus unius genitoris et proprius et adoptivus (0411A)filius intelligatur, nullius unquam possibilitatis ordo permittit. Praesertim cum haec de Filio Dei agantur, qui sempiternus de sempiterno Patre genitus, sic quodam mirabili modo secundam prorsus propter nos sustinuit in tempore nativitatem, quatenus et hominis Filius quia voluit fieri, et Dei Filius idem ipse incommutabilis permaneret. Et tamen non duo, Dei et hominis Filius, sed unus idemque Dei hominisque Filius adoratur.
CAPUT LIV. Christum esse Filium Dei testatur Apostolus, et ipse Pater in Jordane. In tanto igitur tibi viluit magnum pietatis sacramentum, quod manifestatum est in carne (I Tim. III, 16), quatenus idcirco verus Deus verusque Filius Dei (0411B)falsidicis tuis abnegetur objectionibus, quoniam pro nobis pontifex factus ad multorum exhaurienda peccata apostolicis praeconiis declaratur: cum idem beatus Apostolus tertii coeli secreta rimatus, et pontificem eum vel sacerdotem, et Dei Filium confiteatur. Ait enim: Habemus igitur pontificem magnum, qui penetravit coelos, Jesum Filium Dei (Hebr. IV, 14). Et rursus: Nec quisquam sumit sibi honorem, sed qui vocatur a Deo tanquam Aaron. Sic et Christus non semetipsum clarificavit, sed qui locutus est ad eum, Filius meus es tu: ego hodie genui te. Quemadmodum et in alio loco dicit; tu es sacerdos in aeternum secundum ordinem Melchisedech (Hebr. V, 4). Si ergo Apostoli testimonium perhibentis parvipendis, vel paternae, obsecro, in proprio Filio ineffabilis non tibi (0411C)dulcedo abhorrescat. Nam et per prophetam, secundum id quod Verbum caro factum est, ait: Filius meus es tu: ego hodie genui te (Psal. II, 7). Et de coelo intonans voce super Jordanis alveum, et in monte sancto testatur: Hic est Filius meus dilectus, in quo mihi bene complacui: ipsum audite (Matth. III, 17, et XVII, 5). Unde et Joannes Baptista tanti aeterni Patris auditor testimonii, confessus bonam coram multis testibus confessionem, sic ait: Qui misit me baptizare in aqua, ipse mihi dixit, super quem videris spiritum descendentem sicut columbam, et manentem in eum, ipse est. Et ego vidi, et testimonium perhibui, quia (0412A)hic est Filius Dei (Joan. I, 33, 34). Et Paulus testatur: Qui transtulit, inquit, nos in regnum Filii charitatis suae.
CAPUT LV. Respondet ad objecta Felicis: ostendens Deum et hominem Christum in singularitate personae unigenitum Sed contra haec omnia unum contradictionis locum scrupuloso invenisse te dignosceris corde. Secundum divinitatem, inquis, verus Deus, et verus Dei credendus est Filius. Bene quidem et nostri es per id consors sermonis, si tamen in hujus permansisses 135 sincera bonitatis professione. Nam cum post paululum propter ineffabilis mysterii incarnationis dispensationem, nuncupativum Deum et adoptivum Filium (0412B)temerario non desines ore blasphemare, a nostra exstas fidei exsors communione. Cum haec igitur causidico astrues ore unionem individuae nihilominus rescindere probaris personae. Non certe dualitas in persona Unigeniti, sed naturarum constat distinctione. Unigeniti nempe nomen et ante saecula ex Patre, et post virginis partum permanet sempiternum ex matre. Persona namque Unigeniti substantiam alterius generis assumpsit, non alterius filii nuncupationem: quoniam Christus Jesus heri et hodie, ipse et in saecula (Hebr. XIII, 8), hoc est, indemutabilis permanens qui erat, et qui est, et qui venturus est omnipotens. Qui cum in forma Dei esset, formam servi suscepit, id est hominis naturam. Non personae, sed naturarum est discretio geminata: permansit idem (0412C)quod erat, hoc est, unigenitus Filius Dei. Unigenitus eo quod unus sit. Quis putas, quaeso te, catholicorum hominum Christum Jesum verum Deum, verumque Dei Filium confiteretur, si homo tantummodo solitarius, et non in singularitate personae inseparabiliter Deus et homo veraciter perseveraret? Non utique ademit, vel minuit, aut demutavit homo assumptus plenitudinem divinitatis, sed per divinitatis plenitudinem in Christo corporaliter inhabitantem exaltatus est homo Christus Jesus in Deum: ita ut unus idemque sit Deus homo, Dei hominisque Filius, salva tamen proprietate utriusque inconfusa naturae. Ingravatumque (0413A)est cor tuum etiam hac vice, quatenus exinanita in cunctis adinventionibus tuis qualicunque fidei tuae fruge, impleatur in te propheticum illud lamentatricis editum vocis vaticinium, dicentis: Residuum erucae comedit locusta, et residuum locustae comedit brucus, et residuum bruci comedit rubigo (Joel. I, 4). Attende quid sequitur. Expergiscimini, subinfert, ebrii, et flete. Auxisti quin potius supra pondus peccati plumbi talentum ita ut non te pudeat dicere infirmitatis obligatum necessitate Christum Jesum pro se quantocius exorasse, et idcirco Deum verum credi non posse causaris, qui necessarium habuit pro se etiam orare. De quibus latius supra juxta exilis intelligentiae meae mensuram, ut ipse, de quo loquimur, largire dignatus est, disputasse (0413B)me non abjuro.
CAPUT LVI. Locus Pauli explicatus: Christus secundum quod Deus est suscitavit se, secundum quod homo est: non tamen alius suscitans et alius suscitatus. Hoc igitur Pauli testimonium tuis, ut ita dicam, usus in medium verbis deductum quia de Domino Jesu Christo prophetico assumpto oraculo docuerit: Tu es sacerdos in aeternum secundum ordinem Melchisedech, et adjecerit, Qui in diebus, inquiens, carnis suae preces supplicationesque ad eum, qui possit salvum illum a morte facere, cum clamore valido et lacrymis offerens et exauditus est pro sua reverentia. Et quia non sibi neque pro se, sed sicut praefati sumus, (0413C)nobis et pro nobis oravit, pro quibus nasci, et mori dignatus est, Scripturarum 136 superius assertionis nostrae conjecta documentorum praeconia evidentissimis prolata leguntur testimoniis. Qui possit autem illum a morte salvum facere, quo forte tum, dum te laqueo erroris suspendi quia non abnueras, arctius nodum ansulae constrinxisti, nondum nostri est styli mucrone absolute sermonis ratio promulgata, necessitatis potius quam avaritiae exigente censura. Nunc autem quid sit salvum illum possit a morte facere exsequamur. Nihil, inquam, aliud, ut mihi videtur, nec aliter intelligi docetur, nisi qui possit eum a mortuis suscitare. Tale est enim dicere a morte salvum facere, quale est profiteri a morte resuscitare. Et quia inseparabilia sunt semper opera (0413D)Trinitatis, sicut in utero virginis tota Trinitas operata est hominem Christum, ita eum de sepulcro tota Trinitas a mortuis non abnuitur suscitasse. Nam quia Pater eum suscitaverit, Paulus scribit ad Galatas ita: Paulus apostolus non ab hominibus, neque per hominem, sed per Jesum Christum et Deum Patrem, qui suscitavit eum a mortuis (Gal. I, 1). Et (0414A)quoniam ipse de sepulcro corpus suum suscitaverit, ipsius divino prolato docetur testimonio, Judaeis cum diceret: Solvite templum hoc, et in tribus diebus suscitabo illud (Joan. II, 19). Et quod sit templum, de quo dixerat, Evangelista indicat, cum subjungit: Hoc autem dicebat de templo corporis sui. Et illud, Propterea me Pater diligit, quia ego pono animam meam, et iterum sumo eam. Potestatem habeo ponendi animam meam, et potestatem habeo iterum sumendi eam (Joan. X, 17, 18). Et notandum quod potestate, non necessitate posuerit, et iterum resumpserit animam suam. Et rursus: Cum surrexero praecedam vos in Galilaeam, et his similia (Matth. XXVI, 32). Nam quia Deus suscitaverit eum innumerabilia utrorumque Testamentorum oracula protestantur. Ut est illud (0414B)Apostoli, si confessus fueris, inquit, in ore tuo Dominum Jesum Christum, et credideris in corde tuo, quod Deus illum suscitaverit a mortuis, salvus eris (Rom. X, 9). Et alibi: Cumque consummassent omnia, quae de eo scripta erant, deponentes eum de ligno posuerunt in monumento. Deus vero suscitavit eum a mortuis (Act. XIII, 29, 30). Et quia Spiritus sanctus Deus est, tota eum Trinitas, et Pater, et ipse Filius, et Spiritus sanctus de sepulcro resuscitavit. Sed non est alter Filius qui suscitavit, et alter suscitatus: quanquam sit aliud et aliud, hoc est, divinum et humanum; unus tamen est Filius, suscitans et suscitatus, qui potestate ac voluntate posuit pro nobis, non pro se animam suam: potestate vel voluntate, quia una est Patris ejusque voluntas, pro nobis oravit: pro nobis, non pro se, in (0414C)diebus carnis suae preces supplicationesque ad eum, qui possit illum a morte salvum facere, fudit. Qui semetipsum pro nobis hostiam obtulit Deo in odorem suavitatis, pro nobis semetipsum salvum a morte fecit, hoc est, a mortuis suscitavit. Unde bene Apostolus huic capitulo consentaneam membratim sententiam subnectens quid dixerit explicavit, cum protinus subinfert. Ait enim: Et quidem cum esset Filius Dei, didicit ex his quae passus est obedientiam (Hebr. V, 8). Filius utique Dei juxta Pauli vocem passus est, et ex his quae passus est, didicit obedientiam, et a mortuis suscitatus est. Impassibilis nempe passus est, et immortalis mortuus est, et semper vivens suscitatus est. Ipse est et non alius. Qui descendit, ait Magister gentium, ipse est et qui ascendit (0414D)super omnes coelos, ut impleret omnia (Ephes. IV, 10). Namque quia idem est ipse mortuus et semper vivens, manifestius in prospectu positum in Apocalypsim legentis oculum non effugit, cum servo suo Joanni, imposita super eum dextera, profiteri de seipso non abhorruit, dicens: Nolite timere: ego sum primus et novissimus, hoc est Α et Ω, vivus et fui (0415A)mortuus. Et ecce sum vivens in saecula saeculorum (Apoc. I, 17, et XXII, 13).
CAPUT LVII. Christum sedere ad dexteram Patris evincit non esse nuncupativum Deum, sed verum: non adoptivum filium, sed proprium. Accipe ergo et hoc beati Pauli clarissimum testimonium. Lex constituit homines, inquit, sacerdotes infirmitatem habentes: sermo autem jurisjurandi, qui post legem est, Filium in aeternum perfectum (Hebr. VII, 28). Animadverte qualiter Apostolus discreverit inter Deum hominemque, et inter puros homines. Et paulo post, Talem, inquit, habemus pontificem, qui consedet in dexteram sedis magnitudinis in excelsis (Hebr. VIII, 1). Ecce Paulus hunc pontificem, quem tu nuncupativum Deum et adoptivum filium (0415B)perfidiae fingis somno consopitus, Filium in aeternum perfectum consedere in dexteram sedis magnitudinis in excelsis testatur. Et non solum sedere, sed et signanter consedere, hoc est simul cum Patre sedere perhibetur. Cujus te, interrogo, vesaniae infelix impio stupore denudas attonitum? ita in promptu patens utrumque latus syllogisticis praebes cornibus fodendum, quatenus nulla ex parte flexuosis elucubratum sinibus eliciens virus evadere possis? Nam nuncupativum et verum Deum, adoptivum et verum Filium, falsissimum, unum Christum pronuntiare lingua causaris: quatuor nihilominus introducere infamaris personas, cum trino Deus tantummodo numero in personarum gaudeat distinctione, et individuo in sacramento inseparabilis essentiae recipiat unionem. (0415C)Nuncupativus etenim et verus, proprius et adoptivus, non naturalia, sed personalia nominasse quis ambiget? Nunquidnam catholicum bonumque tibi videtur, ut duo Dii, duoque Filii in dexteram Patris (0416A)137 sedeant in excelsis? An quod est perfidius omnis perfidiae et nequius universae nequitiae, scelestissimo ausus es ore garrire, quatenus trinum unumque Deum quadripertita distinguere sectione nitaris? Porro non est scriptum sedete, sed sede. Trinus namque numerus dividi nequaquam potest, et tamen tres unum sunt, eo quod sancta Trinitas inseparabilis perseveret. Quadrus vero numerus secari se per medium absque ulla contradictione permittit: unde et a mysterio ineffabilis Trinitatis alienus existet. Habet interim in se, eo quod basis sit tetragoni, sacratius sacramenti figuram, sed a Trinitatis omnimodo societate exsortem. Unicus igitur est, qui sedet ad dexteram Patris, quique ex paterno utero ante Luciferum, et ex virginis vulva (0416B)in tempore genitus, Christus Jesus Dominus noster, verus Deus verusque Filius Dei: quemadmodum Marci evangelistae lucidissimo declaratur oraculo. Et Dominus, inquit, Jesus, postquam locutus est eis, assumptus est in coelum, et sedet ad dexteram Dei (Marc. XVI, 19). Eccur non confunderis Dominum Jesum Christum sedentem in dexteram Patris nuncupativum Deum et adoptivum Filium confiteri? cum nulli alio nuncupativo Deo Pater dixerit. Sede a dextris meis, donec ponam inimicos tuos scabellum pedum tuorum (Psal. CIX, 1), nisi unigenito Filio Dei Domino nostro Jesu Christo: qui cum eodem Deo Patre omnipotente, et Spiritu sancto vivit et regnat Deus in Trinitate perfecta per omnia saecula saeculorum. Amen.
(0416C)Sumpto igitur de extrema parte libri, Marci evangelistae finalis sententiae gratisono testimonio, terminali quapropter libellus iste jam jamque claudatur limitis fine.
138 LIBER SECUNDUS. CAPUT PRIMUM. Jesus praedestinatus Filius Dei in virtute secundum Spiritum sanctificationis, ut ait Paulus, non per adoptionem, ut aiunt haeretici. (0417A) Initium igitur libri secundi de principio sane epistolarum beati Apostoli mundique doctoris egregii exordiri incipiam, quatenus verborum stamina disputationis radio illius edoctus magisterii fultusque valeam discriminare praesidiis: filaque admodum effluentia typico inserta liciatorio sincerae suscepto fidei pectine, coelestibusque inspectis texere indiciis non torpescam. Paulus, inquit, servus Jesu Christi, vocatus Apostolus, segregatus in Evangelio Dei. quod ante promiserat per prophetas suos in Scripturis sanctis de Filio suo, qui factus est ei ex semine (0417B)David secundum carnem, qui praedestinatus est Filius Dei (Rom. I, 1 seq). Secundum id enim dicitur procul dubio praedestinatus, quod factus ex semine David secundum carnem praeconatur. Dic, quaeso te, o Magister Gentium, curam gerens non solum Romanae, sed omnium Ecclesiarum, qui non ab hominibus, neque per hominem, sed per revelationem Jesu Christi (Gal. I, 1, 11, 12), qui loquebatur in te, quidquid docueras, didicisti: per adoptionem putasne praedestinatus est Verbum caro factum Filius Dei, veluti quilibet electorum, de massa tamen propagatus (0418A)perditionis, ipsius quoque praeveniente gratia per lavacrum regenerationis effici filius lucis: an potius quemadmodum excellentius singularis nativitatis ejus gloria praedicatur, ita filii dignitas singulariter modo mirabili perdocetur? Praedestinatus est, ais, Filius Dei. Per quod, expressius, oro, declara. Forte per adoptionem? Absit. Nequaquam per adoptionem. Hoc enim haeretici usurpatius non metuunt susurrare. Praedestinatus itaque Filius Dei in virtute secundum Spiritum sanctificationis ex resurrectione mortuorum Jesu Christi Domini nostri. Satis satisque consolatus es me, beate apostole Paule. Refloruit, profiteor, ex hoc caro mea, et hoc est meum refrigerium. In virtute namque secundum Spiritum sanctificationis, non in adoptione praedestinatus (0418B)est filius Dei; quoniam virtus Altissimi beatae obumbravit virgini, et Spiritus sanctus inviolabilia materna viscera fecundans sanctificavit: ideoque et quod natum est ex ea sanctum, vocatus est Filius Dei. Ideo quia Spiritus sanctus replevit uterum virginis, et virtus Altissimi obumbravit ei, Verbumque caro factum est, non communi adoptionis vocabulo, sed singulariter Altissimi proprietatis nomine vocatus est Filius. Non enim arundinis mucrone, nec frustratorie, sed veraciter scriptum legitur, Verbum caro factum est, et habitavit in nobis, (0419A)hoc est, Deus homo factus est. Factus itaque ex semine David secundum carnem creditur, qui ex divina generatione, id est, ex substantia Patris, non factus nec praedestinatus, sed genitus Deus permanet sempiternus.
CAPUT II. Christum Deum super omnia Pauli et Ezechielis comprobat testimonio. Ecce duo veritatis mirabiliter sibimet concordantes testes mirabiles, quorum alter princeps militiae coelestis exercitus, alter terribilium castrorum Domini dux galea fidei loricaque indutus justitiae, coelestibus armis munitus adversantia hostium pectora spiritalibus ut perfodiat jaculis doctor procedit ad praelium. Horum igitur verissimorum herilium, (0419B)aliorumque innumerabilium sanctorum testium perhibentium testimonio approbatur, non per adoptionis praerogativam, sed in virtute secundum spiritum sanctificationis: quia de Spiritu sancto natus ex virgine Maria, et verus Deus et verus homo, unus idemque in utroque, verusque permanet Filius Dei. Tu denique, vas electionis, raptus es ad tertii culmina coeli, ut audires quae te oportuerat scire. Gabriel archangelus missus est a summo, si liceat, septimis cardine coeli, ut gaudium mundi angelica feliciter lingua pronuntiaret. Haeretici prorsus descenderunt ad millissimum latebrosumque infernalis barathri praeruptum: et tamen serpentino vibrata sibilo lingua venerandis vestris non verentur contradicere documentis. Et quanquam audisse te ibi arcana profitearis (0419C)verba, quae non liceret homini loqui, ibi tamen divinitus instructus didiceras Christum Jesum Dominum nostrum non per adoptionem, sed in virtute (0420A)secundum spiritum sanctificationis praedestinatum esse Filium Dei. Neque nuncupativum Deum, sicut ipse dissipit haereticus, sed verum et super omnia benedictum in magnitudine revelationis contemplatus es Deum. Hoc enim Romanis tradere satis evidenter curasti litteris venerandis. Quorum patres, inquis, et ex quibus Christus secundum carnem, qui est super omnia Deus benedictus in saecula (Rom. IX, 5). Qui vero unicus est Filius ex uno coaeterno genitore, non secundum carnem genitus, idemque unus idemque ex patribus secundum carnem, super omnia Deus praedicatur in saecula benedictus. Quem enim Paulus Deum super omnia benedictum commemorat, hunc Ezechiel propheta Deum sublimem denuntiat. Sic enim habet: Et audivi, ait, post me vocem quasi vocem aquarum (0420B)multarum, quasi vocem sublimis Dei (Ezech. I, 24). Ecce Christum Jesum, quem idem electionis vas, raptus in altitudinem contemplationis supra omnem potestatem et virtutem, et omne nomen quod nominatur sive in hoc saeculo sive in futuro sublimatum aspexerat, hunc idem ipse propheta in similitudinem filii hominis supra firmamentum crystalli, hoc est, super omnes angelicas fortitudines prophetae diligenti intuitu aspexerat oculo exaltatum, et super firmamentum, inquit, crystalli similitudo filii hominis (Ezech. I, 22, 26).
CAPUT III. Arguit Felicem malae intelligentiae illius Pauli: Deus erat in Christo: qui ipso Paulo teste, cum esset in forma Dei, Deus erat verus. (0420C)Cum esses igitur, doctor mirabilis, almisonum ejus qui loquebatur in te organum Christi, ejusque (0421A)sancto concinente Spiritu, per quem reconciliatus esset mundus Deo celebri docuisses, Deus, inquis, erat in Christo mundum reconcilians sibi (I Cor. V, 19), ex hoc haereticus iste capitulo, impietatis munitus armis, idcirco contradicere Christum Deum verum falsissima non cessat assertione, quoniam dixisse te infamando conjectat, Deus erat in Christo, et non dixeris, Deus erat Christus. More suo et hoc testimonium sicut alias depravare non erubescit Scripturas: quasi alius sit Deus in Christo, et alius sit Christus homo, in quo erat Deus, cum unus sit Christus Jesus, Deus homo. Aliud videlicet, sicut saepius repetitum est, per id quod Deus, et aliud per id quod homo, sed non alius Christus Deus, et alius Christus homo: unus idemque est Christus Deus (0421B)homo. Deus, inquis, erat in Christo, quia Christus essentialiter erat Deus et homo; quoniam in ipso complacuit omnem plenitudinem divinitatis habitare corporaliter, hoc est ut expressius dixerim, dealiter. Quoniam propter suscipientem Deum, et susceptum hominem Christus Jesus et verus permansit Deus, et verus naturaliter factus est homo. Surda itaque haereticus iste aure legerat charitatis charismata, quae Philippensibus, ne quaererent unusquisque quae sua essent, sed quae alterius, commendare sollicite studuisti. Hoc sentite, ais, in vobis quod et in Christo Jesu: qui cum in forma Dei esset, non rapinam arbitratus est esse se aequalem Deo, sed semetipsum exinanivit, formam servi accipiens (Philipp. II, 5, 6). Quaero ergo a te, o haeretice veritatis refragator, si (0421C)Christus Jesus [ videtur deesse Deus] verus non esset, quomodo datur intellegi juxta Apostolum in forma Dei esse Christum? Cum nihil sit aliud in forma Dei esse, nisi in natura Dei: et rursum, formam servi suscipere, hoc est hominis naturam assumere. Si ergo Christus Jesus secundum apostolicam doctrinam in forma Dei erat, hoc est in natura Dei, cur non naturaliter sit verus Deus? et si cum in forma Dei esset, formam servi suscepit, hominis videlicet naturam, cur non naturaliter sit verus homo? ex utraque ergo natura, divina siquidem et humana, Christus Jesus et verus Deus et verus sine dubietatis (Vid. lib. I, c. 13, col. 365, n. b) palpatione creditur homo.
CAPUT IV. Christum formam servi suscipientem, non amisisse veri Filii nomen: nec duplicasse in adoptivum, nec immutasse in nuncupativum exemplo populari declarat. (0421D) Jam ex hoc non tibi permittitur ad latibulum perfidiae tuae refugere. Patefacta nimirum constat mendacii tui fovea, in qua palpitans habitare refuga consueveras. Apostolus itaque clamat veridica voce Christum Jesum, cum in forma Dei esset, non rapinam arbitratum se esse aequalem Deo. Non utique (0422A)rapinam, sed per naturam aequalis Christus Jesus unigenitus Deus Dei utique Filius permanet Deo. Si igitur Christus Jesus, quemadmodum apostolicis instruimur documentis non rapinam, etc, sed naturaliter aequalis est Deo: interrogo ergo, quis est ille Christus, in quo erat Deus, et ipse abnuitur objectionibus tuis non verus Deus? Nuncupativus quidem Deus non potest aequalis esse vero Deo. Christus igitur Jesus Dominus noster, in quo juxta Pauli vocem Deus erat, et ipse 141 Christus Deus erat. In forma nimirum Dei Apostolus Christum Jesum esse protestatur: quomodo non Deus naturaliter verus est, qui in forma Dei esse veraciter ab Apostolo praedicatur? Et cum in forma Dei aequalis Deo esset, semetipsum exinanivit formam servi suscipiens, cur (0422B)non naturaliter verus sit homo? Quod si interrogem Apostolum, quis est qui semetipsum exinanivit formam servi suscipiens? Christus, ait, Jesus, qui non rapinam arbitratus est esse aequalis Deo. Potestate ergo vel voluntate Christus Jesus, non necessitate coactus, in forma Dei permanens, semetipsum exinanivit, formam servi suscepit. Potestate etiam in forma servi dignatus est minor fieri Patre. Ipse etenim, et non alius Christus Jesus, verus Dei Filius, qui et in forma servi minor, et in forma Dei Patri permanet aequalis. Quidquid ergo potestate vel voluntate agitur, nihil proprii infert, potentis dedecus, vel volentis honorem. Nam si quispiam cujusdam regis filius, ut humano usu loquar, servum suum, pietatis devictus clementia, potestate aut etiam propria (0422C)voluntate in oscula ruens, amplexatus fuerit, aut vestem servi non dedignatur semetipsum induere, vel certe infirmum propriis ad domum misericordia motus reportare voluerit humeris, curamque illius, versa vice quasi famulus, cum sit dominus, habere non despexerit: numquid pro his dominus indulgentiae exhibitis rebus dominantis amisisse privilegium aestimatur, vel pristinae potestatis perdidit, vel minuit, vel minutavit dignitatem, aut propter illato servilis famulatus beneficio dominatui suo contulit deformitatis injuriam, aut propter vestem servi quam induerat, desiit ejus esse, cujus verus erat filius regis? Non utique; sed permansit ipse qui fuerat, verus filius regis. His ita peractis, non amisit veri filii nomen, nec duplicavit in adoptivum, nec immutavit (0422D)in nuncupativum. Si ergo hominem hoc posse absque sui dominatus detrimento perficere possibilitatis ratio non contradicit, cui non cuncta possibilia constant, quanto magis Deus, qui omnia quaecunque voluit fecit (Psal. CXXXIV, 6), cui nihil difficile, nihilque esse impossibile a nullo sanum sapiens corde suspicatur, cuique hoc esse posse quod velle est? Subest enim illi omnia posse quod vult (Sap. XII, (0423A)18); alioquin non esset omnipotens, si posse ei deesset quod velit. Nam qui semetipsum potestate, et, ut clarius [ Al. carius] dicam, pietatis benignitate exinanivit, formam servi suscipiens, eademque quoque potestate vel pietatis voluntaria dignatione semetipsum humiliavit, non invitus vel coactus, sed ipse pro nobis misericorditer humiliavit, pius pro impiis, misericors pro miseris, clemens pro scelestibus [ Pro scelestis], factusque obediens usque ad mortem, mortem autem crucis (Philipp. II, 8). Quod quidem haec omnia Redemptorem nostrum regem Dominum Sabaoth, verique regis Filium in semetipso factus homo, exercuisse sincerae professionis omnium redemptorum inviolabilis fides declarat. Per id enim quod indigno servo benignus porrigere oscula non (0423B)dedignatur, juxta illius prorsus desiderium, quae clamabat, Osculetur me osculo oris sui (Cant. I, 1): per id etiam quod vestem servi, hoc est, incarnationis velamen suscipere non recusavit, secundum anhelantis illius suspirium, qui plena exoptantis exorabat cordis dulcedine dicens, Suscipe me secundum eloquium tuum, ut vivam, et ne confundas me ab inconspectione mea (Psal. CXVIII, 116), et illud, Dominus susceptor est animae meae (Psal. LIII, 6); quinimo per id quod infirmo peneque mortuo servo famulatus non abhorruit obsequela remedia clementius impertire, infinitaque largiri beneficia inenarrabili non distulit pietate, in tantum ut ex omni parte vulneratum semique vivum relictum propriis humeris ad domum curationis non dexpexerit reportare: sanato (0423C)nimirum in palatio solii sui regio sub culmine recipi cum gloria dignatus est triumphali. Hac quippe curationis salute indigebat ille, qui totis praecordiis anxius exorabat, Miserere mei Domine, quoniam infirmus sum: sana me Domine (Psal. VI, 3); et ille similiter qui dicebat, Sana me, Domine, et sanabor: salvum me fac et salvus ero, quoniam laus mea tu es (Jerem. XVII, 14). 142
CAPUT V. Nomen super omne nomen, et omnis genuflexio non convenit nuncupativo Deo, sed vero: Jesus ergo Deus, cui haec conveniunt. Quid itaque in subsequentibus sequatur apostolicis verbis nihilominus sunt explicanda. Propter quod, ait, et Deus illum exaltavit, et donavit illi nomen, (0423D)quod est super omne nomen, ut in nomine Jesu omne genu flectatur (Philipp. II, 9, 10). Nomen nempe super omne nomen solius Dei veri est, verique Filii Dei. Nuncupativum vero, vel adoptivum nomen non supra, sed infra. In utroque communia nomina continentur. Tu quidem illum astrues nuncupativum Deum et adoptivum filium, quemadmodum tuae litterae protestantur, qui factus obediens est usque ad mortem, mortem autem crucis. Apostolus quidem (0424A)propter mortem crucis exaltatum illum, et habere nomen quod est super omne nomen idem veridicus doctor exponit, cum protinus subinfert, Ut in nomine Jesu omne genu flectatur, coelestium, terrestrium, et infernorum. Cui, inquam, nisi vero Deo omne flectitur genu? sicut ipse per Isaiam prophetam testatur, dicens: Ante me non est formatus Deus, et post me non erit: quia mihi flectetur omne genu, et confitebitur omnis lingua (Isa. XLIII, 10, et XLV, 24). Qui vero per Isaiam ante omnia et post omnia unum se sublimatumque super omne perhibuit Deum, sibique flectione confessus genu, ipsum profecto Paulus Christum scilicet et Jesum asserit nomen habere super omne nomen, ejusque in nomine omne genu flectendum insinuat. Et qui per eumdem prophetam confiteri (0424B)se denuntiat omnem linguam, ipsum nimirum grandissono praeco illius tonitruo, omnis lingua ut confiteatur, explicuit in gloria esse Dei Patris. Dic, quaeso te, si tamen tanti es erroris nubilo involutus, tantaeque vesaniae deditus stupore, ut non te pudeat ea, de quibus palpatius exsequeris, labiis profanare spuifluis, cui nuncupativorum deorum, vel adoptivorum filiorum flectitur omne genu, coelestium, terrestrium, et infernorum? aut quem ex illis omnis lingua confitetur in gloria esse Dei Patris? Et cum invenire alium quaerendum deficiens minime potueris, nisi Christum Jesum verum Deum, verumque unigenitum Filium Dei, vel nunc [ Pro, tunc] te obsecro, poeniteat praeteriti mali, ut resipiscas tamen aliquando a diaboli laqueo, a quo captivus teneri in (0424C)speculo prospiceris sincero catholicae fidei oculo. Christus igitur Jesus in gloria est Dei Patris. Alia quippe gloria nuncupativi Dei et adoptivi filii, et valde longe excellentius alia est gloria veri Dei, verique Filii Dei, quae communis illi est cum Deo Patre, sanctoque cum Spiritu. Deus nimirum illum exaltavit, et donavit illi nomen, quod est super omne nomen, virtutis scilicet et divinitatis, quae in Christo corporaliter in omni plenitudine habitabat, et est in illo. In nullo prorsus alio omnis plenitudo divinitatis corporaliter habitare perhibetur, nisi in Christo Jesu solummodo, qui est verus et unigenitus Dei Filius.
CAPUT VI. Nemo in Scripturis appellatur Filius Dei, nisi Christus; explicat illud: Nemo ascendit in coelum, nisi qui descendit de coelo Filius hominis qui est in coelo. (0424D) Ad haec igitur, de quibus operosius aguntur, facillime enixiusque fulcienda, nullius mihi rei ratio praestabilius patet, quam hoc, quod sanctus Spiritus in utrorumque testamentorum pagina magnae cautelae studio ob distinctionem inter hominem Deum et puros homines, interque verum et nuncupativum Deum, proprium et adoptivum Filium docuit observandum. (0425A)Nam si cuncta horum instrumentorum series recenseatur, nusquam inibi a quoquam facilius reperiri valebit singulari numero alius quilibet electorum Filius Dei appellari. Nec quisquam horum Patrem Deum singulari numero invenitur invocasse, nisi solummodo Christus Jesus unigenitus Dei omnipotentis Patris Filius. Hujus nimirum solitarii habitam privilegii dignitatem de sinu prodeat allegoriarum, cum elevantur a spiritu vitae, quae in eis spirat a terra. Quarum circulum modiolis per ordinem typicis infixis radiis, pinnata animalia, exaggerante spiritu vitae, celeri volubilitate, remigero flaventium alarum impetu modo ad altiora raptare festinant, modo submissis alis ad ima deponunt; nunc terram tangere, nunc aera verberare; aliquando etiam distillantibus (0425B)astrorum decussis igniculis explosi flammantes conspiciuntur glovelli. Cum elevatis igitur rotis scriptoris ut elevetur sensus, cavendum est modis omnibus (0426A)ne torpescat, et cum depositis considerandum est ut deponatur, ne aut excellentia vili, aut humilia immoderato sint calamo exaranda. Hoc ideo, quoniam tam gloriosius veneranda Dominicae dulcedinis mirabilia verba, vili expositionis tuae styli contemplantur diserti mucrone. Aliquando, inquis, ea quae ad solam Dei divinitatem, non ad humanitatem ejus pertinere certum est, referuntur ad eamdem humanitatem, sicut est illud 143 in evangelio Joannis: Nemo ascendit in coelum, nisi qui descendit de coelo, Filius hominis qui est in coelo. Et addidisti: « Cum liquide pateat non Filium hominis descendisse de coelo, neque ibi fuisse priusquam nasceretur in terra: » cum refelli humano posse non sit invalidum stylo, cur ipsius voluntatis inviolabilia refragari (0426B)verba conaris? Cujus te jactanter inflat superbiae typhos, quatenus Dei Filio verbis obsistere non pertimescas pestiferis? Ipse dixit: Nemo ascendit in (0427A)coelum, nisi qui descendit de coelo. Et quasi interrogantibus se quis descendisset, responderet, Filius hominis qui est in coelo: ipse et descendisse de coelo Filium hominis, et esse tunc in coelo cum loqueretur in terra, et ascendere ubi erat prius testis est. Tu vero his clarissimis dictis animo obsistens sacrilego, nec descendisse eum, nec esse tunc in coelo, nec ascendere mentitus es ubi erat prius, hoc est in coelo. Ac per hoc fingere videris tropica locutione hoc Dominicum venerandumque promulgatum fuisse oraculum sicuti est moris sacri eloquii congruis certisque in locis partem pro toto, vel certe totum pro parte significare. Sed quoniam huic generi locutionis, cui linguae debitum inofficioso jure servire coegisti, incapabilis nimirum sensus ignorantiae egestate laborantis, (0427B)ejusdem te contigit modum rationabilius nescire locutionis: et idcirco ibi hanc inhormiter locutionis regulam introduxisse te nullus patet aditus defensionis, ubi ei introducendi locus conceditur nullus. Bipertita siquidem hujus tropice distinguitur, sicut supra docuimus, trito sermone qualitas locutionis, cum pro toto homine pars aliqua ponitur, hoc est, sola caro, sicut est illud: Videbit omnis caro salutare Dei nostri (Luc. III, 6); aut e contrario, cum solius animae memoria tangitur, ut in Mosaico advertitur stylo: Descendit, inquit, Jacob in Aegyptum in animabus septuaginta (Gen. XLVI, 27, et Deut. X, 22), et illud peribit anima illa de coetu filiorum Israel (Exod. XII, 19). Ibi profecto hujus locutionis intellegi modus debet, ubi non signanter persona introducitur, (0427C)sed diversitas distinguitur naturarum: Hoc quippe in loco unus Dei hominisque Filius non de naturalium discretionum qualitate, sed de personae unigeniti docuit unitate.
CAPUT VII. Pergit adhuc explicare quid sit Filius hominis qui est in coelo. Porro cum dicit: Nemo ascendit in coelum, nisi qui descendit de coelo, et addidit, Filius hominis qui est in coelo, evidentissima veritatis manifestatione innotuit Filium hominis ipsum esse qui descendit de coelo Filius Dei. Alterius certe generis formam, hoc est naturam suscepit ex virgine, non alterius filii personam. Non est enim alter per id quod Filius est hominis. Sed aliud est per id quod homo est; et tamen (0427D)Deus et homo unus est Dei et hominis filius. Natura namque altera, hoc est hominis, erat in terra tantummodo: (0428A)altera ubique in coelo et in terra, hoc est divina. Potuit ergo quod duo erant, divinum scilicet et humanum, aliud in coelo et ubique esse, et aliud in terra solummodo. Non tamen potuit ille, qui unus erat Filius videlicet Dei et hominis, non totus ubique esse, in coelo pariter et in terra. Ubique sane totus, quia unus est et omnipotens Deus, unus idemque omnipotentis Dei et hominis Filius. Humana namque natura non descendit de coelo, nec fuit ibi priusquam in Deum assumpta ascenderet corporaliter in coelum. Filius autem hominis quia unus idemque ipse est Filius Dei, et de coelo descendit unde nunquam discesserat, et in coelo erat cum loqueretur in terra; et in terram venit ubi erat, et in coelum ascensurus erat per id quod homo est, et ibi ascendit ubi erat prius (0428B)per id quod Deus est. Domini namque sunt verba dicentis: Nemo ascendit in coelum, nisi qui descendit de coelo. Tu vero contradicere temerario ausu satagis veritati, affirmans Filium hominis non descendisse de coelo, neque fuisse ibi priusquam nasceretur in terra, sed tantum Filium Dei de coelo asseris descendisse. Illud quippe veritas: hoc mendacium protulit.
CAPUT VIII. Ex confessione Felicis arguit ipsum duos filios admittere. Interrogari forte a nobis debueras quis iste sit Filius hominis, qui non descendit juxta tuam vesaniam de coelo, neque fuit ibi priusquam nasceretur in terra. Sed melius mendacio resistere, quam falso audire ab eo putavi. Scito ergo te ex eo quod protuleras, (0428C)duarum haereseum laqueis strangulatum. Nam cum asseris Filium hominis, id est, Christum, non descendisse de coelo, sed Filium tantummodo Dei, duos profecto haec dicens filios introducere festinas, alterum videlicet Christum Dei, alterum Christum hominis Filium. Et ubi est illud, aut quis putas spiritus nequam rapuit tam subito de corde tuo, quod paulo ante professus labiis, non corde agebas? Non, inquis, duo dii, vel duo filii. Absit; sed unus Dei hominisque Filius. Age ergo quo pacto tunc unum, quomodo nunc duos filios confiteris? Dixisti enim Filium hominis non descendisse de coelo, sed Filium tantummodo Dei. Duos manifeste denuntias, alterum nimirum qui descendit de coelo, hoc est Dei; et alterum qui non descendit, hoc est hominis Filium. (0428D)Dominus nempe Jesus Christus, ut se unum eumdemque demonstraret, qui descendit et erat in coelo (0429A)cum loqueretur in terra, Nemo, ait, ascendit in coelum, nisi qui descendit de coelo, Filius hominis qui est in coelo. Cum ergo Filium hominis se profiteretur, non certe se Filium Dei negavit. 145
CAPUT IX. Arguit Felicem erroris dicentem Filium hominis, qui est Filius Dei, Jesum non fuisse in coelo priusquam nasceretur in terris. Excusaret errorem, sed dubitat de poenitentia. Ecce pendis in sicco stipite, unius adhuc laquei ansula sugillatus. Parasti enim tibi et alium, cujus torquem propriis fortiter manibus astringendo innodaveras. Apposuisti namque iniquitatem super iniquitatem, ita ut diceres Filium hominis, cum sit ipse sempiternus Filius Dei, non fuisse in coelo priusquam (0429B)nasceretur in terra. Haec dicens quid aliud quam initium ex partu virginis pessima ascribere festinas injectione? Ille quippe, cum nasceretur ex virgine unigenitus Dei et hominis Filius, totus in utero Matris, totum se in sinu coaeterno reservavit Patris. Ante igitur quam nasceretur in terra, semper erat in coelo. Humana nempe natura non fuit in coelo antequam nasceretur in terra, id est homo. Filius autem quia unus et ipse est Dei et hominis Filius, semper erat in coelo et in terra. Ipsius quoque gloriosa vox semper auditur, dicentis: Ecce ego vobiscum sum omnibus diebus usque ad consummationem saeculi (Matth. XXVIII, 20). Heu, heu! quam periculosus (0430A)duarum tibi grandi discissione voraginis hiatus patet fovearum! Nam si permaneas in ea perfidiae pertinacia, qua duos filios videris asserere, mox ad ima profundi lapsus detraheris. Sin autem quia unus est Filius Dei et hominis, et eumdem unum conquestus fueris non fuisse in coelo, priusquam nasceretur in terra; continuo usque ad praerupta infernalis barathri absque ulla deduceris tarditate. Unum profecto tibi indulgentiae remedium aestimo profuturum, si resipiscas ab hac stultitia, et poeniteat te mali praeteriti. Forsitan vecordiae magis quam insolentiae hoc reputare conveniat. Venialis est enim culpa, quam superbiae qualitas non accusat. Sed quia certi nec dum sumus de conversionis tuae lamentis, suspecti per omnia de pertinacis tui duritia cordis; (0430B)restat ergo quatenus sequentia styli tui fidei ferventis exsequamur calore.
CAPUT X. Exprobrat inconstantiam Felicis modo Filium dicentis Deum, modo negantis, et asserentis in nuncupativo Deum verum habitare, et in adoptivo filium proprium. Evincit ex Evangelio Filium hominis esse Filium Dei. Porro quia plerumque bene loqui videaris non abnuimus; sed quia in eadem bonitate non cerneris perseverare, dolemus. Nam aliquando eum Deum Deique Filium sincera putaris professione praedicare; sed extemplo ad eam, qua veniebas, callidi cujusdam imitator animalis, erroris recurrere cavernam festinas. (0431A)Quam pervalde tibi melius, si fugae latibulum hericii leporisque more in petrae foramine requirebas: petram autem Christum apostolicus stylus declarat (I Cor. X, 4). Continuo namque oblitus purissimae fidei professionis Deum illum per nuncupationem, et filium per adoptionem exprobrare anxio decertas anhelito. Tam obscurae caliginis densissimo palpare obvolutus fumo prospiceris, ut asseras Deum verum in Deo habitare nuncupativo; et proprium Filium in filio habitare adoptativo. Ex quo nimirum infamaris unionem individuae personae, et dualitatem discretalium naturarum per quatuor resecare distinctiones: cuique tam intolerabilia auditui catholica auris nullum unquam patentem conhibet praebere meatum. Si Filius hominis, ille utique qui natus est (0431B)de Spiritu sancto et Maria virgine Christus Jesus, non esset verus Deus verusque Filius Dei, nequaquam Matthaeus, Marcus, et Lucas consona voce praedixisse ipsum discipulis suis protestarentur, in potestate se magna et majestate venturum. Cum autem venerit, ait Matthaeus, Filius hominis in majestate sua et omnes angeli cum eo, tunc sedebit super sedem majestatis suae, et congregabuntur ante eum omnes gentes (Matth. XXV, 31, 32). Super sedem quippe majestatis quis alius nisi verus sit, sedere creditur, 146 Deus? vel certe qui in majestate sua venire perhibetur, Deus verus procul dubio perdocetur. Si Filius hominis, cum idem ipse sit Filius Dei, Deus secundum haereticam pravitatem non est verus, quo pacto angelos suos mittere a quatuor angulis terrae, et congregare (0431C)suos praenuntiatur electos? suos angelos dixit; quia omnia quae Pater habet, ejus sunt. Aut quomodo Filius hominis habet potestatem in terra, quemadmodum ipse testatus est, dimittendi peccata, si non est verus Filius Dei? Solius nempe Dei veri est in potestate relaxare peccata (Matth. IX, 6). Aut quo pacto, sicut fulgur exit ab Oriente, et paret usque in Occidentem, ita erit adventus Filii hominis (Matth. XXIV, 27), si nuncupativus [ An adoptivus?] est filius? Nunquid decet alium quemlibet talem habere adventum, nisi Deum verum, cui dicitur, Te decet hymnus, Deus, in Sion, et tibi reddetur votum in Jerusalem (Psal. LXIV, 2)? Vel qua ratione, si adoptivus filius est, qui non manducat carnem Filii hominis, et non (0431D)bibit ejus sanguinem, non habet vitam aeternam? Qui manducat, inquit, meam carnem et bibit meum sanguinem habet vitam aeternam, et ego resuscitabo eum in novissimo die. Caro mea vere est cibus, et sanguis meus vere est potus (Joan. VI, 55, 56). Resuscitandi in novissimo potestas nulli alio, nisi vero permanet Deo. Caro namque et sanguis ad humanam per quam Filius hominis est, non ad divinam referri potest naturam. Et tamen si ille Filius hominis, cui haec caro et sanguis est, pro eo quod unus idemque sit Dei et hominis Filius, si Deus verus non esset, caro ejus et sanguis, manducantibus et bibentibus se, nullo modo vitam praestaret aeternam. Unde et Joannes evangelista ait: Et sanguis Filii ejus lavat nos ab omni peccato (Joan. I, 7). Aut cujus caro et (0432A)sanguis dat vitam manducantibus et bibentibus se, nisi Filii hominis, quem Deus signavit Pater, qui est verus et omnipotens Filius Dei? Nam et panis vivus pro nobis descendit de coelo, qui dat vitam mundo: Quique ex eo manducaverit, non morietur in aeternum. Ipse enim dicit: Ego sum panis vivus qui de coelo descendi (Joan. VI, 51). Sic quippe descendit panis vivus de coelo, qui semper manebat in coelo; sicuti Filius hominis descendit de coelo, qui quoniam unus idemque erat Filius Dei, nunquam deseruit coelum. 147
CAPUT XI. Ex testimoniis Joannis Baptistae et Apocalypseos ostendit Agnum Dei esse Filium Dei. Quin etiam agnus pro nobis fieri dignatus est, (0432B)quem Joannes Baptista ostendit digito dicens: Ecce Agnus Dei, ecce qui tollit peccata mundi (Joan. I, 29). De quo Joannes evangelista in Apocalypsim novum cantare canticum se audisse testatus est dicens: Quatuor animalia, et viginti quatuor seniores ceciderunt coram Agno, habentes singuli citharas et phialas aureas. Et post pusillum: Dignus est, inquiunt, accipere librum, et aperire signacula ejus; quoniam occisus es, et redemisti nos Deo in sanguine tuo. Et infra: Et vidi, et audivi vocem angelorum multorum in circuitu throni, et animalium, et seniorum, et erat numerus eorum millia millium, dicentium voce magna: Dignus est Agnus, qui occisus est, accipere virtutem, et divinitatem, et sapientiam, et fortitudinem, et honorem, et gloriam, et benedictionem. Et omnem creaturam, (0432C)quae in coelo est, et super terram, et sub terra, et quae sunt in mari, et quae in eo, omnes audivi dicentes: Sedenti in throno et Agno benedictio, et honor, et gloria, et potestas in saecula saeculorum (Apoc. V, 8 seqq.). Ecce omnes angeli, et animalia, et seniores, et omnis creatura confitentur Agnum, qui occisus est, accipere virtutem, et divinitatem, et tibi in tantum viluit Filius hominis, ut non confundaris eum nuncupativum Deum et adoptivum filium profiteri?
CAPUT XII. Accusat mendacii Felicem dicentem in Scripturis filium hominis asseri pro nobis traditum, non Filium Dei. Exprobrat malam intelligentiam nominis servi, quod idem est ac hominis Filii. Tu igitur dixisti, non ego, ideo observatum esse (0432D)in toto Evangelii corpore hominis semper filium traditum, non Dei. Ego autem dico, quia mentitus es et hoc ipsum in caput tuum. Surda forte aure legisti in Evangelio Joannis, ipsum Dei Filium Nicodemo dixisse: Sic Deus, inquit, dilexit mundum, ut unigenitum Filium suum daret (Joan. III, 16). Unigenitum quippe dedit, non adoptivum, hoc est, tradidit. Dare quidem quid est aliud, nisi tradere? Nam quod Dominus datum, hoc apostolus ejus perhibuit traditum. Qui Filio, ait, proprio non pepercit, sed pro nobis omnibus tradidit illum (Rom. VIII, 32). Nam et Dominus modo Filium hominis, modo se praedixit tradendum. Unus, inquiens, ex duodecim, qui intingit mecum manum in catino, hic me traditurus est in manus impiorum (Marc. XIV, 20, 41). Et illud: (0433A)Vae illi per quem trador ego (Matth. XXVI, 24, et Marc. XIV, 21). Tu dicis, quoniam atrocioris injuriae sit ei traditio et caetera mala, quae pro nobis sustinuit: vel certe nomen servi ei quam adoptivi ascribere vel confiteri: cum omne quod pro nobis altissima pietas potestate vel dignatione non invitus contumeliose pertulit, gloriosius laudabiliusque omne sanae fidei rectumque amplectitur cor. Sed mirum valde, cur tam crebrissime in qualibuscunque tuis litterulis servi vocabulum repetas, cum non sit aliunde servus appellatus, nisi quia homo. Quod autem Paulus de eo scribit. Qui cum in forma Dei esset, formam servi accepit (Philipp. II, 6, 7), nihil aliunde intellegi datur, nisi formam hominis: quemadmodum filius ancillae ex eo quia Filius hominis. Eadem injuria ei (0433B)exstat de nomine servi, qualis est de vocabulo hominis. Sed quia omnem gloriam divinitatis ejus integram in se manentem homo, hoc est, servus glorificatus est in Deum, sicut ipse dicit: Nunc clarificatus (0434A)est Filius hominis, et Deus clarificatus est in eo (Joan. XIII, 31); et Paulus magnum pietatis sacramentum, manifestatum in carne, justificatum in spiritu, visum angelis, praedicatum gentibus, creditum in mundo, assumptum narrat in gloria (I Tim. III, 16); denique qui per Prophetam suum dixit, Da potestatem puero tuo, et salvum fac filium ancillae tuae (Psal. LXXXV, 13); ipsum per semetipsum non jam ancillae filium, sed semper se Filium hominis confitetur. Quoniam non est aliter servus sicut tu videris mussitare nisi quia homo; servus fieri dignatus est, hoc est, homo fieri dignatus est: qui sic factus est servus propter inutiles servos, ut sempiternus angelorum et omnis creaturae Dominus permaneret. Qui cum Patre et Spiritu sancto vivit et regnat Deus in (0434B)Trinitate perfecta per omnia saecula saeculorum. Amen.
Et hunc autem secundum librum ita ista concludat clausula finalis.
148 LIBER TERTIUS. CAPUT PRIMUM. Testimonia Joannis Baptistae, et Joannis Evangelistae de Christi Jesu divinitate. (0433B) Incipiant igitur hujus tertii libri seriem Joannes et Joannes, Baptista scilicet et Evangelista, evangelico texere stylo. Ostendat quapropter Agnum Dei, (0433C)qui tollit peccatum mundi, Joannes Baptista digito, qui in testimonium venit, ut testimonium perhiberet de lumine, ut omnes crederent per illum (Joan. I). Doceat nimirum evangelista Joannes ubi, aut quando, vel quomodo; quatenus non humanae adinventionis studio, sed sincerissimo divinae inspirationis exigente majesterio [ Pro magisterio] orthodoxae prorsus fidei regularis illustrius informetur censura. Joannes quidem testimonium perhibuit dicens: Ego baptizo in aqua. Medius autem vestrum stetit, quem vos nescitis. Ipse est qui post me venturus est, qui ante me factus est, cujus non sum dignus, ut solvam ejus corrigiam calciamenti. Haec, ait Evangelista, in Bethania facta sunt trans Jordanem, ubi erat Joannes baptizans. Altera die vidit Joannes Jesum venientem ad se, et dicit: (0433D)Ecce Agnus Dei, ecce qui tollit peccata mundi. Et iterum testimonium perbibuit Joannes dicens: Quia vidi Spiritum descendentem quasi columbam de coelo, et mansit super eum. Et ego nesciebam eum; sed qui misit me baptizare in aqua, ille mihi dixit: super quem videris Spiritum descendentem, et manentem super eum, hic est qui baptizat in Spiritu sancto, et ego vidi et testimonium perhibui, quia hic est Filius (0434B)Dei. Altera die iterum stabat Joannes, et ex discipulis ejus duo, et respiciens Jesum ambulantem dixit: Ecce Agnus Dei (Joan. I, 26, seqq.) Et rursus: Illum oportet, ait, crescere; me autem minui. Qui desursum venit, supra omnes est. Qui est de terra, de terra est, et de terra loquitur. Qui de coelo venit, super omnes (0434C)est. Et quod vidit et audivit hoc testatur (Joan. III, 30, seqq.).
CAPUT II. Solus Jesus est verus Filius, quod in eo sibi complacuit Pater: caeteri, quod utpote de massa perditionis in eis non sibi complacuit, non veri filii, sed adoptivi. Ecce et ubi, et quando, et quomodo Joannes igitur et Agnum Dei articulatim ostendit, qui ex eo Agnus, quoniam Filius hominis est: et eumdem Agnum, Filiumque hominis verum Dei confessus est Filium. Plus nimirum quam propheta confitetur se ab eo, hoc est, a sanctae Trinitatis mysterio esse edoctum, qui misit illum in aqua baptizare, ipsum esse Filium Dei verum, qui baptizat in Spiritu sancto, (0434D)super quem Spiritus sanctus descendit et permansit, id est Christum Jesum, quem Agnum Dei et ante baptisma, et post baptisma demonstrando praedicavit. Haeretici quoque de proprii mendacii falsitate consopiti, nuncupativum Deum et Filium delerant adoptativum. Spiritus namque sanctus singulariter Agnum illum, Christum videlicet, et in specie discrevit columbae. Paterna autem vox non quemlibet (0435A)adoptivum filium, sed dilectum, in quo sibi complacuisse testatur, dicens: Hic est Filius meus dilectus, in quo mihi bene complacui (Matth. III, 17). Et in monte sancto additum est: Ipsum audite (Matth. XVII, 5), ut et inter Jordanicas undas Joanni, et in cacumine montis Moysi doceatur Dominus et Eliae. Cernebat procul dubio paternae visionis oculus in adoptivis filiis, licet electis, puris tamen hominibus, in quo sibi displiceret. Juxta quod humana, postquam in ipsa radice est vitiata, natura, non potest a peccati sorde esse aliena. In solo autem Unigenito, quia Deus erat et homo, sibi complacuisse propria professus est voce. Neque enim testimonio beneplacitae causae divinitate indigebat majestas; sed humanae reddendum erat naturae. Quae postquam in paradiso (0435B)serpentis astutia, mulieris consensu, mariti vitiata corruptaque exstitit praevaricatione, in nullo unquam deinceps adoptivorum sic venit filiorum, ut non haberet aliquid de massa tractum perditionis, unde sibi suus conditor displiceret. In solo autem, ut praemissum est, unigenito Dei Filio, qui non adoptivus, sed verus est Filius, 149 sic est assumpta humana substantia, quatenus et veritatem sui haberet generis et causam omnino nesciret peccati.
CAPUT III. De Filio Dei Patris dilecto male intellectae a Felice Scripturae: in quibus Christus velut caput de membris, vel membra quandoque de capite Christo loquuntur. Eleganter ergo omnipotens Pater, Hic est, inquit, (0435C)Filius meus dilectus, qui sic singulariter factus est homo permanens Deus, ut in solo mihi complacuisse vocis meae testimonio cognoscere vos voluerim. Delectionis autem et beneplaciti sermo omnem insinuat plenitudinem charitatis. Christum autem Jesum Dei Filium, in quo sibi Pater complacuit, in quo omnis dulcedo paternae charitatis, in quo omnis plenitudo habitat divinitatis haereticus iste cum sequacibus suis astruit eum diem nescire judicii, quia homo fieri dignatus est; affirmat non esse essentialiter bonum; derogat non eum venisse suam facere voluntatem; autumat non esse suum regnum praestare coelorum, et his similia, coacervatis in unum de sacrosanctis Evangeliorum paginis, bene quidem per Spiritum (0435D)sanctum prolatis testimoniis, sed male ab eo per nequam spiritum depravatis; parvipendens magnopere considerare, quia cum sit Redemptor noster caput omnium electorum, omnesque membra ejus electi, plerumque sic pro membris consubstantialibus sibi quasi de se humana voce loqui caput videatur. Ut est illud: Vidistis me esurientem, et sitientem, et caetera. Respondentibus autem sibi cum admiratione, quando eum vidissent esurientem vel sitientem, (0436A)protinus quid dixerit explanavit, cum adjecerit: Quandiu, ait: uni ex minimis istis fecistis mihi fecistis (Matth. XXV, 37, seqq.), secrete dixit esurisse et sitisse. Et quia veritas est, mentiri non potuit. Et tamen non proprie de sua persona, quae Christus est, sed de membris suis innotuit sic, quasi de semetipso dixisset. Et quid mirum si caput pro membris suis quasi de se loquitur, cum membra ejus de eo sic nonnunquam quasi de se loqui videantur, quemadmodum prophetarum oracula protestantur? Foderunt, ait Psalmographus quoddam membrum ejus, manus meas et pedes meos. Et rursus: Diviserunt sibi vestimenta mea (Psal. XXI, 18, 19); et illud, Dederunt in escam meam fel; et in siti mea potaverunt me aceto (Psal. LXVIII, 22). Non quidem praemisit Propheta: (0436B)Haec dicit Dominus, Foderunt manus meas et pedes meos; sed quasi de semetipso exorsus est dicens: Foderunt manus meas et pedes meos: attamen non ipsius manus et pedes sunt fossi; quatenus et secundum fidem historiae de se ipso et figuraliter sentiendum est, dictum. Ideo Redemptor noster pro nobis, non pro se, alterius generis naturam suscepit, id est humanam, per quam possit humana vox humano loqui affectu, in qua possit etiam esurire, sitire, fatigari, pati, crucifigi, mori, ac sepeliri: quia omnia haec a sua, hoc est a divina natura modis omnibus exstant aliena. Hinc est quod in cruce suspensus sic pro membris suis quasi pro se Patrem legitur interpellasse, Deus, inquit, meus, Deus meus, utquid dereliquisti me (Marc. XV, 34)? cum se sciret a Patre (0436C)nunquam esse derelictum, cui unum cum Patre consilium fuit, ut pro mundi crucifigeretur salute.
CAPUT IV. Improbat sententiam Felicis dicentis, quia Jesus erat nuncupativus Deus, non fuisse suae voluntatis pati vel mori: et ideo Patrem orasse calicem a se transferri. Hinc etiam ante passionem, in ipso, ut ita dicam, articulo traditionis tertio non pro se, sed pro membris suis, pro quibus pati venerat, orasse, tristasse usque ad mortem, moestum esse, Patris non suam voluntatem fieri evangelista innotuit imprecasse. Licet haereticus iste detrahat ei, quia homo erat, timoris (0436D)causa calicem passionis a se orasse transferri; et secundum quod homo erat et nuncupativus Deus, non fuisse voluntatis ejus pati vel mori, sed Patris tantummodo. Quin etiam improbo sermone 150 eamdem causam elinguavit timoris, cum sic ait: Juxta humanitatis vero substantiam non venit voluntatem suam facere, sed ejus qui misit illum; qui et in passione sua patrem efflagitans ait: Pater, si fieri potest, transeat a me calix iste (Matth. XXXVI, (0437A)34). Efflagitare potuit, quasi novi aliquid videretur dixisse, cum efflagitare non pertineat ad simplicis orationis effectum, sed potius aut curiose ab alio extorquere quod petitur, aut quod nescitur flavo interrogationis studio investigare. Si vero juxta haereticam pravitatem voluntariam non pertulit passionem, ubi est quod longe ante per prophetam Patri voverat dicens: Voluntarie sacrificabo tibi (Psal. LIII, 8)? et illud: Ut facerem voluntatem tuam, Deus meus volui (Psal. XXXIX, 9). Nunquid quod ante pollicitus fuerat proximus jam passioni timoris evacuasse putandus est metu? Absit. Veritas ab omni exstat mendacii genere aliena. Isaiae namque audiamus vaticinium profitentis: Oblatus est, ait, quia ipse voluit (Isa. LIII, 7). Paulus clamat se ipsum (0437B)tradidisse pro nobis. Ambulate, inquit, in dilectione sicut et Christus dilexit nos, et tradidit semetipsum pro nobis (Eph. V, 2). Et rursus: Qui dilexit me, et tradidit semetipsum pro me (Gal. II, 20).
CAPUT V. Christum voluntarie subiisse passionem; orasse et sudasse in horto pro suis et in exemplum ostendit. Quo ergo facto calicem passionis a se transire ne biberetur oraret, quasi Patris et non suae esset voluntatis bibendus, qui semetipsum ut biberet tradere non recusavit? Obsistenti namque Petro carnali devicto ne biberetur amore, ait: Calicem, quem dedit mihi Pater non vis ut bibam illum (Joan. XVIII, 11)? Quomodo implebuntur Scripturae prophetarum, quia (0437C)sic oportet fieri (Matth. XXVI, 54)? Nunquidnam quod opportunum, licet non sibi, nobis sciebat, ipse ideo factus homo ut exhiberet, nolens forte creditur exhibuisse? Quis hoc insanus, tamque furibundae vesaniae deditus vel cogitare praesumat? Porro discipulis suis ante dies non paucos praedixerat, quia oporteret Filium hominis tradi in manus hominum peccatorum ad illudendum, et conspuendum, et flagellandum, et crucifigendum, et quia tertia die resurgeret. Cuique auditui Petrus non cedens, nimiae dulcedinis satiatus amore, tali protinus obstitit responso: Absit, ait, a te Domine, propitius sis tibi, non erit tibi hoc. Statimque ob id per increpationem audit a Domino: Redi post me, Satanas, quia scandalum es mihi: non (0438A)enim sapis ea quae Dei sunt, sed quae hominum (Matth. XVI, 22, 23). Quo igitur pacto non voluntarie pertulit, quod dudum tam impensissime opportunius esse discipulis commendarat? Vel qua ratione hoc ipsum nolle convenientius exercuisse accipi potest, quod nolente discipulo animadversionis objurgatione redarguisse cognoscitur, ut eum etiam ob hoc Satanae vocabuli plecti sententia demonstraret? Ipse namque de se refert? Propterea me Pater diligit, quia ego animam meam pono pro ovibus meis. Potestatem habeo ponendi eam, et potestatem habeo iterum sumendi eam. Et nemo tollit eam a meipso (Joan. X, 17 seq.). Utique qui potestate animam suam ponit et resumit, non est timoris vel nolentis, sed volentis ac potestatis est clementissimus dispensator. Naturam nempe, (0438B)sicut saepius intimatum est, humanam ideo suscipere Dei non abhorruit Filius, ut ex humano tangi benignus non dedignaretur affectu. Quod autem tristatur, moeret, pavet, et taedet, et humanae apertius demonstratur veritas carnis, et nostrae per id praestatur infirmitatis quantocius fortitudo. Non enim infirmari coacte potuit inviolabilis virtus, nisi in quantum praestabilius voluntaria potestate illi pro nobis placuit infirmari. Non est profecto ab ejus alienus voluntate. 151 Consempiternus propriusque est Filius. Cuique unum communeque cum Patre semper fuit consilium, ut pro mundi crucifigeretur salute. Sed in verbis et in exemplo, ac doctrina suis dignatus est consubstantialis fieri. Nam et orationis regulam tempore passionis ideo taliter informare voluit, (0438C)ut membra sua, hoc est electi sui, quorum ipse principale est caput, inter angustias positi, et in oratione strenui, et in Dei voluntate per subjectionem concordes, et fortes robore in agone certaminis permanerent: certi per omnia nequaquam se a divino derelictos inter adversa et prospera esse solatio, licet quasi destitui nonnunquam videantur, cum usque ad mortem etiam carnis persequentium exerceatur potestas: et ex eo sese quasi succubuisse arbitrantur, sed nequaquam divina eis subtrahuntur solatia, cum gloriosa eis purpureis corona tribuitur de triumphis. Hinc est quod idem Redemptor noster, qui nullo modo alieno indigebat auxilio, in ipso, ut ita loquar, traditionis momento factus in agonia dum (0439A)prolixius oraret, angelos se pro nostra consolatione permisit confortare, nulla prorsus exigente causa necessitatis, sed ut hoc exemplo omnia membra ejus sanctique sui informati martyres, in tribulatione quacunque constituti, interque carnificum manus derelicti, omni prorsus humano destituti solatio, quasi in agonia facti tenacius devotiusque in Dei solius suspensi sperantes auxilio perdurarent. Unde et pro sudoris rore de corpore unici ejusdemque nostri consolatoris guttas sanguinis, quod certum est humanae omnino non esse naturae sudare, non frustratorie ab evangelista refertur in terram usque distillasse: quatenus per terram, in quam defluxerat, terrena beatorum martyrum depromeret membra, et purpureae guttulae punicum distillantis rorem roseo Christi sanguine (0439B)eadem sanctorum martyrum purpurata depingeret membra.
CAPUT VI. Jesum alloquitur, ut intelligat quid sit eum descendisse de coelo non ut faceret voluntatem suam, sed ejus qui misit se, Patris. Astruit etiam eum ex eo Evangelii loco non suae voluntatis esse, ubi ipse de se loquitur, dicens: Omne quod dat mihi Pater ad me veniet, et eum qui venit ad me non ejicio foras; quia descendi de coelo, non ut faciam voluntatem meam, sed ejus qui misit me Patris (Joan. VI, 37 seq.). Si juxta haeretici hujus vecordiae impudentissimam opinionem non fuit tuae voluntatis, Domine Jesu Christe, etiam secundum quod homo fieri dignatus es, omne quod tibi dedit (0439C)Pater salvare, nec ejicere foras, sed tantummodo Patris: ubi est illud quod alibi tu ipse dignatus es praemonere, qui mentiri non potes: Venit Filius hominis quaerere et salvum facere quod perierat (Luc. XIX, 10). Ubi est illud quod quidam propheta tuus, te utique largiente, divini cantici mellifluo modolamine alacri de te corde laudum praeconia Patri intonans ait: Desiderium animae ejus tribuisti ei; in voluntate labiorum ejus non fraudasti eum (Psal. XX, 3)? Ecce non quemlibet simplicis voluntatis effectum, sed desiderii; quia imo plenae jucunditatis suavitate ut salvum faceres, et non ejiceres foras omne quod paternae dedisse tibi charitatis intimatur dulcedo, prophetalis vaticinii sermo declarat. Et quia de Verbo caro factum, per quod consummatae (0439D)passionis sacramentum triumphalis gloriae decore coronari voluisti, sit hoc praedictum, sequens propheticae (0440A)narrationis ordo demonstrat, cum protinus subinfertur: Quoniam praevenisti eum in benedictione dulcedinis, posuisti in capite ejus coronam de lapide pretioso (Ibid., 4). Porro in tanta benignitatis clementia voluntatis tuae excrevisse pietas perdocetur, quatenus flevisse te evangelista tuus ob introitum Jerusalem civitatis quam elegisti, humano describat tactus cordis affectu; unde et miserantis inducit consultum: more gallinae asserit te voluisse filios ejus illa renuente congregare sub alas clementiae tuae. Si voluntatis tuae improperium passionis non fuit quantocius suscipere, cur obvius temetipsum persequentibus in nocte praebuisti traditionis, ita ut respondentibus tibi quia Jesum Nazarenum quaererent, diceres: Ego sum. Si ergo, inquis, me quaeritis, (0440B)sinite hos abire (Joan. XVIII, 8). Sed quoniam tuae pietatis vox in evangelio tuo auditur dicentis, Descendi de coelo, non ut faciam voluntatem meam; sed ejus qui misit me, Patris (Joan. VI, 38), doce me, quaeso te, Domine Deus misericors, et singulariter bone magister, sincerae imbutor fidei, quomodo intellegi te largiente detur et tuam te descendisse de coelo, et non tuam facere voluntatem. Tu scis quia valde pertimesco aliter de te quam ut dignum est et tibi placet, sentire. Tu mihi ergo dona gratuito munere, quod nullius exigit meriti venerandae vitae facultas, quo possim et recte sentire, et concepto sermone fideli convenientius valeam ore proferre. Tu vero dixisti: Aperi os tuum et ego adimplebo illud (Psal. LXXX, 11).
CAPUT VII. Pergit Jesum alloqui, docendo discretionem personarum Patris et Filii, non voluntatem, quia una voluntas est Patris et Filii. (0440C) Non possum ergo cum his etiam convenisse, qui dicunt te, juxta quod homo etiam fieri dignatus es, alienum a paternae quocunque modo unitate existere voluntatis. Nunquam te, Domine, credo sic fuisse verum hominem, ut non esses semper et verus Deus. Cum una ergo persona sis Deus et homo, non invenio quo pacto non sis unius cum Patre et voluntatis, salva scilicet proprietate utrarumque naturalium voluntatum. Sed quia non tibi nec pro te, sed nobis et pro nobis descendisti de coelo, et es de virgine natus per carnis dispensationem, et omne quod fecisti (0440D)et docuisti, quidquid loqui dignatus humana es voce, non tibi nec pro te, sed nobis et pro nobis fecisti et (0441A)docuisti et locutus fuisti, et quia tu es Dei omnipotentis Patris sapientia, in eo animam quod dixisti non tuam facere sed Patris voluntatem, utrumque insinuare nobis dignatus es, et doctrinae fuit injectum praerogativum, et documentum constat exempli. Cum autem dicis, Descendi de coelo, non ut facerem voluntatem meam, sed ejus qui misit me, Patris, apertius personarum declarasti discretionem, quia et Pater pater est, et tu Filius vere filius es. Et voluntas non est tua solius, nec alia, sed communis et una cum Patre. Tu enim ipse docuisti non a temetipso esse vel venisse, sed a Patre, et ex Patre: quia non duo vel tria, sed unum principium est Pater et Filius et Spiritus sanctus. Sicut enim ex te non es, sed ex Patre, ita et voluntas tua non est alia, nec aliunde, sed una (0441B)eademque et ex Patre. In eo igitur unum te cum Patre esse luce clarius demonstras, cum te non alterius, sed unius esse cum Patre edoces voluntatis.
CAPUT VIII. Similitudine sermonis et doctrinae, quae Christi et Patris sunt, praecedentia confirmat. Constat autem huic simile alibi te per eumdem evangelistam dixisse. Et sermonem, ais, quem audisti, non est meus, sed ejus, qui misit me, Patris (Joan. XIV, 24); et illud: Mea doctrina non est mea, sed ejus qui misit me, Patris (Joan. VII, 16). Quemadmodum ergo intellegi datur sermo auditus non esse tuus, sed Patris, quoniam tu es unigenitum Verbum Dei Patris, et non est aliunde, sed ex Patre, et non tuum, sed Patris, quia tu Filius unigenitus (0441C)es Dei Patris, et doctrina tua non est tua separatim, sed Patris, quia non est alia tua et alia Patris, sed una eademque Patris et tua; ita et voluntas tua non alia tua et alia Patris, sed una eademque et tua et Patris. 153
CAPUT IX. Docet Christum descendisse de coelo in exemplum humilitatis et obedientiae, non ut faceret voluntatem suam, sed Patris. De his igitur ita se habentibus videamus nunc te docente, qualiter humilitatis et obedientiae exempli speculum, quo intendatur protuleris, non tuam sed Patris facere voluntatem. Reddis namque causam cur ita dixeris. Ais enim: Omne quod dat mihi Pater, ad me veniet, et eum qui venit ad me, non ejicio foras (Joan. VI, 37 et seq.). Et quamobrem non (0441D)ejicias quasi interrogatus exponis, quia descendi, addidisti, de coelo, non ut faciam voluntatem meam, sed ejus, qui misit me, Patris. Ideo descendisti, hoc est excellentiam divinae altitudinis exinanitus formam servi suscipiendo inclinasti, ut membra tua, electos scilicet tuos, et exemplo et monitis non suam sed (0442A)Dei facere voluntatem informares. Sciebas utique Luciferum, qui mane oriebatur per superbiam, suamque voluntatem sequendo de coeli foras ejectum palatio. Sciebas nimirum protoplastos, serpente suadente ut suam facerent voluntatem et per superbiam, suique transgrediendo conditoris praeceptum de paradisi gaudiis foras fuisse ejectos. Idcirco descendisti de coelo, non ut doceres homines per superbiam suam facere voluntatem, per quam foras ejecti sunt de paradiso; sed per humilitatem Dei semper facere voluntatem, per quam intus, in aeternam scilicet beatitudinem valeant sine fine manere. Non fecisse te tuam voluntatem docuisse te est neminem suam, sed Dei facere voluntatem. Ejicere foras fuit diabolum suam, non Dei protoplastos suadere facere voluntatem. (0442B)Non ejicere fuit tui, Domine Jesu Christe, Patris, non suam electos tuos praecipere facere voluntatem. Hujus nimirum doctrinae regulam per alium etiam evangelistam tuum te docuisse didici. Nam ut non a diabolo inventore omnium malorum superbiae jactantiam pretioso redempti tuo adpeterent sanguine, sed a te retributore omnium bonorum discerent humilitatis mansuetudinem in sinu mentis mitissima retinere devotione, sic praemonuisti dicens: Discite a me quia mitis sum et humilis corde, et invenietis requiem animabus vestris (Matth. XI, 29). Illam utique requiem, quam in paradiso callidi serpentis primus homo deceptus astutia, per superbiam, suamque amiserat sequendo voluntatem.
CAPUT X. Voluntas salvandi homines, quae est in Patre, est et in Filio. Et quomodo intelligendum illud: Nemo bonus nisi solus Deus. (0442C) Audiamus nunc sequentia ex horum connexione verborum, dulcisono tuo ore dicente: Haec est, inquis, voluntas Patris mei, qui misit me, ut omne quod dedit mihi, non perdam ex eo, sed resuscitem illud in novissimo die (Joan. VI, 39 seq.). Sequere, Domine, magister essentialiter bone, quae sit voluntas Patris de eo, qui vidit Filium et credit in eum. Ut omnis, inquis, qui vidit Filium et credit in eum, habeat vitam aeternam, et resuscitabo ego eum in novissimo die. Quis ergo tam insani capitis amens existens, quatenus non credat, juxta id etiam quod homo es, quia rationalis animae et mentis benignae mitis es et humilis corde, (0442D)tuae procul dubio fuisse voluntatis, omne quod tibi dedit Pater, quin imo quod ad te traxerit, salvare et resuscitare illum in novissimo die? Dissipa, obsecro, Jesu Christe Domine Deus, potentissima tua dextera Babyloniae parietem civitatis super refluentium positum glumas arenarum, in qua lamia denudata (0443A)mamma virulento ablactat catulos lacte: et fac benigne in bona voluntate tua Sion, ut aedificetur Jerusalem murus, firmam positus supra petram, in qua millia angelorum mellifluis ducent concentibus choros psallentes. Evelle spinas et tribulos, quos quasque maledicta protulit terra, et planta novellas oleas, pampineaque vineta, candifluis liliis, purpureisque circumsepta rosetis in terra, cui benedixisti, cum averteres captivitatem Jacob. Istius nimirum lamiae catulus exstat lacte nutritus pestifero, qui sacrilego ore te asserit ob pietatis sacramentum non essentialiter bonum, eo quod cuidam subdole interroganti legis perito, bonumque te magistrum, quasi purum hominem confitenti, cum rectae fidei ratio exigerit Deum te verum et hominem profiteri, respondisse (0443B)te neminem bonum legerat nisi solum Deum (Luc. XVIII, 19): in tantum te a Dei solius societate, quia homo fieri dignatus es, avellere conatur, quatenus per id quod homo es, non essentialiter, sed nuncupative sis bonus, tanquam quilibet homo purus, qui non est una persona cum Deo, sicut tu crederis solus, et non naturaliter bonus, quia de vitiata est omnis homo natus substantiae massa, sed ex dono gratiae ut bonus sit te promeretur largiente. Tu autem qui de Spiritu sancto natus es verus homo, nunquam fuisti purus homo tantummodo, sed in ipso spiritali conceptu Deus crederis, Deus semper et homo.
CAPUT XI. Ostendit non negare se Christum bonum, sed respondere non esse bonum neminem nisi Deum, ei qui se credebat hominem tantummodo bonum. (0443C) Confiteatur ergo necesse est haereticus iste labiis toxicatis Spiritum sanctum non essentialiter bonum, si te qui de Spiritu sancto et virgine veraciter natus es homo, non acquiescit singulariter esse ac essentialiter bonum. Non enim te negasti bonum, cum diceres, Nemo bonus nisi solus Deus, quia tu, qui Christus es, cum Patre et Spiritu sancto, salva proprietate trium personarum, solus et unus es Deus bonus. Non dixisti, non sum ego bonus, quoniam alias professus es: Ego sum pastor bonus (Joan. XI, 11). Et illud: An oculus tuus nequam est, quia ego bonus sum (Matth. XX, 15)? Sed nec magistri nominis appellationem sprevisti, qui discipulis tuis in coenae (0443D)convivio laudabiliter hujus vocabuli causam expressisti (0444A)dicens: Vos vocatis me Magister et Domine, et bene dicitis: sum enim (Joan. XIII, 13). Non ergo secundum sonum vocis hypocritae scribae, sed secundum quod proprie solius est Dei cordis cogitationumque audiens [ Pro audientis] respondisti clamori. Perfidiae nempe redarguens in cordis tabula scriptam damnasti calliditatem: non simplicis magistri vocabuli refugisti favorem. Et quoniam non Deum et hominem, sed purum te sub magistri nomine hominem appellavit, qui debuerat Deum et hominem veraciter te confiteri: talem ergo dixisti non essentialiter bonum, qualem ille magistrum, hoc est, purum confessus est hominem bonum. Quid me, ais, dicis bonum? Nemo bonus, nisi solus Deus. Ac si diceres: Quid me dicis hominem bonum, cum ego sim (0444B)Deus homo? Talem dico neminem essentialiter bonum, qualem me tu hominem scilicet suspicaris tantummodo bonum. Unde et eum si vellet vitam habere, ad legis recurrere docuisti praecepta, quatenus ea legendo disceret, quemadmodum te verum Deum in mysterio Trinitatis primae legis latio demonstraret: et quia non ficto corde, sicut ab hoc hypocrita, qui se putabat legis peritum, esses diligendus, sed sicut ibi legitur, ex toto corde, et ex tota anima, et ex tota virtute.
CAPUT XII. Quomodo Filius ignorare diem judicii dicatur, cum judicium ad ipsum spectet: Modestia Paulini supersedentis a controversia dirimenda, quamvis in authenticis suae ecclesiae exemplaribus, et apud Hieronymum et Ambrosium non reperiatur τὸ Filius in allata sententia. (0444C) Eodem namque modo propter mysterium incarnationis autumat te Filium Dei diem judicii ignorare, cum dies plane proprie judicii Filio hominis ascribatur. Sicut fulgur, inquis, exit ab Oriente; et paret usque in Occidentem, ita erit et adventus Filii hominis (Matth. XXIV, 27). Et illud: Tunc videbunt Filium hominis venientem in nubibus coeli cum virtute multa et majestate (Ibid. 30). Et rursus: Cum sederit Filius hominis in sede majestatis suae (Matth. XXV, 37). Sed quoniam in antiquariis Evangeliorum authenticis, quae penes nos, et in scrinio sanctae nostrae retinerentur ecclesiae, Filii vocabulum in eodem Evangelii loco insertum minime valuit reperiri, et (0444D)viri illustrissimi, beatus scilicet Hieronymus atque (0445A)Ambrosius, satis in sacro peritissimi eloquio, affirmant ambo consona voce, lectis sane ab eis priscis Graecorum 155 codicibus, in eadem Evangelii folia Filii nomen non fuisse inspectum: unde et ex eo credibile potest videri longe a vero et ex superfluo additum. Quoniam si ab Evangelista celebri fuisset calamo promulgatum, nequaquam post angelos Filii positum nomen specularetur, quemadmodum in quibusdam recentioribus inspicitur voluminibus exaratum: De die autem illo et hora nemo scit, neque angeli coelorum, neque Filius (Marc. XIII, 32). Ordo praeposterus, Filium post angelos, Dominum post servos, creatorem post creaturam. Idcirco non ab re existimo ab his disputationis suspendere filum, de quibus dubiae veritatis mobilitas modis omnibus (0445B)exigit titubare scriptorem.
CAPUT XIII. Quaestionis de matre filiorum Zebedaei solutionem ad Hilarium et Ambrosium remittit. De petitione autem femineae pietatis, matris scilicet filiorum Zebedaei obsecrantis, quatenus duo filii ejus, unus ad dexteram, et unus in regno Christi ad sinistram ejus sedere promererentur (Matth. XX, 20 seq.); et quia non esset suum hujus dare sessionis audit a Domino tam altissimae dignitatis privilegium, et de subjectione Filii, cum tradiderit regnum Deo et Patri; quia olim a priscis doctoribus, et in divinis (0446A)rebus valde strenuissimis viris, Helario videlicet Pectaviensis famosae recordationis viro, in decimo, ni fallor, operis sui pro causa digesto fidei libro, et beatae memoriae Ambrosio Mediolanensis sedis antistite, in quinto ad Gratianum Augustum volumine, ad Arianae prorsus perfidiae refellendam insaniam, stylo perspicuo exarato, latissimae disputationis insulcata verborum serie legisse me recolo, viros egregios in explicando non incommodae rationis glovello operosius desudasse. Alter horum de petitione matris, alter vero de Filii subjectione non brevi explicuit stylo. Ideoque non inconvenienter utilius, ut arbitror, judicavi ab his etiam, etsi non penitus, compendiosius tamen definitionis calamo temperare. Et quoniam non praetereundo omnimoda (0446B)dissimulationis incuria qualitas extorquet necessitatis, praesertim cum vir iste semiplena cerebri portione compositus, more suo volantes sacri eloquii theoricas incaute ad terras detrahendo disputationis infamare nititur manu: idcirco sumpta ejusdem Scripturae loci serie narrationum, succincte summatimque, ut instantis concedit temporis ordo, intacta transcurrendo tangamus.
CAPUT XIV. Non esse Christi dare regnum filiis Zebedaei, sed quibus a Patre paratum, duobus explicat modis. Ex eo igitur quod postulante matre filiorum dextrum (0447A)laevumque sessionis insigne, Dominum non matri, sed filiis respondisse nullius obstat contradictionis objectio, patenter innuitur filiorum instinctu materno genitricem devictam affectu pro filiis ad Dominum accessisse, cum dicitur: Nescitis, ait, quid petatis, et protinus subinfert, potestis bibere calicem quem ego bibiturus sum? Cui cum responderent, possumus: statimque Dominus, Calicem quidem meum bibetis: sedere autem ad dextram vel ad sinistram non est meum dare vobis, sed quibus paratum est a Patre meo (Matth. XX, 22, seq.). Et notandum, quia cum Dominus dixisset: sedere autem ad dexteram vel ad sinistram non est meum dare vobis, cur ita dixerit, causam impossibilitatis Dominicae objectionis ratio manifestat praemissae locutionis, (0447B)hoc est nescisse eos quid peterent. Nihil igitur Deo difficile; sed qualitas petitionis difficultatem generat postulanti, utrum recte an non recte petatur. Si recte: omnia quidquid petieritis in nomine meo hoc faciam (Joan. XIV, 13). Si autem non recte: Non est meum dare vobis: Et animadvertendo quoniam non Dominus generalis sententiae protulit causam, non est meum dare omnino cuilibet, sed signanter retulit, vobis. Ac si patenter diceret, vobis utique, qui nescitis quid petieritis. In hac quippe duorum fratrum petitione omnium fere non recte petentium summa consistit. Sed et cum diceret, Non est meum dare vobis, non conclusit isto fine sententiam locutionis suae, cum illico subjungit, sed quibus paratum est, ait, a Patre meo. Nec intulit (0447C)quibus Pater dat; sed illis est meum dare, quibus paratum est a Patre meo. Non est meum dare his qui recte non petunt, sed dare meum illis est, quibus Pater meus revelat: sicut Petro, ut confiteretur, Christum Filium Dei vivi, et fuit meum dare illi claves regni coelorum. Veluti Isaiae revelavit auriculam, ut audiret quid loqueretur in eo Dominus Deus, quatenus vaticinio prophetali praediceret virginem in utero non extrinsecus concipere et parere filium, cui nomen Emmanuel (Isa. VII, 14). Quibus Pater ergo praeparat mentes, ut recte petant, illis est Filio dare regnum coelorum. Ipse enim dixit: Nemo venit ad me, nisi Pater, qui misit me, traxerit eum (Joan. VI, 44). Et: Nemo venit ad Patrem nisi per me (Joan. XIV, 6). An recte petisse videri (0447D)potest, quae unum in sinistra sedere filium postulat? In sinistra nimirum haedi, hoc est reprobi sunt ponendi. Recte quidem petitum fuisset, si utrosque aut ad dexteram sistere, aut super sedes duodecim sedere judicandas duodecim tribus Israel petivisset. Potest etiam non inconvenienter et sic intelligi, Non est meum dare vobis, quoniam mater filiorum Zebedaei, aemula interim Mariae Magdalene, nec dum illi ad Patrem Dominus ascenderat (Joan. (0448A)XX, 17), hoc est non per divinitatis altitudinem aequalem Patri, sed quasi hominem tantummodo eum credebat, cuique cordis intentionem Dominus responsionis temperaverit sermonem: Quia tu me hominem adhuc, et nondum Deum confiteris, non est meum, hoc est, humanae potestatis, in qua solius humanae naturae est homo, non est dare. Meum autem, qui Deus et homo sum, his quibus paratum est a Patre meo, hoc est, recte petentibus summae potestatis est dare.
CAPUT XV. Proponit difficultatem ex Apostolo, quomodo Patri Christus subjectus, vel subjiciendus. Ideo igitur vaniloquus iste Jesum Christum Dominum nostrum, non Deum verum, sed subditum (0448B)astruet Deo vero perpetua subjectione, quia Paulus scribit ad Corinthios: Cum tradiderit, inquit, regnum Deo et Patri, et subjecta fuerint illi omnia, tunc et ipse Filius subjectus erit illi, qui subjecit ei omnia, ut sit Deus omnia in omnibus (I Cor. XV, 24 seq.). Interrogo ergo, si necdum subjecta sunt illi omnia, et ipse Filius tunc erit subjectus illi, cum ei omnia fuerint subjecta, si simpliciter secundum auditum judiciumque aurium, et non excellentius sacratiusque hujus altitudinis intellegi profunditas praemonetur: quomodo nunc idem Filius in utraque forma, divina scilicet et humana unus idemque 157 ad dexteram Patris sedet, subjectus creditur? An non subjectus sedere? Apostolus clamat, Cum subjecta fuerint ei omnia, tunc et ipse Filius subjectus erit ei. Tunc quidem (0448C)futurum tempus designat. Quamobrem docere velim quomodo detur intellegi, si tunc, hoc est, in futuro subjectus, cum absorpta fuerit mors in victoria; nunc autem quomodo credi debeat subjectus an non subjectus? Si vero subjectus, quo pacto Paulus in futuro praedicat, Tunc cum ei subjecta fuerint omnia subjiciendum? Quod si modo non subjectus, quia Magister gentium tunc asserit eum subjiciendum cum tradiderit regnum Deo et Patri, et ei omnia fuerint subjecta, quae ratio exigit modo non subjectum tunc subjiciendum? Nunquidnam forma servi in una cum Dei forma persona ad dexteram Patris, in mysterio Trinitatis cessante omne nihilominus quaternitatis suspicione modo non sedet, ut tunc doceatur resumere servi formam, per quam (0448D)tunc possit subjici Patri? Absit. Unus idemque et in utraque natura, sempiternus nunc et tunc Dei indemutabilis, et aequalis permanet Filius.
CAPUT XVI. Interpellat Apostolum de mente sua circa difficultatem propositam. Porro quia haereticus iste obmutuit, nullusque ei prorsus responsionis relictus est locus, stringam quantocius, fortiusque sugillans bumbosae faucis (0449A)ejus syllogistica manu gurgustionem exprimam: quatenus omne quod conatur in alios perfidiae venenum noxiali evomere ore, in sese liquatum refusum sauciata internorum viscerum ejus marcescant vitalia. Dic ergo, obsecro te, beate apostole Paule, a te volo quid dixeris curiosius discere. Quid est quod ais, Cum subjecta fuerint illi omnia, tunc et ipse Filius subjectus erit illi, qui subjecit ei omnia? Cur tempus subjectionis signanter de futuro innotescere voluisti, si specialiter hoc ad personam Filii, id est Jesu Christi, referre conveniat? Quasi tunc sit, et non modo subjectus. Non intellego quid dixeris, nisi nubilum obtunsae [ Pro obtusae] intellegentiae meae divini luminis radio perfundatur. An, ut religiosius intellegi obsistitur, nequaquam oblitus de coelo divinae (0449B)vocis gemina invocantis appellatione audita, Saule, Saule, quid me persequeris (Act. IX, 4), et ex eo didiceras, illum posse a te in terra posito persequi, qui jam in coelesti regnabat palatio? sed pro corpore quin potius suo, hoc est, propter electos tuos, se conquestus est a te persequi, quos vinctos Jerosolymam epistolarum te ducere auctoritate putabas. Hujus ergo dicti consideratione forte firmatus, secundum hanc Dominicae locutionis regulam rectius docuisti tunc et ipsum Filium, hoc est corpus ejus, electos videlicet ipsius, quorum ipse constat omnipotens caput, subjectum ei qui subjecit illi omnia ut sit Deus omnia in omnibus. Denique praemisisti, nec dum videmus ei omnia subjecta. Cum autem subjecta fuerint ei omnia, tunc et ipse Filius subjectus erit (0449C)illi. Et hoc interrogo quo pacto dixeris non ei esse omnia subjecta, cum alibi prophetico spiritus testimonio, Omnia subjecisti sub pedibus ejus exposueris? In eo autem, inquis, in quo subjecit ei omnia, nihil non subjectum reliquit. Nunc autem dicis, Nec dum videmus ei omnia subjecta, demonstrans in futuro esse ei omnia subjicienda. Quid est hoc? satis mirum: nihil non subjectum, et non omnia subjecta. 158
CAPUT XVII. Solutio propositae difficultatis: Subjecta omnia Christo per potentiam divinitatis: Subjicienda omnia per obedientiam servorum ejus. Et tunc Deus erit omnia in omnibus. Adesto, quaeso, sancte Spiritus, revela auriculam mentis meae, ut audiam te docente quid sibi vult (0449D)quod hoc modo per Apostolum tuum loqui dignatus es: et nihil non subjectum, et omnia subjecta. Dicam jam nunc te largiente quid sentio. Illud potestatis, (0450A)hoc esse obedientiae considero. Nihil enim non subjectum per potentiam divinitatis, intellego. Non omnia subjecta ei per obedientiam servorum ejus adverto. Quia quamvis electi ejus sint ei subjecti in quantum humanae possibilitatis permittit facultas, non tamen sic ei sunt subjecti per obedientiam quandiu in hoc mortali corpore persistunt, ut sit eis omnia in omnibus Deus. Corpus enim quod corrumpitur, adgravat animam et deprimit terrena inhabitatio [Al. cogitatio] sensum multa cogitantem (Sap. IX, 15). Cum autem mortale hoc induerit immortalitatem, et corruptibile hoc induerit incorruptionem, et absorpta fuerit mors in victoria (I Cor. XV, 15, 53, 54), et tradiderit regnum, electos scilicet suos, in quibus ex dono gratiae gubernando regnaverat, Deo et Patri, (0450B)hoc est, ad notitiam eos paternae gloriae perduxerit contemplandam, tum ei subjecta erunt omnia. Quia nihil perversum erit in membris ejus, in quo per corruptionem carnalis pugnae resistendo non sint ei omnia subjecta. Tunc et ipse Filius, hoc est, corpus ejus, electi scilicet ipsius, subjecti erunt illi, qui subjecit ei omnia, ut sit Deus omnia in omnibus. Nihil jam aliud sit illis necessarium, exuti ab omni carnalis concupiscentiae aerumnosa miseria; sed omnia illis solus tantummodo sit Deus in omnibus. Reddit nimirum Apostolus causam, cur ipse Filius subjiciatur ei, Ut sit, inquit, Deus omnia in omnibus. Haec, inquam, causa subjectionis est, ut sit Deus omnia in omnibus. Omnia quippe Deus in omnibus est per Filii, hoc est, corporis ejus, qui sunt electi illius, (0450C)subjectionem. Nunquam prorsus per fragilitatem carnis, sicut in praesenti saeculo nequam, a concordia sanctae Trinitatis discordes, nunquam a charitatis ejus alieni dulcedine existunt. Sed omnia illis erit solus Deus in omnibus: solus scilicet Dei amor in desiderio animae eorum ineffabilis semper perseverans. Hoc est esse Deum omnia in omnibus.
CAPUT XVIII. Placita doctorum allegare instituit et primo Petri et Pauli apostolorum ostendens male intellecta a Felice. His ita digestis, nunc ad praedicatores sanctae catholicae atque apostolicae Ecclesiae, cultoresque orthodoxae fidei, rectis incedendo styli gressibus veniamus. Videamus utique cujus fidei praedicatores coelestibus (0450D)imbuti exstiterint sacramentis, duorum, an unius Christi; nuncupativi Christi Dei, an veri Christi Dei; adoptativi Christi Filii Dei, an proprii verique (0451A)Christi Filii Dei. Haereticus quippe iste aut duos Christos Deos, nuncupativum scilicet et verum, et ex eo adoptivum filium; aut duobus modis unum Christum Deum, ex parte quidem verum, et ex parte non verum asserit eos praedicasse. Apostolus magnopere studuit redarguere Corinthios, qui unum Christum dividere conabantur. Sed quid mirum, si discipulos temerario ausu infamare non veretur, cum ipsos utique magistros Ecclesiae, Petrum scilicet et Paulum audacter incriminare concisa perfidiae ruga non erubuit fronte? Nam quia primus pastor Ecclesiae, sicut longe supra praefati sumus, professus sit Jesum a Nazareth sanasse omnes oppressos a diabolo, et addiderit, Quoniam Deus erat cum illo, hoc est in illo, dicit haereticus iste, non dixit, Deus (0451B)erat ipse, sed Deus erat cum illo (Act. X, 38). Si Deus, ait, ipse fuisset, nequaquam tantus Apostolus diceret, Deus erat cum illo, sed Deus erat ipse. Et quia Paulus scribit Corinthiis, Deus enim erat in Christo mundum reconcilians sibi (II Cor. V, 19), et hic, inquit, non dixit, Deus erat Christus; sed, Deus erat in Christo. Hujus dicti qualitas cujus sit praestigiosae vesaniae obvoluta stupore, prudenti non celatur lectori, quasi alius sit Deus in Christo, et alius sit homo Christus; convincitur ex eo quod protulit intimasse, cum ipse unus idemque sit Christus Deus et homo: licet sit aliud et aliud, divinum scilicet et humanum, per quod Deus et homo: unus tamen Jesus Christus Deus homo. Haereticus nempe iste, non secundum gratiam Spiritus sancti, per (0451C)quam locuti sunt apostoli, sensui apostolico suum subdit, sed secundum propriam pravitatem suo perfido sensu sanctum molitus est corrumpere apostolicum sensum. Nam cum sit fides ex eo quod est fit, hoc est, ut efficiatur quod creditur, ne sit fides mortua sine capionis effectu: iste quidem verbo tenus tantummodo nudum putat fidei professionis efficere praerogativum. 159 Cum enim loquitur mendacium, de propriis loquitur, non attendens quantum differentius aliter sit Deum in electis suis per donum gratiae habitare, a quibus et cum voluerit alta dispensatione aliquando recedit (licet non sit ei quandoque abesse, qui ubique per potentiam divinitatis semper adest) et aliter in Christo Jesu essentialiter habitare, a quo nunquam, quia unus est Deus et homo, recedit. (0451D)In illis quasi impuris hominibus post gratiam adoptionis: in illo autem ab ipso mysterio conceptionis in una persona inseparabiliter unito sibimet habitat homine. In eo videlicet homine, qui nunquam non fuit Deus: nunquam coepit sic esse homo, ut (0452A)non fuerit semper Deus et homo. Semper ex quo coepit esse homo, permanet sempiternus Deus.
CAPUT XIX. Arguit Felicem male usum sensu Hilarii, quem exponit. Porro cum dicitur: Deus erat cum ipso, et, Deus erat in Christo, naturarum profecto per id diversitas distinguitur, non unius Dei indivisibile rescinditur nomen. Quid tibi videtur, o haeretice! Nunquid tam grande scelestissimi piaculi nefas parvi pendere inultum putas? Petrum accusas clavicularium regni coelorum? Paulo detrahis magistro omnium Ecclesiarum. Evangelistae autem atque prophetae, quorum inviolabilia non es confusus oracula mutilare, ipsi se ulciscantur de te. Helarium namque beatae memoriae (0452B)Pectaviensis sedis antistitem cur lacerare non parcis? Post illud quoque, quod per Arium pertulit, cur illi nunc alium minari exsilium? Nam in ea disputatione duodecim libri, in qua ille modis omnibus contradicit his qui Christum Filium Dei adoptativum conantur asserere, sumentes de sacra historia paternae vocis testimonium, quia de Hebraeorum electae gentis prosapia, quasi de uno quolibet homine, qui per adoptionis gratiam vocatus est in sortem filiorum, loquitur dicens: Filius primogenitus meus Israel (Exod. IV, 22), ex eo ut illum infamare non desinis adoptativum Christum Dei Filium docuisse. Ais enim idem ipse in libro XII de eo quod dilectio et voluntas in filio sit adoptivo. Hoc tu dicis, non Helarius. Deinde autem ponis Helarii verba, sed (0452C)non juxta ejusdem sensum doctoris. « Ubi enim, ait, nativitas est, ibi Filius meus dilectus. Ubi vero electio est ex gentibus, et adoptatio [ Al., adoptio] per voluntatem est, ibi Filius primogenitus meus » (Lib. XII de Trinit., n. 15). In quibus verbis videtur tibi Helarium divisisse unum Christum more tuo, quatenus sit ex parte Filius Patris dilectus, et ex parte primogenitus non dilectus, sed per adoptionem filius, cum ille generationem nati ex Deo Patre in dilecti nomine certatim distinguere ab ea, quae dicitur adoptio, studuerit: et in primogeniti hoc in loco appellatione, vocationem illius populi prae cunctis gentibus factam per adoptionis gratiam, in Filii vocabulo voluerit demonstrare.
CAPUT XX. Varias Hilarii sententias catholicae suae sententiae astipulantis profert. (0452D) Prolixius igitur disceptationis super hoc negotio explicata serie, sic ait: « Nam licet primogenitus meus, hoc est populus ille, de quo scriptum sit: longe (0453A)tamen multumque differt Filius meus dilectus, et Filius primogenitus meus. Quoniam Filius meus dilectus naturaliter: Filius autem primogenitus meus Israeliticus quoque ille populus per electionem et voluntariam adoptionem. » Ecce ubi ille adoptionis vocabuli praerogativum, Israhelitico videlicet gratis indultum populo a veri Dei nuncupatione satis idonee disputans evacuavit: ibi tu illum falsissima adstrues [ Pro astruis] argumentatione insinuasse. Nam quia remoto nuncupativo veri Dei, et adoptativo proprii filii, Christum verum Deum verumque Dei Filium in libris pro causa fidei editis professus fuerit, nullus prorsus ignorat, qui eosdem libros diligenti lectitare studuerit cura. In septimo namque operis sui volumine inter caetera sic ait (Lib. VII de Trinit., n. 9): (0453B)« Verbum enim, quod caro factum est, nihil aliquod quam Deus est. 160 Non est hic deputatae, aut assumptae nuncupationis relicta suspicio. » Et paulo post: « Quid hic adoptio, quid indulgentia nominis locum invenit? » Et lib. VIII sic: « Non potest aliud quid diversius Christus esse quam Deus est. Deus igitur Christus est. » Et rursus: « Si per naturam Dei Christus tibi Dominus est, habes Spiritum sanctum. Si vero per adoptivum nomen hic Dominus est, Spiritu sancto carens, Spiritu erroris animaris. » Idem ibi: « Christus ex Deo Deus, hoc totum est ipse quod Deus est. » Et lib. IX: « Natus igitur unigenitus Deus ex virgine homo. » Idem in eodem: « Neque post hominem in Deo non totus homo, totus Deus. » Idem ibi: « Quaero igitur quid sensum moveat, (0453C)ne verus Deus Christus sit? » Et rursum (Lib. X), « Homo itaque Christus Jesus unigenitus Deus per carnem et verbum, ut hominis Filius, ita et Dei Filius. » Idem ipse in libro X: « Apostolica fides novit in Christo nativitatem, sed ignorat exordium: scit dispensationem, sed nescit divisionem. Non patitur Jesum Christum, ut Jesus non ipse sit Christus, nec Filium hominis discernit a Filio Dei. Nec Christum aliud credere quam Jesum, nec Jesum aliud praedicare quam Christum. » Et lib. XI: « Ignorat Deum Christum, qui ignorat Deum natum. » Idem ibi: « In se enim eum Deus glorificavit, id est in ea natura, qua Deus est [ Al., qua Deus est quod est], (0454A)ut sit Deus omnia in omnibus. » De his igitur ista sufficiant.
CAPUT XXI. Auctoritatem Ambrosii allegat et exponit: arguit Felicem Ambrosii lectionem corrupisse. Beatus namque Ambrosius senioris perversique haeresiarchis debellator Ausentii, junioris nunc, quippe post mortem, licet alterius in persona, sed non alterius in perfidia, praeliator, in commentaria profecto Evangelii Lucae expositione illum, id est, Christum, proprium Dei Filium veraciter confitetur. Cui, hoc est sibi, ipse per Psalmistam Patrem dixisse commemorat, dicens: Filius meus es tu: Ego hodie genui te (Psal. II, 7). Nec in eo quidem datur tibi facultas refellendi more tuo quasi secundum divinam (0454B)tantummodo ante saecula generationem hoc dictum fuisset, licet posset de illa non inconvenienter intimatum videri. Verumtamen ex praecedentibus et subsequentibus circumstantiis, de secunda, quam temporaliter pro nobis suscipere non abhorruit, nativitate praedictum hoc rectius intelligi non inhibetur. Nam, Ego autem constitutus sum rex ab eo super Sion montem sanctum ejus, et postula a me, et dabo tibi gentes (Ibid. 6, 8), et caetera, ad magnum pietatis sacramentum, quod per dispensationem carnis apparuit in mundo, perspicue advertitur procul dubio pertinere. « Quis est, inquit Ambrosius, ille proprius Dei Filius nisi cui dictum est: Filius meus es tu: Ego hodie genui te? (Lib. III epist. in Luc. n. 9.) Ecce sanctum Ambrosium verissimum heri et hodie, (0454C)et deinceps Jesu Christi Domini testem, nostraeque consentaneum fidei assertorem, quem tu perversis cavillationibus falsissimi putabas tui fautorem testimonii, illum unum eumdemque audio proprium profiteri Filium Dei, cui ante omnia saecula a Patre dicitur, ex utero ante luciferum genui te (Psal. CIX, 3). Et in fine saeculorum Dominus dicit: Filius meus es tu: ego hodie genui te. Hodie enim tempus infra tempus significat: ante vero omnia tempora praecedit, licet sit soli Deo hodie omne tempus deputandum. In libro autem de Incarnatione Domini sexto (cap. 5, n. 35), quia Christus verus sit Filius, sic ait: « Adversus, inquit, omnes haereses generalis (0455A)ista est fides, quia Christus est Dei Filius, et sempiternus ex Patre, et natus ex virgine. » Et paulo post: « Cum Deus semper esset aeternus, incarnationis sacramenta suscepit non divisus, sed unus: quia utrumque unus et unus in utroque, hoc est, vel divinitate, vel corpore. » Idem ibi (C. 7, n. 71) ipsius quasi Domini verbis usus: « Deus igitur ante carnem, Deus in carne perfectionem naturae assumpsit humanae. » Idem in eodem: « Nunquid cum in eo imaginem Dei, crucemque veneramur, dividimus eum? » Illud autem ejusdem venerandi doctoris testimonium, quod in tuis insertum litteris non ignoratur, quod tibi quasi praestabilius videbatur tuae consulere pertinaci objectioni, in eo quod Christum adoptivum Dei Filium usurpare non cessas, quia dixerit: « Nam (0455B)ipso usu nostro est adoptivus filius et verus Filius. » Tu vero vitiose more tuo posuisti: « Nam ipse, ais, usu 161 nostro est adoptivus filius. » Ipse pro ipso exarasti, quasi de Christo virum istum dixisse anilibus frustratus ineptiis putasti. Cum in ea disputatione, in qua hoc capitulum studuit promulgare, nihil de optionis praerogativo linguae flavello inspicitur ventilasse; sed contradicentibus sibi obsistens, qui naturae vocabulum in Dei appellatione sacris insertum foliis minime posse reperiri conjectare conabantur: ac per hoc coacervatis plurimis divinarum rerum documentis, quibus luce clarius revicti satis abundeque sufficere non fuit invalidum, voluit etiam communi duntaxat usu locutionis refellentia perfidorum obstruere nihilominus ora. Ait enim: « Ipso (0455C)usu nostro est adoptivus filius et verus Filius. Adoptivum filium non dicimus filium esse natura, sed eum dicimus natura esse filium, qui verus est filius. Ergo, ait, naturam et substantiam esse [ Al., substantiam esse divinam] divina probavimus lectione. » (Lib. de Incarn. Dom. Sacram. cap. 8, n. 87, 88).
CAPUT XXII. Adducit pro sua sententia Hieronymum. Felicissimae nempe recordationis, celeberrimaeque vitae mirabilis, beatus nimirum Hieronymus, variis linguarum perspicue insignitus loquelis, in sacris scilicet litterarum suarum apicibus, ubi quandoque de negotio orthodoxae fidei disputationis stylum suscepisse dignoscitur, semper Jesum Christum Dominum (0455D)nostrum et verum Deum et verum Dei docuisse Filium (0456A)sincerissima acutae mentis ejus ingenia protestantur. In libello quippe commentariorum primo, cujus titulus de Evangelio inspicitur evangelistae Matthaei, textum succinctae locutionis ipsius evangelistae verba ponens retexuit ita: Liber, inquit, generationis Jesu Christi filii David, filii Abraham (Matth. I, 1). Et paulo post: « A carnalibus autem coepit, ut per hominem Deum discere incipiamus. » (Comment. in Matth. lib. I, cap. 1). Quid est dicere, Per hominem Deum discere, nisi quia non purum tantummodo hominem Christum Jesum, sed sicut verum hominem, ita et verum Deum, unumque eumdemque intellegamus? Idem ipse in eodem volumine: « Si autem Salvator eadem praedicat quae Joannes Baptista ante praedixerat, ostendit se ejusdem Dei esse Filium, (0456B)cujus ille propheta sit. » Idem ibi, « Scribae, inquit, quia hominem putabant, arguunt eum blasphemiae. Sed Dominus videns cogitationes eorum, ostendit se Deum, qui potest cordis occulta cognoscere. » (Ibid. cap. 4.) Et quia juxta Pauli vocem, omnis plenitudo divinitatis in eo habitat corporaliter, intellexit vir iste famosae subtilitatis discretor cum admirationis insignibus, pro eo quod flagelli verbere ejecta fuisset ab eo turba de domo Patris ejus, « igneum quid atque sidereum radiasse ex oculis ejus, et divinitatis majestatem ejus in facie refulsisse. » Idem ipse, « Et hoc, inquit, considerandum, quod centurio ante crucem in ipso scandalo passionis vere Dei Filium confiteatur: et Arius in Ecclesia praedicat creaturam (Lib. III, cap. 21): tu, o infelix, (0456C)nuncupativum et adoptivum, non verum Deum verumque confiteris Filium Dei. 162
CAPUT XXIII. Testimonia profert ex Augustini libris. Denique beatae memoriae Augustinus doctor mirabilis, in primo et secundo Praedestinationum Libro, quia Christus Jesus verus Deus, verusque sit Dei Filius, quemadmodum in cunctis opusculis suis docuisse studiosum non fefellit lectorem, ita finiit, dicens: « Nonne faciente ac suscipiente Verbo ipse homo, ex quo esse coepit, Filius Dei unicus esse coepit? nonne de Spiritu sancto et virgine Maria Dei Filius unicus natus est? » (cap. 15, n. 30). Idem in libro secundo: « Fidelis, inquam, qui in eo veram (0456D)naturam credit et confitetur humanam, id est nostram, (0457A)quamvis singulariter suscipiente Deo Verbo, in unicum Dei Filium sublimatam, ita ut qui suscepit, et quod suscepit una esset in Trinitate persona. » (Lib. De bono perseverantiae, n. 67.) In ea itaque, quae inscribitur ad Petrum epistola, in qua specialiter catholicae fidei sincerissimam regulae seriem delegavit, inter caetera sic ait: « Natus enim de Patre Deus Verbum, natus est de matre Verbum caro factum. Unus igitur atque idem Deus Dei Filius, natus ante saecula, et natus in saeculo, et utraque nativitas unius est Filii Dei. Verum etiam de eodem matris utero idem Deus homo exivit, et in sepulcro idem Deus homo factus jacuit, et ab inferis idem Deus homo factus die tertio resurrexit. » (Fulgentius de fide ad Petrum, cap. 2, num. 10, 11.) Attende (0457B)nunc quod dicitur, si aliqua tibi rationalis creaturae portio remansit. Nonne tu dicis, quod homo ille Christus Jesus, susceptus a Verbo Dei non sit ab ipsa virginalis uteri origine Deus et conceptus et natus, et ideo non verus, sed adoptivus credi filius a te perfidius deleratur [deliratur]? Beatus namque Augustinus veridicus asserit praedicator, Ex quo esse coepit, haud dubio in utero virginis, Filius Dei unicus esse coepit. Esse coepit quod dicitur, non secundum quod Deus est intelligi datur, sed per id quod homo fieri temporaliter voluit. Et ille qui esse coepit homo, qui semper erat Deus, unicus ab Augustino, non adoptivus Dei Filius praedicatur. Unicus namque vel unigenitus, proprietatis non adoptionis censeri vocabulum demonstratur. Idem in eadem praefata epistola (0457C)(num. 16), « Quibus, inquit, verbis explicabitur carnis illius excellentia singularis, cujus divina est ex ipsa sui conceptione persona; quia sic Verbum caro factum est, ut una persona esset cum carne sua, unigenitus ac sempiternus Deus, ipsa suae carnis conceptione conceptus. » Et paulo post (num. 17): « Deus unigenitus, qui dum conciperetur, veritatem carnis concepit ex Virgine: ista causa est, qua Deus factus est filius virginis Mariae, et Maria virgo mater facta est Unigeniti Dei. » Tu dicis filium hominis, (0458A)hoc est filium virginis, nuncupativum Deum et adoptivum filium; Augustinus vero Deum unigenitum appellat. Idem ibi (cap. 9, n. 52), « Patrem, ait, solum esse qui dixit: Hic est Filius meus dilectus, in quo mihi complacui: Filium solum esse super quem illa vox solius Patris sonuit, quando in Jordane secundum carnem baptizatus est unigenitus Deus. » Ecce Augustinus illum, qui in Jordane secundum carnem baptizatus est, super quem paterna intonuit vox, et Spiritus sanctus in specie columbae descendit, unigenitum Deum confitetur. Tu affirmas Augustinum dixisse adoptivum filium in Jordane baptizatum, super quem paterna Filius insonuit vox. Hinc rursus in libello fidei suae, qui inscribitur contra omnes haereses: « Pater est, inquit, cujus (0458B)vox haec est audita de coelis, Hic est Filius meus, in quo bene complacui, ipsum audite: Filius est qui ait: Ego a Deo exivi et a Deo veni: Paracletus est ipse, de quo Filius ait: Nisi ego abiero, Paracletus non veniet. » Quis autem ille sit Augustinus, qui super adoptivum dicat paternam intonasse vocem, nescio: sed et illum tecum scire Augustinum dedignor. Hunc autem Augustinum recipit, qui per cunctam mundi latitudinem clarus in rebus divinis habetur. Idem ipse (Fulgent. De fid. ad Petrum, cap. 17, n. 60): « Deus enim Verbum non accepit personam hominis: persona divinitatis accepit temporalem substantiam carnis. Unus est ergo Christus Verbum caro factum, qui est ex patribus secundum carnem super omnia Deus benedictus in saecula. » Idem ibi (0458C)(num. 61): « Firmissime tenes et nullatenus dubites non carnem Christi sine divinitate conceptam in utero virginis, priusquam susciperetur suae carnis acceptione concepta. » Nihil fortius sacratiusque de Unigeniti incarnationis mysterio explicari potest. Quia Dominus Christus Jesus ipse sit Deus verus, ita in expositione psalmi tertii (num. 3) idem doctor egregius delegavit: « Gloriam, inquiens, suam Deum dicit etiam ille, quem sic ille suscepit Dei verbum, ut simul cum illo Deus fieret. » In Tractatu videlicet (0459A)psalmi vigesimi noni habes ita: Scitote quoniam Dominus ipse est Deus. « Quis nescit, inquit, quoniam Dominus ipse est Deus? Dominus ille non vobis vilescat. Crucifixistis, flagellastis, sputis illinistis, spinis coronastis, et caetera, custodes ad sepulcrum deposuistis: ipse est Deus. Scitote quoniam Dominus ipse est Deus. » Sed et alibi Davitici carminis odola hujusmodi non abnuitur concrepasse. Ploremus, cecinit, coram Domino, qui fecit nos, quia ipse est Dominus Deus noster (Psal. XCIV, 6, 7). Et illud: Benedictus, qui venturus est in nomine Domini, Deus Dominus et illuxit nobis (Psal. CXCVII, 26, 27). In libro autem qui Enchiridion Graeco nuncupatur seu inscribitur stylo, quia Christus Jesus unicus et verus Dei Filius, semper ex quo coepit esse fuerit, hoc modo (0459B)inter plurima professus edocuit (Cap. 36). « Nempe ex quo esse homo coepit, non aliud coepit esse quam Dei Filius, et hoc unicus et propter Verbum, quod illo suscepto caro factum est, utique 163 Deus. » Cum vero dicit, Et hoc unicus et utique Deus, tuum profecto stultiloquium catholico os conteret pugno, qui factum Deum hominem nuncupativum Deum et adoptivum filium non desinis summare. Et paulo post (Cap. 38): « Homo autem natus est de Spiritu sancto et virgine Maria, utraque substantia, divina scilicet et humana, Filius est unicus Dei Patris omnipotentis. » Unicus in utraque substantia, non adoptivus, secundum Augustinum. Et quoniam non juxta tuam vecordiam alterius eguerit per baptismum nativitatis exordio, humanum ait genus non posse a (0459C)lege peccati absolvi, « nisi per unum mediatorem Dei et hominum, qui solus potuit ita nasci, ut ei non opus esset renasci (Ibid. cap. 48). Tu asseres [ Pro asseris] duas sustinuisse temporaliter generationes, unam ex virgine, in baptismate alteram: Augustinus docuit ei non opus esse per baptisma renasci. Idem alibi (Id., tract. 78 in Joan., n. 3): « Sicut enim unus est homo anima rationalis et caro, sic unus est (0460A)Christus Deus et homo. Ac per hoc Christus est Deus anima rationalis et caro. » Iste dicit, Christus est Deus anima rationalis et caro: tu vituperas apostolum Paulum habitare Deum dixisse in Christum, non Christum fuisse Deum confessum. Idem ipse in sermone septimo, cum tractaretur Evangelium κατὰ Joannem, quia Christus unicus, et non adoptivus sit Dei filius, « Oportebat, ait, ut ille baptizaret, qui est Filius Dei unicus, et non adoptatus. Adoptati filii ministri sunt unici. Unicus habet potestatem adoptati ministerium (Id., tract. 7 in Joan., n. 4).
CAPUT XXIV. Docet haeresim Felicis jam perculsam anathemate Damasi papae. Affert loca quaedam Athanasii alterata ab eodem Felice, et monet quomodo intelligenda. Beatus igitur Damasus papa in ea videlicet epistola, (0460B)quam ad Paulinum Antiochenae sedis direxerat episcopum, ita praecedentibus subnectens sequentia intonuit dicens: « Anathematizat catholica Ecclesia et eos, qui duos in Salvatore filios confitentur, id est, alium ante incarnationem, et alium post assumptionem carnis ex virgine, et non eumdem Dei Filium et ante et postea confitentur. » Hujus nimirum anathematis fulmine tuum percutitur nihilominus caput, qui verum Filium ante incarnationem, adoptivum vero post incarnationem perfida confiteris lingua. Verus enim et adoptivus duo sunt, non unicus Filius. Virum egregiae generositatis praecipuum, rectaeque fidei cultorem, Athanasium videlicet Alexandrinae sedis antistitem pro causa fidei prolixius in ea, quae ad Epactetum episcopum inscribitur, epistola, luculento (0460C)disputasse stylo, nostri non constat ingenioli celatum. Cujus in libello qualicunque, non tamen sanae fidei tuae, mentionem insertam non me abnego inspexisse: ac per hoc ipsum quod inibi bene ab illo editum, sed non 164 bene a te ejusdem viri capitulum recensitum legisse me recolo, his subnecti non ab re syllabis aestimavi. « Non, inquit, per adoptionem haec facta sunt, absit, sicut quidam existimaverunt; (0461A)sed sicut est veritas, homine facto Salvatore, totius hominis salus facta est. Si enim adoptione erat in corpore Verbum secundum illos (quod autem adoptione dicitur phantasia est) reputetur et putative salus. » Et tu adjecisti de tuo: « Et hic quid melius loqui potuit, cum adoptionem non a corpore, in quo erat Verbum, sed ab ipso verbo evacuavit? » Ego autem dico, etsi ille quid melius, quia non semper per adoptionem, sed in veritate homine facto Salvatore, totius hominis factam perdocuit salutem. Et tu quid pejus ac scelestius, quam quod verbum non in proprio, quod ex virgine assumendum essentialiter, proprium suumque fecit corpore, sed in adoptivo asseris habitasse? Nosse velim, sed non a te, quid est quod dicit, non per adoptionem haec (0461B)facta sunt, et exprobrat, absit. Tu dicis quod secundum divinitatem dictum sit, non per adoptionem facta sunt. Quid attinet, quaeso te, ad divinitatem Verbi, haec facta sunt? Non dixit, hoc factum est, ut de Verbo dictum posset videri. Haec namque facta sunt pluraliter pronuntiantur. Verbum autem singulare est vocabulum. Cur non caute temperatiusque primum perpendis quid sit, rectiusque vera dixit verbi? Cur non secretius tecum invocato sancto loqueris Spiritu, et sic ex dono gratiae ejus in publico, quasi soluto, ante quidem per silentium ligato velamine linguae salubri, conceptum efferens divini roris infusione sermonem? An nescis, quia omne vasculum, quod opertorio caret vel ligatura, immundum procul dubio Domini lege docetur (Num. XIX, 15)? Non igitur per adoptionem (0461C)haec facta sunt, quoniam cessante omni necessitate adoptionis in Dei Filio, per sacramentum incarnati mediatoris facta sunt infirma nostra fortia, facta sunt terrena coelestia, carnalia transierunt in spiritalia. Multa enim ab eo superius quodammodo praemissa sunt, quibus subjecit: Haec autem facta sunt. Disputans denique qualiter ad se verbum referebat quidquid corpus proprium verbi humanum in veritate assumptum patiebatur: qualiter et impassibilis pati, et immortalis mori, et infatigabilis fatigari, et insepultus potuit in corpore suo sepeliri, et in his similia. Et ideo subinfert: Non per adoptionem haec facta sunt, absit. Licet aliter in nostris codicibus exarata valeant contemplari. Idem ipse in Libello fidei suae (lib. IX), in quo alternatis vocibus quasi dialogice (0461D)contra haereticos disputans, inter caetera et post multa ita subinfert: « Incarnatus est, inquit, Unigenitus secreto illo mysterio, quod ipse novit. Nostrum namque est credere, illius nosse. Ac sic ipse Deus (0462A)verbum totum suscipiens quod est hominis, homo sit: et assumptus homo totum accipiendo quod Dei est, aliud quam Deus est esse non potuit. » Si ergo Deus verbum totum suscipiendo quod hominis est, homo est: et assumptus homo totum accipiendo quod Dei est, Deus est ubi, quaeso te, in hoc sacramento nuncupativi Dei, vel adoptivi filii vocabulum jus sibi valebit privilegii vindicare? 165
CAPUT XXV. Doctrinam Cyrilli Alexandrini perpendit et laudat. Cyrillus denique ejusdem sedis episcopus in epistola ad Nestorium missa inter caetera sic ait (Epist. 8, vel concil. Ephes. par. I, cap. 8): « Neque enim natus est homo communis de sancta virgine, et tunc demum inhabitavit in eo Verbum; sed in ipsa vulva (0462B)uteroque virginali se cum carne conjunxit, et sustinuit generationem carnalem, carni suae nativitatem suam faciens: » et post pauca: « Non quia in corruptione ceciderat, quod absit; sed quia ejus surrexit corpus: ita Christum unum et Dominum confitemur, non tanquam hominem cum Verbo adorantes: quia non est alienigenum a Verbo corpus suum, cum quo ipsi etiam assedet Patri. » Tu vero cum autumas Christum non verum Deum, sed subjectum vero Deo, duos non unum Christum divisibiliter conjectare videris. Beatus Cyrillus tertii concilii auctor non hominem et Verbum duos Christos, alterum sublimem, alterum subditum; sed Deum et hominem unum eumdemque confessus est Christum.
CAPUT XXVI. Leonis papae testimonia. (0462C) Leo igitur venerabilis papa, orthodoxaeque fidei mirabilis suffragator, in tomo sane pleno sincerae fidei veritate, quem ad Havianum Constantinopolitanae urbis episcopum ob Eutychianae perfidiae destinavit, inter caetera et post multa quia Christus Jesus in vera hominis natura, non nuncupativus, sed verus sit Deus, exsecutus est ita (Epist. 10 ad Havian. cap. 3): « In integra, inquiens, veri hominis perfectaque natura verus natus est Deus, totus in suis, totus in nostris. » Licet tu illum falso in quadam astipulasse epistola asseras, adoptionem in capite, hoc est in Christo praecessisse. Quod quidem ita non esse perspicue ex ipsa verborum connexione ultro (0462D)citroque eidem subjecta capitulo videri non ambigetur. Idem ipse in quibusdam synodalibus litteris Petri fidem exponens, sic ait (Epist. 15 ad Ephes. synod. II): « Tu es, inquit, Christus Filius Dei vivi. (0463A)Hoc est, ait, tu qui vere es Filius hominis, idem vere es Filius Dei vivi. Tu, inquam, verus in Deitate, verus in carne, et salva geminae proprietate naturae, utrinque unus. » Idem in homilia, quae nuncupatur de Domini natale (serm. 3, cap. 2): « Proinde, ait, qui in forma Dei fecit hominem, in forma servi factus est homo. Sed utrumque Deus de potentia suscipientis, utrumque homo de humilitate suscepti. » Et quoniam non sit alter habitator et alter habitaculum, sicut tu, cum ex propriis loqueris, asseris mendacium, sanctumque mentitus es Cyrillum docuisse, in eadem homilia ita profatur, dicens (cap. 1): « Nec sic creatura in societatem sui creatoris assumpta est, ut ille habitator, et illa esset habitaculum, sed ita ut naturae alteri altera misceretur. Et quamvis alia sit (0463B)quae suscipitur, alia quae suscipit; in tantam tamen unitatem convenit utriusque diversitas, ut unus idemque sit Filius. »
CAPUT XXVII. Fuse prosequitur Gregorii papae auctoritates. Mellifluae recordationis beatus papa Gregorius, ore dulcisonus, eloquentiae venustate praecipuus, verborum frugalitate clarissimus, sanctitatis insigni gratissimus, fidei puritate praefulgidus, in latissima nimirum famosae lectionis serie licet sparsim Dominum, tamen Jesum Christum et verum Deum, et verum eumdemque Dei Filium, cassato omni ab eo nuncupationis atque adoptionis praeconio, voce confessus est apostolica (Moral. lib. IV, c. 11, n. 18; lib. XXXV, c. 14, n. 24; et in Expos. psalm. V, n. 1). (0463C)Sed et illius tu nisus es vomitu vesaniae tuae pulchritudinis foedare decorem, referens eum Christum et Ecclesiam docuisse unam personam. Hoc enim est verum, quia suum est; sed non secundum tuum praelibatum est sensum. Tu tamen alibi adjecisti quod tuum est, et unus homo unave caro, Paulumque astruis Christum et Ecclesiam unum hominem praedicasse (Ephes. V, 23-32). Ex quo videris abrumpere Christum addi essentialiter personam, si Christus et Ecclesia unus est homo, unave nimirum caro. Tolerabilius quippe ferendus eras, si significantius addidisses, et quasi unus homo, propter unius capitis multorum diversitatem membrorum. Non ergo est Christus et Ecclesia unus homo, unave juxta te caro, (0463D)sed quasi unus homo. Tu autem ideo fingens fateris et unus homo unave caro, ut Christum et Ecclesiam unum te hominem Christum perversis allegationibus separares. Aliud nempe est, sed et longe aliter intellegi datur Christum et Ecclesiam, juxta Pauli vocem caput et corpus typice unam esse persona, et aliter Verbum caro factum, hoc est Deum homine facto, unam esse Christum personam cum Deo, ac per hoc Christum esse veraciter Deum. Sed et illud, quod ex apostolica doctrina tuis intexuisti commentis, quoniam 166 membra sumus corporis ejus, de carne ejus, et ex ossibus ejus (Ibid. 30), non ad illud corpus illamve carnem, ut tu satagis, referre recte putabitur. Quod assumpsit Verbum caro factum suum proprium corpus suamque propriam carnem veraciter (0464A)fecit. Sed figuraliter de electis ejus accipi potest, vel propter utrumque sexum, vel certe juxta merito rum diversitatem, quatenus alii carnis ob infirmitatis mollitiem sexumque teneriorem, alii vero ossis propter fortitudinis roborem non inconvenienter nomine valeat nuncupari. De quibus utique Ecclesiae voce per Psalmistam dicitur: Imperfectum meum viderunt oculi tui, et in libro tuo omnes scribentur (Psal. CXXXVIII, 16). Et rursum, benedixit omnibus timentibus se Dominus, pusillis cum majoribus (Psal. CXIII, 13). Denique idem mirabilis doctor in primo Moralium librorum volumine quia Christus Jesus non per adoptionem collati praerogativi, sed in veritate Dei sit Filius, inter caetera fassus est ita (Cap. 18, n. 26): « Omnes, inquit, qui in fide Deo nascuntur, superat; (0464B)quia non ut caeteros adoptio, sed natura illum divinitatis exaltat. » En vir sanctus fide recta, Deoque plenus, hominem namque Christum de virgine Deum hominemque natum, non ut caeteros purosque homines ob indultae adoptionis donativum, sed per naturam illum divinitatis in Dei Filium praemonet exaltatum. Tu quidem moliris dividere in duas unum Christum personas, ut qui natus est ex virgine, sit adoptivus: et qui ex Deo, proprius credatur Filius Dei, cum et ex Deo Patre, et ex homine matre unus sit Christus, non per adoptionem, sed proprius Dei Filius. Videtur tibi, ut tuae testantur litterae, virum istum praecipuum de sola ea, quae ex Patre est, generatione, hoc in loco disputasse. Interrogo ergo de quibus caeteris intimatur, non ut caeteros illum adoptio, (0464C)si non de vero homine Christo disseruit? Cur ad homines quasi de homine comparationis formula cui inspiciatur, materiali instruxit speculo dicens, Non illum ut caeteros adoptio? Non potest istiusmodi comparatio, nisi sit ejusdem generis, caeteri, cujus est ille cui comparatur, usitatius invehere. Inconveniens quippe, nullusque capax rationis ordo se palliat, si cum de homine actio ventilatur, alterius generis ista similitudo, hoc est, caetera, introducatur. Verbi gratia, si dicatur, primus homo non est genitus vel natus, sed factus ex limo est terrae: caeteri autem homines ex utroque sexu et geniti sunt et nati. Non enim convenientius salubri congruit aequitati, nec usitatae locutionis modus concedit, aurium suaviter demulcendum auditum ita euphoniae modulum temperare, (0464D)qnatenus post mentionem hominis factam non nati sed creati, caeteri equi vel boves nati vel geniti introducantur, sed homines caeteri. Similiter nec post angeli mentionem caeteri homines, nec post hominis caeteri angeli apte possunt ascribi, sed unumquodque subnecti suo generi rationalis ordo demonstrat. Sine autem hoc additamento, hoc est caeteri, et post mentionem angeli homines, et post homines angeli non absurde inseri litteris sacris, sine [ An legendum, et trito, vel, non sine trito?] trito effari permittuntur sermone. Cum ergo dicit, Non illum ut caeteros adoptio, subauditur, non illum ut caeteros homines adoptio, quia et Christus homo, et non solitarius Christus homo, sed Deus semper Christus et (0465A)homo. Idcirco illum, non sicut caeteros homines adoptio, sed divinitatis illum natura in Dei Filium exaltavit: quia nunquam non fuit Dei Filius, qui sempiternus permanet unigenitoris unigenitus. Nunquam fuit, sicut caeteri homines, purus homo, ut ei ex adoptionis emolumento Filii praerogativum praestaretur. Sed Dei Verbum caro factum, quod eum non ut caeteros homines ex dono gratiae, sed salva proprietate utriusque naturae, essentialiter in suam assumpsit personam: per quod mirabile sacramentum et aeternus ex Patre, et temporalis ex matre, unus idemque esset verus Dei hominisque Filius. Hinc illud est, quod in libro hujus operis octavo decimo (Cap. 52, n. 85) idem verissime explicavit praedicator. Ait enim: « Aliud est enim natos homines (0465B)gratiam adoptionis accipere, aliud unum singulariter per divinitatis potentiam Deum ex ipso conceptu prodisse. » Et post pauca: « Ipse ante saecula de patre sine matre: ipse in fine saeculorum de matre sine patre. Ipse conditoris templum: ipse conditor templi. » Hinc iterum in libro vigesimo septimo (Cap. 1, n. 3): « Redemptor autem noster homo sine peccato, Filius sine adoptione. » Ecce quem hominem praemisit sine peccato, Filium eum confessus est sine adoptione. Item alibi de quibusdam (Lib. XXIII, c. 2): « Nam quamvis juxta Domini praecepta non vivant, Deum tamen Dominum esse recognoscunt, quia in veritate carnis etiam formam deitatis intellegunt: sicut per Prophetam dicitur: Scitote quoniam Dominus ipse est Deus. » Tu quidem coniceris astruere, (0465C)quia per Joannem et Paulum advocatus noster perdocetur, idcirco verus Dei non debeat Filius praedicari. Vir autem iste egregius doctor unigenitum illum incunctanter Dei Filium in eodem Moralium styli libro vigesimo secundo (Cap. 17) voce praeconia est professus. Ipso videlicet Joannis Paulique in medium deducto testimonio sic ait: « Unigenito enim Dei Filio pro homine interpellare est apud coaeternum Patrem ipsum se hominem demonstrare; eique pro humana natura rogasse est eamdem naturam in divinitatis suae celsitudinem suscepisse. » Unigenitus quippe dici non, nisi verus sit Filius, potest. Aut me ergo cum beato Gregorio fautoribus tuis accusa, aut relicta illorum pravae pollicitationis perfidia mecum pariter beato Gregorio crede. In expositione libri (0465D)Ezechielis homilia octava sic est effatus. « Volens, inquit, Paulus nuncupativum Dei nomen ab essentiali discernere, de Redemptore nostro locutus est dicens: Quorum patres, et ex quibus Christus secundum carnem, qui est super omnia Deus benedictus in saecula. » Et post paululum: « Non hunc Deum tantummodo, 167 sed Deum super omnia esse monstravit. » Idem in homilia decima tertia (Lib. II, hom. 1, n. 4): « Redemptor, ait, noster non solum homo ultra homines, sed homo etiam super angelos factus. » In homiliis namque evangelicis semper et ubique, ubicumque se ratio contulit fidei, et verum Dei Filium unum eumdemque ex utraque et in utraque confessus est natura. Quemadmodum in decima (Lib. II, hom. (0466A)30, n. 9), homilia luculento aratri insulcatum stylo legentis oculus non defraudatur. « Pensate, referens, fratres, post incarnationem unigeniti Filii qualis sit hodierna solemnitas de adventu sancti Spiritus. In illa quippe Deus in se creando suscepit hominem: in ista homines facti sunt per adoptionem Dei. » Idem ipse (Lib. II, hom. 21, n. 4): « At vero multi tunc Jesu dici poterant, non tamen substantialiter, sed nuncupative. » Habes itaque, quoniam naturaliter factus est Deus homo. Habes etenim, quia et Jesus non est nuncupative, sed essentialiter Jesus praedicandus. Cum ergo Deus naturaliter factus sit homo, et Jesus essentialiter Jesus est credendus, cur tu in tantum dissipis, ut minus attendas in quo periclitatur tuae assertionis objectio, quatenus non confundaris (0466B)naturaliter Deo facto homini, et essentialiter Jesu nuncupativum vel adoptivum insultans inferre vocabulum? Vae, vae tibi! nisi per bonam confessionem ad cognitionem tui veraciter recurras auctoris.
CAPUT XXVIII. Fulgentii auctoritatem exponit. Vir vitae venerabilis Fulgentius, eloquentiae perspicuo radiante fulgore perfulgidus, in libro tertio (cap. 12), qui nuncupatur De Sacramento Dominicae passionis, quia Redemptor noster auctor vitae ideo a Petro apostolo perdocetur, quoniam Deus verus incunctanter, non autem nuncupativus credendus sit, inter caetera et post plurima, ista subinfert: « Ex quo igitur Deus vitae auctor hominem suscepit in unitate personae, ex eo ille homo nomen vitae obtinuit. Sicut (0466C)ex eo quod Dei Filius hominem suscepit in utero virginali ex eo simul Deus et homo unus esse coepit Dei Filius nominari, angelo dicente ad Mariam: Spiritus sanctus superveniet in te, et virtus Altissimi obumbrabit tibi. Ideoque quod nascetur ex te sanctum vocabitur Filius Dei. » Et illud, « Erit magnus, et Filius Altissimi vocabitur. » Et post modicum: » Non solum Filium Dei, secundum id quod natus est de homine, dictus est Christus; verum etiam homo ille Deus dicitur pro eo, quod est a Deo susceptus. » De his ita satis intimasse sufficiat.
Jam nunc in bonae sinceraeque fidei confessione, quia Christus Jesus unigenitus Dei Patris verus Deus, verusque homo; unus idem proprius Dei, idem ipse propriusque Filius sit hominis, abolitis prorsus (0466D)cunctis ab eo, nobis tamen concessis nuncupationis seu adoptionis insignibus, tertii libri series istiusmodi artius conclusa persistet titulo finali
PAULINI PRO OPERE EXANTLATO AD DEUM CONFESSIO ET GRATIARUM ACTIO.
Da mihi, obsecro, Domine Jesu Christe, veniam peccatori de tua misericordia tota mentis praesumenti devotione, quia necessitate compulsus juxta vires intellegentiae meae, te utique largiente, in responsis pro causa catholicae fidei desudasse me operosius recognosco; sed ultra vires etiam velle me non excuso conasse. Nihil tamen habui quod non a te acceperim, nihil prorsus accepi, quod non tuum sit. Tuum est, Domine, omne quod optimum est, et de (0467A)tua benignitatis suscepisse me confiteor manu. Omne quod bonum et optimum est, tuum procul dubio esse non ignoratur: totumque quod perversum indignumque inspicitur, meum nihilominus esse non ambigetur. Cur non tuum est omne quod habere videor, cum ego ipse non sim meus, meique juris possessor? Tuum enim figmentum sum, licet inutilis servulus, quia post captivitatis miseriam magno me pretio redimisti: quoniam dulcedinis tuae clementiae vi validi exigente vigoris pretium pro me tuum sanguinem fundere non horruisti. Porro si in hujus negotii qualitate utile quid a quoquam arbitrari suspicarique potest, non est attributa mihi ex eo gloriandi facultas, sed tibi Domino bonorum omnium largitori gratiarum modis omnibus exhibendae sunt (0467B)actiones. Quae vero inutilia ineptave in his inspiciuntur inserta, meae constat stultitiae absque dubio reputandum. Neque enim possunt haec inculpanda non videri, si tui fuerint examinis subtilius lance librata. Sed quaeso, ut dessimules iram propter poenitentiam, et imperfecta haec tuo parce judicio ventilare, cui etiam perfecta non valent irreprehensibilia non videri. In eo igitur spei fiducia in sinu inviolatae fidei meae artius tenaciusque reposita custoditur, quia non me perfidiae pervicacia recolo, si erratum est, aberrasse; sed ignorantiae forte interveniente nubilo in artis peritia, sive in sermonis (0468A)inculti frugalitate frustratus non deliquisse me penitus non excuso. Ignosce ergo mihi bonitas infinita, fons pietatis immensae 168, abyssus misericordiae nullo termino praefinitae, Jesu Christe Domine Deus, qui cum Patre et Spiritu sancto vivis et regnas Deus in Trinitate perfecta per cuncta et ultra et infinita saecula saeculorum. Amen
FRAGMENTUM Epistolae Paulini patriarchae Aquileiensis ad Carolum Magnum de libris, quos adversus Felicem epicopum scripsit. Haec quippe specialia precum mearum libamina singulariter pectoris mei purissima incitante devotione in conspectu orthodoxi principis terraeque domini praelibare festino: quatenus hoc nostrum licet (0468B)non pretiosum, quodcunque tamen munusculum, ad manus reverentissimi viri, et in divinis rebus peritissimi et praeclari, Albini scilicet summae religionis praecipui oratoris vestri, mihique super omnia flaventium favorum dulcissimi mella, urguentibus vestris citius venerandis imperiis deferatur. Nescio plane, si possim quandoque in alio haec congesta volumine, inviolabili charitati illius meis viribus impertire. Non quod his ille indigeat; sed ut ex his clarius detur intellegi cujus dilectionis et amicitiae erga eum pleni amoris dulcedo meo semper in pectore quantocius suaviter saporata dulcescat.