Migne Patrologia Latina Tomus 101
Contra Felicem Urgellitanum (Alcuinus), J. P. Migne
EPISTOLA ALBINI AD FELICEM HAERETICUM. (Anno 793.)
Hortatur Felicem ut novitatem doctrinae deserat, et universalis Ecclesiae sanctorumque Patrum doctrinam sequatur.
(0119C) Viro venerando et in Christi charitate desiderando Felici episcopo, humilis levita Alcuinus salutem.
I. Non est cura fraternae salutis parvi pendenda: non est, quandiu spiritus hos regat artus, divina praeveniente gratia cuilibet conversio desperanda. Dum haec ita se habent, et a nemine juste contradici potest, semper sunt seu verborum collatione praesentes admonendi, seu litterarum devotione absentes exhortandi, ut hinc charitatis officium suam ostendat devotionem, et inde humilitas communis fraternitatis suam demonstret obedientiam. Illi Scriptura (0119D)sacra clamat: Qui audit, dicat veni; huic evangelica auctoritas intonat: Qui vos audit, me audit (Luc. X, 16). Spiritus ubi vult, spirat. Unde et de persecutore Saulo factus est Paulus praedicator.
II. Olim me ipsum, celeberrimam tuae sanctitatis audiens famam per quemdam ex illis partibus presbyterum tuis sacratissimis [ Supple: intercessionibus. Codex habet cess. ] . . . . commendare curavi, et quem tunc solius famae auditu amare gestiebam, nunc in Christi charitate et catholicae pacis unitate ardentius amare audeo, optans illi aeternae beatitudinis gloriam, quae nullatenus cuilibet sine universalis Ecclesiae pace et concordia evenire valet. Unde et has, venerande Pater et amande frater, deprecatorias cum (0120B)magna humilitatis charitate litterulas tuae laudabili sapientiae dirigere curavi; non contentiosum disceptationis funem trahentes, sed triplicem charitatis (0120C)Christi resticulum trahentes, qui exploratores Jesu Nave [ Cod. ms., Jesu nostri, mendose ] de peritura Herico [ loco Jericho] salvavit; de cujus perditione nos pariter fugere festine suppliciter exhortor, et nihil de anathemate illius desiderare. Nam quidquid doctrinarum extra ecclesiasticae fidei et apostolicae doctrinae muros invenitur, Hierichontinae perditionis anathemate tradendum est. Quapropter, charissime frater, te per sanguinem salutis nostrae humiliter obsecro ut caveas diligenter ne quid apud te exuviarum perditae civitatis inveniatur, ne pars populi Dei propter improbitatem unius hominis, licet sit de tribu Juda, fugiens praelia Domini, et corruit [ F., corruat] coram hostibus suis. Recollige teipsum cum (0120D)consociis tuis in castra Regis superni, et si alicubi lapso pede titubasti, reforma gressum, et sta in gradu tuo, et fortiter praeliare bella Domini. Ecce Jesus levat clypeum ante te. Revertere et persequentes te hostes trucidare non desine, donec ad palmam victoriae pervenias.
III. Non est haereticus, nisi ex contentione. Noli contendere frustra; claret enim evangelica per totum orbem doctrina: hanc unanimiter teneamus et fideliter praedicemus. Quid nos homunculi in fine saeculi, refrigescente charitate multorum, melius excogitare poterimus, quam ut tota animi intentione apostolicam et evangelicam omni fidei firmitate et veritate sequamur doctrinam, non nova fingentes nomina: (0121A)non inconsuetum quid proferentes, non nomini nostro per novitatem cujuslibet doctrinae vanam cantantes laudem, ne inveniamur reprehensibiles, ubi laudabiles esse desideravimus. Convertere in spe ad 784 Domini Dei tui sanctissimam clementiam, et deprecare eum die noctuque, ut extremos dies vitae tuae in viam veritatis et fidei catholicae pacem convertat, ne si te hic sanctitas universalis Ecclesiae respuat, illic te in aeterna pace habere contradicat. Memento sententiam Domini Dei Christi, et privilegium magnae auctoritatis, quod suae sanctae concessit Ecclesiae dicens: Amen dico vobis, quia quaecunque alligaveritis super terram, erunt ligata et in coelis; et quaecunque solveritis super terram, reliqua (Matth. XVIII, 18.) Ecce qualis auctoritas sanctae Dei Ecclesiae, (0121B)ecce qualis terror recedentibus ab ea. Scimus enim unam esse sanctam Dei Ecclesiam, de qua in Symbolo catholico decantare solemus: Unam sanctam catholicam et apostolicam Ecclesiam. De qua et ipse Sponsus decantavit: Una est columba mea, perfecta mea, immaculata mea, electa genitrici suae. Viderunt eam filiae, et beatissimam praedicaverunt (Cant. VI, 8.)
IV. Ecce schismaticus error partem rumpit ab ea, et charitatis unitatem maculavit. Igitur in nobis vel in vobis remansit Ecclesia. Duae enim partes sunt, et non est unitatis concordia. Nos, toto mundo teste, clamamus Christum verum Dei esse filium, sicut Joannes Deo dilectus discipulus post multa testimonia quae in Evangelio suo de unigeniti nativitate secundum (0121C)carnem protestari solet, hoc addidit: Multa quidem et alia signa fecit Jesus in conspectu discipulorum ejus, quae non sunt scripta in libro hoc. Haec autem scripta sunt, ut credatis quia Jesus Christus Filius Dei [Supple est], et ut credentes vitam habeatis in nomine ipsius (Joan. XX, 30, 31). Quid post tale tonitruum dubitatis, fingentes nativitatem [ F., post nativitatem] illius novum adoptionis nomen, quod in tota Veteris Novique Testamenti serie non invenitur. Cognoscite, viri fratres, quam parvum est Christo Deo, non habere electos in hoc mundo, quam vos paucos; latiorem non habere Ecclesiam, quam intra angustiae vestrae terminos sitam. Ubi est potestas Petro principi apostolorum data: Tu es Petrus, et super hanc petram aedificabo Ecclesiam meam, et (0121D)caetera usque: coelorum (Matth. XVI, 18)? Nunquid haec potestas ab eo ablata est, et tibi tradita, quatenus super te in fine saeculi, et in angulo mundi nova aedificetur Ecclesia, et apostolicis inconveniens traditionibus? Caveas diligenter, frater venerande, ne haec aedificatio tua super arenam fiat, et sit labor tuus in domo aliena: Surge, fili, surge et revertere ad Patrem tuum, et in gremium sanctae matris Ecclesiae. Pia est mater; te ipsum recollige, ovesque tuas tecum in ovile Christi, quas ipse ob trinam confessionis gloriam beato Petro principi apostolorum pascendas commendavit, congrega. Nunquid qui dormit, non adjiciet, ut resurgat (Psal. XL, 9)? Noli erubescere converti; noli despicere animas, (0122A)frater, omnium filiorum quos genuisti. Tota evangelica clamat auctoritas, omnia apostolorum protestantur dicta, mundi latitudo credit, Romana praedicat Ecclesia, Christum Jesum verum esse Dei Filium et proprium: quid vultis ei nomen adoptivi imponere? Quid est adoptivus filius, nisi falsus filius? Et si Christus Jesus falsus est Deo Patri Filius, et (quod impium est dicere) falsus est et Deus, falsa est et tota nostrae salutis dispensatio; quia, si adoptivus est filius in humanitate, adoptivus et Deus homo ille qui natus est ex Virgine. Et quid est quod Psalmista canit: Veritas de terra orta est (Psal. LXXXIV, 12)? Quis est qui ad dexteram Dei sedet, et venturus est in gloria judicare vivos et mortuos? O! quantis sanctorum Patrum exemplis hanc fidem probare potui, (0122B)quod Christus Jesus verus est Deo Patri Filius; et mox a conceptione virginalis uteri verus conceptus est Deus, verus et natus Deus. Sed mihi propositum fuit deprecatorias, charitate cogente, pro salute tua tuorumque tuae sanctitati dirigere litterulas.
V. Plurima in scriptis tuis justa et vera inveniuntur. Cave ne in hoc solo [ Ms., saeculo, mendose ] adoptionis nomine a sensibus sanctorum Patrum dissentias; noli tui sensus cum paucis esse amator, sed cum plurimis veritatis assertor. Me enim habebis in Christi charitate tuae salutis fidelem, quantum valeo, cooperatorem; et si tecum loquerer, non despicerem tecum discere quae vera sunt et fidei catholicae consentanea. Nolim te perdere laborem religiosae (0122C)vitae, quem pro Christi nomine ab ineunte aetate sustinuisti, ne dicatur tibi, tanta patiebaris sine causa. Veni, frater, veni, Christus te vocat; Ecclesia te desiderat, omnes sancti te civem concupiscunt.
VI. 785 Etsi mihi non esset in mente exemplis tecum agere, sed precibus, tamen ex plurimis pauca proponam, ut si meae parvitatis litteris non flecteris, sanctorum Patrum catholicis sensibus in viam deducaris veritatis. Beatus Hilarius, doctor mirabilis, et omni Ecclesiae Dei laudabilis in VI libro operis pulcherrimi, quem de catholicae fidei professione edidit, post multa veritatis testimonia ita intulit (Lib. VI de Trinit., n. 23): « Assignetur sane hoc communionis in Christo (0122D)nomen, ut Filius sit, si de quoquam dictum reperiatur: Hic est Filius meus (Matth. III, 17). Sin vero proprium ac singulare ei est: Hic est Filius meus, quid calumniam Deo Patri proferre de Filio proprietatis asserimus? Anne tibi in eo quod dicitur, hic est, non hoc significari videtur? Alios quidem cognominatos ab eo in filios, sed hic Filius meus est: donavi adoptionis plurimis nomen, sed iste mihi Filius est: ne quaeras alium, ne non hunc esse credas; hunc ego tanquam digno [ Hil., digito] indice, ac verbi significatione contingo, qua dico: et meus est, et hic est, Filius est. Quid post haec intelligentia [ Hil., intelligentiae] poterit esse, ne non esse credatur? » Item ipse in eodem libro (Ibid., num. 36): « Generalis (0123A)professio, quid [ Ms., quidquid] habet meriti, aut quae revelationis est gloria, si ex adoptione est filius? aut unde est in beato Petro confessio, hoc filio differenti [ Hil., deferenti], quod est commune sanctorum? »
VII. Item beatus Athanasius in epistola ad Epictetum, in capitulo 5, sic ait: « Quomodo autem et ambigere audent quidam Christiani, si, qui ex Maria processit Dei Filius, qui de substantia et natura Dei est, secundum carnem autem ex semine David, ex carne autem sanctae Mariae. Quidam autem plus temerarii facti sunt, ut dicerent Christum, qui carne passus est et crucifixus, non esse Dominum Salvatorem, et Deum Filium Patris. Aut quomodo Christiani volunt nominari, qui dicunt, in hominem sanctum, (0123B)sicuti in unum prophetarum venisse Verbum, et non ipsum hominem factum, sumentem ex Maria corpus? » Item ipse post pauca in eadem epistola, capitulo 6: « Non per adoptionem haec facta sunt, absit, sicut aestimaverunt; sed sicut est veritas, homine facto Salvatore totius hominis salus facta est. Si enim adoptione erat in corpore verbum secundum illos; quod autem adoptione dicitur, phantasia est: reperitur et putative salus. »
VIII. Item beatus Cyrillus in epistola ad monachos directa contra Nestorianam haeresim inter multa sic ait: « Dictum est enim ad eum, Sede a dextris meis, donec ponam inimicos tuos scabellum pedum tuorum (Psal. CIX); adoret etiam nos supernorum spirituum multitudo. Quando enim, inquit, introducit (0123C)primogenitum in orbem terrarum dicit: et adorent eum omnes angeli Dei (Hebr. III, 6). Sed nos quidem, etsi sancto uncti sumus Spiritu, adoptionis quidem ditamur gratia, vocamurque etiam dii; nostrae vero naturae mensuram non ignoremus. Sumus ex terra et habitamus inter servos; at ille est non in quibus nos, sed natura et verus Filius et omnium Dominus. »
IX. Item beatissimus Augustinus in Expositione Psalmorum, in psalmo LXXXVIII. « Quis in nubibus aequabitur Domino, aut quis similis erit Deo inter filios Dei? Ille unicus, nos multi; ille unus, nos in illo unum; ille natus, nos adoptati; ille ab aeterno genitus per naturam, nos a tempore facti per gratiam; ille sine ullo peccato, nos per illum liberati a peccato. » (0123D)Item ipse in expositione 786 Evangelii secundum Joannem in homilia 7 (num. 4) ait: « Oportebat enim ut ille baptizaret qui est unicus Filius Dei, non adoptivus; adoptivi autem ministri sunt unici; unicus enim habet potestatem adoptandi [ Aug., adoptati] ministerium. » Item ipse in eodem (0124A)libro, homilia 14 (Tract. XIV, n. 11), dicit: « Pater diligit Filium, et omnia dedit in manu ejus. Pater diligit Filium, sed quomodo Pater Filium, non quomodo Dominus servum; quomodo unicum, non quomodo adoptatum. »
X. Item beatus Gregorius in Moralium libro XVIII (cap. 52, n. 85) ait: « Aliud est enim natos homines gratiam adoptionis accipere; aliud unum singulariter per divinitatis potentiam Deum ex ipso conceptu prodiisse. Nec aequari potest gloriae Unigeniti habitae per naturam alia, accepta per gratiam. » Item ipse in primo libro (cap. 18): « Quia si et adoptivus quisque filius ad percipiendam divinitatem proficit, nequaquam, ut Deus esset, naturaliter accepit. » Item ipse in eodem libro: « omnes, qui in (0124B)fide Deo nascuntur, superat; quia non eum, ut caeteros, adoptio, sed natura illum divinitatis exaltat. » Item ipse in homilia de Pentecoste ait (Hom. 30, n. 9): « Pensate, fratres charissimi, post nativitatem unigeniti Filii, qualis sit hodierna solemnitas de Adventu Spiritus sancti. Sicut enim illa, sic et ista quoque est honorabilis; ibi enim Deus in se creando suscepit hominem; hic homines desuper venientem susceperunt Deum: ibi Deus naturaliter factus est homo, hic homines per adoptionem facti sunt dii. » Audi denique, quod beatus Gregorius in eodem Homiliarum libro, cum de agno paschali tractaret dicens: « Non comedetis ex eo crudum quid, nec coctum aqua (Exod. XII, 9). Et paulo post intulit (Hom. 22, n. 8): « Redemptor autem noster nec purus (0124C)homo existimandus est, neque per humanam sapientiam, qualiter Deus incarnari potuisset, cogitandus; » et post pauca: « Qui igitur paschalis gaudii festivitatem celebrare desiderat, agnum nec aqua coquat, neque crudum comedat, id est, ut per dissolutam scientiam, qualiter Deus incarnari potuit, cogitans, neque in eum tanquam in hominem purum credat. »
XI. Item Chromatius sanctae Romanae antistes Ecclesiae in libello quem de octo Beatitudinibus scripsit, ita dicit: « In mysterio enim baptismi et Filius manens videtur in corpore, et Spiritus sanctus in specie columbae descendit, ex vox Patris de coelis auditur, ut Trinitatis unitas declaretur; quia nec Pater sine Filio intelligi potest, nec Filius sine Spiritu (0124D)sancto cognosci. Vide igitur quale Patris de Filio testimonium sit dicentis: Hic est Filius meus. Suus utique non per adoptionem gratiae, neque per religionem creaturae, ut haeretici volunt, sed sui proprietate generis, et veritate naturae. Multi enim sanctorum Filii Dei dicuntur, et sunt, sed hic sine dubio (0125A)compassione [ Leg., sine comparatione] unus Deo Patri Filius unigenitus et verus et proprius, non aliunde, quam de Patre natus, quia tam verus Pater Pater est, quam verus et Deus est. Sicuti tam verus Filius Filius est, quam verus et Dominus est. Perfecta ergo fides est Trinitatis ostensa, cum et Pater Christum Dominum ac Deum nostrum Filium suum esse testatur, et Spiritus sanctus, id est, Paracletus in tanto fidei sacramento Patri Filioque conjungitur, ut verum Patrem, verum Filium, verum etiam Spiritum sanctum crederemus tres personas, sed unam divinitatem Trinitatis, unamque substantiam. »
XII. His et hujusmodi venerabilibus sanctorum Patrum sententiis non credere impium esse putamus. Nemo sobrius contra veritatem, nemo catholicus (0125B)787 contra sanctae et unicae Ecclesiae doctores, nemo pius contra sanctarum testimonia Scripturarum sentit. Discite, quae ad salutem animarum vestrarum pertinent, et regiam viam ab apostolis tritam, a Patribus frequentatam, a mundi latitudine electam, pleno catholicae fidei pede incedite. Hortare fratrem tuum venerabilem episcopum, quem cum amore nomina [ Ita cod.; leg. nomino], Elipandum, ut tecum et cum sanctorum innumerabili multitudine ad portam perpetuae civitatis ascendat. Nolite gregem Christi, quem accepistis pascendum, perdere, sed salvare. In uno tantummodo adoptionis verbo a sancta et apostolica Ecclesia discordamini. Facile est hoc verbum, divina vos auxiliante gratia, immutare et evangelicis et apostolicis uti verbis. Quam speciosa, (0125C)laudabilis et salubris est conversio vestra ad unitatem pacis et fidei, et quantam habetis gloriam apud Deum et sanctos ejus! Utinam legat et videat in pace et profectu parvitas mea litteras beatitudinis vestrae, ut gaudens intelligam, si aliquid devotionis meae et charitatis, quam habeo pro vobis in Christo, proficerent preces. Humiliamini sub manu omnipotentis Dei, ut vos exaltet in tempore tribulationis (I Petr. V, 6): et nolite vestrae amatores esse sapientiae cum paucis, sed veritatis assertores sitis cum plurimis. Convertimini ad me, et ego revertar ad vos, dicit Dominus (Zach. I, 3). Divina vos in Spiritu Paracleto praeveniat gratia ad intelligendam et praedicandam fidei veritatem, quatenus immaculati et coronati ante tribunal summi Judicis audire mereamini: (0125D)Venite, benedicti. Reliqua (Matth. XXV, 34). EPISTOLA BEATI ALCUINI AD CAROLUM MAGNUM. (Anno 800.) Commendat regis examini et approbationi libros VII adversus Felicem Urgellitanum. (0126A) Maximo atque invictissimo triumphatori atque clementissimo regnorum rectori Carolo regi Francorum et Longobardorum ac patricio Romanorum humilis levita Alcuinus salutem.
Laudabilis bonitas atque incomparabilis jucunditas vestrae excellentiae fiduciam meae praestitit parvitati scribendi aliquid de causis ecclesiasticis vel de disciplinis scholasticis. Quod nullatenus agerem, nisi scuto bonae voluntatis vestrae ab invidorum linguis meae litterulas obedientiae protegendas sperarem: (0126B)quia quorumdam solertia laborat magis aliorum in occulto rodere dicta, quam sua in publico proferre; quorum scientiam Salomon serpenti in abscondito mordenti comparavit (Eccl. X, 11). Vestra vero nulli contemnenda auctoritas nostrae devotioni mandavit, contra novas haereticae pravitatis inventiones aliquid scribere atque libello respondere, quem contra nos Felix quidam episcopus vestrae direxit auctoritati; in quo multa inveniuntur non catholico stylo exarata, sed contra veritatem apostolicae fidei inaniter desudata. Cui labori vestrae magis pietatis jussione animatus, quam propriae confisus peritiae juvamine libenter succubui. Et licet nullus se juste excusare valeat a defensione fidei catholicae, tamen sanctae voluntatis vestrae praeceptum meae devotionis stylum (0126C)hujus operis debitorem maxime effecit, quod totum vestrae excellentissimae sapientiae specialiter exspectat judicium, utrum ecclesiasticis dignum sit auribus aperire. Nam istum libellum in disputatione, quae in vestra 788 veneranda praesentia cum Felice ventilata est, praesentem habui. Sed quia nec adhuc ante vestrum perlectus est sapientiam, nec a vobis, cui maxime sudavit, comprobatus, ratum duxi publicis non efferri auribus. Nunc vero vestra videat auctoritas quid de eo fieri velit. Tantum deprecor ut nullatenus prius vel abjiciatur vel in publicum proferatur, quam totus inter familiares personas vestrae auctoritatis examini perlegatur. Multis enim in locis minus ordinata disputatione currere, et saepe ante dicta repetere, solutasque videtur iterare sententias; quia (0126D)in omni loco proponendis quaestionibus necessario respondendum fuit, ne aliquo adversarius in loco suas jactet propositiones permanere indiscussas, et (0127A)ego quasi victus non haberem quid responderem. Igitur plurima copioso, sed non scholastico sermone sanctorum Patrum exempla praefatus disputator colligere studuit, quorum quaedam sibimet ipsi valde adversari videntur; quaedam nihil suis favere partibus intelliguntur; quaedam pravo sensu, aliter quam ab eis posita sunt, interpretare nititur. Et his tribus modis sententiarum illius numerositas contexitur. Cui revera multo melius esset perpetuo conticescere silentio, quam malae pravitatis doctrina nomen suum latius innotescere, et non necessariis se immiscere quaestionibus. Quid enim prodest Ecclesiae Dei Christum appellare adoptivum filium, vel Deum nuncupativum? Vel quae aures catholica fide eruditae haec nomina libenter audire patiuntur de Domino nostro (0127B)Jesu Christo omnipotente Deo et vero Filio Dei, qui est tertia in sancta Trinitate persona, et judex venturus vivorum et mortuorum? Unam namque substantiam praedicamus in Patre, et Filio, et Spiritu sancto, et tres personas. Unam vero personam credimus, et duas substantias in Christo Deo Domino nostro, eumdemque totum Deum omnipotentem et Dei Filium verum et proprium. Quicunque vero hanc fidem nec corde credit, nec ore confitetur, nullatenus catholicus credendus est, sed schismaticus. Vestra vero sancta voluntas atque a Deo ordinata potestas catholicam atque apostolicam fidem ubique defendat; ac veluti armis imperium Christianum fortiter dilatare laborat, ita et apostolicae fidei veritatem defendere, docere et propagare studeat, ipso (0127C)auxiliante in cujus potestate sunt omnia regna terrarum, quatenus cum multiplici laboris mercede ad perpetui regni beatitudinem pervenire merearis.
Omnipotens Deus ad exaltationem et defensionem sanctae suae Ecclesiae et ad Christiani Imperii pacem et profectum vestram regalis gloriae potentiam augere, protegere et conservare aeterna pietate dignetur, domine desiderantissime atque beatissime.
PRAEFATIO IN LIBROS VII ADVERSUS FELICEM. AD CAROLUM MAGNUM. (0128A)
Hos quinque panes et duos pisciculos simul septenario numero consecratos, de apostolicae fidei pera prolatos vestrae sanctissimae auctoritati direxi, domine mi David, ut Dei Christi benedictione multiplicati, per vos esurienti populo et in desertis locis habitanti ad satietatem catholice ministrentur. In hoc namque opusculo catholicae fidei veritatem ex sanctorum Patrum 789 certissimis probare testimoniis nisus sum, id est, beati Hieronymi, atque sancti Augustini, Gregorii papae Romani, Hilarii Pictaviensis episcopi, Leonis quoque papae, et Fulgentii episcopi, Ambrosii quoque Mediolanensis episcopi; (0128B)sed et fortissimi contra Nestorium militis beati Cyrilli; Petri etiam Ravennensis episcopi, et beati Bedae presbyteri, Gregoriique Nazianzeni; nec non et Isidori Hispaniensis et Juvenci ejusdem provinciae scholastici. Si ergo me quis reprehendere velit, vel meos sensus improbo dente rodere, horum testimoniis sanctorum Patrum convictus veritati succumbere necesse erit; nec errare putandus est, qui cum talibus intra catholicae fidei castra moratur. Origenis quoque quaedam vel Cassiani exempla posui, licet in quibusdam locis Scripturarum suarum a fide orbitare videantur; tamen ea posui, in quibus praescriptis doctoribus consentanea dixisse probantur, sequens exempla beatissimi doctoris Hieronymi, qui multa ex Origene testimonia suis inserere opusculis consuevit, (0128C)caeterorumque non abhorruit doctorum dicta assumere, licet in quibusdam notentur errare sensibus. Nam et beatus Paulus vas electionis et doctor gentium quaedam testimonia de paganorum libris proferre probatur, ratum putans aurum e stercore tulisse, lavatumque Dominicis intulisse thesauris. Cujus exempla sequentes pene omnes sancti doctores de philosophorum vel poetarum gentilium libris multa suis inseruere opusculis. Explicit.
LIBER PRIMUS. (0127)
I. (0127D)Scripsi epistolam pridem Felici episcopo charitatis calamo, non contentionis stimulo, fraternae salutis desiderio, non mordacis reprehensionis stylo; cupiens eum corrigere in Christi dilectione, quem in cujusdam nominis novitate de Christo ac catholicae pacis unitate recedere notum habetur. Sed ut agnosco, non eo charitatis officio, vel humilitatis obsequio meae litterulas diligentiae recepit, quo me scribere, qui meam pietatis intuitu legerit epistolam, agnoscere poterit. Nam idem praefatus Felix mox libellum non epistolari brevitate succinctum, sed sermonum (0128D)serie prolixum nobis dirigere studuit: in cujus principio de confessione verae fidei quaedam ex sanctorum Patrum catholicis sensibus ab eodem bene prolata legebam; sed mox in sequentibus multipliciter pristini erroris assertionem confirmare nitebatur; nec solum antiqua non destruere, sed etiam nova quaedam addere, pejora prioribus aggressus est: sicut enim fabulae ferunt, hydram, una secta cervice, centenis pullulasse capitibus; sic ex uno serpentini capitis errore multiplex pravae doctrinae seges inhorruit. Nec sibi sufficiebat tantummodo Christum, qui (0129A)de Virgine natus est, negare proprium esse Filium Dei, sed etiam hunc eumdem non consentit verum esse Deum; sed novo et inaudito sanctae Dei Ecclesiae nomine nuncupativum Deum nominare illum non timet, dividens Christum in duos filios, unum vocans proprium, alterum adoptivum: et in duos deos, unum verum Deum, alterum nuncupativum Deum. Atque ad confirmationem hujus erroris multa collegit pravo sensu testimonia, quae ad verae fidei agnitionem, Spiritu sancto dictante, a doctoribus Novi vel Veteris Testamenti prolata sunt.
II. Speravi, juxta sententiam sapientissimi Salomonis, dare ei occasionem sapientiae per litteras precatorias; qui ait: Da occasionem sapienti et sapientior erit (Prov. IX, 9). Item, post pauca: Argue (0129B)sapientem et sapientior erit: sed ut vereor, magis hujus sententiae sequentia illius sensui aptari possunt: Argue (inquit) stultum, et oderit te. Illud quoque non injuste de tali praesumptore dici potest: Magis expedit ursae captis catulis occurrere, quam fatuo confidenti in stultitia sua (Prov. XVII, 12). 790 Et item: Si contuderis stultum in pila, quasi ptisanas feriente desuper pilo, non auferetur ab illo stultitia ejus (Prov. XXVII, 22). Stultitia magna est hominem in sua solius confidere sententia, et sanctorum Patrum vel totius Ecclesiae catholicos spernere sensus. Nonne haec omnibus haereticis causa fuit perditionis, quod suae magis voluerunt amatores esse sententiae, quam veritatis? Hoc solum si sapienti animo vel humili intelligentia considerare voluisset, praefatum virum Felicem (0129C)ab errore revocare debuisset, quod tota Ecclesia Christi ab initio apostolicae praedicationis hoc nomen adoptionis in Christo, vel nuncupativae divinitatis nunquam habuerit, nunquam praedicavit. Quae nomina nec in Evangeliis, nec in apostolorum Epistolis, imo nec in propheticis totius Veteris Testamenti scriptis alicubi inveniuntur; sed nec in alicujus sanctorum Patrum et doctorum ecclesiasticorum libris, nec in symbolo apostolico, vel Nicaeni concilii, vel etiam in alicujus synodi affirmatione, aut in aliqua catholicae fidei auctoritate. Et mirum est cur non timeant tales doctores nova inferre, et incognita antiquis temporibus, dum egregius doctor gentium omnes novitates vocum, et inventas noviter sectas omnino firmiter prohibeat a quoquam catholico recipi (0129D)(I Tim. VI, 20); in tantum, ut etiam angelis et omni homini anathema indixisse non dubitaret, si aliter praedicasset quam ab illo praedicatum esset (Gal. I, 8). Invenitur vero in ejus praedicatione Christum, qui traditus est a Deo Patre ad passionem pro nobis (Rom. VIII, 32), proprium Filium Dei dici, et nusquam adoptivum: et illum, qui de Patre natus est, super omnia Deum benedictum (Rom. IX, 5), et nusquam inter omnia nuncupativum Deum. Nunquid non aliter praedicat quam tantus apostolus, Christo in se loquente, praedicavit, qui Christum Deum et hominem, quem ille Dei Filium proprium nominavit, adoptivum asserit: vel qui Deum benedictum de Spiritu sancto et beata Maria Virgine conceptum et natum, (0130A)nuncupativum Deum affirmat? Quod qui praedicat sciat se certissime apostolico anathemati subjacere. Quisquis hujus apostolicae auctoritatis censuram non metuit, non dormiens, sed omnino mortuus aestimandus est. Tamen qui quatriduanum vocavit de monumento ad vitam, potens est suscitare et illum; ipse enim ait: Qui credit in me, etiam si mortuus fuerit, vivet: et omnis qui vivit, et credit in me, non morietur in aeternum (Joan. XI, 25, 26). Quis est qui vivit, nisi ille de quo Apostolus ait, Qui vivit in fide, Filius Dei est?
III. Duo sunt quippe quae in errore hominum difficillime tolerantur, praesumptio priusquam veritas pateat: et cum jam patuerit, praesumptae defensio falsitatis. Ex his duobus coenosis rivulis omnis haereticorum (0130B)pravitas emanavit: A quibus vitiis nimis inimicis inventioni veritatis, et catholicae fidei indagationi, sive considerationi sanctarum Scripturarum, si me, ut precor et spero, Deus defenderit atque munierit scuto bonae voluntatis suae, et gratia misericordiae suae adjuvaverit, non ero segnis cum quaerentibus quaerere veritatis soliditatem, et cum defendentibus defendere catholicae fidei sanctitatem. Nec trepidus ero ad proferendam sententiam meam, in qua magis amabo inspici a rectis, quam timebo morderi a perversis. Nullus enim reprehensor formidandus est amatori veritatis. Etenim aut inimicus reprehensurus est, aut amicus? Si ergo inimicus insultat, ferendus est; amicus autem si errat, docendus est; (0130C)si docet quae recta sunt, audiendus. Gratanter enim suscipit oculum columbinum pulcherrima et modestissima charitas; dentem autem caninum vel evitat cautissima humilitas, vel retundit solidissima veritas.
IV. Sed tempus est ut discutiamus sermones praefati viri, et sententias sanctae Scripturae, quas ad sui sensus nititur trahere testimonium, aliter sanctos doctores intellexisse ostendamus. In principio itaque libelli sui unitatem sanctae Ecclesiae optime exposuit; sed utinam in consequentibus eamdem servaret concordiam quam in principio tantis laudibus exaltare studuit. Sed, ut video, gladium melle litum abscondit, ut facilius decipiat incautius legentes libelli seriem. 791 Dicit itaque: « Credimus et confitemur sanctam Ecclesiam catholicam, toto in orbe diffusam (0130D)per apostolorum praedicationem, in Christo Domino velut solida petra fundatam, extra quam nullum salvum fieri posse credimus, nullum salvum nisi eum qui intra terminos fidei ejus, et in concordia charitatis usque in debitum finem inconcusse permanserit: unam videlicet, non divisam; simplicem, non scissam, sed in catholicis, non in haereticis; in fidelibus charitate connexis, non in schismaticis. » Elegantissime enim praecipuam sanctae Dei Ecclesiae unitatem toto orbe diffusam asserit, sed minus seipsum suosque sequaces considerat, qui in uno terrarum angulo quaedam sanctae Ecclesiae, cujus latitudinem laudat, inaudita nomina de Christo Deo cum paucis suis sequacibus susurrat. (0131A)Igitur si sancta Dei Ecclesia in toto orbe est diffusa, ergo nequaquam in illis est; quia illi non sunt in toto orbe: si vero in illis est, etiam tunc in toto orbe non est, quia illi contraria toti orbi fingunt nomina de humanitate Christi Dei nostri, qui est caput Ecclesiae. Porro nos intra terminos apostolicae doctrinae et sanctae Romanae Ecclesiae firmiter stamus: illorum probatissimam sequentes auctoritatem, et sanctissimis inhaerentes doctrinis, nihil novi inferentes, nullaque recipientes, nisi quae in illorum catholicis inveniuntur scriptis. Et quis censendus est haereticus, an ille qui sanctorum Patrum et totius Ecclesiae ab initio nascentis fidei catholicos sequitur sensus, aut ille qui in ultimo tempore mundi nova quaedam nomina, inaudita priscis temporibus, fingit de Christi (0131B)Domini humanitate vel divinitate illius qui ex Virgine natus est? Legimus namque Orientales synodos, quae a sanctis Patribus congregatae sunt, temporibus diversis contra varios haeresiarchas; et nullam invenimus usquam dicere vel affirmare, adoptivum filium, vel nuncupativum Deum Christum esse. Simul et Occidentales synodos perspeximus, nec in illis tale aliquid invenimus: sed nec in aliqua earum quae in Hispania, vel Gallia, vel istis partibus promulgatae sunt, haec nomina, quae nuper nova temeritas protulit, comperimus. Sed ubique per omnes synodos et libellos sanctorum doctorum semper unum Filium Dei proprium legimus, et unum Deum verum in duabus naturis praedicari: et unum Christum, non duos christos; nec duos deos, unum verum, (0131C)alterum nuncupativum; nec duos filios, unum proprium, alterum adoptivum: sed semper unum Filium proprium Dei Patris, eumdemque Deum verum, sicut in sequentibus evangelicis vel apostolicis doctrinis, sive sanctorum Patrum testimoniis, divina opitulante gratia, probare curabimus. Non enim, veluti vos dicitis, transferimus lapides, id est, catholicos sensus de stabilitate Dei Ecclesiae, sed illum eligimus lapidem qui, praecisus de monte sine manibus, implevit orbem terrarum: super hunc aedificamus, et angularem ponimus in sublimitate structurae nostrae: quem vestra temeritas cum Judaeis reprobat, potestati illius derogantes, nolentes cadere super illum, ut confringat duritiam cordis vestri: sed exspectatis, donec cadat super vos in judicio, et conterat (0131D)audaciam vestram. Dixistis veritatis voce: Necesse est ut scandala veniant, et tacuistis sequentia illius sententiae: vae tamen homini per quem scandala veniunt (Matth. XVIII, 7). Timeat sibi unusquisque, ne per se scandala dissensionis et schismatici erroris oriantur. In quiete et pace temporibus nostris sancta Dei requiescebat Ecclesia, donec vos eam turbastis, et in lunae modum, juxta vestram sententiam, decrescere illam fecistis. Nostra vero unanimitas quantum valet, et Dei nos adjuvat gratia, laborat ut crescat et proficiat ad perfectum diem, de qua in sequentibus addidistis, dum lunaris plenitudine splendoris comparationem fecissetis ita dicentes:
V. « Sancta Ecclesia, si quando ei, divina gratia (0132A)largiente, pax atque quies collata fuerit, in toto orbe terrarum, cunctis in urbibus seu locis fidelium, per unitatem fidei, per concordiam charitatis, quia deest qui tentet; et ita apparet ut nimium caecus et manu palpans judicetur, qui eam ubique praesentem non cernit. » Dicitis: quia deest qui tentet. Videte ergo rogo vosmetipsos, ne forte sitis tentatores illius, scindentes tunicam Christi, quam milites in passione illius non ausi sunt dividere. Et bene 792 subjunxistis: « ut nimium caecus et manu palpans judicetur, qui eam ubique praesentem non cernit. » Videtur enim a vestra caecitate illam esse absentem. Et si ubique est, agite precibus apud Deum et humilitate apud homines, ut et vobiscum fiat, quae in toto mundo, licet sparsim, fulget et proficit: ne sitis extorres (0132B)illius luminis, et alieni a claritate plenitudinis perpetuae lucis. Nolite superbire et in paucis vobis illius esse regnum putare, de quo dictum est: Et dominabitur a mari usque ad mare, et a flumine usque ad terminos orbis terrae (Psal. LXXI, 8). Et paulo post: Et adorabunt eum omnes reges terrae, omnes gentes servient ei (Ibid. v. 7). De eo certissime prophetatum est, cui vestra praesumptio divinitatis potentiam subtrahere nititur, de cujus divina humanitate et humana divinitate eo ipso donante in sequentibus plenius dicturi sumus.
VI. Juxta disputationis et vestri sermonis sequentia dicitis: « Aliquando vero Ecclesia in exiguis est, sed non in uno angulo terrarum exclusa, sed neque in una provincia, aut gente vel regno, sed toto in orbe (0132C)terrarum diffusa. » Nunquid non vos in uno angulo terrarum, et in una estis gente? Quare non intelligitis, juxta vestram sententiam, in vobis non esse Ecclesiam Christi, qui in uno angulo estis terrarum, et una gente? Aut si in vobis est, proferendum est vobis, in qua alia gente sit vel populo vel regno; vel qui sint qui vobiscum consentiant in adoptionis vel nuncupationis nomine de Christo. Aut si non potestis in toto orbe socios vestrae sententiae invenire, cognoscite vos vestro judicio haereticos: et placeat vobis magis cum plurimis salvari, quam cum paucis perire. Animadvertite (Jacobo apostolo dicente) unde vestrae sapientiae sit origo. Ait enim: Quod si zelum amarum habetis, et contentiones in cordibus vestris, nolite gloriari et mendaces esse adversus (0132D)veritatem. Non est ista sapientia desursum descendens, sed terrena, animalis, diabolica. Ubi est zelus et contentio, ibi inconstantia et omne opus pravum. Quae autem desursum est sapientia, primum quidem pudica est, deinde pacifica, modesta, suasibilis, bonis consentiens (Jac. III, 14-17). Videtisne quod vestra sapientia non est pacifica, non est suasibilis, non bonis consentiens. Et ideo omnino intelligite eam a Deo non esse datam, sed quadam astutia diabolicae fraudis inventam. Dicitis nos verum non dixisse quod totus mundus nobiscum, id est, universalis Ecclesia Christi consentiat, nisi vos soli. Probate, si potestis, verum esse quod dicitis, ostendite nobis vel unam gentem vel unam urbem, vel (0133A)sanctam Romanam Ecclesiam, quae est caput Ecclesiarum, vel Constantinopolitanam vel Hierosolymitanam ipsius Domini praesentia dedicatam; aut Antiochenam, in qua [ Querc., in quam] primum sanctum Christianitatis nomen esse legitur; aut Alexandrinam, vel ullam Ecclesiam in tota Italia, vel Germania, vel etiam Gallia, aut Aquitania, imo aut Britannia, quae vobis consentiat in hac vestra assertione, ut verum probetis, aliquos vos habere socios sententiae vestrae: et si non potestis hoc facere, credite vos sanctae Dei Ecclesiae contraria sentire, et cavete vobis apostolicae auctoritatis gladium, et sanctae universalis Ecclesiae anathema formidate, nisi corrigatis sententiam vestram, et ad unitatem apostolicae doctrinae convertamini.(0133B) VII. Proposuistis etiam exemplum duorum litigantium, « quis ex illis aequius se defenderet, an qui causam movebat prior, aut qui se a persecutione alterius defendere nisus sit? » Bene proposuistis, sed non veraciter intellexistis, quis moveret hoc scandalum, quomodo [ F., quod modo] inter nostras vestrasque partes versatur. Nunquid non tota Ecclesia Christi, damnatis Eutychetis et Nestorii haeresibus, ubique in pace catholica et in unitate fidei apostolicae, nullo turbante, multo quiescebat tempore, donec haec nova et antiquis temporibus inaudita secta per vestram insolentiam subito exarserit? Ac per hoc justius videtur alium [ F., illum] haereticum censeri, qui novas audet introducere sectas, quam illum qui, paternis traditionibus (0133C)enutritus et edoctus, in propugnaculis suae civitatis viriliter stans, se suosque concives fortiter defendere nititur, habens armaturam, de qua in Cantico canticorum ipsa decantat sponsa: Sicut turris David collum tuum, quae aedificata est cum propugnaculis, mille clypei pendent ex ea, omnis armatura fortium (Cant. IV, 4). Quis 793 est David rex Hierosolymitanus, nisi Christus Dominus noster rex fortis et verus, qui de virga quae de radice Jesse exiit, ut flos ascendit; cujus civitas est sancta et universalis Ecclesia, quae partim cum illo regnat coronata in coelis, partim pro illo laborat peregrinata in terris, donec coronetur et perveniat in patriam. Hujus civitatis propugnacula sanctae sunt Scripturae, et praecedentium Patrum exempla, quibus munita est (0133D)contra omnes adversitates: et est haec armatura fortium, id est, sanctorum doctorum, qui his armis contra omnes haereticas pravitates victores exstiterunt. His nos pro virium nostrarum portione, divina auxiliante gratia, armati [contra] omnes novitates et inauditas quaestiones stamus viriliter, defendentes apostolicas traditiones et fidem quam ab illorum ebibimus uberibus. VIII. Quod vero quemdam Beatum abbatem et discipulum ejus Hitherium episcopum dicitis huic vestrae sectae primum contraire, laudamus eos in eo quod veritatem defendere conati sunt. Sed si verum est quod dixistis, eos duas naturas Christi in unum confundere, sicut vinum et aquam, hoc nullatenus (0134A)consentimus: sed in eo, si verum est, valde eos esse reprehensibiles judicamus. Catholica enim fides habet, quam nos defendimus, praedicamus et amamus, in Christo duas naturas esse proprias et perfectas, divinam scilicet, qua ex Deo Patre ante omnia tempora consubstantialiter natus est: humanam vero qua in plenitudine temporum ex Virgine idem ipse Filius Dei carnem assumpsit, et factus est verus homo, qui est verus Filius Dei totus in suo, ut beatus Leo papa ait, et totus in nostro; idem in utroque, non alter in suo, et alter in nostro. Quia enim Verbum cum carne ita est ineffabili modo unitum, ut ipsum Verbum, de quo beatus Joannes evangelista dicit: In principio erat Verbum, et Verbum erat apud Deum, et Deus erat Verbum (Joan. I, 1), carnem (0134B)dicamus factum; sicut idem ipse evangelista dicit: et Verbum caro factum est, et habitavit in nobis, id est, nobiscum; licet illud Verbum non sit mutatum in carnem: et caro illa dicatur Deus, licet non sit in deitatis naturam mutata: et est unus Filius Deus, et unus Deus Dominus Jesus Christus. Ob hanc unitatem dicitur Filius hominis descendisse de coelo, et Dominus gloriae crucifixus, et sic impassibiliter Verbum Dei passum est, et Filius hominis mirabiliter descendit de coelo, et illius manus, qui creavit coelum et terram, clavis in cruce confixa est: et illius sanguis, per quem omnia creata sunt, fusus est pro omnium salute, Apostolo testante, qui ait: Et sanguis Filii Dei redemit nos (I Joan. IV, 7). Quae omnia magis fide venerari, quam ratione discutere debemus: (0134C)quia ubi ratio deficit, ibi fides est necessaria. IX. Contra naturam est quod virga, multis arida diebus, floruit in tabernaculo; contra naturam est ut virgo absque virili conjunctione filium generaret: sed conditor naturarum nihil sibi impossibile condidit, unde non potuisset de qualicunque natura quodcunque voluisset efficere. Potuitne de carne Virginis proprium sibi procreare Filium, an non potuit? Si non potuit, non est omnipotens: si vero potuit et noluit, vos habetis dare rationem quare noluisset: et si hoc poteritis enarrare, ergo voluntas Dei altissimi comprehensibilis est humano animo: et falsum est, quod Apostolus ait, incomprehensibilem esse Deum. Nunquid non major est dignitas (0134D)in proprio filio quam in adoptivo? Nos vero voluit in secundo gradu habere filios adoptivos per eum qui in primo gradu ex Virgine, de Spiritu sancto concipiente, sibi factus est Filius proprius. Quid potuit ex Deo nasci, nisi verus Deus? Nam Spiritus est Deus, et omnis catholica Ecclesia cantat, credit et praedicat post confessionem paternae majestatis de Filio unico et unigenito hujusmodi verba in symbolo: Credimus et in Jesum Christum Filium Dei unigenitum, natum ex Patre ante omnia saecula, lumen de lumine, Deum verum de Deo vero: natum, non factum, consubstantialem Patri, per quem omnia facta sunt. Qui propter nos homines et propter nostram salutem descendit de coelo, et incarnatus est de (0135A)Spiritu sancto et Maria Virgine, et homo factus est: crucifixus autem pro nobis sub Pontio Pilato, passus et sepultus, et resurrexit 794 tertia die, et ascendit in coelum, et sedet ad dexteram Patris, et iterum venturus est cum gloria judicare vivos et mortuos, cujus regni non erit finis. X. Revocate ad vosmetipsos oculos cordis vestri, et intelligite hujus solidissimi symboli consequentiam: de uno unigenito Filio Dei semper dicit, et de duabus naturis in uno Filio Dei, eumdemque dicit natum de Patre, Deum de Deo: eumdem dicit natum de Spiritu sancto et Maria virgine, passum et sepultum, et resurgentem die tertia. Quid est quod eum dividis in duos filios, unum de Spiritu sancto et Maria virgine natum, quem adoptivum asseris; alterum de Deo (0135B)Patre, quem verum dicis? Certum namque est Dominum Jesum Christum, secundum catholicam fidem et praeconia Scripturarum, duas habere nativitates, unam de Patre sine tempore, alteram de matre sine virili conjunctione: et harum duarum nativitatum proprias habere naturas, Dei scilicet, qua de Patre natus; et hominis, qua est de matre progenitus: unus idemque Deus, unus idemque homo, unus idemque Filius Jesus Christus. Gemina enim nativitas geminam uni Christo dedit naturam. Qui Deus est de Patre, idem Deus homo est de matre. Has itaque naturas, quas ex utroque habet parente, Apostolus duas nominat formas dicens de ipso: Qui cum in forma Dei esset, non rapinam arbitratus est esse se aequalem Deo, sed semetipsum exinanivit, formam servi (0135C)accipiens (Philip. II, 6). Cernis in una Christi persona utriusque formae, utriusque naturae mysterium contineri: idem passibilis et impassibilis, idem mortalis et immortalis; non alter et alter, sed idem et unus in duabus naturis. Sicut unus est homo mortalis et immortalis, mortalis carne, immortalis anima, sed unus est homo et non alter: sic unus est Christus in divinitate et in humanitate, non alter et alter: et juxta evangelistam, si Deus est Verbum, et Verbum caro factum est, utique caro Deus est propter Verbum, et Verbum homo propter carnem: et est Deus et homo Jesus Christus Dei Patris unus Filius unigenitus in una persona, sicut saepe diximus et semper dicemus. De his duabus formis et beatus Augustinus in libro primo (cap. 7) de sancta Trinitate (0135D)ita disseruit dicens: « Semetipsum exinanivit formam servi accipiens. Neque enim sic accepit formam servi, ut amitteret formam Dei, in qua erat aequalis Patri. Sic ergo accepta est forma servi, ut non amitteretur forma Dei, cum in forma servi, et in forma Dei, idem ipse sit Filius Virginis et Dei Patris. » Et post pauca: « Proinde in forma Dei fecit hominem, in forma servi factus est homo. Nam si Pater tantum sine Filio fecisset hominem, non scriptum esset, Faciamus hominem ad imaginem et similitudinem nostram (Gen. I, 28). Ergo quia forma Dei accepit formam servi, utrumque Deus, utrumque homo; sed utrumque Deus propter accipientem (0136A)Deum; utrumque autem homo, propter acceptum hominem. » XI. Nos non sequimur nec Nestorianam divisionem, qui propter duas naturas duas personas in Christo inserere voluit; nec Eutychetis confusionem, qui propter unam personam unam naturam in Christo inserere voluit. Ambo a catholica fide deviantes, impietate pares, quia fidem rectam non tenuerunt; sed errore impares, quia iste confundit, ille dividit. Sed ut horum impios et detestabiles catholico sensu refutemus errores, utriusque naturae proprietatem, et unius personae tractemus arcanum. Unus est Christus, idem Deus, idemque homo, habens in vocabulis et gestis unum quod humanitati, aliud quod proprie divinae conveniat naturae, licet utrumque simul ad (0136B)unam ejus personam pertineat, ad unamque Filii proprietatem et ad unam deitatis dignitatem. Igitur sicut Nestoriana impietas in duas Christum dividit personas, propter duas naturas, quas ipsa Veritas, quae Christus est, palam in se ostendit ipse, dum ait: Ego et Pater unum sumus (Joan. X, 30), propter divinitatis substantiam. Et iterum: Pater major me est (Joan. XIV, 20), propter humanitatis naturam; ita et vestra indocta temeritas in duos eum dividit filios, unum proprium, alterum adoptivum. Si vero Christus est proprius Filius Dei Patris et adoptivus, ergo est alter et alter. Similiter, si in divinitate Deus verus est et in humanitate 795 Deus nuncupativus, alter [et alter] est, et nullatenus sic sentientes potestis vobis evitare impietatem Nestorianae doctrinae: (0136C)quia quem ille in duas personas dividit propter duas naturas, hunc vos dividitis in duos filios et in duos deos per adoptionis nomen et nuncupationis. Intelligite quandoquidem hunc errorem vestrum, et humiliamini sub manu omnipotentis Dei, et discite veritatis doctrinam, ne sitis magistri erroris: ne dum Eutychetis foveam declinare, et permixtionem [ Querc., impermixtionem] duarum naturarum cavere videamini, in Nestorii barathrum inconvenienter dividendo decidatis, licet voce dissimili, tamen confessione pari: quem enim fecit ille in personis alterum et alterum, hunc vos facitis et in filiis duobus, et in divinitatis diversitate alterum et alterum: quia nullatenus in unam personam conjungere potestis illum qui ait in rubo Moysi famulo suo: Ego (0136D)sum Deus Abraham, et Deus Isaac, et Deus Jacob (Gen. XXVIII, 13). Et illum qui ait: Deum Pharaonis te constitui (Exod. VII, 1). Unde et beatus Gregorius in quadam homilia in Ezechielem prophetam (Homil. 8 in Ezech., n. 3), in Christo omnino naturalem testatur divinitatem esse, non nuncupativam. Ait enim, dum de Dei vocabulo tractaret, Ecce constitui te Deum Pharaonis: « In Scriptura sacra aliquando Deus nuncupative, aliquando vero Deus essentialiter dicitur. Nuncupative enim dicitur, sicut nunc ad Moysem dictum est: Ecce constitui te Deum Pharaonis. Sicut iterum Moyses ait: Si quis homo hoc vel illud fecerit, applica illum ad deos, videlicet, ad sacerdotes (Exod. XXII, 8). Et sicut Psalmista ait: (0137A)Deus stetit in synagoga deorum, in medio autem deos discernit (Psal. LXXXI, 1). Essentialiter autem Deus dicitur, sicut ipse ad Moysem dicit: Ego sum Deus Abraham, et Deus Isaac, et Deus Jacob (Exod. III, 6). Unde Paulus apostolus volens Dei nomen nuncupativum ab essentiali discernere, ait: Quorum patres ex quibus Christus secundum carnem, qui est benedictus super omnia Deus in saecula (Rom. IX, 5). Nuncupativus enim Deus inter omnia, essentialis autem super omnia. Ut ergo ostenderet Christum naturaliter Deum, non hunc Deum tantummodo, sed Deum super omnia esse memoravit: quia et justus quilibet Deus est, sed inter omnia, quia nuncupativus Deus est: Christus autem Deus super omnia, quia naturaliter Deus est. » Igitur non aequa proprietate sunt (0137B)filii Jacob patriarchae Judas, qui sibi in proprium filium genitus est, et Ephraim, quem quidem ipse patriarcha adoptavit sibi in filium. Et licet de utrisque nepotibus regalis prosapia orta esset, tamen Christus magis voluit de ejus nepotibus nasci, qui proprius filius fuit, quam de illius, quem patriarcha sibi adoptavit in filium. XII. Quod vero dicitis: « Christum duos habere patres, Deum omnipotentem, et David regem, et non posse proprium filium duos habere patres: » quis est hominum qui eo modo non habeat post proprium patrem, et alium patrem, quo David fuit pater Christi? Non solum unum, sed plures etiam, sicut ipsa beata Virgo, Omnipotens potuit habere patres, de quorum genealogia orta est a patre se generante, usque ad (0137C)David; vel etiam usque ad ipsum Adam: licet quodam speciali regiae dignitatis privilegio propter Christum, filia David dici debeat, sicut et ipse Joseph David filius dicitur, ad quem angelus ait: Joseph, fili David, noli timere accipere Mariam conjugem tuam (Matth. I, 20); quia ex David semine sanctissima virgo Maria orta est, de qua sibi Christus carnem assumpsit. Jam, secundum quod vobis placet, honorabilior est in Christo paternitas David quam paternitas Dei Patris. Et quid vultis de Joseph ipso dicere, de quo evangelista ait: Et erat pater ejus et mater mirantes de his, quae dicebantur de eo (Luc. II, 33), et ipsa mater Domini nostri Jesu Christi: Fili, quid fecisti nobis sic? ego et pater tuus dolentes quaerebamus te (Ibid., 48). Cui et ipse filius respondit: Quid est (0137D)quod quaerebatis me? Nesciebatis quod in his quae Patris mei sunt oportet me esse (Ibid., 49)? Ut ostenderet Patrem suum esse Deum, magis quam Joseph. Tamen, ut sanctus Augustinus ait, magis Christus est filius Joseph, quam si eum adoptaret aliunde, quia de uxore sua natus est. Ideoque velim respondeatis, an magis sic Jesus Christus, ex Virgine natus, est Dei Patris, aut ipsius Joseph filius? Nullatenus audetis, ut reor, paternitatem Joseph praeferre paternitati Dei Patris 796 in Christo Jesu, ne aperta vos involvatis blasphemia: dum ubi [ F., ubique] in sanctis Evangeliis ille ipse Deus Christus sibi Patrem (0138A)Deum omnipotentem nominare soleat; quod saepius legentes quique invenire possunt, quam ut exemplis indigeat: et ipse quoque Pater Filium suum eum nominaret, sicut in sancto baptismo legitur, ubi ait: Hic est Filius meus dilectus, in quo mihi bene complacui (Matth. III, 17). Similiter et in monte sancto audientibus apostolis, qui cum eo erant: Hic est Filius meus dilectus, in quo mihi bene complacui, ipsum audite (Matth. XVII, 5). Ergo divisionem non fecit vox paterna inter Filium et Filium, quia quem proprium sibi genuit ex aeternitate, proprium quoque sibi voluit habere ex matre. De hac quoque testificatione paternae vocis et beatus Beda presbyter in expositione Cantici canticorum hujusmodi mentionem fecit: « Dilectus meus candidus et rubicundus, electus (0138B)ex millibus (Cant. V, 10): candidus, quia sine peccato; rubicundus, quia suo sanguine nos redemit; electus ex millibus, quia ex omni genere humano unus mediator Dei et hominum, per quem mundus reconciliatur, assumptus est a Deo. Solus mortalium a Deo de coelo dignus fuit audire: Hic est Filius meus dilectus, in quo mihi complacui (Matth. XVII, 5). » XIII. Quis est tam contentiosus et tam perfidus, qui testimonio Dei Patris non credat de Filio suo? Quod testimonium praefatus doctor dicit super illum venisse, qui mortalis fuit: ubi locum habet vestra contentio eum negare Filium Dei esse proprium, quem suo testimonio summus Pater suum esse proprium, etiam et dilectum testatus est? Nescio qua (0138C)caecitate seducti estis, quasi non possit esse proprius Filius Dei, qui ex Virgine natus est. Et quomodo sancta Dei Ecclesia beatam Virginem genitricem Dei appellare solet, nisi quia ille ipse qui natus est ex ejus carne, proprius est Filius Dei: et qui natus est ex substantia Dei Patris, proprius est Filius Virginis? Ut in utraque generatione sit proprietas, non adoptio; veritas, non appellatio. Sicuti in libro ecclesiasticorum Dogmatum legitur, ubi post catholicam sanctae Trinitatis confessionem de Filii proprietate in utraque natura congruenter apostolicis traditionibus insertum legitur: « Non Pater carnem assumpsit, neque Spiritus sanctus, sed Filius tantum: ut qui erat divinitate Dei Filius, ipse fieret in homine hominis Filius: ne Filii nomen ad alterum (0138D)transiret, qui non erat nativitate Filius. Dei ergo Filius, hominis factus est Filius: natus secundum veritatem naturae ex Deo Dei Filius, ut secundum veritatem naturae ex homine hominis Filius: ut veritas geniti non adoptione, non appellatione; sed in utraque nativitate Filii nomen nascendo haberet, et esset verus Deus, et verus homo, unus Filius. Non ergo duos Christos, neque duos filios, sed Deum et hominem unum Filium; quem propterea et unigenitum dicimus manentem in duabus substantiis, sicut creaturae veritas contulit, non confusis naturis, neque immistis, sicut Timothiani volunt, sed societate unitis. (0139A)Deus ergo hominem assumpsit, homo in Deum transivit; non naturae versibilitate, sed Dei dignatione, ut nec Deus mutaretur in humanam substantiam assumendo hominem; nec homo in divinam, licet glorificatus in Deum. » Nam si necesse est adoptivum esse Christum Dei Patris, propter quod ex substantia sua natus non est secundum carnem, quomodo non est adoptivus filius Virginis ille qui natus est ex Deo, quia de ejusdem Virginis substantia creatus non est? Ergo si necesse est hominem ex Virgine natum, Virginisque filium adoptive esse Filium Dei: ipso modo necessarium est Deum Dei Filium adoptive esse filium Virginis, quia alia substantia est Dei Patris, de qua essentialiter natus est Dei Filius; alia Virginis, de qua corporaliter natus est (0139B)Christus. Aut si hoc non audetis dicere, quia Christianum nomen habetis, ut beata Virgo non sit proprie Dei genitrix; sed per adoptionem, aequum est ut non audeatis affirmare filium Virginis adoptivum esse Dei Patris Filium. Quid igitur restat nisi ut utriusque parentis verus et perfectus in duabus substantiis Jesus Christus sit 797 Filius totus Dei Patris proprius, totus Virginis matris proprius, ut sit unus Christus, unus Filius, et unus Deus? XIV. Audiamus quid beatus Augustinus in epistola ad Hilarium et Prosperum de hac mirabili et speciali Christi nativitate dicat: « Respondeatur, inquit ille, homo ut a verbo coaeterno in unitatem personae assumptus Filius Dei unigenitus esset, unde hoc meruit natura humana, ut ad hanc ineffabilem excellentiam (0139C)perveniret? Nonne faciente ac suscipiente Verbo ipse homo, ex quo esse coepit, Filius Dei unicus esse coepit? Nonne Filium Dei unicum femina illa gratia plena concepit? Nonne de Spiritu sancto et virgine Maria Dei Filius unicus natus est, non carnis libidine, sed singulari Dei munere? » Quid ergo ambiguitatis habet tanti Patris testimonium? Ecce eum qui de Virgine natus est, unigenitum et unicum Dei Filium non dubitavit nominare et credere. Nunquid unus Filius unius Patris potest utrumque et unicus esse et adoptivus? Vel de quolibet sanctorum legitur, nisi de Christo solo, qui natus est ex Virgine, unigenitum Dei Filium dici? XV. Et si parum creditis testimoniis sanctorum Patrum, credite ipsi Dei Filio de se testimonium proferenti. (0139D)Ait enim in Evangelio: Sic enim dilexit Deus mundum, ut Filium suum unigenitum daret (Joan. III, 16). Quis autem datus est pro mundi salute? Ille utique qui torcular calcavit solus, et sanguinis effusione rubicunda habuit vestimenta, quem vos per omnia similem esse nobis, absque lege peccati, contenditis, sicut in libelli vestri serie ostenditur, ut ipsa verba ponamus quae vos in eodem posuistis, dicentes: « Non in gloria deitatis, in qua per omnia similis est Patri, dissimilis vero omni creaturae; sed in sola humanitate, in qua per omnia similis factus est nobis, excepta lege peccati; similis utique in natura, cui tamen nullus similis exstat, vel aequalis in gloria. (0140A)In hoc autem illum adoptivum credimus apud Patrem, in quo secundum carnem filius est David; non tamen in hoc quod Dominus existit. » In multis eum dicimus similem et nos, in pluribus dissimilem: similis in natura, ut dicitis, sed dissimilis in gloria. Dissimilis est nobis, si nobiscum est adoptivus filius et nuncupativus Deus? Videte ne vobismetipsis contraria dicatis: quem asseritis in natura nobis per omnia similem, hunc eumdem dicitis dissimilem in gloria. In hoc enim dissimilem illum nobis dicimus, quia non solummodo purus homo natus est, sicut nos, sed etiam Deus homo. Similis in eo quod Apostolus ait, quia pueri communicaverunt carni et sanguini: et ipse similiter participavit eisdem, ut per mortem destrueret eum qui habebat mortis imperium (0140B)(Hebr. II, 14); dissimilis vero in eo quod eamdem mortem non misera necessitate, sed misericordi voluntate suscepit, ipso testante: Potestatem habeo ponendi animam meam, et potestatem habeo sumendi eam (Joan. X, 18); nam nos necessitate morimur non voluntate, sicut Apostolus ait: In hoc enim ingemiscimus, quod supervestiri volumus, ut absorbeatur hoc mortale a vita (II Cor. V, 4). Et in hoc dissimilis quod caro illius, quam de Virgine sumpsit, caro est Filii Dei propter unionem Verbi, quod caro factum est. De cujus supereminenti gloria et incomparabili omnibus sanctis, illius utique qui ex Virgine factus est, verus sit unigenitus Dei Filius, praefatus pater Augustinus in libro quem de Praesentia Dei ad Dardanum scripsit (Num. 40), mirabiliter et sublimiter (0140C)disseruit, ita dicens: « Quid ergo est? hocne interesse arbitramur inter caput et membra caetera quod in quolibet quamvis praecipuo membro, velut in aliquo magno propheta aut apostolo quamvis divinitas habitet, non tamen ut in capite, quod est Christus, omnis plenitudo divinitatis. Nam et in nostro corpore inest sensus singulis membris, sed non tantus quantus in capite, ubi prorsus omnis quinque pertitus est. Ibi enim et visus est, et auditus, et olfactus, et gustus, et tactus: in caeteris autem solus est tactus. An etiam praeter hoc quod velut in templo in illo corpore habitat omnis plenitudo divinitatis, est aliud, quod intersit inter illud caput et cujuslibet membri excellentiam? Est plane, quod singulari quadam susceptione hominis illius una facta est persona (0140D)cum Verbo. De nullo enim 798 sanctorum dici potuit, aut potest, aut poterit, Verbum caro factum. Nullus sanctorum qualibet praestantia gratiae unigeniti nomen accepit, ut quod est ipsum Dei Verbum ante saecula, hoc simul cum assumpto homine diceretur. Singularis est illa susceptio, nec cum hominibus aliquibus sanctis quantalibet sapientia et sanctitate praestantibus ullo modo potest esse communis, ubi divinae gratiae satis perspicuum clarumque documentum est. Quis enim tam sit sacrilegus, ut audeat affirmare, aliquam posse animam per meritum liberi arbitrii, ut alter sit Christus, efficere? Ut enim ad personam Verbi unigeniti pertineret, quo (0141A)pacto per liberum arbitrium communiter omnibus et naturaliter datum una sola anima meruisset, nisi hoc singularis gratia praestitisset, quam fas est praedicare, de qua nefas est judicare velle? » De hac etiam excellentia illius hominis, qui de Virgine natus est, idem Pater in epistola praefata ad Hilarium et Prosperum sublimiter enarrat, ubi abundanter disputat contra adversarios, qui seipsos aequales esse contendunt in gratia Christo propter communionem naturae, ponens primo verba adversariorum hoc modo: « Respondeat, inquit, homo Deo, si audet, et dicat, Cur non et ego? Et si audierit: O homo tu quis es qui respondeas Deo? nec sic cohibeat, sed augeat impudentiam et dicat: Quomodo audio, Tu quis es o homo, cum sim quod audio, id est homo, quod et (0141B)ille de quo ago; cur non sim quod ille? At enim gratia ille talis et tantus est. Cur diversa est gratia, ubi natura communis est? Certe non est personarum acceptio apud Deum. Quis non dico Christianus, sed insanus haec dicat? Appareat itaque nobis in nostro capite ipse fons gratiae, unde secundum uniuscujusque mensuram super cuncta ejus membra diffundit. Ea gratia fit ab initio fidei suae homo quicunque Christianus, qua gratia homo ille ab initio factus est Christus. De ipso Spiritu est hic renatus, de quo est ille natus. » Aliter, ut sanctus Augustinus vult intelligi, plenitudo fontis manat, aliter rivuli mensura currit de fonte, quod beatus Baptista testatur: Non enim, inquit, ad mensuram dat Deus spiritum (Joan. III, 34 et 35). Pater enim diligit Filium, et omnia dedit (0141C)in manu ejus. De rivulorum mensura Apostolus testatur: Unicuique nostrum data est gratia secundum mensuram donationis Christi (Ephes. IV, 7). XVI. Et quia paulo ante fecistis mentionem David, velim dicatis, de quo interrogasset ipsa Veritas Judaeos, ubi ait: Cujus Filius est Christus? Dixerunt: David (Matth. XXII, 42). Ipse autem proposuit illis quaestionem, quomodo dictum sit; Dixit Dominus Domino meo; sede a dextris meis. Si filius est David, quomodo est Dominus ejus (Ibid., vers. 44, 45)? Cui autem naturae dictum est, sede a dextris meis, divinae an humanae? Humanae scilicet, ut in symbolo cantatur: qui ascendit in coelos, et sedet a dextris Dei. Unde et Marcus evangelista in fine Evangelii sui ait: Et Dominus quidem Deus [Jesus], postquam (0141D)locutus est, assumptus est in coelum, et sedit a dextris Dei (Marc. XVI, 19). Naturae cui dictum est, terra es et in terram ibis (Gen. III, 19), huic dictum est, sede a dextris meis (Psal. CIX, 1). « Hoc dixit Christus, ut beatus Hieronymus exposuit in tractatu hujus psalmi, ad Pharisaeos, qui simplicem filium David confitebantur Christum: Si filius est David, quomodo vocat filium suum Dominum? » Et paulo post, idem ipse: « Videte ergo quid dicit: Dixit Dominus Domino meo. Num hic [ Forte, huic] cui praecipitur ut sedeat? Deus non sedet, assumptio corporis sedet. Huic ergo praecipitur ut sedeat. quia [ Hier., qui] (0142A)homo est qui assumptus est. » De quo et Apostolus ait, et est Dominus omnium (Rom. X, 12): et si est Dominus omnium, utique et Dominus est David, de cujus semine natus est carnaliter. Hoc ideo tam subtiliter interrogavit ipse Deus Christus, ut intelligeretur eumdem esse Dominum David qui et filius est. XVII. Et si hoc parum videatur infidelitati vestrae tanti Patris testimonio Dominum esse qui natus est de semine David (ut te quoque, o Felix hujus novitatis assertor, specialiter angelicae vocis assertione alloquar), audi etiam loquentem ad pastores de Dei ortu angelum Dei: Natus est, inquit, vobis 799 hodie Salvator, qui est Christus Dominus in civitate David (Luc. II, 11). Ne solum utique Christum hominem (0142B)intelligeres, et Dei tibi et Salvatoris nomen adjecit: scilicet ut quem Salvatorem esse cognosceres, Deum nequaquam esse dubitares: et cum salvandi virtus nonnisi divinae competeret potestati, divinae eam potentiae esse non ambigeres, in quo potentiam salvandi esse didicisses. Sed et hoc incredulitati tuae parum fortasse videatur, quia eum angelus Domini potius Salvatorem, quam Deum aut Dei Filium nominaret, cum utique impiissime Deum neges, quem Salvatorem esse fatearis: quem beatus doctor gentium Salvatorem saepius nominare non dubitavit, dicens ad Titum: Apparuit enim gratia Dei Salvatoris nostri (Tit. II, 11). Audi quoque archangelum Gabrielem Mariae virgini praedicantem: Spiritus, inquit, sanctus superveniet in te, et virtus Altissimi obumbrabit tibi, (0142C)ideo et quod nascetur in te sanctum, vocabitur Filius Dei (Luc. I, 35). Vides quemadmodum nativitatem Dei indicaturus divinitatis opera praemiserit: Spiritus enim sanctus (inquit) veniet in te, et virtus Altissimi obumbrabit tibi. Pulcherrime loquens angelus excellentia verborum majestatem divini operis explicavit. Quid enim tanti apparatus opus erat in nativitate unius infantuli, ut tu vis, adoptivi? Pater obumbravit, Spiritus sanctus impraegnavit, Filius incarnatus est, dum omnis coelestis terrenaque creatura solo jubentis verbo facta est: ut habetur in psalmo. Ipse dixit, et facta sunt, ipse mandavit, et creata sunt (Psal. CXLVIII, 5). Cur parum fuit jussio dicentis, sicut in caeteris omnibus creaturis, ad unius hominis procreationem, si tantummodo purus (0142D)homo natus est, et non Deus, vel etiam Dei Filius verus? Sed illa utique omnia opera angelicarum potestatum, vel omnium creaturarum facta sunt per jussionem Dei: nativitas autem Dei Filii agenda non erat, nisi per adventum et operationem sanctae Trinitatis: quia et concipi Deus ab homine, nisi se donante; et nasci, nisi se illabente, non poterat. Et ideo archangelus superventuram Virgini majestatem sacram indicabat: videlicet ut quia agi tanta res per humanum officium non valebat, ipsius adfuturam diceret majestatem in conceptu, qui erat futurus in partu. Et quia Deus supervenit in conceptione, ideo (0143A)futurus erat Deus in parturitione. Et quid de Deo, nisi Deus nasci potuit? Spiritus est Deus (Joan. IV, 24), ut Apostolus ait; de quo spiritu, ut in symbolo cantitamus, ex Maria virgine natus est Filius Dei. Addidit quoque quaerenti Virgini archangelus: Ideoque quod ex te nascetur sanctum, vocabitur Filius Dei (Luc. I, 35). Hoc est dicere: non ignores hunc tantae rei apparatum, hoc tanti mysterii sacramentum: ideo in te veniet majestas Dei, quia ex te nascetur Filius Dei. Quid hic ultra ambigi aut quid amplius dici potest? Deum dixit superventurum, Dei Filium nasciturum. Tu quaere nunc, si placet, quomodo aut Dei Filius sit? quomodo aut Dei Filius non sit, qui natus est? vel si Dei Filius sit, quomodo Deus non sit?(0143B) XVIII. Si vero nec archangelorum credis testimonio, crede saltem ipsius Dei Patris, qui ait, ubi transfiguratus est Christus in monte sancto, sicut praediximus: Hic est Filius meus, in quo mihi bene complacui, ipsum audite (Matth. III, 17). Quam visionem praecepit apostolis tacere, donec Filius hominis a mortuis resurgeret; ne dum gloria praedicaretur majestatis, crucis mysterium impediretur. Cur enim, si de divina natura Dei Filii dixisset: hic est Filius meus dilectus, taceri praecipitur, dum toties Christus se ostendit palam, et praedicavit Dei esse Filium, veluti ubi ait: Ego et Pater unum sumus (Joan. X, 30). Item: Qui videt me, videt et Patrem (Joan. XIV, 9). Item: Omnia quae Pater facit, haec et Filius similiter facit (Joan. V, 19): et multa talia, (0143C)ubi se in divina substantia omnino Patri aequalem, et Patris esse Filium non tacuit. Sed haec vox paterna ad hoc in baptismo super Filium hominis facta est, ut agnosceretur et crederetur verus esse Filius Dei homo, qui ex substantia beatae Virginis creatus est. XIX. Sed forte meae parvitatis sensus tibi non sufficit, ut de Christo, qui de Virgine natus est, haec testimonia Patris prolata sint. Audi etiam quomodo Patres nostri viri vere catholici responderunt antecessoribus tuis, qui Christum nec Dei Filium, nec Deum verum voluerunt credere, ut eadem verba ponamus, 800 quae leguntur in libro beati Cassiani (Lib. III de Incarnat., cap. 15 et 16): vel sic divino, inquit, credas testimonio a signis coelestibus, quae (0143D)super baptismum Christi apparuerunt. Haec sunt verba fidei catholicae. « Quid ergo apostolus Thomas tetigit, cum ad palpandum Deum accessisset? Christum utique absque dubio; quid autem exclamavit? Dominus, inquit, meus et Deus meus (Joan. XX, 28). Nunc si potes, et Christum a Deo separa, et immuta dictum hoc, si vales: da dialecticam disputationem, da prudentiam mundialem, et stultam illam verbosa calliditate sapientiam: verte omnes tete in facies, et contrahe, quidquid sive animis, sive arte vales; quidlibet dicas, quidlibet facias, exire hinc nusquam vales, nisi hoc, quod apostolus tetigit, Deum fatearis. Et quidem, si quo modo possis, immutare forsan historiae evangelicae praedicationem velis, ut nec (0144A)corpus Domini Thomas apostolus contigisse, nec Christum Dominum Deum dixisse legeret [ Cass., legeretur]. Sed immutari quod in Evangelio Dei scriptum est, nequaquam potest, Coelum enim et terra transibunt, verba vero Dei non praeteribunt (Matth. XXIV, 35). Ecce enim etiam nunc tibi ille, qui tunc testatus est Thomas apostolus, clamat: Deus est Jesus quem tetigi, Deus cujus membra palpavi, non ego incorporalia tenui, nec intractabilia tentavi [ Cass., tractavi]. Non Spiritum manu contigi, ut de eo tantum credar dixisse, Deus est. Spiritus juxta Domini mei dictum, carnem et ossa non habet (Luc. XXIV, 39). Ego corpus Domini mei tetigi: ego carnem et ossa palpavi: ego digitos meos in locum vulnerum misi, et de Christo Domino meo, quem palpaveram, (0144B)proclamavi; Dominus meus et Deus meus. Non enim novi inter Christum et Deum facere distantiam, inserere sacrilegas opiniones inter Jesum et Deum nolo, devellere a seipso Dominum meum nescio. Fac esse a me quisquis diversa sentis, quisquis diversa loqueris: Ego aliud Christum quam Deum esse non novi: hoc cum coapostolis meis tenui, hoc Ecclesiis tradidi, hoc gentibus praedicavi, hoc etiam tibi clamo: Christus Deus est, Christus Deus est. Aliud mens sana non sentit, aliud fides sana non loquitur; divelli a se divinitas non potest: et cum utique quidquid est Christus, Deus sit, inveniri in Deo aliud non potest quam Deus. XX. Quid ais tu nunc, haeretice? sufficiuntne haec (0144C)testimonia fidei etiam summae infidelitati, an a huc aliquid addendum est? Et quid vel post prophetas, vel post apostolos addi potest, nisi forte, ut Judaei quondam expostulabant signum sibi de coelo, etiam tu tibi dari postules? Sed petenti tibi hoc, illud quod responsum tunc illis est, necesse est responderi: Generatio prava et adultera signum quaerit, et signum non dabitur ei, nisi signum Jonae prophetae (Matth. XVI, 4); et vere sufficere tibi signum hoc, vel cum Judaeis crucifigentibus poterat, ut Dominum Deum nostrum, etiam hac re sola edoctus crederes, quem etiam illi qui persecuti fuerant, crediderunt. Sed tamen quia coelestis signi fecimus mentionem, ostendam tibi de coelo signum, et quidem tale, cui nec daemones unquam contradixerunt, dum ipsa veritatis (0144D)necessitate cogente, licet Jesum corporeum esse cernerent, Deum tamen, quod erat, esse clamabant. Quid ergo ait evangelista de Domino Jesu Christo? Baptizatus, inquit, confestim ascendit de aqua, et ecce aperti sunt ei coeli, et vidit Spiritum descendentem sicut columbam venientem super se, et ecce vox de coelis dicens: Hic est Filius meus dilectus, in quo mihi complacui (Matth. III, 16, 17). Quid ad haec nunc. Haeretice, ais? dictum displicet an persona dicentis? nec interpretatione certe indiget intelligentia allocutionis, nec commendatione verborum dignitas alloquentis. Deus Pater est qui dixit, evidens est quod dictum est. Nunquid tam impudentem aut sacrilegam [ Cass., tam sacrilegam] vocem proferre poteris. ut dicas, de unigenito Dei Filio nec Deo Patri esse (0145A)credendum? Hic est ergo, inquit, Filius meus dilectus in quo mihi complacui. Sed tentabis forsitan dicere, ut est dementia, de Verbo hoc, non de Christo dictum fuisse: Dic mihi ergo quis erat qui baptizabatur, Verbum an Christus? Quis baptizatus esset in Jordane, caro an Spiritus? Negare utique non potes Christum fuisse. Homo ergo ille ex homine ac Deo natus, Spiritu sancto in 801 Virginem descendente, et virtute Altissimi obumbrante conceptus, ac sic hominis et Dei Filius, ille utique, ut negare non potes, baptizatus est. Si ergo ille baptizatus est, ille et nominatus: quia ille utique nominatus, qui baptizatus est: Hic est, inquit, Filius meus dilectus, in quo mihi complacui. Nunquid dici significantius aut expressius quidquam potest? Christus baptizatus (0145B)est, Christus de aqua ascendit, Christo baptizato coeli aperti sunt; descendit super Christum corporali specie Spiritus sanctus, Christum Pater appellavit [ Cass., propter Christum columba descendit: super Christum in corporali specie Spiritus sanctus astitit; Christum Pater appellavit]. Hoc si de Christo dictum negare ausus es, superest ut nec baptizatum Christum fuisse, nec Spiritum descendisse, nec Patrem locutum fuisse contendas. Sed urget tamen et premit te ipsa veritas, ut etiam si confiteri eam nolis, tamen negare non possis. Quid enim ait evangelista? Baptizatus autem confestim ascendit de aqua. Quis baptizatus est? Christus utique. Et ecce, inquit, aperti sunt coeli: Cui scilicet, nisi illi qui baptizatus est, Christo utique? Et vidit Spiritum Dei (0145C)descendentem sicut columbam venientem super se. Quis vidit? Christus, scilicet, vel Joannes [ Cass., verba vel Joannes omitt. ]. Super quem descendit, super Christum utique? Et vox facta est de coelo dicens. De quo? de Christo scilicet; quid enim sequitur? Hic est Filius meus dilectus, in quo mihi complacui. Ut omnia illa, propter quem facta essent, ostenderentur, vox consecuta est dicens: Hic est Filius meus dilectus, in quo mihi complacui. Hoc est dicere: Hic est propter quem cuncta haec facta sunt, hic est enim Filius meus, propter hunc coeli aperti sunt, propter hunc Spiritus meus venit, propter hunc vox mea facta est; hic est Filius meus. Dicens ergo: Hic est Filius meus, quem designabat? illum (0145D)utique quem columba tangebat. Quem ergo columba tetigit? Christum scilicet, ergo Christus Filius est Dei. Impleta est, ut reor, sponsio mea. Vides ergo, haeretice, profecto signum tibi de coelo datum, et (0146A)quidem non unum, sed et multa et singularia. Habes enim unum in apertione coeli, aliud in Spiritus descensione, tertium in Patris voce; quae utique omnia Christum Deum esse declarant; quia eum et reseratio coelorum Deum indicat, et descensio super eum sancti Spiritus Deum approbat, et allocutio Patris Deum esse confirmat. Neque enim vel coelum nisi Domini sui honori patuisset; vel Spiritus specie corporali, nisi super Dei Filium descendisset; nec Pater Filium nisi vere Filium declarasset: praesertim cum his divinae nativitatis significationibus, quae non solum veritatem piae fidei confirmarent, sed etiam pravitatem impiae opinionis excluderent. Ineffabili enim divini dicti magnificentia, cum expresse ac significanter dixisset Pater: Hic est Filius meus, (0146B)addidit etiam illud quod consecutum est, dilectus, scilicet et, in quo mihi complacui. Utique sicut eum per prophetiam Deum fortem et Deum magnum jam praedicaverat (Isa. IX, 6), ita hic dicens, Filius meus dilectus, in quo complacui, super proprii Filii sui nomen, etiam dilecti et complaciti sibi nomen Filii adjecit [ Cass., insuper proprii Filii sui nomen adjecit, etc.]: ut proprietatem divinae, scilicet, naturae nominum significaret adjectio: et id ad honorem Filii Dei peculiariter pertineret, quod nulli omnino homini contigisset. Itaque sicut illa propria ac peculiaria in persona Domini nostri Jesu Christi fuerunt, quod coeli aperti sunt, quod eum Deus Pater cunctis videntibus per adventantem atque testantem columbam quasi manu quodammodo sua tetigit, et (0146C)quasi digito indicante monstravit dicens: Hic est Filius meus: ita illud quoque proprium ei ac singulare, quod peculiariter dilectus et peculiariter Patri complacitus nominatur, ut peculiarem utique naturae significationem peculiaria additamenta monstrarent, et proprietatem unigeniti Filii etiam cognominum proprietas confirmaret, quam jam honor signorum praecedentium comprobasset. Sed jam libelli istius finis sit. Neque enim hoc dictum Dei Patris, aut augeri humanis sermonibus, aut exaequari potest. Nobis de Domino nostro Jesu Christo Filio suo satis per se ipsum Pater [ Cass., per se ipse Deus Pater] idoneus testis est dicens: Hic est Filius meus. Tu si contradicendum his Dei Patris vocibus putas, illi a te, necesse est contradici, qui eum evidentissima (0146D)declaratione Filium suum esse ab omni mundo voluit agnosci. »
802 LIBER SECUNDUS. (0145)
I. (0145D)Non debet mihi lector imputare sermonis mei confusam quodammodo disputationem et inordinatam, quia non recto tramite currentis, sed circuloso loquacitatis rotatu disputantis vestigia sequi necessarium habeo. Et prout ordo proponentis exierit, sermo respondentis subsequatur. Nec mirum si diverso (0146D)tramite curram in sermone, qui vario sensu etiam, et sibimet ipsi aliquantis in locis dissimili pergit per latissimos sanctae Scripturae campos, non catholicae fidei quaerens veritatem, sed suo errori, licet valde sibi contraria, nititur [ Deest, invenire, vel simile ] testimonia; omnium haereticorum sequens (0147A)consuetudinem, qui divini eloquii sententias ad sui probationem erroris pravo sensu interpretari nituntur.
II. Dicis itaque quod novus homo novum nomen habere debeat. Dic, rogo, quis hoc novum nomen Spiritus vestris insonuit auribus? Forte Deus tecum loquebatur in turbine, veluti cum Job servo suo: vel etiam in Pyrenaeis collibus in tonitruo et voce tubae, sicut cum Moyse famulo suo in Sina monte sermocinatus est: vel Dominum cum Isaia propheta vidisti in solio sedentem, et missus est seraphim cum ardente calculo labia tua mundare, ut inaudita a saeculis nomina mundo proferre valuisses: vel cum Apostolo raptus fuisti ad tertium coelum, et ibi audisti ineffabilia verba: vel cum beato evangelista vidisti (0147B)et legisti librum sigillatum septem sigillis, quem nemo potuit aperire, nisi leo de tribu Juda, cujus potestati infeliciter Felix derogare non metuis! Profer tamen nobis quid tecum loqueretur Deus vel in turbine, vel in Pyrenaeis collibus: vel illa ineffabilia verba quae audisti dic nobis, vel de sigillato libro ostende nobis testimonia novi nominis quod novo homini indidisti. Credo quod alius spiritus tibi locutus est Christum esse adoptivum, alius Isaiae prophetae inspiravit dicenti: Et vocabitur nomen ejus Emmanuel (Isa. VII, 14); vel etiam quod alibi ait: Et vocabitur nomen ejus admirabilis, consiliarius, Deus, fortis, princeps pacis, pater futuri saeculi (Isa. IX, 6). Et alius spiritus tibi dictavit Christum nuncupativum esse Deum, alius alteri prophetae dicenti: (0147C)Si affigit homo Deum suum, quia vos affigetis me (Malach. III, 8). Nunquid non haec vox Christi potuit esse, quando ductus est ad crucem, quasi dixisset: Cur, quaeso, Redemptorem vestrum non agnoscitis? Cur Deum indutum pro vobis carne nescitis? Salvatori vestro necem paratis. Auctorem vitae ad mortem ducitis: Deus vester sum, quem suspenditis: Deus vester, quem crucifigitis. Quis, rogo, hic error, aut quae insania est? Si affigit homo Deum suum, quia vos affigitis me. Vides quomodo vox haec ipsarum quodammodo, quae acta sunt, rerum vox sit. Nunquid expressius quidquam aut manifestius quaeris? Vides quomodo testimonia sacra natum in carne Dominum Jesum Christum ab ipsis quodammodo incunabulis, usque ad crucem quam pertulit, prosecuta (0147D)sunt: cum utique illum, quem Isaias Dominum in carne nasci praedicavit; hic Deum in cruce videat affigi. Et ideo a propheta et illic ubi natus est Deus dicitur, et illic ubi crucifixus est Deus evidentissime nominatur. Certissime alius angelus tibi dormienti in somnis apparuit, alius Joseph viro Mariae: et aliud tibi nomen demonstravit, aliud illi; vel alius non Gabriel, sed ignotus quilibet nuntius tibi vigilanti astitit susurrans in aurem. Hunc, inquit, puerum, qui natus est de Virgine, adoptivum vocare memento. Sed alius beatissimae Virgini astitit, et jam non quislibet, sed Gabriel archangelus clara voce pronuntians: Spiritus sanctus superveniet in te, et virtus Altissimi obumbrabit tibi: ideoque et quod ex (0148A)te nascetur sanctum, Filius Dei vocabitur (Luc. I, 53). Si igitur ipse Gabriel, qui dicitur fortitudo Dei, te orantem in templo invenisset, non novem mensium, sed perpetua taciturnitate incredulum damnasset os tuum: quia quem ille a Deo missus et divinae conscius voluntatis parere Virginem praedixit Jesum, id est, Salvatorem, et magnum, et Filium Altissimi, et sanctum, et regnaturum in aeternum ostendit, hunc tu parvum et adoptivum, et servum conditionalem testari non times. 803 III. Primum ergo illud a te requiro, Dominum Jesum Christum, qui ex Maria virgine natus est, hominis tantum Filium, an etiam Dei Filium dicas? Sed hoc superfluum est a te quaerere quod perspicuum est te sentire, et multis verbis, licet inaniter, (0148B)confirmare hominis esse tantum Filium, qui ex Virgine natus est, et non Dei, nisi per adoptionem. Nos autem, id est, catholicorum omnium fides, nos, inquam, omnes utrumque et credimus et intelligimus, et scimus et confitemur, quod et hominis est Filius, qui ex homine natus est, et Dei Filius, qui ex Spiritu sancto conceptus est. Tu ergo vel utrumque, id est, Dei Filium atque et hominis, an tantum hominis esse asseris? Si tantum hominis, reclamant tibi apostoli, reclamant prophetae, reclamat denique ipse, per quem facta est conceptio, Spiritus sanctus. Obruitur impudentissimum os tuum cunctis divinorum apicum testimoniis; obruitur sacris voluminibus, sanctis testibus; obruitur denique ipso Dei Evangelio, quasi divina manu multis in locis maxime paterna (0148C)voce de coelis, et ipsius testimonio de quo nunc nobis sermo est. Damnat et ipse archangelus vocem incredulam in te, qui virtute sui sermonis clausit in Zacharia os incredulum: multo magis et in te, qui nec Dei Patris testimonio de Filio suo testantis, nec apostolicis doctrinis, nec propheticis praesagiis, nec angelicis affatibus consentire vis, sed post haec veritatis testimonia novum nomen Dei Filio cum paucis Hispaniae, non dico doctoribus, sed veritatis desertoribus, imponere praesumis. Convertimini quandoque ad unitatis catholicae concordiam, et, dum adhuc lumen habetis, currite, ne vos tenebrae apprehendant: ut sitis per illum adoptione filiorum digni, qui est verus Filius Dei, qui in plenitudine divinitatis natus est perfectus Deus, perfectus homo: (0148D)totus Deus, totus homo; totus Filius Dei, et totus filius hominis. Et nomen quod angelus concipienti Virgini praedixit, id est Filium Dei, firmissime tenete, credite et praedicate. Dei enim Filius Jesus Christus est, qui et de divinitate genitus, et de divinitate conceptus est. Si autem Dei Filius, ergo indubitanter Deus: si vero Deus, utique omni veritate plenus, quia gratia et veritas per Jesum Christum facta est (Joan. I, 17). Omnis ergo in eo gratia, omnis veritas, omnis virtus, omnis potentia, omnis divinitas, omnis denique divinitatis ac majestatis ipsius plenitudo cum eo atque in eo semper fuit, sive in coelo, sive in terra, sive in utero, sive in ortu. Nihil unquam Deo de Deo (0149A)defuit; semper enim cum Deo deitas; semper in Filio proprietas: idem in hominis exiguitate qui in Dei majestate. Et ideo bene Apostolus, Christi gratiam nominans, Dei gratiam nominavit, quia Christus totum erat quod Deus. Omnis in ipsa statim hominis conceptione Dei virtus, omnis divinitas, omnis divinitatis venerat plenitudo. Inde enim illi omnis divinitatis perfectio unde et origo. Neque enim unquam ille homo sine Deo fuerat, qui utique hoc ipsum quod erat esse a Deo coeperat. Hoc ipsum itaque primum, velis nolis, negare non potes, quod Dominus Jesus Christus Filius Dei sit, archangelo utique clamante: Quod ex te nascetur sanctum, vocabitur Filius Dei (Luc. I, 35). Hoc autem posito, scito te, quidquid de Christo legeris, de Dei Filio (0149B)legere: quidquid de Domino aut Jesu legeris, ad Dei Filium pertinere. Omnia enim haec illius nomina Dei Filium demonstrant: et ideo tu in his omnibus, quaecunque audieris, nomen divinitatis agnosces. Omnia haec ejus vocabula Filium Dei clamant, cum in omnibus videas te Dei Filium intelligere debere. Argumentare, si placet, quomodo Deum valeas a Dei Filio separare: nec enim toties per omnes paginas sanctorum Evangeliorum Dei Filius nominaretur, si proprie non esset Dei Filius, qui ex Virgine secundum carnem natus est. Quid enim tibi sufficit, si Evangeliorum testimonia [non] sufficiunt? Vel cujus testimonio credis, si ipsius Patris testimonio incredulus es? IV. Legitur quoque in tui libelli textu: « In illa (0149C)scilicet, in qua juxta carnis materiam universi fideles ejus membra ipsius sunt; non in illa, hoc est, in divinitate ejus, in qua non membra habet, sed templum. » Quomodo potest esse ut Deus Christus membra non habeat, sed templum habeat? Nunquid non templum Dei est corpus quod ex Virgine sumpsit? ut evangelista ait: Hoc autem dicebat de 804 templo corporis sui (Joan. II, 21). Et si corpus habet, habet utique et membra, Apostolo attestante: Vos autem estis corpus Christi, et membra de membro (I Cor. XII, 27). Scimus enim divinam naturam per partes non esse divisam, sicut corpus in membra dividitur: tamen quia dixisti eamdem naturam templum habere, si templum habet, id est corpus, habet utique et membra, quia templum sine membris esse (0149D)non potest. Nam eadem natura divinitatis, quae ante incarnationem membra non habuit, eadem, dum homo facta est, membra habuit, in quibus cruci affigitur; quae etiam et post resurrectionem se habere testatur, cum dicit apostolis: Palpate et videte, quia spiritus carnem et ossa non habet, sicut me videtis habere (Luc. XXIV, 39); ostendens eis membra et latus, ut veritatem corporis demonstraret post resurrectionem in membris humanis. Non enim minoratio fuit divinitatis in assumptione humanitatis: sed humanitatis exaltatio in participatione divinitatis: sicut saepe dictus doctor beatus Augustinus in (0150A)libro de Baptismo parvulorum ait: « Per unitatem vero personae, quia [ Aug., qua] utraque substantia unus Christus est, et Filius Dei ambulabat in terra, et idem ipse Filius hominis manebat in coelo. Fit ergo incredibiliorum [ Aug., credibiliorum] fides ex incredibilioribus creditis. Si enim divina substantia longe distantior, atque incomparabili diversitate sublimior potuit propter nos ita suscipere humanam substantiam, ut una persona fieret; ac sic Filius hominis, qui erat in terra per carnis infirmitatem, idem ipse esset in coelo per participatam carni divinitatem. » V. Opposuisti etiam, et nos dixisse inter alia: « Quid post tale tonitruum dubitatis fingentes nativitati illius novum adoptionis nomen, quod in tota Veteris (0150B)Novique Testamenti serie non invenitur de Christo? Ad quam, ais, objectionem et ego vobis respondeo: Recte novus homo novum nomen habere potest. » Dicam et ego; mirum, quod hoc novum nomen vobis tantummodo in ultimo Christianitatis tempore innotuit de Christo dici debere: si tamen hoc nomen adoptionis ita novum est, ut antea non esset in mundo, nisi cum Christo nascente venisset. Nunquid non filia Pharaonis Moysen adoptavit sibi in filium? Similiter et Jacob patriarcha adoptavit sibi in filios Ephraim et Manasse nepotes suos. Prophetae illud de Christo non praedixerunt, nec lex in figurationibus sacrificiorum habuit: evangelistae non scripserunt, apostoli non praedicaverunt, successores illorum omnes ignoraverunt, nisi vos soli. (0150C)Spiritus quoque sanctus per os Isaiae prophetae praedixit sex nomina de ipso: Et vocabitur, inquit, nomen ejus Admirabilis, consiliarius, Deus, fortis, Pater futuri saeculi, princeps pacis (Isa. IX, 6). Unde et beatus Hieronymus in expositione hujus prophetiae dixit: « Et licet ex eo, quod supra dixerat, Emmanuel, id est nobiscum Deus, Deum illum esse monstraretur [ Hier., monstraverit], tamen nunc dicit factum [ Quercet., Deum factum nunc, erronee ] illius principatum super humerum ejus, vel quod crucem suam ipse portaverat, vel per humerum ostendens fortitudinem brachii. » Sed et beatus Cassianus contra haereticas pravitates ejusdem prophetiae ita exposuit sensum (Lib. II de Incarnat., cap. 3): « Praevidens absque dubio divinus Spiritus (0150D)hanc blasphemantium haereticorum perversitatem, his omni mundo Deum, qui nascebatur, rerum ipsarum vocabulis demonstravit: ut etiam si blasphemare haereticus quaereret, blasphemiae tamen locum penitus invenire non posset. Filius, inquit, natus est nobis, parvulus datus est nobis: cujus principatus super humerum ejus: et vocabitur nomen ejus Admirabilis, consiliarius, Deus, fortis, Pater futuri saeculi, princeps pacis (Isa. IX, 6). Parvulum hunc qui natus est, et principem pacis esse docuit, et futuri saeculi Patrem, et Deum fortem. Quis est ergo tergiversandi locus? Separari parvulus hic qui natus est, (0151A)a Deo, qui in eo natus est, non potest. Hunc enim, quem natum dixit, Patrem futuri saeculi nominavit, Deum fortem esse praedixit. » De quo et in superioribus idem propheta ait: Ecce virgo concipiet, et pariet Filium, et vocabitur nomen ejus Emmanuel (Isa. VII, 14). Evangelista Matthaeus hoc exponens ait: Quod interpretatur nobiscum Deus (Matth. I, 23). Nam et angelus Gabriel a Deo missus ad Virginem dixit: Ecce enim concipies et paries 805 Filium, et vocabis nomen ejus Jesum: hic enim erit magnus, et Filius Altissimi vocabitur (Luc. I, 31). De quo nomine et Apostolus ait: Et dedit illi nomen quod est super omne nomen, ut in nomine Jesu omne genu flectatur, coelestium, terrestrium, et infernorum: et omnis lingua confiteatur quia Jesus est Christus in (0151B)gloria Dei Patris (Philipp. II, 9, 10, 11). De quo sanctus Proclus Constantinopolitanus episcopus in epistola ad Armenios ait: « Si alter est Christus praeter Deum verum, necesse est ut purus homo sit Christus: et quomodo eum ultra naturae meritum coelestium venerantur exercitus, eique, qui minor est, genu flectunt? » Quae est haec gloria Patris, in qua est Christus, si non est verus Filius Dei Patris, sed adoptivus, sicut omnes nos? Et si ita est, non est nomen illius super omne nomen, sed inter omnia nomina, id est, adoptivus: quia adoptivus commune est nomen omnium sanctorum. De nomine autem Jesu legitur in Actibus apostolorum: Et baptizati sunt in nomine Jesu (Act. XIX, 5). Utique nomen illud, quod est Jesus, ab angelo Virgini (0151C)praenuntiatum est, ut ille qui ex ea nasceretur, vocandus esset Jesus. Si Jesus non esset Deus, quomodo baptizati sunt in nomine Jesu? De quo etiam nomine beatus Cassianus Pater ita ait in disputatione eadem, in qua supra: « Nunquid causari aliquid quasi de ambiguitate nominum potes, ut dicas aliud esse Christum, aliud Deum, ut Salvatorem a majestate nominis sui distrahas, et Deum a divinitate secernas? Ecce hic vas [ Cass., vir] Dei ex Deo loquitur, et apparuisse ex Maria gratiam Dei evidentissima praedicatione testatur. Ac ne forte non ex Maria Deum apparuisse diceres [nomen statim addidit Salvatoris], scilicet ut Deum esse natum ex Maria Deum crederes, quem Salvatorem natum negare non posses, exspectantes, inquit beatus Apostolus, (0151D)beatam spem et adventum gloriae magni Dei et Salvatoris nostri Jesu Christi (Tit. II, 13). Vidit profecto ille divinae sapientiae doctor ad insidiosas calliditates diabolicae captionis simplicem tantummodo non sufficere doctrinam, nisi sanctam fidei praedicationem munimine cautionis armasset. Et ideo cum superius nomen Dei Salvatoris posuisset, hic addidit Jesu Christi. Licet [ Cass., Scilicet] ne ad significandum Dominum Jesum Christum sufficere tibi forsitan nomen solum non crederes Salvatoris, et non eumdem Jesum Christum Deum esse intelligeres, quem Salvatorem Deum esse cognovisses. Quid ergo ait? Exspectantes, inquit, beatam spem et adventum gloriae magni Dei, et Salvatoris nostri Jesu Christi. Nihil (0152A)hic de nominibus Domini nostri deest: et Deum hic et Salvatorem, et Jesum Christum vides: sed omnia haec videns, omnia esse in Deo perspicis. Audisti enim Deum, sed Salvatorem: audisti Deum, sed Jesum: audisti Deum esse, sed Christum. Separari hoc appellationis diversitate non valet, quod divinitas unitate conjunxit. Sed licet, quidquid de his requisieris, idem invenies: Salvator Deus est, Jesus Deus est, Christus Deus est. Omne hoc quod audis plurale est nuncupatione, sed unum est potestate: Quia cum et Salvator Deus sit, et Jesus Deus, et Christus Deus, intelligere apertum est quod omnia haec distinguuntur appellatione, sed majestate junguntur. Et cum evidentissime audias quod unus in singulis nuncupatur Deus, intelligere utique aperte (0152B)potes quod est in omnibus unus Deus. Quid dubitatis, o novi doctores, Deum dicere verum et proprium Filium Dei, qui natus est ex Virgine, dum fixa ratione catholicae fidei constat eumdem esse Deum quem et Jesum, eumdem esse Deum quem et Christum, eumdem esse Deum qui passus est pro mundi salute. » VI. At si mundi doctoribus caeteris vobis non libet credere, vestris saltem doctissimis viris credite. Cecinit juvencus presbyter, et doctissimus Hispaniae scholasticus in carmine evangelico (Hist. evang. lib. I) hoc modo: Nam tua concipient coelesti viscera jussu Natum, quem regnare Deus per singula [ F., per saecula] cuncta, Et propriam credi sobolem gaudetque, jubetque (0152C)Hunc [Huic] ubi sub lucem dederis sit nomine [nomen] Jesus [Iesus]. 806 Floruit vir iste temporibus Constantini principis. Videtis quidem ista; necdum ista adoptionis vel nuncupationis haeresis in Hispania fuit. Aut istum, qui apud vos doctissimus exstat magister, haereticum judicate, qui dicit hunc Deum esse et proprium Filium Dei, qui ex Virgine natus est; aut si illum recipere vultis, vestram sententiam damnate, vel magis corrigite ex ejus sensu, consentanea qui profert testimonia sanctis Patribus qui diversis mundi temporibus per singula floruerunt loca.
VII. Sed et clarissimus Hispaniae doctor beatus Isidorus nobiscum videtur consentire, non vobiscum, (0152D)qui ea nomina de Christo ubique in suis litteris, quantum ad nos sua dicta venerunt, posuit, quae nos credimus et confitemur, sive propria sint, seu significativa: nec usquam illum inveni Christum adoptivum filium, vel Deum nuncupativum nominare. Nunquid igitur vos doctiores illo estis, vel in Scripturis divinis, vel in saecularibus disciplinis, ut vobis tam paucis et tam sero erumpentibus credere debeat mundus? VIII. Dicit Origenes de divinitate carnis Christi in homilia quinta et in Isaiam prophetam: « Quis exsurgere facit de Oriente justum. Vocavit eum ad pedes suos (Isa. XLI, 2)? Pater vocavit eum Filium: imo, ut vere dicamus, Deus hominem vocavit justum, (0153A)vel justitiam, ad pedes suos, id est, incarnationem Filii sui. Ideo et adorent scabellum pedum ejus, quia sanctus est [ Orig., sanctum est]. Caro autem Domini honorem deitatis assumpsit. » IX. In libro etiam quarto de Incarnatione Christi, quem, mandante Leone papa, Cassianus contra Nestorium edidit, habemus ita scriptum (Lib. IV de Incarn., c. 5): « Quid crediderit quoniam Jesus est Filius Dei, Deus in illo manet, et charitas Dei in eo perfecta est (I Joan. IV, 12); illum vero [ Cass., illum vere] praedicat credere, illum plenum divina asserit charitate, qui Jesum Filium Dei credit: Filium autem Dei, Verbum Dei esse testatur: ac per hoc unum atque idem penitus vult intelligi unigenitum Verbum Dei, et Jesum Christum Filium Dei. » Nonne hujus (0153B)charitatis plenitudinem evacuat, qui non crediderit Jesum Filium Dei esse verum; quia tantus apostolus et evangelista ait, illum, qui crediderit et cognoverit Filium Dei verum esse, qui venit in hunc mundum: De quo et egregius praedicator ait: Fidelis sermo est, et omni acceptione dignus, quia Jesus Christus venit in hunc mundum peccatores salvos facere (I Tim. I, 15). De quo et in Epistola ad Hebraeos ait: Tanto melior angelis effectus, quanto differentius prae illis nomen haereditavit (Hebr. I, 4). Argumentum vero excellentiae ex nominis proprietate induxit: in hoc enim quod dixit: Tanto melior angelis effectus, dubium non est de homine assumpto dici, qui tanto melior ab angelis est, quanto praestantior filius proprius, a ministro serviente. Proprietas (0153C)itaque filii in haereditate paterna praefertur ministrantium subjectioni. X. Item beatus Augustinus in libro contra Maximinum haereticum: « Vis, inquit, plenius scire, quamvis Christus secundum carnem vere ex homine homo natus sit, tamen propter ineffabilem sacramenti unitatem, qua unitus cum Deo homo est, nullam penitus inter Christum et Verbum esse distantiam; audi Dominicum Evangelium, imo potius audi ipsum de se dicentem Deum: Haec est, inquit, vita aeterna, ut cognoscant te solum verum Deum, et quem misisti Jesum Christum (Joan. XVII, 3). Superius audisti Verbum Dei ad sanandos homines missum esse, hic autem audis eum qui missus sit Jesum Christum esse. Separa hoc, si potes, cum videas tantam unitatem (0153D)Christi et Verbi esse, ut non unitum cum Christo Verbum, sed etiam propter unitatem ipsam 807 Christus jam Verbum esse dicatur. » De quo iterum testimonio veritatis idem Pater Augustinus in homilia quadam evangelicae expositionis ita ait: « Ordo autem verborum est, ut cognoscant te, et quem misisti Jesum Christum solum verum Deum. » Nam sicut in libris quos de sancta Trinitate fecit, (0154A)testatus est, haec missio Filii Dei incarnatio illius est. Si igitur incarnatio illius missio est, et ille qui missus est Jesus Christus verus est Deus, nihil relinquetur dubitationis, quin sit verus Deus Jesus Christus, et verus Filius Dei, qui missus est, id est, incarnatus de Spiritu sancto et Maria virgine. Dic mihi, o novae sectae inductor, Jesum cum ex Virgine nasceretur, quid velis, hominem fuisse, an Deum? Si Deum tantum, solvisti utique Jesum, qui [ Forte, cui] hominem unitum fuisse denegas. Si autem hominem solum, solvis utique nihilominus, qui solum, tantummodo ut facias hominem, natum esse blasphemes. Fides ergo haec tantum catholica est, haec tantum vera est, ut Dominum Jesum Christum (0154B)sicut Deum ita et hominem; et sicut hominem ita et Deum credere non dubitemus. Omnis enim qui solvit Jesum, ex Deo non est (I Joan. IV, 3): solvere autem hoc est, quod unitum est in Jesu, velle disrumpere, et quod individuum est, separare. Quid autem in Jesu unitum et individuum est? Homo utique et Deus, ut sit unus Filius et Deus homo, et unus Filius hominis, qui de Virgine natus est, non ut alter adoptivus sit filius, alter proprius, vel alter nuncupativus Deus, et alter verus Deus.
XI. Sequitur in praefato Felicis libello: « Quid hoc nomen elicis [ Forte, rejicis]? Quid praestantius, quid honorificentius, quidve sanctius humanae naturae a Deo conferri potest, quam hoc donum, per quod eadem creatura post praevaricationem hominis (0154C)a Deo reconciliata cognoscitur? » Hoc de nomine adoptionis dicit, et verum dicit, quod nobis maxima est dignitas adoptivos Dei Filios nominari; sed per illum, qui verus est Filius Dei. In nobis itaque hoc nomen honorabile est valde, sed in Christo vile: quia major dignitas est verum esse Filium Dei, quam adoptivum. De cujus adoptionis ratione in alio libello contra eumdem Felicem plenius diximus, respondentes quidem epistolae illius, quam de hac eadem edidit. Rata ibi sanctorum Patrum plurima habentur testimonia, ex quibus manifestissime poterit intelligere, qui legit, et pietatis intuitu considerat, Christum Deum verum esse Filium Dei in utraque natura: nos vero per eum adoptivos, cujus gratia salvati sumus; qui semper et ubique in (0154D)Evangelio sive ab angelis, sive ab apostolis, sive ab aliis sanctis, aliquando etiam et a daemonibus, nec non et centurione homine pagano verus Filius Dei nominatur. Quem enim alium vidit ille centurio in cruce pendentem, nisi quem mori cernebat? et hunc esse verum Filium Dei confessus est. Vos vero Ecclesiae filii, licet nomine tenus, cum Judaeis objicitis Christo quod dixisset se esse Filium Dei, (0155A)nec non et nunc in sede paternae majestatis regnantem, et in throno coelestis gloriae sedentem, quem adorat omnis multitudo angelorum, et millia millium ministrant ei, cujus potestas est aeterna, et regni ejus non erit finis, vestris adhuc blasphemiis Filium proprium et verum Deum negare non metuitis. Nam et ob hoc etiam antecessores vestri Judaei Christum lapidare voluerunt, quia dixit: Multa bona opera ostendi vobis ex Patre meo, propter quod eorum opus me vultis lapidare? Quibus respondentibus: De opere bono non lapidamus te, sed de blasphemia, quia tu ipse, homo cum sis, facis te ipsum Deum (Joan. X, 32, 33). Idemque de paralytico, cui ipse ait: Dimittuntur tibi, fili, peccata tua, invidentes Judaei dixerunt inter se: Quis potest peccata dimittere, (0155B)nisi solus Deus (Marc. II, 5-7)? Quibus Christus non solum voce, sed etiam facto se ostendens Deum esse, qui et filius hominis est, ait illis: Quid est facilius dicere, dimittuntur tibi peccata, an dicere, surge et ambula? Ut sciatis autem, quia Filius hominis potestatem habet in terra dimittendi peccata, tunc ait paralytico: Surge et ambula (Ibid., 9, 10), et statim sanus factus est homo. Sumus itaque, ut ait, vel magis ut Apostolus ait, os ex ossibus, et caro de carne ejus: non 808 sicut prima mater Eva carnaliter aedificata est de costa viri; sed specialiter sanguine Christi, qui de latere ejus effusus est; redempti siquidem magno pretio Filii Dei, non cujuslibet adoptivi. Quapropter et Apostolus ait: Mysterium hoc magnum est (Ephes. V, 32); mysterium nominavit, (0155C)quod factum gestum est in Adam et Eva, quia spiritaliter hoc in nobis actum est. Ideo factus est ille verus Filius Dei, cujus sanguis pro nobis effusus est, ut nos possimus esse adoptivi per illum. XII. Proponis quoque hujusmodi argumentum dicens: « Quod si idem Redemptor noster in carne sua, quam ex utero Virginis ab ipso videlicet conceptu suscepit, adoptivus apud Patrem non est, sed verus et proprius Filius, quid superest, nisi ut eadem caro ejus non de massa humani generis, neque de carne matris sit creata et facta, sed de substantia Patris, sicut et divinitatis ejus generata? » Proponam et ego argumentum tibi: Si ille homo, quem assumpsit Filius Dei, adoptivus est, adoptivus est ille qui eum assumpsit, quia una persona est in (0155D)homine et in Deo, et est omnino unus filius, non duo filii. Unus autem filius, quomodo potest esse proprius et adoptivus unius patris? Si adoptivus est, proprius esse non poterit: si proprius, adoptivus esse non poterit ejusdem patris. Duos autem esse filios, unum proprium et alterum adoptivum, nefandissimum est credere de Christo. Assumpsit namque sibi Dei Filius carnem ex Virgine, et non amisit proprietatem, quam habuit in Filii nomine. Sed quanquam duas habuisset post nativitatem ex Virgine naturas, tamen unam proprietatem in Filii persona firmiter tenuit. Accessit humanitas in unitatem personae Filii Dei; et mansit eadem proprietas (0156A)in duabus naturis in Filii nomine, quae ante fuit in una substantia. In assumptione namque carnis a Deo, persona perit hominis, non natura. In nobis est persona adoptionis, non in Filio Dei, quia singulariter ille unus homo ex Deo conceptus, et in Deum assumptus habet proprietatem Filius Dei esse, quod omnes sancti habent per adoptionem gratiae Dei, qui habitu inventus ut homo, sed divinitate ut Deus. Nec in illa assumptione alius est Deus, alius homo, vel alius Filius Dei, et alius filius Virginis: sed idem est Filius Dei, qui et filius Virginis: et idem filius Virginis, qui et Filius Dei: ut sit unus Filius etiam proprius et perfectus in duabus naturis Dei et hominis. De quo etiam Christi habitu beatus Augustinus ait: « Sic assumptus est homo, ut (0156B)proficeret [ Aug., commutaretur] in melius, et ab eo formaretur ineffabiliter excellentius atque conjunctius, quam vestis, cum ab homine induitur. Hoc ergo nomine habitus satis significavit Apostolus, quemadmodum dixerit: In similitudine hominum factus (Philip. II, 7): quia non transfiguratione in hominem, sed habitu factus est, cum indutus est homine, quem sibi coaptans [ Aug., uniens] quodammodo atque conformans immortalitati aeternitatique sociaret. » XIII. Non satis autem intelligo, quid pertineat ad corpus Christi, quod pro nobis pependit in cruce, quod ais Apostolum dicere: Hoc inquit, scientes, quia vetus homo noster simul crucifixus est, ut destruatur corpus peccati, ut ultra non serviamus peccato (0156C)(Rom. VI, 6). Christus namque nunquam vetus homo fuit, nunquam corpus peccati habuit, sed ab initio conceptionis Deus verus, et verus Filius Dei, absque omni peccato conceptus est et natus. Nos vero omnes veteres homines fuimus in peccatis Adam: sed in novos gratia baptismi per Christum Jesum conversi et adoptati et praedestinati in filios adoptionis. Quam praedestinationem asseris Christum aequaliter nobiscum habere, non attendens Apostolum testantem, aliter Christum esse praedestinatum, aliter et nos. Illum dicit praedestinatum esse Filium Dei, sicut ait: Qui praedestinatus est Filius Dei in virtute (Rom. I, 4). In qua virtute, nisi divinitatis? Nos vero praedestinatos esse per illum in adoptionem filiorum dicit. Nos per illum, non ille per nos, (0156D)praedestinationem habemus. (Rom. VIII, 29). XIV. Ponis quoque argumentum de sententia ejusdem praedicatoris egregii, ubi ait: Scire debemus, quod omnis viri caput est Christus, caput autem mulieris vir: caput 809 autem Christi Deus (I Cor. XI, 3): et dicis: Necesse est membra adoptiva adoptivum habere caput. Si igitur Christus, qui est caput omnium nostrum, adoptivus est propter membra adoptiva, quod nos sumus, nonne vides ea ratione posse dici Deum Patrem esse adoptivum, qui caput est Christi? Nam caput in corpore membrum est: et qui caput est capitis, quomodo propter adoptionem capitis, quod Christus est, non erit et illud (0157A)principale caput adoptivum? Quod quam impium et absurdum sit, nemo sanum sapiens non intelligit. Ergo haec sententia apostolicae auctoritatis non carnaliter, sed spiritaliter intelligenda est. Aliter caro ex carne nascitur, aliter spiritus ex spiritu, sicut ipsa Veritas in Evangelio dicit: Quod natum est ex carne, caro est: quod natum est ex spiritu, spiritus est (Joan. III, 6); quia Deus Spiritus est, ex Deo donatus est. Spiritalis nativitas nos facit membra esse Christi non carnalis; donec ipsa creatura corporis nostri liberata a servitute corruptionis renovetur in assumptione filiorum Dei, et inimica destruatur mors; et induatur hoc mortale immortalitate, et sit Deus omnia in omnibus. XV. Post haec etiam praefatus Felix non plano pede, (0157B)sed claudicante gressu per campos Scripturae sanctae currit multa proponens testimonia, quae suis partibus non conveniunt, ut sermonem fecisset longiorem, usque dum pervenisset ad Jordanicas undas, ut Christo baptizato nomen imposuisset adoptionis. Nec adhuc paterna voce de coelis territus tacere novit, quae etiam vox baptizato Christo testimonium, audiente beato Baptista Joanne, perhibuit hujusmodi, clamans: Hic est Filius meus dilectus, in quo mihi bene complacui (Matth. III, 17). De quo testimonio supra plenius diximus. Nunc tantum in hoc loco interrogare libet, si haec vox paterna ad unam Christi personam pertineret? Si ad unam: ergo illa una persona, ad quam haec vox facta est, tota est Filius Dei dilectus, licet in duabus naturis. Si ad divinitatem (0157C)tantum, ergo divinitas baptizata est ibi, et non humanitas: quia super baptizatum haec vox facta est. Homo siquidem, qui baptizatus est, Dei Filius a Deo Patre praedicatur, super quem et Spiritus sanctus in specie columbae descendit. Quatenus paterna vox et sancti Spiritus descensio eumdem esse Dei Filium demonstraret, qui baptizatus est. De qua etiam et ipse Baptista eo inspirante, qui se misit ad baptizandum, paternae voci consonum protulit testimonium dicens: Et ego vidi, et testimonium perhibui, quia hic est Filius Dei (Joan. I, 34). XVI. Quid adhuc, o doctor mirabilis, adoptionis nomen Christo imponis? quem insuper lavacro indiguisse baptismatis [ Supple asseris, vel simile ], et secunda generatione, sicut nos peccatores jam nati (0157D)per generationem carnalem in filios irae, ut aperte ex tuis verbis intelligi potest; ais enim inter caetera: « Quoniam sicut in prima generatione, ex qua secundum carnem nascimur, nullus homo esse potest, qui aliunde originem trahat, nisi de primo illo Adam, qui ex terra virgine creatus est; ita in hac secunda generatione spiritali, in qua renascimur ex aqua et Spiritu sancto, nemo gratiam adoptionis consequi valet, praeter illum, qui eam ( Locus corruptus ) in eam in Christo ex carne virginis creatum et natum, qui est secundus Adam, accepit has geminas generationes: primam videlicet, quae secundum carnem est; secundam vero spiritalem, quae per adoptionem (0158A)fit; idem Redemptor noster secundum hominem complexus in semetipso continet: primam videlicet, quam suscepit ex Virgine nascendo; secundam vero, quam initiavit in lavacro a mortuis resurgendo. » Et hoc affirmare niteris in genealogiis, quae in Evangelio leguntur, una secundum Matthaeum, altera secundum Lucam. Quae omnia sicut a te posita sunt, fastidium magis quam profectum generant legentibus, donec ad ultimum pervenires in hujusmodi sententiam: « Si quis vero, ais, hanc spiritalem generationem, quae per adoptionem fit, a Christo secundum hominem abdicare vult, prius necesse est, ut illam, quae secundum carnem est, ab eo funditus abscindat. Nam si in ista, quae spiritalis est, nobiscum non communicat, procul dubio neque in illa quae carnalis (0158B)est. » XVII. Videat qui legit has praefati doctoris sententias. Primo partium orationis quodammodo inconsonantiam et sensuum obscuritatem involvit sententiae, ne 810 luceat intelligentia. Quid autem vult intelligi in eo quod ait: Initiavit a mortuis resurgendo? A quibus mortuis resurrexit Christus in baptismo? Nunquid peccata habuit, ut a morte peccatorum resurgeret, veluti nos in peccatis nati propter primorum praevaricationem parentum; nec ab his liberati, nisi in Christo Jesu per secundam generationem, in qua filii irae efficiuntur Filii Dei? Quin potius Christus Jesus absque omni peccato conceptus et natus venit ad baptismum, exemplum humilitatis ostendere, et aquas suo sanctificare baptismo; non ut sanctificaretur (0158C)in aquis, qui nihil habuit in se peccati, a quo mundari debuisset per baptismum. Ideo et ipse beatus Baptista venienti ad se Dei Filio ait: Ego a te debeo baptizari, et tu venis ad me (Matth. III, 14)? quasi dixisset. In me est, quod per te purgari debet; in te non est quod per me purgari debeat. Sed hoc sciendum est, quod in baptismate Joannis, in quo Christus baptizatus est, non fuit regeneratio, sed quaedam praecursoria significatio baptismatis Christi: ideo et in Actibus apostolorum legimus, beatum Paulum apostolum eos rebaptizare qui baptizati sunt baptismo Joannis (Act. XIX, 5). Nec quisquam in baptismate Joannis adoptionem filiorum Dei potuit accipere. Quanto magis nec Christus adoptatus fuit in Filium Deo Patri in eo baptismo, in quo nullus potuit (0158D)adoptionis gratiam accipere? quia nemo in eo baptismo remissionem peccatorum consequi valuit; sed tantum baptizati sunt in poenitentiam, ut crederent in eum, sicut idem praefatus Apostolus ait: Qui venturus est, id est, in Jesum. Nota, lector, quod dicit credere in Jesum. Nullatenus, si Deus et Dei Filius non esset Jesus, qui ex Virgine natus est, tantus diceret Apostolus, ut in Jesum credere deberent, quia tantummodo fides catholica habet, credendum esse in Patrem et in Filium, et in Spiritum sanctum, hoc est in sanctam Trinitatem: caeterum in aliis catholicae fidei professionibus in praepositionem apponere nolunt doctores ecclesiastici, sed tantummodo dicere: Credimus (0159A)sanctam Ecclesiam, et remissionem peccatorum, et resurrectionem mortuorum, et caetera quae in symbolo sancto continentur. De discretione vero baptismatis Christi, et baptismatis Joannis beatus Augustinus in libro Enchiridion ita ait: « Illud tamen unum peccatum, quod tam magnum, in loco et habitu tantae felicitatis admissum est, ut in uno homine originaliter, et, ut ita dicam, radicaliter totum genus humanum damnaretur [non solvitur ac diluitur], nisi per unum mediatorem Dei et hominum hominem Christum Jesum, qui solus potuit ita nasci, ut ei non opus esset renasci: non enim renascebantur qui baptizabantur baptismate Joannis, a quo et ipse [Joannes ( Aug. omitt. vocem Joannes)] baptizatus est; sed quodam praecursorio illius ministerio, qui dicebat: (0159B)Parate viam Domino (Matth. III, 3), ubi unum [ Aug., huic uni], quo solo renasci poterant, parabantur. Hujus enim baptismus [ Quercet., baptismum] est, non in aqua tantum, sicut fuit Joannis, verum etiam in Spiritu sancto: ut de illo Spiritu regeneretur, quisquis in Christum credit, de quo Christus genitus [ Aug., generatus] regeneratione non eguit. » Et post pauca in eodem libro: « In aqua ergo baptizari voluit a Joanne, non ut ejus iniquitas ulla dilueretur, sed ut magna commendaretur humilitas. Ita quippe nihil in eo baptismus, quod ablueret, sicut mors nihil, quod puniret, invenit: ut diabolus veritate justitiae, non violentia potestatis oppressus et victus, quoniam ipsum sine ullo peccati merito iniquissime occiderat, per ipsum justissime amitteret, quod [ Aug., (0159C)quos] peccati merito detinebat. Utrumque enim [ Aug., utrumque igitur] ab illo, id est, et baptismus et mors, certae dispensationis causa non miseranda necessitate, sed miserante potius voluntate susceptum est, ut unus peccatum tolleret mundi, sicut unus peccatum misit in mundum, hoc est in universum genus humanum, Apostolo attestante: Sicut enim in Adam omnes moriuntur, ita et in Christo omnes vivificabuntur (I Cor. XV, 22). » XVIII. Quam aperta est haec blasphemia, ut dicat Christum secunda indiguisse generatione? Et quem saepius sine peccato affirmat esse, nunc subito quasi peccatorem regeneratione indiguisse contendit. Et qui Deum paulo ante asseruit, et ex utero virginali natum esse, nunc subito quasi hominem purum lavacri (0159D)emundatione purgandum esse pronuntiat; et ad similitudinem nostram adoptari 811 in Filium Dei, qui fuit Filius Dei conceptus et natus. Atque has duas generationes in Christo duabus genealogiis Christi, quae in Evangelio leguntur, confirmare aggreditur: unam per quam descendit; alteram per quam ascendit Christus: quasi peccator esset in descensione, et expiatus in ascensione adoptionis. Attende, lector, novum evangelicae historiae interpretem. Duas genealogias Christi cum evangelistis memorat: secundum Matthaeum Christum descendisse non solum per justos, sed etiam per feminas peccatrices, et indiguisse eum baptismo in illa generatione (0160A)quae secundum Matthaeum habetur: et per Lucam post baptismum ascendisse, et per adoptionis gratiam Filium Dei esse factum. Et ne quis me falsum fingere de eo aestimes, audiat novi ejusdem interpretis verba: « Matthaeus, inquit, in exordio Evangelii seriem generationis, quae secundum carnem ad Christum descendit, a David seu Abraham incipiens, usque Joseph sponsum Mariae, per reges et caeteros de tribu Juda sibimet succedentes, dinumerando perducit: in qua generatione carnis quatuor feminae introducuntur. Tres videlicet ex gentibus; quarta vero illa, in qua David peccavit: ut liquide patesceret, quod idem Redemptor noster non solum ex Judaeis, sed et de gentibus; neque de justis, sed etiam et de peccatoribus veram carnem ex Virgine (0160B)suscepit. Lucas vero seriem generationis, quae per adoptionem est, non per genealogiam carnis, quemadmodum Matthaeus, sed a baptismo, in quo baptizatus est Christus in Jordane, ab ipso Christo incipiens non per tribum Juda, ut prior, sed per tribum sacerdotalem texens: neque deorsum descendendo, sicut ille, sed sursum versus: non per Salomonem ex Bersabee genitum, sed per Nathan in David recopulans usque in Adam perduxit ad Deum, caput videlicet replicans ad caput. » XIX. Nec mihi hoc loco opus est ad respondendum verba exaggerare, dum veritas Evangelii ostendit, de Spiritu sancto ex Maria virgine natum esse Christum, non quasi peccatorem, sed vere Filium Dei, imo et Deum. Nonne dubitanti Joseph viro Mariae (0160C)angelus apparuit in somnis dicens: Noli timere. Fili David, accipere Mariam conjugem tuam. Quod enim ex ea natum est, de Spiritu sancto est. Pariet autem Filium, et vocabis nomen ejus Jesum. Hoc autem totum factum est, ut adimpleretur, quod dictum est per prophetam: Pariet Filium, et vocabis nomen ejus Emmanuel (Matth. I, 20-23). Et ne ignorantia esset nominis, adjunxit evangelista: quod interpretatur nobiscum Deus. Qui in Matthaeo Emmanuel dicitur, in Luca Filius Altissimi vocatur. Et ne dubium esset, quis esset Altissimus, adjunxit statim: et sanctum, quod ex te nascetur, Filius Dei vocabitur (Luc. I, 32-35). Illam ergo genealogiam, quae secundum Lucam est, Felix per adoptionem asserit ascendere, quasi omnes sint adoptivi, qui in ea numerantur, (0160D)quod longe aliter esse agnoscit, qui sacras sanctae Scripturae legit historias. Addit quoque atrocissimum erroris sui venenum: « Si quis vero, inquit, hanc spiritalem generationem, quae per adoptionem fit, a Christo secundum hominem abdicare vult, prius necesse est, ut illam quae secundum carnem est, ab eo funditus abscindat. » Audite, audite legentes et intelligentes, quam aperta est haec blasphemia. Aut duas vult habere Christum, secundum quod homo est, generationes, aut etiam nullam: quasi necesse sit, ut post carnalem habeat etiam et spiritalem in adoptione, ut aequaliter de eo dictum intelligatur, sicut et de nobis ipsa Veritas ait: Nisi (0161A)quis renatus fuerit ex aqua et Spiritu, non potest introire in regnum Dei (Joan. III, 5). Nullatenus quippe, sicut superius ostendimus (Num. 17), in baptismo Joannis regeneratio fuit alicujus, sed demonstratio majoris mysterii. Neque Christo ascendente de aqua ibi ejus unctio fuit, id est, sanctificatio Spiritu sancto descendente super eum, sed demonstratio quis esset, et figuratio nostrae unctionis et adoptionis, qua in baptismo sanctificamur in filios Dei, sicut beatus Beda presbyter ostendit in expositione praedicationis beati Petri principis apostolorum, qua Cornelium cum aliis plurimis instruit ad fidem: « Unctus est ergo, inquit, Jesus non oleo invisibili [ Beda, visibili], sed dono gratiae, quod visibili significatur unguento, quo baptizatos ungit Ecclesia: nec tamen tunc unctus (0161B)est Spiritu sancto, quando super eum velut columba Spiritus descendit. Tunc enim corpus suum, id est, Ecclesiam suam 812 praefigurare dignatus est, in qua praecipue baptizati accipiunt Spiritum sanctum. Sed ista mystica et invisibili unctione tunc intelligendus est unctus, quando Verbum Dei caro factum est, id est, quando humana natura, sine ullis praecedentibus bonorum operum meritis, Deo Verbo est, in utero virginis copulata, ita ut cum illo fieret una persona. Ob hoc eum confitemur natum de Spiritu sancto et Maria virgine. » XX. De genealogiis vero Christi ita potius intelligendum arbitramur, quod quae per Matthaeum narratur, nostrorum significet susceptionem peccatorum a Domino Christo, propter quae in crucis patibulo (0161C)suspensus est. In generationibus autem Lucae, quae ascendunt ad Deum, abolitionem peccatorum nostrorum significari per eumdem, qui crucifixus est pro peccatis nostris. Ideo eas ille descendens enarrat, iste ascendens: quia descendit Christus ad liberandos nos, ascendit autem ad justificandos nos; descendit ut moreretur pro nobis, ascendit, ut vivamus in illo. Quod enim ait Apostolus: Misit Deus Filium suum in similitudinem carnis peccati, susceptio (0162A)est peccatorum; quod autem ait: ut de peccato damnaret peccatum in carne (Rom. VIII, 3), expiatio est peccatorum. Ideo Matthaeus ab ipso David per Salomonem descendit, in cujus matre ille peccavit: Lucas vero ad ipsum David per Nathan ascendit, per quem prophetam Deus peccatum illius expiavit. Descendit per regale genus, et ascendit per sacerdotale, qui pro nobis sacerdos est et hostia factus: quia utrumque est, rex et sacerdos et Dominus propitiator. Firmissime namque tenendum est, carnem Christi ex utroque genere propagatam, regali scilicet et sacerdotali, in quibus personis apud illum populum Hebraeorum etiam mystica unctio figurabatur, id est, Chrisma, unde Christi nomen elucet, tanto ante evidentissima significatione praenuntiatum. (0162B)Sed nos libera voce clamamus cum tota Ecclesia Christi, Christum nec peccatum habuisse, quod expiaretur; nec secunda indiguisse generatione, qui Deus verus et verus Dei Filius de Spiritu sancto conceptus est et natus. Nam si Christus secunda indiguit generatione, utique peccator fuit: et si peccator fuit, quid est, quod ipse Dominus ait: Venit princeps mundi hujus, et in me non habet quidquam (Joan. XIV, 30)? Si quidquam in eo non habuit princeps mundi hujus, id est, diabolus, cur eguit renasci? Nos vero non Filii Dei nascimur, sed renascimur. Ille mox Dei Filius conceptus est et natus: et ideo adoptione non eguit ut Filius Dei esset, qui Filius Dei natus est. Si igitur per adoptionem Filius Dei factus est, qui de Virgine natus est: ergo nec beata Virgo Dei genitrix (0162C)erat, sed tantummodo hominis, qui post nativitatem adoptatus est in Filium Dei. Quod impium credere, quanto magis et dicere? XXI. Sed hujus disputationis hic finis sit, ut liberius ab alio principio incipiat sermo de his quae dicenda sunt. Nam quoddam refrigerium legenti finis libelli praestat, sicut naviganti portus, maxime cum fragosis locis diversae disputationis laborat eloquium respondentis.
LIBER TERTIUS. (0161)
I. (0161D)Nova proponentis argumentatio, novum libelli poscit exordium, ne confusa sermonis series legenti fastidium faciat, et minus intelligatur quid cui parti conveniat, si non competentibus locis ab alio principio orationis incipiat textus. Saepe dictus igitur sophista subito a baptismate Christi recurrit ad nativitatem: et quem adoptatum in Filium Dei secunda generatione vult intelligi, eumdem David regis magis esse Filium quam Dei Patris, testatur. Et ut ejusdem verba ponamus; ait ergo: « Certe enim idem redemptor noster in forma humanitatis, ut sacra eloquia testantur, filius David est et filius Dei. Quod utrumque verum est: quod tamen non absurde quaerendum est, quomodo in eum utrumque conveniat. (0162D)Neque enim fieri potest, ut unus filius naturaliter duos patres habere possit: unum tamen per naturam, alium autem per adoptionem prorsus potest. » Hujus duplicis paternitatis, Dei scilicet et Patris, et David regis in Christo 813 Jesu in superioribus secundum opportunitatem procul dubio disputationis responsum habes: nisi forte hoc addendum esse videatur, quod nusquam in Scripturis sanctis invenies scriptum, David de Christo dixisse: Tu es Filius meus dilectus, quomodo Deum Patrem legimus super Christo vocem emittere dicendo: Tu es Filius meus dilectus, in quo mihi bene complacui (Matth. III, 17). Sed illum, quem paterna vox Filium suum dilectum testata est, hunc eumdem David (0163A)prophetico spiritu Dominum suum dixisse legitur. Igitur juxta humanam consuetudinem David inter avos vel proavos Christi numerandus est, magis quam prius [ Forte, ipsius] Pater dicendus sit. Nam si Deus Pater, proprius non est Christi Pater: ergo nullum habet proprium Patrem: quia beata Virgo ex nullius viri semine concepit, sed de Spiritu sancto impraegnata est. Si Dei Patris testimonio credendum aestimes, crede Christum esse Dei Filium: vel si prophetico ipsius David testimonio credere rectum arbitreris, crede eumdem, qui Filius dicitur David, Dominum esse illius.
II. Dicis itaque quod unus homo duos patres naturales non possit habere, unum vero possit naturalem habere, et alterum adoptivum. Dicam et ego, (0163B)quod nullus pater unum filium potest habere, utrumque et naturalem sibi et adoptivum: quia ille unus filius non potest dividi, ut sit unus patris et naturalis et adoptivus: vel quaedam pars filii sit adoptiva, et altera naturalis in filii dignitate, velut si una manus sit adoptiva, et altera propria, vel anima sit adoptiva, et caro in proprietate filii. Quamvis enim anima non sit ex patris semine, sicut est caro, tamen unus est filius patris anima et carne, totus vel adoptivus, vel proprius, prout conditio nominis vel naturae sibi attulerit. Potest vero in una persona esse passibilis et impassibilis, mortalis et immortalis, veluti homo immortalis est anima, mortalis carne: sic etiam et Christus impassibilis divinitate, passibilis carne; tamen totus unus idemque (0163C)est Deus et homo: unus est Christus in forma Dei, et unus Christus in forma servi, et unus Christus aequalis Patri, et unus est Christus minor Patre, idem Deus, idem homo, unus Filius Dei Patris totus proprius, et Virginis matris totus proprius. Quod beatus Leo papa Romanus in epistola ad Flavianum perspicue testatur: « Cum ergo, inquit, unus sit Dominus Jesus Christus, et verae deitatis veraeque humanitatis in ipso una prorsus eademque persona sit, exaltationem tamen, qua illum, sicut Doctor Gentium dicit, exaltavit et donavit illi nomen, quod omne nomen excellit (Philip. II, 9), ad eamdem intelligimus pertinere formam, quae ditanda erat tantae glorificationis augmento. In forma quippe Dei aequalis (0163D)erat Filius Patri, et inter genitorem atque unigenitum nulla erat essentiae discretio, nulla in majestate diversitas; nec per incarnationis mysterium aliquid decesserat ex Verbo, quod ei Patris ex munere redderetur: forma autem [servi], per quam impassibilis deitas sacramentum magnae pietatis implevit, humana humilitas est, quae in gloriam divinae potestatis evecta, est in tantam unitatem ab ipso conceptu Virginis deitate et humanitate conserta, ut nec sine homine divina, nec sine Deo agerentur humana. » Nullatenus ergo te, o Felix, humana ratione investigare nativitatem Verbi Dei, qua caro factum est, posse putes: non enim humana possibilitate omnipotentiam divinitatis metiri debes. (0164A)Ipse, qui lex est naturarum, nulla lege alterius naturae subjacet, nec infirmis humanae conjecturae ratiunculis, qui incomprehensibilis est, comprehendi poterit. Quapropter unigeniti Dei nativitatem, vel divinam vel etiam humanam, desine ad nostram mortalitatis impossibilitatem redigere: neque ei, qui extra conceptum humanae originis natus est, humanis diffinitiunculis praejudicare tentes, quomodo nasci potuisset, vel quomodo esset proprius Filius Dei, dum natus esset. Si Deo omnia possibilia cognoscas, et hoc ei possibile esse scito, ut proprium Filium ex Virgine creatum habere valuisset. 814 III. Dicis: « Quid potuit ex ancilla nasci nisi servus? » Hoc et antecessor tuus Pelagius, licet aliis verbis, tamen eodem sensu olim dicebat, (0164B)asserens Christum solitarium esse hominem: ex quo fonte et Nestorius suam condidit haeresim, qua duas personas in Christo voluit intelligi. Expone igitur, quomodo apes animalia viva de floribus, rebus scilicet insensatis, nascantur; vel mirabilem illarum naturam, reique publicae ordinatissimam dispositionem in earum administratione edissere. Dices forsitan, quia talis a creatore natura illis condita est. Cogita et intellige, qui haec miracula in minimis creare potuit, quae ab homine nec intelligi, nec enarrari possunt, quod potuit ex virginali utero liberum sibi creare Filium. Considera coeli altitudinem, terrae stabilitatem, aquarum profunditatem, omnium viventium diversitatem; edissere, si valeas, harum omnium rerum rationes, et si hoc impossibile te profitearis, (0164C)quid te praesumptuose ingeris ineffabili miraculo nativitatis Christi, qualiter vel Deus homo fieri potuisset, vel homo Deus; vel Dei Filius hominis filius. Nam hujus nativitatis, vel etiam unitatis in Deo et homine majus est sacramentum, quam omnium creaturarum conditio. Concede igitur Deum aliquid posse, quod humana non valeat infirmitas comprehendere; nec nostra ratiocinatione legem ponamus majestati aeternae, quid possit, dum omnia potest, qui omnipotens est. Nec enim hac sola nativitate Christi defectiva est potentia illius, qui omnipotens est, ut non posset illum hominem, qui ex Virgine natus est, sibi proprium vel naturalem Filium creare. Intellige tandem aliquando, ad (0164D)quem finem vel ad quantam blasphemiam haec tua assertio perveniat; aut Dei Patris Christum confitere proprium esse Flium et verum, juxta omnipotentiam suae ineffabilis voluntatis; aut si haec fieri non posse contenderis, impotentem suae voluntatis fateris Deum: quod impiissimum est credere vel dicere. Ergo ex hac consideratione meliori teipsum indue fide, tuamque cognoscens infirmitatem Deum confitere omnia posse facere, quae vult, et te cuncta non posse intelligere, quae vult creator, ut fiant. IV. Plurimi enim sanctorum professi sunt non intellexisse, nec enarrare potuisse hanc mirabilem generationem Christi, ex quibus Isaias, dum infirmitates, (0165A)opprobria, flagella et sputa, quae Christus pro nostra passus est salute, praedixisset, hoc quoque adjecit: Generationem ejus quis enarrabit (Isai. LIII, 8)? Beatus quoque Baptista Joannes se indignum testatus est solvere corrigiam calceamenti ejus (Marc. I, 7). Quod beatus Gregorius in homiliis suis ita exposuit: « Sed hujus, inquit, incarnationis mysterium humanus oculus penetrare non sufficit: investigari enim nullatenus potest, quomodo corporatur Verbum, quomodo summus et vivificator Spiritus intra uterum matris animatur, quomodo is qui initium non habet, et existit et concipitur. Corrigia ergo calceamenti est ligatura mysterii. Joannes itaque corrigiam calceamenti solvere non valet, quia incarnationis mysterium nec ipse investigare sufficit, (0165B)qui hanc per prophetiae spiritum agnovit. Quid est ergo dicere, non sum dignus solvere corrigiam calceamenti ejus, nisi aperte et humiliter suam ignorantiam confiteri? Ac si patenter dicat: Quid mirum, si mihi ille praelatus est, quem post me quidem natum considero, sed nativitatis mysterium non apprehendo? » V. Hieronymus quoque doctor omni Ecclesiae Christi honorabilis in expositione nonagesimi octavi Psalmi (Psal. XCVIII, 15), hanc generationem Christi se omnino ignorare, non erubuit profiteri: « Videte, inquit, quam rem audeam loqui: Ego ita adeo [ Ms., adoro] scabellum, quod quondam fuit, sicut thronum. Et si enim noveramus Christum secundum carnem, [sed jam non novimus eum secundum (0165C)carnem (II Cor. V, 16) ]. Habuerit forte scabellum ante mortem, ante resurrectionem, 815 quando manducabat, quando bibebat, quando nostros patiebatur affectus; postquam vero resurrexit, et ad coelos victor ascendit, ego non intelligo alium sedentem, et alium scabellum, sed totum in Christo thronus est. Quaerit et dicit: Quare, vel quare? Quomodo sit, nescio, et tamen credo quod sit. Mirarer [ Ms., miraris], si ignorem divinitatis mysterium, cum meipsum nesciam. Interrogas me quomodo, quod sit, et divinitas et incarnatio unus sit [ Ms., quomodo et divinitas et incarnatio unum sit], cum ego nesciam, quomodo vivam. Deum intellexisse credidisse est; Deum nosse honorare est. Sufficit mihi scire quod scriptum est; sufficit mihi scire quod credo: (0165D)plus autem nec volo, nec cupio. Si enim scire voluero, et hoc incipio perdere, quod credo: fideles dicimur, non rationales [ Ms., ratiocinales]. Denique dicitur et a Domino. Credis, quod ego possum hoc facere? Et dicitur ad mulierem: Fides tua te salvam fecit (Matth. IX, 22), non ratio, non inquisitio, non quare, vel quare factum sit. Credidit, quia fieret, et factum est [ Ms., et factum est quia credidit]. » VI. Simili modo et praefatus Pater Gregorius in homilia (0166A)Paschali praesumptuosam inquisitionem nativitatis Christi his verbis compescuit: « Qui igitur, ait, paschalis gaudii solemnitatem celebrare desiderat, agnum nec aqua coquat, nec crudum comedat: ut neque per humanam sapientiam profunditatem incarnationis illius penetrare appetat; neque in eum tanquam in hominem purum credat; sed assas igne carnes comedat, ut dispensari omnia per sancti Spiritus potentiam sciat. » Et paulo post: « Et quod remanserit, igni comburetis (Exod. XII, 10). Quod ex agno remanet, igni comburimus, quando hoc, quod de incarnationis ejus mysterio intelligere et penetrare non possumus, potestati sancti Spiritus humiliter reservamus: ut non superbe quis audeat vel contemnere vel denuntiare, quod non intelligit, sed (0166B)hoc igni traditum [ S. Greg., igni tradit] cum sancto Spiritu reservat. » His et hujusmodi testimoniis sanctorum Patrum, humana humilitas seipsam coerceat intra terminum moduli sui, Salvatorisque nostri mirabilem nativitatem humanis ratiunculis desinat aestimare, nec plus sapere quaerat quam oportet sapere. Audiatque sapientissimi Salomonis consilium dicentis: Altiora te ne quaesieris, et profundiora ne scruteris (Eccli. III, 22). Opponat quoque sibimet aliam ejusdem sententiam, qua terruit praesumptuosam humanae infirmitatis temeritatem. Qui multum, ait, mel comedit, non est ei bonum: et qui scrutator est majestatis opprimitur a gloria (Prov. XXV, 16). Si nostrae originis patienter nescimus nativitatem, quomodo anima in utero matris tenerrimam nostrae (0166C)carnis substantiam vivificet: quanto magis Dei omnipotentis humanaeque naturae ineffabilem conjunctionem nos nullo modo comprehendere posse, vel intelligere fatendum est? Deus autem, quomodo voluit, et quando voluit, et ex qua voluit, advenit in mundum, nec tempus ei, nec persona, nec consuetudo hominum, nec exempla rerum praejudicarunt, quin minus esset quod voluit. Nam obsistere ei lex non potuit creaturarum, qui est creator ipse cunctorum. Ut posset, quod voluit, promptum illi semper fuit, quia potestas adfuit voluntati. O homo tu quis es, qui respondeas Deo? Nunquid legem impones illi, qui est lex universitatis, quia omnis creatura voluntati illius subjecta est? VII. Sed dicis, ut in tuis legitur litteris, « quia (0166D)nullo modo credendum est, ut omnipotens Deus Pater, qui spiritus est, de semetipso carnem generet. » Dic, rogo, si scias te animam habere, an non? Nullatenus tanta est ignorantia in te, ut nescias te animam habere. Scis etiam patrem te habuisse carnalem, ex cujus carne anima, quae est in te, non est procreata, nec generata, ut catholica fides habet. Et quomodo potest fieri, ut tu ipse totus sis tui patris proprius filius et verus, ex cujus carne tua anima (0167A)non est generata? At si teipsum consentias proprium esse filium patris tui cum anima et carne, quamvis caro sola de substantia patris et matris procreata sit: ergo multo magis perpende oculis cordis, ut intelligas Dei Patris Jesum Christum in utraque substantia proprium Filium et verum fieri posse. An illius potentia in hoc impotens est, ut hoc non possit perficere in filio suo, quod in cunctis hominibus facit fieri? Aut tuus pater potentior est Deo in hac parte, et potuit te proprium filium habere ex anima et corpore, 816 licet anima aliunde sit corpori immissa? Si vero nullus proprius filius et verus poterit esse, nisi ex substantia Patris totus natus sit; ergo in omni humano nullus pater habet proprium filium et verum, nisi tantum de carne sola. Videsne, (0167B)in quantam stultitiam iste tuus sensus devolvitur, et quam contraria omni rationi et omni humano generi asseris? Tui igitur ipsius utens exemplo et teipsum considerans, proprietatem filii, quam in te asseris, cognosce in Filio Dei fieri posse: et qui teipsum dividere non vis propter animam et carnem in duos filios, proprium scilicet et adoptivum: ea ratione nec Christum dividere tentes in duos filios propter perfectae divinitatis et perfectae humanitatis naturam, quia unus est mediator noster Jesus Christus. VIII. Sequitur in textu libelli tui: « Igitur, inquis, si adoptionis nomen in Christo Domino secundum carnem claro apertoque sermone in utroque Testamento, ut vos contenditis, reperire nequimus; caetera tamen omnia, quae adoptionis verbo conveniunt, (0167C)in divinis libris perspicue atque manifeste multis modis reperiuntur. Nam quid, quaeso, est cuilibet filio adoptio, nisi electio, nisi gratia, nisi voluntas, nisi assumptio, nisi susceptio, nisi placitum seu applicatio? Quae universa nullo modo proprio ac vero filio convenire queunt. Si quis vero in Christi humanitatem adoptionis gratiam negare vult, simul cuncta, quae dictas [ Forte, dicta sunt] cum eadem adoptione in eo negare studeat. » Quid horum, rogo, quae proposuisti, in proprio filio fieri non potest? Nunquid non David rex majore gratia elegit Salomonem proprium filium suum successorem sibi regni, quam alios filios proprios, quos habuit? Ecce major gratia patris, major voluntas, majorque electio in eo fuit, quam in aliis filiis suis, licet et illi (0167D)proprii essent filii. Sed nec omnis assumptio potest esse adoptio; assumpsit enim Dei Filius carnem ex utero virginali in unitatem suae personae, non in carnem mutatus, sed ut esset proprius Filius Dei in duabus substantiis, Dei scilicet et hominis; veluti ante fuit in una natura proprius Dei Filius nihil amittens quod erat, quamvis assumpsisset quod non erat, non divisionem faciens in personae proprietate, nec commistionem in naturarum conjunctione. Si autem propter assumptionem vel susceptionem Christus adoptivus est filius, qui ex Virgine natus est, cujus personae in sancta Trinitate adoptivus esse dicendus est? Utique omnino Filii personae. Ipse assumpsit hominem, vel suscepit. Quod si ita est, nepos (0168A)est Patris secundum humanitatem Christus, quia a Dei Filio assumptus est homo, vel, ut tu vis, adoptatus. Non ergo omnis assumptio adoptio est. Legitur in Evangelio de Christo, quod assumpsit eum diabolus, et statuit super pinnaculum templi (Matth. IV, 5). In qua assumptione diaboli nulla potest esse adoptio, sed prava tentatio. Placitum vero, quis nescit, in multis rebus esse posse, nec in adoptione sola? Similiter et applicatio. Nam saepius legitur in historiis: Et applicuit dux ille vel ille castra ad hanc vel ad illam civitatem. Si applicatio est adoptio, ergo adoptavit civitatem sibi in filium, quam magis venit debellare. IX. Ecce et hic caeca stultitia tua et indocta temeritas apparet, qua non intelligis, quam adversa et (0168B)contraria omni rationi ponis et confirmas, addere [ Forte, addens] etiam: Ut propter nomen servi sit quoque adoptivus; non intelligens apud priorem populum, qui dura legis servitute subjectus est, propter magnum humilitatis sacramentum, dispensationemque verae humanitatis, servum a prophetis nominari Christum. Aliquibus in locis legimus. Inter filios siquidem gratiae, id est, in novo populo Filius ubique nominatur. Quae vocabula in Isaia propheta manifeste quodam in loco distinguuntur, ubi ait: Parvulus natus est nobis, et Filius datus est nobis (Isai. IX, 6). Qui fuit parvulus vel servus apud synagogam in umbra servientem, apud Christianos, in luce libertatis viventes, Filius est. Quam discretionem filii et servi ipse quoque Dominus in Evangelio (0168C)designare videtur, ubi ait: Servus non manet in domo in aeternum, Filius autem manet in aeternum. Moxque subjungit dicens: Si Filius vos liberaverit, vere liberi eritis (Joan. VIII, 35, 36). Qui apud infideles Filius est fabri et servus: apud fideles Filius est Dei, et Deus verus. X. Nescio, qua fronte sacerdotem Christi, o nove doctor, te confitearis esse, dum Christum Deum denegas. Judaei claudebant aures corporis, ne apostolum 817 Paulum praedicantem audirent, Christum Deum esse: Tu claudis oculos cordis, ne intelligas eumdem Deum esse. De quo ipse egregius praedicator ait: Nos autem praedicamus Christum crucifixum, Domini [Leg. Dei hic et infra] virtutem et Domini sapientiam (I Cor. I, 23, 24). Et quidem sapientia et (0168D)virtus Dei, Domino utique [Locus corruptus. Forte leg.: Et quid est sapientia et virtus Dei Dominus utique]. Nos ergo praedicamus Christum crucifixum, inquit, Judaeis quidem scandalum, gentibus autem stultitiam. Crux enim Domini, quae stultitia gentibus, et Judaeis scandalum fuit, tibi utrumque est. Neque enim aut stultitia ulla major est, quam non credere veritati: aut majus scandalum, quam audire quod verum est nolle. Stultitia visa est gentibus, Dominum crucifigi; et Judaeis, Dei Filium mori, scandalum fuit. Par forte videri potuisset et impietas tua cum Judaeis, nisi quod in hoc majus est crimen tuum, quod illi eum negabant Deum esse, in quo adhuc passio ostendebat hominem: tu eum denegas (0169A)Deum, quem jam resurrectio probavit Deum. Ac per hoc illi eum persequebantur in terra, tu eum persequeris et in coelo, nolens illum Deum praedicare regnantem in coelo, cujus ministerio fungeris in Ecclesia. XI. Post horum itaque enumerationem nominum, quibus Christum niteris confirmare adoptivum esse, addis et hoc: « Quisquis unumquodlibet denegare decreverit, quia unum absque alio stare nequit: quin potius, quicunque ille est, rationis veritate convictus, velit nolit, negaturus est eum verum hominem. » Nos vero verum hominem esse Christum, et veram carnem de virgine assumpsisse, veraciter et fiducialiter confitemur. Sed et hoc, quod ais: « Qui unum horum denegare contendit, quod caetera (0169B)stare non possint; » nullatenus verum est: scilicet, quod propter assumptionem necessario sit adoptivus Dei Patris Filius homo de virgine natus, sicut superius probavimus. Et si hoc unum esse non potest, omnino secundum tuam sententiam et alia omnia abjicienda sunt, quia hoc unum sine dubio stare non potest, quod propter assumptionem carnis sit adoptivus Christus Dei Patris Filius. XII. Dicis: « Quod nomen adoptionis electae creaturae sit, et non reprobae. » Et hoc quam verum sit, sciens quisque intelligit, possunt enim et mali adoptivos habere filios, sicut et boni: et hoc nomen commune est bonis et malis, quia in utrisque invenitur. Nam qui legit historias saeculares, inveniet et in paganis hanc consuetudinem adoptionis esse: nec necesse (0169C)est semper ubique esse adoptionem, ubi gratia est. Dicitur in conspectu custodis carceris Joseph invenisse gratiam (Gen. XXXIX, 21): non tamen intelligendum est eum sibi adoptasse in Filium; sed et in multis locis aliter inveniet gratiam nominari, nec semper ad adoptionem pertinentem, sicut et electionem et assumptionem, et caetera nomina, quae contentiose congregasti, ut affirmares necessario propter haec nomina Christum esse adoptivum; quod omnino verum non esse intelligit, qui diligenter sacras, sive saeculares legit litteras. XIII. Dicis et vere dicis: « Christus veritas est, justitia est, aequitas est, pietas est, misericordia est; non vult de se credere vel praedicare, quam id, quod est. » Si veritas est Christus, nullum utique figmentum (0169D)est in eo; et si nullum figmentum est in eo, utique verus est filius, et adoptivus dici non potest: quia videlicet adoptio quaedam est voluntatis significatio, non nativitatis veritas. Vult enim habere in nomine, qui adoptat sibi filium ex quolibet alieno, illum quem non habet proprium in natura. Juxta Psalmistam vero, veritas de terra orta est (Psal. LXXXIV, 12): verus utique Filius Dei, qui de terra nostrae naturae, id est, de virginali carne ortus est, et natus verus Deus, et verus homo. Hoc igitur quod est, id est, veritas de eo credimus. Decuit itaque et vere decuit, ut in Dei Filio proprietatis esset (0170A)nobilitas, veritas, et dignitas, non adoptionis communio cum caeteris, vel nuncupationis fragilitas inter caeteros: quia nullum figmentum appellationis in Christo, qui est veritas, et in quo omnis est plenitudo divinitatis, fieri potuit, Apostolo attestante, qui ait: Dei enim Filius Jesus Christus qui in vobis per nos praedicatus est, per me [ . . . non fuit Est] et Non, sed Est in illo fuit. Quotquot enim promissiones Dei sunt, in illo Est (II Cor. I, 19, 20). 818 XIV. Haec est namque summa disputationis nostrae; nam ego dico, et non solus ego, sed et tota unanimitas catholicae Ecclesiae pia credulitate testatur, Deum esse Christum et Filium Dei verum, imo verum Deum, qui natus est de Spiritu sancto et Maria virgine: tu dicis eumdem esse adoptivum filium (0170B)et nuncupativum Deum. Hoc ergo a te audire desidero, si illum qui crucifixus est, et mortuus est, et die tertio resurrexit, Deum adorare volunt [ Forte, adorari velis]? Si adorandum eum esse dicis, utique consequenter Deum esse, quem adoraveris, ut fatearis necesse est, ne te testimonium illud damnet divinum, quo diabolus territus recessit a Christo, audiens ab eo: Vade retro, Satanas; scriptum est: Dominum Deum tuum adorabis, et illi soli servies (Marc. VIII, 33). Si autem non adorandum Deum aestimes, qui crucifixus est, ergo culpandae sunt angelicae potestates, qui eumdem in throno paternae majestatis sedentem adorare probantur, Apostolo attestante, qui ait: Cum introducit primogenitum in orbem terrae, dicit: Et adorent eum omnes angeli (0170C)Dei (Hebr. I, 6). Hoc vero de suscepto homine dictum esse, Joannes tractator ejusdem epistolae affirmat in homiliis, quas in eamdem epistolam, ubi haec legitur sententia, composuit. « Quoties enim, inquit, magna quaedam et altiora dicturus est, praestruit illa primum, et facit illa susceptibilia. Superius enim dixerat quia non per prophetas nobis locutus est, sed per illum, [et] quia Filius melior est angelis, quod ex ipso argumentatus est nomine: hic autem jam ex alia re vult argumenta deducere. Ex qua ista? Ex adoratione videlicet. Nam tanto eum meliorem demonstrat, quanto Dominum servis constat esse meliorem. Quomodo si quis in quamdam domum introducat aliquem, et confestim omnes illius (0170D)domus principes [ Chrys., princeps] jubeat ut omnes illum proni simul adorent: ita et Christum secundum carnem jussit a cunctis angelis adorari dicens: Et adorent eum omnes angeli Dei. » Et in sequenti alterius homiliae loco eumdem replicat sensum dicens: « Revera magnum et mirabile et stupore plenum est, carnem nostram sursum sedere et adorari ab angelis et archangelis, et cherubim et seraphim. Hoc saepius in mente versans excessum patior, et majora de genere humano imaginor: majora quippe video et clara exordia, multam Deo festinationem [ Chrys., multum Deo festinante] pro natura nostra. » XV. (0171A)Disce igitur ab angelis feliciter, Christum credere Deum, et adorare, ne cum diabolo infeliciter dubitare incipias, vel, quod pejus est, eum negare, in quo ille dubitabat: ille dixit: Si Filius Dei es; tu dicis: Filius Dei non est: quod ille interrogavit dubitanter, tu negas instanter. Nemo adhuc inventus est praeter hujus sectae auctores, qui impietatem diabolicam fuerint supergressi, quod ille in Domino confessus est esse posse, vos non creditis esse potuisse. At si ille validissimis sacrae Scripturae testimoniis repulsus discederet a Christo, tamen mansit in eo usque ad ipsam crucem omnis suspicio divinitatis ejus; nec tunc quidem opinari eum Filium Dei desiit, postquam tantum in eo persecutoribus suis licere cognovit. Sed callidus utique hostis inter ipsas (0171B)quoque corporeas passiones omnimodo pervenire ad Dei agnitionem, etiam in ipso mortis articulo, tentavit dicens per eos, qui crucifixerant: Si Filius Dei est, descendat nunc de cruce, et credimus ei (Matth. XXVII, 42): scilicet, ut motus contumeliis verborum Dominus desereret sacramentum salutis humanae, dum irasceretur ob injuriam. Sed magna Dei Salvatoris nostri patientia triumphi dispensationem et redemptionis nostrae mysterium ad resurrectionis gloriam reservavit, majori siquidem miraculo mortuus de sepulcro resurrexit ad vitam, quam vivus descendisset de cruce.
XVI. Sequitur quoque in Epistola tua: « Sicut ea, inquis, quae de illo celsa, atque gloriosa sunt, credimus et collaudamus, ita humilitatem ejus et (0171C)omnia indigna, quae propter nos misericorditer suscipere voluit, despicere nullo modo debemus. » Dicis itaque illum, qui nos creavit, cum non essemus, haec indigna omnia pati pro nobis. Scimus quis ille est, qui nos creavit, proprius Filius Dei. Quomodo potest 819 utrumque esse verum, ut ille qui condidit, haec indigna passus esset pro nobis, si ille qui creavit, est proprius Filius Dei, et ille qui passus est, adoptivus sit? Nullatenus dividere poteris, sicut ipsa consequentia sermonis tui testatur, creatorem ab eo qui haec passus est pro nobis. At si unus est in persona, unus est etiam in proprietate filii: quia proprii filii et adoptivi, sicut saepe dictum est, duae sunt personae. Deus igitur et homo qui assumptus est, una persona; et necesse est unam (0171D)esse proprietatem in una persona, ut tota persona proprius sit filius, vel tota adoptivus. Una persona te cogit unam confiteri proprietatem filii in duabus naturis. XVII. Ponis itaque verba epistolae nostrae, ubi post convenientem sermonis nostri exhortationem diximus: « O quantis sanctorum Patrum exemplis hanc fidem probare possimus, quod Christus Jesus verus est Dei Patris Filius, et mox a conceptione virginalis uteri verus conceptus est Deus, verus et natus Deus; » et ad haec respondit [respondes]: « Hae sunt sententiae credulitatis vestrae de geminis in Christo naturis, quas ita in singularitatem personae (0172A)confunditis, ut inter Deum et hominem, inter Verbum et carnem, inter creatorem et creaturam, inter suscipientem et susceptum nullam esse differentiam astruatis. » Quod dicis geminas nos naturas in singularitatem unius personae confundere, ex parte quidem verum dicis; ex parte vero solito tuo more falso calumniaris. Nos namque duas naturas in una Christi persona, non, ut tu dicis, cum Eutyche confusas, sed cum Ecclesia catholica sic ineffabiliter conjunctas credimus et confitemur, ut manente utriusque naturae proprietate, et ut ita dicam, salva integritate ambarum, et divina humanis, et humana divinis communicent: essetque in hac sancta et mirabili conjunctione non deitatis conversio, sed humanitatis exaltatio: id est, non Deus conversus in (0172B)hominem, sed homo glorificatus in Deum; nec divina natura amisisset esse quod erat, id est, Deus, sed humana natura inciperet esse quod non erat: sicque, ut saepe diximus, et semper dicemus, unus sit Christus ex duabus naturis mirabiliter et ineffabiliter unitis, totus unus et verus Filius Dei. Ac per hoc in duabus naturis unus verus Deus et nominatur et vere est: quia videlicet et Deus omnipotens nunquam de se aliquid vult dici quod non sit: hoc enim a fide catholica omnino alienum est; sed ita, ut diximus, Dei Filius hominem assumpsit, ut nihil amisisset quod habuit, et cum susceptione hominis fuit verus Filius Dei, sicut semper est; nec etiam minorata est divinitas propter hominem, nec mutata in hominem; sicut nec homo a natura humanitatis (0172C)recessit, ut non esset homo, sed natura humanitatis proprietatem naturae servavit, et substantia divinitatis proprietatem divinitatis non amisit. Tamen homo Deus est Christus, et Deus homo factus, ut sit verum, quod beatus evangelista ait: Verbum caro factum est: in Verbi nomine Deum designans, et in carnis nomine hominem demonstrans, de quo beatus Hieronymus contra Jovinianum ait: « Verbum caro factum est, ut nos de carne transiremus in Verbum: nec Verbum desiit esse quod fuerat: nec homo perdidit esse quod natus est. Gloria aucta est, non mutata est natura. » Et beatus Augustinus in libro Enchiridion: « De quo mediatore, inquit, longum est, ut quanta dignum est, tanta dicantur, quamvis ab homine dici digna non possint. Quis enim hoc (0172D)solum congruentibus explicet verbis, quod Verbum caro factum est, ut habitaret in nobis (Joan. I, 14), ut crederemus in Dei Patris omnipotentis unicum Filium natum de Spiritu sancto et Maria virgine? Itaque Verbum caro factum est, ad divinitatem [ Aug., a divinitate] quidem carne suscepta, sed non in carnem divinitate mutata. Carnem porro hic debemus hominem accipere, a parte totum significante locutione, sicut dictum est: Quoniam non ex operibus legis justificabitur omnis caro (Rom. III, 10), id est, omnis homo. Nam nihil naturae humanae in illa susceptione fas est dicere defuisse, sed naturae (0173A)ab omni peccati nexu omnimodo liberae: non qualis de utroque sexu nascitur per concupiscentiam carnis, cum obligatione delicti, cujus reatus regeneratione diluitur; sed qualem de virgine nasci oportebat, quem fides 820 matris, non libido conceperat. » Illi igitur homini, qui ex virgine natus est, singulari munere prae caeteris sanctis datum est, ut statim ex quo in utero virginis incepit homo fieri, esset et Deus. Unde et eadem gloriosa semper virgo Maria non solum hominis, sed et Dei genitrix recte credenda est et confitenda. XVIII. Inter alia quoque testimonia quae congregas de sancta Scriptura, tu saepe dicte Felix, ponis evangelicam sententiam et apostolicam, quibus maxime tota malae credulitatis tuae destruitur impietas, ubi (0173B)ipse Salvator oculis elevatis ad Patrem ait: Ut cognoscant te solum verum Deum, et quem misisti Jesum Christum (Joan. XVII, 3): atque iterum de epistola beati Joannis evangelistae, ubi ait: Et assumpsit (0174A)nos, et dedit nobis sensum, ut cognoscamus verum Deum, et simus in vero Filio ejus Jesu Christo: hic est verus Deus et vita aeterna (I Joan. V, 20). Si igitur Deus, secundum quod angelus praedixit beatae Mariae virgini, nomen est humanitatis assumptae a Dei Filio; et Christus propter regiam dignitatem, vere omnino (juxta testimonium ejusdem evangelistae, sive in Evangelio ipsa Veritate dicente, sive in epistola sua) idem ipse, qui dicitur Jesus Christus, verus est Deus, et verus Filius Dei. Aut ergo haec nomina tollenda sunt ab humanitate Filii Dei: aut, si haec nomina illius [ Supple: propria sunt, vel simile quid ], qui natus est ex virgine; ergo et ille homo, qui natus est ex virgine, et his nominibus vocatur, verus est Deus et verus Filius Dei. Sed (0174B)quia de hac ipsa quaestione plura videntur esse dicenda, praesentis libelli hic terminum ponere curavimus, ut ea quae sequuntur. sequentis libelli disputationi serventur.
LIBER QUARTUS. (0173)
I. (0173B)Sequitur in libello praefati doctoris pessimum et a saeculo inauditae blasphemiae argumentum, quo omnino Christi Dei impiissima temeritate contradicit divinitati, quod multis sanctorum Patrum testimoniis destruendum esse necessarium videtur. Quapropter lectorem obsecro, ne me longiorem in hac serie disputationis reprehendat. Simplici sermone (0173C)apud auditores pios fides vera proferri potest; sed impietatis assertio plurima testimoniorum auctoritate diluenda: quatenus si nostrae parvitatis sensus contemptibiles habeat, saltem multimoda catholicorum doctorum auctoritate vincatur, utque Dei Christi donante et miserante clementia corrigatur.
II. Ponit itaque hujusmodi verba: « Secundo autem modo, ait, nuncupative Deus dicitur, sicut superius dictum est de sanctis praedicatoribus, de quibus Salvator Judaeis ait: Si enim illos dixit deos, ad quos Dei sermo factus (Joan. X, 35); qui tamen non natura ut Deus, sed per Dei gratiam ab eo, qui verus est Deus, deificati dii sunt sub illo vocati: in hoc quippe ordine Dei Filius Dominus et Redemptor noster juxta humanitatem, sicut in natura, ita et in (0173D)nomine, quamvis excellentius cunctis electus, verissime tamen cum illis communicat, sicut et in caetera omnia [ Leg., in caeteris omnibus], id est, in praedestinatione, in electione, in gratia, in susceptione, in assumptione nominis servi, atque applicatione, seu caetera his similia, ut idem qui essentialiter cum Patre et Spiritu sancto in unitate deitatis verus est Deus, ipse in forma humanitatis cum electis suis per adoptionis gratiam deificatus fieret, et nuncupative Deus. » Quem paulo ante evangelico testimonio et ipsius evangelistae testificatione dixisti verum Deum: quomodo nunc dicis nuncupativum Deum? Aut auctoritati evangelicae etiam et ipsius veritatis testificationi, quam posuisti, ubi ait: Haec est enim vita (0174B)aeterna, ut cognoscant te solum verum Deum, et quem misisti Jesum Christum (Joan. XVII, 3): Et quod idem evangelista ait: Ut cognoscamus verum Deum, et simus in vero Filio ejus Jesu Christo (I Joan. V, 20), consentire habes; vel tuam sententiam confirmare alio [ Quercet., aliud] majore quolibet testimonio, quam ipsius veritatis, vel tanti apostoli, et evangelistae, (0174C)qui super pectus Domini recubuit: vel si hoc non ausus es facere, imo quia non potes, restat ut tuam sententiam damnans radas de corde tuo hoc nomen in Christo nuncupativae Deitatis quod homo finxit, non Deus; quod humana inventio, non divina auctoritas composuit. III. 821 Dicat beatus Apostolus, quid inde sentiat, vel de quo dixisset illud, quod et tu posuisti: Qui est super omnia Deus benedictus in saecula (Rom. IX, 5). Dicit itaque Christo in se loquente: Optabam ego ipse anathema esse a Christo pro fratribus meis, qui sunt cognati mei secundum carnem, qui sunt Israelitae, quorum adoptio est filiorum et gloria, et testamentum, et legislatio, et obsequium, et promissio, quorum patres, ex quibus Christus secundum (0174D)carnem, qui est super omnia Deus benedictus in saecula (Rom. IX, 3 et seq.). Intellige consequentiam sermonis apostolici. De Israelitis testatur, quasi se excusare volens, quod non propter invidiam legem illorum non servaret: sed dum veritatem intellexisset, veritati obedire mallet. Dicit illorum promissiones, id est, Israelitarum, quorum patriarchae patres erant, ex quibus, id est, patriarchis, Christus secundum carnem natus est, quem etiam super omnia Deum benedictum in saecula nominare non dubitavit: Deum, inquam, nominavit benedictum illum, qui natus est carnaliter ex Patrum progenie, non nuncupativum. De qua sententia beatus Proclus Constantinopolitanus episcopus in epistola ad Armenios (0175A)ita ait: « Apostolus dixit eum Christum, ut ostendat, quia secundum veritatem Deus factus est homo. Dixit eum qui est, ut eum sine initio esse declaret. Dixit eum super omnia, ut totius creaturae Dominum praedicet. Dixit eum benedictum, ut adoremus eum tanquam omnipotentem humiliter, nec ut conservum calumniis appetamus. » Item Cyrillus episcopus Alexandrinus de unitate personae et proprietate in duabus naturis Filii Dei: « Unus igitur est, inquit, et ante incarnationem Deus [ Cyril., Deus verus], et qui in humanitate mansit, in quo erat [ Cyril., id quod erat], et est, et erit. Non discernendo igitur unum Dominum Jesum Christum in hominem seorsum, et seorsum in Deum, sed unum eumdemque Jesum Christum esse dicimus, (0175B)non ignorantes differentias naturarum, sed eas inconfusas inter se servantes [ Cyril., statuentes]. » Et post pauca: « Christum, inquit, Deum unum et Dominum confitemur, non tam hominem cum Verbo coadorantes, ne divisionis quaedam species inducatur; sed unum etiam et eumdem adorantes, quia non est alienum a Verbo corpus suum, cum quo ipse etiam assidet [ Quercet., adsedet] Patri. Nec hoc ita dicimus, quasi duobus filiis assidentibus, sed uno cum carne per unitatem: quia si talem copulationem factam per substantiam, aut quasi impossibilem, aut quasi parum decoram voluerimus decipere, in id incidimus, ut duos filios esse dicamus. Nec enim [ Leg. ex Cyrillo: Necesse est enim] discernere et discere hominem separatum, fuisse sola filii (0175C)appellatione honoratum, et rursus Verbum, quod est ex Deo et nomine et veritate Filius Dei: sed discernere in duos filios non debemus unum Dominum Jesum Christum. » Item beatus Hilarius in libro nono fidei catholicae: « Haec itaque humanae beatitudinis fides vera est, Deum et hominem praedicare, Verbum et carnem confiteri. Neque Deum nescire, quod et homo sit, neque carnem ignorare, quod Verbum sit. » Consentanea quoque evangelicis testimoniis, apostolicisque doctrinis et sanctorum Patrum sensibus, beatus Cassianus profert in illo libro, quem contra haereticae pravitatis sectam scripsit: « Testamentum, inquit, vetus concinuit novo, David Joanni concedat. » Et paulo post: « Quem verum (0175D)hominem dicit David, quia mater Sion dicit: Homo, et homo natus in ea, eumdem verum Deum credit et praedicat, quia ipse fundavit eam Altissimus (Psal. LXXXVI, 5). Quem verum hominem novit Joannes audiens eum dicentem: Quaeritis me occidere hominem, qui veritatem locutus sum vobis (Joan. VIII, 40); (0176A)eumdem verum Deum monstrat dicens: Hic est verus Deus et vita aeterna (I Joan. V, 20). Verum hominem Christum recognoscit, quia Verbum caro 822 factum est, et habitavit in nobis; eumdemque verum Deum ostendit; quia in principio erat Verbum, et Verbum erat apud Deum, et Deus erat Verbum. » Et paulo post idem Cassianus in libro tertio de sacramento passionis Christi, et de unitate Filii Dei disserens ait: « Itaque sic in se totum hominem verus Deus et summus accepit, et sic plenitudo divinitatis, veritate divinae humanaeque substantiae inconfusibiliter permanente, semetipsum pleno conjunxit homini, ut unitate deinceps in aeternum manente personae, nec homo Christus a sua divinitate, nec idem Deus Christus a sua possit humanitate (0176B)disjungi: unus tamen atque idem Christus et ex veritate passionis humanae, quae nostra fuerant, redderet: et ex veritate impassibilis, divinae, quae sua fuerant, tribuisset. Et sic utriusque naturae inconfusa veritas perduravit, ut nec homo a Deo divelli, nec Deus a suscepto possit homine separari. » De qua etiam unitate clarissimus doctor beatus Augustinus in libro primo de sancta Trinitate cap. tertio decimo inter alia multa catholicae fidei convenientia ita ait: « Nisi tamen idem ipse esset filius hominis, propter formam servi, quam accepit, qui est Filius Dei propter Dei formam, in qua est, non diceret apostolus Paulus de principibus hujus saeculi: Si enim cognovissent, nunquam Dominum gloriae crucifixissent (I Cor. II, 8). Ex forma enim servi crucifixus (0176C)est, et tamen Dominus gloriae crucifixus est. Talis enim erat illa susceptio, quae Deum hominem faceret, et hominem Deum. » Item in eodem libro cap. septimo: « Neque enim sic accepit formam servi, ut amitteret formam Dei, in qua erat aequalis Patri. » IV. Si ergo ita accepta est forma servi, ut non amitteretur forma Dei, cum et in forma servi et in forma Dei idem ipse sit Filius unigenitus Dei Patris: illum quem vestra temeritas affirmat adoptivum, hunc beatus Augustinus non dubitavit unigenitum nominare. Ubi unigenitus est, ibi locum non habet adoptivus. Nec secundum vestram assertionem unigenitus est tantum in divina natura, et primogenitus (0176D)in humana; quia beata Virgo alterum non genuit, nisi verum et hunc unigenitum Dei Patris et suum. Item primogenitus in humanitate, ut ait Evangelista: Donec peperit filium suum primogenitum (Matth. I, 25): in divina vero nativitate, sicut ait Apostolus: Primogenitus omnis creaturae (Coloss. I, (0177A)15). Et ipse est ante omnes, et omnia in illo constant. Secundum formam servi ipse est caput corporis Ecclesiae. De sententia vero doctoris gentium, quam beatum Augustinum supra exposuisse diximus: Si enim cognovissent, nunquam Dominum gloriae crucifixissent: egregius doctor Cyrillus in epistola secunda ad Successum ait: « Non solum Dominum gloriae, sed et Deum super omnia benedictum in saecula beatissimus Paulus affirmat proprium verbi corpus affixum in ligno. » Petrus quoque Ravennensis episcopus de hac sancta fide, quod Jesus, qui ex Virgine natus est, verus sit Deus, in suo sermone confirmat; ait enim inter alia catholicae fidei testimonia: « Concipies, inquit angelus, in utero, et paries Filium, et vocabis nomen ejus Jesum, (0177B)quod Hebraice Jesus, Graece σωτήρ, Latine Salvator interpretatur. Merito igitur Virgini salva sunt omnia quae genuit Salvatorem. Et vocabis nomen ejus Jesum (Luc. I, 31), quia in hoc nomine Deitatis adoratur tota majestas: omnes qui commorantur in coelis, universi qui habitant in terris, cuncti qui in profundo tenentur inferni, huic prosternunt nomini, hoc adorant. Audi Apostolum dicentem: Ut in nomine Jesu omne genu flectatur coelestium, terrestrium et infernorum (Philip. II, 10). Hoc nomen est, quod dedit caecis visum, auditum surdis, claudis cursum, sermonem mutis, vitam mortuis, totamque diaboli potestatem de obsessis corporibus virtus ejus nominis effugavit. Et si nomen tantum est, quanta potestas? Sed quis est iste, (0177C)qui vocatur hoc nomine? Dicat Angelus: Et Filius, inquit, Altissimi vocabitur (Luc. I, 32). Videtis, quia quod concepit Virgo, non terreno germine, sed coelesti conceptu Virgo peperit, sed Deus suscepit Filium. Ergo qui de hac nativitate humano modo disputat, ad omnem tendit tanti genitoris injuriam. » 823 V. Intellige, o indocta temeritas, quid post tantorum Patrum testimonia relinqui possit nuncupationis in Christo vel adoptionis. Dicit ipsa Veritas: Quod Deus conjunxit, homo non separet (Matth. XIX, 6). Deus conjunxit seipsum humanae naturae, ut esset unus Deus in duabus naturis, et unus Filius Dei: quis est qui possit separare quod Jesus adunavit, vel dividere quod Deus conjunxit? Nam si duas personas in uno Christo propter apertam blasphemiam (0177D)timeas fateri, tamen omnia quae duabus personis inesse necesse est, in tua confessione confirmare non metuis. Nonne duo sunt, qui verus est Deus, et qui nuncupativus Deus? nonne etiam et duo sunt, qui adoptivus est Filius, et ille qui verus est Filius? Alia quippe est persona veri Dei, alia nuncupativi: et alia est persona veri Filii Dei, altera adoptivi filii. Omnis itaque qui evangelicam legit historiam, intelligere potest quod Jesus et Christus nomina sunt humanitatis in Filio Dei. Et si Jesus Christus, qui natus est ex Virgine, non est verus Deus, (0178A)quomodo universalis Ecclesia per totum mundum communi consuetudine, etiam et vos, ut reor, in omnibus orationibus quae in missarum solemniis decantantur, dicere solet: Per Jesum Christum Dominum nostrum, qui tecum vivit et regnat Deus in unitate Spiritus sancti per omnia saecula saeculorum. Sed et ipse ait apostolis suis, qui passus est et resurrexit: Data est mihi omnis potestas in coelo et in terra (Matth. XVIII, 18). Cui data potestas, nisi illi qui de Virgine natus est? nam sicut paulo ante dixisti: « Dei Filius ex Deo substantialiter natus, essentialiter habuit omnem potestatem cum Patre et Spiritu sancto: sed haec potestas data est Filio Virginis. » Et si omnem potestatem habet, quomodo potest esse ut non sit omnimodis verus Deus et verus Filius (0178B)Dei? Moyses fuit Deus nuncupativus, tamen non data est ei omnis potestas: ideo secundo percussit petram ad eliciendam aquam. Quidquid vero miraculorum Christus gessit in mundo, dum visibili praesentia conversatus est inter homines, propria virtute fecit ut potens et verus Deus. Nunquid aliquis sanctorum per se potuit aliquid facere absque eo qui ait: Sine me nihil potestis facere (Joan. XV, 5)? Dic ergo tu, unde in nomine Jesu tantas virtutes fecerint apostoli, si ipse Jesus non habuit propriam potestatem, sed nuncupativam? Dic quoque, rogo, qui contradicis divinitati Jesu, et non vis in eo potestatem esse propriam, sed munus alterius, quomodo et nomen ejus tantam potestatem habuit, qua ipse, cujus hoc nomen est, ut tu blasphemas, eguit? Quomodo in (0178C)nomine ejus daemones ejecti, debiles curati, mortui suscitati sunt? Petrus enim apostolus claudo illi, qui sedebat ad speciosam portam templi, in nomine, inquit, Jesu Christi surge et ambula (Act. III, 6). Et iterum in civitate Joppe ad eum qui ab annis octo paralyticus jacebat in lecto: Aenea, sanat te, inquit, Jesus Christus, surge et sterne tibi (Act. IX, 34). Paulus quoque ad spiritum Pithonis: Praecipio, inquit, tibi in nomine Jesu Christi, exi ab ea. Et exiit ab ea daemonium (Act. XV, 16). Quam longe ergo haec imbecillitas a Domino fuerit, hinc intellige, quando nec illi imbecilles fuerunt, qui talia per nomen ejus facere potuerunt, quod ille per nomen suum potenter fecit: siquidem nemini apostolorum post Dei resurrectionem vel daemones, vel infirmitates obstitisse (0178D)agnovimus. Nunquid in seipso infirmus fuit, cujus fides etiam per alios super universa regnavit? Quid est autem quod ipse cujus potestati derogas discipulis suis ait: In nomine meo daemonia ejicite? Nunquid ad potestatem exercendam nomine alterius eguit, qui ipsum nomen suum potestatem esse fecit? Sed quid adhuc addicitur? Ecce, inquit, dedi vobis potestatem calcandi super serpentes et scorpiones, et super omnem virtutem inimici (Luc. X, 15). Quem tu nuncupativum Deum dicis, Apostolus scribens ad Titum, magnum Deum nominare non dubitavit: Apparuit (0179A)enim, inquit, gratia Dei Salvatoris nostri omnibus hominibus erudiens nos, ut abnegantes impietatem et saecularia desideria sobrie et juste et pie vivamus in hoc saeculo, exspectantes beatam spem et adventum gloriae magni Dei Salvatoris nostri Jesu Christi (Tit. II, 11). Cujus sententiae sensum beatus Hieronymus in tractu ejusdem Epistolae ita exposuit: « Ubi est, inquit, Arius serpens? ubi Eunomius coluber? Magnus Deus Jesus Christus Salvator dicitur, non primogenitus omnis creaturae, non Verbum Dei et sapientia 824 [quae sunt appellationes divinae generationis]: sed Jesus et Christus, quae vocabula assumpti hominis sunt. Neque vero alium Jesum Christum, alium Verbum dicimus, ut nova haeresis calumniatur; sed eumdem et ante saecula [ S. Hier. (0179B)addit: et post saecula], et ante mundum et post Mariam; imo ex Maria magnum Deum appellamus Salvatorem nostrum Jesum Christum, qui dedit semetipsum pro nobis. » VI. Quis est vero qui judicaturus est mundum, homo tantum solitarius, vel Deus filius hominis? Nequaquam ita adversarius es veritati, ut audeas contradicere ipsius Veritatis testimonio, quae ait: Cum sederit filius hominis in sede majestatis (Matth. XIX, 28). Itemque apostolus Paulus eumdem, qui judicaturus est mundum, Deum omnino affirmavit, dicens ad Romanos: Alioquin quomodo judicabit Deus hunc mundum (Rom. III, 6); nisi forte, quia Apostolus in alia Epistola nos manifestandos ante tribunal Christi (II Cor. V, 10); in alia, ante tribunal Dei (0179C)(Rom. XIV, 10)? Ama vitam, ama salutem tuam, ama eum per quem redemptus es, metue eum a quo judicandus es. Velis enim nolis, manifestandus ante tribunal Christi es; et seposita impietatis blasphemia, ac verborum infidelium cantilena, si aliud putas tribunal Dei esse quam Christi, venias ante tribunal Christi, et invenies utroque documento inexplicabili, ipsum tribunal Dei esse quod Christi, totamque in uno Filio Jesu Christo divinitatis potentiam et Patris Dei majestatem. Idem quoque praefatus gentium praedicator ubi carnis dispensationem et veram divinitatis celsitudinem Christo inesse scribens ad Corinthios ostendit: Si noveramus, ait, Christum secundum carnem, sed nunc jam non novimus (II Cor. V, 16); in his scilicet paucissimis verbis magnum Christi (0179D)incarnationis mysterium demonstrans. Quae verba beatus Cassianus catholico exponens sensu (Lib. III de Incarn., cap. 3): « Ascendit ergo, inquit, quodammodo quasi in altiorem gradum doctrinae apostolicae praedicatio, et licet sensus ibi in utroque conveniat, sacramentum tamen perfectae fidei, sententia expressiore confirmat, dicens: Et si cognovimus secundum carnem Christum, sed nunc jam non novimus; videlicet quia prius eum et hominem scimus et Deum, nunc tantum Deum [ Quercet., cunctandum Deum]. Cessante infirmitate carnis nihil in eo jam novimus, nisi virtutem divinitatis: quia totum in Deo [ Cass., in eo] virtus est majestatis divinae, ubi (0180A)esse desiit infirmitas imbecillitatis humanae. Omne ergo penitus hoc testimonio [ Quercet., testimonium] mysterium et sumptae carnis et perfectae divinitatis exposuit. Dicens enim: et si cognovimus Christum secundum carnem, sacramentum nati in carne Dei locutus est. Adjiciens autem: nunc non jam novimus, vim depositae infirmitatis licuit [ Cass., explicuit]. Ac per hoc cognitio illius [ Cass., cognitio illa] carnis ad significationem pertinet hominis, ignoratio autem ad honorem divinitatis. Hoc est enim dicere: cognovimus Christum secundum carnem, quandiu, quod secundum carnem cognosceretur, fuit: nunc jam non novimus, postquam esse divisit [ Cass., desivit]. Natura enim carnis in spiritalem est translata substantiam; et illud quod fuerat quondam hominis, (0180B)factum est totum Dei. Et ideo jam non novimus Christum secundum carnem, quia absorpta per divinam majestatem infirmitate corporea, nihil sacro resedit corpori ex quo imbecillitas in eo carnis possit agnosci. Ac per hoc quidquid fuerat prius substantiae duplicis, factum est virtutis unius. Cum utique non sit dubium Christum, qui crucifixus est ex infirmitate nostra, totum vivere ex majestate divina. » Et paulo post (cap. 5): « Bene ergo Apostolus missum se sicut a Deo Patre, ita et a Deo Filio praedicans confessionem statim Dominicae incarnationis adjunxit dicens: Qui suscitavit eum a mortuis (Gal. I, 1); verum scilicet incarnati Dei corpus suscitatum a mortuis docens juxta illud: Et si cognovimus Christum secundum carnem, bene addens: (0180C)sed nunc jam non novimus: hoc enim se in eo nosse dicit secundum carnem, quod sit a mortuis suscitatus: in eo vero se eum jam non nosse secundum carnem, quod cessante carnis fragilitate in sola eum noverit Dei esse virtute. » VII. Audi igitur quid idem apostolus de Christo dicit, utrum illum hominem vel etiam Deum voluisset intelligi: An experimentum, inquit, quaeritis illius qui in me loquitur Christus (II Cor. XIII, 3)? Quo loco volo ut edisseras mihi, o Felix! hunc quem 825 loqui Apostolus intra se dicit, homo sit an Deus? Si homo, quomodo in corde ejus corpus loqui poterat alterius? Si Deus, ergo non homo Christus, sed Deus: quia cum locutus in Apostolo Christus sit, et loqui in eo non potuerit nisi Deus: ergo locutus est in eo (0180D)Christus Deus. Vides itaque nihil esse hic jam quod contra haec dici queat. Nec disjunctionem aut divisionem aliquam inter Christum fieri et Deum posse, quia totus in Christo Deus, et totus in Deo Christus. Nulla hic recipi separatio potest, nulla discissio; una tantum est simplex, una tantum sana confessio adorare, amare, colere Christum Deum. Concordat quoque beatus Hieronymus praescriptorum sensibus Patrum, quod homo assumptus a verbo Dei in divinitatis glorificatus sit potentia atque indivisa majestate Deus unus adoretur in Christo, hunc eumdem sensum in libro tertio Commentariorum Jeremiae prophetae expressius ponens, ubi ait (in cap. XVII): (0181A)« Si maledictus est homo qui confidit in homine (Jer. XVII, 5), ergo maledicti erunt qui Jesum tantum hominem confitentur. Quod si nobis oppositum fuerit quod et nos credamus in eum qui dicit: Nunc autem quaeritis me interficere hominem, qui veritatem vobis locutus sum, quam audivi a Deo: hoc Abraham non fecit, vos facitis opera vestri Patris (Joan. VIII, 40); respondebimus illud apostolicum: Et si Christum aliquando juxta carnem cognovimus, sed nunc jam non novimus. Denique idem apostolus in principio Epistolae suae scribit ad Galatas: Paulus apostolus non ab hominibus neque per hominem, sed per Jesum Christum et Deum Patrem, qui suscitavit eum a mortuis, et qui mecum sunt omnes fratres (Gal. I, 1, 2). Si enim mors absorpta est in victoria (I Cor. XV, 54), quare (0181B)non carnis humilitas, quae propter humanam salutem assumpta est, in divinitatis transierit majestatem, ut faceret utrumque unum? » Non hic beatus Hieronymus confusionem duarum designat naturarum, sed unitatem potentiae, ut credamus unam potentiam divinitatis in Christo Domino Deo nostro, ne dicatur dualitas majestatis in Christo in quo est unitas individuae personae. Item idem qui supra et unde supra: « Per haec quoque discimus, Deum solum nosse cogitationes hominum. Si autem de Salvatore dicitur: Videns Jesus cogitationes eorum (Luc. XI, 17); nullusque potest videre cogitationes, nisi solus Deus: ergo et Christus Deus [est], qui scrutatur corda, et reddet unicuique secundum opera sua. » Idem quoque libro tertio in Amos prophetam: (0181C)« Tunc quoque primogenitus populus Dei Israel [ Hier., primogenitus Filius Dei, populus Israel] qui in unigenitum et vere Filium Dei miserat manum, aeterno luctui traditus est, et novissima ejus, sive qui cum eo erant, amaritudine sunt repleti. » Idem quoque in Zachariam lib. primo: « Nec mirum, ait, si Christus dicatur omnipotens, cui tradita est omnis potestas in coelo et in terra (Matth. XXIV, 18). Et qui dicit: Omnia quae Patris sunt, mea sunt (Joan. XVII, 10). » VIII. Quomodo catholicus aestimari potest, qui et tantorum doctorum testimoniis non credit, nec apostolica ad credulitatem movetur auctoritate, nec divinae per evangelicas paginas consentit veritati? Igitur tota sacra Scriptura hujus fideli catholicae fulgore, (0181D)quasi stellis lucentibus in coelo, clarescit; nec ulla in illis divinitatis nuncupatio sive [ F., sine] veritatis potentia Christo ascribitur, sed omnia propria virtute sanitatum beneficia, vel signorum miracula, quaecunque gessit, eum efficere testantur. Neque enim dubium est quin ipse propria potestate omnia fecerit quae de eo mira leguntur: vehementerque cavendum est ne aliquid in Christo fallaci imitatione putemus actum, sed omnia quaecunque vel in nominibus, vel in operibus leguntur de illo, cuncta solida veritate acta vel dicta credamus, quia in veritate nulla figmenti obumbratio inveniri poterit. Sed qui verus semper erit Deus in Deo Patre, verus est in homine et Deus. Et qui verus est hominis filius, idem ipse (0182A)verus est et Dei Filius: idemque homo Deus propter Deum; et idem Deus homo propter hominem, ut in homine quocunque anima et corpus. Haec ergo unitas et veritas in Christo nequaquam post Virginis partum coepta, sed in ipso Virginis utero conjuncta atque unita est. Diligenter etenim praecavere debemus, ut Christum non 826 modo unum post baptismum, vel resurrectionem; sed semper unum, ex quo conceptus est in utero virginali, confiteamur: quia intoleranda blasphemia est, ut etiam si nunc eum unum jam esse quis concedat, aliquando tamen non unum, sed duos fuisse contendat. Sic enim iste Felix cum suis sequacibus in sequenti litterarum suarum serie etiam sentire videtur: « Si enim, ait, ut vos vultis, homo assumptus a Filio Dei, mox a conceptione (0182B)virginalis uteri verus conceptus est Deus, verus et natus Deus, quomodo ipse Filius Dei ex voce formae servilis prophetiam Veteris Testamenti de semetipso testimonium perhibet, quod ex utero matris servus sit formatus, ipso dicente per Isaiam prophetam: Et nunc haec dicit Dominus, formans me ex utero servum sibi, ut reducam Jacob ad eum, et Israel [non] congregabitur (Isa., XLIX, 5). » Considera, lector, diligenter quod ille [ F., quid ille] velit de Christo intelligi, qui nobis improperat, velle eumdem, qui ex utero virginali tanquam sponsus processit de thalamo suo, Deum verum esse [ Supple: conceptum] et natum. Dicit enim: si, ut vos vultis: perspicuum est eum nolle quod nobis objicit velle: atque suam sententiam prophetico affirmare nititur testimonio, ut (0182C)magis servus sit ex utero formatus quam Deus, quem omnis catholica Ecclesia ipso sacrae conceptionis initio Deum verum confitetur ac praedicat: ut pote quia de Spiritu sancto et Maria virgine conceptum et natum evangelico testimonio certum habet. Quid enim de Deo nisi Deus nasci debuit? IX. Iste etiam Felix hunc conditionalem servum saepius solet affirmare, non intelligens quod divinae dispensationis sacramento servus nominaretur: scilicet non conditione, ut superius diximus, debitae servitutis, sed implendae paternae voluntatis in salute humana voluntaria obedientia. Nam in Christo quidquid gestum est, totum voluntatis fuit, non necessitatis, qui Apostolo testante, humiliavit semetipsum factus obediens Patri usque ad mortem, mortem autem (0182D)crucis (Philipp. II, 8). Alia est namque voluntaria humilitas, alia servilis necessitas. Quaedam enim de Christo per proprietatem naturae dicuntur, ut est via, veritas et vita; quaedam per significationem rerum per illum gerendarum a prophetis de eo praedicata sunt. Quo genere locutionis servum nominari a prophetis Christum credendum est; de quo enim propheta hoc testimonium protulit, in eo statim subjunctum est: Dedi te in lucem gentium, ut sis salus mea usque ad extremum terrae (Isa. XLIX, 6). Et ne iste honor tantae lucis parvus videatur, in eo adjunxit: Reges videbunt, et consurgent principes, et adorabunt propter Dominum, quia fidelis est, et sanctum Israel, qui elegit te (Ibid., V, 7). Quomodo autem, (0183A)si servus est, adoratur a regibus et principibus? De quo et paulo ante idem propheta ait ex ejusdem persona quem servum prophetice nominavit: Posuit me, inquit, sicut sagittam. « Christus autem, ut beatus Hieronymus (In cap. XLIX Isaiae) ait, de multis sagittis, et filiis plurimis, una sagitta electa, et Filius unigenitus est, cui et paterna vox mox respondit: Servus meus es tu Israel, quia in te glorificabor (Isa. XLIX, 3). Servus, quia cum in forma Dei esset, formam servi est dignatus assumere: et Israel, quia natus de semine Judaeorum. Quodque de nullo alio servorum intelligi potest, jungitur: quia in te glorificabor. Dicit enim ipse in Evangelio: Pater, glorifica nomen tuum (Joan. XII, 28): qui in psalmo loquitur ad Filium: Exsurge, gloria mea, (0183B)psalterium et cithara (Psal. LVI, 9), id est, omnium virtutum chorus. » Haec itaque praefatus Pater Hieronymus, Christum a conditionali nostrae necessitatis servitio separans, ait. Ex quo intelligitur non communi humanae conditionis more Christum servum nominari, sed altiori mysterio debere intelligi. Si ergo servus est Christus, quomodo tantos fecit liberos, Apostolo testante, qui ait: Non sumus ancillae filii, sed liberae, quae libertate Christus non liberavit (Gal. IV, 31). Et ipsa Veritas in Evangelio: Si filius vos liberaverit, vere liberi eritis (Joan. VIII, 36). Nam si omnes sancti liberi sunt secundum Veritatis, quae Christus est, vocem, quomodo ille solus remansit servus qui omnes in se credentes liberos facit? De quibus et alibi ait: Jam non dicam vos servos, (0183C)sed amicos (Joan. XV, 15): Et in eodem Evangelio: Servus, inquit, non manet in domo in aeternum, Filius autem manet (Joan. VIII, 35). Dominus autem, ut ait sanctus Augustinus, in forma servi, non servus: sed in forma servi Dominus fuit. 827 X. Quod vero in ipsa sacratissima incarnationis Christi origine Deus verus conceptus sit, multorum catholicorum testimoniis Patrum affirmari potest, quorum pauca hic subjicere curavimus: quia res de qua agitur tam clara est et nota, ut non multis indigeat testibus, cujus tot sunt testes quot fideles. Dicit ergo beatus Augustinus in libro saepe nominato Enchiridion (cap. 36): « Nunquid antea fuit homo, et hoc ei singulare beneficium praestitum est, quo singulariter promereretur Deum? (0183D)nempe ex quo homo esse coepit, non aliud coepit esse quam Dei Filius: et hoc unicus et propter Deum Verbum, quod illo suscepto caro factum est, utique Deus; [ut] quemadmodum est una persona quilibet homo, anima, scilicet, rationalis et caro, ita sit Christus una persona Verbum et homo. » Item Fulgentius in libro catholicae fidei (Lib. de Fide ad Petrum, cap. 18): « Firmissime, inquit, tene, et nullatenus dubites, non carnem Christi sine divinitate conceptam in utero Virginis, priusquam susciperetur (0184A)a Verbo; sed ipsum Verbum Dei suae carnis susceptione conceptum, ipsamque carnem Verbi Dei incarnatione conceptam. » Nec mirandum est si haereticus Christum, qui ex Virgine natus est, Deum nuncupativum asserere audeat, qui eumdem servum omnimodis, propheticis testimoniis non catholico sensu intellectis, astruit, nobisque pro culpa objicit, velle eum qui ex Virgine natus est, verum Deum praedicare. Hinc enim totius erroris sui videtur origo processisse, ut ex servo quodam adoptivum Filium facere potuisset [ Edit., facere non potuisset, erronee ], vel Deum nuncupativum. Tria quippe affirmat in Christo, id est, quod servus sit conditionalis, quod filius adoptivus, et Deus nuncupativus. Tria quoque e contrario negat, hoc est, quod verus Deus (0184B)nasceretur ex Virgine; vel idem, qui natus est, verus sit Filius Dei; et quod nullatenus fieri possit ut baptismi regeneratione non egeat, qui servus sit natus. Sed jam tempus est ut testium nube opprimatur, qui caligine impii erroris obumbratur. XI. Hilarius virtutum omnium atque ornamentorum, et sicut vita, ita et eloquentia insignis, in libro fidei secundo (Lib. II de Trinit., n. 25 et 27; lib. IX, n. 5): « Unus, inquit, unigenitus Deus in corpusculi humani forma [ Hil., formam] sanctae Virginis utero insertus adhaerescit [ Id., accrescit], qui omnia continet, et intra quem cuncta sunt, humani partus lege profertur. » Item in eodem libro: « Angelus testis est, Deus nobiscum est, ille, qui nascitur. » (0184C)item ipse in libro nono: « Natus igitur unigenitus Deus ex homine [ Id., ex Virgine] homo, et secundum plenitudinem temporum in semetipso provecturus est Deum hominem [ Id., provecturus in Deum hominem]. Hunc per omnia evangelici sermonis modum tenuit, ut se Dei Filium credere doceret, et hominis Filium praedicare [ Id., credi . . . praedicari] admoneret: locutus et gerens homo universa quae Dei sunt, loquens deinde et gerens Deus universa quae hominis sunt. » Idem quoque in prooemio expositionis Evangelii secundum Matthaeum: « Erat namque primum necessarium nobis, ut unus Deus nostri causa homo natus cognosceretur. » Theophilus quoque episcopus Alexandrinus in epistola Paschali hujusmodi de Christi nativitate protulit testimonium: (0184D)« Unus Filius Patris nostrique mediator, nec aequalitatem ejus amisit, nec a nostro consortio separatus est invisibilis Deus [ et visibilis Deus: invisibilis homo] et visibilis homo, in forma servi absconditus, et Dominus gloriae confessione credentium comprobatus. Neque enim privavit eum Pater naturae suae nomine, postquam pro nobis homo pauper effectus est: nec in Jordano fluvio baptizatum altero appellavit vocabulo, sed Filium unigenitum: Tu es, inquit, Filius meus dilectus, in quo mihi bene (0185A)complacui (Matth. III, 17). » Ambrosius eximius Dei sacerdos, in libro qui est ad virgines, ita memorat: 828 « Gloriosa virginitas et praeclara fecunditas. Dominus mundi nascitur, et nullus est gemitus parientis, quia fas erat ut Deo nascente meritum cresceret castitatis. » Hieronymus catholicae fidei doctor clarissimus in libro ad Eustochium virginem (Epist. 22, n. 29): « Dei, inquit, Filius pro nostra salute hominis factus est filius. Decem [ Al., Novem] mensibus in utero, ut nascatur, exspectat, . . . . et ille, cujus pugillo mundus includitur [ Hier., et ille pugillo mundum includens], praesepis continetur angustiis. » Item ipsius in commentario Isaiae (In cap. VII Isa., num. 14): « Dominus enim virtutum, qui est Rex gloriae, ipse descendit in uterum virginalem, (0185B)et ingressus est et egressus orientalem portam. » Item Augustinus, cujus supra saepius mentionem fecimus: « Ut autem, inquit (Serm. 5 in Natali Domini), homines nascerentur ex Deo, primum ex omnibus natus est Deus: Christus enim Deus, et Christus natus ex homine, non quaesivit nisi matrem in terra, qui jam Patrem habebat in coelo. Natus ex Deo, per quem facti sumus; natus ex Virgine, per quem reformaremur. » Item ejusdem in epistola ad Volusianum (Epist. 137, cap. 4): « Et ipse Moyses et caeteri prophetae veracissime Dominum Christum prophetaverunt, et ei gloriam magnam dederunt: hunc non tanquam Patrem sibi [ Aug., tanquam parem sibi], nec in eadem miraculorum potentia superiorem, sed plene [ Aug., plane] Dominum Deum (0185C)omnium, et hominem propter hominem factum venturum praenuntiaverunt. » Item Gregorius Nazianzenus (Orat. 38, in Christi Nativ.): « Cum ergo, inquit, processisset ex Virgine Deus in ea, quam assumpserat, humana natura, unum e duobus sibi invicem contrariis existens carne ac spiritu, aliud in Deum assumitur, aliud deitatis gratiam praestat. » Item beatus Cyrillus contra Nestorium (Epist. 4, ad Nestorium): « Neque enim, inquit, primo natus est homo communis de sancta Virgine, et tunc demum inhabitavit in eo Verbum: sed in ipsa vulva uteroque virginali se cum carne conjunxit, et sustinuit generationem carnalem carnis suae [ Al., carni suae nativitatem suam faciens]. » Petrus quoque Ravenensis (0185D)episcopus in eadem epistola unde paulo ante posuimus exemplum: « Verbum, inquit, caro factum est, ut homo carne promoveretur in gloriam Dei, non ut Deus in carnis verteretur injuriam: sicut dicit Apostolus; Qui se jungit Domino, unus spiritus est (I Cor. VI, 17): Et quomodo non, quando se jungit Deus homini, unus est Deus? » Et post pauca: (0186A)« Haeretice! desine judicare judicem tuum, sed adora in coelis Deum, quem Deum magus adoravit in terris. » Item beatus Beda presbyter in expositione apostolicae exhortationis ad episcopos Ephesiorum (Beda, in cap. XX Act. apost.), ubi ait: In quo vos Spiritus sanctus posuit episcopos regere Ecclesiam Dei, quam acquisivit sanguine suo (Act. XX, 28): « Non dubitavit, inquit, sanguinem Dei dicere propter unionem personae in duabus naturis ejusdem Jesu Christi, propter quam et dictus est filius hominis, qui est in coelo. Cesset ergo Nestorius filium hominis a Filio Dei separare, et duos sibi facere Christos. » Dicamus et nos: Cesset itaque Felix Christum in duos filios, vel in duos deos dividere, ne Nestorianae fiat infidelitatis particeps: quia quod Nestorius in (0186B)numero personarum, hoc Felix in numero filiorum facere videtur, unum adoptivum, et alium proprium faciens [ut] Filium Dei per unam divinitatem majestatis, in duas dividat potestates, unam propriam, alteram nuncupativam. Nonne, quaeso, hi omnes quasi prophetico olim spiritu, ad confutandas blasphemias tuas, haec dixerunt? Tu enim Dominum 829 nostrum Salvatorem fateris Christum esse; Deum vero negas. Nec hoc solo contentus es, nisi etiam et servum eum affirmares esse conditionalem: illi vero omnes, quos praenominavimus, et alii his multo plures catholici viri Christum Dominum Deum verum praedicaverunt. Illi beatam Virginem Mariam Dei genitricem affirmant; tu vero non tantum hominis, quem Christum nominas, sed servi cujusdam (0186C)genitricem impia novitate credere et praedicare videris. XII. Insuper et auctoritatem nostrae fidei poscis a nobis, qui credi possit verum Deum esse hominem, qui ex utero virginali natus est. Dicis enim: « Qua auctoritate, idem homo Dominicus ex utero matris verus Deus conceptus, et verus Deus natus a nobis praedicatur, cum sit natura verus homo, et per omnia subditus Deo? » Si auctoritatem quaeris quare Deum verum praedicemus qui natus est ex Virgine, habes in superioribus multorum Patrum, quos posuimus, non contemnendam auctoritatem. Tamen si illorum auctoritati credere renuis, vel ipsius sancti Spiritus, per quem et de quo illa mirabilis Filii Dei (0186D)conceptio in utero virginali facta est, crede, cujus adventum quaerenti Virgini quomodo fieri possint quae ab angelo dicta sunt ei, idem archangelus Gabriel a Deo missus eidem Virgini praenuntiavit. Nunquid aliud potuit angelus nuntiare, nisi quod illi a Deo omnipotente mandatum erat? Quid dicit angelus? Spiritus sanctus superveniet in te, et virtus Altissimi (0187A)obumbrabit tibi: ideoque quod nascetur ex te sanctum, vocabitur Filius Dei (Luc. I, 35). Dum ante ab angelo dictum est: Erit enim magnus, et Filius Altissimi vocabitur (Ibid., v. 32), modo dicit: Filius Dei; ut quem antea Altissimum dixerat, modo Deum ostenderet. De Joanne dicitur ab eodem angelo: Magnus erit coram Deo (Ibid. V. 15). Hic enim dicitur magnus ad distinctionem illius: et Filius Altissimi; ut intelligeres, aliter Joannem magnum dici, aliter Jesum, qui praenuntiatus est ab angelo. Ille homo magnus, hic magnus Deus: idem ergo Filius Altissimi qui in utero virginali conceptus et natus est, idem homo in tempore creatus ex matre qui Deus est ante tempora natus ex Patre. Si igitur idem homo qui Deus, et idem Deus qui homo, desinat (0187B)omnis haeretica pravitas, vel hominem hunc purum credere, vel servum praedicare conditionalem, vel in duos dividere filios, quem angelica adnuntiatio unum esse Dei filium praedixit, ut in tractatu praefati Bedae presbyteri legitur (cap. 1), quem in Lucae scripsit Evangelium: « Homo, inquit, assumptus in Deum clarificatus est ea claritate quam Verbum Dei habuit priusquam mundus esset apud Patrem, hoc est, ut idem Filii nomen eamdem Christi personam homo Deus [ Beda, homo cum Deo] plenus gratia et veritate sortiretur. » Item in eodem tractatu: « Ideoque et quod nascetur ex te sanctum, vocabitur Filius Dei. Ad distinctionem nostrae sanctitatis Jesus singulariter sanctus nasciturus asseritur. Nos (0187C)quippe, etsi sancti efficiamur, non tamen nascimur. Ille autem solus veraciter sanctus est, qui, ut ipsam conceptionem naturae corruptibilis vinceret, ex commixtione carnalis copulae conceptus non est. Sanctum, inquit, vocabitur Filius Dei. Quid hic dicis, Nestoriane, qui beatam Mariam negans Dei esse genitricem, apertam niteris impugnare veritatem. Ecce Deum dixit superventurum, Dei Filium nasciturum: Quomodo ergo aut Dei Filius Deus non est: aut quae Deum edidit, quomodo θεότοκος, id est, Dei genitrix non esse potest? » XIII. His et hujusmodi testimoniorum auctoritatibus suffulti nihil aliud de Christo credimus vel praedicamus, nisi illa quae sanctissimi Ecclesiarum Dei doctores nobis tradiderunt, omnesque novitates vobiscum exsecrantes et contradicentes omni doctrinae, (0188A)quaecunque hanc fidem de Christo Jesu a sanctis Patribus promulgatam subvertere nititur; nec nobis laudem quaerentes, sed catholicam fidem defendentes, parati satisfacere, quantum nobis divina donaverit gratia, omni poscenti nos rationem fidei, credentes sanctorum Patrum testimoniis, et evangelicae auctoritati, sensus nostros subjicientes; praedicantes verum Deum conceptum esse et natum Christum Dei Filium: dicente sancta synodo Chalcedonensi: 830 Sequamur Patrum nostrorum sententias, unum et eumdem confitentes Dominum Jesum Christum, convenienter edocentes, perfectum eumdem divinitate, et perfectum eumdem incarnatum Deum: ut ipsa Veritas in Evangelio utrumque se dicit, et Filium Dei et filium hominis; ait enim caeco: Tu (0188B)credis in Filium Dei? et interroganti quis esset, respondit: Et vidisti eum, et qui loquitur tecum, ipse est (Joan. IX, 35, 36). Item ubi ait: Cum venerit filius hominis in majestate sua (Luc. IX, 26). Naturas in Christo duas confitemur, et duas operationes; unam tamen divinitatem, non duas. Sicut enim cum dicimus: homo vidit, non tamen totus homo vidit, sed oculi tantummodo: sic cum dicimus, Deus passus est, sed carne sola. Alia enim sunt opera in humano corpore capitis, alia pedum; nam unumquodque membrum habet et opus suum speciale, sed unum est corpus, et unus homo, in quo operantur caput et pedes, anima regente et vivificante. Aliter enim sentit livorem corpus, aliter animus verbum (0188C)durum, tamen unus est homo: sic est unus Deus, qui passus est et non passus; passus est in humanitate, et non passus in divinitate. Unde et unus Filius Dei in una persona et duabus naturis digne pieque confitendus est. Sine Deo Verbo segregato carnis natura non est concepta in virginali utero; sed ineffabiliter Dei Verbum unitum est carni, ut vere et inconfuse perfectus fieret homo: unde eum hominem simul et Deum confitemur habentem in seipso utrumque, et naturam Verbi, qua Deus est, et naturam carnis, qua idem Deus homo est. Totus et perfectus Deus in homine, et perfectus homo in Deo: unus Deus et unus homo, etiam et unus Christus. Qui contra hujus fidei veritatem venire tentaverit, nullatenus catholicus, sed schismaticus aestimandus est.
LIBER QUINTUS. (0187)
I. (0187D)Multis siquidem praetermissis quae in libello tuo leguntur, quibus niteris affirmare, Dominum nostrum Jesum Christum Deum verum non esse, ad quae, quantum nobis divina donaverat gratia, respondebamus, tandem illo pervenimus, ubi destruis quod aedificasti, et confiteris quae negasti. Jam nescio utrum subdola simulatione prioribus tuis sermonibus melius crederetur, quibus multimoda argumentatione veritatem impugnare probaris; aut cum diabolo timore perterritus nolens Christum Dei Filium esse confiteris; cujus testimonium ubique ipsa (0188D)Veritas recipere renuit, obmutescere eum praecipiens; quia tali laudatore ipse Dei Filius dedignatus est praedicari. Dicis enim eumdem esse Filium Dei qui est et filius hominis, et filium hominis qui est Filius Dei, ut ex tuis verbis cognosci poterat: « Qui illum, inquis, sibi ex utero matris, scilicet ab ipso conceptu in singularitate suae personae ita univit atque conseruit, ut Dei Filius esset hominis filius, non mutabilitate naturae, sed dignatione: similiter et hominis filius esset Dei Filius, non versibilitate substantiae, sed in Dei Filio esset verus Filius. » Nec (0189A)mirandum est si ab aliis in catholica professione dissentire probaris, dum tibi ipsi per vices discordare videris. In hac enim sententia tua catholicus aestimari potuisses, si prius teipsum in pravitate tui erroris non ostenderes. Dicis itaque, ut in Dei Filio vero esset Filius; si est in vero Dei Filio Filius, qui est Christus, igitur et verus est Filius, quia in vero nihil potest aliud esse nisi veritas. Et nullum habet locum adoptio in nativitate veritatis. Unus est ergo Dei Filius Christus, Deus et homo verus et perfectus, ut saepe dictum est. Adjungis quoque: non duo dii, quod contra temetipsum pugnare manifestum est. Nam si duo dii non sunt, ergo non est in eo Deus verus, et Deus nuncupativus, sed est unus Deus verus, quia Deus veritas est, et non est simulatio in (0189B)eo, sed totius fons veritatis.
II. Sequitur et altera in libello tuo sententia prioribus tuis verbis non conveniens. « Ipsum, inquis, credimus verum et proprium Dei Filium, ac verum Deum, qui secundum formam Dei bis genitus est; primo videlicet de Patre sine carne absque matre: secundo vero ex matre cum carne sine Patre. Illum verum Deum ex utroque parente ineffabiliter genitum credimus, cui Pater per David loquitur: 831 Ex utero ante luciferum genui te. » Paulo ante dixisti Christum duos habere patres, David scilicet naturalem, et Deum Patrem ex adoptione; hic vero, horum oblitus verborum, ais: secundo vero ex matre sine patre. Quod utrumque verum esse non poterit, ut duos (0189C)habeat, et nullum habeat Christus, secundum quod homo est, Patrem. Si ergo secundum tuam sententiam verus Dei Filius bis genitus est, et est verus Dei Filius in utraque nativitate, paterna scilicet et materna, quomodo potest fieri ut non sint duo filii ex matre nati; unus, quem tu asseris catholica voce verum esse Filium Dei; alter, quem tua perversitas verum non esse Filium Dei affirmat? Verum et non verum nullatenus unum esse potest; sic etiam verus filius, et non verus filius nullatenus unus esse poterit filius: nec Deus verus et Deus nuncupativus unus esse poterit: quia aliud est omnimodis veritas divinitatis, et aliud nuncupatio nuda deitatis, ut supra ostendimus in Moyse et caeteris sanctis; sed utrumque in una persona nullatenus esse poterit, quia alia (0189D)est veritatis dignitas, alia nuncupationis largitas. Quicunque vero hanc simulationem nuncupativae vel appellativae divinitatis, scilicet in humanitate Christi affirmare nititur, nullatenus Nestorianae impietatis foveam evadere poterit. III. Ut autem hanc dualitatem personae in Christo vitare te velle videaris, ponis exempli gratia hominem ex anima et corpore unum esse filium parentum suorum. « Et licet, ais, ex Deo Deus, et homo ex homine in singularitate personae, unus atque idem sit Christus Dei; sicut quicunque homo ex anima de nihilo creata, et carne ex utroque parente formata unus est utrisque parentibus, patris sui videlicet et matris filius. » Hoc itaque exemplum, si bene intelligeretur a te, atque si teipsum sagaciter considerares, (0190A)omnem erroris perfidiam destruere in te potuisset, tuamque intelligentiam revocare ad agnitionem veritatis valeret. Ex hac certe radice totius infidelitatis tuae spinae, ut videtur, succreverunt, quod tuo sensu impossibile videtur, filium aliter posse esse proprium, nisi ex natura parentum totus nascatur; non intelligens teipsum esse filium proprium patris matrisque tuae, licet nobilior natura quae in te est, anima scilicet, ex illorum natura non esset generata, sed ex nihilo, ut asseris, creata. Quae est haec ab omni ratione aversa tuae mentis caecitas, qui in Dei Patris unico et proprio Filio esse non posse contendis, quod in teipso esse nullatenus negare poteris? Si igitur ex anima et carne totus es proprius filius et verus parentum tuorum, quare non multo magis (0190B)credis Deum omnipotentem verum et proprium Filium, ex Virgine natum in duabus substantiis Deum hominem, habere potuisse? Nunquid impotens est Deus in se perficere quod potens est in uniuscujusque hominis nativitate efficere? Aut ergo temetipsum divide in duos filios, proprium ex carne et adoptivum ex anima parentibus tuis, aut si hoc absurdum tibi forte videatur, concede Deo Patri ea lege, vel etiam potentiore, proprium et vere Filium ex Virgine natum habere potuisse, qua te vis tuorum parentum proprium esse filium; quamvis nullatenus adaequare possis illam ineffabilem Dei et hominis in una persona nativitatem, et convenientiam humanae conditionis consuetudini. Aut te ergo naturalem nega filium esse ex animae substantia parentum tuorum: (0190C)aut Deo concede proprium ex virginali utero habere Filium; maxime quia talis unitas est in Deo et homine, ut sit una persona Dei hominisque, licet hominis sit proprie quod mortalis fuit, et divinitatis quod semper fuit. Et sicut teipsum mortalem et immortalem esse non denegas, ita et Christus divinitate quidem immortalis, carne sola mortalis erat: quae tamen ejus caro devicta morte (juxta veram et catholicam fidem) nunc etiam ad dexteram Patris collocata, et in divinitatis potentiam glorificata immutabiliter regnat in coelis. De his jam superius me scio uberius disputasse, tamen propter sententiae hujus opportunitatem, hic aliquid respondisse in praesenti loco melius aestimavi; quia dum adversarius ea (0190D)repetit quae ante posuit, necessarium est ut repetitio quoque meae responsionis occurrat, ne forte repetat [ F., reputet] non habere quod contra eum dicatur. 832 IV. Igitur per latissimos sanctae Scripturae campos, quasi poenitens aliqua a se superius bene prolata decurrens, quaerit sententias sacrae Scripturae, quibus pristini erroris sectam affirmare valeat; sed dum non poterit invenire quod quaerit, pravitatis suae sensu sanctae Scripturae sententias interpretari non desistit: ut ex tribus Apostoli auctoritate sententiis intelligi potest. Ponit enim de mirabili, et ab ipsa Veritate laudata professione beati Petri principis apostolorum hujusmodi sensum, veluti ex suis verbis videri potest: « Singulariter namque beatus Petrus apostolus in eo simul duas naturas in (0191A)una persona, Deo sibi revelante, confessus ait: Tu es Christus Filius Dei vivi (Matth. XVI, 16). In eo enim quod ait: Tu es Christus, ad humanitatem ejus pertinet, in qua junctus est [ Forte, unctus est]: id quod addidit: Filius Dei vivi, ad divinitatem ipsius, in qua essentialiter verus Filius Dei est, convenit. » Item ejusdem beati Petri principis apostolorum de Actibus apostolorum profert verba, ubi Cornelio et his qui cum eo erant verbum Dei praedicavit: « Qui rursus, inquit, de hujus humanitate sigillatim, sicut in Actibus apostolorum legitur, idem apostolus Cornelio et sociis ejus inter caetera evangelizans ait: Jesum a Nazareth, quomodo unxit eum Deus Spiritu sancto, et virtute. Hic pertransivit bene faciendo, et sanando omnes oppressos a diabolo, quoniam Deus erat cum illo (0191B)(Act. X, 38). Non dicit: Deus erat ipse, sed, Deus erat cum illo. Nam si secundum veram professionem Deus verus esset homo ille susceptus a Verbo, nequaquam tantus apostolus auderet dicere: Deus erat cum illo, sed potius: Deus erat ipse. » Tertiam quoque sententiam beati Pauli praedicatoris egregii ponit, ubi ait: « Quoniam Deus erat in Christo mundum reconcilians sibi (II Cor. V, 19). Non ait, Deus erat Christus, sed, Deus erat in Christo, non quod Christus, homo videlicet assumptus, Deus non sit, sed quia non natura, sed gratia atque nuncupatione sit Deus. » Videte, videte, lectores, novum sanctae Scripturae interpretem, qui nititur Deum disjungere ab homine assumpto; et ex uno Deo Redemptore nostro duos efficere deos, unum verum, alterum nuncupativum: (0191C)et Christum, quem tota Ecclesia Deum colit et adorat, non solum illa quae in terris in spe laborat, sed et illa quae in coelis jure gaudet, iste novus interpres hominem vult solitarium, juxta Nestorianam vel Pelagianam pravitatem, credi. Quod si verum est ut simulatio tantum sit nuncupativa nominis in Christo, non veritas divinitatis, quomodo est verus Redemptor humani generis? Si est imaginatio potestatis in capite, unde est veritas salutis in corpore? Igitur una his tribus sententiis responsio poterit esse, quae una pravitate interpretantes [ F., interpretatae] sunt ab illo. Nam si Christus idcirco non est Deus, quia dicit, Deus erat in Christo, item, Deus erat cum illo; quomodo intelligendus est Dei Filius Deus, qui ait: Ego in Patre, et Pater in me. Si igitur non est Deus, (0191D)quia Pater in Filio est, nec Pater ipse Deus est, quia dicitur, Filius in Patre: Idem enim est, quod ait: Ego in Patre, et Pater in me; ac si dixisset: Pater in Filio, et Filius in Patre; at si verum est, Deum esse Filium, et Deum esse Patrem, tametsi ipsa Veritas diceret: Ego in Patre, et Pater in me: ergo et Christus est Deus, tametsi Apostolus dixisset: Deus erat in Christo. Itaque si secundum illius Felicis professionem Christus non est [ Suppl. Deus], quia Apostolus ait: Deus erat in Christo, omnino duo sunt, Deus et Christus; et quarta introducitur persona, quod avertat ab omni corde Christianorum ille, de quo nobis est sermo, qui est Deus unus verus et summus Jesus Christus Dominus noster. V. (0192A)Sed quamvis habeamus abundanter probatissimos sanctorum Patrum sensus, qui aliter has intellexerunt sententias, pauca tamen proferamus ex multis. De confessione itaque beati Petri principis apostolorum ab ipsa Veritate valde excellenter laudata, illud respondemus quod Cassianus (Lib. III de Incarn., cap. 12 et 13) antecessori istius Felicis Nestorio respondit: « Respondit enim, inquit, primus apostolorum Petrus, unus utique pro omnibus: idem enim unius habuit responsio, quod habet omnium fides. Sed primum decuit respondere, ut idem esset ordo responsionis qui erat honoris, et ipse antecederet confessione qui antecedebat aetate. Quid ergo ait? Tu es, inquit, Filius Dei vivi. Simplici interrogatione 833 ad confutandum te mihi, haeretice, uti necesse (0192B)est. Dic mihi, quaeso, quis ille fuerit cui Petrus ista respondit? Negare non potes Christum fuisse. Interrogo ergo, Christum quem vocas, hominem an Deum? Hominem absque dubio: hinc enim omnis est tua haeresis, quia negas Christum Filium Dei; ideo etiam Mariam Christotocon esse, non Theotocon dicis, quia Christi genitrix sit, non Dei. Quod ergo ad haec respondit Petrus? Tu es, inquit, Christus Filius Dei vivi: Christum hunc, quem tu hominis tantum filium esse asseris, ille testatur Filium Dei. Cui vis, credamus, tibi, an Petro? Opinor, non es tam impudens, ut praeponere te audeas primo apostolorum. Tamen, quid est quod tu non audeas, aut quemadmodum apostolum non despicies, qui Deum negare non metuisti? Tu es ergo, inquit, Christus Filius Dei vivi. (0192C)Nunquid hoc ambigui aut obscuri aliquid in se habet? Simplex tantum est et aperta confessio, Christum Dei Filium praedicat. » Et paulo post: « Videamus quemadmodum confessionem ejus is, quem confessus est, approbarit: quia plus multo est, quam quod Apostolus dixit, si dictum illius Deus ipse laudavit. Dicenti ergo apostolo: Tu es Christus Filius Dei vivi, quid a Domino Salvatore responsum est? Beatus es, inquit, Simon Barjona, quia caro et sanguis non revelavit tibi, sed Pater meus qui in coelis est. Si displicet tibi apostoli testimonio uti, Dei utere. Laudando enim Deus quod dictum est, auctoritatem suam apostolico dicto addidit: ita ut etiam si dictum illud apostoli ore prodiit, suum esse hoc tamen Deus fecerit, qui probavit. Beatus es, inquit, Simon Barjona, quia (0192D)caro et sanguis non revelavit tibi, sed Spiritus Patris mei, qui in coelis est (Matth. XVI, 17). Ergo in apostoli dicto et Spiritus sancti, et praesentis Filii, et Dei Patris testimonium vides. Quid ergo amplius, aut quid simile requiris? Filius hominis laudavit, Pater interfuit, Spiritus revelavit. Apostoli ergo dictum totius divinitatis est testimonium, quia illius, necesse est, hoc dictum auctoritatem habeat, quo auctore [ Cass., quo actore] processit. Beatus ergo, inquit, es Simon Barjona, quia caro et sanguis non revelavit tibi, sed Spiritus Patris mei, qui in coelis est. Ergo si Petro [caro et sanguis] non revelaverunt ista, et inspiraverunt, jam intelligis qui inspiraverit tibi. Si illum Spiritus Dei docuit, qui Christum Dei filium esse confessus est, vides quod (0193A)tu spiritu daemonis doctus sis, qui negare potuisti. »
VI. Beatus quoque Beda presbyter in tractatu Actuum apostolorum (Cap. X) de eo quod dicitur, Deus erat cum illo, ita exponit: « Deus, inquit, erat cum illo, id est, Pater cum Filio. Melius est enim sic intelligere, quam divinitatem Filii cum homine, quem assumpsit, cohabitantem significari, ne Christi personam geminare, et in Nestorianum dogma cadere videamur. » De eo vero apud Apostolus ait: Deus erat in Christo, Victor episcopus Capuae in Libro Sponsorum, capitulo vigesimo quarto: « Deus, inquit, erat in Christo, utique Pater in Filio, quia in ipso complacuit omnem plenitudinem habitare divinitatis. In aliis quoque sanctis, et apostolis, vel patriarchis, sive prophetis, gratia fuit; in Christo autem tota divinitas (0193B)habitavit, id est, tota jam plenitudo divinitatis corporaliter. » Idem quoque Victor episcopus ex opere Cyrilli in Libro ad Augustas, cujus initium est: Qui divinum praedicant et coeleste mysterium. « In quo, ait, habitat omnis plenitudo divina corporaliter, id est, substantialiter, non per participationem, neque per gratiam, quae tribuitur adoptivis; sed corporaliter, id est, substantialiter, sicut in homine dicitur habitare ejus spiritus, cum non sit alius ipse homo et spiritus ejus. » Idem quoque doctor Cassianus, qui et supra, de inseparabili divinitatis humanitatisque operatione, et mira communione rerum gestarum in Christo pro beatissima catholicae fidei veritate ita disseruit: « Confitentes enim, inquit, utramque substantiam carnis ac Verbi unum (0193C)eumdemque hominem, semper inseparabilem ab initio ipsius conceptionis, pia fidei credulitate suscipimus, et ex 834 tempore susceptae carnis sic omnia dicimus quae erant Dei transiisse in hominem, ut omnia quae erant hominis in Deum venirent; et hac intelligentia Verbum factum sit caro: non ut conversione aut mutabilitate aliqua coeperit esse, quod non erat, sed ut potentia divinae dispensationis Verbum Patris, nunquam a Patre discedens, homo proprie fieri dignaretur incarnatus. [Et non hominem cum Deo ita natum esse dicam, ut seorsum quae Dei sunt soli Deo dem, et seorsum quae sunt hominis soli homini reputem; et de uno Filio Dei non unum, sed facere incipiam duos Christos: quod a nobis jam ipse Dominus et Deus Christus avertat]: sed sic alterutrum (0193D)unus fit verbum et caro, ut manente in sua perfectione naturaliter utraque substantia sine sui praejudicio, et humanitati divina communicent, et divinitati humana participent; nec alter Deus, alter homo, sed idem ipse Deus, qui et homo: et vicissim homo, qui et Deus Jesus Christus unus Deus. » VII. Sed his atque hujusmodi, o Felix, firmissimis sanctorum Patrum testimoniis superatus, ad alia erroris tui latibula confugere non desiisti, atque exinde (0194A)serpentini oris venena sibilans, quaeris quomodo teipsum perdere possis: quia unde bene prolata recte intelligentes filii acquisitionis salvantur, unde filii perditionis damnantur, dum bene prolata in sanctis Scripturis male interpretari non metuunt. Proponit itaque sententiam de Epistola evangelistae, ubi ait: Advocatum habemus apud Patrem, Jesum Christum justum: et ipse est propitiatio pro peccatis nostris (I Joan. II, 1); quam ita a te intelligendam asseris: « Advocatus, inquis, idem est qui et mediator, qui propter culpas delinquentium apud Patrem intercedit, quod non de Deo vero, sed de homine assumpto sentiendum est. » Quare autem non intelligis, quod evangelista eumdem propitiatorem dicit, quem advocatum, dum ait: Advocatum habemus apud Patrem (0194B)Jesum Christum justum: et ipse est propitiatio pro peccatis nostris. In eo quod advocatum eum nominavit, hominem designat: quod vero propitiatorem, Deum demonstrat. Sed quomodo sit advocatus, qui Deus est, sanctorum Patrum testimoniis intellige. Augustinus enim, cujus saepius mentionem facimus, de hac interpellatione in libro contra Arium ait: « Solent plane Ariani ex interpellationis causa movere calumniam dicentes, quod qui interpellatur, interpellante sit major. Quibus respondendum est, Deum oblivionem non pati, ut pro illis commoneatur semper, quos ipse elegit: sed in hoc interpellat eum, dum semper Patri hominem quem suscepit, quasi nostrum pignus ostendit, et offert ut verus pontifex et aeternus. » Sed et huic sensui illius quomodo beatus (0194C)Beda presbyter (In epist. I Joan. cap. II) in expositione ejusdem apostolicae sententiae conveniat, audi: « Unigenito enim, ait, Filio pro homine interpellare est, apud coaeternum Patrem seipsum demonstrare; eique pro humana natura rogasse, est eamdem naturam in divinitatis suae celsitudinem suscepisse. Interpellat igitur pro nobis Dominus non voce, sed miseratione. » Sciendum est vere, quod nequaquam modo Christi ad dexteram sedentis interpellatio apud Patrem talis intelligi debet, qualis hominis solet esse, dum quis apud judicem supplicibus verbis interpellat pro eo: sed patris Deo Patri humanitatis in Dei Filio dispensatio ( Locus corruptus ), interpellatio est pro humano genere. Nam et de Spiritu sancto legitur: Ipse Spiritus postulat pro nobis gemitibus inenarrabilibus (0194D)(Rom. VIII, 26); non enim Spiritus sanctus ingemiscit; sed tropica locutione Apostolus usus significat, quod Spiritus sanctus nos ingemiscere facit. Ita dicitur et illum postulare pro sanctis, quia postulare facit sanctos: sic etiam et id quod de Christo dicitur, quod sit advocatus, altiori mystico [ Forte, mysterio] intelligendum est, quam humana interpellandi consuetudo inter homines solet observari. VIII. Deinde igitur ad Evangelium recurrens hujusmodi (0195A)proponis sententiam: ais enim: « Nusquam enim in Evangelio Dei Filius pro nobis, sed tantum filius hominis traditus legitur. » Oblitus scilicet, quod ipse Dei Filius de sua traditione dixisset: 835 Sic enim dilexit Deus mundum, ut Filium suum unigenitum daret (Joan. III, 16). Unigenitus itaque Filius Dei, est Filius qui datus est pro mundi salute. Quid vero est datus, nisi traditus? Quod Apostolus quoque confirmat dicens: Qui proprio Filio suo non pepercit, sed pro nobis omnibus tradidit illum (Rom. VIII, 32). Item de eodem Dei Filio idem Apostolus ait: Qui tradidit semetipsum pro nobis (Ephes. V, 2). Quem etiam beatus Petrus Judaeis praedicans Filium Dei non dubitavit testificari dicens: Deus Patrum nostrorum glorificavit Filium suum Jesum, quem vos quidem (0195B)tradidistis, et negastis ante faciem Pilati judicante illo dimitti: vos autem sanctum et justum negastis, et petistis virum homicidam dari vobis. Auctorem vero vitae interfecistis, quem Deus suscitavit a mortuis tertia die (Act. III, 13, 14, 15). Quid in his verbis apostolicae auctoritatis dubitationis esse poterit? Filium Dei testificabatur, qui traditus est, et qui mortuus est, imo et resuscitatus. Addidit quoque: auctorem vitae. Quis est ergo auctor vitae, nisi Filius Dei, qui pro salute mundi vel a Deo Patre, vel a seipso traditus dicitur? Sed et ab ipso traditore suo Juda Iscariote, nec non et a Judaeis traditus esse legitur. Tradidit, inquit beatus Petrus, seipsum judicanti se injuste (I Petr. II, 23), licet aliter a Deo Patre, aliter a Juda traditore, et aliter a seipso, aliter a Judaeis traderetur: (0195C)a Deo Patre propter salutem humani generis; a traditore, ut suae avaritiae impleret cupiditatem; a seipso, ut paternae voluntatis impleret effectum; a Judaeis, ut suae perfidiae ostenderent nequitiam. Nullatenus ergo dividi poterit filius hominis a Filio Dei, vel separari a filio hominis Filius Dei, quia unus est Filius Dei, Deus et homo, qui traditus est propter delicta nostra in mortem. Quod beatus Cassianus in libro, unde superius testimonia posuimus, veraciter ostendit: « Nec in tempore, inquit, admodum hominem quis a Deo in passione possit, vel Deum ab homine secernere? Si enim ad tempus respicis, invenies semper filium hominis cum Dei Filio; [ si ad passionem, invenies semper cum filio hominis Dei Filium]: ita scilicet unitum et individuum sibi (0195D)Christum filium hominis ac Dei Filium, [ut] quantum ad vocem Scripturae pertinet, ut nec homo separari a Deo tempore, nec ab homine Deus omnino valeat passione. » Hoc etiam symbolo catholicae fidei confitemur manifeste, quod Jesus Christus Dei Filius unigenitus, natus de Spiritu sancto et Maria virgine, passus sit pro humana salute. Nequaquam ergo dubitare ullus catholicus debet, quin Dei Filius traditus esset pro mundi salute. Qui enim negat, Dei Filium traditum esse ad passionem, nullatenus catholicus esse poterit, sed a catholicae fidei professione, in hac (0196A)obstinatione permanendo, alienus censendus est. IX. Deinde vadis quaerendo quid de humanitate Christi, vel quid de divinitate specialiter in sanctis Scripturis dicatur; tandemque illuc pervenisti, ubi de die ultimi examinis idem Dominus loquitur; cujus diei cognitionem Christo, in quantum homo est, denegare laboras, ut ex tuis verbis agnosci potest. « Ipse est enim, inquis, qui secundum praescientiam Deitatis diem judicii per Prophetam praedixit: Dies enim ultionis in corde meo, annus redemptionis meae venit (Isai. LXIII, 4). Ipse nihilominus est propter humanitatis naturam, qui in evangelio secundum Marcum protestatur: De die autem illa et hora nemo scit, neque angeli coelorum, neque Filius, nisi Pater solus (Marc. XIII, 32). » Hanc vero sententiam, qua Marcus (0196B)evangelista Filium diem judicii ignorasse dixit, longe aliter sancti Patres intellexerunt quam tu asseris intelligendam. Beatus quippe Hieronymus in Commentario Matthaei (cap. XXIV, vers. 36), simul et Beda presbyter in tractatu Marci evangelistae (cap. XIII), hujus sententiae intelligentiam ita exposuerunt: « Causa igitur, inquiunt, reddenda est, cur ignorare dicitur. Apostolus scripsit de salvatore: In quo sunt omnes thesauri sapientiae et scientiae absconditi (Coloss. II, 3). Sunt ergo omnes thesauri in Christo sapientiae et scientiae absconditi. Quare absconditi? Post resurrectionem interrogatus ab apostostolis de die judicii, manifestius respondet: Non est vestrum scire tempora et momenta, quae Pater posuit in sua potestate (Act. I, 7). Quando dicit, Non est (0196C)vestrum, ostendit, quod ipse sciat, sed non expediat nosse apostolis, ut semper incerti de adventu 836 judicis sic quotidie vivant, quasi die alia [ Beda, die illa] judicandi sint. » Si ignorat diem judicii, quomodo verum est, quod ante dixit: Omnia tradita sunt mihi a Patre meo (Luc. X, 22): si diei ultimi cognitio non est ei tradita, nullatenus omnia tradita sunt illi a Patre. Sanctus quoque Augustinus in libro de sancta Trinitate capitulo XII (Num. 23), horum Christi verborum sensum per tropum, qui apud grammaticos metonymia dicitur, explanat: « De die vero et hora nemo scit, neque angeli in coelo, neque Filius, nisi Pater. Hoc enim nescit, quod nescientes facit: id est, quod non ita sciebat, ut tunc discipulis indicaret: sicut dictum est ad Abraham: Nunc (0196D)cognovi, quod times Deum (Gen. XXII, 12): id est, nunc feci ut cognosceres, quia et ipse sibi in illa tentatione probatus innotuit. » Dic, rogo, quomodo fieri possit, ut judex omnium diem judicii nesciat; et qui merita singulorum dijudicaturus est, tempus ejusdem examinis ignoret? De cujus judiciaria potestate multo ante in psalmis praedicitur: Deus noster tunc, dicit Propheta, manifestius veniet: Deus noster tunc non silebit. Ignis in conspectu ejus ardebit, et in circuitu ejus tempestas valida: advocavit coelum de sursum, et terram discernere populum suum (Psal. (0197A)XLIX, 3, 4). Et ne ignorares, de quo hoc dixisset, paulo ante idem propheta praemisit: Deus deorum Dominus locutus est (Ibid., 1). Quis est ille, Deus qui est deorum, idem [ Forte, id est] sanctorum Dominus? Vere omnino Christus, qui judicaturus est vivos ac mortuos. Hujus locum prophetiae beatus Cassiodorus (In Psal. XLIX, 1, 3) ita declarat: « Ne quis, ait, incarnationem Christi mediocri crederet aestimatione poscendam [pensandam], potentia ipsius ante praedicitur, ut totius incredulitatis pravitas auferatur. Dii dicuntur, qui bonis conversationibus gratiam supernae majestatis accipiunt; sicut in alio Psalmo ait: Ego dixi, dii estis, et filii excelsi omnes (Psal. LXXXI, 6). Ita ergo filii dicuntur, sicut et dii, quod utrumque gratia praestat, non natura. Deus (0197B)autem deorum est Christus. » Et paulo post: « Deus enim Christianorum ipse est Deus deorum, qui et manifeste veniet et non silebit. Silet enim modo, cum mundus iste peragitur; cum blasphemias et sacrilegas voces sententiae suae severitate, non damnat, sed ad conversionis medicinam sustinet peccatores. Tunc autem non silebit, quando sceleratis dicturus est: Ite in ignem aeternum, qui paratus est diabolo et angelis ejus (Matth. XXV, 41). » Hanc vocem metuat, qui modo nuncupativum et non verum Deum audet blasphemare Christum, qui judicaturus est mundum. Nuncupatio non est in veritate potestatis, sed in nominis tantummodo dignitate. Qui vocabit coelum et terram ad judicium, non solum nomen habet deitatis, sed etiam potestatem (0197C)divinitatis. Et ne forte contradicas filium hominis esse, qui habet potestatem judicandi, audi quid idem ipse de sua potestate diceret; ait enim: Cum venerit filius hominis in majestate sua, et omnes angeli cum eo, tunc sedebit in sede majestatis suae (Matth. XXV, 31). Filium hominis testatur in sua majestate, et non in aliena sessurum et judicaturum, et regnum sui Patris sanctis daturum. Et alibi: Pater non judicat quemquam, sed omne judicium dedit Filio, ut omnes honorificent Filium, sicut honorificant Patrem. Et paulo post: Sicut Pater habet vitam in semetipso, sic dedit et Filio vitam habere in semetipso, et potestatem dedit ei judicium facere, quia filius hominis est (Joan. V, 23, 26, 27). Et ne ulla cuilibet dubitatio remansisset, quis sit qui in judicio omnibus (0197D)videbitur, idem beatus Joannes evangelista propheticum in eo testimonium implendum esse praedixit; ait enim: Hoc totum factum est, ut impleretur quod dictum est: Os non comminuetis ex eo. Et iterum alia Scriptura dicit: Videbunt, in quem transfixerunt (Joan. XIX, 36). Vulnera itaque veri corporis verum filium hominis ostendent, qui judicaturus est mundum: forma illa erit judex, qua stetit ante judicem. Talis apparebit judex, qualis videri possit ab eis, quos coronaturus erit, et ab eis, quos damnaturus. Hoc ipsum quippe Christo ascendente angeli apostolis praedixerunt: Sic, inquiunt, veniet quemadmodum vidistis eum euntem in coelum (Act. I, 11), id est, in eadem forma carnis atque substantia veniet judicaturus. (0198A)Hunc eumdem filium hominis, qui judicaturus est mundum, Apostolus Deum non dubitavit nominare. Ait enim: Alioquin quomodo Deus judicabit hunc mundum (Rom. III, 6)? et alibi: Exspectantes beatam spem et adventum gloriae magni Dei (Tit. II, 13). 837 X. In sequentibus quoque ponens verba ipsius Veritatis, quibus cuidam diviti se bonum magistrum nominanti respondit: Nemo bonus, nisi solus Deus (Luc. XVIII, 19), valde inconvenienter, quantum ad intelligentiae pertinet rationem, verba, o Felix, conjungis: « Ipse enim, ais, qui essentialiter cum Patre et Spiritu sancto solus est bonus, est Deus, ipse in hominem licet sit bonus, non tamen naturaliter a semetipso fit bonus. » Quomodo stare potest quod dicis, ipse est bonus, et ipse naturaliter non (0198B)est bonus in semetipso? Si per se bonus est cum Patre et Spiritu sancto, utique et ipse bonus est in homine assumpto, non aliena bonitate, sed naturali, quia ipse, et ipse unam significaverit personam, et non est alter in Patre, alter in homine. Mirandum vero est, quomodo magister velis fieri fidei catholicae, dum verborum, per quae fides dicitur, rationem ignores. Corde enim creditur ad justitiam, ore autem confessio fit ad salutem (Rom. X, 10). Recte itaque in corde credita convenientibus verae fidei verbis proferri debent. Sed quaedam mihi suspicio ex antecedentibus fidei tuae professionibus, in his nascitur verbis, te quidem velle asserere Dei Filium, qui hominem assumpsit, naturaliter bonum esse; hominem vero, quem assumpsit, naturali bonitate bonum non esse. Sed iste (0198C)tuus sensus multis sanctae Scripturae testimoniis destruitur. Primo cum legitur in Genesi, Deum omnia bona condidisse. Et cum per singulos dies dicit Scriptura: Vidit Deus, quod bonum esset. et dum omnia, sicut Deo placuit, creata sunt, dictum est: Et erant omnia valde bona (Gen. I): quomodo ille homo solus, quem ipse Dei Filius, per quem facta sunt omnia, sibi in unitatem personae in utero virginali assumpsit, non erat naturaliter bonus? Quid in illa mirabili de Spiritu sancto et virginali conceptione et nativitate, peccati fuit, ut bonus naturaliter non esset, qui natus est, et Dei Filio in unitatem personae in ipso exordio incarnationis adjunctus? Omnis quidem rationalis creatura aut bona est, aut mala. Legitur enim in Scripturis sanctis angelus bonus, et angelus (0198D)malus: similiter et bonus homo, et malus homo ipsa Veritate attestante: Bonus homo de bono thesauro cordis sui (etsi omnia, quae Deus creavit, erant valde bona) profert bona: et malus homo de malo thesauro cordis sui profert mala (Luc. VI, 45). Sed omnia quae bona sunt, naturaliter bona sunt, Dei gratia agente; quae vero mala sunt, ex proprio vitio mala efficiuntur. Quomodo ergo Christus naturaliter non est bonus, per quem omnes, quicunque boni sunt, efficiuntur boni? Sicut enim prope [ Forte, proprie] est Filius Dei, per quem omnes sancti Filii Dei facti sunt: ita naturaliter bonus est, sine quo nullus naturaliter poterit esse bonus. Hujus vero responsionis Christi verba beatus Hieronymus (0199A)presbiter longe aliter, quam tu asseris, intelligi voluit, ut in praescripto ejus Commentario, unde paulo ante posuimus testimonia, legitur: « Quid me, inquit, interrogas de bono? unus est bonus Deus (Matth. XIX, 17; Luc. XVIII, 19). Quia magistrum vocaverat bonum, et non [Deum] vel Dei Filium confessus erat. Dicit, quemvis sanctum hominem comparatione Dei non esse bonum, de quo dicitur: Confitemini Domino quoniam bonus (Psal. CV, 1). Ne quis autem putet in eo, quod bonus Dominus [ Hier., Deus] dicitur, excludi a bonitate Filium Dei, legimus in alio loco: Pastor bonus ponit animam suam pro ovibus suis (Joan. X, 11). Et in Propheta: Spiritum bonum, terramque bonam (Psal. CXLII, 10). » Non igitur Dominus se bonum negat, sed esse Deum (0199B)significat. Non se magistrum bonum non esse, sed magistrum absque Deo nullum bonum esse testatur. XI. Addis quoque, ubi de duabus in Christo naturis disputas: « Impassibilis in suo, passibilis in alieno. » Quid dicis alienum esse Dei Filio in illa susceptione humanitatis, quae in tantam et tam mirabilem cum Dei Filio assumpta est unitatem, ut unus esset, non duo? Idem in divinitatis gloria, qui et in humanitatis infirmitate, idem Filius Dei, qui et filius hominis, et idem filius hominis qui et Filius Dei. Quid enim in hac conjunctione alienum potuit esse, dum omnes actus utrarumque in Christo naturarum unius propriae esse personae certum habetur, sicut beatus Leo papa ait: « Salva naturarum proprietate, 838 quae Dei sunt, transierunt in hominem, (0199C)et omnia quae hominis sunt, transierunt in Deum: ut nec sine homine agerent divina, nec sine Deo agerentur humana. Hoc enim catholica fides tradit, hoc exigit, ut in Redemptore nostro duas noverim [ S. Leo, noverimus] convenisse naturas; et manentibus proprietatibus suis, tantam factam unitatem utriusque substantiae, ut ab illo tempore, quo (0200A)sicut humani generis causa poscebat, in beatae Virginis utero Verbum caro factum est, nec Deum illum sine hoc, quod homo est; nec hominem sine hoc liceat cogitare, quod Deus est. Ostendit [ S. Leo, exprimit] quidem sub distinctis actionibus veritatem suam utraque natura, sed neutra se ab alterius conjunctione disjungit. Nihil ibi ad invicem alienum vacat. Nec enim divinitas animae tristanti ante passionem defuit, nec carnem suam in passione deseruit. Tota est in majestate humilitas, tota in humilitate majestas. Idcirco ejusdem est contumelia, cujus est gloria. Ipse est in infirmitate, qui et in virtute: idem mortis capax, et idem victor est mortis. Suscepit ergo totum hominem Deus, et ita se illi atque illum sibi misericordiae et potestatis ratione (0200B)conseruit, ut utraque alteri natura inesset, et neutra in alteram a sua proprietate transiret. Atque ita in carne propria passus est impassibilis Deus, ut veram passionem, quia voluit, in vera carne sentiret, et in divinitate prorsus impassibiliter permaneret; nec alius semetipsum morti dignatus sit tradere, quam ille qui sic potuit moriens de morte vincere, ut mortem non possit in morte sentire. Sed hoc certissimum scire debemus, quod quidquid vexationis et passionis furor intulit impiorum, non de necessitate toleratum, sed de voluntate susceptum est: » veluti etiam omnia, quae infirmitatis sunt humanae, voluntate sustinuit, non necessitate, ut famem, sitim, lassitudinem, somnum, irrisiones, crucem, atque ipsam mortem. Ita et ille (0200C)qui propria voluntate mortuus est, propria quoque potestate surrexit, veluti ante praedixit: Potestatem habeo, inquit, ponendi animam meam, et potestatem habeo iterum sumendi eam (Luc. X, 18). Sed ne longior libelli series legendi fastidium generet, hic sit hujus sermonis finis, ut ab alio liberius oratio sumat exordium.
LIBER SEXTUS. (0199)
I. Sublimitas apostolicae auctoritatis terrere debuisset istos adoptionis vel nuncupationis in Christo (0199D)assertores, ut tacerent, quia omnes novitates vocum cunctis catholicae fidei filiis sub anathematis terrore interdixit. Sed obstinata mens nullis terroribus emollita a suae perversitatis pertinacia compescitur: nec eorum damnationis exemplo semetipsa corrigere curat, qui anteactis temporibus novas sectas, apostolicisque traditionibus contrarias introducere tentarunt. Ita enim nec isti, qui hujus novitatis introductiones fidei catholicae inserere conantur, se pia humilitatis consideratione in ovile universalis Ecclesiae per apostolicae fidei unitatem revocare student. Et non solum male prolata salubriore sensu emendare non consentiunt: verum etiam pejoribus se denuo implicare erroribus contendunt. Unde et iste Felix infeliciore audacia, cum caeteris suae perversitatis (0200C)sequacibus Christo injicere tentat debitam servitutem, et conditionale servitium, et necessariam (0200D)subjectionem: dum omnes evangelicae paginae et apostolicae Scripturae Christum veraciter Dominum Deum, atque Dei Filium apertissime testentur. Nec alicui sanctorum tanta fuit latitudo sapientiae, vel tam grandis eloquentiae copia, ut laudem et gloriam Christi Dei digne potuisset enarrare. Superat enim omnem sensum rationalis creaturae hujus mysterii magnitudo, quo Dei Filius in unitatem personae humanitatis naturam assumere dignatus est, et inter homines homo Deus conversari, qui in coelis adoratur ab angelis: quem infelix istorum temeritas debitorem servitutis, vel conditionalem servum nominare non metuit, et infima quaeque nomina Redemptori nostro Christo, Deo vero, et Regi regum, Dominoque dominantium imponere praesumit. (0201A)839 II. Quod ergo Christum debitae servitutis necessitate constrictum esse contendis, dic, oro, in quo fuit Christus Jesus debitor? Nunquid peccata habuit, ut propter peccatorum remissionem debitor esset? Nam in oratione Dominica debita pro peccatis ponuntur, sicut solemus ex praecepto ipsius Veritatis quotidie decantare: Et dimitte nobis debita nostra, sicut et nos dimittimus debitoribus nostris (Matth. VI, 12). Unde et mox hujus petitionis recapitulatio subjecta est, ut intelligeretur de quibus dixisset debitis; ait enim ipse Dominus in sequentibus: Si dimiseritis hominibus peccata eorum, dimittet et vobis Pater vester coelestis delicta vestra (Ibid. 14). Et ubi unus evangelista dicit, debita nostra, ibi alius pro debitis peccata ponit (Luc. XI, 4). Si debitor (0201B)est, qui et peccator, ut evangelica veritas ostendit, nunquid et Christus peccator fuit, ut debitor dici debeat? nisi forte alio sensu debitorem velis intelligere, anteacti videlicet cujuslibet beneficii remuneratorem. Quid vero hoc ad Christum pertinet? Nunquid primum fuit homo, et postea singulari beneficio in Dei Filium electus esse credendus est, ut hujus tanti beneficii debitor sit dicendus? Nonne in ipso conceptu Deus verus, et verus Dei Filius conceptus est, et in unam personam duarum naturarum facta est conjunctio in ipso utero virginali, in tanta personae unitate, ut hic totus, qui ex virgine natus est, indubitanter dici et credi debeat unus verus Filius Dei. Alibi quoque in Evangelio de debitore dicitur: Duo debitores fuerunt feneratori (0201C)uni (Luc. VII, 41). Qui hic debitores intelligendi sunt, nisi cujuslibet pacti necessitate in jus feneratoris obligati, quorum nihil de Christo pia credulitas permittit dici? Quod vero ais conditionalem esse servum: quae catholicae aures hanc tantam blasphemiam patienter sufferunt, ut Christus Dei Filius vili conditione et dura necessitate servus sit Dei Patris? Quid ergo dicis de Adam? Utrumnam libera dignitate, vel servili conditione creatus sit? Si conditionalis servus formatus est, quomodo est imago Dei? Vel ubi liberum illius arbitrium fuit? Aut quid peccando perdidit? Si vero liber, quomodo non multo magis Christum, in quo Divinitas omnis corporaliter habitabat, libera dignitate, non conditionali servitio ex regiae nobilitatis Virgine natum esse credendum (0201D)est? De quo beatus Augustinus in epistola ad Consentium (Epist. 205, n. 12): « Assumpsit, inquit, formam servi non Domini mutando naturam: impertiendo Dominicam gratiam, non servilem injuriam retinendo. » Si enim humana nobilitas alicujus momenti vel dignitatis aestimanda est, quis nobilior ipso David rege, ex cujus semine quasi de regalis excellentiae nobilitate, non servilis conditionis ignobilitate Christus nasci voluit in mundo? Si ad Deitatis gloriam respicis, quis Dei Filio, qui in duabus naturis unus atque idem fuit, aequari potest, cui nullus sanctorum nobilitate vel libertate, vel potestatis privilegio similis esse potuit vel poterit?
(0202A) III. Illud vero quod ais: « Illum propter ignobilitatem beatae Virginis, quae se ancillam Dei humili voce protestatur, servum esse conditionalem. » Si sanctissima virgo Maria juxta vestram temeritatem conditionalis est ancilla, ergo nobilior est Sara secundum apostolicam auctoritatem, de qua ipse doctor gentium ait: Scriptum est quoniam Abraham duos filios habuit, unum de ancilla, et unum de libera. Sed qui de ancilla, secundum carnem natus est, qui autem de libera, per repromissionem (Gal. IV, 22, 23). Et post pauca: Sed quid dicit Scriptura? Ejice ancillam et filium ejus: non enim haeres erit filius ancillae cum filio liberae (Ibid. 30). Forte et apud te nobilior est Isaac quam Christus: qui apostolico testimonio de libera natus est, et Christus, ut tu asseris, (0202B)de ancilla: et omnes adoptivi filii Dei qui sunt, nobiliores sunt Christo, de quibus ipsa Veritas ait: Jam non dicam vos servos, sed amicos (Joan. XV, 15). De quibus et praedicator gentium ait: Misit Deus spiritum Filii sui in corda nostra clamantem, Abba pater. Itaque jam non est servus, sed Filius. Quod si Filius, et haeres per Deum (Gal. IV, 6). Dicis: « Quid potuit de ancilla nasci, nisi servus? » Ubi est intelligentia tua, non considerans multa animantium genera de terra esse creata, et plurimas piscium diversitates ex aquis? Quomodo ergo viva creatura ex insensibili, id est, terrae vel aquae natura creari poterit? Vel quomodo de pulvere arbores, et de 840 arboribus flores fructusque nascuntur? Quare non tantum pulvis de pulvere nascitur, (0202C)sicut dicis, quod nil potuisset de ancilla nasci, nisi servus. Ut interim beatam Virginem ancillam nominari non negemus: tamen concede omnipotentiae divinae, ut de ancilla creare potuisset quidquid placuisset suae ineffabili voluntati. nisi forte resistere velis Deo, [et] dicere: Nolo ut aliquid aliud fiat de ancilla, nisi servus tantum. Sed revera Christus solus, ut Propheta de eo praececinit, inter mortuos liber est inventus (Psalm. LXXXVII, 5). De qua ejus gloriosa libertate beatus Cassiodorus in octogesimi septimi psalmi expositione ita dicit: « Solus enim inter mortuos liber fuit, qui ipsa quoque mortis claustra confregit: ipsius enim tantum mors libera, quia et voluntaria fuit, qui potestatem habebat ponendi animam suam, et iterum sumendi (0202D)eam (Joan. X, 18). Sed cum ille esset inter mortuos liber, aestimatus est tamen a dementibus, sicut vulnerati dormientes. Vere autem dictus est Dominus liber, qui humanum genus liberare dignatus est: » quem tu forte per hoc servum esse conditionalem calumniaris, quia humanum genus benevola suae obedientiae subjectione liberum fecit. Sed longe aliter beatus Gregorius in libro Moralium vigesimo tertio de hac eadem liberatione, unde loquimur, sentire probatur: « Mediator, inquit, Dei et hominum Jesus [ Greg., homo Christus Jesus] in eo miseretur hominis, quo formam hominis sumpsit: qua misericordia redempto [ Idem, pro redempto] homine (0203A)dicit Patri: Libera eum, ut non descendat in corruptionem (Job. XXXIII, 24). Sicut jam supra diximus, dicere ejus est, libera eum hominem, naturam hominis assumendo liberam demonstrare. Ex ea quippe carne, quam sumpsit, etiam hanc ostendit liberam, quam redemit. Quae redempta videlicet caro nos sumus, qui cognitione nostri reatus astringimur, sed mediatoris tanti aequitate liberamur, sicut ipse ait: Si vos Filius liberaverit, vere liberi eritis » (Joan. VIII, 36). Nimium ergo ingratus videris liberatori humani generis, qui toties illum non solum absolute servum appellari dicis, sed etiam conditionalem servum testaris: dum conditio duram demonstrat necessitatem, non voluntariae munus obedientiae. IV. (0203B)Sed et inter caetera, quo te vagus sermonis tui perduxit textus, etiam ad hoc pervenisti, ut diceres duo genera servitutis esse in creaturis, voluntarium quidem et conditionale, quia, inquis, omnis creatura voluntate seu necessitate per conditionem Deo servit. Plane omnibus patet inferius esse genus conditionalis servitii, quam voluntarii, sub quo inferiori gradu impia temeritate Christum computare non times, sicut ex tuis verbis jam antea ostendimus. In quo etiam gradu conditionalis servitii, et ipsum diabolum posuisti dicens: Nempe diabolus servus Domini per conditionem in sacro eloquio dicitur. Videsne quo te tua perduxit blasphemia, ut uno servitutis genere Christum et diabolum computares: nec ipsum Christum consentires voluntaria obedientia (0203C)Deo Patri deservire in diebus carnis suae, sed conditionali necessitate, sicut diabolum. Nunquid non omne Christianorum servitium in religione sanctitatis voluntarium Deo debet esse magis quam necessarium, in tantum, ut voluntas bona pro opere computetur, quamvis aliqua necessitas operandi impediat facultatem? Addis adhuc de conditionali servitio Christi haec verba: « Nunquid, ais, qui verus est Deus, fieri potest, ut conditione servus Dei sit, sicut Christus Dominus in forma servi, qui multis modis multisque documentis, non tantum propter obedientiam, ut plerique volunt, sed etiam et per naturam servus Patris et filius ancillae ejus verissime edocetur? » Quod quam absurdum sit, et (0203D)quam ineptum hoc de Deo, Dei Filio, ac Deo vero credere piorum ignorat nemo. Inter plerosque, quos dicis Christum putare per obedientiam servire Deo, unus quidem est beatus Paulus apostolus doctor gentium, qui ait: Christus obediens Patri usque ad mortem, mortem autem crucis, propter quod et Deus exaltavit illum, et dedit ei nomen quod est super omne nomen (Philip. II, 8, 9). Servus conditionalis non est super omne nomen, sed inferius filiorum nomine. Filii quippe nomen omnibus sanctis, Dei dignatione, communiter donatum est. Quod est ergo illud excellentius caeteris nominibus nomen, quod Christo a Deo Patre, Apostolo teste, datum esse dicitur, propter obedientiae mirabile 841 sacramentum? Illud scilicet quod idem ipse subjungit dicendo: (0204A)Ut in nomine Jesu omne genu flectatur, coelestium, terrestrium et infernorum, et omnis lingua confiteatur quia Dominus Jesus Christus in gloria est Dei Patris. Si jam Dominus est Jesus, et in gloria est Dei Patris, id est, in divinitatis majestate, ergo conditionalis servitii jugo subjectus non est: sed, sicut beatus Petrus princeps apostolorum ait: Profectus est in coelum subjectis sibi angelis et potestatibus, et virtutibus (I Petri III, 22). Quod et idem Psalmista praedixit multo ante futurum: Minuisti, inquit, eum paulo minus [ab angelis], gloria et honore coronasti eum, et constituisti eum super opera manuum tuarum. Omnia subjecisti sub pedibus ejus (Psal. VIII, 6). O gloriosa obedientia et omni laude dignissima, quae in tantam divinae potestatis magnitudinem sublimata (0204B)est, ut super omnia opera Dei constitueretur! Item in alio loco Apostolus: Qui tradidit semetipsum pro nobis oblationem et hostiam (Ephes. V, 2). In hoc quod ait: Tradidit semetipsum, voluntarie se tradentis, non conditionaliter servientis, ostendit affectum. Dicit et ipse David sub persona sanctorum: Voluntarie sacrificabo tibi (Psal. LIII, 8). Si sanctorum sacrificia, quae Deo solent offerri, voluntaria fuisse manifestum est, quomodo hoc solum sacrificium, in quo totius mundi redemptio est, per necessitatem fuisse calumniaris, et non per voluntatem sponte seipsum offerentis? sicut idem propheta in alio loco ait: In capite libri scriptum est de me, ut facerem voluntatem tuam: Deus meus volui, et legem tuam in medio cordis mei (Psal. XXXIX, 8). Volui, inquit, non (0204C)sicut tu soles dicere, debui (debita enim ais servitute) Deo Patri subjectus esse. Quod quidem debitum et conditionale servitium, ab ecclesiasticae fidei veritate omnino alienum esse dignoscitur. Catholica namque veritas in uno eodemque Christo credit, et confitetur secundum veram substantiam carnis, omnes ejusdem carnis, quas suscepit, infirmitates voluntarias habere Christum, cum voluisset. Voluntariam namque et veram famem, cum esuriens ad ficulneam veniret: voluntariam et veram lassitudinem, cum fatigatus ab itinere super puteum sederet; voluntarium et verum vulnus, cum militis lancea percuteretur in latere; voluntariam et veram mortem, cum inclinato capite spiritum emisisset in cruce; voluntariam et veram sepulturam, cum eum depositum (0204D)de ligno Joseph et Nicodemus ponerent in sepulcro. Has enim carnis omnes infirmitates voluntarias quidem, sed veras Christus habuit, quia carnis humanae naturam, non in phantasia, sed in veritate suscepit: quas passiones propterea in carne voluntarias habuit, ut in veritate carnis divina potentia, quae nec pati potuit aliquando nec mori, infirmitatem mortemque devinceret, et carnem suam in vitam virtutemque perpetuam suscitaret: quem tu aeternae subjectionis servitio opprimere niteris.
V. Dicis enim: Vel in qua forma erit in aeternum Patri subditus, si inter divinitatem ejus et humanitatem nulla differentia nullaque inaequalitas fore credatur? Dicimus itaque in Deo Christo duas esse (0205A)naturas proprias: unam Deitatis, alteram humanitatis; sed veram in eo divinitatis gloriam credimus, ne nuncupatio sola divinitatis, a te nuper introducta in humana natura a divinitatis natura segregata, in duos deos fidei nostrae divideret professionem; sed unum confitemur Deum sub proprietate duarum naturarum, qui judicaturus est mundum forma, qua videri poterit ab omnibus, quam conditionaliter tu asseris Deo Patri subjectam esse: aliter intelligens illius formae subjectionem; aliter sancti Patres, qui altiori sensu, sancto Spiritu inspirante, divina mysteria considerare valuerunt. Sed beati Hilarii clarissimi doctoris tantummodo sensus sufficiat ponere, qui undecimum catholicae fidei libellum maxime de hujus subjectionis disputatione consummavit: « Primum, (0205B)inquit (Lib. XI de Trinit., num. 30), communem sensum interrogo, utrum nunc subjectionem ita intelligendam putemus, tanquam servitutem dominatui, aut infirmitatem virtuti, aut honori inhonorationem, contrariis qualitatibus subditis [ Hil., subdimus], ut Filius secundum haec Deo Patri sit dissidentis naturae diversitate abjectus [ Hil., subjectus]? . . . Nihil itaque nunc aliud subjectionis significatio, quam mysterii demonstratio est. » Et in sequentibus (Num. 40): « Non alia itaque subjectionis causa 842 est, quam ut omnia in omnibus Deus sit, nulla ex parte terreni in eo corporis residente natura, ut ante in se duo [ Hil., duos] continens, nunc Deus tantum sit; non abjecto corpore, sed ex subjectione translato; (0205C)neque per defectionem abolito, sed ex clarificatione mutato. Acquirens sibi eo [ Hil., Deo] potius hominem, quam Deum per hominem amittens: subjectus vero ob id, non ut non sit, sed ut omnia in omnibus Deus sit. » Item paulo post de clarificatione ipsius Domini, qua se in Evangelio testificatur clarificandum esse, ubi ait: Nunc glorificatus est filius hominis (Joan. XIII, 31). « Glorificavit eum, inquit (Num. 42), in se Deus, ut quia jam regnat in gloria, quae ex Dei gloria est, ipse exinde in Dei gloriam transeat; in se enim Deus eum glorificavit, id est, in ea natura qua Deus est quod est, ut sit Deus omnia in omnibus. » Item paulo post (Num. 43): « Et in eo quidem, ait, quanta furoris haeretici stultitia est, desperare id de Deo, quod humanis suis pedibus (0205D)[ Leg,. spebus] blandiatur: et quod hominem [ Leg., in homine] Deus potens sit, id in seipso efficiendo infirmus sit. Nec sermo istud, nec sensus rationis capax loquitur, ut naturali quadam necessitate ad consulendum nobis obnoxius Deus sibi nihil afferre beatitudinis possit: non quod profectu egeat, qui imperturbatae naturae virtutisque sit, sed quia per dispensationem et sacramentum magnae pietatis, qui Deus est, et magnus est [ Hil., et homo est], impotens sibi sit, hoc est, totum praestare [ Hil., hoc se totum praestare] quod Deus est, cum nobis non ambigue (0206A)indulturus sit id quoque nos esse quod non sumus. Vitae enim humanae atque mortis finis est resurrectio: et certissimum militiae stipendium est incorrupta aeternitas, non ad poenae perseverantiam manens, sed ad perpetuae gloriae fructum jucunditatemque non desinens. Cum igitur haec nostra terrenorum corporum origo in habitu naturae potioris excedat, et conformis gloriae Dominici corporis fiat; Deus in forma servi repertus [ Al., perpetuus], licet jam glorificatus in corpore sit, secundum quod in forma servi sit, tamen conformis Deo non erit: ut qui nobis formam glorificati corporis sui tribuit [ Hil., tribuet], ipse corpori suo nihil ultra possit, quam nobis ac sibi sit, in commune praestare. » Haec itaque testimonia sancti Patris Hilarii de subjectione (0206B)Filii, quam tu debitam aeternamque asseris: vel etiam de clarificatione corporis in divinitatis gloriam ejusdem Domini nostri Jesu Christi, quod ex Virgine assumpsit, dicta sufficiant. VI. Nunc operae pretium est aliqua ex sanctorum doctorum libellis testimonia proferre, quae tu etiam contrario sensu flectere ad tuae partis confirmationem niteris, quae omnino tibi esse adversaria, et tui erroris sectae valde contraria intelligentur. Insuper et quaedam calliditatis tuae nequitia subtrahis, quae tuam haeresim damnare videntur: quaedam vero consueta tibi versutia immutare non times, ut in libris beati Hilarii fecisse videris: ubi ille praecipuus doctor et catholicus ait: Potestas dignitatis non amittitur, (0206C)tu omnino perversissime dicis: adoptatur: ubi beatus Hilarius ait, adoratur. Carnis equidem a Magis humilitas adorata est, et mysticis munerum speciebus honorata, non adoptata: quod perspicue ex antecedentibus verbis ejusdem doctoris intelligi potest, ubi ait, quod tu ipse posuisti, in pannis adhuc Deus adoratur. Idem ipse, qui in cunabulis jacuit, ab angelis Christus Dominus praedicatur, et a Magis Deus adoratur, non a Patre adoptatur in Filium. In quo loco certissime de Magorum adoratione idem Pater Hilarius disputat, non de paterna adoptione, quam tu pravissime huic loco inserere conaris. Sed et cum testimonium de disputatione beati Augustini posuisses, quam habuit cum Feliciano Ariano episcopo, subdola calliditate quaedam in media sententia tacuisti, (0206D)quae tuae parti videntur contraire, ubi ait (Cap. 6): « Filiorum namque adoptivi alii, naturales alii sunt: hi qui geniti ab initio filii sunt ac proprii, illi primo alieni, post filium [ Al., filii]; cum 843 per adoptionem in familiam videntur adscisci. » Caetera vero quae posuisti in eodem loco, ex sensu haeretici idem beatus Augustinus dixit, non ex suo, cum quo disputationem de fide catholica habuit, licet tu non intellexisses ex cujus persona dixisset quod posuit; sic enim ait: « Quid igitur? dicis ex substantia Patris, credo, nasci Filium nequivisse, ne ingenitum (0207A)Patrem Filii generatione videamur dividere: » et reliqua, quae ibi posita sunt, quae certissime illius haeretici sensui conveniunt, non sancti Augustini. Sicut et illud solita tibi pravitate immutasti, ubi libro (Loc. cit., cap. 10): impassibilis in suo, passibilis in nostro, tu ponis: impassibilis in suo, passus in alieno; quasi corpus suum, quod sibi proprium fecit Filius Dei, alienum esset a se. Quod itaque nomen alieni omnino contra teipsum ponis; utrumque enim non potest esse: caro Christi aliena, et adoptiva Filio Dei; quia dum adoptatur in Filium, nullatenus alienus erit ei qui se adoptavit in Filium, sed in Filii dignitatem assumptus cessabit alienus esse. Christi vero humanitas nunquam aliena fuit, nec anima, nec corpore, divinitatis suae, ab initio conceptionis (0207B)et nativitatis in proprietatem unius personae assumpta, ut verus et proprius in duabus substantiis esset Dei Filius. Et quare tacuisti quod in eodem libro de clarificatione corporis Christi et de unitate divinitatis legitur, ubi ipse praefatus doctor ait (Loc. mox cit.): « Itaque glorificata caro majestate, dum majestas humilis [ Aug., humiliata] docetur in carne. Sed utrumque non de duobus Christis, ut putas, sed de uno atque eodem ipso, quem post partum Virginis Deum et hominem novimus, nos certum est praedicare. » Et paulo post (Loc. cit. cap. 11): « Unus autem atque idem Christus est, qui et injurias totus [ Aug., totiens] pertulit, et actus in profundum [ Idem, in profundo] non mersit. Ex hoc pacto in mediatore Dei et hominum, injuria assumpti corporis affectam (0207C)fatemur deitatem, sicut majestate divinitatis glorificatam novimus carnem. » Sed haec omnia quae passus est pro humana salute mundi Salvator, non, ut tu vis, debita necessitate, sed libera voluntate passum, idem Pater in eodem libro testatur, dicens inter caetera (Cap. 14): « Sensit igitur, inquit, mortem divinitas Christi participatione humani affectus, quem sponte susceperat; non naturae suae potentiam perdidit, per quam cuncta vivificat. Sic in sepulcro carnem suam commoriendo non deseruit, sicut in utero Virginis connascendo formavit: et sic in utroque et nasci et mori non coactus ab altero, sed sponte voluit, ut hoc eum constet pertulisse quod fecit. Nec ideo non patientem, quia ipse faciebat; nec ideo non facientem, quia non alius tolerabat. » Hanc quoque (0207D)mirabilem et ineffabilem in Filio Dei unitatem naturarum in persona et potestate mens humana credat, non requirat, ut in eodem libro legitur. Ait enim idem doctor (Cap. 8): « Sicut enim sine exemplo mater genuit auctorem suum, sic ineffabiliter Pater credendus est genuisse coaeternum: de matre natus est, qui tamen ante fuit; de Patre, qui aliquando non defuit. Hoc fides credat, intelligentia non requirat, ne aut non inventum putet incredibile, aut repertum non credat singulare. » Si mater genuit auctorem suum, et de matre natus est qui de Patre fuit: quomodo tu ausu temerario soles negare Deum esse verum qui ex Virgine natus est? Aut quomodo non terret te quod sequitur, ut quia hoc ratione non (0208A)investigatur, hoc fides credat, intelligentia non requirat? Singulare enim est hoc et sine exemplo mysterium. VII. Dicis quoque humanitatem Filii Dei extrinsecus factam quasi alienam; vel magis ipsum Filium Dei extrinsecus factum, sicut te scribente legimus. « Hae sunt, ais, sententiae praefati egregiique doctoris Augustini, non de humanitate Filii Dei, in qua extrinsecus factus est, non de substantia Patris subsistens, sed ex carne matris et natus est. » Quomodo Filius Dei est, si extrinsecus factus est? Filius Dei aeternaliter natus est de Patre, quem hic dicis extrinsecus factum. Si de humanitate ejus hoc tibi placet intelligi, ergo eumdem dicis nobiscum Filium Dei, qui ex Virgine natus est. Tamen S. Cyrillus (0208B)nullatenus de homine Christo hoc consentit, scilicet quod extrinsecus factus sit quasi alienus, velut 844 indumentum quoddam divinitatis; sed omnino in duabus naturis proprium esse et perfectum Filium Dei affirmans, dicit in illo libello quem contra Theodoretum scripsit: « Non hominem assumptum dicimus a Deo Verbo, et copulatum ei secundum habitum extrinsecus adinventum, sed potius hominem eum factum esse decernimus. » Item ejusdem unde supra: « Sed licet, inquit, nominemur templa Deum inhabitantem habentia per Spiritum [ Cyrill., templa Dei, cum habeamus Deum inhabitantem per Spiritum], attamen alterum novimus modum sacramenti secundum Christum. Unitam enim Deo Verbo secundum veritatem carnem asserimus cum anima utique (0208C)rationali. » Item in eodem (Cyrill. in Explan. XII cap.): « Qui igitur dividunt subsistentias post unitatem, et particulariter ponunt utrumque, hoc est, hominem et Deum, subintelligentes copulationem in eis quae secundum solam dignitatem est, duos modis omnibus statuunt filios, cum Scriptura divinitus inspirata unum dicit Filium atque Dominum. Quocirca post ineffabilem unitatem sive Deum nomines, Emmanuel incarnatum et Deum factum intelligimus ex Deo Patre Verbum: sive hominem dicas, nihilominus in mensuris humanis participatum dispensative cognoscimus [ Cyrill., sive Emmanuelem, et incarnatum et inhumanatum Deum nomines, nos Dei Patris Verbum accipimus: sive hominem dixeris, nos aeque illud ipsum (Dei Verbum) quod per dispensationem (0208D)mensuris humanitatis sese demisit, agnoscimus]: factum vero dicimus palpabilem, qui impalpabilis est; visibilem, qui invisibilis est; non enim fuit extraneum ei unitum ipsum corpus, quod etiam dicimus esse palpabile et visibile. » Item post aliqua: « Non sine voluntate, sed sponte Unigenitus factus est homo; et non, sicut ais tu, assumpsit hominem, per habitudinem ei copulationem donans, et filiationis gratia coronans, sicut nos. » Et post pauca: « Unita vero semel dividere non est cautum, neque in filios partiri duos, unum Christum et Filium et Dominum. » VIII. Nunquid tu non solum contra hujus sancti Patris dicta, verum etiam contra universalem et (0209A)apostolicam sanctae Dei Ecclesiae consuetudinem dividis Christum in duos deos, nuncupativum scilicet et verum: et in duos filios, adoptivum et proprium, accumulans super caput tuum terribile anathema, quod in eodem praefati Patris libro legitur: « Si quis praesumit dicere Deiferum hominem Christum, et non potius Deum esse vere, sicut filium unum et naturalem, secundum quod factum est caro Verbum, et communicavit proxime nobis sanguine et carne, anathema sit. » Et in sequentibus: « Ait enim et ipse Christus de sanctis prophetis, sive de sanctis, qui prius fuerunt: Si illos dixit deos, ad quos sermo Dei factus est: quem Pater sanctificavit et misit in mundum, vos dicitis quia blasphemas, quia dixi, Filius Dei sum (Joan. X, 36, 37). Sed non sicut in nobis (0209B)inhabitat Deus, ita et in Christo: Deus enim erat naturaliter apparens secundum nos, unusque et solus filius, et quando factus est caro. Qui igitur praesumunt dicere Deiferum hominem eum, et non potius inhumanatum Deum, necessario succumbunt anathematismo proposito. » Item ille ipse qui supra, epistola ad monachos directa: « Cum enim, inquit, probatur quia Deus secundum naturam est, qui ex sancta Virgine natus est; nullum eos [ F., reor] segnem intelligere ac loqui, quia Dei Genitrix sit dicenda. » Et iterum: « Verumtamen, inquit, unus Dominus Jesus Christus, unusque et verus Filius, Deus simul et homo; et non homo Deus factus [ Cyrill., Deificatus] sub aequalitate horum qui per gratiam, sed Deus potius verus in humana forma (0209C)apparens propter nos. » Et in sequentibus ejusdem epistolae: « Age, age, monstremus ex ipsis ostendentes fidem sacris litteris quia Deus secundum naturam est, etsi ad unitatem copulavit sibi propriam carnem, quo vivere probato [ Cyrill., quo patefacto] Dei Genitrix dicitur a nobis, et satis merito sancta Virgo. » Item in eadem: « Quomodo ergo proprius Dei Filius nominatus est Christus, qui etiam traditus est a Deo Patre, causa omnium salutis et vitae? Traditus est enim propter peccata nostra, et ipse iniquitates multorum 845 portavit in corpore suo in ligno, secundum prophetae vocem (Isai. LIII, 12); palam ergo est quia unita res assumpta necessarie proprium Filium declaravit Dei, qui ex sancta Virgine est [ Cyrill., Planum est quod ad naturarum (0209D)unionem respiciens Emmanuelem, qui ex sacra Virgine exortus est, Dei Filium definiat]. Corpus enim erat non alterius cujuspiam secundum nos, sed magis proprium ex Patre existentis Verbi natum ex ea. » Unde tibi, o Felix! post tanta etiam clarissima sanctorum Patrum testimonia tam inimica subrepsit temeritas, ut Christum negare audeas proprium Dei Filium, vel verum Dominum esse, vel in proprio corpore passiones nostrae salutis causa subiisse? Nonne cautius tibi esset intra murum catholicae fidei teipsum retinere quam per devia infidelitatis errare? Quid de ovibus aestimandum est, dum ipse pastor errare probatur: et qui ductor debuit esse ad salutem, doctor factus est ad perditionem? De talibus (0210A)enim cavendis ipsa Veritas in Evangelio ait: Si oculus tuus dexter scandalizat te, erue eum, et projice abs te, expedit tibi ut unum pereat membrorum tuorum, quam totum corpus tuum mittatur in gehennam (Matth. V, 29). IX. Nam et Arnonius [Arnobius], vir acris ingenii, in conflictu quem cum Serapione habuit de nobilitate sanctae Mariae genitricis Dei, et de incomparabili omnibus feminis sanctitate, et de ipsius Filii Dei, qui ex ea natus est divinitate, consentanea sanctis Patribus, quorum dicta abundanter posuimus, profert testimonia, dicens: « Dum in unigenito, inquit, duas naturas confitemur duasque substantias, objicitur quod alterum dicamus Dei Filium, alterum filium hominis. Nos autem auctoritate Apostoli dicimus: (0210B)Deus erat in Christo mundum reconcilians sibi (II Cor. V, 19). Si enim mundum reconciliavit, ita ut credentes in se filios Dei faceret homines, utique natura servos, non Dei filios, actu etiam reos, et per praevaricationem primi hominis inimico generis humani obnoxios: tamen per suam gratiam hos Dei filios fecit. [Qui ergo alios Dei filios fecit,] quomodo ipse non est Filius Dei adunatus cum Verbo, quod caro factum legitur? » Et post pauca: « Per suam ergo omnipotentiam, cum voluit, hunc hominem, [quem] assumpsit, hoc facere, assumpto [ Arnob., assumendo] ex tempore, quod ipse semper fuit sine tempore, ut non possint dici duo filii Dei, alius ante tempore, et alius natus ex tempore: sed unus Dei Filius Dominus Jesus Christus. Inde est quod dictum (0210C)est ab Apostolo: Si cognovimus Dominum Jesum secundum carnem, sed nunc jam non novimus (II Cor. V, 16): quasi qui dicat: et si cognovimus lanam priusquam admistione sanguinis conchylii fieret purpura; sed nunc jam non cognovimus lanam, sed purpuram, qua inter omnes homines nullus uti possit, nisi Augusta [ Arnob., Augusti] fuerit praeditus dignitate. Impingitur hoc loco: ergo vilis lana fuit prius Jesus, et dealitas [deitas] superveniens fecit eum purpuram? Non ita dicimus: sed antequam Spiritus sanctus veniret super Mariam, et virtus Altissimi obumbraret, et hoc conciperet quod sanctum vocaretur Filius Dei (Luc. I, 35, 36); ante hoc, inquam, ipse uterus Mariae, quamvis mundus esset a peccato et sanctus; tamen vilitate humanitatis [ Arnob., (0210D)humilitatis] erat ut lana optima et incomparabilis universis quae erant sub coelo virginibus: eratque talis ac tanta, quae decenter in se dealitatem Filii Dei, sicut lana conchylii sanguinem susciperet, et ipsa lana esse cessaret, sed vera purpura per sanguinem fieret memoratum. Non enim lana vilis, sed pretiosa hujus est sanguinis capax. Quod si sanguis hic lanam tanta majestate sublimavit per suam admistionem, ut nulli hac liceat uti, nisi huic qui regia fuerit praeditus dignitate: quanto magis, quando Spiritus sanctus venit in Mariam, et virtus Altissimi obumbravit eam, hoc quod natum est ex ea de semine David secundum carnem sanctum [ Arnob., secum], fecit Filium Dei, ut sic esset Maria Christotocos, (0211A)sicut Theotocos: quia ante Mariam fuerunt aliae Christotocae, sed non virgines, nec Spiritu sancto et virtute Altissimi obumbratae. Haec autem et Christotocos, et sola Theotocos, et sola virgo, et Spiritu sancto, et virtute Altissimi concipiens. » Quid enim ratione humanae consuetudinis investigandum est, quod divinae potestatis miraculo factum esse probatur? Virgo concepit, 846 virgo peperit, virgo permansit. Paterna majestate obumbrante, Spiritu sancto uterum impraegnante, Deum concepit et Dei Filium peperit. Archangelus verbum auribus infudit, Deus se membris immiscuit humanis: fides accepit quem castitas genuit, maledictio antiqua nova benedictione deleta est. Nam Evae dictum est: In dolore paries et tristitia, et ad virum erit conversio tua, et (0211B)ipse dominabitur tui (Gen. III, 16). Tribus his malis multata est prima mater humani generis, dolore, tristitia, servitute. Tribus e contrario clarissimis bonis beata virgo Maria honorata est, id est, salutationis angelicae, benedictionis divinae et plenitudinis gratiae. Nam primus homo de terra virgine sanctae Trinitatis consilio formatus est dicente Domino: Faciamus hominem ad imaginem et similitudinem nostram (Gen. I, 23); secundus vero Adam, id est Christus, de terra virginalis uteri operatione ejusdem sanctae Trinitatis creatus est, non solum homo per omnia verus, sed etiam Deus per omnia perfectus. « Et ad resolvendum conditionis nostrae debitum natura inviolabilis naturae est unita passibili, ut quod nostris remediis congruebat, unus atque idem mediator Dei et hominum, (0211C)homo Christus Jesus et mori possit ex uno, et mori non possit ex altero. In integra ergo veri hominis perfectaque natura verus natus est Deus, totus in suis, totus in nostris. Nostra autem dicimus, quae in nobis ab initio Creator condidit atque reparanda suscepit. Nam illa quae deceptor intulit et homo deceptus admisit, nullum habuerunt in Salvatore vestigium . . . Assumpsit formam servi sine sorde peccati, humana augens, divina non minuens » (S. Leo, epist. 28, ad Flavianum, cap. 3). Unus idemque est in duarum conjunctione naturarum Dei Filius, non adoptionis gratia, sed proprietatis persona. Unus unigenitus et primogenitus, non alter unigenitus, et alter primogenitus (Ibid., cap. 5). « Unde unigenitum (0211D)Filium Dei crucifixum et sepultum omnes etiam in symbolo confitemur secundum illud Apostoli testimonium: Si enim cognovissent, nunquam Dominum gloriae majestatis crucifixissent » (I Cor. II, 8). Ergo et Dominus gloriae et Deus virtutum habuit in seipso, unde crucifigi potuit et mori. Non alter crucifixus est pro mundi salute, alter qui vita est omnium viventium; sed unus idemque non adoptione divisus, sed proprietate conjunctus. Verbum caro factum est, ut homo caro promoveretur in gloriam Dei, non ut Deus in carnis verteretur injuriam, sicut dicit Apostolus: (0212A)Qui se jungit Domino, unus spiritus est (I Cor. VI, 17). X. Et quomodo, quando se junxit Deus homini, unus Deus non est? Dicit enim sanctus Augustinus in quadam homilia de natali Domini: « Filius suscepit carnem, et non deseruit Patrem, nec se divisit a Patre. Suscepit, inquam, Filius carnem, an proprietatem [ F., in proprietatem]? Sed tamen et Pater et Spiritus sanctus non defuit in majestate, divinitate, aequalitate; in carne sola Filii proprietas. » Qua fronte adoptionem in carne Christi creditis, in qua etiam tantus doctor et tam probabilis universis ubique fidelibus, procul dubio proprietatem filii asseruit? Et proprietas, et adoptio unum esse non poterit. Quaecunque vero in Virginis partu et nativitate (0212B)Christi gesta esse evangelica narrat historia, omnia divinae potentiae miraculis et investigabili humanis mentibus dispensatione gesta esse procul dubio credenda sunt. Nam Virgo clausis visceribus concepit et peperit; et qui natus est ex ea, Dei est Filius, verus et perfectus, unus ex unius carne; et qui Deus ex Deo, idem homo ex homine procedens tanquam sponsus de thalamo, geminae gigas substantiae, totus proprius Dei Patris Filius, et totus proprius virginis matris Filius, inseparabilis in personae unitate, vel filii proprietate unus, et in potestate habens in se, unde aeternaliter viveret et unde temporaliter moreretur: cujus potentia condidit nos, dum non fuimus; cujus bonitas redemit nos, dum perditi (0212C)fuimus; cujus laus salus est nostra, dicente eo ipso per Prophetam: Sacrificium laudis honorificabit me: illic iter est, quo ostendam illi salutare Dei (Psal. XLIX, 23). Hunc versiculum qui fideliter legat, veraciter intelligat omni homini melius esse laudare bonitatem illius quam discutere potentiam ejus: humiliter obedire praeceptis illius, quam 847 pertinaciter scrutari mysteria illius: et amabiliter venerari illum, quam praesumptuose ratiocinari de illo. In cujus comparatione dicente propheta: Omnes gentes sunt quasi situlae stilla (Isai. XL, 15); qui magnus et metuendus est super omnes qui in circuitu ejus sunt. Si autem angelicis ordinibus et spiritibus justorum magnus est et metuendus, quid nos luteas habitantes domos de fide illius magnitudine vel potentia judicare (0212D)vel discernere praesumimus? Dum voluit, fecit mundum: et sicut voluit, venit in mundum. Qui, dicente evangelista: In mundo erat, et mundus per ipsum factus est, et mundus eum non cognovit: In propria venit, et sui eum non receperunt: quotquot autem receperunt eum, dedit eis potestatem filios Dei fieri (Joan. I, 10, 12). Qui aliis tradidit potestatem filios Dei esse, quomodo potest fieri ut potestatem non haberet se ipsum Filium Dei proprium facere? Vel quomodo quamvis in duabus naturis, divinitatis scilicet et humanitatis, proprius potuit esse Filius (0213A)hominis, et non potuit totus in duabus naturis proprius esse Filius Dei? Ergo si ille qui natus est ex Virgine totus est proprius Virginis filius, aequum est ut credamus eumdem esse Dei Patris proprium Filium. Naturarum enim Conditori nulla natura resistit, ut ex ea facere non possit quod velit, qui omnia ex nihilo creare potuit dum voluit. Ex creatis igitur multo magis perficere poterat quidquid illius omnipotentiae placuit. Humana quippe ratio investigare (0214A)non poterit quomodo qui fecit omnia factus est inter omnia. De quo multa dici possunt. Et est in aliquo talis sanctitas vitae, et sancti Spiritus gratia, ut aliquid de eo digne dicere valeat? Sed hic paululum respiremus, quatenus tuis sermonibus, quos tu vel in sanctae Ecclesiae adversitatem, vel etiam in nostri nominis suggillationem multiplicare studes, acutiore stylo, gratia divina nos adjuvante, respondere valeamus.
LIBER SEPTIMUS.
(0213) I. (0213A)Legitur beatum Hieronymum fortissimum contra haereticas pravitates Ecclesiae Christi athletam (0213B)dixisse: omni studio se intendere, ut hostes Christi illius essent et hostes. Quod etiam pro summa laude non solum ille, verum etiam omnes catholicae fidei defensores sibi a Deo datum munus reputabant. Unde et ego tantillus Ecclesiae Christi vernaculus improperia mei nominis patienter suffero, quia meae parvitatis modulo multum est delectabile, et gaudium plenum, communes habere hostes cum Domino meo Jesu Christo, quem diligere summa est sapientia, et laudare perfecta est beatitudo, nosse vero vita aeterna: sicut e contrario non amasse profundissima est stultitia; ejus autem gloriae aliquid subtrahere velle ultima est miseria: et illum ignorare mortis est perpetuae periculum.
II. Objicis ergo me dixisse, et verum fateor, objicis (0213C)quod Jesus Christus verus sit Deus et verus Dei Filius: quia hoc jam dixi, et adhuc dicam. Non solum ego, verum etiam omnis sancta Dei Ecclesia cum apostolis et omnibus catholicis doctoribus in tota orthodoxae fidei celebratione dicit, credit, et praedicat fiducialiter. Nec tibi sufficit semel dicere hujuscemodi verba: « Si enim, inquis, idem Redemptor noster in forma servi, ut vos vultis, verus est Filius Dei. » Hoc ipsum quid iterum atque iterum repetis? Ut perspicue te hoc nolle intelligatur quod nos velle reprehendis. Si ergo ille homo qui ex divina sancti Spiritus operatione et gloriosa beatae Virginis castitate conceptus est et natus, non est verus, ut tu asseris, Filius Dei, nec verus Deus; quid superest, nisi ut illa beata Virgo nequaquam sit (0213D)vera Dei genitrix, sed nuncupativa. Quia si ille qui ex ea natus est nuncupativus est Deus, etiam et illa quae genuit nuncupativa est, non vera Dei genitrix. Et hoc quam impium sit dicere, totius mundi latitudine in qua Christus regnat et colitur, manifestissime comprobatur. Nam et hoc ipsum beato Cyrillo Alexandrino episcopo ab haereticis objiciebatur, scilicet beatam Virginem non esse Dei genitricem, sed appellari: sicuti et vos modo soletis dicere, Jesum Christum non esse verum Dominum et Filium Dei, sed appellari, quasi nuncupativum. Ita 848 quidam Nestorianus contra catholicam fidem disputans dixit: « Qui ante saecula est, Deus est: sed templum (0214A)sibi in utero virginali fingens, erat cum concepto et formato: qua gratia et sanctam illam Virginem Dei (0214B)genitricem appellamus: non tanquam Deum generet, sed tanquam hominem unitum Deo, qui finxit eum. » Quid autem aliud est, quod et tu dicis, Dei Verbum habitasse in homine assumpto, quasi in templo quodam, non sicut evangelista ait: Verbum caro factum est (Joan. I, 14)? « Secundum, inquis, Domini mandatum gestabat divinitatem, et habitator est templi sui. » Sed longe aliud est Deum habitasse in sanctis: aliud vero, ipsum Deum hominem factum, atque ex duabus substantiis unam personam Deum et hominem esse. « Non enim, ut ait beatus Cyrillus, sicut viri sanctificati et Verbo conjuncti communem carnem Christi percipimus, aut sicut divinam possidentis habitationem; sed ut vere vivificatricem et ipsius Verbi propriam factam vitae naturaliter et (0214C)Deus existat. » Et alibi (S. Cyril., epist. ad Nestorium de Excomm.): « Sed nec illud dicimus, quod Dei Verbum velut in homine communi, qui de sancta Virgine natus est, habitarit; ne Deum homo Christus habitatorem possidere credatur. Quamvis enim Verbum habitaret in nobis, et dictum sit: In Christo habitare omnem plenitudinem Deitatis corporaliter (Coloss. II, 9); tamen intelligimus eum, quod caro factus est, non sicut in sanctis habitare dicitur; nec talem in ipso habitationem factam diffinire tentamus: sed unicus juxta naturam, nec in carnem mutatus, talem sibi fecit habitationem, qualem anima hominis habere creditur in proprio corpore. » Unicus igitur est Christus Filius Dominus noster, non velut conjunctione qualibet et unitate dignitatis (0214D)et auctoritate hominis habentis ad Deum, quem tu soles conjunctum Deo, sive adoptatum vocitare, divinitatem quoque gestare, et, nescio quo insolito verbo usus, divinitatem liniare dicis. Liniare enim vulgo dicitur de pingendis vel sculpendis imaginibus, vel cujusque operis figuris exprimendis. Sed hoc quid ad Filii Dei divinitatem vel humanitatem pertineat, non intelligo. Quod vero, ut praediximus, gestare eum divinitatem dicis, audi quid pro hoc mercedis accipias a sanctis et catholicis viris qui contra hanc haeresim tuam multa disputare solebant (S. Cyrill., Anathem. V). « Si quis, inquiunt, praesumit dicere Deiforum hominem Christum, et non potius (0215A)Deum vere esse, sicut Filium unicum natura, secundum quod factum est Verbum caro, et communicavit proxime nobis sanguine et carne, anathema sit. » Haec enim est hic in praesenti merces laboris tui. Qualis autem futura sit ab eodem ipso quem in tantum humiliare niteris, ut omnem ei veritatem filietatis et potestatem Deitatis adimere coneris, tu ipse probabis quando ante tribunal ejus judicandus astabis. Subjungunt quoque praefati Patres de eadem re dicentes: « Non sicut in nobis inhabitat Deus, sic et in Christo. Deus enim erat ipse naturaliter apparens secundum nos unusque et solus Filius, et quando factus est caro. Qui igitur praesumunt dicere Deiforum hominem eum esse, et non potius inhumanatum Deum, necessario succumbunt anathemati. »(0215B) III. Miror vero quare introducere novum nuncupationis in Christo nomen non timeas, cum hoc ipsum antecessores tui haeretici usurpantes ab Ecclesiae fuissent communione divisi. Ait namque idem beatus Cyrillus: « Caveamus ergo de Christo dicere: propter assumentem veneror assumptum, et propter invisibilem adoro visibilem. » Horrendum vero super hoc etiam illud adjicitis: « Qui susceptus est, cum eo qui suscepit, connuncupatur Deus. » Qui enim haec dicit, dividit [in] duos Christos eum qui unus est, hominem seorsum in partem, et Deum similiter in partem constituens; evidenter enim dividit unitatem. Non ergo alter cum altero coadoratur aut connuncupatur Deus; sed unus intelligitur Christus (0215C)Jesus Filius Dei unigenitus, una servitute cum propria carne venerandus: ubi enim est nuda nuncupatio, ibi solidae veritatis denegatio est. Sed revera incarnatum dicimus unigenitum Filium Dei secreto 849 illo mysterio quod ipse solus novit. Nostrum namque est credere, illius nosse. Quod tu omnino oblitus conaris illud ratione investigare quod fide venerari debuisses: credere enim tuum esset quod Deus Dei Verbum, totum suscipiens quod hominis est, verus homo factus sit, et assumpta humanitas, totum accipiens quod Dei est, aliud quam Deus esse non possit. IV. Mihi quoque objicis non recte intellexisse de qua natura beatus Gregorius dixisset, cum ait: « Aliud est homines natos gratiam adoptionis accipere, (0215D)aliud unum singulariter per divinitatis potentiam Deum ex ipso conceptu prodiisse: » Et gratias agis quod tu eamdem sententiam melius intellexisses, eamque de divinitate, non de humanitate dictam esse affirmas. Sed quis sit qui per potentiam divinitatis Deus conceptus sit, agnosce. Nam de divina Filii Dei divinitate dici quomodo potest, quod conceptu prodiisset? Deus enim Filium suum unigenitum genuit; non ex alterius conceptu cujuslibet; atque eumdem Virgo sacra de Spiritu sancto concepit, de qua ipse Filius Dei, quasi sponsus de thalamo, processit. Aut quae natura per potentiam Dei facta est quod est? An illa per quam omnia facta sunt, aut (0216A)illa quae novissimis temporibus ex Virgine facta concipitur? Expositorem te alienorum dictorum jactitas, cum vix unquam tua recte proferre potueris. Me quoque arguis, qui ubi recte arguendus sum, emendari non refugio, sed potius desidero et multum opto: sed sunt plerique qui, dum alios reprehendere cupiunt, omnino magis suam imperitiam ostendunt, quae forte occulta fuisset si tacuissent, sicut scriptum est: Stultus, si tacuerit, sapiens reputabitur (Prov. XVII, 28). Grandis est enim stultitia velle te proferre testimonium quod per omnia contra temetipsum esse manifestum est. Tribus namque modis testimonia in tuis scriptis inveniuntur prolata, quorum quaedam nec tibi nocere, nec favere videntur, nec omnino ad rem praesentis disputationis pertinent; (0216B)quod certissimae ignorantiae indicium est. Quaedam vero sic a te ponuntur, ut tamen nobiscum agant, et tibi repugnare aperta veritate probantur; quod, ut praediximus, stultitiae non minimae res est, te arma adversario ministrare. Quaedam autem ita protulisti, ut tamen, nisi corrumperes, te nullo modo adjuvare viderentur; quod omnino malevolae conscientiae vitium esse dignoscitur: in quorum primo, ut diximus, te ignorantem, in altero indoctum, in tertio vero malevolum ostendisti. Mirandum ergo est, vel magis dolendum, cur audeas sanctorum Patrum lucidissima testimonia corrumpere, immutare et in alium transferre sensum quam illi qui scripserunt, posuerunt, sicut paulo ante te fecisse probavimus, et in multis tuarum litterarum locis inveniri (0216C)potest. V. De sancto namque Athanasio testimonium posuisti quod tuam sectam maxime destruit: et dum forte intelligeres quaedam in ejus testimoniis verba tuis sensibus contraria esse, omisisti in medio quae ait, ne contra te ipsum dicere videreris. Ponamus itaque plenam illius sententiam, ut agnoscatur quanta malitia abstulisti quod firmissime contra te esse positum intelligitur (S. Athan., epist. ad Epictet., n. 2). « Quomodo autem, inquit, ambigere audent, qui dicuntur Christiani, si, qui ex Maria processit Deus, Filius quidem natura et substantia Dei est, secundum carnem autem ex semine David est, ex carne autem sanctae Mariae? » Hoc autem quod sequitur tacuisti, quod tuae firmissime contradicit (0216D)sectae. « Quid autem putas, ais, temerarii facti sunt, ut dicerent Christum, qui carne passus est et crucifixus, non esse Dominum Salvatorem et Deum et Filium Patris? Aut quomodo Christum volunt nominari, qui dicunt in hominem [sanctum, perinde atque in unum prophetarum venisse Verbum, nec ipsum hominem] factum, sumentem ex Maria corpus; sed alterum esse Christum, et alterum Dei Verbum, quod ante Mariam, et ante saecula Filius existebat Patris? Aut quomodo esse Christiani possunt, qui dicunt alium esse Filium, alium Dei 850 Verbum? » Haec tacuisti, et sequentia ejusdem sententiae assumpsisti tibi in auxilium, quae et ipsa valide tibi esse contraria (0217A)intelliguntur. Ponis ejusdem Patris Athanasii verba dicentis (Ibid.): « Non per adoptionem haec facta sunt, absit; sicut quidam existimaverunt; sed sicut est veritas, homine facto Salvatore, totius humani generis salus facta est. Si enim adoptione erat in corpore Verbum secundum illos, quod autem adoptione dicitur, phantasia est, reperitur et putative salus. » Videsne quam fortissimo ariete falsitatis tuae murum iste probatissimus catholicae fidei miles destruit? Ait itaque: « Quid autem, putas? temerarii facti sunt, ut dicerent Christum, qui carne passus est et crucifixus, non esse Dominum Salvatorem et Deum et Filium Patris. » Ecce perspicue temerarios eos esse reputat qui negant Dominum et Salvatorem, et Deum, et Filium Patris esse illum qui crucifixus (0217B)est; nec illos Christianos aestimat qui huic fidei contradicunt: et verissime affirmat omnia quae in Christo gesta sunt, sine adoptione facta esse, qui adoptionem dicit phantasiam esse et non veritatem. Quam vero impium est alicui qui se Christianum nominat, credere per phantasiam Christum esse Filium Dei? In Christi itaque humanitate iste veracissimus doctor fidei catholicae haec facta esse dixit, quia nihil in aeterna generatione Verbi Dei factum esse fas est dicere vel credere, qui omnino aeternaliter genitus est ex Patre, non temporaliter factus. Quale usque testimonium contra te ipsum veracius et fortius invenire potuisti, quam quod iste sanctissimus et veracissimus ecclesiasticae fidei doctor astruit, qui omnia quae in Christi conceptione, nativitate, passione (0217C)et resurrectione per veritatem firmissime, et non per adoptionem, quia adoptionem phantasiam dicit, facta affirmet? VI. Ponis quoque verba sancti Augustini de homilia in Joannem, ubi ait (Tract. XIV in Joan., n. 11): « Pater diligit Filium, [sed] quomodo Pater Filium, non quomodo dominus servum; quomodo unicum, non quomodo adoptivum [ S. Aug., adoptatum]. » Sed his verbis sancti Augustini tui sensus verba addidisti dicens: « Et hoc, si de utraque natura similiter dictum fuisse putet, doceat prius, si valet, quomodo Filius Dei in forma servi servus Patris non sit: sicut in divinitate non servus, sed Filius, neque adoptivus filius, sed proprius veraciter creditur et praedicatur. » Nos autem, Dei Patris sanctissima voce (0217D)edocti, dicimus in utraque natura vere unum Filium Dei esse Jesum Christum, eumdemque Deo Patri totum dilectum, non, ut tu reris, ex parte ut Filium, ex parte vero ut servum, quod omnino ridiculosum est dici: sed totum dicimus quasi proprium et unicum diligi a Patre Filium. Super quem, rogo, vox facta est in baptismo vel in monte sancto: Hic est Filius meus dilectus (Matth. III, 17; et XVII, 5)? an super divinitatem tantum, et non super humanitatem? quod impium est credere; et praesumptuosum est dicere, Patrem non diligere Filium in suscepta humanitatis natura, qui sic unitus esse constat ex duabus substantiis, ut sit unus unigenitus, non duo filii, unus unigenitus et alter adoptivus. Ideo enim (0218A)in Evangelio dictum est, quo tu testimonio saepius uteris: Et vidimus gloriam ejus, gloriam quasi Unigeniti a Patre, plenum gratiae et veritatis (Joan. I, 14): et dicis, « gratiam ad humanitatem pertinere, veritatem vero ad divinitatem. » Tamen idem evangelista unum, unigenitum eum nominavit, in quo est secundum intelligentiam tuam gratia et veritas, id est, duarum naturarum, ut nos confitemur et credimus, mirabilis adunatio in unam personam et in unam Filii Dei dilectionem. VII. Alteram quoque evangelicam sententiam posuisti cum expositione beati Augustini dicens (Tract. CX in Joan., n. 5): « Et dilexisti, inquit, eos, sicut et me dilexisti. In Filio quippe nos Pater diligit, quia in ipso nos elegit ante constitutionem mundi. Qui (0218B)enim diligit Unigenitum, profecto diligit et membra ejus, quae adoptavit in eum et per eum. » Et tacuisti sequentia ejusdem expositionis, ubi ait idem doctor: « Nec ideo pares sumus unigenito Filio, per quem creati et recreati sumus, quia dictum est, dilexisti eos, sicut et me dilexisti » (Joan. XVII, 23). (Unigenitum dicit, per quem 851 creati sumus et recreati: unum unigenitum, non duos unigenitos creatorem et recreatorem. Si est unigenitus, non potest esse adoptivus), « quod nihil aliud est dicere, quam dilexisti eos, quoniam et me dilexisti, non enim membra non diligeret qui diligit Filium. Aut alia causa est, diligendi membra ejus, nisi quia diligit eum? Sed diligit Filium secundum divinitatem, quia illum aequalem sibi genuit; diligit eum etiam secundum id (0218C)quod homo est, quia ipsum unigenitum Verbum caro factum est, et propter Verbum est ei chara Verbi caro. Nos autem diligit quoniam sumus ejus membra: propter hoc nos dilexit antequam essemus. Quapropter incomprehensibilis est dilectio qua diligit Deus, neque mutabilis. » Aliquid vero singularius intelligendum est in dilectione Filii sui, quam nostri sensus paupertas intelligere possit. Unde et idem praefatus doctor in alio loco ejusdem operis, quamdam proprietatem dilectionis in Filium Dei, secundum quod homo factus est, esse designavit. Ait itaque idem (Aug., Tract. XXV in Joan., n. 11): « Hunc enim Deus Pater signavit (Joan. VI, 27). Signare quid est, nisi proprium aliquid ponere? hoc est enim signare, imponere aliquid, quo non confundatur cum caeteris. (0218D)Signare est, signum ei [ F., signum rei] ponere. Cuicunque rei ponis signum, ideo ponis signum ne confusa cum aliis a te non possit agnosci. Pater ergo signavit eum, proprium illi quiddam dedit, ne caeteris comparetur hominibus. Ideo ergo illi dictum est: Unxit te Deus, Deus tuus oleo exsultationis prae participibus tuis (Psal. XLIV, 8). Ergo signare quid, est exceptum habere, hoc est, prae participibus tuis. Itaque nolite, inquit, me contemnere, quia filius hominis sum, et quaerite a me cibum, non qui perit, sed qui permanet in vitam aeternam. » Ponis quoque sententiam de libris beati Ambrosii, quos de Fide Christiana composuit (Ambr., de Incarn. Dom., cap. 6, n. 49). « Emergunt, inquit, alii, qui carnem Domini (0219A)dicant, et divinitatem unius naturae. Quae tantum sacrilegium inferna vomuerunt? » Hoc nescio, quare dixisti. Quis catholicus unam naturam divinitatis et carnis esse credit? Sed quare tacuisti ejusdem sententiae initium, ubi idem doctor ait (Idem ibid.): « De nullo prophetarum dictum est, quia Verbum caro factum est: nullus prophetarum abstulit peccata mundi. De nullo alio dictum est: Hic est Filius meus dilectus, in quo mihi bene complacui (Matth. III, 17). De nullo prophetarum legimus quod sit Dominus majestatis, quod de Christo Apostolus dixit, quem Judaei crucifixerunt. » Unde et idem doctor in eodem opere de divisione [ F., visione] inter Christum, Moysem, et Eliam, qui in monte cum eo apparuerunt, verba ponens ita ait (Ambr., lib. I de Fide, (0219B)cap. 13, n. 81): « Petrus in monte Moysem et Eliam vidit cum Filio Dei: nec erravit in natura, nec erravit in gloria. Denique quid facere deberet, non illos, sed Christum interrogavit. Nam etsi tribus parabat obsequium, unius tamen exspectabat imperium: sed quoniam vel tabernaculorum numero [numerum] deferendum tribus simpliciter aestimavit, emendatur Dei Patris auctoritate dicentis: Hic est Filius meus dilectus, ipsum audite (Matth. XVII, 5); id est: quid conservos tuos cum Domino tuo socias? Hic est Filius meus: non Moyses filius, sed hic filius: sensit emendationem apostolus: procidit in faciem, consternatus Patris voce et Filii claritate: sed elevatus a Filio, qui jacentes erigere consuevit, unum vidit, solum vidit Dei Filium. Recesserunt enim (0219C)servuli, ut solus Dominus, qui solus designabatur Filius, videretur. » VIII. Igitur dum plurima sanctorum Patrum testimonia percurrendo, producis in medium, in quibus nihil tuis partibus favere veraciter invenitur, sed nonnulla etiam palam tibi contraria esse, ut probavimus manifestissime, quae certissime veritatem catholicae fidei affirmare intelliguntur, repente pervenisti ad Zachariam prophetam, cui Jesus sacerdos in sordidis vestimentis ostensus est ab angelo (Zach. III). Quam visionem vel prophetiam beatum Hieronymum aliter exponere asseris, aliter nos in tractatu ejus in eumdem prophetam scriptum legimus. Dicis enim eumdem sacrae historiae interpretem haec reponere verba: Et Jesus erat indutus vestimentis sordidis, (0219D)utique ex transgressione de carne peccati sordidus, quam induere dignatus est: unde et pannis involutus et scissuras 852 humani generis, dum in se illa suscepit, inspicitur: donec radio crucis, innocentiae tunica texeretur. Nonne, inquit, hic titio extractus ab igne est? Titio extractus ab igne semiustulatus, non percombustus esse ostenditur. Corpus enim illud humani generis, quod ex protoplastorum transgressione et criminum flamma fuerat adustum, hoc induit Dominus, et quasi titionem semiustulatum a gehennae incendio liberavit. In quo vero libro, vel in quo opere haec dixisset beatus Hieronymus, nos non invenimus. Igitur in tractatu ejusdem prophetae, quem ille doctor egregius vel ex Hebraica veritate, (0220A)vel ex catholica sanctorum Patrum interpretatione composuit, ut diximus, nullatenus iste sensus invenitur. Dicis utique: « ex trangressione de carne peccati sordidum, quam induere dignatus est. » Jesus vero aeternus sacerdos secundum ordinem Melchisedech non habuit carnem peccatricem, quia nulla transgressio in carne illius fuit, sed similitudo carnis peccati: nec ulla adustura peccati in corpore illius apparuit, sed ut lana illa, et munda absque omni tinctura peccati, et gemma lucidissima, omnique mundo pretiosior sanctissimum corpus Christi absque omni sorde trangressionis perlucidum fulserat. Hujus vero visionis intelligentiam in tractatu praefati operis idem doctor eximius dupliciter explanavit (S. Hieron. in cap. III Zach.). Juxta Hebraicam opinionem (0220B)de Jesu filio Josedech sacerdote magno ita intelligi debere asseruit, ut sordida vestimenta habuisset idem sacerdos Dei propter alienigenam, quam duxit uxorem, vel propter peccata populi, vel ob squalorem captivitatis, unde nuper erutus est, quasi torris semiustulatus: atque ideo Satanam stare a dextris ejus, quia veram accusationem habuit contra eum. Nam diabolus nunquam a dextris nostri Jesu stetit: quia nunquam veram accusationem invenit in illo: sed in omni tentatione victus, quasi fugax latro, et timidus bellator recessit ab eo. Vel quomodo convenit de Deo Jesu, ut dicat ei angelus: Ecce abstuli a te iniquitatem tuam, qui nullam habuit iniquitatem? Nec ullus angelus fortior illo fuit, ut eum mundare a peccato debuisset: dum Jesus noster (0220C)magni consilii angelus missus sit a paterna sede totius mundi purgare peccata. Ponit quoque, non confirmando, sed ostendendo idem praefatus doctor quorumdam opiniones, quomodo haec de Christo intelligi velint: et de torre eruto dicit, quod Jesus in Babylonia igne consumptum [ Ex sensu S. Hieron., non Babylonio igne consumptum], id est, peccatorum nigredine non ustulatum, nec flamma hujus saeculi attactum, id est, nulla flamma vitiorum vel saltem attactum, sed ab omni peccatorum sorde immunem, sicut aurum igne probatum splendescere. Sed melius hujus prophetiae sententia de Christo aiunt intelligi posse, ubi dictum est: Audi Jesu sacerdos magne, tu et amici tui, qui habitant coram te, quia viri portendentes sunt: Ecce enim ego adducam servum meum (0220D)Orientem, quia ecce lapis, quem dedi coram Jesu, septem oculi sunt (Zach. III, 8). Jesu et amicis ejus, qui sunt viri portendentes, id est, prophetis et sacerdotio Judaeorum promissus est ille, de quo scriptum est: Ecce vir oriens nomen ejus (Zach. V, 12). Et in Evangelio: In quibus visitavit nos oriens ex alto (Luc. I, 78): et lapis angularis, qui sine manibus de monte praecisus contrivit universa mundi regna (Matth. XXI, 44). Super quem lapidem, septem oculi sunt, id est, septem dona sancti Spiritus, quae in Isaia leguntur (Isa. XI, 1), super florem requiescere, qui de virga radicis Jesse germinavit. Ex cujus persona in Cantico canticorum dictum legitur: Ego flos campi, et lilium convallium (Cant. II, 1). De quo etiam lapide (0221A)mox subjungitur: Caelabo sculpturam ejus, dicit Dominus exercituum, et auferam iniquitatem terrae illius in die una (Zach. III, 9). « Istum vero lapidem (Hieron., loc. cit.), qui dictus est coram Jesu, clavis crucis, et lancea militis faciam vulnerari, et in illius passione auferam iniquitatem terrae illius in die una, de qua scriptum est: Haec est dies, quam fecit Dominus, exsultemus et laetemur in ea » (Psal. CXVII, 24). Idcirco plenius hujus prophetiae sensum exposuimus, ut intelligatur quam longe aliter beatus Hieronymus in tractatu hujus prophetiae, hujus visionis sensum vel intelligentiam exposuisset. IX. Ponis quoque sermones beati Ambrosii, sed perturbans unius pronominis adjectione sensum illius sententiae. Ait enim doctor ille egregius (Lib. V, de (0221B)Fide, n. 107): « Contra autem sancto patriarchae David secundum gloriam suam Dominus est; secundum 853 corporalis successionis seriem Filius est, non deficiens a se, sed nostrae jus sibi adoptionis acquirens. » Tu vero immutasti sermones, ubi ille ait, successionis, tu posuisti, susceptionis; et ubi ait: nostrae jus sibi adoptionis acquirens; quod omni sensu caret, hanc eamdem sententiam bis posuisti in libello tuo; gaudens, ut reor, in adoptionis nomine: quod omnino de nobis in hoc loco positum est, non de Christo, qui nostrae adoptionis jus, id est, potestatem acquirere dicitur. Et nescio utrum mala voluntate, more tibi consueto, immutasti sermones illius, vel etiam imperitia. Si mala voluntate sanctorum Patrum purissimos sensus immutare tentas, cur non (0221C)times Scripturam dicentem: Os quod mentitur occidit animam (Sap. I, 11)? Si vero imperitia, miror cur non erubescas insipientiam tuam; quia dum sapiens vis videri, stultus appares; nam juxta Salomonem sapiens potuisses putari, si tacuisses. Assumis etiam et beatissimi Leonis papae testimonium tuae sectae in adjutorium, quod perspicue tuis sensibus valde contrarium esse dignoscitur, ubi ait: « Qui enim verus est Deus, verus est homo, et nullum est in hac unitate mendacium, dum in invicem sunt, et humilitas hominis, et altitudo Deitatis. » Tu itaque hanc unitatem dividis in duos filios, unum proprium, et alterum adoptivum. Nam altitudo divinitatis ad humilitatem descendit humanitatis, et humilitas humanitatis ad altitudinem ascendit divinitatis, non versibilitate (0221D)naturae, sed dignatione honoris. Item ponis testimonium de libro beati Augustini, quem Enchiridion ipse nominavit: de quo etiam libro olim in quadam epistola tua multum perverse maculasti ejusdem sancti Patris verba, immittens ea quae nunquam ille dixit. Sic et in isto testimonio dicis, quae ille nullatenus dixit, nec aliquo rationali sensu conveniunt. Ubi enim ille ait (Cap. 40). « Quia homo ille nullis praecedentibus meritis in ipso exordio naturae suae, quo esse coepit, Deo Verbo copularetur in tantam personae unitatem, ut idem ipse esset Dei Filius, qui filius hominis, et filius hominis, qui Filius Dei. » Tu dicis: Quia nullis praecedentibus maris. Quid autem vis significare per mares, nisi forte maritos? (0222A)Quod autem omnino secundum regulas Latinae eloquentiae stare non potest: si ad mares pertinere voluisti, maribus debuisses dicere, non maris; sed singularis tuae peritiae eloquentia talibus solet uti verbis, quae nec regulis recte loquendi ullo modo conveniunt, nec sensu catholicae fidei astipulantur. Timuisti forte dicere, absque ullis praecedentibus meritis: quia mox in sequentibus eruditionis tuae sensibus invenitur, te dixisse: « Quae ille, inquis, de humanitate Filii Dei, in qua natus homo, per adoptionis gratiam meruit esse quod est, et accipere quod habet: » tu dicis cum antecessoribus tuis Pelagio et Nestorio Christum meruisse, ut esset quod est; cum sanctus Augustinus et omnes catholici doctores nullis praecedentibus meritis in ipso humanitatis (0222B)Christi exordio eumdem Deum esse conceptum et natum testantur. Et quomodo tu diversos filios esse in Christo propter duas naturas asseris, dum iste sanctissimus doctor in hoc testimonio, quem [quod] tu ipse posuisti, eumdem dicit esse Dei Filium, quem filium hominis; et filium hominis, quem Filium Dei? Si idem est filius hominis, qui Filius Dei, una est prorsus veritas, et unum nomen Filii in Christo: quia unitas personae dualitatem filiationis respuit in Christo, nec adoptio locum invenit, ubi proprietas praecessit; nec divinitas humanis tenetur praejudiciis, cum omnia secundum propriam voluntatis potentiam operatur, quae vult in coelo et in terra, qui ait: Pater meus usque modo operatur, et ego operor (Joan. V, 1).(0222C) X. Quid vero praesumptiosa mente et stulta temeritate altiora te rimari non metuis, et te medium inter divinitatem et humanitatem Dei Filii immittere tentas, humanaque ratiocinatione divinae bonitatis ineffabile sacramentum scrutari niteris? Nec tuae sententiae modum imponere nosti, qui nec te ipsum discernere poteris, vel quomodo anima tua tenerrimis in materno utero tuae coagulationis primordiis immitteretur, exprimere sufficis. Sine te enim Dei Filius fecit, quod voluit: sciebat namque Dei sapientia sine sui imminutione 854 se infundere humanae naturae, et ineffabili unitate fieri ex tempore filius hominis, qui semper fuit ante omnia tempora Filius Dei, per quem facta sunt tempora. Sed tu carnali cogitatione plenus potentiam Dei proprium (0222D)posse habere Filium non putas, nisi tale aliquid patiatur, qualia substantia patitur carnis, quando gignit carnem. Hoc enim insipientiae quorumdam incredibile videtur, dum omnia recte sapientibus Deo possibilia esse creduntur, ipsa Veritate dicente; hoc autem apud homines impossibile est, apud Deum autem omnia possibilia sunt (Matth. XIX, 26). Et hoc ergo possibile Deo esse dignoscitur, ut proprium ex Virgine Filium habere potuisset. Fecit enim idem Filius Dei sibi tempus, in quo fieret homo; assumpsit de matre, unde mori potuisset, qui immortalis mansit in aeternum: unus tamen atque idem [ Forte deest: mortalis et] immortalis, impassibilis et passibilis, non alter et alter: et qui est vita (0223A)vivificans, spontanea voluntate, dum voluit, moritur: sicut in libro Exodi Dominus locutus est per Moysen: Et videbitis vitam vestram pendentem in ligno, et non credetis vitae vestrae (Deut. XXVIII, 66). Deum autem Christum esse vitam ipsius testimonio in Evangelio dicentis, disce: Ego sum via, veritas et vita (Joan. XIV, 6). Unde et in Actibus Apostolorum beatus Petrus populo praedicans ait: Vos autem virum homicidam petistis dimitti vobis, auctorem vero vitae peremistis (Act. III, 15). De quo et beatus Cyprianus ait: « Judicatur judicaturus et Dei sermo ad victimam tacens ducitur. » Gregorius quoque Nazianzenus: « Indiguimus, ait, Deum incarnatum et mortificatum, ut nos vivamus; res enim vetus erat, ut homo moreretur: quod ne semper auderet in homine, (0223B)res nova facta est, ut Deus moreretur, sed quia carne mortuus est, non divinitate. » XI. Nec vero ullatenus confundimus naturas in Christo, sicut tu asseris nos fecisse: sed salva utriusque naturae proprietate, divinae scilicet et humanae, unum confitemur Deum Dei Filium Jesum Christum Dominum nostrum in duabus naturis, una vero persona et una Filii dignitate. Sicut enim anima compatitur corporis doloribus, quamvis anima immortalis permaneat, tamen corpus sine animae compassione non patitur: quia anima et corpus unus est homo, et communes sunt animae et corporis vel dolentis vel laetantis affectus; quia unus homo est, qui simul dolet vel gaudet: ita Dei Filius sua propria carne passus est, non alter in corpore passibilis, (0223C)et alter in divinitate impassibilis, sed unus in utroque. Nec iterum Christum dividimus in duos filios, vel duos deos, vel duas cum Nestorio personas. Qui licet duas palam non dixisset personas, tamen omnia quae duabus inesse necesse est personis, in sua professione fatetur. Simili modo et tu, licet fugias verba duarum personarum, tamen omnia quae necesse est duabus inesse personis, te in tuis litteris invenimus profiteri. Quis enim nesciat, apud unum Patrem alteram esse personam adoptivi filii, alteram proprii Filii? Nec enim ullus pater, juxta humanae consuetudinis rationem poterat proprium filium sibi adoptare, quasi alienum: aut quem adoptat sibi in filium, poterit sibi proprium facere, quem (0223D)paternitas alterius sibi fecit alienum; quia adoptio ex alieno quolibet efficitur; proprius vero filius in veritate proprietatis permanet. Unus est Deus Pater, et unum habet Filium Dominum nostrum Jesum Christum. In utraque autem substantia et divinitatis et humanitatis, unus atque idem est Dei Filius Dominus noster Jesus Christus, ut Deus verus; ita etiam homo verus, attestante Apostolo atque dicente: Ex quibus Christus secundum carnem, qui est super omnia Deus benedictus in saecula (Rom. IX, 5). Et alibi: Unus enim Deus, unus est mediator Dei et hominum homo Christus Jesus (Joan. II, 5). Unum ergo atque eumdem Dominum nostrum Jesum Christum, cum ex aliis, tum ex his apostolicis sententiis, et (0224A)Deum verum et hominem comprobamus, qui cum aequalem impassibilitatem et immortalitatem cum Patre possideat, propter nostram tamen salutem passibilem suscepit hominis naturam, impassibilis divinitatis majestatem non amittens: nec ut permutaretur in humanitatem divinitas, sed ut divinitati servaretur humanitas. Secundum igitur hujus hominis veritatem Dei Filius ad redemptionem nostram natus ex Virgine est et Spiritu sancto: sic enim ad Mariam in Evangelio angelus loquitur: Spiritus sanctus superveniet in te, et virtus Altissimi obumbrabit tibi: et propterea quod 855 nascetur ex te sanctum, vocabitur Filius Dei (Luc. I, 35). Si quis vero hanc verae fidei professionem contemnat, vel minus catholicam reputet, legat sancti Augustini verba, quae (0224B)de explanatione catholici Symboli composuit, et inveniet me illius certissime uti sensibus, qui ubique purissimus in catholica fide et veracissimus doctor esse comprobatur. Tribus enim modis, ut idem sanctus Augustinus ait, Scriptura sacra de Christo loquitur; primus, cum secundum summam illam divinitatem Patri aequalem atque coaeternum ante assumptionem carnis vocat. Alter modus est, cum assumpta carne jam idem Deus, qui homo; et idem homo, qui Deus, secundum quamdam suae excellentiae humanitatem [ Forte, dignitatem], qua non caeteris coaequatur hominibus, sed est mediator; et caput Ecclesiae et legitur et intelligitur. Tertius modus est, cum quodammodo totus Christus in plenitudine Ecclesiae, id est, caput et corpus secundum plenitudinem (0224C)perfecti cujusdam viri, in quo viro effecti sumus membra, et credentibus praedicatur, et prudentibus agnoscibilis offertur. De secundo autem modo in praesenti disputatione maxime versatur intentio, in quo Deum verum et verum hominem eumdem Dominum nostrum Jesum Christum publica voce, catholica pace, omnium sanctorum doctorum probatissimis testimoniis roborati profitemur: non ex parte Deum verum, ex parte Deum nuncupativum, sicut tua solet indocta novitas affirmare, dicendo: Deus est Christus secundum divinitatem, et Dei Filius verus: secundum humanitatem autem Deus es nuncupativus et adoptivus Filius: quasi ex parte divinitatis sit veritas; in parte vero humanitatis nuncupatio, et non pura veritas. Audi ergo, quomodo (0224D)beatus Augustinus tuae partitioni in disputatione, contra Maximinum haereticum habita, respondeat, ait enim (Lib. II, cap. 10, n. 2): « Porro Christus una persona est geminae substantiae, quia et Deus, etiam homo est. Nec tamen Deus pars ejus personae dici potest: alioquin Filius Dei Deus, antequam susciperet formam servi, non erat totus, et crevit, cum homo divinitati ejus accessit, quod in una persona absurdissime diceretur: quia pars rei ullius esse non potest Deus. » XII. Concordat quoque beatus Cyrillus, cujus et tu testimoniis uti saepius soles, huic sanctissimo Patri, sub anathematis vinculo constringens eos, qui (0225A)qualem [ Forte, inaequalem] venerationem Dei Filio Jesu Christo facere audent, unam quasi veram Dei Verbo, alteram vero quasi sub nomine nuncupationis homini assumpto. Ait ergo: « Si quis assumptum hominem coadorari oportere Deo Verbo, et conglorificari tanquam alterum in altero, et non potius una adoratione honorat Emmanuel, et unam ei glorificationem appellet, secundum quod caro factus est, anathema sit. Syllaba enim co superadjecta hoc cogit intelligi, quod quasi alter in altero. » Et infra: « Si quis igitur coadorare dicit, ut hominem seorsum, altero praeter eum existente Deo Verbo, et non secundum veram unitatem adunans unum Christum et Filium Dominumque una adoratione 856 glorificat, virtuti anathematis juste subditur. » Et item: (0225B)« Si enim est et idem Deus simul et homo, adoratur potius tanquam unus adoratione una, et non coadoratur, nec coappellatur Deus, ut non homo simpliciter communis, et secundum nos Emmanuel esse credatur divina gloria participatus per gratiam: sed confitemur magis Deum in carne propter nos vere hominem factum, non transitu naturae per mutationem et conversionem, sed unitatis dispensationem. » In praefato quoque libro contra Maximinum beatus Augustinus verissime testatur Filium Dei hominem factum: et vere juxta apostolicam vocem exaltatum supra omne nomen, quod est in coelo aut in terra (Philip. II, 9). « Hoc ergo, inquit (Cap. 2), illi donatum est ut homini, secundum quem factus est obediens usque ad mortem crucis, quod jam habebat (0225C)ipse [idem] Dei Filius, Deus de Deo natus aequalis. » Si ergo hoc ei donatum est in carnis dispensatione, quod jam ante habebat in divinitatis natura, restat ut idem ipse verus Filius Dei natus ex virgine credatur et confiteatur. Deum ergo dicis esse, sed non verum Filium, [ qui esse non negas], sed adoptivum, et non verum. Quae autem est ista nova filietatis introductio in Christo? Deum illum dicis esse et non verum: quis est talis nuncupationis fructus, ubi detrimentum est veritatis? Et quomodo in Christo est omnis veritas, si hoc solum, quod maxime fatendum est, secundum vestram opinionem verum non esse credendum est? Tu autem certissimam veritatem ita es refutare conatus, ut diceres Deum ideo esse dictum Christum, quia Deo conjunctus est (0226A)et applicatus, non quod vere sit Deus vel Filius Dei, sed propter eum, ut dicere soles, a quo assumptus est; alterum sine dubio aestimans assumentem, assumptum alterum. Quia si assumens verus est Deus, et assumptus non verus Deus, nec verus Filius, necessario intelligi datur, quod duas in unum Christum tentas introducere, sed falsa professione, personas: nam duo sunt omnino verus et non verus. Quod si beata Virgo verum non genuit Deum, Filium Dei, quomodo ab omnibus recte credentibus in universali totius orbis Ecclesia Dei Genitrix veneratur et creditur? Vel si eam Dei Genitricem negare non pudes, ne te publicum hostem Ecclesiae palam aperteque demonstres, necessario duos illam genuisse deos, unum verum [ Forte suppl., et alterum nuncupativum] (0226B)fateri cogeris. Aut si hoc tibi sicut et nobis absurdum esse videatur, fatere nobiscum Deum illum verum veraciter dici et esse, non nuncupative fingi, et nuncupari quod non est. Incongruum est enim et valde ineptum, Deum aliquid, quod non sit, dici, sicut et negare quod est, impium et detestabile esse dignoscitur. XIII. Post testimonia igitur sanctorum Patrum, quae multa quidem, et quaedam etiam vere posuisti, sed omnimodis catholicis, non haereticis faventia, praesules quoque Hispaniarum inducis, quos tu orthodoxos dicis: in his quae posuisti orationibus indubitanter haeretici esse dignoscuntur. Nisi forte et eorum dicta, sicut et in caeteris solebas, depravaris, scilicet ut quod illi bene dixerunt, tu in adjumentum (0226C)erroris tui mutare, et alterum pro altero mittere ausus sis. Asserunt enim quidam ex illis Patribus [ Forte, partibus], ubi tu dixisti, vel adoptionem, vel adoptivi hominis, eos dixisse pro [adoptione] assumptionem, et pro adoptivi assumpti: et in hoc quoque tua malevola arguitur pertinacia. Si enim in tua sententia, quasi in veritate confideres, nequaquam ea quae ab aliis bene dicta sunt, in pravum sensum mutares; veritas enim, ubicunque est, semetipsam defendit. Sed sive mutata, sive ut ab eis sunt dicta haec eadem testimonia a te 857 sint posita, non magnopere curandum est; nos enim Romana plus auctoritate quam Hispana, veritate assertionis et fidei nostrae fulciri desideramus; licet nec illa reprobemus, in his tamen quae catholice dicuntur. (0227A)Unusquisque in hoc se refutandum sciat, in quo ab universali dissentit Ecclesia. Romana igitur Ecclesia, quae a catholicis et recte credentibus sequenda esse probatur, se per verum Filium Dei et in missarum solemniis, et in caeteris quoque omnibus scriptis suis, vel in epistolis fateri solet, eum qui pro nostra salute homo fieri dignatus est, et crucis subire [ Forte, subiisse] tormentum. In missa namque humanae Nativitatis ejusdem Domini nostri ita cantare solemus: Praesta, ut Unigenitum tuum, quem redemptorem laeti suscepimus, venientem quoque judicem securi videamus. Illum qui nos suo sanguine redemit, et super suum adventum judicaturus est mundum, unigenitum Filium Dei confitemur: quod de humanitate illius sine dubio dictum est. (0227B)Item in die Natalis Domini: Concede, quaesumus, omnipotens Deus, ut nos Unigeniti tui nova per carnem nativitas liberet. Et alibi: Deus qui Unigeniti tui pretioso sanguine. Item quarta feria ante Pascha: Praesta, quaesumus, omnipotens Deus, ut per Unigeniti tui passionem liberemur. Et in alia oratione: Largire, omnipotens Deus, ut per temporalem Filii tui mortem, quam mysteria veneranda testantur. Et hoc saepius, quam ut exemplis egeat, invenitur: scilicet quod ipse, qui pro nobis passus est mortem, unicus et verus dicitur Filius Dei, sicut vere est. Tales ergo auctores magis sequendos elegimus, in quibus et fides rectior, et veritas apparet manifestior. XIV. Quod igitur obnixe postulasti, impletum a nobis arbitror; ais namque: « Si quis nos a nostra (0227C)professione declinare vult, proferat aeque idoneos testes, qui affirment quod ex utero matris verus Deus sit conceptus, et verus sit Filius Dei. « Omnes namque pontifices sanctae Romanae Ecclesiae, ut praediximus, talibus uti solebant rationibus, ut Jesum Christum Salvatorem nostrum Filium Dei unigenitum indubitanter fateantur. Non autem est mirandum, si longe a veritatis via errent, qui ipsam Veritatem inconvenienter et inepte quaerere in suis orationibus dignoscuntur. Vel quomodo Veritatem dignoscere posse putandus est, qui eamdem Veritatem suis dictis et scriptis oppugnat? Sed et illud, quod tibi ostendi, postulas, quomodo verus Deus conceptus est et natus, hoc toto praesentis operis textu tecum egimus, quod ille unigenitus Filius Dei Verbum Patris caro factum (0227D)est. Nam si verus Filius Dei non est, qui conceptus est, et natus ex virgine Maria, nec verum est, quod Joannes ait: Quod Verbum caro factum est. Quid enim significat in hoc quod ait: Verbum caro factum est, nisi Filius Dei humana carne suscepta homo factus est? Quod si verus Deus et verus Filius Dei conceptus non est, nec verus Filius Dei ex Virgine natus est. Quod si ita est, ergo purus homo, et sine Deitate natus est: quod quam catholicae fidei contrarium sit, omnis recte credens intelligit. Secundum catholicam ergo fidem verus Filius Dei conceptus et natus est ex Virgine idem ipse, qui ante omnia saecula natus est ex Patre: quia natura humanitatis (0228A)assumpta non alium fecit esse eum qui ex Virgine natus est, quam eum qui ex Patre ante tempora genitus est: sed eumdem ipsum hoc factum esse, quod ante non fuit, patenter ostendit. XV. Sed quia longum est, cuncta tuae pravitatis argumenta discutere, de hoc tibi respondere in praesenti sufficiat, quod Filium Dei hominem factum verum Deum per hoc maxime negare coneris, quia pro se legitur orasse sicut et pro nobis. Quod ubi legisses, prorsus ignoro, scilicet « Filium Dei pro se, sicut pro nobis orasse. » Nam quid sibi praestare ipse non potuit, cui omnia dedit Pater in manus (Joan. III, 55)? Vel cujus peccati veniam a Deo postulare putandus est, qui peccatum non fecit, nec dolus inventus est in ore ejus (Isai. LIII, 9; I Petr. II, 22)? (0228B)Nos namque, qui Deum indesinenter orare jubemur, habemus sine dubio quod nobis ab eo dimittatur; Christus vero, quid sibi dimitti postularet, qui unquam nihil fecit quod ei dimitti potuisset? Pro nobis ergo orare credendus est, scilicet pro suo corpore, quod Ecclesia est, quam adhuc in fragilitate carnis positam frequenter peccare non ignorat. Quod 858 ipsum et hodie quoque facit Apostolo teste, qui ait: Qui etiam interpellat pro nobis (Rom. VIII, 34). Igitur, ut praediximus, eo modo pro nobis orare dicitur, quod illam carnem quam pro nobis assumpsit, in qua et passus est, Deo Patri ostendit: haec est enim ejus pro nobis interpellatio; scilicet passiones, quas pro nobis innocens suscepit, monstrando quodam modo Deum Patrem, ut nostri misereatur, admonere: (0228C)non quod ille fons sapientiae et scientiae plenitudo aliquid ignorare possit, sed quia hoc quod semper scit et desiderat, per carnis ex nobis assumptae naturam praestat, quod praestandum et nobis profuturum esse cognoscit, id est, in se credentes, et in se sperantes, et amantes cognoscere facit. Hoc ipsum namque et praedecessor tuus Nestorius solebat dicere, videlicet quod Christus pro se et pro genere corporis sui sacrificium obtulisset. Quod enim tu orasse eum pro se dicis, hoc ille, idem volens intelligi, obtulisse dixit se pro se et genere. Contra quam blasphemiam quid beatus Cyrillus opposuisset, audi, ait enim: « Si quis dicit, quia pro se obtulit Christus oblationem, et non magis pro nobis solis, anathema sit. » Et alibi: « Obtulit enim corpus proprium, (0228D)non pro se, sed pro nobis. Nam qua pro se oblatione vel sacrificio indigeat, qui ab omni peccato liber, ut Deus, existit? Qui autem dicit quia semetipsum tam pro se quam pro nobis obtulerit, nullatenus impietatis crimen effugiet. » Idem quoque ipse Cyrillus: Aiunt, inquit, haeretici non pro nobis solum, sed etiam pro se obtulisse Christum semetipsum, quod a recta et immaculata fide alienum. » Quod ergo orasse dicitur, et in oratione pernoctasse, et tanta instantia supplicasse, ut sudor ejus sicut guttae sanguinis decurreret super terram (Luc. XXI, 44), totum hoc ideo factum esse intelligendum est, ut veritatem assumptae humanitatis ostenderet, quae lacrymas (0229A)et sudorem possit habere, et ut deprecationibus nostris accessibilem monstraret Patris auditum, ut quae nos in tentationibus non inertia dormitantes tabescere, sed potius in orationis instantia vigilanter exerceri curemus: Hoc namque significat, quod quando orasse legitur, hoc saepius noctibus fecisse dicitur, scilicet noctis tenebris tentationum indicans tempestates. Sed et hoc maxime sua innuit oratione, quod innocente suo sudore terra lavanda fuisset, quae per illius sudorem noxium polluta fuit, cui dicitur: In sudore vultus tui vesceris panem tuum (Gen. III, 19). Nam illa natura de Adam primo homine propagata nunquam suum panem, quo ad aeternam vitam nutriret, gustasset, si non eamdem naturam Filius Dei panis vivus, panisque angelorum assumere dignaretur. (0229B)Sed et hoc quod evangelista ait, sudorem ejus quasi guttas sanguinis esse defluentes in terram, hoc significare videtur, quod illud primum homicidium Christi fuisset sanguine mundandum, de quo dicitur: Vox sanguinis fratris tui clamat ad me de terra (Gen. IV, 10). Ille namque sanguis Christi magis ad Deum Patrem clamat, qui pro omnium nostra salute in terram effusus est: vel quando pro nobis ipse Dominus noster orabat, vel quando pro nobis in cruce pendens vulnera percutientis militis sustinuit. Sed de his ista sufficiant. XVI. Sententia vero Jacobi apostoli, quam pro adoptionis nomine positam ad exemplum protulisti, longe aliter a sanctis Patribus, quam a te est interpretata, exponi solet, sicut et illa quam de Salomone (0229C)posuisti: « Negando, inquis, nomen adoptionis in Christi carne, ut puto unum verbum, in quantos offensionis laqueos sese dilatet, ut est illud in Salomone: Qui in uno peccaverit, multa bona perdet (Eccle. IX, 18). Et in Jacobo Apostolo: Si quis totam legem servaverit, offendat autem in uno, factus est omnium reus (Jac. II, 10). Sed quis nesciat de temetipso haec convenienter testimonia proferenda? Nam quid aliud fecisti, quam in illo uno peccasti, ubi multa bona perdidisti? Unum enim est illud maximum et primum mandatum, charitas, quae sola vera in Ecclesia catholica esse cognoscitur. Qui ergo teipsum extra Ecclesiam catholicam esse fecisti, quid aliud fecisti, quam in illo charitatis mandato peccasti? in quo qui (0229D)peccaverit, et si totam legem servaverit, factus est omnium reus. Non ergo de adoptione in Christo negata, sed de unitate charitatis scissa dictum est, quod qui in uno offendit, factus est omnium reus. Si enim, inquit Apostolus, habeam omnem fidem, charitatem autem non habeam, nihil mihi prodest (I Cor. XIII, 3), et caetera, quae ibi de laude charitatis dicta sunt. In hujus itaque te charitatis 859 gremium citius pervenire satage, extra quod caetera omnia, etsi bene facta videantur, nihil prodesse possunt; nec omnino benefacta (0230A)dici debent, quae sine charitatis perfectione aguntur. Sufficiat ergo tibi, quod hucusque peccasti: non tibi videatur minoris esse periculi, quod unitatem catholicae Ecclesiae dividendo schisma facias, et membra Christi prave docendo a suo corpore separes, quam si temetipsum occidendo homicidium facias. Quin potius majoris esse damnum manifestum est, tantos seducendo perimere, quam unum solum perire. XVII. Revertere ergo tandem aliquando in temetipsum, poenitendo quod egisti, qui tantum effusus es extra te discutiendo quae non debuisti. Sufficiat tibi, sicut et frequenter admonui, et adhuc admonere non cesso, quod sancta Dei et universalis Ecclesia de Christo credere et docere semper ab initio (0230B)solebat, et usque in finem saeculi, ubicunque catholica Dei Ecclesia est, docere non cessabit, implente dicto [ Leg. Domino] nostro Jesu Christo quod promisit, se videlicet usque in finem saeculi cum suis fidelibus esse mansurum. Sufficiat, inquam, tibi credere Christum Filium Dei verum esse Deum, et verum Filium De. . .. Et de sacramento incarnationis ejusdem Dei nostri plus investigare ne labores, quam quod in Evangeliis legisti, et in apostolorum dogmatibus scriptum invenisti. Quidquid ergo his concordat, firmum tene et veraciter crede; quod vero his contrarium et inconveniens videris, quasi mortiferi veneni pestem fuge. Christum regem omnium saeculorum lauda et adora, conditionalis servitii nomen de corde tuo simul et ore ut auferas, (0230C)enitere. Nam quod pro te servus dici vel esse voluit, voluntariae est munus obedientiae, non. . . nec poena conditionis. « Ad hoc namque, ut ait beatus Augustinus in expositione Psalmi quinquagesimi sexti (Num. 5, 10), homo factus est, quia misericors; non ut conditionis necessitate nasceretur, sed ut nos conditione necessitatis liberaret. » Et paulo post addit: « Angelica creatura servit Christo, ad obsequendum moniti fuerunt [ Forte, missi fuerunt; apud Aug., mitti potuerunt] angeli, ad servitium mitti potuerunt, non [ad] coadjutorium, sicut scriptum est, Angeli ministrabant ei (Matth. IV, 11), non tanquam ministrantes [ S. Aug., misericordes] indigenti, sed tanquam subjecti omnipotenti. » Si igitur omnis angelica creatura subjecta est [ei, et] quasi (0230D)Deum adorat, et ipsi omne genu flectitur coelestium, terrestrium et infernorum, quid tu scilicet [ Aug., tu solus] omnibus manes? . . . . Adora ergo eum nobiscum, regem coelorum, Dominum omnium, verum Filium Dei Patris, verum Deum Salvatorem nostrum, cui honor aeternus, virtus indeficiens, laus perpetua in saecula saeculorum. Amen.