Migne Patrologia Latina Tomus 62
Contra Palladium Arianum (Vigilius Tapsensis), J. P. Migne
LIBER PRIMUS GESTA EPISCOPORUM AQUILEIAE ADVERSUM HAERETICOS ARIANOS.
(0433)
(0433B)485 Syagrio et Eucherio VV. CC. COSS., III nonas Septembris, Aquileiae in Ecclesia considentibus episcopis, Aquileiensium civitatis Valeriano, Ambrosio, Eusebio, Limenio, Anemio, Sabino, Abundantio, Artemio, Constantio, Justo, Philastro, Constantio, Theodoro, Almachio, Domnino, Amantio, Maximo, Felice, Bassiano, Numidio, Januario, Proculo, Heliodoro, Jovino, Felice, Exsuperantio, Diogene, Maximo, Macedonio, Cassiano, Marcello et Eustathio, episcopis.
Ambrosius episcopus dixit: Diu citra acta tractavimus. Et quoniam tanta sacrilegia a Patre Palladii et Secundiani nostris auribus ingeruntur, ut difficile (0433C)quisquam credat tam aperte eos blaphemare potuisse: vel ne qua ipsi calliditate dicta sua postea negare conentur, licet de tantorum sacerdotum testificatione dubitari non queat: tamen quoniam omnibus episcopis placet, fiant acta, ut unusquisque professionem suam postea negare non possit. Quid igitur vobis, sancti viri, placeat declarandum est.
Omnes episcopi dixerunt: Placet.
486 Ambrosius episcopus dixit: Disceptationes nostrae ex re firmandae sunt scripto imperiali, ut allegentur.
Sabinianus diaconus recitavit:
Ambigua dogmatum reverentia ne dissideant sacerdotes, quam primum experiri cupientes, convenire (0433D)in Aquileiensium civitatem, ex dioecesi meritis excellentiae tuae creditam, episcopos jusseramus. Neque enim controversiae dubiae sententiae rectius poterant expediri, quam si obortae altercationis interpretes ipsos constituissemus antistites; ut videlicet a quibus proficiscuntur instituta doctrinae, ab eisdem discordis eruditionis repugnantiae solverentur. Neque sane nunc aliter jubemus ac jussimus; non invertentes praecepti tenorem, sed superfluam convenarum (0434B)copiam recolentes. Nam quod Ambrosius, et vitae merito et Dei dignatione conspicuus episcopus Mediolanensium civitatis, ibi multitudinem non opus esse suggerit, ubi veritas non laboraret in pluribus, si locata esset in paucis: seque eorum qui contra astarent assertionibus, et sacerdotes vicinarum ex Italia civitatum, satis abundeque sufficere posse suggerit, abstinendum venerabilium virorum fatigatione censuimus: ne quis vel maturo aevo gravis, vel corporali debilitate confectus, vel laudabili paupertate mediocris, insuetas repetat terras, et reliqua.
Ambrosius episcopus dixit: Ecce quod Christianus (0434C)constituit imperator. Noluit injuriam facere sacerdotibus: ipsos interpretes constituit episcopos. Ac per hoc, quoniam in sacerdotali concilio consedimus, responde ad ea quae tibi proponuntur. Arii epistola lecta est: etiam nunc recitabitur, si tibi videtur. A principio habet blasphemias, solum Patrem aeternum dixit. Si tibi videtur quod Dei Filius sempiternus non sit, hoc ipsum quemadmodum vis astrue: si damnandum putas, damna Evangelium. Praesens est et Apostolus, omnes Scripturae praesto sunt, unde vis astrue, si putas non esse Dei Filium sempiternum.
Palladius dixit. Vestro studio factum est, sicut in dicat lectio sacrae a vobis prolatae, ut non esset generale et plenum concilium. Absentibus consacerdotibus (0434D)nostris nos 487 respondere non possumus.
Ambrosius episcopus dixit: Qui sunt consortes vestri?
Palladius dixit: Orientales episcopi.
Ambrosius episcopus dixit: Interim quia superioribus temporibus concilium sic factum est, ut Orientales in Orientis partibus constituti haberent concilium. Occidentales in Occidente, nos in Occidentis (0435A)partibus constituti convenimus ad Aquileiensium civitatem juxta imperatoris praeceptum. Denique etiam praefectus Italiae litteras dedit, ut si vellent convenire, in potestate haberent. Sed quia scierunt consuetudinem hujusmodi, ut in Oriente Orientalium esset concilium, intra Occidentem Occidentalium, ideo putaverunt non esse veniendum.
Palladius dixit: Imperator noster Gratianus jussit Orientales venire. Negas tu jussisse eum? Ipse imperator nobis dixit se Orientales jussisse venire.
Ambrosius episcopus dixit: Utique jussit, qui non prohibuit huc venire.
Palladius dixit: Sed ne venirent tua petitio fecit: sub specie falsae voluntatis hoc impetrasti, et distulisti concilium.
(0435B)Ambrosius episcopus dixit: Non opus est evagari diutius; responde nunc. Bene dixit Arius solum aeternum Patrem? et secundum Scripturas hoc dixit, an non?
Palladius dixit: Non tibi respondeo.
Constantius episcopus dixit: Non respondes, qui tandiu blasphemasti?
Eusebius episcopus dixit: Sed debebis simpliciter fidei tuae prodere libertatem. Si a te gentilis exigeret quemadmodum in Christum crederes, confiteri erubescere non deberes.
Sabinus episcopus dixit: Tu petisti ut responderemus hodie ex voluntate tua, et urgente te convenimus, et non exspectavimus reliquos fratres qui poterant venire. Proinde non tibi liberum est evagari. Christum (0435C)dicis esse creatum? aut sempiternum dicis esse Filium Dei?
Palladius dixit: Dixi tibi? Nos ideo scripsimus vobis ut veniremus et convinceremus quod non recte fecissetis subrepere imperatori.
Ambrosius episcopus dixit: Legatur epistola Palladii, utrum nobis hoc mandaverit: et docebitur quod etiam nunc fallit.
Palladius dixit: Legatur plane.
Episcopi dixerunt: Imperator 488 cum esset praesens Sirmio, tu illum interpellasti, an ipse te compulit? Et addidit: Quid ad ista respondes?
Palladius dixit: Dixit mihi, Vade. Diximus, Orientales conventi sunt? Ait, Conventi sunt. Nunquid si Orientales non fuissent conventi, nunquid nos convenissemus?
(0435D)Ambrosius episcopus dixit: Sequestrata sit causa Orientalium, sententiam tuam hodie quaero. Arii tibi epistola lecta est. Soles te Arianum negare. Aut damna hodie Arium, aut defende.
Palladius dixit: Non est auctoritatis tuae ut hoc a me quaeras.
Eusebius episcopus dixit: Non credimus religiosum imperatorem aliud dixisse quam scripsit. Episcopos jussit convenire: non potuit tibi soli contra rescriptum suum dicere ut sine Orientalibus causa minime diceretur.
Palladius dixit: Si Itali soli jussi sunt convenire?
Evagrius presbyter legatus dixit: Ut ante quatuor (0436A)dies, et ante biduum responderet se adfuturum. Quid ergo exspectabas? Ut dicis Orientalium consortium tuorum sententiam exspectandam, sic debuisti mandare, non promittere conflictum.
Palladius dixit: Quia quasi ad concilium plenum veneram, vidi non convenisse consortes meos: ut convenirem et dicerem, secundum jussionem egeritis in praejudicium futuri concilii.
Ambrosius episcopus dicit: Ut hodie resideremus, ipse exegisti. Denique etiam hodie tu ipse dixisti, quia Christiani ad Christianos venimus. Christianos nos probasti. Promisisti te conflictaturum, promisisti te allaturum esse rationem. Libenter itaque accepimus praefationem tuam. Optavimus ut quasi Christianus venires. Obtuli tibi epistolam Arii, quam (0436B)scripsit Arius, de cujus nomine dicitis vos frequenter injuriam sustinere. Dicitis quod Arium non sequamini. Hodie aperta debet esset sententia. Aut condemna illum, aut astrue quibus vis lectionibus. Et addidit: Ergo, juxta epistolam Arii, Christus Dei Filius non est sempiternus?
Palladius dixit: Nos diximus probaturos nos Christianos, sed in concilio pleno. Non vobis respondemus omnino, in praejudicium concilii futuri.
Eusebius episcopus dixit: Sine calliditate fidei tuae 489 professionem debes exponere.
Palladius dixit: Et quid concilio reservamus?
Ambrosius episcopus dixit: Omni ore condemnatio facta est in eum qui negaret Dei Filium sempiternum. Negavit Arius, hunc sequitur Palladius, qui non (0436C)vult condemnare Arium. Itaque utrum hujus probanda sententia sit, considerate: et utrum secundum Scripturas dicat, aut contra Scripturas, intelligere liquet. Lectum est enim: Sempiterna virtus Dei atque divinitas. Dei virtus Christus est. Si igitur sempiterna Dei virtus est, sempiternus utique Christus est, quia Christus est Dei virtus.
Eusebius episcopus dixit: Haec fides nostra est, haec intelligentia catholica. Qui haec non dixerit, anathema.
Omnes episcopi dixerunt: Anathema.
Eusebius episcopus dixit: Specialiter dicit solum Patrem sempiternum, et Filium aliquando coepisse?
Palladius dixit: Arium nec vidi, nec scio qui sit.
Eusebius episcopus dixit: Arii blasphemia prolata, (0436D)in qua negat Filium Dei sempiternum. Hanc perfidiam damnas cum auctore, aut asseris?
Palladius dixit: Ubi auctoritas pleni concilii non est, non dico.
Ambrosius episcopus dixit: Dubitas damnare post divina judicia, cum erepuerit medius? Et addidit: Dicant enim sancti viri legati Gallorum.
Constantius episcopus et legatus Gallorum dixit: Hanc impietatem ejus hominis, et semper damnavimus, et nunc damnamus non solum Arium, sed et quicunque Filium Dei non dixerit sempiternum.
Ambrosius episcopus dixit: Quid etiam dicit dominus meus Justus?
Justus episcopus et legatus Gallorum dixit: Qui Filium (0437A)Dei coaeternum cum Patre non confitetur, anathema habeatur.
Omnes episcopi dixerunt: Anathema.
Ambrosius episcopus dixit: Dicant etiam Afrorum legati, qui omnium civium huc attulere sententias.
Felix episcopus et legatus dixit: Si qui Filium Dei negaverit sempiternum, et coaeternum negaverit, non solus ego legatus totius Africanae provinciae damno, sed et cunctus chorus sacerdotalis qui ad hunc coetum sanctissimum me misit, etiam ipse ante damnavit.
Anemius episcopus dixit: Caput Illyrici, non 490 nisi civitas est Sirmiensis. Ego igitur episcopus illius civitatis sum. Eum qui non confitetur Filium Dei aeternum et coaeternum Patri, quod est sempiternum, (0437B)anathema dico; sed etiam iis qui idem non confitentur.
Ambrosius episcopus dixit: Audite sequentia. Et recitatum est: « Solum aeternum, solum sine initio, solum verum, solum immortalitatem habentem. »
Ambrosius episcopus dixit: Et in hoc damna eum, qui negat Filium Deum verum. Cum enim ipse sit veritas, quemadmodum non est Deus verus? Et addidit: Quid ad hoc?
Palladius dixit: Filium verum qui non dicat?
Ambrosius episcopus dixit: Arius negavit.
Palladius dixit: Cum Apostolus dicat, Christum super omnia Deum, potest aliquis negare verum Filium Dei?
Ambrosius episcopus dixit: Ut scias quam simpliciter veritas a nobis requiratur, ecce dico ego ut (0437C)dicis, sed semiplenum habeo: cum enim ita dicis, videris negare Deum verum: si autem simpliciter confiteris verum Deum Filium Dei, eo ordine astrue quo ipse propono.
Palladius dixit: Ego secundum Scripturas tibi loquor, verum Filium Dei Dominum dico.
Ambrosius episcopus dixit: Verum Dominum dicis Filium Dei?
Palladius dixit: Cum verum Filium dicam, quid amplius?
Ambrosius episcopus dixit: Non quaero tantummodo ut verum Filium dicas, sed ut verum Dominum Dei Filium dicas.
Eusebius episcopus dixit: Christus Deus verus est, secundum omnium fidem, et catholicam professionem?
(0437D)Palladius dixit: Verus Filius Dei est.
Eusebius episcopus dixit: Nam et nos per adoptionem filii sumus, ille secundum proprietatem generationis divinae. Et addidit: Confiteris ergo verum Filium Dei Dominum verum esse, secundum divinitatem et proprietatem?
Palladius dixit: Verum Dei Filium unigenitum dico.
Eusebius episcopus dixit: Hoc ergo putas contra Scripturas, si Christus Deus verus esse dicatur?
Cumque Palladius reticeret, Ambrosius episcopus dixit: Solum verum Filium Dei qui dicit, et non vult dicere Dominum verum, videtur negare. Hoc igitur (0438A)ordine confiteatur (si tamen confitetur) 491 Palladius, et dicat utrum Dominum Dei Filium dicat
Palladius dixit: Cum dicat Filius: « Ut cognoscant te solum verum Dominum, et quem misisti Jesum Christum (Joan. XVII, 3), » cum affectu an veritate?
Ambrosius episcopus dixit: Joannes dixit in Epistola sua: Hic est verus « Deus (I Joan. V, 20). Nega hoc.
Palladius dixit: Cum dicam tibi verum Filium, profiteor veram etiam divinitatem.
Ambrosius episcopus dixit: Et in hoc est fraus. Sic enim soletis dicere unam et veram divinitatem, ut Patris tantummodo, non etiam Filii veram et unam divinitatem dicatis. Ergo si aperte vis dicere, quia ad Scripturas me provocas, dic quod dixit evangelista (0438B)Joannes: « Hic est Deus verus, » aut nega dictum.
Palladius dixit: Absque Filio alius genitus non est.
Eusebius episcopus dixit: Christus verus Deus secundum omnium fidem et catholicam professionem, an in sententia tua Deus verus non est?
Palladius dixit: Virtus Dei nostri est.
Ambrosius episcopus dixit: Non habes libertatem profitendi, ac per hoc, anathema ei qui non confitetur verum Deum Filium Dei.
Omnes episcopi dixerunt: Anathema habeatur qui Christum Filium Dei, Dominum verum non dixerit. Iterum addidit: « Solum verum, solum immortalitatem habentem. »
Ambrosius episcopus dixit: Filius Dei habet immortalitatem, aut non habet, secundum divinitatem?
(0438C)Palladius dixit: Apostolum admittis, an non? « Rex regum, qui solus habet immortalitatem (I Tim. VI, 16). »
Ambrosius episcopus dixit: De Christo Filio Dei quid dicis?
Palladius dixit: Christus nomen divinum est, an humanum?
Eusebius episcopus dixit: Secundum carnis quidem sacramentum Christus dicitur: sed idem Deus et homo est.
Palladius dixit: Christus nomen carnis est, Christus nomen humanum est, et respondete vos mihi.
Eusebius episcopus dixit: Quid superfluis immoraris? Cum legeretur impietas Arii, qui hoc dicit de Patre, quia solus habet immortalitatem, attulisti testimonium ad consensum impietatis Arii, ex Apostolo, dicens: « Qui solus habet immortalitatem, et lucem (0438D)habitat inaccessibilem (Ibid.). » Sed si intelligis, totius naturae dignitatem in Dei nomine expressit: siquidem in Dei nomine 492 Pater et Filius designantur.
Palladius dixit: Et ego vos quod interrogavi, respondere noluistis.
Ambrosius episcopus dixit: Aperte de te sententiam quaero: Filius Dei habet immortalitatem secundum generationem divinam, an non habet?
Palladius dixit: Secundum generationem divinam incorruptibilis est; per carnem mortuus est.
Ambrosius episcopus dixit: Non divinitas mortua est, sed caro mortua est.
Palladius dixit: Ante, vos mihi respondete.
Ambrosius episcopus dixit: Filius Dei secundum divinitatem (0439A)habet immortalitatem, an non habet? Sed etiam fraudes et insidias tuas non secundum Arii professionem prodidisti. Et addidit: Qui Filium Dei negat habere immortalitatem, quid vobis videtur?
Omnes episcopi dixerunt: Anathema habeatur.
Palladius dixit: Status divinus immortalis est?
Ambrosius episcopus dixit: Astute et hoc, ut de Dei Filio nihil exprimas evidenter. Et ego dico, Immortalitatem habet Dei Filius secundum divinitatem. Aut nega, « qui habet immortalitatem. »
Palladius dixit: Christus mortuus est, aut non?
Ambrosius episcopus dixit: Secundum carnem, Anima nostra non moritur. Scriptum est enim: « Nolite timere eos qui carnem possunt occidere, animam autem non possunt (Matth. X, 28). » Cum igitur anima nostra (0439B)mori non possit, putas quod Christus secundum divinitatem mortuus sit?
Palladius dixit: Mortis appellationem quare tu horres?
Ambrosius episcopus dixit: Imo non horreo, sed confiteor, secundum carnem meam. Est enim per quem a mortis vinculis sum revinctus.
Palladius dixit: Mortem separatio facit spiritus. Nam Christus Filius Dei carnem suscepit, et per carnem mortuus est.
Ambrosius episcopus dixit: Scriptum est, Christum passum. Secundum carnem igitur passus est, secundum divinitatem habet immortalitatem. Hoc qui negat, diabolus est.
Palladius dixit: Ego Arium non novi.
(0439C)Ambrosius episcopus dixit: Ergo male dixit Arius, cum etiam Filius Dei habeat immortalitatem secundum divinitatem. Et addidit: Bene dixit, an male?
Palladius dixit: Non consentio.
Ambrosius episcopus dixit: 493 Cui non consentis? Anathema illi qui non explicat fidei libertatem.
Omnes episcopi dixerunt: Anathema.
Palladius dixit: Dicite quod vultis, ejus est divinitas immortalis.
Ambrosius episcopus dixit: Cujus? Patris an et Filii? Et addidit: Multas impietates congessit Arius, ad alias transeamus. Et recitatum est, SOLUM SAPIENTEM.
Palladius dixit: Pater a se sapit, Filius autem sapiens non est.
Ambrosius episcopus dixit: Ergo Filius non est (0439D)sapiens, cum sit ipse sapientia? Nam et nos dicimus, quia ex Patre natus est Filius.
Eusebius episcopus dixit: Est aliquid tam impium, tam profanum, quam, quod dixit, sapientiam Filium Dei negare?
Palladius dixit: Sapientia dicitur. Qui potest sapientiam denegare?
Ambrosius episcopus dixit: Sapiens est, an non?
Palladius dixit: Sapientia est.
Ambrosius episcopus dixit: Sapiens ergo, cum sit sapientia.
Palladius dixit: Secundum Scripturas vobis respondemus.
Ambrosius episcopus dixit: Etiam sapientem (quantum (0440A)video) Filium Dei Palladius negare conatus est.
Eusebius episcopus dixit: Qui negat Dei Filium sapientem, anathema sit.
Omnes episcopi dixerunt: Anathema.
Eusebius dixit: Etiam Secundianus ad hoc respondeat.
Cumque Secundianus reticeret, Ambrosius episcopus dixit: Qui tacet, integrum vult habere judicium. Et addidit: Solum Patrem bonum cum dicit, Filium confessus est, an negavit?
Palladius dixit: Legimus: « Ego sum pastor bonus (Joan. X, 11), » et nos negamus? Quis non dicat bonum Dei Filium?
Ambrosius episcopus dixit: Ergo bonus est Christus?
Palladius dixit: Bonus.
(0440B)Ambrosius episcopus dixit: Male ergo Arius de solo Patre dixit, cum etiam Filius Dei, Deus omnibus sit.
Palladius dixit: Qui bonum non dicit Christum, male dicit.
Eusebius episcopus dixit: Christum Deum bonum confiteris? Nam et ego bonus sum. Mihi dixit, « Euge, serve bone (Matth. XXV, 21). » Et, « Homo bonus profert de thesauro suo bona (Luc. VI, 45). »
Palladius dixit: Jam dixi, nunc vobis non respondeo usque ad plenum concilium.
Ambrosius episcopus dixit: Judaei dicebant, bonus est; et Arius negat quia Filius Dei bonus est.
Palladius dixit: 494 Qui potest hoc negare?
Eusebius episcopus dixit: Bonus est ergo Deus Filius Dei.
(0440C)Palladius dixit: Bonus Pater bonum Filium genuit.
Ambrosius episcopus dixit: Et nos bonos genuit, sed non secundum divinitatem. Deum bonum Dei Filium dicis?
Palladius dixit: Filius Dei bonus est.
Ambrosius episcopus dixit: Vides ergo, quia Christum, bonum Filium, non bonum Deum dicis, quod a te quaeritur. Et addidit: Qui bonum Deum Filium Dei Deum non confitetur, anathema.
Omnes episcopi dixerunt: Anathema. Item recitavit, SOLUM POTENTEM.
Ambrosius episcopus dixit: Potens est Filius Dei an non?
Palladius dixit: Qui omnia fecit, non est potens? qui omnia fecit, minus est potens?
(0440D)Ambrosius episcopus dixit: Ergo Arius male dixit. Et addidit: Vel in hoc damnas Arium?
Palladius dixit: Unde scio qui scit? Ego pro me respondeo tibi.
Ambrosius episcopus dixit: Filius Domini Dei potens est?
Palladius dixit: Potens.
Ambrosius episcopus dixit: Deus bonus est?
Palladius dixit: Jam dixi Filium Dei unigenitum esse potentem.
Ambrosius episcopus dixit: Dominum potentem?
Palladius dixit: Filium Dei potentem.
Ambrosius episcopus dixit: Potentes et homines sunt. Scriptum est: « Quid gloriaris in malitia, qui potens (0441A)es in iniquitate (Psal. LI, 3)? » Et alibi: « Cum infirmor, tunc potens sum (II Cor. XII, 10). » Illud a te requiro, ut confitearis Dominum potentem esse Dei Filium Christum: aut si negas, astrue. Nam qui unam potentiam dico Patris et Filii, sic Filium Dei dico potentem sicut et Patrem. Dubitas ergo confiteri potentem esse Dominum Dei Filium?
Palladius dixit: Jam dixi secundum disputationem prout possumus respondemus vobis. Vos enim soli vultis esse judices, vos litigatores esse vultis. Non vobis respondemus nunc, sed in concilio generali et pleno respondebimus vobis.
Ambrosius episcopus dixit: Anathema illi qui negat Dominum potentem Christum.
Omnes episcopi dixerunt: Anathema. Item recitatum (0441B)est: SOLUM POTENTEM, OMNIUM JUDICEM.
Palladius dixit: Omnium judicem Filium Dei. Est qui dat, est qui accepit.
Ambrosius 495 episcopus dixit: Per gratiam dedit, an per naturam? Et hominibus datur judicium.
Palladius dixit: Patrem majorem dicis, aut non?
Ambrosius episcopus dixit: Postea respondebo tibi.
Palladius dixit: Ego tibi non respondebo, si non respondes mihi.
Eusebius episcopus dixit: Nisi impietatem Arii ex ordine damnaveris, interrogandi tibi non dabimus facultatem.
Palladius dixit: Non tibi respondeo.
Ambrosius episcopus dixit: Filius Dei (sicut lectum est) judex est, aut non?
(0441C)Palladius dixit: Si non respondes mihi, ego tibi ut impio non respondeo.
Ambrosius episcopus dixit: Habes professionem meam, qua respondebo tibi. Interim perlegatur epistola Arii. Et addidit: In epistola Arii invenies et hoc sacrilegium quod tu moliris.
Palladius dixit: Ego quae interrogo, non respondetis.
Eusebius episcopus dixit: Filium Dei Deum aequalem dicimus.
Palladius dixit: Tu judex es, tui exceptores hic sunt.
Ambrosius episcopus dixit: Scribant tui, qui volunt.
Palladius dixit: Pater major est, aut non?
Eusebius episcopus dixit: Secundum divinitatem (0441D)aequalis est Filius Patri. Habes in Evangelio quod Judaei persequebantur eum, quia non solum solvebat sabbatum, sed et Patrem suum dicebat Deum, aequalem se faciens Deo (Joan. V, 18). Quod ergo impii persequentes confessi sunt, nos credentes negare non possumus.
Ambrosius episcopus dixit: Et alibi habes: « Qui cum esset in forma Dei, non rapinam arbitratus est esse se aequalem Deo, sed semetipsum exinanivit, formam servi accipiens, in similitudinem hominum factus, obediens usque ad mortem (Philip. II, 6), » Et addidit: Vides quia in forma Dei aequalis est? « Et formam, inquit, servi accepit. » In quo ergo minor est? Secundum formam utique servi, non Dei.
(0442A)Eusebius episcopus dixit: Sicut in forma servi constitutus, inferior servo non fuit, ita in forma Dei constitutus, inferior Deo esse non potuit.
Ambrosius episcopus dixit: Aut dic quia secundum divinitatem minor est Filius Dei.
Palladius dixit: Pater major est.
Ambrosius episcopus dixit: Secundum carnem.
Palladius dixit: « Qui me misit, major est me. » Caro missa 496 est a Deo, aut Filius Dei?
Ambrosius episcopus dixit: Falsari a vobis divinas Scripturas hodie comprobamus. Sic enim scriptum est: « Pacem meam do vobis, pacem meam relinquo vobis. Non turbetur cor vestrum. Non quomodo hic mundus dat, et ego do vobis. Si diligeretis me gauderetis, quia dixi, Vado ad Patrem, quia Pater major me est (0442B)(Joan. XIV, 27). » Non dixit, Qui me misit, major me est.
Palladius dixit: Pater major est.
Ambrosius episcopus dixit: Anathema illi qui ad divinas Scripturas addit aliquid aut minuit.
Omnes episcopi dixerunt: Anathema.
Ambrosius episcopus dixit: Secundum carnem Filius minor est Patre, secundum divinitatem aequalis est Patri. Legi igitur aequalem Dei Filium Patri, sicut jam et prolata exemplaria testantur. Secundum carnem autem quid miraris minorem, cum dixerit se servum, cum dixerit se lapidem, cum dixerit se minorem angelis, quia scriptum est, « Minorasti eum paulo minus ab angelis (Psal. VIII, 6)? »
Palladius dixit: Impie vos asserentes video: non vobis respondemus sine auditoribus.
(0442C)Sabinus episcopus dixit: Nemo ab eo requirat sententiam qui tam innumeris sententiis blasphemavit.
Palladius dixit: Non vobis respondemus.
Sabinus episcopus dixit: Ab omnibus jam damnatus est Palladius. Atii blasphemiae multo minores sunt quam Palladii. Et cum Palladius surrexisset atque foras exire voluisset: Ideo, inquit, surrexit Palladius, quoniam apertis Scripturarum testimoniis convincendum esse se cernit, sicut jam convictus est. Sic enim lectum est, secundum divinitatem quod aequalis Patri Filius sit. Accipiat autem quia Filius Dei secundum divinitatem majorem non habet. Scriptum est: « Abrahae cum repromisisset Deus quoniam nullum alium habebat majorem, per quem juraret, juravit per semetipsum (Hebr. VI, 13). » Vides igitur (0442D)Scripturam, quia nullum alium majorem habet per quem juraret. Filius autem est, de quo dicitur quoniam ipse visus est Abrahae. Unde et ait: « Abraham diem meum vidit, et gavisus est (Joan VIII, 56. »
Palladius dixit: « Pater major est. »
Eusebius episcopus dixit: Quando ut Deus locutus, majorem non habuit; quando ut homo locutus, majorem habuit.
Palladius dixit: Pater genuit Filium, 497 Pater misit Filium.
Ambrosius episcopus dixit: Anathema illi qui negat Filium secundum divinitatem aequalem Patri.
Omnes episcopi dixerunt: Anathema.
(0443A)Palladius dixit: Filius subjectus Patri, Filius praecepta Patris custodit.
Ambrosius episcopus dixit: Subjectus secundum carnis rationem. Caeterum et ipse meministi quia legisti, « Nemo venit ad me, nisi quem Pater attraxerit (Joan. VI, 44). »
Sabinus episcopus dixit: Dicat si secundum divinitatem subjectus est Patri, an secundum incarnationem.
Palladius dixit: Ergo Pater major est.
Ambrosius episcopus dixit: Et alibi scriptum est: « Fidelis Deus: per quem vocati estis in communionem Filii ejus (I Cor. I, 9). » Ego dico Patrem majorem esse secundum carnis assumptionem, quam suscepit Filius Dei, non secundum divinitatem.
(0443B)Palladius dixit: Quae enim comparatio est Filii Dei? Et caro potest dicere, Deus me major est. Caro loquebatur, aut divinitas, quia ibi erat caro?
Ambrosius episcopus dixit: Caro sine anima non loquitur.
Eusebius episcopus dixit: Deus in carne loquebatur secundum carnem, quando dicebat: « Quid me persequimini hominem (Joan. VIII, 40)? » Quis hoc dixit?
Palladius dixit: Filius Dei.
Ambrosius episcopus dixit: Deus ergo Filius Dei est secundum divinitatem, et homo est secundum carnem.
Palladius dixit: Carnem suscepit.
Eusebius episcopus dixit: Ergo humanis verbis (0443C)usus est?
Palladius dixit: Carnem humanam suscepit.
Ambrosius episcopus dixit: Dicat quia non secundum divinitatem Apostolus dixit subjectum, sed secundum carnem. Scriptum est enim: « Humiliavit semetipsum, factus obediens usque ad mortem (Philip. II, 8). » In quo ergo mortem gustavit?
Palladius dixit: Quia se humiliavit.
Ambrosius episcopus dixit: Non divinitas, sed caro humiliata est atque subjecta. Et addidit: Creaturam perfectam bene dixit Arius, an male dixit?
Palladius dixit: Ego tibi non respondeo, auctoritatem non habenti.
Ambrosius episcopus dixit: Profitere quod vis.
Palladius dixit: Non respondeo vobis.
(0443D)Sabinus episcopus dixit: Pro Ario non respondes? ad interrogata non respondes?
Palladius dixit: Pro Ario ego non respondi.
Sabinus episcopus dixit: Usque adeo 498 respondisti, ut Filium Dei negares potentem, negares verum Deum.
Palladius dixit: Ego te judicem non patior, quem impietatis arguo.
Sabinus episcopus dixit: Ipse nos coegisti sedere.
Palladius dixit: Mandavi ut sederetis, ut arguerem vos. Quare subripuistis imperatori? Ut plenum concilium non esset, obripuistis.
Ambrosius episcopus dixit: Cum Arii impietates legerentur, et impietas tua pariter condemnata est, (0444A)quae consensit Arianae impietati. Placuit tibi in media epistolae lectione proponere quod volebas. Responsum tibi est, quemadmodum Patrem majorem dixerit Filius Dei, eo quod secundum carnis susceptionem Filius majorem Patrem dixerit. Proposuisti etiam subjectum esse Filium Dei, et in hoc responsum tibi est, quia subjectus Filius Dei secundum carnem est, non secundum divinitatem. Habes professionem nostram, nunc audi caetera. Quoniam tibi responsum est, responde ad ea quae leguntur.
Palladius dixit: Non tibi respondeo, quia quaecunque ego dixi, non sunt scripta. Vestra tantummodo scribuntur verba. Non vobis respondeo.
Ambrosius episcopus dixit: Omnia vides scribi. Denique quae scripta sunt, abundant ad tuae impietatis (0444B)indicium. Et addidit: Creaturam dicis Christum, an negas?
Palladius dixit: Non respondeo.
Ambrosius episcopus dixit: Ante horam citra actam, cum legeretur quia Arius dixit creaturam Christum, negasti. Oblatum est tibi ut damnares perfidiam, noluisti. Vel nunc dic, utrum natus ex Patre Christus sit, an creatus.
Palladius dixit: Si vultis, exceptores nostri veniant, et sic totum excipiatur.
Sabinus episcopus dixit: Adducat suos exceptores.
Palladius dixit: Pleno concilio vobis respondebimus.
Ambrosius episcopus dixit: Attalus in tractatu Nicaeni concilii subscripsit. Neget factum quia venit (0444C)ad concilium. Dicat hodie utrum subscripserit in tractatu Nicaeni concilii, an non.
Cumque Attalus reticeret, Ambrosius episcopus dixit: Attalus presbyter, licet inter Arianos sit, tamen habet auctoritatem loquendi. Libere profiteatur utrum subscripserit in tractatu Nicaeni concilii sub episcopo suo Agrippino, an non.
Attalus dixit: 499 Jam dixisti me aliquoties damnatum, non tibi respondeo.
Ambrosius episcopus dixit: Subscripsisti in tractatu concilii Nicaeni, aut non?
Attalus dixit: Non tibi respondeo.
Palladius dixit: Modo vultis tractatum plenum haberi, aut non?
Chromatius presbyter dixit: Creaturam non negasti, (0444D)potentiam negasti, omnia negasti quae fides catholica profitetur.
Sabinus episcopus dixit: Testes sumus nos Attalum subscripsisse in concilio Nicaeno, et nunc nolle respondere. Quid cunctis videtur?
Cumque Attalus reticeret, Ambrosius episcopus dixit: Dicat utrum subscripserit in tractatu concilii Nicaeni, aut non.
Palladius dixit: Exceptor vester et noster stent, et omnia scribant.
Valerianus episcopus dixit: Jam quae dixisti et negasti, scripta sunt omnia.
Palladius dixit: Dicite quod vultis.
Ambrosius episcopus dixit: Quia saepius vult damnari (0445A)Palladius, qui jam frequenter damnatus est, lego epistolam Arii, quam ille noluit condemnare. Profitemini quod vobis videtur.
Omnes episcopi dixerunt: Legatur.
Et recitata est: NATO AUTEM NON PUTATIVE, et reliqua.
Ambrosius episcopus dixit: Respondi tibi de majore, respondi tibi et de subjecto, nunc et ipse responde.
Palladius dixit: Non respondebo, nisi auctores veniant post dominicam diem.
Ambrosius episcopus dixit: Veneras tractaturus, sed posteaquam objeci tibi, vidisti Arii epistolam, quam damnare noluisti, asserere autem non potes: idcirco nunc refugis et cavillaris. Plenarie ipsam recitato: (0445B)ad singula dic. Utrum Christus creatus videatur, an fuit quando non fuit Christus, an vero semper fuit unigenitus Dei Filius. Cum Arii epistolam audieris, aut damna, aut proba.
Palladius dixit: Cum impietatis te arguam, te judice non utor. Transgressor es.
Sabinus episcopus dixit: Quas impietates objicis fratri nostro et consacerdoti Ambrosio? dicito.
Palladius dixit: Jam vobis dixi: Pleno concilio respondebo, et praesentibus auctoribus.
Ambrosius episcopus dixit: In consessu fratrum meorum cupio confutari et redargui. Quae igitur impie dixerim, dicito. Sed impius tibi videor, qui pietatem astruo.
Sabinus episcopus 500 dixit: Ergo impius tibi (0445C)videtur, qui Arii blasphemias arguit?
Palladius dixit: Ego non negavi bonum Filium Dei.
Ambrosius episcopus dixit: Dicis ergo Christum Deum bonum?
Palladius dixit: Non vobis respondeo.
Valerianus episcopus dixit: Nolite multum adigere Palladium, non potest vera nostra simpliciter confiteri. Ipsius enim conscientia duplici blasphemia confusa est. Nam a Photinianis est ordinatus, et cum ipsis est damnatus; et nunc plenius damnabitur.
Palladius dixit: Hoc proba.
Sabinus episcopus dixit: Non liter poterat Christum verum negare, nisi auctores suos sequeretur.
Ambrosius episcopus dixit: Objecisti me esse impium: (0445D)hoc proba.
Palladius dixit: Expositionem nostram afferimus. Cum attulerimus, tunc disputatio habebitur.
Ambrosius episcopus dixit: Damna impietatem Arii.
Cum reticeret Palladius, Eusebius episcopus dixit: Superfluis immoramur. Tot impietates Arii Palladius noluit condemnare, imo potuis asserendo confessus est. Hunc qui non damnat, similis illius est, et haereticus jure dicendus est.
Omnes episcopi dixerunt: A nobis omnibus anathema sit Palladio.
Ambrosius episcopus dixit: Acquiescis ut caetera legantur, Palladi?
Palladius dixit: Date auditores, veniant ex utraque (0446A)parte exceptores. Non potestis esse judices si auditores non habuerimus; et nisi ex utraque parte venerint qui audiant, non vobis respondemus.
Ambrosius episcopus dixit: Quos quaeritis auditores?
Palladius dixit: Sunt hic honorati multi.
Sabinus episcopus dixit: Post tot blasphemias auditores petis?
Ambrosius episcopus dixit: Sacerdotes de laicis judicare debent, non laici de sacerdotibus; sed tamen quos judices petas dicito.
Palladius dixit: Auditores veniant.
Chromatius presbyter dixit: Salva condemnatione sacerdotali, quin et qui Palladii sunt etiam in pleno legantur.
(0446B)Palladius dixit: Non permittantur loqui auditores, veniant et ex utraque parte exceptores, et respondebunt vobis hi in concilio generali.
Ambrosius episcopus dixit: Etsi in multis impietatibus deprehensus sit, erubescimus tamen ut videatur 501 qui sacerdotium sibi vindicat a laicis esse damnatus. Ac per hoc, quoniam et in hoc ipso damnandus est qui laicorum exspectat sententiam, cum magis de laicis sacerdotes debeant judicare, juxta ea quae hodie audivimus Palladium profitentem, et juxta ea quae condemnare noluit, pronuntio illum sacerdotio indignum et curandum ut in loco ejus catholicus ordinetur.
Omnes episcopi dixerunt: Anathema Palladio.
Ambrosius episcopus dixit: Imperator clementissimus (0446C)et Christianus sacerdotum judicio causam, et ut ipsi arbitri essent altercationis in quid constituissemus. Quoniam igitur nobis judicium videtur delatum, interpres est Scriptura: condemnemus Pallad um, qui impii Arii noluit damnare sententiam. Et quia ipse Dei Filium sempiternum, et caetera quae actis haerent, negavit: ergo anathema habeatur.
Omnes episcopi dixerunt: Omnes condemnemus eum: anathema habeatur.
Ambrosius episcopus dixit: Quoniam omnes consistunt viri Christiani, et Deo probati fratres, et consacerdotes nostri, dicat unusquisque quod sibi videtur.
Valerianus episcopus dixit: Mihi quidem videtur quia qui Arium defendit, Arianus est: qui blasphemias (0446D)ipsius non condemnat, ipse blasphemus est. Ideoque hujusmodi hominem consortio sacerdotum censeo esse alienum.
Palladius dixit: Coepistis ludere? ludite: sine concilio Orientali vobis non respondemus.
Anemius episcopus Sirmiensis dixit: Quicunque haereses Arianas non condemnat, Arianus sit necesse est. Hunc igitur alienum etiam a nostra communione et sacerdotali coetu denuo privatum esse censemus.
Constantius episcopus Arausicus dixit: Palladium Arii discipulum, cujus impietates jam olim damnatae sunt a patribus nostris in concilio Nicaeno, et nunc hodie (0447A)prolatae, cum recenserentur Palladio singulae, non confusus est, dum Dei Filium a Deo Patre esse alienum cum creatura confitetur, cum temporalem dicit, Dominum verum negat, in sempiternum censeo esse damnandum.
Justus episcopus dixit: Palladium, qui blasphemias Arii damnare noluit, sed etiam magis 502 has confiteri videtur, censeo ulterius sacerdotem dici non posse, nec inter episcopos deputari.
Eventius episcopus Ticiniensis dixit: Palladium, qui impietatem Arii damnare noluit, arbitror a consortio sacerdotali in perpetuum esse remotum.
Abundantius episcopus Tridentinus dixit: Cum evidentes blasphemias Palladius defendat, damnatum se ex concilio Aquileiensi cognoscat.
(0447B)Eusebius episcopus Bononiensis dixit: Quia impietates Arii diabolico stylo conscriptas, quas non licebat nec ad aures admittere, Palladius non solum noluit condemnare, sed et earum exstitit assertor, negando Filium Dei Filium verum, Dominum bonum, Dominum sapientem, Dominum sempiternam, hunc a coetu sacerdotali, et mea sententia, et omnium catholicorum judicio arbitror jure esse damnatum.
Sabinus episcopus Placentinus dixit: Quoniam cunctis patefactum est Palladium, Arianae perfidiae auctorem, ejusque impietatem tenere, quae contra evangelica et apostolica instituta venit, justa in eum totius concilii lata sententia est: qui meae licet pravitatis [ F. parvitatis] sententia sacerdotio denuo privatus ex hoc sacrosancto coetu jure pellatur.
(0447C)Felix et Numidius legati Afrorum dixerunt: Arianae haeresis sectae, in qua Palladius in Aquileiensi synodo declaratus est, anathema. Sed et eos qui contra veritatem Nicaenae synodi repugnantes sunt, condemnamus.
Limenius episcopus Vercellensis dixit: Arianam doctrinam saepe esse damnatam manifestum est; et ideo Palladius conventus in hac sancta synodo Aquileiensi, quo noluit corrigere vel emendare, sed magis probavit, deprehensibili se collutavit perfidia, quam se publice professus est tenere: hunc sententia mea et ego profiteor consortio sacerdotali esse privatum.
Maximinus episcopus Emonensis dixit: Palladium, qui blasphemias Arii nec damnare voluit, sed magis ipse confessus est, juste ac merito esse damnatum (0447D)et Deus novit, et fidelium conscientia condemnavit.
Exsuperantius episcopus Dertonensis dixit: Palladium, qui sectam Arii vel ejus doctrinam damnare noluit, sed defendit, ut caeteri consortes mei damnaverunt, etiam et ego condemno.
503 Bassianus episcopus Laudensis dixit: Audivi, sicut et caeteri consacerdotes mei, impietates Arii, quas Palladius non solum non condemnavit, sed confirmavit. Hic anathema sit et sacerdotio privabitur.
Philaster episcopus Brixianus dixit: Blasphemias et iniquitatem Palladii, qui Arianam doctrinam sequitur et defendit, una cum omnibus ego condemnavi.
Constantius episcopus Siscianensis dixit: Palladium, (0448A)qui blasphemias et impietates Arii non condemnavit, sicut et caeteri consacerdotes mei et ego censeo damnandum.
Heliodorus episcopus Altiniensis dixit: Qui perfidiam Arii omniumque haereticorum, quorum consors est Palladius, hujus insipiens cor, qui veritatem non est confessus, cum caeteris consacerdotibus meis pariter condemno.
Felix episcopus Jadertinus dixit: Palladium, qui blasphemavit Filium, sicut Arius, cum omnibus pariter condemno.
Theodorus episcopus Octodorensis dixit: Palladium, qui Christum Deum verum, coaeternum Patri negavit, nec Christianum hunc, nec sacerdotem ullo modo censemus.
(0448B)Domninus episcopus Gratianopolitanus dixit: Palladium in perfidia Arii permanentem, in perpetuum, sicut et fratres damnaverunt, etiam et ego censeo esse damnandum.
Proculus episcopus Massiliensium dixit: Palladium, qui Arii blasphemias sub quadam impia haereditate non condemnando defendit, sicut hunc et plurimorum jam venerabilium sacerdotum sententia blasphemum designavit, atque sacerdotio alienum duxit, mea pariter sententia in perpetuum condemnatum designat.
Diogenes episcopus Genavensis dixit: Palladium, qui Christum Dominum Deum verum, similem et aequalem Patri dum non confitetur, negavit, damnationem judico cum caeteris fratribus meis vel consacerdotibus (0448C)sortiri.
Amantius episcopus Nicensis dixit: Palladium, qui sectam Arii non destruxit, secundum consacerdotum meorum judicium, etiam et ego condemno.
Januarius episcopus dixit: Sicut omnes consacerdotes mei damnaverunt Palladium, ita et ego pari judicio eum censeo esse damnandum.
504 Et cum Secundianus subripuisset, Ambrosius episcopus dixit: Audisti, Secundiane, cujusmodi Palladius impius sententiam, sacerdotali concilio damnatus, exceperit. Licet displicuerit nobis, quod ejus, hoc est Palladii non horrueris amentiam, tamen de te aliqua specialiter quaero, utrum Dei Filium Dominum nostrum Jesum Christum, vel non verum Deum dicas.
(0448D)Secundianus dixit: Qui negat Dominum verum esse Patrem Domini et Dei nostri Jesu Christi, non est Christianus, nec qui negat Filium Dominum verum.
Ambrosius episcopus dixit: Deum verum Dei Filium confiteris?
Secundianus dixit: Verum Dei Filium, unigenitum Dei Filium verum dico.
Ambrosius episcopus dixit: Verum Deum dicis?
Secundianus dixit: Verum unigenitum Filium quis negat verum Filium Dei?
Eusebius episcopus dixit: Non sufficit quod Filium Dei unigenitum confiteris; nam hoc omnes confitentur; sed hoc movet quod Arius dixit Dominum (0449A)solum Patrem, solum verum, negavit Filium Dei Dominum verum. Simpliciter Filium Dei Deum verum confiteris?
Secundianus dixit: Qui fuerit Arius ignoro, quid dixerit nescio: mecum loqueris vivus ad vivum. Illud dico quod Christus dixit: Unigenitum Filium se asserit Patris, Filius unigenitus: Deus est Dei Filius verus.
Ambrosius episcopus dixit: Deus verus est, verus Deus Filius Deus. Et addidit: In Scripturis divinis scriptum est, « quia qui jurant super terram, jurabunt Deum verum (Isai. LXV, 16). » Quod utique de Christo esse non dubium est. Nos ergo verum Deum profitemur, et fides nostra haec est et professio, quia unigenitus Patris Filius, hoc est verus Deus. Dic et tu (0449B)de Deo vero, Dei Filium Deum verum.
Secundianus dixit: De Deo vero.
Ambrosius episcopus dixit: Filius Dei Deus verus est?
Secundianus dixit: Ergo mendax.
Ambrosius episcopus dixit: In hoc fraudem facis, ut non Deum verum dicas, sed Deum unigenitum, ac per hoc dic simpliciter: Unigenitus Dei Filius Deus verus.
Secundianus dixit: Unigenitum dixi Dei Filium.
Eusebius episcopus dixit: Hoc Photinus non negat, hoc Sabellius confitetur.
505 Ambrosius episcopus dixit: Et qui hoc non confitetur, jure damnatur. Ac per hoc saepe te convenio, licet cavillando negaveris veritatem. Non quaero (0449C)ut tantummodo unigenitum Dei, Filium Dei dicas, sed etiam Deum verum.
Secundianus dixit: Veritatis me servum profiteor. Quae dico non scribuntur, et quae dicis scribuntur. Christum verum Dei Filium dico. Quis negat Filium Dei verum esse?
Ambrosius episcopus dixit: Qui negat unigenitum Dei Filium, anathema sit.
Secundianus dixit: Deum verum unigenitum Filium Dei? Quid mihi profiteris, quod non est scriptum?
Ambrosius episcopus dixit: Apertum sacrilegium est, quando Christum Dei Filium Arius Deum verum negavit.
Secundianus dixit: Jesum Christum Filium Dei (0449D)Deum, qui Christus dicatur Filius verus, Filium Dei dico.
Ambrosius episcopus dixit: Nondum resipuisti. Et (0450A)adjecit: Ne quid illi videatur esse subreptum, confirmet sententiam suam. Dicat ergo unigenitum Christum, Dei Filium, Deum verum.
Secundianus dixit: Jam dixi. Quid mihi extorquere vis amplius?
Ambrosius episcopus dixit: Quid dixisti? Certe si dixisses tanta, quod gloriose dicitur, saepe repetendum est.
Secundianus dixit: Dictum est: « Sit sermo vester, est est; non non (Matth. V, 3). »
Ambrosius episcopus dixit: Qui dicit ipsum Patrem Filium, sacrilegus est. Hoc a te quaero ut dicas de Deo vero Deum verum Dei Filium natum.
Secundianus dixit: Filium a Deo genitum (dicente ipso, Genui te [Psal. CIX, 3] ) Filium confitentem se genitum esse dico.
(0450B)Ambrosius episcopus dixit: A Deo vero Deus verus est?
Secundianus dixit: Et cum nomini etiam addis et verum, audis, qualis in te fides sit, et Christianus es?
Eusebius episcopus dixit: Qui negavit illum Deum verum? Arius et Palladius negavit. Tu si Deum verum credis, debes simpliciter designare.
Ambrosius episcopus dixit: Si non dixeris Deum verum de Deo vero natum esse, Christum negasti.
Secundianus dixit: Interrogatus de Filio, dedi responsum: quemadmodum deberem profiteri respondi. Habemus vestram expositionem, 506 afferemus, legatur.
Ambrosius dixit: Hodie afferre debueras: caeterum (0450C)subterfugere conaris. Professionem a me exige, et professionem a te exigo. Deus verus est Dei Filius?
Secundianus dixit: Unigenitus est Deus Dei Filius. Et ego interrogo, unigenitus est?
Ambrosius episcopus dixit: Ratione permoveat nos impietas et insipientia tua. Cum dicis Deum verum unigenitum, non Deum verum dicis, sed verum unigenitum: ac per hoc, ut istam adimas quaestionem, ita responde. Ex Deo vero Deus verus est?
Secundianus dixit: Ergo Deus Deum non genuit? Deus verus ille qui est, quod est genuit, unum verum unigenitum Filium genuit.
Ambrosius dixit: Non confiteris Deum verum, sed vis dicere, verum unigenitum. Et ego unigenitum, sed (0450D)dico et Deum verum.
Secundianus dixit: Ego dico genitum a Patre verum genitum: dico omnibus.
LIBER SECUNDUS. DE FIDE, IN PERSONA AMBROSII.
CAPUT PRIMUM.
(0449D) Ambrosius episcopus dixit: Multas quidem et graves haereses novimus a plurimis ebullire, et veneni vice ad intimum pectus canceris sui virus infundere (0450D)(II Tim. II, 17). Sed vinci illi vel facile possunt, vel facile vitari, quorum prima propositione omne consilium pectoris proditur. At vero hi quibus 507 multa nobiscum paria sunt, facile possunt innoxias mentes et soli Deo deditas, fraudulenta societate (0451A)percutere, dum malorum suorum virus per bona nostra defendunt. Nihil enim periculosius his haereticis esse potest, qui cum integre per omnia decurrant, uno tamen verbo, ac si veneni gutta, meram illam ac simplicem fidem dominicae et exinde apostolicae traditionis inficiunt. Unde vehementer nobis cavendum est ne se vel sensibus vel auribus nostris hujusmodi aliquid latenter insinuet: quia nihil tam cogit in mortem, quam sub obtentu fidei integritatem ejusdem fidei violare. Ut enim gypsum aqua permixtum lac colore mentitur: ita hic per verisimilem confessionem traditio inimica suggeritur. Qua de re non similitudo confessionis, sed sensus mentis est ponderandus, quo confessio ipsa firmatur. Denique si diligentius et accuratius attendatis, cur voluerint (0451B)de evangelica et apostolica fide, et de Patrum traditione, unius substantiae nomen auferri, procul dubio probatis haeresim Arianam subtili compendio brevi jam sublato hoc nomine intromissum. Nec hoc quidem ego suspicione aut opinione collectum affirmo; nec (ut ipsi putant) academicus disputator assisto, ut simplices sensus verborum subtilitate contorqueam, sed ut contortos et pravos, tenui argumento compositos, in lucem cognitionis exponam, quo facilius possit cognita et comperta iniquitas ab omnibus evitari. Quae etenim causa, quaeve ratio exstitit, ut quod docendum et quod credendum cunctis Ecclesiis fuerat traditum, quodque Patres nostri apostolici viri contra universas haereses, et maxime Arianam, quasi quemdam obicem veritatis, quo omnes aditus pestiferae (0451C)doctrinae obstruerent, sancto Spiritu inundati, catholica ratione posuerunt, non sine magno nisu ab his qui nunc elogio Arianae labis addicti sunt, laboretur auferri, nisi ut Filium Dei mutabilem et convertibilem, utpote non de propria Patris substantia, constitisse confingant: cui et initium ex tempore, et ortum ex nihilo, nomen ex altero, ut semper docuerunt (propter quod et saepe damnati 508 sunt), nunc jam libere et secure incunctanterque Ecclesiis tradere et insinuare possint?
CAPUT II.
Videtis ergo omnia eos in tractatu ipsorum, non evangelica fide, sed subdola malignitate ad seducendos simplices quosque posuisse. Non jam tam suspectum quam manifestum omnibus esse debet, ita (0451D)eos Deum de Deo posuisse, ut Arius tradere solebat, ut ex Deo factus sit, non ex Deo natus. Qui si na us est, unius substantiae est: si factus est, verus Filius non est, et si verus Filius non est, nec verus Deus est. Aut si verus Deus est et de Patre non est, duo sunt habentes singuli et voluntates proprias, et imperia diversa. Vel si concordia tantum et societate unum sunt, non tamen et substantia, verus, ut jam dixi, Deus non est: et sic erit Deus ut Moyses Pharaoni (Exod. VII, 1): potestate, non genere. Filius quoque ita credendus erit, ut per Isaiam populo dictum est: Filios genui et exaltavi (Isai. I, 2), et alibi: Dii estis, et filii Altissimi omnes (Psal. LXXXI, 6). Sed et primogenitus ita habebitur, quomodo et Israel (0452A)a Deo primogenitus filius appellatus est (Exod. IV, 22). Nec non et primogenitus totius creaturae (Col. I, 15), quasi in ordine factorum primogenitus habeatur, ut ex eo seriem quamdam creandis mundi rebus assignent. Denique sublato ὁμουσίου, id est unius substantiae vocabulo; ὁμοιούσιον, id est similem factori suo posuerunt, cum aliud sit similitudo, aliud veritas. Nam et homo ad imaginem et similitudinem Dei factus est (Gen. I, 26), nec tamen Deus est: nec quod Deus est, homo exstitisse credendus est. Ita et Filium Dei similem volunt, ut eum aliunde similem, non de ipsa una sancta et beata Patris substantia dicant. Qui si de Patris substantia non est, ἐξ οὐκ ὄντων est, id est ex nullis exstantibus, ut idem Arius tradidit. Sublato enim eo quod Pater est, undecunque (0452B)fuerit Filius, necesse est ut et initium ex nihilo, et ortum ex tempore habeat. Nihil enim sine initio nisi solus Deus. Unde et Filius, sicut ipse Dominus ait: Ego et Pater unum sumus (Joan. X, 30). Quod ideo dixit, ut duarum 509 personarum vocabula in unius deitatis majestate monstraret, sicut et propheta ex voce Dei: Eructavit, inquit, cor meum Verbum bonum, dico ego opera mea regi (Psal. XLIV, 2). Vides ergo hoc Verbum bonum Filium Dei esse, quem non aliunde quam de paterno pectore et (ut ita dixerim) de utero cordis Dei credimus natum. Et proinde eum regem appellat, quia ipse est Rex regum: Deum Dominum, cui omnia divina opera succumbunt; qui dixit: Omnia quae Pater habet, mea sunt (Joan. XVI, 15). De hoc et evangelista: In principio, (0452C)inquit, erat Verbum, et Verbum erat apud Deum, et Deus erat Verbum. Omnia per eum facta sunt, et sine eo factum est nihil (Joan. I, 1). Igitur quod in principio erat, semper fuisse credendum est. Sed nec aliunde esse quam ex eo qui principium non habet, id est de corde Patris, quia eructavit, inquit, cor meum Verbum bonum. Non enim dixit: In principio factum est Verbum, sed in principio, inquit, erat Verbum. Quodcunque principium Verbi signare volueris, praejudicatum habebis, quia in principio, inquit, erat. Non quod duo principia ex rerum diversitate dicamus, sed quia Verbum Filius semper cum Patre est, et de Patre natus est. Ac proinde cujus origo principium non habet, sempiternus credendus est: quia nec Pater potest unquam sine Filio nominari, (0452D)nec Filius sine Patre vocari, ac per hoc semper Filius, quia semper Pater. Et Deus, inquit, erat Verbum. Quod Deus est, semper est; ne si semper non fuerit, verus Deus esse non possit: sicuti et in sophiae nomine, quia secundum Apostolum ipse est sapientia Patris (I Cor. I, 24). Ego, inquit, ex ore Altissimi prodivi (Eccli. XXIV, 5). Non ergo aliunde quam de Patre, quia semper cum Patre. Et ideo Sapientia Dei appellatur, ut nunquam Pater sine sapientia, hoc est sine Filio suo fuisse credatur. Haec est illa sapientia ineffabilis, quae initium viarum Dei apud Salomonem vel condita vel genita vel creata describitur (Prov. VIII): quam tamen sic conditam dicit ut semper eam cum Deo fuisse ostendat. Quod enim initium Deo dabis, (0453A)ut initium possis sapientiae ipsius consignare? Non enim ita Deus sapientiam suam condidit, quasi aliquando sine sapientia fuerit. Sed cum initium viarum suarum dicat, initium motus operis alicujus ostendit, 510 ut hoc initium habeat sapientia Dei, quod de Deo processit ad condenda omnia, tam coelestia quam terrena, non quo coeperit esse in Deo. Creata est ergo sapientia, imo genita, non sibi quae semper erat, sed his quae ab ea fieri oportebat; ut quia quanta et qualis esset sciri non poterat, de effectu operum suorum virtus ejus et potentia nosceretur, ut dum conditorem de conditis aestimamus, tunc magis timeamus cum facta miramur. Caeterum si tu ita creatam sapientiam dicas, ut FiliumDei creaturam intelligas, occurrit tibi Apostolus, condemnans (0453B)eos qui creaturam colunt, dicens: Propter quod tradidit illos Deus in desiderium cordis eorum in immunditiam, ut contumeliis afficiant corpora sua in semetipsis: qui commutaverunt veritatem Dei in mendacium, et coluerunt et servierunt creaturae potius quam Creatori, qui est benedictus Deus in saecula (Rom. I, 21). Haec est, inquam, illa sapientia Dei quae dicit: Ego ex ore Altissimi prodivi (Eccli. XXIV, 5), universitatis conditrix et effectrix, id est Filius Dei per quem omnia, et in quo omnia: quia, ut Apostolus dixit: In ipso constituta sunt universa in coelis et in terra, visibilia et invisibilia, sive throni, sive dominationes, sive virtutes, sive principatus, sive potestates, omnia per ipsum, et in ipso condita sunt, et ipse est ante omnia, et omnia in ipso constant (Coloss. I, 16). Hinc et Salomon: (0453C)Cum sit, inquit, una, omnia potest, et permanens in se, omnia innovat, et per nationes in animas sanctas se transfert (Sap. VII, 27). Quod confirmans Apostolus ait, in interiore homine habitare Christum, ut per quem a principio omnia facta sunt, per ipsum et in fine cuncta salventur (Ephes. III, 16).
CAPUT III.
Sed dicis mihi ὁμούσιον, id est unius substantiae nomen ob hoc nominari non oportere, quia in Scripturis divinis non continetur. Quaero et ego, homo qui hoc prohibes, si ideo nominari non debet, quia scriptum non est, an quia ita credi non liceat? Quod si ita credendum est, cur non ita profitendum? Corde enim, inquit Apostolus, creditur ad justitiam, ore 511 autem confessio fit ad salutem (Rom. X, 10). (0453D)Aut si ideo nominandum non est, quia nec ita credendum, obtinuit Arianae labis assertio: quae ideo Patrem et Filium unius substantiae denegavit, quia Filium Dei modo ex nihilo, modo ex Patre, sed ab alia substantia, quando voluit et quomodo voluit, et unde voluit factum inducit, dummodo aliunde eum, et non de eo quod Pater est, exstitisse confingat. Quem etsi natum dicit, sed hoc dicto tenus, quia rursum omne quod natum est factum intelligit; eo quod et nos a Deo geniti appellemur, quos constat esse, facturam. Vel si Arianus non es, et verum Filium de vero Patre natum non factum agnoscis, cur non eum cum Patre unam substantiam dicis? Frustra times, homo, profiteri quod credis; aut frustra credis, si ita non credis, et merito haereticus denotaris. (0454A)Et quanquam non immutaveris dictum, quo putaris prohibuisse, Dei Filium nuncupari facturam; sed cum subjungis, Sicuti aliquid horum quod factum est, ex aperto ostendis non ob hoc facturam dici noluisse, quasi non debeat factus intelligi; sed non ita factum vis, sicut aliquid horum quod factum est, sed tamen factum. Aliter enim dicis factum, ut pote perfectam creaturam, per quem facta sunt omnia; dummodo et ipsum factum intelligas, licet non ita ut caetera. Sed ut ad id revertar, quod dicis, in Scripturis divinis ὁμούσιον, id est unius substantiae vocabulum non inveniri, finge hoc interim sic sit; eo quod ubicunque substantia legitur, res Dei non Deus accipiatur; quid quod et aliud quod scriptum non est, pariter profiteris, id est Deum ex Deo, et lumen (0454B)ex lumine? Quid ad haec dicis? Aut totum mecum tene, aut totum omitte. Si enim unius substantiae vocabulum inde times dicere, quia scriptum non est; timere identidem debes Deum ex Deo, et lumen ex lumine profiteri. Sed ego probo Deum de Deo, et lumen de lumine, et unius substantiae vocabulum in divinis Scripturis contineri. Cum enim ipse Dei Filius qui Deus est, in Evangelio suo dicat: Ego de Patre exivi (Joan. XVI, 28): jure et merito Deum de Deo profitemur; quia de Deo Patre Filium Dei, Deum verum de Deo vero natum esse cognoscimus. Sed non eo genere ut nos dii sumus 512 appellati (Psal. LXXXI, 6); vel ut Moyses Pharaonis Deus est dictus (Exod. VIII, 1); sed quia verus Filius, de vero Patre natus, non factus est, vere et confidenter (0454C)Deus de Deo dicendus est. Sic et lumen de lumine (quod scriptum non est) mecum quidem dicis; sed mecum omnino non sentis. Et quia scriptum est de Patre: Deus lux est; et de Filio: Erat lux vera quae illuminat omnem hominem venientem in hunc mudum (I Joan. I, 5); et: Lux lucet in tenebris, id est Christus in saeculo, et tenebrae eum non sunt assecutae (Joan. I, 9). Hi scilicet homines quorum cor ignorantiae tenebris obcaecatum est, Christum verum Deum, et verum Dei Filium non agnoverunt. Sed ipse Dominus: Ego sum, inquit, lux mundi: qui me secutus fuerit, non ibit in tenebris, sed habebit lumen vitae (Joan. VIII, 12). Ergo quia lumen Pater, et lux Filius, recte lumen de lumine. Sed lumen ex lumine ita asseris, quasi a Patre, qui verum lumen est, aliud (0454D)lumen sit factum, quod de ipsa Patris substantia non sit: sed sicuti aliud quodlibet lumen, quanquam a Deo sit factum, longe tamen aliud sit ab eo qui fecerit: et ideo lumen ex lumine, non de lumine dicis. Cum ergo haec praelocutus sum; licet mecum non intelligas, tamen ipsa quomodocunque pronuntias, cum scripta non sint: an non et unius substantiae vocabulum, quod in Scripturis non putas contineri, mecum pariter profiteris? nisi quia illic habuisti quomodo malignos sensus tuos occulta fraude in utroque contegeres; ut mecum hoc ipsum sono vocis exprimeres, sed tamen longe dicti intelligentiam separares. Sicuti et illi haeretici qui resurrectionem carnis negant, ad decipiendas animas simplicium, vae dicunt his quia in carne non resurgunt. Sed si discutias (0455A)eos cur hoc dixerint, cum scias illos carnis resurrectionem omnino negare, dicent tibi: Vae utique illi erit qui in carne baptizatus non fuerit, ut anima ipsius, dum in corpore est, de morte delictorum suorum, ut de sepulcro criminum per baptismum in eadem resurgat. Solius etenim animae, per lavacri vitalis gratiam resurrectionem in carne defendunt: nam et ipsius carnis salutem excludunt. Et hi per verisimilem confessionem, innocentium mentes occulta fraude seducunt. Et ut solet lethale 513 poculum mellis dulcedine temperatum, suavitate fallente, perimere; sic et hoc malum per blandimentum aurium, audientium sensus quadam labe contaminans, contagione vitii adhaerentis inficit.
CAPUT IV.
(0455B)Denique et nunc possent ὁμούσιον sicuti et caetera verbo tenus nominare, si haberent quomodo illud ad aliam intelligentiam saevo sensu perverterent. Sed cum viderent se in hoc verbo concludi, nullam omnino mentionem hujus fieri voluerunt, ne aut profitendo hoc crederent, aut credentes professi viderentur: subtili ingenio excusantes, quod aut scriptum non esset, aut Deum in substantia dici non oporteret, ne corporeus crederetur. Deus etenim, inquiunt, efficit ut sit substantia, non tamen ut ipse Deus in substantia deputetur. Quippe (aiunt) cum omnis substantia contraria recipiat, Deus vero, qui nihil diversum admittere potest, substantia dici non debet. Ignoscerem tibi si hoc simpliciter diceres, si rationem rei velles scire, si rudis ad hanc quaestionem accederes, (0455C)si non ipse esses qui semper vel de alia substantia, vel de nullis exstantibus Dei Filium asserebas. At cum idem ipse sis qui hinc saepe convictus, saepe confessus, saepe negasti, saepius aliter immutando damnatus es, qui etiam nunc vi, ambitione et potentia exagitas, turbas omnia: quomodo me putas ignoscere tibi posse frequentius eadem retractanti? Sed ne videatur haec perversitas praejudicata magis quam examinata damnari, breviter tibi de hac oppositione respondeam. Prohibes itaque in Deo substantiam nominari, quasi omne quod substantia dicitur, res ipsa unius generis habeatur. An ignoras, aliter coelestia, aliter terrena constare; sed et in ipsis coelestibus atque mundanis rebus magnam differentiam interesse? Aliter enim angeli, aliter singulae quaeque (0455D)virtutes, constitutionum suarum substantias acceperunt, sicuti Apostolus ait: Alia claritas solis, alia claritas lunae, alia claritas stellarum (I Cor. XV, 41). Sic et in hoc mundo, ut diversa genera rerum, ita et diversa 514 corpora animantium, et omnibus sui cujusque generis substantia, sicut Apostolus dicit: Non omnis caro, eadem caro (Ibid., 39). Si ergo ea quae a Deo facta sunt, diversas qualitates substantiarum suarum habent, tu putas in Deo talem esse substantiam, qualem habet aliquid horum quod factum est, ut possit contraria recipere? Absit. Quae est enim substantia Dei nisi ipsum quod Deus est, simplex, singulare, purum, nulla concretione permixtum, limpidum, bonum, perfectum, beatum, integrum, (0456A)sanctum totum? An tu putas inane aliquid esse et vacuum quod Deus est? Hoc enim dici blasphemia est, ut inane putetur per quem cuncta constiterunt, qui omnia verbo edidit, ratione composuit, virtute perfecit, cujus nutu et imperio universa reguntur, cuncta deserviunt. Et bene quod de Deo legis scriptum: Ego sum qui sum; et: Qui est misit me (Exod. III, 14). Et ipse Salvator et Dominus: Haec est, inquit, vita aeterna, ut cognoscant te solum verum Deum, et quem misisti Jesum Christum (Joan. XVII, 3). Est ergo in substantia sua Deus, cujus cognitio vita aeterna est, et qui tantus est quantus dici non potest. Qui tunc digne aestimatur cum inaestimabilis dicitur: utique velis ac nolis. Ergo ipsum quod est, hoc est substantia ejus rei quae esse defenditur: quod tamen (0456B)jam dictum est, quantum et quale sit, nec mente concipi, nec sensu aestimari, nec animo definiri potest. Dummodo constet esse quod esse creditur; ut de eo ipso quod Deus est inde sit Filius, ut verus sit Filius, et verus sit Pater in Filio, et Filius in Patre. Hoc erit ὁμούσιον, id est unius substantiae cum Patre. Sicut ipse Dominus ait, Ego in Patre, et Pater in me (Joan. XIV, 11). Ego et Pater unum sumus (Joan. X, 30); et: Ego de Patre exivi (Joan. XVI, 28); et: Qui me videt, videt et Patrem (Joan. XIV, 9). Non immerito, quia Filius Dei de Deo Patre natus est: et ideo de unitate substantiae, et de majestate deitatis unum sunt, sicuti et Jeremias prophetavit: Quis stabit in substantia Domini, et videbit verbum Domini (Jer. XXIII, 18)? Et iterum: Si stetissent in substantia (0456C)mea, et si audissent verba mea, avertissem eos a studiis eorum pessimis (Ibid., 22). Et apud Salomonem: Substantia mea, dulcedo mea est (Sap. XVI, 31).
515 Cum ergo hanc unitatem substantiae in Patre et Filio non solum prophetica, sed et evangelica auctoritate cognoscas, quomodo dicis in Scripturis divinis ὁμούσιον non inveniri? quasi aliud sit ὁμούσιον quam quod dicit, Ego de Deo Patre exivi (Joan. XVI, 28); et, Ego et Pater unum sumus (Joan. X, 30); vel quod prophetae ex aperto substantiam Dei intimabant? Haec est autem nominis ratio, ut in Patre et Filio unitatem substantiae credas, licet rem ipsam (quae est inenarrabilis) definire non possis; ut sive lumen de lumine dicas, sive verbum de verbo, sive (0456D)spiritum de spiritu, sive Dominum de Domino, quodcunque de eo dixeris, unius tamen essentiae Patrem et Filium credas, et de eo ipso quod Pater est, Filium intelligas. Nam si aliquam comparationem de rebus his quae videntur, in eo facias, ipsa dissimilitudine rerum, non rationem ostendes, sed altercationem disputationum induces. Et quia ex voce Dei scriptum est: Cui me comparabitis (Isai. XLVI, 5)? ac proinde Deus cui assimilari nihil potest, sufficiat credi quod ipse sentitur, quia ipse credi se voluit, non indicati. Denique si de hoc ipso quod mecum profiteris, al quam similitudinem velis in Deo conferre, nescio an quod comparaveris possis expressius definire. Ut puta cum dicis lumen ex lumine, si ad (0457A)explanandum illud scrupulosa narratione cogaris, quaero quomodo lumen ex lumine credas. Utrum quasi lucernam ex lucerna, vel quasi solem ex sole, ut aut duas lucernas, aut duos soles quasi duos deos sub hoc exemplo inducas. Aut splendorem luminis ejusdem lucernae, vel claritatem solis de eodem sole fulgentem, lumen de lumine consignes, ut in matricem luminis Patris figuram assimiles, Filium vero in splendorem claritatis ostendas; quod de eo propheta dixerit: Apud te est fons vitae, et in lumine tuo videbimus lumen (Psal. XXXV, 10). Vel Salomon cum dicit: Candor est lucis aeternae, et speculum sine macula Dei majestatis, et imago bonitatis illius (Sap. VII, 26). Vel Apostolus hic praedicaverit Salvatorem nostrum imaginem esse invisibilis Dei (Col. I, 25), eo quod (0457B)imago 516 solis lux sua sit quae de eodem sole procedit. Sed quanta ad haec responderi possunt, quae lites generant (quod Apostolus prohibet (II Tim. II, 14) ) longum est dicere: quippe cum constet lumen illud quod Deus est, aestimari, comprehendi, et definiri non posse: nec vere aliquid ex his quae in hoc mundo sunt, majestati divinae comparari, quia nihil de omnibus istis quae videntur aut dicuntur, secundum id quod Deus est, condigna similitudine aestimari potest; quippe cum ipsis intellectibus et sensibus major sit. Ideo praemonui ut divinitatem substantiae crederes, et verum Filium de vero Patre cognosceres: de qualitate autem rei requirere non deberes, quia quale aut quantum sit, scire non possis. Hoc enim prophetae, hoc Apostoli praedicarunt.
CAPUT VI.
(0457C) Denique pro captu, pro viribus, pro fide nostra intueamur, Deus quid sit, et videamus an ei possit aliquid comparari. Certe hic est de quo et cum dicitur, non potest dici; cum aestimatur, non potest aestimari; cum comparatur, non potest comparari; cum definitur, ipsa definitione sua crescit. Qui coelum manu sua operit, pugno omnem mundi ambitum claudit. Quem totum omnia nesciunt, et metuendo sciunt. Cujus nomini et virtuti famulatur hic orbis, et ipsa elementorum sibi succedentium momentanea vicissitudo testatur. Vide ergo si potest aliquid esse cui possit Pater et Filius comparari; quia talis est Filius qualis et Pater. Non enim ipse se unum cum Patre diceret, nisi talem se qualis est Pater sciret. (0457D)Ratio quaedam est quae apud Graecos Λόγος nuncupatur, quae inter Patrem et Filium personas vel vocabula distinguit: quia et ipse Filius ratio dicitur: quae tamen ratio multis nominibus appellatur. Modo Verbum, modo virtus, modo sapientia, modo dextera, modo brachium, modo margarita, modo thesaurus, modo retia, modo aratrum, modo fons, modo petra, modo lapis angularis, modo agnus, modo homo, modo vitulus, modo aquila, modo leo, modo via, modo veritas, et vita: cum sit Deus omnia in omnibus, ut per haec vocabula divinarum 517 dispositionum mysteria cognoscantur, non ut ipsa majestas Filii Dei proprie definita monstretur. Quid est enim Filius de eo quod Pater est? Alius idem. Nam et ob (0458A)hoc Verbum nuncupatur, quia ex proprio divino ore processit, et nihil Pater sine eo aut jussit aut fecit. Virtus dicitur, quia vere de Deo et semper cum Deo est, et omnis potestas Patris in ipso consistit. Sapientia appellatur, quia de corde Patris adveniens, arcana coelestia credentibus reseravit. Dextera nuncupatur, quia per eum omnia opera divina perfecta sunt. Brachium dicitur, quia ab ipso omnia continentur. Margarita appellatur, ut nihil illo pretiosius habeatur. Thesaurus dicitur, ut in ipso omnes opes et divitiae regnorum coelestium reconditae agnoscantur. Retia dicitur, quia per ipsum, et in ipso, de mari saeculi diversa gentium multitudo sicut piscium, per aquam baptismatis in Ecclesia congregatur, ubi bonorum malorumque discrimen agnoscitur. Aratrum nuncupatur, (0458B)quia signo crucis suae dura pectora subjiciuntur, ut necessario semini ipsa praeparentur. Fons aquae vivae appellatur, quia ex eo sitientia corda coelestis aquae gratia irrigantur. Petra dicitur, quia credentibus fortitudinem, incredulis duritiam praestat. Lapis angularis dicitur, quia utrosque parietes Novi et Veteris Testamenti unus et mediator in semetipso continens copulavit. Agnus appellatur, ut innocentia Christi et passio demonstretur. Homo dicitur, quia secundum carnem propter nos homines nasci dignatus est. Vitulus dicitur, quia propter nostram salutem pati sustinuit. Aquila dicitur, quia post venerabilem resurrectionem, ut rex alitum ad Patris revolat sedem. Leo dictus est, quia ipse est Rex regum, qui mortem ac zabulum virtutis suae potestate (0458C)comminuit. Via est, quia per ipsum ascensus est. Veritas, quia mendacium nescit. Vita est, quia ipse universa vivificat. Vides ergo per haec vocabula significationes dispositionum et operum divinorum praeostensas, non tamen ipsum Deum proprie definitum? Est ergo Pater Deus immensus, aeternus, incomprehensibilis, inaestimabilis. Est et Filius ejus, Deus et Dominus noster, tantus quantus est et Pater, sed non 518 aliunde quam de Patre; quia ego, inquit, de Patre exivi, hoc est, lumen de lumine (Joan. XVI, 28).
CAPUT VII.
Sed ne ex eo occasionem aliquam haereticus rapiat, cum duo nomina vel duas personas, id est Patris et Filii statuo, quasi duos deos dicam, ut illi (0458D)duos ex diversitate confingunt: nos autem Patrem et Filium ita nominamus, ut unum Deum in his personis et nominibus consignemus. Viderint philosophi, viderint haeretici discipuli eorum qui potestatum diversitate variantur. Nobis tamen unus Deus est Pater, ut Apostolus dixit, ex quo omnia, et nos ex ipso: et unus Dominus Jesus Christus Deus Dei Filius, per quem omnia, et nos per ipsum. Nam duo, quid aliud intelligatur, quam duorum per partes divisa substantia, et cum nominibus ipsis dissociata natura, agendi ac jubendi tam voluntas quam imperia divisa? Porro Pater ac Filius etsi duae personae creduntur, ratione tamen et substantia unus sunt. Nam in equalium societas, melioris offensa est; et in (0439A)injuriam ejus qui verus Deus est. non verus alius comparatur. Deum qui injuste comparat, violat. Cum autem ego Patrem et Filium statuo, unitatem generis assigno. Et si illam in personis divido, discretio tamen personarum rursus eadem nomina in unitatem sui, naturali foederis lege consignat. Unde et tantus est Filius quantus videbitur Pater, totus de toto, integer de integro, perfectus de perfecta consummataque virtute: sicut Apostolus dicit: In quo omnis plenitudo divinitatis corporaliter habitat (Col. II, 9). Nam et Jeremias receptissimus prophetarum, hanc unitatem divinitatis in Patre et Filio sciens, ait: Hic est Deus noster, et non deputabitur alius absque illo: qui invenit omnem viam prudentiae, et dedit eam Jacob puero suo, et Israel dilecto sibi. Post haec in terris (0459B)visus est, et cum hominibus conversatus est (Baruc. III, 30). Et Isaias hoc ipsum praedicat dicens: Haec dicit Dominus Deus: Fatigata est Aegyptus, et negotiatio Aethiopum, et Sabain viri excelsi ad te transient: tui erunt 519 servi, et post te ambulabunt vincti compedibus, et in te precabuntur; quoniam in te est Deus, et non est alius Deus praeter te; tu es enim Deus (Isai. XLV, 14). Quod ne putes me eo supercilio dixisse, quo Sabellius fertur, qui ipsum Patrem, ipsum Filium profitetur; non ita nos totum in unam sententiam cogimus, ut aliorum haereticorum fraude capiamur. Sed quia ipso nomine personarum auctoritas indiscreta cognoscitur, et Filius non genere, sed personaliter a Patre nominatur, proinde totum Patri ascribimus quod est Filius, et totum Filio quod Pater (0459C)est. Nihil non videbitur Patris, quod judicabitur Filii; nec Filii, quod defenditur Patris: quia unitas majestatis non sinit deos plurali vocabulo appellari: quippe cum constet Patrem et Filium unius esse substantiae; unde uterque unus Deus est dictus. Illud ante cuncta metuentes, ne si Pater et Filius unum non sint; in invidiam recurrat auctoris, interpolata nativitas. Hoc enim placuit haereticis, ut Deus ille omnipotens, invisibilis, immensus degeneraret in Filio; non modo potestate, sed et conditione mutata, quasi non potuerit Pater de semetipso talem habere Filium qualis et ipse est. Proinde nos verum Filium de vero Patre qui semper fuit, et est unius substantiae cum Patre, defendimus. Et hoc est quod Graeci ὁμούσιον appellant, id est cum uno aliud ipsum, ut (0459D)personae audientia nominum fierent, non ut substantiam vocabula separarent.
CAPUT VIII.
Sed ut omne mysterium haeresis Arianae traducam, cur nolint Filium de Patris substantia credi, breviter intimabo. Aiunt enim: Cum sit Deus Pater omnipotens, invisibilis, inconvertibilis, immutabilis, perfectus, semper idem, aeternus; Filius vero visibilis, quia saepe Patribus visus est; et convertibilis atque mutabilis, quia in variis figuris singulis quibusque sese monstravit. Qui si de Patris, inquiunt, esset substantia, nunquam fieri posset ut ante carnis assumptionem aut visibilis aut mutabilis cerneretur: quin potius in aequalitate qua Pater est, 520 permansisset, (0460A)ex cujus substantia erat: quia quod de Patre est, nec videri, nec mutari, nec converti posse credendum est. Accedit ad causam quia cum illapsus est in Mariam, cum Virginis uterum opplevit, aliud utique ex illa quam quod venerat natum est. Unde jam, inquiunt, corrupta substantia statum vertit, ordinem perdit, continuo immutatione ipsa formandus de Deo in hominem, de spiritu in carnem. Et utique translatio omnis, interemptio est pristini. Ac per hoc, aiunt, si Filius de Patris substantia esset; jam et Patrem minorem videri, substantiae suae vel traditione, vel fine: et proinde Filium ex alia substantia credere maluerunt, quod converti, et mutari, et videri possit; quia hoc de Patris substantia credi non liceat. Haec est causa erroris, haec origo haeresis (0460B)Arianae, dum non intelligunt virtutem Dei, neque tanti sacramenti dispositionem agnoscunt, ut Deum humanis conditionibus comparent. Quibus primo in loco respondendum est, Filium Dei non ita visum ut Deus erat, sed ut homo capere poterat de Deo. Deinde variis figuris non mutabilem et convertibilem ipsum esse, sed hoc esse potentiae Dei, ut cum se singulis prout vult, revelare dignatur, habitum mutet, non substantiam vertat; nec proprietatem qualitatis amittat, sed juxta meritum videntis, temperamentum majestatis adhibeat; ipse tamen idem, ut semper est; in substantiae suae proprietate permaneat. Sicut scriptum est: Mutabis eos et mutabuntur, tu autem idem ipse es, et anni tui non deficient (Psal. CI, 28). Nam etsi multa sunt ex his quae in hoc mundo videntur, quae (0460C)ex alio convertuntur in aliud, ut desinant esse quod erant, et hoc sint quod retro non fuerant: ut limus cum in hominem figuratur, limus esse jam desinit, ut pisces aut aves cum de aqua procedunt, ex eo jam non aqua, quia aliud: ut lutum figuli, cum solidatur in testam: ut lapis, cum dissolvitur decoctus in calcem: ut arena cum mutatur in vitrum; et caetera, quae longum est recensere. Sed multum interest, stulte haeretice, inter ea quae facta sunt, et eum qui omnia quemadmodum voluit fecit. Quae facta sunt, ascriptae conditioni deserviunt: qui vero fecit, suae voluntatis 521 et proprii juris est. Neque potest in aliud quam quod est, aliquo cogente mutari, sed prout vult, et cui vult se demonstrat. Nam si angeli in figura hominum saepe sunt visi, et tamen (0460D)aliud non sunt quam quod se esse norunt, neque substantiam mutant cum formam humani corporis sumunt; quanto magis ipse Dominus noster qui omnia fecit, qui ipsis angelis ut hoc possent, sua institutione concessit? Huc accedit quod si Filium Dei, ut jam dictum est ita visum a Patribus approbamus, ut non totum in illo quod Deus est, videretur; sed ut dispositiones rerum futurarum, quae suis quibusque temporibus complendae erant, in illo per imaginem cernerentur. Nam quis Filium Dei videre potuit antequam conspicabilem materiam sicut ei placuit, assumpsit, vel ipsum hominem induere dignatus est? Qui etsi Abrahae visus est (Gen. XVIII), sed in forma humani corporis visus est, quo scilicet postremis (0461A)temporibus in homine venturus esse ostenderetur. Jacob etiam alibi in angelo, alibi aeque videtur in homine (Gen. XXVIII). Qui ideo se in angelo demonstravit, ut nuntium se magni consilii indicaret. In homine vero cum quo et colluctatus fuisse describitur, ut imaginem futurae colluctationis quam cum Israel habiturus erat (Gen. XXXII, 30), cum secundum hominem advenisset, perspicue indicaret. Sed ut Dominum crederet, cum quo tanto certamine sub figura hominis luctabatur, Israel, id est, homo videns Deum, nomen accepit. Vidi enim, inquit, Deum facie ad faciem, et salva facta est anima mea (Exod. III, 2). Et utique figuram hominis viderat, quam Deus Dei Filius induerat. Moysi in rubo in flamma ignis apparuit, ut lumen credentibus, incredulis judicium demonstraret: (0461B)quia Christus credentibus salus est, non credentibus poena, ut Apostolus ait: Aliis odor vitae in vitam, aliis odor mortis in mortem (II Cor. II, 16). Populum Israel in columna nubis per diem, et per noctem in columna ignis quasi dux itineris praecedebat (Exod. XIII, 21), ut baptismi gratiam per nubem et donum sancti Spiritus per ignem ostenderet: quia apostolus Paulus in nube Patres baptizatos scribit (I Cor. X, 2). Et Spiritum sicut ignem esse apostolorum Acta declarant (Act. II, 3). Vides ergo per 522 omnia, haeretice, characteres divinarum dispositionum in honorem Dei Patribus praeostensos, non tamen ipsum Deum, ut est, proprie revelatum. Denique cum Moyses oraret ut faciem Dei pure videret, quid ad illum continuo Deus? Non poteris, inquit, (0461C)videre faciem meam. Non enim videbit homo faciem meam, et vivet (Exod. XXXIII, 20). Hoc ipso quod negatur aspectus, claritas assignatur, quae scilicet tanta est, quanta credenda est quae invisibilis indicatur. Cum ergo Moyses et situm coeli, et ordines mundi, et elementorum vices, totius denique orbis ornamenta digesserit, indicarit, expresserit, cui ipse Dominus testimonium perhibuit, dicens: Nemo erit ex prophetis ut servus meus Moyses, cui facie ad faciem ore ad os locutus sum (Num. XII, 7), Deum tamen pure videre non potuit. Merito quidem prophetia omni dignus, sed non usque adeo ut intueri Deum valeret, quia homo tantummodo esset. Et utique hic omnia Filii verba defendimus, quem in monte Sina cum Moyse locutum esse scimus, qui agendis explicandisque (0461D)rebus a Patre advenerat; quia omnia a principio per ipsum et ordinari et explicari et manere convenerat, ut habendi Filii haec praecipue ratio constaret. Et tamen sic visus accipitur, ut alicujus conspicabilis, ut dixi, materiae dispositione assumpta videretur, salva scilicet invisibilitate ejus, quam a conspectu omnium majestas interfusa seposuit. Non enim sic humanis aspectibus revelatus est, ut tota in illo deitas appareret, sed ad vicem speculi, cum conceptos intra lucem suam vultus quasi ad plenam effigiem hominis includit; ita majestatis ejus praeeunte fulgore, intra id visum est, quod imaginem veritatis, non ipsum Deum proprie demonstraret. Sic et cum hominem induere dignatus est, non labem aeternitati intulit, (0462A)ut spiritum in carnem mutaret, sed ut suscepto homini immortalitatem atque aeternitatem coelestis vitae praestaret. Nam etsi Apostolus semetipsum exinanisse dicit, formam servi suscipiendo (Philip. II, 7), non utique sic exinanitum accipimus, ut aliud quam quod fuerat idem spiritus fieret, sed ut seposito interim majestatis suae honore, humanum corpus indueret, quo suscepto, salus gentium fieret. Ut enim sol cum nube tegitur, claritas 523 ejus comprimitur, non caecatur, et lumen illud quod toto orbe diffusum claro splendore cuncta perfundit, parvo admodum obstaculo nubis includitur, non aufertur: sic et homo ille quem Dominus Salvatorque noster, id est Deus Deique Filius induit, deitatem in illo non intercepit, sed abscondit. Denique cum se in monte (0462B)paululum extra ipsum hominem extulisset, fulgore luminis ejus pene obcaecati apostoli (Matth. XVII) (in terram quippe homines cediderunt) periclitati vitam, nisi eis Dominus compresso rursum majestatis suae honore ut misericors subvenisset, secundum illam sententiam: Nemo vidit Deum, et vixit (Exod. XXXIII, 20). Ut ergo claritas solis cum non usque ad nostros emicat visus sibi salva est; quia quod non videtur, infirmitatis est nostrae, quorum oculos nubium texit obscuritas: ita et majestas illa divina, quae (ut dixi) corpus induerat, probat se non detrimento proprii latuisse fulgoris, sed carnis, ut dixi, beneficio, cujus causa Filius Dei, Filius hominis esse sustinuit. Nempe enim de Spiritu Dei Virgo concepit, et quod concepit, hoc peperit, id est, Deum homini suo (ut jam dixi) (0462C)sociatum: sicut ipse dixit: Quod nascitur de carne, caro est: et quod nascitur de spiritu, spiritus est, quia Deus Spiritus est, et de Deo natus est (Joan. III, 6). Sicut et angelus ad Mariam virginem dicit: Spiritus Dei veniet in te, et virtus Altissimi obumbrabit te. Propterea quod nascetur ex te sanctum, vocabitur Filius Dei (Luc. I, 35). Vides ergo ipsum spiritum, id est Filium Dei venisse ad Virginem, et inde Dei et hominis Filium processisse? Nec tamen ipso indumento carnis Dei Filium esse mutatum, sed eumdem ipsum esse in homine qui fuerat ante mundum cum Patre, per quem facta sunt omnia, et sine quo factum est nihil, sicut evangelista ait: Mundus per ipsum factus est, et mundus eum non cognovit (Joan. I, 10). Caeterum amentis est credere, ab eo posse liberari, qui ut (0462D)liberaret, amissus est; ut nasceretur, oppressus est; ut immortalitatem redigeret, transivit ad mortem. Sed absit, absit, haeretice, ut sensus tuae iniquitatis a catholicis admittatur. Nos enim credimus immutabilem et inconvertibilem, Verbum et Spiritum, id est Filium Dei: qui cum hominem induit, non statum vertit, non 524 ordinem perdidit, non substantiam immutavit, sed illuvias ejusdem corporis aeterno claritatis suae lumine illustravit, ut ad nos per tramitem corporis ejus, lux sancti Spiritus, et aeternae vitae gratia redundaret. Quem etsi passum credimus et sepultum, sed homo ille passus est quem Filius Dei suscepit, quem induit, quem portavit. Sed quia totum ad auctorem referebatur quidquid homo ille (0463A)patiebatur, ideo mors et passio Domini indicatur. Nam et constat immortale esse quod Dei est, hominis quod caducum. Tertia quoque die resurrexit, non Deus in hominem, sed homo potius in Deum. Ascendit in coelos, obtulit Patri suo hominem illum gratissimum munus. Consedit ad dexteram Patris, secundum quod scriptum est: Dixit Dominus Domino meo: Sede ad dexteram meam (Psal. CIX, 1). Misit nobis Spiritum sanctum de propria sua et ipsa una substantia, protectorem, sanctificatorem, et deductorem in vitam aeternam; sicut scriptum est ex voce Dei: Effundam de Spiritu meo super servos meos et ancillas meas (Joel, II, 29). Et iterum: Spiritus ex me prodibit (Isai. LVII, 16). Et ipse Dominus Salvatorque noster: De meo, inquit, accipiet (Joan. XVI, 14), ex eo utique quod est Filius, quia et Filius de eo quod Pater est. (0463B)Exinde praefinito tempore venturus, vivos mortuosque judicaturus, ut reddat credentibus praemia, non credentibus vero supplicia. Cujus regnum aeternum, immortale, nec initium habet, nec terminum: cui honor et gloria in saecula saeculorum. Amen.
EPISTOLA CONCILII AQUILEIENSIS AD EPISCOPOS GALLIAE. Concilium quod convenit Aquileiae, dilectissimis fratribus episcopis provinciae Viennensium et Narbonensium primae et secundae.
Agimus gratias sanctae unanimitati vestrae, quod in dominis et fratribus nostris Constantio et Proculo, omnium nobis vestrum praesentiam contulistis: simulque praescripta majorum sequentes, non mediocre addidistis pondus sententiis nostris, cum quibus etiam vestrae (0463C)sanctitatis convenit professio, 525 domini fratres dilectissimi. Itaque ut libenter suscepimus memoratos de vestro nostroque consortio sanctos viros, ita etiam uberi gratiarum actione dimittimus. Quam necessarius autem conventus hic fuerit, rebus ipsis patescit, quando adversarii et inimici Dei, Arianae sectae interpretes ac defensores, Palladius ac Secundianus, duo tantum qui ausi sunt ad concilium convenire, debitam praesentes excepere sententiam, super impietate convicti. Incolumes vos et florentissimos Deus noster tueatur omnipotens, domini fratres dilectissimi.
EPISTOLA EJUSDEM CONCILII AD GRATIANUM ET VALENTINIANUM ET THEODOSIUM IMPERATORES
Imperatoribus clementissimis, et Christianis beatissimisque principibus, Gratiano, et Valentiniano, et (0463D)Theodosio sanctum concilium, quod convenit Aquileiae.
Benedictus Deus Pater Domini nostri Jesu Christi, qui vobis Romanum imperium dedit: et benedictus Dominus noster Jesus Christus, unigenitus Dei Filius, qui regnum vestrum sua pietate custodit, apud quem gratias agimus vobis (clementissimi principes) quod et fidei vestrae studium probavistis, qui ad removendas altercationes congregare statuistis sacerdotale concilium, et episcopis dignatione vestra honorificentiam reservastis, ut nemo deesset volens, nemo cogeretur invitus. Itaque juxta mansuetudinis vestrae statuta convenimus sine invidia multitudinis, et cum affectu disceptationis: nec ulli de haereticis episcopi sunt reperti, nisi Palladius ac Secundianus, homines vetustae perfidiae, propter quos congregari concilium postulabant de extrema parte orbis (0464A)Romani. Ecce nullus senectutis annis gravatus, cujus vel sola esset reverenda canities, de ultimo sinu maris Oceani venire compulsus est, et concilio nihil defuit. Nullus debile corpus trahens, jejuniorum stipendiis oneratum, itineris est coactus injuria, fortitudinis amissae damna deflere. Nullus postremo pauperiem in sacerdotibus 526 gloriosam, subsidio veniendi destitutus ingemuit. Unde completum in te est, clementissime principum Gratiane, quod Scriptura divina laudavit: Beatus qui intelligit super egenum et pauperem (Psal. XL). Quam grave autem, si propter duos in perfidia cariosos, toto in orbe essent Ecclesiae sacerdotibus destitutae? Qui etiam si venire propter prolixitatem itineris nequiverunt, tamen omnes prope ex omnibus fere provinciis Occidentalibus, missis adfuere legatis; et altercationibus evidentibus id se tenere, quod (0464B)nos asserimus, et in tractatu Nicaeni congruere concilii designarunt, sicut subjecta declarant. Ubique ergo nunc pro vestro imperio concinunt vota populorum. Nec tamen arbitrio vestro assertores fidei defuerunt. Nam licet evidentia essent praescripta majorum, a quibus impium est et sacrilegum deviare, tamen disceptandi obtulimus facultatem. Ac primum principium ipsum obortae discussimus quaestionis, atque Arii epistolam putavimus esse recitandam, qui auctor Arianae haeresis invenitur. Unde et nomen haeresis accepit, ea videlicet gratia, ut quoniam Arianos se negare consueverant, Arii blasphemias aut incusando damnarent, aut astruendo defenderent, aut certe non recusarent nomen ejus, cujus impietatem perfidiamque sequerentur. Sed quia auctorem suum nec damnare poterant, nec probare, cum (0464C)ipsi ad disceptandum ante triduum provocassent, locoque et tempore constituto, non exspectata conventione prodiissent: subito qui dixerant se, quia Christiani essent facile probaturos (quod nos libenter accepimus, et optavimus ut probarent), refugere congressum illico, et disceptationem declinare coeperunt. Multus tamen nobis cum his sermo fuit: propositae divinae in medio Scripturae; disceptandi, de primo ortu diei in horam septimam copia data, delata patientia. Atque utinam pauca dixissent, vel certe quae audivimus, possemus abolere. Nam sacrilegis vocibus (cum Arius solum Patrem sempiternum, solum bonum, solum verum Deum, solum immortalitatem habentem, solum sapientem, solum potentem dicendo, expertem eorum Filium, impia commonitione voluisset intelligi) isti Arium 527 potius (0464D)sequi, quam sempiternum Deum Dei Filium, et verum Deum, et bonum Deum, et sapientem, et potentem, et immortalitatem habentem voluerunt fateri. Multas horas frustra consumpsimus. Crescebat eorum impietas, nec corrigi ullo poterat modo. Denique cum viderent se Arii epistolae sacrilegiis perurgeri (quam ideo subdidimus, ut eam etiam vestra clementia perhorresceret) resilientes de media epistolae lectione, petierunt ut eorum propositis responderemus, quanquam non esset ordinis neque rationis ut praeposita interrumperemus: responsumque esset a nobis ut damnarent Arii impietates, et de quibus vellent, ordine locoque servato, eorum intentionibus responderemus; tamen acquievimus praeposterae voluntati. Ibi tum Evangelii scripta (0465A)falsantes, proposuerunt nobis dixisse Dominum: Qui me misit, major me est: cum aliter scriptum doceat series Scripturarum. Redarguti de falsitate sunt, ut faterentur, nec tamen ratione correcti. Nam cum diceremus, secundum carnis susceptionem minorem Patre suo Filium dici; secundum divinitatem autem pro testimoniis Scripturarum, parem et aequalem probari; nec posse ibi esse discretionis gradus alicujus, aut magnitudinis, ubi esset unitas potestatis: non solum illi noluerunt emendare errorem, sed etiam vesaniam augere coeperunt, ut et subjectum secundum divinitatem dicerent, quasi ulla Dei secundum divinitatem possit esse subjectio. Mortem denique non ad sacramentum nostrae salutis, sed ad infirmitatem quamdam divinitatis referunt. Horremus, clementissimi principes, tam dira sacrilegia; (0465B)pravosque doctores, ne ulterius populos deciperent quos tenebant, sacerdotio putavimus abdicandos. Neque enim dignum est ut sacerdotium ejus sibi vindicent, quem negaverunt. Vestram fidem, vestram gloriam deprecamur ut reverentiam imperii vestri deferatis auctori: censeatisque impietatis assertores et adulteros veritatis, datis apicibus clementiae vestrae ad judicia competentia, ab Ecclesiae arcendos esse liminibus, ut in damnatorum locum per nostrae parvitatis legatos, sancti subrogentur sacerdotes. Attalum 528 quoque presbyterum de praevaricatione confessum, et palam sacrilegiis inhaerentem, par sententia comprehendat. Nam quid de magistro ejus Valente dicamus? qui cum esset proximus, declinavit sacerdotale concilium, ne eversae patriae, perditorumque civium causas praestare sacerdotibus cogeretur: (0465C)qui etiam torque (ut asseritur) et brachiali, impietate Gothica profanatus, more indutus gentilium, ausus sit in prospectum exercitus prodire Romani. Quod sine dubio non solum in sacerdote sacrilegum, sed etiam in quocunque est Christiano. Etenim abhorretur more Romano; nisi forte sic solent idololatrae sacerdotes prodire Gothorum. Moveat pietatem vestram sacerdotale nomen, quod ille sacrilegus infamat; qui etiam suorum vocibus, qui tamen superesse possunt, nefandi sceleris arguitur. Certe domum repetat suam, non contaminet florentissimas Italiae civitates, qui nunc illicitis ordinationibus consimiles sui sociat sibi, et seminarium quaerit suae impietatis atque perfidiae per quosque perditos derelinquere, qui episcopus esse nec coepit. Nam primo Petavione superpositus fuerat sancto viro Marco admirabilis (0465D)memoriae sacerdoti: et posteaquam deformiter dejectus a plebe est, qui Petavione esse non potuit, is nunc Mediolani, post eversionem patriae (ne dicamus proditionem) inequitavit. Super omnibus igitur pietas vestra nos consolari dignetur, ne obtemperantes vestrae tranquillitatis statutis, frustra convenisse videamur. Non solum enim cavendum est ne nostra, sed etiam vestra decreta ludantur. Petimus igitur, ut legatos concilii sanctos viros aeque clementia vestra audire dignetur, et cum effectu eorum quae poscimus, maturius redire praecipiat: ut mercedem accipiatis a Domino Deo Christo, cujus Ecclesias ab omni sacrilegorum labe purgastis. Photinianos quoque, quos et superiori lege censuistis nullos facere debere conventus, et eam quae de (0466A)sacerdotum data est congregando concilio removistis; petimus ut quoniam in Sirmiensi oppido adhuc conventus tentare cognovimus, clementia vestra, interdicta etiam nunc coitione, reverentiam primum Ecclesiae catholicae, 529 deinde etiam legibus vestris deferre jubeatis ut et vos, Deo praesule triumphetis, qui paci Ecclesiarum quietique consulitis
NOMINA EPISCOPORUM QUI SUBSCRIPSERUNT.
Valerianus,
Ambrosius,
Constantius,
Justus,
Abundantius,
Eventius,
Limenius,
(0466B)
Eusebius,
Savinus,
Exsuperantius,
Macedonius,
Bassianus,
Anemius,
Constantius,
Maximus,
Almachius,
Januarius,
Theodorus,
Domninus,
Diogenes,
Proculus,
Heliodorus,
Philaster,
Jovinus,
Felix,
Maximus,
Amatus,
Felix,
Viator,
Maximinus,
Ephesius,
Numidius,
Artemius,
Felix,
Episcopi subscripserunt.