1 SECUNDINI MANICHAEI
AD SANCTUM AUGUSTINUM EPISTOLA
Domino merito honorabili atque laudabili et unice percolendo Augustino Secundinus.
Quod Paulus, hoc ipse testatur Manichaeus.
1. Habeo et ago gratias ineffabili ac sacratissimae Maiestati, eiusque primogenito omnium luminum regi Iesu Christo, habeo gratias et supplex sancto refero Spiritui, quod dederint praebuerintque occasionem, qua ego securus salutarem tuam egregiam Sanctitatem, domine merito laudabilis et unice percolende. Nec mirum: sunt enim ad omnia bona praestanda et ad omnia mala arcenda satis aptissimi, quique tuam benevolentiam suis defendant propugnaculis, eripiantque ab illo malo, non quod nihil est, aut quod factione passioneque mortalium gignitur, sed quod paratum est ut veniat. Vae autem illi qui se eidem praebuerit occasionem. Nam dignus es, qui ab iisdem talia munera consequaris, iidemque veritatis tuae nutritores efficiantur, vere lucerna, quam in cordis tui candelabro dextera posuit veritatis, ne furis adventu 1 thesauri tui dilapidetur patrimonium: iubeantque sine lapsu illam manere domum, quam tu non super erroris arenam, sed super scientiae lapidem 2 collocasti: illumque a nobis repellant atrocem spiritum, qui hominibus timorem immittit et perfidiam; ut animas avertat ab angusto tramite 3 Salvatoris: cuius omnis impetus per illos principes funditur, contra quos se Apostolus in Ephesiorum Epistola certamen subisse fatetur. Dicit enim se non contra carnem et sanguinem habere certamen, sed adversus principes et potestates, adversus spiritalia nequitiae, quae sunt in coelestibus 4. Et revera; quis enim contra arma habeat, et non contra armatum, adversus illum qui movetur? Ut enim hominum corpora arma peccati sunt, ita salutaria praecepta arma iustitiae 5. Hoc Paulus, hoc ipse testatur Manichaeus.
Non armorum pugna est, sed spirituum, qui pugnant animarum gratia.
2. Non ergo armorum pugna est, sed spirituum, qui iisdem utuntur. Pugnant autem animarum gratia. Horum in medio posita est anima, cui a principio natura sua dedit victoriam. Haec si una cum spiritu virtutum fecerit, habebit cum eo vitam perpetuam, illudque possidebit regnum, ad quod Dominus noster invitat: si vero ab spiritu vitiorum incipiat trahi, et consentiat, ac post consensum poenitudinem gerat, habebit harum sordium indulgentiae fontem. Carnis enim commixtione ducitur, non propria voluntate. At si cum se ipsam cognoverit, consentiat malo, et non se armet contra inimicum, voluntate sua peccavit. Quam si iterum pudeat errasse, paratum inveniet misericordiarum auctorem. Non enim punitur quia peccavit, sed quia de peccato non doluit. At si cum eodem peccato sine venia recedat, tunc excludetur, tunc virgini stultae comparabitur 6, tunc haeres erit sinistrae manus, tunc a Domino pelletur ex convivio nuptiarum 7, nigrarum causa vestium, ubi fletus erit et stridor dentium 8, ibitque cum diabolo ad ignem 9 originis ipsius; quem tua mira prudentia aut ex archangelo factum memorat, aut nihil esse fatetur. Cur ergo regnabunt iusti? Cur Apostoli et martyres coronabuntur? Totum propterea, quia vicerunt nihil? O quantum frustatur vincentis potentia, cum adversarius nullius virtutis esse praedicatur! Muta, quaeso, sententiam, depone Punicae gentis perfidiam, et recessionem tuam ad veritatem, quae per timorem facta est, converte: noli his mendaciis te excusare.
Reverenda tua Dignitas sic irasceris veritati, ut philosophiae Hortensius.
3. Legit enim aliquanta exile meum et qualecumque Romani hominis ingenium, reverendae tuae Dignationis scripta, in quibus sic irasceris veritati, ut philosophiae Hortensius. Haec itaque cum suspenso animo agilique oculo iterum iterumque repetissem, summum inveni ubique oratorem et deum pene totius eloquentiae: nusquam vero comperi christianum: et armatum quidem contra omnia, affirmantem vero nihil: cum te magis scientia peritum debueris ostendere, non sermone. Illud vero tacere non possum tuae patientissimae Sanctitati: visus enim mihi es, et pro certo sic est, et numquam fuisse Manichaeum, nec eius te potuisse arcana incognita secreti cognoscere, atque sub Manichaei nomine persequi te Hannibalem atque Mithridatem. Ego namque fateor non tali diligentia nec tanta industria Anicianae domus micare marmora, quanta tua scripta perlucent eloquentia. Hanc si voluisses veritati concordare, magnum utique nobis exstitisset ornamentum. Noli, rogo, contra tuam venire naturam, noli esse erroris lancea, qua latus percutitur Salvatoris. Vides enim illum et in omni mundo et in omni anima esse crucifixum, quae anima numquam habuit succensendi naturam. Et tu igitur qui ex ipsa es, dimitte, quaeso, iam vanas incusationes, superfluas relinque controversias. Tanto tempore cum parente tuo in medio tenebrarum constitutus, numquam subsannasti: in medium solis ac lunae inventus es accusator. Quis igitur tibi patronus erit ante iustum tribunal Iudicis, cum et de sermone et de opere coeperis te teste convinci? Persa quem incusasti, non aderit. Hoc excepto, quis te flentem consolabitur? Quis Punicum salvabit? An emendatum in Evangelio est, quod spatiosa via non deducat in interitum 10? An falsum in Paulo est, quod operum singuli suorum non erunt reddituri rationem 11? O utinam a Manichaeo recedens, Academiam petisses, aut Romanorum bella, qui omnia superarunt, interpretatus fuisses: quam magna ibi, quam egregia comperisses, et non, castus homo utique totius pudicitiae et paupertatis, isses ad Iudaeorum gentes barbaras moribus: cum praeceptis inseris fabulas, et adducis uxorem fornicariam; et, facies filios fornicariae; et, fornicando fornicabitur terra a Domino 12; et: Non lavabis manus post coitum coniugis; et: Mitte manus super femur meum 13; et: Macta et manduca 14; et: Crescite et multiplicamini 15. An tibi leones in lacu placuerunt 16, quia caveae non erant? An tibi sterilitas Sarae doluit, cuius pudoris distractor maritus sororem fingens exstiterat 17? Sed forte post Daretis et Entelle certamen 18, Iacob et ipsius pammachiam exspectare volueras 19? An numerum Amorrhaeorum 20, an pancarpum in arca Noe conspicere disposue ras 21? Novi ego te haec semper odio habuisse, novi ego te semper magna amavisse, quae terras desererent, quae coelos peterent, quae corpora mortificarent, quae animas vivificarent. Quis igitur ille est qui te repente mutavit?
Ipse enim non ignoras quam pessimus sit diabolus, quamque malignus, quique etiam tanta calliditate adversus fideles et summos viros militat.
4. Quamquam haec tuae Sanctitati dicere nimis absurdum sit. Ipse enim non ignoras quam pessimus sit, quamque malignus, quique etiam tanta calliditate adversus fideles et summos viros militat, ut et Petrum coegerit sub una nocte tertio Dominum negare, et eidem resurgenti Thomam non permiserit credere: quae tamen vulnera curata sunt indulgentiae medicina. Illud vero quam audacter molitus sit, ut Domino optimum semen seminanti, ille zizania miscuerit, et tanto pastori Iscariotem rapuerit; et ut ad ultimum crucis supplicium veniretur, in perniciem ipsius Scribas Pharisaeosque accenderit, ut Barnabam dimitti clamarent, et Iesum crucifigi. Evasimus igitur, quia spiritalem secuti sumus Salvatorem. Nam illius tantum erupit audacia, ut si noster Dominus carnalis foret, omnis nostra fuisset spes amputata. Et tamen ne ipso quidem crucis opprobrio potuit satiari: quinimo insaniens, hinc coegit spinis coronari, illinc aceto potari; hinc militum lancea percuti, illinc sinistri latronis ore blasphemari 22. At postea tantum eius crevit iniquitas, ut et ipso et Apostolis eius illuc ascendentibus diversas componeret quaestiones, sub eorum, quod peius est, nomine superstitiosis omnibus, id est, catholici vocabuli dividens dignitatem. Omitto namque quatenus unumquemque discipulorum adversus magistros armaverit, quatenus Hymenaeum, quatenus Alexandrum deceperit 23, quae apud Antiochiam, quae apud Smyrnam, quae apud Iconium commiserit: illa nunc addo quae praesens actitat multitudo, a qua tantum virtus procul est, quantum populo clausa est. Nec enim virtus est ad quam turba pervenit, et turba quam maxime feminarum. Sed vereor clandestina eorum publicare, ne ab aliis ordita crimina geminentur. Quamquam sapientum est utrumque ferre, utrumque ridere; et ad illud tantum niti, quod beatitudinem conciliat, quod parturit vitam.
Supplex deprecor, oro etiam atque etiam obsecro ardore: nolo te a nostro grege divelli.
5. Et tamen iterum atque iterum supplex deprecor, oro etiam atque etiam obsecro, primum quidem veniam largiri digneris, si quo sermone fuerit tuum titillatum aureum pectus: ardore enim hoc nimio feci, quia nolo te a nostro grege divelli, a quo etiam ego ipse aberrans pene perieram, nisi cito me de iniqua communionis tulissem natura. Deinde, ut concilies te illi, quae in te nihil deliquit: redeas ad illam, quae tibi si redieris, propter culpam, non erit succensura. Nec enim septies tantum novit ignoscere: quinimo habet et ligandi et solvendi potestatem. Noli te fingere palpare, qui dudum vidisti: noli velle discere, qui potes docere. Dimitte hominum gloriam, si vis Chri sto placere. Temporibus nostris renova Paulum, qui cum legis Iudaicae doctor esset, consecutus a Domino apostolatus gratiam, quae putabat commoda, contempsit ut stercora, ut Christum lucrifaceret 24. Subveni animae tuae tam lucidae: quia ignoras quali sit fur hora venturus. Noli ornare mortuos: quia vivorum es ornamentum. Noli comes esse lati itineris, quia Amorrhaeum exspectat: sed ad arctam festina viam, ut consequaris vitam aeternam. Desine, quaeso, utero claudere Christum, ne ipse rursum utero concludaris. Desine duas naturas facere unam; quia appropinquat Domini iudicium. Vae qui accipient, qui quod dulce est, in amaritudinem transferunt.
Excedit divina ratio mortalium pectora: ut puta hoc ipsum, quomodo sint duae naturae, aut quare pugnaverit qui nihil poterat pati.
6. Sed si dubitas de principio, si ambigis de pugnae exordio, poterit diurno tractatu pacificoque colloquio reddi ratio. Illud tamen notum facio tuae sagacissimae bonitati, quia sunt quaedam res quae exponi sic non possunt ut intellegantur: excedit enim divina ratio mortalium pectora: ut puta hoc ipsum, quomodo sint duae naturae, aut quare pugnaverit qui nihil poterat pati; necnon etiam de saeculo novo, quod idem memorat, quia praecisis maximae illius terrae motibus hoc aedificetur. Quis autem admittat inter divina praecidi, scilicet nisi figuram facias interpretantis ad auditorem, quia ab hoc verba praeciduntur, et in illo componuntur? Et quamvis tractator multa dixerit, quae teneat apud se auditor, tamen a tractatore non recesserunt: nisi taliter et de illo sentias saeculo, et id quod dicitur stultum satis et ineptum. Ita quoque et de pugna, quod nisi primo conicias, quia Deus totus iustitia est, ultimum autem facinus est invadere aliena: ad hoc vero cum venerit contraria natura, ille quidem nihil poterat pati, quia praescius erat, visus fuisset facinori consensisse nisi pugnasset: et ideo magnam opposuit venienti virtutem, uti iustitia ipsius nulla pollueretur sacrilegii consensione. Ita enim ab eo iustus finitus est, ut nec ipse peccet aliquando, nec aliquando consentiat peccatori. Illud etiam quia Deus in suo regno potens erat in natura, ut omnipotens et iudex. Haec siquidem ita dicta sunt, non ut ille factus est, sed ut assequi ego non valui: adhuc non satis faciunt perfidiae, nec caecis sol exortus est, nec surdis vox audita est, nec dapes mortuis praeparatae. Quod autem loca naturis assignari non possunt, hoc est quod conditio humana inenarrabile vocat atque ineffabile. Salvator autem cui totum facile est, duo haec dextrum vocat ac laevum, intus ac foris: Venite ac Recedite 25. Tu autem conversum facis et pedem ponis, ut est: Orbis, vita, salus, lumen, lex, ordo, potestas: si vocalem dicis et mutam, longam vocas brevem, quae naturae haec non sonant, duo pro certo significant, et ab invicem separata.
Conclusio.
7. Sed tuae admirandae sublimique prudentiae cum talia a me exponuntur, tale est quale si Iordanis Oceano aquam commodet, aut soli lucerna lucem, aut populus episcopo sanctitatem. Quam ob rem ferre oportet quidquid haec epistola continet. Nam et ego nisi tuam divinam nossem patientiam, quae facile cuique condonat, numquam taliter scripsissem: quamvis cernas eximios me sensus summatim tetigisse, plurimumque cavisse, ne tibi multus viderer. Quocirca haec fidem penes tuam repererint Sanctitatem, qualiterque salvemur; alioquin millia voluminum exinde poteris generare, domine merito laudabilis et unice percolende. Vale.
