I In Cinthiam
[recensere]
Cinthia, siqua meo debetur fama labori,
abs te suscipiam quicquid honoris erit.
Tu mihi das ipsas scribendi in carmina vires,
tu facis ingenium, tu facis eloquium.
5
Te duce concedunt dive in mea vota sorores,
te duce Castalio somnia fonte bibo.
Summa tibi, fateor, debentur praemia: summo
te quoque, si liceat, carmine ad astra feram,
et nostri prima venies in parte libelli;
10
tu mihi principium, tu mihi finis eris.
II In Virgilium
[recensere]Grecia praeclarum quantum laudavit Homerum,
tam, Maro, te celebret turba Latina decet.
Tu generi Italico, magnum decus ille Pelasgo,
ille suis clarus, clarus et ipse tuis.
5
O si millenos vixisset uterque per annos,
carmine quot miro praelia clara forent!
Nunc etiam credam dictetis carmina divis,
ingenium tenues si quod habent anime.
Ille Iovem mulcet, tua placat musa Quirinum
10
leniturque tua Caesar et ipse lyra.
Quin aliquos tandem celo demittite versus,
qui Iovis aut magni Caesaris acta ferant?
Celicole quondam misere ancilia; cur non
carmina de celo mittere vestra licet?
III In Virgilium
[recensere]Carmina divino referam modo pauca Maroni:
quis neget egregio carmina Virgilio?
Thure pio relique lustrantur ab omnibus umbre;
quique poeta fuit carmina sola petit.
5
Vos igitur, vates, quos secula nostra tulere,
ipsius ad tumulum munera ferte, precor.
Munera sint versus, et mecum dicite: «vates
qui iacet hic nostre gloria gentis erat».
IV In Galatheam
[recensere]Sunt, Galathea, novo tibi membra simillima lacti
et Getica semper candidiora nive.
Vir tuus, ardenti carbone et forcipe duro
assuetus, faciem non ferit ipse tuam?
5
Basia quando dedit mixta fuligine, coniunx
ne mutet niveas miror abinde genas.
Cum tenet amplexus nigris tua membra lacertis,
reddere te totam debuit ille nigram.
Sed neque te tractat neque pergit ad oscula Drusus:
10
protinus in Venerem viribus ille caret.
Arguit intactam tota nitor in cute nam te,
o nimium cupido digna puella viro.
V In Cinthiam
[recensere]Quid nimis elata es prestanti, Cinthia, forma?
Labitur occulto pulchra iuventa pede.
Non ita semper eris, variatur tempore vultus,
nec semper roseo splendet in ore nitor.
5
Mane, vides, primo candescunt lilia sole,
vespere succisa languidiora rosa.
Te quoque destituet fugientis forma iuvente,
inque suos veniet curva senecta dies.
Te miseram dices, rugis cum tempus arabit
10
et faciet crispas in tua damna genas.
Nunc tibi tempus adest, respondet lusibus aetas,
talia sublimis tempora querit Amor.
Te moneat facies, moneant te frontis honores;
qui perit, o, miseri sit tibi cura proci.
15
Aspice, deficio; morienti consule amanti;
si moriar magnum, Cinthia, crimen habes.
Tu me sola potes longos deducere in annos,
sola potes nostris addere, nimpha, dies.
Si mihi tu faveas, si me spectabis amantem,
20
confiteor vite spes eris una meae.
Sumne adeo informis? nullon' sum dignus amore?
sumne ego pro gente degener ipse mea?
O utinam facilis quamtum formosa fuisses!
sic mihi tu semper, Cinthia, grata fores.
25
Dum faciem specto, digna es quam Phebus amaret.
Maius an ipsa suo, Cinthia, lumen habes?
Et cui non placeas, cum sis placitura Tonanti,
cum dederis ventis post tua terga comas?
vel cum contextum crines nodantur in aurum
30
membraque purpurea cetera veste tegis.
Quicquid formosas decuisset habere puellas,
unum si demo, Cinthia dives habes.
Hoc unum est pietas, quam si modo, Cinthia, sumis,
usque adeo felix semper amator ero.
35
Ergo vale et nostro cura indulgere furori,
et socies mores cum pietate tuos.
VI In Aragnem
[recensere]Phebus in Hesperias quamquam nondum iverit undas,
vidi ego iam medios luce carere dies.
Tum mediam cum se niveo Latonia fratri
obiicit, et radios non sinit ire suos.
5
Sic mea non unquam miserum me fallit Aragne,
ante illam cum se perfida sistit anus.
O te longeve remorentur fila senecte,
nec vivas cupiens nec moriare volens.
Ut mihi siderei rapis, invida, lumen ocelli,
10
sic tibi iocundum subtrahat illa merum.
VII In Cinthiam
[recensere]Cinthia, pro meritis que reddam premia tantis
quot mihi iam clauso suggeris, alma, die?
Nunc ego per tenebras et per stabula alta ferarum
cogebar longas nescius ire vias.
5
Forsitan abruptas cecidissem pronus in Alpes,
aut ego iam rapidi praeda leonis eram.
At tu, que nostros miserata es, Cinthia, casus,
obvia noctivage lampadis igne venis.
Qua sit iter, qua sint manifesta pericula monstras:
10
o ego quas possum reddere, Luna, vices?
Efficiam semper tibi sit, dum forte laboras,
qui superet sonitu carmina dira suo.
Inde tua expediam prestanti numina versu,
qualia nocte iuvent, qualia luce patent.
VIII In Pictorem
[recensere]Dos sua, qua claram possit perquirere laudem,
celitus, ut dignum est credere, cuique datur.
Atque ideo varias vitam exercere per artes
cogimur, et magno fama labore venit.
5
Bella duces fecere deos, celoque locarunt;
hinc honor, hinc magni Caesaris astra micant.
Carmina Virgilio, nomenque dedere sorores
Pierie, quod nec morte perire queat.
Tullius eloquio, quem mirabatur et ipsa
10
Grecia, dum stabunt sidera clarus erit.
Est in honore suo cythara laudatus Iopas,
et vivum qui de marmore duxit opus.
Quid referam cunctas artes? mea fama per omnem
it clara Ausoniam, laus et ubique mea est.
15
Quave Policletus, quave est celebratus Apeles
arte feram toto nomen in orbe meum.
IX In Calvinum
[recensere]Sic tibi formose placeant, Calvine, puelle,
ut mihi presenti grata Papia die est.
Sic Caciena suis miserum te oblectet ocellis,
ut modo me aspectu sola Papia suo.
5
Sic tibi displiceat ciliorum frictus ut ipsa
nunc visa est oculis pulchra Papia meis.
Sic tibi flava Ceres et Bacchi munera prosint,
ut me nunc ylarem docta Papia tenet.
Sic letus venias adoperte gaudia noctis,
10
ut mihi dulce fuit nunc Papiense solum.
Ecce, Papia, malo compulsus ab omine veni,
quin misero lucem, dira Papia, rapis?
X Fabella
[recensere]Urbem qua ducit Comum via forte petebam;
rure diu fueram, ruris et hostis eram.
Est locus urbis, ubi rerum quecumque vehuntur,
solvitur ex lege vectigal usque sua.
5
Huc feror, ecce (hominem quantum fortuna secundat,
atque eadem adversa est!) me poscit anus:
«vir, pete cur ploret que nostro est advena tecto».
Dixerat et iuxta forte puella sedet.
Hanc digito signat; forma fuit illa decenti,
10
que visa est Dapne, seu Philomena mihi.
Ter quinos neque enim plures impleverat annos,
vix fuit amplexu digna puella viri.
Illa in terram oculos lacrimis humecta tenebat, sic
et mentem misere durus habebat amor.
15
Vultus erat qualem facit ipsum affata parentem
aut Venus, aut patrio vertice nata dea.
Caetera non vidi, sed que manifesta patebant
indicium pulchri corporis ora dabant.
Tum «mea nympha, precor» (Germana voce locutus
20
barbariem docuit me Basilea prius),
«quis te casus habet? que te fortuna remotas,
ignaram lingue, cogit adire domos?»
Illa proci lacrimis motam se et fraude relictam
et que pretereo plurima damna refert.
25
«Heu forme miserere mee, miserere iuvente:
hei mihi ne noceat, si pia forte fui.
Te sequar, in casus veniam quoscumque vocabis,
siqua mihi tecum gracia», dixit, «erit».
Non sum marmoreus nec tigride natus, ut ipsis
30
non movear precibus, non movear lacrimis.
Ergo iter obverto, hic obliqua est semita, quam nec
plaustra petunt, quam nec sepe viator adit.
Hac iter ad portam que iuncta est principis arci, hoc?
et vetus externa nomen ab urbe trahit.
35
Huc agor et pone sequitur mea nympha, meum cor,
vixque meum crebris passibus equat iter.
Ventum erat ad medium, silua cum prodit opaca,
et tacitus post me faunus ab inde venit.
Hanc rapit et lucis amplexam condidit atris:
40
me miserum, nec post visa puella fuit.
Ut flevi, utque oculis largus defluxerit ymber.
Quid referam? volui dilacerare genas.
Haud aliter raptum dilectae coniugis Orpheus
sensit et irato pectore fata tulit.
45
Sed quid flere iuvat? fatorum immobilis ordo est,
nec superum nostras audiet ira preces.
XI In Lisiam
[recensere]Lisia, quid redolet? sapit hec tibi, Lisia, mella?
et reris soli grata sit illa tibi?
atque tuam reputas? Tamen hec in fornice vivit
et tua non vultus diligit illa tuos.
5
Ac, si quem illa colit, non te puto diligat illa;
alter inest oculis gratior usque suis,
quem nosti et tecum ducit noctesque diesque
et simulat quod se nulla puella velit.
Ut tibi vera loquar, meretrix est; ergo mariti
10
iura negat, multos nunc habitura procos.
Lisia, si placeat, placet hec tua, Lisia, multis,
sed magis illa colit, qui magis inde dabit.
XII In Bartholomeum
[recensere]Bartholomee, sacros nequeo tibi mittere versus,
nomine versiculos impediente tuo.
Nil habeo reliquum, quo possim querere amicos,
si desit nostris scripta tabella modis.
5
Ni te scribendo, ni te mihi carmine iungam;
dic mihi, quo possim iure placere tibi.
Ast ego si scribam perturbor Bartholomeo,
nomine non suavi conveniente lyre.
Te precor ergo aliud levius tibi nomen adoptes,
10
quod valeam numeris inseruisse meis.
XIII Epitaphium
[recensere]Hic tegor haud ulli scelere et feritate secundus;
corrupta est vicio multa puella meo;
quotque habui digitos, totidem sub Tartara misi
nocte una illustres proditione animas.
5
Sed tandem occubui, penaque affligor acerba:
sera licet superum est, non fugit ira malos.
XIV In Corinum
[recensere]Minxerat hic Helene mediamque ambiverat urnam,
que tota est capiti fusa, Corine, tuo;
hic dedit Andromache calidum et Philomela liquorem,
hoc tulit epotum Lesbia vase merum;
5
hic Dapne atque alie tenere minxere puelle;
urina hec lenam tinxerat uda tuam.
Proh scelus infandum! viole hec et lilia naso
pelvis odoranti debuit esse tuo:
quod quereris, magno ere procus quesisset et ipsa
10
vessica missam forte bibisset aquam.
XV In Axeretum
[recensere]Ipse pios quoniam colis, Axerete, poetas,
carmina et ipsa tuo semper in ore sonant,
mirabar, quod te summa cum laude ferebant
scire sub infesto belligerare mari,
5
et quia te magnos traxisse ex hoste triumphos
fama refert, musa te comitante tua.
Mira quidem res est nostroque remotior euo,
carmina pugnaci collibuisse viro.
Vidi ego magnanimos, quos fama ad sidera tollit,
10
et qui sunt vulgi semper in ore duces,
omnibus invisos se se prebere poetis, sese
atque ipsos patria cogere abire sua.
«Ite procul», sevus dicebat Clodius olim,
«ite alio, vates, carmina ferte alio.
15
Frigoris expertes tecto gaudetis et umbra:
qui faciet versus? quis nisi potus erit?
Nos patriam et sanctos tutamur ab hoste penates,
nostraque communes dextera servat opes.
Vos odi, imbelles, alieno parta labore
20
sumentes, et quos carmina sola iuvant.
Quod si vos adeo oblectant versusque lyreque,
ite et carminibus pascite corpus iners».
Haud ignota cano, nostraque etate probatum est,
ingenium armato displicuisse duci.
25
Cur igitur mediis colit Axeretus in armis
Aonidas, Vegium (nam tuus ille) peto.
Tum Vegius (de te sermo nam forte vicissim
constiterat) laudes incipit ipse tuas.
«Axeretus», ait, «prisce virtutis utranque
30
(quod modo quis credat?) maluit ire viam.
Scilicet et Musas complexus et arma, comanti
ornatus galea versat in ore modos.
Et modo Virgilii, nonnumquam gaudet Homeri
versibus, historiam nec minus inde legit.
35
Ni mirum sanctos si diligit ille poetas:
est hominis caros semper habere pares.
Sic placuere bonis quondam ductoribus ipsi
vates, quod docti sepe fuere duces.
Doctus erat Caesar, de se qui scripsit, et heres,
40
narravit vite qui benefacta sue.
Ducebant veteres scitos in prelia vates,
qui canerent sacris bella gerenda modis.
Noverunt quantum divina poemata possent,
quotque duces faciat vivere Virgilius.
45
Mutavit priscos hominum vecordia mores,
iam dudum in castris nulla Minerva fuit.
Ille autem nostro similem non invenit evo,
atque ideo laudis dignior ipse mee est.
Quem si carminibus, si laudo aliquando libellis,
50
ni mirum, raros vult mea musa viros».
Sic Vegius: tum me virtutem accendit in ipsam,
accendit mire laudis amore tue.
Inde velim (si quid facies mea carmina) nomen
sepe tuum scriptis inseruisse meis.
XVI In Cinthiam
[recensere]Qui miserum totiens expertus iam sit amorem,
cur iterum laqueos incidit ille novos?
In foveam quotiens lapso pede fluxit asellus,
haud iterum tales nititur ire vias.
5
Ast ego quid sit amor, quid dura incendia novi,
et quot mortifero sint in amore doli.
Et tamen infelix iterum compellor eodem,
cogor et antiquo subdere colla iugo.
Tantum sola potes in me, que sidere quo vis,
10
Cinthia, me ducis, Cinthia, meque trahis.
Stare tua haud contra possum vel tela, vel artes,
et si me ludis, ludier usque iuvat.
XVII In Mentinum
[recensere]Cur iterum atque iterum vacuo, Mentine, cerebro
ambitur passu Laurea diva tuo?
Quid tibi vis hominum? quid habes quod diligat in te,
Laurea, qua forma es? qua probitate vales?
5
Nigrior es corvo, stigia pallentior umbra?
quale tibi ingenium, quale tibi eloquium est?
Tu sibi te Paridem, placidumve putas Ganimedem,
et versas totum pectore Aristotelem.
Falleris, ipsa tuo non stat sapientia sensu,
10
non est iudicio pulchra Diana suo?
Quin tu aliquid peragis, quod te, dum creverit aetas,
nutriat et senium claudat honore tuum?
Desine fallaces temptare Cupidinis artes:
Laurea celestis digna furore proci est.
XVII Epitaphium
[recensere]Discite nunc ex me, vite quem penitet acte,
qui male deduxi tempora longa, senes.
Si magis, aut ipsum vixissem Nestora totum,
nil tamen in melius reddita vita foret.
5
Nec me mortali credebam sanguine cretum,
nec nostrum rebar posse perire genus.
Fallebar, quoniam, vita defunctus iniqua,
hic tegor: ast anime que mala sint taceo.
Vos igitur moneo, quamvis breve tempus habetis,
5
id quoque (nam sat erit) reddite sponte Deo.
XIX In Cinthiam
[recensere]Cinthia, quid ploras? nitidos quid turbat ocellos?
quis modo te fletus? quis modo languor habet?
Si tibi deformis facies invisa mariti,
si dolor inculto est concubuisse viro,
5
desine flere, precor, ne sit tibi causa dolendi
abs te quod magni debuit aeris emi.
Nam potes acceptas a corruptore tabellas
et legere et pulchro reddere verba proco.
Ipse, licet norit quod te formosus adulter
10
tractet adhuc, molli pectore cuncta feret.
Femina deformi vidua est que nupsit amanti
proque suo poterit se gerere arbitrio.
Saepe licet videas turgescere coniugis ora,
uicta supercilio mox cadet ira tuo:
15
ipse petet veniam tanquam peccaverit et te
leserit, et quicquid poscitur inde dabit
atque tuo tantum contentus vivet amore,
nec petet assiduis tecta aliena dolis.
Formosum contra si sis sortita maritum,
20
te miseram quantis falleret ille modis!
Non tibi, sed multis natum se crederet et quod
das modo sola, daret plurima turba sibi.
Forma viri nuptis nimium est damnosa puellis.
Quam dolet Oenone substinuisse Parim!
25
Iupiter ut nulli placeat Saturnia vellet,
egregium Aeneam plorat Elissa suum.
Ergo tuo inculto vivas contenta marito
et tibi quod desit mox aliunde pete.
XX In Calciopem
[recensere]Calciope, o fer opem, tacito ne vulnere Petrus
occidat; egregio parce puella proco.
Da sibi quod postquam dederis, mira arte iuvabit,
et dices: «tacui quid male sana diu?»
5
Experiere pio quanta est in amore voluptas;
gaudia mile dabis, gaudia mile feres.
Dulce rogatur opus, rerum nec dulcior ulla est,
quam semel ut dederis sepe dedisse voles.
Et quis erit primos dignus decerpere flores?
10
Si Petrum expendis undique, Petrus erit.
Ac mihi si carum serves {a morte} sodalem,
in coelum calamo diva ferere meo.
Sin pereat, totum contra te Acheronta movebo,
et faciam versus in tua damna sacros.
XXI In Cinthiam
[recensere]Uror, et accenso nulla est medicina furori,
nulla meo medica est herba reperta malo.
Egrotus si forte fuit, valet esa leoni
simia virosas restituisse vices.
5
Pardus edit capreas, si quis sibi langor, agrestes;
inventa est morbis hec medicina suis.
Dictamnus, tergo si quando hesere sagitte,
silvestrem mira liberat arte capram.
Querit item ramos frondentis cervus olive,
10
languidus ut magno forte dolore fuit.
Ursus adit foveam, qua se formica recludit,
et quanta est illic lingua per ora patet.
Illa putat carnes, et amatam currit ad escam;
fallitur, et vasto pectore clausa perit,
15
et magnum veteri morbo sic liberat ursum,
morte sua infelix damna aliena levat.
Denique cunctarum canis est medicina ferarum
sanguis, et his ceso redditur hoste salus.
Norunt queque suis animalia querere morbis
20
auxilia, et nullum fallitur inde pecus.
Ast ego si norim quod sola est Cinthia nostri
causa mali, que me sola beare potest:
illa tamen nostros nulla iuvat arte labores,
et cruda auxilium sepe rogata negat.
25
Non ego magna peto, neque mortem, Cinthia, posco,
diva, tuam; facile est quod, mea nympha, rogo:
scilicet ut nostro liceat dare tempus amori,
sic dabis ut fiam, Cinthia, salvus opem.
XXII In Cottam
[recensere]Gallorum magno que mittam carmina regi,
erroris, Cotta, respice si quid habent.
Doctus es, et cythara te etiam donavit Apollo,
et tua cum sanctis vatibus aucta domus.
5
Ne referam multos: quid avunculus? ille deorum
colloquio suavi carmine vinctus erat,
quem decus Etruscis atque indelebile nomen
aeternum faciens, traxit in astra Deus.
Huic similis fies, paribusque imitabere vatem
10
versibus, et nomen non tibi dispar erit,
nam tua iam virtus clara est, omnesque fatentur
quid valeas prosa, carmine quid valeas.
Inde meas poteris musas trutinare: lege ergo
carmina iudicio discutienda tuo.
XXIII In Amorem
[recensere]Quid me ludis, Amor? quid me, sevissime, cogis
in mea letifera currere fata manu?
Dure puer, dura natus de matre, Cupido, es;
non dii, sed rabide te genuere fere.
5
Aut ego te rigido natum de marmore credam,
durius en ipso marmore pectus habes.
Aut hyrcana tibi concesserit ubera tygris,
vel, que te genuit, seva leena fuit.
O miserum, qui te superum dignatur honore,
10
et tua fumifero numina thure rogat.
Surdus es, et geminas rogitantibus obstruis aures;
coecus es, et nullum, qui roget, usque vides.
Si deus ipse fores, si certum numen haberes,
qui modo sepe nocet, sepe iuvaret amor.
15
Iupiter ipse deus quoniam iuvat equus Olimpo est,
nullaque celesti numina ab axe nocent.
Dii faciles homini sunt, et pietate moventur,
exaudire preces votaque digna solent.
Supplicibus grata respondet corniger Hamon
20
voce, nec orantes spernit Apollo suos.
Atque ideo veteres statuere altaria divis,
et posita est ipsis hostia cesa deis.
Sed tu sponte noces, precibus nec flecteris ullis,
quas ego nocte fero, quas ego luce fero.
25
Dure puer, dura natus de matre, Cupido, es;
non dii, sed rabide te genuere fere.
Fletibus heu quantis oneravique ethera votis,
qui potui lacrimis saxa movere meis.
Solus Amor tacuit, mecum flevere leones,
30
et visa est gemitus silva dedisse pios.
Haud aliter sevo cum gallus amore periret
Menalus, et lacrimas saxa licea dabant.
Quid cupis? ipse semel dixisses, improbe, saltem
qui perit, ex multis pauca rogasset amans.
35
Scilicet ut posset vite quod denique restat
ducere ubi est fletus Cinthia causa sui.
At procul exagitor, procul hac me pellis ab urbe,
me procul ab domina cogis abire mea.
Nec te noster amor dureve inflectere flamme
40
ulla potest pietas, insidiose puer.
Insidiose, tuos audes vexare poetas:
nimirum divos ledis, inique puer.
Te pater ipse timet Mavors, qui prelia miscet,
et te dii pelagi, dii baratrique timent.
45
Dure puer, dura natus de matre, Cupido, es;
non dii, sed rabide te genuere fere.
Debueras saltem nostri meminisse libelli,
quo cecini laudes, perfide, mille tuas.
Parce, puer, non te dum scripsi carmina noram;
50
quas dederam laudes non tibi conveniunt.
Haud iterum nostro, puer, hoc laudabere versu,
crude puer, fueram quem ratus esse pium.
Ah! sinis insontes leto succumbere amantes,
me sinis indigna morte perire, puer!
55
Mille fero en mortes, vivo moriorque vicissim:
vita mihi mors est, mors mihi vita foret.
Quam video nusquam videorque videre puellam,
sepe sua ante oculos currit ymago meos.
Et visa est niveis mecum pugnare lacertis;
60
fallor, et amplexus effugit umbra datos.
Continuo excrucior, lacrime volvuntur inanes;
o nunquam misero visa sit illa mihi.
Hei mihi, quid volui? que tanta insania menti est?
Nescio quid fugiam, nescio quidve petam.
65
In partes animum varias mentemque voluto,
haud scio que demum vita futura mea est.
Dure puer, dura natus de matre, Cupido, es;
non dii sed rabide te genuere fere.
Me quoque dum pereo, superi, defletis, amantem
70
flet genus omne hominum, flet genus omne avium.
Solus, Amor, rides, tibi sum comedia soli;
mene etiam laetus fraude perire tua es?
«Hunc meus arcus», ais, «transfixit arundine, cuius
vulnera cum Phebo Iupiter ipse timet».
75
Nec tuus arcus erat, posset qui ledere nunc me;
scis mea quot laqueos fregerit ira tuos.
Una fuit nostras posset que incendere flammas,
huius et auxilio fretus in arma ruis.
Illa tuos arcus, celeres capit illa sagittas,
80
transadigit costas Cinthia sola meas.
Cinthia sidereis miserum me infixit ocellis,
(hoc fateor) precibus mota puella tuis.
Hec mihi pro meritis referuntur premia tantis.
Vis ut amem; quod amem posse videre negas.
85
Quin peream potius? vitamque extinguere dextra
prestat; abi, iam te, quo velit ira, sequar.
Dure puer, dura natus de matre, Cupido, es;
non dii, sed rabide te genuere fere.
Discite nunc ex me, iuvenes, ne credite Amori:
90
lurida sub dulci melle venena latent.
Dum novus est ignis, crescenti obstate furori:
qui novus est, modica vincitur ignis aqua.