DE PECCATORUM MERITIS ET REMISSIONE ET DE BAPTISMO PARVULORUM AD MARCELLINUM
LIBER PRIMUS
Praefatio.
1. 1. Quamvis in mediis et magnis curarum aestibus atque taediorum, quae nos detinent a peccatoribus relinquentibus legem Dei - licet ea quoque ipsa etiam peccatorum meritis imputemus -, studio tamen tuo, Marcelline carissime, quo nobis es gratior atque iucundior, diutius esse debitor nolui atque, ut verum dicam, non potui. Sic enim, me compulit vel ipsa caritas, qua in uno incommutabili unum sumus in melius commutandi, vel timor, ne in te offenderem Deum, qui tibi desiderium tale donavit, cui serviendo illi serviam qui donavit, sic, inquam, me compulit, sic duxit et traxit ad dissolvendas pro tantillis viribus quaestiones, quas mihi scribendo indixisti, ut ea causa in animo meo paulisper vinceret alias, donec aliquid efficerem, quo me bonae tuae voluntati et eorum quibus haec curae sunt etsi non sufficienter, tamen oboedienter servisse constaret.
Adam, nisi peccasset, moriturus non fuisset.
2. 2. Qui dicunt: "Adam sic creatum, ut etiam sine peccati merito moreretur non poena culpae, sed necessitate naturae", profecto illud, quod in lege dictum est: Qua die ederitis, morte moriemini 1, non ad mortem corporis, sed ad mortem animae, quae in peccato fit, referre conantur. Qua morte mortuos significavit Dominus infideles, de quibus ait: Sine mortuos sepelire mortuos suos 2. Quid ergo respondebunt, cum legitur hoc Deum primo homini etiam post peccatum increpando et damnando dixisse: Terra es et in terram ibis 3? Neque enim secundum animam, sed, quod manifestum est, secundum corpus terra erat et morte eiusdem corporis erat iturus in terram. Quamvis enim secundum corpus terra esset et corpus in quo creatus est animale gestaret, tamen, si non peccasset, in corpus fuerat spiritale mutandus et in illam incorruptionem, quae fidelibus et sanctis promittitur, sine mortis periculo transiturus. Cuius rei desiderium nos habere non solum ipsi sentimus in nobis, verum etiam monente Apostolo agnoscimus, ubi ait: Etenim in hoc ingemiscimus, habitaculum nostrum, quod de caelo est, super indui cupientes, si tamen induti non nudi inveniamur. Etenim qui sumus in hac habitatione ingemiscimus gravati, in quo nolumus expoliari, sed supervestiri, ut absorbeatur mortale a vita 4. Proinde si non peccasset Adam, non erat expoliandus corpore, sed supervestiendus immortalitate et incorruptione, ut absorberetur mortale a vita, id est, ab animali in spiritale transiret.
Aliud est homini mori posse, aliud est mori debere.
3. 3. Neque enim metuendum fuit, ne forte, si diutius hic viveret in corpore animali senectute gravaretur et paulatim veterescendo perveniret ad mortem. Si enim Deus Israelitarum vestimentis et calceamentis praestitit, quod per tot annos non sunt obtrita 5, quid mirum si oboedienti homini eiusdem potentia praestaretur, ut animale, hoc est mortale, habens corpus haberet in eo quemdam statum, quo sine defectu esset annosus, tempore quo Deus vellet a mortalitate ad immortalitatem sine media morte venturus? Sicut enim haec ipsa caro quam nunc habemus, non ideo non est vulnerabilis, quia non est necesse ut vulneretur; sic illa non ideo non fuit mortalis, quia non erat necesse ut moreretur. Talem puto habitudinem adhuc in corpore animali atque mortali etiam illis, qui sine morte hinc translati sunt, fuisse concessam. Neque enim Enoch et Elias, per tam longam aetatem senectute marcuerunt, nec tamen eos credo iam in illam spiritalem qualitatem corporis commutatos, qualis in resurrectione promittitur, quae in Domino prima praecessit; nisi quia isti fortasse nec his cibis egent, qui sui consumptione reficiunt, sed ex quo translati sunt ita vivunt, ut similem habeant satietatem illis quadraginta diebus, quibus Elias ex calice aquae et ex collyride panis sine cibo vixit 6; aut, si et his sustentaculis opus est, ita in paradiso fortasse pascuntur sicut Adam, priusquam propter peccatum inde exire meruisset. Habebat enim, quantum existimo, et de lignorum fructibus refectionem contra defectionem, et de ligno vitali stabilitatem contra vetustatem.
Corporis quoque mors est e peccato.
4. 4. Praeter hoc autem quod puniens Deus dixit: Terra es et in terram ibis 7, quod nisi de morte corporis quomodo intellegi possit ignoro, sunt et alia testimonia, quibus evidentissime appareat non tantum spiritus, sed etiam corporis mortem propter peccatum meruisse genus humanum. Ad Romanos Apostolus dicit: Si autem Christus in vobis est, corpus quidem mortuum est propter peccatum, spiritus autem vita est propter iustitiam. Si ergo spiritus eius qui suscitavit Iesum a mortuis habitat in vobis, qui suscitavit Christum Iesum a mortuis, vivificabit et mortalia corpora vestra per inhabitantem spiritum eius in vobis 8. Puto quod non expositore, sed tantum lectore opus habet tam clara et aperta sententia. Corpus, inquit, mortuum est, non propter fragilitatem terrenam, quia de terrae pulvere factum est, sed propter peccatum. Quid quaerimus amplius? Et vigilantissime non ait "mortale" sed mortuum.
Corpus mortale, moriturum, mortuum.
5. 5. Namque antequam immutaretur in illam incorruptionem, quae in sanctorum resurrectione promittitur, poterat esse mortale, quamvis non moriturum, sicut hoc nostrum potest, ut ita dicam, esse aegrotabile, quamvis non aegrotaturum. Cuius enim caro est, quae non aegrotare possit, etiamsi aliquo casu priusquam aegrotet occumbat? Sic et illud corpus iam erat mortale; quam mortalitatem fuerat absumptura mutatio in aeternam incorruptionem, si in homine iustitia, id est, oboedientia, permaneret; sed ipsum mortale non est factum mortuum nisi propter peccatum. Quia vero illa in resurrectione futura mutatio, non solum nullam mortem, quae facta est propter peccatum, sed nec mortalitatem habitura est, quam corpus animale habuit ante peccatum, non ait "Qui suscitavit Christum Iesum a mortuis vivificabit et mortua corpora vestra", cum supra dixisset: corpus mortuum, sed: vivificabit, inquit, et mortalia corpora vestra, ut scilicet iam non solum non sint mortua, sed nec mortalia, cum animale resurget in spiritale et mortale hoc induet immortalitatem 9, et absorbebitur mortale a vita 10.
Quo sensu mortuum est corpus ob peccatum.
6. 6. Mirum si aliquid quaeritur hac manifestatione liquidius. Nisi forte audiendum est, quod huic perspicuitati contradicitur, ut mortuum corpus secundum illum modum hic intellegamus, quo dictum est: Mortificate membra vestra quae sunt super terram 11. Sed hoc modo corpus propter iustitiam mortificatur, non propter peccatum; ut enim operemur iustitiam, mortificamus membra nostra quae sunt super terram. Aut si putant ideo additum propter peccatum, ut non intellegamus quia peccatum factum est, sed ut peccatum non fiat - tamquam diceret: "Corpus quidem mortuum est propter non faciendum peccatum" -, quid sibi ergo vult, quod cum adiunxisset: Spiritus autem vita est, addidit, propter iustitiam? Suffecerat enim sic adiungere vitam spiritus, ut etiam hic subaudiretur "propter non faciendum peccatum", ut sic utrumque propter unam rem intellegeremus, et mortuum esse corpus et vitam esse spiritum propter non faciendum peccatum. Ita quippe, etiamsi tantummodo vellet dicere propter iustitiam, hoc est, "propter faciendam iustitiam", utrumque ad hoc posset referri: et mortuum esse corpus et vitam esse spiritum propter faciendam iustitiam. Nunc vero et mortuum corpus dixit esse propter peccatum et spiritum esse vitam propter iustitiam, diversa merita diversis rebus adtribuens: morti quidem corporis meritum peccati, vitae autem spiritus meritum iustitiae. Quocirca si, ut dubitari non potest, spiritus vita est propter iustitiam, hoc est, merito iustitiae; profecto corpus mortuum propter peccatum quid aliud quam merito peccati intellegere debemus aut possumus, si apertissimum Scripturae sensum non pro arbitrio pervertere ac detorquere conamur? Huic etiam verborum consequentium lumen accedit. Cum enim praesentis temporis gratiam determinans diceret mortuum quidem esse corpus propter peccatum, quia in eo nondum per resurrectionem renovato peccati meritum manet, hoc est necessitas mortis; spiritum autem vitam esse propter iustitiam, quia licet adhuc corpore mortis huius oneremur iam secundum interiorem hominem coepta renovatione in fidei iustitiam respiramus 12; tamen, ne humana ignorantia de resurrectione corporis nihil speraret, etiam ipsum, quod propter meritum peccati in praesenti saeculo dixerat mortuum, in futuro propter iustitiae meritum dicit vivificandum nec sic, ut tantum ex mortuo vivum fiat, verum etiam ex mortali immortale.
Spiritus vita praeparat corporis vitam.
7. 7. Quamquam itaque versar, ne res manifesta esponendo potius obscuretur apostolicae tamen sententiae lumen adtende. Si autem Christus, inquit, in vobis, corpus quidem mortuum est propter peccatum, spiritus autem vita est propter iustitiam 13. Hoc dictum est, ne ideo putarent homines vel nullum vel parvum se habere beneficium de gratia Christi, quia necessario morituri sunt corpore. Adtendere quippe debent corpus quidem adhuc peccati meritum gerere, quod conditioni mortis obstrictum est, sed iam spiritum coepisse vivere propter iustitiam fidei, qui et ipse in homine fuerat quadam morte infidelitatis exstinctus. "Non igitur, iuquit, parum vobis muneris putetis esse collatum per id quod Christus in vobis est, quod in corpore propter peccatum mortuo, iam propter iustitiam vester spiritus vivit, nec ideo de vita quoque ipsius corporis desperetis. Si enim spiritus eius qui suscitavit Christum a mortuis habitat in vobis, qui suscitavit Christum a mortuis vivificabit et mortalia corpora vestra per inhabitantem spiritum eius in vobis 14". Quid adhuc tantae luci fumus contentionis offunditur? Clamat Apostolus: "Corpus quidem mortuum est in vobis propter peccatum, sed vivificabuntur etiam mortalia corpora vestra propter iustitiam, propter quam nunc spiritus iam vita est, quod totum perficietur per gratiam Christi, hoc est, per inhabitantem spiritum eius in vobis"; et adhuc reclamaturi! Dicit etiam quemadmodum fiat, ut vita in se mortem mortificando convertat. Ergo, inquit, fratres, debitores sumus non carni, ut secundum carnem vivamus. Si enim secundum carnem vixeritis, moriemini; si autem spiritu facta carnis mortificaveritis, vivetis 15. Quid est aliud quam hoc: "Si secundum mortem vixeritis, totum morietur; si autem secundum vitam vivendo mortem mortificaveritis, totum vivet"?
De corporis morte loquitur Paulus.
8. 8. Item quod ait: Per hominem mors et per hominem resurrectio mortuorum 16; quid aliud quam de morte corporis intellegi potest, quando ut hoc diceret de resurrectione corporis loquebatur eamque instantissima et acerrima intentione suadebat? Quid est ergo quod hic ait ad Corinthios: Per hominem mors et per hominem resurrectio mortuorum; sicut enim in Adam omnes moriuntur, sic et in Christo omnes vivificabuntur 17, nisi quod ait etiam ad Romanos: Per unum hominem peccatum intravit in mundum et per peccatum mors 18? Hanc illi mortem non corporis, sed animae intellegi volunt; quasi aliud dictum sit ad Corinthios per hominem mors, ubi omnino animae mortem accipere non sinuntur, quia de resurrectione corporis agebatur, quae morti corporis est contraria. Ideo etiam sola mors ibi per hominem facta commemorata est, non etiam peccatum, quia non agebatur de iustitia, quae contraria est peccato, sed de corporis resurrectione, quae contraria est corporis morti.
Peccatum non imitatione tantum, sed etiam propagatione transiit in omnes.
9. 9. Hoc autem apostolicum testimonium, in quo ait: Per unum hominem peccatum intravit in mundum et per peccatum mors 19, conari eos quidem in aliam novam detorquere opinionem tuis litteris intimasti, sed quidnam illud sit quod in his verbis opinentur tacuisti. Quantum autem ex aliis comperi, hoc ibi sentiunt, "quod et mors ista, quae illic commemorata est, non sit corporis, quam nolunt Adam peccando meruisse, sed animae, quae in ipso peccato fit, et ipsum peccatum non propagatione in alios homines ex primo homine, sed imitatione transisse". Hinc enim etiam in parvulis nolunt credere per baptismum solvi originale peccatum, quod in nascentibus nullum esse omnino contendunt. Sed si peccatum Apostolus illud commemorare voluisset, quod in hunc mundum, non propagatione, sed imitatione intraverit, eius principem non Adam, sed diabolum diceret, de quo scriptum est: Ab initio diabolus peccat 20; de quo etiam legitur in libro Sapientiae: Invidia autem diaboli mors intravit in orbem terrarum 21. Nam quoniam ista mors sic a diabolo venit in homines, non quod ab illo fuerint propagati, sed quod cum fuerint imitati, continuo subiunxit: Imitantur autem eum qui sunt ex parte ipsius 22. Proinde Apostolus cum illud peccatum ac mortem commemoraret, quae ab uno in omnes propagatione transisset, eum principem posuit, a quo propagatio generis humani sumpsit exordium.
Inter peccatum actuale et originale distinctio.
9. 10. Imitantur quidem Adam, quotquot per inoboedientiam transgrediuntur mandatum Dei; sed aliud est quod exemplum est voluntate peccantibus, aliud quod origo est cum peccato nascentibus. Nam et Christum imitantur sancti eius ad sequendam iustitiam. Unde et idem Apostolus dicit: Imitatores mei estote, sicut et ego Christi 23. Sed praeter hanc imitationem gratia eius illuminationem iustificationemque nostram etiam intrinsecus operatur, illo opere de quo idem praedicator eius dicit: Neque qui plantat est aliquid neque qui rigat, sed qui, incrementum dat Deus 24. Hac enim gratia baptizatos quoque parvulos suo inserit corpori, qui certe imitari aliquem nondum valent. Sicut ergo ille, in quo omnes vivificantur, praeter quod se ad iustitiam exemplum imitantibus praebuit, dat etiam sui spiritus occultissimam fidelibus gratiam, quam latenter infundit et parvulis; sic et ille, in quo omnes moriuntur, praeter quod eis qui praeceptum Domini voluntate transgrediuntur imitationis exemplum est, occulta etiam tabe carnalis concupiscentiae suae tabificavit in se omnes de sua stirpe venturos. Hinc omnino nec aliunde Apostolus dicit: Per unum hominem peccatum intravit in mundum et per peccatum mors; et ita in omnes homines pertransivit, in quo omnes peccaverunt 25. Hoc si ego dicerem, resisterent isti meque non recte dicere, non recte sentire clamarent. Nullam quippe in his verbis intellegerent sententiam cuiuslibet hominis, qui haec diceret, nisi istam quam in Apostolo intellegere nolunt. Sed quia eius verba sunt, cuius auctoritati doctrinaeque succumbunt, nobis intellegendi obiciunt tarditatem, cum ea quae tam perspicue dicta sunt in nescio quid aliud detorquere conantur. Per unum, inquit, hominem peccatum intravit in mundum et per peccatum mors: hoc propagationis est, non imitationis; nam si imitationis, "per diabolum" diceret. Quod autem nemo ambigit, istum primum hominem dicit, qui est appellatus Adam. Et ita, inquit, in omnes homines pertransiit.
In Adam omnes peccaverunt.
10. 11. Deinde quod sequitur: In quo omnes peccaverunt, quam circumspecte, quam proprie, quam sine ambiguitate dictum est! Si enim peccatum intellexeris, quod per unum hominem intravit in mundum, in quo peccato omnes peccaverunt, certe manifestum est alia esse propria cuique peccata, in quibus hi tantum peccant, quorum peccata sunt, aliud hoc unum, in quo omnes peccaverunt, quando omnes ille unus homo fuerunt. Si autem non peccatum, sed ipse unus homo intellegitur, in quo uno homine omnes peccaverunt, quid etiam ista manifestatione manifestius? Nempe legimus iustificari in Christo qui credunt in eum propter occultam communicationem et inspirationem gratiae spiritalis, qua quisquis haeret Domino unus spiritus est 26, quamvis eum et imitentur sancti eius. Legatur mihi tale aliquid de his, qui sanctos eius imitati sunt, utrum quisquam dictus sit iustificatus in Paulo aut in Petro aut in quolibet eorum, quorum in populo Dei magna excellit auctoritas; nisi quod in Abraham dicimur benedici, sicut ei dictum est: Benedicentur in te omnes gentes 27, propter Christum qui semen eius dictus est secundum carnem. Quod manifestius dicitur, cum hoc idem ita dicitur: Benedicentur in semine tuo omnes gentes 28. Dictum autem quemquam divinis eloquiis peccasse vel peccare in diabolo, cum eum iniqui et impii omnes imitentur, nescio utrum quisquam repperiat. Quod tamen cum Apostolus de primo homine dixerit - In quo omnes peccaverunt -, adhuc de peccati propagine disceptatur et nescio qua nebula imitationis opponitur.
Peccatum aliquod antiquius lege.
10. 12. Adtende etiam quae sequuntur. Cum enim dixisset: In quo omnes peccaverunt, secutus adiunxit: usque enim ad legem peccatum in mundo fuit 29, hoc est, quia nec lex potuit auferre peccatum, quae subintravit ut magis abundaret peccatum 30, sive naturalis lex, in qua quisque iam ratione utens incipit peccato originali addere et propria, sive ipsa quae scripta per Moysen populo data est. Si enim data esset lex, quae posset vivificare, omnino ex lege esset iustitia. Sed conclusit Scriptura omnia sub peccato, ut promissio ex fide Iesu Christi daretur credentibus 31. Peccatum autem non deputabatur, cum lex non esset 32. Quid est non deputabatur, nisi: "ignorabatur et peccatum esse non putabatur"? Neque enim ab ipso Domino Deo tamquam non esset habebatur, cum scriptum sit: Quicumque sine lege peccaverunt sine lege peribunt 33.
Unum peccatum omnibus commune.
11. 13. Sed regnavit, inquit, mors ab Adam usque ad Moysen 34, id est, a primo homine usque ad ipsam etiam legem quae divinitus promulgata est, quia nec ipsa potuit regnum mortis auferre. Regnum enim mortis vult intellegi, quando ita dominatur in hominibus reatus peccati, ut eos ad vitam aeternam, quae vera vita est, venire non sinat, sed ad secundam etiam, quae poenaliter aeterna est, mortem trahat. Hoc regnum mortis sola in quolibet homine gratia destruit Salvatoris, quae operata est etiam in antiquis sanctis, quicumque, antequam in carne Christus veniret, ad eius tamen adiuvantem gratiam, non ad legis litteram, quae iubere tantum, non adiuvare poterat, pertinebant. Hoc namque occultabatur in Vetere Testamento pro temporum dispensatione iustissima, quod nunc revelatur in Novo. Ergo in omnibus regnavit mors ab Adam usque ad Moysen, qui Christi gratia non adiuti sunt, ut in eis regnum mortis destrueretur, ergo et in eis qui non peccaverunt in similitudinem praevaricationis Adae, id est, qui nondum sua et propria voluntate sicut ille peccaverunt, sed ab illo peccatum originale traxerant, qui est forma futuri 35, quia in illo constituta est forma condemnationis futuris posteris, qui eius propagine crearentur, ut ex uno omnes in condemnationem nascerentur, ex qua non liberat nisi gratia Salvatoris. Scio quidem plerosque latinos codices sic habere: Regnavit mors ab Adam usque ad Moysen in eos qui peccaverunt in similitudinem praevaricationis Adae, quod etiam ipsum qui ita legunt ad eumdem referunt intellectum, ut in similitudinem praevaricationis Adae peccasse accipiant, qui in illo peccaverunt, ut ei similes crearentur, sicut ex homine homines, ita ex peccatore peccatores, ex morituro morituri damnatoque damnati. Graeci autem codices, unde in latinam linguam interpretatio facta est, aut omnes aut paene omnes, id quod a me primo positum est, habent.
Redemptio peccatum originale excedit.
11. 14. Sed non, inquit, sicut delictum ita et donatio; si enim ob unius delictum multi mortui sunt, multo magis gratia Dei et donum in gratia unius hominis Iesu Christi in multos abundavit 36: non "magis multos", id est, multo plures homines - neque enim plures iustificantur quam condemnantur -, sed multo magis abundavit. Adam quippe ex uno suo delicto reos genuit; Christus autem etiam quae homines delicta propriae voluntatis ad originale, in quo nati sunt, addiderunt gratia sua solvit atque donavit, quod evidentius in consequentibus dicit.
Omnium damnatio ob unius peccatum.
12. 15. Verum illud diligentius intuere, quod ait ob unius delictum multos mortuos. Cur enim ob unius illius et non potius ob delicta sua propria, si hoc loco intellegenda est imitatio, non propagatio? Sed adtende quod sequitur: Et non sicut per unum peccantem ita est et donum; nam iudicium quidem ex uno in condemnationem, gratia autem ex multis delictis in iustificationem 37. Nunc dicant, ubi locum habeat in his verbis illa imitatio. Ex uno, inquit, in condemnationem: quo uno, nisi delicto? Hoc enim explanat, cum adiungit: gratia autem ex multis delictis in iustificationem. Cur ergo iudicium ex uno delicto in condemnationem, gratia vero ex multis delictis in iustificationem? Nonne, si nullum est originale delictum, non solum ad iustificationem gratia, sed etiam iudicium ad condemnationem ex multis delictis homines ducit? Neque enim gratia multa delicta donat et non etiam iudicium multa delicta condemnat. Aut si propterea ex uno delicto in condemnationem ducuntur, quia omnia delicta, quae condemnantur, ex unius illius imitatione commissa sunt, eadem causa est, cur ex uno delicto etiam ad iustificationem duci intellegantur, quia omnia delicta, quae iustificatis remittuntur, ex illius unius imitatione commissa sunt. Sed hoc videlicet non intellegebat Apostolus cum dicebat: Iudicium quidem ex uno delicto in condemnationem, gratia vero ex multis delictis in iustificationem! Immo vero nos intellegamus Apostolum et videamus ideo dictum iudicium ex uno delicto in condemnationem, quia sufficeret ad condemnationem, etiamsi non esset in hominibus nisi originale peccatum. Quamvis enim condemnatio gravior sit eorum, qui originali delicto etiam propria coniunxerunt, et tanto singulis gravior, quanto gravius quisque peccavit, tamen etiam illud solum, quod originaliter tractum est, non tantum a regno Dei separat, quo parvulos sine accepta Christi gratia defunctos intrare non posse ipsi etiam confitentur, veram et a salute ac vita aeterna facit alienos, quae nulla esse alia potest praeter regnum Dei, quo sola Christi societas introducit.
Non omnia peccata ex Adam, omnium peccatorum remissio a Christo.
13. 16. Ac per hoc ab Adam, in quo omnes peccavimus, non omnia nostra peccata, sed tantum originale traduximus; a Christo vero, in quo omnes iustificamur, non illius tantum originalis sed etiam ceterorum, quae ipsi addidimus, peccatorum remissionem consequimur. Ideo non sicut per unum peccantem ita est et donum. Nam iudicium quidem ex uno delicto, si non remittitur, id est, originali, in condemnationem iam potest ducere, gratia vero ex multis delictis remissis, hoc est, non solum illo originali, verum etiam omnibus ceteris, ad iustificationem perducit.
Mortis et vitae regnum.
13. 17. Si enim ob unius delictum mors regnavit per unum, multo magis qui abundantiam gratiae et iustitiae accipiunt in vita regnabunt per unum Iesum Christum 38. Cur ob unius delictum mors regnavit per unum, nisi quia mortis vinculo tenebantur in illo uno, in quo omnes peccaverunt, etiamsi propria peccata non adderent? Alioquin non ob unius delictum mors per unum regnavit, sed ob delicta multa multorum per unumquemque peccantem. Nam si propterea ceteri ob alterius hominis delictum mortui sunt, quia illum in delinquendo praecedentem subsequentes imitati sunt; ille quoque et multo magis ob alterius delictum mortuus est, quem diabolus delinquendo ita praecesserat, ut ei delictum etiam ipse suaderet. Adam vero nihil suasit imitatoribus suis et multi, qui eius imitatores dicuntur, eum fuisse et tale aliquid commisisse vel non audierunt vel omnino non credunt. Quanto ergo rectius, sicut iam dixi, diabolum principem constituisset Apostolus, a quo uno peccatum et mortem per omnes transisse diceret, si hoc loco non propagationem, sed imitationem dicere voluisset! Multo enim rationabilius Adam dicitur imitator diaboli, quem suasorem peccati habuit, si potest quisque imitari etiam illum, qui nihil ei tale suasit vel omnino quem nescit. Quid est autem: Qui abundantiam gratiae et iustitiae accipiunt, nisi quod non ei tantum peccato, in quo omnes peccaverunt, sed eis etiam, quae addiderunt, gratia remissionis datur eisque hominibus tanta iustitia donatur, ut, cum Adam consenserit ad peccatum suadenti, non cedant isti etiam cogenti? Et quid est: Multo magis in vita regnabunt, cum mortis regnum multo plures in aeternas poenas trahat, nisi intellegamus eos ipsos in utroque dici qui transeunt ab Adam ad Christum, id est, a morte ad vitam, quia in vita aeterna sine fine regnabunt, magis quam in eis mors temporaliter et cum fine regnavit.
Christi iustificatio non proponitur imitanda.
13. 18. Itaque sicut per unius delictum in omnes homines ad condemnationem, ita et per unius iustificationem in omnes homines ad iustificationem vitae 39. Hoc unius delictum, si imitationem adtendamus, non erit nisi diaboli. Sed quia manifestum est de Adam, non de diabolo dici, restat intellegenda non imitatio, sed propagatio peccati.
14. 18. Nam et quod ait de Christo: per unius iustificationem, magis hoc expressit, quam si "per unius iustitiam" diceret. Eam quippe iustificationem dicit, qua Christus iustificat impium, quam non imitandam proposuit, sed solus hoc potest. Nam potuit Apostolus recte dicere: Imitatores mei estote, sicut et ego Christi 40, numquam autem diceret: "Iustificamini a me, sicut et ego sum iustificatus a Christo", quoniam possunt esse et sunt et fuerunt multi iusti homines et imitandi, iustus autem et iustificans nemo nisi Christus. Unde dicitur: Credenti in eum qui iustificat impium deputatur fides eius ad iustitiam 41. Quisquis ergo ausus fuerit dicere: "Iustifico te", consequens est, ut dicat etiam: "Crede in me". Quod nemo sanctorum recte dicere potuit nisi Sanctus sanctorum. Credite in Deum et in me credite 42; ut, quia ipse iustificat impium, credenti in eum qui iustificat impium deputetur fides ad iustitiam.
Nemo generatur nisi ex Adam, nemo regeneratur nisi ex Christo.
15. 19. Nam si sola imitatio facit peccatores per Adam, cur non etiam per Christum sola imitatio iustos facit? Sicut enim, inquit, per unius delictum in omnes homines ad condemnationem, sic et per unius iustificationem in omnes homines ad iustificationem vitae 43. Proinde isti unus et unus non Adam et Christus, sed Adam et Abel constitui debuerunt, quoniam cum multi nos in huius vitae tempore praecesserint peccatores, eosque imitati fuerint qui posteriore tempore peccaverunt, ideo tamen volunt isti non nisi Adam dictum, in quo omnes imitatione peccaverunt, quia primus hominum ipse peccavit. Ac per hoc Abel dici debuit, in quo uno omnes similiter homines imitatione iustificentur, quoniam ipse primus hominum iuste vixit. Aut si propter quemdam articulum temporis ad Novi Testamenti exordium pertinentem Christus est positus propter imitationem caput iustorum, Iudas eius traditor caput poni debuit peccatorum. Porro si propterea Christus unus est in quo omnes iustificentur, quia non sola eius imitatio iustos facit, sed per spiritum regenerans gratia, propterea et Adam unus est in quo omnes peccaverunt, quia non sola eius imitatio peccatores facit, sed per carnem generans poena. Ob hoc etiam dictum est omnes et omnes. Neque enim qui generantur per Adam, idem ipsi omnes per Christum regenerantur; sed hoc recte dictum est, quia sicut nullius carnalis generatio nisi per Adam sic spiritalis nullius nisi per Christum. Nam si aliqui possent carne generari non per Adam et aliqui regenerari spiritu non per Christum, non liquide omnes sive hic, sive ibi dicerentur. Eosdem autem omnes postea multos dicit; possunt quippe in aliqua re omnes esse qui pauci sunt; sed multos habet generatio carnalis, multos et spiritalis, quamvis non tam multos haec spiritalis quam illa carnalis. Verum tamen quemadmodum illa omnes habet homines sic ista omnes iustos homines, quia sicut nemo praeter illam homo sic nemo praeter istam iustus homo, et in utraque multi. Sicut enim per inoboedientiam unius hominis peccatores constituti sunt multi, ita per oboedientiam unius hominis iusti constituentur multi 44.
Inter generationem carnalem et generationem spiritualem comparatio.
15. 20. Lex autem subintravit, ut abundaret delictum 45. Hoc ad originale homines addiderunt iam propria voluntate, non per Adam; sed hoc quoque solvitur sanaturque per Christum, quia ubi abundavit peccatum, superabundavit gratia, ut, quemadmodum regnavit peccatum in mortem, etiam quod non ex Adam traxerunt homines, sed sua voluntate addiderunt, sic et gratia regnet per iustitiam in vitam aeternam 46. Non tamen aliqua iustitia praeter Christum, sicut aliqua peccata praeter Adam. Ideo cum dixisset: quemadmodum regnavit peccatum in mortem, hic non addidit: "per unum", aut: "per Adam", quia supra dixerat etiam de peccato illo, quod subintrante lege abundavit, et hoc utique non est originis, sed iam propriae voluntatis, cum autem dixisset: sic et gratia regnet per iustistiam in vitam aeternam, addidit: per Iesum Christum Dominum nostrum, quia generante carne illud tantummodo trahitur, quod est originale peccatum, regenerante autem spiritu non solum originalis, sed etiam voluntariorum fit remissio peccatorum.
Infantium sine baptismo decedentium damnatio.
16. 21. Potest proinde recte dici parvulos sine baptismo de corpore exeuntes in damnatione omnium mitissima futuros. Multum autem fallit et fallitur, qui eos in damnatione praedicat non futuros, dicente Apostolo: Iudicium ex uno delicto in condemnationem, et paulo post: per unius delictum in omnes homines ad condemnationem 47. Quando ergo peccavit Adam non oboediens Deo, tunc eius corpus, quamvis esset animale ac mortale, gratiam perdidit, qua eius animae omni ex parte oboediebat; tunc ille exstitit bestialis motus pudendus hominibus, quem in sua erubuit nuditate; tunc etiam morbo quodam ex repentina et pestifera corruptione concepto factum in illis est, ut illa in qua creati sunt stabilitate aetatis amissa per mutabilitates aetatum irent in mortem. Quamvis ergo annos multos postea vixerint, illo tamen die mori coeperunt, quo mortis legem, qua in senium veterascerent, acceperunt. Non enim stat vel temporis puncto, sed sine intermissione labitur, quidquid continua mutatione sensim currit in finem non perficientem, sed consumentem. Sic itaque impletum est quod dixerat Deus: Qua die ederitis, morte moriemini 48. Ex hac igitur inoboedientia carnis, ex hac lege peccati et mortis quisquis carnaliter generatur, regenerari spiritaliter opus habet, ut non solum ad regnum Dei perducatur, verum etiam a peccati damnatione liberetur. Simul itaque peccato et morti primi hominis obnoxii nascuntur in carne et simul iustitiae vitaeque aeternae secundi hominis sociati renascuntur in baptismo; sic et in Ecclesiastico scriptum est: A muliere initium factum est peccati et per illam omnes morimur 49. Sive autem a muliere, sive ab Adam dicatur, utrumque ad primum hominem pertinet, quoniam, sicut novimus, mulier ex viro est et utriusque una caro est. Unde et illud quod scriptum est: Et erunt duo in carne una 50. Igitur iam non duo, inquit Dominus, sed una caro 51.
Non est infantibus personale peccatum tribuendum.
17. 22. Quapropter qui dicunt parvulos ideo baptizari, ut hoc eis remittatur quod in hac vita proprium contraxerunt, non quod ex Adam traduxerunt, non magno molimine refellendi sunt. Quando enim secum ipsi paululum sine certandi studio cogitaverint, quam sit absurdum nec dignum disputatione quod dicunt, continuo sententiam commutabunt. Quod si noluerint, non usque adeo de humanis sensibus desperandum est, ut metuamus, ne hoc cuipiam persuadeant. Ipsi quippe, ut hoc dicerent, alicuius alterius sententiae suae praeiudicio, ni fallor, impulsi sunt. Ac propterea cum remitti baptizato peccata necessario faterentur nec fateri vellent ex Adam ductum esse peccatum, quod remitti fatebantur infantibus, ipsam infantiam coacti sunt accusare; quasi accusator infantiae hoc securior fieret, quo accusatus ei respondere non posset. Sed istos, ut dixi, omittamus; neque enim sermone vel documentis opus est, quibus innocentia probetur infantum, quantum ad eorum pertinet vitam, quam recenti ortu in se ipsis agunt, si eam non agnoscit sensus humanus nullis amminiculis cuiusquam disputationis adiutus.
Infantibus baptismus necessarius est propter peccati originalis remissionem.
18. 23. Sed illi movent et aliquid consideratione ac discussione dignum videntur afferre, qui dicunt parvulos recenti vita editos visceribus matrum, non propter remittendum peccatum percipere baptismum, sed ut spiritalem procreationem habentes creentur in Christo et ipsius regni caelorum participes fiant, eodem modo filii et heredes Dei, coheredes autem Christi 52. A quibus tamen, cum quaeritur, utrum non baptizati et non effecti coheredes Christi regnique caelorum participes habeant saltem beneficium salutis aeternae in resurrectione mortuorum, laborant vehementer, nec exitum inveniunt. Quis enim christianorum ferat, cum dicitur ad aeternam salutem posse quemquam pervenire, si non renascatur in Christo 53, quod per baptismum fieri voluit eo iam tempore, quo tale sacramentum constituendum fuit regenerandis in spem salutis aeternae 54? Unde dicit Apostolus: Non ex operibus iustitiae, quae nos fecimus, sed secundum suam misericordiam salvos nos fecit per lavacrum regenerationis 55. Quam tamen salutem in spe dicit esse, cum hic vivimus, ubi ait: Spe enim salvi facti sumus. Spes autem quae videtur non est spes; quod enim videt quis, quid sperat? Si autem quod non videmus speramus, per patientiam exspectamus 56. Sine ista ergo regeneratione salvos in aeternum posse parvulos fieri quis audeat adfirmare, tamquam non pro eis mortuus sit Christus? Etenim Christus pro impiis mortuus est 57. Isti autem, qui, ut manifestum est, nihil in sua propria vita impie commiserunt, si nec originaliter ullo, impietatis vinculo detinentur, quomodo pro eis mortuus est, qui pro impiis mortuus est? Si nulla originalis peccati aegritudine sauciati sunt, quomodo ad medicum Christum, hoc est, ad percipiendum sacramentum salutis aeternae, suorum currentium pio timore portantur, et non eis in Ecclesia dicitur: "Auferte hinc innocentes istos; non est opus sanis medicus, sed male habentibus; non venit Christus vocare iustos, sed peccatores" 58? Numquam dictum est, numquam dicitur, numquam omnino dicetur in Ecclesia Christi tale commentum.
Infantes ante baptismum peccatores sunt.
19. 24. Ac ne quis existimet ideo parvulos ad baptismum adferri oportere, quia, sicut peccatores non sunt, ita nec iusti sunt, quomodo ergo quidam meritum huius aetatis a Domino laudatum esse commemorant, quando ait: Sinite parvulos venire ad me; talium est enim regnum caelorum 59? Si enim hoc non propter humilitatis similitudinem, quod humilitas parvulos faciat, sed propter puerorum vitam laudabilem dictum est, profecto et iusti sunt. Non enim recte aliter dici potuit: Talium est regnum caelorum, cum esse non possit nisi iustorum. Sed forte hoc quidem non congruenter dicitur, quod parvulorum vitam laudaverit Dominus dicens: Talium est regnum caelorum, cum verax ille sit intellectus, quod humilitatis similitudinem in parva aetate posuerit. Verumtamen forsitan hoc tenendum est, quod dixi, propterea parvulos baptizari debere, quia, sicut peccatores non sunt, ita nec iusti sunt. Sed cum dictum esset: Non veni vocare iustos, quasi ei responderetur: "Quos ergo vocare venisti?" continuo subiunxit: sed peccatores in paenitentiam. Ac per hoc quomodo si iusti sunt, ita etiam si peccatores non sunt, non eos venit vocare qui dixit: Non veni vocare iustos, sed peccatores. Et ideo baptismo eius, qui eos non vocat, non tantum frustra, verum etiam improbe videntur irruere; quod absit ut sentiamus. Vocat eos igitur medicus, qui non est opus sanis, sed aegrotantibus, nec venit vocare iustos, sed peccatores in paenitentiam. Et ideo quia suae vitae propriae peccatis nullis adhuc tenentur obnoxii, originalis in eis aegritudo sanatur in eius gratia, qui salvos facit per lavacrum regenerationis 60.
Infantes in baptismo dicendi sunt poenitentes et fideles.
19. 25. Dicet aliquis: "Quomodo ergo et ipsi vocantur in paenitentiam? Numquid tantillos potest aliquid paenitere?". Huic respondetur: "Si propterea paenitentes dicendi non sunt quia sensum paenitendi nondum habent, nec fideles dicendi sunt, quia similiter sensum credendi nondum habent. Si autem propterea recte fideles vocantur, quoniam fidem per verba gestantium quodam modo profitentur, cur non prius etiam paenitentes habeantur, cum per eorumdem verba gestantium diabolo et huic saeculo renuntiare monstrantur? Totum hoc in spe fit vi sacramenti et divinae gratiae, quam Dominus donavit Ecclesiae". Ceterum quis ignorat quod baptizatus parvulus, si ad rationales annos veniens non crediderit nec se ab illicitis concupiscentiis abstinuerit, nihil ei proderit quod parvus accepit? Verumtamen si percepto baptismate de hac vita emigraverit, soluto reatu, cui originaliter erat obnoxius, perficietur in illo lumine veritatis, quod incommutabiliter manens in aeternum iustificatos praesentia Creatoris illuminat. Peccata enim sola separant inter homines et Deum, quae solvuntur eius gratia, per quem mediatorem reconciliamur, cum iustificat impium.
Nulla est salus et vita aeterna extra regnum caelorum.
20. 26. Terrentur autem isti sententia Domini dicentis: Nisi quis natus fuerit denuo, non videbit regnum Dei - quod cum exponeret, ait: Nisi quis renatus fuerit ex aqua et Spiritu, non intrabit in regnum caelorum 61 - et propterea conantur parvulis non baptizatis innocentiae merito salutem ac vitam aeternam tribuere, sed, quia baptizati non sunt, eos a regno caelorum facere alienos nova quadam et mirabili praesumptione, quasi salus aeternae vitae aeterna possit esse praeter Christi hereditatem, praeter regnum caelorum. Habent enim videlicet quo confugiant atque ubi delitescant, quia non ait Dominus: Si quis non renatus fuerit ex aqua et spiritu, "non habebit vitam", sed ait: non intrabit in regnum Dei. Nam si illud dixisset, nulla hinc dubitatio posset oboriri. Auferatur ergo iam dubitatio, Dominum audiamus, non suspiciones coniecturasque mortalium, Dominum audiamus, inquam, non quidem hoc de sacramento sancti lavacri dicentem, sed de sacramento sanctae mensae suae, quo nemo rite nisi baptizatus accedit: Nisi manducaveritis carnem meam et biberitis sanguinem meum, non habebitis vitam in vobis 62. Quid ultra quaerimus? Quid ad hoc responderi potest, nisi pertinacia pugnaces nervos adversus constantiam perspicuae veritatis intendat?
Praeceptum eucharisticum etiam infantes amplectitur.
20. 27. An vero quisquam etiam hoc dicere audebit, quod ad parvulos haec sententia non pertineat possintque sine participatione corporis huius et sanguinis in se habere vitam, quia non ait: "Qui non manducaverit", sicut de baptismo: Qui non renatus fuerit, sed ait: Si non manducaveritis, velut eos alloquens qui audire et intellegere poterant, quod utique non valent parvuli? Sed qui hoc dicit, non adtendit, quia nisi omnes ista sententia teneat, ut sine corpore et sanguine Filii hominis vitam habere non possint, frustra etiam aetas maior id curat. Potest enim, si non voluntatem, sed verba loquentis adtendas, eis solis videri dictum, quibus tunc Dominus loquebatur, quia non ait "qui non manducaverit", sed: Si non manducaveritis. Et ubi est quod eodem loco de hac ipsa re ait: Panis, quem ego dedero, caro mea est pro saeculi vita 63? Secundum hoc enim etiam ad nos pertinere illud sacramentum intellegimus, qui tunc nondum fuimus, quando ista dicebat, quia non possumus dicere ad saeculum nos non pertinere, pro cuius vita Christus suam carnem dedit. Quis autem ambigat saeculi nomine homines significasse, qui nascendo in hoc saeculum veniunt? Nam, sicut alibi ait: Filii saeculi huius generant et generantur 64. Ac per hoc etiam pro parvulorum vita caro data est, quae data est pro saeculi vita; et si non manducaverint carnem filii hominis, nec ipsi habebunt vitam.
Infantes non baptizati in numero non credentium computandi sunt.
20. 28. Hinc est etiam illud: Pater diligit Filium, et omnia dedit in manu eius. Qui credit in Filium, habet vitam aeternam; qui autem incredulus est Filio, non habebit vitam, sed ira Dei manet super eum 65. In quo igitur horum genere ponemus infantes? In eorum qui credunt in Filium, an in eorum qui sunt increduli Filio? "In neutro, ait aliquis, quia cum adhuc credere non possunt, nec increduli deputandi sunt". Non hoc indicat ecclesiastica regula, quae baptizatos infantes fidelium numero adiungit. Porro si isti, qui baptizantur, propter virtutem celebrationemque tanti sacramenti, quamvis suo corde atque ore non agant quod ad credendum confitendumque pertineat 66, tamen in numero credentium computantur, profecto illi, quibus sacramentum defuerit, in eis habendi sunt qui non credunt Filio; atque ideo si huius inanes gratiae corpore exierint, sequetur eos quod dictum est: Non habebunt vitam, sed ira Dei manet super eos. Et unde hoc, quando eos clarum est peccata propria non habere, si nec originali peccato teneantur obnoxii?
Inscrutabilis est Dei iustitia in babtismi gratia distribuenda.
21. 29. Bene autem non ait: ira Dei "veniet super eum", sed: manet super eum. Ab hac quippe ira, qua omnes sub peccato sunt 67, de qua dicit Apostolus: Fuimus enim et nos aliquando naturaliter filii irae sicut et ceteri 68, nulla res liberat nisi gratia Dei per Iesum Christum Dominum nostrum 69. Haec gratia cur ad illum veniat, ad illum non veniat, occulta esse causa potest, iniusta non potest. Numquid enim iniquitas apud Deum? absit 70. Sed prius sanctarum Scripturarum auctoritatibus colla subdenda sunt, ut ad intellectum per fidem quisque perveniat. Neque enim frustra dictum est: Iudicia tua sicut multa abyssus 71. Cuius abyssi altitudinem veluti expavescens, exclamat Apostolus: O altitudo divitiarum sapientiae et scientiae Dei 72! Praemiserat quippe sententiam mirae profunditatis dicens: Conclusit enim Deus omnes in incredulitate, ut omnibus misereatur 73. Cuius profunditatis veluti horrore percussus: O altitudo, inquit, divitiarum sapientiae et scientiae Dei! quam inscrutabilia sunt iudicia eius et investigabiles viae eius! Quis enim cognovit sensum Domini? aut quis consiliarius illius fuit? aut quis prior dedit illi, et retribuetur ei? Quoniam ex ipso et per ipsum et in ipso sunt omnia; ipsi gloria in saecula saeculorum, Amen 74. Valde ergo parvum sensum habemus ad discutiendam iustitiam iudiciorum Dei, ad discutiendam gratiam gratuitam, nullis meritis praecedentibus non iniquam, quae non tam movet, cum praestatur indignis quam cum aeque indignis aliis denegatur.
Diversa sors infantium iustitiae Dei mysterio obtegitur.
21. 30. Nam et hi, quibus videtur iniustum, ut parvuli sine gratia Christi de corpore exeuntes non solum regno Dei, quo et ipsi fatentur nisi per baptismum renatos intrare non posse, verum etiam vita aeterna et salute priventur, quaerentes quomodo iustum sit, ut alius ab originali impietate solvatur, alius non solvatur, cum eadem sit utriusque conditio, ipsi respondeant secundum sententiam suam, quomodo identidem iustum sit, ut huic praestetur baptismus, quo intret in regnum Dei, illi non praestetur, cum sit utriusque par causa. Si enim movet, cur ex his duobus, cum ex aequo ambo sint originaliter peccatores, alius ab hoc vinculo solvitur, cui conceditur baptismus, alius non solvitur, cui talis gratia non conceditur, cur non pariter movet, quod ex duobus originaliter innocentibus alius accepit baptismum, quo in regnum Dei possit intrare, alius non accepit, ne ad regnum Dei possit accedere? Nempe in utraque causa ad illam exclamationem reditur: O altitudo divitiarum 75! Ex ipsis deinde baptizatis parvulis dicatur mihi, cur alius rapitur, ne malitia mutet intellectum eius 76, et alius vivit impius futurus? Nonne, si ambo raperentur, ambo in regnum caelorum ingrederentur? Et tamen non est iniquitas apud Deum. Quid? illud quem non moveat, quem non in tanta altitudine exclamare compellat, quod alii parvuli spiritu immundo vexantur 77, alii nihil tale patiuntur, alii etiam in uteris matrum 78, sicut Ieremias, sanctificantur, cum omnes, si est originale peccatum, pariter rei sint, si non est, pariter innocentes sint? Unde ista tanta dìversitas, nisi quia inscrutabília sunt iudicia eius et investigabiles viae eius 79?
Refellit eos qui putant animas ob delicta alibi commissa in corpora detrudi et in iis magis minusve affligi.
22. 31. An forte illud iam explosum repudiatumque sentiendum est, quod animae prius in caelesti habitatione peccantes gradatim atque paulatim ad suorum meritorum corpora veniant, ac pro ante gesta vita magis minusve corporeis pestibus affligantur? Cui opinioni quamvis sancta Scriptura apertissime contradicat, quae cum gratiam commendaret, Nondum natis, inquit, nec qui aliquid egerint boni aut mali, ut secundum electionem propositum Dei maneret, non ex operibus, sed ex vocante dictum est, quod maior serviet minori 80, nec ipsi tamen qui hoc sentiunt evadunt huius quaestionis angustias, sed in eis coartati et haerentes similiter: O altitudo! exclamare coguntur. Unde enim fit, ut homo ab ineunte pueritia modestior, ingeniosior, temperantior, ex magna parte libidinum victor, qui oderit avaritiam, luxuriam detestetur atque ad virtutes ceteras provectior aptiorque consurgat, et tamen eo loco sit, ubi ei praedicari gratia christiana non possit - Quomodo enim invocabunt, in quem non crediderunt? aut quomodo credent, quem non audierunt? Quomodo autem audient sine praedicante? 81 -. Alius autem tardus ingenio, libidinibus deditus, flagitiis et facinoribus coopertus, ita gubernetur, ut audiat, credat, baptizetur, rapiatur aut, si detentus hic fuerit, laudabiliter vivat? Ubi duo isti tam diversa merita contraxerunt, non dico, ut iste credat, ille non credat, quod est propriae voluntatis, sed ut iste audiat quod credat, ille non audiat - hoc enim non est in hominis potestate - ubi, inquam, haec tam diversa merita contraxerunt? Si in caelo egerunt aliquam vitam, ut pro suis actibus propellerentur vel laberentur in terras congruisque suae ante actae vitae corporeis receptaculis tenerentur, ille utique melius ante hoc mortale corpus vixisse credendus est, qui eo non multum meruit praegravari, ut et bonum haberet ingenium et concupiscentiis eius mitioribus urgeretur, quas posset facile superare; et tamen eam sibi gratiam praedicari non meruit, qua sola posset a secundae mortis pernicie liberari. Ille autem pro meritis deterioribus, sicut putant, graviori corpori implicitus et ob hoc cordis obtunsi, cum carnis illecebris ardentissima cupidine vinceretur et per nequissimam vitam peccatis pristinis, quibus ad hoc venire meruerat, adderet peiora terrena, aut in cruce tamen audivit: Hodie mecum eris in paradiso 82, aut alicui cohaesit Apostolo, cuius praedicatione mutatus et per lavacrum regenerationis salvus effectus est, ut ubi abundavit peccatum, superabundaret gratia 83. Quid hinc respondeant omnino non video, qui volentes humanis coniecturis iustitiam Dei defendere et ignorantes altitudinem gratiae fabulas improbabiles texuerunt.
Exemplum cuiusdam morionis christiani.
22. 32. Multa enim dici possunt de miris vocationibus hominum, sive quas legimus sive quas experti sumus, quibus eorum opinio subvertatur, qui credunt ante ista corpora sua quasdam proprias vitas gessisse animas hominum, quibus ad haec venirent pro diversitate meritorum diversa hic experturae vel bona vel mala. Sed terminandi huius operis cura non sinit in his diutius immorari. Unum tamen, quod inter multa mirabile comperi, non tacebo. Quis non secundum istos, qui ex meritis prioris vitae ante hoc corpus in caelestibus gestae animas terrenis corporibus magis minusve gravari opinantur, adfirmet eos ante istam vitam sceleratius immaniusque peccasse, qui mentis lumen sic amittere meruerant, ut sensu vicino pecoribus nascerentur, non dico tardissimi ingenio - nam hoc de aliis dici solet - sed ita excordes, ut etiam cirrati ad movendum risum exhibeant cordatis delicias fatuitatis, quorum nomen ex graeco derivatum moriones vulgus appellat? Talium tamen quidam fuit ita christianus, ut, cum esset omnium iniuriarum suarum mira fatuitate patientissimus, iniuriam tamen nominis Christi vel in se ipso religionis, qua imbutus erat, sic ferre non posset, ut blasphemantes videlicet cordatos, a quibus haec ut provocaretur audiebat, insectari lapidibus non desisteret nec in ea causa vel dominis parceret. Tales ergo praedestinari et creari arbitror, ut qui possunt intellegant Dei gratiam et Spiritum, qui ubi vult spirat 84, ob hoc omne ingenii genus in filiis misericordiae non praeterire itemque omne ingenii genus in gehennae filiis praeterire, ut qui gloriatur in Domino glorietur 85. Illi autem qui pro meritis vitae superioris accipere quasque animas diversa terrena corpora adfirmant, quibus aliae magis, aliae minus graventur, et pro eisdem meritis humana ingenia variari, ut acutiora sint quaedam et alia obtunsiora, proque ipsius vitae superioris meritis divinam quoque gratiam liberandis hominibus dispensari, quid de isto poterunt respondere? Quomodo ei tribuent et teterrimam vitam superiorem, ut ex hoc fatuus nasceretur, et tam bene meritam, ut ex hoc in Christo gratia multis acutissimis praeferretur?
Nulla est salus infantibus sine baptismo.
22. 33. Cedamus igitur et consentiamus auctoritati sanctae Scripturae, quae nescit falli nec fallere, et, sicut nondum natos ad discernenda merita eorum aliquid boni vel mali egisse non credimus, ita omnes sub peccato esse, quod per unum hominem intravit in mundum et per omnes homines pertransiit 86, a quo non liberat nisi gratia Dei per Dominum nostrum Iesum Christum, minime dubitemus.
23. 33. Cuius medicinalis adventus non est opus sanis, sed aegrotantibus, quia non venit vocare iustos, sed peccatores 87, in cuius regnum non intrabit nisi qui renatus fuerit ex aqua et spiritu nec praeter regnum eius salutem ac vitam possidebit aeternam, quoniam qui non manducaverit carnem eius 88, et qui incredulus est Filio, non habebit vitam, sed ira Dei manet super eum 89. Ab hoc peccato, ab hac aegritudine, ab hac ira Dei, cuius naturaliter filii sunt, qui etiam si per aetatem non habent proprium, trahunt tamen originale peccatum, non liberat nisi Agnus Dei qui tollit peccata mundi 90, non nisi Medicus, qui non venit propter sanos, sed propter aegrotos, non nisi Salvator, de quo dictum est generi humano: Natus est vobis hodie Salvator 91; non nisi Redemptor, cuius sanguine deletur debitum nostrum. Nam quis audeat dicere non esse Christum infantium salvatorem nec redemptorem? Unde autem salvos facit, si nulla in eis est originalis aegritudo peccati? Unde redimit, si non sunt per originem primi hominis venumdati sub peccato 92? Nulla igitur ex nostro arbitrio, praeter baptismum Christi, salus aeterna promittatur infantibus, quam non promittit Scriptura divina humanis omnibus ingeniis praeferenda.
Infantibus quoque baptismus est salus, eucharistia vita.
24. 34. Optime punici christiani baptismum ipsum nihil aliud quam salutem, et sacramentum corporis Christi, nihil aliud quam vitam vocant. Unde, nisi ex antiqua, ut existimo, et apostolica traditione, qua Ecclesiae Christi insitum tenent, praeter baptismum et participationem mensae Dominicae, non solum ad regnum Dei, sed nec ad salutem et vitam aeternam posse quemquam hominum pervenire? Hoc enim et Scriptura testatur secundum ea quae supra diximus. Nam quid aliud tenent, qui baptismum nomine salutis appellant, nisi quod dictum est: Salvos nos fecit per lavacrum regenerationis 93; et quod Petrus ait: Sic et vos simili forma baptisma salvos facit 94? quid aliud etiam qui sacramentum mensae Dominicae vitam vocant, nisi quod dictum est: Ego sum panis vivus, qui de caelo descendi; et: Panis, quem ego dedero, caro mea est pro saeculi vita; et: Si non manducaveritis carnem Filii hominis et sanguinem biberitis, non habebitis vitam in vobis 95? Si ergo, ut tot et tanta divina testimonia concinunt, nec salus nec vita aeterna sine baptismo et corpore et sanguine Domini cuiquam speranda est, frustra sine his promittitur parvulis. Porro si a salute ac vita aeterna hominem nisi peccata non separant, per haec sacramenta non nisi peccati reatus in parvulis solvitur; de quo reatu scriptum est neminem esse mundum, nec si unius diei fuerit vita eius 96. Unde est et illud in Psalmis: Ego enim in iniquitatibus conceptus sum et in peccatis mater mea me in utero aluit 97; aut enim ex persona generali ipsius hominis dicitur aut, si proprie David hoc de se dicit, non utique de fornicatione, sed de legitimo connubio natus fuit. Non itaque dubitemus etiam pro infantibus baptizandis sanguinem fusum, qui priusquam funderetur, sic in sacramento datus est et commendatus, ut diceretur: Hic est sanguis meus, qui pro multis effundetur in remissionem peccatorum 98. Negant enim illos liberari, qui sub peccato esse nolunt fateri. Nam unde liberantur, si nulla servitute peccati tenentur obstricti?
In peccati tenebris infantes manent absque baptismo.
24. 35. Ego, inquit, lux in saeculum veni, ut omnis, qui crediderit in me, non maneat in tenebris 99. Hoc dicto quid ostendit nisi in tenebris esse omnem qui non credit in eum et credendo efficere, ne maneat in tenebris? Has tenebras quid nisi peccata intellegimus? Sed quodlibet aliud intellegantur hec tenebrae, profecto qui non credit in Christum manebit in eis, et utique poenales sunt, non quasi nocturnae ad quietem animantium necessariae.
25. 35. Proinde parvuli, si per sacramentum, quod ad hoc divinitus institutum est, in credentium numerum non transeant, profecto in his tenebris remanebunt.
Nemo illuminatur praeter baptismum.
25. 36. Quamvis eos nonnulli mox natos illuminari credant sic intellegentes quod scriptum est: Erat lumen verum, quod illuminat omnem hominem venientem in hunc mundum 100. Quod si ita est, multum mirandum est, quomodo illuminati ab unico Filio, quod erat in principio Verbum Deus apud Deum, non ammittantur ad regnum Dei, nec sint heredes Dei, coheredes autem Christi. Hoc enim eis nisi per baptismum non praestari etiam qui hoc sentiunt confitentur. Deinde iam illuminati, si ad consequendum regnum Dei nondum sunt idonei, saltem ipsum baptismum, quo ad hoc idonei fiunt, laeti suscipere debuerunt; cui tamen eos videmus cum magnis fletibus reluctari eamque ignorantiam in illa aetate contemnimus, ut sacramenta, quae illis prodesse novimus, in eis etiam reluctantibus compleamus. Cur enim et Apostolus dicit: Nolite pueri esse mentibus 101, si iam lumine illo vero, quod Verbum Dei est, eorum mentes illuminatae sunt?
Nullus hominum illuminatur nisi a Deo.
25. 37. Itaque illud, quod in Evangelio positum est: Erat lumen verum, quod illuminat omnem hominem venientem in hunc mundum 102, ideo dictum est, quia nullus hominum illuminatur nisi illo lumine veritatis, quod Deus est, ne quisquam putaret ab eo se illuminari, a quo aliquid audit ut discat, non dico, si quemquam magnum hominem, sed nec si angelum ei contingat habere doctorem. Adhibetur enim sermo veritatis extrinsecus vocis ministerio corporalis, verumtamen neque qui plantat est aliquid neque qui rigat, sed qui incrementum dat Deus 103. Audit quippe homo dicentem vel hominem vel angelum; sed ut sentiat et cognoscat verum esse quod dicitur, illo lumine intus mens eius aspergitur, quod aeternum manet, quod etiam in tenebris lucet. Sed sicut sol iste a caecis, quamvis eos suis radiis quodam modo vestiat, sic ab stultitiae tenebris non comprehenditur 104.
Homo interior in tenebris manet sine fide.
25. 38. Cur autem, cum dixisset: Quod illuminat omnem hominem, addiderit: venientem in hunc mundum - unde haec opinio nata est, quod in exorta corporali ab utero matris recentissimo illuminet mentes nascentium parvuloram -, quamvis in graeco ita sit positum, ut possit intellegi etiam ipsum lumen veniens in hunc mundum, tamen, si hominem venientem in hunc mundum necesse est accipi, aut simpliciter dictum arbitror, sicut multa in Scripturis repperiuntur, quibus etiam detractis nihil sententiae minuatur, aut, si propter aliquam distinctionem additum esse credendum est, fortasse hoc dictum est ad discernendam spiritalem illuminationem ab ista corporali, quae sive per caeli luminaria sive quibusque ignibus illuminat oculos carnis, ut hominem interiorem dixerit venientem in hunc mundum, quia exterior corporeus est, sicut hic mundus, tamquam diceret: "Illuminat omnem hominem venientem in corpus", secundum illud quod scriptum est: Sortitus sum animam bonam et veni in corpus incoinquinatum 105. Aut ergo sic dictum est, si distinctionis alicuius gratia dictum est, Illuminat omnem hominem venientem in hunc mundum, tamquam dictum esset: "Illuminat omnem interiorem hominem", quia homo interior, cum veraciter fit sapiens, non nisi ab illo illuminatur, quod est lumen verum; aut, si rationem ipsam, qua humana anima rationalis appellatur, quae ratio adhuc velut quieta et quasi sopita, tamen insita et quodam modo inseminata in parvulis latet, illuminationem voluit appellare, tamquam interioris oculi creationem; non resistendum est tunc eam fieri, cum anima creatur, et non absurde hoc intellegi, cum homo venit in mundum. Verumtamen etiam ipse, quamvis iam creatus oculus, necesse est in tenebris mancat, si non credat in eum qui dixit: Ego lux in saeculum veni, ut omnis qui credit in me non maneat in tenebris 106. Quod per sacramentum baptismatis in parvulis fieri non dubitat mater Ecclesia, quae cor et os maternum eis praestat, ut sacris mysteriis imbuantur, quia nondum possunt corde proprio credere ad iustitiam, nec ore proprio confiteri ad salutem 107. Nec ideo tamen eos quisquam fidelium fideles appellare cunctatur, quod a credendo utique nomen est, quamvis hoc non ipsi, sed alii pro eis inter sacramenta responderint.
Ecclesia universalis agnoscit etiam infantes Christi redemptione indigere.
26. 39. Nimis longum fiet, si ad singula testimonia similiter disputemus. Unde commodius esse arbitror acervatim multa congerere, quae occurrere potuerint vel quae sufficere videbuntur, quibus appareat Dominum Iesum Christum non aliam ob causam in carne venisse ac forma servi accepta factum oboedientem usque ad mortem crucis 108, nisi ut hac dispensatione misericordissimae gratiae omnes, quibus tamquam membris in suo corpore constitutis caput est ad capessendum regnum caelorum, vivificaret, salvos faceret, liberaret, redimeret, illuminaret, qui prius fuissent in peccatorum morte, languoribus, servitute, captivitate, tenebris constituti, sub potestate diaboli principis peccatorum, ac sic fieret mediator Dei et hominum, per quem post inimicitias impietatis nostrae illius gratiae pace finitas 109 reconciliaremur Deo in aeternam vitam ab aeterna morte quae talibus impendebat erepti. Hoc enim cum abundantius apparuerit, consequens erit, ut ad istam Christi dispensationem, quae per hanc eius humilitatem facta est, pertinere non possint, qui vita, salute, liberatione, redemptione, illuminatione non indigent. Et quoniam ad hanc pertinet baptismus, quo Christo consepeliuntur 110, ut incorporentur illi membra eius, hoc est fideles eius, profecto nec baptismus est necessarius eis, qui illo remissionis et reconciliationis beneficio, quae fit per mediatorem, non opus habent. Porro quia parvulos baptizandos esse concedunt, qui contra auctoritatem universae Ecclesiae procul dubio per Dominum et Apostolos traditam venire non possunt, concedant oportet eos egere illis beneficiis mediatoris, ut abluti per sacramentum caritatemque fidelium ac sic incorporati Christi corpori, quod est Ecclesia, reconcilientur Deo, ut in illo vivi, ut salvi, ut liberati, ut redempti, ut illuminati fiant. Unde, nisi a morte, vitiis, reatu, subiectione, tenebris peccatorum? quae quoniam nulla in ea aetate per suam vitam propriam commiserunt, restat originale peccatum.
Testimonia evangelica de necessitate baptismi ad infantes salvandos.
27. 40. Haec ratiocinatio tunc erit fortior, cum ea quae promisi testimonia multa congessero. Iam supra posuimus: Non veni vocare iustos, sed peccatores 111. Item cum ad Zaccheum esset ingressus: Hodie, inquit, salus domui huic facta est, quoniam et iste filius est Abrahae. Venit enim filius hominis quaerere et salvare quod perierat 112. Hoc et de ove perdita et relictis nonaginta novem quaesita et inventa, hoc et de drachma quae perierat ex decem 113. Unde oportebat, ut dicit, praedicari in nomine eius paenitentiam et remissionem peccatorum in omnes gentes incipientibus ab Ierusalem 114. Marcus etiam in fine Evangelii sui Dominum dixisse testatur: Euntes in mundum universum praedicate Evangelium omni creaturae. Qui crediderit et baptizatus fuerit, salvus erit; qui vero non crediderit, condemnabitur 115. Quis autem nesciat credere esse infantibus baptizari, non credere autem non baptizari? Ex Ioannis autem Evangelio quamvis iam nonnulla posuerimus adtende etiam ista. Ioannes Baptista de illo: Ecce Agnus Dei, ecce qui tollit peccata mundi 116; et ipse de se ipso: Qui de ovibus meis sunt vocem meam audiunt, et ego novi illas et sequuntur me; et ego vitam aeternam do illis et non peribunt in aeternum 117. Quia ergo de ovibus eius non esse incipiunt parvuli nisi per baptismum; profecto, si hoc non accipiunt, peribunt; vitam enim aeternam, quam suis dabit ovibus, non habebunt. Item alio loco: Ego sum via, veritas et vita; nemo venit ad Patrem nisi per me 118.
Testimonia ex 1 Pt. 27. 41. Hanc doctrinam suscipientes Apostoli vide quanta contestatione declarent. Petrus in prima epistola: Benedictus est, inquít, Deus, Pater Domini nostri Iesu Christi, secundum multitudinem misericordiae suae qui regeneravit nos in spem vitae aeternae per resurrectionem Iesu Christi, in hereditatem immortalem et incontaminatam, florentem, servatam in caelis vobis, qui in virtute Dei conversamini per fidem in salutem paratam palam fieri in tempore novissimo 119. Et paulo post: Inveniamini, inquit, in laudem et honorem Iesu Christi, quem ignorabatis, in quem modo non videntes creditis, quem cum videritis exsultabitis gaudio inenarrabili et honorato gaudio percipientes testamentum fidei, salutem animarum vestrarum 120. Item alio loco: Vos autem, inquit, genus electum, regale sacerdotium, gens sancta, populus in adoptione, ut virtutes enuntietis eius qui vos de tenebris vocavit in illud admirabile lumen suum 121. Et iterum: Christus, inquit, pro peccatis nostris passus est, iustus pro iniustis, ut nos adducat ad Deum 122. Item cum commemorasset in arca Noe octo homines salvos factos: Sic et vos, inquit, simili forma baptisma salvos facit 123. Ab hac ergo salute et lumine alieni sunt parvuli et in perditione ac tenebris remanebunt, nisi per adoptionem populo Dei fuerint sociati tenentes Christum passum iustum pro iniustis, ut eos adducat ad Deum 124.
Testimonia ex 1 Io
27. 42. Ex epistola etiam Ioannis haec mihi occurrerunt, quae huic quaestioni necessaria visa sunt. Quodsi in lumine, inquit, ambulaverimus, sicut et ipse est in lumine, societatem habemus in invicem et sanguis Iesu Christi filii eius purgabit nos ab omni delicto 125. Item alio loco: Si testimonium, inquit, hominum accipimus, testimonium Dei maius est, quia hoc est testimonium Dei, quod maius est, quia testificatus est de Filio suo. Qui crediderit in Filium Dei, habet testimonium in semetipso. Qui non crediderit Deo, mendacem facit eum, quia non credidit in testimonium, quod testificatus est de Filio suo. Et hoc est testimonium, quia vitam aeternam dedit nobis Deus, et haec vita in Filio eius est. Qui habet Filium, habet vitam; qui non habet Filium, non vitam habet 126. Non solum igitur regnum caelorum, sed nec vitam parvuli habebunt, si Filium non habebunt, quem nisi per baptismum eius habere non possunt. Item alio loco: In hoc, inquit, manifestatus est Filius Dei, ut solvat opera diaboli 127. Non ergo pertinebunt parvuli ad gratiam manifestationis Filii Dei, si non in eis solvet opera diaboli.
Testimonia ex epistula ad Romanos.
27. 43. Iam nunc adtende in hanc rem Pauli apostoli testimonia tanto utique plura, quanto plures epistolas scripsit et quanto diligentius curavit commendare gratiam Dei adversus eos, qui operibus gloriabantur atque ignorantes Dei iustitiam et suam iustitiam volentes constituere iustitiae Dei non erant subditi 128. In epistola ad Romanos: Iustitia, inquit, Dei in omnes qui credunt; non enim est distinctio. Omnes enim peccaverunt et egent gloriam Dei, iustificati gratis per gratiam ipsius per redemptionem, quae est in Christo Iesu, quem proposuit Deus propitiatorium per fidem in sanguine ipsius ad ostensionem iustitiae eius propter propositum praecedentium peccatorum in Dei patientia, ad ostendendam iustitiam ipsius in hoc tempore, ut sit iustus et iustificans eum, qui ex fide est Iesu 129. Item alio loco: Ei qui operatur, inquit, merces non imputatur secundum gratiam, sed secundum debitum; ei vero qui non operatur, credit autem in eum qui iustificat impium, deputatur fides ad iustitiam. Sicut et David dicit beatitudinem hominis, cui Deus accepto fert iustitiam sine operibus: "beati quorum remissae sunt iniquitates et quorum tecta sunt peccata. Beatus vir, cui non imputavít Dominus peccatum". Item paulo post: Non est autem scriptum, inquit, propter illum tantum, quia deputatum est illi, sed et propter nos, quibus deputabitur credentibus in eum, qui excitavit Iesum Christum Dominum nostrum a mortuis, qui traditus est propter delicta nostra, et resurrexit propter iustificationem nostram 130. Et paulo post: Si enim Christus, inquit, cum infirmi essemus adhuc, iuxta tempus pro impiis mortuus est 131. Et alibi: Scimus, inquit, quia lex spiritalis est; ego autem carnalis sum, venundatus sub peccato. Quod enim operor, ignoro; non enim quod volo, hoc ago, sed quod odi, illud facio. Si autem quod nolo, hoc facio, consentio legi, quoniam bona. Nunc autem iam non ego operor illud, sed id quod in me habitat peccatum. Scio enim quia non habitat in me, hoc est in carne mea, bonum. Velle enim adiacet mihi, perficere autem bonum non invenio. Non enim quod volo facio bonum, sed quod nolo malum, hoc ago. Si autem quod nolo, ego hoc facio, iam non ego operor illud, sed quod habitat in me peccatum. Invenio ergo legem mihi volenti facere bonum, quoniam mihi malum adiacet. Condelector enim legi Dei secundum interiorem hominem, video autem aliam legem in membris meis repugnantem legi mentis meae et captivantem me in lege peccati, quae est in membris meis. Miser ego homo! Quis me liberabit de corpore mortis huius? Gratia Dei per Iesum Christum Dominum nostrum 132. Dicant qui possunt homines nasci nisi in corpore mortis huius, ut possint etiam dicere non eis necessariam gratiam Dei per Iesum Christum, qua liberentur de corpore mortis huius. Item paulo post Quod enim impossibile erat legis, in quo infirmabatur per carnem, Deus Filium suum misit in similitudine carnis peccati et de peccato damnavit peccatum in carne 133. Dicant qui audent oportuisse nasci Christum in similitudine carnis peccati, nisi nos nati essemus in carne peccati.
Testimonia ex epistulis ad Corinthios.
27. 44. Item ad Corinthios: Tradidi enim vobis in primis, inquit, quod et accepi, quia Christus mortuus est pro peccatis nostris secundum Scripturas 134. Item ad eosdem Corinthios in secunda: Caritas enim Christi compellit nos iudicantes hoc, quoniam unus pro omnibus mortuus est, ergo omnes mortui sunt. Et pro omnibus mortuus est, ut qui vivunt iam non sibi vivant, sed ei, qui pro ipsis mortuus est et resurrexit. Itaque nos amodo neminem novimus secundum carnem et, si noveramus secundum carnem Christum, sed nunc iam non novimus. Si qua igitur in Christo, nova creatura; vetera transierunt, ecce facta sunt nova. Omnia autem ex Deo, qui reconciliavit nos sibi per Christum et dedit nobis ministerium reconciliationis. Quemadmodum? quia Deus erat in Christo mundum reconcilians sibi, non reputans illis delicta eorum et ponens in nobis verbum reconciliationis. Pro Christo ergo legatione fungimur tamquam Deo exhortante per nos; obsecramus pro Christo reconciliari Deo. Eum qui non noverat peccatum pro nobis peccatum fecit, ut nos simus iustitia Dei in ipso. Cooperantes autem et rogamus, ne in vacuum gratiam Dei suscipiatis. Dicit enim: Tempore acceptabili exaudivi te et in díe salutis adiuvi te. Ecce nunc tempus acceptabile, ecce nunc dies salutis 135. Ad hanc reconciliationem et salutem si non pertinent parvuli, quis eos quaerit ad baptismum Christi? Si autem pertinent, inter homines mortuos sunt, pro quibus ille mortuus est, nec ab eo reconciliari et salvari possunt, nisi dimissa non reputet delicta eorum.
Testimonia ex epistula ad Galatas.
27. 45. Item ad Galatas: Gratia vobis et pax a Deo Patre et Domino Iesu Christo, qui dedit semetipsum pro peccatis nostris, ut eximeret nos de praesenti saeculo maligno 136. Et alio loco: Lex transgressionis gratia proposito est, donec veniret semen cui promissum est, dispositum per angelos in manu mediatoris. Mediator autem unius non est; Deus vero unus est. Lex ergo adversus promissa Dei? Absit! Si enim data esset lex, quae posset vivificare, omnino ex lege esset iustitia. Sed conclusit Scriptura omnia sub peccato, ut promissio ex fide Iesu Christi daretur credentibus 137.
Testimonia ex epistula ad Ephesios.
27. 46. Ad Ephesios etiam: Et vos cum essetis mortui delictis et peccatis vestris, in quibus aliquando ambulastis secundum saeculum mundi huius, secundum principem potestatis aeris, spiritus eius, qui nunc operatur in filiis diffidentiae, in quibus et nos omnes aliquando conversati sumus in desideriis carnis nostrae, facientes voluntatem carnis et affectionum, et eramus naturaliter filii irae sicut et ceteri; Deus autem, qui dives est in misericordia, propter multam dilectionem, qua dilexit nos et, cum essemus mortui peccatis, convivificavit nos Christo, cuius gratia sumus salvi facti 138. Et paulo post: Gratia, inquit, salvi facti estis per fidem et hoc non ex vobis, sed Dei donum est, non ex operibus, ne forte quis extollatur. Ipsius enim sumus figmentum, creati in Christo Iesu in operibus bonis, quae praeparavit Deus, ut in illis ambulemus 139. Et paulo post: Qui eratis, inquit, illo tempore sine Christo, alienati a societate Israel et peregrini testamentorum et promissionis, spem non habentes et sine Deo in hoc mundo; nunc autem in Christo Iesu qui aliquando eratis longe facti estis prope in sanguine Christi. Ipse est enim pax nostra, qui fecit utraque unum et medium parietem maceriae solvens inimicitias, in carne sua legem mandatorum decretis evacuans, ut duos conderet in se in unum novum hominem faciens pacem et commutaret utrosque in uno corpore Deo, per crucem interficiens inimicitias in semetipso. Et veniens evangelizavit pacem vobis, qui eratis longe, et pacem his, qui prope, quia per ipsum habemus accessum ambo in uno Spiritu ad Patrem 140. Item alibi: Sicut est veritas in Iesu, deponere vos secundum priorem conversationem veterem hominem, eum qui corrumpitur secundum concupiscentias deceptionis; renovamini autem spiritu mentis vestrae et induite novum hominem, eum qui secundum Deum creatus est in iustitia et sanctitate veritatis 141. Et alibi: Nolite contristare Spiritum Sanctum Dei, in quo signati estis in diem redemptionis 142.
Testimonia ex epistula ad Colossenses.
27. 47. Ad Colossenses etiam ita loquitur: Gratias agentes Patri idoneos facienti nos in partem sortis sanctorum in lumine, qui eruit nos de potestate tenebrarum et transtulit in regnum Filii caritatis suae, in quo habemus redemptionem in remissione peccatorum 143. Et alio loco: Et estis, inquit, in illo repleti, qui est caput omnis principatus et potestatis, in quo etiam circumcisi estis circumcisione non manu facta, in exspoliatione corporis carnis, in circumcisione Christi, consepulti ei in baptismo in quo et conresurrexistis per fidem operationis Dei, qui suscitavit illum a mortuis et vos, cum essetis mortui delictis et praeputio carnis vestrae, vivificavit cum illo, donans nobis omnia delicta, delens quod adversus nos erat chirographum decreti, quod erat contrarium nobis, tollens illud de medio et adfigens illud cruci, exuens se carnem principatus et potestates exemplavit fiducialiter triumphans eos in semetipso 144.
Testimonia ex epistulis ad Timotheum.
27. 48. Et ad Timotheum: Humanus, inquit, sermo et omni acceptione dignus, quia Christus Iesus venit in hunc mundum peccatores salvos facere, quorum primus sum ego. Sed ideo misericordiam consecutus sum, ut in me primo ostenderet Christus Iesus omnem longanimitatem ad informationem eorum qui credituri sunt illi in vitam aeternam 145. Item dicit: Unus enim Deus, unus et mediator Dei et hominum, homo Christus Iesus, qui dedit semetipsum redemptionem pro omnibus 146. In secunda etiam ad eumdem: Noli ergo, inquit, erubescere testimonium Domini nostri neque me vinctum eius, sed collabora Evangelio secundum virtutem Dei salvos nos facientis et vocantis vocatione sua sancta, non secundum opera nostra, sed secundum suum propositum et gratiam, quae data est nobis in Christo Iesu ante saecula aeterna, manifestata autem nunc per adventum Domini nostri Iesu Christi, evacuantis quidem mortem, illuminantis autem vitam et incorruptíonem per Evangelium 147.
Testimonia ex epistula ad Titum.
27. 49. Ad Titum etiam: Exspectantes, inquit, illam beatam spem et manifestationem gloriae magni Dei et Salvatoris nostri Iesu Christi, qui dedit semetipsum pro nobis, ut nos redimeret ab omni iniquitate et mundaret nos sibi populum abundantem, aemulatorem bonorum operum 148. Et alio loco: Cum autem benignitas et humanitas illuxit Salvatoris Dei nostri, non ex operibus iustitiae, quae nos fecimus, sed secundum suam misericordiam salvos nos fecit per lavacrum regenerationis et renovationis Spiritus Sancti, quem ditissime effudit super nos per Iesum Christum Salvatorem nostrum, ut iustificati ipsius gratia heredes efficiamur secundum spem vitae aeternae 149.
Testimonia ex epistula ad Hebraeos.
27. 50. Ad Hebreos quoque epistola, quamquam nonnullis incerta sit, tamen, quoniam legi quosdam huic nostrae de baptismo parvulorum sententiae contraria sentientes etiam ipsam quibusdam opinionibus suis testem adhibere voluisse magisque me movet auctoritas Ecclesiarum Orientalium, quae hanc etiam in canonicis habent, quanta pro nobis testimonia contineat advertendum est. In ipso eius exordio legìtur: Multis partibus et multis modis olim Deus locutus est patribus in prophetis, postremo in his diebus locutus est nobis in Filio, quem constituit heredem universorum, per quem fecit et saecula. Qui cum sit splendor gloriae et figura substantiae eius gerens quoque omnia verbo virtutis suae, purgatione peccatorum a se facta, sedet ad dexteram maiestatis in excelsis 150. Et post pauca: Si enim qui per angelos dictus sermo factus est firmus et omnis praevaricatio et inoboedientia iustam accepit mercedis retributionem, quomodo nos effugiemus si tantam neglexerimus salutem 151? Et alio loco: Propterea ergo pueri communicaverunt sanguini et carni et ipse propemodum eorum participavit, ut per mortem evacuaret eum, qui potestatem habebat mortis, id est diabolum, et liberaret eos qui timore mortis per totam vitam rei erant servitutis. Et paulo post: Unde debuit, inquit, secundum omnia fratribus similis esse, ut misericors fieret et fidelis princeps sacerdotum eorum, quae sunt ad Deum propitiandum pro delictis populi 152. Et alibi: Teneamus, inquit, confessionem; non enim habemus sacerdotem, qui non possit compati infirmitatibus nostris; etenim expertus est omnia secundum similitudinem sine peccato 153. Et alio loco: Intransgressibile, inquit, habet sacerdotium. Unde et salvos perficere potest eos qui adveniunt per ipsum ad Deum, semper vivens ad interpellandum pro ipsis. Talem enim decebat habere nos principem sacerdotum, iustum sine malitia, incontaminatum, separatum a peccatoribus, altiorem a caelis factum, non habentem quotidianam necessitatem sicut principes sacerdotum primum pro suis peccatis sacrificium offerre, dehinc pro populo; hoc enim semel fecit offerens se 154. Et alio loco: Non enim in manu fabricata sancta introiit Christus, quae sunt similia verorum, sed in ipsum caelum, apparere ante faciem Dei pro nobis; non ut saepius offerat semetipsum, sicut princeps sacerdotum intrat in sancta in anno semel cum sanguine alieno. Ceterum oportebat eum saepius pati a mundi constitutione, nunc autem semel in extremitate saeculorum ad remissionem peccatorum per sacrificium suum manifestatus est. Et sicut constitutum est hominibus semel tantum mori et post hoc iudicium, sic et Christus semel oblatus est, ut multorum peccata portaret, secundo sine peccatis apparebit eis, qui eum sustinent ad salutem 155.
Testimonia ex Apocalypse.
27. 51. Apocalypsis etiam Ioannis has laudes Christo per canticum novum testatur offerri: Dignus es accipere librum et aperire signacula eius, quoniam occisus es et redemisti nos Deo in sanguine tuo de omni gente et lingua et populo et natione 156.
Testimonia ex Actibus Apostolorum.
27. 52. Item in Actibus Apostolorum inceptorem vitae Petrus apostolus dixit esse Dominum Iesum increpans Iudaeis, quod occidis sent eum, ita loquens: Vos autem sanctum et iustum onerastis et negastis et postulastis hominem homicidam vivere et donari vobis; nam inceptorem vitae occidistis 157. Et alio loco: Hic est lapis reprobatus a vobis aedificantibus, qui factus est in caput anguli. Non est enim aliud nomen sub caelo datum hominibus, in quo oportet salvos fieri nos 158. Et alibi: Deus patrum (nostrorum) suscitavit Iesum, quem vos interfecistis suspendentes in ligno. Hunc Deus principem et salvatorem exaltavit gloria sua, dare paenitentiam Israel et remissionem peccatorum in illo 159. Item alio loco: Huic omnes prophetae testimonium perhibent remissionem peccatorum accipere per manum illius omnem credentem in eum 160. Item in eodem libro apostolus Paulus: Notum ergo sit vobis, inquit, viri fratres, quoniam per hunc vobis remissio peccatorum annuntiatur; ab omnibus quibus non potuistis in lege Moysi iustificari, in hoc omnis credens iustificatur 161.
Testimonia implicita ex Vetere Testamento.
27. 53. Hoc tanto aggere testimoniorum cuius adversus veritatem Dei elatio non prematur? Et multa quidem alia repperiri possunt, sed et finiendi huius operis cura non neglegenter habenda est. De libris quoque Veteris Testamenti multas contestationes divinorum eloquiorum adhibere in hanc sententiam supervacaneum putavi, quando quidem illic quod occultatur sub velamento velut terrenarum promissionum, hoc in Novi Testamenti praedicatione revelatur. Et ipse Dominus librorum veterum utilitatem breviter demonstravit et definivit dicens oportuisse impleri, quae de illo scripta essent in Lege et Prophetis et Psalmis, et haec ipsa esse, quod oportebat Christum pati et resurgere a mortuis tertia die et praedicari in nomine eius paenitentiam et remissionem peccatorum per omnes gentes, incipientibus ab Hierusalem 162. Et Petrus dicit, quod paulo ante commemoravi, huic omnes Prophetas testimonium perhibere remissionem peccatorum accipere per manum eius omnem credentem in eum 163.
Testimonia explicita ex Vetere Testamento.
27. 54. Verumtamen commodius est, etiam ex ipso Vetere Testamento testimonia pauca depromere, quae vel ad supplementum vel potius ad cumulum valere debebunt. Ipse Dominus per prophetam in psalmo loquens ait: Sanctis qui in terra sunt eius mirificavit omnes voluntates meas in illis 164, non "merita eorum", sed voluntates meas. Nam illorum quid nisi quod sequitur? Multiplicatae sunt infirmitates eorum, supra quod infirmi erant. Ad hoc et lex subintravit, ut abundaret delictum 165. Sed quid adiungit? Postea acceleraverunt. Multiplicatis infirmitatibus, hoc est abundante delicto, alacrius medicum quaesierunt, ut, ubi abundavit peccatum, superabundaret gratia. Denique: Non congregabo, inquit, conventicula eorum de sanguinibus, quoniam multis sacrificiorum sanguinibus, cum prius in tabernaculum vel in templum congregarentur, convincebantur potius peccatores quam mundabantur. "Non ergo iam inquit, de sanguinibus congregabo conventicula eorum"; unus enim sanguis pro multis datus est, quo veraciter mundarentur. Denique sequitur: Nec memor ero nomina illorum per labia mea, tamquam mundatorum, tamquam innovatorum. Nam nomina eorum erant prius "filii carnis, filii saeculi, filii irae, filii diaboli, immundi, peccatores, impii", postea vero "filii Dei", homini novo nomen novum cantanti canticum novum per Testamentum Novum. Non sint ingrati homines gratiae Dei, pusilli cum magnis 166, a minore usque ad maiorem 167. Totius Ecclesiae vox est: Erravi sicut ovis perdita 168, omnium membrorum Christi vox est: Omnes ut oves erravimus 169 et ipse traditus est pro peccatis nostris 170. Qui totus prophetiae locus apud Isaiam, quo per Philippum sibi exposito 171 spado ille Candacis reginae in eum credidit, vide quotiens hoc ipsum commendet et tamquam superbis nescio quibus vel contentiosis identidem inculcet. Homo, inquit, in plaga et qui sciat ferre infirmitates, propter quod et avertit se facies eius, iniuriata est nec magni aestimata est. Hic infirmitates nostras portat et pro nobis in doloribus est, et nos existimavimus illum in doloribus esse et in plaga et in poena. Ipse autem vulneratus est propter peccata nostra et infirmatus est propter iniquitates nostras. Eruditio pacis nostrae in eum, livore eius sanati sumus. Omnes ut oves erravimus et Dominus tradidit illum pro peccatis nostris. Et ipse, quoniam male tractatus est, non aperuit os; ut ovis ad immolandum ductus est et ut agnus ante eum, qui se tonderet, fuit sine voce, sic non aperuit os suum. In humilitate sublatum est iudicium eius. Generationem eius quis enarrabit? quoniam tolletur de terra vita eius. Ab iniquitatibus populi mei ductus est ad mortem. Dabo ergo malos propter sepulturam eius et divites propter mortem eius, ob hoc quod iniquitatem non fecerit nec dolum ore suo. Dominus vult purgare illum de plaga. Si dederitis vos ob delicta vestra animam vestram, videbitis semen longissimae vitae. Et vult Dominus auferre a doloribus animam eius, ostendere illi lucem et figurare per sensum, iustificare iustum bene servientem pluribus, et peccata illorum ipse sustinebit. Propterea ipse hereditabit complures et fortium partietur spolia, propter quod tradita est ad mortem anima eius et inter iniquos aestimatus est et ipse peccata multorum sustinuit et propter iniquitates eorum traditus est 172. Adtende etiam illud eiusdem prophetae, quod de se completum lectoris etiam functus officio in synagoga ipse recitavit: Spiritus Domini super me, propter quod unxit me, evangelizare humilibus misit me, ut refrigerent ei qui in pressura cordis sunt, praedicare captivis remissionem et caecis visum 173. Omnes ergo agnoscamus nec ullus exceptus sit eorum, qui volumus corpori eius haerere, per eum in ovile eius intrare, ad vitam et salutem, quam suis promisit, perpetuam pertinere, omnes, inquam, agnoscamus eum, qui peccatum non fecit et peccata nostra pertulit in corpore suo super lignum, ut a peccatis separati cum iustitia vivamus, cuius cicatricibus sanati sumus, infirmi cum essemus, tamquam pecora errantia 174.
Omnes homines indigent remissione saltem peccati originalis. Nemo salvatur extra regnum Christi. Nemo resurget nisi per Christum.
28. 55. Quae cum ita sint, neminem umquam eorum, qui ad Christum accesserunt per baptismum, sana fides et sana doctrina putavit exceptum a gratia remissionis peccatorum nec esse posse alicui praeter regnum eius aeternam salutem. Haec enim parata est revelari in tempore novissimo 175, hoc est in resurrectione mortuorum pertinentium non ad mortem aeternam, quae secunda mors appellatur, sed ad vitam aeternam, quam promisit non mendax Deus sanctis et fidelibus suis, cuius vitae participes omnes non vivificabuntur nisi in Christo, sicut in Adam omnes moriuntur 176. Quemadmodum enim omnes omnino pertinentes ad generationem voluntatis carnis 177 non moriuntur nisi in Adam, in quo omnes peccaverunt; sic ex his omnes omnino pertinentes ad regenerationem voluntatis spiritus non vivificantur nisi in Christo, in quo omnes iustificantur quia sicut per unum omnes ad condemnationem, sic per unum omnes ad iustificationem 178. Nec est ullus ulli medius locus, ut possit esse nisi cum diabolo, qui non est cum Christo. Hinc et ipse Dominus volens auferre de cordibus male credentium istam nescio quam medietatem, quam conantur quidam parvulis non baptizatis tribuere, ut quasi merito innocentiae sint in vita aeterna, sed, quia non sunt baptizati, non sint cum Christo in regno eius, definitivam protulit ad haec ora obstruenda sententiam, ubi ait: Qui mecum non est, adversum me est 179. Constitue igitur quemlibet parvulum: si iam cum Christo est, ut quid baptizatur? Si autem, quod habet veritas, ideo baptizatur, ut sit cum Christo, profecto non baptizatus non est cum Christo et, quia non est cum Christo, adversus Christum est; neque enim eius tam manifestam debemus aut possumus infirmare vel immutare sententiam. Unde igitur adversus Christum, si non ex peccato? Neque enim ex corpore et anima, quae utraque Dei creatura est. Porro si ex peccato, quod in illa aetate nisi originale et antiquum? Una est quippe caro peccati, in qua omnes ad damnationem nascuntur, et una est caro in similitudine carnis peccati, per quam omnes a damnatione liberantur. Nec ita dictum est omnes, velut quicumque nascuntur in carne peccati, idem ipsi omnes mundari intellegantur per carnem similem carni peccati - non enim omnium est fides 180 - sed omnes pertinentes ad generationem connubii carnalis non nascuntur nisi in carne peccati et omnes pertinentes ad generationem connubii spiritalis non mundantur nisi per carnem similem carni peccati; hoc est: illi per Adam ad condemnationem, isti per Christum ad iustificationem. Tamquam si dicamus verbi gratia: "Una est obstetrix in hac civitate, quae omnes excipit, et unus est hic litterarum magister, qui omnes docet", neque ibi possunt intellegi omnes, nisi qui nascuntur, neque hic omnes, nisi qui discunt; non tamen omnes qui nascuntur litteras discunt, sed cuius claret, quod et illic recte dictum est: "Omnes excipit, praeter cuius manus nemo nascitur", et hic recte dictum est: "Omnes docet, praeter cuius magisterium nemo discit ".
Conclusio ex tot testimoniis.
28. 56. Consideratis autem omnibus divinis testimoniis, quae commemoravi sive singillatim de unoquoque disputans sive acervatim multa congestans, vel quaecumque similia non commemoravi, nihil invenitur nisi, quod universa Ecclesia tenet, quae adversus omnes profanas novitates vigilare debet 181, omnem hominem separari a Deo, nisi qui per mediatorem Christum reconciliatur Deo, nec separari quemquam nisi peccatis intercludentibus posse, non ergo reconciliari nisi peccatorum remissione per unam gratiam misericordissimi Salvatoris, per unam victimam verissimi sacerdotis ac sic omnes filios mulieris, quae serpenti credidit, ut libidine corrumperetur 182, non liberari a corpore mortis huius nisi per filium Virginis, quae angelo credidit, ut sine libidine fetaretur 183.
Idem ambitus peccati originalis et concupiscentiae carnalis.
29. 57. Bonum ergo coniugii non est fervor concupiscentiae, sed quidam licitus et honestus illo fervore utendi modus propagandae proli, non explendae libidini accommodatus. Voluntas ista, non voluptas illa nuptialis est. Quod igitur in membris corporis mortis huius inoboedienter movetur totumque animum in se deiectum conatur adtrahere et neque cum mens voluerit exsurgit neque cum mens voluerit conquiescit, hoc est malum peccati, cum quo nascitur omnis homo. Cum autem ab illicitis corruptionibus refrenatur et ad sola generis humani supplementa ordinate propaganda permittitur, hoc est bonum coniugii, per quod ordinata societate nascitur homo. Sed nemo renascitur in Christi corpore, nisi prius nascatur in peccati corpore. Sicut autem bono male uti malum est, sic malo bene uti bonum est. Duo igitur haec, bonum et malum, et alia duo, usus bonus et usus malus, sibimet adiuncta quattuor differentias faciunt. Bene utitur bono continentiam dedicans Deo, male utitur bono continentiam dedicans idolo; male utitur malo concupiscentiam relaxans adulterio, bene utitur malo concupiscentiam restringens connubio. Sicut ergo melius est bene uti bono quam bene uti malo, cum sit utrumque bonum, ita qui dat virginem suam bene facit et qui non dat nuptum melius facit 184. De qua quaestione multo uberius et multo sufficientius in duobus libris uno De bono coniugali, altero De sancta virginitate, quantum Dominus dedit, pro mearum virium exiguitate disserui. Non itaque per nuptiarum bonum defendant concupiscentiae malum, qui carnem et sanguinem praevaricatoris adversus carnem et sanguinem Redemptoris extollunt, non erigantur in superbia erroris alieni, de quorum parvula aetate nobis dedit Dominus humilitatis exemplum. Solus sine peccato natus est, quem sine virili complexu non concupiscentia carnis, sed oboedientia mentis virgo concepit; sola nostro vulneri medicinam parere potuit, quae non ex peccati vulnere germen piae prolis emisit.
Quomodo pelagiani intelligebant verba Io 3, 5.
30. 58. Iam nunc scrutemur diligentius, quantum adiuvat Dominus, etiam ipsum Evangelii capitulum ubi ait: Nisi quis renatus fuerit ex aqua et Spiritu, non intrabit in regnum Dei 185. Qua isti sententia nisi moverentur, omnino parvulos nec baptizandos esse censerent. Sed quia non ait, inquiunt: nisi quis renatus fuerit ex aqua et spiritu, non habebit salutem vel vitam aeternam, tantummodo autem dixit: "Non intrabit in regnum Dei", ad hoc parvuli baptizandi sunt, ut sint etiam cum Christo in regno Dei, ubi non erunt, si baptizati non fuerint, quamvis et sine baptismo si parvuli moriantur salutem vitamque aeternam habituri sint, quoniam nullo peccati vinculo obstricti sunt. Haec dicentes primo numquam explicant isti, qua iustitia nullum peccatum habens imago Dei separetur a regno Dei. Deinde videamus utrum Dominus Iesus, unus et solus magister bonus 186, in hac ipsa evangelica lectione non significaverit et ostenderit non nisi per remissionem peccatorum fieri, ut ad regnum Dei perveniant baptizati, quamvis recte intellegentibus sufficere debuerit, quod dictum est: Nisi quis natus fuerit denuo, non potest videre regnum Dei; et: Nisi quis renatus fuerit ex aqua et spiritu, non potest introire in regnum Dei. Cur enim nascatur denuo, nisi renovandus? unde renovandus, nisi a vetustate? qua vetustate, nisi in qua vetus homo noster simul confìxus est cum illo, ut evacuetur corpus peccati 187? Aut unde imago Dei non intrat in regnum Dei, nisi impedimento prohibente peccati? Verumtamen, ut proposuimus, totam ipsam cicumstantiam evangelicae lectionis ad rem de qua agitur pertinentem intente, quantum possumus, diligenterque videamus.
Colloquium Iesu cum Nicodemo.
30. 59. Erat autem homo, inquit, ex pharisaeis, Nicodemus nomine, princeps Iudaeorum. Hic venit ad Iesum nocte et dixit ei: "Rabbi, scimus, quia a Deo venisti magister; nemo enim potest haec signa facere quae tu facis, nisi fuerit Deus cum eo". Respondit Iesus et dixit ei: "Amen, amen dico tibi, nisi quis natus fuerit denuo, non potest videre regnum Dei". Dicit ad eum Nicodemus: "Quomodo potest homo nasci, cum senex sit? Numquid potest in utero matris suae iterum introire et nasci?". Respondit Iesus: "Amen, amen dico tibi, nisi quis renatus fuerit, ex aqua et Spiritu, non potest introire in regnum Dei. Quod natum est de carne, caro est, et quod natum est ex spiritu, spiritus est. Non mireris, quia dixi tibi: Oportet vos nasci denuo. Spiritus ubi vult spirat et vocem eius audis; sed non scis unde veniat et quo vadat. Sic est omnis, qui natus est ex Spiritu". Respondit Nicodemus et dixit ei: "Quomodo possunt haec fieri?". Respondit Iesus et dixit ei: "Tu es magister in Israel et haec ignoras? Amen, amen dico tibi, quia quod scimus loquimur et quod videmus testificamur, et testimonium nostrum non accipitis. Si terrena dixi vobis et non credidistis, quomodo, si dixero vobis caelestia, credetis? Nemo ascendit in caelum, nisi qui de caelo descendit, filius hominis, qui est in caelo. Et sicut Moyses exaltavit serpentem in deserto, ita exaltari oportet filium hominis, ut omnis, qui credit in eum, non pereat, sed habeat vitam aeternam. Sic enim dilexit Deus mundum, ut Filium suum unigenitum daret, ut omnis, qui credit in eum, non pereat, sed habeat vitam aeternam. Non enim misit Deus Filium suum in mundum, ut iudicet mundum, sed ut salvetur mundus per ipsum. Qui credit in eum, non iudicatur; qui autem non credit, iam iudicatus est, quia non credit in nomine unigeniti Filii Dei. Hoc est autem iudicium, quia lux venit in mundum et dilexerunt homines magis tenebras quam lucem; erant enim eorum mala opera. Omnis enim qui male agit odit lucem et non venit ad lucem, ut non arguantur opera eius; qui autem facit veritatem, venit ad lucem, ut manifestantur eius opera, quia in Deo sunt facta 188. Huc usque est ad rem, de qua quaerimus, pertinens totus sermo ille contextus; deinceps in aliud narrator abscedit.
Enodatio Io 3: qua ratione fit regeneratio spiritualis hominis.
31. 60. Cum ergo Nicodemus quae dicebantur non intellegeret, quaesivit a Domino, quomodo possent ista fieri. Videamus quid Dominus ad hoc respondeat. Profecto enim si ad interrogata respondere dignabitur: "Quomodo possunt ista fieri?", hoc dicturus est, quomodo possint fieri regeneratio spiritalis venientes homines ex generatione carnali. Notata itaque paululum eius imperitia, qui se ceteris de magisterio preferebat, et omnium talium incredulitate reprehensa, quod testimonium non acciperent veritatis, addidit etiam, se illis terrena dixisse, nec eos credidisse, quaerens vel ammirans, quomodo essent caelestia credituri. Sequitur tamen et respondet, quod alii credant, si illi non credunt, ad illud quod interrogatus est, quomodo possint ista fieri: Nemo, inquit, ascendit in caelum, nisi qui de caelo descendit, filius hominis, qui est in caelo. "Sic, inquit, fiet generatio spiritalis, ut sint caelestes homines ex terrenis, quod adipisci non poterunt, nisi membra mea efficiantur, ut ipse ascendat qui descendit, quia nemo ascendit nisi qui descendit". Nisi ergo in unitatem Christi omnes mutandi levandique concurrant, ut Christus, qui descendit, ipse ascendat, non aliud deputans corpus suum, id est Ecclesiam suam, quam se ipsum - quia de Christo et Ecclesia verius intellegitur: Erunt duo in carne una 189; de qua re ipse dixit: Igitur iam non duo, sed una caro 190 - ascendere omnino non poterunt, quia nemo ascendit in caelum, nisi qui de caelo descendit, filius hominis, qui est in caelo. Quamvis enim in terra factus sit filius hominis, divinitatem tamen suam, qua in caelo manens descendit ad terram, non indignam censuit nomine filii hominis, sicut carnem suam dignatus est nomine filii Dei, ne quasi duo Christi accipiantur, unus Deus et alter homo, sed unus atque idem Deus et homo: Deus, quia in principio erat Verbum et Verbum erat apud Deum et Deus erat Verbum, homo, quia Verbum caro factum est et habitavit in nobis 191. Ac per hoc per distantiam divinitatis et infirmitatis filius Dei manebat in caelo, filius hominis ambulabat in terra; per unitatem vero personae, qua utraque substantia unus Christus est, et filius Dei ambulabat in terra et idem ipse filius hominis manebat in caelo. Fit ergo credibiliorum fides ex incredibilioribus creditis. Si enim divina substantia longe distantior atque incomparabili diversitate sublimior potuit propter nos ita suscipere humanam substantiam, ut una persona fieret ac sic filius hominis, qui erat in terra per carnis infirmitatem, idem ipse esset in caelo per participatam carni divinitatem, quanto credibilius alii homines sancti et fideles eius fiunt cum homine Christo unus Christus, ut omnibus per eius hanc gratiam societatemque ascendentibus ipse unus Christus ascendat in caelum, qui de caelo descendit! Sic et Apostolus ait: Sicut in uno corpore multa membra habemus, omnia autem membra corporis, cum sint multa, unum est corpus, ita et Christus 192. Non dixit: "ita et Christi", id est corpus Christi vel membra Christi, ita et Christus, unum Christum appellans caput et corpus.
Enodatio Io 3: etiam parvuli morsu serpentis venenati sunt.
32. 61. Magna haec et mira dignatio! Quae quoniam fieri non potest nisi per remissionem peccatorum, sequitur et dicit: Et sicut Moyses exaltavit serpentem in deserto, ita exaltari oportet filium hominis, ut omnis, qui crediderit in eum, non pereat, sed habeat vitam aeternam. Quid tunc in deserto factum sit, novimus: serpentum morsibus multi moriebantur. Tunc populus peccata sua confitens per Moysen deprecatus est Dominum, ut hoc ab eis virus auferret. Ac sic Moyses ex praecepto Domini exaltavit in deserto aeneum serpentem ammonuitque populum, ut illum exaltatum quisquis a serpente morderetur adtenderet; hoc facientes continuo sanabantur 193. Quid est exaltatus serpens nisi mors Christi eo significandi modo, quo per efficientem id quod efficitur signifìcatur? A serpente quippe mors venit, qui peccatum, quo mori mereretur, homini persuasit. Dominus autem in carnem suam non peccatum transtulit tamquam venenum serpentis, sed tamen transtulit mortem, ut esset in similitudine carnis peccati poena sine culpa, unde in carne peccati et culpa solveretur et poena. Sicut ergo tunc qui conspiciebat exaltatum serpentem, et a veneno sanabatur et a morte liberabatur, sic nunc qui conformatur similitudini mortis Christi 194 per fidem baptismumque eius, et a peccato per iustificationem et a morte per resurrectionem liberatur. Hoc est enim quod ait: ut omnis, qui credit in eum, non pereat, sed habeat vitam aeternam. Quid igitur opus est, ut Christi morti per baptismum conformetur parvulus, si morsu serpentis non est omnino venenatus?
Enodatio Io 3: gratia Christi negatur infantibus, si negatur baptismus.
33. 62. Deinde si - quod consequenter dicit - Deus sic dilexit mundum, ut Filium suum unigenitum daret, ut omnis, qui credit in eum, non pereat, sed habeat vitam aeternam, periturus erat parvulus nec habiturus vitam aeternam, si per sacramentum baptismi non crederet in unigenitum Dei Filium, dum interim sic venit, ut non iudicet mundum, sed ut salvetur mundus per ipsum, praesertim quia sequitur et dicit: Qui credit in eum, non iudicatur; qui autem non credit, iam iudicatus est quia non credit in nomine unigeniti Filii Dei. Ubi ergo parvulos ponimus baptizatos nisi inter fideles, sicut universae ubique Ecclesiae clamat auctoritas? Ergo inter eos qui crediderunt - hoc enim eis adquiritur per virtutem sacramenti et offerentium responsionem - ac per hoc eos, qui baptizati non sunt, inter eos qui non crediderunt. Porro si illi, qui baptizati sunt, non iudicantur; isti, quia carent baptismo, iudicantur. Quod vero adiungit: Hoc est autem iudicium, quia lux venit in mundum et dilexerunt homines tenebras magis quam lucem, unde lux venit in mundum, nisi de suo dicit adventu? Sine cuius adventus sacramento quomodo parvuli esse dicuntur in luce? Aut quomodo non et hoc in dilectione tenebrarum habent, qui quemadmodum ipsi non credunt, sic nec baptizandos suos parvulos arbitrantur, quando eis mortem corporis timent? In Deo autem facta dicit opera eius, qui venit ad lucem, quia intellegit iustificationem suam non ad sua merita, sed ad Dei gratiam pertinere. Deus est enim, inquit Apostolus, qui operatur in nobis et velle et operari pro bona voluntate 195. Hoc modo ergo fit omnium ex carnali generatione ad Christum venientium regeneratio spiritalis. Ipse hoc aperuit, ipse monstravit, cum ab eo quaereretur quomodo possent ista fieri, nemini humanam argumentationem in hac causa liberam fecit. Non alienentur parvuli a gratia remissionis peccatorum; non aliter transitar ad Christum, nemo aliter potest Deo reconciliari et ad Deum venire nisi per Christum.
Baptismi forma indicat in infantibus fieri remissionem peccati.
34. 63. Quid de ipsa forma sacramenti loquar? Vellem aliquis istorum, qui contraria sapiunt, mihi baptizandum parvulum afferret. Quid in illo agit exorcismus meus, si in familia diaboli non tenetur? Ipse certe mihi fuerat responsurus pro eodem parvulo, quem gestaret, quia pro se ille respondere non posset. Quomodo ergo dicturus erat eum renuntiare diabolo, cuius in eo nihil esset? Quomodo converti ad Deum, a quo non esset aversus? Credere inter cetera in remissionem peccatorum, quae illi nulla tribueretur? Ego quidem, si contra haec eum sentire existimarem, nec ad sacramenta cum parvulo intrare permitterem; ipse autem in hoc qua fronte ad homines, qua mente ad Deum se ferret ignoro nec volo aliquid gravius dicere. Falsam igitur vel fallacem tradi parvulis baptismatis formam, in qua sonare atque agi videretur et tamen nulla fieret remissio peccatorum, viderunt aliqui eorum nihil exsecrabilius ac detestabilius posse dici atque sentiri. Proinde quod adtinet ad baptismum parvulorum, ut eis sit necessarius, redemptionem etiam ipsis opus esse concedunt, sicut cuiusdam eorum libello brevissimo continetur, qui tamen ibi remissionem alicuius peccati apertius esprimere noluit. Sicut autem mihi ipse litteris intimasti, fatentur iam, ut dicis, etiam in parvulis per baptismum remissionem fieri peccatorum. Nec mirum; non enim redemptio alio modo posset intellegi. "Non tamen originalite, inquiunt, sed in vita iam propria, posteaquam nati sunt, peccatum habere coeperunt".
Pelagiani prius inter se ipsi consentiant.
34. 64. Quamobrem vides quantum iam distet ìnter eos, contra quos in hoc opere diu iam multumque disserui, quorum etiam unius legi librum ea continentem, quae ut potui refutavi. Inter istos ergo, ut dicere coeperam, qui omnino parvulos ab omni peccato, et originali et proprio, puros et liberos esse defendunt, et istos, qui eos iam natos propria putant contraxisse peccata, a quibus eos credunt per baptismum oportere purgari, quantum intersit vides. Proinde isti posteriores intuendo Scripturas et auctoritatem totius Ecclesiae et formam ipsius sacramenti bene viderant per baptismum in parvulis peccatorum fieri remissionem, sed originale esse quidquid illud in eis est vel nolunt dicere vel videre non possunt. Illi autem priores in ipsa natura humana, quae ab omnibus ut consideretur in promptu est, bene viderunt - quod facile fuit - aetatem illam in sua iam vita propria nihil peccati potuisse contrahere, sed, ne peccatum originale fateantur, nullum esse omnino peccatum in parvulis dicunt. In his ergo, quae singula vera dicunt, prius inter se ipsi consentiant, et consequenter fiet, ut a nobis nulla ex parte dissentiant. Nam si parvulis baptizatis remissionem fieri peccatorum concedant illi istis, parvulos autem, ut ipsa natura in tacitis infantibus clamat, suae vitae propriae nullum adhuc contraxisse peccatum concedant isti illis, concedant utrique nobis nullum nisi originale restare, quod per baptismum solvatur in parvulis.
In parvulis non est peccatum propriae vitae.
35. 65. An vero et hoc quaesituri et de hoc disputaturi et tempus ad hoc impensuri sumus, ut probemus atque doceamus, quomodo per propriam voluntatem, sine qua nullum vitae propriae potest esse peccatum, nihil mali commiserint infantes, qui propter hoc vocantur ab omnibus innocentes? Nonne tanta infirmitas animi et corporis, tanta rerum ignorantia, tam nulla omnino praecepti capacitas, nullus vel naturalis vel conscriptae legis sensus aut motus, nullus in alterutram partem rationis usus, hoc multo testatiore silentio quam sermo noster proclamat atque indicat? Valeat aliquid ad se ipsam persuadendam ipsa evidente; nam nusquam sic non invenio quod dicam, quam ubi res, de qua dicitur, manifestior est quam omne quod dicitur.
Nullum peccatum potest imputari voluntati infantium.
35. 66. Vellem tamen quisquis hoc sapit diceret, quod peccatum viderit vel putarit infantis recentis ab utero, cui redimendo fatetur iam baptismum necessarium, quid mali in hac propria sua vita per animum proprium corpusve commiserit. Si forte quod plorat taedioque est maioribus, mirum si hoc iniquitati, non infelicitati potius deputandum est. An quod ab ipso fletu nulla sua ratione, nulla cuiusquam prohibitione compescitur? At hoc ignorantiae est, in qua profundissima iacet, qua etiam matrem, cum post exiguum tempus valuerit, percutiet iratus et saepe ipsas eius mammas, quas, dum esurit, exigit. Haec non modo feruntur, verum etiam diliguntur in parvulis, et hoc quo affectu nisi carnali, quo etiam risus iocusque delectat, acutorum quoque hominum ipsa quasi absurditate conditus? Qui si eo modo sentiretur, ut dicitur, non iam illi tamquam faceti, sed tamquam fatui riderentur. Ipsos quoque fatuos videmus, quos vulgo "moriones" vocant, ad cordatorum delicias adhiberi et in mancipiorum aestimatione pretiosiores esse cordatis: tantum valet carnalis affectus etiam minime fatuorum in delectatione alieni mali. Nam cum homini iucunda sit aliena fatuitas, nec ipse tamen talis esse voluisset; et si suum parvulum filium, a quo garriente talia pater laetus exspectat et provocat, talem praesciret futurum esse cum creverit, nullo modo dubitaret miserabilius lugendum esse quam mortuum. Sed dum spes subest incrementorum et ingenii lumen accessurum creditur aetatis accessu, fit ut convicia parvulorum etiam in parentes non solum iniuriosa non sint, verum etiam grata atque iucunda sint. Quod quidem prudentium nemo probaverit, ut a dictis vel factis huiusmodi non tantum non prohibeantur, cum prohiberi iam possunt, verum in haec etiam concitentur studio ridendi et vanitate maiorum. Nam plerumque illa aetas iam patrem matremque agnoscens neutri eorum audet maledicere nisi ab altero eorum aut ab utroque vel permissa vel iussa. Verum haec eorum sunt parvulorum, qui iam in verba prorumpunt et animi sui motus qualibuscumque linguae signis promptare iam possunt. Illam potius recentium natorum profundissimam ignorantiam videamus, ex qua ad istam non permansuram balbutientem fatuitatem tamquam ad scientiam locutionemque tendentes proficiendo venerunt.
Unde sit ignorantia infantium.
36. 67. Illas, inquam, consideremus tenebras mentis utique rationalis, in quibus et Deum prorsus ignorant, cuius sacramentis etiam cum baptizantur obsistunt; in has quaero unde et quando summersi sint. Itane vero eas hic contraxerunt et in hac vita sua iam propria per nimiam neglegentiam obliti sunt Deum, prudentes vero et religiosi vixerunt vel in uteris matrum? Dicant ista qui ausi fuerint, audiant qui voluerint, credant qui potuerint; ego autem puto, quod omnes, quorum mentem non obnubilat defendendae suae sententiae pervicacia, haec sentire non possunt. An nullum est ignorantiae malum et ideo nec purgandum? Et quid agit illa vox: Delicta iuventutis et ignorantiae meae ne memineris 196? Etsi enim damnabiliora peccata sunt, quae ab scientibus committuntur, tamen, si ignorantiae peccata nulla essent, hoc non legeremus quod commemoravi: Delicta iuventutis meae et ignorantiae meae ne memineris. In illas igitur ignorantiae densissimas tenebras, ubi anima infantis recentis ab utero, utique anima hominis, utique anima rationalis, non solum indocta, verum etiam indocilis iacet, quare aut quando aut unde contrusa est? Si natura est hominis sic incipere et non iam vitiosa est ista natura, cur non talis creatus est Adam? Cur ille capax praecepti et valens uxori et omnibus animalibus nomina imponere? Nam et de illa dixit: Haec vocabitur mulier, et: quodcumque vocavit Adam animam vivam, hoc est nomen eius 197. Iste autem nesciens ubi sit, quid sit, a quo creatus, ex quibus genitus sit, iam reus delicti, nondum capax praecepti, tam profunda ignorantiae caligine involutus et pressus, ut neque tamquam de somno excitari possit, ut haec saltem demonstrata cognoscat, sed exspectetur tempus, quo hanc nescio quam velut ebrietatem non per unam noctem, sicut quaelibet gravissima solet, sed per aliquot menses atque annos paulatim digerat - quod donec fiat, tam multa, quae in maioribus punimus, toleramus in parvulis, ut numerari omnino non possint - hoc tam magnum ignorantiae atque infirmitatis malum si in hac vita iam nati parvuli contraxerunt, ubi, quando, quomodo magna aliqua impietate commissa repente tantis tenebris involuti sunt?
Si Adam non talis creatus est quales nascimur, cur Christus infans natus est et debilis?
37. 68. Dicet aliquis: "Si haec natura pura non est, sed vitiosae primordia, quia talis non est creatus Adam, cur Christus longe excellentior et certe sine ullo peccato natus ex virgine in hac tamen infirmitate atque aetate procreatus apparuit?". Huic propositioni respondemus: Adam propterea non talem creatum, quia nullius parentis praecedente peccato non est creatus in carne peccati; nos ideo tales, quia illius praecedente peccato nati sumus in carne peccati. Christus ideo talis quia, ut de peccato condemnaret peccatum, natus est in similitudine carnis peccati 198. Non enim hoc agitur de Adam, quod pertinet ad corporis quantitatem, quia non parvulus factus est, sed perfecta mole membrorum - potest enim dici etiam pecora sic creata, nec tamen eorum peccato factum esse, ut ex eis pulli parvuli nascerentur, quod quale sit nunc non quaerimus - sed agitur de illius mentis quadam valentia usuque rationis, quo praeceptum Dei legemque mandati et docilis Adam caperet et facile posset custodire, si vellet. Nunc autem homo sic nascitur, ut hoc omnino non possit propter horrendam ignorantiam atque infirmitatem non carnis, sed mentis, cum omnes fateamur in parvulo non alterius, sed eiusdem substantiae, cuius in primo homine fuit, hoc est, rationalem animam degere. Quamquam etiam ipsa tanta carnis infirmitas nescio quid, quantum arbitror, poenale demonstrat. Movet enim, si illi primi homines non peccassent, utrum tales essent filios habituri, qui nec lingua nec manibus nec pedibus uterentur. Nam propter uteri capacitatem fortasse necesse fuerit parvulos nasci, quamvis, cum exigua sit pars corporis costa 199, non tamen propter hoc Deus parvulam viro coniugem fecit, quam aedificavit in mulierem, unde et eius filios poterat omnipotentia Creatoris mox editos grandes protinus facere.
Ignorantia et infirmitas infantis.
38. 69. Sed, ut hoc omittam, poterat certe, quod multis etiam pecoribus praestitit, quorum pulli, quamvis sint parvuli neque accedentibus corporis incrementis etiam mente proficiant, quoniam rationalem animam non habent, tamen etiam minutissimi et currunt et matres agnoscunt nec sugendis uberibus cura et ope admoventur aliena, sed ea ipsi in materni corporis loco abdito posita mirabili facilitate noverunt. Contra homini nato nec ad incessum pedes idonei nec manus saltem ad scalpendum habiles et, nisi opere nutrientis immotis labris papilla uberis ingeratur, nec ubi sint sentiunt et iuxta se iacentibus mammis magis possint esurientes fiere quam sugere. Proinde infirmitati mentis congruit haec omnino infirmitas corporis. Nec fuisset caro Christi in similitudine carnis peccati, nisi caro esset ista peccati, cuius pondere rationalis anima sic gravatur, sive et ipsa ex parentibus tracta sit sive ibidem creata sive desuper inspirata, quod nunc quaerere differo.
Quatenus evacuetur peccatum per baptismum in parvulis.
39. 70. In parvulis certe gratia Dei per baptismum eius, qui venit in similitudine carnis peccati, id agitur, ut evacuetur caro peccati. Evacuatur autem, non ut in ipsa vivente carne concupiscentia conspersa et innata repente absumatur et non sit, sed ne obsit mortuo, quae inerat nato. Nam si post baptismum vixerit atque ad aetatem capacem praecepti pervenire potuerit, ibi habet cum qua pugnet eamque adiuvante Deo superet, si non in vacuum gratiam eius suscepit 200, si reprobatus esse noluerit 201. Nam nec grandibus hoc praestatur in baptismo, nisi forte miraculo ineffabili omnipotentissimi Creatoris, ut lex peccati, quae inest in membris repugnans legi mentis 202, penitus exstinguatur et non sit, sed ut quidquid mali ab homine factum, dictum, cogitatum est, cum eidem concupiscentiae subiecta mente serviret, totum aboleatur ac velut factum non fuerit habeatur, ipsa vero soluto reatus vinculo, quo per illam diabolus animam retinebat, et interclusione destructa, qua hominem a suo Creatore separabat, maneat in certamine quo corpus nostrum castigamus et servituti subicimus 203, vel ad usus licitos et necessarios relaxanda vel continente cohibenda. Sed quoniam divino Spiritu, qui multo melius quam nos omnia generis humani novit, vel praeterita vel praesentia vel futura, talis vita humana praecognita atque praedicta est, ut non iustificetur in conspectu Dei omnis vivens 204, fit ut per ignorantiam vel infìrmitatem non exsertis adversus eam totis viribus voluntatis eidem ad illicita etiam nonnulla cedamus, tanto magis et crebrius quanto deteriores, tanto minus et rarius quanto meliores sumus. Sed quoniam de hac quaestione, in qua quaeritur, utrum possit vel utrum sit, fuerit futurusve sit homo sine peccato in hac vita excepto illo qui dixit: Ecce venit princeps mundi et in me nihil inveniet 205, aliquanto diligentius disserendum est, iste sit huius voluminis modus, ut illud ab alio quaeramus exordio.
LIBER SECUNDUS Quid hoc libro tractandum sit.
1. 1. De baptismo parvulorum, Marcelline carissime, quod non solum eis ad regnum Dei, verum etiam ad salutem vitamque aeternam adipiscendam detur, quam sine Dei regno et sine Christi salvatoris societate, in quam nos suo sanguine redemit 1, habere nullus potest, priore libro satis, ut arbitror, disputavimus. In hoc autem vivatne aliquis in hoc saeculo vel vixerit victurusve sit sine ullo omnino peccato excepto uno Mediatore Dei et hominum homine Christo Iesu, qui dedit semetipsum redemptionem pro omnibus 2, quanta ipse donat diligente vel facultate disserendum enodandumque suscepi. Cui disputationi si se idemtidem aliqua necessitate vel opportunitate inseruerit quaestio de peccato vel baptismo parvulorum, mirandum non erit nec defugiendum, ut eis locis ad omnia quae responsionem nostram flagitant, sicut valemus respondeamus.
Liberum arbitrium gratia Dei indiget.
2. 2. Huius autem quaestionis solutio de hominis vita sine ulla subreptione vel praeoccupatione peccati propter quotidianas etiam nostras orationes maxime necessaria est. Sunt enim quidam tantum praesumentes de libero humanae voluntatis arbitrio, ut ad non peccandum nec adiuvandos nos divinitus opinentur semel ipsi naturae nostrae concesso liberae voluntatis arbitrio. Unde fit consequens, ut nec orare debeamus, ne intremus in temptationem 3, hoc est, ne temptatione vincamur, vel cum fallit et praeoccupat nescientes vel cum premit atque urguet infirmos. Quam sit autem noxium et saluti nostrae, quae in Christo est, perniciosum atque contrarium ipsique religioni, qua imbuti sumus, et pietati, qua Deum colimus, quam vehementer adversum, ut pro tali accipiendo beneficio Dominum non rogemus atque in ipsa oratione dominica: Ne nos inferas in temptationem 4, frustra positum existimemus, verbis esplicare non possumus.
Opera misericordiae remissionem peccatorum obtinet.
3. 3. Acute autem sibi videntur dicere, quasi nostrum hoc ullus ignoret, quod si nolumus, non peccamus, nec praeciperet Deus homini, quod esset humanae impossibile voluntati. Sed hoc minus vident, quod ad nonnulla superando, vel quae male cupiuntur vel quae male metuuntur, magnis aliquando et totis viribus opus est voluntatis, quas nos non perfecte in omnibus adhibituros praevidit, qui per Prophetam veridice dici voluit: Non iustificabitur in conspectu tuo omnis vivens 5. Tales itaque nos futuros Dominus praesciens quaedam salubria remedia contra reatum et vincula peccatorum etiam post baptismum dare ac valere dignatus est, opera scilicet misericordiae, cum ait: Dimittite et dimittetur vobis; date et dabitur vobis 6. Quis enim cum aliqua spe adipiscendae salutis aeternae de hac vita emigraret manente illa sententia, quod quicumque totam legem servaverit, offendat autem in uno, factus est omnium reus 7, nisi post paululum sequeretur: Sic loquimini et sic tacite tamquam per legem libertatis incipientes iudicari. Iudicium enim sine misericordia illi, qui non facit misericordiam; superexultat autem misericordia iudicio 8?
Baptizatis non ipsa concupiscentia, sed tantum consensus in eam nocet.
4. 4. Concupiscentia igitur tamquam lex peccati 9 manens in membris corporis mortis huius cum parvulis nascitur, in parvulis baptizatis a reatu solvitur, ad agonem relinquitur, ante agonem mortuos nulla damnatione persequitur; parvulos non baptizatos reos innectit et tamquam irae filios 10, etiamsi parvuli moriantur, ad condemnationem trahit. In grandibus autem baptizatis, in quibus iam ratione utentibus quidquid eidem concupiscentiae mens ad peccandum consensit, propriae voluntatis est; deletis peccatis omnibus, soluto etiam reatu, quo vinctos originaliter detinebat, ad agonem interim manet non sibi ad illicita consentientibus nihil omnino nocitura, donec absorbeatur mors in victoriam 11 et pace perfecta nihil quod vincatur exsistat. Consentientes autem sibi ad illicita reos tenet et, nisi per medicinam paenitentiae et opera misericordiae per caelestem sacerdotem pro nobis interpellantem 12 sanentur, ad secundam mortem damnationemque perducit 13. Propter hoc et Dominus orare nos docens inter cetera monuit, ut dicamus: Dimitte nobis debita nostra, sicut et nos dimittimus debitoribus nostris, et ne nos inferas in temptationem, sed libera nos a malo 14. Manet enim malum in carne nostra non natura, in qua divinitus creatus est homo, sed vitio, quo voluntate prolapsus est, ubi amissis viribus non ea qua vulneratus est voluntatis facilitate sanatur. De hoc malo dicit Apostolus: Scio, quia non habitat in carne mea bonum 15. Cui malo nos non oboedire praecepit, cum dicit: Non ergo regnet peccatum in vestro mortali corpore ad oboediendum desideriis eius 16. Si ergo his desideriis concupiscentiae carnis illicita voluntatis inclinatione consensimus, ad hoc sanandum dicimus: Dimitte nobis debita nostra 17, adhibentes remedium ex opere misericordiae in eo quod addimus: sicut et nos dimittimus debitoribus nostris 18. Ut autem non ei consentiamus, deprecamur adiutorium dicentes: Et ne nos inferas in temptationem - vel, sicut nonnulli codices habent: Ne nos inducas in temptationem -, non quod ipse Deus tali temptatione, aliquem temptet - Nam deus intemptator malorum est, ipse autem neminem temptat 19 - sed ut, si forte temptari coeperimus a concupiscentia nostra, adiutorio eius noli deseramur, ut in eo possimus vincere, ne abstrahamur illecti 20. Deinde addimus quod perficietur in fine, cum absorbebitur mortale a vita 21: Sed libera nos a malo 22. Tunc enim nulla erit talis concupiscentia, cum qua certare et cui non consentire iubeamur. Sic ergo totum hoc in tribus beneficiis positum breviter peti potest: "Ignosce nobis ea, in quibus sumus abstracti a concupiscentia, adiuva ne abstrahamur a concupiscentia, aufer a nobis concupiscentiam".
Deus dat quod iubet.
5. 5. Ad peccandum namque non adiuvamur a Deo; iusta autem agere vel iustitiae praeceptum omni ex parte implere non possumus, nisi adiuvemur a Deo. Sicut enim corporis oculus non adiuvatur a luce, ut ab eadem luce clausus aversusve discedat, ut autem videat adiuvatur ab ea neque hoc omnino, nisi illa adiuverit, potest, ita Deus, qui lux est hominis interioris, adiuvat nostrae mentis obtutum, ut non secundum nostram, sed secundum eius iustitiam boni aliquid operemur. Si autem ab illo avertimur, nostrum est et tunc secundum carnem sapimus, tunc concupiscentiae carnis ad illicita consentimus 23. Conversos ergo Deus adiuvat, aversos deserit. Sed etiam ut convertamur, ipse adiuvat, quod certe oculis corporis lux ista non praestat. Cum ergo nobis iubet dicens: Convertimini ad me, et conversar ad vos 24; nosque illi dicimus: Converte nos, Deus sanitatum nostrarum 25, et: Deus virtutum, converte nos 26, quid aliud dicimus quam: "Da quod iubes"? Cum iubet dicendo: Intellegite ergo, qui insipientes estis in populo 27, nosque illi dicimus: Da mihi intellectum, ut discam mandata tua 28, quid aliud dicimus quam: "Da quod íubes"? Cum iubet dicendo: Post concupiscentias tuas non eas 29, nosque dicimus: Scimus quoniam nemo esse potest continens, nisi Deus det 30, quid aliud dicimus quam: "Da quod iubes"? Cum iubet dicendo: Facite iustitiam 31, nosque dicimus: Doce me iustificationes tuas 32, quid aliud dicimus quam: "Da quod iubes"? Item cum dicit: Beati qui esuriunt et sitiunt iustitiam, quoniam ipsi saturabuntur 33, a quo debemus petere cibum potumque iustitiae nisi ab illo, qui esurientibus eam et sitientibus promittit eius saturitatem?
Libertas et oratio.
5. 6. Repellamus itaque ab auribus et mentibus nostris eos, qui dicunt accepto semel liberae voluntatis arbitrio nec orare nos debere, ut Deus nos adiuvet, ne peccemus. Talibus enim tenebris nec pharisaeus ille caecabatur, qui quamvis in hoc erraret, quod sibi addendum ad iustitiam nihil putabat seque arbitrabatur eius plenitudine saturatum, Deo tamen gratias agebat, quod non esset sicut ceteri homines, iniusti, raptores, adulteri, sicut ille publicanus, quod bis in sabbato ieiunaret, quod omnium quae possidebat decimas daret. Nihil sibi addi ad iustitiam iam petebat, sed tamen ex his quae habebat gratias Deo agendo ab illo se accepisse omnia fatebatur. Et tamen improbatus est, et quia veluti saturatus nihil de alimentis iustitiae iam rogabat accipere et quod eam publicano esurienti ac sitienti se velut insultans praeferre gestiebat 34. Quid ergo illis fiet, qui, etsi fateantur se non habere vel non plenam habere iustitiam, tamen a se ipsis habendam, non a suo Creatore, ubi horreum eius et fons eius est, deprecandam esse praesumunt? Nec ideo tamen solis de hac re votis agendum est, ut non subinferatur ad bene vivendum etiam nostrae efficacia voluntatis. Adiutor enim noster Deus 35 dicitur nec adiuvari potest, nisi qui aliquid etiam sponte conatur, quia non sicut in lapidibus insensatis aut sicut in eis, in quorum natura rationem voluntatemque non condidit, salutem nostram Deus operatur in nobis. Cur autem illum adiuvet, illum non adiuvet, illum tantum, illum autem tantum, istum illo, illum isto modo, penes ipsum est et aequitatis tam secretae ratio et excellentia potestatis.
Prima quaestio: an homo possit in hac vita esse sine peccato.
6. 7. Nam qui dicunt esse posse in hac vita hominem sine peccato, noli est eis continuo incauta temeritate obsistendum. Si enim esse posse negaverimus, ut hominis libero arbitrio, qui hoc volendo appetit et Dei virtuti vel misericordiae, qui hoc adiuvando efficìt, derogabimus. Sed alia quaestio est, utrum esse possit, alia utrum sit; alia, si non est, cum possit esse, cur non sit; alia, utrum qui omnino numquam ullum peccatum habuerit, non solum quisquam sit, verum etiam poterit aliquando esse vel possit. In hac quadripertita propositione quaestionum si a me quaeratur, utrum homo sine peccato possit esse in hac vita, confitebor posse per Dei gratiam et liberum eius arbitrium, ipsum quoque liberum arbitrium ad Dei gratiam, hoc est, ad Dei dona, pertinere non ambigens, nec tantum ut sit, verum etiam ut bonum sit, id est, ad facienda mandata Domini convertatur atque ita Dei gratia non solum ostendat quid faciendum sit, sed adiuvet etiam, ut possit fieri quod ostenderit. Quid enim habemus quod non accepimus? Unde et Ieremias dicit: Scio, Domine, quia non est in homine via eius nec viri est, ut ambulet et dirigat gressus suos 36. Hinc et in Psalmis cum quidam dixisset Deo: Tu praecepisti mandata tua custodiri nimis 37, continuo non de se praesumpsit, sed optavit, ut faceret: Utinam, inquit, dirigantur viae meae ad custodiendas iustificationes tuas! Tunc ne non confundar, dum inspicio in omnia mandata tua 38. Quis autem optat, quod in potestate sic habet, ut ad faciendum nullo indigeat adiumento? A quo autem id optet, quia non a fortuna vel a fato vel a quolibet alio praeter Deum, in consequentibus satis ostendens: Itinera, inquit, mea dirige secundum verbum tuum, et ne dominetur mihi omnis iniquitas 39. Ab huius exsecrandae dominae servitute liberantur, quibus Dominus Iesus eum recipientibus dedit potestatem filios Dei fieri 40. Ab ista horrenda dominatione liberandi fuerant, quibus dicit: Si vos Filius liberaverit, tunc vere liberi eritis 41. His atque huiusmodi aliis innumerabilibus testimoniis dubitare non possum nec Deum aliquid impossibile homini praecepisse nec Deo ad opitulandum et adiuvandum, quo fiat quod iubet, impossibile aliquid esse. Ac per hoc potest homo, si velit, esse sine peccato adiutus a Deo.
Secunda quaestio: an aliquis sit in hac vita sine peccato.
7. 8. Si autem, quod secundo loco posueram, quaeratur utrum sit, esse non credo. Magis enim Scripturae credo dicenti: Ne intres in iudicium cum servo tuo, quoniam non iustificabitur in conspectu tuo omnis vivens 42. Et ideo misericordia Dei opus est, quae superexultat iudicio, quae illi non erit, qui non facit misericordiam 43. Et quod Propheta, cum diceret: Dixi: pronuntiabo adversus me delictum meum Domino, et tu dimisisti impietatem cordis mei 44; continuo subiunxit: Pro hac orabit ad te omnis sanctus in tempore opportuno 45, non ergo omnis peccator, sed omnis sanctus; vox enim sanctorum est: Si dixerimus, quia peccatum non habemus, nos ipsos decipimus et veritas in nobis non est 46. Unde in eiusdem Apostoli Apocalypsi, illa centum quadraginta et quattuor milia sanctorum, qui etiam cum mulieribus se non coinquinaverunt - virgines enim permanserunt - et non est inventum in ore eorum mendacium, quia irreprehensibiles sunt 47; profecto ideo sunt irreprehensibiles, quia se ipsos veraciter. reprehenderunt; et ideo non est inventum in ore eorum mendacium, quia, si dicerent se peccatum non habere, se ipsos deciperent et veritas in eis non esset et utique mendacium esset, ubi veritas non esset, quoniam iustus, cum in sermonis exordio accusator sui est, non utique mentitur 48.
Perfectio non statim acquiritur.
7. 9. Ac per hoc eo, quod scriptum est: Qui natus est ex Deo, non peccat et non potest peccare, quia semen eius in ipso manet 49, et si quid aliud eo modo dictum est, multum falluntur minus considerando Scripturas. Non enim advertunt eo quosque fieri filios Dei, quo esse incipiunt in novitate spiritus et renovari in interiore homine secundum imaginem eius, qui creavit eos 50. Non enim ex qua hora quisque baptizatur, omnis vetus infirmitas eius absumitur; sed renovatio incipit a remissione omnium peccatorum et in quantum quisque spiritalia sapit, qui iam sapit, cetera vero in spe facta sunt, donec etiam in re fiant, usque ad ipsius corporis renovationem in meliorem statum immortalitatis et incorruptionis, qua induemur in resurrectione mortuorum. Nam et ipsam Dominus regenerationem vocat, non utique talem, qualis fit per baptismum, sed in qua etiam corpore perficietur quod nunc spiritu inchoatur: In regeneratione, inquit, cum sederit filius hominis in sede maiestatis suae, sedebitis et vos super duodecim sedes iudicantes duodecim tribus Israel 51. Nam in baptismo quamvis tota et plena fiat remissio peccatorum, tamen, si continuo tota et plena etiam hominis in aeternam novitatem mutatio fieret - non dico et in corpore, quod certe manifestum est adhuc in veterem corruptionem atque in mortem tendere in fine postea renovandum, quando vere tota novitas erit, sed excepto corpore si in ipso animo, qui est homo interior, perfecta in baptismo novitas fieret -, non diceret Apostolus: Etsi exterior homo noster corrumpitur, sed interior renovatur de die in diem 52. Profecto enim qui de die in diem adhuc renovatur, nondum totus est renovatus; et in quantum nondum est renovatus, in tantum adhuc in vetustate est. Proinde ex hoc, quod adhuc in vetustate sunt, quamvis iam baptizati, ex hoc etiam adhuc sunt filii saeculi; ex hoc autem, quod in novitate sunt, hoc est ex plena et perfecta remissione peccatorum, et quantumcumque illud est quod spiritaliter sapiunt eique congruos mores agunt, filii Dei sunt 53. Intrinsecus enim exuimus veterem hominem et induimus novum, quoniam ibi deponimus mendacium et loquimur veritatem, et cetera, quibus Apostolus explicat quid exui veterem hominem et indui novo, qui secundum Deum creatus est in iustitia et sanctitate veritatis 54. Et hoc ut faciant, iam baptizatos fidelesque adhortatur; quod adhuc monendi non essent, si hoc in baptismo iam perfecte factum esset. Et tamen factum est, sicut et salvi facti sumus; salvos enim nos fecit per lavacrum regenerationis 55. Sed alio loco dicit quemadmodum hoc factum sit: Non solum, inquit, sed etiam nos ipsi primitias habentes Spiritus et ipsi in nobismetipsis ingemescimus adoptionem exspectantes, redemptionem corporis nostri. Spe enim salvi facti sumus; spes autem, quae videtur, non est spes; quod enim videt quis, quid et sperat? Si autem quod non videmus speramus, per patientiam exspectamus 56.
Perfectio terrena numquam est totali.
8. 10. Adoptio ergo plena filiorum in redemptione fiet etiam corporis nostri. Primitias itaque Spiritus nunc habemus, unde iam filii Dei re ipsa facti sumus; in ceteris vero spe sicut salvi, sicut innovati ita et filii Dei, re autem ipsa quia nondum salvi, ideo nondum plene innovati, nondum etiam filii Dei, sed filii saeculi. Proficimus ergo in renovationem iustamque vitam per quod filii Dei sumus et per hoc peccare omnino non possumus, donec totum in hoc transmutetur, etiam illud, quo adhuc filii saeculi sumus; per hoc enim et peccare adhuc possumus 57. Ita fit ut et qui natus est ex Deo non peccet et, si dixerimus, quia peccatum non habemus, nos ipsos decipiamus et veritas non sit in nobis 58. Consumetur ergo, quod filii carnis et saeculi sumus, et perficietur quod filii Dei et spiritu renati sumus 59. Unde idem Ioannes: Dilectissimi, inquit, filii Dei sumus, et nondum apparuit quod erimus 60. Quid est hoc sumus et erimus, nisi quia sumus in spe, erimus in re? Nam sequitur et dicit: Scimus, quia, cum apparuerit, similes ei erimus, quoniam videbimus eum sicuti est. Nunc ergo et similes ei esse iam coepimus primitias habentes Spiritus et adhuc dissimiles sumus per reliquias vetustatis. Proinde in quantum similes, in tantum regenerante Spiritu filii Dei, in quantum autem dissimiles, in tantum filii carnis et saeculi. Illinc ergo peccare non possumus; hinc vero, si dixerimus, quia peccatum non habemus, nos ipsos decipimus 61, donec totum transeat in adoptionem et non sit peccator et quaeras locum eius et non invenias 62.
Obiectio pelagianorum: cur iustus non gignat iustum.
9. 11. Frustra itaque nonnulli etiam illud argumentantur, ut dicant: Si peccator genuit peccatorem, ut parvulo eius reatus originalis peccati in baptismi acceptione solvatur, etiam iustus iustum gignere debuit. Quasi ex hoc quisque carnalíter gignat, quod iustus est, et non ex hoc potius, quod in membris eius concupiscentialiter movetur et ad usum propagandi lex peccati mentis lege convertitur 63. Ex hoc ergo gignit, quod adhuc vetustum trahit inter filios saeculi, non ex hoc, quod in novitatem promovit inter filios Dei. Filii enim saeculi huius generant et generantur 64. Inde et quod nascitur tale est, quia quod nascitur de carne, caro est 65. Iusti autem non sunt nisi filii Dei. In quantum autem sunt filii Dei, carne non gignunt, quia Spiritu et ipsi, non carne nati sunt. Sed ex hoc carne gignunt, quicumque eorum gignunt, ex quo nondum in novitatem perfectam totas vetustatis reliquias commutarunt. Unde quisquis filius de hac parte nascitur vetusta et infirma, necesse est ut etiam ipse vetustus sit et infirmus; idcirco oportet ut etiam ipse in aliam generationem per remissionem peccati spiritu renovetur. Quod si in eo non fit, nihil ei proderit pater iustus; spiritu enim iustus est, quo eum non genuit. Si autem fit, nihil ei oberit etiam pater iniustus; iste enim gratia spiritali in spem novitatis aeternae transitum fecit, ille autem mente carnali totus in vetustate permansit.
Ne sancti quidem, quibus Scriptura testimonium reddit, sine peccato fuerunt: Noe.
10. 12. Non igitur contrarium testimonium est illud, quo dictum est: Qui natus est ex Deo, non peccat 66, ei testimonio, quo iam natis ex Deo dicitur: Si dixerimus, quia peccatum non habemus, nos ipsos decipimus et veritas in nobis non est 67. Quamdiu enim homo quamvis totus in spe iam et iam in re ex parte regeneratione spiritali renovatus adhuc tamen portat corpus, quod corrumpitur et adgravat animam 68, quid quo pertineat et quid unde dicatur, etiam in uno homine distinguendum est. Nam, ut ego arbitror, non facile cuiquam Scriptura Dei tam magnum iustitiae perhibet testimonium quam tribus famulis eius, Noe, Daniel et Iob, quos Ezechiel propheta dicit ab imminente quadam iracundia Dei 69 solos posse liberari, in tribus utique illis viris tria quaedam hominum liberando genera praefigurans: in Noe, quantum arbitror, iustos plebium praepositos propter arcae tamquam Ecclesiae gubernationem, in Daniele iustos continentes, in Iob iustos coniugatos et si quis est forte alius intellectus, de quo nunc non est necesse disquirere. Verum tamen quanta isti iustitia praeeminuerint, et hoc prophetico et aliis divinis testimoniis satis apparet 70. Nec ideo quisquam sobrius dixerit ebrietatem non esse peccatum, quae tamen subrepsit tanto viro; nam Noe, sicut legimus, fuit aliquando ebrius, quamvis absit, ut fuerit ebriosus 71.
Daniel.
10. 13. Daniel vero post orationem, quam fudit Deo, de se ipse dicit: Cum orarem et confiterer peccata mea et peccata populi mei Domino Deo meo 72. Propterea, nisi fallor, per supra memoratum Ezechielem cuidam superbissimo dicitur: Numquid tu sapientior quam Daniel 73? Neque hic dici potest, quod quidam contra orationem dominicam argumentantur, quia etsi orabant eam, inquiunt, sancti et perfecti iam Apostoli nullum omnino habentes peccatum, non tamen pro se ipsis, sed pro imperfectis et adhuc peccatoribus dicebant: "Dimitte nobis debita nostra, sicut et nos dimittimus debitoribus nostris" 74 ut per hoc, inquiunt, quod dicerent "nostra", in uno esse corpore demonstrarent et illos adhuc habentes peccata et se ipsos, qui iam carebant omni ex parte peccato. In Daniele certe hoc non potest dici, qui, ut credo, tamquam propheta praevidens hanc aliquando praesumptionern futuram, cum in oratione saepe dixisset peccavimus, non ita nobis exposuit, cur hoc dixerit, ut ab illo audiremus: Cum orarem et confiterer peccata populi mei Domino Deo meo 75, nec adhuc distinctione confusa, ut esset incertum propter unius corporis societatem, si diceret: "Cum peccata nostra confiterer Domino Deo meo", sed omnino tam distincte, tamquam de se ipsa distinctione satagens eamque maxime vehementerque commendans: peccata, inquit, mea et peccata papuli mei. Quis huic evidentiae contradicit, nisi quem plus delectat defensare quod sentit quam quid sentiendum sit invenire?
Iob.
10. 14. Iob autem post tam magnum de illo iustitiae testimonium Dei quid dicat ipse videamus. In veritate, inquit, scio, quia ita est. Quemadmodum enim iustus erit ante Dominum? Si enim velit contendere cum eo, non poterit oboedire ei 76. Et paulo post: Quis, inquit, iudicio eius adversabitur? Quodsi fuero iustus, os meum impie loquetur 77. Iterum paulo post: Scio, inquit, quia impunitum me non dimittit. Quia sum impius, quare non sum mortuus? Quodsi purificatus nive et mundatus fuero mundis manibus, sufficienter in sordibus me tinxisti 78. Item in alio suo sermone: Quia conscripsisti, inquit, adversus me mala et induisti me iuventutis meae peccata et posuisti pedem meum in prohibitione, servasti omnia opera mea et in radices pedum meorum inspexisti, qui veterascunt sicut uter vel sicut vestimentum a tinea comestum. Homo enim natus ex muliere parvi est temporis et plenus iracundia et, sicut flos cum floruit et decidit, discessit, sicut umbra non manet. Nonne et huius curam fecisti venire in iudicium tuum? Quis enim erit mundus a sordibus? Nemo, nec si unius diei fuerit vita eius 79. Et paulo post: Dinumerasti, inquit, omnes necessitudines meas et nihil te latuit de peccatis meis; signasti peccata mea in folliculo et adnotasti si quid invitus commisi 80. Ecce et Iob confitetur peccata sua et in veritate se dicit scire, quia non est iustus quisquam ante Dominum. Et ideo iste hoc in veritate scit, quia, si nos dixerimus non habere peccatum, ipsa veritas in nobis non est 81. Proinde secundum modum conversationis humanae perhibet ei Deus tam magnum iustitiae testimonium; ipse autem se metiens ex regula illa iustitiae, quam sicut potest conspicit apud Deum, in veritate, scit, quia ita est, et adiungit: Quemadmodum enim iustus erit ante Dominum? Si enim velit contendere cum eo, non poterit oboedire ei 82, id est: "si iudicandus ostendere voluerit non in se inveniri posse quod damnet, non poterit oboedire ei"; amittit enim etiam illam oboedientiam, qua oboedire posset praecipienti confitenda esse peccata. Unde quosdam increpat dicens: Quid vultis mecum iudicio contendere 83? Quod ille praecavens: Ne, inquit, intres in iudicium cum servo tuo, quoniam non iustificabitur in conspectu tuo omnis vivens 84. Ideo etiam dicit Iob: Quis enim iudicio eius adversabitur? Quodsi fuero iustus, os meum impie loquetur 85; hoc est enim: "Si me iustum dixero contra iudicium eius, ubi perfecta illa iustitiae regula me convincit iniustum, profecto impie loquetur os meum, quia contra Dei veritatem loquetur".
Iob, " filius irae ",
10. 15. Fragilitatem quoque ipsam vel potius damnationem carnalis generationis ostendens ex originalis transgressione peccati, cum de peccatis suis ageret, velut eorum causas reddens dixit hominem natum ex muliere parvi esse temporis et plenum iracundia 86. Qua iracondia, nisi qua sunt omnes, sicut dicit Apostolus, naturaliter, hoc est originaliter, irae filii 87, quoniam filii sunt concupiscentiae carnis et saeculi? Ad ipsam iram pertinere etiam mortem hominis consequenter ostendit. Cum enim dixisset: parvi est temporis et plenus iracundia, addidit etiam: et, sicut flos cum floruit et decidit, discessit, sicut umbra non manet. Cum autem subiungit: Nonne et huius curam fecisti venire in iudicium tuum? Quis enim erit mundus a sordibus: Nemo, nec si unius diei fuerit vita eius 88, hoc utique dicit: "Curam hominis brevis vitae fecisti venire in iudicium tuum. Quantumlibet enim brevis fuerit vita eius, etiamsi unius dici esset, mundus a sordibus esse non posset et ideo iustissime in iudicium tuum veniet". Illud vero quod ait: Dinumerasti omnes necessitudines meas et nihil te latuit de peccatis meis; signasti peccata mea in folliculo et adnotasti si quid invitus commisi 89, nonne satis aperuit etiam illa peccata iuste imputari, quae non delectationis illecebra committuntur, sed causa devitandae molestiae alicuius aut doloris aut mortis? Nam et haec dicuntur quadam necessitate committi, cum omnia superando sint amore et delectatione iustitiae. Potest etiam quod dixit: Et adnotasti si quid invitus commisi 90, ad illam vocem videri pertinere, qua dictum est: Non enim quod volo ago, sed quod odi, hoc facio 91.
Iob vituperat seipsum.
10. 16. Quid quod ipse Dominus, qui ei perhibuerat testimonium, cum etiam Scriptura, hoc est Dei Spiritus, dixerit in omnibus, quae contigerunt ei, non eum peccasse labiis suis ante Dominum 92, postea tamen cum ei loqueretur increpans locutus est, sicut ipse Iob testis est dicens: Quid adhuc ego iudicor monitus et increpationes Domini audiens 93? Nemo autem iuste increpatur, nisi in quo est aliquid, quod increpatione sit dignum.
11. 16. Et ipsa increpatio qualis est, quae ex Domini Christi persona intellegitur? Enumerat illi divina opera potestatis suae sub hac sententia increpans, ut eum dicere appareat: Numquid potes haec tanta quae possum? Quo autem pertinet, nisi ut intellegat Iob - etiam hoc ei divinitus credimus inspiratum, ut praesciret Christum ad passionem esse venturum - intellegat ergo, quam debeat aequo animo tolerare quae pertulit, si Christus, in quo peccatum, cum propter nos homo factus esset 94, omnino nullum fuit et in quo Deo tanta potentia est, nequaquam tamen passionis oboedientiam recusavit? Quod puriore cordis intentione Iob intellegens responsioni suae addidit: Auris auditu audiebam te prius et nunc ecce oculus meus videt te. Ideo vituperavi me ipsum et distabui et aestimavi me ipsum terram et cinerem 95. Quare sibi ita in hoc tam magno intellectu displicuit? Neque enim opus Dei, quo erat homo, recte illi poterat displicere, cum etiam ipsi Deo dicatur: Opera manuum tuarum ne despexeris 96. Sed profecto secundum illam iustitiam, qua se noverat iustum, se vituperavit atque distabuit aestimavitque se terram et cinerem mente conspiciens Christi iustitiam, in cuius non tantum divinitate, sed nec in anima nec in carne ullum potuit esse peccatum, secundum quam iustitiam, quae ex Deo est, etiam Paulus apostolus illud suum, quod secundum iustitiam, quae ex lege est, fuit sine querella, non solum damna, verum etiam stercora existimavit 97.
Nemo iustus in omnibus.
12. 17. Non igitur praeclarum illud testimonium Dei, quo laudatus est Iob, contrarium est ei testimonio, quo dictum est: Non iustificabitur in conspectu tuo omnis vivens 98, quia non id persuadet prorsus in illo nihil fuisse, quod vel ab ipso veraciter vel a Domino Deo recte reprehenderetur, quamvis iam iustus et verax Dei cultor et ab omni malo opere se abstinens non mendaciter diceretur. Haec enim de illo verba sunt Dei: Animo advertisti in puerum meum Iob? non enim est illi homo similis super terram, sine querella, iustus, verus Dei cultor, abstinens ab omni opere malo 99. Primis verbis ex hominum qui sunt in terra comparatione laudatur; proinde omnibus qui tunc in terra iusti esse poterant excellebat. Non ergo ipse propterea nullum peccatum omnino habebat, quia in profectu iustitiae ceteros anteibat. Deinde adiungitur sine querella, de cuius vita nemo iuste quereretur, iustus, qui tanta morum probitate profecerat, ut nullus ei esset aequandus; verus Dei cultor, quippe etiam suorum peccatorum verax humilisque confessor; abstinens se ab omni opere malo, mirum si ab omni etiam verbo et cogitatu malo. Quantus quidem Iob fuerit ignoramus; sed novimus iustum, novimus etiam in perferendis horrendis tribulationum temptationibus magnum; novimus non propter peccata, sed propter eius demonstrandam iustitiam illa omnia fuisse perpessum. Verumtamen haec verba, quibus a Domino laudatur, possent etiam de illo dici, qui condelectatur legi Dei secundum interiorem hominem 100, videt autem aliam legem in membris suis repugnantem legi mentis suae, praesertim quia dicit: Non quod volo facio bonum, sed quod odi malum, hoc ago. Si autem quod odi malum, hoc facio, iam non ego operor illud, sed quod habitat in me peccatum 101. Ecce et iste secundum interiorem hominem alienus est ab omni opere malo, quia illud non operatur ipse, sed quod in carne eius habitat malum; et tamen cum illud ipsum, quo condelectatur legi Dei, non habeat nisi ex gratia Dei, adhuc liberationis indigens clamat: Miser ego homo! Quis me liberabit de corpore mortis huius? Gratia Dei per Iesum Christum Dominum nostrum 102.
Perfecta iustitia humana imperfecta est.
13. 18. Sunt ergo in terra iusti, sunt magni, fortes, prudentes, continentes, patientes, pii, misericordes, temporalia mala omnia propter iustitiam aequo animo tolerantes; sed si verum est, quia et verum est: Si dixerimus, quia peccatum non habemus, nos ipsos decipimus 103, et: Non iustificabitur in conspectu tuo omnis vivens 104, non sunt sine peccato nec, quisquam eorum tam arroganter insanit, ut non sibi pro suis qualibuscumque peccatis dominica oratione opus esse arbitretur.
Zachariae sacerdotis perfectio.
13. 19. Nam de Zacharia et Elisabeth, qui nobis saepe in huius quaestionis disputationibus obiciuntur, quid dicamus, nisi quod evidenter Scriptura testatur eminenti iustitia fuisse Zachariam in principibus sacerdotum ad offerenda Veteris Testamenti sacrificio pertinentium? Legimus autem in epistola, quae ad Hebreos scribitur, quod testimonium in libro priore iam posui, solum Christum esse principem sacerdotum 105, qui non haberet necessitatem sicut illi, qui sacerdotum principes dicebantur, sacrificium pro suis primum offerre peccatis cotidie, deinde pro populo. Talem enim decebat, inquit, habere nos principem sacerdotum, iustum, sine malitia, incontaminatum, separatum a peccatoribus, altiorem a caelis factum, non habentem cotidianam necessitatem sicut principes sacerdotum primum pro suis peccatis sacrificium offerre 106. In hoc sacerdotum numero Zacharias, in hoc Phinees, in hoc ipse Aaron, a quo iste ordo exorsus est, fuit et quicumque alii in illo sacerdotio laudabiliter iusteque vixerunt, qui tamen habebant necessitatem sacrificium primitus pro suis offerre peccatis solo Christo exsistente, cuius venturi figuram gestabant, qui hanc necessitatem sacerdos incontaminabilis non haberet 107.
Zachariae et Elisabeth Paulo apostolo comparantur.
13. 20. Quid autem de Zacharia et Elisabeth laudabile dictum est, quod non in eo comprehendatur, quod de se Apostolus, cum in Christum nondum credidisset, professus est? Dixit enim se secundum iustitiam, quae in lege est, fuisse sine querella 108. Hoc et de illis ita legitur: Erant autem ambo iusti ante Deum, incedentes in omnibus mandatis et iustificationibus Domini sine querella 109. Quia ergo quidquid in eis erat iustitiae non erat ad homines simulatum, ideo dictum est: Ante Deum. Quod autem de Zacharia et eius coniuge scriptum est: in omnibus mandatis et iustificationibus Domini, hoc ille breviter dixit: in lege. Non enim alia lex illis, alia isti fuit ante Evangelium, sed una atque eadem, quam legimus per Moysen datam patribus eorum, secundum quam etiam sacerdos erat Zacharias et vice sua sacrificabat. Et tamen Apostolus, qui simili tunc iustitia praeditus fuit, sequitur et dicit: Quae mihi lucra fuerunt, haec propter Christum damna esse duxi. Verumtamen et arbitror omnia damnum esse propter eminentem scientiam Christi Iesu Domini nostri, propter quem omnia non solum detrimenta credidi, verum etiam stercora existimavi esse, ut Christum lucrifaciam et inveniar in illo non habens meam iustitiam, quae ex lege est, sed eam, quae est per fidem Christi, quae est ex Deo iustitia in fide, ad cognoscendum eum et virtutem resurrectionis eius et communicationem passionis eius, conformatus morti ipsius, si qua modo occurram in resurrectionem mortuorum 110. Tantum ergo longe est, ut propter illa verba Zachariam et Elisabeth credamus sine ullo peccato perfectam habuisse iustitiam, ut nec ipsum Apostolum eiusdem regulae summitate arbitremur fuisse perfectum, non solum in illa legis iustitia, quam similem istis habuit, quam inter damna et stercora deputat in comparatione eminentissimae iustitiae quae in fide Christi est; verum etiam in ipso quoque Evangelio, ubi et tanti apostolatus meruit principatum, quod dicere non auderem, nisi ei non credere nefas ducerem. Ubi enim sequitur et adiungit: Non quia iam acceperim aut iam perfectus sim, sequor autem si comprehendam, in qua et adprehensus sum a Christo Iesu. Fratres, ego me ipsum non arbitror adprehendisse; unum autem, quae retro oblitus in ea quae ante sunt extentus, secundum intentionem sequor ad palmam supernae vocationis Dei in Christo Iesu 111, ipse se confitetur nondum accepisse, nondum esse perfectum in plenitudine iustitiae, quam adipisci dilexit in Christo, sed adhuc secundum intentionem sequi et praeterita obliviscentem in ea quae ante sunt extendi, ut noverimus etiam ad ipsum pertinere illud quod ait: Et si exterior homo noster corrumpitur, sed interior renovatur de die in diem 112, quamvis iam esset perfectus viator, etsi nondum erat ipsius itineris perfectione perventor. Denique tales vult secum in isto cursu comites rapere, quibus continuo subiungit et dicit: Quotquot ergo perfecti, hoc sapiamus; et si quid aliter sapitis, hoc quoque Deus vobis revelabit; verumtamen in quod pervenimus, in eo ambulemus 113. Ambulatio ista non corporis pedibus, sed mentis affectibus et vitae moribus geritur, ut possint esse perfecti iustitiae possessores, qui recto itinere fidei de die in diem sua renovatione proficientes iam perfecti facti sunt eiusdem iustitiae viatores 114.
Ab omnibus orandum ut sibi dimittatur.
14. 21. Sic itaque omnes, quicumque in hac vita divinarum Scripturarum testimoniis in bona voluntate atque actibus iustitiae praedicati sunt et quicumque tales vel post eos fuerunt quamvis non eisdem testimoniis praedicati atque laudati vel nunc usque etiam sunt vel postea quoque futuri sunt, omnes magni, omnes iusti, omnes veraciter laudabiles sunt, sed sine peccato aliquo non sunt, quoniam Scripturarum testimoniis, quibus de illorum laudibus credimus 115, hoc etiam credimus non iustificari in conspectu Dei omnem viventem et ideo rogari, ne intret in iudicium cum servis suis, et non tantum universaliter fidelibus omnibus, verum etiam singulis esse orationem dominicam necessariam, quam tradidit discipulis suis.
Perfectio secundum quid et perfectio simpliciter.
15. 22. At enim ait Dominus: "Estote perfecti, sicut Pater vester caelestis perfectus est" 116; quod non praeciperet, inquiunt, si sciret fieri non posse quod praecipit. Non nunc quaeritur utrum fieri possit, si istam perfectionem ad hoc accipiunt, ut sine ullo sit quisque peccato, cum hanc agit vitam - iam enim supra respondimus posse fieri -, sed utrum aliquis faciat, hoc nunc quaerimus. Neminem autem esse, qui tantum velit, quantum res exigit, ante praecognitum est, sicut Scripturarum quae supra commemoravi testimonia tanta declarant. Et tamen cum dicitur cuiusque perfectio, qua in re dicatur videndum est. Nam ex Apostolo testimonium paulo ante posui, ubi se fatetur in acceptione iustitiae, quam desiderat, nondum esse perfectum et tamen continuo dicit: Quotquot ergo perfecti, hoc sapiamus 117; quod utrumque non diceret, nisi in alia re perfectus esset, in alia non esset. Velut si iam sit quisquam sapientiae perfectus auditor - quod nondum erant illi, quibus dicebat: Lac vobis potum dedi, non escam; nondum enim poteratis, sed nec adhuc quidem potestis 118; eis quippe et illud ait: Sapientiam loquimur inter perfectos 119, utique perfectos auditores volens intellegi -, potest ergo fieri, sicut dixi, ut iam sit aliquis sapientiae perfectus auditor, cuius nondum sit perfectus et doctor; potest perfectus esse iustitiae cognitor, nondum perfectus effector; potest perfectus esse, ut diligat inimicos, qui nondum est perfectus ut sufferat. Et qui perfectus est in eo, quod omnes homines diligit, quippe qui etiam ad inimicorum dilectionem pervenerit, quaeritur utrum iam sit in ipsa quoque dilectione perfectus, id est, utrum quos diligit, tantum diligat, quantum illa incommutabilis regula veritatis diligendos esse praescribit. Cum ergo legitur in Scripturis cuiusque perfectio, qua in re dicatur, non neglegenter intuendum est, quoniam non ideo quisque prorsus sine peccato esse intellegitur, quia in aliqua re dicitur esse perfectus. Quamquam et in hoc possit ita dici, ut non quia iam non est quo proficiat sed quia ex maxima parte profecit, hoc nomine dignus habeatur, sicut in doctrina legis dici potest quisque perfectus, etiamsi cum aliquid adhuc latet; sicut perfectos dicebat Apostolus, quibus tamen ait: Et si quid aliter sapitis, id quoque vobis Deus revelabit; verumtamen in quod pervenimus, in eo ambulemus 120.
Cur Deus praecipiat quod scit homines non posse observare.
16. 23. Neque negandum est hoc Deum iubere ita nos in facienda iustitia esse debere perfectos, ut nullum habeamus omnino peccatum. Nam neque peccatum erit, si quid erit, si non divinitus iubetur ut non sit. Cur ergo iubet, inquiunt, quod scit nullum hominum esse facturum? Hoc modo etiam dici potest, cur primis illis hominibus iusserit, qui duo soli erant, quod sciebat eos non esse facturos. Neque enim dicendum est ideo iussisse, ut nostrum aliquis id faceret, si illi non facerent; hoc enim, ne de illa scilicet arbore cibum sumerent, non nisi illis solis Deus iussit 121, quia, sicut sciebat quid iustitiae facturi non erant, ita etiam sciebat quid iustitiae de illis erat ipse facturus. Eo modo ergo iubet omnibus hominibus ut non faciant ullum peccatum, quamvis sit praescius neminem hoc impleturum, ut, quicumque impie ac damnabiliter eius praecepta contempserint, ipse faciat eorum damnatione quod iustum est, quicumque autem in eius praeceptis oboedienter et pie proficientes nec tamen omnia quae praecepit implentes, sicut sibi dimitti volunt, sic aliis peccata dimiserint, ipse faciat in eorum mundatione quod bonum est. Quomodo enim dimittenti dimittitur per Dei misericordiam, si peccatum non est? aut quomodo non vetatur per Dei iustitiam, si peccatum est?
Securitas Pauli apostoli.
16. 24. Sed ecce, inquiunt, Apostolus dicit: "Bonum certamen certavi, cursum consummavi, fidem servavi; superest mihi corona iustitiae" 122; quod non diceret, si haberet ullum peccatum. Immo vero respondeant, quomodo potuit haec dicere, cui adhuc restabat ipsius passionis, quam sibi iam impendere dixerat, tam magna conflictatio, tam molestum et grande certamen. An ad eius consummandum cursum parum adhuc deerat, quando illud deerat, ubi erat futurus acrior et crudelior inimicus? Quodsi ideo talibus verbis certus securusque gaudebat, quia de victoria futuri tanti certaminis certum eum securumque iam fecerat, qui eamdem passionem iam illi revelaverat imminere, non re plenissima, sed spe firmissima haec dixit et quod futurum esse praesumpsit tamquam factum fuerit indicavit. Si ergo his verbis etiam hoc adderet, ut diceret: "Nullum habeo iam peccatum", hoc quoque illum intellegeremus non de rei factae, sed de rei futurae perfectione dixisse. Sic enim ad ipsius cursus consummationem pertinebat nullum habere peccatum, quod isti putant, dum haec diceret, iam in illo fuisse completum, quemadmodum ad ipsius cursus consummationem pertinebat etiam in certamine passionis adversarium superare, quod etiam ipsi necesse est fateantur, cum haec diceret, adhuc in illo fuisse complendum. Hoc ergo totum nos dicimus tunc fuisse adhuc perficiendum, quando iam de Dei promissione praefidens totum ita dicebat, tamquam fuisset effectum. Ad ipsius quippe cursus consummationem pertinebat etiam quod peccata dimittebat debitoribus suis atque ita sibi ut dimitterentur orabat 123; qua Domini pollicitatione certissimus erat in illo fine, quem adhuc futurum iam fidendo dicebat impletum, nullum se habiturum esse peccatum. Nam, ut alia omittam, miror si, cum verba illa dicebat, per quae istis visus est nullum habuisse peccatum, iam fuerat ab illo ablatus ille stimulus carnis, de quo a se auferendo Dominum ter rogaverat responsumque acceperat: Sufficit tibi gratia mea; virtus in infirmitate perficitur 124. Huic tanto viro perficiendo necessarium fuit, ut ab illo angelus satanae non auferretur, a quo propterea colaphizabatur, ne magnitudine revelationum extolleretur, et audet quisquam quemquam vel putare vel dicere positum sub onere vitae huius ab omni omnino mundum esse peccato?
Sanctissimus quisque peccata expianda habuit.
16. 25. Sint licet homines tanta excellentes iustitia, ut ad eos de columna nubis loquatur Deus, qualis Moyses et Aaron in sacerdotibus eius et Samuel in his qui invocant nomen eius 125, cuius magnae laudes pietatis et innocentiae Scriptura veridica praedicantur ab ineunte pueritia, ex quo cum mater votum solvens in templo Dei constituit et servum Domino dedicavit, etiam de talibus tamen scriptum est: Tu propitius eras illis et vindicans in omnes affectiones eorum 126. In filios quippe damnationis vindicat iratus, in filios autem gratiae vindicat propitius, dum quem diligit corripit et flagellat omnem filium quem recipit 127. Nulla autem vindicta, nulla correptio, nullum Dei flagellum debetur nisi peccato excepto illo, qui in flagella paratus est 128, ut experiretur omnia secundum similitudinem sine peccato, ut esset sanctus sanctorum sacerdos interpellans etiam pro sanctis, qui non mendaciter etiam de se quisque dicunt: Dimitte nobis debita nostra, sicut et nos dimittimus debitoribus nostris 129. Unde et ipsi qui contra haec disputant, cum sint casta vita moribusque laudabiles nec dubitent facere, quod illi diviti pro consequenda vita aeterna consilium requirenti, cum se respondisset iam omnia legis implevisse mandata, praecepit Dominus, si vellet esse perfectus, venderet omnia quae habebat et daret pauperibus thesaurumque transferret in caelum, nemo tamen eorum audet dicere se esse sine peccato 130. Quod, sicut credimus, non fallaci animo dicunt; si autem mentiuntur, eo ipso incipiunt vel augere vel habere peccatum.
Tertia quaestio: cur nemo in hac vita sit sine peccato.
17. 26. Iam ergo quod loco tertio posui videamus. Cum voluntatem humanam gratia adiuvante divina sine peccato in hac vita possit homo esse, cur non sit, possem facillime ac veracissime respondere: Quia homines nolunt. Sed si ex me quaeritur, quare nolint, imus in longum; verumtamen etiam hoc sine praeiudicio diligentioris inquisitionis breviter dicam. Nolunt homines tacere quod iustum est, sive quia latet an iustum sit sive quia non delectat. Tanto enim quidque vehementius volumus, quanto certius quam bonum sit novimus eoque delectamur ardentius. Ignorantia igitur et infirmitas vitia sunt, quae impediunt voluntatem, ne moveatur ad faciendum opus bonum vel ab opere malo abstinendum. Ut autem innotescat quod latebat et suave fiat quod non delectabat, gratiae Dei est, qua hominum adiuvat voluntates; qua ut non adiuventur, in ipsis itidem causa est, non in Deo, sive damnandi praedestinati sunt propter iniquitatem superbiae sive contra ipsam suam superbiam iudicandi et erudiendi, si filii sunt misericordiae. Unde Ieremias cum dixisset: Scio, Domine, quia non est in homine via eius nec viri est ut ambulet et dirigat gressus suos, continuo subiunxit: Corripe me, Domine, verumtamen in iudicio et non in furore tuo 131, tamquam diceret: "Scio ad correptionem meam pertinere, quod minus abs te adiuvor, ut perfecte dirigantur gressus mei; verumtamen hoc ipsum noli sic mecum agere, tamquam in furore, quo iniquos damnare statuisti, sed tamquam in iudicio, quo doces tuos non superbire". Unde alibi dicitur: Et iudicia tua adiuvabunt me 132.
Vitiorum omnium humanorum causa est superbia. Tanto magis delectat opus bonum quanto magis diligitur Deus.
17. 27. Nullius proinde culpae humanae in Deum referas causam. Vitiorum namque omnium humanorum causa superbia est. Ad hanc convincendam atque auferendam talis medicina caelitus venit: ad elatum hominem per superbiam Deus humilis descendit per misericordiam gratiam claram manifestamque commendans in ipso homine, quem tanta prae participibus suis caritate suscepit. Neque enim et ipse ita Verbo Dei coniunctus, ut ea coniunctione unus filius Dei et idem ipse unus filius hominis fieret, praecedentibus suae voluntatis meritis fecit. Unum quippe illum esse oportebat; essent autem et duo et tres et plures, si hoc fieri posset, non per Dei proprium donum, sed per hominis liberum arbitrium. Hoc ergo praecipue commendatur, hoc in sapientiae atque scientiae thesauris in Christo absconditis, quantum existimare audeo, praecipue docetur et discitur 133. Ideo quisque nostrum bonum opus suscipere, agere, implere nunc scit, nunc nescit, nunc delectatur, nunc non delectatur, ut noverit non suae facultatis, sed divini muneris esse vel quod scit vel quod delectatur, ac sic ab elationis vanitate sanetur et sciat quam vere non de terra ista, sed spiritaliter dictum sit: Dominus dabit suavitatem et terra nostra dabit fructum suum 134. Tanto autem magis delectat opus bonum, quanto magis diligitur Deus, summum atque incommutabile bonum et auctor qualiumcumque bonorum omnium. Ut autem diligatur Deus, caritas eius diffusa est in cordibus nostris non per nos, sed per Spiritum Sanctum, qui datus est nobis 135.
Gratia et libertas.
18. 28. Sed laborant homines invenire in nostra voluntate quid boni sit nostrum, quod nobis non sit ex Deo, et quomodo inveniri possit ignoro. Excepto enim, quod Apostolus ait, cum de bonis hominum loqueretur: Quid enim habes quod non accepisti? Si autem accepisti, quid gloriaris, quasi non acceperis 136? Ipsa etiam ratio, quae de his rebus a talibus quales sumus iniri potest, quemlibet nostrum quaerentem vehementer angustat, ne sic defendamus gratiam, ut liberum arbitrium auferre videamur, rursus, ne liberum sic asseramus arbitrium, ut superba impietate ingrati Dei gratiae iudicemur.
Bona voluntas a Deo.
18. 29. Namque illud Apostoli quod commemoravi sic difendere quidam voluerunt, ut dicerent ideo quidquid etiam bonae voluntatis habet homo, Deo tribuendum esse, quia et hoc in illo esse non posset, si homo ipse non esset; cum vero, ut sit aliquid atque ut homo sit, non habeat nisi a Deo, cur non auctori Deo tribuatur etiam quidquid in illo est bonae voluntatis, quod non esset, nisi esset in quo esset? Sed hoc modo etiam illud dici potest malam quoque voluntatem Deo auctori esse tribuendam, quia nec ipsa esse posset in homine, nisi homo esset in quo esset. Ut autem homo sit, Deus auctor est; ita et eius malae voluntatis, quae nisi hominem haberet ubi esset esse omnino non posset, ad auctorem Deum esse referendum. Quod nefas est dicere.
Bona voluntas necessario a Deo.
18. 30. Quapropter nisi obtineamus non solum voluntatis arbitrium, quod huc atque illuc liberam flectitur atque in eis naturalibus bonis est, quibus et male uti malus potest, sed etiam voluntatem bonam, quae iam in eis bonis est, quorum esse usus non potest malus, nisi ex Deo nobis esse non posse, nescio quemadmodum defendamus quod dictum est: Quid enim habes quod non accepisti 137? Nam si nobis libera quaedam voluntas ex Deo est, quae adhuc potest esse vel bona vel mala, bona vero voluntas ex nobis est, melius est id quod a nobis quam quod ab illo est. Quod si absurdissime dicitur, oportet fateamur etiam bonam voluntatem nos divinitus adipisci. Quamquam voluntas mirum si potest in medio quodam ita consistere, ut nec bona nec mala sit. Aut enim iustitiam diligimus et bona est et, si magis diligimus, magis bona, si minus, minus bona est, aut si omnino non diligimus, non est bona. Quis vero dubitet dicere voluntatem nullo modo iustitiam diligentem non modo esse malam, sed etiam pessimam voluntatem? Si ergo voluntas aut bona est aut mala et utique malam non habemus ex Deo, restat ut bonam voluntatem habeamus ex Deo; alioquin nescio, cum ab eo iustificamur, quo alio munere ipsius gaudere debeamus. Et hinc scriptum arbitror: Paratur voluntas a Domino 138. Et in Psalmis: A Domino gressus hominis diriguntur et viam eius volet 139. Et quod Apostolus ait: Deus est enim qui operatur in vobis et velle et operari pro bona voluntate 140.
Conversio hominis ad Deum ex misericordia divina.
18. 31. Quocirca quoniam quod a Deo nos avertimus, nostrum est - et haec est voluntas mala - quod vero ad Deum nos convertimus, nisi ipso excitante atque adiuvante non possumus - et haec voluntas bona - quid habemus quod non accepimus 141? Si autem accepimus, quid gloriamur, quasi non acceperimus? Ac per hoc ut qui gloriatur, in Domino glorietur 142, quibus hoc Deus donare voluerit, eius misericordiae est, non meriti illorum, quibus autem noluerit, veritatis est. Iusta namque peccatoribus poena debetur, quoniam misericordiam et veritatem diligit Dominus Deus 143; et: misericordia et veritas occurrerunt sibi 144; et: universae viae Domini misericordia et veritas 145. Et quis explicet quam crebro haec duo coniuncta divina Scriptura commemoret? Aliquando etiam mutatis nominibus, ut gratia pro misericordia ponatur - unde est: Et vidimus gloriam eius, gloriam tamquam Unigeniti a Patre, plenum gratia et veritate 146 - aliquando pro veritate iudicium, sicut est: Misericordiam et iudicium cantabo tibi, Domine 147.
Arcane operatur Deus sua misericordia et iustitia.
18. 32. Quare autem illos velit convertere, illos pro aversione punire, cum et in beneficio tribuendo nemo iuste reprehendat misericordem et in vindicta exercenda nemo iuste reprehendat veracem, sicut in illis evangelicis operariis aliis placitam mercedem reddentem 148, aliis etiam non placitam largientem nullus iuste culpaverit, consilium tamen occultioris iustitiae penes ipsum est.
Per gratiam boni cognitio et delectatio.
19. 32. Nos, quantum concessum est, sapiamus et intellegamus, si possumus, Dominum Deum bonum ideo etiam sanctis suis alicuius operis iusti aliquando non tribuere vel certam scientiam vel victricem delectationem, ut cognoscant non a se ipsis, sed ab illo sibi esse lucem, qua illuminentur tenebrae eorum, et suavitatem, qua det fructum suum terra eorum 149.
19. 33. Cum autem ab illo illius adiutorium deprecamur ad faciendam perficiendamque iustitiam, quid aliud deprecamur, quam ut aperiat quod latebat et suave faciat quod non delectabat? quia et hoc ab illo esse deprecandum eius gratia didicimus, dum antea lateret, eius gratia dileximus, dum antea non delectaret, ut qui gloriatur non in se, sed in Domino glorietur 150. Extolli quippe in superbiam propriae voluntatis est hominum, non operis Dei; neque enim ad hoc eos compellit aut adiuvat Deus. Praecedit ergo in voluntate hominis appetitus quidam propriae potestatis, ut fiat inoboediens per superbiam. Hic autem appetitus etiam si non esset, nihil molestum esset, et cum hoc voluit homo, sine difficultate noluisset; secutum est autem ex debita iusta poena tale vitium, ut iam molestum esset oboedire iustitiae. Quod vitium nisi adiuvante gratia superetur, ad iustitiam nemo convertitur, nisi operante gratia sanetur, iustitiae pace nemo perfruitur. Cuius autem gratia vincitur et sanatur, nisi illius cui dicitur: Converte nos, Deus sanitatum nostrarum, et averte iram tuam a nobis 151? Quod et si facit, misericordia facit, ut dicatur: Non secundum peccata nostra fecit nobis nec secundum iniquitates nostras retribuit nobis 152. Et quibus non facit, iudicio non facit. Et quis dicet illi: "Quid fecisti", cui misericordia et iudicium pia sanctorum mente cantatur 153? Idcirco etiam sanctos et fideles suos in aliquibus vitiis tardius sanat, ut in his eos minus, quam implendae ex omni parte iustitiae sufficit, delectet bonum, sive cum latet sive cum etiam manifestum est, ut, quantum pertinet ad integerrimam regulam veritatis eius, non iustificetur in conspectu eius omnis vivens 154. Nec in eo ipso vult nos damnabiles esse, sed humiles commendans nobis eamdem gratiam suam, ne facilitatem in omnibus adsecuti nostrum putemus esse quod eius est; qui error multum est religioni pietatique contrarius. Nec ideo tamen in eisdem vitiis nobis permanendum esse existimemus, sed adversus ipsam maxime superbiam, propter quam in eis humilamur, et nos vigilanter conemur et ipsum deprecemur ardenter simul intellegentes et quod sic conamur et quod sic precamur dono illius nos habere, ut in omnibus non ad nos respicientes, sed sursum cor habentes Domino Deo nostro gratias agamus et, cum gloriamur, in illo gloriemur 155.
Quarta quaestio: nemo fuit vel esse potest sine peccato, uno Christo excepto.
20. 34. Quartum iam illud restat, quo explicato, quantum adiuvat Dominus, sermo quoque iste tam prolixus tandem terminum sumat, utrum qui omnino numquam ullum peccatum habuerit habiturusve sit non solum quisquam natorum hominum sit, verum etiam potuerit aliquando esse vel possit. Hunc prorsus nisi unum mediatorem Dei et hominum hominem Christum Iesum 156 nullum vel esse vel fuisse vel futurum esse certissimum est. Unde iam multa diximus de baptismo parvulorum, qui si nullum peccatum habent, non solum sunt homines innumerabiles sine peccato, verum etiam fuerunt et erunt. Porro si veraciter illud constitit, unde secundo loco egimus, neminem esse sine peccato, profecto nec parvuli sine peccato sunt. Ex quo conficitur, etsi quisquam in hac vita esse potuisset, qui virtute ita perficeretur, ut ad tantam plenitudinem iustitiae perveniret, qua nullum haberet omnino peccatum, fuisse tamen eum antea peccatorem, unde in istam novitatem vitae converteretur, non esse dubitandum. Etenim secundo illo loco aliud quaerebatur, aliud in hoc quarto propositum est. Nam in illo, utrum aliquis in hac vita ad perfectam, quae prorsus sine ullo peccato est, vitam perveniret per gratiam Dei studio voluntatis, hoc requirebatur; in hoc autem quarto, utrum esset in filiis hominum vel esse potuisset aut posset, qui non ex peccato ad iustitiam perfectissimam perveniret, sed nullo omnino umquam peccato esset obstrictus, hoc quaeritur. Ideo si illa vera sunt, quae tam multa de parvulis diximus, nec est iste in filiis hominum quisquam nec fuit nec erit excepto uno mediatore, in quo nobis propitiatio et iustificatio posita est 157, per quam finitis inimicitiis peccatorum reconciliemur Deo 158. Non itaque ab re est, quantum praesenti causae sufficere videtur, ab ipso exordio generis humani pauca repetere, quibus adversus quaedam, quae movere possent, legentis animus informetur.
Peccatum protoparentum fuit praecipue peccatum inobedientiae.
21. 35. Posteaquam illi primi homines, vir unus Adam et ex illo Eva uxor eius, accepto Dei praecepto servare oboedientiam noluerunt, iusta eos poena ac debita consecuta est. Sic enim comminatus fuerat Dominus, quod ea die, qua vetitum cibum ederent, morte morerentur 159. Proinde quia utendi ad escam omni ligno, quod in paradiso erat, acceperant potestatem, in quo etiam lignum vitae plantaverat Deus, ab illo autem solo eos prohibuerat, quod appellavit scientiae boni et mali, quo nomine significaretur experientiae consequentia, et quid boni custodita et quid mali essent transgressa prohibitione sensuri, recte profecto intelleguntur ante malignam diaboli persuasionem abstinuisse cibo vetito atque usi fuisse concessis ac per hoc et ceteris et praecipue ligno vitae 160. Quid enim absurdius, quam ut credantur ex aliis arboribus alimenta sumpsisse, non autem etiam ex illo, quod et similiter permissum fuerat et utilitate praecipua per aetatum labem mutari quamvis animalia corpora atque in mortem veterescere non sinebat, tribuens hoc corpori humano de suo corpore beneficium et mystica significatione demonstrans quid per sapientiam, cuius figuram gestabat, conferretur animae rationali, ut alimento eius vivificata nequaquam in labem mortemque nequitiae verteretur? Merito enim de illa dicitur: Lignum vitae est amplectentibus eam 161. Sicut haec arbor in corporali sic illa in spiritali paradiso, ista exterioris illa interioris hominis sensibus praebens vigorem sine ulla in deterius temporis commutatione vitalem. Serviebant igitur Deo vehementer sibi commendata pietate oboedientiae, qua una colitur Deus. Quae per se ipsam quanta sit quamque sola sufficiat ad tuendam rationalem sub Creatore creaturam, non potuit excellentius intimari, quam ut a ligno prohiberentur non malo. Absit enim ut bonorum Creator, qui fecit omnia et ecce bona valde 162, mali aliquid in illius etiam corporalis paradisi fertilitate plantaret. Sed ut ostenderetur homini, cui esset sub tali Domino utilissima servitus, quantum esset solius oboedientiae bonum, quam solam de famulo exegerat, cui oboedire non propter ipsius dominatum, sed propter servientis utilitatem potius expediret, ab eo ligno sunt prohibiti, quo si uterentur non prohibiti, nihil mali omnino paterentur, ut quod illo post prohibitionem utentes passi sunt satis intellegeretur quod eis hoc non intulerit arbor cibo noxio perniciosa, sed tantum oboedientia violata.
Status hominis ante et post peccatum.
22. 36. Hanc ergo priusquam violassent, placebant Deo et placebat eis Deus et quamvis corpus animale gestarent, nihil inoboediens in illo adversum se moveri sentiebant. Faciebat quippe hoc ordo iustitiae, ut, quia eorum anima famulum corpus a Domino acceperat, sicut ipsa eidem Domino suo ita illi corpus eius oboediret atque exhiberet vitae illi congruum sine ulla resistente famulatum. Hinc et nudi erant et non confundebantur 163. Animam quippe rationalem naturali verecundia nunc pudet, quod in carne, in cuius servitutem ius potestatis accepit, nescio qua infirmitate efficere non potest, ut se nolente non moveantur membra et se volente moveantur. Quae propter hoc in quovis casto merito appellantur pudenda, quod adversus dominam mentem, quasi suae sint potestatis, sicut libitum est, excitantur idque solum iuris in his habent frena virtutis, ut ad immundas et illicitas corruptiones ea pervenire non sinant. Haec igitur carnis inoboedientia, quae in ipso motu est, etiamsi habere non permittatur effectum, non erat in illis tunc primis hominibus, quando nudi erant et non confundebantur. Nondum quippe anima rationalis domina carnis inoboediens extiterat Domino suo, ut poena reciproca inoboedientem experiretur carnem famulam suam cum sensu quodam confusionis et molestiae suae, quem sensum certe ipsa per inoboedientiam suam non intulit Deo. Neque enim Deo pudendum est aut molestum, si nos ei non oboedimus, cuius in nos summam potestatem nullo modo minuere valemus, sed nobis pudendum est, quod imperio nostro caro non servit, quia hoc fit per infirmitatem, quam peccando meruimus, vocaturque peccatum habitans in membris nostris 164. Sic est autem hoc peccatum, ut sit poena peccati. Denique posteaquam est illa facta transgressio et anima inoboediens a lege sui Domini aversa est, habere coepit contra eam servus eius, hoc est corpus eius, legem inoboedientiae et puduit illos homines nuditatis suae animadverso in se motu, quem ante non senserant, quae animadversio apertio dicta est oculorum 165; neque enim oculis clausis inter illas arbores oberrabant. Sic et de Agar scriptum est: Aperti sunt oculi eius et vidit puteum 166. Tunc illi homines pudenda texerunt, quae Deus illis membra, ipsi vero pudenda fecerunt.
Naturae corruptio per peccatum, renovatio per Christum.
23. 37. De hac lege peccati nascitur caro peccati expianda per illius sacramentum, qui venit in similitudine carnis peccati 167, ut evacuetur corpus peccati, quod et corpus mortis huius appellat 168, unde miserum hominem non liberat nisi gratia Dei per Iesum Christum Dominum nostrum 169. Sic enim ab eis transitum fecit in posteros ista lex initium mortis, quemadmodum labor quo cuncti homines laborant in terra, quemadmodum in feminas parturitio cum doloribus 170. Haec enim, cum de peccato arguerentur, Dei sententia meruerunt, quae non in eis solis, sed etiam in successoribus eorum, in aliis magis, in aliis minus, tamen in omnibus videmus impleri. Cum itaque primorum illorum hominum fuerit prima iustitia oboedire Deo et hanc in membris adversus legem mentis suae legem concupiscentiae non habere 171, nunc post eorum peccatum nata ex eis nostra carne peccati pro magno obtinetur ab his qui oboediunt Deo desideriis eiusdem concupiscentiae non oboedire 172 et crucifigere in se carnem cum passionibus et concupiscentiis, ut sint Iesu Christi, qui hoc in sua cruce figuravit, quibus per gratiam suam dedit potestatem filios Dei fieri. Non enim omnibus hominibus dedit, sed quotquot receperunt eum, ut Deo renascerentur spiritu, qui saeculo nati erant carne 173. Sic enim de his dictum est: Quotquot autem receperunt eum dedit eis potestatem filios Dei fieri, qui non ex carne, non ex sanguine, non ex voluntate viri nec ex voluntate carnis, sed ex Deo nati Sunt 174.
Caro Verbi Dei incarnati.
24. 38. Secutus autem addidit: Et Verbum caro factum est et habitavit in nobis 175; tamquam dicens: Magnum quidem hoc in his factum est, ut Deo nascerentur ex Deo, qui prius nati fuerant ex carne saeculo quamvis creati ab ipso Deo; sed longe mirabilius factum est, quod cum istis naturae fuerit nasci de carne, beneficii vero nasci ex Deo, propter hoc impertiendum beneficium ille, qui de Deo naturaliter natus est, nasci etiam misericorditer de carne dignatus est; hoc est enim: Et Verbum caro factum est et habitavit in nobis. Per hoc, inquit, factum est, ut nati de carne caro postea nascendo de Spiritu spiritus essemus et habitaremus in Deo, quia et Deus natus de Deo, postea de carne nascendo caro factus est et habitavit in nobis. Verbum enim, quod caro factum est, in principio erat et apud Deum Deus erat 176. Verumtamen ipsa participatio illius in interiora nostra, ut nostra esset in superiora illius, tenuit quamdam et in carnis nativitate medietatem, ut nos quidem nati essemus in carne peccati 177, ille autem in similitudine carnis peccati, nos non solum ex carne et sanguine 178, verum etiam ex voluntate viri et voluntate carnis; ille autem tantum ex carne et sanguine, non ex voluntate viri neque ex voluntate carnis, sed ex Deo natus est. Et ideo nos in mortem propter peccatum, ille propter nos in mortem sine peccato. Sicut autem inferiora eius, quibus ad nos descendit, non omni modo coaequata sunt inferioribus nostris, in quibus nos hic invenit 179, sic et superiora nostra, quibus ad eum ascendimus, non coaequabuntur superioribus eius, in quibus eum illic inventuri sumus. Nos enim ipsius gratia facti erimus filii Dei, ille semper natura erat Filius Dei; nos aliquando conversi adhaerebimus impares Deo 180, ille numquam aversus manet aequalis Deo 181; nos participes vitae aeternae, ille vita aeterna. Solus ergo ille etiam homo factus manens Deus peccatum nullum umquam habuit nec sumpsit carnem peccati quamvis de materna carne peccati. Quod enim carnis inde suscepit, id profecto aut suscipiendum mundavit aut suscipiendo mundavit. Ideo virginem matrem non lege carnis peccati, id est non concupiscentiae carnalis motu concipientem, sed pia fide sanctum germen in se fieri promerentem quam eligeret creavit, de qua crearetur elegit. Quanto magis ergo caro peccati baptizanda est propter evadendum iudicium, si baptizata est caro sine peccato propter imitationis exemplum!
Pelagianorum obiectio: filius baptizati iam ablutus est.
25. 39. Quod autem supra respondimus adversus eos qui dicunt: Si peccator genuit peccatorem, iustus quoque iustum gignere debuit; hoc etiam his respondemus, qui dicunt de homine baptizato natum iam velut baptizatum haberi debuisse. Cur enim non, inquiunt, in lumbis patris sui potuerit baptizari, si secundum epistolam, quae ad Hebreos scripta est, in lumbis Abrahae Levi potuit decimari 182? Hoc qui dicunt adtendant non propterea Levi postea non fuisse decimatum, quia iam fuerat decimatus in lumbis Abrahae, sed quia sic ordinatus est honore sacerdotii, ut acciperet decimas, non praeberet; alioquin nec ceteri fratres eius, qui ei praebebant, decimarentur, quia et ipsi in lumbis Abrahae a Melchisedech iam fuerant decimati 183.
Baptizati filius indiget baptismo sicut circumcisi filius circumcisione.
25. 40. Sed ne quis dicat propterea recte potuisse Abrahae filios decimari, quamvis iam fuissent in lumbis patris sui decimati, quia decimatio talis res erat, quae in unoquoque homine saepe fuerat facienda, sicut Israelitae annis omnibus, immo ex fructibus omnibus decimas tota vita sua crebras solent praebere Levitis, baptismum autem tale sacramentum esse, quod semel datur et, si iam hoc acceperat quisque, cum in patre suo esset, nonnisi baptizatum fuisse deputandum, cum de illo qui baptizatus fuerat gigneretur: qui hoc dicit, ne diu disputem, circumcisionem respiciat, quae semel fiebat et tamen in singulis singulatim fiebat. Sicut ergo tempore illius sacramenti de circumciso qui nasceretur circumcidendus fuit, sic nunc de baptizato qui natus fuerit baptizandus est.
Cur baptizandi sint baptizatorum filii, qui secundum Paulum iam sunt sancti.
25. 41. At enim ait Apostolus: Filii vestri immundi essent, nunc autem sancti sunt 184; et ideo, inquiunt, fidelium filii iam baptizari minime debuerunt. Miror hoc dicere qui negant peccatum ex Adam originaliter trahi. Si enim hanc Apostoli sententiam sic accipiunt, ut credant de fidelibus sanctificatos filios nasci, cur eos etiam ipsi baptizari oportere non dubitant? Cur denique nolunt fateri de parente peccatore aliquod peccatum originaliter trahi, si de sancto aliqua sanctitas trahitur? Et contra nostram quidem non est adsertionem, etiamsi ex fidelibus sancti propagantur, quod eos dicimus, si non baptizantur, pergere in damnatíonem, quibus et ipsi regnum caelorum intercludunt, quamvis eos dicant non habere ullum vel proprium vel originale peccatum. Aut si eis indignum videtur, ut sancti damnentur, quomodo erit dignum, ut a regno Dei sancti separentur? Illud potius adtendant, quomodo non de peccatoribus parentibus trahatur aliquod peccatum, si de sanctis aliqua sanctitas trahitur et immunditia de immundis. Utrumque enim dixit qui dixit: Alioquin filii vestri immundi essent, nunc autem sancti sunt. Explicent etiam quomodo iustum sit, ut sancti ex fidelibus et immundi ex infidelibus nati pariter tamen, si baptizati non fuerint, regnum Dei non permittantur intrare. Quid ergo illis ista sanctitas prodest? Nam si damnari faterentur immundos ex infidelibus natos, sanctos autem filios fidelium in Dei quidem regnum intrare non posse, nisi fuerint baptizati, non tamen damnari, quia sancti sunt, esset qualiscumque distinctio; nunc vero natos de sanctis sanctos et de immundis immundos aequaliter dicunt et, quia peccatum non habent, non damnari et, quia baptismum non habent, a Dei regno separari. Hanc absurditatem talia ingenia non videre quis credat?
Filiorum sanctificatio ex baptismo suo et parentum.
25. 42. Nostrae autem, immo ipsius Apostoli sententiae qui dixit: Ex uno omnes ad condemnationem, et: ex uno omnes ad iustificationem vitae 185, quam non sit contrarium hoc quod ait, cum de alia re ageret: Alioquin filii vestri immundi essent, nunc autem sancti sunt 186, paululum adtende.
26. Non unius modi est sanctificatio; nam et catechumenos secundum quemdam modum suum per signum Christi et orationem manus impositionis puto sanctificari et, quod accipiunt quamvis non sit corpus Christi, sanctum est tamen et sanctius quam cibi quibus alimur, quoniam sacramentum est 187. Verum et ipsos cibos, quibus ad necessitatem sustentandae vitae huius utimur, sanctificari idem Apostolus dixit 188 per verbum Dei et orationem, qua oramus utique nostra corpuscula refecturi. Sicut ergo ista ciborum sanctificatio non efficit, ut quod in os intraverit non in ventrem vadat et in secessum emittatur per corruptionem 189, qua omnia terrena solvuntur, unde et ad aliam escam, quae non corrumpitur, nos Dominus exhortatur 190, ita sanctificatio catechumeni, si non fuerit baptizatus, non ei valet ad intrandum regnum caelorum aut ad peccatorurn remissionem. Ac per hoc et illa sanctificatio, cuiuscumque modi sit, quam in filiis fidelium esse dixit Apostolus, ad istam de baptismo et de peccati origine vel remissione quaestionem omnino non pertinet. Nam et coniuges infideles in coniugibus fidelibus sanctificari dicit eo ipso loco ita loquens: Sanctificatur enim vir infidelis in uxore et sanctificatur mulier infidelis in fratre; alioquin filii vestri immundi essent, nunc autem sancti sunt 191. Non, opinor, quisquam tam infideliter intellegit, quodlibet in his verbis intellegat, ut ob hoc existimet etiam maritum non christianum, quia christiana fuerit uxor eius, neque iam baptizari oportere et ad peccatorum remissionem iam pervenisse et in regnum caelorum esse intraturum, quia sanctificatus dictus est in uxore.
Qui natus non fuerit, renasci non potest.
27. 43. Quisquis vero adhuc movetur, quare baptizentur qui iam de baptizatis nascuntur, hoc breviter accipiat. Sicut generatio carnis peccati per unum Adam ad condemnationem trahit omnes qui eo modo generantur, sic regeneratio spiritus gratiae per unum Iesum Christum ad iustificationem vitae aeternae ducit omnes qui eo modo praedestinati regenerantur 192. Sacramentum autem baptismi profecto sacramentum regenerationis est. Quocirca sicut homo, qui non vixerit, mori non potest et qui mortuus non fuerit resurgere non potest 193, ita qui natus non fuerit renasci non potest. Ex quo conficitur neminem in suo parente renasci potuisse non natum. Oportet autem ut, si natus fuerit, renascatur, quia nisi quis natus fuerit denuo, non potest videre regnum Dei 194. Oportet igitur, ut sacramento regenerationis, ne sine illo male de hac vita exeat, etiam parvulus imbuatur; quod non fit nisi in remissionem peccatorum. Quod etiam ipso loco Christus ostendit, cum interrogatus quomodo possent ista fieri commemoravit quid Moyses fecerit in exaltatione serpentis 195. Cum itaque per baptismi sacramentum morti Christi conformantur infantes, eos a serpentis morsu fatendum est liberari, si a christianae fidei regula nolumus aberrare. Quem tamen morsum non in sua vita propria, sed in illo cui primitus inflictus est acceperunt.
Filio non baptizato obsunt peccata quae a parente traxit.
27. 44. Neque illud fallat, quod nec parenti post conversionem obsunt propria peccata; quanto enim magis, inquiunt, filio eius obesse non possunt! Sed qui hoc sentiunt non adtendunt, quia, sicut parenti per hoc quod spiritu renatus est 196 propria peccata non obsunt, ita qui de illo natus est, nisi eo modo renascatur, quae a parente tracta sunt oberunt, quia et innovati parentes non ex primitiis novitatis, sed ex reliquiis, vetustatis carnaliter gignunt et filii ex parentum reliqua vetustate toti vetusti in peccati carne propagati damnationem veteri homini debitam sacramento spiritalis regenerationis et renovationis evadunt 197. Illud namque praecipue propter quaestiones, quae de hac re motae sunt vel moveri adhuc possunt, adtendere ac meminisse debemus tantummodo peccatorum omnium plenam perfectamque remissionem baptismo fieri 198, hominis vero ipsius qualitatem non totam continuo commutari, sed spiritales primitias in bene proficientibus de die in diem novitate crescente commutare in se quod carnaliter vetus est, donec totum ita renovetur 199, ut animalis etiam infirmitas corporis ad firmitatem spiritalem incorruptionemque perveniat.
Parentes filios carnaliter generant et ideo in eos peccatum transmittunt.
28. 45. Haec autem lex peccati, quod etiam peccatum appellat Apostolus, cum dicit: Non ergo regnet peccatum in vestro mortali corpore ad oboediendum desideriis eius 200, non sic manet in membris eorum, qui ex aqua et spiritu renati sunt 201, tamquam non sit eius facta remissio, ubi omnino plena et perfecta fit remissio peccatorum omnibus inimicitiis interfectis 202, quibus separabamur a Deo 203, sed manet in vetustate carnis tamquam superatum et peremptum, si non illicitis consensionibus quodam modo revivescat et in regnum proprium dominationemque revocetur. Ab hac autem vetustate carnis, in qua est lex ista peccati vel peccatum iam remissum, usque adeo spiritus vita discernitur, in cuius novitate baptizati per Dei gratiam renascuntur, ut parum fuerit Apostolo dicere 204 tales non esse in peccato, nisi etiam diceret in ipsa carne illos non esse, antequam ex hac mortali vita emigrarent. Qui enim in carne sunt, inquit, Deo placere non possunt; vos autem non estis in carne, sed in Spiritu, si tamen Spiritus Dei habitat in vobis 205. Verumtamen sicut ipsa carne quamvis corruptibili bene utuntur qui membra eius ad opera bona convertunt, in qua carne non sunt, quia non secundum eam sapiunt neque vivunt, sicut denique etiam morte, quae primi peccati poena est, bene utuntur qui eam pro fratribus, pro fide, pro quacumque vera et sancta iustitia fortiter et patienter impendunt, sic illa etiam lege peccati, quod iam remissum in vetustate carnis manet, bene utuntur coniugati fideles, qui ex eo quod sunt in Christi novitate dominari sibi libidinem minime patiuntur, ex eo autem quod adhuc trahunt Adae vetustatem regenerandos immortaliter filios mortaliter generant cum ea propagine peccati, qua illi qui renati sunt obnoxii non tenentur et qua illi quinascuntur renascendo solvuntur 206. Quamdiu ergo manet lex concupiscentialiter in membris, manente ipsa reatus eius solvitur; sed ei solvitur, qui sacramentum regenerationis accepit renovarique iam coepit. Ex illa autem manente concupiscentiae vetustate quod nascitur renasci indiget, ut sanetur, quia parentes fideles et nati carnaliter et renati spiritaliter filios carnaliter genuerunt, filii vero antequam nascerentur, renasci quomodo potuerunt?
Quomodo concupiscentia maneat in baptizatis, perempto eius reatu.
28. 46. Nec mireris, quod dixi manente concupiscentialiter lege peccati reatum eius solvi per gratiam sacramenti. Sicut enim facta et dicta et cogitata iniqua, quantum ad ipsos motus animi et corporis pertinet, iam praeterierunt et non sunt, eis tamen praeteritis et non iam existentibus reatus eorum manet, nisi peccatorum remissione solvatur, sic contra in hac non iam praeterita, sed adhuc manente lege concupiscentiae reatus eius solvitur et non erit, cum fit in baptismo plena remissio peccatorum. Denique si continuo consequatur ab hac vita emigratio, non erit omnino, quod obnoxium hominem teneat solutis omnibus quae tenebant. Sicut ergo non est miram praeteritorum factorum, cogitatorum atque dictorum reatum manere ante peccatorum remissionem, sic contra non debet esse mirum manentis concupiscentiae reatum praeterire post peccatorum remissionem.
Omnes praedestinati salvantur per Christum unum mediatorem et per unam fidem.
29. 47. Quae cum ita sint, ex quo per unum hominem peccatum intravit in hunc mundum et per peccatum mors et ita in omnes homines pertransiit 207 usque in finem carnalis huius generationis et corruptibilis saeculi, cuius filii generant et generantur 208, nullo existente homine, de quo in hac vita constituto veraciter dici possit, quod nullum habeat omnino peccatum excepto uno Mediatore 209, qui nos Creatori nostro per remissionem reconciliat peccatorum, idem ipse Dominus noster hanc suam medellam nullis generis humani temporibus ante ultimum futurum adhuc iudicium denegavit eis, quos per certissimam praescientiam et iustissimam beneficentiam secum regnaturos in vitam praedestinavit aeternam. Namque ante nativitatem carnis infirmitatemque passionis et virtutem resurrectionis suae earum rerum futurarum fide eos qui tunc fuerant informabat ad hereditatem salutis aeternae, quarum rerum praesentium fide informavit eos, qui cum gererentur aderant atque impleri praedicta cernebant, quarum etiam praeteritarum fide qui postea fuerunt et nos ipsos et qui deinde futuri sunt informare non cessat. Una ergo fides est, quae omnes salvos facit 210, qui ex carnali generatione in spiritalem renascendo salvantur 211, terminata in eo, qui venit pro nobis iudicari et mori, iudex vivorum et mortuorum. Sed huius unius fidei pro significationis opportunitate per varia tempora sacramento variata sunt.
Parvulorum quoque salvator Christus.
29. 48. Idem ipse itaque Salvator est parvulorum atque maiorum, de quo dixerunt Angeli: Natus est vobis hodie Salvator 212 et de quo dictum est ad virginem Mariam: Vocabis nomen eius Iesum; ipse enim salvum faciet populum suum a peccatis eorum 213, ubi aperte demonstratum est cum hoc nomine, quo appellatus est Iesus, propter salutem quam nobis tribuit nominari; Iesus quippe latine "Salvator" est. Quis est igitur qui audeat dicere Dominum Christum tantum maioribus, non etiam parvulis esse Iesum? qui venit in similitudine carnis peccati 214, ut evacuaret corpus peccati 215, in quo infirmissimo nulli usui congruis vel idoneis infantilibus membris anima rationalis miserabili ignorantia, praegravatur. Quam plane ignorantiam nullo modo crediderim fuisse in infante illo, in quo Verbum caro factum est, ut habitaret in nobis 216, nec illam ipsius animi infirmitatem in Christo parvulo fuerim suspicatus, quam videmus in parvulis. Per hanc enim etiam, cum motibus irrationalíbus perturbantur, nulla ratione, nullo imperio, sed dolore aliquando vel doloris terrore cohibentur, ut omnino videas illius inoboedientiae filios, quae movetur in membris repugnans legi mentis 217 nec, cum vult ratio, conquiescit; verum et ipsa saepe vel dolore corporis tamquam vapulando compescitur vel pavescendo vel tali aliquo animi motu non tamen voluntate praecipiente comprimitur. Sed quia erat in eo similitudo carnis peccati, mutationes aetatum perpeti voluit ab ipsa exorsus infantia, ut ad mortem videatur etiam senescendo illa caro pervenire potuisse, nisi iuvenis fuisset occisus. Quae tamen mors in carne peccati inoboedientiae debita redditur, in similitudine autem carnis peccati oboedientiae voluntate suscepta est. Ad eam quippe iturus eamque passurus hoc ait: Ecce venit princeps mundi huius et in me nihil inveniet; sed ut sciant omnes, quia voluntatem Patris mei facio, surgite, eamus hinc 218. His dictis perrexit ad indebitam mortem factus oboediens usque ad mortem 219.
Christi redemptio magis nobis profuit quam Adae peccatum obfuit.
30. 49. Quapropter illi qui dicunt: Si primi hominis peccato factum est, ut moreremur, Christi adventu fieret, ut credentes in eum non moreremur, et addunt quasi rationem dicentes: Neque enim praevaricatoris transgressio plus nobis nocuit, quam incarnatio vel redemptio profuit Salvatoris, cur non potius hoc adtendunt, hoc audiunt, hoc sine disceptatione credunt, quod Apostolus sine ambiguitate locutus est: Quia per hominem mors et per hominem resurrectio mortuorum. Sicut enim in Adam omnes moriuntur, sic et in Christo omnes vivificabuntur 220? Neque enim aliunde quam de corporis resurrectione dicebat. Omnium ergo corporis mortem factam per unum hominem dixit et omnium corporis resurrectionem in vitam aeternam per unum Christum futuram esse promisit. Quomodo ergo plus nobis nocuit ille peccando, quam iste profuit redimendo, cum per illius peccatum temporaliter moriamur, per istius autem redemptionem non ad temporalem vitam, sed ad perpetuam resurgamus? Nostrum ergo corpus mortuum est propter peccatum, Christi autem corpus solum mortuum est sine peccato, ut fuso sanguine sine culpa omnium culparum chirographa delerentur 221, quibus debitores, qui in eum credunt, a diabolo antea tenebantur. Ideo: Hic est sanguis meus, qui pro multis effundetur in remissionem peccatorum 222.
Cur per baptismum simul cum peccatis mors etiam ipsa non aboleatur.
31. 50. Poterat autem etiam hoc donare credentibus, ut nec istius experirentur corporis mortem; sed si hoc fecisset, carni quaedam felicitas adderetur, minueretur autem fidei fortitudo. Sic enim homines mortem istam timent, ut non ob aliud felices dicerent esse christianos, nisi quod mori omnino non possent. Ac per hoc nemo propter illam vitam, quae post istam mortem beata futura est, per virtutem etiam contemnendae ipsius mortis ad Christi gratiam festinaret, sed propter removendam mortis molestiam delicatius crederetur in Christum. Plus ergo gratiae praestitit, plus fidelibus suis sine dubitatione donavit. Quid enim magnum erat videndo non mori eos, qui crederent, credere se non moriturum? Quanto est maius, quanto fortius, quanto laudabilius ita credere, ut se speret moriturus sine fine victurum! Denique hoc quibusdam in fine largietur, ut mortem istam repentina commutatione non sentiant, sed simul cum resurgentibus rapiantur in nubibus in obviam Christo in aera et sic semper cum Domino vivant 223. Et recte illis, quia non erunt iam posteri, qui propter hoc credunt non sperando quod non vident, sed amando quod vident. Quae fides est enervis et debilis nec fides omnino dicenda, quando quidem fides ita definita est: Fides est sperantium substantia, convictio rerum quae non videntur 224. Unde etiam in eadem, ubi et hoc scriptum est, ad Hebreos epistola, cum consequenter enumerasset quosdam, qui Deo fide placuerunt: Secundum fidem, inquit, mortui sunt hi omnes, cum non accepissent promissiones, sed longe eas videntes et salutantes et confitentes, quia hospites et peregrini sunt super terram 225. Et paulo post eamdem fidei laudem ita conclusit: Et omnes, inquit, testimonium consecuti per fidem non tulerunt promissiones Dei; pro nobis enim meliora providerunt, ne sine nobis perfecti perficerentur 226. Haec laus fidei non esset nec omnino, ut iam dixi, fides esset, si homines in credendo praemia visibile sequerentur, hoc est, si fidelibus merces immortalitatis in hoc saeculo redderetur.
Mors ipsa pertinet ad agonem fidei.
31. 51. Hinc et ipse Dominus mori voluit, ut, quemadmodum de illo scriptum est, per mortem evacuaret eum qui potestatem habebat mortis, id est diabolum, et liberaret eos qui timore mortis per totam vitam rei erant servitutis 227. Hoc testimonio satis etiam illud monstratur et mortem istam corporis principe atque auctore diabolo, hoc est ex peccato, accidisse, quod ille persuasit; neque enim ob aliud potestatem habere mortis verissime diceretur. Unde ille qui sine ullo peccato vel originali vel proprio moriebatur dixit, quod paulo ante commemoravi: Ecce veniet princeps mundi - id est diabolus, qui potestatem habet mortis - et in me nihil inveniet 228, id est peccati, propter quod homines mori fecit. Et quasi diceretur ei: "Quare ergo moreris?". Sed ut sciant omnes, inquit, quia voluntatem Patris mei facio, surgite, eamus hinc; id est: "ut moriar non habens mortis causam de peccato sub auctore peccati, sed de oboedientia et iustitia factus oboediens usque ad mortem" 229. Et hoc ergo illo testimonio demonstratum est et, quod timorem mortis fideles vincunt, ad agonem ipsius fidei pertinere, qui profecto defuisset, si mox esset credentes immortalitas consecuta.
Cur Christus post suam resurrectionem praesentiam suam visibilem mundo subduxerit.
32. 52. Quamvis itaque multa Dominus visibile miracula fecerit, unde ipsa fides velut quibusdam primordiis lactescentibus germinaret et in suum robur ex illa teneritudine coalesceret - tanto est enim fortior, quanto magis iam ista non quaerit -, tamen illud, quod promissum speramus, invisibiliter voluit exspectari, ut iustus ex fide viveret 230, in tantum ut nec ipse qui die tertio resurrexit inter homines esse voluerit, sed eis demonstrato in sua carne resurrectionis exemplo, quos huius rei testes habere dignatus est 231, in caelum ascenderit illorum quoque se oculis auferens nihilque tale cuiusquam eorum carni iam tribuens, quale in carne propria demonstraverat, ut et ipsi ex fide viverent eiusque iustitiae, in qua ex fide vivitur, praemium, quod post erit visibile, nunc interim per patientiam invisibiliter exspectarent. Ad hunc intellectum credo etiam illud esse referendum, quod ait de Sancto Spiritu: Non potest ipse venire, nisi ego abiero 232. Hoc enim erat dicere: "Non poteritis iuste vivere ex fide, quod de meo dono, id est de Sancto Spiritu, habebitis, nisi a vestris oculis hoc quod intuemini abstulero, ut spiritaliter cor vestrum invisibilia credendo proficiat". Hanc ex fide iustitiam identidem loquens de Spiritu Sancto ita commendat: Ille, inquit, arguet mundum de peccato, de iustitia, de iudicio: de peccato quidem, quia non crediderunt in me, de iustitia, quia ad Patrem vado et iam non videbitis me 233. Quae est ista iustitia, qua eum non viderent, nisi ut iustus ex fide viveret 234 et non respicientes quae videntur, sed quae non videntur spiritu ex fide spem iustitiae exspectaremus?
Peccatorum remissio non aufert peccatorum paenas.
33. 53. Qui autem dicunt: Si peccato mors ista corporis accidisset, non utique post remissionem peccatorum, quam Redemptor nobis tribuit, moreremur, non intellegunt quomodo res, quarum reatum, ne post hanc vitam obsint, Deus solvit, tamen eas ad certamen fidei sinit manere, ut per illas erudiantur et exerceantur proficientes in agone iustitiae. Posset enim et alius hoc non intellegens dicere: "Si propter peccatum dixit Deus homini: In sudore vultus tui edes panem tuum, et spinas et tribulos pariet tibi terra 235, quare et post remissionem peccatorum labor hic permanet et haec dura et aspera parit etiam terra fidelium? Item si propter peccatum mulieri dictum est: In gemitu paries 236, cur etiam post peccatorum remissionem feminae fideles eosdem dolores in parturiendo patiuntur? Et tamen constat propter peccatum, quod admiserant, illos a Deo primos homines haec audisse atque meruisse nec resistit his verbis divini libri, quae posui de labore hominis et de parturitione mulieris, nisi qui prorsus alienus a fide catholica eisdem litteris adversatur.
Cur peccatorum paenae remaneant.
34. 54. Verum quia et tales non desunt, quemadmodum eis hac quaestione proposito respondemus dicentes ante remissionem esse illa supplicia peccatorum, post remissionem autem certamina exercitationesque iustorum, ita et illis, quos de morte corporis similiter movet, respondere debemus, ut eam et peccato accidisse fateamur et post peccatorum remissionem, ut magnus timor eius a proficientibus superetur, ad certamen nobis relictam esse non dedignemur. Si enim parva virtus esset fidei, quae per dilectionem operatur 237, mortis metum vincere non esset tanta martyrum gloria nec Dominus diceret: Maiorem hac caritatem nemo habet, quam ut animam suam ponat pro amicis suis 238. Quod in epistola sua Ioannes ita dicit: Sicut ille animam suam pro nobis posuit, sic et nos debemus animam pro fratribus ponere 239. Nequaquam igitur in morte pro iustitia subeunda vel contemnenda laudaretur praecipua patientia, si mortis non esset magna multumque dura molestia. Cuius timorem qui vincit ex fide, magnam ipsius fidei comparat gloriam iustamque mercedem. Unde mirandum non est et mortem corporis non fuisse eventuram homini, nisi praecessisset peccatum, cuius etiam talis poena consequeretur, et post remissionem peccatorum eam fidelibus evenire, ut in eius timore vincendo exerceatur fortitudo iustitiae.
Peccatum et paena in Adam.
34. 55. Caro enim, quae primo facta est, non erat caro peccati, in qua noluit homo inter delicias paradisi servare iustitiam. Unde statuit Deus, ut post eius peccatum propagata caro peccati ad recipiendam iustitiam laboribus et molestiis niteretur. Propter hoc etiam de paradiso dimissus Adam contra Eden habitavit 240, id est, contra sedem deliciarum, ut significaret quod in laboribus, qui sunt deliciis contraria, erudienda esset caro peccati, quae in deliciis oboedientiam non servavit, antequam esset caro peccati. Sicut ergo illi primi homines postea iuste vivendo - unde merito creduntur per Domini sanguinem ab extremo supplicio liberati - non tamen in illa vita meruerunt ad paradisum revocari, sic et caro peccati, etiamsi remissis peccatis homo in ea iuste vixerit, non continuo meretur eam mortem non perpeti, quam traxit de propagine peccati.
Peccatum et paena in David.
34. 56. Tale aliquid nobis insinuatum est de patriarcha David in libro Regnorum, ad quem Propheta cum missus esset eique propter peccatum, quod admiserat, eventura mala ex iracundia Dei comminaretur, confessione peccati veniam meruit, respondente Propheta 241, quod illud ei flagitium facinusque remissum sit, et tamen consecuta sunt quae Deus fuerat comminatus, ut sic humiliaretur a filio. Quare et hic non dicitur: "Si Deus propter peccatum illud fuerat comminatus, cur dimisso peccato quod erat minatus implevit?". Nisi quia rectissime, si dictum fuerit, respondebitur remissionem illam peccati factam, ne homo a percipienda vita impediretur aeterna, subsecutum vero illius comminationis effectum, ut pietas hominis in illa humilitate exerceretur atque probaretur? Sic et mortem corporis et propter peccatum Deus homini inflixit et post peccatorum remissionem propter exercendam iustitiam non ademit.
Non declinandum neque in superbam iustistiae praesumptionem, neque in securam peccati dilectionem.
35. 57. Teneamus ergo indeclinabilem fidei confessionem. Solus unus est qui sine peccato natus est in similitudine carnis peccati, sine peccato vixit inter aliena peccata, sine peccato mortuus est propter nostra peccata. Non declinemus in dexteram aut sinistram 242; in dexteram enim declinare est se ipsum decipere dicendo se esse sine peccato, in sinistram autem per nescio quam perversam et pravam securitatem se tamquam impune dare peccatis. Vias enim, quae a dextris sunt, novit Dominus 243, qui solus sine peccato est et nostra potest delere peccata; perversae autem sunt, quae a sinistris 244, amicitiae cum peccatis. Tales etiam illi viginti annorum adulescentuli figuram novi populi praemiserunt, qui in terram promissionis intrarunt 245, qui nec in dextram nec in sinistram dicti sunt declinasse 246. Non enim viginti annorum aetas comparanda est innocentiae parvulorum, sed, ni fallor, hic numerus mysticum aliquid adumbrat et resonat. Vetus enim Testamentum in quinque Moysi libris excellit, Novum autem quattuor Evangeliorum auctoritate praefulget. Qui numeri per se multiplicati ad vicenarium perveniunt; quater enim quini vel quinquiens quaterni viginti sunt. Talis populus, ut praedixi, eruditus in regno caelorum per duo Testamenta, Vetus et Novum, non declinans in dextram superba praesumptione iustitiae neque in sinistram secura dilectione peccati in terram illius promissionis intrabit, ubi iam peccata ulterius nec nobis donanda optemus nec in nobis punienda timeamus ab illo Redemptore liberati, qui non venumdatus sub peccato redemit Israel ab omnibus iniquitatibus eius sive propria cuiusquam vita commissis sive originaliter tractis.
Pelagiani confitentur parvulis redemptionem necessariam esse.
36. 58. Non enim parum Scripturarum divinarum auctoritati veritatique cesserunt, qui, etsi noluerunt litteris suis aperte exprimere parvulis remissionem necessariam peccatorum, redemptionem tamen eis opus esse confessi sunt. Alio quippe verbo, etiam ipso de christiana eruditione deprompto, nihil aliud omnino dixerunt. Nec dubitandum est eis qui divina scripta fideliter legunt, fideliter audiunt, fideliter tenent, quod ab illa carne, quae prius voluntate peccati facta est caro peccati, deinceps per successionem transeunte in omnes proscriptione iniquitatis et mortis caro sit propagata peccati excepta una similitudine carnis peccati quae tamen non esset, nisi esset caro peccati.
Quaestiones de anima. Scripturae sunt clarae in iis quae ad salutem necessaria sunt.
36. 59. De anima vero, utrum et ipsa eodem modo propagata reatu, qui ei dimittatur, obstricta sit - neque enim possumus dicere solam carnem parvuli, non etiam animam indigere Salvatoris et Redemptoris auxilio alienamque ab ea esse gratiarum actione, quae in Psalmis est, ubi legimus et dicimus: Benedic, anima mea, Dominum et noli oblivisci omnes retributiones eius, qui propitius fit omnibus iniquitatibus tuis, qui sanat omnes languores tuos, qui redimit de corruptione vitam tuam 247 -, an etiam non propagata eo ipso, quo carni peccati aggravanda miscetur, iam ipsius peccati remissione et sua redemptione opus habeat, Deo per summam praescientiam iudicante, qui parvulorum ab isto reatu non mereantur absolvi, etiam qui nondum nati 248 nihil alicubi propria sua vita egerunt vel boni vel mali, et quomodo Deus, etiamsi non de traduce animas creat, non sit tamen auctor reatus eiusdem, propter quem redemptio sacramenti necessaria est animae parvuli, magna quaestio est aliamque disputationem desiderat, eo tamen, quantum arbitror, moderamine temperatam, ut magis: inquisititi cauta laudetur quam praecipitata reprehendatur assertio. Ubi enim de re obscurissima disputatur non adiuvantibus divinarum auctoritatum certis clarisque documentis, cohibere se debet humana praesumptio nihil faciens in partem alteram declinando. Etsi enim quodlibet horum, quemadmodum demonstrari et explicari possit, ignorem, illud tamen credo, quod etiam hinc divinorum eloquiorum clarissima auctoritas esset, si homo id sine dispendio promissae salutis ignorare non posset. Habes elaboratum - utinam tam commodum quam prolixum! - pro meis viribus opus, cuius prolixitatem fortasse defenderem, nisi id vererer facere defendendo prolixius.
LIBER TERTIUS CARISSIMO FILIO MARCELLINO AUGUSTINUS EPISCOPUS, SERVUS CHRISTI SERVORUMQUE CHRISTI, IN DOMINO SALUTEM.
Occasio huius epistulae.
1. 1. De quaestionibus, quas mihi proposueras ut ad te aliquid scriberem adversus eos qui dicunt Adam, etiamsi non peccasset, fuisse moriturum nec ex eius peccato quidquam ad eius posteros propagando transisse maxime propter baptismum parvulorum, quem more piissimo atque materno universa frequentat Ecclesia, et quod in hac vita sint, fuerint futurique sint filii hominum nullum habentes omnino peccatum, iam duos prolixos absolveram libros. Quibus mihi visus sum non quidem omnibus omnium occurrisse in hac causa motibus animorum, quod vel a me vel a quoquam utrum fieri possit ignoro, immo fieri non posse non dubito sed tamen egisse aliquid, quo de his rebus a maioribus traditae fidei defensores contra novitates eorum qui aliter sentiunt non inermes usquequaque consisterent. Verum post paucissimos dies legi Pelagii quaedam scripta, sancti viri, ut audio, et non parvo provectu christiani, quae in Pauli apostoli epistolas expositiones brevissimas continerent, atque ibi comperi, cum ad illum venisset locum, ubi dicit Apostolus per unum hominem peccatum intrasse in mundum et per peccatum mortem 1 atque ita in omnes homines pertransisse, quamdam eorum argumentationem qui negant parvulos peccatum originale gestare, quam, fateor, in illis tam longis voluminibus meis non refelli, quia in mentem mihi omnino non venerat quemquam posse talia cogitare vel dicere. Quapropter quoniam illi operi, quod iam certo fine concluseram, nihil addere volui, et ipsam eisdem verbis quibus eam legi et quid mihi contra videatur huic epistolae inserendum putavi.
Infantes per baptismum fiunt fideles.
2. 2. Sic ergo illa argumentatio posita est: Hi autem, inquit, qui contra traducem peccati sunt, ita illam impugnare nituntur: Si Adae, inquiunt, peccatum etiam non peccantibus nocuit, ergo et Christi iustitia etiam non credentibus prodest, quia similiter, immo et magis dicit per unum salvari, quam per unum ante perierunt. Huic ergo, ut dixi, argumento in illis duobus libris, quos ad te scripsi, nihil respondi neque id mihi prorsus redarguendum proposui. Nunc ergo prius illud adtende quemadmodum, cum dicunt: Si Adae peccatum etiam non peccantibus nocet, ergo et Christi iustitia etiam non credentibus prodest, absurdissimum utique et falsissimum iudicant, ut Christi iustitia etiam non credentibus prosit. Unde putant confici nec primi hominis peccatum parvulis non peccantibus nocere potuisse, sicut Christi iustitia prodesse ullis non credentibus, non potest. Dicant itaque, iustitia Christi quid baptizatis parvulis prosit, dicant omnino quod volunt. Profecto enim, si se christianos esse meminerunt, aliquid prodesse non ambigunt. Quodlibet igitur prosit, prodesse, sicut etiam ipsi adserunt, non credentibus non potest. Unde coguntur parvulos baptizatos in credentium numero deputare et auctoritati sanctae ubique Ecclesiae consentire, quae fidelium eos nomine non censet indignos, quibus iustitia Christi etiam secundum istos prodesse non nisi credentibus posset. Sicut ergo eorum per quos renascuntur iustitiae spiritus responsione sua traicit in eos fidem, quam voluntate propria nondum habere potuerunt, sic eorum per quos nascuntur caro peccati traicit in eos noxam, quam nondum vita propria contraxerunt. Et sicut eos vitae spiritus in Christo regenerat fideles, sic eos corpus mortis in Adam generaverat peccatores; illa enim carnalis generatio est, haec spiritalis; illa facit filios carnis, haec filios spiritus; illa filios mortis, haec filios resurrectionis; illa filios saeculi, haec filios Dei; illa filios irae, haec filios misericordiae; ac per hoc illa peccato originali obligatos, ista omnis peccati vinculo liberatos.
Infantes non baptizati iniuste punirentur, nisi haberent peccatum originale.
2. 3. Postremo ad id quod intellectu perspicacissimo adsequi non valemus, auctoritate divina consentire cogamur. Bene, quod ipsi nos admonent, iustitiam Christi nisi credentibus prodesse non posse et prodesse aliquid parvulis confitentur. Unde, ut diximus, necesse est eos baptizatos in credentium numero sine ulla tergiversatione constituant. Consequenter igitur, si non baptizentur, inter eos qui non credunt erunt ac per hoc nec vitam habebunt, sed ira Dei manet super eos, quoniam qui non credit Filio, non habebit vitam, sed ira Dei manet super eum 2, et iudicati sunt; quoniam qui non credit, iam iudicatus est 3, et condemnabuntur; quoniam qui crediderit et baptizatus fuerit, salvus erit, qui autem non crediderit, condemnabitur 4. Iam nunc videant isti, qua iustitia temptent vel conentur adserere non ad vitam aeternam, sed ad iram Dei pertinere et iudicari divinitus atque damnari homines, qui sine peccato sunt, si quemadmodum proprium ita nullum in eis est etiam originale peccatum.
Orandum est ad superandas problematum difficultates.
2. 4. Iam ceteris, quae Pelagius insinuat eos dicere, qui contra originale peccatum disputant, in illis duobus prolixi mei operis libris satis, quantum arbitror, dilucideque respondi. Quod etsi quibusdam vel parum vel obscurum videbitur, dent veniam et componant cum eis, qui fortasse illud non quia parum est, sed quia nimium reprehendunt; et qui ea, quae pro natura quaestionum dilucide dicta existimo, adhuc non intellegunt, non mihi calumnientur pro neglegentia vel pro meae facultatis indigentia, sed Deum potius pro accipienda intellegentia deprecentur.
Nomine alieno Pelagius refert argumenta contra peccatum originale.
3. 5. Verum tamen nos non neglegenter oportet advertere istum sicut eum qui noverunt loquuntur, bonum ac praedicandum virum hanc argumentationem contra peccati propaginem non ex propria intulisse persona, sed quid illi dicant qui eam non approbant intimasse nec solum hoc quod modo proposui eique respondi, verum etiam cetera quibus me in illis libris iam respondisse recolui. Nam cum dixisset: Si Adae, inquiunt, peccatum etiam non peccantibus nocuit, ergo et Christi iustitia etiam non credentibus prodest - quod in his quae respondi cernis quam non solum non expugnet quod dicimus, sed etiam nos admoneat quid dicamus -, secutus adiunxit: Deinde aiunt: Si baptismus mundat antiquum illud delictum, qui de duobus baptizatis nati fuerint debent hoc carere peccato; non enim potuerunt ad posteros transmittere quod ipsi minime habuerunt. Illud quoque accedit, inquit, quia, si anima non est ex traduce, sed sola caro, ipsa tantum habet traducem peccati et ipsa sola poenam meretur, iniustum esse dicentes, ut hodie nata anima non ex massa Adae tam antiquum peccatum portet alienum. Dicunt etiam, inquit, nulla ratione concedi, ut Deus qui propria peccata remittit imputet aliena.
Ipsius Pelagii incerta opinio.
3. 6. Videsne, obsecro, quemadmodum hoc totum Pelagius non ex sua, sed ex aliorum persona indiderit scriptis suis usque adeo sciens hanc nescio quam esse novitatem, quae contra antiquam et Ecclesiae insitam opinionem sonare nunc coeperit, ut eam ipse confiteri aut verecundatus aut veritus fuerit. Et forte hoc ipse non sentit, quod sine peccato nascatur homo, cui fatetur necessarium esse baptismum, in quo fit remissio peccatorum; quod sine peccato damnetur homo, quem necesse est non baptizatum in non credentibus deputari, quia utique scriptura evangelica fallere non potest, in qua apertissime legitur: Qui non crediderit, condemnabitur 5; postremo quod sine peccato imago Dei non admittatur ad regnum Dei, quoniam nisi quis renatus fuerit ex aqua et spiritu, non potest introire in regnum Dei 6; atque ita vel in aeternam mortem sine peccato praecipitetur aut, quod est absurdius, extra regnum Dei habeat vitam aeternam, cum Dominus praedicens quid suis in fine dicturus sit: Venite, benedicti Patris mei, percipite regnum quod vobis paratum est ab initio mundi 7, manifestaverit etiam quid sit ipsum regnum quod dicebat ita concludens: Sic ibunt illi in ambustionem aeternam, iusti autem in vitam aeternam 8. Haec ergo et alia, quae hunc sequuntur errorem, nimium perversa et christianae repugnantia veritati credo quod vir ille tam egregie christianus omnino non sentiat. Sed fieri potest, ut etiam istorum argumentis, qui contra peccati traducem sentiunt, adhuc fortasse ita moveatur, ut audire vel nosse quid contra eos dicatur exspectet; et ideo quid illi dicant qui contra peccati, traducem sentiunt nec tacere voluit, ut quaestio discutienda insinuaretur, et a persona sua removit, ne hoc etiam ipse sentire iudicaretur.
Iis quae in Scripturis apertissima sunt inhaerendum est, ut ex his intelligantur obscura.
4. 7. Ego autem etsi refellere istorum argumenta non valeam, video tamen inhaerendum esse his quae in Scripturis sunt apertissima, ut ex his revelentur obscura aut, si mens nondum est idonea, quae possit ea vel demonstrata cernere vel abstrusa vestigare, sine ulla haesitatione credantur. Quid autem apertius tot tantisque testimoniis divinorum eloquiorum, quibus dilucidissime apparet nec praeter Christi societatem ad vitam salutemque aeternam posse quemquam hominum pervenire nec divino iudicio iniuste aliquem posse damnari, hoc est, ab illa vita et salute separari? Unde fit consequens, ut, quoniam nihil agitur aliud, cum parvuli baptizantur, nisi ut incorporentur Ecclesiae, id est, Christi corpori membrisque socientur 9, manifestum sit eos ad damnationem, nisi hoc eis collatum fuerit, pertinere. Non autem damnari possent, si peccatum utique non haberent. Hoc quia illa aetas nullum in vita propria contrahere potuit, restat intellegere vel, si hoc nondum possumus, saltim credere trahere parvulos originale peccatum.
Testimonia clara Scripturarum ad intelligendum Rom 5, 12.
4. 8. Ac per hoc si ambigui aliquid habent verba apostolica, quibus dicit: Per unum hominem peccatum intravit in mundum et per peccatum mors et ita in omnes homines pertransiit 10, possuntque in aliam duci transferrique sententiam, numquid et illud ambiguum est: Nisi quis renatus fuerit ex aqua et spirito, non potest introire in regnum Dei 11? Numquid et illud: Vocabis nomen eius Iesus; ipse enim salvum faciet populum suum a peccatis eorum 12? Numquid etiam illud, quia non est opus sanis medicus, sed aegrotantibus 13, hoc est, quia non est necessarius Iesus eis qui non habent peccatum, sed eis qui salvandi sunt a peccato? Numquid etiam illud, quia nisi manducaverint homines carnem eius 14, hoc est participes facti fuerint corporis eius, non habebunt vitam? His atque huiusmodi aliis, quae nunc praetereo, testimoniis divina luce clarissimis, divina auctoritate certissimis nonne veritas sine ulla ambiguitate proclamat non solum in regnum Dei non baptizatos parvulos intrare non posse, sed nec vitam aeternam posse habere praeter Christi corpus, cui ut incorporentur sacramento baptismatis imbuuntur? Nonne veritas sine ulla dubitatione testatur eos non ob aliud ad Iesum, hoc est, ad salvatorem et ad medicum Christum, piis gestantium manibus ferri, nisi ut per medicinam sacramentorum eius possint a peccati peste sanari? Quid ergo cunctamur Apostoli verba, de quibus forte dubitabamus, etiam ipsa sic intellegere, ut his congruant testimoniis, de quibus dubitare non possumus?
Rom 5, 12 non est ambiguum.
4. 9. Quamquam toto ipso loco, ubi per unius peccatum multorum condemnationem et per unius iustitiam multorum iustificationem Apostolus loquitur 15, nihil mihi videatur ambigui, nisi quod ait Adam formam futuri 16. Hoc enim revera non solum huic sententiae convenit, qua intellegitur futuros eius posteros ex eadem forma cum peccato esse generatos, sed etiam in alios et alios intellectus possunt haec verba deduci. Nam et nos aliud inde aliquando diximus et aliud fortasse dicemus, quod tamen huic intellectui non sit adversum, et ipse Pelagius non uno modo id exposuit. Cetera vero quae ibi dicuntur, si diligenter advertantur atque tractentur, sicut in primo duorum illorum libro utcumque conatus sum, etiamsi sub obscurum pariunt rerum ipsarum necessitate sermonem, non tamen poterunt alium sensum habere, nisi per quem factum est, ut antiquitus universa Ecclesia retineret fideles parvulos originalis peccati remissionem per Christi baptismum consecutos.
Auctoritas S. Cypriani.
5. 10. Unde non immerito beatus Cyprianus satis ostendit, quam hoc ab initio creditum et intellectum servet Ecclesia. Qui cum parvulos a materno utero recentissimos iam idoneos ad percipiendum Christi baptismum adsereret, quoniam consultus fuerat, utrum hoc ante octavum diem fieri deberet, quantum potuit, conatus est eos demonstrare perfectos, ne quis quasi pro numero dierum, quia octavo antea circumcidebantur infantes, eos adhuc perficiendos existimaret. Sed cum magnum eis defensionis patrocinium praestitisset, ab originali tamen peccato eos immunes non esse confessus est, quia, si hoc negaret, ipsius baptismi causam, propter quem percipiendum eos defendebat, auferret. Potes ipsam epistolam memorati martyris De baptizandis parvulis 17 legere, si volueris; neque enim potest deesse Carthagini. Verum in hanc etiam nostram, quantum praesenti quaestioni satis visum est, pauca inde transferenda arbitratus sum, quae prudenter adtende: Quantum vero, inquit, ad causam infantium pertinet, quos dixisti intra secundum vel tertium diem quo nati sunt constitutos baptizari non oportere et considerandam esse legem circumcisionis antiquae, ut intra octavum diem eum qui natus est baptizandum et sanctificandum non putares, longe aliud in concilio nostro visum est. In hoc enim, quod tu putabas esse faciendum, nemo consensit; sed universi, potius iudicavimus nulli hominum nato misericordiam Dei et gratiam denegandam. Nam cum Dominus in Evangelio suo dicat: "Filius hominis non venit animas hominum perdere, sed salvare" 18 quantum in nobis est, si fieri potuerit, nulla anima perdenda est. Advertisne quid dicat, quemadmodum sentiat non tantum carni, sed animae quoque infantis exitiabile esse atque mortiferum sine illo salutari sacramento exire de hac vita? Unde, si iam nihil aliud diceret, intellegere nostrum fuit sine peccato animam perire non posse. Sed vide paulo post defendens innocentiam parvulorum quid tamen de illis apertissime fateatur: Ceterum si homines, inquit, impedire aliquid ad consecutionem gratiae posset, magis adultos et provectos et maiores natu possent impedire peccata graviora. Porro autem si etiam gravissimis delictoribus et in Deum multum ante peccantibus, cum postea crediderint, remissa peccatorum datur, et a baptismo atque gratia nemo prohibetur, quanto magis prohiberi non debet infans, qui recens natus nihil peccavit, nisi quod secundum Adam carnaliter natus contagium mortis antiquae prima nativitate contraxit! Qui ad remissam peccatorum accipiendam hoc ipso facilius accedit, quod illi remittuntur non propria, sed aliena peccata.
Ex antiqua fidei regula loquitur S. Cyprianus.
5. 11. Vides quanta fiducia ex antiqua et indubitata fidei regula vir tantus ista loquatur. Qui haec documenta certissima ideo protulit, ut illud quod erat incertum, unde consuluerat ille cui rescribit et unde concilii decretum constitutum esse commemorat, ut scilicet etiam ante octavum diem, ex quo die natus esset infans, eum, si afferretur, baptizare nemo dubitaret, per haec firmamenta probaretur. Neque enim hoc tunc quasi novum aut quasi aliqua cuiusquam contradictione pulsatum concilio statuebatur seu firmabatur, quod obstricti originali peccato tenerentur infantes, sed cum illic illa consultatio versaretur et disceptaretur, propter legem carnalis circumcisionis utrum eos et ante octavum diem baptizari oporteret, ideo ei qui hoc negabat, nemo consensit, quiaiam non consulendum nec disceptandum, sed firmum, certumque habebatur animam saluti aeternae perituram, si hanc vitam sine illius sacramenti consecutione finiret, quamvis ab utero recentissimi parvuli solo reatu essent peccati originalis obstricti; quare illis etsi multo facilior, quod alienorum, sed tamen esset necessaria remissio peccatorum. His certis illa incerta de octavo die quaestio dissoluta est atque in concilio iudicatum homini nato, ne in aeternum pereat, omni die licere succurrere, cum etiam de ipsa carnali circumcisione ratio redderetur, quod umbra esset futuri, non quo intellegeremus etiam baptismum octavo ex quo natus est homo die dari oportere, sed nos in Christi resurrectione spiritaliter circumcidi, qui tertio quidem post diem passione, in diebus tamen ebdomadum, quibus tempora provolvuntur, octavo, hoc est, post sabbatum primo die, a mortuis resurrexit.
Circa peccatum originale consensus omnium.
6. 12. Et nunc nescio cuius novae disputationis audacia quidam nobis tacere conantur incertum, quod maiores nostri ad dissolvendo quaedam, quae nonnullis videbantur incerta, tamquam certissimum proferebant. Quando enim primitus hoc disputari coeperit nescio; illud tamen scio quod etiam sanctus Hieronymus, qui hodieque in litteris ecclesiasticis tam excellentis doctrinae fama ac labore versatur, ad quasdam solvendas in suis libris quaestiones etiam hoc certissimum adhibet sine ulla disceptatione documentum. Nam in eo quod in Ionam prophetam scripsit, cum ad eum venisset locum, ubi commemorantur etiam parvuli ieiunio castigati: Maior, inquit, aetas incipit, usque ad minorem pervenit. Nullus enim absque peccato nec si unius quidem diei fuerit vita eius et numerabiles anni vitae illius. Si enim stellae non sunt mundae in conspectu Dei, quanto magis vermis et putredo et hi qui peccato offendentis Adam tenentur obnoxii 19! Hunc doctissimum virum si facile interrogare possemus, quam multos utriusque linguae divinarum Scripturarum tractatores et christianarum disputationum scriptores commemoraret, qui non aliud, ex quo Christi Ecclesia est constituta, senserunt, non aliud a maioribus acceperunt, non aliud posteris tradiderunt! Ego quidem quamvis longe pauciora legerim, non memini me aliud audisse a Christianis, qui utrumque accipiunt Testamentum, non solum in cattolica Ecclesia, verum etiam in qualibet heresi vel schismate constitutis, non memini me aliud legisse apud eos, quos de his rebus, aliquid scribentes legere potui qui Scripturas canonicas sequerentur vel sequi se crederent credive voluissent. Unde nobis hoc negotium repente emerserit nescio. Nam ante parvum tempus a quibusdam transitorie colloquentibus cursim mihi aures perstrictae sunt, cum illic apud Carthaginem essemus, non ideo parvulos baptizari, ut remissionem accipiant peccatorum, sed ut sanctificentur in Christo 20. Qua novitate permotus et quia opportunum non fuit, ut contra aliquid dicerem, et non tales homines erant, de quorum essem auctoritate sollicitus, facile hoc in transactis atque abolitis habui. Et ecce iam studio flammante defenditur, ecce scribendo etiam memoriae commendatur, ecce res in hoc discrimen adducitur, ut hinc etiam a fratribus consulamur, ecce contra disputare atque scribere cogimur!
S. Hieronymi testimonium pro peccato originali contra Iovinianum.
7. 13. Ante paucos annos Romae quidam exstitit Iovinianus, qui sanctimonialibus etiam aetate iam provectioribus nuptias persuasisse dicatur non illiciendo, quo earum aliquam ducere vellet uxorem, sed disputando virgines sanctimonio dicatas nihil amplius fidelibus coniugatis apud Deum habere meritorum. Numquam tamen hoc ei commentum venit in mentem, ut asserere conaretur sine originali peccato nasci hominum filios. Et utique si hoc astrueret, multo proclivius vellent feminae nubere fetus mundissimos pariturae. Huius sane scripta - nam et scribere ausus est - cum fratres ad Hieronymum refellenda misissent, non solum in eis nihil tale comperit, verum etiam ad quaedam eius vana refutanda hoc tamquam certissimum de hominis originali peccato, unde utique nec ipsum dubitare credebat, inter multa sua documenta deprompsit 21. Id agentis haec verba sunt: Qui dicit se, inquit, in Christo manere, debet sicut ille ambulavit et ipse ambulare 22. Eligat adversarius e duobus quod vult; optionem ei damus. Manet in Christo an non manet? Si manet, ita ergo ambulet ut Christus. Si autem temerarium est similitudinem virtutum Domini polliceri, non manet in Christo, quia non ingreditur ut Christus. Ille peccatum non fecit neque inventus est dolus in ore eius 23; qui cum malediceretur, non remaledixit et tamquam agnus coram tondente sic non aperuit os suum; ad quem venit princeps mundi istius et invenit in eo nihil 24; qui cum peccatum non fecisset, pro nobis peccatum cum fecit Deus 25. Nos autem iuxta epistolam Iacobi "multa peccamus omnes" 26 et "nemo mundus a peccatis, nec si unius quidem diei fuerit vita eius" 27. "Quis enim gloriabitur castum se habere cor? aut quis confidet mundum se esse a peccatis?" 28. Tenemurque rei in similitudine praevaricationis Adam 29. Unde et David: "Ecce, inquit, in iniquitatibus conceptus sum et in delictis concepit me mater mea" 30.
In Adam omnes homines ille unus fuerunt.
7. 14. Haec non ideo commemoravi, quod disputatorum quorumlibet sententiis tamquam canonica auctoritate nitamur, sed ut appareat ab initio usque ad praesens tempus, quo ista novitas orta est, hoc de originali peccato apud Ecclesiae fidem tanta constantia custoditum, ut ab eis, qui dominica tractarent eloquia, magis certissimum proferretur ad alia falsa refutanda quam id tamquam falsum refutari ab aliquo temptaretur. Ceterum in sanctis canonicis libris viget huius sententiae clarissima et plenissima auctoritas. Clamat Apostolus: Per unum hominem peccatum intravit in mundum et per peccatum mors et ita in omnes homines pertransiit, in quo omnes peccaverunt 31. Unde nec illud liquide dici potest, quod peccatum Adae etiam non peccantibus nocuit, cum Scriptura dicat: In quo omnes peccaverunt. Nec sic dicuntur ista aliena peccata, tamquam omnino ad parvulos non pertineant - si quidem in Adam omnes tunc peccaverunt, quando in eius natura illa insita vi, qua eos gignere poterat, adhuc omnes ille unus fuerunt -, sed dicuntur aliena, quia nondum ipsi agebant vitas proprias, sed quidquid erat in futura propagine vita unius hominis continebat.
Deus remittit peccata, sed spiritu regeneratis, non carne generatis.
8. 15. Nulla, inquiunt, ratione conceditur, ut Deus, qui propria peccata remittit, imputet aliena. Remittit, sed spiritu regeneratis non carne generatis; imputat vero non iam aliena, sed propria. Aliena quippe erant, quando hi qui ea propagata portarent nondum erant; nunc vero carnali generatione iam eorum sunt, quibus nondum spiritali, regeneratione dimissa sunt.
Quomodo possit esse originale peccatum in iis quos baptizati genuerint.
8. 16. Sed si baptismus, inquiunt, mundat antiquum illud delictum, qui de duobus baptizatis nati fuerint debent hoc carere peccato. Non enim potuerunt ad posteros transmittere, quod ipsi minime habuerunt. Ecce unde plerumque convalescít error, cum homines idonei sunt his rebus interrogandis, quibus intellegendis non sunt idonei. Cui enim auditori vel quibus explicem verbis, quomodo mortalia vitiosa primordia non obsint eis, qui aliis primordiis immortalibus inchoati sunt, et tamen obsint eis, quos idem ipsi, quibus iam non obsunt, ex eisdem vitiosis primordiis generaverint? quomodo id intellegat homo, cuius tardiusculam mentem impedit etiam suae sententiae praeiudicium et pervicaciae gravissimum vinculum? Verum tamen si adversus eos mihi esset causa ista suscepta, qui omnino parvulos baptizari prohiberent aut superfluo baptizari contenderent dicentes eos ex fidelibus natos parentum meritum necessario consequi, tunc deberem ad hanc opinionem convincendam laboriosius fortassis et operosius excitari, tunc, si mihi apud obtunsos et contentiosos propter rerum naturae obscuritatem difficultas refellendi falsa et persuadendi vera resisteret, ad haec forte quae in usu atque in promptu essent exempla confugerem vicissimque interrogarem, ut, quia eos moveret quomodo peccatum quod mundatur per baptismum maneat in eis quos genuerint baptizati; ipsi explicarent quomodo praeputium quod per circumcisionem aufertur maneat in eis quos genuerint circumcisi, quomodo etiam palea quae opere humano tanta diligentia separatur maneat in fructu qui de purgato tritico nascitur.
Sicut de christianis non christianus, ita de mundatis non mundatus nascitur.
9. 17. His et talibus forsitan utcumque conarer exemplis persuadere hominibus, qui mundationis sacramenta superfluo filiis mundatorum crederent adhiberi, quam recto consilio baptizatorum parvuli baptizentur quamque fieri possit, ut homini habent utrumque semen, et mortis in carne et immortalitatis in spiritu, non obsit regenerato per spiritum, quod obest eius filio generato per carnem, sitque in isto, remissione mundatum, quod sit etiam in illo simili remissione velut circumcisione velut trituratione ac ventilatione mundandum. Nunc vero, quando quidem cum eis agimus, qui confitentur baptizatorum filios baptizandos, quanto melius sic agimus, ut dicamus: "Vos, qui asseritis de hominibus a peccati labe mundatis sine peccato nasci filios debuisse, cur non adtenditis eo modo vobis posse dici de christianis parentibus christianos nasci filios debuisse? Cur ergo eos christianos fieri debere censetis? Numquid in eorum parentibus corpus christianum non erat, quibus dictum est: Nescitis quia corpora vestra membra sunt Christi 32? An forte corpus quidem christianum de christianis parentibus natum est, sed non christianam animam accepit? Hoc vero multo est mirabilius; namque utrumlibet de anima sentiatis, quia profecto cum Apostolo non eam creditis, antequam nasceretur 33, aliquid egisse beni aut mali, aut de traduce adtracta est et similiter ut corpus de christianis christianum anima etiam christiana esse debuit aut a Christo creata, vel in christiano corpore vel propter christianum corpus, christiana debuit seu creari seu mitti. Nisi forte dicetis christianos homines christianum corpus gignere potuisse et ipsum Christum animam christianam non potuisse procreare. Cedite itaque veritati et videte, sicut fieri potuit, quod et vos fatemini, ut de christianis non christianus, de membris Christi non membrum Christi atque - ut occurramus etiam omnibus, qui licet falso, tamen quocumque religionis nomine detinentur - de consecratis non consecratus, ita etiam fieri, ut de mundatis non mundatus nascatur. Quid respondebitis, quare de christianis non christianus nascatur, nisi quia non facit generatio, sed regeneratio christianos? Hanc igitur vobis reddite rationem, quia similiter a peccatis nemo nascendo, sed omnes renascendo mundantur. Ac per hoc de hominibus ideo mundatis, quoniam renatis, homo qui nascitur renascatur, ut etiam ipse mundetur. Potuerunt enim parentes ad posteros transmittere, quod ipsi minime habuerunt, non solum sicut frumenta paleam et praeputium circumcisus, sed etiam, quod et vos dicitis, fideles infidelitatem in posteros traiciunt; quod non est iam illorum per spiritum regeneratorum, sed, quo in carne generati sunt, mortalis seminis vitium. Nam utique quos parvulos per sacramentum fidelium fideles faciendos esse iudicatis infideles natos ex parentibus fidelibus non negatis".
De origine animae obscura quaestio relative ad peccatum originale.
10. 18. At enim: Si anima non est ex traduce, sed sola caro, ipsa tantum habet traducem peccati et ipsa sola poenam meretur - hoc enim sentiunt - iniustum esse dicentes, ut hodie nata anima non ex massa Adae tam antiquum peccatum portet alienum. Adtende, obsecro te, quemadmodum vir circumspectus Pelagius - nam ex eius libro haec quae modo posui verba transcripsi - sensit quam in difficili de anima quaestione versetur. Non enim ait, quia anima non est ex traduce, sed si anima non est ex traduce, rectissime faciens de re tam obscura, de qua nulla in Scripturis sanctis certa et aperta testimonia possumus invenire aut difficillime possumus, cunctanter loqui potius quam fidenter. Quapropter ego quoque huic propositioni non praecipiti assertione respondeo: "Si anima non est ex traduce, ergo quae ista iustitia est, ut recens creata et ab omni delicto prorsus immunis ab omni peccati contagione penitus libera, passiones carnis diversosque cruciatus et, quod est horribilius, etiam daemonum incursus in parvulis sustinere cogatur? Neque enim aliquid horum caro sic patitur, ut non ibi anima potius, quae vivit ac sentit, poenas luat. Hoc enim si iustum ostenditur, sic etiam ostendi potest qua iustitia in carne quoque peccati subeat originale peccatum baptismatis sacramento et gratiae miseratione mundandum. Si autem illud ostendi non potest, neque hoc posse arbitror. Aut ergo utrumque occultum feramus et nos homines esse meminerimus aut aliis aliud de anima opus, si necesse videbitur, cautela sobria disputando moliamur".
Extra Ecclesiam nulla salus, sed nemo intra est Ecclesiam sine sacramentis.
11. 19. Nunc tamen illud, quod ait Apostolus: Per unum hominem peccatum intravit in mundum et per peccatum mors et ita in omnes homines pertransiit, in quo omnes peccaverunt 34, sic accipiamus, ne tot tantisque apertissimis divinarum Scripturarum testimoniis, quibus docemur praeter Christi societatem, quae in illo et cum illo fit, cum sacramentis eius inbuimur et eius membris incorporamur, vitam salutemque aeternam adipisci neminem posse, nimis insipienter atque infeliciter repugnare iudicemur. Neque enim alio sensu dictum est ad Romanos: Per unum hominem peccatum intravit in mundum et per peccatum mors atque ita in omnes homines pertransiit 35; quam illo quo dictum est ad Corinthios: Per hominem mors et per hominem resurrectio mortuorum; sicut enim in Adam omnes moriuntur, sic et in Christo omnes vivificabuntur 36. Nemo quippe ambigit hoc ibi de morte corporis dictum, quoniam de resurrectione corporis magna Apostoli intentione quaestio versabatur. Et ideo videtur ibi de peccato tacuisse, quia non erat quaestio de iustitia; hic autem ad Romanos utrumque posuit et utrumque diutissime commendavit, peccatum in Adam, iustitiam in Christo et mortem in Adam, vitam in Christo; quae omnia verba sermonis apostolici, quantum potui satisque visum est, in primo, ut iam dixi, duorum illorum libro perscrutatus aperui.
Etiam mors corporis merito accidit peccati.
11. 20. Quamquam etiam ibi ad Corinthios locum ipsum de resurrectione diu tractatum sic in fine concluserit, ut nos dubitare non sineret mortem quoque corporis merito accidisse peccati. Cum enim dixisset: Oportet corruptibile hoc induere incorruptionem et mortale hoc induere immortalitatem. Cum autem corruptibile hoc indutum fuerit incorruptionem et mortale hoc immortalitatem, tunc fiet, inquit, sermo qui scriptus est: Absorta est mors in victoriam. Ubi est, mors, victoria tua? ubi est, mors, aculeus tuus? Deinde subiecit: Aculeus autem mortis est peccatum, virtus vero peccati lex 37. Quia ergo, sicut Apostoli apertissima verba declarant, eo absorbebitur mors in victoriam, quo corruptibile et mortale hoc induet incorruptionem et immortalitatem 38, id est, quo vivificabit Deus et mortalia corpora nostra propter inhabitantem Spiritum eius in nobis, manifestum est et huius mortis corporis, quae resurrectioni corporis contraria est, aculeum fuisse peccatum, aculeum autem, quo mors facta est, non quem mors fecit; peccato enim morimur, non morte peccamus. Sic itaque dictum est aculeus mortis, quomodo lignum vitae 39, non quod hominis vita faceret, sed quo vita hominis fieret, et quomodo lignum scientiae, per quod scientia fieret hominis, non quod per suam scientiam fecerit homo. Sic ergo et aculeus mortis, quo mors facta est, non quem mors fecit. Sic enim dicimus et poculum mortis, quo aliquis mortuus sit vel mori possit, non quod moriens mortuusve confecerit. Aculeus itaque mortis peccatum est, peccati punctu mortificatum est genus humanum. Quid adhuc quaerimus cuius mortis, utrum animae an corporis? utrum primae, qua nunc omnes morimur, an secundae, qua tunc impii morientur 40? Nulla causa est exagitandi quaestionem, nullus tergiversandi locus, Apostoli verba, quibus id agebat, interrogata respondent. Cum mortale hoc, inquit, induerit immortalitatem, tunc fiet sermo qui scriptus est: absorta est mors in victoriam. Ubi est, mors, victoria tua? ubi est, mors, aculeus tuus? Aculeus autem mortis peccatum, virtus vero peccati lex 41. De resurrectione corporis agebat, quod absorbebitur mors in victoriam, cum mortale hoc induerit immortalitatem. Tunc ipsi morti insultabitur, quae in victoriam resurrectione corporis absorbebitur. Tunc ei dicetur: Ubi est, mors, victoria tua? ubi est, mors, aculeus tuus? Morti ergo corporis hoc dicetur. Hanc enim absorbebit victoriosa immortalitas, cum mortale hoc immortalitate induetur. Morti, inquam, corporis tunc dicetur: Ubi est, mors, victoria tua, qua hic omnes sic viceras, ut etiam Dei Filius tecum confligeret teque non vitando, sed suscipiendo superaret? Vicisti in morientibus, victa es in resurgentibus. Victoria tua, qua absorbueras corpora morientium, temporalis fuit, victoria tua, qua absorbueras corpora morientium, temporalis fuit, victoria nostra, qua in corporibus absorta es resurgentium, aeterna constabit. Ubi est aculeus tuus? hoc est peccatum, quo puncti et venenati sumus, ut etiam in nostris corporibus fieres et ea tam longo saeculo possideres? Aculeus autem mortis est peccatum, virtus vero peccati lex 42. Peccavimus in uno omnes, ut moreremur in uno omnes; accepimus legem, non ut emendatione finiremus peccatum, sed ut transgressione augeremus. Lex enim subintravit, ut abundaret peccatum; et: conclusit Scriptura omnia sub peccato. Sed Deo gratias, qui dedit nobis victoriam per Dominum nostrum Iesum Christum 43, ut, ubi abundavit peccatum, superabundaret gratia 44 atque ut promissio ex fide Iesu Christi daretur credentibus 45, et vinceremus mortem per immortalem resurrectionem et aculeum eius peccatum per gratuitam iustificationem.
Sensus 1 Cor 7, 14.
12. 21. Nemo itaque de hac re fallatur et fallat. Omnes adimit atque aufert iste sanctae Scripturae sensus manifestus ambages. Quemadmodum ab origine trahitur mors in corpore mortis huius, sic ab origine tractum est et peccatum in hac carne peccati 46; propter quod sanandum et propagine adtractum et voluntate auctum atque ipsam carnem resuscitandam medicus venit in similitudine carnis peccati, qui non est opus sanis, sed aegrotantibus, nec venit vocare iustos, sed peccatores 47. Proinde quod ait Apostolus, cum fideles moneret, ut se ab infidelibus coniugibus non disiungerent: Sanctificatus est enim vir infidelis in uxore et sanctificata est mulier infidelis in fratre; alioquin filii vestri mundi essent, nunc autem sancti sunt 48, aut sic est accipiendum, quemadmodum et nos alibi 49 et Pelagius cum eamdem ad Corinthios epistolam tractaret exposuit, quod exempla iam praecesserant et virorum quos uxores et feminarum quas mariti lucrifecerant Christo et parvulorum ad quos faciendos Christianos voluntas christiana etiam unius parentis evicerat, aut si, quod magis verba Apostoli videntur sonare et quodam modo cogere, aliqua illic intellegenda est sanctificatio, qua sanctificabantur vir vel mulier infidelis in coniuge fideli et qua sancti nascebantur filii fidelium, sive quia in menstruo cruore mulieris a concubitu continebat, quicumque vir vel femina id in lege didicerat - nam hoc Ezechiel inter illa praecepta ponit, quae non figurate accipienda sunt 50 - sive propter aliam quamlibet, quae ibi aperte posita non est, ex ipsa necessitudine coniugiorum atque filiorum sanctitatis asperginem, illud tamen sine dubitatione tenendum est, quaecumque illa sanctificatio sit, non valere ad Christianos faciendos atque ad dimittenda peccata, nisi christiana et ecclesiastica institutione et sacramentis efficiantur fideles. Nam nec coniuges infideles, quamlibet sanctis et iustis coniugibus haereant, ab iniquitate mundantur, quae a regno Dei separatos in damnationem venire compellit, nec parvuli de quibuslibet sanctis iustisque procreati originalis peccati reatu absolvuntur, nisi in Christo fuerint baptizati, pro quibus tanto impensius loqui debemus quanto pro se ipsi minus possunt.
Infantibus opem ferre praecipimur.
13. 22. Id enim agit illa disputatio, contra cuius novitatem antiqua veritate nitendum est, ut infantes omnino superfluo baptizari videantur. Sed aperte hoc non dicitur, ne tam firmata salubriter Ecclesiae consuetudo violatores suos ferre non possit. Sed si pupillis opem ferre praecipimur, quanto magis pro istis laborare debemus, qui destitutiores et miseriores pupillis etiam sub parentibus remanebunt, si eis Christi gratia denegabitur, quam per se ipsi flagitare non possunt!
De perfectione hominis in terra.
13. 23. Illud autem quod dicunt sine ullo peccato aliquos homines iam ratione propriae voluntatis utentes in hoc saeculo vixisse vel vivere optandum est ut fiat, conandum est ut fiat, supplicandum est ut fiat, non tamen quasi factum fuerit confitendum. Hoc enim optantibus et conantibus et digna supplicatione deprecantibus, quidquid remanserit peccatorum, per hoc cotidie solvitur, quod veraciter in oratione dicimus: Dimitte nobis debita nostra, sicut et nos dimittimus debitoribus nostris 51. Quam orationem quisquis cuilibet, etiam homini sancto et Dei voluntatem scienti atque facienti, praeter unum sanctum sanctorum dicit in hac vita necessariam non fuisse, multum errat nec potest omnino illi ipsi placere quem laudat; si autem se ipsum talem putat, ipse se decipit et veritas in eo non est, non ob aliud, nisi quia falsum putat 52. Novit ergo ille medicus, qui non est opus sanis, sed aegrotantibus 53, quemadmodum nos curando perficiat in aeternam salutem, qui et ipsam mortem, quamvis peccati merito inflicta sit, non aufert in hoc saeculo eis quibus peccata dimittit, ut etiam cum eius timore superando suscipiant pro fidei sinceritate certamen, et in quibusdam etiam iustos suos, quoniam adhuc extolli possunt, non adiuvat ad perfìciendam iustitiam, ut, dum non iustificatur in conspectu eius omnis vivens 54, actionem gratiarum semper, indulgentiae ipsius debeamus et sic ab illa prima causa omnium vitiorum, hoc est, a tumore superbiae, sancta humilitate sanemur. Hanc epistolam dum dispositio mea brevem parturit, liber prolixus est natus, utinam tam perfectus quam tandem aliquando finitus!