Migne Patrologia Latina Tomus 23
EvaAnt.DeXNoDe2 23 Evagrius Antiochensis Parisiis J. P. Migne 1845 early modern edition, no apparatus this file was encoded in TEI xml for the University of Zurich's Corpus Corporum project (www.mlat.uzh.ch) by Ph. Roelli in 2013 Classical Latin orthography latin
EXPLANATIO PRAEVIA.
Haec de nominibus Dei, deque Tetragrammato primus e codice ms. Graeco edidisse, utcumque gloriabar, cum subito casu lectionis quotidianae impegi in Fragmentum Evagrii, quod clarissimus vir Joannes Baptista Cotelerius dudum ediderat e quatuor mss. Regiis exemplaribus, tomo tertio Monumentorum Ecclesiae Graecae. Quid exsultationis tunc et admirationis animum meum incesserit, testis est conscientia tam mea, qui gavisus sum, quam sodalium meorum, qui mecum duxerunt vitam; et gratias ago Domino, quod ex hoc Fragmento, sive capitulo Evagrii, conjecturas meas de corrupto nomine ΠΙΠΙ ab scriptore codicis Colbertini, verissimas fuisse deprehendo. Ubi enim corrupte ac imperite τε τ αρ τ, id est, τέταρτον posuit amanuensis Graecus, qui exemplar memoratum descripsit; ibidem codices Regii manuscripti retinent nomen ΠΙΠΙ, vel πι πι distinctum et incorruptum. Sed non addunt consequenter Ἴαω, retentum tamen in codice Colbertino, prout antea monuimus, quando de lectione apud Graecos usurpata disputavi. Hinc exploratum omnibus esse debet, summam emergere semper utilitatem e magna librorum manuscriptorum copia: dum sibi mutuo suppetias ferunt ad genuinas lectiones restituendas; et quod uni deesse videbatur, ex aliis supplendum statim occurrit. Sic Regia exemplaria in Graeco proposito Fragmento exhibent nomen ΠΙΠΙ, quod alia vel corrumpunt, vel omittunt; e contrario codex Colbertinus in multis depravatus scriptoris imperitia, supplet nihilominus lectionem nominis Tetragrammati, scilicet Ἴαω, in caeteris manuscriptis omissam. Praeterea e Regiis codicibus multa castiganda videntur, atque supplenda in Colbertino a nobis edito, quem unicum, cum nactus fuissem in capitulo de decem Nominibus Dei, nolui tunc correctioni nimium indulgere, et intacta nonnulla reliquimus, quae hodie mutanda cognovi, ac in hund modum opto ut restituantur.
Nomen περασμίως, quod, in fine, interpretatus sum, quia πέρας finis ac terminus dicitur; et πεπερασμένος apud Aristotelem finitus, vel terminatus intelligitur; quomodo scriptum reperi in codice Colbertino, sic illud edidi quasi esset adverbium. Sumpto autem adverbialiter nomine περασμίως, necessario subintelligendum existimavi nomen γλῶτταν, ut phrasis Graeca sensus complemento gauderet. Διὰ τὴν Ἑβραϊκὴν γλῶσσαν, id est: Hebraicae linguae gratia. Alioquin nullum sensum elicere potuissent etiam peritiores, qui non esset falsus, vel absonus fidei Graecorum verborum. At e quatuor codicibus Regiis citatis expositisque a cl. viro ac doctissimo Cotelerio, manifestus error apparet in exemplari Colbertino, quod περασμίως legit pro παρασημείωσιν. Unde sensus exsurgit apprime diversus ab illo, quem Latine reddidi de Graecis omnino corruptis. Porro παρασημείωσις Ἑβραϊκὴ optime dicitur nomen Tetragrammaton , quia semper in Hebraeis voluminibus designat Deum omnipotentem, quasi tessera divinitatis et incommutabilis essentiae. De hoc igitur nomine, quod pro solo Deo usurpare consueverant Hebraei, intelligenda est παρασημείωσις Ἑβραϊκὴ, annotatio Hebraica, in cujus gratiam Evagrius, aut quilibet alius caetera enarravit, quae in capitulo consequenti posita leguntur.
Discrimen aliud codicum manuscriptorum satis insigne est in his de Tetragrammato verbis; nam Colbertinus habet: Τὸ τετράγραμμον ἀνεκφώνητον ὂν ὃ παρ' Ἑβραίοις ἀδωναῒ λέγεται. Regii vero sic legunt: Τὸ τετραγράμματον [ Mss. τετράγραμμα], ἀνεκφώνητον ὂν παρ' Ἑβραίοις, ὅ καταχρηστικῶς παρὰ μὲν αὐτοῖς Ἀδοναῒ καλεῖται. Ubi multa vides expressa, quae in Colbertino reticentur, praecipue καταχρηστικῶς, quod significat apud Hebraeos nomen , tetragrammaton, et ineffabile, dici ac legi abusive Adonai. Cui annotationi haud consentiunt Judaei hodierni, nec grammatici Hebraei; docent enim nomen Dei proprium a se existens, numquam sicut scribitur, legi apud Judaeos, propter summam reverentiam, qua nomen illud prosequuntur, ei subjicientes puncta vocalia aliena; et fere semper puncta vocis Adonai, id est, Dominus. Si abusus ergo est in appellatione nominis Tetragrammati apud Hebraeos, non alius est, quam reverentiae abusus, sive potius reverentiae ac religionis indicium.
Praeter assignatas discrepantias codicum manuscriptorum, supersunt adhuc in illis multae ac graves: ver. gr. nomen ultimo notatum in Colbertino codice Ἰέαι, ἐκχέαι, corruptissimum est: pro quo Regia exemplaria legunt Ἰαιὲ, Ἐσεριὲ, et quidem melius; sed non sine aliqua depravatione valde notabili. Nomen illud, ut in praecedentibus animadversionibus dixi, unum est e decem Dei Nominibus, positum Exod. III, 14, ehje ascher ehje, aut juxta Hieronymianam lectionem Jeje eser Jeje. Id vero cum sit unicum Dei nomen tribus vocalibus complexum, in duo nomina distincta Graeci codices male distrahunt; et in eo peccant universi. Deinde Regii optime posuerunt Jaje et Eser; sed ad perfectam genuinae lectionis restitutionem, Eser separari debet ab ultima syllaba je; et huic altera syllaba praeponenda conjunctim, nempe Ja, ut sic Hebraeo conformiter legant Graeci: Ἰαιὲ Ἐσὲρ Ἰαιὲ, id est, ero qui ero. Et secundum hujus restitutae lectionis normam Colbertinus codex e Regiis potest emendari.
Omisit etiam idem exemplar Colbertinum haec necessaria verba, quae in Regiis leguntur: Τὰ δὲ λοιπὰ ὀνόματά ἐστιν ταῦτα. Ἤλ, etc.; hoc est: Reliqua vero nomina haec sunt: Et, etc. Notaveram supra in codice Colbertino praetermissum fuisse nomen Dei El cum duobus aliis, Elion et Eloe; ac in eo sex tantum aut septem nomina, quibus Deus apud Hebraeos appellatur, fuisse recensita. Idipsum modo observandum venit circa Regios Codices Graecos; quia in illis nulla est mentio Elion, neque Eloe. Sed ut rem accuratiorem faciamus, capitulum Graecum Evagrii de decem Dei Nominibus totum ab integro praelis subjicimus cum notis cl. viri Joannis Baptistae Cotelerii, cujus nomini de integro gratulari percupio; etsi nonnulla supplenda decreverim, quae eruditissimi Scriptoris videntur effugisse diligentiam. Insigne igitur Evagrii Fragmentum ita nobis edidit vir optimae memoriae nunc laudatus, tomo III Monumentorum Ecclesiae Graecae, pag. 116 et 554 ac 555.
ALIUD EXEMPLAR DE X NOMINIBUS DEI. EVAGRII In ΠΙ ΠΙ. Propter Hebraicam de Domino notationem, haec dicenda sunt. Decem nominibus apud Hebraeos Deus appellatur. Quorum unum quidem effertur, Adonai, id est, Dominus. Alterum autem, Ia, quod et ipsum in lingua nostra versum est Dominus. Aliud vero praeter haec est, Tetragrammaton, seu quatuor litterarum, ineffabile apud Hebraeos, quod per catachresim, seu abusionem, ipsis quidem dicitur, Adonai, nobis autem, Dominus. Porro hoc aiunt scriptum fuisse in lamina aurea, quam fronte gerebat Pontifex, juxta illud quod in lege dictum est, Formationem sigilli, sanctificationem Domino (Exod. XXVIII, 36). ΠΙΠΙ. Reliqua vero nomina, haec sunt, El, Eloim Adon, Sabaoth, Saddai, Iaie, Eserie. Et superius exarata tria, inter quae est Tetragrammatum, quod hisce elementis scribunt, Joth, Hep, Vau, Hiep. III III. Deus.
Quod de Domino ponitur ineffabile nomen, per quatuor scribitur elementa, scilicet, loth, Hep, Vau, et Heth, interposito medio inter haec, seu post duo priora, elemento quod Hebraei vocant Sen, et significat dentes. Adeo ut quinque litterae translatae hanc seriem, sive sententiam conficiant: Principium hoc, dentes in eo, is qui vivit. Quatuor quippe elementa interpretationem habent; Joth, principium; Hep, hoc; Vau, in eo, Heth, qui vivit.
ΕΥΑΓΡΙΟΥ Εἰς τὸ ΠΙΠΙ.
Διὰ τὴν Ἑβραϊκὴν ἐπὶ τοῦ κυρίου παρασημείωσιν, ταῦτα λεκτέον. Δέκα ὀνόμασι παρ' Ἑβραίοις ὀνομάζεται ὁ Θεὸς, ὧν ἓν μὲν Ἀδωναῒ λέγεται, ὅ ἐστιν κύριος· ἕτερον δὲ Ἰὰ, ὃ αὐτὸ ἐν τῷ Ἑλληνικῷ εἰς τὸ κύριος μετελήφθη· ἕτερον δέ τι παρὰ ταῦτά ἐστι, τὸ τετραγράμματον, ἀνεκφώνητον ὂν παρ' Ἑβραίοις, ὃ καταχρηστικῶς παρὰ μὲν αὐτοῖς Ἀδωναῒ καλεῖται, παρὰ δὲ ἡμῖν κύριος. Τοῦτο δέ φασιν ἐπὶ τῷ πετάλῳ τῷ χρυσῷ, τῷ ἐπὶ τοῦ μετώπου τοῦ ἀρχιερέως γεγράφθαι, κατὰ τὸ ἐν τῷ νόμῳ εἰρημένον, Ἐκτύπωμα σφραγίδος, ἁγίασμα κυρίῳ ΠΙ ΠΙ [ Al. πι πι. Deest in al.]. Τὰ δὲ λοιπὰ ὀνόματά ἐστιν ταῦτα· Ἤλ, Ἐλωείμ. [Al. Ἐλωῒ], Ἀδὼν. [Al. Ἀδωναῒ], Σαβαὼθ, Σαδδαῒ, Ἰαϊὲ [Al. Ἰαὶθ], Ἐσεριέ, καὶ τὰ προγεγραμμένα τρία ὧν ἐστιν τὸ τετραγράμματον, τούτοις γραφόμενον τοῖς στοιχείοις, Ἰώθ. Ἣπ. Οὐαύ. Ἳηπ. [Al. Ἣπ.] ΠΙΠΙ [Al. πι πι] ὁ Θεός.
Τὸ ἐπὶ τοῦ κυρίου ταττόμενον ἀνεκφώνητον ὄνομα, διὰ τεσσάρων γράφεται στοιχείων· διὰ τοῦ Ἠὼθ, διὰ τοῦ Ἣπ, διὰ τοῦ Οὐὰβ, καὶ διὰ τοῦ Ἠθτί· τοῦτων μέσον παρεντεθὲν μετὰ τὰ πρῶτα δύο, παρ' Ἑβραίοις στοιχεῖον καλούμενον Σὲν, ὅ ἐστιν ὀδόντες· ὡς εἶναι τὸν εἰρμὸν τῶν πέντε γραμμάτων οὕτως· Ἀρχὴ αὕτη [Al. αὐτὴ], ὀδόντες ἐν αὐτῇ· ὁ ζῶν. Ἑρμηνεύεται τὰ τέσσαρα στοιχεῖα, τὸ Ἠὼθ, ἀρχή· καὶ διὰ τοῦ Ἣπ, αὕτη [Al. αὐτὴ], καὶ διὰ τοῦ Οὐαὺ, ἐν αὐτῇ· διὰ τοῦ Ἣθ, ὁ ζῶν.