LIBER PRIMUS.
(PL 68 0081)
Ut sceleris Iudaea sui polluta cruore,
Ausa nefas, complevit opus; rerumque Creator
Hoc, quod ab humanis sumpsit sine crimine membris,
Humana pro stirpe dedit, dignatus ut ima
5Tangeret inferni, non linquens ardua coeli;
Solvit ab aeterna damnatas nocte tenebras,
Ad Manes ingressa dies: fugitiva relinquunt
Astra polum, comitata Deum; cruce territa Christi
Vult pariter natura pati, mortisque potestas,
10Se vincente, perit, quae pondere mersa triumphi,
Plus rapiens, nil iuris habet, divinaque virtus,
Rursus membra ligans, animata cadavera movit.
Ad vitam monumenta patent, cineresque piorum
Natalem post busta novant. (0087A) Lux tertia surgit,
15Maiestas cum carne redit, speciemque coruscam
Umbrarum de sede refert, ut ab exsule limo,
Interclusa diu, patriae repetatur origo. (0088A)
Omnipotens parat ipse vias, et corpora secum
Post tumulos regnare iubet; moriente veneni
20Semine, florigero sua germina reddidit horto. (0089A)
Iamque quaterdenis Dominus manifesta diebus
Contulerat per signa fidem, cernentibus illis,
Usque sub extremum, diffuso in limite, mundum,
Quos testes iubet esse suos. Miracula rerum
25Non poterant celare Deum; documenta resurgens
Quae sic certa daret, quam mandere? corpora vitam
Hinc humana probant. (0090A) Coelum petiturus, olivae
Progreditur lustrare nemus, quia germine sacro
Luminis et pacis locus est; vult inde reverti,
30Unde creaturam, signata fronte micantem,
Divinus commendat odor, cum desuper unctos
Abluit interius Christi de nomine chrisma
Tollitur astrigerum rediturus victor in axem,
Et secum quod sumpsit habet; nova pompa triumphi! (0091A)
35Arva Deus petiit, homo sidera; quis datur illi
Aetherea de parte fragor? quantumque resultant
Coelestes in laude chori, cum rector Olympi
Evehit excelsis, quidquid suscepit ab imis? (0092A)
Ingrediensque polum, carnis comitante tropaeo,
40Exuvias atri raptas de fauce profundi
Lucis in arce locat, terrenosque erigit artus;
Qua pietate capit, propter quam venerat, ivit. (0093A)
Discipulos stupor altus agit, quibus ore corusco
Perspicui dixere viri; quae cognita nobis
45Et miranda sonant, nunc iam speculemur ovantes,
Imperiique modum per subdita iura probemus.
Virgine matre satus, calcata morte resurgens,
Coeli sceptra petens, his nuntiat acta ministris. (0094A)
Nec cessant elementa suo servire Tonanti;
50Stella, comes praegressa Magos, venientis honori
Militat: obsequio nubes famulatur euntis. (0095A)
Angelicis igitur postquam est affatibus usa,
Liquit oliviferi veneranda cacumina montis,
Ad messem praelecta manus, qui, calle citato,
55 Moenia nota petunt, quo per sua sabbata mille
Passibus ire licet, qua tunc statione sedebat
Porta, Maria, Dei genitrix intacta creantis,
A nato formata suo; mala criminis Evae
Virgo secunda fugat; nulla est iniuria sexus;
60Restituit quod prima tulit. (0097A) Non voce querelas
Excitet; aut gemitu moerentia corda fatiget
Antiqua pro lege dolor; scelera ipsa nefasque
Hac potius mercede placent, mundoque redempto
Sors melior de clade venit; persona ruinam,
65Non natura, dedit; tunc femina feta periclum,
Nunc tumuit paritura Deum, mortalia gignens,
Et divina ferens, per quam Mediator in orbem
Prodiit, et veram portavit ad aethera carnem. (0098A)
Primus apostolico, parva de puppe vocatus,
70Agmine Petrus erat, quo piscatore solebat
Squamea turba capi; subito de littore visus,
Dum trahit, ipse trahi meruit; piscatio Christi
Discipulum dignata rapit, qui retia laxet
Humanum captura genus: quae gesserat hamum,
75Ad clavem est translata manus, quique aequoris imi
Ardebat madidas ad littora vertere praedas,
Et spoliis implere ratem, melioribus undis
Nunc alia de parte levat, nec deserit artem,
Per latices sua lucra sequens, cui tradidit agnus,
80Quas passus salvavit oves, totumque per orbem
Hoc auget pastore gregem, quo munere summus
Surgit, et, insinuans divina negotia, coram
Sic venerandus ait: Nostis quia proditor amens
Mercedem sceleris solvit sibi; taedia noxae
85Horruit ipse suae, stringens in gutture vocem,
Exemplo cessante, ream, qui parte necari
Promeruit, qua culpa fuit, crimenque retractans
Iudicio tali permisit membra furori,
Aeris in medio communi ut poneret hosti
90Debita poena locum; coelo terraeque perosus
Inter utrumque perit; nullis condenda sepulcris
Viscera rupta cadunt, tenuesque elapsus in auras
Fugit ab ore cinis: non haec vacat ultio Iudae,
Quae suprema negat, vindictaque mercis iniquae
95Sic placitura venit; nam, cum modo rura parasset
Funeris ex pretio, cum nomine sanguinis emptus
Cespes, in externas componens busta favillas,
De tumulis fecundet humum, caret impius agri
Fertilitate sui, solusque excluditur arvis,
100Quae monumenta ferunt, cuius tuba saeva cruentum
Est exorsa nefas, qui signifer, oscula fingens
Pacis, ab indicio bellum lupus intulit agno.
Nunc opus est votis, quod verba prophetica clamant,
Quem liceat supplere vices. (0103A) Tunc, summa precantes,
105Constituere duos, Ioseph cognomine Iustum,
Matthiamque, Dei parvum quod nomen, ut aiunt,
Hebraeo sermone sonat, humilemque vocando
Comprobat. O quantum distant humana supernis
Iudiciis! Parvi merito transcenditur ille,
110Laude hominum qui iustus erat. Duodena refulgent
signa chori, terrisque iubar iaculatur Olympi.
Haec quoque lux operis quid praeferat, edere pergam. (0104A)
Quatuor est laterum discretus partibus orbis;
Trina fides vocat hunc, quo nomine fonte lavatur.
115Quatuor ergo simul repetens ter, computat omnem,
Quam duodenarius circumtulit ordo figuram.
Discipulisque piis, quibus hoc baptisma iubetur,
Mystica causa dedit numerum remeare priorem. (0105A)
Spiritus aetherea descendens sanctus ab aula
120Irradiat fulgore locum, quo stemma beatum
Ecclesiae nascentis erat, quibus, igne magistro,
Imbuit ora calor, dictisque fluentibus exit
Linguarum populosa seges; non littera gessit
Officium, non ingenii stillavit ab ore
125Vena, nec egregias signavit cera loquelas;
Sola fuit doctrina fides, opulentaque verbi
Materies, coeleste datum, nova vocis origo
Quae numerosa venit, totoque ex orbe disertis
Sufficit una loqui. (0107A) Dudum vetus aequoris arca
130Cum superasset aquas, turrim voluere maligni
In coelum proferre suam, quibus impia corda
Sermonum secuere modos, sociisque superbis
Affectus cum voce perit: confusio linguae
Consimili tunc gente fuit, nunc pluribus una est,
135Ecclesiae quoniam venientis imagine gaudet
Concordes habitura sonos, et pace modestis
Fit fecunda redux, humilisque recolligit ordo,
Quod tumidi sparsere viri. (0108A) Res maxima cogit
Non reticere diu, quid sit, quod Spiritus almus
140His datur in flamma, Iordanis ab amne columba;
Quod tunc rite canam, promissaque debita solvam,
Si sua dona ferat: duo sunt haec signa figurae,
Ut sit simplicitas, quam congrua diligit ales,
Quae ne tarda gerat sine dogmatis igne tepores,
145Sit pariter succensa fides; ibi destinat undis
Unanimes, hic ore iubet flagrare docentes.
Mentibus instat amor, sermonibus aestuat ardor. (0109A)
Hos etiam musto typica ratione moveri
Error verus ait, quos, ebria fonte recenti,
150Complevit doctrina poli; nova vasa liquorem
Suscepere novum, nec corrumpuntur acerbo,
Quo veteres maduere lacus, de vite bibentes,
Quae, Christo cultore, dedit convivia verbis,
Unde rubent, quas vertit aquas, tenuemque saporem
155Legis in Ecclesiae fecit fervescere libris.
Tertia sidereis inclaruit hora loquelis.
Hunc numerum Deus unus habet, substantia simplex
Personis distincta tribus; quam plurima nobis
Instrumenta patent, simul hoc et tempora monstrant. (0110A)
160 Primus at ille Petrus, qui figit in aequore gressus,
Retia iam cupiens hominum vibrare saluti,
Ut piscator ovans levet has de fonte catervas,
Retulit aethereos, populo mirante, triumphos. (0111A)
Venit ad occiduas carnaliter editus oras,
165Humana sub lege, Deus, qui temporis expers
Principium de matre tulit, nec vile putavit,
Maiestate potens, terreni sumere formam
Corporis, atque opifex hominum pars esse, suoque
Nos pretio revocare sibi, post dona salutis,
170Postque tot erectos, pulsis languoribus, aegros,
Cum defleta etiam, perfunctaque corpora luci
Redderet, et superas iterum concederet auras;
Se quoque permittens, fusus genitricis ab alvo,
Carnis iura pati, vitam ne perderet orbis,
175Maluit ipse mori; sed quod de virgine feta
Nascitur, illud obit; ligno suspenditur insons,
Et ligni vacuatur onus: sic vulnus iniqui
Fit medicina Dei; pavidis resplenduit umbris,
Pallida regna petens, propria quem luce coruscum
180Non potuit fuscare chaos, fugere dolores;
Infernus tunc esse timet, nullumque coercens
In se poena redit; nova tortor ad otia languet.
Tartara moesta gemunt, quia vincula cuncta quiescunt. (0113A)
Mors ibi quid faceret, quo vitae portitor ibat?
185Hunc Deus omnipotens, cui nunquam terminus instat,
Post sacra busta levat; radiantem in corpore Iesum
Vidimus, et propriis reducem conspeximus astris.
Sed fugite, o miseri! funesta piacula gentis,
Cui, veniente Deo veteres avertere noxas,
190Addita sacrilegae creverunt vulnera culpae.
Cur natos, Iudaea, tuos, per vota cruoris,
Parricida trahis? quid, Christi sanguine fuso,
Hos tecum damnata premis, necdumque creatos
Festinas proferre reos, homicidaque lingua
195Naturae percussit iter? (0113B) cui serior ortus
Quam facinus discrimen alit, scelerumque propago
De natale perit, quae saucia voce parentum
In lucem punita venit. Si solvere cura est
Fecundi crementa mali, felicibus undis
200Exstinctum reparate genus; spes una remitti
Debita supplicii, post crimina velle renasci.
Multiplicat iam pastor oves; tria millia vulgi
Non minus illa dies in flumine diluit Agni.
Hic primum, post iussa Dei, baptismatis usus
205Exoritur, data iura probans; nam trina potestas
Colligit hanc prolem, numerum partita per aequum.
Perfectum est, quod mille sonat: sic denique saeclis
Ponimus aetates, cum tempora dicimus orbis. (0114B)
Res perfecta semel ter iungitur, et facit agmen
210Mystica vis numeri. Gregis est pia forma novelli. (0115A)
Funditur interea per cunctos gratia sensus,
Divitiasque metit locuples in amore voluntas.
Utque pii coeant in foedera, pignore certo,
Res laxant, et corda ligant sine limite census,
215Affectu consorte licet; nova iura beatis
Munifica fluxere manu, quibus ubere laeto
Divisae geminantur opes, et crescit in omnes,
Quod faciunt commune sibi, totumque capessunt,
Qui proprium nihil esse volunt. Quo fonte cucurrit
220Haec probitas, quaeve illa fuit bonitatis origo,
Hinc canere incipiam: Sacris bis Spiritus almus
Discipulis concessus erat; spiratus in illos
A Christo surgente semel; post, missus ab astris,
Nescia verba viris facundus detulit ignis. (0115B)
225Ne quid inexpertum studio meditemur inani,
Spiritus alme! (0116A) veni, sine te non diceris unquam;
Munera da linguae, qui das in munere linguas.
Haec iterata, reor, confirmant praemia iustos,
Ut duo iussa colant, tabulis conscripta duabus:
230Dilige mente Deum, ferventi plenus amore:
Rursus ait: Charus tibi sit quoque proximus, ut tu. (0116B)
Hoc pactum ius omne tenet, quod Spiritus almus,
Bis veniens, per corda creat: semel hunc dedit auctor
In terris, ut ametur homo; post misit ab astris,
235Ut flagrent humana Deum: dilectio prima est,
Quae Dominum vehementer amat, cui deinde secunda est,
Quae sociat mortale genus; tamen incipit ante
Posterior numero, sequitur comitata secundam
Quae prior est; sic forma docet: nisi diligis, inquit,
240Cernere quem potis es, fratrem, quem cernere non es,
Nescis amare Deum. Concordia nexa calescat
Ergo pari voto, Dominumque in pectore condat
Fratris amor, geminae sibi sit substantia causae.
Claudus erat, cui prima dies exordia vitae,
215Membrorum cum strage, dedit, languore coaevo
Octo lustra gerens, ad quem, comitante Ioanne,
Respice, Petrus ait: Votum spes lusit avarum,
Cumque negat, meliora parat. Quam saepe gravatos
Desperata iuvant, et semine nata sinistro
250Prosperitas, celans moestis confinia laeta
Principiis, ad vota venit? (0118A) gaudebit egenus
Plus vacua meruisse manu, qui munera poscens
Est datus ipse sibi. Nulla hic mihi vena metalli,
Respondit, quae fundat opes; ego ditior aegro
255Pauper ero; progressus abi! De voce iubentis
Exsiliit medicina potens, atque hospite gressu
Convixere pedes; cunabula longa relinquens
Calcavit veteranus humum, plantisque novellis
Materies se prisca movet, cui praepete cursu
260Protulit incessus, quidquid non edidit ortus. (0119A)
Stat facti manifesta fides; sed et altera nobis
Res aperit, quod causa gerit: gens nomen ab illo
Israel dicta tenet, qui bella reliquerat aeger,
Conatus certare Deo; tulit ipse figuram
265Corporis ante gravem, quam post in vulnere mentis
Israel claudus habet, qui per sua crimina labens
Corde magis quam carne fluit, spatiisque sub ipsis
Quadraginta annos Aegypti fine remotus
Claudicat, Aegyptum cupiens, atque idola quaerens.
270Ponitur ad portam Speciosam debilis; ultra
Non valet ire miser, nec limina tangere portae;
Culpa negavit iter. (0119B) Qui sunt qui pectore claudum
Israel ferre solent, portaeque adiungere certant,
Quae speciosa suo prodit de nomine Iesum?
275Isaias, Daniel, similes quique ore prophetae
Obscuris manifesta canunt miracula Christi.
Et portae qui nomen habet, sic admonet ipse:
Porta ego sum vobis, qui per me intrare recusat,
Fur erit ille nocens. Possunt portare prophetae
280Ad portam, cernenda magis, quam visa loquentes;
In templum non ferre queunt; haec ianua Petro
Credita, qui, Christum confessus, cognita monstrat,
Non ventura sonat. Vetus o sine fine iacebis,
Ni Petrum iam, claude, roges! (0120B) qui, noxia pellens,
285Auri vitat onus, rerum cui censuit auctor
Non peram gestare sibi: pete dona salutis,
Non fragiles secteris opes, quas spernere debet
Cum Domino, qui dives erit. Post limina templi
Porticus hunc Salomonis habet, qui iure vocatur
290Pacificus; regnante fide quis semper in orbe
Pacificus, nisi Christus, erit? Hic protegit omnem,
Qui, Petro ductore, placet, quo praesule surgit. (0121B)
Agmine iam niveo, per millia quinque virorum,
Ecclesiae crescebat apex; arcere laborat
295Hunc Iudaea coli, cuius de munere fluxit,
Quod virtus operata dedit, sed linquere Christum
Petri nescit amor: Non hunc reticebimus, inquit,
Quo remeat praestante salus, qui iure creantis
Infectum supplevit opus: solidumque decorem
300Pars reparat, quam iussa novant, hic membra redemptor
Saucia restituit, hic mortua surgere cedit.
Fert animus patrare nefas, sanctisque verendis
Sacrilegas inferre neces. O semper iniqui!
Dona vident, et bella movent; sed coepta relinquunt,
305Ne violent, quos turba fovet, quibus, indice claudo,
Testis erat meriti, cumque hoc sua corda levabant. (0122B)
Nam non parva dedit populo miracula gressus,
Quem rudis atque senex nullis iam legibus aevi
Vernula sumpsit humi, cum quo stupet ipsa moveri,
310Quae iacuit natura diu, firmataque nuper
Incessu proprio nova iam vestigia signat,
Quae fuerant aliena sibi; tamen improba proles
Saevit adhuc, farique vetat, quod gaudia clamant.
Quid toties, Iudaea, cadis? surrectio Christi
315Ut furto celetur, emis, sed inania demens
A somno documenta petis livore caduco,
Quae sentis virtute geri, vis fraude negari.
Infernum Dominus cum destructurus adiret,
Detulit inde suam, spoliato funere, carnem.
Victor ab arce crucis radiantia signa ministrat.
Sol ruit in tenebras, tu pectore nigra rebellas. (0124A)
Arva tremunt concussa locis, tu fixior haeres.
Saxa crepant, tu dura manes. Iam scissio veli,
Quae latuere diu, nudavit mystica templi.
325Lux tua nos adiit, tecum nox sola remansit.
Mors sine fine premit, cui nunquam vita resurgit. (0125A)
Planta vetus, sociare novis et condere libris,
Ne pereas viduata cibis, sine munere quorum
Arida ficus eris, nullo quia tempore fructum
330Ad Christi vis ferre manum, neque cernere quantum
Floruit incertus faciens oleaster olivas,
Plenaque per gentes de spinis pullulat uva.
Imminet exhaustis radicibus ira securis,
Ut succisa ruas, ni iam translata virescas. (0126A)
335 Postquam mira salus, in corpore nata vetusto,
Discipulis audita liquet, gentisque superbae
Cognovere minas, celebrant his vocibus hymnum:
Tu, qui cuncta Deus, propriis animata figuris,
Artifici sermone facis, quique edita cernens
340Ante vides, rerumque creas per nomina formas.
Cum fierent, vox semen erat, nec distulit ortus
Imperium natura sequens; mox spiritus oris
Aethera curvavit, sola nexuit, aequora fudit,
Materiemque operis sola est largita voluntas.
345Ne deforme iugum similis portaret imago,
Tegmine servili latuit regnator Olympi,
Ut sua gentiles implerent coepta furores. (0127A)
Quis dolus Herodis, cum tristia bella moveret
Infantum mandata neci? quos ubere raptos
350Vulnera suscipiunt parvis errantia membris
Vix habitura locum, saevoque iubente tyranno,
Nasci poena fuit, cuius tulit impetus aevum,
Quem nescivit agi, qui perdidit. O nova mortis
Conditio! solo vitam pro fine subire,
355Et, cum prima dies atque ultima sit simul una,
Posse magis quam scire mori. Quis lumine sicco,
Aut gemitu cessante queat memorare Pilati,
Quod deflent elementa, nefas? (0127B) quo iudice, Christus
Subdere pro mundi voluit sua membra periclis,
360Ut carnale malum caro solveret, et ferus hostis,
Cuius ab ingenio fluxerunt tela veneni,
Perderet antiqui lacrymosa piacula belli,
Materia superante pari, ne criminis ultra
Per sobolem prodiret onus: damnatio iusti
365Libertas est facta reis: da semina verbi
Per tua dona coli, segnisque, novalibus usa,
Colligat ista manus, te fructificante, maniplos,
De quibus ipse tui componas horrea coeli,
Triticeamque fidem, lolio pereunte, corones.
370 Qua sancti fulsere pedes, concurrere visa est
Pondere terra gravi, moxque almus Spiritus illis
Splenduit, et linguis facundia crevit obortis.
Auditae valuere preces: humana propago
Materies terrena sumus, limumque parentem
375Nomine prodit homo: vis flexit et impulit arva
Vocis apostolicae, quae de tellure creatos
Fecit habere fidem: sed quid magis exsilit unus
Concutiturque locus? (0128B) cecinit Scriptura decoros
Pacem ferre pedes; horum sub gressibus ergo
380Laeta movetur humus, quibus est sermone Magistri
Pax commissa pii, quae, deportata per illos,
Exiit in cunctas veloci munere terras. (0129A)
Ecce tot egregiis unum cor esse catervis
Incipit, atque animam populus nanciscitur unam.
385Quis dubitare queat mysteria dogmatis, unum
Personas tres esse Deum? cum millia vulgi
Conveniant sub mente pari, numerique frequentis
Sint animi velut unus homo; quae turba perennem
Portatura crucem, Dominumque secuta fidelem
390Sprevit agros, habitura polos: haec nempe facultas
Fortior est, de parte magis conquirere totum,
Atque caducorum pensare manentia causis,
Et quaestum per damna sequi. (0130A) Non, prodige rerum
Venditor, ista facis, sed qui tua iura tenere,
395Ambitiose, cupis, parvoque in tempore linquis,
Quod semper vis esse tuum. Sic spargere rura,
Nolle carere fuit; quid enim substantia prodest,
Quae servata perit? quam sideris arce locatam
Commodius, qui cedit, habet. Pete, creditor, inde
400Usurae maioris opem, gazasque reconde,
Quo nequeant adversa pati; non deterit ullus
Perpetuas ibi casus opes; sine fine tenebis,
Quod Dominum debere facis. (0131A) Nunc aspice partes,
Lector docte, pias, et tecum mente sagaci
405Volve, quid esse putes, rutili quod pompa metalli
Ponitur ante pedes, sacris non debita dextris;
Destitui debere probant, quod tangere vitant,
Calcandumque docent, quod subdunt gressibus aurum;
De quo terrenae veniunt ad pectora curae
410Consimili iactatur humo. Quo sistat, avare,
Mens tua, disce, loco; quod tu custodis anhelus,
Quod statione premis, quod cernere saepius ardes,
Cuius in amplexus per somnia cuncta recurris,
Horrescunt tractare pii, nec tunc quoque gestant,
415Cum bona facta parant: quantum speculantur in illo
Stare nefas! et dona gerens contemnitur aurum! (0132A)
Decidit infelix Ananias vulnere culpae,
Fur census sub fraude sui; cadit impia coniunx,
Supplicio percussa pari, quia crimine ab uno
420Fit commune nefas, quoties scelus ante peractum
Consensus facit esse suum: nam mentis avarae
Vindex illa fuit sententia. Denique quando
Auri cessat amor? qui pectora semper adurit,
Quo capitur mortale genus, qua pullulat omne
425De radice malum, cuius violentior ardet
Ambitio, crescente modo, simulantque rapinis
Addita lucra famem. Sed, quod mutata voluntas
Falsi crimen habet, cumque est iam cautio voti
Stare decet, nec velle prius violare sequenti,
430Ius proprium retinere magis quam demere fas est. (0133A)
Omnibus exemplum sanxit vindicta duorum,
Ne quis dona vocet, quae sponsio debita poscit.
Respice, vera fides, ac dogmate clara beato
Verba require Petri: Quisnam te fallare suasit,
435Conclusitque probans? homines haud, talia fando,
Deludis, mentire Deo. Quae damnat iniquos,
Aedificat doctrina pios. Quod Spiritus almus
Sit Deus, ex multis plena est instructio libris.
Et tamen hinc capit arma fides: quo tendimus ultra?
440Quis dubitet, quod Petrus ait? qui iure venitis
Ad latices, hoc state loco; satis hostibus obstat,
Ecclesiae quod forma sonat: divisor amare,
Iudicium de fine time! (0134A) qui criminis auctor
Errorisque tui est, fusa ruit Arrius alvo
445Infelix, plus mente cadens, lethumque peremptus
Cum Iuda commuue tulit, qui, gutture pendens,
Visceribus vacuatus obit, nec poena sequestrat,
Quos par culpa ligat, qui maiestatis honori
Vulnus ab ore parant: hic prodidit, ille diremit,
450Sacrilega de voce rei. Deus arbiter orbis
Personis tribus est, in quo simul una potestas.
Abstulit his species operum, bonitate creatas,
Qui fabricatoris non inspexere decorem,
Errantesque putant, qui fecerit omnia, factum.
455 Fama ciet populos ad mystica signa salutis
E cunctis properare locis, et pestibus aegros
In lectis deferre suis, quos urbis in illa
Parte locant, qua sacra tenet vestigia Petrus. (0135A)
O mihi si cursus facundior ora moveret,
460Centenosque daret vox ferrea, lingua diserta
Hac in laude sonos, quantum speciosior esset
Ambitus eloquii! variis aperire figuris
Singula, nec modicis includere grandia verbis,
Quae fuerit rerum facies, cum tempore parvo
465Morborum cecidere greges, et fluxit ad omnes
Improvisa salus, quam corpore fusa sereno
Luminis umbra creat, dubiaque a morte remoti
Erexere caput. (0135B) Sed non deprendere visu
Auctorem potuere boni, quibus ardua virtus
470Occultat, quam praestat opem, resque ante paratur,
Quam spes ulla foret, furtivaque praemia vitae
Dat medicina latens, et anheli corporis aestus,
Ignaro languente, rapit, quam nescit adesse,
Qui venisse probat, crescitque potentia facti
475Agnitione carens; cuius splendoris imago,
Omnia pervolitans, tactuque nocentia mundans,
Stat donis, fugitiva oculis, et munere plenos
Linquit ubique toros, hostesque a sensibus atros
Proiicit, ac nebulis larvalibus exuit artus. (0136B)
480I citus, et curas hominum de calle frequentans
Excute, Petre, gradus; tecum medicina salutis
Ambulat; adde viam; spes est ad gaudia velox,
In pedibus non esse moram; tua semita vita est;
Si properas, iam nemo iacet; tu motibus umbrae
485Corpora cuncta levas; atque hoc simul, inscia voti,
Sumit turba tacens, quod, cum rogat, accipit unus. (0137A)
[Omnibus ergo salus, uno poscente, venibat.]
Quaerite, quos agitat tanti reverentia facti,
Quid typicum res ista ferat, librisque volutis,
490Noscite quod soli cessa est haec gloria Petro;
Quaeve sub hac specie lateant documenta videte;
Quae tentabo loquens, et si datur ista facultas,
Aridus ut magnas impellat rivulus undas. (0137B)
Rursus ab antiquis veniunt miracula causis,
495Firmior in cunctis capitur substantia rerum,
Corpore sensa suo, sequiturque, et corpore certo
Funditur, et solidam non terminat umbra figuram;
Sed tamen ipsa sibi praecedere corpora signat. (0138A)
Ecclesiam terris colimus quam prodere nulli
500Aetheream dubitasse licet, sed verior illa est,
Quae, super astra manens, coelestis et alta vocatur. (0138B)
Haec, in transcursu dubii quae cernitur orbis,
Ad vitam datur esse via, spatioque sub isto
Destinant aeternae, quos colligit, atque probatis
505Hinc iter est excelsa sequi; regit agmen utrumque
Petrus, et hinc ductis sorti dat sidera turmis,
Ut patuit per verba Dei: Quod solveris, inquit,
Quodque ligas terris, sic vinctum sive solutum
Aethere perdurat: culta haec quam cernimus arvis,
510Ergo figura foret, firma est quam nubila gestant. (0139A)
Petrus, utramque regens, ibi corpus et hic parat umbram,
Ut, quos hic vitiis noxisque resolverit aegros,
Innocui ducantur ei, quae permanet astris,
Susceptura pias, hac emundante, catervas.
515 Interea templi, zelo mordente, priores
Ecclesiam crevisse dolent, animaeque colonos,
Ne spargant, quod corde metant, in sede relegant
Carceris, ut desint nascenti sarcula messi. (0139B)
Angelus adveniens tenebrosa volumina noctis
520Reppulit, et subito micuerunt antra sereno,
Erumpensque dies alieno tempore sanctos
Ad templum facit ire viros, sed, cardine fixo,
Irrita signato custodia permanet antro,
Stansque suis foribus, vallante crepidine, carcer
525Clausus apostolicis vestigia pandit aperta
Gressibus, et vigiles illudit ianua fallax.
O nunquam neglecta fides! cui subiacet illud
Quod natura negat, propriis quam legibus uti
Non sinit Omnipotens; quoties iubet ipse vicissim
530Posse quod insolitum fieri, mirata perurget. (0140A)
Si quis adhuc fragili meditatur pectore Thomam,
Hinc documenta petat, quia tunc penetrata recepit
Ianua clausa Deum, mirum est, si corpore portam
Sic adeat, quem virgo parit, quem viscera matris
535Integra concipiunt; humanam quae, rogo, carnem
Sumere causa fuit, nisi suscitet? Inde reversus
Exhibuit pro teste latus, nostrique favillas
Corporis exemplo proprii docet esse novandas,
Vulneribus sua membra probans: modo, Didyme, discis,
540Quam fuerit dubitasse nefas, an fecerit auctor,
Quod nobis licuisse vides; si solvere sensu
Cura subit, quod Christus ait, non indiga vocis
Est species, cur has sancti liquere tenebras. (0140B)
Dixit, opima parans, hos luminis esse ministros,
545Et candelabri positas velut arce lucernas
In tota fulgere domo; nox nulla retentat,
Quos lumen lux ipse vocat, qui dona ferentem
Et testem meruere Deum, qua lege cavernis
Occulerit locus ille suis tot in ordine soles,
550De quibus ut tenebras, pulsis erroribus, orbis
Vinceret, aeternam meruit cognoscere lucem. (0141A)
Iura ministerii, sacris altaribus apti,
In septem secuere viros, quos, undique lectos,
Levitas vocitare placet: quam splendida coepit
555Ecclesiae fulgere manus! quae pocula vitae
Misceat, et latices cum sanguine porrigat Agni.
Huic numero delatus honor sublimia secum
Sacramenta gerit, per quae nunc longius ire
Non patitur mensura viae, ne plura locutus
560Inveniar dixisse minus. Sit cura ministris
Officium librare suum, quo laudis amictu
Hunc deceat lucere chorum, quem mysticus ordo
Consecrat in numero, cui dant coelestia formam. (0142A)
Promissum servabo modum: venerabilis orbi
565Coetus ait: Verbi potius nos convenit omnes,
Quam mensae captare cibos: o gloria dives
Oris apostolici! nunquam permittere plebem
Virtutum sentire famem; dispersa talenti
Crescere summa solet; commissa pecunia linguae
570Displicuit, cum sola fuit; locus indicat iste,
Quod meliora rudi populo sint fercula messis,
Quam fusae per membra dapes, lateque peritum
Nutriat ingenium verbi pinguedo superni.
Nam quid corporeae prosunt alimenta saginae,
575Esuriente anima? (0143A) cuius ieiunia pasci
Semper ab ore decet, mensam ut tendamus ad illam
Uberibus verbis, ad quam conviva recumbit,
Qui vestis candore nitet, ne fulcra beata
Deserat abstractus, quisquis deformis ad illam,
580Eloquio sordente, venit; ferat esca salutem
Progrediens de pane poli; gula pectoris ipsum
Ambiat, atque animi pleno gustare palato
Interior festinet homo; ne vilior esset
Causa relicta tamen claris tractanda ministris
585Creditur, et numerum tenuit pretiosa supernum. (0144A)
Emicat hinc Stephanus, qui primus agone coronam,
Nominis haeres, habet, de quo praenuntia palmae
Vox cecinit, quod causa dedit: sere praelia, martyr,
Felices habitura neces, ubi gloria poena,
590Et cadere est ortus, iugulisque patentibus aevum
Nascitur, aeternae complectens munera vitae,
[Vitae principium fuit en sine fine beatae]
Sic meruisse mori. (0145A) Lapides, Iudaea rebellis,
In Stephanum lymphata rapis, quae crimine duro
595Saxea semper eris; hunc denique Christus adoptat,
Ad quem miles ovans, per vulnera sacra vocatus,
Sanguine fecit iter, cupiensque in praemia victor
Hac properare via, nivei metitus honorem
Callis ad excelsi pergit fastigia regis,
600Et per tot lapides petrae coniungitur uni.
Quis furor iste novus, nulli feritate secundus,
Parcere nolle pio? (0146A) vibrantibus acta lacertis
Saxa iacis; parat ille preces, nec respicit unde
Grando nefanda cadat, qui, tempore mortis, amice
605Pro populo peccante rogat; licet omnia tecum
Tela feras, silicesque graves et pondera libres,
Quem perimis, victurus erit, qui, fine colono,
Seminat exemplum, quo surgat vinea Christi,
Et calicem Domini convivia festa coronent. (0147A)
610Lumina cordis habens coelos conspexit apertos,
Ne lateat, quod Christus agat; pro martyre surgit,
Quem tunc stare videt, confessio nostra sedentem
Cum soleat celebrare magis; caro iuncta Tonanti
In Stephano favet ipsa sibi; dux praescius armat,
615Quos ad dona vocat, ne quis hic dimicet anceps,
Corpus in arce Dei patuit pro munere testis.
Ad Sauli posuere pedes velamina saevi,
Infernum quod Hebraeus ait; iam constat utrisque,
Hinc meritum sentire suum, cum sidera martyr,
620Carnifices inferna petunt; sors prima revelat,
Exemplumque creat, quod talia bella gerenti,
Hoc de fonte fluit, sic occidentibus ut mox
Tartara succedant, morientibus astra patescant. (0147B)
Saepe sibi socium Petrus facit esse Ioannem,
625Ecclesiae quia virgo placet, quo denique iuncto,
Samariae vicina petens, baptismatis undis
Ablutas signavit oves, quibus adfuit almus
Spiritus, et varias fecit procedere linguas. (0148A)
Fonte quidem lotus, sed non in pectore mundus
630Hic fuerat Simon ille magus, quem prodidit orbi
Poena sequens nescisse fidem; contractibus auri
Munera vult aequare Dei, numisque referre,
Quod pretio mercator emat. Quem talia Petrus
Attentare videns, Quisnam te, perdite, dixit,
635Movit ad ista furor? Domini quod gratia donat,
Ut venale putes, sensu hoc, non sumitur auro,
Nec licet, ut coelum corrupta pecunia quaerat,
Quam terrae scrutator amat; tibi nulla profecto
Hac superest in sorte quies, nec ad ista venire
640Tu poteris, pollute dolis, qui cordis amari
Felle tumens aliena petis; namque atria mentis
Spiritus illa subit, quae simplicitate nitescunt.
Hac de voce sacrae lux est manifesta figurae. (0148B)
Ecclesiae speciem praestabat machina quondam,
645Temporibus constructa Noe, quae sola recepit
Omne genus, clausisque ferens baptismatis instar,
Cum vaga lethales pateretur turba procellas,
Ad vitam convertit aquas: simul ipsa columbam
Diluit et corvum, sed non concordia mentis
650Fecit utrosque pares; hunc guttura plena rapinae
Subduxere viae, cupiensque in funere pasci
Nil potuit vitale sequi, redit ales amica
Frugibus, et nullis succumbit naufraga lymphis,
Nutriri de morte timens, studioque laboris
655Dat documenta pii, quanto teneatur amore
Plus operi devota fides, rostrique modesti
Pignus oliva fuit: dilectio semper in ore
Fructum pacis habet: volitant in fluctibus ambo
Ex uno sanctoque sinu, servantis in alvo
660Purgati vallante freto, tamen exsulat unus,
Et, reditu cessante, perit: non ergo saluti
Sufficit unda lavans, nisi sit sine felle columba,
Qui generatur aquis. Simon hic baptismatis undam
Contigerat, sed corvus erat, sua lucra requirens,
665Quae nunquam meruere Deum, qui limine templi
Vendentes arcere solet: meliora sequamur!
Petrus ad ista vocat, qui filius esse columbae
Dicitur ore Dei, meritoque hac matre creatus
Ecclesiae sublimat opus: de munere prolis
670Nomen habet genitrix, quod Spiritus eligit almus,
Alitis innocuae dignatus imagine cerni. (0151A)
Angelus alloquitur plenum virtute Philippum,
Australem celebrare viam, qua spado iugatis
Aethiopum pergebat equis, qui fidus in aula
675Reginae servabat opes: volat axe citato
Gaudia fixa petens, curruque merebitur ipso
Errorum iactare rotas. O quanta bonorum
Semina percipies! qui tam pretiosa lavacri
Sumere dona venis, sterilique in corpore condis,
680Quod fructu meliore metas. (0152B) Impone Philippum,
Lampadis os quod Hebraeus ait, qui mentis honorem,
Nomine teste, probat; iuvat hunc audire magistrum,
Discipuli quia iure docet; dabit ipse, prophetae
De quo verba sonant, cumque omnia fecerit olim,
685Qua fuerit nunc parte satus: si credulus audis,
Et tibi nascetur, tuque inde renasceris illi.
Conspectis properanter aquis ardescere coepit
Eunuchi fecunda fides, qui gurgite mersus
Deposuit serpentis onus, plaustroque cucurrit
690Heliae meditatus iter. Non parva figurae
Causa sub obscurae regionis imagine lucet. (0153A)
Comprobat Omnipotens taedarum foedere, Mosem
Aethiopam sociasse sibi, quem dogmata produnt
Postea cum Domino vicinius ore locutum.
695Quid mirum, si legis amor tunc crescere coepit,
Ecclesiae cum iuncta fuit? quod sponsa perennis
Hac veniat de gente magis, nec cantica celant,
Quae fuscam pulchramque vocant; haec pergit ab Austro,
Aethiopum qui torret humum, Solomonis in ore
700Pacificum laudare suum, quo nomine dudum
Signatum est, quod Christus habet: iam debita mundo
Custodem praemittit opum, quo pignore gazas
Incipiet proferre suas; thesaurus in illa
Quis potior, quam fontis honor? quod ditius aurum,
705Quam locuples sub corde fides? (0153B) quam denique recte
Praevius huic spado est? quo procedente libido
Pellitur, et capiunt coelestia regna pudici. (0154A)
Saulus, acerba fremens, committere bella Damasci
Iudaica feritate parat, sed amabitur agnus,
Quo properat saevire lupus. Sors laeta ruinae,
In qua culpa cadit; didicit qui corpore lapso
In mentis iam stare gradu; cum lumina claudit,
Pectora tunc aperit, coelique agnoscitur auctor,
Discedente die: quantum meruere tenebrae!
715Post oculos maiora videt; mirabile saeclis
Exemplum dedit alma fides. Anania furorem
Excutit, o nova palma! lupum domat ille rapacem,
Hebraeus quem dixit ovem; clamabitur orbi,
Hoc praecone, Deus, legisque exutus ab umbra,
720Sub qua caecus erat, terras lucebit in omnes
Perpetuo de sole calens. (0154B) Ne desine, Saule,
Hunc celebrare diem; multorum lumine plena
Nox datur ista tibi, tuque hic tua nubila portas,
Ut mundi purgare queas. (0155A) Nunc plena figuris
725Interius documenta sequar, tectumque latebris
Aggrediar proferre iubar; quod tempora Saulus
In tenebris triduana gerit, facit esse fidelem
Exempli mensura sui, tandemque coactum
Poena magistra docet, Dominum ne respuat ultra
730Post triduum superasse chaos; cum coeperit ipse
Sic visus reparare suos, quod ab orbibus atris
Et squamae cecidere graves, natura quod anguis
Ferre solet, ratione viget: Iudaea venenum
Semper ab ore vomit, crudelior aspide surda.
735Perfidiae coluber Synagogae sibilat antro. (0156A)
Discipulis Salvator ait: Calcabitis angues,
Purior obsequiis ut sit coelestibus actus.
Vipereum iacit ante nefas, et praelia doctor
Mox meliora gerit; qui cum superasset iniquos,
740Insidias meruit clausis evadere portis. (0157A)
Sporta solens texi iuncis palmisque vicissim,
Tegmina dat Saulo, retinens in honore figuram
Ecclesiae, nam iuncus aquis et palma coronis
Semper inest: iuvat Ecclesiam baptismatis unda,
745Martyriique cruor: dudum, vescente caterva,
Nutriti sub dente cibi; distendere septem
Sportarum coepere sinus: tot in orbe profecto
Ecclesias Scriptura canit, quod Spiritus illic
Sic operator adest, et signat nomina virtus,
750Cum tamen Ecclesiam celebremus in omnibus unam.
Protegit ergo virum species, cui militat ipse
Vas in vase manens, atque hac duce tutus ab hoste
Egreditur, cunctis doctor qui vincit in armis. (0157B)
Pervigil excubiis commissi Petrus ovilis,
755Postquam cuncta videns lustravit in ordine sanctos,
Per Lyddae tulit arva gradus, ubi moenibus astans
Respicit Aeneam defunctis vivere membris,
Atque anima, nodis laxata mole solutis,
Non moriente mori. (0158A) Surgens, paralytice, dixit,
760Vectorem compone tuum, nec reddere tardes
Officium, portate diu. Quo munere vocis
Stringitur in solidum, qui fluxerat antea nervis.
Tunc iterum formatus homo, longique cadaver
Temporis exstinctos ad vitam surrigit artus,
765Seque levans vacui linquit monumenta cubilis,
Quod misero pars mortis erat. Plebs cuncta per illam
Coepit stare viam, multisque supervenit ampla
Unius languore salus, tactoque liquore,
Expulit exclusi sua mox contagia morbi,
770Fonte lavans animas, alieno robore firmas.
Eloquar hinc sacrae quae sint arcana figurae,
Si mihi corda movet, cuius vox corpora reddit. (0158B)
Octo quod annorum languoris proditur aetas,
Iure per hoc tempus membris defecit ademptis
775Antiqua sub lege iacens, iugulantia quippe
Vulnera semper habent, quorum fit saucius infans,
Octavo veniente die; sanavit ab illa
Parte gravem, lacerumque diu discrimine carnis
In liquidis solidavit aquis, octavus ut aegrum
780Solveret a plagis exstincti corporis annus,
Quo numero veniente die, solemne resurgens
Iam Christus sacravit opus: stat temporis usus,
Sed voto meliore redux: hinc vulnera serpunt,
Hinc ablata ruunt: ibi subdit regula poenis,
785Hinc purgat medicina vadis, spatioque priore
Dudum laxa neci stringuntur membra saluti.
Signatis etiam numero paralyticus annis
Ille iacebat iners, cui proxima mota Siloa
Heu! (0159B) nullas praestabat aquas; piscina, ligata
790Porticibus, Iudaea fuit, namque atria quinque
Ad sua claustra tenet, per quinque volumina Mosi
Legis adepta modum, cuius circumdata gyro
Debilis aeternum vidit sine munere Iesum,
In libris aegrota suis; hinc eripit unum,
795Qui veniens peccata tulit, quam rite figuram
Mundus ubique gerit, quem postquam sabbata solvens
Impulit ad fontem, superavit gratia legem.
Petrus ad Ecclesiam revocat documenta magistri,
Cuius in orbe manu paralyticus exsilit unus;
800Et, gradiente fide, sua vincula proiicit orbis. (0160B)
Te quoque, laude potens, coelestibus inclyta signis,
Carminibus, Ioppe, canimus, qua sede Tabitha
Mansuras fundebat opes, et semper egenis
Munere mater erat, quae, vitae tempore clauso,
805Ponitur in medio, lacrymis plus lota, feretro,
Post funus victura suum. (0161A) Fiducia Petrum
Evocat; ille gerens divini pignus amoris,
Ut nunquam pietate vacet, quod vota requirunt,
Praestaturus adest. Lugentia tecta petenti
810Stant inopes viduique greges, et brachia monstrant
Exuviis onerata suis, quas Dorcadis ipsis
Texuerant dederantque manus. O qualia fervens
Implorat fomenta dolor! (0162A) non murmure tristi
Affectum pietatis agunt, nec ab ore frequentant
815Instrumenta precum; quidquid bene facta merentur,
Officiis voluere loqui, vocisque repulsam
Elegere suae, lateant ne vulnera cordis,
Quae lacrymis fecere viam. (0163A) Facunda gementi
Materia est dixisse nihil, nimiumque sonora
820Causa petit, quod lingua tacet, nec cessat ab aure,
Clamosa pulsante fide; qua Petrus aditur,
Qui mentes audire solet, iubet ocius omnes
Ire foras, flexoque genu fit pronior arvis,
Tunc magis alta patens. Oratio fusa Tonanti
825Mox super astra volat, propriisque a clavibus intrat.
Dic, ubi sunt, mundana, tuae, sapientia, leges?
Qua virtute negas in se corrupta reverti,
Quae vitam de morte vides? Ut munera Petrus
Sensit adesse Dei, quibus est reddenda saluti,
830Quae defleta iacet, fatur conversus ad illam:
Surge, Tabitha. Vocata redit, lucique reducta
Se stupuit superesse sibi, quam protinus ipse
Prendit, et erectam turbis gaudentibus offert. (0163B)
Illa manus meruit Petri contingere dextram,
835Pauperibus quae larga fuit, qua vita revertens
Caetera membra levat, corpusque itura per omne
Hanc subiit, quae causa fuit. (0164A) Si iure movemur,
Instaurata dies animae patet, apta figuris,
Quam nimis antiqui depresserat umbra pericli,
840Ad vocem conversa Petri: caput, ante gravatum
Legis in obscurae gremio, velut altera surgens,
Ecclesia praesente, levat, tenebrasque repellit
Lux operum comitata fidem, quae legis ab ore
Non fuerat promissa salus, quia fonte renatis
845Gratia perpetuae coepit dare munera vitae.
Caesarea venerandus erat Cornelius urbe,
Gentili de stirpe satus, quem dedita causis
Vita piis sacravit aquis, coepitque gerendo
Credere, qui gessit, quidquid baptismate lotis
850Consuevit praestare fides: nam missus ab astris
Angelus, hunc adiens, Summi in conspectibus, inquit,
Stant Domini, quas spargis opes, quae verba precaris;
Praemia ne desint virtutibus, accipe certam,
Huc Petro veniente, viam. Sic voce coruscans
855Nuntius aeternis fixit mandata lavacris. (0164B)
Nona fuit tunc hora, magis qua rectius hora
Prodiret iam trina fides, quod tertia simplex
Hoc iterum ter trina docet, sacramque figuram
Singula ter faciunt, et ter triplicata fatentur. (0165A)
860Haec est nona potens, oculos quae reddidit orbi
Post tenebras remeante die, cum protulit ortum
De radiis lux nata crucis, cunctosque replevit
Hoc sine fine iubar; nam mundum constat onustum
Gentibus esse locum, quibus in baptismate lotis
865Plena repurgato fulserunt lumina mundo.
Hanc solet ille sequi denarius, omnia donans,
Quae praecepta decem servantibus arbiter offert,
Nec sinit, ut tardos praecedant aere priores,
Temporis huius opem, quam sacri fontis adivit
870Praevius, o utinam nostrae petat actio vitae,
Mortalisque sibi studium proponat origo,
Ut credentis amor rerum speculetur honorem,
Et ferat exemplum meritis, qui praebuit undis!
Iamque capax fidei Cornelius, indice voto,
875Ad Petrum tres ire iubet. Confessio trina
Sic venit generantis aquae, numerumque per ipsum
Europae atque Asiae Lybiaeque tenebitur orbis. (0165B)
Ardua progreditur coenacula Petrus adire,
Iam medio torrente die; locus instruit altus
880Despiciensque solum, Petrum coelestia semper,
Non terrena sequi: sextae quoque circulus horae
Detegit aetatem qua Christus venit in orbem
Largiri salvantis opem: numerusque dierum
Praetulit exemplum quo condidit antea mundum,
885Quem vetat hac tandem veniens aetate Redemptor
Peccati ditione premi: sic denique sexta
Fertur et illa geri; fessus de calle magister
Cum, putei super ora sedens, per vasa puellae
Pocula qaaerit aquae, requiem facturus ubique
890Ecclesiae de fonte suae: qua Petrus in hora
Esurit, ille sitit pius ad sua dona magister
Addere semper amans; cui nominis auxit honorem,
Dat pariter nutrire fidem; laetabitur orbis,
Hac saturante fame, quae munere pinguior omni
895Deliciosa fluit, nullumque relinquit inanem
Perpetuas latura dapes. Qui solvere nosti,
Excute, Petre, meae retinacula tarda loquelae,
Deque tuis epulis exhaustae porrige linguae.
Claviger aethereus coelum conspexit apertum,
900Usus honore suo; demittitur inde figura
Vasis, ut in terris sit visio, corpore Petri
Omnia posse capi, qui, quidquid sumit edendum,
Ecclesiae facit esse cibum. (0167A) Praefertur imago,
Quatuor ordinibus se submittentibus; una
905Ecclesiae forma est, quae quatuor eminet orbis
Partibus, et laxat totidem praeconibus ora,
Omne genus retinens volucrum, pecudumque, ferarum,
Reptiliumque simul; mortalibus ista cohaerent
Ex meritis vitiisque suis: patet ergo, quod auctor
910Iussit in Ecclesiae transfundi viscera gentes.
Macta et manduca, dum praecipit; abstrahe, quod sunt,
Et tibi fac similes; qui vertitur, alter habetur,
Denique Saulus obit, quia Paulus vivere coepit. (0167B)
Absit, Petrus ait; quanta est reverentia sanctae
915Legis! et esuriens oblatas respuit escas.
Ter sonuit Domini vox, quae dictata saluti est:
Hoc Genitor, Natusque simul, sanctusque peregit
Spiritus, huic fidei pugnax cadit Arrius, unum
Personas tres esse negans; Sabellius unum,
920Sed Patrem confessus, ait, qui deinde vicissim
Filius et sanctus dicatur Spiritus idem,
Sed totus sit ut ipse Pater, quodque ordine trino
Continet unus apex, hic dividit, ille relinquit. (0167C)
Victus uterque iacet, nam iussio trina monentis
925Personis numerum virtutibus indicat unum,
Quo vocat imperio gentes; hoc credere fas est,
Si volumus complere fidem, facis omnia, Christe,
Sanguine munda tuo, lateris qui fluxit ab ictu,
Discretae coniunctus aquae; maculosus oberrat
930Anguis, et exstinctum lymphis gemit esse venenum. (0168B)
Comperit accitus, quae sit sua visio, Petrus,
De merito qui nomen habet, nam Petrus Hebraeo
Agnoscens sermone sonat; pro munere Christus
Sic vocitare dedit, quo cognoscente patescit
935Descendit visurus eos quos miserat illuc,
Qui laticum quaesitor erat, descendere Petrus
Dicitur, ad plebem veniens gentemque novellam,
Quae necdum cognorat aquam: pars mersa profecto est
Sacro fonte carens, cuius via ducit euntes
940Ad patriae melioris opem, qua pergere cessans
Non intrat, quo vita vocat; comitantibus iisdem,
Cornelii properat coelestia regna daturus,
Sanctificare domum, genibus quem, poplite flexo,
Non sinit advolvi: gratis dare munera suetus
945Arcet honoris opus: caput hinc novus erigis orbis,
Qui percussus eras antiqui dente parentis,
Natalemque tibi fons reddidit; edite rursus,
Ne preme colla tuis, alienis libera, culpis. (0168C)
Ut primum fari sublimia dogmata Petrus
950Coepit, et aeterni mysteria pandere Christi,
Magnanimes stupuere viri, vocemque sequentes
Invenere viam: quid non credentibus offert
Indubitata fides? (0169A) cui nunquam munera tardant,
Nec faciunt divina moram: mox Spiritus almus,
955Indulgens varias opulento munere linguas,
Complevit sine more domum; baptisma frequentat
Petrus, ut ablutos flammis purgaret in undis.
Exemplo caret iste locus, quo Spiritus almus
Praevenit, quas sanxit, aquas; qui talia semper
960Addere dona solet, solisque ex fonte renatis
Imposita properare manu; gerit ista vicissim,
Ne quisquam putet esse suum, meritisque venire,
Quod variat, qui sponte parat, nam Spiritus almus
Nescia mensurae fert praemia, plusque ministrans,
965Quam sperantis erat, praecedit gratia votum. (0169B)
Pervenit, hinc abiens, sublimem Petrus in urbem,
Quae retinet vexilla crucis; plebs cuncta requirit,
Gentibus unde salus, aperit quibus omnia doctor,
Subiungensque monet, nunquam fas esse negari,
970Quae veniunt bonitate Dei; sententia voce
Digna pii monstrare palam custodis amorem,
Ut velit ad cunctos coelestia regna patere,
Qui tenet has sine fine fores: quid, turba, querelis
Gaudia nostra teris? non sunt nova munera Petro,
975Tot vicibus signata prius, cum nominis almi
Huic Christus dat laude frui, quem iura locavit
Ecclesiae portare suae, cum littore naves
Prospiciens astare duas, praecepta ministrans
In Petri vult puppe vehi. Synagoga profecto
980Sicca remansit humi, postquam doctrina magistri
Ecclesiae dedit alta sequi, stat perfida terris,
Iam pelago currente fide, sua quippe figura
Haesit utrique rati. (0170B) Ioseph Iudaea vocabat
Hunc natum, cui Petrus ait: Tu, Christe, probaris
985Filius esse Dei: pars haec defigitur arvis,
Quae cecidit terrena sequens; processit in altum,
Quae crevit divina loquens: cum pisce sine ullo
In tenebris captura fuit, nam tempore lucis
Lux quia Christus adest, spoliat vada salsa draconis,
990Ut cunctos ad littus agant sacra retia fontis;
Et de caerulei rapiantur fauce profundi. (0171A)
Nam mare mundus erat, cuius de gurgite Petrus
Humida lina trahens, verbo piscante, carinas
Complevit maiore sinu, quia turba duobus
995E populis ventura foret, gentesque levavit
Tunc famulante salo, plenaque in puppe fatetur
Ecclesiam, cuius placida statione recondit,
Quod Domini sermone capit, qui dixerat ante
Esse alias, quas quaerat oves; has nempe parabat,
1000Quas nunc rite vocat, per quas clementia Petri
Congregat aethereis humana peculia septis.
Non deerit sua fama locis. (0171B) Petrus, omnia prendens,
Bethsaida satus urbe fuit, quae nomine Hebraeo
Venatorum est dicta domus, quia verus ab illa
1005Ecclesiae venator adest, qui cuncta peragrans
Cinxit, et ad fidei collegit retia gentes.
Clauditur obscuro, sed non sine lumine, Petrus
Carcere, nec possunt tenebrae caligine fulva
Ecclesiae celare diem: commune per omnes
1010Supplicium timor ille facit: custodia Petri
Publica poena fuit; proprium sed pastor ovile,
Servato custode, regit, quem ditat honore
Ter Dominum confessus amor; de nomine Petrae
Nomen Petrus habens aeterna vocabula portat,
1015Fundamenta gerens nunquam passura ruinam.
Exspectate tuis, cunctoque in tempore charus,
Et nobis iam, Petre, veni! (0171C) simul omnibus exi,
Quos stimulat natura prior! (0172A) Iam nocte profunda
Angelus, astra ferens, ergastula candidus intrat,
1020Se comitante die; coeli veniente ministro,
Carceris umbra fugit; pulsae periere tenebrae,
Lucifero radiante novo; color exsulat ater,
Et mutata vident nocturna crepuscula solem.
Custodum vallante manu, inter vincula Petro
1025Corpore somnus erat, sed cum vigilaret in illo,
Quae nescit dormire, fides: hoc Cantica clamant:
Dormio corde vigil. (0172B) Laeti documenta figurae
Discite, qui liquido meruistis fonte renasci,
Et, quae forma manet sacrato in corpore Petri,
1030Cernite corde pio: docet hanc virtutis apertae
Angelus ipse viam; tangens latus impulit, in qua
Ecclesiae stat parte caput; qua nuntius ortam
Noverat, inde levat. Lateri subnexuit arcae
Ostia sancta Noe clausis animalibus, hinc est,
1035Diluvio vastante, salus. (0172C) Producitur Eva,
Dormitante viro, lateris generata propago,
Nomen habens vitae, si nunquam culpa fuisset,
Sic mansura magis: Christus post mysticus Adam,
Dignatus dare membra cruci, atque in carne perempta
1040Morte premi, qua vita redit, nova dona liquoris
Per lateris sacravit iter: nunc angelus illa
Petrum parte vocat, mens credat ut omnis, in ipso
Ecclesiae constare decus, teneatque superno
Assertore fidem, quo calceamenta monente
1045Hi meruere pedes, tetigit quos dextra magistri,
Quae totum mundavit aquis: gradientibus illis,
Conclusae cessere fores: putat omnia, somno
Ludificante, geri, cui praemia vera paravit
Maiestas ignara doli: iam ferrea claustris
1050Porta patet, rigidi laxant sua vincula postes.
Gentibus abscidens durae feritatis acumen
Aspera cuncta domat, ne ianua fixa vetaret
Orbis iter, quo cursus erit: dic, gloria rerum,
Ferrea quid mirum si cedunt ostia Petro? (0173B)
1055Quem Deus aethereae custodem deputat aulae,
Ecclesiaeque suae faciens retinere cacumen
Infernum superare iubet: mox liber ab hoste
Divinum celebravit opus, quem prima puella
A tenebris remeare probat, cui gratia Christi
1060Rem dedit esse parem; visus adit ipse resurgens
Femineos, loquitur redeuntis gloria carnis
Ad sexum, quem mater habet; patet hinc quoque vatem
Ecclesiam sensisse suum, quae gaudia portet
In cunctum diffusa gregem: quis talia fando
1065Explicet, aut verbis attollat pondera rerum?
Maximus ille pavor, gelidos qui strinxerat artus,
Laetitiae mensura fuit; manet omne per aevum
Pignoris huius apex, et sideris obtinet instar,
Corpore quod Petrus sacravit, et angelus ore. (0174B)
1070His solidata fides, his est tibi, Roma, catenis
Perpetuata salus; harum circumdata nexu
Libera semper eris: quid enim non vincula praestent,
Quae tetigit, qui cuncta potest absolvere? (0175A) cuius
Haec invicta manu, vel religiosa triumpho
1075Moenia non ullo penitus quatientur ab hoste. (0176A)
Claudit iter bellis, qui portam pandit in astris.
(PL 68 0176A) LIBER SECUNDUS.
(0175)
Spiritus accensam verbo radiante lucernam
Sub modio lucere vetans, secernite Saulum,
Dixit, in oris opus, quem mox sacravit euntem
Imposita Petrus ille manu, cui sermo Magistri
Omnia posse dedit. (0175B) Cyprum, Salamiraque linquens 5
Pergit adire Paphum, quae fertur amoribus olim
Dedita, sacrilegae mansisse libidinis antrum,
Aligerosque vagos studio coluisse procaci.
Hinc operum procedit apex, quia gratia maior
Ad delicta venit; culpas huic posse remitti, 10
Exemplum iam Paulus erat. Quam splendida laudum
Materia est adiecta viro! (0176A) Primordia casta
In luxus regione serit, fructusque pudicos
Multiplicat lascivus ager: cui nescia post haec
Difficilisque foret, cum sic videatur honestas 15
De turpi coepisse loco? (0176B) pars ne qua vacaret
A meritis ieiuna, tamen molitur iniquus
Eloquio certare Magus; contraria semper
Virtuti fecere viam: iaculata retorquens
Ecclesiae bellator ait: fallacia monstrat, 20
Quo pereas genitore satus; confinia mortis
In tenebris patiere tuis, neque cernere solem
Tempus ad usque datur, rerumque attendere formas,
Artificem quibus esse negas; tunc nubila vultum,
Caeruleis vinxere notis, et pectoris atri 25
Venit in ora color: quaerit iam, calle negato,
Quo duce tutus eat, cuius pede gressibus instet,
Quis tribuat miseratus opem, vacuasque per auras
Erroris palpavit iter. Proconsule Paulus
Mox dedicit lucere fidem, cui causa videndi 30
Nox aliena fuit: non sunt nova, Paule, salutis
Obsequia, a tenebris lucem bene surgere nosti.
Omnia secretam reserant documenta figuram.
Si libeat vigili pulsare latentia sensu,
Iure docens Paulus miracula condere coepit 35
Ex oculis, iubar unde sui micat altius oris,
Amisso crescente die; sic nuper iniquum
Subdere dignus erat, tenebrisque fatentibus hostem
Vincere, qui caecus meruit sine fine videre. (0178A)
Antiochi dictam de nomine visitat urbem 40
Paulus, et extemplo properat dare verba catervis
Quas Synagoga tenet; dextraque silentia mandans,
Nostis, ait, patribus tellus Aegyptia nostris
Qua posuit feritate iugum, crudelibus arvis
Quos rapuit per signa Deus, quibus omnia cedens 45
Mutavit natura vices, cum virga fugavit
Terga maris, fluctusque suis stetit exsul ab oris,
Pulvereo de calle placens, pontique facultas
Obsequio est subiecta pedum, redeunte profundo
Naufragium factura reis, quae vertere iussa 50
Per varios sua iura modos, his stravit arenas,
His cumulavit aquas; iustis via, sontibus unda. (0179A)
Cum percussa silex venis spumavit apertis,
Aequoreos enixa lacus, de vertice sicco
Flumineum largita vadum, non pristina morem 55
Gessit origo suum, veterem nec praebuit usum,
Dona novella ferens, quam lex aeterna coegit
Non innata sequi, disiunctaque semine monstrat
Posse dari, de rore dapes, de caute liquores.
Nam ne pauca piis fluerent miracula causis, 60
Saxa vomunt latices, et inundant nubila panes,
Aeriusque liquor solidis induruit escis,
Quaeque diu vacuas tenuerunt agmina fauces,
Frugiferis saturantur aquis, nimbique coloni
Dant epulas, pluviamque vorant, et manditur imber. (0179B) 65
Sic invicta manus, sic gratia plena creantis
Scit querulos nutrire greges, et ponere sacros
In patria meliore choros, ut ventris amoeni
Fructus ad aeternae florescat semina vitae.
Davidica nam stirpe satus, genitrice Maria, 70
Christus adest, quem tota canunt oracula vatum
Venturum sub carne Deum, seseque creantem
Virgineos intrare sinus. Evolvite, quidquid
Sabbata vestra tegunt, typicae documenta figurae
Perspicitis fulgere sacri praesepibus Agni, 75
Cuius ab igne senes hauserunt dicta prophetae,
Et dedit ante loqui, quod coepit postea nasci. (0180A)
Clamavit, virtute potens, Baptista Ioannes:
Non ego sum, post me veniet, cui tangere non sum
Calceamenta pedum dignus, neque solvere summam 80
Qua ligat excelsas humilis corrigia plantas.
Quam bene vox Pauli cecinit praecepta lavacri,
Permiscens antiqua novis! nec Epistola cessat
Haec iterare docens: Patres baptismate nostri
In Rubro fulsere freto sub nomine Mosi 85
Per legem, cum petra simul sequeretur euntes;
Nam petra Christus erat. Quid adhuc, gens dura, requiris?
In libris sonat ecce tuis: ne credere tardes. (0180B)
Consule signa maris, quae mystica dona susurrant
Temporibus ventura crucis, cum sanguine Iesus 90
Tinxit aquas, laterisque uno de vulnere fluxit,
Quod vitae tria dona daret: rubor aequoris ille
Causa futura fuit; sic Conditor abluit omnes;
Sic emit; hic pretii color est in gurgite ponti,
Apparentque vado miracula debita ligno. 95
Saepius obscuris radios infundere fervens
Mentibus, haec rursus memoravit in ordine Paulus:
Postquam signa Dei, carnis vestitus amictu,
Christus ubique dedit, faciens manifesta, quod orbi
100Venerit ipse salus, stimulis agitata furoris
Impia turba fremens petit hunc a iure Pilati
Suspendi, figique cruci: terrena propago! (0181A)
Vota quod optanti non possent omnia ferre,
Sponte salutiferi cesserunt munera Christi,
105Qui libertatis pretium tibi venit ab astris,
Perdita restituens, tumulisque iacentia tollens;
Respice, quam proprio maneas obnoxia regi;
Ne pereas, vult ipse mori; post tristia facta
Quin etiam, custode dato, signare sepulcrum
110Ad geminum voluere nefas, Dominoque paratam
Surgenti damnare viam: pro caeca voluntas!
Quae putat aeternum mortali lege teneri,
Et non posse sibi post funera reddere membra,
Qui toties aliena levat: meministis ab ore
115Davidicae resonare lyrae: Corrupta vetabis
Sanctum nosse tuum. (0181B) Poteratne in pulvere lethi
Ferre moras, qui vita manet? quem suscitat auctor
Nil patiens de morte Deus. (0182A) Mors denique victa est,
Vincendi transgressa modum, quae, iudice tacto
120Linquere iussa reos, spoliis vacuata vetustis
Per sua bella cadit; veniensque absolvere vinctos
Non retinendus erat; sors ultima coepit Averni
Iam, vita praesente mori, quaeque omnia subdens
Ante fuit, tunc ipsa perit; triduoque peracto,
125Lucis iter, quod fecit, adit, quo tota resurgit
In Domino natura suo; de lege videtis
Laxari non posse neces; hunc quaerite, cuius
Sanguine mundati, regno sociamur herili,
In cuius iam parte sumus, sub pignore carnis,
Quam voluit portare Deus. Tunc dogmata quosdam
130Ecclesiae dant ista viros; vetuere loquelas
Ulterius proferre pias. O semper inanis!
O sterilis Iudaea, tibi! quae semina vitas,
Ne fructus afferre queas, quibus ore magistro
135Paulus ait: Vos ista quidem, vos nosse deceret,
Ast aliis hoc lumen erit, nam scripta fatentur;
Lumen in extremis posui te gentibus esse. (0182B)
Gentiles stupuere globi, fontemque secuti
Sumere promissae cupiunt novitatis honorem,
140Et lympha genitrice sati meruere renasci.
Compellor ratione loci, pro munere tanto,
Historiae pulsare fidem, quae prodidit, olim
Cum populos gentesque duas in ventre Rebecca
Ferret, et angustis includeret agmina muris,
145Consuleretque rogans oranti corde Tonantem,
Responsum meruisse Dei: Prior, inquit, in istis
Inferior breviorque manet, maiorque minori
Serviet, et iuvenis palmae potietur honore. (0183A)
Quidquid in hoc utero fecunda puerpera gessit,
150Ecclesiae conceptus habet, formamque sequentem
Gentilis concursus agit, qui crescit in alvo,
In qua victor erit: quod iam meminisse necesse est,
Et studiis celebrare bonis, famulemur ut illi,
Cuius ab affectu nos contigit ante vocari
155Quam nasci; qui dona prius quam tempora praestat.
Iamque Lycaonios incedens passibus agros
Lystram Paulus adit. Fuit hac tunc claudus in urbe,
Supplicio comitante satus, vestigia ferre
Nescius ex utero: membris pars coeperat aegri,
160Se nascente, mori. (0183B) Comperto dogmate Pauli,
Quo monitore piae tendunt ad sidera mentes,
Mox voluit divina sequi: bene, claude, iacebas,
Has primum graditure vias; petis aethera sensu,
Cum necdum movearis humo, pedibusque negatis
165Longius ire vales. Paulus speculatus, in imo
Pectore quid cuperet, claudique fidelis amorem
In verbo iam stare Dei, sic clarius infit:
Surge citus, rectusque tuis imponere plantis! (0184B)
Exsequitur praecepta salus, et calle novello
170Progreditur persona vetus, motuque frequenti
Pulsat ubique solum, perque omnia currere tentans
Saepe timet, quod nescit, iter, modo gressibus ortus
Annoso languore senex; quod ut agmina cernunt,
Exclamant, divumque vocant, ac serta ministrant,
175Ut mactanda feri procedat victima tauri. (0185A)
Paulus ad haec tunicam rumpit festinus, aperta
Sic prohibens ratione viros: Solemnia nobis
Cur, precor, ista datis? (0185B) fragili quos corpore constat
Terrena sub lege premi: fuit impius olim
180Relligionis honos, cum numina fusa metallis
Artifices timuere sui, cum templa dicarent
Abscissis de rupe deis; tunc forte libebat
Innocuos mactare greges, fibrasque tepentes
Consulere, et vocem pecudis morientis in extis
185Quaerere; nunc libeat, vanis cessantibus aris,
Aeterno parere Deo, qui semina vitae
Praebuit, et variis proventibus arva locavit,
Cuius ab imperio plenis consurgit aristis
De grano moriente seges, palmesque recisus
190Vulnere conceptas fecundius evocat uvas,
Quo moderante polum, succedunt solibus imbres,
Tempora temporibus, quae cum fugitiva recurrunt
Post sua terga, vagi constantia permanet anni. (0186A)
Discite iam verum, sacra de Virgine natum,
195In terris celebrare Deum, nec vota feratis
Lanigero damnosa gregi, quos liberat Agnus
Unicus, ablutum qui sanguine comparat orbem.
His dictis instructa fides: sed corporis usus
In geminum processit opus, duplicemque figuram
200Personat una salus, toto quod in aequore mundi
Ecclesiae duo sunt populi per verba duorum,
Cui plenas captura duas facit esse carinas.
Namque haec humano generi collata vicissim
Claudorum docuere pedes, quibus astat imago,
205Singula quaeque gerens, populo communis utrique. (0186B)
Quem Petrus antiquis tribuit consurgere plantis,
Ad portam vicinus erat; gens venit ab illo
Circumcisa loco, Psalmi, Lex atque Prophetae
Cui Christi cecinere diem; quem Paulus ab arvis
210Erigit, ad templi nunquam consederat aedes,
Longinqua tellure iacens, quia gentibus orsus
Coepit ab ore pio solidae vestigia mentis
In turbas proferre rudes, populoque mederi,
Quem latuit vox prisca Dei. Sic claudus uterque
215Cum properat, genus omne levat, gentisque salutem
Personae signavit iter, quae gloria rerum
Contulit, ut Petro Paulum gerat ordo secundum,
Qui fundamentis manet architectus in illis. (0187B)
Ut tamen auctoris memoremus ad omnia laudes,
220Hi duo sunt caeci, properantibus undique turbis,
Qui Domino dixere simul: Fili optime, David,
Da tenebras exire graves, da cernere lucem,
Quam nescimus adhuc! Subitum tunc illa medelae
Semper amica manus iubar intulit, atque reliquit
225Nox oculos, exsulque dies illuminat orbes,
Expavitque redux inopina crepuscula visus. (0187C)
Hos populos liquet esse duos, quos noxia venae
Caecavit natura suae, clementia Iesu,
Cum celebravit iter, cum tempora carnis habere
230Se voluit, de luce novat, purgatque figuram,
Quam delicta dabant, moxque integra fulsit imago,
Quae meruit sentire Deum: pars iuncta cerebro
Maxima sunt oculi, creat hos in munere Christus,
Qui caput et splendor rerum est: pars omnibus ima
235Sunt in fine pedes, hos sanat in aggere cura
Vocis apostolicae, quoniam speciosa vocantur,
Quae pacem cunctis portant vestigia terris.
Exortum est lumen tenebris per dona magistri;
Hi statuunt gressus, quibus est sors tradita verbi,
240Ut vigeat medicina sequens bonitate prioris,
Paulatimque salus in totum transeat orbem. (0188B)
Iam rabidas hominum Paulus superaverat iras;
Velificante fide, subitas vomuere procellas
Iudaica de nube doli, non primitus ulli
245Posse lavacra dari, quam circumcisio carnis
Accedat de lege Dei: gens dura, quid ultra
Ad lapides ferrumque vocas? haec umbra figurae,
Non species mansura fuit; simulata relinque,
Quae iam certa vides; Christi processit ab ore
250Vita manens, omnesque iubet de fonte renasci,
Qui veniunt: cur membra secent, partemque resolvant,
Cum totum salvare queant? (0188C) ne quaere vetusto
More premi novitatis opem, deflexaque retro
Lumina constitui, postquam via rectior omnes
255Dirigit, et caesis illustrat sentibus orbem.
Lite sub ambigua Paulus loca tendit ad urbis,
Cui radiant monumenta crucis, sanctosque revisit
Iuris apostolici proceres, quibus omnia praesens,
Quae sint gesta, refert. (0189B) Petrus, cui maxima cura est
260Commissos augere greges, ad pascua cunctos,
Se duce, laeta vocans, has explicat are loquelas:
Cernitis aeternum saeclis memorata vetustis,
Quae populo docili cecinerunt ore prophetae,
In nobis complesse Deum, qui maluit emptor
265Omnibus esse salus, nullum discernere passus.
In pretio, quo vita redit: mihi iussit apertam
Gentibus hanc monstrare viam; quid vota morari,
Tardarique iuvat? quidve haec aenigmata cana
Misceri cum luce nova? quos gratia purgat,
270Ut veniant, lex nulla vetat, coelestis amoris
Materia est festina fides, hanc Christus adoptat,
Hanc facit esse suam, qua quisque merebitur uti,
Circumcisus adest, et iure renascitur undis. (0189C)
Pastorem statuere sequi, placet ergo ministros
275Ire simul, scriptisque piis absolvere gentes,
Hoc illis non stare iugum, tamen esse cavendum
Ne simulacra colant, quorum libamina semper
Exsecranda forent; ne, suffocata cruore
Quae maculantur, edant; ne, saevior hoste, libido
280Hos impura premat, quos lux baptismate mundat. (0190B)
Clarius ut liqueant huius documenta figurae,
Et progressa prius, cur iam discedat imago,
Principium meminisse iuvat: Deus inquit, Abraham,
Ut testamentum tibi nunc sobolique perenne
285Constituas in carne meum, praeputia ferro
Circumcide libens, et foedera necte superna.
Secretam scrutemur opem, videamus in isto
Vulnere pacta Dei, quae testamenta recondit
Praescius, ut terris consortia iungat Olympi,
290Quae didicit iurare puer, qui primus ad undam
Reperit ecclesiae currentem fonte Rebeccam. (0190C)
Corporis ille locus, quo circumciditur Abram,
Luxuriam lascivus habet, vitiique minister
Naturae sub lege iacet, pater ipse futurus
295Seminis, unde salus ad vitam pullulat orbis,
Evacuat, quod culpa gravat, truncata libido
Virgineum promittit opus; haec namque propago
Divinum concepit iter; hinc sacra Maria est
Ad partum generata novum, quae, coniugis expers,
300Mater inest, natusque Dei de Virginis alvo
Emicat, atque hominem mediator in omnia complet,
Hinc terrena levans, illic coelestia praestans.
Praeterit ergo vetus, Christo nascente, figura.
Haec facies ius omne novat, cultroque fugato,
305Spiritus ardescens cor circumcidit in undis,
Qui sanantur aquis, ne figant vulnera membris. (0191B)
Nescius interea curis laxare quietem
Paulus in orbe docet, verbique ligonibus omnes
Excolit, et fidei cogit flavescere messem,
310Errorum fugiente gelu, quem Spiritus almus
Haec Asiae proferre vetat, nec Mysia quivit,
Dives agris, huius tunc semina ferre salutis,
Fecundo ieiuna solo; vir quippe Macedo
In somnis haec visus ait: Miserere, precamur!
315Illyricos dignare sinus! o gratia quantum
Improvisa parat! subito flammantur amore,
Qui positum iam tempus habent; sic, nocte fugata. (0192A)
Doctiloquus convertit iter, fructuque loquelae
Vescitur esuriens Macedonia, perque soporis
320Dona salutiferam meruit comprendere linguam.
Quaestio crebra sonat, si plenus munere largo
Praedicat omnipotens: Non veni perdere mundum,
Sed salvare magis; faciat quae causa, negari
Haec aliis, aliisque dari? cum prodiga Iesu
325In commune velit pietas succurrere cunctis.
Suppetit affatim exemplorum copia, nosque
Lectio multiplicem docet hac in parte figuram,
De qua pauca canam, Luca narrante, relatu. (0192B)
E populo quidam Christo comes ire rogabat,
330Quem secum prodire vetat, qui deinde tacentem
Sponte vocat; novit mundans interna magister,
Quae verbum iam corda ferant, quos obstruat intus
Error iniquus adhuc, ut tunc doctrina ministret
Officium, cum tuta venit: en sancta quod, inquit,
335Incipiant violare canes, coenoque gravati
In margaritas vertant contagia porci.
Altera res etiam superest in carmine dura,
Sed, quibus ex veteri patuerunt omnia fonte,
Ore datas tenui facile est advertere guttas.
340Exodus ille liber memorat velamina sacri
Pontificis, qua nempe queat splendescere veste,
Officiique habitum nitido componere cultu,
Qui segmentatus mediis altaribus astat,
Quas inter species parili numerantur amictu
345In femore exuviae, quibus indumenta pudoris
Progrediens ad templa locet, studeatque sacerdos,
Renibus obstrictis, mysteria castus adire. (0193B)
Quod statuit lex prisca magis, devinctaque iussit
Tunc haec membra tegi, quae possidet atra libido,
350Cum properat libare Deo: laxata relinquens
Coniugio post sacra tamen, ne parcior usus
Ad sobolis non staret opus, sterilique marito
Connubii frigeret amor, cum certa propago,
Hoc solemne gerens, nullos admitteret unquam
355Externa de stirpe viros, ubi nomine prisco
Ex adytis perdurat honor, prolesque per aevum
Sanctificanda redit: vicibus supplenda creandi
Ecclesiae nunc alma fides sine fine pudicos
Pontifices iubet esse suos, et quaerit in omni
360Cauta tribu, quos rite probet, nec sanguinis iste
Sed meriti successus erit: tamen illa figura,
Qua sine nulla vetus subsistit littera, demum
Hac melius novitate manet, variatque recurrens
Alterna ratione vices, ne forte sacerdos
365Tunc generare velit, cum necdum mente capaces
Cernit adesse greges; cumque instat nobilis ardor
Discendique fames, ut apertius ora resolvat,
Ne quisquam ieiunus eat; nam semine verbi
Prolem posse dari Paulus quoque saepius inquit,
370Filioli, dicendo, mei: iuvat ergo parumper
Eloquium genitale premi, studiumque docentem
Dispensare suum, laxans pro tempore vires
Ingenii, strictasque ferens, ne fusa profani
Conculcata terant, mundatis sancta reservans. (0195A)
375Fas vetat inde queri; culpis hoc imputet Adae
Venae poena suae; quid enim rea fauce parentum
Progenies sibi iure petat? sator ille benignus
Ni donare velit, quidquid temerarius error,
Corrupto natale, tulit: via sola salutis
380Affectus parcentis erit; miseratio semper
Conditione caret; praestans indebita, Christus
His pius accelerat, iustusque his munera tardat. (0195B)
In Macetum terris cum moenia nota Philippi
Doctoris celebraret iter, bacchata puella
385Sub stimulo Pythonis ait; Paulum esse ministrum
Aeterni scitote Dei. (0196A) Professio vera
Mendaci de teste sonat, vocemque fidelem
Perfidus auctor habet, sed non defertur honori,
Quod cogit formido loqui, nec mente cohaeret
390Nudus amore timor. Paulus, miseratus ab atro
Daemone corda premi, nolensque licere profano
Divinas aperire vias, Fuge, dixit, et ista
Ulterius tentare cave! (0196B) Nil iussa moratus,
Hostis abest, vacuamque domum possessor iniquus
395Deserit, ac profugo mulier sanata periclo
Conticuit de laude viri; quae coepta peregit,
Plusque tacens hoc esse docet, de munere vulgi
Haec quaestum faciebat heris, quos turbidus implet,
Quo caret illa, furor, populique procacis in aure
400Seditione fremunt, Romanis obvia sacris
Sacra dari, ritusque novos exire per orbem,
Et veteres cecidisse deos. (0197A) Tunc agmina raptim,
Fustibus innumeris eliso corpore Pauli,
Conveniunt, ubi carcer erat, quem sedibus imis
405Includunt, comitante Sila, vestigia quorum,
Ligno mersa cavo, vinclis tenuere beatis.
O felix de clade locus! cui clara refulgent
Lumina pro tenebris, in quo dedit esse perennem
Nox antiqua diem, niveam translatus in aulam
410Ecclesiae, cunctisque ferens modo dona salutis,
Quam bene carcer erat! tota concurritur urbe,
Qui primus nova tecta petat quive oscula figat
Postibus, et tacta sacretur parte cylindri. (0197B)
Iam nocturna quies per corpora serpere fessa
415Coeperat; exsiluit tellus minitata ruinam,
Visceribus concussa suis, et, claustra relaxans,
Mota vagatur humus, servitque canentibus hymnum
Tempestas famulata soli. Pro quanta patescit,
A nullo superanda, fides! veniente periclo,
420Poena fugit, geminoque metu discrimina crescunt
Ut perdant tormenta locum. (0198A) Tremefactus, ab alto
Excutiens sua membra toro, cum libera custos,
Cerneret antra necis, gladii mucrone retecto,
In iugulum vult ferre manum, sed non licet illi,
425Paulo teste, mori, cuius solamine vitam
Reperit, atque suo meruit de carcere solvi,
Descendensque domum sacris fomenta ministrat
Vulneribus, liquidamque parat sibi redditus undam,
Coelestem nacturus aquam; nam corda saluti
430Figere Paulus amans, cunctos simul amne fluenti
Diluit aetherei, patuit cui luminis ante
Gratia non perimi, crevit post vita renasci.
Blandiloquis olim capta est sermonibus Eva,
Deceptura virum; nunc improbus ora puellae
435Qui tunc daemon agit, repetens ad crimina sexum,
De quo praeda fuit, multis, ventura canendo,
Peccati conceptor erat; sed Apostolus Adam
Iam melior, coeleste levans in imagine signum,
Qui fuerat terrenus homo, nec certa recepit,
440Nam fallit, quod ab hoste venit, metuamus ut omnes
Hoc audere nefas, nec corrumpamur amari
Melle doli, si vera canat, qui falsa ministrat. (0199A)
Ingeniis claras et linguis Paulus Athenas
Ingreditur, tumidamque feris conflictibus urbem
445Eloquio torrente premit, quem turba profari
Doctisonis mirata modis, Quibus, inquit, ab oris
Verborum fluit iste sator? (0199B) Plebs nescia Paulum
Semina ferre vocat, fruiturque errore magistro
Vera loquens; namque hic facundus in orbe viator
450 Ambulat, atque colit, cuius labor omnibus instat,
Ut crescat divinus ager, purgataque fructum
Mens humana ferat, lolii ne sordeat herbis,
Quam segetes portare decet. (0200B) Manus aemula cogit
Ad proceres hunc ire simul, quibus edidit astans:
455Cecropidae, quos fama canit sermone diserto
Gymnasiis vernare suis, ubi praesidet altus
Sacrilegae novitatis amor, vos cernimus aram
Ignoto posuisse Deo, qui condidit astra,
Qui pelagus terrasque dedit, quem vita parentem,
460Ut moveamur, habet, cuius spiramus ab igne,
Cuius imago sumus, de quo cecinere poetae
Hinc hominum constare genus, quem praedico, cuncta
Sanxit ab ore suo; cur haec divina vocatis,
Quae facitis, vacuoque metu coeleste putatis
465Auxilium, quod gignit humus? (0201B) natura metalli
Visceribus latet ima soli, quibus eruta sumit
Ingenii fabricantis opem, seu numina templis
Hinc veniant, seu vasa focis; sibi causa timoris
Ars operata deos; Dominum super omnia fusum
470Claudere nemo potest, parvisque arctare figuris;
Quod capitur, minus est spatio capientis; in auro
Materia est, opifex rerum non sustinet usum
Quem simulant quos ipse creat: quam dura luetis
Crimina! quam stultam sese sapientia vestra
475Iudicii est sensura die! cum corpora Christus
Surgere cuncta iubet, tormentaque fine carebunt,
Utque reos cruciet, servat, quos devoret ignis. (0202A)
Sic caro, iuncta Deo, carnales expiat actus,
Et commissa sibi coram hac examinat ultor,
480Qua voluit moriente pati, quam, funeris expers,
Vivificare volens post tartara reddidit astris.
Haec multos ad dona vocant. Dionysius ipse
Primus in arce loci nova praemia iungit honori,
Complexusque fidem sic incipit esse sophista.
485O lupe, Paule, rapax! dedit hoc benedictio Iacob
Nomen habere tibi; quid iam remanebit in orbe,
Quod non ore trahas, postquam solertia Graia
Cessit, et invictas in dogmate vincis Athenas?
Cur Epicureus, vel Stoicus impia soli
490Bella cient? (0202B) reserare opus est quo nomine multi
Sectarum coiere greges: vitam ambo beatam
Elegere sequi, quam corpore diligit alter,
Hic animi virtute colit: dat et actio Pauli
Ad vitam praecepta piam; sic, themate iuncto,
495Hi magis alternis solverunt vocibus ora:
Corporis atque animae commissus partibus exit
Plenus homo, sed nunc, studiis diversa sequentes,
Ambo volunt quod neuter habet; Vas lumine plenum
Subdit utrumque Deo, Video, clamans, caro menti
500Quam sit iniqua meae, rursusque salubriter infit
Non propria de parte geri quod gratia donat.
Hoc celebremus iter, vita est quia Christus, et ipse
Se vocat esse viam, per se gradiamur ut ad se.
Sanctaque ne pedibus possit cessare lucerna,
505Praeco datus fidei vestigia suggerit orbi. (0203B)
Attica discedens iam liquerat agmina Paulus,
Eloquiis superata piis, bimarisque Corinthi
Moenia iuncta petens populosam reperit urbem,
Quae, licet alterni contingeret aequoris undas,
510Perpetuas sitiebat aquas; ibi Ponticus ille
Aquila tunc praeceptor erat, vir plurima laudis
Instrumenta gerens, cuius se Paulus amico
Contulit hospitio, sociam dignatus adire
Artis amore domum; nam scenifactor uterque
515Pollebant operis studiis et dogmate legis. (0204A)
Christus ait: Nunc, Paule, doce; non obviat ullus,
Me comitante, tibi; quae sit mihi moenibus istis
Turba, vides; insiste loquens; ego pectora firmo.
Ista monent nullos unquam de munere tardo
520Posse queri, gratis quod dat clementia Christi. (0204B)
Tecta sub ambiguo lateat ne forte figura,
Qua dabitur, ratione canam; de nomine saepe
Argumenta trahi, documentaque maxima gigni
Scripturae cecinere piae: iuvat altius ergo
525Quaerere qui Paulo charus coniungitur hospes
Factus in arte comes, sub cuius imagine causae
Sic vocitatus erat, qualive decorus honore est,
Hac quoque parte placens: aquilae natura fidelis
Sponte gerit quod forma tenet; nam debilis aevo
530Et declinatis senio iam visibus ales
Flammivomo sub sole iacet, pennasque gravatas
Eius in igne fovet, nocturnaque lumina pandit,
Atque oculos radiis ardentibus ingerit aegros,
Ad veterem reditura diem; sic dona caloris
535Languida sumit avis, cuius de fomite vires
Accipit, et prisci reparat dispendia saecli.
Cui ne sola forent, quae fervidus incutit aestus,
Per laticum mundanda vadum, ter mergitur undis,
Et senium deponit aquis, iuvenemque decoris
540Effigiem de fonte levat; quis apertior actus
Relligionis erit? (0205B) cum veri lumine Solis
Tangimur, antiqui contagia solvimus aevi,
Accendente fide: lympha mox matre renati
Conspicimur novitate rudes: infantia rursus
545Fit recidiva seni; gemino manantibus ortu
Hic melior natalis adest, bene conscius huius
Alitis exempli, quem Spiritus egit opimam
In cithara versare manum: Renovaberis, inquit,
More aquilae; qua lege datur sentire probatis
550Laude placere typi, quod firmant cantica iusti.
Nec vacat ars Pauli, socio celebrata sub ipso,
Secreti virtute boni, tentoria quippe
Fortia mobilibus fabricabat in aggere tectis.
Longius haec abiens peregrinus ubique viator
555Erigit, atque hiemes solesque his pellibus arcet. (0207A)
Nos quoque, per culpam prima de sede repulsi,
Exsilio mundi iacimur; via reddita tandem est,
Qua patriae repetamus iter; munimina nobis
In castris sunt, Paule, tuis, ne criminis imbres
Tempestas mundana ferat, scelerumque vapores
Ignitus tentator agat; sub tegmine tali
Tuta salus nullum discriminis excipit ictum,
Nec prostrata feri succumbit viribus hostis.
Mystica signa duces praemittunt laudibus artis.
565Pisces Petrus agens, homines capit; aequoris hospes
In sacris persistit aquis: habitacula Paulus
Dum terrena levat, docet ut coelestia condat.
Factaque saepe manu nunc construit atria verbo. (0207B)
Ulteriora sequens, lustratis finibus, arva
570Conveniens Ephesum Paulus docet, atque ibi quosdam
Prospiciens astare viros: An Spiritus almus
Venerit his? quaesitor ait, qui fonte Ioannis
Se dudum maduisse ferunt, nam nominis huius
Expertes hucusque trahi, quos flumine sacro
575Abluit, et sanctus mox Spiritus ora replevit,
Verborumque dedit solitis virtutibus imbrem. (0207C)
Saepius arma movent ista de parte profani,
Et bellare parant, quibus ut contraria possim
Fundere tela loquens, tu nunc mihi largius ora,
580Spiritus alme, riga, sint ut tibi dogmata digna,
Quae dederis! tu vocis iter, tu semita vitae,
Tu dicture veni! (0208A) qui per tua munera semper,
Quod reddamus, agis, donique resuscipis usum. (0208B)
Nomine venturi praecursor in orbe Ioannes
585Exhibuit baptisma suum, Dominoque paravit
Ipse viam, memorans cunctis baptisma futurum,
Post aliud quod iure datur, quod trina potestas
Illustrare solet; sed quod magis eligit huius
Tangere Christus aquas, formam facit omnibus, ad se
590Currere, fonte pio sacram ne deserat undam
Ulterius mortale genus, quam corpore mundo
Et Dominus dignatus erat, cum diluit amnem
Per famulum mergente Deo: iam, flumine tacto,
Discipulis hoc cessit opus, quos dogmata plures
595Baptizasse canunt; servi cessare lavacrum
Fas fuerat, veniente Deo, praenuntius ex quo
Dixerat ista prius; quo fecit tempore Iesus
Iam plenum baptisma geri, velut ante Ioannes,
Cur solitum propriumque daret? quae regula Paulum
600Compulit, ut Christi deberent fonte renasci,
Quem non venturum, sed iam venisse Ioannes
Insinuans digito coelestem prodidit Agnum,
Hunc peccata canens a cuncto tollere mundo.
Quid geminum baptisma cupis simulare, profane? (0208C)
605Dissona non iterant; repetitio rem tenet ipsam,
Non aliam, bisque illa foret, quae primitus esse
Coepit, et ipsa redit; nam cum discordet origo
Principii finisque sequens, et singula dici
Et patet esse semel, nulloque errore gravantur,
610Quae collata simul possunt divisa probari. (0209B)
Cum tamen haeretico nigredine plenus Averni
Polluitur quicunque lacu, si lumen habere
Ecclesiae vult fonte piae, non cogit ad undam
Nostra fides hunc ire iterum, quia nomine trino
615Dogmata prava trahunt, nec qui, sed quid dare possint,
Explorare solet, positae quem vera fateri
Instituere manus, solusque repellitur error
In diversa trahens, quod Spiritus efficit unum.
Hos etiam bis sex memorat Scriptura fuisse.
620O sacer et felix numeri modus! agmine fuso
Cum meruere cibi damnorum semine nasci,
Iuris apostolici lata est tot gloria vasis. (0210A)
Iam sermone potens Ephesi converterat urbem
Paulus, et aethereis fulgebat gloria signis. (0210B)
625Cumque per innumeros nutarent saucia morbos
Corpora, nec miseros operata refecerit aegros
Artificum medicina manu, velamina sacra
Absentes petiere sibi, quibus adfuit ardens,
Ut caderet vapor ille, fides, finemque calori
630Altera flamma daret; semicinctia denique Pauli,
Atque oblata palam sudaria, fusa per artus,
Languorum pressere focos, membrisque repostae
Ad nihilum fluxere lues: vigor omnia curans
Tactus erat, nullaeque domus a munere cessant,
635Quod medica de veste ferunt: virtute sub ipsa
Spirituum quoque turba minax, velut irrita fumi
Pars per inane, fugit, ne fabrica pulchra creantis,
Quae plasmata solo coelestis imaginis instar
Traxit, et auctoris speciem pro pignore gestat,
640Hospite sit polluta suo, templumque decoris
Inficiat praedonis odor; quo tempore septem
Iudaea de stirpe viri nova praelia tentant.
Sic prius affati: Quem Paulus nomine Iesum
Praedicat, hunc tibimet pariter proponimus et nos;
645Pervasum dimitte locum. (0211B) Vox reddita contra,
Christus qui sit, ait, qui Paulus, sentio, nam vos
Ignotos vitare licet; cognosce furorem,
Gens inimica, tuum; daemon regnare fatetur,
Quem venisse negas, atque hoc convinceris ipso,
650Quo stimulante ruis, cui non datur ore placere,
Quod terrore movet; contraria dicere voto
Causa Dei prohibet, quam lex comitatur amoris.
Haec est vera fides: quae tunc spectacula plebi,
Quamve triumphalem, Domino vincente, coronam
655Contigit inde geri! rabido cum murmure frendens
Daemonis ira, suis bene noxia, rumpit amictus,
Dissecat et facies, fugiuntque pericula victi,
Nudaque praecipiti convertunt terga pavore.
Quid, Iudaea ferox, iam non de clade timebis? (0212A)
660Quae socio sic hoste peris, cui criminis auctor,
Punitorque idem est, ne sit te iudice pulsus,
Qua simul est peccante reus. Mox fama per urbem
Sparsit ubique volans, et daemonis edere vocem,
Quod virtus est summa Dei: concurrere gaudent
665In latices intrare pios, maculasque vetustas
Fonte lavare novo, sanctisque nitescere lymphis.
E quibus una datur simul insons omnibus aetas.
Ast alii magicis ponunt incendia libris,
Ut mereantur aquas, et vitent ignibus ignes. (0212B)
670Ardua flamma nimis, cuius super aera fulgor
Evolat, et coelum tales petiere favillae.
Quinquaginta etiam pretium posuere libellis
Millia nummorum, quoniam meruere nocentes
Sic abolere nefas; huius haec causa figurae est:
675Lege sacer numerus delicta resolvit, ut olim
Diluit in toto David sua crimina Psalmo,
Contractusque fugat; nam quinquagesimus annus
Cum iubilaeus adest, proprii distractio ruris
Antiquo donatur hero; servire coactos
680Libertas amissa petit; mala debita laxat
Creditor, et limen patriae vetus aspicit exsul. (0213A)
Quinquaginta etiam cubitis distenditur arca,
Quae deprensa vadis, atque aequore tuta salutem
Sub numero pietatis agit, servataque crescit
685Per spatii parcentis opem, quia Christus ubique
Condidit ecclesiam venia fabricante capacem,
Quae, sic coepta fretis, latissima funditur arvis. (0213B)
Infelix Ephesi Demetrius arte locabat
Sacrilegis delubra locis argentea, suetus
690Solvere vota suae pretio maiore Dianae,
Cedere cuncta videns prisci monumenta furoris
Ingemit, et varias his vocibus excitat iras:
Non pudet, o socii, nostram cecidisse Dianam,
Quam mundi suspexit honor? (0214A) mortalibus ultra
695Quae speranda salus, si non per saecula possunt
Fine carere Dei? quae nunc simulacra sacellis,
Quae poterunt dare thura focis? quos advena Paulus
Territat, et, quidquid gerimus pro numine divum,
Muta metalla vocat, quorum discedit ab orbe
700Relligio, pulsique fugam petiere Penates.
Et mihi iam video subitis lapsura ruinis
Condita fana diu, templi quoque nobilis aedem
In cinerem stragemque dari! quam prendimus arcem,
Quamve tenemus opem? (0214B) quibus interclusa facultas
705Est operum, crimenque foret fecisse Dianam. (0215A)
Pergite! tempus adest! labor ultimus omnia secum,
Si desperat, habet; sola est via vincere victis,
Formidare nihil; restat sors certa triumphi
Pro superis movisse manus; insurgite telis,
710Et, quam vota deam celebrant, hanc arma reposcant!
His dictis plebs mota fremit, magnamque Dianam
Communi clamore vocant, ac praepete cursu
Itur in obscenum cum seditione theatrum. (0215B)
Non alio decuit causas meritumque Dianae
715Lascivos tractare foro; capit area turpis
Concilii deformis opus; tamen impetus amens
Fluxit, ut in vacuas oculis qui labitur auras,
Nullaque dispersus retinet vestigia fumus.
O miseranda manus! cui tu praestare laboras?
720Perpetuam cur esse putas? te teste, sacellis
Eruitur fugitiva suis; quo iure pavescis? (0216A)
Qua pereunte doles, coeloque adiungere tentas,
Quam terris remanere negas? Nunc ordo figurae
Explorandus erit, latebrisque videndus apertis.
725Dicitur e solo Demetrius atria demens
Argento posuisse Deae, cum plura capaci
Protulerit natura sinu, quibus ista metallis
Fingeret; et fusis animantur vultibus aera,
Ingeniique manus promittunt vivere cautes.
730Quod si sanctiloquos volvamus ab ordine libros,
Inveniemus iter, puris quia sensibus aurum
Comparat, argentum nitidis scriptura loquelis. (0216B)
Nam Psalmus licet ista canat, tamen, inclyte Moses,
Altius haec memoras, populo cum talia dictas:
735Aurum atque argentum templorum ferte decori,
Quod iacet interius menti, non dura metalli
Materies sub corde latet, sed apertius illud
Exagitat, quod Christus amat; mens obtulit aurum,
Cui fuerit pretiosa fides, pariterque ministrat
740Argentum, cui voce sonant bona tympana cordis,
Ut Dominum duo iuncta colant, de pectore sensus,
De sermone sonus, sic aurum dogmata legis,
Argentumque petunt haec ad pia templa parari.
Nos, quia templa sumus, si crimina cuncta recedant,
745Praescia verba monent, quod Apostolus ipse revelat.
Corde salus credentis erit, confessio voce. (0217B)
Sacrilego res una fuit; Demetrius aedes
Condidit argento, cuius facundia movit
Hos animos, ut norma probet, sine iudice sensu
750Numina vana coli, nec de virtute venire
Pectoris istud opus, cui pars haec sola dicatur,
Quae, rationis inops, nudam serit ore loquelam. (0218A)
Tu quoque, signa ferens, titulos in carmine nostro,
Troia, repone tuos et laudibus adde triumphos,
755Qui magis ex vero fulgent tibi clarius actu,
Quam quos pomposo reboant tua bella cothurno
Lingua colona Dei cum semina feta saluti
Spargeret, in seram produxit tempora noctem,
Plus animis factura diem; micuere coruscae
760Lampades, ut verbi lucerent igne fideles.
Solus ab excubiis vivacibus Eutychus exsul
Mersa sopore gravi commisit membra fenestrae.
O male parta quies! o semper dedita somno
Pectora, nuda bono! quantis patet ille ruinis,
765Quem nox sola tenet, nunquamque resuscitat aegrum
Ad meliora caput! nescit vigilare periclo,
Qui patitur dormire Deo! (0218B) quid inane fenestrae
Quaeris, adulte, chaos? quidve hac in parte quiescis,
Qua ruiturus eris? (0219A) res est inimica saluti
770Pendula celsa sequi, furtivaque somnia prono
Carpere velle toro; poteras meliore cubili
In verbo recubare Dei, Pauloque monente
Eius velle aditum, cui limine pervia recto
Ianua nomen inest, per quam de fonte levatae
775Ad vitam gradiuntur oves; hanc quaerite cuncti,
Si rabidas fauces cura est morsusque cruentos
Evitare lupi, cuius lacerabitur ore
A pastore fugax, qui sparsos vocibus agnos
Evocat, atque gregem, propria de morte redemptum,
780Non sinit insidiis et amari vulnere dentis
Rursus ab hoste capi. (0219B) Moesto sonuere tumultu
Atria; concurrit gemitu miserata frequenti
Turba videre locum, qui funere tristis acerbo
Laetitiam facturus erit; cui Paulus adhaerens
785Pectore, vivit, ait; quam vocem vita secuta est,
Morsque repulsa fugit: quantum tua, Christe, potestas
In famulis operata facit! tu redditus astris,
Aequalisque Patri de maiestate perenni
Iura superna regis; sed quod caro, corpore matris
790Virginis orta tibi, regnum spoliavit Averni,
Vivaque de proprio revocasti membra sepulcro,
Teque probans voluisse mori, qua parte resurgis,
Et qua natus eras, iam ferrea vincula solvis.
Lux aliis alterna redit te auctore, simulque
795Exemplo donata tuo, qui subdita dudum
Cogis, et electis succumbere tartara servis. (0219C)
Interea felix surgit de morte cadaver,
Et meliore via tria per coenacula sospes
Ducitur ad Paulum, cuius conspectibus insons
800Coepit adesse puer, vitae iam dignus honore,
Cum lethi convertit iter, quae gloria facti
Instruit ad veterem causas aperire figuram. (0220B)
Fulta tribus cameris Noe describitur arca,
Ecclesiae documenta gerens; stetit ordine primae
805Pars hominum, pecudesque gradum tenuere secundae,
Tertia sors addicta feris, quae cuncta per undas
Arca quadrata tulit, velut in baptismate fontis
Omnibus est nunc una salus, sed moribus unus
Non valet esse locus, nam nidos fertur in illa
810Aedificasse Noe, quem iustum dicit Hebraeus
Et requiem, quod Christus inest, qui dividit aequus
Praemia certa suis: quisquis virtutis amator
Iungitur alta petens Noe; stat proximus infra
Ingenio breviore minor; sors dedita saevis
815Tartareum tenet ima sinum: sic Eutychus ergo,
Prima parte cadens, inferni perditus oris
Haesit, et humana vacuus ratione ferarum
Coepit habere locum, cui postquam pectore Paulus
Incubuit, verbumque suum sapientia fudit,
820Ore levans animam, carnali lege peremptam,
Ad Dominum de morte redit, quod Epistola clamat:
Qui dormis, iam surge citus! rursusque perurget:
Teque vigil de morte leva! (0220C) Super ardua trina
Promeruit iam stare puer, quia dogmate trino
825Comperit, aeternae quae sit substantia vitae. (0221A)
Iamque peragratis Paulus stationibus orbis
Ad Solymam venturus erat, quo Spiritus illum
Pergere saepe monet, cupiens in littore noto
Perpetuum memorare vale, simul undique sacros
830Evocat, has reddens charo de pectore voces:
O dilecta manus, quae Christi militat armis!
O summo plebs nata Deo! (0221B) meministis amoris
Et studii documenta mei; gentilia promptus
Agmina Iudaicosque tuli sine fine furores,
835Ut vitae praecepta darem, nullumque lateret
In populo narrata fides; a sanguine vestro
Mundus semper ero, nec debitor oris avari
Clausa talenta luam, sterilemque in semine verbi
Ieiunus culpabit ager; vos convenit inde
840Usuram praestare piam; cum venerit auctor,
Qui meriti discussor erit, servosque reposcet
Mensurae crementa suae; mihi semina ferre
Sensibus ardor erat, quae passim credita sulcis
Sparsimus, at fructus tenues mala terra dolebit. (0222A)
845Vado videre crucis venerandam gentibus urbem,
Quo me iussa vocant, varii luctamen agonis
Hic dabitur certare mihi, nam cuncta subibit,
Qui cursum complere volet; mitissima sors est
Poenarum, quas vota gerunt, regnique facultas
850Perpetuo pro rege pati: servate, ministri,
Ecclesiam Christi, pretium quam sanguine nobis
Fecit in orbe suo; famuli retinere laborent
Quae Dominus de morte dedit; non cernitis ultra
Iam faciem vultusque meos; vigilantius oro,
855Commissos lustrate greges, quia dente rapaci
Convenient ad ovile lupi; custodia peccat,
Cum spoliis si raptor erat; pastoris inertis
Fraude perit, quod praedo capit; sed et acrior hostis
Intus erit, graviusque malum discordia portat,
860Quae vulnus sub pace creat; ne cedite duris,
Virtuti damnosa quies, nullumque coronat
In stadio securus honor; sua gloria forti
Causa laboris erit, rarusque ad praemia miles,
Cui pax sola fuit; victoria semen ab hoste
865Accipit; hinc oritur. Dominus plantaria vestra
Fecundare valet, qui per sua dona venire
Ad sua dona facit, quodque adiuvat, ipse ministrat. (0223A)
Non ego divitias, luxu fallente superbas,
Alterna mercede tuli, nec munera sumpsi,
870Vos potius quam vestra petens; me scitis, ut istae
Cum sociis pavere manus; assuescite gazas
In lucis proferre vias, operumque locare
Thesauros in sede poli; nil proderit aurum
Defossis quaesisse locis, si claudat avarus,
875Quod celabat humus, quod non in paupere surgit,
In tellure iacet, caecoque revolvitur antro,
Obscura peccante manu, laxate supernis
Corda, precor, monitis, neque respuat ullus egeno
Tecta parare gregi, quo suscipit hospite Christum.
880 Sic postquam fatus, dedit oscula, tum simul orans
Flexit in arva genu, strictique doloribus omnes
Ad lacrymas fluxere pias, longeque per undas,
Obtutu comitante, sequi meruere carinam. (0224A)
Dumque per oppositas extendunt lumina nubes,
885Additur in pelagus oculis via, raptaque flabris
Puppis adhuc nota est, et mulcet imagine mentes,
Affectuque animi crescit mensura videndi.
Sed quod ait: tribus haec annis praecepta saluti,
Nocte dieque, dedi: patet hac ratione figura;
890Qui canit Ecclesiae tria dogmata, saepius edit
Historicum, morale sonans typicumque volumen.
Sic etenim ternas capiunt sex vasa metretas,
Quae veteri de lege novo rubuere liquore. (0224B)
Forma sacrificii perfecti prisca canistro
895Tres panes offerre iubet; quibus additur illud,
Discipulis quod Christus ait, iam nocte roganti
Tres panes debere dari: nox ista profecto est
Mundus, ut, hic si quis verbi desideret escas,
Exhibeas, quaesite, dapes, doceasque volentem,
900Quod Pater et Natus, quod sanctus Spiritus unus
Sint Deus, et numerum triplicet substantia simplex.
Nec semel hoc pia iussa canunt. Angariat, inquit,
Te quicunque petens, ut pergas praevius unum,
Caetera vade simul duo millia: nonne videntur
905Hoc mandata loqui? (0225B) si quis te consulit errans
Ignarusque viae, quid sit Deus, edere malis,
Prode Patrem, subiunge libens, quod Filius, et quod
Spiritus est almus, numero tres, et tamen unus.
Hinc Iudaea vacans, sterilis quae dicitur arbor,
910Exspectata tribus fructum non attulit annis,
Quod, triplici spernens tractare volumina sensu,
In fidei numeris nescit dare munera Christo.
Nobile iam templum Salomonis Paulus adire
Coeperat, et veteris solemnia reddere legis. (0226A)
915Corripit hunc Iudaea manus, rabidoque tumultu
Conclamant necis esse reum, sed in arma tribunus
Evolat, et vinctum geminis iubet ire catenis,
Quae tamen astrictis incumbunt dura lacertis,
Non animum tormenta ligant, quod Epistola Pauli
920Lumine plena canit, vinciri posse ministros,
Vinciri non posse fidem, verbumque teneri
Suppliciis non esse datum; gradibusque sub ipsis
Constitit, Hebraeo plebi sermone locutus:
O fratres, patresque viri! (0226B) me nostis in oris
925His venisse rudem; doctrinae deditus omni
Legis amore fui: vobis modo testibus utor,
Quorum scripta ferens ardebam caede Damasci
Christicolas punire greges, et finibus orbis
Hanc prohibere fidem: sed non mortalia possunt
930Auctori certare suo, descendit ab astris
Lux oculos clausura meos, et ab igne corusco
Acta dies latuit, caligantesque tenebrae
Orbibus incumbunt, quarum mihi tempore crevit
Adveniens cum nocte iubar: discernere causas
935Eventus post facta solet: bene vidimus umbras
Usuri iam sole novo: sed et auribus haesit
Clamor ab ore Dei: repetito nomine Saule,
Me Christus terrore quatit, ne signifer ultra
Auderem bellare sibi: quo iure negabo? (0227A)
940Quod feriente cado, cuius de munere pronus
Attollor meliore via, perque ardua surgo,
Sublimisque sequor felicia dona ruinae.
Iam satis, o cives! crudelia movimus arma.
Nil dubium pars illa docet, quae teste beata
945Fungitur hoste suo: quid adhuc libet esse nocentes?
De tenebris lucete meis, cui fontis ab undis
Est visum largita fides, et mortis imago
Vivere coepit aquis: heu nunquam, saxea tellus,
Seminibus fecunda suis! vacuique labores,
950Qui sterilem patiuntur humum! (0227B) Post denique Iesus
Haec mihi visus ait: Procul hac procul urbe relicta
Pergere, Saule, para; non est tibi credula nostri
Nominis; ad gentes potius cane verba salutis.
Protinus hanc vocem querulae rapuere phalanges. (0228A)
955Proiiciunt vestes, ac, pulvere longius acto,
Ventosa levitate fremunt, varioque fragore
Personat in Pauli rabidum discrimina vulgus.
O Iudaea nocens! (0228B) auctorem perdere vitae
Cum cuperes, sic dicta dabas: fuit optio, linqui
960Quem velles clamosa tibi, sed ab ore cruento
Triste petis male suada nefas, et gaudia Paschae,
Electo latrone, colis, geminasque furorem,
Saeva pio, placata reo; certamine cuncto
Te spolias, vacuamque locas, cum durior ipsis
965In Stephanum tormenta iacis, deponis amictum,
Et nunc veste cares, primi quia poena parentis
Est cognata tibi, veterisque in corpore portas
Transgressoris onus, contraria fontis honori
Ne renoveris aquis: Adam sub criminis ortu
970Cognovit quod nudus erat, documentaque noxae
Hinc misero patuere suae; te mortis origo
Crebra subit, cui plena malis interserit ira
Bis habitum, quem culpa creat. (0229A) Iam bella Tribunus
Vocibus his ardere videns, fera vincula Paulo
975Addidit, et castris torquendum misit iniquis.
Nota querela locis ut sit superanda, canemus.
Paulus, gesta loquens, socios ibi lumina dudum
Conspexisse suos, vocem tamen auribus illam
Non hausisse refert; at tunc, quo tempore caecus
980Decidit, et vocem comites audisse leguntur.
Sic variat narrantis opus: sed utrumque necesse est,
Concinat haud dubium, nam tunc audisse feruntur,
Accepisse sonum, nunc non audisse profecto. (0229B)
Haec rationis erit simplex via: iure negatur
985Vox quoniam confusa loqui, neque creditur illud
A sermone dari, quod non in pectore condit
Accipiens; dubia tantum stimulatus ab aure,
Ambiguusque fragor solas diverberat auras.
Sic audisse simul, sic non audisse leguntur.
990Altera pars sonitus, certa est pars altera vocis,
Et fert atque refert geminam res una figuram.
Agmina supplicii ferventia corpore Pauli,
Poenarumque graves evolvere versibus iras
Causa monet, sed lingua pavet: fugiamus ab ista
995Parte dolos, veritique nefas tam triste, premamus
Eloquium, ne forte legens sua fletibus ora
Compleat, et largis humescat pagina guttis. (0229C)
Nec tamen haec poterant animos satiare cruentos;
Ardet amor scelerum, cupiuntque in sanguine Pauli
1000Sacrilegas versare manus; quae dura malorum
Vota! quaterdeni vesanae stirpis alumni
Imposuere sibi, non ullum sumere potum
Primitus atque cibum, quam, parta caede, daretur.
Hinc magis esse dapes: o pallida cordis imago! (0230B)
1005Pocula sunt, Iudaea, tibi meliora cruoris
Quam laticis, nullasque volens contingere mensas
Esuris ad facinus, saturamque cadavere iusti
Quaeris habere famem: non haec ieiunia Moses
Condidit exemplo, tot consummata diebus,
1010Ut memoras, quot tela moves, totque inspicis annis
Secretas patuisse vias, ubi divite nimbo
Fluxerunt de rore cibi, rupesque vicissim
Arida fudit aquas, in quo meruere parentes
Divina bonitate frui, donisque supernis
1015Enutrire animas: numero crudelis ab ipso
Tu saevire venis, pollutaque foedera iungis
Agminis, ut plures faciat mors una nocentes.
Comperit haec Lysias, Pauli vulgante propinquo,
Quove parent adversa loco; monet ocius ergo
1020Clam sua iussa tegi, noctisque in tempore cautus
Obscurum praevenit opus, lectisque maniplis
Imperat, ut tuto Paulum comitentur honore. (0230C)
Gloria de meritis a te, delator honeste,
Non aliena foret, quodque est ad praemia rarum,
1025Proditione places: nec te constantia laedit,
Quam sceleri servare times; in crimine virtus
Crimen erit, cumque ad facinus sociantur iniqui,
Est tibi culpa fides, quam tunc in laudibus ornat
Verus honor, cum causa pia est. Stipantibus armis
1030Caesaream mox Paulus adit, quo turba cucurrit
Rhetore fulta suo, qui praesidis aure potitus
Irrita verba dedit: contra sic denique Paulus,
Optime praeses, ait, dudum te novimus omnes
Iustitiae documenta sequi, comitemque modestam
1035Consiliis hanc esse tuis, quae gratia suadet
Fidere, nec dubium tali sub iudice fari. (0231B)
Non legis templique pium violavimus usum,
Nec sermone vago populares movimus auras.
Urbibus ex Asiae venientes solvere dona
1040Coepimus, ad purum semper spectantia votum.
Quis, rogo, liber erit, si res facit ista nocentem? (0232A)
Eloquor haud metuens, neque enim discrimina novit
Formidare fides, audent quam dicere sectam,
Luminis esse viam, nec discordare novellis
1045Iura vetusta patrum; fas est modo credere cunctos,
Corpora de tumulis iam posse resurgere, postquam
Detulit inde suum, qui condidit omnia, Christus.
Obstupuit Felix amisso nomine, vincla
Quem faciunt aliena reum, quorum obiice Paulus
1050Stringitur, et Festi servatur praesidis anno.
Linquimus hic nimium, ne gaudia nostra morentur.
Ad Latium iam, Paule, veni! (0232B) certamina crebro
Quae fuerint agitata foro, quantique legantur
Iudaici fluxisse doli; nam talia Paulus:
1055Caesaris ad solium vos provoco; Caesaris, inquit,
Appello Romanus opem; cui Festus: Abibis,
Ut cupis, Augusti citius visure tribunal. (0233A)
Non stimulante metu fugiens discrimina Paulus
Iudicii vitavit onus; mens anxia semper
1060Pro vita meliore mori; sed muneris auctor
Praeconi testique suo iam dixerat olim,
Quod Romam venturus erat. Clementia Iesu
Omnibus in terris fidei sitientibus haustum
Pocula dat de vase suo, cunctosque rigari
1065Multifluo sermone iubet, meruitque venustas
Nominis occidui de lumine crescere verbi. (0234A)
Solverat Eoo classem de littore vector,
Austri nactus opem, cuius spiramine laeta
Crebrescente via, velique patentibus alis
1070Aequora findebat puppis; sed mite quid unquam
Ventorum tenuere doli? (0235A) mox flatibus Euri
Rupta quies pelagi, tumidisque incanduit undis
Caerulei pax ficta maris; furit undique pontus,
Attollensque suas irato gurgite moles
1075Denegat abreptae vestigia certa carinae,
Quae suspensa polis, deiectaque iungitur arvis,
Terrarum coelique sequax, caret artis amicae
Praesidiis manus apta rati, gelidoque pavore
Deponunt animos, nigroque sub aere caeci
1080Naufragium iam iamque vident, clausoque profundo
Mortis imago patet. Vastas percurrere syrtes
Historica ratione vocor, lacerosque rudentes
Et clavi fragmenta sequi, sed non ego linguam
Tam fragilem committo vadis, rapidasque procellas
1085Aufugiam tentare diu, ne forte canenti
Obruat exiguam violentior unda loquelam.
Tangere pauca libet, tutas conabor arenas. (0236A)
Praevia fluctivagae latuerunt sidera puppi,
Nec solis radiis sub nubibus emicat axis.
1090Cumque dies multos iam rite peregerit orbis,
In pelago nox una fuit, quo tempore nullis
Indulsere cibis: quanta est heu poena timoris
Supplicium nescire famis! (0237A) dat semina causis
Res mala saepe bonis: tam clari nautica pubes
1095Militiaeque cohors hominis tempsisset honorem,
Prosperiore freto, cuius custodia tandem
Solvitur, et saevo venerantur ab aequore victi,
Quem portum sensere suum: gerit illa ruina,
Ne lateat, quod Paulus erat, sanctusque patescat
1100Assertore mari, raptisque elementa laborant
Luminibus monstrare virum, mediisque tenebris
Apparet radiata fides; fit laurea iustis
Ex pretio, quod terror agit, mansuraque virtus
Crescit in adversis, quae, testibus usa periclis,
1105Ad meritum discrimen habet: stans denique Paulus
Conclamata piis animat sic pectora verbis:
O utinam nostris voluisses, fida iuventus,
Consiliis parere prius, nec littora Cretae
Liqueris, insani rabiem passura profundi!
1110Non pelagi coelique minas, non triste tulisses
Iacturae populantis onus, nec turbine tanto
Desperata salus gemeret confinia mortis. (0238A)
Quae tamen humanum transcendunt gaudia votum,
Haec facile est praestare Deo, cui muneris usus
1115Hic potior, quem nemo putat: nam missus ab astris
Angelus haec placido veniens denuntiat ore:
Quam turbam vehit ista ratis, tibi rector Olympi
Contulit, ut nullis figatur naufraga saxis.
Credite, vera fient, nec spe frustrabor inani,
1120Qui merui promissa Dei, concessaque nobis
Insula portus erit, cuius statione licebit
Arrepta tellure frui, navisque solutae
Prospectare gravem nullo discrimine casum.
His dictis ruit ira maris, sublataque dudum
1125Lux revocata micat, velamine noctis aperto
Pandere visa solum, quod praebuit hospita nautis,
Sicanio lateri remis vicina, Melite. (0239A)
Ante tamen rabidos quam vincant aequoris aestus,
Solvite, proclamat Paulus, ieiunia fessi,
1130Et quarto decimo, sicut nos vescimur inquit,
Iam panem gustate die. Memoranda figurae
Sacramenta piae valeant qua lege, probemus.
Tempore, quo primi fulserunt lumina mensis,
Hoc numero currente die, de carnibus agni
1135Turba iubetur ali, quarum munimine tacto.
Libera Niliacas meruit vitare tenebras. (0239B)
Hinc spatio simili Paulus, de gurgite mundi
Quos auferre cupit, secum convivere suadet,
Et sacrum libare cibum, vestigia Mosi
1140Observata legens, quorum speculantibus actum
Haec duo sunt diversa locis, sed proxima, causis,
Et repetita salus uno de fonte levatur. (0240A)
Agnus Christus inest, panis quoque Christus habetur
De coelo, quod et ipse docet; qui corpore Iesum
1145Sumpserit, hoste caret, nec iam sua iura Pharao
Aegyptusque tenet; mox omnia daemonis arma
His merguntur aquis, quibus ille renascitur infans,
Qui captivus erat; salsae quoque fluctus abyssi
Linquitur, et tetri superantur stagna draconis,
1150Ereptoque gregi largitur pascua Christus,
Nominibus propriis, pastor iam verus edenti.
Hinc etiam Ecclesiae gerit aurea luna figuram,
Quae quarto decimo, de primae lampadis ortu,
Conspicitur iam plena die, quia corpore Iesu
1155Crevit in orbe suo, lucem factura perennem.
Pelleret ut Paulus crescentia frigora nimbis,
Contulerat sarmenta focis, cui vipera fixit,
Daemonis arma ferens, surgentibus obvia flammis,
Antiqua feritate manum, gelidique veneni
1160Vulnus in igne dedit. Quid adhuc, male noxia serpens,
A Domino revocare cupis, veteresque rapinas
In legis novitate paras? (0240B) quid, mortis amatrix,
Cuius es ipsa parens, instauras bella redemptis?
Praedo venis, sed praeda iaces, letumque ministrans
1165Arboris alternis consumeris, improba, ramis,
Postque crucem Christi mors est tibi portio ligni.
Haud procul hinc aberant agrestia corda gerentes,
Barbarica de stirpe sati, qui murmure diro
Insonuere simul: satis est ex crimine fusi
1170Sanguinis iste reus, nullis iam tutus in oris,
Cui pelagus tellusque furunt. (0241A) Mortalia tractant,
Et divina probant; digito nam bestia pendens
Excutitur, proiecta rogis, bene reddita flammae,
Quam dedit ipsa prius, quae culpae protulit ignem,
1175Unde gehenna calet; glacies tepefacta veneni
Solvitur in cineres, gelidaeque superbia pestis
Ex ardore perit; focus hic rapidique vapores
Non solitas vires capiunt, atque arida secum
Nutrimenta ferunt, sed tu modo decoquis anguem,
1180Usa tuo fervore, fides; tibi subditur hostis
Frigidus, inque vicem faciens incendia flagrat,
Vipereo fumante gelu. (0241B) Veniente tumore
Labi posse ferunt; quantum per inania currit
Mens ignara boni! (0242A) iam tunc de corpore Pauli
1185Virus abest, oculis cum squameus exiit horror,
Quem serpens antiqua dabat; purgatus in amne
Aethereo, Christique cruci sua membra relegans,
Nescit ab angue mori, vorat haec, quae flamma venenum,
A sacris vim sumpsit aquis, quibus ustus anhelat,
Qui dolet ad patriam veteres remeare colonos.
Incolumem sic stare diu mirata iuventus
Hunc ait esse Deum; tandem, rudis incola, disce,
Qua regnet virtute polis, qui talia confert,
Ut famulos hoc esse putes. Nunc causa figurae
1195Plenius in clari cernenda est munere facti.
Anguis origo necis (nam mors hinc edita nomen.
De morsu peccantis habet) contraria iustis
Vult retinere manum, quoniam manus apta ministrans
Iure vocatur opus; talem qui senserit hostem,
1200Impiger excutiat, dominique vaporibus urat. (0242B)
Paulus ut admoti cognovit furta pericli
Serpere velle, sibi coelestia tela capessens
Pressit in igne dolos, cuius de fomite crescens
Est accensa fides, et sensibus additus ardor;
1205Hincque calor populis processit ab ubere fontis. (0243A)
Mensibus hibernis tribus in regione Melite
Multiplicem dat Paulus opem, Publiique parentem
Finitima de clade levat, quo munere viso
Undique praecipites subitam rapuere salutem.
1210 Pullulat interea nitidi coma frondea veris,
Quo iuvenescit humus, senio fugiente pruinae,
Suscipiensque ratem velis cedentibus Auster
Praebuit aligeras placidis in fluctibus undas.
Hunc spirare decet, quem personat ore propheta,
1215Qui speciem fidei torrentem cantat in Austro.
Sic quoque, prostratis ad gaudia nostra procellis,
Plurima quaeque legens distinctis oppida vicis,
Venit ad excelsae sublimia culmina Romae. (0243B)
Altius ordo petit duo lumina dicere mundi
1220Convenisse simul, tantisque e partibus unum
Delegisse locum, per quem duo sidera iungant,
Omnia qui fidei virtutibus arva serenant.
Quae licet innumeris tendatur causa figuris,
Pauca referre volens, iisdem praestantibus edam.
1225Petrus in Ecclesiae surrexit corpore princeps,
Haec turrita caput mundi circumtulit oris. (0244A)
Conveniunt maiora sibi, speculentur ut omnes
Terrarum dominae fundata cacumina sedis.
Gentibus electus Paulus sine fine magister
1230Aequius huic praesens oris diffundit habenas,
Quae gentes praelata monet, quodque intonat istic,
Urbis cogit honor, subiectus ut audiat orbis,
Dignaque materies Petri Paulique coronae
Caesareas superare minas, et in arce tyranni
1235Pandere iura poli, summumque in agone tribunal
Vincere, ne titulis parvus contingeret hostis. (0244B)
Aegyptus mundi formam gerit; inde vocari
Quae meruit, ducibus plebs est commissa duobus,
In quibus officium fraternus nexuit ortus.
1240Idola tot Romae, mundo collecta subacto
Quae fuerant, tenebris obnoxia corda premebant,
Liber et hic populus, quem vinxerat ante Pharao,
Exuit Aegypti totidem ductoribus umbras,
Perque lavacra Dei, quae tunc maris egit imago,
1245Vitae nactus iter, coelestem reperit escam. (0245A)
His etiam germanus amor, quibus amplius actus
Quam natura dedit, geminos quos edidit astris
Non eadem, tamen una dies, annique voluto
Tempore sacravit repetitam passio lucem,
1250Et tenet aeternam socialis gratia palmam.