Flavius Aurelius Cassiodorus
ca. 485 - ca. 585
D e a n i m a
____________________________________
ed. J.W. Halporn
Quid amici requisiverint
Cum iam suscepti operis optato fine gauderem, meque duodecim voluminibus iactatum quietus portus exciperet, ubi etsi non laudatus certe liberatus adveneram, amicorum me suave collegium in salum rursus cogitationis expressit, postulans ut aliqua quae tam in libris sacris quam in saecularibus abstrusa compereram de animae substantia vel de eius virtutibus aperirem, cui datum est tam ingentium rerum secreta reserare; addens nimis ineptum esse si eam per quam plura cognoscimus quasi a nobis alienam ignorare patiamur, dum ad omnia sit utile nosse qua sapimus. Nulla enim peregrina res est de sensu proprio loqui, quando sibi natura interrogata respondet, nec longe tendit ut se invenire praevaleat. Nobis cum semper est ipsa quam quaerimus; adest, tractat, loquitur, et, si fas est, inter ista nescitur. Proinde nota esse debet quae sibi praesto est, quia tunc magis ante se ponitur, cum subtilius de ipsa tractatur. Nam dum a sapientibus praeceptum sit ut cognoscamus nosmetipsos, quemadmodum sustineri potest, si nos habemus incognitos? cupimus enim nosse planetarum caelo contrarios cursus, signorum consentaneum lapsum. Sunt enim ex eis alia manentia motuque carentia, alia vero quae mobili semper rotatione vertuntur nec ullis temporibus conquiescunt. Haec, ut mundani doctores exquirere temptaverunt, harmoniacis delectationibus inaestimabili modulatione volvuntur, quorum tinnitus atque concentus adunatum efficit dulcisonum melos. Desideramus etiam comprehendere altitudinem aetheris, mensuram telluris, nubigeras pluvias, saevae grandinis procellas, tremorem stabilium terrarum, naturam vagantium ventorum, profunditatem inconstantis maris, potestates virentium herbarum, quattuor elementorum per omne corpus dissociatas complexiones; et ferendum est ipsam sese scire non posse cui superne datum est tanta discutere? non enim aliquid contentione quaerimus, sed res profundissimas modestissime nosse desideramus.
Discamus ergo primum quare anima dicatur, deinde qualis sit eius definitio; tertio, quae sit eius qualitas substantialis; quarto, si formam aliquam habere credenda est; quinto, quas virtutes habeat morales, quas graeci aretas vocant, ad decus eius et gloriam contributas; sexto, quae illi sint virtutes naturales ad substantiam scilicet corporis continendam; septimo, de origine animae disseratur; octavo, cum sit per omnia membra diffusa, ubi potius insidere credenda est; nono, de corporis ipsius forma et compositione noscamus; decimo, quas proprietates habeat anima peccatorum per competentia nobis signa declarentur; undecimo, qua noscantur discretione iustorum, quatenus quos oculis istis videre non possumus per indicia probabilia colligamus; duodecimo, in resurrectione, quam vere sapiens credit, quid de singulis fieri sentiatur maxime desideramus agnoscere, quatenus fragilia corda mortalium ad divinitus promissa desideria concitentur.
Haec nobis, praestante Deo, ordine custodito responde, ut et nos facile possimus imbui et tu gloriam debeas invenire doctoris.
II
_______________
Quid eis responsum sit
Dixi propositiones has non praeceptis regum quae nuper agebantur, sed profundis et remotis dialogis convenire qui non tam istas aures corporeas sed interioris hominis intentum atque purissimum quaerere probantur auditum. Nec ideo facile posse de ipsa dici, quia per eam innumera novimus explicari. Oculus enim qui usque ad sidera tendit se videre non praevalet, et palatus noster, cum diversa gustu sentiat, cuius ipse sit saporis ignorat. Nares etiam fragrantium corporum varios odores attrahunt, sed quid oleant ipsae non sentiunt. Cerebrum denique nostrum licet sensum membris reliquis tradat, ipsum tamen sensum legitur non habere.
Deinde qualia fatigatus possim disserere qui iam ad laboris terminum avida mente properarem? postremo, tam suaves amici, imponitis iterum cogitare, quod a cogendo dici absoluta cognoscitis ratione constare; praesertim cum haec res a multis disputata sed paene inexplicabilis videatur esse derelicta. Sed cum his ac talibus ingenia illorum multis allegationibus superare nequiverim nec mihi concedere meum velle decrevissent, victus petii ut me saltem diebus aliquot sustinerent nec praecipitanter quaererent quod plenum difficultatibus imperarent. Quocirca illud mihi accidit Prothei, qui, quod voluntate non eligebat pandere, constrictus vinculis cogebatur absolvere. Hoc tamen inde tolerabile visum est, quia de tali re urgebar dicere quae si, Deo favente, veraciter exprimatur, et audientem merito recreat et sensum bene persuadentis illuminat.
Quapropter, antequam rem ingrediar expetitam, oportet prius nominum similitudines, quasi ramos obviantes, abscidere ne semitam disputationis nostrae vocabulorum consonantium silva umbrosis imaginibus videatur intexere.
III
_______________
Quare anima dicatur
Anima igitur hominis proprie dicitur, non etiam pecudum, quia illorum vita in sanguine noscitur constituta. Haec vero, quoniam immortalis est, anima recte appellatur, quasi anema, id est, a sanguine longe discreta, quando et post mortem corporis perfectam eius constat esse substantiam sicut in subsequentibus suo loco declaratur. Alii vero appellatam animam dicunt eo quod animet substantiam corporis sui atque vivificet. Animus vero dicitur apo tou anemou, id est, a vento, quod velocissima cogitatio eius ad similitudinem venti motu celeri pervagatur. Fit autem ex appetitu animae pro desiderii eius qualitate commotus. Mens autem dicitur a mene, id est, a luna, quae licet varia vicissitudine commutetur quadam se tamen in id quod fuit perfecta novitate restituit; modo enim tribulationibus attenuata, quasi probatur obscura, modo iterum in vigorem naturalem laetitia commeante reparatur. Spiritus itaque triplici modo dicitur. Appellatur enim veraciter et proprie spiritus nullis indigens, ipse vero a creaturis omnibus indigetur; inspirans quod vult et dispensans omnia prout vult; complens universa, totus in toto, immobilis loco et voluntate aeternus, cunctaque quae summa sunt singulariter potens. Vocamus et spiritum substantiam tenuem nobisque invisibilem, creatam, immortalem, quantum illi utiliter datum est valentem. Tertio, spiritum dicimus per totum corpus emissum atque receptum per quem vita mortalium flatu necessario continetur, nec aliquando otium capiens, iugi mobilitate reparatur. Atque ideo sciendum est animum et mentem proprie animam non vocari, sed quia res istae in anima excellunt interdum per licentiam sic dicuntur. Nec pro anima utique spiritus distincte ponitur quia hoc illi nomen est commune cum ceteris, id est, angelis, potestatibus aeriis, et quaecumque spiritu continentur. Nec iste spiritus veraciter potest dici anima qui aeris alternatione resolvitur, quando cum pecoribus illi res ista communis est.
Restat ut segregatim atque significanter anima hominis dicatur spiritalis substantia quae nullatenus sanguinus effusione consumitur. Nunc de ipsius animae substantia liberius disseramus, quando eam a similitudine nominum necessaria separatione discrevimus. Quapropter imprimis praegnantem rerum definitionem cautissima deliberatione formemus ut consequentia, quae inde potuerint nasci, fide generis sui facillime videantur agnosci.
IV
_______________
De definitione animae
Magistri saecularium litterarum aiunt animam esse substantiam simplicem, speciem naturalem, distantem a materia corporis sui, organum membrorum, et virtutem vitae habentem. Anima autem hominis est, ut veracium doctorum consentit auctoritas, a Deo creata spiritalis propriaque substantia, sui corporis vivificatrix, rationabilis quidem et immortalis, sed in bonum malumque convertibilis. Editum est quasi parturiale ovum, ubi vita futurae avis pennarumque grata varietas continetur. Nunc aperiatur in partes, quia hominum consuetudo est facilius discere quae divisa possunt evidentius elucere.
A Deo fieri vel factas animas prudentium nullus ignorat, quando omne quod existit aut creator est aut creatura. Creatrix igitur nulla creata potest esse substantia, quoniam ut ipsa subsistat indiget Deo, et dare non potest alteri subsistentiam quam tantum ut haberet accepit. Superest ut eam verissime a divinitate conditam esse fateamur quae sola potest creare mortalia et immortalia. Evidenter enim legitur in salomone: et revertetur pulvis in terram sicut erat, et spiritus revertetur ad Deum qui dedit eum; et alibi: omnem flatum ego feci. Hanc proinde spiritalem substantiam probabilis et absoluta ratio confitetur, quia, dum omnia corporalia tribus noverimus lineis contineri, longitudine, latitudine, profunditate, nihil tale probatur in anima reperiri.
Deinde quod corpori sociata, quamvis ipsius mole praegravetur, opiniones rerum sollicita curiositate perpendit, caelestia profunde cogitat, naturalia subtili indagatione vestigat, et de ipso quoque conditore suo ardua nosse desiderat. Quod si esset corporalis, cogitationibus suis spiritalia nec cerneret utique nec videret. Cesset ergo de eius corporalitate suspicio, quando et definitionem corporis a se omnibus modis reddit alienam et tales causas exquirit, ad quas solus sublimis spiritus pervenire contendit. Hinc est quod et scripturis sanctis iustissime commonetur omnia mundi istius visualia contemnere; quoniam ipsa incorporea est ut merito ad spiritalia tendat, quibus se similem cognoscit esse formatam.
Propria est utique illi substantia, quando nullus spiritus alter carnem suscipit ut eius passionibus aut condoleat aut laetetur. Illud autem quod diximus sui corporis vivificatrix, quia, mox ut data fuerit, ineffabili condicione diligit carcerem suum, amat propter quod libera esse non potest. Doloribus eius vehementer afficitur, formidat interitum quae non potest mori, et sic est ad corporis sui casus trepida, ut ipsam magis sustinere credas extrema, quae non potest deficere per naturam. Saluberrima quoque carnis temperatione perfruitur, oculorum speculatione depascitur, sonoris delectatur auditibus, suavissimis iucundatur odoribus, necessaria gustus epulatione delenitur, et licet his rebus nullatenus ipsa vescatur, subductis tamen talibus gravissimo maerore conficitur; desiderans non sibi naturaliter accomoda sed adiunctis artubus profutura. Hinc nonnumquam surripiunt vitia contraria rationi, quando anima dilecto corpori indulgentius remittendo locum noscitur praebere peccato. Vita igitur corporis susceptae animae praesentia est; mors autem eius probatur abscessus. Sic diem dicimus lustrante sole, qui cum discesserit nox vocatur. Vivit ergo corpus animae praesidio et ex ipsa probatur accipere unde se praevalet commovere.
Sed quoniam et hoc quoque ad vitae genus, de quo loquimur, noscitur pertinere, sciendum est, cum se partibus corporis ille vigor ignitus infuderit materiamque carnalem spiritus vitalis afflaverit, si quod fortasse vulnus acceperit, statim condolet, quia ubique substantialiter inserta est. Quod si virtus eius tantum calorque vegetaret, incisum digitum non poterat condolere. Sicut nec sol probatur quicquam sentire, si eius radios secare temptaveris. Tota ergo est in partibus suis, nec alibi minor, alibi maior est, sed alicubi intentius, alicubi remissius, ubi tamen vitali intentione porrigitur. Colligit in unum atque copulat membra sua; non sinit defluere vel contabescere, quae vitali vigore custodit; alimenta competentia ubique dispergit, congruentiam in eis modumque conservans.
Mirum praeterea videtur rem incorpoream membris solidissimis colligatam, et sic distantes naturas in unam convenientiam fuisse perductas, ut nec anima se possit segregare cum velit, nec retinere cum iussionem creatoris agnoverit. Clausa illi sunt universa, cum praecipitur insidere; aperta redduntur omnia, cum iubetur exire. Nam si acerbus dolor vulneris infligatur, sine auctoris imperio non amittitur, sicut nec sine ipsius munere custoditur. Hinc est quod frequenter graviter vulneratos videmus evadere et rursus levibus occasionibus interire.
Rationem vero homini inesse, quis dubitet? quando divina tractat, humana sapit, artibus docetur egregiis, disciplinis eruditur eximiis, et hinc cetera animalia decenter excellit, quod eum ratio decora componit. Rationem vero dico animi probabilem motum, qui per ea quae conceduntur atque nota sunt ad aliquid incognitum ducit, perveniens ad veritatis arcanum. Haec coniecturis atque argumentis ad illud properare cupit, quod in rerum natura esse cognoscit. Ipsa enim vera et pura et certa ratio est dicenda, quae ab omni imagine falsitatis redditur aliena. Datum est ergo illi cogitationes suas quodammodo apprehendere et per obsequium linguae volubili motatione disserere.
In corpore posita anima, quam multa videt; non a se egrediens, quam diversa circumspicit; ubique quasi distenditur, et animae fieri discessio non probatur. Movetur, erigitur, fluctuari cognoscitur, et in se ipsa, tamquam in magno currens spatio, pervagatur. Haec non exit ad causas sed tractatibus suis sibi repraesentat quod sua cogitatione respiciat; modo quod oculis vidit carnalibus, modo quod phantastica imaginatione concepit. Cogitat plane singillatim sicut et loquitur; per ordinem sensus nihil perficit, cum se diversitate confundit, quia divinitatis est proprium multa disponere et omnia simul modulis competentibus explicare. Rationis itaque dotata largitate, quot bona munere divinitatis invenit: litterarum formas repperit, diversarum artium utilitates disciplinasque protulit, civitates defensibili muro cinxit, varii generis amictus eiecit, meliores fructus per industriam exigit terras, transcurrit abyssos alato navigio, vastos montes in usum viantium perforavit, portus ad utilitatem navigantium lunari dispositione conclusit, ornavit pulcherrima fabricarum dispositione tellurem. Quis iam de eius ratione dubitet, quando ab auctore suo illuminata facit arte conspici quod debeat sub omni celebritate laudari?
Convenit nunc de eius immortalitate disserere. Immortales animas auctores saecularium litterarum multifarie probaverunt, dicentes: si omne quod vivificat aliud in semetipso vivit, ; anima autem, quoniam vivificat corpus, in semetipsa vivit; utique immortalis est. Dicunt etiam: omnia immortalia simplicia sunt; anima autem non est harmonia neque constat ex pluribus, sed simplex natura est; anima igitur immortalis est. Iterumque proponunt: quicquid a contrarietate originali non corrumpitur immortale iugiter perseverat; anima enim, quoniam simplex atque pura est, sine dubio immortalis est. Adiciunt quoque: si omne rationale quod se ipsum movet, immortale est; anima autem rationalis se ipsam movet; igitur immortalis est. Nos autem immortales esse animas facile veridicis lectionibus approbamus; nam cum ad imaginem et similitudinem auctoris sui legamus effectas, quis audeat contra sanctam auctoritatem mortales dicere ut impudenter potius asseratur eas a creatoris sui similitudine discrepare? nam quemadmodum poterat esse imago aut similitudo Dei, si animae hominum mortis termino clauderentur? ille enim ineffabiliter semper vivens, ineffabiliter semper manens, perennitatem ipse custodiens; qui omnia continet, omnia disponit, potens est sine dubitatione immortalis immortalia facere et pro suo modulo vitae competentiam dare.
Dicit aliquis: quomodo sum similis Deo, cum immortalia minime creare praevaleam? cui sic per aliquam comparationem respondendum esse iudicamus. Numquid pictura quae nobis est similis potest imitari quae facimus? imago enim potest aliquam habere similitudinem, ceterum hoc non potest implere quod veritas. Nam et hinc immortalem debemus agnoscere, quod appetit de aeternitate cogitare. Desiderat enim post corporis mortem relinquere sui nominis famam, cupit sine fine laudari, et bona conscientia plus est de futuris attonita ne a posteris maculetur relata. Hinc est quod inter sublimiores constat auctores quia quicquid dignitate rationis erigitur, mortis iniuria non prematur. Adde quod veritas absolute profitetur malis iuge supplicium, bonis perpetua gaudia se daturam, ut non sit fas cum haesitatione recipi, quod dignatur omnipotentis divinitas polliceri. Verum hanc immortalitatem animae non talem debemus advertere quae nullam recipiat passionem. Est enim mutabilitati obnoxia et maeroribus pervia, sed tamen inter quaevis taedia vel anxietates continuationis beneficio perseverat. Singulariter autem immortalis Deus est, singulariter iustus, singulariter potens, singulariter bonus, singulariter sanctus. Quoniam licet ista vel his similia hominibus vel angelis inesse dicantur, nulla tamen ad eius altitudinem reverendae potestatis attingunt. Omnes enim arduae virtutes in summitate illa plenissimae atque perfectissimae sunt quae creaturis universis ipsius largitate pro suo modulo conceduntur.
Nunc sciendum est haec immortalis anima quemadmodum degere sentiatur. Vivit in se post huius saeculi amissionem, non reflante spiritu sicut corpus, sed aequali mobilitate quae illi attributa est: pura, subtilis, cita, aeterna, videt, audit, tangit, ac reliquis sensibus efficacius valet; non iam ex partibus suis haec intellegens, sed omnia spiritaliter ex toto cognoscens. Alioquin absurdum est putare minus posse liberam quam mole brutissimi corporis ingravatam. Talia enim intellegere posse non dubium est et angelos et potestates aerias vel cetera quae sublimi atque immortali substantia constare noscuntur.
Reliquum est ut nunc obnoxiam mobilitati currenti ordine doceamus. Quis autem dubitet modo nos esse gaudio sublevatos, modo maerore deiectos, modo pietate mites, modo indignatione terribiles, nunc ad virtutes animos erigere, nunc iterum ad vitia declinare? alia tenaciter assumimus, alia oblivione respuimus; quod nunc placet, post displicet. Bonorum etiam sermonibus aedificamur, malorum collocutione destruimur, et quantum proficimus cum rectis, tantum deteriores novimus esse cum pessimis. Nam si nos unus rigor, unum propositum contineret, nec boni ex malis, nec beati ex improbis mutabilitatis beneficio redderemur. Sed ut causa varietatis huius evidentius possit agnosci, recordemur, ut dictum est, prudentiam non esse nobis immutabilem contributam; et ideo sapimus, cum divina illuminatione bene gerimus, atque iterum desipimus, cum delictis caligantibus obcaecamur. Affectio enim quae venit et recedit semper incerta est. Solus omnipotens Deus est, cui hoc est esse quod sapere, hoc est posse quod vivere, hoc velle quod facere, et merito, quando universa quae vere bona sunt non ad illum veniunt sed ab ipso procedunt.
Quapropter haec animae quam diximus origo: non intellegenda est pars Dei, ut quidam dementium irreligiosa voluntate putaverunt, quia convertibilis est; neque angelorum, quia carni sociabilis est, neque ex aere, neque ex aqua, neque ex terra, neque ex eis quae mutua complexione iunguntur; sed simplex et propria quaedam natura et ab aliis spiritibus discreta substantia, quam longe subtiliorem aeri et lucidiorem debemus advertere, quando istum vulgariter intuemur, illam vero condicione carnis aspicere non valemus. Hanc speciem naturalis mobilitas semper exagitat ad cogitationes suas comiter explicandas. Hinc est quod per quietem remissi, dum materia nobis fuerit solitae cogitationis abstracta, nec intenti ad cotidianas fuerimus sollemniter actiones, res varias, nunc falsis, nunc veris inspectionibus, somniamur. Parum est quod sopitis sensibus volatica imaginatione deludimur, dum frequenter etiam vigilantes a nostra contemplatione traducimur. Saepe enim cum nos in oratione magna intentione dirigimus, ludo nescio quo inspiratis subito cogitationibus amovemur, et ita provenit ut menti nescio quid adversum suggeratur quod dispositum non habemus. Constat ergo animam in hoc mundo instabili et variabili voluntate converti bonarumque rerum esse amissibilem ac receptibilem, nec uno semper voluntatis suae rigore subsistere, sed etiam contra dispositum suum multiplici se conversione mutare. Nec de illis sumus qui dicunt recolere magis animas quam discere usuales artes et reliquas disciplinas, cum et ad interrogata sint paratae, ubi potuerint intellectu perveniente contingere, et nova sic audiant quasi nihil ex eis ante didicissent.
Ecce gravida definitio illa iam foeta est, ecce in lucem (ni fallor) quae fuerunt clausa proruperunt. Non est quicquam de proposita complexione derelictum, cuius talis est disciplina ut id quod intendit, ita explicet atque determinet ut neque minus neque amplius aliquid dixisse videatur. Nunc ad substantialem eius qualitatem sollicitis sensibus accedamus, quam interrogationis vestrae tertium locum tenere memoramini.
V _______________
De qualitate animae
Qualitatem itaque substantiae huius auctores igneam esse dixerunt propterea quod mobili semper ardore vegetetur et iuncta corpori calore suo membra vivificet. Deinde quod cuncta caelestia flammeo referunt vigore constare, non isto fumeo, consumptibili, et temporali, sed ex tranquillo nutritore atque immortali. Hoc neque minuitur neque crescit, sed in susceptae originis dignitate iugiter perseverat. Quod ideo finiri nequit, quia nulla, ut corpus aliquod, elementorum diversitate concretum est. Unum enim atque simplex habere nescit adversum et ideo semper manet, quoniam in essentia sua non habet litem. Sicut immortalia cuncta creata dicunt quibus spiritalis est concessa substantia.
Nos autem lumen esse potius non improbe dixerimus propter imaginem Dei, quam inter conditiones rerum, quantum illi pro modulo suo necessarium fuit, decenter accepisse memoratur. Ipse enim Deus omnipotens solus habet immortalitatem et lumen habitat inaccessibile, quod super omnes claritates vel admirationes sanitas mentis intellegit, sed imago aliquam habet similitudinem; ceterum hoc lumen non potest habere quod veritas. Illud autem, quod ineffabile veremur arcanum, quod ubique totum et invisibiliter praesens est, pater, et filius, et spiritus sanctus est; una essentia et indiscreta maiestas, splendor super omnes fulgores, gloria super omne praeconium, quod mundissima mens et Deo dedita potest quidem ex aliqua parte sentire, sed idonee non valet explicare. Nam quemadmodum fas est sufficienter de illo dici qui creaturae sensu non potest comprehendi?
Egrediamur licet pietate nimia modum animae nostrae et immensa religione supra nosmetipsos alta cogitatione sileamus. Transeamus etiam potestates caelestium creaturarum profundeque tractemus qui sit qui tam magna una iussione, uno momento fecerit; tamen quicquid miramur, amplius est, quicquid sentimus, excelsius, dum ad illam imperspicabilem maiestatem mens humana non penetrat. Vna ergo ratio potentiae huius est venerari quod investigabilis est, non definitive quaerere qualis quantusque sit.
His itaque rebus edocti, lumen aliquod substantiale animas habere haud improbe videmur advertere, quando in evangelio legitur: lumen quod illuminat omnem hominem venientem in hunc mundum. Deinde quod in cogitatione positi, nescio quid tenue, volubile, clarum in nobis esse sentimus, quod respicit sine sole, quod videt sine extraneo lumine. Nam si ipsum in se lucidum non esset, rerum tantam conspicientiam non haberet. Tenebrosis ista non data sunt; omnia caeca torpescunt. Istius enim tam violenta sunt lumina ut etiam intueantur absentia. Quae tamen tunc multo clariores atque immutabiles efficiuntur, cum a Dei gratia bonis actibus non recedunt. Earum enim speculativa virtute multa atque ardua quae in arcano naturae recondita sunt inspici et comprehendi usu ipso certissimum est.
Nunc inspiciamus utrum formas animae habere credantur quas incorporeas esse iam diximus.
VI
_______________
Formam animam non habere
Prius scire convenit definitione maiorum formae ipsius veracissimam complexionem. Formam vero dico quae aliquod spatium linea lineisve concludit, et sic facile datur intellegi, si eam possunt animae suscipere quas spiritali certum est vigore subsistere. Nam cum omnis forma aut in superficie sit aut in corpore, superficies non nisi in corpore - corpus vero solidum atque palpabile - ab his autem rebus animam manifeste constet exceptam, residuum est ut formas animae nullatenus habere putandae sint sed infiguratae atque incorporales in sua qualitate permaneant.
Nec illud moveat quod apostolus de Christo Domino dicit: qui cum in forma Dei esset non rapinam arbitratus est esse se aequalem Deo, et cetera; ibi enim naturam vult intellegi. Ceterum incorporeus deus, qui ubique totus atque incomprehensibilis est, quam potuit habere formam? illud autem quod in evangelio legitur, post huius lucis occasum Abrahae sinibus egentem Lazarum fuisse susceptum, divitem vero flammis adurentibus aestuantem guttam postulasse unde eius temperaretur incendium, ideo intellegitur positum ut humani generis rerum ruinosa praesumptio quid formidare debuisset agnosceret. Ceterum nec ille lingua locutus est quam constat esse corpoream, nec ille digitos habuit unde cadentibus guttis incendium divitis temperare potuisset.
Nam et reliqua in hunc modum suscipienda sunt quae lectione simili continentur. Parum est enim quod de creatura ista memorantur ad consuetudinem humani generis instruendam. Ipsum quoque auctorem impassibilem, immutabilem, perenniter uno modo manentem, furere legimus, dormitare frequenter audivimus, non quod talia possint Domino convenire, sed ut res aliquae ex humana consuetudine facilius compendiosiusque noscantur. Sic animas, nobis informes, formas legimus frequenter accipere.
Solet etiam aliquos permovere si anima non habeat quantitatem, dum eam constet intra corpus hominis contineri; sed si definitionem veracissimam quantitatis revocemus in medium, quae res singulas breviter semper absolvit, facile nobis probata veritas elucescit. Sic enim arithmetici eam compendiosa veritate describunt: omnis quantitas aut de continuatis constat ut arbor, homo, et mons, aut de disiunctis ut chorus, populus, vel acervus, et his similia. Sed cum anima neque de continuatis, neque de disiunctis sit, quia corpus non est, clarum est eam quantitatem penitus non habere, sed ubicumque est, nec formam recipit nec habere nobis dicenda est aliquam quantitatem. Creatori tamen circumstantias earum et quantitates patere posse credendum est, quia omnia sub mensura, numero, et pondere creavit, et ipsi soli sunt nota vere, qui fecit ea, qui mira potentia ipsas quoque cogitationes nostras quasi res visibiles intuetur, qui innocentis sanguinem audit clamantem; ad postremum, qui novit omnia et antequam fiant.
Tempus est venire ad virtutes morales quae sunt ambiendae divitiae et revera pretiosus census animarum, quas graeci aretas vocant, quibus contra immunditiam corporalem suam nititur bona conscientia vindicare puritatem.
VII
_______________
De virtutibus eius moralibus
Primum adversum prava vel iniqua iustitiae munimen obiectum est cuius, ut veteres definire voluerunt, talis noscitur esse complexio. Iustitia est habitus animi, pro communi utilitate servatus, suam cuique tribuens dignitatem. Contra confusa et incerta prudentia utiliter adhibetur. Prudentia vero est rerum bonarum et malarum verax scientia. Contra adversa vel prospera remedialis opponitur fortitudo. Fortitudo autem est considerata periculorum susceptio et laborum firma perpessio. Contra delectationes igitur illicitas et voluptates fervidas moderatrix nobis temperantia suffragatur. Temperantia quippe est adversus libidinem atque alios non rectos impetus animi firma et moderata dominatio. His igitur munitionibus divina opitulatione concessis, velut quadruplici thorace circumdata, in hoc mundo mortifero salus animae custoditur nec potest a vitiis adiri quae tanta meruit tuitione vallari.
Sed hoc virtutum quadripertitum decus trina (ut ita dixerim) parte completur. Prima est contemplatio quae aciem nostrae mentis extendit ad res subtilissimas intuendas. Secunda, iudicialis quae discretionem boni malique rationabili aestimatione pertractat. Tertia, memoria, cum res inspectae atque deliberatae in animi penetrabilibus fida commendatione reponuntur ut, quasi in quodam conceptaculo, suscipiamus quae frequenti meditatione combibimus. Vestiaria nostra, cum fuerint plena, nihil capiunt; hoc thesaurarium non gravatur oneratum sed, cum multa condiderit, sciendi desiderio plus requirit. Tetigimus supradictas partes quasi harmoniam tricordem: tali enim numero delectatur anima; ipso noscitur gaudere divinitas.
Solent commovere aliqui subtilissimas quaestiones, dicentes: si divinitas perfectas et rationabiles animas creat, cur aut posito sensu vivunt infantes aut iuvenes inveniuntur excordes? sed quis non intendat animas parvulorum imbecillitate corporis nec officia sensuum nec ministeria posse explicare membrorum? ut si ignem angusto vase concludas, altum, ut illius moris est, nequit appetere, quia eum artissimum obstaculum constat operire. Tunc enim unicuique rei facultas sua videtur suppetere, cum illi nihil contrarium praevalet impedire. Sic stultis iuvenibus obviat quod aut imparilitate partium aut crassitudine humorum materni uteri vitio suscepto, anima inepta nimis habitatione deprimitur et vim suam exercere non praevalet, inconvenientis domicilii sede praepedita; quod stultis accidere hodieque conspicimus quos graeci niniones vocant. Nam ut de usuali quoque dicamus eventu, quam multi morbis accidentibus aut onerato cerebro aut praecordiorum stupore confusi acumen solitae sapientiae perdiderunt. Quanti etiam momentanea laesione mutati sunt? nam et ipse qui celeberrime sapiens habetur, copioso prandio refertus, quam facile in crapulam dilapsus obtunditur, ut virum illum prudentissime disserentem difficile vel vivum credas quem se nec movere posse conspicias. Unum tamen certissime scio, sapientes nimis felicissimos fieri qui misericordia Domini a talibus adversitatibus redduntur alieni.
Forte sint et aliae causae quae rationabili animae ad motus proprios explicandos adversum ire videantur. Ceterum animae nec crescunt cum parvulis nec fatuis aliae varia discretione tribuuntur, sed sicut immortalitatem iugiter sumunt, ita et rationales esse generaliter sentiuntur. Parvulis enim ratio crescit longa meditatione, non anima. Nunc ad reliqua currente ordine transeamus.
VIII
_______________
De virtutibus eius naturalibus
Virtutes animae naturales quinquepertitas veteres esse voluerunt. Prima est in utraque parte sensibilis quae nobis tribuit intellegentiae sensum per quam omnia incorporalia varia imaginatione sentimus. Facit etiam corporales vigere sensus, id est, visum, auditum, gustum, odoratum, et tactum quo dura et mollia, lenia asperaque sentimus. Secunda, imperativa quae iubet organis corporalibus motus diversos quos implere decreverit, hoc est, transferri de loco ad locum, voces edere, membra curvare. Haec exempli causa posuimus ut in his similia dixisse videamur. Tertiam, principalem, cum ab omni actu remoti, in otium reponimur et, corporalibus sensibus quietis, profundius aliquid firmiusque tractamus. Hinc est quod aetate maturi melius sapere iudicantur quia, senescentibus membris et corporalibus sensibus mollitis, pro maxima parte in consilium transeunt. Ubi dum mens amplius occupatur, robustior virtute adunationis efficitur, sed iterum desipiunt, cum nimia debilitate deponuntur, quoniam datum est animabus ad tempus suorum sequi corporum necessitates. Quartam, vitalem, id est, calorem animi naturalem, qui nobis propter suum fervorem moderandum aut auras aetherias hauriendo atque reddendo vitam tribuit et salutem. Quintam, delectationem, hoc est appetitum boni malique quem sub iucunditate animus concupiscit.
Ecce iterum quadripertita subdivisione ad sustentationem corporis explicandam pars ista refunditur. Prima est attractiva, rapiens de naturali quod sibi necessarium sentit. Secunda, detentoria, assumpta retinens donec ex his utilis decoctio procuretur. Tertia, translativa quae accepta in aliud convertit atque transponit. Quarta, expellitiva quae, ut natura fiat libera, sibi nocitura depellit.
Solvimus, ut datum est, quasi alium nodum, inclinavimus velut sextum collem, ut, difficultatis cacumine deplanato, inoffense ad reliqua gradiamur. Nunc ad originem animae quoniam difficultatibus plena est cautissime veniamus.
IX
_______________
De origine animae
Legimus in conditione rerum mox de limo terrae corpus effectum est, et statim Dominum insufflasse factumque esse adam in animam viventem. Insufflavit enim dictum est ad exprimendam operis dignitatem, ut agnosceretur aliquid eximium quod eius ore prolatum est. Ceterum hoc significat insufflatio eius quod mandatum et iussio. Nam insufflare quemadmodum potest qui neque spiritum resolvit neque buccas habet quae constat esse corporea? hoc nonnulli secuti dixerunt, mox ut semen humanum coagulatum fuerit in vitalem substantiam, ilico creatas animas corporibus dari discretas atque perfectas. Medendi autem artifices quadragesimo die humanum ac mortale pecus animam dicunt accipere, cum se in utero matris coeperit commovere. Opinione quoque fertur aliquorum quod creator ille potentissimus, sicut de corpore nostro semen carnis educit, ita et de animae qualitate animam novam posse generari, quatenus originalis illius peccati, quod catholica confitetur ecclesia, per traducem delicti rea possit ostendi, nisi dono fuerit baptismatis absoluta. Nam quemadmodum infans qui peccandi non habet votum, reus debeat ullatenus inveniri, nisi aliqua ratione in ipsa origine animarum culpa videatur esse transfusa? unde pater augustinus, religiosissima dubitatione laudandus, nihil temere dicit esse firmandum, sed in ipsius esse secreto sicut et alia multa sunt quae nosse non potest nostra mediocritas. Hoc autem veraciter fixeque credendum est, et Deum animas creare et occulta quadam ratione iustissime illis imputare quod primi hominis peccato tenentur obnoxiae. Melius est enim in tam occultis causis confiteri ignorantiam quam periculosam assumere fortassis audaciam, cum dicat apostolus: quis enim cognovit sensum Domini aut quis eius consiliarius fuit? et iterum: ex parte scimus et ex parte prophetamus.
Sed quoniam in hunc locum tenor nos disputationis adduxit ut animas reas per traducem peccati generaliter esse diceremus, convenit animam Christi Domini in medium deducere ne quis calumniosa intentione perversus simili eam putet condicione constrictam. Audiamus igitur originem eius sanctae mariae semper virgini digno praecone fuisse prophetatam. Ait angelus: spiritus sanctus superveniet in te et virtus altissimi obumbrabit tibi. Propterea quod nascetur ex te sanctum vocabitur filius Dei. Quis, rogo, in hac maiestate nascendi aut originalis peccati credat esse culpam aut profanam aliquam carnis suspicetur offensam? absque peccato sine dubio venit qui erat omnium peccata soluturus. Conceptus mystico inspiramine, natus ex virgine, nihil de adam traxit qui ut malum adae vinceretur advenit. Funis ille longissimus quo nos ligabamur abruptus est. Torrens qui nos rapiebat ibi siccatus est. Iura sua mors perdidit, dum condicio nostra vitam redemptoris accepit. Nam primus homo posteris transmisit exitium; veniens Christus Dominus credentibus contulit regna caelorum. Per istum enim reparat amissum statum qui per illum perdiderat meritum. Natus in gloria, conversatus sine macula, quid potuit de illo trahere quem contraria venit actione destruere? sanctae origini vita sancta respondit. Qui sine peccato est genitus, nulla est mundi labe superatus. Suscepit verum hominem natura, non vitiis. Respuit quod protoplastus deliquit et assumpsit hominem purissimum quem creavit, non peccatum suscipiens, sed carnem peccati sine aliqua iniuria pollutionis assumens.
Suavis quidem nimium mihi facta digressio est, dum suspiciones improbas amovere contendo, sed dum ad aliud tendimus, hinc dicere multa non possumus. Restat nunc ut ordinem et propositum persequentes de sede animae dicere debeamus.
X
_______________
De sede animae
Quidam sedem animae, quamvis sit corpore toto diffusa, in corde esse voluerunt, dicentes quod ibi purissimus sanguis et vitalis spiritus continetur ut inde etiam cogitationes sive malas sive bonas exire confirment; quod animae virtutem operari posse non dubium est. Plurimi autem in capite insidere manifestant, si fas est cum reverentia tamen dicere, ad similitudinem aliquam divinitatis, quae licet omnia ineffabili substantia sua repleat, scriptura tamen caelos insidere confirmat. Dignum enim fuit ut arcem peteret quae se noverat caelesti operatione sublimen et tali loco prae ceteris versari unde reliqua membra debuissent competenti regimine gubernari. Nam et ipsa figura capitis sphaeroides pulcherrima est in qua sibi immortalis atque rationalis anima dignam faceret mansionem.
Certe corporalia videamus. Ignis iste mortalis semper tendit ad summum et quod habet subtilissimam naturam ad superiora sine dubitatione festinat. Sunt et aliqua huius credulitatis indicia. Nam cum medendi peritissimi testam capitis humani gravissima percussione confractam in soliditatem pristinam revocare contendunt, membranam qua teneritudo cerebri communitur, cum a sanguinea faece detergere cupiunt, frequenter attingunt. Quae statim ut tacta fuerit, in tantum stuporem homo pervenit ut vel percussus alibi graviter sentire non possit. Sed mox iterum ut se manus a cerebri impressione suspenderit, ad intellectum consuetudinarium redit, vocem sensumque recipiens, quid de ipso iam agatur agnoscit. Quod in aliis quoque membris non probatur accidere, quamvis immanium vulnerum foveis excaventur. Additur etiam quod et sano corpori ad hanc rem pertinentia non minima signa proveniunt. Nam cum fuerit aliquis nimia indignatione flammatus animumque suum aestu cogitationis accenderit, non fluctu viscerum, non pectoris commotione vexatur, sed statim capitis dolore percutitur ut illic videatur anima fatigationis signa reliquisse ubi magna visa est virtute contendere. Ibi etiam fieri absolute sentimus animae nostrae quosdam fluctus, quosdam impetus grandiores, ut ante oculos nostros veniant quae absentia nullus ignorat. Tendimus quidem vigorem animi in diversas partes multasque regiones et phantastica imaginatione ad capitis nostri iudicium perducitur quod per diversas mundi partes cognoscitur exquisitum. Denique oculos nostros defigimus omnino cogitantes, aurium sensus obstruitur, gustus cessat, nares vacant, lingua non habet vocem, et multis modis per talia signa cognoscitur anima in suis quodammodo cubiculis occupata. Haec ergo, ut putatur, in edito constituta quasi pro tribunali sedens, appetitorum suorum noscitur esse moderatrix, boni malique iudex, ambigua discernens, noxia respuens, cum tamen ei gratia divinitatis infulserit.
Fuit quidem in primo homine beatitudo naturalis, arbitrii liberi potens et inviolata sententia, sed infelici transgressione deceptus, diabolica fraude perdens quod posteris traditurus acceperat, ad nos transmittere non potuit quod amisit. Inde propagatus interitus, inde humani generis nutrita defectio, inde ignorantia rationi contraria, inde noxiae curae, inde paenitenda consilia, inde obscurata cognitio, turpe desiderium, iustitiae neglectus; inde mille criminum lapsus et plura nobis cum pecoribus communia quae divinitas fecerat esse discreta. Praenuntiat enim, pro dolor, nobis solis discessio serenitatis adventum, futuras tempestates ventorum commotione dinoscimus, venturam saeculis ubertatem temporum ratione colligimus, laetitiam nobis interdum ignari animi praesagatione promittimus; sed quid tale ignorare potuisset anima, si eius fuisset dignitas custodita? depressa est iuste ad ignorantiam quae scire voluit contumaciter vetita. Modo enim signis aut coniecturis sapit aliqua quae sine labore nosse potuit universa. Illud tamen, sancta conversatione purgata, divinitatis auxilio recepit quod insidiis decipientis perdidit; illuminata videt a creatore quae fuscata non potest a semetipsa cognoscere.
Narrata sunt de anima quanta probantur esse concessa, sed convenit ut et de eius templo dicamus, quoniam illa imago Dei non patitur ut corpori deformi coniuncta esse videatur.
XI
_______________
De positione corporis
Procerum animal et in effigiem pulcherrimae speculationis erectum ad res supernas et rationabiles intuendas, cuius harmoniaca dispositio ingentia nobis sacramenta declarat. Imprimis caput nostrum sex ossibus compaginatum in similitudinem caelestis sphaerae rotundae concavitatis formatum est, ut senarium illum perfectissimum numerum sedes nostri cerebri, in cuius organo sapimus, contineret.
Hinc oculi, quasi sacrorum testamentorum pulcherrima duo volumina, collocantur ad quorum similitudinem omnia nobis combinata descendunt, ut aures, nares, labra, bracchia, latera, crura, tibiae, pedes. In hac enim mystica dualitate compago totius corporis continetur, et sicut illa testamenta ad unum respiciunt, unum sapiunt, ita haec officia in unam se convenientiam operationemque coniungunt.
Sed licet haec parilitas pulcherrima se distributione consociet et alterutrum sibi mutuetur ornatum, sunt etiam singularia in medio constituta ne in unam partem praeiudicialiter vergentia alteram competenti decore nudarent: nasus, os, guttur, pectus, umbilicus, et genitalium virga descendens, quae laudabilia et honora monstrantur quando in medio locata consistunt.
Capiti autem nostro, quod sensus capit universos, recte cervix quasi quaedam columna supponitur, docens nos religionem sanctam in unam fidei consistere validissimam firmitatem. Lingua quoque, vocis nostrae decentissimum plectrum, data est ad sermonum nostrorum convenientiam temperandam ut nos articulata verba ab animalium confusione distinguerent. Nec illud videatur incassum quod uni gutturi duae serviunt digestiones, scilicet ut omnis intellectus prudentis animae, quasi cibus acceptus et rationis calore decoctus, per gemina testamentorum itinera competentibus tractatibus explicetur. Et quoniam neque cornu neque dente neque fuga, sicut alia animalia, corporis humani forma se praevalet vindicare, robustus illi thorax bracchiaque concessa sunt ut illatam iniuriam manu defenderet et obiectu pectoris quasi quodam clipeo vindicaret.
Genitalia vero nostra in magnum mysterium quis dubitet attributa? unde, praestante Deo, hominis reparatio fecunda procedit, unde mortales nesciunt habere defectum, quando personis pereuntibus genus noscitur posse servare continuum. Decorum membrum si non fuisset turpi libidine sordidatum. Quid enim illo pretiosius esset, si inde humanum genus sine culpa descenderet? sic omnia praeconialia creata sunt, si peccatis polluentibus non redderentur obscena.
Hoc autem corpus animatum quinque sensibus administratur ac regitur, qui, licet sint communes cum beluis, a nobis tamen rationabili iudicio melius distinguuntur atque complentur. Primus eorum visus est qui aere illuminato colores respicit corporales et in eis suas proprietates agnoscit. Aspectus enim est, ut veteres definire maluerunt, vis animae spiritalis, egrediens per oculi pupillam, res non adeo longinquas attingens, sed ad quas potuerit pervenire diiudicans, illud videns ad quod destinatur ut videat. Nam si de interioribus suis oculi viderent, et se ipsos sine dubitatione conspicerent. Hoc etiam pater sensit Augustinus. Secundus auditus est qui concavis ac cocleatis auribus sonos accipit, aeris verberationes concrepantes, ratione diiudicans quid sit auditum. Tertius odoratus est qui diversos odores assumens, vim redolentium corporum, quasi quodam invisibili fumo naribus suscepto, competenti aspiratione perpendit. Quartus est gustus quo multarum rerum saporem palati diiudicatione cognoscimus. Quintus est tactus qui etiam cunctis membris communiter noscitur attributus. Elegantior nobis in manibus est quae singulariter datae sunt ad multas cogitationes nostras communiter explicandas. Altera enim per illas evenit firmiorque memoria; nam quod oblivisci possumus istis scribentibus sine labore retinemus. Haec sunt diversarum artium opifices et paene totius nostrae operationis effectus. Nam quid prodesset sensum aliqua facienda concipere, si haec laboriosa manus non probaretur implere? nec illud arbitror praetereundum quod pedes nostri manusque denaria digitorum quantitate formantur ut cursus vitae nostrae atque operatio sacramenta caelestis decalogi contineret ne praeter legem Domini aut cogitare aliquid aut agere deberemus.
Facies ipsa quemadmodum prudentiae suae patefacit indicia? in effigiem nostram exeunt occultae cogitationes et ex hac parte cognoscitur qualis intus animus voluntasque versetur. Vultus siquidem noster, qui a voluntate nominatur, speculum quoddam est animae suae et quod substantialiter non cernitur per eius habitum evidentissime declaratur.
Quanta possint de eius membris reliquis dici? cur triginta duobus dentibus gingivarum nostrarum ordo clavatus est? quare cervix nostra septem nodis spina viginti tribus spondulis colligetur? costae viginti quattuor radiis pro viscerum defensione flectantur ne teneritudo illa interaneorum importuna facillime laederetur iniuria. Nervi quam congrua dispersione corpus omne contineant! quomodo venae nutribili sanguine competenter irrigent membra? quemadmodum ossa nos medullata corroborent? cur unguibus nostris commune sit iugiter crescere cum capillis? quam decore, quam utiliter, carnes nostras vestiat cutis ut nec humor internus turpiter defluat nec pulchritudo colori subducta venustate dispereat!
Sed cum membra singula diversa corpori praebere videantur officia, aliudque nobis sublime, aliud mediocre, aliud sit in ultimo constitutum, in tantam complexionis gratiam convenerunt ut omnia sint necessaria, omnia probentur accomoda, sicut apostolus ait, cum ecclesiam Dei studio caritatis adunaret: non potest dicere oculus manui: non es mihi necessaria. Aut iterum caput pedibus: non desidero operam vestram. Sed multo magis quae videntur membra corporis infirmiora esse, necessaria sunt, et quae putamus ignobiliora esse corporis, his honorem abundantiorem circumdamus. Deus enim ita temperavit corpus atque distribuit ut membra se mutuis adiutoriis indigerent.
Sed hoc propter nimiam prolixitatem in summam dictum abunde sufficiat, nullum corporale animal in tantam mysteriorum significationem fuisse formatum. Debuit enim consilio summo fieri quod videbatur rationabili animae coniungi. O summi opificis creatura mirabilis quae sic humani corporis lineamenta disposuit ut si primi hominis non esset peccatis gravantibus onerata, magnis muneribus non fuisset exuta. Qualia enim meruit tunc libera habere quae nunc tot bona noscitur retinere damnata? verum ista caro, quamvis diversis vitiis appetatur, multisque vulneribus lacerata subiaceat, ipsa tamen est quae caeleste psalterium canit, quae gloriosos martyres facit, quae conditorem suum visitata promeruit, quae ipsam quoque vitalem crucem sancti redemptoris accepit; merito iam spiritalis futura creditur quando et hic mortalis tanto munere perfuncta gloriatur. Sic enim ista magna quidem natura sed originali delicto peccatis cotidianis obnoxia, ieiuniis, elemosinis, assiduisque orationibus divina se suffragatione componit, sic emundatis sordibus peccatorum, lucidam praeparat mentem ut suum suscipere mereatur auctorem, fidei templum quae se criminibus non concessit hospitio. Credo divina miseratione provisum ut corpus subderet animae, animam sibi, totumque salutariter ad Deum respiceret creatorem.
Peractis his quae dicenda fuerunt, congruum videtur de animarum signis indiciisque disserere, quia licet earum substantia una esse videatur longe tamen disparibus qualitatibus segregantur. Ac primum dicam quemadmodum malorum hominum consuetudo moresque declarentur, quatenus quos interius videre non possumus, quibusdam indiciis extrinsecus approbemus.
XII
_______________
De cognoscendis malis hominibus
Omnes igitur animae sine recta fide teterrimae sunt, ut philosophorum quae non creatoris legem sed humanum potius sequuntur errorem, et quamvis doctores videantur esse moralium et se disciplinarum cotibus nitantur abstergere, superstitionis tamen aerugines non declinant. Qualis enim dementia est illum colere quo melior est et credere praestare posse qui sibi non praevalet subvenire? nihil enim cuiquam prodest vitasse noxias cupiditates, enervatam non amasse luxuriam, deceptricem fugisse fallaciam, alienum se a terrenis vitiis effecisse, quia necesse est laboret incassum qui remuneratorem bonorum omnium sibi reddit infensum. Cuius enim praeceptis oboediet, si latorem legis ignoret? graditur sine via, respicit sine lumine, cogitat sine sapore, currit veloci gressu nec reperit ad quod pervenire disponit.
Hi possunt ad praesens florere, sed fructum non probantur inferre, quia gratia eorum non in radice viguit sed in foliorum se tantum ostentatione iactavit. Nam et illi in eadem parte sunt qui, etsi recte credunt, foedis tamen sceleribus polluuntur; quoniam cum se gravibus peccatis conectunt, a creatore dissolvunt. Tunc immortalis anima fit mortua tenebris suis; incipit amare quod pereat, incipit odisse quod vivit, virtutes odit, vitia semper affectat in lamentabili obscuritate fuscata; rationem mundissimam non habet quia in gurgitem se perversitatis immersit; mox antiquo hoste captiva, ad vitia praeceps agitur et per corporis illecebras sumit de eius obnoxietate victorias. Est enim aegra et peccati semper anxia; ipsa se condemnans quam nullus accusat, ut merito mors vitalis ac vita mortalis talibus provenisse dicatur. Hanc si miserator ille respexerit oculumque mentis corporeis excessibus obcaecatum fuerit illuminare dignatus, ad liberatricem paenitudinem trahit, evadendi donat effectum quae pereundi primitus videbatur habuisse desiderium. Tunc felicior, cum fleverit, tunc celsior, cum se prostraverit; lacrimis reparat quod gaudendo perdiderat, et quae ad hostem voluptatibus invitata pervenit, ad salutarem Dominum prosperrime contristata festinat.
Sed quamvis eas non sit fas hominibus intueri, tamen evidentibus indiciis suas qualitates aperiunt ut et illos possimus advertere de quibus aliquid non probamur audisse. Malis nubilus vultus est in qualibet gratia corporali; maesti etiam cum laetantur, agunt unde paulo post paeniteant. Deserti impetu voluptatis suae, subito in tristitiam redeunt, oculi interdum super quam necesse est commoventur. Iterumque cogitantes infixi sunt, incerti, vagi, fluctuantes, ad omnia trepidi, de cunctorum voluntate suspensi, curis anxii, suspicionibus inquieti, aliena de se iudicia sollicite perscrutantur quia dementer propria perdiderunt; quaerendo vitam calamitatem infernae mortis incurrunt, et dum lucem temporalem avide cupiunt, tenebras perpetuae noctis acquirunt. Relationes suas inexplicatas saepe derelinquunt, saltu quodam ad aliud transferuntur, cum nihil agant semper eos aestimes occupatos. Formidolose vivunt etiam cum nullius insecutione vexantur. Poena illis est conscientia sua et a se omnia sustinent, cum ab aliis gravia nulla patiantur, eorum et ipse odor acerbus est, nisi cum suavissimis inhalationibus superstites condiuntur. Necesse est enim ut odore delectetur peregrino qui offenditur proprio.
Veniamus ad sanctae trinitati fideles animas quae praedicatam retinent apostolicam disciplinam et in gloriosissima voluntate constantes revera similitudinem supernae servare probantur imaginis.
XIII
_______________
De cognoscendis bonis hominibus
Sanctarum igitur animarum et in ista communi vita magna iam virtus est. Nam carnem expugnatricem humani generis per quietem debellant, victrices sui sunt dum studendo conscientiae vivo corpori mortem delectantur infligere. Vae autem carni quae hic superata non fuerit! nam quae in hac conversatione vincitur illic sine dubio coronatur.
Vir denique fixus, purus, innocuus, omnes laudat, se semper accusat, et cum placeat universis, sibi soli displicet. Nimia enim magnitudo est suam intellegere parvitatem, nec praevalet hoc nosse, nisi cum iam coeperint divina patescere. Hi tantum expeditius ad superna volant quantum se onerosius in humana conversatione castigant. Imperant corpori quia famulantur auctori, et dum se exiguos cognoscunt, ad culmen magnae perfectionis evadunt. Nullum laedere cupiunt, laesi semper ignoscunt; caritatem et illis impendunt qui eos scelerato odio persequuntur.
Tales animae, Domino praestante, etiam noxiis spiritibus imperant, et illi quos mundus patitur infestos, a creatura minore superantur. Adhuc in corpore positae fortiores sunt angelis malis, adhuc inditae carni iubent potestatibus aeris; quorum temptationibus non cedunt, eis divina virtute dominantur. Istae enim immortales proprie sunt dicendae, quas nulla paenitudo discruciat nullus maeror affligit, quae sibi nequeunt reputare quae probantur existere. Inopia ditescunt, carceribus laetae sunt, et inter haec iure secunda illis oboediunt quia semper bonos sequuntur. Contra persecutores fortiore semper eriguntur audacia, quando finis lucis illis principium est bonorum, et in aeterna beatitudine recipiunt quod in temporali conversatione gesserunt.
Sic sanctorum animae adhuc in isto saeculo commorantes, dum longa sint habitationis contrarietate districtae, tamen bonis angelis videntur esse concives, etiam ex magna parte consortes. Moyses enim per maria terrenum iter aperuit, aquarum domicilia siccis pedibus transmeavit, et tam magni fluctus, quasi latere utroque constructi, in speciem rupis peregrina soliditate riguerunt. Meruit helias ne plueret, obtinuit etiam ut se desideratus imber effunderet, et unus homo beatis supplicationibus egit quod generalitas, cum suspenderetur, impetrare non meruit. Istis enim qui se caelesti conversatione mundificant virtus superna miseratione conceditur quam homo propter originale vitium habere non potest cum creatur. Per mundum transeuntes maiestati semper affixi sunt, quibus tam assidue praestantur magnalia ut paene iure desinant esse miracula. Heliseus discipuli sui oculos caelestem militiam non videntes aperuit, exercitus hostium caecitate percussit. Ademerunt nonnulli flammis incendia, vitalem calorem frigidis cadaveribus reddiderunt. Leones feroces ad sepeliendum corpus convenire fecerunt et in vicem ratis homines legimus vexisse crocodillos, liquorem converterunt in duritiam silicum, latices iusserunt manare de siccitate saxorum, illaesis vestibus prunas accepimus fuisse portatas; ambulare claudum, solem praeceperunt stare celerrimum. Humano verbo facta est naturae diversitas, et in tantam gratiam sunt recepti ut et ipsis potuisset famulari quod servire mundus mirabatur auctori.
Quid iam de imperio vocis dicamus, quando et vestis eorum tacta effectum sospitatis attribuit et apostolici umbra corporis periculum mortis exclusit? sic abundantia meritorum et per illud videbatur sanare quod constat substantiam non habere. Talis anima absolute sentitur, etiam cum eius existentia non videtur.
Hilaris illi semper vultus est et quietus, macie validus, pallore decoratus, lacrimis assiduis laetus, promissa barba reverendus, nullo cultu mundissimus; sic per iustitiam mentis de rebus contrariis redduntur homines pulchriores. Oculi laeti et honeste blandi, sermo veriloquus, bonorum pectorum penetrabilis, cupiens amorem Dei omnibus suadere quo plenus est. Vox ipsa mediocris nec debilis vicino silentio nec robusta clamore dilatata, asperitate non frangitur, accedentibus gaudiis non movetur; moribus vultuque unus est. Templum sanctum, domicilium virtutum, cuius ora se nequeunt immutare dum semper probantur studere constantiae. Gradus quoque ipsius nec tardos conspicit nec veloces, nullum propter semetipsum videt, nulli propter alterum parcit, suasor recti sine arrogantia docens, cum humilitate liber, cum caritate districtus, ut tam grave sit illum deserere quam invitum est ab ipsa quoque vita discedere. Amator salutiferi secreti ubi nulla libidine sauciatur, contentione nulla succenditur, superbia non inflatur, invidiam non habet fratrum, nulli loquitur quod paeniteat, nil audit absurdum. Multa turba vitiorum sine certamine vincitur quando solitudo grata suffragatur. Tunicam postremo suam, quamvis more cutis una sit, suavissimis implet odoribus; fragrat, quod divitis indiae pigmenta transcendat. Agnoscitur in illis humanum corpus habere aromata sua, scilicet dum nulla crapulatione distentum, nidores non exudat acerrimos. Facile est advertere quem superna potentia dignatur invisere. Nam et ipse quoque animus noster mox gaudet ad talem et non admonitus intellegit quem caelesti inspiratione cognoscit.
Verum haec in sexu validiore non adeo miranda sunt. Quis autem digne sufficiat virginum ac viduarum maximas explicare virtutes quae sic ad praecepta Dei sancto amore rapiuntur ut et magnae patientiae se vigore discrucient et ad martyrii coronam victa carnis infirmitate perveniant?
Locuti sumus multa de anima; diximus etiam de corpore nostro quae visa sunt. Tendamus nunc acies mentis in futuras retributiones. Convenit enim ut postquam se creatura cognovit, ad creatorem suum pura mente festinet.
XIV
_______________
Quid agant animae post hanc vitam
Quaeritis forsitan post hoc saeculum animae nostrae quid agant qualesque permaneant. Respondemus ut diversa lectione collegimus. Mors est animae corporisque facta resolutio, vitae huius absentia, carnis desideria vel necessitates prorsus ignorans. Nam cum fuerimus hac luce imperio creatoris exuti, simul corporis appetitiones et imbecillitates amittimus. Non enim ulterius labore frangimur, non cibo reficimur, non ieiunii diuturnitate quassamur, sed in animae nostrae natura iugiter perseverantes, nihil boni malique faciemus, sed usque ad tempus iudicii aut de praeteritorum actuum pravitate maeremus aut de operationis nostrae probitate laetamur. Tunc autem recipiemus factorum omnium plenissimum fructum, quando voce Domini aut repudiati fuerimus aut ad regnum perennitatis admissi. Hanc igitur mortem in ista vita paene quietus somnus imitatur quando saeculi istius desideria ambitumque deponit, et quicquid hic agitur tranquillus animus sopore mentis ignorat.
XV _______________
De futuro saeculo
Nam dum corpora sexus suos die resurrectionis in illa celeritate qua sunt omnia creata receperint, quae erit calamitas miseris in aeternum cruciari numquamque deficere? ita enim perpetuae poenae traditur ut infauste semper existere comprobetur: dolor sine fine, poena sine requie, afflictio sine spe, malum incommutabile. Sic enim varietas vitiosa punitur ut eius damnatio nullatenus immutetur. Miserrimi omnium et perdendo quod diligunt et iugiter patiendo quod nolunt: aevum sine dulci vita, mors sine remediabili fine, civitas sine laetitia, patria exosa, amara domicilia, coetus tristium, turba lugentium; et quod supra omnes confusiones deterius est, illos ibi se cum torqueri posse cognoscunt quos decepti numina crediderunt. In ipso tamen supplicio pro meritorum qualitate diversitas est; nam et distans beatitudo bonos continet et impios dispar poena constringit. Aetas plane omnibus una atque perfecta futura est. Nam quemadmodum ibi erit minor ubi non crescitur, aut quare senex ubi non deficitur? mutabilitates istae ad interitum tendunt, unum est quodcumque perpetuum est.
Ex hoc igitur quasi vasto flumine quidam videtur rivulus altercationis exire, si iugi poenae concedatur aeternitas, dum consumptio vix substantiam permittat existere quam nullo se tempore permittit reparare. Sed istud omnino superfluum est in causarum perennium ratione cogitare. Nam et talis esse poena potest quae torqueat, non imminuat; et talis substantia quae sensum doloris augeat, non defectum mortalitatis incurrat. Ipsa denique anima nostra quantis hic cruciatibus afficitur, cum tamen non solvatur! montes quoque nonnulli quam nimio torrentur incendio, et tamen inter flammas suas stabiles perseverant! salamandria incendio reficitur et ignis calore reparatur. Vermiculi quidam aquis aestuantibus nutriuntur. Sic istis dat victum quod aliis minatur interitum. Quod si inter has mortales materias talia nos exempla corroborant, quid de illa aeternitate credendum est ubi mortalem non invenit quem poena consumat? erit ergo miseris conflagratio inextricabilis et aeterna combustio.
Bonorum autem dona quis dubitet esse perpetua, cum se cognoscunt laetitiam percipere et ulterius tristitiam non timere, mereri gaudium quod norunt esse continuum? illic animus sua prospera non pavescet sed exultationem propriam semper retinet in aeternum cogitata prosperitas. Advertunt enim beatitudinem suam in summa esse securitate, cum se intellegunt iam non posse peccare. Nulla ibi iam quatitur varietate nostra securitas; fixa mens non nutat, non fluctuat, non movetur, et in tanta pacis stabilitate defigitur ut nihil aliud praeter illam contemplationem vel quaerere vel cogitare patiatur. Sic provenit semper quod libeat quando non erit quod paeniteat. Vacabimus ibi, si tamen creatoris munere concedatur, non torpore desidiae resoluti, sed ad gratiam perfectionis intenti. Sensus noster complebitur puritate mitissima; tranquillum erit omne quod volumus, sine cogitatione sapiemus, sine errore sentiemus. Malum iam nec ab alio capietur nec extra voluntatem generabitur.
Habebimus hanc esuriem quae delectet, habebimus hanc assiduitatem quam mens fastidire non possit, iugiter amando creatorem semperque eius gloriam suaviter contuendo. Non ibi molesta taedia praegravabunt, non varietas imbecilla confundet, quando talia sunt quibus afficimur ut nullum in eis finem optare patiamur: quies operosa, opera quieta, animi indefecta unitas. Tunc enim divinae sapientiae agnitione complemur, nec rerum veracissimus intellectus disciplinis onerosis imbuitur sed inelaborato mentis lumine declaratur. Ibi numerus quantus est notus efficitur, ibi linearum discretio absolute conspicitur, ibi convenientia musicae patet, ibi astrorum motus visuali cognitione certissimus est, ibi veritas superna videndo nota est; Dei sapientiam contuebimur, qua maiestate singula quaeque disponat. Ibi videbimus quam irrite acatholicis lacerabatur ecclesia. Ibi eam conspiciemus in vestitu deaurato astare a dextris sponsi et regis sui. Ibi cognoscemus quanta fuerit sub sole vanitas vanitantium. Ibi revera cernemus quam salubriter monebamur Dominum Deum tuum adorabis et illi soli servies; cui omnia comparata vilissima sunt, qui numquam aliter fuit, numquam aliter erit, cum quo esse nemo nisi feliciter potest, sine quo esse nemo nisi infeliciter valet. Sic dum talis agnitio ab anima rationali et iam purgata revolvitur, inveniri ab ea non potest quod amplius expetatur.
Opinari quidem possumus spiritalis homo quarum causarum delectatione saginetur, sed quis sit ille suavitatis modus, sicut legitur, nec mente potest intellegi nec sermonibus explicari. Felices qui habent omnia quae volunt et nulla adversitate quatiuntur. Ibi enim caro animaque aeterna pace compositae nequeunt inter se sentire contraria, ibi erunt artus qui spiritali consensu ornent, non concupiscentia carnali degenerent, ibi denique caelesti sobrietate fulgebunt, non autem mundanis cogitationibus ebriae polluentur. Domicilia plane eorum, ut putamus, in supernis erunt et terras non appetent quarum usum necessarium non habebunt.
Quocirca non erit permixta, sicut in hoc mundo, habitatio, sed sequestratim ab impiis electi magna locorum qualitate et regione dividentur. Civitas caelestis, mansio secura, patria totum continens quod delectet; populus sine murmure, incolae quieti, homines humanarum rerum indigentiam non habentes, ubi nullum avida molestat esuries, nullum morbida aegritudo consumit. Nullus probatur liberam erubescere nuditatem nec quemquam gravia frigora contristant, non aestus anhelum corpus exurit, nullus reparatores appetit somnos ubi nemo cognoscitur esse lassatus. Omnia blanda, omnia suavia, cuncta tranquilla, quando et ipse mundus noxiam deponens intemperiem habebit saluberrimam perpetuis saeculis unitatem.
Erit etiam illic dies continua et serenitas aeterna. Sol ibi quidem nulla nube fuscatur sed omnia de auctoris gratia plus lucebunt. Ibi enim beatis talis splendor mentis est et lumen intellegentiae ut ipsum, ut dictum est, sicut in maiestate sua est, mereantur conspicere creatorem. Quocirca libris veterum rationabiliter commonemur quod pars illa emundata atque meliorata divino munere veraciter speculetur auctorem, quae eius nihilominus portat imaginem. Inde denique videbimus unde credimus, et ex ea parte illud summum, eximium, singulare contemplabimur unde utique meliores sumus.
Globus iste solis cum hic serenus infulserit, quemadmodum animi nostri sensa permulcet! lumen quoque terrenum, quanta nos implet gratia cum videtur! aspecti flores gratissima nos iucunditate reficiunt; terram viridem, mare caeruleum, aeris puritatem, stellas micantes eximiis nunc delectationibus intuemur. Quod si magnam praestant dulcedinem, cum ad obtutus nostros venerint res creatae, quid illa maiestas tunc visa conferre creditur cui nihil simile reperitur?
XVI
_______________
De Deo
Tunc perfecte cognoscemus quod modo salutariter credimus. Nec enim aliter animadvertere merebimur, nisi nunc quae sunt vera fateamur; hoc est, coaeternam, incommutabilem, distinctam personis et inseparabilem trinitatem, replentem omnia simul substantiali virtute sua, unum triplex trinumque simplicabile, parilitas in omnipotentia, aequalitas in caritate, unitas in natura. Haec excellenter et singulariter simul iudicat iustitia sua, simul parcit pietate sua, simul cooperatur virtute sua. Potestas incomprehensibilis, beatitudo mirabilis ex qua beantur quaecumque beata sunt, vivificantur quaecumque viventia sunt, continentur quaecumque subsistunt; cuncta librans, simul cuncta discernens, quae ideo in iudicando non labitur quoniam in cognoscendo non fallitur. Cum non appareat, praesens bonis est, et cum nusquam desit, absens malis est. Immobilis quia ubique tota est, incessabilis quia voluntates suas semper operatur. De toto se audit, de toto se videt non ex aliqua parte, tamquam de membro respiciens, sed omnia undique ita ut sunt perscrutabili virtute cognoscens. Dicitur etiam odorare, gustare, ambulare, sed haec propter intellegentiam nostram humana consuetudine facere perhibetur, dum inenarrabili potentia maiestatis suae longe aliter cuncta perficiat.
Virtus sancta, universa creans atque disponens, regnat maiestate propria et gloria sempiterna. Incomprehensibilis, inaestimabilis, et aeterna potentia caelos mirabili suspensione consolidat, terras super mare defigit, dat fontibus cursum, mari terminum ponit; serenus coruscat, pius fulminat, ima summaque sapientiae suae lege moderatur, scilicet quia in gubernatione ipsius consistunt omnia, non in suo posse derelicta. Irascitur placidus, iudicat tranquillus, et sine mutabilitate eius provenit quod delinquentium reatus exciperet. Rerum humanarum valde miserator, conversis statim parcens, peccantes expectando recorrigens, et cum pati nil possit contrarium, magna tolerantia sustentat adversum.
Quantulum est quod hic de illa ineffabilitate sentimus? ibi plene cognoscemus quam subiecta sint in conspectu eius gloriae, quae miramur, cui praebet ministerium angelica magnitudo, carissimo famulantur excelsi principatus obsequio, in numerabiles potestates fideliter et constanter oboediunt quem semper indiget quaevis excellentia summitatis.
Quid iam de eius singulari potentia coniciamus, quando nec illud modo comprehendere sufficimus quod ei parere posse minime dubitamus? tunc liberati intellegemus cui dementes resistere temptabamus; ad quam magnifica provocati, quibus videbamur sordibus occupari! illud in momento videre sufficeret quod nos in aeternum promittit veritas intueri. Illic convincitur omnis pravitas quaestionum, illic male credita veritatis ipsius facie superantur. Sine fine regnum, sine nocte lux, sine vitiis corpus, sine mortibus vita. Et cum omnia dirigantur ad aeternum, solum ibi morietur exitium. Magnum est his perfrui sed multo melius quod inde non probatur exiri. Vincunt vota qui vocantur ad praemia. Tunc vere cognoscunt quam feliciter creati sint qui ad tam magna pervenerint.
O incomprehensibilis maiestas et pietas, nam inter operas rerum quibus mundi ambitus opificis laude completur nihil egregius probatur existere quam substantiae spiritales quae creatorem suum pura noscuntur mente cogitare. Reliqua enim facta sunt ad intellegentium delectationem; haec autem ad suam beatitudinem quae venerantur auctorem.
Tempus est ut quaestionum varietate dimissa dictorum copiosissimam densitatem in quibusdam manipulis colligamus ut fideli calculo numerata horreis memoriae compendiosa brevitate condantur.
XVII
_______________
Recapitulatio
Primo igitur ut retinetis, auditores prudentissimi, proprie dici hominis animam etymologiae ipsius consonatione docuimus, sequestrantes ab ea vocabula quae nominum similitudine audientes confundere potuerunt; secundo, definitionem substantiae huius cum suis expositionibus, ut datum constat, absolvimus; tertio, de substantiali eius qualitate decursum est; quarto, monstravimus quemadmodum anima formam habere non possit; quinto, virtutes morales relatae sunt quae contra vitia huius saeculi velut quaedam arma fortiter opponuntur; sexto, de virtutibus animae naturalibus non pauca professa sunt; septimo, de origine eius quae sunt lecta narravimus; octavo, sedem ipsius iudiciumque descripsimus; nono, de corporis nostri positione tractatum est; decimo, anima infidelis cum suis signis prout concessum videtur ostensa est; undecimo lucidam mentem et plenam divinitatis pro captu nostrae possibilitatis attigimus; duodecimo, de spe futuri saeculi nonnulla, Domino largiente, memorata sunt ut quam immortalem credimus perennes distributiones habere nihilominus sentiamus. Clausimus itaque nostrum munusculum numero duodenario, qui caelos signorum diversitate decoravit, qui annum menstruali venustate composuit, qui ventos principales terrenae indigentiae provida dispositione concessit, qui diei noctisque spatia horarum congrua quantitate divisit ut merito et animae dilucidationi haec supputatio adhiberetur quae tantarum rerum naturalium dispositionibus consecratur.
Restat nunc, sapientissimi viri qui floretis ingenio, ut, mole mundi istius salutariter transilita, divinae misericordiae nosmetipsos velociter offeramus per quam plenissime illuminatur cogitantis obtutus. Intellegamus eum, diligamus ipsum, et tunc animas nostras vere cognoscimus, si de illius largitate sapiamus. Ipse enim magister potens atque perfectus est qui et vera dicat animae nostrae et quae dixerit, eam faciat illuminata mente conspicere. In schola siquidem Christi cor indocile non potest inveniri qui se ei tota mentis integritate tradiderit, nec ignorare potest quod quaerit nec amittere quod pia remuneratione susceperit. Fit ergo magna, pretiosa, dives anima, cum se ex proprio pauperem esse cognoscit; potens, si humilitatem saluberrimam non declinet, felicissima denique, si servet in carne quae in aethere superbi angeli probantur amisisse. Ad te enim, sancte Domine, nemo se erigendo pervenit sed potius humiliatus ascendit. Cum altissimus sis, proximior redderis supplicatione curvatis. Nostra tibi humilitas accepta est; amas quod propter te non quaeris, desideras quod non indiges. Ipsa est enim vitae nostrae mater, germana caritatis, aestuantis animae singulare praesidium, contraria debellatrixque superbiae, et sicut illa per diabolum origo criminum, ita ista per te noscitur fons esse virtutum.
Hanc tu, Domine Christe, sic nobilitare voluisti ut eam non solum praecipere sed etiam suscipere dignareris. Subisti quippe in assumpta hominis natura iudicium qui iudicaturus es mundum; caesus es flagellis qui exaltas et humilias reges; pertulisti in faciem odiosos consputus quem insatiabiliter videre cupiunt angeli; felle potatus es qui humanum genus sic habuisti dulce ut rerum Dominus naturam servi dignareris assumere; patienter coronam spineam suscepisti qui comples orbem terrarum diverso flore praemiorum; condicionem subisti mortis qui vitam creaturis tribuisti universis; tantaque fuit in sancta incarnatione humilitas quanta est in divinitate incomprehensibilis maiestas.
Per te enim, admirande Domine, poena facta est aeterna requies, passio remediabilis, mors fidelium salutis introitus. Haec enim perpetue dat vivere quae solebat extinguere, non iniuria quoniam quae vitam omnium suscepit merito ius peremptionis amisit. Data in dedecore, manet in honore, quando res quae pandebat inferos nunc perducit ad caelos. Vere omnipotens qui et ipsas miserias fecisti potentes, nullus regum egentibus tuis par est, nullae purpurae piscatorum tuorum retibus adaequantur, quando illae in mundanas tempestates impellunt, haec ad litus aeternae securitatis adducunt. Pauper de nobis, dives ex tuo. Factus es socius mortalitatis nostrae ut nos participes redderes aeternitatis tuae. Superbiam humilitate, aculeum leti morte prosternis. Nosti enim bona facere per iniquos, convertens ad adiutorium quod paratum est ad nocendum, potentius esse diiudicans laesiones ad utilitatem convertere quam causas malorum radicitus amputare. Nam quomodo beneficiorum tuorum cognoscerentur signa, si et adversae partis non monstrarentur indicia?
XVIII
_______________
Oratio
Tu ergo, Domine Iesu Christe, qui sic pro nobis flexus es ut homo fieri dignareris, non in nobis patiaris perire quod decrevisti miseratus assumere. Meritum nostrum indulgentia tua est; dona quod offeram, custodi quod exigas ut velis coronare quod praestas. Vince de nobis invidam potestatem quae sic decipit ut delectet, sic delectat ut perimat; hostis dulcis, amicus amarus est. Nosti enim quam feraliter lubricus anguis illabitur, squamis repentibus minutatim corpus omne sollicitat, et ne eius intellegatur adventus, fixum non habet impressa varicatione vestigium. Invidit, pro dolor, tam magnis populis, cum duo essent, et adhuc temporales persequitur quos impio ambitu fecit esse mortales. Se intercipit quod alios decipit, et nullo fine corrigi meretur quia de omnium deceptione damnandus est. Quapropter non possit iniquus ne convalescat interitus, dominatum in nobis non exerceat qui numquam praestiti sed virtus tua nos possideat quae creavit. Doleat perisse quod fecit, dum nos viderit perire quos voluit.
Domine, quia in nobis non est quod remunereris sed in te semper est quod largiaris, eripe me a me et conserva me in te. Impugna quod feci et vindica quod fecisti. Tunc ero meus, si fuero tuus. Via sine errore, veritas sine ambiguitate, vita sine fine, dona noxia odisse et profutura diligere. In te ponam prospera, mihi applicem semper adversa, quam nihil sim sine te sapiam. Qualis vero te cum possim esse cognoscam. Intellegam qui sum ut ad illud valeam pervenire quod non sum. Nam sicut praeter te existere non coepimus, ita et sine te esse proficui non valemus. Omnia vergunt nihilominus in ruinam quae a maiestatis tuae pietate fuerint segregata. Te autem amare, salvari; formidare, gaudere; invenire, crevisse; amisisse, perire est. Tibi denique nobilius est servire quam mundi regna capessere, merito, quando ex servis filii, ex impiis iusti, de captivis reddimur absoluti. Quapropter contra peccata nostra misericordiae tuae munimen insurgat quae nominis sui testimonio miseris datur; ut trina remunerati condicione sentiamus nobis propitiam trinitatem. Petimus quia iubes, pulsamus quia praecipis, et sine fine conferre mavis qui semper commones ut rogeris.
O altitudo pietatis, o clementiae incomprehensa profunditas, cum nemo possit aliquid accipere si resistis, vim te precibus nostris pati posse testaris; merito, quando a iudice petimus ut ad poenale iudicium non vocemur et per legislatoris gratiam speramus eripi ne possimus a promulgata constitutione damnari. Tibi, sancte rex, confidenter dicimus dimitte peccata et concede non debita. Omnis te creatura operis tui bonitate collaudat; debemus tibi quod existimus, obligamur etiam quod cotidiano munere continemur. Gaudeamus et hinc quoque, gloriosissime Domine, quod tua beneficia non irrite postulamus. Tempera, bone artifex, organum corporis nostri ut harmoniae mentis possit aptari, nec sic roboretur ut superbiat, nec sic languescat ut deficiat. Tu nosti quae vere moderata sunt. Vasa tua sic reple prosperis ut capacitas non praebeatur adversis. Dominetur ratio, serviat caro, quoniam a te solo potest effici ne fragilitate corporis possis offendi.
Verum haec pro nostro modulo, non pro rerum ipsarum magnitudine dicta sufficiant, quando et amplius quam expetebamur ediximus et alma lumina veracium litterarum breviter talia cauteque docuerunt. Illi enim potuerunt de his inoffense dicere qui purificati divino munere probabili se meruerunt conversatione tractare.