De astrolabio (Auctor incertus (Beda?)), J. P. Migne
(0955D)In compositione Astrolabii tres primum circuli scribuntur. Primus et major Capricorni, secundus Librae et Carnarii, tertius Cancri. Quorum medium primitus invenerunt sapientes, et per quatuor partes dividebant, ducentes lineas quas nominabant alcotum, de a usque c, de b usque d singulis partibus XC donantes, et totum circulum in CCCLX dividebant, Postea de c b, id est, XC partibus, XXIV abstrahebant, quod est c e, et de ipso termino, id est, e, aequanimiter lineam ducebant usque d, quae transiens truncat alcotum ex parte c, ubi est i. Quo facto, ponebant circinum in h i, et sic circumducentes, circulum inferiorem, id est, i k l m exarabant. Deinde ex parte (0956D)c d, similiter XXIV abstrahebant, quod est c f, et de ipso termino i f ducebant lineam aequalem usque d c, extendentes alcotum de c usque g, et ibi alcotum et lineam conjungebant. Post circinum ponentes in h q, circinum g n o p posteriorem construebant. Circulum casarum, id est, o d i b construebant, dividentes alcotum l o per medium, ubi est k, et ponentes circuitum medietatis puncto, et in o et in l circumducebant. His constructis, aggrediebantur primum construere almucantarat. Accipiebant circulum a b c d, qui divisus est in CCCLX gradus, et ex parte b a abstrahebant latitudinem ipsius climatis cujus astrolabium quaerebant construere, ut de clima 6, in qua est supina (0957A)Roma, Germania, abstrahebant XLII, cujus terminus est g, et de g ducebant lineam per h usque i, d c hinc ducebant lineam de c per l. Et almerez h d, et ipsam lineam c i extendebant foris circulos simul, quousque ambae se rectissime jungebant, ubi stat k. Fecerunt etiam aliam rectam de c usque g, quae transiens dividat ipsum almerez ubi est l. Postea lineam l k, quae est almerez, diviserunt per medium, et est medietas d, et ponebant aldebit, id est, circinum in d l, et sic circumducebant. Et ecce primum almucantarat de n per c l a usque m caeteros almucantarat per singulas divisiones CCCLX partium construe, circumducens regulam, incipiens ab altitudine ipsius terrae, quasi de c d e f, jacente regula immobili in puncto z, quousque pervenias ad punctum deforis astrolabus, ubi se conjungunt lineae, ut puta, pone regulam in c in circulo deforis aut intus, et extende usque z, et ubi tangit regula lineam mediam, ibi fac signum. Postea pone regulam in d, ut non se moveat in z; et iterum fac signum in mediana linea. Et deinceps, et per ipsa signa lineae careant aldebit, et construe almucantarat. Si quaeris totum astrolabium construere, (0957B)intermitte de CCCLX partibus, si vis, quartariam, quatuor gradus; si quinariam, quinque. Similiter facias ex altera parte astrolabii. Si quaeris et in intimo almucantarat, si est orum Astrolabium, unus in medio circulo remanet vinctus. Si quartaria, quatuor; si quinque, quinque puncti.
Ad circulos in Astrolabio inveniendos. Figura inveniendorum circulorum, medius qui aequinoctialis dicitur, ex arbitrio artificis componatur. Hunc eumdem duabus lineis ex transverso ductis per centrum, in quatuor partes aequaliter divide; et has partes quaternis signata litteris a b c d, et lineam quae de a et c transit ultra circulum, longe utrobique porrige. His ita dispositis, unam quartam id est, a d, in XC partes divide; quo facto, in vicesima quarta parte versus a, i litteram pone, immotoque uno pede circini vertit in aliam partem a, et ubi circulum tangat, e litteram infige. Postea duc lineam de d in l, et vide diligenter ubi diametrum idem quae de a vadit ad c tangat, ibique signum pone, positoque pede uno circini in centro quod est f, alio ubi linea lineam tangit, circumvolve, et habebis circulum minorem. Rursus duc lineam de d per e, donec diametrum tangat, et ibi punctum imprime, et ut prius pone unum circini pedem in centro supra dicto, alium ubi (0957C)linea lineam tangit, circumvolvens habebis circulum majorem.
De dispositione climatum. Nostrum volens disponere clima c b, in XC divide, et in quadragesimo nono gradu pone litteram e, et ex alia parte quod est a b, tantumdem spatii tolle, ibique h mitte; deinde quod est inter h et e in XVIII partire. In hoc diviso, diligenter observa, ut unum caput regulae a semper subjaceat; aliud de notula in notulam, quas medio circulo inscripsimus, move; et ubicunque meridianam tangat lineam, punctum pone, usque dum ultima linea de a incipiens, per medium h transiens, supradictam meridianam lineam longe extra maximum circuium tangat. Quae dum sub oculis habeas, spatiumque quod in extremos est punctos per medium divide, fixoque uno pede circini in medio alium infra circulos dum circumvolvis, primum almucantarat te invenisse laetaberis. Aliud invenire dum quaeris, idem fac de punctis qui altrinsecus positi sunt sub extremis. Quod si caute de punctis (0957D)omnibus feceris, omnia tibi almucantarat succedere videbis. Post haec spatium maximi et minimi circuli, quod primo almucantarat superjacet, in XII ordines divide, extensoque circino ad primi almucantarat mensuram, ejus unum pedem alicubi pone et eumdem de loco ad locum tandiu move, usquedum alter pes primos punctos de XII maximi minimique circuli tangat. Quod dum fit de puncto ad punctum circinum volvens, primam horam invenies. Eadem circini (0958A)mensura servata, de puncto ad punctum lineam trahens, duodenas horas reperies.
De reticuli mensura. (0958D) Restat de reticuli mensura dicere, quod scriptis exsequi nimis est difficile, ipsum zodiacum sic invenies. Ad superiorem respiciens figuram, meridianam lineam de n in o, per medium divide. Hacque medietate unum circini pedem pone; alium, dum circumducis, signiferi lineam habebis: hunc eumdem (0959A)signiferum in XII partes divide, non per seipsum, sed per exteriorem umbonem, quarum partium quandoque (0960A)secundum quinque partita intervalla, quae aercae tabulae sculpta vides, partire.