 Praefatio |
Liber secundus  |
JOSEPHI EMANUELIS MINIANÆ,
DE BELLO RUSTICO VALENTINO,
LIB. I.1. Is erat in univerſum Europæ ſtatus ad annum quintum, ex quo Philippus, Magni Ludovici Galliarum Regis nepos, in hanc ultimam terrarum Hiſpaniam, hereditario jure, & ſanguine adſcitus, ſummum imperium in ea obtinebat, ut in mutuam perniciem omnium ferè Principum arma conjuraſſe viderentur, nullusque eorum cupiditatibus modus adhibendus, absque miſerabili alterius partis ruina. Tulerant autem violenter admodùm Auſtriaci Principes Caroli II. Hiſpaniarum Regis conſilium, qui tanti imperii heredem, extremis vitæ temporibus, inſtituerat Borbonicæ domûs Principem, communis familiæ Auſtriacæ omnibus poſthabitis rationibus: quo facto, non modò eo ſe imperio dejectos dolebant, ſed familiam ſibi infenſiſſimam ad illud faſtigium provehi, quo aucta, totius Europæ cervicibus fore ut immineret. Ergò Leopoldụs Cæſar, Auſtriacæ domûs caput, inito fœdere cum Britannis, Batavisque, ac nonnullis Germaniæ Populis, & Principibus, nec multò poſt cum Petro II. Luſitaniæ Rege, ac demùm cum Allobrogum Principe, qui propriis commodis unicè inſerviens, ad Cæfaris partes tranſierat (etſi belli initio Hiſpano-Gallicas apertè foverat diu) fuæ familiæ jura vi, & armis perſecuturus. Exarſerat jam bellum locis disjunctiſſimis, maximèque diverſis, magnis animis, opibusque fœderatorum: quod ſanè gerebant haud perinde ut Auſtriacæ dignitati, & commodo inſervirent, quàm ut vix tolerandam Galliarum Regis potentiam, & acceſſione Hiſpaniarum virium multò formidabilem deprimerent. Non enim parùm eos commovebat, perpetua rerum humanarum rotatione fieri poſſe, ut Galliarum, Hiſpaniarumque Regna in unius omninò Principis imperium concederent. Quo certè ſuis rationibus cadere poterat magis adverfum nihil, cum in prohibenda ejusmodi Regnorum coitione ſalutem ſuam poſitam pro comperto haberent. Et quaſi ad commune excidium majori eſſet opus belli face, ſic maligno quodam exorto ſidere, par diræ concertationis inſania in diverſis provinciis mortalium pervaſit animos, alentibus ſeditionum flammas partium facultatibus, ut excuſſo legitimi dominatûs jugo, ad arma ruentes, in ſuos Principes ea nefariè converterent. Quod facinus adeò indignum etiam Hiſpani homines, quibus nihil erat fide præclarius, obliti in Principem clementiſſimum pietatis officium, admitti veriti non funt, vanis quibusdam opinionibus decepti: cum illud ſemper fuerit ingenium vulgi, ut eò magis rerum excutere rationes, ac ſuæ ſubjicere cenſuræ inſolenter, ac protervè ſoleat, quò minus tenet earum ſummam. Erat primum in cauſa, quæ apud Hiſpanos, plurimùm vigebat, Auſtriacæ domûs memoria, cujus fuerant imperium à multis annis placidum, ac benignum experti. Tum in Principes illos propenſiſſimis animis ferebantur, ob inſignem eorum pietatem, in Catholicæ Religionis dignitate tuenda contantiſſimè, ac propugnanda. Contra verò, cum Gallorum Nationem odio haberent, propter veteres ſimultates, æmulationemque virtutis, uti qui tot bella cum gente illa geſſerint, ægrè perquàm ferebant ex infeniſſima illa Natione Principem ſibi imperari, quòd ſubigi quodammodo potiùs id eſſe, quàm ſubjici videretur. Augebant invidiam negotiatores, & innumera alia Gallorum multitudo, quæ abjectiſſimum quemque, ac ſordidum planè quæſtum, in nonnullis Hiſpaniæ provinciis, exercebat: quorum omnium unum erat conſilium (ſic plerisque omnibus perſuaſum) aurum ſcilicet, atque argentum corradere, atque in Galliam tranſportare. Quæ ubi in majus rerum imperiti homines verbis malignis extollunt, peſtifera veluti quadam contagione vulgi animos inficiunt atque in partium ſtudia ſatis proclinatos graviùs impellunt. Prætereà autem cum Thomas Henriquezius, dignitate Caſtellæ Navarchus, ſeditionís caput, vel factorum conſcientia actus, vel quadam animi levitate, quod ad liquidum perduci non potuit, in Luſitaniam unà cum Bidaco Hurtado à Mendoza, Corzanæ Comite, aliisque ſuæ factionis hominibus profugiſſet, ibique Archiducis partes apertiùs fovendas ſuſcepiſſet, multorum animos eo facto vel deflexit, vel à Rege penitùs avertit. Fuit inter hæc, ut Nobilis quidam è cuſtodia, in quam fuerat traditus, ob intempeſtivam oris licentiam, qua averſum à Rege animum gerere ſignificabat, feliciter ſe ſubduceret: qui varias Hiſpaniæ regiones, mutata ſubinde perſona, peragrando, multorum animos, ac vulgi maximè, cui Borbonicum nomen haud erat gratum, ſollicitavit, magnificisque pollicitationibus ad detrectandum imperium extulit. His acceſſit Gotholanniæ, ſive Cathaloniæ motus, quorum ingenium hominum ſeditiofum eſt, ac belli avidum, proindeque quieti, & otio adverſum. Horum perſuaſionibus bona item Aragoniæ pars, vel leviter impulſa à Rege defecerat; ita ut ni quàm maturrimè populorum ſeditionibus à Regio fuiſſet equite viam itum, absdubio (ut poſtea ſponte fua fecerunt) fidem properè omnes mutaſſent. Itaque Valentini populari acti petulantia, quæ ſæpe numero turbare ſolet, ac miſcere omnia in Republica, hujusmodi exemplum tam fœdum incœptu, quàm fœdum exitu, imitati ſunt. Et quidem principio incœptum ubique locorum, inter homines è plebe, aſſentantibus Cucullatis, ex certis præcipuè Ordinibus, & nonnullis Vicorum Curionibus, de Archiducis Auſtriæ jure clanculùm diſceptari, eique penè citra controverſiam, in eorum turbellis, & conventiculis, in quibus ejusmodi ſtudia colebantur, Hiſpaniarum imperium adjudicari. Atque adeò in dies hæc peſtis graſſata eſt, ut vel honeſtiſſimi ordinis nonnullos afflaverit. Et creſcente paulatim hominum petulantia, Baſeti aſtu, & Raphaëlis Nepotis perfidia, nulla ſacramenti, & fidei habita ratione, inconſcii planè, quantùm ſceleris hoc facto ſuſciperent, in apertam rebellionem, malo gentis fato, protuperunt. Cujus ego temeritatis mala, calamitatesque, & bellum inde exortum ſcripturus, nullius auribus quicquam me velle dare profiteor; ſed juxta rerum ordinem, ac temporum, procul ab odio, & gratia, quid apud Valentinos ab ipſo tumultûs exordio viderim, vel à viris proſpectæ fidei acceperim, quod operæ pretium eſſe putaverim, qua potero brevitate enarrare aggrediar.
2. Poſtquam apud Viennam Auſtriæ Archidux Carolus Leopoldi Cæſaris filius, celebri pompa Hiſpaniarum Rex fuit ſalutatus, jure ſanguinis hoc imperium ad ſe pertinere credens, in ejus ſpem potiundi, ad Luſitaniæ littora, Britannorum, ac Batavorum navibus vectus, auxiliisque ſtipatus, appulit, Caſtellæ Regna armis invaſurus. Sed cum id minùs ex fœderatorum ſententia caderet, quorum cauſa in hoc bello præcipuè agebatur, imò contraverſum, victricia Catholici Regis ſigna, nonnullis arcibus pugnatis, captisque urbibus, ad interiora Luſitaniæ penetraſſent; mortuo demùm Navarcho, cujus pollicitationibus, ut bellum in illis partibus gereretur, non nihil ponderis acceſſerat, optimum factu viſum eſt, relicta Luſitania, in qua nihil cœptis, duobus ſuperioribus annis, arriſerat fortuna, aliò belli molem transferre. Itaque impoſito navibus milite, omnique bellico inſtrumento, Cathaloniam adnavigare decernunt, hortante Georgio, Haſſiæ Principe, qui cum Caroli II. ævo, in ea Provincia Proregis munus ampliſſimum adminiſtraſſet, plerosque omnes Cathalanos fore ſibi præſtò, obſequiumque præſtituros, pro explorato habebat. Siquidem ſuper hac re à multis propenſiſſimo ſtudio litteræ ferebantur ſcriptæ, eum rurſus, melioribusque auſpiciis, quàm ſuperiore anno, ad eam Provinciam occupandam invitantibus, atque in hanc cauſam ſuam operam non inſtrenuam pollicentibus. Fœderati igitur hac ſpe adduci videbantur in eam ſententiam, quòd videbant, minori bellum commeatu, atque emolumento iri adminiſtratum, ſi aliquam Hiſpaniæ maritimam Provinciam ſibi adjungerent, cujus opibus, nervisque adjuvarentur: ac prætereà prævidebant, quò Philippo rem facerent populorum ſeditionibus impeditiorem, eò plus momenti ſuis rationibus acceſſurum. Et quidem nullam huic conſilio meliorem dari tempeſtivitatem, quàm initia Principatûs, novis ſemper rebus attentandis obnoxia. Nec id magni moliminis eſſe negotium exiſtimabant in dies labefactare. Tum etiam, Luſitanis in altera Hiſpaniæ parte, Caſtellæ fines invadentibus, Hiſpaniæ vires plures in partes deſtinandas, proindeque haud quaquam ſuffecturas, ut, quam agitabant animo expeditionem, morarentur. Ac demum ut eorum hominum animos Auſtriaci nominis ſtudio & amore flagrantes, ad ſe vehementiùs pellicerent, in Mediterraneum cum ingenti navium, armorumque apparatu Archiducem invehunt. Cujus conſilii admodùm callidi nullatenus ſpem feſellit eventus. Cæterùm Hiſpaniæ littora cum legerent, aquatum naves, ubi Althæam, in ora Valentina (quod ſuperiore item anno fecerant) appulerunt, non defuere in ea regione turbida ruſticorum ingenia, quos inter Curio illius oppidi, immodicus Archiducis partium fautor, qui Baſetum bellicis machinis præfectum ad occupandam, quæ portui imminet, Dianii arcem, juſto militum præſidio vacuam, hortarentur.
3. Erat autem Joannes Baptiſta Baſetus natione Valentinus, obſcuro loco natus, ac planè lignarius faber, qui ob homicidium ab ſe patratum, aliaque flagitia, metu pœnæ tactus, patria profugerat, militiæque nomen dederat. Cum verò ad artificia poliorcetica animum adjunxiſſet, ob ingenii ſolertiam in illis excogitandis, in Georgii, quem diximus, clientelam accitus, eum Principem, Philippi Regis decreto Hiſpania cedere juſſum, in Germaniam proſecutus eſt. Qui denique Georgius Archiduci militans, ſecum in Hiſpaniam Baſetum reduxit, ejusque opera diligenti admodùm, apud Heracleam ad Calpen, uſus fuit in illa arce munienda pariter, & conſervanda, non ſecùs ac in promovendis poſtea, cum eſſet ille Dianio incluſus, Valentinorum animis ad defenſionem concitatis. Is ergo Baſetus opportunam nactus occaſionem rei gerendæ, XVI. ſociis è navi exſiliens, præmiſit Franciſcum Avilam ab Althæa cum ruſticorum turba, qui terreſtri itinere eò accederet: cumque in conſpectu eſſet incondita illa multitudo, Paſchalis Perelloſius, Arcis Præfectus, ne à tumultuantibus captus, aliqua inſigni contumelia afficeretur, per murum elapſus, tutiora pecivit. Itaque nullo negotio Arcem Dianenſem ſatis munitam, urbemque, civibus nihil repugnantibus, imò eum ultrò receſſentibus, ineunte ſextili, anno à partu Virginis MDCCV. occupavit, ac diligentiùs munivit. Quo facto, omnium ordinum homines corruptiſſimi, &, quam habuit tota Provincia ſordium colluvies, ex egenis, & inopia flagrantibus, ſine lare, ſine tecto, ſine ſede vagi, vel pravitate, vel deſperatione rerum omnium, ad tumultus, & flagitia paratiſſimi: quorum plerique capitalia auſi, unde illis maxima peccandi neceſſitudo, eò convenientes, Baſeto ſeſe conjungere. Alii, quibus vel levitate ingeniorum, vel ob ſpem hilarioris fortunæ, magis placebant turbæ, & ſeditiones, quàm tuta quies, & otium, per litteras in ejus ſe amicitiam inſinuare, ſperantes ex eo maxima vitæ ſubſidia ſibi proventura. Interim claſſes in altum provectæ, Barcinonem, totius ſuſcepti laboris ſcopum, tendebant, cum apud Valentinos ſerpere in dies malum, graſſarique cœpit. Quippe Baſetus per nonnullos homines ex agro Valentino, ſibi propinquos, mox per alios dignitate conſpicuos, conſilii quoque participes, quos præter avaritiam, cui nihil unquam fuit nefas, tam dominationis ſpes, ſemper præceps, quàm aliæ neceſſitudines, hortabantur, litteras, Maria, Montesque pollicentes crebrò mittebat popularibus, ut deficientes à Regis fide, (quem Andegavenſem Principem appellabat) Caroli III. (ita Archiducem nominabant) partes fovendas ſuſciperent. Nec periculi quicquam eſſe in eo facinore patrando, cum ipſe quàm plures haberet Principes in ipſa Regia non fui modò conſilii conſcios, ſed etiam auctores, uti certis litteris apud ſe teſtatum reliquerant. Quod fanè commentum non planè hautum ex vano fuiſſe, Principum aliquorum poſtea docuit eventus. His, aliisque technis circumventi populi, cæperunt acriùs imperium detrectare, unde tanta malorum Ilias ſubſecuta eſt, abnuentibus quibus peritia, & verum ingenium erat, plerisque omnibus. Erant hujusmodi hominum inſaniæ præſentiſſima re: media adhibenda. Sed dum mitiùs agitur, quàm res poſtulabat, nihil aliud importuna dementia quæſitum eſt, quam Regiam auctoritatem minui, & improbis hominibus metum adimi. Quapropter qui omnem illam oram ruſtici homines ad Dianium incolebant, falſa illa ſpe pleni, uti in ore erat omnibus, fore ut vectigalibus, quibus magnopere premebantur, brevi relevarentur; imò in præmium facinoris eorum immunitate donarentur, juratam Regi fidem imprudenter negligentes, ad arma conſternati, rebellare cœperunt. Cui malo occurrit primus Joannes Caſtelvinius, Cerveglonii Comes, ac Prætor Urbanus, pro munere Tribuni Militum, quod etiam in Provincia ſuſtinebat, paucis ſtipatus militibus, raptim collectis, expectans anxiè à Rege propèdiem mitti auxilia Legionariorum, quibus & tumultuantes ruſticos acriùs compeſceret, atque Dianium obſideret. Interim tamen illius regionis homines, & armis, & conſilio ſanè prudenti, ab incœpto deterruit, & in officio continuit, uſque ad Ludovici Zugnigæ adventum à Rege præmiſſi, cui traditis copiolis, domum revertitur aliis curis diſtinendus. Zugniga verò Franciſci Faxardi Villadariæ Marchionis, qui in Bætica tunc temporis Exercitum tenebat, Legatus, ubi eò venit, nihil cunctatus, cum illis copiolis, & ala equitum Raphaëlis Nepotis, Cathalani, qui dudùm ex obſidione Heracleæ in Bætica venerat, & ad Provinciæ cuſtodiam fuerat relictus, montium anguſtias ſuperavit: Molendillum, opportunum locum ſeditioſis, haud procul Dianium dejectis munitionibus, decuſſoque ruſticorum præſidio, cepit: direptisque aliquot pagis, quòd fidem mutaverant, ad Dianii ſuburbia pervenit, cujus incolis Equites ingentem timorem incuſſerunt ædificiorum incendio, muro, portisque conjunctorum. Nec absque metu Baſetus, qui haud ſatis credebat ſeditioſis illis hominibus, vel externa vi perterritus, noctes aliquot in navicula tranſegit, quam extremis caſibus in portu habebat paratam. Sed cum veterani peditatûs nullæ ſuppeterent copiæ, re infecta, Zugniga ad vicina loca occupanda, in ſpeciem diuturnæ obſidionis, ſe vertit, ne quicquam commeatûs ad Baſetum ſubveheretur. Aderat unà Paſchalis Franciſcus Borgia, Gandiæ Princeps, haud procul Dianium in ſua urbe cum ſociis quibusdam Equeſtris Cenſus à Valentia, diuturnitate otii, belli inſolentibus, cum Raphaël Nepos, equitatûs, quem modo memoravimus, præfectus, inita ſocietate cum Baſeto hoſte, per nocturnos congreſſus in locis ſilveſtribus, ad quos per ſpeciem venandi ſæpe proficiſcebatur, conſiliisque communicatis, fratrum perfidiam, qui in Cathalonia ſuos populares, ac finitimos, ad rebellandum paulò ante concitaverant, certus imitandi, opportunitatem rei gerendæ exſpectabant. Nec talium conſiliorum neſcii Vincentius Turreſius, qui erat Valentiæ Urbis Seviris à ſecretis, ſtipendiis militibus perſolvendis à Magiſtratibus eò miſſus, & Joannes Tarrega, Nobilis à Sætabi, & equitatûs illius urbis ductor, qui una aderat, turbulenti, ac ſeditioſi homines, & qui quieta movere uberrimo quæſtui habebant. Cæterùm Cathalanus animus ſcelere occupatus, pudendi facinoris infamiam contemnens, ubi milites populares ſuos, quibus præerat, in ſuam ſententiam perduxit, Zugnigam, ex ſuperioribus ordinibus ductorem, cui ipſe Nepos, uti ex inferiore ordine, dicto eſſe audiens debebat, imprudentem planè, ac nihil tale ſuſpicantem, unà cum ductoribus aliis ejusdem alæ, ac ſigniferis, ab hujusmodi defectionis ſcelere abhorrentibus, & Petro Corvino, eximiæ fortitudinis viro, qui peditibus Provinciæ præerat, juſſit comprehendi, inque Dianii arcem detrudi. Gandiæ verò Princeps id cum præſenſiſſet, nec illis opem afferre poſſet, Valentiam inde cum ſociis, & mox in Regiam citius, quam paulò ante venerat, ſeſe contulit: quem conſecutus fuit Joſephus Cernecius, Parſentii Comes, populi turbis in fide nutantis ſe ſubducere maturans.
4. Per eos dies dum nobiliores arces præſidiis lectis ex Provincialibus militiis, & militari inſtrumento firmantur, earumque cuſtodiæ Equeſtris ordinis non nulli, & militum ductores aliquot, qui in urbe fortè verſabantur, ſatis tempori, præſiciuntur, Binaroſium, oppidum maritimum, haud procul Cathaloniæ finibus, adventu Joſephi Nepotis cum paucis latronibus, fidem mutat, nihil contra facientibus turmis equitum à Caſtulone, eadem inſania laborantibus, quæ ad oppidum in officio retinendum fuerant introductæ. Quod malum ne latiùs ſerpens, reliquos ejus tractûs populos contagione ſua corrumperet, egerant Nobiles Valentini, & Magiſtratus cum Prorege, qui tunc erat Antonius Mendoza, Villagarcia Marchio, ut ſubſiſterent paulisper copiæ, quæ ex Bætica ad Aragoniam proficiſcebantur, dum Binaroſium expugnatur: in quam expeditionem tormenta Peninſulani eduxerant, & inſtrumenta ad id neceſſaria paraverant. Mittitur Regiam conſultum, dum lento gradu per Provinciam miles iter faciebat. Sed reverſis mox nuntiis parum ſecundis, caſtigatisque Præfectis per litteras, quòd neglectis imperiis ad Aragoniam minùs feſtinaſſent, oppidi celeriter recuperandi amittitur occaſio, & hominum inſaniam coërcendi. Itaque Franciſcus Velaſco Pozoblanci Marchio, cum ſua veteranorum ala, & non multis Nobilibus ex diverſis locis, qui volentes ſe illi adjunxerant, reliquis copiis ad Aragoniam properantibus, in illis partibus relictus, Benicarlonum occupat, indeque ad Vinaroſii portas excurrens, rebelles intra mœnia clauſos tenebat.
5. Baſetus autem ad eum quem diximus modum, obſidione ſolutus, eademque opera ad equitatum mediocriter paratus, nutantem jamdiu in Regem hominum fidem, Dianio egreſſus, cœpit demoliri. Nec Corvini pedites, quòd impares erant reſiſtendo, eum remorati ſunt; imò uri ab omnibus deſerti, captoque eorum ductore, ad ſuos quisque lares ſe receperunt. Igitur patebant urbium, & oppidorum portæ illi adventanti: jungebanturque agreſtes armati: quibus copiis, ac Joanne Tarrega, qui Sætabitanum, quem ducebat equitatum, mutata fide, illi agmini adjungeret, Algeciram, quam Sætabiculam veteres dixerunt, pervenit, cppidum natura loci e gregiè munitum, quod in Sucronis inſula poſitum, utrinque flumine ſatis alto defenditur, ponteque ſublato, nulla fit reliqua irrumpendi facultas. Quæ omnia fruſtra eſt hoſti objicere, expugnata oppidanorum fide. Mox Algecira potitus, accurantibus Franciſco, & Ludovico Garcia fratribus, Valentiam, haud perinde ſua ſponte, quòd viribus diffideret ſuis, quàm & litteris multorum, & nuntiis patriæ, & fidei proditorum adſcitus: æſtu præcipuè, ac diligentia Emanuelis Mercaderii, Octoviri litibus judicandis, qui arcanis Proregis conſiliis cum intereſſet, de arceſſendis maturè auxiliis, quibus rebellium pertinacia frangeretur, audierat, quod ne fieri poſſet, uti gnarus omnium quæ deſtinabantur, filium miſít, (qui pernici admodùm uſus equo, ſtudio maturandi naturam penè vicerat) ut Baſeto Algecira cunctanti, properato opus eſſe nuntiaret, jamque omnia eſſe parata, & magnam eſſe omnium expectationem, ac dies prolatando opportunitatem corrumpi. Quod ideo factum, quòd verebantur, minùs ſe aſſequi poſſe, quæ iniquis animis conceperant, ſi redilata, Pozoblancus cum equitatu propiùs accederet, qui, relicta Vinaroſii obſidione, properabat Urbi penè collabenti ſuppetias laturus. Hujus igitur curſum antevertens Baſetus XVII. Calendas Januarii elabentis anni, ſub exortum ſolis ad portam Divi Vincentii acceſſit cum ingenti hominum multitudine. Commodùm per agros Urbi circumjacentes longè latèque ruſticorum clamor inconditus ad arma vocantium, & Archiducem, Caroli III. nomine, Hiſpaniarum Regem conſalutantium, audiebatur, qui omnes per Baſeti emiſſarios, propoſita vectigalium immunitate, excitati, ad vexillum, per primores rebellium Urbi oppugnandæ erectum, undique confluebant. Mulieres quoque ruſticæ, ac puellæ, mediæ inter viros vadebant, ſales, & dicteria in obvios jactantes, in acie demum ſtantes, arma in propugnatores, petulanter intendebant. Compleverant murum artifices urbani, quorum major pars ſimili amentia correpti, licet armis benè inſtructi, nihil tamen repugnabant: quod an ita facere juſſi (ne gravius inde detrimentum caperet civitas, quandò Regi, uti malè affecta, ſervari non quibat) nec ne, cum nihil adhuc compertum habeamus, rem utique dubiam in medio relinquimus. Porrò, nec tormenta, in eadem porta collocata, ſunt diſploſa. Quo certè facto, feciſſent omnes fugam, qui eam obſidebant. Ergò Baſetus miſſo cum tubicine, & mandatis Tarrega, jubet ſibi Caroli III. nomine obſequium preſtare cives, uti qui ei rei ampliſſimo diplomate ab eodem Rege ſit deſtinatus. Negant Nobiles, qui convenerant, fidem ſe mutaturos, ſed armis potiùs defendendam, inclinante in alia omnia Joſepho Cardona Monteſianæ Militiæ Præfecto, occultè Auſtriacarum partium fautore. Intereà plebeculam tumultuantem Vincentius Carrozius, Miraſolis Marchio, cum aliis Nobilibus, conſcenſis equis, ſedare curabant, ſingulos comites appellando, & brevi fore ut intra mœnia Baſetus reciperetur pollicendo. Verebantur enim ne illud etiam ad ipſos recideret, quod in populari flamma evenire ſolet, quæ non ita facilè conquieſcit absque Nobilium ſtrage, vel bonorum jactura. Diſcurrebant item legationes à Seviris, & Senatu ad Proregem, orantibus, ut Rempublicam ſuſciperet, ac pro ejus dignitate negotium tractaret. Ille verò, qui ſua cunctatione, & ſenili ceſſatione in eum ſtatum rem deduxerat, ſibi cavens, ab his turbis ſe ſubduxit, inque Seviros, Decurionesque, rem integram pro ſuo arbitrio tranſigendam rejecit. Itaque eodem quo obſideri Urbs cœpta eſt die, rebus cum Baſeto compoſitis, datis, acceptisque conditionibus, deditionem fecere ſatis tempori Seviri, Decurionesque, tum ob alia, tum etiam, ne, ſi imminentis noctis tenebris opprimerentur, portas agreſtes homines disjicerent, vel clauſtra introrſus à ſeditioſis, moræ impatientibus, perfracta, inconditum illud agmen, ac prædæ avidum, intra mœnia admitterent, atque ita ab omnibus ſimul patria funeſtaretur. Tanta vis morbi, atque uti tabes, perditorum hominum animos pervaſerat, ut cum ſe priùs, remque ſuam flagitioſiſſimè vivendo perdidiſſent, publicam quoque perditum ire toto niſu conarentur. Poſtremò urbs opulentiſſima, juxtaque nobiliſſima, ruſticorum, egentiumque hominum turba penè inermi, ob ſubleſtam in Regem populi fidem, breviter expugnata, obſcuriſſimi civis, eorum ductoris, perfidis equitibus Cathalanis ſtipati, fato potiùs ſuo miſero funeſtoque impellente, in deditionem venit. Baſetus autem cum ſuis commilitonibus urbem ingreſſus, ingenti populi plauſu exceptus eſt (uti diutiùs expectatus adaveniebat) tanquam numen aliquod præſentiſſimum, patriam bonis omnibus cumulaturum, qui ex ea, Judicia metuens, aliquot ante annos profugerat. Plebecula ea nocte, ut ſtudium ſignificaret erga Baſetum, ſpem, opem, ſalutem ſuam, (ſanctius illi Baſeti, quàm Caroli nomen erat) vicatim ignes accendit, ædes funalibus ornat, tantisque clamoribus conceptam animis lætitiam teſtatur, ut procul ſpectantibus ſpecies urbis incendio flagrantis præberetur. Carcere quoque vincti emiſſi, cujus partem pridiè igne incenderant, ſtudio maturandæ libertatis. Mox adhæſerunt homini in primis Emanuel Mercaderius, immanis ſuperbiæ homo, qui eò venerat amentiæ, corrumpente naturam fortuna, ut quoquò ſe verteret Baſetus, præſtò eſſe geſtiret, illi famulaturus. Joſephus item Cardona, qui ad eumdem modum ſe illi mancipaverat, non aliter perſonati morionis magnificis verbis deceptus, ac quisque vel extremus de plebe. Vincentius Turreſius, qui, uti diximus, Seviris erat à ſecretis, hominem excepit hoſpitio, ibique in publicis Civitatis ædibus, dum fuit Valentiæ, manſit: tametſi poſtea certis de cauſis alienata fuit in eumdem voluntate. Hi erant primores apud Baſetum. Nobiles verò, & æqui homines, qui vitam pacis artibus tranquillam agebant, quique fidem mutari moleſtè ferebant, domi fe continebant cum conjugibus, & liberis, vulgi licentia territi: adeò enim boni cives perculſi erant metu, ut ſupremum ſibi diem adeſſe crediderint.
6. Urbe in hunc modum capta, Pozoblancus, & Ximenius Perezius Calatajubius, Comes Rahalii, Valentinus, quem ad Urbem redire à Morella Prorex juſſerat, nihil ſe quicquam poſſe rati cum equitatu, Nulis (quò usque Valentiæ opem laturi pervenerant) noctu egreſſi, commeatibus ab oppidanis, Regi fidiſſimis, adjuti, per aſperrimos montes, datis quoque itineris ducibus, proficiſcuntur. Poſtera die ſæviſſimam nacti tempeſtatem apud Villamhermoſam, non recipientibus oppidanis intra tecta, ſub dio noctem imbribus fœdam egere, ac tertia die ad Aragoniæ fines pervenerunt.
7. Sub hæc certatim ex diverſis locis legati oppidorum Valentiam confluentes, Archiducis imperio ſe ſubmittentium mandata exponebant, multa in eorum commoda petentes, ridicula ſanè, atque importuna. Saguntini autem, cum mirifica ſemper fuiſſent in Regem fide, imparati, atque inermes, intercepto eorum equitatu in ſuburbio Divi Vincentii, quo die Valentia capta fuit; peditatu Morellam, duce Petro Joanne Cantero, ſtrenuo juvene, præſidii cauſa miſſo, ac mạnibus vetuſtate pluribus in locis prolapſis; denique à Bonifacio Manriquezio de Lara, Legionis Præfecto, qui paucis comitantibus, in Caſtellam, à Rege accitus, ſe recipiebat, admoniti ſuis rebus conſulere, nec ex eo Regis offenſionem fubituros, tandem litteras à Baſeto minacibus verbis ſcriptas cum accepiſſent, communem fortunam ſubire coacti ſunt. Fecere & aliquot oppida, quorum in colæ optima erant in Regem voluntate, quòd vires ad reſiſtendum non ſuppetebant. Quorum nomina ſuis locis memorabimus, ne oblitterata eorum memoria, nihil ſe egregia fide promeruiſſe ærumnarum, querantur. Segorbienſes verò, quanquam animis á Rege longè erant alieni, ac Baſeto ſe dedere vehementer cupiebant, tamen quia urbi ſatis amplæ indecorum eſſe videbatur, nondum viſis hoſtium ſignis in deditionem venire, vel ut in vulgus efferebatur, quòd Regiæ ditioni ſubjici, quàm privati Principis malebant, neutrarumque partium, liberæ in modum civitatis, imperio parebant. Sætabim, urbem trans Sucronem, civium frequentia, & amenitate regionis, antiquitateque nobilem, unà cum arce munitiſſima, Nepos cum equitum globo à Baſeto miſſus, civibus ſe ultrò dedentibus, occupavit.
8. Per id tempus, in ea Provinciæ parte, ad Ilicitanum Sinum vergente, nullus adhuc motus, accurantibus Murcienſi potiſſimum, Ludovico Belluga, & Orcellenſi, Joſepho Turritano, Epiſcopis. Valentiam autem, dum hæc in Provincia gerebantur, quoniam legibus nullus erat locus, omncs ſcelerati impuratique undique confluxerant: vir bonus vix uſpiam, implentibus forum viaſque ruſticis armatis, ac meris hominum mendicabulis. Immutata prorſus urbis facies; ſummæ lætitiæ, quam diuturna quies pepererat; trepidatio ingens ſucceſſit. Siquidem perditi illi homines, quos malum publicum alebat, cum ſuis ſimilibus conjuncti, per urbem diſcurrebant, Nobiles, ac Regis ſtudioſos ad mortem depoſcebant, eorum bona diripiendi cupidine flagrantes. Et vel ipſi Archiepiſcopo, Antonio Cardonæ, in ejus ædes, perfractis foribus, irrumpentes armati, ſceleratis vocibus mortem intendebant. Honeſtiſſimi quique, qui eodem ſe receperant, ad Cœnobitarum ædes confugere: & quanquam locorum religionem pro munimento objiciebant, in ſumma tamen erant trepidatione, adeò ut per eos dies nemo bonorum, haud anime viveret ſecurus. Ad hæc, mulieres nobiles, & quæ ab his turbis averſum gerebant animum, ſuo metu periculum metiri, afflictare ſeſe, omnia pavere, ac demum deſertis familiis, ad Sacratarum virginum gynæcea confugiebant, non ceſſante per eos dies æris campani Templi maximi pulſu, quò aliis terror incuteretur, cives, & agreſtes ad arma vocarentur. Archiepiſcopus igitur, & Prorex, Joſephus Ferrerius Almenaræ Comes, vir integerrimæ in Regem fidei, Joannes Caſtelvinius cum ſuis familiis, Vincentius item Monſorivius, Joſephus Salcedo, Philippus Ripollius Regii Procuratoris Aſſeſſor, Jofephus Sanzius, Emanuel Stephanus à Lacu, & ſi qui alii fuerunt, impetrata à Baſeto liberè abeundi facultate, uno commeatu Caſtellam profecti ſunt.
9. Sed quoniam nihil tam diligenter in tota hac narratione poſteritati commendandum, quàm eorum nomina, qui hac infidelitatis tabe minimè afflati, fidem ſuam illibatam ad poſteros tranſmiſerunt, admonet nos locus hic, ut eorum catalogum attexamus, qui Regia obeuntes munia, ut & fidei, & officio facerent ſatis, deſertis laribus, Urbe exceſſerant, in Caſtellam profecti. Et primus occurrit Joſephus Garcia Azovius, Archidiaconus Altipontis Diœceſis Segorbienſis, & XIV Virorum collegio, quorum octo litibus judicandis præpoſiti, reliqui ſex capitales erant, Præfectus; Petrus Joſephus Borrullius, eximius Juriſconſultus; Petrus Domenechius; Vincentius Monſerratus; & Andreas frater; Bruno Salcedo; Franciſcus Deſcalzius; Franciſcus Deſpuigius; Petrus Major; Damianus Cerdanus; Vincentius Falco, & Blaneſius; & Alphonſus Burgundus; quorum duo, Andreas Monſerratus, & Vincentius Falco extraordinariam gerebant poteſtatem: Burgundus Regii Patrimonii Advocatus erat. In Urbe reſtiterant valetudine affecti, vel honeſtis neceſſitudinibus retenti, Vincentius Paſchalis; Eleutherius Turreſius; Franciſcus Fauſius, qui tres ſecundùm Baſeti adventum Magiſtratu abierunt. Unus defecerat ad Auſtriacos, quem ſupra memoravimus, Emanuel Mercaderius. Ærario item Regio Præfectus Chriſtophorus Villarraſa ad Urbem amicorum precibus, & familiæ lacrymis, tametſi invitus, manere compulſus fuit, & cum eo Hieronymus Frigola ſecundarius Procurator Regius. Verùm hujus Aſſeſſor, Philippus Ripollius, & Vincentius Monſorivius, ſecundarius Prætor Urbanus (quos ſuperiùs nominavimus) & ejus alter Aſſeſſor Ludovicus Salvator Pelegrinus (cujus collega Marcus Antonius Pujadeſius ad Auſtriacas partes deflexerat) & denique Joannes Milanus Aragonius, Ærarii Regii Scriba, unà cum aliis, in Caſtellam abierunt ad Regem. Et quoniam privatorum hominum aliquis numerus tum ex nobilitate, tum ex plebe, vel ſponte, vel exilio ejecti, Urbe deceſſerant, ſuis locis eorum nomina quantùm diligentia comperiemus, memoriæ mandare curabimus.
10. Poſt hæc autem in Regis fidos, Galloſque, qui negotiandi cauſa, vel ſervitia exercendi, Urbem incolebant, ſævitum eſt: direptis namque bonis, in vincula conjiciebantur: perque Provinciæ regiones, Archiduci ſubjectas, id negotii demandatum eſt hominibus ex populi fece. Eruebantur ex omnibus latibulis, quos ad mortem vulgus magnis clamoribus depoſcebat; tamen contumeliis oppleti, ægrè ſervati ſunt, navigioque demum impoſiti, in Cathaloniam ſunt deportati.
11. Per eos ipfos dies, Bafetus, ut famæ inſerviret, quæ in novis cœptis validiſſima eſt, exiguum quod apud Civam erat præſidium, invadere, amolirique parabat. Eſt igitur oppidulum Civa XV. paſſuum millia ab Urbe Caſtellam verſùs diſſitum, ubi C. à Rege præmiſſi Equites Prætoriani, Antonio à Valle duce, excubabant. In hos autem omnem belli molem convertendam ratus ad XIV. millia Ruſticorum ex proximis agris, artificumque Urbanorum, ſclopis, gæſis , falcibus, ac bipennibus armatorum præſtò habuiſſe dicitur. Equitatus verò ex transfugis Cathalanis, quos ſupra docuimus, conſtabat, & paucis Prætorianis ex Proregis ſtipatoribus, qui in Urbe intercepti Archiduci militare fuerant coacti. His adjecit aliquos ſibi propinquos, & amicorum nonnullos DC. vix omnes numero. Amplum fanè Exercitum, ſed hebetem, infirmumque, agri magis, & ſedentariæ diſciplinæ, quàm belli cultorem Prætereà ne quid ad juſtam oppugnationem deſideraretur, VI. carri tormentis muralibus graves agmen ſequebantur. His copiis propè Civam venit, ubi hoſtes in aperto loco ejus adventum animis præſentiſſimis opperiebantur; quos conſpicatus, ſubſiſtere agmen, aciemque, quod præ armatorum imperitia fruſtra tentatum eſt, inſtrui juſſit. Mox præmiſſi Equites inauſpicatò prælium ineunt, ſiquidem primo congreſſu Regii quanquam XXX. tantùm erant numero Equites, qui exploratum præceſſerant, diſtrictis gladiis, Baſeto cognatione propinquum juvenem obtruncant, nebulonem item magnum, nomine Barcum, graviter vulnerant: reliquos verò ruunt, agunt, proterunt. Extemplò diſpalatur ingens illa hominum multitudo per agros, gladiorum metu trepida, & Ducis exemplo, qui ubi vidit malè ſibi habere principia, totis habenis in fugam vertitur, Regiis à tergo nihil inſtantibus, quòd verebantur inſidias. Itaque paucis deſideratis, vulneratiſque nonnullis, & uno manno Regio capto, ad ſuos penates ſe quiſque recepit. In Urbem igitur reverſus, Prætorianos, quòd ex eo numero ad hoſtes nonnulli transfugerant, ſtatim exauctoravit. Deinde per ſuos adminiſtros in vulgus ad nova quæque erectum, materiamque ſermonis avidè arripere ſolitum , efferri curavit, ne quid gravius accideret, quo rerum ſumma in periculum veniret, infecta re, ad Urbem revertiſſe, quam tot proditorum, iniquis animis Caroli imperium ferentium, inſidiis videbat obnoxiam. Et ne populi animi laberentur, novam quotidie ſermonis anſam præbebat, quæ turbellas, & circulos abundè aleret, reverà ipſe interim diſtractis proſcriptorum Civium, Gallorumque bonis, & mercibus, quæ apud Fiſcum ſcribi curaverat, pecuniarum ſummas auferebat benè grandes. Erant tamen qui ad haſtam publicam nollent accedere, ob 20
JOSEPHI EMANUELIS MINIANÆ ,
rerum inconſtantiam , quam proſpiciebant, & repe” tundas res fore. Opimam etiam nactus eſt prædam quadruplatoris indicio , quorum ingens tunc homi num multitudo , Pozoblanci fcilicet fuppellectilem , quam Bruno Salcedo domi occultaverat. Nonnullo : rum ædes , qui Urbe exceſſerant, violatis deditionis conditionibus, expilavit. Et quoniam fcelere par ta fæpe ſunt fceleribus munienda gravioribus, à ra pinis ad contumelias Nobilibus , qui in Urbe reſti terant, inferendas ſe vertit. Siquidem per publi . cos præcones edixit , ut , qui defertis penatibus in Cænobia confugerant, ad eos rurſus , graviore pe Eectiffimas etiam femi na indicta , redire vellent. nas , quæ intra Sacratarum Virginum clauſtra tumul tuantis populi metu perculfæ fe incluferant , inurba nè perquam eodem Edicto exire inde coëgit, nihil penli habens decorem ſexûs, & Nobilitatis dignita tem . Præfectos aliquot militum , & Andream Cop polam , Conzani Principem Neapolitanum , fpretis, habitiſque peſſum deditionis conditionibus, intra Ur bem captos, unà cum Zugniga , & fociis , navi im. Corvi poſitos , Barcinonem ad Archiducem miſit. num in vincula conjecit publica , mulieres verberi bus affecit , homines , erectis in diverſis Urbis locis patibulis , leviflimas ob fufpiciones fufpendio neca. vit , feralia quoque tabulata Nobilium cervicibus re ſecandis conſtravit. Denique omnia divina , humana que permiſcente homine illo immaniffimo , tot ac tanta mala ſubiere boni Cives , monſtrofa dominatio ne opprefli, ut ea fit pronius dicere , quàm abfol vere. 12. Hoc tractu temporum Joannes Jonas , na. tione Gallus , ex iis qui olim fuerant ab illius gentis Rege , ob hærefeos crimen , Regno pulfi, & Britan norum Reginæ militabant, Provinciam intraverat per llercavones , quà Valentini Cathalanis collimi tantur , De Bello Rustico VALENTINO, Lib. I.
21
tantur , cum equitibus L. & Ruſticorum manu ex Cathalanis, & Binaroſiis coacta , Archiducis -impe rio populos , ob eorum animos in Regem malè af fectos, facilè parere jubens , Caſtulonem uſque ( Ca ftellionem dicunt alii ) oppidum ampliſſimum , & à Rege longè alienum . Morellam autem oppidum , uti trium Regnorum colliminium , manu, & natura loci benè munitum , & præſidio ex delectu Provin ciæ fatis firmum , fruſtra per litteras tentavit. Siqui dem eò occurrerat à Prorege miſſus Rahalius initio motos cum Joanne Bergada , Equite notiflimo à Valentia , quimox oppidi, & arcis monia reficere inftituit , & quinque tormenta temerè longa paceja centia rotis impoſuit , multaque in defenſionem op pidi comparavit neceſſaria admodum , & opportuna :. quod oppidum fecundùm Rahalis abitum tenuit An dreas Deona , vetus miles Valentinus : Peninſulam verò , de loci natura ſic dictam , mænibus , & pro pugnaculis , tormentis , & armis omnis generis, & quod erat maximum , oppidanorum fide, quibus præ erat Sancius Ecievarria 2 vetus miles à Cantabria nuper ad eam miſſus ex Prætorianis cohortibus, uti egregiè defenfam , facilè prætermiſit. At dum per eam regionem verſatur Jonas , tot oppidis in dedi tionem acceptis , Chriſtophorus Moſcofus , Turrium Comes dictus , cum IV. millibus equitum , pedi tumque , duriſſimo anni tempore , iplis fcilicet bru mæ diebus, ex Aragonia movens , ad Valentiam iter habebat, ut exortum motum armis compefce ret. Quod Jonas ubi ſenſit, Sanmatthæum , oppi dum fatis firmis manibus circumdatum , cum illa quam ductabat, nem moraturus.
manu occupavit , ejus profectio Ille vero ne hoſtem à tergo re
linqueret , oppidum oppugnare decrevit. Interim oppidani, præmiſſis nunciis, de ſuo periculo Bafecum faciunt certiorem , ac fummis precibus fibi orant auxi B 3 22
JOSEPHI EMANUELIS MINIANÆ ,
auxilia mitti . Qui, cognito fuorum diſcrimine , om nes qui per ætatem arma capere poffent, ex ea Pro vinciæ parte in Cathaloniam vergente , ad loca San matchæo vicina convenire edicit armatos , quibus Joſephum Nicolaum Valentinum , qui aliquot ſti pendia fecerat, præfecit. Cæterum illa hominum multitudo , quòd æquè hoſtis metu , atque commea tûs penuria laborabat, nec militiæ patiens , nec ju ſtis armis inſtructa , duci parere haud obfcurè de trectabat. Quæ omnia , quanquam ad contumeliam potiùs , ac certam cladem accipiendam , quàm ad ferendam obſeſlis opem , tendere videbantur , tamen ea erat hominum amentia , ut Regiorum agmen fa me ferroque clauſum teneri , perſuaſum haberent eorumque metu liberam Provinciam evulgarent . Sed brevi falfò id nunciari compertum eſt. Nam , cum equitum globus , longiùs provectus, Salzadellam > tenue oppidulum , fame compulſus intraret , inque yafa mellis inciderent rimabundi agreſtes illi , quibus etiam Provincialis equitatus conſtabat , repentè pau ci equites Regii eos in inſidias temere illatos , inva dunt , nonnullos trucidant , capiunt alios , reliqui præcipiti fuga domum reverſi , rem malè geſtam nunciant, quo nuncio omnium animi turbantur, ac penè deficiunt, qui paulò ante hoſtis vires tanto perè elevabant. Nicolaus autem perterritam mul titudinem , nec abfque metu ipſe , in locis tutiſli mis tenebat , & longè ab hoftium caſtris diffitis, ne fi propiùs accedere conaretur , à Ruſticis defertus , majorem contumeliam acciperet. Moſcofus autem cum animadvertiſſet obſidionem neceſſariò in lon gum produci , quòd mænibus demoliendis nulla fup peterent tormenta , cuniculis ad murum actis , irru . ptionem parabat.
Quod
cum
minùs ex ſententia
eveniret , imbribus pertinaciffimis in fingula diei tempora totam circum regionem implentibus , tæ . dio De Bello Rustico VALENTINO , Lib . I.
23
dio affectus, & quòd apud oppidum ſuis rebus pa rum opportunum diutiùs hæreret, indignatus , cum omnes illas regiones ſibi haberet infeſtas , & Britan norum auxilia ex Cathalonia , quæ tota in Archidus ducis imperium conceſſerat, jamjam adeſſe nuncia rentur, ſoluta obſidione , caftra movit, Valentiam verſus iter faciens. 13. At ubi adventare copias vulgatum eſt , trepidari ab omnibus, concurſari , pars ad aſpera montium erepere , alii in abditis vallium ſeſe occultare : qui cum Nicolao reliqui erant , longè ab itinere quod Regii tenebant , diverſi abiere. Tantus terror gladiorum erat , poft cædem ad Salzadellam factam . Intrave rat tunc Valentinam Provinciam Carolus Peterbor
wius Comes , fummus foederatorum Imperator , na tione Britannus, ut fuo milite opportuna loca tue retur , copias, importuno Bafeti facinore , diſtrahe re coactus , & belli rationem capta Barcinone ini tam mutare , quod Auſtriacis rebus , & Fæderatorum quam attulerit difficultatem , poftea docuit eventus, Hic autem dum copias cogit , Moſcofus profe &tionem maturans , Borriolium pervenit, oppidulum in ipſis montium faucibus aſperrima inter faxa poſitum , cu jus major incolarum pars, diverſi cum ſuis farcinulis & familiis , in locos difficiles abierunt. Idcircò mili tes , qui illos tantùm hoftium loco habebant , qui deſertis laribus eorum conſpectum vitabant , fuga Inde di, cultorum deferta in tranſcurſu diripiunt. greffi, ad Planitiem , unde regioniinditum nomen deſcendunt, quæ in modum vaſti maris fic immenſa panditur, ut eam oculis terminare vix queas. Dum verò proficiſcitur agmen , proripitur lixa impura. tiſſimus, qui per fummum fcelus pyxidem facram Hunc Moſcoſus ad fupplicium ex adytis rapuerat. è veſtigio trahi , ac militari ritu fclopis laxatis juſ, ſit interimi , reddita ſacris altaribus pyxide. Caſtel lionem B4 24
Josephi EMANUELIS MINIANÆ ,
līonem autem ad lævam relinquens ( quod oppidum operibus benè munitum , & multitudine armata egre ; giè defenfum ab Hiſpano tentatum non fuit ) ad Villæregalis pontem , quo fluvius fatis altus , Idu beda ( Millarlium incolæ vocant ) jungitur , appeten te meridie , pervenit. Sed cum non abfque dede : çore Regii nominis illac copiæ tranſire viderentur quin oppidani patentibus portis in deditionem veni rent , leniùs id quàm fert militaris mos , cum illis agi cæptum eſt , & Moſcofus Regiæ auctoritatis in terpofita fide , omnem maleficii impunitatem beni: gné pollicebatur, modò ad fanitatem redire vellent. At Ruſtici homines ,
nec Regiæ clementiæ Inter
pretis verbis quicquam flexi, nec armatorum ſpecie deterriti , imperata facere fuperbè detrectabant ; & quanquam aliqui fanæ mentis oppidani , æqua eſſe , ac lenia poſtulata ,popularibus perſuadere contenderent, nihil ab ipſis impetratum eſt, negantibus ex familia Alberola præcipuè hominibus. Imò, quoniam qui femel defecere , à nullo prorſus ſcelere abhorrent , in ipfoſmet pacis , & honeftæ deditionis auctores , fclopis laxatis ex mænibus , mox in militem ante portam eorum confilium præſtolantem , violatis in duciis ante pactis , quibus bona fide ceſſatum erat , eadem impia arma converterunt , ac inopinantes > imprudenteſque vulneribus affecerunt. Moſcofus autem nihil tale veritus , ut ftrepitum haufit armo rum , Divi Pafchalis Templum ingreſſus , ejus lip ſana veneraturus, quid eſſet ratus i , n ipfo negotio conſilium capit , jubetque extemplò oppidum inva dere . Subitò , toto agmine ad arma conclamatum eſt , ac portarum foribus ſingulari militum ardore de jectis , Vaſcones , qui eo die primum in acie locum obtinebant, compluribus vulneribus datis , & acce ptis , acriter urgentes in oppidum irrumpunt. His fuccedebant Belgæ Walones, & Caftellani pedites Præ DE BELLO RUSTICO VALENTINO , Lib. I.
25
Prætoriani , qui unà cum Vaſconibus catervatim , uti opportunicas erat rei gerendæ , per ſtrata cada vera pervadentes , in oppidum penetrabant. E quitatûs pars , ut laborantibus peditibus fuppetias ferrent, juſſit , relictis equis , peditum operam præ ſtare : alii, ut quiſque intrabat, ad forum occupan dum , uti erat imperatum , citato equo pergebant, In ipſo aditu Comes Ruſelius cadit , i&tus ingenti la pide', ad uſum falis terendi comparato , quem mu, lier virili audacia è feneſtra præcipitavit. Interea deſperantes quicquam armis poffe, de muro ſe de jecerunt, qui promtiores in repugnando fuerant, & fuga paſſim per agros faluti conſulebant, nota diver ticula petentes : quorum alii in equitum ſtationes circum oppidum difpofitas incidunt, atque immiſe. ricorditer trucidantur : reliqui meliore ſorte ad vi. cina oppida per devios tramites confugerunt. In tra mænia militaris furor in rebelles fæviebat, nec armato , nec inermi locus erat ignofcendi; vicatim domos eripiunt , haud factum id tamen abfque vul neribus , repugnantibus earum dominis in rabiem verſis. Cumque jam fatis magna præda eſſent poti ti , ad faces , & incendia itum eft , flammarum com pendio extremam vi& toriæ manum impoſituri. Mox ingens oritur clamor eorum qui in abditis locis flam mis intercepti affabantur: quos inde exilientes exci piebant Belgarum cuſpidati fclopi nullius miſeren tium , qui ex morte optimi civis Rufelii concepto odio , dolori fuo tot hominum cædibus indulgebant. Hifpani verò celeriùs mitigati, uti manus cædibus minus gaudentes , quanquam Vaſconum Præfectus Michaël Sinocheinus , magno natu vir , lethale vul nus acceperat, impacta in renibus glande, ex quo paulo poſt Sagunti interiit , tamen multis faluti fue . runt. Sacerdotes etiam armatos VII. qui miniſte rium negligentes , crebra armorum difploſione mili B 5 tem 26
JOSEPHI EMANUELIS MINIANÆ ,
tem infeftabant , illa clades abſumſit.
Mulieres ad
Templa confugerant, multaque imbellis turba , quo rum incolumitatis, & pudoris egregiè habita eft ra. tio . Sacratæ Virgines per primores Ductorum , & Legionarios Curiones è Coenobio eductæ , ne cir cumlambentibus flammis ædificium , gravius aliquid paterentur , comiter perquàm , ac fanctè habitæ , in locum tutum conclufæ , excubiis etiam difpofitis ad earum honeftatem tuendam , noctem illam tranſe gerunt. Poftridie Nulas , indeque Segorbium ad Virginum Sacrạtaſum ædes migrarunt, ubi per ali quot menſes commoratæ, ad fua demùm reverterunt, Jam Moſcofus receptui cani juſſerat , ac Præfecto rum diligentia milites ampliùs fævire vetantium graviterque increpitantium , à cædibus , & rapinis abftraxerat, cum mox fauciorum vulnera obligandi fucceflit cura , cuſtodiendique ad CLXXX. viros , jure belli captos , ægris militibus fubvehendis. In expugnatione, ac cæde non plus quàm CCL. mili tes deſiderati funt. Oppidani verò cæſi CCXXC, fermé. Quæ victoria militi fanè cruenta , eò fuif fet magis , li aliquot oppidanorum vexilla , quæ San matthæum auxilio fuerant profecta , popularium fuorum conſternationi interfuiflent. 14. Poſterą die , collectis ſarcinis, Nulas verſus
agmen ire cæpit.
Saucii , ſuccollancibus captivis ,
unà cum copiis ad prædictum oppidum perveniunt. Inde , curatis corporibus , de quarta vigilia caſtra movent , ac per pacatiffimam regionem Saguntum qui Ubi ventum eſt ad fluvium proficiſcuntur. præter id oppidum fluit , ſaxeo alveo torrenti ſimilis , quò proceſſerat multitudo Moſcofo gratulatura , læ tus oritur clamor Philippi nomen acclamantium quo fidem ſuam erga Regem profitebantur. Magi. Moſcoſum ſtratus , & Equeſtris cenfùs qui erant intra mænia deducunt, ac honorificè
hoſpitantur : po.
R . De Bello Rustico VALENTINO, Lib. I.
27
populus ductores fumma cum hilaritate intra tecta cogit : faucios in valetudinariis collocant, in eifque publica impenſa curandis , Magiſtratûs, populique ſtu dium eluxit. 15. Sequentidie , levi præſidio relicto , ad oppidi , & fauciorum cuſtodiam , cui præfecerat Balthafa . rem Abarcam , impigrum juvenem , agrum Valen tinum vicis , ædificiiſque , & feracitate regionis o pulentum intrant : in cujusparte , inter Aquilonem & Occaſum vergente , confederunt , ad Vicum , qui Moncada incolis dicitur . Litteras inde ad Urbis , Re. gnique Magiſtratus dedit Moſcofus, optimis moni, tis plenas, quibus integra fide de Regis clementia be. nè ſperare jubebat , fi populus ejus ſe vellet ditioni ſub Sed interceptis à Bafeto litteris , penes quem , jicere. maleſanum , fumma erat imperii , nec Populum & reddidit , cum gravi Magiſtratuum offenſione, nec quicquam ſani conſilii reſpondit. Quapropter à ver bis ad arma itum eſt , quando improbi peenis potiùs, & coërcitione , quàm ullo humanitatis officio à ma leficiis deterrentur. 16. Præter Urbis monia fluit Turia , fluvius a meniffimus , cujus beneficio mirum in modum agri Aquarum igitur vim omnem per va fecundantur. rios meandros , niloſque irrigationibus derivatum ad fluvii alveum reduxit , incilibus, quà derivatur , ſubtrahiturque , multa gleba , lapidibuſque obſtructis , perfractaque tranſverſa in flumine mole lapidea , ut liberè fluente ad mare aqua, omnem ejus commo ditatem obſeſſis eriperet . Quod Baſetus haud leve incommodum , & Urbi , & Rufticis commilitoni. bus eſſe reputans ob annonæ caritatem , ac penu , riam , moletrinis aquarum decurfionibus fraudatis , & agris, humore deficiente , areſcentibus, eos coepit tormentorum pilis impetere , qui in opere verſaban tur. Id fruſtra cum diu feciffet, cominùs rem ge, rere gerere ſtatuit, ac ita Regios inde amoliri. Igitur coacta Opificum, & Ruſticorum manu, qui undique confluxerant, ea fama permoti, fore ut nullo negotio fugacem militem caperent, ad Burjazotum, vicum Urbi proximum, ubi adveniunt, prædam, non prælium cogitantes, inter arundineta, ac poſt macerias hortorum, homines in inſidiis collocat. Nepotis equites in tres turmas diſtributi in aperto loco explicantur. Præſenſit fraudem Moſcoſus, qui ea loca cum CC. equitibus venerat exploraturus: & cum loci iniquitate equitatus impediretur, ad æquiora, & equitabilia deflexit. Quod ubi Ruſtici ex inſidiis vident, ſubitò in equitem clamore ſublato tanquam in fugientem feruntur. Caſtellanus verò in aperto turbam illam conſpicatus, ſigna converti juſſit. Extemplò mira equorum celeritate circumventos cædere cæperunt: quorum permulti quanquam abjectis armis ſuppliciter manus tendentes, perque milites ſacra numina obteſtantes, mortem deprecabantur tanquam rebelles, ac perjuri, fuerunt crudeliſſimè trucidati. Cæterùm pecorum ritu, licet à cæde Moſcoſo ceſſare jubente, dum Ruſticos avidiùs mactant, equites Cathalani integris adhuc viribus, Nepotis, & Baſeti exemplo terga vertunt, reliquam multitudinem per agros præcipiti fuga diſpalatam diverſa effugia exceperunt. Ad CL. dicuntur ea cæde periiſſe, præter aliam multitudinem vulneribus debilitatam. Baſetus ergo cum deſperaſſet quicquam ſe poſſe utile ſuis rebus vi, & manu efficere, ad Urbem muniendam ſuaptè natura infirmam ſe convertit. Itaque partes alias, ducto introrſùs muro, oppilavit, tormentiſque munivit; alias cum clauſiſſet, cuncta forma vallo, foſſaque extrorſùs ductis, præſepſit, erectaque ex materia tumultuaria munimenta ſuper tormenta impoſuit, ad oſtentationem potiùs defenſionis, quàm ad Urbis Pagina:De bello rustico Valentino.pdf/51 Pagina:De bello rustico Valentino.pdf/52 Pagina:De bello rustico Valentino.pdf/53 Pagina:De bello rustico Valentino.pdf/54 Pagina:De bello rustico Valentino.pdf/55 Pagina:De bello rustico Valentino.pdf/56 Pagina:De bello rustico Valentino.pdf/57 Pagina:De bello rustico Valentino.pdf/58 Pagina:De bello rustico Valentino.pdf/59 Pagina:De bello rustico Valentino.pdf/60 Pagina:De bello rustico Valentino.pdf/61 Pagina:De bello rustico Valentino.pdf/62 Pagina:De bello rustico Valentino.pdf/63 Pagina:De bello rustico Valentino.pdf/64 Pagina:De bello rustico Valentino.pdf/65 Pagina:De bello rustico Valentino.pdf/66 Pagina:De bello rustico Valentino.pdf/67 Pagina:De bello rustico Valentino.pdf/68 Pagina:De bello rustico Valentino.pdf/69 Pagina:De bello rustico Valentino.pdf/70 Pagina:De bello rustico Valentino.pdf/71 Pagina:De bello rustico Valentino.pdf/72 Pagina:De bello rustico Valentino.pdf/73 vecta, à quibus auxilii, propter diſtantiam, ſpes nulla erat, fortiſſimo ſe conſilio eo periculo explicuit. Repentè enim conſurgunt Peninſulani omnes, atque ſclopos in hoſtes intendunt animis præſentiſſimis tanquam in adverſos jaculaturi. At Eciavarria brevi illa temporis uſura, dum hoſtes trepidi ceſſant, velum avertit, exiguoque flexu ſecundiorem nactus ventum, ad ſuos plenis finibus ſe recipit celeriter, qui, ut hominem in tanto diſcrimine poſitum adjuvarent, remis, velisque properare contendebant, quibus junctis, cum hoſtes, virtute, & peritia rerum, pares non eſſent, ad ſuam ſtationem ſpe prædæ fruſtrati revertuntur.
| Praefatio |
Liber secundus |