Migne Patrologia Latina Tomus 49
JoaCas.DeCoIn 49 Joannes Cassianusc.360–435 Parisiis J. P. Migne 1846 early modern edition, no apparatus this file was encoded in TEI xml for the University of Zurich's Corpus Corporum project (www.mlat.uzh.ch) by Ph. Roelli in 2013 Classical Latin orthography latin
- PARS PRIMA, COMPLECTENS DECEM PRIMAS COLLATIONES PATRUM IN SCYTHICA EREMO...
- Praefatio, AD LEONTIUM EPISCOPUM, ET HELLADIUM
- COLLATIO PRIMA, Quae est prima abbatis Moysis. DE MONACHI...
- COLLATIO SECUNDA Quae est secunda abbatis Moysis. DE DISCRETIONE.
- COLLATIO TERTIA, Quae est abbatis Paphnutii. DE TRIBUS ABRENUNTIATIONIBUS.
- COLLATIO QUARTA, Quae est abbatis Danielis. DE CONCUPISCENTIA CARNIS...
- COLLATIO QUINTA Quae est abbatis Serapionis. DE OCTO PRINCIPALIBUS...
- COLLATIO SEXTA, Quae est Theodori abbatis. DE NECE SANCTORUM.
- COLLATIO SEPTIMA, Quae est prima Sereni abbatis. DE ANIMAE...
- COLLATIO OCTAVA, Quae est secunda abbatis Sereni. DE PRINCIPATIBUS...
- COLLATIO NONA, Quae est prima abbatis Isaac. DE ORATIONE.
- COLLATIO DECIMA, Quae est secunda abbatis Issaac, DE OATIONE.
- PARS SECUNDA, COMPLECTENS SEPTEM ALIAS COLLATIONES, PATRUM IN THEBAIDE AEGYPTI...
- Praefatio. AD HONORATUM EPISCOPUM ET EUCHERIUM.
- COLLATIO UNDECIMA, Quae est prima abbatis Chaeremonis, DE PERFECTIONE.
- COLLATIO DUODECIMA, Quae est secunda abbatis Chaeremonis. DE CASTITATE.
- COLLATIO DECIMA TERTIA, Quae est tertia abbatis Chaeremonis, DE...
- COLLATIO DECIMA QUARTA, Quae est prima abbatis Nesterotis. DE...
- COLLATIO DECIMA QUINTA, Quae est secunda abbatis Nesterotis. DE...
- COLLATIO DECIMA SEXTA, Quae est prima abbatis Ioseph DE...
- COLLATIO DECIMA SEPTIMA, Quae est secunda abbatis Ioseph. DE...
- PARS TERTIA, COMPLECTENS SEPTEM ULTIMAS COLLATIONES, PATRUM IN ULTERIORIS AEGYPTI...
- Praefatio. AD IOVINIANUM, MINERVIUM, LEONTIUM ET THEODORUM.
- COLLATIO DECIMA OCTAVA, Quae est Piammonis abbatis. DE TRIBUS...
- COLLATIO DECIMA NONA, Quae est abbatis Ioannis. DE FINE...
- COLLATIO VIGESIMA, Quae est abbatis Pinufii. DE POENITENTIAE FINE...
- COLLATIO VIGESIMA PRIMA, Quae est prima abbatis Theonae. DE...
- COLLATIO VIGESIMA SECUNDA, Quae est secunda abbatis Theonae. DE...
- COLLATIO VIGESIMA TERTIA, Quae est tertia abbatis Theonae DE...
- COLLATIO VIGESIMA QUARTA, Quae est tertia abbatis Abrahae. DE...
Praefatio,
AD CASTOREM PONTIFICEM. Veteris Instrumenti narrat historia sapientissimum Salomonem post acceptam divinitus sapientiam prudentiamque multam nimis, et latitudinem cordis quasi arenam maris innumerabilem (III Reg. IV): ita ut Domini testimonio nullus ei similis retroactis temporibus exstitisse, neque post eum surrecturus esse dicatur, illud magnificum Domino templum exstruere cupientem, alienigenae regis Tyri auxilium poposcisse. Qui misso ad se Hyram filio mulieris viduae, quidquid divina sapientia suggerente praeclarum in templo Domini, vel in sacris vasis moliebatur, ministerio ejus ac dispositione perfecit (III Reg. VII). Si ergo ille universis regnis terrae sublimior principatus, et Israelitici generis nobilior excellentiorque progenies (III Reg. VII), illaque sapientia divinitus inspirata, quae cunctorum Orientalium et Aegyptiorum disciplinas et instituta superabat, nequaquam pauperis atque alienigenae viri consilium dedignatur; recte etiam tu his eruditus exemplis, beatissime papa Castor, verum ac rationabile Deo templum, non lapidibus insensibilibus, sed sanctorum virorum congregatione, nec temporale et corruptibile, sed aeternum atque inexpugnabile aedificare disponens, vasa etiam pretiosissima Domino cupiens consecrare, non multo auri metallo, argentive conflata, quae post rex Babylonius capta concubinarum suarum ac principum deputet voluptati (Daniel. V), sed animabus sanctis quae innocentiae, justitiae et castitatis integritate fulgentes, regem Christum in semetipsis circumferant commorantem, egenum me, omnique ex parte pauperrimum, ad communionem tanti operis dignaris adsciscere. In provincia siquidem tua coenobiorum experte, Orientalium maximeque Aegyptiorum volens instituta fundari, cum sis ipse cunctis virtutibus scientiaque perfectus, et universis ita refertus divitiis spiritualibus, ut perfectionem quaerentibus satis abundeque non modo tuus sermo, sed etiam sola vita sufficiat ad exemplum, me quoque elinguem et pauperem sermone atque scientia, ut aliquid ad explementum tui desiderii de inopia sensus mei conferam, poscis, praecipisque ut instituta monasteriorum, quae per Aegyptum ac Palaestinam custodiri conspeximus, ita ut ibi nobis a patribus tradita sunt, quamvis imperito digeram stylo, non leporem sermonis inquirens, in quo ipse apprime es eruditus, sed sanctorum simplicem vitam simplici sermone fratribus in novello monasterio tuo cupiens explanari. Cui rei quantum me pius ardor desiderii tui provocat obedire, tantum multiplices aestuum moles volentem obtemperare deterrent. Primum quia nec vitae meae ita aequiparant merita, ut confidam me res tam arduas, tam obscuras, tam sanctas, digne posse animo ac mente complecti. Secundo quod ea quae a pueritia nostra inter eosdem constituti atque ipsorum incitati quotidianis adhortationibus et exemplis vel agere tentavimus, vel didicimus, vel visu percepimus, minime jam possumus ad integrum retinere, tot annorum circulis ab eorum consortio et imitatione conversationis abstracti; praesertim cum harum rerum ratio nequaquam possit otiosa meditatione doctrinaque verborum, vel tradi, vel intelligi, vel memoria contineri: totum namque in sola experientia usque consistit. Et quemadmodum tradi nisi ab experto non queunt, ita nec percipi quidem vel intelligi, nisi ab eo qui ea pari studio ac sudore apprehendere elaboraverit, possunt: quae tamen si collatione jugi spiritalium virorum frequenter discussa non fuerint, et polita, cito rursum mentis incuria dilabuntur. Tertio quia idipsum quod utcumque non pro merito rei, sed pro praesentis temporis statu possumus reminisci, imperitior sermo congrue non valet explicare. Huc accedit, quod super hac re viri et vita nobiles, et sermone scientiaque praeclari, multa jam opuscula desudarunt, sanctum Basilium et Hieronymum dico, aliosque nonnullos, quorum anterior sciscitantibus fratribus super diversis institutis vel quaestionibus non solum facundo, verum etiam divinarum Scripturarum testimoniis copioso sermone respondit; Alius vero non solum suo elucubratos ingenio edidit libros, verum etiam Graeca lingua digestos, in Latinum vertit eloquium: post quorum tam exuberantia eloquentiae flumina, possem non immerito praesumptionis notari, si aliquid stillicidii hujus inferre tentassem; nisi me ad haec fiducia tuae sanctitatis animaret, et sponsio, quod vel tibi hae nugae forent acceptae qualescumque sint; vel eas congregationi fratrum in novello tantum monasterio commorantium deputares. Qui si quid a nobis minus forsitan caute prolatum fuerit, et pie relegant, et cum venia indulgentiore sustentent, fidem potius mei sermonis, quam venustatem eloquii requirentes. Quapropter, beatissime papa, unicum religionis et humilitatis exemplar, tuis precibus animatus, secundum vires ingenii mei opus quod injungis aggrediar, et ea quae omnimodis intacta relicta sunt ab anterioribus nostris, utpote qui audita potius quam experta describere tentaverunt, velut rudi monasterio et veritatem sitientibus intimabo. Nec plane mirabilium Dei, signorumque narrationem studebo contexere: quae quamvis multa per seniores nostros et incredibilia non solum audierimus, verum etiam sub obtutibus nostris perspexerimus impleta: tamen his omnibus praetermissis, quae legentibus praeter admirationem nihil amplius ad instructionem perfectae vitae conferunt, instituta eorum tantummodo, ac monasteriorum regulas, maximeque principalium vitiorum, quae octo ab eis designantur, origines et causas, curationesque secundum traditiones eorum, quantum Domino adjuvante potuero, fideliter explicare contendam. Propositum siquidem mihi est, non de mirabilibus Dei, sed de correctione morum nostrorum et consummatione vitae perfectae, secundum ea quae a senioribus nostris accepimus, pauca disserere. In eo quoque praeceptis tuis satisfacere studebo, ut si quid forte non secundum typum majorum antiquissima constitutione fundatum, sed pro arbitrio uniuscujusque instituentis monasterium, vel diminutum, vel additum in istis regionibus comprobavero; secundum eam quam vidimus monasteriorum regulam, per Aegyptum vel Palaestinam antiquitus fundatorum, fideli sermone, vel adjiciam, vel recidam [ Al. rescindam]: Nequaquam credens rationabilius quippiam, vel perfectius constitutionem novellam in occiduis Galliarum partibus reperire potuisse, quam illa sint instituta, in quibus ab exordio praedicationis apostolicae a sanctis ac spiritualibus patribus fundata monasteria ad nos usque perdurant. Illam sane moderationem opusculo huic inserere praesumam, ut ea quae secundum Aegyptiorum regulam, seu pro asperitate aerum, seu pro difficultate ac diversitate morum impossibilia in his regionibus, vel dura vel ardua comprobavero, institutis monasteriorum, quae per Palaestinam vel Mesopotamiam habentur, aliquatenus temperem: quia si rationabilis possibilium mensura ( γνωμὴ) servetur, eadem observantiae perfectio est etiam in impari facultate.
LIBER PRIMUS. CAPUT PRIMUM. De habitu monachi. De institutis ac regulis monasteriorum dicturi unde competentius, donante Deo, quam ab ipso habitu monachorum sumemus exordium? Quorum interiorem cultum consequenter tunc poterimus exponere, cum exteriorem ornatum sub oculorum depinxerimus obtutibus.
CAPUT II. De cingulo Monachi. Itaque monachum ut militem Christi in procinctu semper belli positum, accinctis lumbis jugiter oportet incedere (Lucae XII). Hoc enim habitu etiam illos ambulasse, qui in veteri Testamento professionis hujus fundavere primordia, Eliam scilicet et Elisaeum, divinarum Scripturarum auctoritate monstratur: ac deinceps principes auctoresque Testamenti novi, Joannem videlicet, Petrum et Paulum, caeterosque ejusdem ordinis viros taliter incessisse cognoscimus. Quorum prior, qui in veteri Testamento virginitatis jam flores et castimoniae continentiaeque praefigurabat exempla, cum fuisset a Domino missus ad increpandos nuntios Ochoziae sacrilegi regis Israel, eo quod aegritudine praepeditus super statu salutis suae Beelzebub Deum Accaron consulere destinasset, et idcirco eis occurrens idem propheta descensum de lecto ejus in quo conciderat, denegasset, decumbenti regi exposita vestitus qualitate compertus est (IV Reg. I). Reversos enim ad se nuntios, ac referentes sibi prophetae sententiam, sciscitatus est cujus esset figurae et habitus vir, qui occurrisset eis, et locutus fuisset hujuscemodi verba: Vir, inquiunt, pilosus et zona pellicea accinctus renibus; ex quo habitu confestim rex contemplatus hominem Dei, ait: Elias Thesbites est: zonae videlicet indicio, et hirti incultique corporis specie virum Dei indubitanter agnoscens: eo quod istud ei inter tot Israelitici populi millia commoranti, cultus proprii velut quoddam impressum speciale signum perpetuo cohaereret. De Joanne quoque, qui veteris novique Testamenti velut quidam sacratissimus limes, finis initiumque processit, ita Evangelista narrante (Matth. III) cognoscimus: Ipse autem Joannes habebat vestimentum de pilis camelorum, et zonam pelliceam circa lumbos suos. Petro etiam in custodiam carceris ab Herode detruso, et ad necem die postero producendo, angelo assistente, praecipitur: Praecingere et calcea te calligas tuas (Actor. XII). Quod ut faceret nequaquam monuisset eum Angelus Dei, nisi vidisset eum ob refectionem nocturnae quietis paulisper defecta membra solita cinguli obstrictione laxasse. Paulum quoque ascendentem Hierosolymam, et protinus a Judaeis in vincula mittendum Agabus propheta reperiens Caesareae, sublato ejus cingulo, manus suas ligans ac pedes, ut gestu corporis sui passionis ejus praefiguraret injurias, ait: Haec dicit Spiritus sanctus: Virum cujus est zona haec, sic alligabunt Judaei in Jerusalem et tradent in manus gentium (Actor. XXI). Quod utique a propheta proferri minime potuisset, et dici, virum cujus est zona haec, nisi Paulus eam lumbis suis indesinenter solitus fuisset aptare.
CAPUT III. De veste monachi. Vestis quoque sit monachi quae corpus contegat tantum, et repellat nuditatis verecundiam, et frigoris retundat injuriam: non quae seminaria vanitatis aut elationis enutriat, ita eodem apostolo praedicante: Habentes autem alimenta et operimenta, his contenti simus (I Tim. VI). Operimenta, inquiens, non vestimenta, ut in quibusdam Latinis exemplaribus non proprie continetur, id est, quae corpus operiant tantum, non quae amictus gloria blandiantur: ita vilia, ut nulla coloris vel habitus novitate inter caeteros hujus propositi viros habeantur insignia: ita studiosis accurationibus aliena, ut nullis rursum sint affectatis per incuriam sordibus decolorata. Postremo sic ab hujus mundi separentur ornatu, ut cultui servorum Dei in omnibus communia perseverent. Quidquid enim inter famulos Dei praesumitur ab uno vel paucis, nec catholice per omne corpus fraternitatis tenetur, aut superfluum, aut elatum est, et ob id noxium judicandum est, magisque speciem vanitatis quam virtutis ostentans. Et idcirco haec quae nec a veteribus sanctis qui hujus professionis fundamenta jecerunt, neque a Patribus nostri temporis, qui eorum per successiones instituta nunc usque custodiunt, tradita videmus exempla, ut superflua et inutilia nos quoque resecare conveniet. Quamobrem cilicinam vestem velut circumspectam a cunctis atque notabilem, et quae ex hoc ipso non solum nulla spiritui possit emolumenta conferre, sed etiam elationis concipere vanitatem, quaeque ad necessarii operis exercitium, in quo monachum semper impigrum expeditumque oportet incedere, inhabilis atque inepta sit, omnimodis refutarunt. Quod si quosdam hoc amictu circumdatos audivimus probabiles exstitisse, non ex eo nobis monasteriorum est regula sancienda, vel antiqua sanctorum Patrum sunt perturbanda decreta, quod pauci praesumentes aliarum virtutum privilegio, ne in his quidem quae non secundum catholicam regulam ab eis usurpata sunt, reprehendi debere creduntur. Generali namque omnium constitutioni, paucorum non debet praeponi nec praejudicare sententia. Illis enim debemus institutis ac regulis indubitatam fidem, et indiscussam obedientiam per omnia commodare, non quas paucorum voluntas intulit, sed quas vetustas tantorum temporum, et numerositas sanctorum Patrum concordi definitione in posterum propagavit. Nec hoc sane praejudicare nobis debet ad quotidianae conversationis exemplum, quod vel loram sacrilegus rex Israel catervis hostium circumseptus, scissa veste, cilicium habuisse perhibetur intrinsecus (IV Reg. VI), vel quod Ninivitae ad mitigandam Dei sententiam quae in eos lata fuerat per prophetam, cilicii asperitate velati sunt (Jonae III), cum et ille ita intrinsecus latenter indutus eo fuisse monstretur, ut nisi scisso desuper indumento a nemine prorsus potuisset intelligi, et isti eo tempore operimentum cilicii ostentarent, quo cunctis super imminente urbis eversione lugentibus, eodemque amictu circumdatis, nullus posset a quoquam ostentatione [ Al. ostentationis] notari. Quia nisi insolens sit diversitas, non offendit inaequalitas.
CAPUT IV. De cucullis Aegyptiorum. Sunt praeterea quaedam in ipso Aegyptiorum habitu non tantum ad curam corporis, quantum ad morum formulam congruentia, quo simplicitatis et innocentiae observantia, etiam in ipsa vestitus qualitate teneatur. Cucullis namque perparvis usque ad cervicis humerorumque demissis confinia, quibus tantum capita contegant, indesinenter diebus utuntur ac noctibus, scilicet ut innocentiam et simplicitatem parvulorum jugiter custodire etiam imitatione ipsius velaminis commoveantur. Qui reversi ad infantiam Christi cunctis horis cum affectu ac virtute decantant: Domine, non est exaltatum cor meum, neque elati sunt oculi mei, neque ambulavi in magnis, neque in mirabilibus super me. Si non humiliter sentiebam, sed exaltavi animam meam: sicut ablactatus est super matre sua (Psalm. CXXX).
CAPUT V. De colobiis Aegyptiorum. Colobiis quoque lineis induti, quae vix ad cubitorum ima pertingunt, nudas de reliquo circumferunt manus, ut amputatos habere eos actus et opera mundi hujus suggerat abscissio manicarum, et ab omni conversatione terrena mortificatos eos velaminis linei doceat indumentum, audiantque per hoc Apostolum quotidie dicentem sibi: Mortificate membra vestra, quae sunt super terram (Coloss. III). Illud quoque ipso habitu protestante, Mortui enim estis, et vita vestra abscondita est cum Christo in Deo (Col. III). Et iterum: Vivo autem jam non ego, vivit vero in me Christus. Mihi quidem mundus crucifixus est, et ego mundo (Galat. II).
CAPUT VI. De rebrachiatoriis. Gestant etiam resticulas duplices, laneo plexas subtegmine, quas Graeci ἀναβολὰς, nos vero succinctoria, seu redimicula, vel proprie rebrachiatoria possumus appellare. Quae descendentia per summa cervicis et e lateribus colli divisa, utrarumque alarum sinus ambiunt, atque hinc inde succingunt, ut constringentia latitudinem vestimenti ad corpus contrahant atque conjungant, et ita constrictis brachiis impigri ad omne opus expeditique reddantur, illud Apostoli praeceptum studentes omni virtute complere. Quia non solum mihi, sed etiam his qui mecum sunt, ministraverunt manus istae, neque gratis panem ab aliquo manducavimus, sed in labore et fatigatione nocte ac die operantes, ne quem vestrum gravaremus (Actor. XX). Et, Si quis non vult operari, nec manduce (II Thessal. III).
CAPUT VII. De mafortibus eorum. Post haec angusto palliolo tam amictus humilitatem quam vilitatem pretii, compendiumque sectantes, colla pariter atque humeros tegunt, quae mafortes tam nostro quam ipsorum nuncupantur eloquio, et ita planeticarum atque birrorum pretia simul, ambitionemque declinant.
CAPUT VIII. De melote, et pelle caprina. Ultimus est habitus eorum pellis caprina, quae melotes, vel pera appellatur, et baculus, quae gestant ad imitationem eorum qui professionis hujus praefiguravere lineas in veteri Testamento (Vide supra cap. 2). De quibus Apostolus: Circumierunt (inquit) in melotis et in pellibus caprinis egentes, angustiati, afflicti, quibus dignus non erat mundus, in solitudinibus errantes, et in montibus, et in speluncis, et in cavernis terrae (Hebr. XI.) Qui tamen habitus pellis caprinae significat mortificata omni petulantia carnalium passionum debere eos in summa virtutum gravitate consistere, nec quidquam petulcum vel calidum juventutis ac mobilitatis antiquae in eorum corpore residere.
CAPUT IX. De baculo. Nam et baculum gestasse eosdem viros, etiam Elisaeus, qui unus ex ipsis est, docet, cum dicit ad Giezi puerum suum, mittens eum ad suscitandum filium mulieris: Tolle baculum meum, et currens vade, pone eum super faciem pueri, ut vivat (IV Reg. IV). Quem utique non dedisset ei propheta gestandum, nisi eum manu sua solitus esset jugiter circumferre. Cujus gestatio spiritualiter monet, numquam debere eos inter tot oblatrantes vitiorum canes, et invisibiles nequitiarum spiritualium bestias, inermes incedere (de quibus beatus David liberari postulans dicit: Ne tradas, Domine, bestiis animam confitentem tibi (Psal. LXXIII), sed irruentes eas retundere crucis signaculo, ac longius propulsare, atque, adversum se saevientes, jugi memoria Dominicae passionis, et imitatione illius mortificationis exstinguere.
CAPUT X. De calceamentis eorum. Calceamenta vero velut interdicta evangelico praecepto recusantes, cum infirmitas corporis, vel matutinus hiemis rigor, seu meridiani aestus fervor exegerit, tantummodo caligis suos muniunt pedes: hoc interpretantes usu earum vel Dominica permissione signari, ut si in hoc mundo constituti cura et sollicitudine carnis hujus omnimodis exuti esse non possumus, nec ab ea penitus praevalemus absolvi; saltem occupatione levi et implicatione tenui necessitatem corporis explicemus, neve animae nostrae pedes, qui expediti ad spiritualem cursum, et praedicandam Evangelii pacem semper esse debent parati (quibus post odorem unguentorum Christi currimus (Cant. I), et de quibus David: Cucurri, inquit, in siti (Psalm. LXI). Et Jeremias: Ego autem non laboravi te sequens (Jerem. XVII), morticinis hujus saeculi curis patiamur involvi, de his scilicet cogitantes, quae non ad supplendam necessitatem naturae, sed ad superfluam noxiamque pertinent voluptatem. Quod ita implebimus, si secundum Apostolum carnis curam non fecerimus in desideriis (Rom. XIII). Quibus tamen caligis quamquam licito utantur, utpote Domini mandato concessis, nequaquam tamen pedibus eas inhaerere permittunt, cum accedunt ad celebranda, seu percipienda sacrosancta mysteria, illud aestimantes etiam secundum litteram custodiri debere, quod dicitur ad Moysen, vel ad Jesum filium Nave: Solve corrigiam calceamenti tui; locus enim in quo stas, terra sancta est (Exod. III, Josue V).
LIBER SECUNDUS. DE CANONICO NOCTURNARUM ORATIONUM ET PSALMORUM MODO. CAPUT PRIMUM. Duplici igitur hoc, quod diximus, cingulo Christi miles accinctus, interim qui modus canonicarum orationum psalmorumque sit in partibus Orientis a sanctis patribus antiquitus statutus, agnoscat. De qualitate vero earum, vel quemadmodum orare secundum Apostoli sententiam (I Thess. V), sine intermissione possimus, suis in locis cum seniorum Collationes coeperimus exponere, quantum Dominus dederit, proferemus (Coll. 9 cap. 3, 6 seq., et Coll. 10 cap. 7).
CAPUT II. De diversitate numeri, qui ad decantandos psalmos per universas provincias sit statutus. Multos namque comperimus per alias regiones pro captu mentis suae, habentes quidem, ut ait Apostolus (Rom. X), zelum Dei, sed non secundum scientiam, super hac re diversos typos ac regulas sibimet constituisse. Quidam enim vicenos, seu tricenos psalmos, et hos ipsos antiphonarum protelatos melodiis et adjunctione quarumdam modulationum debere dici singulis noctibus censuerunt; alii hunc modum etiam excedere tentaverunt; nonnulli decem et octo; atque in hunc modum diversis in locis diversum canonem agnovimus institutum, totque propemodum typos ac regulas vidimus usurpatas, quot etiam monasteria cellasque conspeximus (Vide infra ad cap. 8 hujus lib.). Sunt quibus in ipsis quoque diurnis orationum officiis, id est, Tertia, Sexta, Nonaque id visum est, ut secundum horarum modum in quibus haec Domino redduntur obsequia, psalmorum etiam et orationum putarent numerum coaequandum: nonnullis placuit senarium numerum singulis diei conventibus deputari. Quapropter necessarium reor antiquissimam patrum proferre in medium constitutionem, quae nunc usque per totam Aegyptum a Dei famulis custoditur, quo novelli monasterii in Christo rudis infantia antiquissimorum potius patrum vetustissimis institutionibus imbuatur.
CAPUT III. De uniformis regulae per totam Aegyptum custodia, et de electione eorum qui fratribus praeponuntur. Itaque per universam Aegyptum et Thebaidem, ubi monasteria non pro uniuscujusque renuntiantis instituuntur arbitrio, sed per successiones ac traditiones majorum, usque in hodiernum diem vel permanent vel mansura fundantur, legitimum orationum modum in vespertinis conventibus seu nocturnis vigiliis vidimus retentari. Non enim quisquam conventiculo fratrum, sed ne sibi quidem ipsi praeesse conceditur, priusquam non solum universis facultatibus suis reddatur externus, sed ne sui quidem ipsius se esse dominum, vel potestatem habere cognoscat. Ita namque renuntiantem huic mundo quibuslibet facultatibus ac divitiis praeditum necesse est coenobii commorationem expetere, ut in nullo sibi ex his quae reliquit, aut intulit monasterio, blandiatur: sic obedire cunctis, ut redeundum sibi secundum sententiam Domini (Matth. XVIII) ad infantiam pristinam noverit, nihil sibi consideratione aevi vel annorum numerositate praesumens, quam in saeculo inaniter consumptam se reputat perdidisse; sed pro rudimentorum merito et tyrocinii novitate, quam se gerere in Christi militia recognoscit, subdere se etiam junioribus non moretur. Operis quoque et sudoris assuetudinem ita subire compellitur, ut propriis manibus, juxta Apostoli praeceptum, quotidianum victum, vel suis usibus, vel advenientium necessitatibus praeparans, et fastus vitae praeteritae possit, et delicias oblivisci, et humilitatem cordis, contritione laboris acquirere. Ideoque nullus congregationi fratrum praefuturus eligitur, priusquam idem qui praeficiendus est, quid obtemperaturis oporteat imperari, obediendo didicerit, et quid junioribus tradere debeat, institutis seniorum fuerit assecutus. Bene enim regere vel regi, sapientis esse pronuntiant, summumque donum et gratiam sancti Spiritus esse definiunt. Nam neque salutaria praecepta quempiam posse obtemperantibus praestituere, nisi eum qui prius universis virtutum disciplinis fuerit instructus, nec obedire quemquam seniori posse, nisi eum qui consummatus timore Dei et humilitatis fuerit virtute perfectus. Ideoque diversitates typorum ac regularum per caeteras provincias cernimus usurpatas, quod plerumque seniorum institutionis expertes monasteriis praeesse audemus, et abbates nos antequam discipulos professi, quod libitum fuerit, statuimus; promptiores nostrorum inventorum exigere custodiam, quam examinatam majorum servare doctrinam. Sed dum orationum modum qui potissimum debeat custodiri, volumus explicare, institutis patrum avidius provocati, narrationem quam suis reservabamus locis, propero excessu praevenimus. Nunc itaque ad propositum revertamur.
CAPUT IV. Quod per universam Aegyptum et Thebaidem duodenarius psalmorum numerus observetur Igitur per universam, ut diximus, Aegyptum et Thebaidem duodenarius psalmorum numerus tam in vespertinis, quam in nocturnis solemnitatibus custoditur, ita dumtaxat ut post hunc duae lectiones, veteris scilicet ac novi Testamenti, singulae subsequantur. Qui modus antiquitus constitutus, idcirco per tot saecula penes cuncta illarum provinciarum monasteria intemeratus nunc usque perdurat: quia non humana adinventione statutus a senioribus affirmatur, sed coelitus angeli magisterio patribus fuisse delatus.
CAPUT V. De duodenario psalmorum numero Angeli traditione suscepto. Nam cum in primordiis fidei pauci quidem, sed probatissimi, monachorum nomine censerentur, qui sicut a beatae memoriae evangelista Marco, qui primus Alexandrinae urbi pontifex praefuit, normam suscepere vivendi, non solum illa magnifica retinebant, quae primitus Ecclesiam vel credentium turbas in Actibus Apostolorum (Cap. IV) legimus celebrasse ( Multitudinis scilicet credentium erat cor unum, et anima una: nec quisquam eorum quae possidebat, aliquid suum esse dicebat, sed erant illis omnia communia; quotquot enim possessores agrorum aut domorum erant, vendentes afferebant pretia eorum quae vendebant, et ponebant ante pedes apostolorum: dividebatur autem singulis prout cuique opus erat ); verum etiam his multo sublimiora cumulaverant. Etenim secedentes in secretiora suburbiorum loca, agebant vitam tanto abstinentiae rigore districtam, ut etiam his qui erant religionis externae, stupori esset tam ardua conversationis eorum professio. Eo enim fervore Scripturarum divinarum lectionibus, orationique et operi manuum diebus ac noctibus incubabant, ut nec escarum quidem appetitus vel memoria, nisi alio tertiove die corporis interpellaret inediam, cibumque ac potum non tam desideratum quam necessarium sumerent, et ne hunc quidem ante solis occasum, ut tempus lucis cum spiritualium meditationum studiis, curam vero corporis cum nocte sociarent, aliaque his multo sublimiora perficerent. De quibus etiam is qui minus indigenarum relatione cognovit, ecclesiastica historia poterit edoceri. Ea igitur tempestate cum Ecclesiae illius primitivae perfectio penes successores suos adhuc recenti memoria inviolata duraret, fervensque paucorum fides necdum in multitudinem dispersa tepuisset; venerabiles patres pervigili cura posteris consulentes, quinam modus quotidiano cultui per universum fraternitatis corpus decerni deberet, tractaturi conveniunt, ut haereditatem pietatis ac pacis etiam successoribus suis absolutam ab omni dissensionis lite transmitterent: verentes scilicet ne qua in quotidianis solemnitatibus inter viros ejusdem culturae consortes dissonantia, vel varietas exorta, quandoque in posterum erroris, vel aemulationis, seu schismatis noxium germen emitteret. Cumque pro suo unusquisque fervore infirmitatis immemor alienae id statui debere censeret, quod contemplatione fidei ac roboris sui facillimum judicabat, parum discutiens quid generaliter plenitudini fratrum possibile esset, in qua necesse est infirmorum quoque partem maximam reperiri, diversoque modo enormem psalmorum numerum instituere pro animi sui virtute certarent, et alii quinquagenos, alii sexagenos psalmos, nonnulli vero ne hoc quidem numero contenti excedi eum debere censerent, essetque inter eos pro religionis regula piae contentionis sancta diversitas, ita ut tempus solemnitatis vespertinae sacratissimae succederet quaestioni, quotidianos orationum ritus volentibus celebrare, unus in medium psalmos Domino cantaturus exsurgit. Cumque sedentibus cunctis (ut est moris nunc usque in Aegypti partibus) et in psallentis verba omni cordis intentione defixis, undecim psalmos orationum interjectione distinctos contiguis versibus parili pronuntiatione cantasset, duodecimum sub Alleluia responsione consummans, ab universorum oculis repente subtractus, quaestioni pariter, et caeremoniis finem imposuit.
CAPUT VI. De consuetudine duodecim Orationum. Ex hinc venerabilis patrum senatus intelligens angeli magisterio congregationibus fratrum generalem canonem non sine dispensatione Domini constitutum, decrevit hunc numerum tam in vespertinis, quam in nocturnis conventiculis custodiri, quibus lectiones geminas adjungentes, id est, unam veteris, et aliam novi Testamenti, tamquam a se eas traditas et velut extraordinarias, volentibus tantum, ac divinarum Scripturarum memoriam possidere assidua meditatione studentibus addiderunt. In die vero sabbati vel Dominico utrasque de novo recitant Testamento, id est, unam de Apostolo, vel Actibus apostolorum, et aliam de Evangeliis. Quod etiam totis Quinquagesimae diebus faciunt hi quibus lectio curae est, seu memoria Scripturarum.
CAPUT VII. De disciplina orandi. Has igitur praedictas orationes hoc modo incipiunt, atque consummant, ut finito psalmo, non statim ad incurvationem genuum corruant, quemadmodum facimus in hac regione nonnulli, qui necdum bene finito psalmo, in orationem procumbere festinamus ad celeritatem missae quantocius properantes. Cujus dum volumus excedere modum qui antiquitus a majoribus statutus est, supputantes residuorum psalmorum numerum, ad finem tendere perurgemus, de refectione potius lassi corporis cogitantes, quam orationis utilitatem et commoda requirentes. Apud illos ergo non ita est, sed antequam flectant genua, paulisper orant, et stantes in supplicatione majorem temporis partem expendunt. Itaque post haec puncto brevissimo procidentes humi, velut adorantes tantum divinam clementiam, summa velocitate consurgunt, ac rursus erecti expansis manibus eodem modo quo prius stantes oraverant, suis precibus intentius immorantur. Humi namque diutius procumbentem, non solum cogitationibus aiunt, verum etiam somno gravius impugnari. Quod etiam nos verum esse utinam non experimentis, et quotidiana consuetudine nosceremus, qui saepenumero hanc eamdem incurvationem membrorum, non tam orationis quam refectionis obtentu in terram prostrati optamus diutius prolongari. Cum autem is qui orationem collecturus est, e terra surrexit, omnes pariter eriguntur; ita ut nullus, nec antequam inclinetur ille, genu flectere, nec cum e terra surrexerit, remorari praesumat, ne non tam secutus fuisse illius conclusionem qui precem colligit, quam suam celebrasse credatur.
CAPUT VIII. De subsequente oratione post psalmum. Illud etiam quod in hac provincia vidimus, ut uno cantante in clausula psalmi, omnes astantes concinant cum clamore, Gloria Patri, et Filio, et Spiritui sancto, nusquam per omnem Orientem audivimus, sed cum omnium silentio ab eo qui cantat, finito psalmo orationem succedere. Hac vero glorificatione Trinitatis tantummodo solere antiphonam terminari.
CAPUT IX. De qualitate orationum. Et quia nos ad orationum canonicarum modum consequenter institutorum ordo provexit, quarum pleniorem tractatum licet in collationes seniorum reservemus, ibidem plenius digesturi, cum de earum qualitate seu jugitate verbis eorum disserere coeperimus: necessarium tamen reor pro opportunitate loci ac narrationis ipsius, quoniam ita obtulit sese occasio, etiam in praesenti pauca perstringere, ut formantes interim exterioris hominis motus, et velut quaedam nunc orationis fundamenta jacientes, minore post haec labore cum coeperimus de statu interioris hominis disputare, orationum quoque ejus fastigia construamus. Illud ante omnia providentes, ut si nos ab illa narratione quam cupimus opportune Deo volente digerere, praeveniens vitae nostrae finis excluserit, vel initia vobis rei praesertim tam necessariae hoc opere relinquamus, quibus pro ardore desiderii totum tardum est: ut dum nobis hujus commorationis tribuuntur induciae, saltem quasdam tantisper orationum vobis lineas praesignemus, quibus hi vel maxime, qui in coenobiis commorantur, valeant aliquatenus informari. Simul etiam prospicientes his qui forsitan huic tantummodo occursuri libro, ad illum pervenire non poterunt, ut instructione hujus erga orationis qualitatem vel ex parte reperiantur imbuti, et quemadmodum sunt de habitu et amictu exterioris hominis instituti, ita etiam qualiter eum ad offerenda spiritalia sacrificia debeant exhibere non nesciant. Siquidem hi libelli quos in praesenti cudere Domino adjuvante disponimus, ad exterioris hominis observantiam et institutionem coenobiorum competentius aptabuntur; illi vero ad disciplinam interioris ac perfectionem cordis, et anachoretarum vitam atque doctrinam potius pertinebunt.
CAPUT X. Quanto silentio et brevitate orationes apud Aegyptios colligantur. Cum igitur praedictas solemnitates, quas illi synaxes vocant, celebraturi conveniunt, tantum a cunctis silentium praebetur, ut cum in unum tam innumerosa fratrum multitudo conveniat, praeter illum qui consurgens psalmum decantat in medio, nullus hominum penitus adesse credatur: ac praecipue cum consummatur oratio, in qua non sputum emittitur, non exscreatio obstrepit, non tussis intersonat, non oscitatio somnolenta dissutis malis et hiantibus trahitur, nulli gemitus, nulla suspiria etiam astantes impeditura promuntur, nulla vox, absque sacerdotis precem concludentis, auditur, nisi forte haec quae per excessum mentis claustra oris effugerit, quaeque insensibiliter cordi obrepserit, immoderato scilicet atque intolerabili spiritus fervore succenso, dum ea quae ignita mens in semetipsa non praevalet continere, per ineffabilem quemdam gemitum ex intimis pectoris sui conclavibus evaporare conatur. Illum vero qui constitutus in tempore mentis cum clamore supplicat, aut aliquid horum quae praediximus, e faucibus suis emittit, aut praecipue oscitationibus praevenitur, dupliciter peccare pronuntiant: primo quod orationis suae reus sit, quod eam videlicet negligenter offerat Deo; secundo quod indisciplinato strepitu, alterius quoque, qui forsitan intentius orare potuit, intercipit sensum. Ideoque praecipiunt eam celeri fine concludi, ne forte immorantibus nobis in ea, redundantia quaedam sputi seu phlegmatis interrumpat nostrae orationis excessum. Et idcirco dum adhuc fervet, velut e faucibus inimici velociter rapienda est. Qui proculdubio cum sit nobis semper infestus, tum maxime adsistit infestior, cum contra se offerre nos preces Domino velle perviderit, cogitationibus, seu diversis humoribus excitatis, abducere mentem nostram a supplicationis intentione festinans, et per hoc eam tepefacere a coepto fervore contendens. Quamobrem utilius censent breves quidem orationes, sed creberrimas fieri: illud quidem ut frequentius Dominum deprecantes jugiter eidem cohaerere possimus; hoc vero, ut insidiantis diaboli jacula, quae infligere nobis tunc praecipue, cum oramus, insistit, succincta brevitate vitemus.
CAPUT XI. Qua disciplina apud Aegyptios psalmi dicantur. Et idcirco ne psalmos quidem ipsos, quos in congregatione decantant, continuata student pronuntiatione concludere: sed eos pro numero versuum duabus vel tribus intercisionibus cum orationum interjectione divisos distinctim, particulatimque consummant. Non enim multitudine versuum, sed mentis intelligentia delectantur; illud tota virtute sectantes: Psallam spiritu, psallam et mente (I Cor. XIV). Ideoque utilius habent decem versus cum rationabili assignatione cantari, quam totum psalmum cum confusione mentis effundi. Quae nonnumquam pronuntiantis festinatione generatur, dum residuorum psalmorum qui decantandi sunt, modum numerumque considerans, non distinctionem sensuum audientibus studet pandere, sed ad finem synaxeos properat pervenire. Denique si quispiam juniorum, vel pro fervore spiritus, vel pro eo quod necdum institutus est, coeperit modum decantationis excedere, psallentis progressio senioris interdicitur [ Forte interciditur] plausu, quem dans manu sua in sedili quo sedet, cunctos facit ad orationem consurgere, illud omnibus modis providens, ne quod sedentibus taedium generetur prolixitate psalmorum, qua [ Forte quo vel ne] is qui decantat, non modo per seipsum intelligentiae fructum amittat, sed etiam per illos incidat detrimentum, quos fastidium synaxeos nimietate sua fecit incurrere. Illud quoque apud eos omni observantia custoditur, ut in responsione Alleluia nullus dicatur psalmus, nisi is, qui in titulo suo Alleluia inscriptione praenotatur. Praedictum vero duodenarium psalmorum numerum ita dividunt, ut si duo fuerint fratres, senos psallant; si tres, quaternos; si quatuor, ternos. Quo numero numquam minus in congregatione decantant; ac proinde quantalibet multitudo convenerit, numquam amplius psallunt in synaxi, quam quatuor fratres.
CAPUT XII. Cur uno psallente, caeteri in synaxi sedeant, vel quali post hoc studio per cellulas suas usque ad lucem vigilias extendant. Hunc sane canonicum, quem praediximus, duodenarium psalmorum numerum tali corporis quiete relevant, ut has easdem congregationum solemnitates ex more celebrantes, absque eo, qui dicturus in medium psalmos surrexerit, cuncti sedilibus humillimis insidentes, ad vocem psallentis omni cordis intentione dependeant. Ita namque jejuniis et operatione totius diei, noctisque lassescunt, ut nisi hujuscemodi refectione adjuventur, ne hunc quidem numerum stantes implere praevaleant. Nullum etenim tempus ab operis exercitatione vacuum transire concedunt; quia non solum ea quae diei splendor admittit, omni instantia manibus exercere contendunt: sed etiam illa operationum genera sollicita mente perquirunt, quae ne ipsius quidem noctis densissimae tenebrae valeant impedire, credentes se tanto sublimiorem spiritualium contemplationum puritatem mentis intuitu quaesituros, quanto diutius fuerint erga operis studium ac laboris intenti. Et idcirco mediocrem canonicarum orationum numerum judicant divinitus moderatum; ut ardentioribus fide, spatium quo se virtutis eorum infatigabilis cursus extenderet, servaretur, et nihilominus fessis aegrisque corporibus minime gigneretur de nimietate fastidium. Ideoque cum fuerint orationum canonicarum functiones ex more finitae, unusquisque ad suam recurrens cellulam (quam aut solus, aut cum alio tantum inhabitare permittitur, quem scilicet societas operationis, vel discipulatus, et disciplinae imbutio copulavit, vel certe quem similitudo virtutum comparem fecit) idem rursus orationum officium velut peculiare sacrificium studiosius celebrant, nec ulterius quisquam eorum in requiem somni resolvitur; donec superveniente diei splendore, nocturno operi, ac meditationi operatio diurna succedat.
CAPUT XIII. Quare post missam nocturnam dormire non oporteat. Quem laborem, praeter illam rationem, qua tota industria annitentes sacrificium Deo de fructu manuum suarum offerre se credunt, duabus ex causis cum omni observatione custodiunt. Quod nos quoque si perfectioni studemus, eadem diligentia convenit observare. Prima ne forte purificationem nostram nocturnis psalmis et orationibus acquisitam, invidus inimicus livens puritati nostrae, cui maxime insidiatur semper, et indesinenter infestus est, quadam somni illusione contaminet. Qui post illam satisfactionem, quam pro negligentiis seu ignorationibus nostris obtulimus, et confessionis nostrae veniam profusis gemitibus imploratam, sollicitus nos, si tempus quietis invenerit, maculare festinat, tunc praecipue fiduciam nostram dejicere atque enervare contendens, cum ferventius nos ad Deum tendere orationum nostrarum puritate perviderit: ita ut nonnumquam quos per totum noctis spatium sauciare non potuit, sub illius horae brevissimo tempore dehonestare conetur (Vide Collat. 22, quae est de nocturnis illusionibus). Secunda vero, quod tametsi nulla talis verenda diaboli emergat illusio, intercedens etiam purus sopor inertiam monacho mox evigilaturo parturiat, segnemque torporem inferens menti, per totum diei spatium vigorem ejus obtundat, illamque hebetet perspicaciam sensus, et pinguedinem cordis exhauriat, quae nos possit per totum diem adversus omnes insidias inimici cautiores robustioresque servare. Quamobrem canonicis vigiliis privatae ab eis subjunguntur excubiae, ac majore illis observatione succedunt, ut et illa purificatio quae psalmis et orationibus est acquisita, non pereat; et intentior sollicitudo diligentius nos per diem custoditura, praeparetur meditatione nocturna.
CAPUT XIV. Quemadmodum in cellulis suis opus manuum et orationes pariter exerceant. Et idcirco eas cum adjectione operis exsequuntur, ne velut otiosis valeat somnus irrepere. Sicut enim nullum ferme ab eis otii tempus excipitur, ita nec meditationi quidem spiritali finis imponitur. Nam pariter exercentes corporis animaeque virtutes, exterioris hominis stipendia cum emolumentis interioris exaequant, lubricis motibus cordis et fluctuationi cogitationum instabili, operum pondera, velut quamdam tenacem, atque immobilem anchoram praefigentes, cui volubilitas ac pervagatio cordis innexa intra cellae claustra, velut in portu fidissimo valeat contineri; atque ita spiritali meditationi tantum, et custodiae cogitationum intenta, non modo ad consensum pravae cujusque suggestionis pervigilem mentem corruere non sinat, verum etiam ab omni superflua, otiosaque cogitatione custodiat; ita ut quid ex quo pendeat, haud facile possit a quoquam discerni, id est, utrum propter meditationem spiritalem incessabile manuum opus exerceant, an propter operis jugitatem tam praeclarum spiritus profectum, scientiaeque lumen acquirant.
CAPUT XV. Qua lege modestiae post orationum missam unusquisque ad suam cellulam redeat, et cui subdatur increpationi is qui aliter fecerit. Finitis itaque psalmis, et quotidiana congregatione, sicut superius commemoravimus, absoluta, nullus eorum vel ad modicum subsistere, aut sermocinari audet cum altero: sed ne quidem per totum diei spatium e cella sua progredi, aut deserere opus quod in ea solitus est exercere, praesumit, nisi forte cum fuerint ad officium necessarii cujusque operis evocati. Quod ita explent fores egressi, ut nulla inter eos sermocinatio penitus conseratur. Sed sic unusquisque opus exsequitur injunctum, ut psalmum vel scripturam quamlibet memoriter recensendo, non solum conspirationi noxiae, vel consiliis pravis, sed nec otiosis quidem colloquiis, ullam copiam vel tempus impartiat, oris pariter et cordis officio in meditatione spiritali jugiter occupato. Summa namque observantia custoditur, ne quisquam cum alio, ac praecipue juniores [ Al. juniore], vel ad punctum temporis pariter substitisse, aut uspiam secessisse, vel manus suas invicem tenuisse deprehendantur. Si qui vero contra hujus regulae disciplinam, reperti fuerint aliquid ex his quae interdicta sunt, admisisse, ut contumaces, ac praevaricatores mandatorum, non levis culpae rei pronuntiati, suspicione etiam conjurationis, pravique consilii carere non poterunt. Quam culpam nisi in unum cunctis fratribus congregatis publica diluerint poenitentia, orationi fratrum nullus eorum interesse permittitur.
CAPUT XVI. Quod nulli orare cum illo, qui fuerit ab oratione suspensus, liceat. Sane si quis pro admisso quolibet delicto fuerit ab oratione suspensus, nullus cum eo prorsus orandi habet licentiam, antequam submissa in terram poenitentia, reconciliatio ejus, et admissi venia coram fratribus cunctis, publice fuerit ab abbate concessa. Ob hoc namque tali observantia semetipsos ab orationis ejus consortio segregant, atque secernunt, quod credunt eum qui ab oratione suspenditur, secundum Apostoli sententiam tradi Satanae: et si quis orationi ejus, antequam recipiatur a seniore, inconsiderata pietate permotus, communicare praesumpserit, complicem se damnationis ejus efficiat, tradens scilicet semetipsum voluntarie Satanae, cui ille pro sui reatus emendatione fuerat deputatus, in eo vel maxime gravius crimen incurrens, quod cum illo se vel confabulationis, vel orationis communione miscendo, majorem illi generet insolentiae formitem, et cotumaciam delinquentis in pejus enutriat. Perniciosum namque solatium tribuens, cor ejus magis ac magis faciet indurari, nec humiliari eum sinet ob quod fuerat segregatus; et per hoc, vel increpationem senioris non magni pendere, vel dissimulanter de satisfactione et venia cogitare.
CAPUT XVII. Quod is qui ad orationem exsuscitat, hora solita debeat eos commonere. Is autem, cui religiosi conventus commonitio, vel synaxeos cura committitur, non passim, ut libitum est, nec prout nocte fuerit expergefactus, aut opportunitas eum somni proprii seu insomnii coarctaverit, fratres etiam ad quotidianas vigilias exsuscitare praesumit. Sed quamvis eum consuetudo diuturna, hora solita evigilare compellat, tamen sollicite, frequenterque stellarum cursu praestitutum congregationis tempus explorans, ad orationum eos invitat officium, ne in utroque inveniatur incautus, si vel oppressus somno statutam noctis transgrediatur horam; vel eamdem dormiturus, atque festinus ad somnum anticipet, et non tam officio spiritali, vel quieti omnium deservisse, quam requiei suae satisfecisse credatur.
CAPUT XVIII. Quod a vespera Sabbati usque ad vesperam diei Dominicae genua non flectantur. Hoc quoque nosse debemus, a vespera sabbati, quae lucescit in diem dominicum, usque ad vesperam sequentem apud Aegyptios genua non curvari; sed nec totis quidem Quinquagesimae diebus, nec custodiri in eis jejuniorum regulam: Quarum rerum ratio suo loco in Collationibus Seniorum, cum Dominus jusserit, exponetur. (Collat. 22.). Nunc propositum est nobis causas tantummodo brevi narratione percurrere, ne statutum modum volumen excedens, aut fastidio legentem oneret, aut labore.
LIBER TERTIUS. DE CANONICO DIURNARUM ORATIONUM ET PSALMORUM MODO CAPUT PRIMUM. De nocturno orationum et psalmorum modo, quinam per Aegyptum habeatur, donante Deo, quantum tenuitas ingenii nostri praevaluit, arbitror expeditum: nunc de solemnitate Tertiae, Sextae, Nonaeque secundum regulam monasteriorum Palaestinae, vel Mesopotamiae, nobis est disserendum, ut praefati sumus in prologo, perfectionem Aegyptiorum, et inimitabilem disciplinae rigorem horum institutis moderantes.
CAPUT II. Quod apud Aegyptios sine horarum discretione per totam diem, cum operis adjectione, et orationibus jugiter insistatur et psalmis. Apud illos (nempe Aegyptios) etenim haec officia, quae Domino solvere per distinctiones horarum et temporis intervalla cum admonitione compulsoris adigimur, per totum diei spatium jugiter cum operis adjectione spontanee celebrantur. Ita namque ab eis incessanter operatio manuum privatim per cellulas exercetur, ut psalmorum quoque, vel caeterarum Scripturarum meditatio numquam penitus omittatur. Cui preces et orationes per singula momenta miscentes, in his officiis quae nos statuto tempore celebramus, totum diei tempus absumunt. Quamobrem exceptis vespertinis ac nocturnis congregationibus nulla apud eos per diem publica solemnitas, absque die sabbati vel dominica, celebratur, in quibus hora tertia sacrae communionis obtentu conveniunt. Plus enim est id quod incessanter offertur, quam quod per temporis intervalla persolvitur; et gratius est voluntarium munus, quam functiones quae canonica compulsione redduntur: pro hoc quoque David gloriosius aliquid exsultante, cum dicit: Voluntarie sacrificabo tibi (Psal. 53): et, voluntaria oris mei beneplacita sint tibi, Domine (Psalm. 118).
CAPUT III. Quod per omnem Orientem solemnitas Tertiae, Sextae, vel Nonae, trinis tantum psalmis et orationibus finiatur: et cur specialius istis horis haec spiritalia sint officia deputata. Itaque in Palaestinae, vel Mesopotamiae monasteriis ac totius Orientis, supradictarum horarum solemnitates, trinis psalmis quotidie finiuntur; ut et orationum assiduitas statutis temporibus Deo offeratur, et necessaria operationis officia consummatis justo moderamine spiritalibus obsequiis, nullatenus valeant impediri: his enim tribus temporibus etiam Danielem prophetam quotidie fenestris apertis in coenaculo preces Domino fudisse cognoscimus (Dan. VI). Nec immerito haec specialius tempora religiosis sunt officiis deputata. In his siquidem promissionum perfectio, et summa nostrae salutis est adimpleta: Hora namque tertia repromissus olim per prophetas Spiritus sanctus super apostolos in orationum officio constitutos descendisse primitus comprobatur. Nam cum propter elocutionem linguarum, quae ab eis infusione Spiritus sancti profluebat, gens incredula Judaeorum obstupescens pariter et irridens diceret eos musto repletos, stans Petrus in medio eorum ait: Viri Israelitae et qui habitatis Jerusalem universi, hoc vobis notum sit, et auribus percipite verba mea: Non enim, sicut vos existimatis, hi ebrii sunt, cum sit hora diei tertia; sed hoc est quod dictum est per prophetam Joel: Et erit in novissimis diebus, dicit Dominus, effundam de Spiritu meo, super omnem carnem, et prophetabunt filii vestri, et filiae vestrae; et juvenes vestri visiones videbunt, et senes vestri somnia somniabunt. Et quidem super servos meos et super ancillas meas in diebus illis effundam de Spiritu meo, et prophetabunt (Act. II, Joel. II). Quae omnia hora tertia videmus impleta, sanctique Spiritus vaticinatum per prophetas adventum eodem tempore super apostolos commeasse (Coloss. II). Hora autem sexta immaculata hostia, Dominus noster atque Salvator oblatus est Patri, crucemque pro totius mundi salute conscendens, humani generis peccata diluit: et exspolians principatus ac potestates traduxit palam, universosque nos obnoxios, atque constrictos insolubili chirographi debito liberavit, tollens id de medio, et crucis suae affigens tropaeo. Eadem quoque hora Petro in excessu mentis vocatio gentium omnium per submissionem vasis Evangelici delati coelitus, et purificatio omnigenum animantium in eodem consistentium, delata ad eum voce divinitus revelatur, dicente ei: Surge, Petre, occide, et manduca (Act. X). Quod vas quatuor initiis de coelo summissum, non aliud quam Evangelium designare manifeste cognoscitur. Licet enim quadriformi evangelistarum narratione distinctum quatuor videatur habere principia: unum tamen Evangelii corpus est; ejusdem scilicet Christi nativitatem pariter ac deitatem, miracula quoque, passionemque complectens. Pulchre autem non ait linteum, sed quasi linteum. Linteum quippe mortificationis indicium est (Psalm. XV). Quoniam igitur mors Dominicae passionis non humanae naturae lege, sed propriae voluntatis subitur arbitrio, quasi linteum dicitur. Mortuus enim secundum carnem, non est secundum spiritum mortuus: quia nec derelicta est anima ejus in inferno, nec caro ejus vidit corruptionem. Et rursus: Nemo (inquit) tollet animam meam a me; sed ego pono eam a meipso. Potestatem habeo ponere eam, et potestatem iterum habeo sumere eam (Joan. X). In hoc itaque Evangeliorum vase coelitus destinato, id est, a Spiritu sancto perscripto, omnes gentes quae quondam extra legis observantiam positae, habebantur immundae, per credulitatem fidei confluentes, ut ab idolorum cultu salubriter immolentur [ Fort. avertantur], atque ad salutarem escam proficiant, Petro purificante, voce Dominica deferuntur. Hora vero nona inferna penetrans, inextricabiles tartari tenebras coruscatione sui splendoris exstinxit, portasque ejus aereas effringens, ac seras ferreas conterens, captivitatem sanctorum, quae clausa tenebris immitis tenebatur inferni, salubriter captam transvexit secum ad coelos; igneaque romphaea summota, antiquum incolam paradiso pia confessione restituit. Eadem quoque hora Cornelius centurio in precibus solita devotione persistens, commemorationem orationum, et eleemosynarum suarum ante Dominum factam, angelo sibi colloquente cognoscit, palamque ei hora nona vocationis gentium sacramenta panduntur, quae Petro in excessu mentis hora sexta fuerant revelata (Act. X). Alio quoque loco de eodem tempore in Actibus Apostolorum ita narratur: Petrus autem et Joannes ascendebant in templum, ad horam orationis nonam (Act. III). Quibus liquido comprobatur, non immerito a sanctis et apostolicis viris has horas religiosis obsequiis consecratas, a nobis quoque observari similiter oportere: qui nisi velut lege quadam solvere haec pietatis officia saltem statutis temporibus adigamur, totum diei spatium oblivione, aut desidia, vel occupationibus involuti, absque orationis interpellatione [ Al. interpolatione] consumimus. De vespertinis autem sacrificiis quid dicendum est, quae jugiter offerri etiam in veteri Testamento lege Mosaica sanciuntur? Holocausta enim matutina et sacrificia vespertina cunctis diebus in templo, licet figuralibus hostiis, etiam ex eo probare possumus indesinenter oblata (Num. XXVIII), quod a David canitur: Dirigatur oratio mea sicut incensum in conspectu tuo; elevatio manuum mearum, sacrificium vespertinum (Psalm. CXL). Quo in loco de illo quoque vero sacrificio vespertino sacratius intelligi potest, quod vel vespere a Domino Salvatore coenantibus apostolis traditur, cum initiaret Ecclesiae sacrosancta mysteria; vel quod ipse die postero sacrificium vespertinum, in fine scilicet saeculorum, elevatione manuum suarum pro salute totius mundi oblatus est Patri. Quae extensio manuum ejus in patibulo satis proprie elevatio nuncupatur. Omnes enim nos in inferno jacentes, elevavit ad coelos, secundum promissionis ejus sententiam, dicentis: Cum exaltatus fuero a terra, omnia traham ad me ipsum (Joan. XIV). De matutina vero solemnitate etiam illud nos instruit, quod in ipsa quotidie decantari solet: Deus, Deus meus, ad te de luce vigilo (Psalm. LXII). Et: In matutinis meditabor in te (Ibid.). Et: Praeveni in maturitate et clamavi (Psalm. CXVIII). Et rursum: Praevenerunt oculi mei ad te diluculo, ut meditarer eloquia tua (Ibid.). In his quoque horis etiam ille Evangelicus paterfamilias operarios conduxit in vineam suam (Matth. XX). Ita enim et ille primo mane conduxisse describitur: quod tempus designat matutinam nostram solemnitatem: deinde tertia, inde sexta, post haec nona, ad extremum undecima, in qua lucernalis [ Al. lucernaris] hora signatur.
CAPUT IV. Matutinam, quam nos primae horae solemnitatem appellamus, non antiqua traditione statutam, sed nostro tempore adinventam esse. Sciendum tamen hanc Matutinam, quae nunc observatur in occiduis vel maxime regionibus, canonicam functionem nostro tempore in nostro quoque monasterio primitus institutam, ubi Dominus noster Jesus Christus natus ex Virgine, humanae infantiae suscipere incrementa dignatus, nostram quoque adhuc in religione teneram et lactentem infantiam sua gratia confirmavit. Usque ad illud enim tempus ac solemnitate matutina (quae expletis nocturnis psalmis et orationibus post modicum temporis intervallum solet in Galliae monasteriis celebrari) cum quotidianis vigiliis pariter consummata, reliquas horas refectioni corporum deputatas a majoribus nostris invenimus. Verum cum hac abutentes indulgentia negligentiores quique inducias somni longius protelarent: quippe quos vel extra cellas progredi, vel de suis stratis consurgere ante horam tertiam nulla conventus ullius necessitas invitaret, et cum operationis jactura, tempore quoque diei quo nonnullis oportebat officiis inhaerere, soporis nimietate torperent, in his praesertim diebus quibus a vespertinis horis excubias usque ad aurorae viciniam celebrantibus nascebatur onerosior lassitudo; quorumdam illic fratrum ferventium spiritu, quibus hoc negligentiae genus haud leviter displiceret, ad seniores querela delata, decretum est ab eis diutino tractatu et consultatione sollicita, ut usque ad solis ortum, quo jam sine offensione vel lectio parari, vel opus manuum posset assumi, fessis corporibus refectione concessa, invitati post haec religionis hujus observantia cuncti pariter e suis stratis consurgerent: ac tribus psalmis et orationibus celebratis, secundum modum qui antiquitus in observatione Tertiae, vel Sextae, trinae confessionis exemplo statutus est, et somno deinceps finem, et initium operationi, aequali simul moderamine facerent. Qui typus licet ex occasione videatur inventus, et recenti memoria pro causa, quam diximus, statutus appareat; tamen illum numerum, quem designat beatus David, quamquam spiritalem quoque habeat intellectum, secundum litteram manifestissime supplet: Septies in die laudem dixi tibi super judicia justitiae tuae (Psal. CXVIII). Hac enim adjecta solemnitate, septies sine dubio spiritales hos conventus in die facientes, septies in ea laudes Domino dicere comprobamur. Denique cum hic idem typus de Oriente procedens hucusque fuerit utilissime propagatus, in nonnullis nunc usque per Orientem antiquissimis monasteriis, quae nequaquam vetustissimas regulas Patrum violari patiuntur, minime videtur admissus.
CAPUT V Quod post matutinas orationes ad somnum reverti non oporteat. Cujus solemnitatis ratio cur statuta sit, vel inventa in hac provincia, nonnulli ignorantes, expletis matutinis hymnis iterum revertuntur ad somnum, in illam causam nihilominus incidentes, ob quam compescendam haec a senioribus nostris solemnitas instituta est. Illa namque hora eam consummare festinant, qua negligentioribus minusque sollicitis rursum dormiendi reddatur occasio. Quod omnimodis fieri non oportet, sicut in libello superiori describentes Aegyptiorum synaxim plenius exposuimus, ne purificationem nostram confessione supplici et antelucanis orationibus acquisitam, vel emergens quaedam redundantia humorum naturalium polluat, vel illusio corrumpat inimici, vel certe intercedens etiam puri ac simplicis somni refectio interrumpat spiritus nostri fervorem, ac tepefactos somni torpore per totum diei spatium inertes deinceps ignavosque traducat. Quod Aegyptii ne incurrant, equidem cum soleant certis temporibus etiam ante gallorum cantum consurgere, Missa canonica celebrata, usque ad lucem post haec vigilias extendunt; ut eos superveniens lux matutina in hoc fervore spiritus reperiat constitutos, ac per totum diei tempus ferventiores sollicitioresque custodiat, praeparatos eos suscipiens ad conflictum et contra diurnam diaboli colluctationem nocturnarum exercitio vigiliarum ac spiritali meditatione firmatos.
CAPUT VI. Quod nihil sit a senioribus immutatum de antiquo ordine psalmorum, cum matutina statueretur solemnitas. Illud quoque nosse debemus nihil a senioribus nostris qui hanc eamdem matutinam solemnitatem addi debere censuerunt, de antiqua psalmorum consuetudine immutatum: sed eodem ordine Missam, quo prius, in nocturnis conventibus perpetuo celebratam. Etenim hymnos quos in hac regione ad matutinam excepere solemnitatem, in fine nocturnarum vigiliarum, quas post gallorum cantum ante auroram finire solent, similiter hodieque decantant, id est, centesimum quadragesimum octavum psalmum, cujus initium est, Laudate Dominum de coelis, et reliquos qui sequuntur; quinquagesimum vero psalmum, et sexagesimum secundum, et octogesimum nonum, huic novellae solemnitati novimus fuisse deputatos. Denique per Italiam hodieque consummatis matutinalibus hymnis quinquagesimus psalmus in universis ecclesiis canitur, quod non aliunde quam exinde tractum esse non dubito.
CAPUT VII. Quod ei qui ad diurnam orationem, antequam primus finiatur psalmus, non occurrerit, oratorium introire non liceat: in nocturnis autem usque ad finem secundi psalmi veniabilis mora sit. Is vero qui in Tertia, Sexta, vel Nona, priusquam psalmus coeptus finiatur, ad orationem non occurrerit, ulterius oratorium introire non audet, nec semetipsum admiscere psallentibus: sed congregationis missam, stans pro foribus, praestolatur, donec egredientibus cunctis, submissa in terram poenitentia, negligentiae suae vel tarditatis impetret veniam, sciens nequaquam se posse desidiae suae noxam aliter expiare; sed ne in ea quidem, quae post tres horas erit secutura solemnitas, admittendum, nisi pro negligentia praesenti confestim vera humilitate subnixius satisfacere festinaverit. In nocturnis vero conventiculis usque ad secundum psalmum praebetur tardanti dilatio, ita dumtaxat, ut antequam finito eodem psalmo fratres in oratione procumbant, semetipsum congregationi inserere atque admiscere festinet; eidem proculdubio increpationi ac poenitentiae, quam praediximus, subjiciendus, si ultra praestitutam dilationis horam vel modicum tardaverit.
CAPUT VIII. Vigiliae, quae a vespera illucescente sabbato celebrantur, quem temporis modum teneant, vel quo ordine celebrentur. Sane vigilias quae singulis hebdomadibus a vespera illucescente sabbato celebrantur, idcirco seniores hiemali tempore, quo noctes sunt longiores, usque ad quartum gallorum cantum per monasteria moderantur, ut post excubias totius noctis reliquis duabus ferme horis reficientes corpora sua nequaquam per totum diei spatium somni torpore marcescant, requie brevis hujus temporis pro totius noctis refectione contenti. Quod nos quoque omni observatione custodire convenit, ut scilicet contenti somno qui nobis post vigiliarum Missam usque ad lucis indulgetur adventum, id est, usque ad matutinos psalmos, totum deinceps diem in opere ac necessariis ducamus officiis; ne somnum, quem nocti subtraximus, resumere per diem vigiliarum lassitudine et inanitate compulsi, non tam requiem corpori subtraxisse, quam quietis tempus et refectionem nocturnam commutasse videamur. Nullatenus enim poterit fragilis caro ita totius noctis quiete fraudari, ut per consequentem diem sine dormitatione mentis animique torpore inconcussam possit servare vigilantiam. Quae impedietur ex hoc potius, quam juvabitur; nisi post vigiliarum Missam somni quantulumcumque gustaverit. Et idcirco saltem unius horae sopor, quemadmodum diximus, ante lucis adventum si fuerit impartitus, lucrabimur omnes vigiliarum horas, quas tota nocte in oratione consumpsimus, impartientes naturae quod suum est, nec habentes necessitatem resumendi per diem quod nocti subtraximus. Totum enim carni huic proculdubio reddet, quisquis ei non rationabiliter partem subtrahere, sed totum tentaverit denegare, et, ut verius dixerim, non superflua, sed necessaria voluerit amputare. Propter quod majore fenore necesse est vigilias compensari, si fuerint usque ad lucem inconsiderata atque irrationabili nimietate protractae. Ideoque eas tripartitis distinguunt officiis, ut labor hac diversitate divisus delectatione quadam defectionem corporis relevet. Nam cum stantes antiphonas tres concinuerunt, humi post haec vel sedilibus humillimis insidentes, tres psalmos uno modulante respondent, qui tamen singuli a singulis fratribus vicissim succedentibus sibi praebentur, atque his sub eadem quiete residentibus ternas adjiciunt lectiones. Itaque fit ut corporeum minuentes laborem, Vigilias suas majore intentione mentis exerceant.
CAPUT IX. Quare illucescente die sabbati Vigiliae statutae sint, et quare per omnem Orientem, absolutio jejunii in die sabbati praesumatur. Quas a tempore praedicationis apostolicae, quo religio ac fides Christiana fundata est, per universum Orientem idcirco statutum est illucescente sabbato debere celebrari, quod Domino et Salvatore nostro sexta sabbati crucifixo, discipuli adhuc recenti ejus passione perculsi, pervigiles tota nocte manserunt, nullatenus quietis somnum oculis suis indulgentes. Quamobrem ex illo tempore huic nocti deputata vigiliarum solemnitas usque in hodiernum diem per universum Orientem similiter observatur. Ideoque et absolutio jejunii post vigiliarum laborem, totidem apostolicis viris in die sabbati statuta, non immerito praesumitur per universas Orientis Ecclesias, secundum illam quoque Ecclesiastae sententiam, quae licet habeat et alium mysticum sensum, tamen ab hoc quoque non abhorret, quo utrique diei, id est, hebdomadi pariter et ogdoadi eamdem partem solemnitatis impartire praecipimur, ita dicentis: Da partem his septem, et quidem his octo (Eccles. XI). Non enim ad communionem festivitatis Judaicae absolutio ista jejunii reputanda est, his praesertim qui ab omni Judaica superstitione alieni monstrantur, sed ad refectionem quam diximus lassi corporis pertinere; quod per totas anni septimanas jugiter quinis diebus jejunans, nisi duobus saltem interpositis refocillatum fuerit, facile lassescit, ac deficit.
CAPUT X. Unde factum sit, ut in Urbe die sabbati jejunetur. Cujus moderaminis [ Al. moderationis] causam nonnulli in quibusdam Occidentalibus civitatibus ignorantes, et maxime in Urbe, idcirco putant absolutionem sabbati [ Al. jejunii] minime debere praesumi, quod apostolum Petrum eodem die contra Simonem conflictaturum asserant jejunasse (Act. VIII). Ex quo magis apparet hoc eum non consuetudine canonica fecisse, sed praesentis potius necessitate conflictus. Siquidem et ibi pro hac eadem re non generale, sed speciale videtur Petrus discipulis suis jejunium indixisse; quod utique non fecisset si scisset illud canonica consuetudine solere servari: idem proculdubio etiam dominico die paratus indicere, si certaminis ipsius in eum compegisset occasio, nec tamen ex hoc statim canonica fuisset jejunii regula promulganda: quod non generalis observatio statuerat, sed ut semel fieret, ratio necessitatis extorserat.
CAPUT XI. In quo dominicae diei solemnitas ab aliorum dierum consuetudine diversa teneatur. Verum ne hoc quidem ignorandum, die dominico unam tantummodo Missam ante prandium celebrari: in qua psalmorum atque orationum seu lectionum pro ipsius collectae vel communionis dominicae reverentia solemnius aliquid ac propensius impendentes, in ipsa Tertiam, Sextamque pariter consummatam reputant. Itaque fit ut de orationum obsequiis nihil imminuatur, adjectione scilicet lectionum: et nihilominus differentia quaedam, vel remissio videatur fratribus indulgeri pro reverentia dominicae resurrectionis prae caetero tempore quae et totius septimanae videatur observantiam relaxare, et pro hac ipsa, quae intermiscetur, quadam differentia eumdem diem velut festivum provocet rursum solemnius exspectari, minusque faciat hebdomadis venturae jejunia hujus exspectatione sentiri. Semper enim aequanimius quaelibet fatigatio sustinetur, et sine fastidio labor impenditur: si interjecta ei vicissitudo quaedam, vel operis immutatio qualiscumque succedat.
CAPUT XII. Quibus diebus, cum coena fratribus exhibetur, accedentibus ad refectionem psalmus non dicatur, sicut fieri in prandiis solet. Denique etiam in ipsis diebus, id est, sabbato vel dominica, seu feriatis temporibus, quibus pariter prandium, et coena solet fratribus exhiberi, psalmus ad vesperam non dicitur: id est, nec cum accedunt ad coenam, nec cum ab ea consurgunt, ut solet fieri in solemnibus prandiis, vel canonica jejuniorum refectione, quam et praecedere consuetudinarii psalmi solent et subsequi: sed tantummodo simplici oratione facta accedunt ad coenam, eamque rursum consurgentes ab ipsa, sola oratione concludunt, quod scilicet extraordinaria sit inter monachos ista refectio, nec omnes ad eam convenire cogantur, nisi aut peregrini qui supervenerint fratres, aut hi quos infirmitas corporis, aut propria invitat voluntas.
LIBER QUARTUS. DE INSTITUTIS RENUNTIANTIUM. CAPUT PRIMUM. De canonico modo psalmorum, atque orationum qui debeat in diurnis conventiculis per monasteria custodiri, ad institutionem ejus, qui renuntiat huic mundo, narrationis nos ordine provocante transimus: conditiones in primis, quibus hi, qui ad Dominum converti cupiunt, recipiantur in coenobiis, brevi, quantum possumus, studentes sermone complecti; quaedam scilicet de Aegyptiorum, quaedam de Tabennensiotarum regulis admiscens, quorum in Thebaide est coenobium, quanto numero populosius cunctis, tanto conversationis rigore districtius. Siquidem in eo plusquam quinque millia fratrum sub uno abbate reguntur, tantaque fit obedientia hic tam prolixus Monachorum numerus omni aevo seniori suo subditus, quanta non potest apud nos unus uni vel obedire pro modico tempore, vel praeesse.
CAPUT II. Quod ad ultimam usque senectutem apud eos in coenobiis perseverent. Quorum tam longa perseverantia, et humilitas atque subjectio quemadmodum tam diuturna perduret, quave institutione formetur, per quam usque ad incurvam senectam in coenobio perseverent, opinor nos ante omnia debere perstringere. Tanta namque est, quantam neminem in monasteriis nostris ingressum ne anno quidem integro tenuisse meminimus, ut cum renuntiationis eorum primordia viderimus, consequens fuisse intelligamus, ut in tam sublimia perfectionis fastigia talium initiorum fundamenta consurgerent.
CAPUT III. Quo examine probetur, qui in coenobio suscipiendus est. Igitur ambiens quis intra coenobii recipi disciplinam, non ante prorsus admittitur, quam diebus decem, vel eo amplius pro foribus excubans, indicium perseverantiae, ac desiderii sui, pariterque humilitatis ac patientiae demonstraverit. Cumque omnium praetereuntium fratrum genibus provolutus, et ab universis de industria refutatus atque despectus, tamquam qui non religionis, sed necessitatis obtentu monasterium optet intrare; injuriis quoque et exprobrationibus multis affectus, experimentum dederit constantiae suae, qualisque futurus sit in tentationibus, opprobriorum tolerantia declaraverit; atque ita fuerit explorato mentis ardore susceptus: diligentia summa perquiritur, ne de pristinis facultatibus suis inhaeserit ei vel unius nummi contagio. Sciunt enim eum sub monasterii disciplina diuturnum esse non posse, sed ne humilitatis quidem, aut obedientiae apprehensurum esse virtutem, nec illa coenobii paupertate ac districtione contentum fore, si in conscientia ejus pecuniae quantulumcumque latitaverit: sed ubi primum exorta fuerit qualibet occasione commotio, fiducia stipis illius animatum, continuo de monasterio, velut funda rotante, fugiturum.
CAPUT IV. Cur facultates ejus, qui collegio monachorum ascribitur, nolint monasterii usibus applicari. Et idcirco ne usibus quidem coenobii profuturas suscipere ab eo pecunias acquiescunt. Primum, ne confidentia hujus oblationis inflatus, nequaquam se pauperioribus fratribus coaequare dignetur; tum, ne per hanc elationem nullatenus ad humilitatem Christi descendens, cum sub disciplina coenobii non potuerit perdurare, egressus exinde ea quae in principio renuntiationis suae spiritali fervore succensus intulerat, tepefactus postea non sine injuria monasterii sacrilego spiritu recipere atque exigere moliatur. Quod omnimodis observari debere, multis sunt experimentis frequenter edocti. Nam per alia minus cauta monasteria simpliciter quidam suscepti, eorum quae intulerant, quaeque in Dei opere fuerant dispensata, cum ingenti post blasphemia redhibitionem poscere tentaverunt.
CAPUT V. Cur hi, qui renuntiant, suscepti in monasteriis propria vestimenta deponant, et ab abbate aliis induantur. Quamobrem ita nudatur quisque, cum receptus fuerit, omni pristina facultate, ut ne ipsum quidem, quo opertus est, indumentum habere permittatur ulterius, sed in concilio fratrum productus in medium exuatur propriis, ac per manus abbatis induatur monasterii vestimentis, ut per hoc se non solum universis rebus suis antiquis noverit spoliatum, verum etiam omni fastu deposito mundiali, ad Christi paupertatem et inopiam descendisse, jamque opibus sustentandum non saeculi arte quaesitis, nec de infidelitate pristina reservatis; sed de sanctis ac piis monasterii largitionibus militiae suae stipendia percepturum, atque inde se deinceps vestiendum alendumque cognoscens, et nihil habere; et nihilominus de crastino non esse sollicitus secundum Evangelii discat sententiam, nec erubescat pauperibus, id est, corpori fraternitatis aequari, quibus connumerari Christus, et quorum se fratrem non erubuit nuncupare (Matthaei, VI): quin potius glorietur domesticis ejus factum se esse consortem.
CAPUT VI. Qua de causa vestimenta Renuntiantium, cum quibus ingressi sunt monasterium, a dispensatore serventur. Illa vero quae deposuit vestimenta, oeconomo consignata, tamdiu reservantur, donec profectus, et conversationis ejus, ac tolerantiae virtutem diversis tentationibus ac probationibus evidenter agnoscant. Et si quidem posse eum inibi perdurare tempore procedente perspexerint, et in eodem, quo coepit, fervore persistere, indigentibus eadem largiuntur: Sin vero quoddam ex eo murmurationis vitium, vel parvae cujuslibet inobedientiae culpam processisse deprehenderint, exuentes eum monasterii quibus indutus fuerat, vestimentis, et antiquis revestitum, quae fuerant sequestrata, depellunt. Nullum etenim fas est cum illis quae accepit, abscedere, nec quemquam patiuntur illis adhuc indui, quem semel ab institutionis suae regula tepuisse perviderint. Unde etiam copia nulli penitus palam discedendi conceditur, nisi aut in morem servi fugacis captans densissimas tenebras nocte diffugiat; aut certe hoc ordine et professione judicatus indignus, cum confusione et nota coram cunctis fratribus deposita veste monasterii, expellatur.
CAPUT VII. Cur in monasterio suscepti non permittantur statim congregationi fratrum commisceri; sed xenodochio ante tradantur. Cum igitur quis susceptus, et hac perseverantia, quam diximus, comprobatus, ac depositis propriis vestimentis, habitu monasteriali fuerit accinctus; non statim congregationi fratrum commisceri permittitur, sed deputatur seniori, qui seorsim haud longe a vestibulo monasterii commanens, habet curam peregrinorum et advenientium deputatam, eisque omnem diligentiam susceptionis et humanitatis impendit. Cumque ibidem integro anno deserviens absque ulla querela suum circa peregrinos exhibuerit famulatum, imbutus per hoc prima institutione humilitatis, ac patientiae, atque in ea longa exercitatione praecognitus, admiscendus ex hoc congregationi fratrum; alii traditur seniori, qui decem junioribus praeest, quos sibi creditos ab abbate instituit pariter, et gubernat: secundum illud scilicet quod ordinatum in Exodo legimus per Moysen.
CAPUT VIII. Quibus primum institutis juniores exerceantur, ut ad superandas omnes concupiscentias proficiant. Cujus haec erit sollicitudo et eruditio principalis, per quam junior introductus ascendere consequenter etiam culmina perfectionis summa praevaleat, ut doceat eum primitus suas vincere voluntates; quem studiose in his ac diligenter exercens, haec illi semper imperare de industria procurabit, quae senserit animo ejus esse contraria. Multis siquidem experimentis edocti tradunt, monachum, et maxime juniores, ne voluptatem quidem concupiscentiae suae refrenare posse, nisi prius mortificare per obedientiam suas didicerint voluntates. Ideoque pronuntiant nullatenus praevalere, vel iram, vel tristitiam, vel spiritum fornicationis exstinguere, sed nec humilitatem cordis veram, nec cum fratribus unitatem perpetuam, nec firmam diuturnamque posse retinere concordiam, sed nec in coenobio quidem diutius permanere, eum qui prius voluntates suas non didicerit superare.
CAPUT IX. Quare junioribus imperetur ut seniori suo nihil de cogitationibus suis subtrahant. His igitur institutis, eos quos initiant, velut elementis quibusdam ac syllabis imbuere ad perfectionem atque informare festinant, per haec ad liquidum discernentes, utrum ficta et imaginaria, an vera sint humilitate fundati. Ad quod ut facile valeant pervenire, consequenter instituuntur nullas penitus cogitationes prurientes in corde perniciosa confusione celare, sed confestim ut exortae fuerint, eas suo patefacere seniori: nec super earum judicio quidquam suae discretioni committere, sed illud credere malum esse, vel bonum, quod discusserit ac pronuntiaverit senioris examen. Ita fit ut in nullo circumvenire juvenem callidus inimicus velut inexpertum ignarumque praevaleat, nec ulla fraude decipere, quem praevidet non sua, sed senioris discretione muniri, et suggestiones suas velut ignita jacula, quaecumque in cor ejus injecerit, ut seniorem celet, non posse suaderi. Aliter quippe subtilissimus diabolus illudere vel dejicere juniorem non poterit, nisi cum eum, seu per arrogantiam, sive per verecundiam, ad cogitationum suarum velamen illexerit. Generale namque et evidens indicium diabolicae cogitationis esse pronuntiant si eam seniori confundamur aperire.
CAPUT X. Quanta juniorum obedientia, etiam in his quae naturali necessitati subjecta sunt. Post haec tanta observantia obedientiae regula custoditur, ut juniores absque praepositi sui scientia vel permissu, non solum non audeant cella progredi, sed ne ipsi quidem communi ac naturali necessitati satisfacere sua auctoritate praesumant. Sicque universa complere quaecumque fuerint ab eo praecepta, tamquam si a Deo sint coelitus edita, sine ulla discussione festinant; ut nonnumquam etiam impossibilia sibimet imperata ea fide ac devotione suscipiant, ut tota virtute ac sine ulla cordis haesitatione perficere ea aut consummare nitantur, et ne impossibilitatem quidem praecepti pro senioris sui reverentia metiantur. De quorum obedientia speciatim nunc dicere praetermitto; exemplis enim eam ipsis paulo post tradere suo loco disponimus, si Dominus nobis orationibus vestris dederit commeatum. Nunc instituta caetera prosequamur, praetermittentes illa contexere, quae in hac regione, vel tradi monasteriis, vel ab ipsis nequeunt custodiri, sicut in praefatiuncula nostra facturos nos esse promisimus: quod scilicet nec laneis indumentis utantur, sed lineis tantum, et ne ipsis quidem duplicibus; quibus vicaria praepositus unusquisque suae decaniae subministrat, cum illa quibus vestiti sunt, sorduisse conspexerit.
CAPUT XI. Cujusmodi cibus apud eos delicatissimus habeatur. Illud quoque arduum atque sublime genus continentiae similiter praetermittens, in qua summae reputantur deliciae, si herba sale condita, quam lapsanium vocant, aqua diluta ad refectionem fratribus apponatur, aliaque complura his similia, quae in hac provincia nec aerum temperies, nec qualitas nostrae fragilitatis admittit, illa tantummodo prosequar, quae nulla carnis infirmitas, non situs loci poterit impedire, si ea non fragilitas animae ac tepor mentis ademerit.
CAPUT XII. Quod ad sonitum pulsantis ostium, nihil operis non omittant studio celeriter occurrendi. Itaque considentes intra cubilia sua, et operi, ac meditationi studium pariter impendentes, cum sonitum pulsantis ostium, ac diversorum cellulas percutientis audierint: ad orationem eos scilicet, seu ad opus aliquod invitantis, certatim e cubilibus suis unusquisque prorumpit: ita ut is qui opus scriptoris exercet, quam repertus fuerit inchoasse litteram, finire non audeat, sed in eodem puncto, quo ad aures ejus sonitus pulsantis advenerit, summa velocitate prosiliens, ne tantum quidem morae interponat, quantum coepti apicis consummet effigiem, sed imperfectas litterae lineas derelinquens, non tam operis compendia lucrave sectetur, quam obedientiae virtutem exsequi toto studio atque aemulatione festinet. Quam non solum operi manuum, seu lectioni, vel silentio, et quieti cellae, verum etiam cunctis virtutibus ita praeferunt, ut huic judicent omnia postponenda, et universa dispendia subire contenti sint, dummodo hoc bonum in nullo violasse videantur.
CAPUT XIII. Quam criminosum habeatur, si aliquid vel vilissimum quispiam suum dixerit. Illam sane virtutem inter caeteras eorum institutiones, vel commemorare superfluum puto, quod scilicet nulli cistellam, nulli peculiarem sportellam liceat possidere, nec tale aliquid, quod velut proprium retinens suo debeat communire signaculo. Quos ita novimus omni ex parte nudos existere, ut praeter colobium, mafortem, caligas, melotem, ac psiathium, nihil amplius habeant: cum in aliis quoque monasteriis, in quibus aliqua remissius indulgentur, hanc regulam videamus strictissime nunc usque servari, ut ne verbo quidem audeat quis dicere aliquid suum, magnumque sit crimen ex ore monachi processisse, codicem meum, tabulas meas, graphium meum, tunicam meam, caligas meas; proque hoc digna poenitentia satisfacturus sit, si casu aliquo per subreptionem vel ignorantiam hujus modi verbum de ore ejus effugerit.
CAPUT XIV. Quod licet multa pecunia de uniuscujusque opere congeratur, nullus tamen praesumat excedere statutae sufficientiae parcitatem. Et cum tantos unusquisque eorum quotidie de opere ac sudore proprio reditus conferat monasterio, ut ex his sustentare non solum suam valeat parcitatem, verum etiam usibus possit exuberare multorum: in nullo tamen inflatur, nec sibi de tanto operis sui quaestu ac sudore blanditur; sed praeter duo paxamacia quae tribus vix denariis ibidem distrahuntur, nihil sibimet amplius unusquisque praesumit. Inter quos nullum peculiare opus (quod pudet dicere, quodque in nostris monasteriis utinam fieri nesciremus), non dicam effectu, sed ne cogitatione quidem ab aliquo penitus affectatur. Cumque totam enthecam coenobii suam credat esse substantiam, cunctisque rebus ut omnium dominus omnem curam sollicitudinemque dependat; ad retinendam nihilominus arreptae nuditatis virtutem, quam studet ad finem usque perfecte atque inviolabiliter custodire, ita semetipsum a cunctis extraneum, et ex omnibus judicat alienum, ut tamquam peregrinum se gerat, et incolam istius mundi, alumnumque se potius monasterii reputet, ac ministrum, quam dominum cujuscumque rei praesumat.
CAPUT XV. De immodico apud nos studio habendi. Ad haec nos miserabiles quid dicemus, qui in coenobiis commorantes, ac sub abbatis cura et sollicitudine constituti, peculiares circumferimus claves, omnique professionis nostrae verecundia et confusione calcata, etiam annulos quibus recondita praesignemus, in digitis palam gestare nos non pudet, quibus non solum cistellae vel sportae, sed ne arcae quidem, vel armaria, ad ea quae congerimus, vel quae egressi de saeculo reservavimus, condenda sufficiunt. Quique ita nonnumquam pro vilissimis, nullisque rebus accendimur, eas dumtaxat velut proprias vindicantes, ut si quis vel digito quidquam ex his contrectare praesumpserit, tanta contra eum iracundia suppleamur, ut commotionem cordis nostri ne a labiis quidem, ac tota corporis indignatione revocare possimus. Sed praetermissis nostris vitiis, et his quae nec commemorari quidem dignum est, silentio traditis, secundum illud eloquium: Non loquatur os meum opera hominum (Psal. XVI); virtutes potius, quae apud illos sunt, et haec, quae nos quoque omni studio debemus appetere, coepto narrationis ordine prosequamur, ipsasque jam regulas, ac typos cursim breviterque ponamus, ut pervenientes post haec ad quosdam actus et opera seniorum, quae studiose memoriae mandare disponimus, haec, quae nostra expositione digesta sunt, velut testimoniis validissimis roboremus; universa, quae diximus, exemplis eorum potius, ac vitae auctoritate firmantes.
CAPUT XVI. De regulis diversarum correptionum. Si quis igitur gillonem fictilem, quem baucalem nuncupant, casu aliquo fregerit, non aliter negligentiam suam, quam publica diluet poenitentia: cunctisque in synaxi fratribus congregatis, tamdiu prostratus in terram veniam postulabit, donec orationum consummetur solemnitas, impetraturus eam, cum jussus fuerit abbatis judicio de solo surgere. Eodem modo satisfaciet quisquis ad opus aliquod accersitus, vel ad congregationem solitam tardius occurrerit, aut si decantans psalmum, vel modicum titubaverit. Similiter si superflue, si durius, si contumacius responderit, si negligentius obsequia injuncta compleverit, si vel leviter murmuraverit, si lectionem operi, vel obedientiae praeferens officia statuta segnius fuerit exsecutus, si dimissa synaxi non concitus ad cellam recurrere festinaverit, si cum aliquo vel ad modicum substiterit, vel si ad punctum temporis uspiam secesserit, si alterius tenuerit manum, si cum illo, qui cellulae suae cohabitator non est, confabulari quantulumcumque praesumpserit, si oraverit cum illo, qui est ab oratione suspensus, si parentum quempiam vel amicorum saecularium viderit [ Al. videre tentaverit], vel collocutus eis sine suo fuerit seniore, si epistolam cujuscumque suscipere, si rescribere sine abbate suo tentaverit. Hucusque et in hujusmodi, ac similibus admissis, procedit animadversio spiritalis. Residua vero, quae apud nos indifferenter admissa, a nobis quoque reprehensibilius sustinentur, id est, aperta convicia, manifesti contemptus, contradictiones tumidae, libera et effrenata processio, familiaritas apud feminas, irae, rixae, simultates, et jurgia, operis peculiaris praesumptio, philargyriae contagio, affectus atque possessio rerum superfluarum, quae a caeteris fratribus non habentur; extraordinaria, ac furtiva cibi refectio, et his similia, non illa increpatione, quam diximus, spiritali, sed vel plagis emendantur, vel expulsione purgantur.
CAPUT XVII. Quibus auctoribus sit inventum, ut reficientibus fratribus, sacrae lectiones in coenobiis recitentur, et quantum apud Aegyptios praebeatur silentium. Illud autem, ut reficientibus fratribus sacrae lectiones in coenobiis recitentur, non de typo Aegyptiorum processisse, sed de Cappadocum noverimus. Quos nulli dubium est non tam spiritalis exercitationis causa, quam compescendae superfluae, otiosaeque confabulationis gratia, et maxime contentionum, quae plerumque solent in conviviis generari, hoc statuere voluisse, videntes eas aliter apud se non posse cohiberi. Apud Aegyptios enim, vel maxime Tabennensiotas tantum silentium ab omnibus exhibetur, ut cum in unum tanta numerositas fratrum refectionis obtentu consederit, nullus nec mutire quidem audeat praeter eum, qui suae decaniae praeest. Qui tamen, si quid mensae superinferri vel auferri necessarium esse perviderit, sonitu potius, quam voce significat. Tantaque vescentibus eis silentii hujus disciplina servatur, ut cucullis ultra oculorum palpebras demissis (ne scilicet liber aspectus habeat curiosius copiam evagandi), nihil amplius intueantur, quam mensam, et appositos in ea, vel quos ex ea capiunt cibos, ita ut quemadmodum, vel quantum reficiat alius, nullus invicem notet.
CAPUT XVIII. Quam illicitum sit extra mensam communem quidquam cibi potusve gustare. Antequam, vel postquam, legitimam communemque refectionem percipiant, summa cautione servatur, ne extra mensam quidquam cibi penitus [ Al. potusve] ori suo quisquam indulgere praesumat; ut incedentibus per hortos et pomaria cum passim blandeque per arbores poma pendentia, non solum objiciant se pectoribus transeuntium, verum etiam strata per terram conculcanda pedibus se offerant, atque ad colligendum parata, facile ad consensum concupiscentiae, illicere valeant intuentes, et opportunitate vel copia, quamvis districtos atque abstinentissimos, ad sui desiderium provocare: sacrilegium ducatur non modo quidquam ex his degustare, verum etiam manu contingere, absque eo quod palam cunctis in commune reficientibus exhibetur, et ad percipiendum oeconomi dispensatione per fratrum obsequia publice ministratur.
CAPUT XIX. Quemadmodum per Palaestinam vel Mesopotamiam quotidiana fratribus exhibeantur obsequia. Ne quid sane de institutis coenobiorum praetermisisse videamur, quemadmodum quotidiana fratribus etiam per alias regiones exhibeantur obsequia, commemorandum breviter puto. Per cunctam namque Mesopotamiam, Palaestinam, et Cappadociam, ac totum Orientem, singulis hebdomadibus vicissim fratres ad haec officia sibi reddenda succedunt, ita ut, secundum coenobii multitudinem, ministrorum quoque numerus deputetur. Quae explere tanta devotione et humilitate deproperant, quanta nullus servorum dirissimo domino, ac praepotenti exhibet suum famulatum; ita ut ne istis quidem solis contenti obsequiis quae canonico jure solvuntur, etiam nocte surgentes, illos quos specialiter haec manet cura, studio suo relevent, et ea quae ab ipsis perficienda sunt, furtim praevenientes implere contendant. Has autem septimanas unusquisque suscipiens, usque ad coenam Dominici diei ministraturus observat. Qua perfecta ministerium totius hebdomadis ita concluditur, ut hi, quibus succedendum est, convenientibus in unum fratribus ad concinendos psalmos, quos quieturi ex more decantant, omnibus in ordine pedes lavent, hanc scilicet ab eis pro labore totius septimanae benedictionis mercedem fideliter expetentes, ut eos explentes, mandatum Christi emissa generaliter ab omnibus fratribus oratio prosequatur, quae vel pro ignorationibus intercedat, vel pro admissis humana fragilitate peccatis, et commendet Deo velut sacrificium pingue consummata eorum devotionis obsequia. Et ita secunda sabbati post matutinos hymnos, aliis rursum succedentibus, utensilia in quibus ministraverant ac vasa consignant: quae tanta sollicitudine curaque suscipientes custodiunt, ne quid ex eis imminuatur vel pereat, ut credant se etiam pro minimis quibusque vasis tamquam pro sacrosanctis rationem non solum dispensatori praesenti, sed etiam Domino reddituros, si forte aliquid ex eis negligentia eorum fuerit imminutum. Cujus disciplinae qui modus sit, vel quanta fide et cautione servetur, uno testimonio, quod exempli gratia ponam, poteritis agnoscere. Sicut enim studemus satisfacere vestro fervori, quo plenam universorum cognitionem desiderantes, etiam ea quae optime nostis hoc libello vobis cupitis iterari; ita veremur mensuram brevitatis excedere.
CAPUT XX. De tribus lenticulae granis ab oeconomo repertis. In septimana cujusdam fratris, cum praeteriens oeconomus tria lenticulae grana vidisset jacere in terra, quae hebdomadario, festinanti dum ea praeparat coctioni, inter manus cum aqua qua diluebantur elapsa sunt, confestim super hoc abbatem consuluit; a quo velut interversor neglectorque sacri peculii judicatus, ab oratione suspensus est. Cujus negligentiae reatus non aliter ei remissus est, nisi eum publica poenitentia diluisset. Non solum enim seipsos non esse suos, sed etiam omnia quae sua sunt credunt Domino consecrata: propter quod si quid fuerit in monasterio semel illatum, ut sacrosanctum cum omni decernunt reverentia debere tractari. Tantaque fide universa procurant atque dispensant, ut etiam ea quae despectui habentur, parvaque reputantur ac vilia, si vel loco moverint, vel competentius collocaverint, sigillonem aqua impleverint, si ex eo cuiquam obtulerint ad bibendum, si tenuem festucam de oratorio cellave submoverint, mercedem se consecuturos a Domino tota credulitate confidant.
CAPUT XXI. De spontaneo quorumdam fratrum ministerio. Novimus fratres, in quorum septimana, cum accidisset tanta lignorum penuria, ut non esset penitus unde soliti cibi fratribus pararentur, et donec possent coempta deferri, ut cruda comestione, quae dicitur xerophagia, contenti essent, abbatis fuisset auctoritate praeceptum, essetque hoc universis placitum, nec quisquam posset ullum coctionis sperare pulmentum, illos velut qui fructu ac mercede sui laboris et obsequii fraudarentur, si in ordine vicis suae cibos fratribus non secundum consuetudinem paravissent, tantum sibi spontanei operis ac sollicitudinis indixisse, ut in illis aridis ac sterilibus locis, in quibus ligna, nisi de fructiferis arboribus excidantur, omnimodis nequeunt inveniri (nec enim, ut apud nos, ulla reperiuntur fruteta silvestria) per extenta avia discurrentes, et eremum, quae versus mare Mortuum tenditur, obeuntes, festucas tenues ac spinulas, quas ventus huc illucque disperserat, suo sinu et gremiis colligentes, cunctam solemnitatem ciborum spontaneis obsequiis praepararent: ita ut de solita praebitione nihil paterentur imminui, tanta fide haec sua munia fratribus exhibentes, ut etiam cum illos honeste posset vel lignorum excusare penuria, vel abbatis imperium, pro fructu suo atque mercede noluerint hac abuti licentia.
CAPUT XXII. De Aegyptiorum typo, qui est super quotidianis fratrum statutus obsequiis. Haec dicta sint secundum typum, ut praefati sumus, totius Orientis: quem etiam in partibus nostris necessario dicimus debere servari. Caeterum apud Aegyptios, quibus maxima cura est operis, non est hebdomadarum mutua vicissitudo, ne sub occasione hujus officii omnes ab operis canone impediantur: sed uni probatissimo fratrum cellarii, vel coquinae, cura committitur, qui perpetuo donec vires ejus, vel aetas admittit, jugiter opus istud exerceat. Non enim magno labore corporis fatigatur, quia nec tanta cura inter eos parandorum ciborum, vel coctionis, impenditur, quippe qui maxime xerophagiis, vel homophagiis, utuntur, et apud quos secta singulis mensibus porrorum folia, lapsania, sal frictum, olivae, pisciculi minuti saliti, quos illi maenidia vocant, summa voluptas est.
CAPUT XXIII. De obedientia abbatis Joannis, per quam usque ad prophetiae provectus est gratiam. Et quoniam hic liber de institutione est ejus qui renuntiat huic mundo, per quam scilicet introductus ad humilitatem veram, et obedientiam perfectam, caeterarum quoque virtutum culmina possit ascendere; necessarium reor quaedam seniorum gesta, quibus per hanc enituere virtutem, exempli gratia, sicut promisimus, explicare; de multis admodum pauca carpentes, ut studentibus sublimiora sectari, non solum incitamentum ex his vitae perfectae, sed etiam propositi forma procedat. Quamobrem duos, vel tres, pro libelli hujus compendio de tam innumera patrum multitudine proferentes ponemus. Primum abbatem Joannem, qui commoratus est juxta Lycon, quod est oppidum Thebaidis: quippe propter obedientiae virtutem usque ad prophetiae gratiam sublimatus, sic universo claruit orbi, ut etiam regibus mundi hujus merito suo redderetur illustris. Nam cum in extremis, ut diximus, Thebaidae partibus commaneret, non ante praesumebat Theodosius imperator ad praepotentium bella tyrannorum procedere, quam oraculis illius animaretur, atque responsis. Quibus confidens velut coelitus sibi delatis, tropaea de bellis desperatis atque hostibus reportavit.
CAPUT XXIV. De ligno arido quod idem abbas Joannes ad arbitrium senioris sui quasi ad adolendum (id est, crescendum) rigare non destitit. Hic itaque beatus Joannes ab adolescentia sua usque ad perfectam ac virilem aetatem seniori suo deserviens, donec ille in hujus vitae conversatione duravit, tanta humilitate inhaesit ejus obsequiis, ut ipsi quoque seni stuporem summum obedientia ejus incuteret. Cujus hanc virtutem utrum de vera fide ac profunda cordis simplicitate descenderet, an affectatitia esset, et quodammodo coactitia, atque ad imperantis faciem praeberetur, volens manifestius explorare, quamplura ei etiam superflua, minusque necessaria, vel impossibilia, frequentius injungebat. Ex quibus tria ponam, per quae manifestari possit volentibus scire, vel mentis ejus, vel subjectionis integritas. Sumpsit namque de lignario suo senex virgultum, quod olim excisum usibus foci fuerat praeparatum: dumque coctionis retardat occasio, non modo aridum, sed prope putre jacebat temporis vetustate. Cumque hoc coram ipso fixisset in terram, praecepit advecta aqua quotidie bis rigari, ut scilicet diurnis humoribus radicatum, atque in antiquam arborem reviviscens, diffusis ramis amoenitatem oculis atque umbraculum in aestu ferventi subter residentibus exhiberet. Quod praeceptum veneratione solita sine ulla impossibilitatis consideratione suscipiens adolescens, ita quotidianis diebus explevit, ut aquam per duo ferme millia indesinenter apportans, nullatenus lignum rigare cessaret, atque per totum anni spatium non infirmitas corporis, non festivitas solemnitatis, non occupatio necessitatis ullius, quae illum etiam honeste excusaret ab exsecutione mandati, non denique hiemis asperitas intercedens ab hujus observatione praecepti potuerit impedire. Cumque ejus hanc sedulitatem tacitus senex latenter diebus singulis exploraret, et videret eum simplici cordis affectu mandatum suum velut divinitus emissum sine ulla permutatione vultus, vel rationis discussione servare, sinceram humilitatis ejus obedientiam comprobans, pariter etiam miserans tam longum laborem, quem per totum anni spatium studio devotionis impenderat, ad virgultum aridum accedens, o, inquit, Joannes, misitne radices haec arbor, an non? Cumque ille se nescire dixisset, Senex velut inquirens rei veritatem, et tamquam tentans utrum jam suis radicibus niteretur, evulsit coram ipso levi commotione virgultum, sicque projiciens illud praecepit ut deinceps rigare desineret.
CAPUT XXV. De projecto ab abbate Joanne vase unico olei ad senioris imperium. Itaque cum hujusmodi exercitiis eruditus quotidie juvenis in hac parendi virtute succresceret, et humilitatis ejus enitesceret gratia, atque obedientiae suae suavis odor per monasteria universa fragraret, quidam fratrum probationis, immo aedificationis obtentu venientes ad senem, cum subjectionem ejus quam audierant, mirarentur, vocans eum repente senex, Ascende, ait, et sumens lenticulam olei, quae sola in eremo suis, vel advenientium usibus liquorem pinguedinis tenuissimum ministrabat, deorsum projice per fenestram. Quam ille, cum ad superiora concitus pervolasset, per fenestram projiciens comminuendam dimisit ad terram, parum cogitans, vel retractans praecepti ineptiam, diurnam necessitatem, infirmitatem corporis, penuriam sumptuum, eremi squallentis angustias ac difficultates, in qua, etiam si pecunia suppeditaret, nihilominus perdita species inveniri repararique non posset.
CAPUT XXVI. Quemadmodum abbas Joannes suo obedierit seniori, cum niteretur volvere praegrande saxum, quod ne a multis quidem possibile erat moveri. Aliis rursum aedificari cupientibus obedientiae hujus exemplo, vocans eum senior, Curre, inquit, Joannes, saxum illud huc advolve quantocius. Qui confestim saxum immane quod turbae multae hominum vel movere non possent, applicita nunc cervice, nunc toto pectore, tanto nisu atque conatu provolvere contendebat, ut sudore omnium membrorum suorum non solum totum infunderet vestimentum: sed etiam saxum ipsum suis cervicibus humectaret; in hoc quoque parum metiens impossibilitatem praecepti, vel facti pro reverentia senioris, et obsequii simplicitate sincera, qua credebat senem tota fide nihil posse incassum ac sine ratione praecipere.
CAPUT XXVII. De humilitate et obedientia abbatis Mucii, quam in projiciendo in fluvium parvulo filio ex praecepto senioris non haesitavit implere. Hucusque abbatis Joannis pauca dixisse de multis sufficiat; nunc abbatis Mucii factum memoria dignum comprehendam. Hic namque abrenuntiare desiderans huic mundo, tamdiu pro foribus monasterii excubans perduravit, donec immobili perseverantia sua contra omnem consuetudinem coenobiorum cum filio suo parvulo, qui octo circiter erat annorum, ut susciperetur eliceret. Cumque tandem recepti fuissent, confestim non solum diversis praepositis traditi, verum etiam cellae habitatione sejuncti sunt, ne scilicet jugi visione parvuli, reminisceretur pater ex omni sua, quam renuntians abjecerat, facultate atque affectione carnali, saltem sibi filium superesse: et quemadmodum se jam divitem non esse sciebat, ita etiam patrem se esse nesciret. Quod ut plenius probaretur, utrum videlicet plus faceret affectione sanguinis, ac suorum viscerum charitate, an obedientia et mortificatione Christi, quam renuntians quisque pro ejus debet amore praeferre, de industria negligebatur parvulus, pannis potius quam vestimentis indutus, sordibus quoque ita obsitus ac foedatus, ut offendere potius quam delectare paternos oculos posset, quoties ab eo fuisset aspectus: sed etiam colaphis atque alapis expositus diversorum, quas plerumque sub obtutibus suis innocenti parvulo etiam gratis cernebat infligi: ita ut numquam genas ejus, nisi lacrymarum sordentibus vestigiis videret infectas. Cumque taliter infans sub oculis ejus per dies singulos ageretur, pro amore nihilominus Christi et obedientiae virtute, rigida semper atque immobilia patris viscera permanserunt. Non enim jam reputabat suum filium, quem secum pariter obtulerat Christo: nec curabat de praesentibus ejus injuriis, sed potius exsultabat, quod eas nequaquam infructuose cernebat tolerari: parum cogitans de lacrymis ejus, sed de propria humilitate ac perfectione sollicitus. Quam districtionem mentis illius atque immobilem rigorem pervidens coenobii senior, ad comprobandam penitus animi ejus constantiam, cum plorare quadam die vidisset infantem, simulans se adversus eum commotum, praecepit patri, ut tollens eum jactaret in flumen. Tunc ille velut a Domino sibi hoc praeceptum esset, confestim celeri cursu rapiens filium, ulnis propriis usque ad oram fluminis advexit jactaturus. Quod profecto fervore fidei et obedientiae ejus fuisset opere consummatum; nisi procurati fuissent de industria fratres, qui sollicite ripam fluminis obsiderent, projectumque jam et quodammodo de fluminis alveo parvulum rapuissent; et consummationem praecepti, obsequio patris ac devotione completam ab effectu operis, atque ab ipso fine revocassent.
CAPUT XXVIII. Quemadmodum revelatum sit abbati, de patre Mucio, opus eum Abrahae fecisse, et quod defuncto eidem abbati idem pater Mucius in monasterii administrationem successerit. Cujus fides atque devotio in tantum Deo fuit accepta, ut divino statim testimonio comprobata sit. Revelatum namque est continuo seniori, hac eum obedientia Abrahae patriarchae opus implesse. Cumque brevi tempore transacto idem abbas coenobii de mundi hujus commoratione migraret ad Dominum, hunc praeponens cunctis fratribus, successorem sibi atque abbatem monasterio dereliquit.
CAPUT XXIX. De obedientia fratris qui, decem sportas circumferens, publice distraxit ad abbatis imperium. Non tacebimus etiam nobis cognitum fratrem secundum saeculi hujus ordinem summae familiae. Nam patre comite ac ditissimo oriundus fuit, studiis quoque liberalibus non mediocriter institutus. Qui relictis parentibus cum ad monasterium pervolasset, ad comprobandam mentis humilitatem, vel fidei ejus ardorem, confestim ei a seniori praeceptum est ut decem sportas quas necesse non erat publice venditari, cervicibus suis onerans, distrahendas per plateas circumferret: adjecta conditione, qua diutius in hoc officio retineretur, ut si forte eas unus pariter coemere voluisset, non cederet, sed singillatim eas quaerentibus venundaret. Quod ille tota devotione complevit, et omni confusionis verecundia pro nomine ac desiderio Christi calcata, sportas humeris suis imponens, pretio statuto distraxit, ac pecuniam ad monasterium reportavit: nequaquam perterritus tam vilis et insueti officii novitate, nec considerans indignitatem rei, nataliumque splendorem, ac venditionis injuriam, dum illam Christi humilitatem, quae est vera nobilitas, per obedientiae gratiam desiderat obtinere.
CAPUT XXX. De abbatis Pynuphii humilitate, qui, relicto coenobio celeberrimo, cui presbyter praeerat, longinquum monasterium, in quo velut incipiens susciperetur, desiderio subjectionis expetiit. Coarctat nos libelli modus ad finem tendere, sed obedientiae bonum, quae inter caeteras virtutes primatum tenet, non patitur nos eorum gesta qui per hanc claruerunt penitus silentio praeterire. Propter quod utrumque congrue temperantes, id est, tam brevitati quam studiosorum desideriis atque utilitatibus servientes, unum adhuc ponemus humilitatis exemplum, quod non ab incipiente, sed a perfecto atque abbate completum, non solum juniores instruere, sed etiam seniores ad perfectam humilitatis virtutem lectione sua poterit incitare. Vidimus itaque abbatem Pynuphium, qui, cum esset immanis coenobii presbyter, quod est in Aegypto, non longe a Panephysi civitate, et pro ipsa reverentia, vel vitae suae, vel aetatis, vel sacerdotii, cunctis honorabilis ac venerandus existeret, videns se pro hoc ipso humilitatem illam quam secundum suae mentis ardorem concupierat, exercere non posse, nec habere quo virtutem desideratae subjectionis extenderet, clam fugiens de coenobio, secessit solus in Thebaidos ultimas partes: ibique deposito habitu monachorum, assumpta saeculari veste, coenobium Tabennensiotarum expetiit, quod sciebat cunctis esse districtius, et in quo se, vel pro longitudine regionis credidit ignorandum, vel pro magnitudine monasterii ac multitudine fratrum facile posse celari. Ubi diutissime pro foribus perseverans, cunctorum fratrum genibus provolutus, ut susciperetur summis precibus ambivit. Cumque multo despectu tandem fuisset admissus, quod scilicet decrepitus senex, et qui omnem suam in saeculo vitam pervixisset, aetate ultima ingredi coenobium postularet, quo tempore jam ne deservire quidem suis voluptatibus praevaleret; ac ne hoc quidem ipsum causa religionis expetere eum assererent, sed famis et inopiae necessitate constrictum; ut seni nullique operi penitus apto, horti cura diligentiaque mandatur. Quam sub alio fratre juniore, qui eum sibi creditum retinebat, exercens, sic eidem subdebatur, tantaque obedientia desideratam humilitatis excolebat virtutem, ut non solum ea quae ad horti curam diligentiamque pertinebant, verum etiam universa officia quae cunctis erant aspera, vel indigna, atque ab omnibus ducebantur horrori, tota quotidie sedulitate compleret. Complura etiam, nocte consurgens, ita furtim, nullo teste vel conscio, tenebris occulentibus efficiebat, ut penitus auctorem operis nemo deprehenderet. Cumque ibidem triennio delitescens, dispersis per universam Aegyptum ubique fratribus, quaereretur, a quodam tandem visus qui de Aegypti partibus commearat, vix potuit pro humilitate habitus sui ac vilitate officii quod gerebat, agnosci. Nam sarculo deorsum incurvus, laxabat oleribus terram, deinde stercus humeris suis advectans, eorum radicibus ingerebat. Cumque haec intuens frater, super agnitione ejus diutissima fuisset haesitatione detentus, propius tandem accedens, et non solum vultum, sed etiam sonum vocis diligenter explorans, ad pedes ejus cominus procidisset, primo quidem super hoc stuporem summum videntibus cunctis incussit, cur videlicet istud faceret ei qui apud ipsos velut novitius, ac de saeculo nuper egressus, habebatur extremus; post vero miraculo sunt majore perculsi, cum ejus nomen, quod apud ipsos quoque magna fuerat opinione compertum, protinus prodidisset. A quo universi fratres prioris ignorantiae veniam postulantes, quod eum videlicet tanto tempore inter juniores ac parvulos deputassent, invitum ac flentem, quod invidia diaboli digna sibi fuisset conversatione atque humilitate fraudatus, quam diutissime requisitam tandem aliquando se invenisse gaudebat, nec meruisset vitam suam in illa quam arripuerat subjectione finire; ad proprium coenobium reduxerunt, custodientes eum summa diligentia, ne ab eis quoque similiter quoquam dilapsus aufugeret.
CAPUT XXXI. Quemadmodum abbas Pynuphius reductus in monasterium suum, et modico tempore ibidem commoratus, iterum fugerit in partes Syriae. Ubi cum fuisset modico tempore demoratus, eodem rursus humilitatis desiderio atque ardore succensus, captans nocturna silentia, ita diffugit, ut jam provinciam non vicinam, sed ignotas et alienas longeque divisas (positas) regiones expeteret. Nam conscendens navem in Palaestinae partes commeare curavit, credens se tutius latitaturum, si ad illa semetipsum asportasset loca, in quibus ne nomen quidem suum fuisset auditum. Quo cum advenisset, nostrum monasterium protinus expetivit, quod non longe fuit a spelaeo, in quo Dominus noster Jesus Christus ex Virgine nasci dignatus est. In quo permodico tempore delitescens, secundum sententiam Domini (Matth. V), tamquam civitas super montem posita, diutius abscondi non potuit. Nam continuo quidam fratrum qui ad loca sancta de Aegypti partibus orationis causa convenerant, agnitum eum summa vi precum ad coenobium suum revocarunt.
CAPUT XXXII. Quae praecepta dedit idem abbas Pynuphius fratri quem in suum monasterium recipiebat. Hunc igitur senem pro illa, quae nobis fuerat apud ipsum in monasterio nostro familiaritas, cum post haec in Aegypto studiosissime requisissemus, exhortationem quam dedit fratri quem sub nostra praesentia in coenobio suo recipiebat, quia puto ex hac posse aliquid instructionis accedere, animus est opusculo huic intexere. Nosti, ait, quot diebus pro foribus excubans, hodie sis receptus. Cujus difficultatis causam primitus debes agnoscere. Poterit enim tibi in hac via, quam ingredi concupiscis, multum conferre, si, ratione ejus agnita, ad Christi servitium consequenter ac sicut oportet accesseris.
CAPUT XXXIII. Quod sicut magna remuneratio monacho debetur secundum institutionem patrum laboranti, ita et poena similiter tribuatur, et idcirco non debeat quis facile admitti in monasterio. Sicut namque immensa gloria fideliter servientibus Deo, ac secundum institutionis hujus regulam ei cohaerentibus, repromittitur in futurum: ita poenae gravissimae praeparantur his qui tepide eam negligenterque fuerint exsecuti, et secundum hoc quod professi sunt, vel quod ab hominibus esse creduntur, fructus etiam congruos sanctitatis eidem exhibere neglexerint. Melius est enim, secundum Scripturam (Eccles. V), non vovere quemquam, quam vovere, et non reddere; et, Maledictus qui facit opus Dei negligenter (Jerem. XLVIII). Ideo igitur a nobis diutissime refutatus es, non quia tuam vel omnium salutem non toto desiderio cupiamus amplecti, et his qui ad Christum cupiunt converti etiam procul occurrere non optemus: sed ne temere recipientes, et nos apud Deum levitatis, et temetipsum reum gravioris supplicii faceremus, si ad praesens facile susceptus, nec pondus professionis hujus intelligens, vel destitutor post haec, vel tepidus exstitisses. Quamobrem ipsam causam abrenuntiationis debes in primis agnoscere: qua perspecta, quid te conveniat agere, ex ejus ratione manifestius instruaris.
CAPUT XXXIV. Quod abrenuntiatio nostra nihil sit aliud quam mortificatio, et imago crucifixi. Abrenuntiatio nihil est aliud quam crucis ac mortificationis indicium. Ideoque noveris hodierno die te huic mundo et actibus ejus ac desideriis esse defunctum, teque secundum Apostolum (Galat. VI) mundo huic esse crucifixum, tibique hunc mundum. Considera ergo conditiones crucis, sub cujus te deinceps sacramento oportet in hac luce versari, quia jam tu non vivis, sed ille vivit in te, qui est crucifixus pro te (Galat. II). Eo ergo habitu ac figura, qua pro nobis in patibulo fuit ille suspensus, nos quoque necesse est in hac vita degere, ut scilicet secundum David (Psal. CXVIII), affigentes de timore Domini carnes nostras, universas voluntates ac desideria, non nostrae concupiscentiae servientia, sed mortificationi ejus habeamus affixa. Sic enim Domini praeceptum implebimus dicentis (Matth. X). Qui non accipit crucem suam et sequitur me, non est me dignus. Sed forte dicas: Quomodo potest homo crucem suam jugiter portare, vel quemadmodum vivens quis possit esse crucifixus? Audi rationem breviter.
CAPUT XXXV. Quod crux nostra timor Domini sit. Crux nostra timor Domini est. Sicut ergo crucifixus quis jam non pro animi sui motu membra sua quoquam movendi vel convertendi habet potestatem: ita et nos voluntates nostras ac desideria, non secundum id quod nobis suave est ac delectat ad praesens, sed secundum legem Domini, quo nos illa constrinxerit, applicare debemus. Et sicut is qui patibulo crucis affigitur non jam praesentia contemplatur, nec de suis affectionibus cogitat, non pro die crastino sollicitudine curaque distenditur, nulla possidendi concupiscentia permovetur, nulla superbia, nulla contentione, nulla aemulatione succenditur, non de praesentibus dolet injuriis, non praeteritarum jam recordatur, seque cum adhuc spirat in corpore cunctis elementis credit esse defunctum, illuc praemittens sui cordis intuitum, quo se non dubitat illico transiturum: ita nos quoque timore Domini crucifixos oportet his omnibus, id est, non solum carnalibus vitiis, verum etiam ipsis elementis mortuos esse, illuc habentes oculos animae nostrae defixos, quo nos sperare debemus momentis singulis migraturos. Hoc enim modo mortificatas poterimus universas concupiscentias nostras, et affectus habere carnales.
CAPUT XXXVI. Quod renuntiatio nostra nihil prosit, si eisdem quibus renuntiavimus implicemur. Cave ergo ne quid aliquando eorum resumas quae renuntians abjecisti, et contra Domini interdictum (Matth. XXIV) de agro evangelicae operationis reversus, inveniaris tunica tua, qua te exspoliaveras, revestiri: neque ad humiles terrenasque mundi hujus concupiscentias ac studia revolvaris, et contra Christi mandatum de perfectionis tecto descendens, tollere aliquid praesumas ex his quae abrenuntians abdicasti. Cave ne parentum, ne affectionis pristinae recorderis, et ad curas hujus saeculi sollicitudinesque revocatus, secundum Salvatoris sententiam ponens manum tuam super aratrum, et aspiciens retro, regno coelorum aptus esse non possis (Lucae IX). Cave ne quando superbiam, quam nunc incipiens ardore fidei ac plena humilitate calcasti, cum coeperis psalmorum vel professionis hujus quamdam notitiam degustare, paulatim elatus resuscitare mediteris, ac secundum Apostoli sententiam (Galat. II), quae destruxisti iterum reaedificans praevaricatorem constituas temetipsum; sed potius ut in hac nuditate, quam coram Deo et angelis ejus professus es, ad finem usque perdures. In hac quoque humilitate, ac patientia, qua ut suscipereris in monasterio decem diebus pro foribus perseverans multis lacrymis implorasti; non modo persistas, verum etiam proficias, atque succrescas. Satis enim miserum est ut cum debeas a rudimentis ac primordiis tuis provehi, et ad perfectionem tendere, etiam ab ipsis incipias ad inferiora recidere. Non enim qui coeperit haec, sed qui perseveraverit in his usque ad finem, hic salvus erit (Matth. X et XXIV).
CAPUT XXXVII. Quod diabolus nostro fini semper insidietur, et nos ejus caput jugiter observare debeamus. Versutus enim serpens (Genes. III) calcanea nostra semper observat, id est, insidiatur exitui nostro, et usque in finem vitae nostrae nos supplantare conatur. Et idcirco bene coepisse nihil proderit, nec pleno fervore renuntiationis arripuisse principia, si haec congruus etiam finis similiter non commendaverit atque concluserit, Christique humilitas atque paupertas, quam nunc coram ipso professus es, usque ad extremum vitae, quemadmodum arrepta est, a te non fuerit custodita. Quod ut possis implere, tu ejus capita, id est, cogitationum principia semper observa, ad seniorem scilicet mox ea deferens. Ita enim disces perniciosa ejus initia conterere, si nihil ex eis seniori tuo erubueris revelare.
CAPUT XXXVIII. De renuntiantis praeparatione, adversum tentationes, et de paucis imitandis. Quapropter secundum Scripturae sententiam (Eccli. II) egressus ad serviendum Domino, sta in timore Dei, et praepara animam tuam non ad requiem, non ad securitatem, non ad delicias, sed ad tentationes et angustias. Per multas enim tribulationes oportet nos introire in regnum Dei (Actor. XIV). Angusta namque est porta et arcta via quae ducit ad vitam, et pauci sunt qui inveniunt eam. Considera ergo te de paucis et electis effectum, et ne exemplo ac tepore multitudinis refrigescas: sed vive ut pauci, ut cum paucis inveniri merearis in regno Dei. Multi enim sunt vocati, pauci vero electi (Matth. XX et XXII); et pusillus est grex, cui complacuit patri haereditatem dare (Lucae XII). Itaque non leve noveris esse peccatum, perfectionem professum quempiam, ea quae sunt imperfecta sectari. Ad quem perfectionis statum his gradibus atque hoc ordine pervenitur.
CAPUT XXXIX. Quo ordine ad perfectionem ascendere oporteat. Principium nostrae salutis ejusdemque custodia, sicut dixi, timor Domini est. Per hunc enim et initium conversionis, et vitiorum purgatio, et virtutum custodia, his qui imbuuntur ad viam perfectionis, acquiritur. Qui cum penetraverit hominis mentem, contemptum rerum omnium parit; oblivionem parentum, mundique ipsius gignit horrorem: contemptu autem ac privatione facultatum omnium, humilitas acquiritur. Humilitas vero his indiciis comprobatur: primo, si mortificatas in se habeat omnes voluntates; secundo, si non solum actuum suorum, verum etiam cogitationum nihil suum celaverit seniorem; tertio, si nihil suae discretioni, sed judicio ejus universa committat, ac monita ejus sitiens ac libenter auscultet; quarto, si in omnibus servet obedientiam, mansuetudinem, et patientiae constantiam; quinto, si non solum injuriam inferat nulli, sed ne ab alio quidem sibimet irrogatam doleat atque tristetur; sexto, si nihil agat, nihil praesumat, quod non vel communis regula, vel majorum cohortantur exempla; septimo, si omni vilitate contentus sit, et ad omnia quae sibi praecipiuntur velut operarium malum se judicaverit et indignum: octavo, si semetipsum cunctis inferiorem non superficie pronuntiet labiorum, sed intimo cordis credat affectu; nono, si linguam cohibeat, vel non sit clamosus in voce; decimo, si non sit facilis ac promptus in risu. Talibus namque indiciis, et his similibus, humilitas vera dignoscitur. Quae cum fuerit in veritate possessa, confestim te ad charitatem, quae timorem non habet, gradu excellentiore perducet, per quam universa quae prius non sine poena formidinis observabas, absque ullo labore velut naturaliter incipies custodire, non jam contemplatione supplicii, vel timoris illius, sed amore ipsius boni et delectatione virtutum.
CAPUT XL. Quod non debeat monachus exempla perfectionis a multis expetere, sed ab uno, vel paucis. Ad quod ut valeas facilius pervenire, exempla tibi sunt imitationis ac vitae perfectae in congregatione commoranti, a paucis, immo ab uno, vel duobus, non a pluribus expetenda. Nam praeter id quod examinata vita atque ad purum excocta reperitur in paucis; etiam istud ex hoc utilitatis accedit, quod ad perfectionem propositi hujus, id est, coenobialis vitae, diligentius quis unius imbuitur ac formatur exemplo.
CAPUT XLI. In congregatione coenobitica constituti quid tolerare ac sustinere debeant. Quae omnia ut possis consequi, et sub hac regula spiritali perpetuo perdurare, tria haec in congregatione necessario custodienda sunt tibi, ut scilicet secundum Psalmistae sententiam (Psal. XXXVII): Ego autem tamquam surdus non audiebam, et sicut mutus qui non aperit os suum; et factus sum sicut homo non audiens, et non habens in ore suo redargutiones; tu quoque velut surdus ac mutus et caecus incedas, ut absque illius contemplatione qui tibi fuerit ad imitandum merito perfectionis electus, universa quaecumque videris minus aedificationis habentia, velut caecus non videas; ne animatus eorum qui haec agunt auctoritate, vel forma, ad id quod deterius est, et quod ante damnaveras, traducaris. Si inobedientem, si contumacem, si detrahentem audieris, vel secus quam tibi traditum est aliquid admittentem non offendaris, nec ad imitandum eum tali subvertaris exemplo: sed ut surdus, qui haec penitus nec audieris universa transmittas. Si tibi vel cuiquam convicia, si irrogantur injuriae, esto immobilis, et ad responsionem talionis ut mutus ausculta, semper hunc Psalmistae versiculum in corde tuo decantans: Dixi, custodiam vias meas, ut non delinquam in lingua mea. Posui ori meo custodiam cum consisteret peccator adversus me, obmutui et humiliatus sum, et silui a bonis (Psal. XXXVIII). Verum et quartum hoc prae omnibus excole, quod haec quae supra diximus tria ornet atque commendet, id est, ut stultum te, secundum Apostoli sententiam (I Cor. III), facias in hoc mundo, ut sis sapiens: nihil scilicet discernens, nihil dijudicans ex his quae tibi fuerint imperata; sed cum omni simplicitate ac fide obedientiam semper exhibeas, illud tantummodo sanctum, illud utile, illud sapiens esse judicans, quicquid tibi, vel lex Dei, vel Senioris examen indixerit. Tali enim institutione fundatus, sub hac disciplina poteris durare perpetuo, et de coenobio nullis tentationibus inimici, nullis factionibus devolveris.
CAPUT XLII. Quod bonum patientiae suae non debeat monachus de aliorum sperare virtute, sed de sua longanimitate. Ergo patientiam tuam non debes de aliorum sperare virtute, id est, ut tunc eam tantummodo possideas, cum a nemine fueris irritatus: quod ut possit non evenire, tuae non subjacet potestati; sed potius de humilitate tua et longanimitate, quae in tuo pendet arbitrio.
CAPUT XLIII. Recapitulatio expositionis per quam monachus ad perfectionem possit ascendere. Et ut haec omnia quae latiori sermone digesta sunt cordi tuo facilius inculcentur, ac tenacissime tuis sensibus valeant inhaerere, quoddam ex his breviarium colligam, per quod possis brevitate et compendio mandatorum memoriter universa complecti. Audi ergo paucis ordinem per quem ascendere ad perfectionem summam sine ullo labore ac difficultate valeas. Principium nostrae salutis sapientiaeque secundum Scripturas timor Domini est (Prover. I). De timore Domini nascitur compunctio salutaris. De compunctione cordis procedit abrenuntiatio, id est, nuditas et contemptus omnium facultatum. De nuditate humilitas procreatur. De humilitate mortificatio voluntatum generatur. Mortificatione voluntatum exstirpantur atque marcescunt universa vitia. Expulsione vitiorum, virtutes fructificant atque succrescunt. Pullulatione virtutum puritas cordis acquiritur. Puritate cordis Apostolicae charitatis perfectio possidetur.
LIBER QUINTUS. DE SPIRITU GASTRIMARGIAE. CAPUT PRIMUM. Transitus ab institutis coenobiorum ad colluctationem octo principalium vitiorum. Quintus nobis, juvante Deo, liber iste procuditur. Nam post quatuor libellos, qui super institutis monasteriorum digesti sunt, nunc arripere colluctationem adversus octo principalia vitia vestris orationibus, Domino confortante, disponimus, id est, primum gastrimargiae, quae interpretatur gulae concupiscentia; secundum fornicationis; tertium philargyriae, quod intelligitur avaritia, vel ut proprius exprimatur, amor pecuniae; quartum irae; quintum tristitiae; sextum acediae, quod est anxietas, sive taedium cordis; septimum cenodoxiae, quod sonat vana seu inanis gloria; octavum superbiae. Quem ineuntes agonem, tuis precibus, o beatissime papa Castor, nunc impensius indigemus, ut primum naturas eorum, tam minutas, tam occultas, tamque obscuras investigare condigne; deinde causas eorumdem sufficienter exponere; tertio ut idonee curationes eorum ac remedia possimus inferre.
CAPUT II. Quod causae vitiorum sicut in omnibus immorantur, ita ab omnibus ignorantur, et quod ad manifestandas eas, Domini egeamus auxilio. Quarum passionum causae quemadmodum, cum patefactae fuerint traditionibus seniorum, ab omnibus protinus agnoscuntur: ita priusquam revelentur, cum ab ipsis universi vastemur, et in cunctis hominibus immorentur, ab omnibus ignorantur. Verum eas ita nos aliquatenus explicare posse confidimus, si intercessionibus vestris ad nos quoque ille, qui per Esaiam prolatus est (Esai. XLV), sermo Domini dirigatur: Ego ante te ibo, et potentes terrae humiliabo, portas aereas confringam, et vectes ferreos conteram, et aperiam tibi thesauros absconditos et arcana secretorum: ut nos quoque verbum Dei praecedens, primum terrae nostrae potentes humiliet, id est, has easdem quas expugnare cupimus, noxias passiones dominationem sibi ac tyrannidem saevissimam in nostro mortali corpore vindicantes, easque faciat indagini nostrae atque expositioni succumbere, et ita nostrae ignorationis portas effringens ac vitiorum vectes excludentium nos a vera scientia conterens, ad secretorum nostrorum arcana perducat, ac secundum Apostolum (I Cor. IV) illuminatis nobis revelet ea quae sunt abscondita tenebrarum, et manifestet consilia cordium: ut sic ad tetras vitiorum tenebras purissimis oculis animae penetrantes, patefacere eas ac producere possimus ad lucem: earumque causas atque naturas his, vel qui caruerunt eis, vel adhuc obligati sunt, pandere valeamus, et ita secundum prophetam (Psal. LXV) transeuntes per ignem vitiorum dirissime nostras exurentium mentes, confestim per aquas quoque virtutum, exstinguentium scilicet ea, transire possimus illaesi, ac spiritualibus remediis adrorati, ad refrigerium perfectionis puritate cordis mereamur educi.
CAPUT III. Quod prima nobis colluctatio sit adversus spiritum gastrimargiae, id est, concupiscentiam gulae. Itaque primum nobis ineundum certamen est adversus gastrimargiam, quam diximus gulae esse concupiscentiam: et in primis de modo jejuniorum et escarum qualitate dicturi, rursus ad Aegyptiorum traditiones ac statuta recurremus, quibus sublimiorem continentiae disciplinam, et perfectam discretionis inesse rationem nullus ignorat.
CAPUT IV. Testimonium abbatis Antonii, quo docet unamquamque virtutem ab illo qui eam peculiarius possidet expetendam. Vetus namque est beati Antonii admirabilisque sententia, monachum qui post coenobiale propositum fastigia nititur sublimioris perfectionis attingere, et apprehenso discretionis examine, proprio jam potens est stare judicio, atque ad arcem anachoreseos pervenire, minime debere ab uno, quamvis summo, universa genera virtutum expetere. Alius enim scientiae floribus exornatur, alter discretionis ratione robustius communitur, alter patientiae gravitate fundatur; alius humilitatis, alius continentiae virtute praefertur, alius simplicitatis gratia decoratur. Hic magnanimitatis, ille misericordiae, iste vigiliarum, hic taciturnitatis, ille laboris studio supereminet caeteros. Et idcirco monachum spiritalia mella condere cupientem, velut apem prudentissimam debere unamquamque virtutem ab his qui eam familiarius possident deflorare et in sui pectoris vase diligenter recondere: nec quid minus aliquis habeat discutere, sed hoc tantum quid virtutis habeat, contemplari, studioseque decerpere. Cunctas namque si ab uno volumus mutuari, aut difficile, aut certe numquam idonea ad imitandum nobis exempla poterunt reperiri. Quia licet necdum Christum omnia factum, secundum Apostolum (I Cor. XV), videamus in omnibus; tamen hoc modo possumus eum, id est, per partes in omnibus invenire. De ipso enim dicitur, qui factus est nobis ex Deo sapientia, justitia, sanctitas et redemptio (I Cor. I). Dum ergo in alio sapientia, in alio justitia, in alio sanctitas, in alio mansuetudo, in alio castitas, in alio humilitas, in alio patientia reperitur, membratim Christus per unumquemque nunc sanctorum divisus est. Concurrentibus vero universis in unitatem fidei ac virtutis, redditur in virum perfectum, plenitudinem sui corporis (Ephes. IV), in singulorum membrorum compage ac proprietate perficiens. Donec ergo veniat illud tempus quo sit Deus omnia in omnibus, in praesenti potest hoc quo diximus modo, id est, per partes virtutum esse in omnibus Deus, licet nondum per plenitudinem earum omnia sit in omnibus. Quia licet unus religionis nostrae sit finis, professiones tamen diversae quibus ad Deum tendimus; sicut in collationibus seniorum plenius disputandum est (Vide collat. 1, 18 et 19). Ideoque discretionis et continentiae forma ab his est nobis peculiarius expetenda, a quibus virtutes has per gratiam Spiritus sancti uberius videmus effluere; non quod ullus quae in multos divisa sunt solus possit acquirere, sed ut in his bonis quorum capaces esse possumus, ad eorum nos imitationem qui ea peculiarius obtinuere, tendamus.
CAPUT V. Quod non possit ab omnibus uniformis jejuniorum regula custodiri. Itaque super jejuniorum modo haud potest facile uniformis regula custodiri, quia nec robur unum cunctis corporibus inest, nec, sicut caeterae virtutes, animi solius rigore parantur. Et idcirco quia non in sola fortitudine mentis consistunt, cum corporis enim possibilitate participant, talem super his definitionem traditam nobis accepimus, diversum esse refectionis quidem tempus ac modum et qualitatem, pro impari scilicet corporum statu, vel aetate ac sexu: unam tamen esse omnibus pro mentis continentia et animi virtute castigationis regulam. Neque enim cunctis possibile est hebdomadibus protelare jejunia, sed ne triduana quidem, vel biduana, inedia refectionem cibi differre. A multis quippe aegritudine et maxime senio jam defessis, ne usque ad occasum quidem solis jejunium sine afflictione toleratur. Non omnibus infusorum leguminum esus convenit enervatus, nec cunctis purorum olerum habilis est parcimonia, nec universis sicci panis refectio castigata conceditur. Alius quantitate librarum duarum saturitatem non sentit; alius librae unius, sive unciarum sex edulio praegravatur; attamen unus in omnibus his continentiae finis est, ne quis juxta mensuram capacitatis suae saturitatis oneretur ingluvie. Non enim qualitas sola, sed etiam quantitas escarum, aciem cordis obtundit, ac mente cum carne pariter impinguata, noxium vitiorum fomitem igneumque succendit.
CAPUT VI. Quod non solo vino mens inebriatur. Quibuslibet escis refectus venter seminaria luxuriae parit, nec praevalet mens discretionum gubernacula moderari, ciborum pondere praefocata. Non enim sola crapula vini mentem inebriare consuevit, verum etiam cunctarum escarum nimietas vacillantem eam ac nutabundam reddit, omnique integritatis ac puritatis contemplatione dispoliat. Sodomitis causa subversionis atque luxuriae, non vini crapula, sed saturitas exstitit panis. Audi Dominum per prophetam Hierusalem increpantem (Ezech. XVI): Quid enim peccavit soror tua Sodoma, nisi quia panem suum in saturitate et abundantia comedebat? Et quia per saturitatem panis inexstinguibili carnis fuerant ardore succensi, judicio Dei coelitus sunt igne sulphureo concremati (Gen. XIX). Quod si illos sola nimietas panis ad tam praeruptum flagitiorum praecipitium vitio satietatis impegit, quid censendum est de his qui vegeto corpore perceptionem carnium ac vini immoderata ubertate [ Al. libertate] praesumunt, non quantum expetit imbecillitas, sed quantum animi libido suggesserit usurpantes.
CAPUT VII. Quod infirmitas carnis puritatem cordis nequeat impedire. Infirmitas carnis ad puritatem cordis non officit, si haec tantummodo, quae fragilitas carnis, non quae voluptas exigit, usurpentur. Facilius vidimus victos, qui ab escis corpulentioribus omnimodis temperarent, quas moderate usus pro necessitate concedit, et qui totum sibi pro continentiae amore denegarent; quam qui eas sub infirmitatis occasione sumentes mensuram sufficientiae custodirent. Habet etiam corporis imbecillitas continentiae suae palmam, dummodo escis defectioni carnis indultis adhuc indigentem se refectione defraudet, tantumque esus indulgeat, quantum sufficere ad vivendi usum temperantiae discretio rigida judicaverit, non quantum desiderii appetitus exposcit. Esculentiores cibi ut procurant corporis sanitatem, ita castitatis non adimunt puritatem, si cum moderatione sumantur. Quidquid enim fortitudinis causa esu eorum percipitur, aegritudinis labore ac defectione consumitur. Quamobrem ut nulli statui virtus parcimoniae adimitur, ita ne integritatis quidem consummatio denegatur.
CAPUT VIII. Quomodo cibum appetere ac sumere liceat. Verissima est itaque Patrum, probatissimaque sententia, jejuniorum et continentiae modum in mensura parcitatis tantum, et castigatione consistere, et hunc esse perfectae virtutis in commune omnibus finem, ut ab escis, quas sumere sustentandi corporis necessitate compellimur, adhuc in appetitu earum positi temperemus. Quamvis enim quis corpore sit infirmus, perfectam virtutem aequamque robustis ac sanis in omnibus possidebit, si desideria, quae fragilitas carnis non exigit, mentis rigore castiget. Apostolus namque ait: Et carnis curam ne feceritis in desideriis (Rom. XIII). Non ergo curam ejus omnimodis interdixit, sed ut in desideriis fieret, denegavit. Voluptuosam ademit diligentiam carnis, gubernationem vitae necessariam non exclusit: illud, ne indulgentia carnis ad desideriorum occupationes noxias devolvamur; hoc vero, ne corruptum nostro vitio corpus spiritales ac necessarias functiones implere non possit.
CAPUT IX De mensura castigationum assumendarum, remedioque jejunii. Summa igitur continentiae non sola temporis ratione, nec escarum qualitate tantummodo, sed ante omnia conscientiae judicio colligenda est. Tantum enim debet unusquisque sibi frugalitatis indicere, quantum corporeae obluctationis pugna deposcit. Utilis quidem et omnimodis observanda est canonica jejuniorum custodia; sed nisi hanc frugi fuerit ciborum refectio subsecuta, ad integritatis calcem non poterit pervenire. Longorum namque jejuniorum inedia, saturitate corporis subsequente, lassitudinem potius temporalem, quam puritatem castitatis acquirit. Integritas quippe mentis ventris cohaeret inediae. Non habet perpetuam castimoniae puritatem, quisquis non jugem temperantiae aequalitatem tenere contentus est. Quamvis districta jejunia, succedente superflua remissione, vacuantur, et in gastrimargiae vitium protinus collabuntur: Melior est rationabilis cum moderatione quotidiana refectio, quam per intervalla arduum longumque jejunium. Novit immoderata inedia non modo mentis labefactare constantiam, sed etiam orationum efficaciam reddere lassitudine corporis enervatam.
CAPUT X. Ad conservandam mentis et corporis puritatem, abstinentiam ciborum non posse sufficere. Ad integritatem mentis et corporis conservandam abstinentia ciborum sola non sufficit, nisi fuerint caeterae quoque virtutes animae conjugatae. Humilitas igitur primitus obedientiae virtute, et cordis contritione, corporisque fatigatione discenda est. Pecuniarum non solum vitanda est possessio, sed etiam desiderium earum radicitus exstirpandum. Non enim eas sufficit non habere, quod plerumque solet etiam ex necessitate descendere, sed ne ipsam quidem, si forte oblatae fuerint, habendi recipere voluntatem. Irae conterendus est furor, tristitiae superanda dejectio; cenodoxia, id est, vana gloria contemnenda, superbiae calcandus est fastus, mentis quoque ipsius instabiles vagique discursus assidua Dei memoria refrenandi. Totiesque nobis est ad contemplationem Dei lubrica cordis nostri pervagatio reducenda, quoties subtilis hostis ab hoc intuitu mentem captivare pertentans, recessibus nostri cordis irrepserit (Vide Joan. Climachum gradu 14 et 15).
CAPUT XI. Concupiscentias cordis non exstingui, nisi cum omni exstirpatione vitiorum. Impossibile namque est exstingui ignita corporis incentiva, priusquam caeterorum quoque principalium vitiorum fomites radicitus excidantur: de quibus sigillatim distinctis libellis suo loco, donante Domino, disseremus. Nunc vero propositum nobis est de gastrimargia, id est, gulae concupiscentia, contra quam nobis primus conflictus est, disputare. Numquam igitur poterit ardentis concupiscentiae stimulos inhibere, quisquis desideria gulae refrenare nequiverit. Interioris hominis castitas virtutis hujus consummatione discernitur. Numquam enim robustioris aemulis colluctari posse confidas eum quem in leviore conflictu conspexeris ab infirmioribus potuisse superari. Cunctarum namque virtutum una natura est, licet in multas dividi species et vocabula videantur; sicut auri quoque una substantia est, licet per multa variaque monilium genera pro artificum videatur ingenio ac voluntate distincta. Itaque nullam perfecte possidere probabitur, quisquis elisus in earum parte dignoscitur. Quo enim modo flagrantes aestus concupiscentiae, qui non sola instigatione corporis, sed etiam mentis vitio succenduntur, exstinxisse credendus est, qui aculeos irae cordis solius intemperantia prorumpentes mitigare non potuit? Aut quonam modo putandus est carnis animaeque lascivientes stimulos retudisse, qui superbiae vitium simplex non quivit evincere? Aut quemadmodum credendes est insertam carni luxuriam conculcasse, qui pecuniarum concupiscentiam forinsecus sitam, atque a nostra substantia alienam, non valuit abdicare? Qua autem ratione bellum carnis et animae triumphabit, qui idoneus non fuit morbum curare tristitiae? Quantalibet urbs sublimitate murorum et clausarum portarum firmitate muniatur, posterulae unius, quamvis parvissimae, proditione vastabitur. Quid enim differt utrum per excelsa moenia et ampla portarum spatia, an per angusti cuniculi latibula perniciosus hostis penetralibus civitatis irrepat?
CAPUT XII. De agone carnali etiam spiritalis agonis imitationem esse sumendam. Qui in agone contendit, non coronabitur nisi legitime certaverit (II Tim. II). Qui naturales appetitus carnis optat exstinguere, extra naturam vitia collocata primitus superare festinet. Si enim apostolicae sententiae vim volumus experiri, quae sint agonis mundani leges ac disciplina primitus debemus agnoscere, ut ita demum harum comparatione scire possimus quid nos in spiritali agone certantes beatus Apostolus hoc exemplo voluerit edocere. In illis enim certaminibus, quae secundum eumdem Apostolum corruptibilem coronam vincentibus parant, mos iste servatur, ut is qui se ad gloriosam coronam et immunitatis privilegio decoratam praeparare contendit, et perfecta cupit agonis subire certamina, prius in Olympiacis ac Pythiis certaminibus indolem suae juventutis ac rudimentorum robur ostentet. In his siquidem juniores qui has disciplinas cupiunt profiteri, utrum mereantur vel debeant ad eas admitti, tam ejus qui istis certaminibus praesidet, quam totius populi judicio comprobantur. Cumque diligenter examinatus quis, primum repertus fuerit nulla vitae respersus infamia; deinde, non servitutis jugo ignobilis, et ob hoc indignus disciplina hac, vel congressu eorum qui hanc profitentur, fuerit judicatus; tertio si artis, si fortitudinis digna praeferat documenta, et junioribus coaevisque decertans, peritiam pariter ac virtutem suae demonstraverit juventutis, ac proficiens de epheborum luctamine, perfectis jam viris et experientia longa probatis congredi permissus fuerit praesidentis examine, seque non solum parem virtuti eorum assidua colluctatione probaverit, verum etiam frequenter inter hos quoque victoriae palmam fuerit consecutus, tum demum ad agonis praeclara certamina merebitur pervenire, in quibus non nisi victoribus tantum, et his qui multarum coronarum stipendiis decorati sunt, facultas conceditur decertandi. Si intelleximus carnalis agonis exemplum, spiritalis quoque certaminis quae disciplina vel ordo sit, comparatione hujus debemus agnoscere.
CAPUT XIII. Quod nisi gulae fuerimus vitio liberati, nequaquam possimus ad pugnas interioris hominis pervenire. Oportet nos quoque primum libertatem nostram carnis subjectione monstrare. A quo enim quis vincitur, ejus et servus est (II Petr. II). Et omnis qui facit peccatum, servus est peccati (Joan. VIII). Cumque nos nulla concupiscentiae turpis respersos infamia examen certamini praesidentis invenerit, nec fuerimus ab eo ut servi carnis et ignobiles indignique Olympiacis vitiorum colluctationibus judicati, tunc poterimus contra cooevos nostros, id est, concupiscentiam carnis et motus ac perturbationes animae inire certamen. Impossibile namque est saturum ventrem pugnas interioris hominis experiri; nec bellis robustioribus attentari dignum est eum qui potest dejici leviore conflictu.
CAPUT XIV. Quomodo possit gulae concupiscentia superari. Prima ergo nobis calcanda est gulae concupiscentia, et eo usque extenuanda mens non solum jejuniis, verum etiam vigiliis, lectione quoque, et crebra compunctione cordis, in quibus se forsitan vel illusam, vel victam reminiscitur, ingemiscens nunc horrore vitiorum, nunc desiderio perfectionis et integritatis accensa: donec ejusmodi curis ac meditationibus occupata pariter ac possessa, ipsius cibi refectionem non tam jucunditati concessam, quam oneris vice sibi impositam recognoscat; magisque eam necessariam corpori, quam desiderabilem animae sentiat attributam. Quo studio mentis et jugi compunctione detenti, lasciviam carnis, quae fotu escarum vehementius insolescit, et aculeos ejus noxios retundemus, atque ita fornacem corporis nostri, quae rege Babyloniae occasiones peccatorum et vitia nobis jugiter subministrante, succenditur, quibus naphthae et picis vice acrius exuramur, ubertate lacrymarum et fletu cordis poterimus exstinguere; donec Dei gratia, spiritu roris sui in cordibus nostris insibilante, aestus carnalis concupiscentiae penitus valeant consopiri. Haec est igitur nobis prima contentio, haec nostra velut in Olympiacis certaminibus prima probatio, gulae ventrisque concupiscentiam desiderio perfectionis exstinguere. Ob quod ciborum non solum superfluus appetitus virtutum contemplatione calcandus, sed etiam ipsi naturae necessarius tamquam castitati contrarius, non sine cordis anxietate sumendus est. Et ita demum vitae nostrae instituendus est cursus, ut nullum magis sit tempus quo sentiamus nos a spiritalibus studiis revocari, quam quo descendere ad necessariam corporis curam ejus fragilitate compellimur. Cumque ad hanc necessitatem submittimur, usui potius vitae quam mentis desiderio famulantes, quantocius ab ea, velut a salutaribus nos studiis retrahente, subtrahi festinemus. Nequaquam enim poterimus escarum praesentium spernere voluptates, nisi mens contemplationi divinae defixa, amore virtutum potius et pulchritudine coelestium delectetur. Et ita quis velut caduca despiciet universa praesentia, cum ad ea quae immobilia sunt et aeterna inseparabiliter defixerit mentis obtutum, adhuc in carne positus futurae commorationis beatitudinem jam corde contemplans.
CAPUT XV. Quod ad custodiendam cordis sui puritatem monachus semper intentus esse debeat. Velut si quis immania virtutum praemia, in sublimi quibusdam parvis indiciis designata, perspicacissimis oculorum obtutibus cum teli directione tendentibus ferire festinet, sciens immensam gloriae palmam et remunerationis praemia in eorum confixione consistere, oculorum aciem ab omni intuitu avertens, illuc dirigat necesse est, ubi summam remunerationis et praemii perspicit collocatam, amissurus procul dubio peritiae palmam et remunerationem virtutis, si quantulumcumque contemplationis ejus acies deviaverit.
CAPUT XVI. Quod monachus secundum Olympiaci certaminis morem non possit spiritales conficere pugnas nisi, obtinuerit bella carnalia. Itaque ventris et gulae concupiscentia hoc intuitu superata, nec servi carnis, nec infames vitiorum nota pronuntiati, velut in Olympiacis disciplinis, judicabimur superiorum quoque certaminum digni esse conflictu, praemissisque hujuscemodi documentis, spiritualibus quoque nequitiis congredi posse credemur, quae non nisi victoribus tantum, et his qui merentur in spiritali agone contendere, concertare dignantur. Illud enim est cunctorum luctaminum velut quoddam solidissimum fundamentum, ut primitus carnalium desideriorum incentiva perimantur. Nam nullus, carne propria non devicta, legitime decertare poterit. Et qui legitime non decertat, sine dubio nec in agone confligere, nec coronae gloriam, nec victoriae gratiam poterit promereri. Quod si hoc fuerimus certamine superati, velut servi carnalis concupiscentiae comprobati, et per hoc nec libertatis nec roboris insignia praeferentes, a spiritalium congressionum conflictu, ut indigni servique, non sine confusionis nota protinus repellemur. Omnis enim qui facit peccatum, servus est peccati (Joan. VIII). Diceturque nobis per beatum Apostolum cum his inter quos fornicatio nominatur: Tentatio vos non apprehendit, nisi humana (I Cor. X). Non enim merebimur mentis robore conquisito graviores pugnas nequitiarum coelestium experiri, qui carnem fragilem resistentem spiritui nostro subjugare nequivimus. Quod Apostoli testimonium non intelligentes quidam posuerunt pro indicativo optativum modum, id est, tentatio vos non apprehendat, nisi humana. Quod ab ipso magis dici manifestum est, non optantis, sed pronuntiantis, vel exprobrantis affectu.
CAPUT XVII. Quod fundamentum ac basis spiritalis agonis in gastrimargiae sit certamine collocata. Vis audire verum athletam Christi legitimo agonis jure certantem? Ego, inquit, sic curro, non quasi in incertum; sic pugno, non quasi aerem verberans: sed castigo corpus meum, et servituti subjicio, ne aliis praedicans ipse reprobus efficiar (I Cor. IX). Vides ut in seipso, id est, in carne sua colluctationum summam velut in base quadam firmissima statuerit, et proventum pugnae in sola castigatione carnis et in subjectione sui corporis collocarit? Ego itaque sic curro non quasi in incertum. Non currit in incertum, qui coelestem Jerusalem conspiciens, defixum habet quo sibi cordis sui indeflexibilis sit dirigenda pernicitas. Non currit in incertum, qui obliviscens posteriora, ad ea quae priora sunt extendit se, ad destinatum persequens bravium supernae vocationis Dei in Christo Jesu, quo semper dirigens suae mentis obtutum, et ad eum omni cordis praeparatione festinans, cum fiducia proclamat: Bonum agonem certavi, cursum consummavi, fidem servavi (II Tim. IV). Et quia se noverat post odorem unguentorum Christi praepeti conscientiae devotione infatigabiliter cucurrisse, et spiritalis agonis certamen carnis castigatione vicisse, cum fiducia infert et dicit: De caetero reposita est mihi corona justitiae, quam reddet mihi Dominus in illa die justus judex. Et ut nobis quoque similem spem retributionis aperiret, si in agone cursus istius imitari eum velimus, adjecit: Non solum autem mihi, sed et omnibus qui diligunt adventum ejus; participes nos coronae suae in die judicii fore pronuntians, si diligentes adventum Christi, non illum tantum, qui etiam nolentibus apparebit, sed etiam hunc qui quotidie in sanctis commeat animabus, victoriam certaminis castigatione corporis acquiramus. De quo adventu Dominus in Evangelio: Ego, inquit, et Pater meus veniemus ad eum, et mansionem apud eum faciemus (Joan. XIV). Et iterum: Ecce sto ad ostium et pulso; si quis audierit vocem meam et aperuerit januam, introibo ad illum, et coenabo cum illo, et ipse mecum (Apoc. III).
CAPUT XVIII. Per quot genera certaminum atque palmarum beatus Apostolus ad coronam sublimissimi agonis ascenderit. Nec tamen agonem cursus tantummodo se consummasse describit cum dicit: Sic curro non quasi in incertum: quod specialiter refertur ad intentionem mentis et fervorem spiritus sui, quo toto Christum sequebatur ardore, cum Sponsa decantans: Post te in odorem unguentorum tuorum currem us (Cantic. I); et iterum: Adhaesit anima mea post te (Psal. LXII); sed etiam aliud colluctationis genus se vicisse testatur dicens: Sic pugno non quasi aerem verberans, sed castigo corpus meum et servituti subjicio (I Cor. IX). Quod proprie ad continentiae dolores, et corporale jejunium atque afflictionem carnis pertinet; per hanc se pugilem quemdam strenuum suae carnis esse describens, nec in vanum adversus eam ictus continentiae exercuisse designans, sed triumphum pugnae, mortificatione sui corporis, acquisisse; quo verberibus continentiae castigato, et jejuniorum caestibus eliso, victori spiritui immortalitatis coronam et incorruptionis contulit palmam. Vides legitimum colluctationis ordinem, et spiritalium certaminum contemplaris eventum: quemadmodum athleta Christi adeptus de rebellatrice carne victoriam, subjecta illa quodammodo pedibus suis, ut sublimis triumphator invehitur. Et idcirco non currit in incertum, quia confidebat urbem sanctam Jerusalem coelestem se protinus ingressurum. Sic pugnet, jejuniis scilicet et afflictione carnali, non quasi aerem verberans, id est, in vanum ictus continentiae porrigens, per quos non aerem vacuum, sed illos spiritus qui in eo versantur, castigatione sui corporis verberabat. Qui enim dicit, non quasi aerem verberans, ostendit se, tametsi non aerem vacuum et inanem, aliquos tamen in aere verberare. Et quia haec certaminum genera superarat, et ditatus multarum coronarum stipendiis incedebat, non immerito robustiorum incipit hostium subire luctamina, ac prioribus aemulis triumphatis cum fiducia proclamat, et dicit: Jam non nobis est colluctatio adversus carnem et sanguinem, sed adversus principatus, adversus potestates, adversus mundi rectores tenebrarum harum, contra spiritalia nequitiae in coelestibus (Ephes. VI).
CAPUT XIX. Quod athletae Christi, donec in corpore commoratur, pugna non desit. Athletae Christi in corpore commoranti numquam deficit colluctationum palma: sed quanto magis triumphorum successibus creverit, tanto ei etiam colluctationum robustior ordo succedit. Subjugata etenim carne, atque devicta, quantae adversariorum cohortes, quanta hostium agmina adversum victorem militem Christi triumphis ejus instigata consurgunt! scilicet ne pacis otio miles Christi lentescens incipiat oblivisci colluctationum suarum gloriosa certamina, ac securitatis inertia dissolutus, praemiorum stipendiis ac triumphorum meritis defraudetur. Itaque si ad hos triumphorum gradus cupimus crescente virtute conscendere, eodem nos quoque ordine oportet praeliorum inire certamina, et primum cum Apostolo dicere: Sic pugno non quasi aerem verberans, sed castigo corpus meum, et servituti subjicio (I Cor. IX), ut hoc conflictu superato, rursus cum eo dicere possimus: Non est nobis colluctatio adversus carnem et sanguinem, sed adversus principatus, adversus potestates, adversus mundi rectores tenebrarum harum, contra spiritalia nequitiae in coelestibus (Ephes. VI). Aliter enim congredi cum illis nullo modo poterimus, nec spiritales pugnas merebimur experiri, carnali dejecti conflictu, et colluctatione ventris elisi: meritoque nobis ab Apostolo cum exprobratione dicetur: Tentatio vos non apprehendit, nisi humana (II Cor. X).
CAPUT XX. Quod non debeat monachus sumendi cibi tempus excedere, si vult ad pugnas interiorum certaminum pervenire. Igitur monachus ad pugnas interiorum certaminum cupiens pervenire, hanc in primis cautionem sibimet indicat, ut non potus quidquam, non esus ulla oblectatione devictus, ante stationem legitimam communemque refectionis horam, extra mensam percipere sibimet prorsus indulgeat; sed ne refectione quidem transacta, ex his praesumere sibi quantulumcumque permittat: similiter quoque canonicum somni tempus mensuramque custodiat. Eodem namque studio istae sunt mentis amputandae lasciviae, quo meretricationis vitium desecandum. Qui enim gulae superfluos appetitus inhibere non potuit, quomodo aestus carnalis concupiscentiae valebit exstinguere? Et qui non quivit passiones in propatulo sitas parvasque compescere, quemadmodum occultas, nulloque hominum teste prurientes, moderatrice discretione poterit debellare? Et idcirco per singulos motus et in quolibet desiderio robur animae comprobatur: quae si in minimis apertisque cupiditatibus superatur, quid in maximis ac fortioribus occultisque sustineat, unicuique sua conscientia testis est.
CAPUT XXI. De interiori monachi pace, et abstinentia spiritali. Non enim est nobis adversarius extrinsecus formidandus; in nobismetipsis hostis inclusus est. Intestinum in nobis quotidie geritur bellum: devicto eo, omnia quae forinsecus sunt reddentur infirma, ac militi Christi universa pacata erunt et subdita. Non habebimus adversarium nobis extrinsecus metuendum, si ea quae intra nos sunt spiritui devicta subdantur. Nec solum nobis istud jejunium visibilium ciborum ad perfectionem cordis et corporis puritatem sufficere posse credamus, nisi fuerit huic animae quoque jejunium copulatum. Habet namque et illa suos noxios cibos, quibus impinguata, etiam sine escarum abundantia, ad luxuriae praerupta devolvitur. Detractio cibus ejus est, et quidem persuavis; ira etiam cibus ejus est, licet minime levis; ad horam tamen infelici eam esu pascens, ac pariter lethali sapore prosternens. Invidia cibus est mentis, virulentis eam succis corrumpens, et prosperitate alieni successus jugiter miseram excruciare non desinens. Cenodoxia, id est, vana gloria, cibus ejus est, qui delectabili eam esca permulcet ad tempus; post vero vacuam omnique virtute spoliatam reddet ac nudam, cunctis eam spiritalibus fructibus sterilem inanemque dimittens: ita ut non solum immanium laborum faciat merita deperire, verum etiam supplicia majora conquirat. Omnis concupiscentia et pervagatio cordis instabilis, pastus quidam est animae, noxiis escis eam nutriens, expertem vero coelestis panis ac solidi cibi in posterum derelinquens. Ab his itaque, quanta nobis est virtus, sacratissimo jejunio continentes, utilem habebimus commodamque observantiam jejunii corporalis. Labor namque carnalis spiritus contritioni conjunctus, acceptissimum Deo sacrificium dignumque sanctitatis habitaculum puris mundisque recessibus exhibebit. Caeterum si corporaliter jejunantes perniciosissimis animae vitiis implicemur, nihil nobis proderit carnalis afflictio pretiosiore parte pollutis; per eam scilicet substantiam delinquentibus nobis, qua efficimur habitaculum Spiritus sancti. Non enim tam corruptibilis caro, quam cor mundum habitaculum Deo templumque Spiritus sancti efficitur. Oportet ergo, exteriore homine jejunante, interiorem quoque similiter a cibis noxiis temperare: quem praecipue exhiberi mundum Deo, ut hospitem in se Christum recipere mereatur, beatus Apostolus monet his verbis: In interiore, inquiens, homine habitare Christum per fidem in cordibus vestris (Ephes. III).
CAPUT XXII. Quod idcirco nos oporteat exercere continentiam corporalem, ut per ipsam perveniamus ad spiritale jejunium. Noverimus itaque nos idcirco laborem continentiae corporalis impendere, ut ad puritatem cordis hoc possumus jejunio pervenire. Caeterum labor a nobis impenditur incassum, si hunc quidem contemplatione finis infatigabiliter sustinemus; finem vero propter quem toleravimus afflictiones tantas, obtinere nequeamus: meliusque fuit interdictis escis animae temperasse, quam voluntariis minusque noxiis corporaliter jejunasse. In his enim simplex et innoxia creaturae Dei perceptio est, nihil per semetipsam habens peccati: in illis vero primitus fratrum perniciosa devoratio, de qua dicitur: Noli diligere detrahere, ne eradiceris. Et de ira atque invidia beatus Job dicit: Etenim stultum interficit iracundia, et parvulum occidit invidia (Job V). Simulque notandum, quod qui irascitur, stultus; et qui invidet, parvulus judicetur. Ille namque non immerito stultus judicatur, voluntarie sibi mortem irae stimulis incitatus inducens; et hic dum livet, parvulum minoremque se probat. Dum enim invidet, testatur majorem esse eum cujus prosperitate cruciatur.
CAPUT XXIII. Qualis esse monachi cibus debeat. Igitur est cibus eligendus non tantum qui concupiscentiae flagrantis aestus temperet, minusque succendat, verum etiam qui ad parandum sit facilis, et quem ad comedendum opportuniorem vilioris pretii compendium praestet; quique sit conversationi fratrum usuique communis. Triplex enim natura est gastrimargiae: una quae canonicam refectionis horam praevenire compellit; alia quae tantummodo ventris ingluvie et saturitate quarumlibet gaudet escarum; tertia, quae accuratioribus epulis et esculentioribus oblectatur. Ideoque adversus eam necesse est monachum observantiam triplicem custodire, id est, ut primum legitimum tempus absolutionis exspectet; deinde ut saturitati non cedat; tertio, ut qualibuscumque escis vilioribus contentus sit. Quidquid autem extra consuetudinem praesumitur usumque communem, ut vanitatis et gloriae atque ostentationis morbo pollutum, antiquissima patrum traditio notavit; nec quemquam ex his quos merito scientiae ac discretionis enituisse pervidimus, vel quos ad imitandum gratia Christi velut splendidissima luminaria omnibus praelocavit, esu panis qui apud eos vilis habetur ac facilis, abstinuisse cognovimus; nec eorum quempiam qui hanc regulam declinantes, praetermisso panis usu, leguminum, vel olerum, seu pomorum refectionem sectati sunt, inter probatissimos habitum aliquando conspeximus, sed ne discretionis quidem aut scientiae gratiam consecutum. Non solum enim caeteris inusitatas escas expetere monachum non debere decernunt, ne videlicet cursus ejus velut in propatulo cunctis expositus, inanis factus ac vacuus cenodoxiae morbo depereat, sed ne ipsam quoque jejuniorum castigationem communem cuiquam facile patefieri oportere pronuntiant; verum quantum fieri potest, contegi pariter et abscondi. Adventantibus autem fratribus magis humanitatis ac dilectionis offerri debere virtutem, quam continentiae districtionem, et quotidiani propositi rigorem manifestari probabilius censuerunt, nec quid voluntas utilitasque nostra, seu desiderii ardor exposcat, attendere; sed quod advenientis requies, vel infirmitas exigit, praeponere, et gratanter implere.
CAPUT XXIV. Quod in Aegypto indifferenter vidimus sub adventu nostro solvi quotidiana jejunia. Cum de Syriae partibus seniorum scita discere cupientes, Aegypti provinciam petissemus, ibique tanta cordis alacritate nos suscipi miraremur, ut nulla prorsus, sicut fueramus in Palaestinae monasteriis instituti, usque ad praestitutam jejunii horam, refectionis regula servaretur, sed absque legitimis quartae sextaeque feriis, quocumque pergebamus, quotidiana statio solveretur: quidam seniorum percunctantibus nobis, cur ita indifferenter apud eos praeterirentur quotidiana jejunia: respondit, Jejunium semper est mecum; vos autem continuo dimissurus mecum jugiter tenere non potero. Et jejunium quidem, licet utile sit ac jugiter necessarium, tamen voluntarii muneris est oblatio; opus autem charitatis impleri, exigit praecepti necessitas. Itaque suscipiens in vobis Christum, reficere eum debeo: deducens autem vos, humanitatem ejus obtentu praebitam, districtiore jejunio in memetipso potero compensare. Non enim possunt filii sponsi jejunare, donec cum illis est sponsus: cum autem discesserit, tunc licite jejunabunt (Luc. V).
CAPUT XXV. De continentia senis cujusdam, qui sexies ita frugaliter cibum sumpsit, ut servaret esuriem. Quidam seniorum cum reficientem me, ut adhuc paululum quid ederem, hortaretur, jamque me dixissem non posse, respondit: Ego jam sexies, diversis advenientibus fratribus, mensam posui, hortansque singulos cum omnibus cibum sumpsi, et adhuc esurio, et tu primitus nunc reficiens, jam te dicis non posse?
CAPUT XXVI. De alio sene, qui in cella sua escam numquam solus accepit. Vidimus alium in solitudine commorantem, qui numquam se sibi soli indulsisse cibum testatus est; sed etiam si per totos quinque dies ad ejus cellulam nullus e fratribus advenisset, refectionem jugiter distulisse, donec sabbato vel dominico die devotae congregationis obtentu procedens ad ecclesiam, peregrinorum quempiam reperisset, quem exinde reducens ad cellulam, consorte eo refectionem corporis non tam suae necessitatis obtentu, quam humanitatis gratia causaque fratris assumeret. Itaque ut norunt in adventu fratrum indifferenter solvere quotidiana jejunia, ita discedentibus eis refectionem ob illos indultam continentia majore compensant, perceptionem cibi parvissimi acriore castigatione non sola panis, sed etiam somni ipsius diminutione durius exigentes.
CAPUT XXVII. Encomium Paesii et Joannis abbatum. Apud senem Paesium in eremo vastissima commorantem, cum senex Joannes magno coenobio ac multitudini fratrum praepositus advenisset, et ab eodem velut antiquissimo sodale perquireret, quidnam per omnes quadraginta annos quibus ab eodem separatus in solitudine minime a fratribus interpellatus egisset: Numquam me, ait, sol reficientem vidit. Et ille: Nec me, inquit, iratum.
CAPUT XXVIII. Ejusdem abbatis Joannis jam moribundi insigne documentum. Eumdem senem cum alacrem tamquam ad propria transmigrantem, in extremo jam anhelitu positum anxii fratres circumvallantes suppliciter precarentur, ut aliquod eis memoriale mandatum, velut haereditarium quoddam legatum relinqueret, per quod possent ad perfectionis culmen praecepti compendio facilius pervenire, ingemiscens ille: Numquam, ait, meam feci voluntatem, nec quemquam docui quod prius ipse non feci.
CAPUT XXIX. De abbate Machete inter Collationes spiritales numquam dormitante, et semper inter terrenas fabulas obdormiente. Vidimus senem Machetem nomine, a turbis fratrum eminus commorantem, hanc a Domino gratiam diuturnis precibus impetrasse, ut quotquot diebus ac noctibus agitaretur Collatio spiritalis, numquam somni torpore penitus laxaretur; si quis vero detractionis verbum, seu otiosum tentasset inferre, in somnum protinus concidebat, ac si ne usque ad aurium quidem ejus pollutionem virus obloquii poterat pervenire.
CAPUT XXX. Ejusdem senis de nemine judicando sententia. Hic idem senex cum institueret nos neminem dijudicare debere, intulit tria fuisse in quibus discusserit, vel reprehenderit fratres, quod scilicet uvam sibi nonnulli paterentur abscindi, quod haberent in cellulis sagum, quod oleum benedicentes exposcentibus saecularibus darent, et haec omnia se incurrisse dicebat. Nam aegritudinem uvae contrahens, Tamdiu, inquit, ejus languore distabui, donec tam doloris necessitate quam seniorum omnium adhortatione compulsus abscindi eam permitterem. Cujus etiam infirmitatis obtentu sagum quoque habere coactus sum. Oleum etiam benedicere ac supplicantibus dare, quod prae omnibus exsecrabar, utpote judicans illud ex magna cordis praesumptione descendere, circumdantibus me repente saecularibus multis, ita constrictus sum, ut aliter eos nullatenus evadere possem, nisi a me summa vi et obtestationibus extorsissent, ut oblato ab eis vasculo manum meam impresso crucis signaculo superponerem: itaque se credentes benedictionis oleum consecutos, tandem me aliquando relaxarunt. Quibus mihi manifeste compertum est, iisdem causis ac vitiis monachum obligari, in quibus de aliis judicare praesumpserit. Oportet ergo unumquemque semetipsum judicare tantummodo, et circumspecte cauteque custodire in omnibus, non aliorum conversationem vitamque discutere, secundum illud Apostoli praeceptum: Tu autem, quid judicas fratrem tuum? suo Domino stat, aut cadit (Rom. XIV). Et illud: Nolite judicare, ut non judicemini. In quo enim judicio judicaveritis, judicabimini (Matth. VII). Praeter hanc enim quam diximus causam, etiam ob hoc judicare de aliis periculosum est, quod ignorantes vel necessitatem, vel rationem qua illi haec in quibus offendimur, aut recte coram Deo, aut venialiter agunt, invenimur eos temere judicasse, et per hoc admittimus non leve peccatum, secus quam oportet de fratribus nostris aliquid sentientes.
CAPUT XXXI. Increpatio ejusdem senis, cum fratres inter spiritales Collationes dormitantes, ad narrationem otiosae fabulae vidisset expergefactos. Hic idem senex otiosarum fabularum diabolum esse fautorem, ac spiritalium collationum impugnatorem semper existere, his declaravit indiciis. Nam cum fratribus quibusdam de rebus necessariis ac spiritalibus disputaret, eosque videret lethaeo quodam sopore demergi, nec posse ab oculis suis pondus somni depellere; otiosam repente fabulam introduxit. Ad cujus oblectationem cum eos evigilasse confestim, erectas aures suas habere vidisset, ingemiscens ait. Nunc usque de rebus coelestibus loquebamur, et omnium vestrum oculi lethali dormitione deprimebantur; at cum otiosa fabula intromissa est, omnes expergefacti torporem somni dominantis excussimus. Vel ex hoc ergo perpendite, quisnam Collationis illius spiritalis fuerit impugnator, aut quis hujus infructuosae atque carnalis insinuator existat. Ille etenim esse manifestissime deprehenditur, qui malis adgaudens, vel istam fovere, vel illam impugnare non desinit.
CAPUT XXXII. De epistolis, priusquam legerentur, incensis. Nec minus quoque hoc opus fratris erga puritatem sui cordis intenti, et erga contemplationem divinam valde solliciti, commemorare necessarium reor; qui, cum ei post annos quindecim patris ac matris amicorumque multorum de provincia Ponti complures epistolae delatae fuissent, accipiens grandem fasciculum litterarum, diuque apud semetipsum volvens, Quantarum, inquit, cogitationum causa erit mihi harum lectio, quae me vel ad inane gaudium, vel ad tristitias infructuosas impellent! Quot diebus horum recordatione qui scripserunt, intentionem pectoris mei a proposita contemplatione revocabunt! Post quantum temporis dirigenda est haec mentis concepta confusio, quantoque labore rursus iste tranquillitatis reparandus est status, si semel animus litterarum permotus affectu, eorumque recensendo sermones ac vultus, quos tanto tempore dereliquit, iterum eos revisere, ipsisque cohabitare, et animo ac mente coeperit interesse! Quos profecto corporaliter deseruisse nihil proderit, si corde eos incipiat intueri; ac memoriam quam saeculo huic renuntians quisque velut mortuus abdicavit, reviviscens eamdem rursus admiserit. Haec volvens in corde suo, non solum nullam resolvere epistolam definivit, sed ne ipsum quidem fasciculum resignare, ne scilicet eorum qui scripserant vel nomina recensendo, vel vultus recordando a spiritus sui intentione cessaret. Itaque ut eum constrictum susceperat, igni tradidit concremandum: Ite, inquiens, cogitationes patriae, pariter, concremamini, nec me ulterius, ad illa quae fugi, revocare tentetis.
CAPUT XXXIII. De absolutione quaestionis, quam abbas Theodorus orando promeruit. Vidimus etiam abbatem Theodorum summa sanctitate et perfecta scientia praeditum, non solum in actuali vita, sed etiam notitia Scripturarum, quam ei non tam studium lectionis, vel litteratura mundi contulerat, quam sola puritas cordis: siquidem vix ipsius quoque Graecae linguae perpauca verba vel intelligere posset, vel proloqui. Hic cum explanationem cujusdam obscurissimae quaestionis inquireret, septem diebus ac noctibus in oratione infatigabilis perstitit, donec solutionem propositae quaestionis Domino revelante cognosceret.
CAPUT XXXIV. De sententia ejusdem senis, qua docuit quo studio monachus possit assequi scientiam Scripturarum. Hic ergo quibusdam fratribus admirantibus tam praeclarum scientiae ejus lumen, et ab eodem quosdam Scripturarum sensus inquirentibus, ait: Monachum ad Scripturarum notitiam pertingere cupientem, nequaquam debere labores suos erga commentatorum libros impendere, sed potius omnem mentis industriam et intentionem cordis erga emundationem vitiorum carnalium detinere. Quibus expulsis confestim cordis oculi, sublato velamine passionum, sacramenta Scripturarum velut naturaliter incipient contemplari. Siquidem nobis non ut essent incognita vel obscura, sancti Spiritus gratia promulgata sunt: sed nostro vitio velamine peccatorum cordis oculos obnubente redduntur obscura, quibus rursum naturali redditis sanitati, ipsa Scripturarum sanctarum lectio ad contemplationem verae scientiae abunde etiam sola sufficiat, nec eos commentatorum institutionibus indigere: sicut oculi isti carnales ad videndum nullius egent doctrina, si modo fuerint a suffusione, vel caligine caecitatis immunes. Ideo namque et tanta varietas erroresque inter tractatores ipsos exorti sunt, quod plerique minime erga purgationem mentis adhibita diligentia prosilientes ad interpretandum eas, pro pinguedine vel immunditia cordis sui diversa atque contraria vel fidei, vel sibimet sentientes, veritatis lumen comprehendere nequiverunt.
CAPUT XXXV. Increpatio ejusdem senis, cum ad meam cellulam media nocte venisset. Hic idem Theodorus cum inopinatus ad meam cellulam intempesta nocte venisset, quidnam rudis adhuc anachoreta solus agerem, paterna curiositate latenter explorans, meque illico finita vespertina solemnitate incipientem fessum corpus jam reficere, et incubantem psiathio reperisset, protrahens immo corde suspiria, meoque me vocitans nomine: Quanti, inquit, o Joannes, hora hac Deo colloquuntur, eumque in semetipsis amplectuntur ac retinent, et tu fraudaris tanto lumine, inerti sopore resolutus! Et quoniam nos ad hujuscemodi narrationem divertere patrum virtutes et gratia provocarunt, necessarium reor memorabile opus charitatis, quam summi viri Archebii humanitate sumus experti, in hoc volumine commendare, quo puritas continentiae operi charitatis inserta propensius enitescat pulchra varietate distincta. Etenim tunc gratum Deo jejunii munus efficitur, cum hoc fructibus charitatis fuerit consummatum.
CAPUT XXXVI. Descriptio eremi quae est in Diolco, in qua anachoretae commorantur. Itaque cum de Palaestinae monasteriis ad oppidum Aegypti, quod Diolcos appellatur, rudes admodum venissemus, ibique plurimam turbam coenobii disciplina constrictam, et optimo ordine monachorum, qui etiam primus est, institutam mirifice videremus; alium quoque ordinem, qui excellentior habetur, id est, anachoretarum, cunctorum praeconiis instigati, sagacissimo corde videre properavimus (Vide collat. 18 c. 5). Hi namque in coenobiis primum diutissime commorantes, omnique patientiae ac discretionis regula diligenter edocti, et humilitatis pariter ac nuditatis virtute possessa, atque ad purum vitiorum universitate consumpta, dirissimis daemonum praeliis congressuri, penetrant eremi profunda secreta. Hujus igitur propositi viros comperientes circa Nili fluminis alveum commorari, in loco qui uno latere eodem flumine, alio maris vastitate circumdatus, insulam reddit, nullis aliis quam monachis secreta expetentibus habitabilem; nec enim cuiquam culturae aptam esse eam salsitas soli ac sterilitas patitur arenarum; ad hos, inquam, summo desiderio festinantes, ultra modum sumus labores eorum, quos contemplatione virtutum et amore solitudinis tolerant, admirati. Nam ipsius aquae tanta penuria constringuntur, ut tali eam diligentia scrupuloque dispensent, quali nemo frugalissimorum speciem pretiosissimi vini conservat et parcit. Tribus namque millibus, vel eo amplius, eam de praedicti fluminis alveo necessariis usibus advehunt, quod tantum intervallum, arenosis divisum montibus, laboris difficultate gravissima duplicatur.
CAPUT XXXVII. Abbatis Archebii humanitas commendatur. His igitur visis, cum imitationis eorum nos ardor accenderet, praedictusque Archebius probatissimus inter eos humanitatis gratia nos ad suam cellulam pertraxisset, explorato desiderio nostro, confinxit se de eodem loco velle discedere, ac nobis cellulam suam velut exinde migraturus offerre, sese id facturum etiamsi minime adfuissemus, affirmans. Quam rem nos et desiderio commorationis accensi, et assertionibus tanti viri indubitatam accommodantes fidem libenter amplexi, cellulam cum omni supellectile, utensilibusque suscepimus. Itaque religiosa potitus circumventione, paucis diebus quibus construendae cellae pararet impendia de loco discedens, reversus post haec, aliam sibi summo labore construxit. Quam rursum, non longo post tempore, aliis supervenientibus fratribus, eodemque desiderio cupientibus ibidem commorari, simili charitatis mendacio circumventis, cum universis tradidit instrumentis. Ipse vero erga opus charitatis infatigabilis perseverans, tertiam sibi cellulam in qua commaneret exstruxit.
CAPUT XXXVIII. Idem Archebius, manuum suarum labore, matris debitum dissolvit. Operae pretium mihi videtur aliud quoque ejusdem viri charitatis opus memoriae tradere, quo nostrarum partium monachi non solum continentiae rigorem, verum etiam sincerissimum retinere dilectionis affectum, unius ejusdemque viri instituantur exemplo. Hic namque non ignobili oriundus familia, ad monasterium quod a praedicto oppido ferme quatuor millibus distat, mundi hujus ac parentum affectione contempta, a puerilibus annis aufugit. Ubi ita vitae suae omnem exegit aetatem, ut numquam prorsus per totos quinquaginta annos non solum vicum, ex quo egressus est, nec fuerit ingressus, nec viderit, sed nec cujusquam quidem feminae, vel ipsius matris suae conspexerit vultum. Interea pater morte praeventus, centum solidorum debitum reliquit. Cumque hic esset omni inquietudine penitus alienus, utpote qui universis paternis facultatibus esset extorris, a creditoribus tamen inquietari vehementer comperit matrem. Tunc hic ab evangelico illo rigore quo antehac in statu prospero parentibus constitutis, nec patrem in terra se notat habuisse, nec matrem, pietatis consideratione mollitus, ita se habere credidit matrem, eique subvenire festinavit oppressae, ut nihil a proposita districtione laxaret. Intra monasterii namque claustra perdurans, soliti operis pensum sibimet triplicari poposcit. Et ibi per totum anni spatium diebus pariter noctibusque desudans, debiti modum operis sudore partim [paratum] creditoribus solvens, matrem omni inquietudinis injuria liberavit; ita eruens eam debiti sarcina, ut nihil de propositi rigore piae necessitatis obtentu pateretur imminui. Ita districtionem solitam custodivit, ut nequaquam pietatis opus maternis visceribus denegaret, quam pro Christi charitate prius despexerat, pro ejus rursus pietate cognoscens.
CAPUT XXXIX. Qua simulatione senis cujusdam, abbati Simeoni, cum otiosus esset, opus manuum sit provisum. Cum frater nobis optime charus nomine Simeon, penitus Graeci sermonis ignarus, e partibus Italiae commeasset, quidam seniorum erga eum, utpote peregrinum, charitatis opus quodam redhibitionis colore cupiens exhibere, inquirit ab eo cur otiosus sederet in cella, per hoc conjiciens eum tam otii pervagatione, quam penuria necessariarum rerum diutius in ea durare non posse, certus neminem posse impugnationes solitudinis tolerare, nisi eum qui propriis manibus victum sibimet fuerit parare contentus. Quo respondente, nihil se nec posse, nec praevalere ex his quae illic exercebantur a fratribus operari, praeter librariam manum, si tamen ullus in Aegypti regione Latinum codicem usui esset habiturus; tunc ille tandem nactus occasionem qua posset desideratum pietatis opus velut debiti [redhibitionis] colore mercari, ex Deo haec inventa est, inquit, occasio. Nam olim quaerebam qui Apostolum Latina mihi manu perscriberet; etenim habeo fratrem militiae laqueis obligatum, et apprime Latinis instructum, cui de Scripturis sanctis aliquid ad legendum aedificationis ejus obtentu transmittere cupio. Itaque Simeone hanc occasionem velut a Deo oblatam sibi gratanter suscipiente, senex quoque colorem, cujus praetextu pietatis opus libere posset implere, libentius amplexus, confestim non solum universas ei necessitates sub obtentu mercedum totius anni convexit, verum etiam membranas et utensilia, quae ad scribendum necessaria erant, comportans, recepit post codicem scriptum nullis usibus vel commodis profuturum (quippe universis in illa regione notitia linguae hujus penitus ignaris), praeter id quod hac subtilitate sumptuque prolixiore mercatus est; quemadmodum et ille sine confusionis verecundia, merito laboris et operis sui necessaria victus alimenta perciperet, et ipse munificentiae suae pietatem tamquam debiti necessitate compleret; eo abundantius mercedem sibi conquirens, quo ambitu majore peregrino fratri non solum victus necessaria, verum etiam operis instrumenta et operandi occasionem pariter contulisset.
CAPUT XL. De pueris qui deferentes ad aegrotantem ficus, non degustatis eisdem, fame in eremo defecerunt. Sed quoniam in loco ubi de jejuniorum et continentiae rigore dicere aliquid proposuimus, affectio et opera charitatis videntur admixta, rursum ad propositum revertentes, quoddam puerorum aetate, non sensu, factum memorabile opusculo huic inseremus. Nam cum ultra omnem admirationem ficus quidam de Mareotae Libyae partibus, velut rem ante in loco illo non visam, abbati Joanni oeconomo in eremo Scythi detulisset, qui dispensationem ipsius ecclesiae temporibus beati Paphnutii presbyteri ab eodem sibi creditam gubernabat: hic confestim eas ad senem quemdam, qui in interioribus deserti mala valetudine laborabat, per duos adolescentulos misit: siquidem decem et octo millibus longe ab ecclesia commanebat. Qui pomis acceptis, cum ad praedicti senis tenderent cellam, quod ibi perfacile solet etiam senioribus evenire, infusa repente densissima nebula, tramitem recti itineris perdiderunt. Cumque tota die et nocte discurrentes per aviam eremi vastitatem, nequaquam potuissent aegrotantis cellulam reperire, tam itineris lassitudine, quam inedia sitique confecti, fixis genibus, in orationis officio spiritum Domino reddiderunt. Qui post haec vestigiorum suorum indiciis diutissime perquisiti, quae in locis illis arenosis tamquam nivibus impressa signantur, donec ea vel levi ventorum flatu tenuis arena discurrens rursus operiat, inventi sunt ficus intactas ut acceperant reservasse: eligentes scilicet animam magis quam fidem depositi prodere, vitamque potius amittere temporalem, quam senioris violare mandatum.
CAPUT XLI. Sententia abbatis Macarii, de observantia monachi, vel tamquam diutissime victuri, vel tamquam quotidie morituri. Adhuc unum beati Macarii profertur nobis salutare mandatum, quo libellum jejuniorum et continentiae tanti viri claudat sententia. Ita inquit debere monachum jejuniis operam dare, ut centum annis in corpore commoraturum; ita motus animi refrenare, et injuriarum oblivisci, tristitiasque respuere, dolores quoque ac detrimenta contemnere, tamquam quotidie moriturum. In illo namque utilis est prudensque discretio, aequali monachum districtione faciens semper incedere, nec permittens sub occasione debilitati corporis de arduis ad perniciosissima praerupta devolvi; in hoc vero magnanimitas salutaris, quae valeat non solum quae videntur prospera mundi praesentis despicere, verum etiam adversis tristibusque non frangi, et ea velut parva nullaque contemnere, illic habens jugiter defixum suae mentis intuitum, quo quotidie singulisque momentis accersendum esse se credit.
LIBER SEXTUS. DE SPIRITU FORNICATIONIS. CAPUT PRIMUM. Secundum nobis, juxta traditionem Patrum, adversus spiritum fornicationis certamen est, longum prae caeteris ac diuturnum, et perpaucis ad purum devictum, immane bellum, et quod cum a primo tempore pubertatis impugnare incipiat hominum genus, non, nisi prius caetera vitia superentur, exstinguitur. Duplex namque est oppugnatio gemino armata vitio consurgens ad praelium, et idcirco similiter ei gemina est acie resistendum. Siquidem ut morbo carnis animaeque concretum vires acquirit, ita, nisi utrisque pariter dimicantibus, nequit debellari. Nec enim sufficit solum corporale jejunium ad conquirendam vel possidendam perfectae castimoniae puritatem, nisi praecesserit contritio spiritus et oratio contra hunc immundissimum spiritum perseverans, dein continuata meditatio Scripturarum, huicque fuerit scientia spiritalis adjuncta, labor etiam opusque manuum instabiles cordis pervagationes coercens ac revocans, et ante omnia fundata fuerit humilitas vera, sine qua nullius penitus vitii poterit umquam triumphus acquiri.
CAPUT II. De principali remedio adversus spiritum fornicationis. Principaliter enim vitii hujus correctio de cordis perfectione descendit, ex quo etiam hujus morbi virus Domini voce prodire signatur. De corde, inquit, exeunt cogitationes malae, homicidia, adulteria, fornicationes, furta, falsa testimonia (Matth. XV), etc. Illud ergo est primitus expiandum, unde fons vitae et mortis manare cognoscitur, dicente Salomone: Omni custodia serva cor tuum, ex his enim sunt exitus vitae (Proverb. IV). Caro enim ejus arbitrio atque imperio famulatur, et idcirco summo studio parcimonia jejuniorum sectanda est, ne escarum abundantia referta caro, praeceptis animae salutaribus adversata, rectorem suum spiritum dejiciat insolescens. Caeterum si omnem summam in castigatione tantum corporis collocemus, anima non similiter a caeteris vitiis jejunante, nec meditatione divina et spiritalibus studiis occupata, nequaquam ad illud sublimissimum verae integritatis fastigium poterimus ascendere, illo quod in nobis est principale, puritatem corporis nostri infestante. Oportet ergo nos mundare prius, juxta sententiam Domini, id quod intus est calicis et paropsidis, ut fiat et id quod deforis est, mundum (Matth. XXIII).
CAPUT III. Quantum ad superandum fornicationis vitium conferat solitudo. Deinde caetera vitia etiam usu hominum et exercitio quotidiano purgari solent, et quodammodo ipsius lapsus offensione [ostensione] curari; ut puta, irae, tristitiae, impatientiae languor, meditatione cordis, ac pervigili sollicitudine, fratrum etiam frequentia et assidua provocatione sanantur. Dumque commota manifestantur saepius, et crebrius arguuntur, quantocius perveniunt ad salutem. Hic vero morbus cum corporis afflictione, et contritione cordis, solitudine quoque ac remotione indiget, ut possit ad integrum sanitatis statum, perniciosa aestuum febri deposita, pervenire. Sicut plerumque certa aegritudine laborantibus utile est, ut cibi noxii ne oculorum quidem ipsorum obtutibus offerantur, ne quod aspectus occasione desiderium eis lethale gignatur: ita plurimum confert ad depellendum hunc specialiter morbum quies ac solitudo, ut mens aegra minime diversis figuris interpellata, ad puriorem perveniens contemplationis intuitum, facilius pestiferum concupiscentiae fomitem radicitus possit eruere.
CAPUT IV. Quid intersit inter castitatem et continentiam, et an utraque simul semper habeatur. Nemo tamen ex hoc negare nos putet, etiam in congregatione fratrum positos inveniri continentes, quod perfacile fieri posse confitemur. Aliud enim est, continentem esse, id est, ἐγκρατῆ; aliud castum, et, ut ita dicam, in affectum integritatis vel incorruptionis transire, quod dicitur ἁγνόν: quae virtus illis solis tribuitur maxime, qui virgines, vel mente, vel carne perdurant, ut uterque Joannes in novo Testamento; in veteri quoque Elias, Jeremias, Daniel fuisse noscuntur. In quorum gradu hi quoque non immerito reputabuntur, qui post experimenta corruptionis ad similem puritatis statum per laborem longum et industriam integritate mentis et corporis pervenerunt, et aculeos carnis non tam impugnatione concupiscentiae turpis, quam naturae tantummodo motu sentiunt. Quem statum dicimus difficillime posse inter hominum turbas apprehendi; utrum vero et impossibile sit, unusquisque non nostra sententia exspectet agnoscere, sed conscientiae suae rimetur examine. Caeterum continentes multos existere non dubitamus, qui impugnationem carnis, quam, vel raro, vel quotidie, sustinent, seu metu gehennae, seu desiderio regni coelorum exstinguunt atque compescunt. Quos seniores, sicut pronuntiant posse non penitus incentivis obrui vitiorum, ita securos et insauciatos semper existere non posse definiunt. Necesse est enim unumquemque in colluctatione positum, quamvis frequenter adversarium vincat ac superet, et ipsum tamen aliquando turbari.
CAPUT V. Quod impugnatio fornicationis solo humano studio non possit evinci. Quapropter si nobis cordi est agonem spiritalem cum Apostolo legitime decertare (I Tim. IV), hunc immundissimum spiritum superare omni mentis intentione, non nostris viribus confidentes (hoc enim industria humana perficere non praevalet), sed opitulatione Domini festinemus. Tamdiu namque hoc vitio animam necesse est impugnari, donec se bellum gerere supra vires suas agnoscat; nec labore, vel studio proprio victoriam obtinere se posse, nisi Domini fuerit auxilio ac protectione suffulta.
CAPUT VI. De peculiari gratia Dei ad castitatis consecutionem necessaria. Et revera cum in omnibus virtutum profectibus, et cunctorum expugnatione vitiorum, Domini sit gratia atque victoria, in hoc praecipue peculiare beneficium Dei ac speciale donum, et Patrum sententia et experimento purgationis ipsius manifestissime declaratur his qui eam meruerint possidere. Quodammodo enim exire de carne est in corpore commorantem; et ultra naturam est fragili carne circumdatum, carnis aculeos non sentire. Et idcirco impossibile est hominem suis (ut ita dixerim) pennis ad tam praecelsum coelesteque praemium subvolare, nisi eum gratia Domini de terrae coeno munere evexerit [eduxerit] castitatis. Nulla enim virtute tam proprie carnales homines spiritalibus angelis imitatione conversationis aequantur, quam merito et gratia castitatis, per quam adhuc in terra degentes habent, secundum Apostolum (Philip. III), municipatum in coelis; quod, deposita corruptela carnali, habituros sanctos promittitur in futurum, hic jam in carne fragili possidentes.
CAPUT VII. Exemplum de agone mundiali, secundum sermonem Apostoli. Audi quid dicat Apostolus: Omnis, qui in agone contendit, ab omnibus se abstinet. A quibus omnibus dixerit inquiramus, ut possit nobis spiritalis agonis instructio comparatione carnalis acquiri. Illi etenim qui in hoc agone visibili student legitime decertare, utendi omnibus escis, quas desiderii libido suggesserit, non habent facultatem; sed illis tantum quas eorumdem certaminum statuit disciplina. Et non solum interdictis escis, et ebrietate omnique crapula eos necesse est abstinere, verum etiam cuncta inertia, otio atque desidia; ut quotidianis exercitiis jugique meditatione virtus eorum possit accrescere. Et ita omni sollicitudine ac tristitia negotiisque saecularibus, affectu etiam et opere conjugali efficiuntur alieni, ut praeter exercitium disciplinae, nihil aliud noverint, nec ulli mundiali curae penitus implicentur: ab eo tantum, qui certamini praesidet, sperantes quotidiani victus substantiam, et coronae gloriam, condignaque praemia victoriae laude conquirere. At in tantum se mundos ab omni coitus pollutione custodiunt, ut cum se praeparant ad agonum certamina, ne qua forsitan per somnum nocturna delusi fallacia, vires minuant multo tempore conquisitas, laminis plumbeis renum contegant loca, quo scilicet metalli rigore genitalibus membris applicito, obscenos humores valeant inhibere: intelligentes se proculdubio esse vincendos, nec jam posse propositum certamen demptis viribus adimplere, si provisam pudicitiae soliditatem fallax noxiae voluptatis imago corruperit.
CAPUT VIII. De comparatione purificationis eorum qui in terreno agone certamen habituri sunt. Itaque si agonis mundialis intelleximus disciplinam, cujus exemplo beatus Apostolus nos voluit erudire, docens quanta in illa sit observatio, quanta diligentia, quanta custodia: quid nos conveniet facere, qua puritate oportebit custodire nostri corporis atque animae castitatem, quos necesse est quotidie sacrosanctis Agni carnibus vesci, quas neminem immundum contingere etiam veteris legis praecepta permittunt! In Levitico namque ita praecipitur: Omnis mundus manducabit carnes. Et, Anima quaecumque comederit de carnibus sacrificii salutaris quod est Domini, in qua est immunditia, peribit coram Domino. Quantum igitur integritatis est munus, sine qua etiam illi qui erant sub veteri testamento, sacrificiis typicis non poterant interesse; et qui hujus mundi corruptibilem coronam cupiunt adipisci, nequeunt coronari!
CAPUT IX. Quantam semper cordis puritatem parare coram Dei oculis debeamus. Itaque omni custodia cordis nostri sunt latebrae primitus expiandae. Quod enim illi in corporis puritate cupiunt assequi, nos debemus etiam in arcanis conscientiae possidere: in qua Dominus arbiter atque agonotheta residens, pugnam cursus et certaminis nostri jugiter exspectat [spectat], ut ea quae in propatulo horremus admittere, ne intrinsecus quidem coalescere incauta cogitatione patiamur; et in quibus humana cognitione confundimur, ne occulta quidem conniventia polluamur. Quaelicet possit hominum praeterire notitiam, sanctorum tamen angelorum, ipsiusque omnipotentis Dei scientiam, quam nulla subterfugiunt secreta, latere non poterit.
CAPUT X. Quod sit indicium perfectae et integrae puritatis. Cujus puritatis hoc erit evidens indicium, ac plena probatio, si vel nulla imago decipiens quiescentibus nobis, et in soporem laxatis occurrat, vel certe interpellans nullos concupiscentiae motus valeat excitare. Licet enim ad plenam peccati noxam talis commotio minime reputetur; tamen necdum perfectae mentis indicium est, nec ad purum excocti vitii manifestatio, cum per fallaces imagines hujusmodi operatur illusio.
CAPUT XI. Quo vitio illusio nocturna procedat. Qualitas enim cogitationum, quae distentionibus diei negligentius custoditur, probatur quiete nocturna, et idcirco cum intercesserit aliqua talis illusio, non culpa somni credenda est, sed negligentia temporis praecedentis, et manifestatio morbi latentis intrinsecus, quem non primitus noctis hora parturiit, sed intimis animae reconditum fibris ad cutis superficiem somni refectione produxit, arguens occultas aestuum febres, quas per totum diei spatium noxiis cogitationibus pasti contraximus: ut solent malae quoque valetudines corporum non ea colligi tempestate in qua videntur emergere, sed negligentia sunt praeteriti temporis acquisitae, quo pastus quis imprudenter escis saluti contrariis noxios humores sibimet, lethalesque contraxit.
CAPUT XII. Quod carnis puritas sine munditia cordis nequeat obtineri. Ideoque humani generis creator et conditor Deus, opificii sui naturam prae omnibus emendationemque cognoscens, illic curam adhibuit medicinae, unde causas morbi principaliter noverat emanare: Quicumque, inquiens, viderit mulierem ad concupiscendum eam, jam moechatus est eam in corde suo (Matth. V). Petulantes oculos notans, non tam eos arguit, quam illum interiorem sensum, qui officio eorum male utitur ad videndum. Cor namque est aegrum et saucium libidinis telo quod ad concupiscendum videt: beneficium intuitus recte sibimet a creatore concessum, suo vitio ad operum pravorum ministeria contorquens, et in semetipso reconditum concupiscentiae morbum contemplationis occasione producens. Idcirco ergo huic praecipitur salutare mandatum, cujus vitio pessimus languor visus occasione procedit. Non enim dicitur, Omni custodia serva oculos tuos, quos utique oportuit principaliter custodiri, si ex ipsis concupiscentiae prodiret effectus; nihil enim amplius oculi quam simplex animae praebent visionis officium; sed dicit, Omni custodia serva cor tuum (Proverb. IV): illi potissimum imposita medicina, quod ubique abuti potest oculorum ministerio.
CAPUT XIII. Exsurgentes primum cogitationes carnales illico repellendas esse. Haec erit igitur purgationis hujus prima custodia, ut cum menti nostrae memoria sexus feminei per subtilem suggestionem diabolicae calliditatis obrepserit, primum recordatione praemissa matris, sororum, parentum, seu certe feminarum sanctarum, quantocius eam de nostris recessibus [sensibus] extrudere festinemus; ne si fuerimus in ea diutius immorati, occasione sexus semel indepti illex malorum ad eas personas exinde subtiliter devolvat ac praecipitet mentem, per quas noxias cogitationes possit inserere. Quamobrem illius praecepti jugiter meminisse debemus: Omni custodia serva cor tuum; et secundum Dei principale mandatum sollicite serpentis observare noxium caput (Genes. III), id est, cogitationum malarum principia, quibus serpere in animam nostram diabolus tentat; ne si caput ejus per negligentiam penetraverit cor nostrum, reliquum ejus corpus, id est, oblectationis assensus illabatur. Qui proculdubio si fuerit intromissus, morsu virulento mentem interimet captivatam. Emergentes etiam peccatores terrae nostrae, id est, sensus carnales in matutinis sui ortus nos oportet exstinguere, et dum adhuc parvuli sunt, allidere filios Babylonis ad petram (Psalm CXXXVI). Qui nisi, dum tenerrimi sunt, fuerint enecati, adulti per conniventiam in perniciem nostram validiores insurgent, aut certe non sine magno gemitu ac labore vincentur. Dum enim fortis scilicet spiritus noster domum suam custodit armatus, recessus cordis sui Dei timore communiens, in pace erit omnis substantia ejus (Luc. XI): id est, emolumenta laborum ac virtutes longe tempore conquisitae. Si autem fortior superveniens vicerit eum, id est, diabolus cogitationum consensu, arma ejus diripiet in quibus confidebat, id est, memoriam Scripturarum, vel timorem Dei, et spolia ejus dividet, virtutum scilicet merita per contraria vitia quaeque dispergens.
CAPUT XIV. Quod non laudem studeamus texere castitatis, sed effectum ejus exponere. Et ut cuncta praeteream, quae in sanctis Scripturis ob laudem virtutis hujus inserta sunt (non enim mihi propositum est laudem texere castitatis, sed de qualitate ipsius, vel quemadmodum acquiri vel custodiri debeat, quive sit finis ejus, Patrum traditionibus explicare), unam tantummodo ponam beati Pauli apostoli sententiam, qua pateat qualiter illam, Thessalonicensibus scribens, virtutibus praetulerit universis, tali eam verbi nobilitate commendans.
CAPUT XV. Quod specialiter castitatis virtus ab Apostolo sanctimonia nuncupetur. Haec est, inquit, voluntas Dei sanctificatio vestra. Et ne forte dubium nobis relinqueret vel obscurum, quidnam sanctificationem voluerit appellare, utrum justitiam, an charitatem, an humilitatem, an patientiam; in omnibus enim istis virtutibus creditur acquiri sanctificatio; infert et manifeste designat quid proprie sanctificationem voluerit appellare. Haec est voluntas Dei, sanctificatio vestra; ut abstineatis vos, inquit, a fornicatione, ut sciat unusquisque vestrum vas suum possidere in sanctificatione et honore, non in passione desiderii, sicut et gentes quae ignorant Deum (I Thes. IV). Vide quibus eam laudibus prosequatur, honorem vasis, id est, corporis nostri, et sanctificationem eam appellans. Igitur, e contrario, qui in passione desiderii est, in ignominia et in immunditia consistit, et alienus a sanctificatione versatur. Tertio quoque post pauca infert, rursus sanctimoniam eam pronuntians. Non enim vocavit nos Deus in immunditiam, sed in sanctificationem. Itaque qui haec spernit, non hominem spernit, sed Deum, qui etiam dedit Spiritum suum sanctum in nobis (Ibidem). Auctoritatem praecepto suo inviolabilem junxit, dicens: Qui haec spernit, id est, quae de sanctimonia praefatus sum, non hominem spernit, hoc est, me qui haec praecipio, sed Deum, qui in me loquitur, qui etiam Spiritui suo sancto cor nostrum habitaculum deputavit. Cernis simplicibus verbis ac puris quibus eam praeconiis quantisque extulerit laudibus, primum virtuti huic sanctificationem proprie tribuendo; deinde per hanc asserens vas nostri corporis ab immunditia liberandum; tertio quod, abjecta ignominia et contumelia, in honore sit et sanctificatione mansurum; postremo, quae summa est perfecti praemii ac beatitudinis remuneratio, per hanc habitatorem pectoris nostri sanctum fore Spiritum designavit.
CAPUT XVI. De alio Apostoli testimonio super eadem sanctimonia. Et licet ad finem libelli tendat oratio, aliud adhuc simile huic praetermissum ejusdem apostoli testimonium ponam. Ad Hebraeos namque scribens: Pacem, inquit, sectamini cum omnibus, et sanctimoniam, sine qua nemo videbit Deum (Hebr. XII). Hic quoque evidenter sine sanctimonia, quam solet integritatem mentis, vel puritatem corporis appellare, pronuntiavit Deum penitus videri non posse; siquidem et hic similiter infert, eumdem sensum explanans: Ne quis fornicator aut profanus, ut Esau.
CAPUT XVII. Quod spes sublimioris praemii debeat custodiam castitatis augere. Itaque quantum sublime coelesteque est praemium castitatis, tanto gravioribus adversariorum insidiis lacessitur. Et idcirco propensius nobis est, non solum continentia corporis, verum etiam contritio cordis assiduis orationum gemitibus adhibenda, ut clibanus carnis nostrae, quem rex Babylonius incentivis suggestionum carnalium succendere non desistit, descendente in corda nostra rore sancti Spiritus, exstinguatur.
CAPUT XVIII. Castitatem niti humilitate, et scientiam castitate. Ut enim hanc seniores aiunt apprehendi non posse, nisi prius humilitatis in corde fundamenta fuerint collocata; ita nec ad fontem quidem verae scientiae perveniri posse definiunt, donec penetralibus animae nostrae radix vitii hujus insederit: et possibile quidem esse integritatem sine scientiae gratia reperiri, impossibile vero scientiam spiritalem sine integritatis castimonia possideri. Quia et diversa sunt dona, et non omnibus una gratia Spiritus sancti tribuitur, sed ad quam se unusquisque studio vel industria sua dignum aptumque praebuerit. Denique cum in omnibus apostolis sanctis virtus integritatis perfecta fuisse credatur, abundantius tamen scientiae donum exuberavit in Paulo, quia se ad hanc aptum solerti studio atque industria praeparavit.
CAPUT XIX. Sententia sancti Basilii episcopi de qualitate virginitatis suae. Fertur sancti Basilii Caesariensis episcopi districta sententia: Et mulierem, inquit, ignoro, et virgo non sum. In tantum intellexit incorruptionem carnis non tam in mulieris esse abstinentia, quam in integritate cordis, quae vere incorruptam perpetuo sanctimoniam corporis, vel timore Dei, vel amore castitatis custodit.
CAPUT XX. Unde perfecta integritas animi dignoscatur. Itaque hic est integritatis finis ac perfecta probatio, si quiescentibus nobis titillatio voluptatis nulla subrepserit, ac pro necessitate naturae nobis inconsciis concretiones egerantur obscenae. Quas sicut abscindere per omnia et in perpetuum amputare super naturam est: ita revocare ad inevitabilem rarissimamque naturae necessitatem summae virtutis est, quae pulsare monachum duobus interpositis mensibus solet. Quod tamen dictum sit secundum nostram experientiam, non secundum sententiam seniorum, a quibus etiam hae memorati temporis induciae admodum judicabantur angustae, ne si hoc modo quo ab ipsis percepimus voluerimus exponere, his forte, qui pro negligentia sua, vel remissiore studio puritatem hanc minus experti sunt, incredibilia vel impossibilia descripsisse credamur.
CAPUT XXI. Quemadmodum perfectae puritatis statum retinere possimus. Quem statum ita tenere perpetuo poterimus, ac numquam naturalem modum, nec tempus excedere superius comprehensum, si Deum non solum secretorum actuum nostrorum, verum etiam cogitationum cunctarum diurnum pariter nocturnumque inspectorem esse et conscium cogitemus, ac pro omnibus, quae in nostro corde versantur, sicut pro factis et operibus nostris rationem nos ei reddituros esse credamus.
CAPUT XXII. Ad quem usque modum possit integritas corporis nostri perduci, vel quod indicium sit ad purum mentis excoctae. Hucusque igitur festinandum est nobis, et eo usque adversus animi motus vel carnis incentiva pugnandum, donec ista carnis conditio necessitatem naturae expleat, non suscitet voluptatem, concretam exuberantiam sine ullo pruritu noxaque propellens, non pugnam suscitans castitati. Caeterum mens dum adhuc dormiens imaginum visione deluditur, noverit se necdum ad integram perfectionem castitatis excoctam.
CAPUT XXIII. Remedia curationis, quibus perfecta possit cordis et corporis nostri puritas permanere. Igitur ut illusiones hae ne dormientibus quidem nobis subrepere valeant, aequale moderatumque semper tenendum est jejunium. Quisquis enim mensuram districtionis excesserit, necesse est ut modum quoque remissionis excedat. Qua inaequali tate detentus ab hoc tranquillitatis planissimo statu sine dubio revocabitur: nunc quidem nimia inanitate defectus, nunc autem cibo propensiore distentus. Cum immutatione siquidem refectionis qualitatem quoque puritatis nostrae necesse est immutari. Deinde jugis humilitas ac patientia cordis adhibenda perpetuo est, atque intenta adversus iram vel caeteras passiones per diem cautio. Ubi enim furoris insidet virus, libidinis quoque necesse est incendium penetrare. Ante omnia vero pervigil necessaria est sollicitudo nocturna. Nam sicut puritas et custodia diei nocturnam praeparant castitatem, ita nocturnae vigiliae cordi pariter et observationi diurnae statum solidissimum roburque praemittunt.
LIBER SEPTIMUS. DE SPIRITU PHILARGYRIAE. CAPUT PRIMUM. Tertius nobis conflictus est adversus philargyriam, quam nos amorem pecuniarum possumus appellare: peregrinum bellum et extra naturam, nec aliunde in monacho sumens principium, quam de corruptae ac torpidae mentis ignavia, et plerumque initio abrenuntiationis male arrepto, et erga Deum tepido amore fundato. Caetera namque vitiorum incitamenta humanae inserta naturae velut ingenita videntur in nobis habere principia, et quodammodo inviscerata carni, ipsique propemodum coaeva nativitati discretionem boni malique praeveniunt: et licet prima arripiant hominem, longo tamen labore vincuntur.
CAPUT II. Quod perniciosus sit morbus philargyriae. Hic vero morbus posterius superveniens, et extrinsecus accedens animae, quanto facilius caveri potest, ac respui, tanto neglectus et intromissus semel cordi, fit perniciosior cunctis, difficiliusque propellitur. Malorum namque omnium efficitur radix, multiplices fructificans fomites vitiorum.
CAPUT III. Quae nobis in vitiis naturalibus sit utilitas. Ut puta carnis simplices motus, nonne videmus non solum in pueris, in quibus adhuc innocentia boni, malique praevenit discretionem, verum etiam in parvulis, atque lactentibus? Qui cum ne initium quidem ullius libidinis in semetipsis habeant, motus carnis naturali incitamento sibi inesse designant. Irae quoque aculeos truces nonne similiter in parvulis jam vigere conspicimus, et antequam patientiae virtutem agnoscant, injuriis eos cernimus commoveri; et verborum sentire etiam per jocum, contumelias irrogatas? ac nonnumquam cum desint vires, voluntas tamen ultionis, ira instigante, non deest. Nec hoc dico, quo vocem naturam conditionis in culpam, sed quo asseram motus hos, qui procedunt ex nobis, quosdam quidem utilitatis causa nobis insertos, quosdam vero negligentiae vitio, ac malae voluntatis arbitrio extrinsecus introduci. Hi namque, quos supra diximus, motus carnales ob reparationem sobolis et posteritatis propaginem suscitandam, utiliter sunt corpori nostro providentia creatoris inserti: non ad perpetranda stuprorum flagitia, et adulteria, quae legis etiam auctoritate damnantur. Irae etiam aculeos nonne saluberrime nobis intelligimus attributos, ut nostris vitiis et erroribus irascentes, virtutibus potius ac spiritalibus studiis occupemur, omnem charitatem Deo, et patientiam nostris fratribus exhibentes? Tristitiae quoque utilitas quanta sit novimus; quae inter caetera vitia cum in contrarium affectum est mutata, connumeratur. Est enim et secundum Dei timorem pernecessaria, et secundum saeculum admodum perniciosa, ut docet Apostolus dicens: Quae enim secundum Deum est tristitia, poenitentiam ad salutem stabilem operatur: saeculi autem tristitia mortem operatur (II Cor. VII).
CAPUT IV. Quod inesse nobis quaedam naturalia vitia sine creatoris dicamus injuria. Non ergo si dixerimus hos motus a Creatore insertos nobis, ex eo culpabilis ille videbitur, si nequiter his abusi maluerimus eos ad noxia potius ministeria detorquere, et velimus pro infructuosis et saecularibus lucris, non pro salutari poenitentia, et vitiorum correctione tristari: vel certe si non nobismetipsis utiliter, sed contra interdictum Domini nostris fratribus irascamur. Nam si ferrum quis ad necessarium et utile ministerium contributum, ad necem voluerit insontium retorquere, non ex hoc infamabit materiae conditorem, si quod ille ad usum bene vivendi aptum, ac necessarium praestitit, iste hoc usus est ad nocendum.
CAPUT V. De vitiis quae extra naturalem motum nostro vitio contrahuntur. Dicimus tamen quaedam vitia sine ulla praecedente naturali occasione concrescere, sed solius corruptae ac malae voluntatis arbitrio, ut est invidiae, ipsiusque etiam philargyriae: quae cum nulla habeant in nobis de naturali instinctu principia, extrinsecus contrahuntur. Quae tamen quantum facilia sunt ad cavendum, et opportuna ad declinandum, tantum occupatam mentem atque possessam miseram faciunt, vixque ad sanitatis concedunt remedia pervenire: sive quod non merentur curari celeri medicina, qui ab his sauciati sunt, quae, vel ignorare, vel vitare, vel facillime vincere potuerunt; vel certe quod male fundati, virtutum structuram et perfectionis suscipere culmen indigni sunt.
CAPUT VI. Receptus semel philargyriae morbus quam difficile pellatur. Quamobrem nulli vilis despectusque videatur hic morbus: qui sicut potest perfacile declinari, ita si quemquam possederit, ad sanitatis remedia vix pervenire concedit. Receptaculum namque est vitiorum, malorumque omnium radix, et inextricabilis nequitiae fomes efficitur, dicente Apostolo, Radix omnium malorum est philargyria (I Tim. VI), id est, amor pecuniae.
CAPUT VII. Quibus vitiis philargyria generetur; vel quantorum malorum sit eadem procreatrix. Haec igitur cum remissam, tepidamque possederit monachi mentem, primitus eum in exigua summa sollicitans, justos quosdam et velut rationabiles ei colores, ob quos vel reservare sibi aliquid pecuniae debeat, vel parare, describit. Nam et ea quae praebentur in monasterio, queritur non esse sufficientia, et sano robustoque corpore vix posse tolerari. Quid faciendum si valetudo mala carnis emerserit, et reconditum non fuerit aliquid peculiare, quo sustentetur infirmitas? Praestationem monasterii esse pertenuem, et negligentiam erga aegrotantes maximam. Si proprium aliquid non fuerit quo cura corpori valeat adhiberi, misere esse moriendum. Ipsum etiam vestimentum non sufficere quod praebetur, nisi procuraverit unde sibi aliud valeat exhiberi. Postremo nec diu posse in eodem loco vel monasterio commorari: et nisi paraverit sibi viatici sumptus evectionisque transmarinae mercedem, non posse cum voluerit, transmigrare, et necessitate inopiae coarctatum, laboriosam ac miserabilem absque ullo profectu vitam jugiter toleraturum: inopem se quoque semper ac nudum non sine improperio aliena substantia sustentandum. Itaque cum hujuscemodi cogitationibus laqueaverit mentem, qualiter unum saltem denarium acquirere possit excogitat. Tunc peculiare opus quod exerceat, abbate inscio, sollicita mente perquirit. Quod vendens clam et optato tandem potitus nummo, qualiter eum duplicet acrius, vehementiusque torquetur; ubi reponat, cuive illum credat, ambiguus. Deinde quid ex eo coemere, qualique eum commercio valeat duplicare, cura graviore distenditur (Vide Joan. Climac., gra. 7). Cumque illi et hoc ex voto cesserit, avidior fames accrescit auri, tantoque vehementius suscitatur, quanto etiam summa lucri major apponitur. Cum pecuniae etenim incremento rabies cupiditatis augetur. Tum deinde vita longaeva promittitur, senectus incurva, infirmitates diversae atque prolixae, quae nisi major summa in juventute fuerit praeparata, tolerari in senecta non possint. Agitur itaque infelix anima serpentinis nexibus obligata, dum materiam male concretam nequiore cura concupiscit augere, pestem sibi qua dirius inflammetur, ipsa parturiens, totaque lucri cogitatione possessa, nihil aliud respicit cordis intuitu, quam unde pecuniam parare valeat, per quam possit de monasterii disciplina quantocius evolare, nullam exhibens fidem, ubi potuerit nummi spes aliqua refulgere. Pro hac non mendacii, non perjurii, non furti facinus admittere perhorrescit, non fidem frangere, non iracundiae noxio furore suppleri. Si quoquam a spe quaestus deciderit; non honestatis, non humilitatis modum transcendere pertimescit, fitque ei per omnia, ut aliis venter, ita huic aurum et spes lucri pro Deo. Unde beatus Apostolus hujus morbi noxia venena prospiciens, non solum eam radicem esse omnium malorum, verum etiam idolorum servitutem pronuntiavit, dicens: Et avaritia (quod in Graeco dicitur φιλαργυρία), quae est simulacrorum servitus (Coloss. III). Cernis igitur ad quantam labem rabies haec per gradus singulos crescat, ut etiam idolorum vel simulacrorum servitus Apostoli voce pronuntietur, eo quod figura Dei et imagine praetermissa (quam devote serviens Deo immaculatam in semetipso debuit custodire) hominum figuras impressas auro diligere pro Deo maluit, et tueri.
CAPUT VIII. Quod philargyria omnes virtutes impediat. Talibus igitur decessionum profectibus in deterius crescens, nullam deinceps humilitatis, nullam charitatis, nullam obedientiae, non dicam virtutem, sed ne umbram quidem virtutis retinere contentus, indignatur ad omnia, et ad singula opera murmurat atque suspirat. Nullaque jam reverentia reservata, velut equus durissimus ad praecipitium fertur infrenis: nec victu quotidiano, nec solito indumento contentus, non se diutius haec toleraturum esse testatur. Deum quoque non ibi solummodo esse proclamat, nec salutem suam in illo tantum loco esse conclusam. Unde si quoquam se non celerius asportaverit, se periturum protinus graviter ingemiscit.
CAPUT IX. Quod monachus habens pecunias, in coenobio permanere non possit. Itaque instabilitatis suae viaticum habens nummos, in quorum praesidio alarum sibi instar aptavit, jamque ad transmigrandum paratus insolenter ad omnia praecepta respondet; et tamquam peregrinum extraneumque se gerens, quaecumque indigentia correctione perspexerit, negligit atque contemnit. Cumque furtim possideat reconditam pecuniam, nec calceamenta quidem ac vestimenta se habere conqueritur, darique sibi tardius indignatur. Ac si forte dispensatione senioris ei prius, qui nihil penitus habere cognoscitur, aliquid horum fuerit impartitum, majoribus irae stimulis inardescit, seque despici velut extraneum putat, nec ad ullum opus manus suas accommodare contentus, reprehendit omnia, quae necessario fieri monasterii compellit utilitas (Vide Turrecr. tract. 93 in Reg. D. Bened.). Deinde occasiones quibus offendi vel irasci debeat, studiose perquirit, ne leviter motus de coenobii disciplina videatur exire. Nec solus tamen transmigrare contentus, ne tamquam suo vitio deseruisse credatur, quantos potuerit susurrationibus clandestinis depravare non desinit. Quod si etiam temporis asperitas, itineris, seu navigationis ejus intercluserit commeatum, per omne illud tempus suspenso, anxioque residens corde, tristitias serere vel excitare non cessat; discessus solatium et excusationem levitatis non se aliter, quam nota vel macula monasterii reperturum.
CAPUT X. Quem philargyriae laborem subeat desertor monasterii, qui ante pro levissimis operibus murmurabat. Agitur itaque facibus pecuniarum suarum magis ac magis accensus, quae possessae, numquam monachum vel in monasterio residere, vel vivere sub regulae institutione permittunt. Cumque exinde eum velut feralis quaedam bestia de coetu gregis segregans, pectus opportunum praedae, destitutione sodalium fecerit, et devorationi facilem contubernii privatione reddiderit, eum, qui prius opera monasterii levia exercere despexerat, die ac nocte spe quaestus infatigabiliter laborare compellit: non orationum solemnia, non jejuniorum modum, non vigiliarum regulam custodire permittit, non honestarum intercessionum explere officia sinit, dummodo vel avaritiae rabiem satiare, vel quotidianis usibus possit occurrere: cupiditatis ignem dum acquirendo exstinguendum credit, accendens.
CAPUT XI. Quod occasione custodiendae pecuniae, feminarum contubernia requirantur. Hinc jam nonnulli per abruptum praecipitium lapsi irrevocabili ruina feruntur ad mortem, et non contenti soli possidere, quas vel numquam habuerant, vel initio malo reservaverant pecunias, inquirunt contubernia feminarum, quae debeant ea, quae male congesta vel retenta sunt, custodire. Tantisque se occupationibus noxiis ac perniciosis involvunt, ut usque ad profundum inferi devoluti, dum acquiescere illi Apostolicae sententiae renuunt, ut habentes victum et vestimentum his contenti sint (I Tim. VI), quae monasterii frugalitas exhibebat, sed volentes divites fieri, incidant in tentationem et laqueum diaboli, et desideria multa, et inutilia, et nociva, quae mergunt hominem in interitum et perditionem (Ibid.). Radix enim omnium malorum est pecuniarum cupiditas, id est, philargyria: quam quidam appetentes erraverunt a fide, et inseruerunt se doloribus multis.
CAPUT XII. Exemplum cujusdam tepidi monachi, philargyriae laqueis obligati. Non ignoro quemdam, qui semetipsum autumat monachum, sibique, quod est deterius, de perfectione blanditur, qui receptus in coenobio, cum a suo moneretur abbate, ne revolveretur ad illa, quae renuntians abdicarat, seque de malorum omnium radice philargyria, terrenisque laqueis expediret; ac si mallet pristinis passionibus emundari, quibus eum gravissime singulis momentis videbat urgeri, cessaret affectare ea, quae ne antea quidem possederat, quorum nexibus compeditus ad purgationem vitiorum suorum sine dubio pervenire non posset: truculento vultu eidem respondere non haesitavit: Si tu habes unde plurimos sustentes, me similiter habere prohibes?
CAPUT XIII. Quid conferant seniores junioribus in denudatione vitiorum. Haec autem nemini videantur superflua vel molesta. Nisi enim prius exposita fuerint genera vulnerum, et origines causaeque morborum fuerint indagatae; nec infirmis poterit adhiberi congrua medicinae curatio, nec validis conferri perfectae custodia sanitatis. Nam et haec et multo his plura ad instructionem juniorum solent a senioribus, qui innumeros diversorum casus ac ruinas experti sunt, in Collatione proferri. Quorum multa saepenumero cognoscentes in nobis, ita senioribus exponentibus ac revelantibus, velut qui eisdem ipsi quoque passionibus pulsaremur [ Al. pulsarentur], absque confusionis nostrae verecundia curabamur, cum et remedia pariter et causas infestantium nos vitiorum taciti disceremus, quae nos non fraternitatis veriti corpus vel obteximus vel praeterivimus; sed ne forte delapsus liber in manus eorum, qui in hoc proposito minus instituti videntur, patefaciat inexpertis, quae desudantibus solis ac festinantibus culmen perfectionis attingere, debent esse comperta.
CAPUT XIV. Philargyriae morbus tripartitus. Triplex itaque est hujus valetudinis morbus, qui ab universis Patribus aequali detestatione damnatur. Unus hic, cujus superius descripsimus labem, qui decipiens miserabiles quosque, ea quae ne antea quidem, cum in saeculo degerent, possidebant, congregare persuadet. Alius qui haec quae in primordiis suae renuntiationis abjecerat, postea resumere ac rursum desiderare compellit. Tertius qui initio malo vitiosoque contractus, et ab imperfectione incipiens, eos quos semel hoc tepore mentis infecerit, paupertatis ac diffidentiae timore perterritos spoliare se cunctis mundi facultatibus non sinit: eosque pecunias vel substantias, quas utique renuntiantes abjicere debuerant, reservantes, ad evangelicam perfectionem numquam pervenire concedit. Quarum trium ruinarum exempla in Scripturis sanctis etiam invenimus non levi poena fuisse damnata. Nam Giezi ea quae ne antea quidem possederat, volens acquirere, non modo gratiam prophetiae non meruit possidere, quam per successionem velut haereditariam a suo habuit magistro suscipere: verum etiam e contrario aeterna lepra, sancti Elisaei maledictione, perfunditur (IV Reg. V). Judas autem volens resumere pecunias, quas antea, Christum secutus, abjecerat, non solum ad proditionem Domini lapsus, apostolatus perdidit gradum; sed etiam vitam ipsam communi exitu finire non meruit, eamque biothanati morte conclusit (Matth. XXVI). Ananias vero et Saphira reservantes partem quamdam ex his quae possederant, apostolico ore, morte mulctantur (Actor. V).
CAPUT XV. Male renuntians a non renuntiante quo differat. De his igitur qui dicentes renuntiasse se huic mundo, rursus incredulitate fracti, nudati terrenis opibus timent, in Deuteronomio mystice praecipitur. Si quis est homo formidolosus et corde pavido, non egrediatur ad bellum: vadat et revertatur in domum suam, ne pavere faciat corda fratrum suorum, sicut et ipse timore perterritus est (Deut. XX). Hoc testimonio quid evidentius, quaeso? Nonne manifeste mavult eos Scriptura professionis hujus nec initium sibimet usurpare, nec nomen, quam exhortatione exemploque corrupto etiam alios ab Evangelica perfectione revocare, et infideli infirmare terrore? Jubetur itaque eis ut discedentes e pugna revertantur in domum suam, quia non potest quisquam duplici corde bella Domini praeliari. Vir enim duplex animo, inconstans est in omnibus viis suis (Jacob. I). Et cogitantes secundum illam Evangelii parabolam, eum qui cum decem millibus progreditur, contra regem cum viginti millibus venientem, non posse confligere, adhuc eo longe posito postulent pacem (Luc. XIV); id est, ut ne initium quidem renuntiationis arripiant potius, quam tepide eam post exsequentes majori discrimine semetipsos involvant. Melius est enim non vovere, quam vovere, et non reddere (Eccles. V). Pulchre autem hic cum decem millibus, et ille cum viginti venire describitur. Amplior enim vitiorum nos impugnantium numerus est, quam virtutum pro nobis dimicantium. Nemo autem potest Deo servire, et mammonae (Matth. VI). Nec ponens quisquam manum suam super aratrum, et respiciens retro, aptus est regno Dei (Luc. IX).
CAPUT XVI. Cujus testimonii se colore tueantur, qui exui facultatibus suis nolunt. Hi ergo occasionem avaritiae pristinae sibimet intromittere quadam Scripturae sanctae auctoritate conantur: quam vitiosiore intellectu interpretantes, Apostoli, immo Domini sententiam corrumpere, atque ad suum desiderium gestiunt depravare; non suam vitam, vel intellectum Scripturarum sensui coaptantes, sed vim Scripturis pro desiderio suae libidinis inferentes: consentire eas suis opinionibus volunt, aiuntque scriptum esse: Beatius magis dare, quam accipere (Act. XX). Cujus interpretatione pravissima, enervatam Domini putant illam esse sententiam, qua dicitur: Si vis perfectus esse, vade, vende omnia quae habes, et da pauperibus, et habebis thesaurum in coelo, et veni, sequere me. Et arbitrantur hoc colore divitias suas se abjicere non debere: beatiores scilicet semetipsos pronuntiantes, si pristinis suffulti substantiis, aliis quoque de earum superabundantia largiantur: dumque erubescunt pro Christo gloriosam cum Apostolo suscipere nuditatem, nec opere manuum, nec monasterii parcimonia volunt esse contenti. Quibus superest, ut aut semetipsos circumvenire noverint, et nequaquam renuntiasse huic mundo, divitiis pristinis incubantes: aut si professionem monachi re atque opere cupiant experiri, dispersis atque abjectis omnibus, nihilque ex his quibus renuntiaverunt reservantes, cum Apostolo glorientur in fame et siti, in frigore et nuditate.
CAPUT XVII. De renuntiatione apostolorum et Ecclesiae primitivae. Quasi vero et ille similiter non potuerit facultatibus pristinis sustentari, qui se non ignobilem etiam in hujus mundi ordine fuisse testatur, cum se asserit a nativitate, civis Romani dignitate praelatum (Actor. XXII); si hoc esse ad perfectionem commodius judicavisset: et illi qui Jerosolymis cum essent possessores agrorum, vel domorum, vendentes omnia, et nihil sibi penitus ex his reservantes, afferebant pretia eorum, et ponebant ante pedes discipulorum (Actor. IV); non potuerint necessitatem corporis sui facultatibus propriis sustentare, si hoc perfectius fuisset ab apostolis judicatum, vel ipsi esse utilius probavissent? sed universas simul abjicientes substantias maluerunt labore proprio, vel collatione gentium sustentari. De quorum sumptu sanctus Apostolus ad Romanos scribens, suumque eis in hoc ministerium praedicans, ac subtiliter eos ad hanc collationem provocans, ait: Nunc autem proficiscor Jerusalem ministrare sanctis. Complacuit enim Macedoniae et Achaiae collationem aliquam facere in pauperes sanctorum, qui sunt Jerusalem: complacuit enim, et debitores sunt eorum (Rom. XV). Quoniam si spiritalium eorum participes factae sunt gentes, debent et in carnalibus ministrare eis. Ad Corinthios quoque horum sollicitudinem similiter gerens, monet eos ut ante adventum suum collationem, quam ad usus eorum mittere disponebat, sollicitius praepararent. De collectis autem quae fiunt in sanctis, sicut ordinavi Ecclesiis Galatiae, ita et vos facite. Unusquisque vestrum per unam sabbati thesaurizet apud semetipsum recondens quod ei bene placuerit, ut non cum venero, tunc collectae fiant. Cum autem venero, quos probaveritis per epistolas, hos transmittam perferre gratiam vestram in Jerusalem (I Cor. XVI). Et ut eos ad largiorem collationem provocaret, infert: Quod si dignum fuerit, ut et ego eam, mecum ibunt: id est, si talis fuerit oblatio vestra, quae mea quoque mereatur prosecutione deferri. Ad Galatas quoque cum praedicationis ministerium cum apostolis partiretur, hoc idem se depactum cum Jacobo, Petro et Joanne testatur: ut licet praedicationem susciperet gentium, pauperum tamen, qui erant Jerosolymis, nequaquam sollicitudinem curamque respueret, qui propter Christum universis rebus suis renuntiantes, spontaneam subierant egestatem (Galat. II). Et cum vidissent, inquit, gratiam Dei, quae data est mihi, Jacobus et Cephas et Joannes, qui videbantur columnae esse, dextras dederunt mihi, et Barnabae societatis, ut nos inter gentes praedicaremus, ipsi autem in circumcisione; tantum ut pauperum memores essemus. Quam rem omni sollicitudine se testatur implesse, dicens: Quod etiam sollicitus fui hoc ipsum facere. Qui igitur sunt beatiores, utrumnam hi qui nuper de numero gentium congregati, nec praevalentes evangelicam perfectionem conscendere, adhuc suis substantiis inhaerebant, in quibus magnus fructus ab Apostolo ducebatur (Actor. XV), si saltem ab idolorum cultu et fornicatione et suffocatis et sanguine revocati, fidem Christi cum suis facultatibus suscepissent: an illi qui Evangelicae satisfacientes sententiae, crucem Domini quotidie portantes (Matth. X), nihil sibi de propriis facultatibus superesse voluerunt? Cumque ipse beatus Apostolus vinculis et carceribus obligatus, seu vexatione itineris impeditus, et ob hoc consuetam victus substantiam parare, ut erat solitus, suis manibus non occurrens, a fratribus, qui de Macedonia venerant, supplementum suae necessitatis se asserit accepisse: nam quod mihi, inquiens, deerat, suppleverunt fratres, qui venerunt a Macedonia (II Cor. XII); et ad Philippenses ipse referens: Scitis enim et vos, Philippenses, quia in principio Evangelii, quando profectus sum a Macedonia, nulla Ecclesia mihi communicavit in ratione dati et accepti, nisi vos soli, quia et Thessalonicam et semel et bis in usum mihi misistis (Philip. IV): erunt secundum istorum sententiam quam mente tepida conceperunt, et isti beatiores Apostolo, quia de suis inveniuntur ei substantiis impertisse? Quod amens quilibet dicere non audebit.
CAPUT XVIII. Quod si apostolos imitari velimus, non debeamus nostris definitionibus vivere, sed illorum exempla sectari. Quamobrem si Evangelico praecepto volumus obedire, et Apostoli ac totius illius Ecclesiae primitivae, seu Patrum qui virtutibus ac perfectioni eorum nostris temporibus successerunt, imitatores existere; non nostris definitionibus acquiescamus, de hoc tepido ac miserabili statu perfectionem nobis Evangelicam pollicentes: sed illorum sectantes vestigia circum venire nosmetipsos minime studeamus; et ita monasterii disciplinam institutionemque pariter expetamus, ut in veritate renuntiemus huic mundo: nihil ex his quae contempsimus, infidelitate nos retrahente, servantes: quotidianum victum non recondita pecunia, sed opere proprio conquiramus.
CAPUT XIX. Sententia sancti Basilii episcopi adversus Syncleticum prolata. Fertur sententia S. Basilii Caesariensis episcopi ad quemdam prolata Syncleticum; tali, quo diximus, tepore torpentem, qui cum renuntiasse se diceret huic mundo, quaedam sibi de propriis facultatibus reservavit, nolens exercitio manuum suarum sustentari, et humilitatem veram nuditate et operis contritione, monasteriique subjectione conquirere: Et senatorem, inquit, perdidisti, et monachum non fecisti.
CAPUT XX. Quam ignominiosum sit a philargyria superari. Itaque si agonem spiritalem certare legitime cupimus, hunc quoque perniciosum hostem a nostris cordibus extrudamus. Quem quantum superare non magnae virtutis est, tantum ab eo vinci ignominiosum plenumque dedecoris. A potente enim elidi, licet sit in dejectione dolor, et gemitus in amissione victoriae: tamen quodam modo de adversarii robore victis nascitur consolatio. Sin vero et inimicus exilis, et genus colluctationis infirmum: ultra dejectionis dolorem confusio turpior, et ignominia detrimento gravior infertur.
CAPUT XXI. Quemadmodum superanda sit philargyria. De quo haec erit summa victoria triumphusque perpetuus: ut quemadmodum dicitur, nec minuto quidem nummo conscientia monachi polluatur. Impossibile namque est, eum, qui victus in exigua stipe concupiscentiae semel in corde suo radicem susceperit, non majoris desiderii protinus incendio conflagrari. Tamdiu namque miles Christi victor ac securus, cunctaque cupiditatis impugnatione erit externus, donec initia concupiscentiae hujus hic nequissimus spiritus in ejus corde non severit. Quapropter cum in cunctis generibus vitiorum generaliter serpentis caput oporteat servari, in hoc praecipue diligentius convenit praecaveri. Quod si fuerit intromissum, sua materia convalescens, ipsum sibimet vehementiora suscitabit incendia. Ideoque non solum pecuniarum est cavenda possessio, verum etiam voluntas ipsa ab animo penitus extrudenda. Non enim tam effectus philargyriae vitandus est, quam affectus ipsius radicitus amputandus. Nihil enim proderit pecunias non habere, si voluntas in nobis fuerit possidendi.
CAPUT XXII. Quod possit quis, etiam non habens pecunias, philargyrus judicari. Possibile namque etiam non habentem pecunias nequaquam philargyriae morbo carere, nihilque ei prodesse beneficium nuditatis, quia cupiditatis vitium resecare non valuit; paupertatis bono, non virtutis merito delectatus, et necessitatis onere non sine cordis languore contentus. Quemadmodum enim corpore non pollutos Evangelicus sermo pronuntiat corde moechatos (Matth. III); ita pecuniae quoque pondere minime sarcinatos, affectu ac mente cum philargyris condemnari possibile est. Occasio enim eis habendi defuit, non voluntas; quae semper apud Deum solet magis quam necessitas coronari. Itaque festinandum nobis est, ne in vanum laborum nostrorum emolumenta depereant. Miserabile namque est paupertatis ac nuditatis exitus tolerasse; fructus vero earum cassae voluntatis vitio perdidisse.
CAPUT XXIII. Exemplum de Juda. Vis nosse quam perniciose, quam noxie fomes iste, nisi fuerit diligenter excisus, ad ejus interitum, qui eum conceperit, fructificet, et omnigenis pullulet ramusculis vitiorum? Respice Judam apostolorum numero deputatum, quia noluit serpentis hujus caput lethale conterere, qualiter eum suo veneno peremerit et concupiscentiae laqueis irretitum ad quam abrupti praecipitii crimen impegerit, ut redemptorem mundi et humanae salutis auctorem triginta argenteis persuaserit vendere. Qui nequaquam esset ad tam scelestum proditionis facinus devolutus, si non philargyriae morbo fuisset infectus: nec Dominicae negationis [ Al. necationis] reus sacrilegus exstitisset, nisi prius solitus fuisset creditos sibi loculos compilare.
CAPUT XXIV. Quod philargyria, nisi nuditate, vinci non possit. Immane satis et evidens tyrannidis hujus exemplum, quae semel (ut diximus) animae captivatae nullam permittit honestatis regulam custodire, nec ulla quaestus adjectione satiari. Finis enim rabiei hujus non divitiis, sed nuditate conquiritur. Denique cum hic ipse ob hoc loculos dispensationi pauperum deputatos, suae potestati creditos accepisset, ut saltem pecuniarum abundantia satiatus concupiscentiae suae modum imponeret; in tantum copia earum in abundantiorem fomitem cupiditatis exarsit, ut jam non loculos clanculo compilare, sed ipsum Dominum venumdare maluerit. Universas enim divitiarum moles cupiditatis hujus rabies exsuperat.
CAPUT XXV. De exitu Ananiae, et Saphirae, et Judae, quem philargyria impellente subierunt. Denique princeps apostolorum his eruditus exemplis, sciens habentem quippiam cupiditatis frena non posse moderari, nec finem ejus in parva summa magnave consistere, sed in sola virtute nuditatis: Ananiam et Saphiram, quorum superius fecimus mentionem, quia sibi quippiam de sua facultate servaverant, morte mulctavit: ut interitum, quem ille ultro sibi pro reatu Dominicae proditionis intulerat, hi pro mendacio cupiditatis exciperent (Actor. V). Quanta in hoc quoque facinoris ac supplicii similitudo concurrit! Ibi namque philargyriam proditio, hic falsitas subsecuta est. Ibi veritas proditur, hic mendacii crimen admittitur. Licet enim operis eorum dissimilis videatur effectus, unus tamen finis in utroque concurrit. Ille namque refugiens paupertatem, resumere, quae abjecerat, concupivit; hi ne fierent pauperes, de substantia sua, quam aut apostolis offerre fideliter, aut totam dispergere fratribus debuerant, quiddam retinere tentaverunt. Et ideo utrobique sequitur mortis damnatio, quia utrumque crimen de philargyriae radicibus pullulavit. Itaque si in eos qui non alienas concupierunt substantias, sed propriis parcere tentaverunt, nec habuere desiderium acquirendi, sed reservandi tantummodo voluntatem, processit tam severa sententia: quid censendum de his qui numquam possessas pecunias cupiunt congregare, et nuditatem coram hominibus praeferentes, affectu concupiscentiae coram Deo divites comprobantur?
CAPUT XXVI. Quod philargyria lepram animae inferat spiritalem. Qui secundum similitudinem Giezi (IV Reg. V) spiritu ac mente leprosi esse noscuntur, qui mundi hujus caducas pecunias concupiscens immundae leprae contagione respersus est. Per quam nobis evidens reliquit exemplum, omnem animam cupiditatis labe pollutam spiritali vitiorum lepra respergi, immundamque apud Dominum perenni maledictione reputari.
CAPUT XXVII. Testimonia de Scripturis, quibus perfectionem desiderans edocetur non resumere quae renuntians abdicavit. Igitur si perfectionis desiderio dimittens omnia, secutus es Christum dicentem tibi (Matth. XIX): Vade, vende omnia quae habes, et da pauperibus, et habebis thesaurum in coelo, et veni, sequere me; quid missa super aratrum manu respicis retro, ut ejusdem Domini voce (Lucae IX et XVII) pronuntieris non esse aptus regno coelorum? Super tectum Evangelici culminis stabilitus, quid descendis tollere aliquid dedomo tua, ex his videlicet quae antea contempsisti? Constitutus in agro atque operatione virtutum, substantia mundi, qua te renuntians spoliasti, quid recurrens niteris revestiri? Si vero paupertate praeventus nihil quod dimitteres habuisti, multo minus acquirere debes quod antea non possedisti. Ob id enim ita Domini beneficio praeparatus es, ut expeditior ad eum nullis pecuniarum laqueis impeditus accurreres. Verumtamen nullus in hoc egens frangatur; nemo est enim, qui non habeat quod dimittat. Universis renuntiavit facultatibus mundi, quisquis affectum possidendi eas radicitus amputavit.
CAPUT XXVIII. Quod adversus philargyriam victoria non aliter possit nisi nuditate conquiri. Haec est igitur de philargyria perfecta victoria, ut parvissimae cujuslibet stipis in corde nostro residere non sinamus igniculum, certi quod restinguendi eum non habebimus ulterius facultatem, si quantulamcumque scintillae hujus in nobis materiam foverimus.
CAPUT XXIX. In quo monastica nuditas consistat. Quam virtutem non alias retinere valebimus illibatam, nisi in monasterio consistentes; secundum Apostolum, habentes victum et vestitum, his contenti fuerimus (II Tim. VI).
CAPUT XXX. Remedia contra morbum philargyriae. Damnationem ergo Ananiae et Saphirae (Actor. V) memoriter retinentes, horrescamus aliquid ex his reservare quae renuntiantes penitus abdicare devovimus. Giezi quoque (IV Reg. V) pertimescamus exemplum, qui ob philargyriae culpam aeternae [aeterno] supplicio leprae mulctatur; ex his quae nec ante possedimus, caveamus acquirere. Necnon etiam Judae, vel meritum, vel exitum formidantes, quidquam pecuniae resumere (quam semel a nobis abjecimus) tota virtute vitemus. Super haec omnia considerantes conditionem fragilis incertaeque naturae nostrae, caveamus ne dies Domini sicut fur in nocte superveniens, maculatam, vel uno obolo, nostram conscientiam deprehendat (I Thess. V); qui omnes fructus nostrae renuntiationis evacuans, illud quod in Evangelio diviti dictum est, ad nos quoque faciat voce Dominica dirigi: Stulte, hac nocte animam tuam repetunt a te; quae autem praeparasti, cujus erunt (Lucae XII)? Nihilque de crastino cogitantes, numquam nos de coenobii disciplina patiamur avelli.
CAPUT XXXI. Quod non possit quis philargyriam vincere, nisi in coenobio perseverans; et quemadmodum possit ibidem permanere. Quod sine dubio nequaquam permittimur implere, sed ne sub institutionis quidem regula permanere, nisi prius patientiae virtus, quae non aliunde quam de humilitatis fonte procedit, in nobis fuerit firma soliditate fundata. Illa namque nulli commotiones novit inferre, haec vero sibi illatas magnanimiter tolerare.
LIBER OCTAVUS. DE SPIRITU IRAE. CAPUT PRIMUM. Quarto quoque certamine est irae mortiferum virus de recessibus animae nostrae funditus eruendum. Hac enim in cordibus nostris insidente, et oculum mentis noxiis tenebris obcaecante, nec judicium rectae discretionis acquirere, nec honestae contemplationis intuitum, nec maturitatem consilii possidere, nec vitae participes, nec justitiae tenaces, sed ne spiritalis quidem ac veri luminis capaces poterimus existere, quia turbatus est, inquit, prae ira oculus meus (Psal. XXX). Nec sapientiae participes effici, tametsi sapientes omnium pronuntiari opinione videamur, quia ira in sinu insipientium requiescit (Eccles. VII). Sed ne vitam quidem immortalitatis consequi poterimus, quamvis prudentes videamur definitione hominum judicari, quia ira perdit etiam prudentes (Proverb. XV, sec. LXX). Nec justitiae moderamina perspicaci discretione cordis valebimus obtinere, licet perfecti sanctique cunctorum opinationibus aestimemur, quia ira viri justitiam Dei non operatur (Jacob. I). Ipsam quoque honestatis gravitatem, quae etiam viris saeculi hujus solet familiaris existere, nullo modo possidere poterimus, licet nobiles et honesti natalium praerogativa putemur, quia vir iracundus inhonestus est (Proverb. XI, sec. LXX). Consilii etiam maturitatem nullatenus valebimus obtinere, quamvis graves et summa scientia praediti videamur, quia vir iracundus agit sine consilio (Proverb. XIV, sec. LXX). Sed nec quieti esse a perturbationibus noxiis, nec poterimus carere peccatis, tametsi nequaquam nobis inquietudines ab aliis inferantur, quia vir animosus parit rixas, vir autem iracundus effodit peccata (Prov. XV et XXIX, sec. LXX).
CAPUT II. De his qui dicunt iram non esse noxiam, si delinquentibus irascamur, quia et ipse Deus irasci dicatur. Nonnullos audivimus hunc animae perniciosum morbum ita excusare tentantes, ut eum detestabiliore interpretatione Scripturarum extenuare gestirent, dicentes non esse noxium, si delinquentibus fratribus irascamur; siquidem, inquiunt, ipse Deus contra eos qui eum, vel scire nolunt, vel scientes contemnunt, furere atque irasci dicatur, ut ibi: Et iratus est furore Dominus in populum suum (Psalm. CV); vel cum orat Propheta, dicens: Domine, ne in furore tuo arguas me, neque in ira tua corripias me (Psalm. VI et XXXVII); non intelligentes quod dum hominibus occasionem pestiferi vitii volunt concedere, immensitati divinae ac fonti totius puritatis injuriam carnalis passionis admisceant.
CAPUT III. De his quae in Deo ex nostrae naturae consuetudine nominantur. Si enim haec cum dicuntur de Deo, carnali et pingui secundum litteram significatione percipienda sunt; ergo et dormit, cum dicitur, Exsurge, quare obdormis, Domine (Psal. XLIII)? De quo alibi dicitur, Ecce non dormitabit neque dormiet, qui custodit Israel (Psal. CII); et stat, ac sedet, cum dicit, Coelum mihi est sedes, terra autem scabellum pedum meorum (Isai. LXVI), qui metitur coelum palmo, et terram pugillo concludit (Isai. XL); et crapulatur a vino, cum dicitur, Et exsurrexit sicut dormiens Dominus potens crapulatus a vino (Psal. LXXVII), qui solus habet immortalitatem, et lucem habitat inaccessibilem (I Tim. VI); ut praetermittam ignorationem, et oblivionem, quae de ipso legimus in Scripturis sanctis frequenter inserta, deinde lineamenta membrorum, quae tamquam de homine figurali et composito describuntur, capillis scilicet, capite et naribus, oculis ac facie, manibus ac brachiis, digitis, utero pedibusque; quae omnia secundum vilem litterae sonum si voluerimus admittere, Deum lineamentis membrorum et corporea figura compositum, quod dictu quoque nefas est, quodque absit a nobis, necesse est aestimari.
CAPUT IV. Qualiter de affectibus membrisque humanis quae immutabili et incorporeo Deo ascribi legimus, sentiendum sit. Itaque ut haec secundum litteram non absque nefando sacrilegio possunt intelligi super eo qui invisibilis, ineffabilis, incomprehensibilis, inaestimabilis, simplex et incompositus sanctarum Scripturarum auctoritate definitur; ita ne furoris quidem et irae perturbatio illi indemutabili naturae sine ingenti blasphemia poterit coaptari. Nam hujusmodi significatione membrorum divinas efficientias Dei et immensas operationes ejus sentire debemus, quae nobis nisi per haec usitata vocabula membrorum nequeunt intimari: ut puta, significatione oris, collocutiones ejus, quae in arcanos animae sensus solent clementer infundi; vel quod in Patribus nostris atque prophetis idem locutus sit agnoscamus; in oculis immensitatem perspicaciae, qua universa perlustrat ac perspicit, et quod nihil eum ex his quae ex nobis geruntur, gerendave sunt, seu cogitantur, lateat, scire possimus; manuum nuncupatione providentiam et operationem, qua omnium ipse sit creator et conditor, sentiamus; brachium quoque virtutis et gubernationis ejus insignia qua cuncta sustentat, moderatur ac regit. Et ut de caeteris taceam, canities capitis quid aliud quam longaevitatem deitatis et antiquitatem significat? qua sine ullo principio est, et ante omnia tempora et creaturas excedit universas. Ita igitur et de ira Dei vel furore, cum legimus, non ἀνθρωποπαθῶς, id est, secundum humilitatem humanae perturbationis, sed digne Deo, qui ab omni perturbatione alienus est, sentire debemus; scilicet quo per haec eum judicem et ultorem omnium quae inique geruntur in hoc mundo possimus advertere, et retributorem terribilem actuum nostrorum his verborum significationibus formidantes, contra illius voluntatem timeamus quidquam admittere. Illos etenim timere consuevit humana natura, quos indignari novit et veretur offendere; ut in nonnullis aequissimis judicibus solet ab his qui aliquo reatu suae conscientiae remordentur, ira ultrix timeri: non scilicet quod haec in animis eorum qui juste judicaturi sunt perturbatio consistat, sed quod ita metuentibus ille sentiatur affectus qui pro exsecutione legum et examinatione justitiae et aequilibratione procedit. Quae tamen quantalibet animi fuerit mansuetudine ac lenitate prolata, ab his qui pro suo merito poena plectendi sunt, furor gravis et ira saevissima judicatur. Longum est, nec praesentis operis, si voluerimus omnia quae de Deo humana significatione figuraliter in Scripturis dicta sunt, explanare. Haec ad praesentem necessitatem, quae contra furoris vitium pertinebant, dixisse sufficiat, ut nullus exinde sibimet occasionem morbi mortisque perpetuae per ignorantiam trahat unde sanctitas et immortalitas vitae salutisque remedia conquiruntur.
CAPUT V. Cujus placiditatis monachum esse conveniat. Itaque monachus ad perfectionem tendens, et agonem spiritalem legitime cupiens decertare, ab omni irae furorisque vitio alienus existat, et audiat quid sibi Vas electionis praecipiat: Omnis, inquit, ira, et indignatio, et clamor, et blasphemia tollatur a vobis cum omni malitia (Ephes. IV). Cum dicit, omnis ira tollatur a vobis, nullam penitus velut necessariam et utilem nobis excepit. Delinquentemque fratrem, si necesse est, ita curare festinet, ut dum medelam leviori forsitan febricula laboranti procurat inferre, non semetipsum iratus deteriori morbo caecitatis involvat. Oportet namque illum, qui alterius vulneri mederi cupit, omni languoris morbo alienum sanumque subsistere, ne illud evangelicum dicatur ei: Medice, prius cura teipsum; ac videns festucam in oculo fratris sui, trabem in oculo suo non videat; vel quomodo videbit ejicere festucam de oculo fratris sui, qui trabem furoris gestat in oculo suo (Luc. IV; Matth. VII)?
CAPUT VI. De injusta iracundiae commotione, vel justa. Qualibet ex causa iracundiae motus effervescens excaecat oculos cordis, et acumini visus exitialem validioris morbi ingerens trabem, solem justitiae non sinit intueri. Nihil interest, utrum aurea lamina, plumbeave, seu cujuslibet metalli, oculorum obtutibus imponatur; differentiam caecitatis non facit pretiositas metallorum. Habemus sane irae ministerium satis commode nobis insertum, ad quod solum eam recipere utile nobis est ac salubre, cum contra lascivientes cordis nostri motus indignantes infremimus, et ea quae agere confundimur coram hominibus, vel proloqui, in latebras ascendisse nostri pectoris indignamur; angelorum scilicet ac Dei ipsius praesentiam ubique et omnia penetrantis, oculumque ejus tota formidine tremiscentes, quem nequaquam possunt conscientiae nostrae latere secreta.
CAPUT VII. In quo tantummodo nobis ira sit necessaria, vel quibus beati David exemplis ira salubriter assumatur. Vel certe cum contra hanc ipsam iram, cur nobis adversus fratrem irrepserit, commovemur, et irati lethales instigationes ejus extrudimus, nec in abditis pectoris nostri noxias eam latebras habere permittimus. Taliter nos irasci etiam ille propheta docet, qui in tantum hanc e suis abegerat sensibus, ut ne inimicis quidem propriis, et quidem a Deo sibi traditis, maluerit reddere talionem: Irascimini, inquiens, et nolite peccare (Psalm. XIV). Ille enim cum aquam de cisterna Bethleemitica concupisset, eamque a viris fortibus per medias hostium catervas suscepisset, allatam protinus effudit in terram; et ita voluptuosam concupiscentiae passionem iratus exstinguens libavit eam Domino, et cupiditatis suae desiderium non explevit, dicens: Propitius sit mihi Dominus ne faciam hoc; num sanguinem hominum istorum, qui profecti sunt, et animarum periculum bibam (II Reg. XXIII)? Vel cum Semei in regem David, audiente eo, lapides et maledicta coram omnibus irrogaret, velletque Abisai filius Sarviae princeps militum, convicii regalis ultionem truncatione capitis ejus explere; beatus David adversus diram suggestionem ejus indignatione pia commotus, humilitatis modum et patientiae rigorem inconcussa lenitate servavit, dicens: Quid mihi et vobis, filii Sarviae? Dimitte eum, ut maledicat. Dominus enim praecepit ei ut malediceret David. Et quis est, qui audeat dicere, quare sic fecerit? Ecce filius meus, qui egressus est de utero meo, quaerit animam meam, quanto magis hic filius Jemini! Dimitte eum, ut maledicat juxta praeceptum Domini, si forte respiciat Dominus afflictionem meam, et reddat mihi bonum pro maledictione hac hodierna (II Reg. XIX).
CAPUT VIII. De ira adversus nosmetipsos suscipienda. Jubemur itaque irasci salubriter, sed nobismetipsis, ac suggestionibus accedentibus pravis; et non peccare, ad effectum scilicet eas noxium perducentes. Denique hunc eumdem sensum evidentius explanat versiculus sequens: Quae dicitis in cordibus vestris, in cubilibus vestris compungimini; id est, quaecumque in cordibus vestris, ingruentibus repentinis ac lubricis instigationibus, cogitatis, consilii moderatione omnem strepitum et perturbationem furoris amoventes, velut in cubili quietis positi, compunctione saluberrima emendate, atque corrigite. Denique beatus Apostolus usus hujus versiculi testimonio, cum dixisset: Irascimini et nolite peccare; subjunxit: Sol non occidat super iracundiam vestram, neque detis locum diabolo (Ephes. IV). Si noxium est super iracundiam nostram occidere solem justitiae, et irati confestim locum diabolo damus in corde nostro; quomodo superius praecipit ut irascamur, dicens: Irascimini et nolite peccare? Nonne evidenter hoc dicit: Irascimini vitiis et furori vestro, ne conniventibus vobis sol justitiae Christus incipiat propter iracundiam vestram mentibus obscuratis occidere, et discedente illo locum diabolo in vestris cordibus praebeatis
CAPUT IX. De quo sole dicatur, ut non occidat super iracundiam vestram. De quo sole per prophetam Deus evidenter commemorat, ita dicens: Timentibus autem nomen meum orietur sol justitiae, et sanitas in pennis ejus (Malach. IV). Qui rursus peccatoribus et pseudoprophetis, illisque qui irascuntur, occidere dicitur in medio die, dicente propheta: Occidit eis sol in meridie (Amos VIII). Vel certe secundum tropicum sensum mens, id est, νοῦς sive ratio, quae pro eo quod omnes cordis cogitationes discretionesque perlustret, sol merito nuncupatur, irae vitio non exstinguatur; ne eadem occidente, perturbationum tenebrae cum auctore suo diabolo universum nostri cordis occupent sensum, et tenebris irae possessi, velut in nocte caeca, quid nos oporteat agere, ignoremus. Tali sensu hunc Apostoli locum institutis seniorum traditum nobis, quia necesse fuit quemadmodum de ira sentirent, licet longiore sermone, protulimus, qui eam nec ad momentum quidem cor nostrum penetrare permittunt, illud Evangelii omnimodis observantes: Qui irascitur fratri suo, reus erit judicio (Matth. V). Caeterum si usque ad occasum solis licitum sit irasci, ante perturbationes noxiae poterunt furoris satietatem et ultricis irae commotionem explere, quam iste sol ad locum sui vergat occasus.
CAPUT X. De his quorum iracundiae ne occasus quidem solis istius modum ponit. Quid vero dicam de his (quod quidem dicere sine mea confusione non possum) quorum implacabilitati nec hic quidem sol occidens terminum ponit; sed per dies eam plurimos protelantes, atque adversus eos in quos commoti fuerint rancorem animi reservantes, negant quidem se verbis irasci, sed reipsa et opere indignari gravissime comprobantur? Nam neque eos congruo sermone compellant, nec affabilitate eis solita colloquuntur; et in eo se minime delinquere putant, quod vindictam suae commotionis non expetant; quam tamen quia proferre palam et exercere, aut non audent, aut certe non possunt, in suam perniciem virus iracundiae retorquentes, concoquunt eam in corde taciti, ac silentes in semetipsis consumunt, amaritudinem tristitiae non virtute animi protinus expellentes, sed digerentes processu dierum, et utcumque pro tempore mitigantes.
CAPUT XI. Qui iram suam dissimulant, aut tegunt, non secus peccant quam si eam proderent. Quasi vero non hic finis unicuique vindictae sit, et abunde quis furori proprio vel tristitiae satisfecerit, si id quod praevalet, ira instigante, compleverit: quod hi quoque facere noscuntur qui motus suos, non appetitu placiditatis, sed inopia cohibent ultionis: nihil enim inferre amplius his quibus irati sunt, possunt, nisi cum eis affabilitate solita minime colloquantur; aut quasi in effectu operis solummodo sit iracundia moderanda, et non potius ab arcanis nostri pectoris eruenda, ne tenebris illius obscurati, nec consilii salubris, nec scientiae lumen admittere, sed ne templum Spiritus sancti, habitante in nobis spiritu iracundiae, nequaquam valeamus existere: cohibitus enim in corde furor astantes quidem homines non offendit, sed aeque Spiritus sancti splendidissimum jubar, ac si prolatus, excludit.
CAPUT XII Quod ne momentaneam quidem iram liceat retinere. Aut quemadmodum vel ad momentum vult eam Dominus retentari, qui nec sacrificia quidem spiritalia orationum nostrarum permittit offerri: si vel alium contra nos aliquid rancoris habere cognoscimus; dicens: Si ergo offers munus tuum ad altare, et ibi recordatus fueris, quod frater tuus habet aliquid adversum te, relinque ibi munus tuum ad altare, et vade prius reconciliari fratri tuo; et sic veniens offer munus tuum (Matth. V). Quomodo ergo, non dicam usque in dies plures, sed vel usque ad occasum solis istius, permittimur contra fratrem retinere tristitiam; qui ne illo [ Al. ullo] quidem aliquid habente adversum nos, orationes nostras Deo offerre concedimur? quibus praecipitur ab Apostolo: Sine intermissione orate (I Thess. V); et, In omni loco levantes puras manus sine ira et disceptatione (I Tim. II). Superest igitur, ut aut numquam oremus, hujuscemodi virus retinentes in cordibus nostris, et apostolico huic praecepto, sive evangelico, quo indesinenter et ubique jubemur orare, simus obnoxii; aut si nosmetipsos circumvenientes precem fundere contra ejus interdictum praesumimus, non orationem Domino, sed rebellionis spiritu contumaciam nos eidem noverimus offerre.
CAPUT XIII. De reconciliatione fraterna. Et quia plerumque seu laesos fratres et contristatos contemnimus, vel certe non vitio nostro dicentes eos offensos, despicimus: animarum medicus et occultorum conscius, occasiones iracundiae volens radicitus a cordibus nostris evellere, non solum si laesi fuerimus, jubet nos remittere, et reconciliari fratribus nostris, nullamque adversus eos injuriae seu laesionis memoriam retinere; sed etiam si illos adversum nos seu juste, seu injuste habere aliquid noverimus, similiter praecepit, ut munus nostrum relinquentes, id est, compescentes orationes nostras, ad eorum prius satisfactionem tendere festinemus: et ita fratris curatione praemissa orationum nostrarum munera illibata deferre. Non enim ita nostris obsequiis communis omnium Dominus delectatur, ut quod in uno acquirit, perdat in altero, dominante tristitia. In cujuslibet namque dispendio unum patitur detrimentum, qui eodem modo omnium famulorum suorum salutem desiderat et exspectat. Et idcirco aeque, habente aliquid adversum nos fratre, inefficax erit oratio nostra, ac si nos adversum eum tumenti spiritu indignationis amaritudinem reservemus.
CAPUT XIV. Quod vetus quoque lex iram non tantum de effectu, sed etiam de cogitatione convellat. Sed quid diutius praeceptis evangelicis atque apostolicis immoramur, cum etiam vetus lex, quae aliquid habere remissionis videtur, haec eadem praecaveat dicens: Ne oderis fratrem tuum in corde tuo (Levit. XIX); et iterum: Non eris memor injuriae civium tuorum (Ibid.); et rursum: Itinera eorum, qui memoriam retinent malefacti, in mortem (Ibid.)? Vides et ibi nequitiam non in opere tantum, sed etiam in arcanis cogitationibus resecari; cum de corde odium, et injuriae non solum retributio, sed etiam ipsa memoria radicitus jubetur evelli.
CAPUT XV. Notat eos qui impatientiae suae causas in alios conjiciunt. Interdum superbia vel impatientia superati, cum inconditos mores nostros, atque inordinatos volumus emendare, solitudinem nos desiderare conquerimur, tamquam ibi, nullis nos concitantibus, illico virtutem patientiae reperturi: excusantes negligentiam nostram, causasque commotionis non nostra dicentes impatientia, sed fratrum vitio generari. Dumque in alios erroris nostri vertimus causas, numquam ad patientiae ac perfectionis calcem valebimus pervenire.
CAPUT XVI Quod tranquillitas cordis nostri non in alterius arbitrio, sed in nostra debeat ditione consistere. Summa igitur emendationis ac tranquillitatis nostrae, non est in alterius arbitrio collocanda; quod nequaquam nostrae subjaceat potestati: sed in nostra potius conditione consistat. Itaque ut non irascamur, non debet ex alterius perfectione, sed ex nostra virtute descendere, quae non aliena patientia, sed propria longanimitate conquiritur.
CAPUT XVII. Quo studio eremum debeamus expetere. Porro eremum perfectos, omnique vitio purgatos oportet expetere, et excoctis ad purum in congregatione fratrum vitiis, non pusillanimitatis profugio, sed divinae contemplationis obtentu, et desiderio intuitus sublimioris intrare, qui non nisi in solitudine a perfectis solummodo poterit apprehendi. Quaecumque enim vitia incurata in eremum detulerimus, operta in nobis, non abolita sentientur. Solitudo namque, sicut novit, emendatis moribus, contemplationem purissimam reserare, et intuitu sincerissimo spiritalium sacramentorum scientiam revelare: ita eorum, qui minus emendati sunt, vitia, non solum servare, verum etiam exaggerare consuevit. Tamdiuque sibi patiens quis videtur et humilis, donec nullius hominis commisceatur consortio: ad naturam pristinam mox reversurus, cum interpellaverit cujuslibet commotionis occasio: emergunt quippe ex eo confestim vitia, quae latebant, et velut equi infrenes certatim e suis repagulis otio longiore nutriti acrius ad perniciem aurigae proprii, ferociusque prorumpunt. Magis enim, exercitio usuque humano cessante, efferantur in nobis vitia, nisi fuerint ante purgata. Ipsamque umbram patientiae, quam possidere imaginarie permixti fratribus saltem pro eorum reverentia et nota publica videbamur, desidia securitatis amittimus.
CAPUT XVIII. Impatientes atque iracundos esse frequenter etiam illos qui ab hominibus non provocantur. Quasi vero universa virulenta serpentium genera, vel ferarum, cum in solitudine suisque cubilibus immorantur, non innoxia perseverent, nec tamen ex eo pronuntiari possint innoxia, quia nulli noceant. Hoc enim eis non affectus bonitatis, sed necessitas solitudinis confert: Quae cum laedendi nacta fuerint copiam, in semetipsis reconditum virus et animae feritatem protinus egerunt atque demonstrant. Ideoque perfectionem quaerentibus non sufficit contra hominem non irasci. Meminimus enim (vide Collat. 19, c. 6, 10 et seq.) in solitudine commorantibus nobis, contra calamum, cum aut grossitudo ejus, aut exilitas displiceret: contrave scalpellum, cum incidenda hebeti acie segniter exsecaret; contraque silicem, si forte ex ea festinantibus nobis ad lectionem tardius scintilla ignis emicuerit, ita indignationis irrepsisse motum, ut non alias perturbationem mentis, quam vel contra insensibiles materias, vel certe adversus diabolum maledictione prolata, digerere atque evaporare possemus. Quamobrem ad perfectionis dumtaxat rationem non satis proderit abesse homines, in quos ira moveatur: cum si patientia prius non fuerit acquisita, etiam erga res mutas speciesque minutas exerceri similiter iracundiae possit affectus, qui residens in corde nostro, nec jugem nos possidere tranquillitatis statum, nec residuis vitiis carere permittet; nisi forte in eo putemus commotionibus nostris lucrum aliquod, vel remedium comparari, quod maledictionibus vel iracundiae nostrae, minime res inanimatae mutaeque respondeant, et intemperantiam cordis nostri ad majorem nequaquam provocent exardescere furoris insaniam.
CAPUT XIX. De amputanda ira secundum Evangelium. Quapropter si illam summam divini praemii cupimus adipisci, de quo dicitur: Beati mundo corde, quoniam ipsi Deum videbunt (Matth. V): non solum e nostris actibus haec amputanda est, sed etiam de internis animae radicitus exstirpanda. Non enim valde proderit iracundiae cohibitus furor in verbo, nec in effectum prolatus, si illum arcanis pectoris nostri Deus, quem secreta non latent cordium, inesse perspexerit. Radices enim vitiorum potius exscindi praecipit Evangelicus sermo, quam fructus; qui proculdubio evulsis fomitibus nequaquam ulterius pullulabunt: atque ita mens poterit jugiter in omni patientia et sanctitate durare, cum haec non de superficie operationis et actuum, sed de cogitationum fuerint evulsa penetralibus. Et ideo ne homicidium perpetretur, ira, odiumque succiditur, sine quibus homicidii crimen nullo modo valebit admitti. Qui irascitur enim fratri suo, reus erit judicio: et qui odit fratrem suum, homicida est (Matth., V, I Joan. III); in eo scilicet quod eum corde cupiat interire, cujus cruorem propria manu, vel telo apud homines minime fudisse cognoscitur, affectu irae homicida pronuntiatur a Domino: qui non solum pro operationis effectu, sed etiam pro voluntatis ac voti desiderio, unicuique aut praemium reddet, aut poenam, secundum illud quod ipse loquitur per prophetam: Ego autem opera eorum et cogitationes eorum venio ut congregem cum omnibus gentibus et linguis (Isa. LXVI). Et Apostolus: Inter se invicem cogitationibus accusantibus, aut etiam defendentibus, in die qua judicabit Deus occulta hominum (Rom. II).
CAPUT XX. In eo quod in Evangelio scriptum est, qui irascitur fratri suo, etc., utrum recipiendum sit, quod adjectum est, SINE CAUSA. Sciendum tamen in eo, quod in quibusdam exemplaribus invenitur, qui irascitur fratri suo sine causa, reus erit judicio, superfluum esse, sine causa, et adjectum esse ab his qui amputandam iram pro justis causis minime putaverunt, cum utique nullus quamlibet absque ratione commotus, sine causa dicat se irasci. Quamobrem apparet ab eis adjectum qui propositum non intellexerunt Scripturae volentis fomitem iracundiae omnimodis amputare, nullamque indignationis occasionem penitus reservare; ne dum jubemur irasci cum causa, etiam sine causa irascendi nobis intromittatur occasio. Finis enim patientiae non in irascendo juste, sed penitus non irascendo consistit Licet a quibusdam hoc ipsum quod dicitur sine causa, ita interpretari sciam, quod scilicet sine causa irascatur is cui expetere ultionem irato non liceat. Melius tamen est ita tenere, ut et novella exemplaria multa et antiqua omnia inveniuntur esse perscripta.
CAPUT XXI Remedia quibus iram de cordibus nostris eradicare possimus. Quapropter athletam Christi legitime decertantem, iracundiae motus radicitus oportet evellere. Cujus morbi haec erit medicina perfecta, ut primitus credamus nullo modo sive justis, sive injustis ex causis licere nobis irasci: scientes nos discretionis lumen, rectique consilii firmitatem, ipsam quoque honestatem, et justitiae moderamina protinus amissuros, si principale cordis nostri lumen ejus fuerit tenebris obscuratum: tum deinde puritatem mentis nostrae mox perturbandam, templumque eam sancti Spiritus effici omnino non posse iracundiae in nobis spiritu commorante. Postremo, ut cogitemus, nequaquam licere nobis orare, nec iratos fundere preces ad Deum. Et prae omnibus incertum statum conditionis humanae prae oculis habentes, quotidie nos credamus e corpore migraturos, nihilque nobis continentia castitatis, nihil abrenuntiatione omnium facultatum, nihil divitiarum contemptu, nihil jejuniorum vigiliarumque laboribus conferendum, quibus propter iracundiam solam et odium ab universitatis judice supplicia promittuntur aeterna.
LIBER NONUS. DE SPIRITU TRISTITIAE. CAPUT PRIMUM. Quinto nobis certamine edacis tristitiae stimuli retundendi sunt. Quae si passim per singulos incursus et incertos ac varios casus obtinendi animum nostrum habuerit facultatem, ab omni nos per momenta singula separat divinae contemplationis intuitu, ipsamque mentem ab universo puritatis statu dejectam funditus labefactat ac deprimit. Non orationes eam explere cum solita cordis alacritate permittit, non sacrarum lectionum sinit remediis incubare, tranquillum quoque ac mitem fratribus esse non patitur, et ad cuncta operationum vel religionis officia impatientem et asperum reddit; omnique perdito salubri consilio, et cordis constantia perturbata, velut amentem facit et ebrium sensum frangitque et obruit desperatione poenali. CAPUT II. Qua cautione morbus tristitiae sit curandus. Quamobrem non minore prospectu, si spiritalis agonis certamina legitime cupimus desudare, hic quoque nobis curandus est morbus. Sicut enim tinea vestimento et vermis ligno, ita tristitia viri nocet cordi. Satis evidenter ac proprie vim noxii hujus ac perniciosissimi vitii, Spiritus divinus expressit (Proverb. XXV).
CAPUT III. Quam comparationem habeat anima quae tristitiae morsibus devoratur. Vestimentum namque tinearum esu attactum, nullius pretii vel honesti usus poterit ulterius habere commercium; itidemque lignum vermibus exaratum, non jam ad ornatum vel mediocris aedificii, sed ad combustionem ignis merebitur deputari. Ita igitur et anima quae edacissimis tristitiae morsibus devoratur, inutilis erit vel vestimento illi pontificali, quod unguentum Spiritus sancti de coelo descendens, prius in barbam Aaron, deinde in oram suam solere suscipere, sancti David vaticinio perhibetur, secundum illud: Sicut unguentum in capite, quod descendit in barbam Aaron, quod descendit in oram vestimenti ejus (Psalm. CXXXII); sed nec ad structuram templi illius spiritalis atque ornatum poterit pertinere, cujus Paulus architectus sapiens posuit fundamenta, dicens: Vos estis templum Dei, et spiritus Dei habitat in vobis (I Cor. III); cujus qualia sint ligna, sponsa describit in Cantico canticorum: Trabes, inquiens, nostrae cupressus, tigna domorum nostrarum cedri (Cant. I). Et idcirco hujuscemodi ad templum Dei lignorum genera eliguntur, quae sunt et bonae fragrantiae, et imputribilia, quaeque nec corruptelae vetustatis nec esui vermium valeant subjacere.
CAPUT IV. Unde vel quibus modis tristitia gignatur. Nonnumquam tamen irae praecedentis vitio subsequi, seu concupiscentiae lucrive cujusdam minus indepti generari solet, cum se harum rerum quadam spe mente concepta quis viderit excidisse. Interdum vero etiam nullis existentibus causis, quibus ad hanc labem corruere provocemur, inimici subtilis instinctu, tanto repente moerore deprimimur, ut ne charorum quidem ac necessariorum nostrorum adventum solita suscipere affabilitate possimus, et quidquid ab eis competenti fuerit confabulatione prolatum, importunum nobis ac superfluum judicetur, nullaque a nobis reddatur eis grata responsio, universos cordis nostri recessus felle amaritudinis occupante.
CAPUT V. Quod non aliorum, sed nostro, vitio commotiones excitentur in nobis. Unde manifestissime comprobatur, non semper nobis aliorum vitio commotionum stimulos excitari; sed potius nostro, qui reconditas in nobismetipsis habemus offensionum causas ac seminaria vitiorum; quae, cum mentem nostram tentationum imber alluerit, in germina confestim fructusque prorumpunt.
CAPUT VI. Quod nullus repentino lapsu corruat, sed paulatim, per longam injuriam recidens, pereat. Numquam enim quis alterius vitio lacessitus peccare compellitur, si repositam materiem delictorum in suo corde non habeat. Nec tunc subito quispiam deceptus esse credendus est, cum conspecta mulieris forma in barathrum concupiscentiae turpis inciderit, sed potius occultos ac latentes medullitus morbos occasione visus in superficiem tunc fuisse productos.
CAPUT VII. Quod non sint fratrum deserenda consortia, ut perfectio conquiratur, sed patientia jugiter excolenda. Ideoque creator omnium Deus opificii sui curationem prae omnibus noscens, et quia non in aliis, sed in nobismetipsis offensionum radices causaeque consisterent, non deserenda praecepit fratrum consortia, nec vitari eos quos laesos a nobis, vel a quibus nos arbitramur offensos, sed deliniri jubet, sciens perfectionem cordis non tam separatione hominum quam patientiae virtute conquiri. Quae firme possessa, sicut potest nos etiam cum his qui oderunt pacem, pacificos conservare; ita si parata non fuerit, ab his quoque qui perfecti ac meliores nobis sunt, facit jugiter dissidere; occasiones enim commotionum, ob quas eos quibus jungimur deserere festinamus, in conversatione humana deesse non poterunt, et idcirco tristitiae causas, ob quas a prioribus separamur, non evadimus, sed mutamus.
CAPUT VIII. Quod si mores nostros emendatos habuerimus, possit nobis cum omnibus convenire. Procurandum itaque nobis est, ut nostra potius emendare vitia et mores corrigere festinemus. Quae proculdubio si fuerint emendata, non dicam cum hominibus, sed etiam cum feris et belluis facillime nobis conveniet, secundum illud quod in libro beati Job dicitur: Bestiae enim terrae pacatae erunt tibi (Job. V): extrinsecus quippe venientia non verebimur offendicula, nec ulla poterunt scandala nobis deforis inferri, si in nobismetipsis intus radices eorum receptae insertaeque non fuerint: Pax enim multa diligentibus legem tuam, Domine, et non est illis scandalum (Psal. CXVIII).
CAPUT IX. De alio genere tristitiae, quod desperationem salutis importat. Est etiam aliud detestabilius tristitiae genus, quod non correctionem vitae, nec emendationem vitiorum, sed perniciosissimam desperationem animae injicit delinquenti. Quod nec Cain fecit post fratricidium poenitere, nec Judam post traditionem ad satisfactionis remedia festinare, sed ad suspendium laquei sua desperatione pertraxit.
CAPUT X. In quo tantummodo sit nobis tristitia utilis. Ideoque utilis nobis una re tantum tristitia judicanda est, cum hanc vel poenitudine delictorum, vel desiderio perfectionis accensi, vel futurae beatitudinis contemplatione concipimus. De qua et beatus Apostolus: Quae secundum Deum est, inquit, tristitia, poenitentiam ad salutem stabilem operatur; saeculi autem tristitia mortem operatur (II Cor. VII).
CAPUT XI. Quemadmodum discernatur quae sit utilis ac secundum Deum tristitia, et quae diabolica atque mortifera. Sed illa tristitia quae poenitentiam ad salutem stabilem operatur, obediens est, affabilis, humilis, mansueta, suavis, ac patiens, utpote ex Dei charitate descendens, et ad omnem dolorem corporis ac spiritus contritionem infatigabiliter semetipsam desiderio perfectionis extendens, et quodammodo laeta ac spe profectus sui vegetata, cunctam affabilitatis et longanimitatis retinet suavitatem, habens in semetipsa omnes fructus Spiritus sancti, quos enumerat idem Apostolus: Fructus autem Spiritus est charitas, gaudium, pax, longanimitas, bonitas, benignitas, fides, mansuetudo, continentia (Galat. VII). Haec vero asperrima, impatiens, dura, plena rancore et moerore infructuoso, ac desperatione poenali, eum quem complexa fuerit ab industria ac salutari dolore frangens ac revocans, utpote irrationabilis et intercipiens non solum orationum efficaciam, verum etiam universos, quos praediximus, fructus spiritales evacuans, quos novit illa conferre.
CAPUT XII. Quod absque illa salutari tristitia, quae tribus modis generatur, omnis tristitia tamquam noxia repellenda sit. Quapropter absque illa quae vel pro salutari poenitentia, vel pro studio perfectionis, vel pro desiderio suscipitur futurorum, omnis tristitia tamquam saeculi, et quae mortem inferat, aequaliter repellenda est, ac sicut fornicationis spiritus, vel philargyriae, vel irae, de nostris cordibus penitus extrudenda.
CAPUT XIII. Remedia quibus tristitiam de cordibus nostris exterminare possimus. Hanc ergo perniciosissimam passionem ita de nobis expellere poterimus, ut mentem nostram spiritali meditatione jugiter occupatam futura spe et contemplatione repromissae beatitudinis erigamus. Hoc enim modo universa tristitiarum genera, sive, quae ex praecedenti ira descendunt, sive quae amissione lucri, vel detrimenti illatione nobis adveniunt, sive de irrogata generantur injuria, sive quae de irrationabili mentis confusione procedunt, seu quae lethalem desperationem nobis inducunt, valebimus superare, cum aeternarum rerum ac futurarum intuitu semper laeti, atque immobiles perdurantes, nec casibus dejecti praesentibus, nec prosperis fuerimus elati, utraque velut caduca et mox transeuntia contemplantes.
LIBER DECIMUS. DE SPIRITU ACEDIAE. CAPUT PRIMUM. Sextum nobis certamen est, quod Graeci ἀκηδίαν vocant, quam nos taedium sive anxietatem cordis possumus nuncupare. Affinis haec tristitiae est, et vagis maxime ac solitariis magis experta, et in eremo commorantibus infestior hostis ac frequens, maxime circa horam sextam monachum inquietans, ut quaedam febris ingruens tempore praestituto, ardentissimos aestus accensionum [ Al. accessionum] suarum solitis ac statutis horis animae inferens aegrotanti. Denique nonnulli senum hunc esse pronuntiant meridianem daemonem, qui in psalmo nonagesimo nuncupatur. CAPUT II. Quomodo acedia serpat in corde monachi, quaeve inferat menti dispendia. Qui cum miserabilem obsederit mentem, horrorem loci, fastidium cellae, fratrum quoque, qui cum eo vel eminus commorantur, tamquam negligentium ac minus spiritalium, aspernationem gignit atque contemptum. Ad omne quoque opus quod intra septa sui cubilis est, facit desidem et inertem. Non eum in cella residere, nec operam sinit impendere lectioni, nihilque se proficere tanto tempore in eadem commorantem crebrius ingemiscit, nec habere se fructum aliquem spiritalem, donec fuerit illi consortio copulatus, conqueritur atque suspirat, et ab omni se dolet spiritali quaestu inanem, in locoque vacuum consistere, utpote qui cum posset etiam alios regere ac prodesse plurimis, nullum aedificaverit, nec quemquam institutione sua doctrinaque lucratus sit. Absentia longeque posita magnificat monasteria, loca etiam illa magis ad profectum utilia et saluti congruentiora describit; consortia quoque ibidem fratrum suavia et plena spirituali conversatione depingit; econtra universa quae habentur in manibus aspera, et non solum aedificationem nullam esse in fratribus qui morantur in loco, sed ne ipsum quidem victum corporis absque ingenti labore conquiri. Postremo non posse se salutari putat in eo loco durantem, nisi relicta cella, cum qua sibi, si adhuc in ea fuerit remoratus, pereundum erit, exinde semetipsum quantocius asportaverit. Deinde lassitudinem corporis cibique esuriem, quinta sextaque hora tantam suscitat, ut velut longo itinere gravissimoque labore confectus sibimet lassusque videatur, aut quasi refectionem cibi biduano jejunio triduanoque distulerit. Tum praeterea huc illucque anxius circumspectat, et nec fratrem sibi quempiam adventare suspirat, saepiusque egreditur et ingreditur cellam ac solem velut ad occasum tardius properantem crebrius intuetur: et ita quadam irrationabili mentis confusione, velut terra suppletur caligine, omnique actu spiritali redditur otiosus ac vacuus, ut nulla re alia tantae oppugnationis remedium, quam visitatione fratris cujuspiam, seu somni solius solatio posse aestimet inveniri. Deinde honestas idem morbus ac necessarias suggerit salutationes fratribus exhibendas, visitationesque infirmorum, vel eminus, vel longius positorum. Quaedam etiam pia ac religiosa dictat officia, illos vel illas debere parentes inquiri, et ad salutandos eos crebrius properari; illam religiosam devotamque Deo feminam, omni praesertim parentum praesidio destitutam, magnum opus esse pietatis frequentius invisere, ac si quid ei sit necessarium, quae a propriis parentibus negligitur atque despicitur, sanctissimum procurari, magisque oportere in his operam pietatis impendi, quam infructuose ac sine ullo profectu in cellula residere.
CAPUT III. Quibus generibus monachum superet acedia. Agitur itaque infelix anima talibus inimicorum machinis impedita, donec acediae spiritu, velut ariete validissimo fatigata, aut in somnum discat concidere, aut excussa claustris cellulae suae consolationem impugnationis hujus visitatione fratris consuescat acquirere, hoc quo utitur ad praesens remedio, paulo post acrius infirmanda. Frequentius enim ac durius adversarius attentabit eum quem conserto praelio praebiturum cominus sibi terga cognoscit, salutemque sibi nec de victoria, nec de conflictu, sed de fuga sperare pervidet; donec paulatim protractus e cella, actus suae professionis incipiat oblivisci; qui non est aliud quam intuitus et contemplatio divinae illius et excellentis super omnia puritatis, quae non alibi potest, nisi in silentio et jugi cellae perseverantia ac meditatione conquiri: atque ita militiae suae fugitivus ac desertor Christi miles effectus, implicet se negotiis saecularibus, ei cui se probavit minime placiturus.
CAPUT IV. Quod acedia excaecat mentem ab omni contemplatione virtutum. Hujus aegritudinis universa incommoda uno versiculo beatus David eleganter expressit: Dormitavit, inquiens, anima mea prae taedio (Psalm. CXVIII), id est, prae acedia. Proprie satis non corpus dixit, sed animam dormitasse. Vere enim ab omni contemplatione virtutum et intuitu spiritalium sensuum dormitat anima, quae perturbationis hujus telo fuerit sauciata.
CAPUT V. Quod duplex acedia sit in pugna. Itaque Christi verus athleta, qui agonem perfectionis cupit legitime decertare, hunc quoque morbum de latebris animae suae festinet extrudere, et ita contra hunc quoque nequissimum acediae spiritum utrobique contendat, ut neque somni telo elisus concidat, neque de monasterii claustris expulsus, quamvis sub praetextu coloris pii fugitivus abscedat.
CAPUT VI. Quam pestilentes sint acediae effectus. Quemcumque enim in qualibet parte coeperit superare, aut tamquam inertem et desidiosum sibi patietur absque ullo profectu spiritus in cellula commorari, aut excussum exinde instabilem de caetero reddet ac vagum, et ad omne opus desidem, cellas fratrum ac monasteria jugiter faciet circumire, nihilque aliud procurare, quam ubi, quove colore occasionem refectionis futurae valeat praeparare. Mens enim otiosi nihil aliud cogitare novit, quam de escis ac ventre, donec inventa quandoque sodalitate cujusquam viri, vel feminae aequali tepore torpentis, rebus eorum ac necessitatibus involvatur; et ita paulatim reddatur noxiis occupationibus irretitus, ut tamquam serpentinis spiris obstrictus numquam deinceps ad perfectionem professionis antiquae se valeat enodare.
CAPUT VII. Testimonia Apostoli circa spiritum acediae. Hunc morbum qui de acediae spiritu nascitur, beatus Apostolus, ut verus ac spiritalis medicus, vel tunc jam conspiciens serpere, vel emersurum inter monachos, sancto Spiritu revelante, prospiciens, salutaribus praeceptorum suorum medicamentis praevenire festinat. Thessalonicensibus enim scribens, et primo ut peritissimus quidam perfectusque medicus, infirmitatem susceptorum blanda lenique verbi curatione fomentans, ac de charitate incipiens, eosque in ea parte collaudans, quousque lethale vulnus leniore remedio delinitum, deposita tumoris indignatione, facilius medicamina austeriora sustineat, ita ait: De charitate autem fraternitatis non necesse habemus scribere vobis. Ipsi enim a Deo edocti estis, ut diligatis invicem. Etenim facitis illud in omnes fratres in universa Macedonia (I Thess. IV). Praemisit laudis fomenta lenia, fecit eorum aures ad curam salutaris verbi placidas et paratas. Rursum infert: Rogamus autem vos, fratres, ut abundetis magis. Adhuc eos blanda verborum lenitate demulcet, ne forte necdum aptos ad perceptionem perfectae curationis inveniat. Quid est quod rogas, Apostole, ut in quo abundent magis scilicet in charitate, de qua superius dixeras: De charitate autem fraternitatis non necesse habemus scribere vobis? Et quid necesse est ut dicas eis: Rogamus autem vos ut abundetis magis, qui super hac re ne scribi quidem sibi aliquid indigent? cum praesertim et inferas causam ob quam hoc ipso non egeant, dicens: Ipsi enim vos a Deo docti estis, ut diligatis invicem: tertium quoque majus adjicias, quod non solum a Deo edocti sint, verum etiam compleant opere quae docentur? Etenim facitis illud, inquit, non in uno tantum vel duobus, sed in omnes fratres, nec in vestros tantummodo cives vel notos, sed in universa Macedonia? Dic igitur tandem, quid est quod tantopere hoc praemittis? Iterum infert: Rogamus autem vos, fratres, ut abundetis magis. Et vix aliquando in id quod olim moliebatur, erumpit: Et operam detis, ut quieti sitis. Dixit primam causam. Deinde infert secundam: Et ut vestra negotia agatis Tertiam quoque: Et operemini manibus vestris, sicut praecepimus vobis. Quartam: Et ut honeste ambuletis ad eos qui foris sunt. Quintam: Et ut nullius aliquid desideretis. Ecce illa cunctatio, quam tantis proferre prooemiis differebat, quid in ejus pectore parturiebat, agnoscitur. Et operam detis ut quieti sitis, id est, in vestris cellulis commorantes, nec diversis rumoribus, qui solent otiosorum votis, vel fabulis generari, inquieti effecti, aliis quoque inquietudines inferatis. Et ut vestra negotia agatis, non vestra curiositate actus mundi velitis inquirere, ac diversorum conversationes explorantes, opera vestra non ad correctionem vestram seu virtutum studia, sed ad detractiones fratrum velitis impendere. Et operemini manibus vestris, sicut praecepimus vobis: Ut illa fierent quae monuerat superius ne agerent, id est, ne inquieti essent, et aliena curarent negotia, vel inhoneste ambularent ad eos qui foris sunt, vel alterius aliquid desiderarent; nunc intulit, dicens: Et operemini manibus vestris, sicut praecepimus vobis. Ut enim illa fierent, quae superius reprehendit, otium causam esse evidenter expressit. Nullus enim potest vel inquietus esse, vel aliena curare negotia, nisi qui operi manuum suarum non acquiescit insistere. Quartum quoque intulit morbum, qui ex hoc ipso otio nascitur, id est, ut inhoneste non ambulent, dicens: Et ut honeste ambuletis ad eos qui foris sunt. Numquam potest, nec apud eos quidem qui saeculi homines sunt, honeste incedere, qui nequaquam claustris cellae et operi manuum suarum inhaerere contentus est, sed necesse est eum inhonestum esse, dum necessaria victus requirit; adulationi quoque operam dare novitates etiam rumorum sectari, causarum fabularumque occasiones conquirere, per quas sibimetipsi aditum paret, ac facultatem qua diversorum domos valeat penetrare. Et nullius aliquid desideretis. Non potest non alienis donis et muneribus inhiare, qui non delectatur pio quieto que labore operis sui, quotidiani victus parare substantiam. Videtis tot causas, tam graves ac turpes una otii labe generari? Denique hos ipsos quos in Epistola prima, molli foverat palpatione verborum; qualiter, in secunda, velut qui non profecissent ad leviora remedia, austerioribus quibusdam et causticis medicamentis sanare aggreditur, nullaque jam mitium verborum fomenta praemittit, non ullam teneram vocem ac blandam, ut ibi: Rogamus autem vos, fratres; sed, Denuntiamus vobis, fratres, in nomine Domini nostri Jesu Christi, ut subtrahatis vos ab omni fratre ambulante inordinate (II Thess. III). Ibi rogat, hic denuntiat. In illa blandientis affectus, in hac obtestantis severitas et minantis. Denuntiamus vobis, fratres: quia prius rogantes contempsistis audire, saltem nunc denuntiationibus obedite. Ipsamque denuntiationem non nudo verbo, sed cum obtestatione nominis Domini nostri Jesu Christi terribilem infert, ne forte simplicem velut humana voce prolatam rursum contemnerent, nec magnopere ducerent observandam. Statimque ut peritissimus medicus putribus membris, quibus leni medicamento remedium ferre non potuit, mederi spiritalis ferri incisione pertentat: ut subtrahatis vos, inquiens, ab omni fratre ambulante inordinate et non secundum traditionem, quam acceperunt a nobis. Itaque ab his qui vacare operi nolunt, jubet subtrahi, et velut membra otii corrupta putredine desecari; ne inertiae morbus, velut lethale contagium, etiam sanas membrorum partes tabe serpente corrumpat; dicturusque de his qui operari manibus suis nolunt, et panem suum cum silentio manducare, a quibus etiam praecepit subtrahendum; qualibus eos a principio opprobriis inurat, attendite. In primis inordinatos dicit, nec secundum suam traditionem ambulare: aliis verbis contumaces eos, utpote qui nollent juxta institutionem ejus incedere, et inhonestos esse designans, id est, non processionis, non visitationis, non verbi, non temporis opportunitatem congruam honestamque sectantes. Omnibus enim istis vitiis inordinatum quemque necesse est subjacere. Et non secundum traditionem quam acceperunt a nobis: et in hoc rebelles eos quodammodo et contemptores notat, qui traditionem quam acceperunt ab eo, tenere contemnerent, nec imitari vellent id, quod magistrum non solum verbo docuisse meminerint, sed etiam opere noverint perfecisse. Ipsi enim scitis quemadmodum oporteat imitari nos. Immanem cumulum reprehensionis exaggerat, cum hoc eos asserit non observare, quod et memoriae eorum inhaereat, et ad imitandum non solum, verbo instruente, didicerint, sed etiam, exemplo operum provocante, susceperint.
CAPUT VIII. Quod necesse sit inquietum esse eum qui opere manuum suarum non vult esse contentus. Quia non inquieti fuimus inter vos. Cum se vult inquietum inter eos non fuisse per operis exercitium comprobare eos qui operari nolunt, abunde notat otiositatis vitio inquietos semper existere. Neque gratis panem manducavimus ab aliquo. Per singula verba interpretationis auxesim facit Doctor gentium. Praedicator Evangelii dicit se non gratis panem ab aliquo manducasse, qui novit Dominum praecepisse, ut qui Evangelium denuntiant de Evangelio vivant (I Cor. IX); et rursum: Dignus est operarius cibo suo (Matth. X). Cum itaque [utique] non gratis qui Evangelium praedicabat, tam sublime ac spiritale opus exercens, cibum sibi Dominicae jussionis auctoritate praesumeret, quid nos faciemus, quibus non solum nulla praedicatio verbi commissa est, sed nec ulla quidem, nisi animae nostrae solius cura mandatur? Qua fiducia otiosis manibus gratis panem comedere audebimus, quem Vas electionis, evangelica sollicitudine et praedicatione constrictus, sine opere manuum comedere non praesumit? Sed in labore, inquit, et fatigatione, nocte et die operantes, ne quem vestrum gravaremus (II Thess. III). Adhuc additamenta suae castigationis exaggerat. Non enim simpliciter dixit, non comedimus panem gratis ab aliquo vestrum, et hucusque stetit, poterat enim videri proprio otiosoque sumptu ac recondita pecunia, vel aliorum, licet non istorum, collatione seu muneribus sustentatus fuisse, sed in labore, inquit, et fatigatione nocte ac die operantes, id est, nostro opere specialiter sustentati. Et hoc, inquit, non pro nostra voluntate perpetrabamus, nec pro delectatione, ut requies et exercitium corporis invitabat, sed ut necessitas et inopia victus non sine ingenti fatigatione corporis facere compellebat. Non solum namque per totum diei spatium, sed etiam noctis tempore, quod quieti corporis videtur indultum, hoc opus manuum pro escae sollicitudine indesinenter urgebam.
CAPUT IX. Quod non solum Apostolus, sed etiam hi qui cum illo erant manibus suis operati sunt. Nec tamen se solum totaliter inter eos conversatum fuisse testatur, ne forte non magna nec generalis videretur haec forma, si ipsius tantummodo traderetur exemplo; sed etiam omnes qui erant secum ad ministerium Evangelii deputati, id est, Silvanum et Timotheum, qui haec eadem cum eo scribunt, asserit simili opere laborasse. In eo etiam quod dicit: Ne quem vestrum gravaremus, verecundiam eis incutit magnam. Si enim ille qui Evangelium praedicabat, signis illud virtutibusque commendans, ne gravaret quempiam, gratis panem manducare non audet, quomodo illi non aestimant se gravare, qui quotidie eum otiosi vacantesque praesumunt?
CAPUT X. Quod ob hoc manibus suis Apostolus operatus sit, ut nobis operandi praeberet exemplum. Non quasi non habuerimus potestatem, sed ut nosmetipsos formam daremus vobis ad imitandum nos (II Thess. III). Pandit causam cur tantum laboris sibi indixerit: Ut, inquit, formam daremus vobis ad imitandum nos, ut si forte doctrinam verborum auribus vestris frequenter ingestam oblivioni traderetis; saltem conversationis exempla sub oculorum fide vobis tradita memoriter retineretis. Haud levis eorum et in hoc reprehensio, cum dicit se nulla alia quam exempli gratia laborem hunc et fatigationem die noctuque corporis exegisse, et eos nihilominus erudiri nolle, propter quos ipse necessitatem non habens, tantum sibi fatigationis indixerit. Et quidem, inquit, cum haberemus potestatem, et paterent nobis facultates omnium vestrum atque substantiae, et utendi eis Domini nostri nossem me habere promissum; non sum tamen hac usus potestate, ne quod a me bene ac licito fieret, aliis otii noxii praeberet exemplum. Et idcirco Evangelium praedicans, meis manibus atque opere malui sustentari, ut nobis quoque volentibus iter virtutis incedere, viam perfectionis aperirem, et conversationis formam meo labore praeberem.
CAPUT XI. Quod non solum exemplo, sed etiam verbis praedicans, monuerit operari. Sed ne forte tacitus operans, et erudire eos volens exemplis, minime illos etiam praeceptorum monitis instruxisse videretur, infert: Nam et cum essemus, inquit, apud vos, hoc denuntiabamus vobis, quoniam si quis non vult operari, nec manducet (II Thes. III). Adhuc illorum desidiam qui scientes eum ut magistrum bonum doctrinae gratia et institutionis obtentu suis manibus operatum, imitari contemnunt, et diligentiam cautionemque suam exaggerat, dicens non tantum se hoc illis exemplo tradidisse praesentem, sed etiam verbis jugiter praedicasse, ut si quis scilicet non vult operari, nec manducet.
CAPUT XII. Quod non contentus sola monitione, auctoritatem quoque et praeceptum adjunxerit Apostolus. Non jam doctoris vel medici utitur ad eos consilio, sed districtione in eos judiciariae pronuntiationis invehitur, et apostolica potestate resumpta, velut e tribunali in contemptores sententiam dicit, illa nempe potestate quam cum interminatione scribens ad Corinthios, a Domino sibi asseruit datam, cum eos in delicto positos praemoneret, ut ante adventum suum semetipsos corrigere festinarent, ita praecipiens: Rogo vos ne praesens compellar audere in quosdam potestate illa, quae data est mihi in vobis (II Cor. X). Et iterum: Si enim voluero aliquid gloriari de potestate quam dedit mihi Dominus in aedificationem, et non in destructionem vestram, non erubescam. Illa, inquam, potestate pronuntiat, Si quis non vult operari, nec manducet; non gladio carnali eos addicens, sed auctoritate Spiritus sancti, hujus vitae eis interdicens substantiam; ut si forte poenam futurae mortis minime cogitantes, adhuc vellent amore otii existere contumaces, saltem necessitate naturali constricti, et metu praesentis interitus, salutaria praecepta suscipere cogantur.
CAPUT XIII. De eo quod dicit, Audivimus enim inter vos quosdam ambulare inquiete. Post tantum igitur rigorem evangelicae districtionis, nunc jam causam exponit, cur haec universa praemiserit: Audivimus enim quosdam inter vos ambulare inquiete, nihil operantes, sed curiose agentes. Nusquam eos qui dediti esse operi nolunt, uno tantum morbo corruptos pronuntiare contentus est. In priori namque Epistola inordinatos eos appellat, nec secundum traditionem ambulare quam acceperant ab eo; inquietos etiam esse definivit, et gratis panem manducare. Rursum hic: Audivimus, inquit, quosdam inter vos ambulare inquiete (II Thess. III). Et subjungit statim secundum languorem, qui inquietudinis hujus est radix: Nihil, inquit, operantes, tertium quoque morbum, qui ex isto velut quidam ramusculus oritur: sed curiose agentes.
CAPUT XIV. Quod multa vitia amputet oratio. Itaque fomiti vitiorum tantorum congruam nunc emendationem conferre festinat, et illa apostolica, qua usus fuerat paulo ante, deposita potestate, iterum ad viscera pii patris vel clementis revertitur medici, et velut filiis susceptisque suis consilio salubri infert remedia sanitatis, dicens: His autem, qui ejusmodi sunt, denuntiamus et obsecramus in Domino Jesu, ut cum silentio operantes panem suum manducent. Causas tantorum ulcerum quae de radice otiositatis emergunt uno operationis salutari praecepto curavit, ut peritissimus medicorum; caeteras quoque valetudines malas eodem cespite pullulantes sciens protinus exstinguendas, origine morbi principalis exempta.
CAPUT XV. De humanitate etiam otiosis et negligentibus impartienda. Nihilominus tamen ut perspicacissimus ac providus medicus, non solum infirmantium cupit mederi vulneribus, sed etiam sanis, quibus eorum possit perpetua sospitas custodiri, similiter congruentia praecepta commendat, dicens, Vos autem nolite deficere benefacientes (II Thess. III), qui nos, id est, vias nostras, sectantes, exempla vobis tradita operis imitatione completis, ac nequaquam eorum desidiam inertiamque sectamini. Nolite deficere benefacientes, id est, humanitatem vestram erga eos, si forte neglexerint observare quae diximus, similiter impertire. Ut castigavit ergo eos qui erant infirmi, ne otio dissoluti inquietudini et curiositati operam darent; ita hos qui sani sunt praemonet, ut humanitatem, quam bonis ac malis impertire Domini praecepto jubemur, si forte quidam pravi ad sanam doctrinam converti noluerint, non abscindant [abscondant] ab eis; sed benefacere et fovere eos tam consolationis et correptionis sermone, quam beneficiis solitis et humanitate non desinant.
CAPUT XVI. Quod non odii, sed dilectionis causa eos qui delinquunt corripere debemus. Rursum tamen ne forte hac lenitate provocati quidam praeceptis ejus obedire contemnant, intermiscet apostolicam severitatem: Quod si quis non obedit verbo nostro, per epistolam hunc notate, et nolite commisceri cum illo, ut confundatur (II Thess. III). Monensque eos pro reverentia sui et utilitate communi quid oporteat observari, quaque cautione apostolica mandata custodiant, subjungit confestim patris indulgentissimi lenitatem; et ut filios suos, quem erga praedictos pro charitate fraternitatis affectum debeant retinere, similiter docet. Et nolite, inquit, quasi inimicum existimare, sed corripite ut fratrem. Severitati judiciariae paternam intermiscuit pietatem, et sententiam apostolico rigore prolatam, clementi mansuetudine temperavit. Nam et notari jubet eum qui obedire praeceptis suis contempserit, et cum illo non commisceri; et tamen haec fieri non odii vitio praecipit, sed fraternae dilectionis et eorum emendationis intuitu. Nolite, inquit, commisceri cum illo, ut confundatur, ut qui non est meis praeceptis mitibus emendatus, saltem publica omnium vestrum segregatione confusus, ad tramitem salutis incipiat aliquando revocari.
CAPUT XVII. Diversa testimonia, quibus Apostolus praecipit operari debere, vel quibus ipse operatus fuisse monstratur. In Epistola quoque ad Ephesios de hoc ipso opere ita praecipit dicens: Qui furabatur, jam non furetur; magis autem laboret operando manibus suis quod bonum est, ut habeat unde tribuat necessitatem patienti (Ephes. IV). In Actibus etiam apostolorum haec eadem non solum docuisse eum, sed etiam opere perfecisse, similiter invenimus. Nam cum venisset Corinthum, alibi se manere non patitur, nisi apud Aquilam et Priscillam, eo quod ejusdem artis essent opifices quam ipse erat solitus exercere. Ita enim habes: Post haec Paulus egressus ab Athenis, venit Corinthum, et inveniens quemdam Judaeum nomine Aquilam, Ponticum genere, et Priscillam uxorem ejus, accessit ad eos, eo quod ejusdem essent artis, et manebat cum eis, et operabatur. Erant enim scenofactoriae artis (Actor. XVIII).
CAPUT XVIII. Quod tantum operatus sit Apostolus, quantum et sibi et aliis qui cum eo erant sufficere posse arbitrabatur. Deinde procedens Miletum, et exinde mittens Ephesum, convocansque ad se presbyteros Ephesiorum Ecclesiae, et dans eis praecepta quemadmodum regere Ecclesiam Dei se absente deberent, ait: Aurum et argentum nullius concupivi, ipsi scitis quoniam ad omnia quae mihi opus erant, et his qui mecum sunt, ministraverunt manus istae. Omnia ostendi vobis, quia sic laborantes oportet suscipere infirmos, ac meminisse verbi Domini Jesu, quoniam ipse dixit: Beatius est magis dare, quam accipere (Actor. XX). Grave [grande] nobis suae conversationis reliquit exemplum, cum se non solum id operatum esse testatur, quod necessitati tantummodo sui corporis expediret, sed etiam quod usibus eorum qui secum erant posset sufficere: his videlicet qui quotidie necessariis ministeriis occupati, nequaquam sibi parare similiter victum suis manibus occurrebant. Et sicut ad Thessalonicenses operatum sese dixit, ut illis formam daret, ad imitandum eum (II Thess. II); ita et hic tale quid intulit, dicens: Omnia ostendi vobis, quia sic laborantes oportet suscipere infirmos; scilicet vel mente vel corpore, id est, ut nostro potius labore sumptuque operis sudore quaesito, et non de abundantiae cumulo, seu reposita pecunia, sed ne de aliena quidem largitate ac substantia eos reficere festinemus.
CAPUT XIX. Quemadmodum intelligi debeat: Beatius est magis dare quam accipere. Et hoc ipsum Domini dicit esse mandatum: Quoniam ipse, inquit, dixit, id est, Dominus Jesus: Beatius est magis dare quam accipere (Actor. XX). Hoc est, impartientis beatior largitas quam accipientis penuria, quae non de pecunia per infidelitatem vel diffidentiam reservata, nec de reconditis avaritiae thesauris impenditur, sed quae de fructu operis proprii et pio sudore profertur. Et ideo beatius est magis dare quam accipere, quia cum illius qui accipit is qui tribuit habeat paupertatem, nihilominus labore proprio non solum suae necessitatis sufficientiam, verum etiam quod tribuat indigenti, pia sollicitudine, parare festinat: duplici gratia decoratus, quod et perfectam nuditatem Christi universarum rerum suarum abjectione possideat, et munificentiam divitis labore suo exhibeat et affectu: hic quidem honorans Deum de suis justis laboribus, et delibans ei de fructibus justitiae suae: ille vero otii torpore et inertia resolutus, indignum se esse etiam cibo panis, Apostoli probat sententia (II Thess. III), contra ejus scilicet interdictum otiosus eum non sine reatu peccati contumaciaeque praesumens.
CAPUT XX. De fratre desidioso, qui alios egredi de coenobio sollicitabat. Novimus fratrem, cujus etiam nomen, si amplius aliquid ex hoc instructionis accederet, proderemus, qui cum in coenobio moraretur, eumque necessitas coactaret ut statutum operis pensum quotidie oeconomo traderet, ne in majorem operis modum alicujus propensius laborantis tenderetur vel confunderetur exemplo, cum in coenobio quempiam fratrum vidisset ingressum, qui ardore fidei vellet aliquid amplius operis consignare, si clandestinis eum persuasionibus revocare ab hujusmodi intentione minime potuisset, consiliis pravis ac susurrationibus ad transmigrandum exinde persuadebat. Et quo eum facilius asportaret, se quoque jam olim multis ex causis offensum confingebat velle discedere, si solatium itineris vel comitis reperisset. Cumque eum ad consensum occultis obtrectationibus monasterii pellexisset, condicens ei horam, qua de monasterio deberet exire, vel locum quo se praeveniens exspectaret, ipse velut illico subsecuturus ibidem subsistebat. Illoque jam, pro discessus sui verecundia, non audente ad monasterium de quo aufugerat ulterius aggregari, infelix fugae ejus auctor in coenobio residebat. Hoc unum exemplum de istius modi genere hominum pro incipientium cautione dixisse sufficiat, quo pateat evidentius, quanta mala otiositas, secundum Scripturae sententiam (Eccles. XXXIII), in monachi mente parturiat, vel quemadmodum corrumpant bonos mores colloquia mala (I Cor. XV).
CAPUT XXI. Diversa ex Salomone contra acediam testimonia. Quod otiositatis vitium etiam sapientissimus Salomon evidentissime notat in multis, ita dicens: Qui sectatur otium, replebitur paupertate (Proverb. XVIII), vel visibili scilicet, vel invisibili, qua necesse est otiosum quemque et diversis vitiis involutum teneri, et alienum semper existere a contemplatione Dei vel divitiis spiritalibus, de quibus beatus Apostolus: Quia in omnibus, inquit, divites facti estis in illo, in omni verbo et in omni scientia (I Cor. I). De hac autem otiosi paupertate alibi quoque ita scribitur: Et vestietur conscissa veste et pannosa omnis somniculosus (Prov. XXIII). Sine dubio enim non merebitur illo incorruptionis vestimento ornari, de quo Apostolus praecipit: Induite vos Dominum Jesum Christum (Rom. XIII); et iterum: Induti lorica justitiae et charitatis (I Thess. V); et de quo etiam Dominus ad Jerusalem loquitur per prophetam: Exsurge, exsurge, Jerusalem, induere vestimentis gloriae tuae (Isaiae LII). Quisquis somno otii vel acediae superatus, non industriae suae labore, sed inertiae pannis operiri maluerit, quos abscindens de perfecta plenitudine et corpore Scripturarum, non vestimentum gloriae nec decoris, sed ignominiosum excusationis velamen suae coaptabit ignaviae. Solent enim hi qui sunt hac segnitie dissoluti, nolentes opere manuum suarum sustentari, quod Apostolus indesinenter exercuit, vel nobis exercere praecepit, quibusdam uti testimoniis Scripturarum, quibus quoddam inertiae suae velamen imponant, dicentes scriptum esse: Operamini non cibum qui perit, sed qui permanet in vitam aeternam (Joan. VI); et, Meus cibus est, ut faciam voluntatem Patris mei (Joan. IV). Sed haec testimonia panni quidam sunt de solida evangelicae lectionis plenitudine, qui ad hoc assumuntur, ut contegant potius ignominiam otiositatis ac verecundiae nostrae, quam ut calefaciant et exornent nos illa pretiosa veste perfectaque virtutum, quam in Proverbiis mulier illa sapiens, quae fortitudine et decore induta est, vel sibi, vel viro suo fecisse describitur, de qua etiam consequenter infertur: Fortitudine et decore induta est, et laetata est in diebus novissimis (Proverb. XXXI). De hoc inertiae morbo rursus idem Salomon ita commemorat: Viae nihil operantium stratae sunt spinis (Proverb. XV), id est, illis ac similibus vitiis quae Apostolus in superioribus de otio pullulare praefatus est. Et iterum: In desideriis est omnis otiosus (Proverb. XXI). De quibus Apostolus commemoravit dicens: Et nullius aliquid desideretis (I Thess. IV). Et ad extremum: Multa mala enim docuit otiositas (Eccles. XXXIII). Quae evidenter Apostolus in his, quae supra exposuimus, enumeravit dicens: Nihil operantes, sed curiose agentes (II Thess. III). Huic quoque vitio subjunxit aliud: Et operam detis ut quieti sitis (I Thess. IV). Et deinde, Ut vestra negotia agatis, et ut honeste ambuletis ad eos qui foris sunt, et nullius aliquid desideretis (Ibid.). Quos etiam inordinatos, ac rebelles notat, ab his studiosos quosque segregari praecipiens, Ut subtrahatis vos, inquit, ab omni fratre ambulante inordinate, et non secundum traditionem, quam acceperunt a nobis (II Thess. III).
CAPUT XXII. Quod per Aegyptum fratres ita suis manibus operantur, ut non solum propriis necessitatibus satisfaciant, sed etiam his qui in carceribus sunt subministrent. His itaque exemplis per Aegyptum Patres eruditi, nullo modo otiosos esse monachos, ac praecipue juvenes, sinunt, actum cordis ac profectum patientiae et humilitatis sedulitate operis metientes: et non solum a nullo quidquam ad usum victus sui accipere patiuntur, sed etiam de laboribus suis non tantum supervenientes ac peregrinos reficiunt fratres, verum etiam per loca Libyae, quae sterilitate ac fame laborant, nec non etiam per civitates his qui squalore carcerum contabescunt, immanem conferentes dirigunt alimoniae victusque substantiam, de fructu manuum suarum rationabile ac verum sacrificium Domino tali oblatione se offerre credentes.
CAPUT XXIII. Quod otii causa faciat in partibus Occidentis non esse coenobia monachorum. Hinc est quod in his regionibus nulla videmus monasteria tanta fratrum celebritate fundata quia nec operum suorum facultatibus fulciuntur, ut possint in eis jugiter perdurare, et si eis suppeditare quoquo modo valeat sufficientia victus alterius largitate, voluptas tamen otii et pervagatio cordis diutius eos in loco perseverare non patitur. Unde haec est apud Aegyptum ab antiquis Patribus sancita sententia: operantem monachum daemone uno pulsari; otiosum vero innumeris spiritibus devastari.
CAPUT XXIV. De abbate Paulo, qui singulis annis omne opus manuum suarum igne supposito concremabat. Denique abbas Paulus probatissimus Patrum, cum in eremo vastiore consistens, quae Porphyrio nuncupatur, palmarum fructibus et horto modico securus, haberet sufficientem alimoniae suae victusque substantiam, nec posset aliquid aliud unde sustentaretur operis exercere, eo quod ab oppidis et habitabili terra septem mansionibus, vel eo amplius, deserti illius separaretur habitatio, plusque expeteretur pro mercede vecturae quam valere posset pretium operis desudati; collectis palmarum foliis, quotidianum pensum, velut exinde sustentandus, a semetipso jugiter exigebat. Cumque opere totius anni antrum ejus fuisset impletum, id quod sollicita cura laboraverat, singulis annis supposito igne concremabat: in tantum probans sine opere manuum nec in loco posse monachum perdurare, nec ad perfectionis culmen aliquando conscendere; ut cum hoc fieri nequaquam necessitas victus exigeret, pro sola purgatione cordis et cogitationum soliditate, ac perseverantia cellae, vel acediae ipsius victoria et expugnatione perficeret.
CAPUT XXV. Verba abbatis Moysis quae dixerat mihi de remedio acediae. Cum incipiens in eremo commorari, abbati Moysi omnium sanctorum summo dixissem me aegritudine acediae hesterno die gravissime fuisse confectum, nec ab ea potuisse alias liberari, nisi ad abbatem Paulum protinus cucurrissem; ille, Non te, ait, ab ea liberasti; sed magis ei te deditum ac subditum praebuisti. Gravius enim te, ut desertorem ac fugitivum, deinceps adversariis impugnabit, quem de conflictu superatum protinus aufugisse conspexit: nisi de caetero, commissa congressione, non desertione cellae, vel somni torpore, ingruentes aestus ejus ad horam evaporare malueris, sed tolerantia potius et conflictu didiceris triumphare. Unde experimento probatum est acediae impugnationem non declinando fugiendam, sed resistendo superandam.
LIBER UNDECIMUS. DE SPIRITU CENODOXIAE. CAPUT PRIMUM. Septimum nobis certamen est contra spiritum cenodoxiae (quam nos vanam sive inanem gloriam possumus appellare) multiformem, varium atque subtilem; ita ut quibuslibet perspicacissimis oculis non dicam caveri, sed pervideri deprehendique vix possit. CAPUT II. Quod cenodoxia non solum in parte carnali, sed etiam in spiritali monachum pulset. Non solum enim, ut caetera vitia, in parte carnali, sed etiam in spiritali, monachum pulsat, subtiliore se nequitia ingerens menti; ita ut qui non potuerint carnalibus vitiis decipi, spiritalibus successibus acrius saucientur: tantoque est perniciosior ad conflictum, quanto obscurior ad cavendum. Omnium namque vitiorum manifestior apertiorque congressus est, et in unoquoque eorum contradictione rigida confutatus incentor, invalidior factus abscedet, victoremque suum dejectus adversarius deinceps infirmior attentabit. Hic vero morbus cum pro elatione carnali pulsaverit mentem, et fuerit responsionis scuto repulsus, rursus ut quaedam multiformis nequitia, priore habitu personaque mutata, sub virtutum specie victorem confodere et jugulare pertentat.
CAPUT III. Quam cenodoxia multiplex sit ac multiformis. Etenim caetera vitia seu perturbationes uniformes ac simplices esse dicuntur, haec vero multiplex et multiformis ac varia, undique bellatori et ex omni parte victori occurrens. Nam et in habitu, et in forma, in incessu, in voce, in opere, in vigiliis, in jejuniis, in oratione, in remotione, in lectione, in scientia, in taciturnitate, in obedientia, in humilitate, in longanimitate, militem Christi vulnerare conatur, et velut quidam perniciosissimus scopulus tumentibus undis obtectus, improvisum ac miserabile naufragium secundo navigantibus vento, dum non cavetur nec praevidetur, importat.
CAPUT IV. Quomodo cenodoxia monachum a dextris et a sinistris impugnet. Itaque via regia volentem incedere per arma justitiae, quae a dextris sunt et a sinistris, oportet Apostolica disciplina transire per gloriam et ignobilitatem, per infamiam et bonam famam (II Cor. VI), et tanta cautione inter tumentes tentationum fluctus, gubernante discretione, et flante nobis Spiritu Domini, iter dirigere virtutis, ut dextra laevaque si paululum deflectamus, sciamus nos perniciosis mox cautibus illidendos. Ideoque per sapientissimum Salomonem monemur: Ne divertaris ad dexteram, neque ad sinistram (Proverb. IV), id est, ne tibi de virtutibus blandiaris, et dexteris successibus ac spiritalibus extollaris, ne deflectens ad sinistrum tramitem vitiorum, secundum Apostolum, gloriam tibi ex eis in tua confusione conquiras. Nam cui sub specie succinctae vestis ac nitidae cenodoxiam non potuit diabolus generare, pro squalida et inculta ac viliore conatur inserere; quem non potuit per honorem dejicere, humilitate supplantat; quem scientiae et elocutionis ornatu nequivit extollere, gravitate taciturnitatis elidit. Si jejunet palam, gloria vanitatis pulsatur. Si illud contemnendae gloriae causa contexerit, eodem vitio elationis obtunditur. Ne vanae gloriae contagio maculetur, orationes prolixas sub fratrum vitat celebrare conspectu; et quod eas latenter exerceat, nullumque habeat conscium facti, non effugit aculeos vanitatis.
CAPUT V. Qua comparatione monstretur natura cenodoxiae. Pulchre seniores nostri naturam morbi hujus in modum cepae bulborumque describunt quae, uno decorticata tegmine, alio rursum inveniuntur induta, totiesque reperiuntur obtecta quoties fuerint exspoliata.
CAPUT VI. Cenodoxiam solitudinis beneficio non penitus exstingui. In solitudine quoque cunctorum mortalium consortia gloriae causa fugientem, persequi non desistit. Quantoque amplius universum quis vitaverit mundum, tanto eum acrius insectatur. Alium quod patientissimus sit operis ac laboris, alium quod ad obediendum promptissimus, alium quod humilitate caeteros praeponderet, conatur extollere. Alius scientiae, alius lectionis, alius vigiliarum prolixitate tentatur. Nec alias quemquam hic morbus, nisi suis nititur virtutibus sauciare, in his offendicula tendens interitus, in quibus vitae stipendia conquiruntur. Volentibus quippe iter pietatis ac perfectionis incedere, non alibi inimici insidiantes, nisi in via qua ambulant, laqueos deceptionis abscondunt, secundum illam beati David sententiam: In via hac qua ambulabam, absconderunt laqueum mihi (Psalm. XIV), ut in hac ipsa scilicet virtutum via qua gradimur, tendentes ad bravium supernae vocationis, nostris elati successibus corruamus, obligatisque pedibus animae nostrae concidamus, cenodoxiae laqueis compediti. Et ita fit, ut qui adversarii conflictu non potuimus superari, nostri triumphi sublimitate vincamur; seu certe, quod est etiam aliud deceptionis genus, ut excedentes continentiae, vel nostrae possibilitatis modum, perseverantiam nostri cursus infirmitate corporis intercedente perdamus.
CAPUT VII. Quod cenodoxia cum dejecta fuerit, acrius resurgat ad pugnam. Omnia vitia superata marcescunt, et devicta per singulos dies infirmiora redduntur, et vel loco vel tempore minuuntur atque defervent, seu certe a contrariis virtutibus dissidentia, vel caventur facilius, vel vitantur; hoc vero dejectum acrius resurgit ad luctam; et cum putatur exstinctum, sua morte vivacius convalescit. Caetera genera vitiorum eos tantum impugnare solent quos in certamine superarint, hoc vero suos victores acrius insectatur; quantoque fuerit validius elisum, tanto vehementius victoriae ipsius elatione congreditur. Et haec est subtilis inimici versutia, ut militem Christi propriis faciat telis occumbere, quem hostilibus armis superare non potuit.
CAPUT VIII. Quod cenodoxia nec eremo nec aetate deferveat. Alia interdum vitia, sicut diximus, etiam locorum beneficio conquiescunt, et materia peccati, vel oportunitate ejus et occasione subtracta, lentescere solent et minui; hoc vero cum fugiente deserta penetrat, nec loco novit excludi, nec extrinsecus materia subtracta marcescere. Non enim aliunde quam virtutum ejus quem impetit successibus animatur. Caetera etiam vitia processu temporis, ut praefati sumus, interdum molliuntur atque evanescunt; huic longaevitas, nisi fuerit industria solerti ac prudenti discretione fundata, non solum non officit, verum etiam majora novit fomenta congerere vanitatis.
CAPUT IX. Quod cenodoxia periculosior sit virtutibus mixta. Postremo caeterae perturbationes a contrariis sibi virtutibus dissidentes, et ex aperto, tamquam die claro bellantes, et superantur facilius et caventur: haec autem virtutibus inserta et aciei permixta, velut in nocte caeca dimicans, atrocius inopinatos decipit et incautos.
CAPUT X. Exemplum regis Ezechiae, quemadmodum telo cenodoxiae dejectus fuerit. Ita namque Ezechiam regem Judae, virum in omnibus consummatae justitiae, et sanctarum Scripturarum testimonio comprobatum, post innumera virtutum praeconia, uno elationis telo legimus fuisse dejectum, et qui internecionem centum octoginta quinque millium de exercitu Assyriorum, angelo sub nocte vastante, una prece valuit impetrare, vanitatis gloriatione superatur (IV Reg. XIX). Cujus ut praeteream virtutum tam prolixum catalogum, quem replicare perlongum est, hoc unum dicam. Qui post indictum terminum vitae, mortisque diem Domini sententia praefinitum, quindecim annis vitae metas excedere una oratione promeruit sole per decem gradus, quos ad occasum tendens jam illustraverat, revertente, qui lineas quas abscessu ejus umbra subsequens occuparat, suo rursum reditu fugans, duplicatum diem universo orbi contra fixas naturae leges inaudito miraculo praebuit; post tanta tamque incredibilia signa, post tam immania documenta virtutum, qualiter fuerit successibus suis elisus, audi Scripturam narrantem: In diebus, inquit, illis aegrotavit Ezechias usque ad mortem, et oravit Dominum, et exaudivit eum, et dedit ei signum, illud scilicet quod legimus de solis datum esse reditu per Isaiam prophetam in quarto Regnorum libro: Sed non, inquit, secundum beneficia, quae acceperat, retribuit ei: quia elevatum est cor ejus, et facta est contra eum ira, et contra Judam et Jerusalem: humiliatusque est postea, eo quod exaltatum esset cor ejus, tam ipse quam habitatores Jerusalem, et idcirco non venit super eos ira Domini in diebus Ezechiae (IV Reg. XX). Quam perniciosus, quam gravis est elationis morbus! Tantae justitiae, tantae virtutes, tanta fides atque devotio, quae naturam ipsam ac totius mundi leges immutare meruerunt, una elatione depereunt: Ita ut universis virtutibus suis, ac si non fuissent, oblivioni traditis, iram Domini confestim suscepisset, nisi eam resumpta humilitate placasset; ut qui de tam excelso meritorum fastigio, elatione impellente, deciderat, non nisi per eosdem rursum humilitatis gradus ad amissum culmen ascenderet. Vis aliud quoque exemplum similis ruinae percipere?
CAPUT XI. Exemplum regis Oziae ejusdem morbi labe superati. Ozias hujus quem commemoravimus regis atavus, in omnibus quoque ipse Scripturae testimonio collaudatus, post ingentia virtutum suarum praeconia, post innumeros triumphos quos devotionis ac fidei suae merito perpetravit, disce qualiter sit vanae gloriae elatione dejectus. Et egressum est, inquit, nomen Oziae propter quod auxiliaretur ei Dominus et corroborasset illum; et cum roboratus esset, elevatum est cor ejus in interitum suum, et neglexit Dominum Deum suum (II Paralip. XXVI). Cernis aliud exemplum ruinae gravissimae, et conspicis duos viros tam justos tamque perfectos triumphis suis atque victoriis fuisse confectos. Unde videtis quam perniciosi rerum secundarum soleant esse successus, ita ut qui non potuerunt adversis frangi; prosperis, si incauti fuerint, acrius elidantur; et qui in conflictu atque acie mortis evaserunt discrimina, tropaeis propriis triumphisque succumbant.
CAPUT XII. Diversa testimonia contra cenodoxiam. Ideo Apostolus monet: Nolite fieri inanis gloriae cupidi (Galat. V); et Dominus Pharisaeos castigans: Quomodo, inquit, vos potestis credere, qui gloriam ab invicem accipitis, et gloriam quae a solo Deo est non quaeritis (Joan. V)? De his et beatus David cum interminatione dicit: Quoniam Deus dissipavit ossa eorum qui hominibus placent (Psal. LII).
CAPUT XIII. Quibus modis cenodoxia monachum pulset. Solet etiam incipientium mentes, et eorum qui minus adhuc, vel virtute animi, vel scientia profecerunt, aut propter sonum vocis extollere, quod scilicet modulatius psallant, aut quod sint exesis carnibus, vel corpore lautiores, aut quod parentes divites aut nobiles habeant, vel quod militiam honoresque contempserint. Interdum etiam dignitates et opes, quae forte nec apprehendi quidem aliquando potuissent, persuadet quempiam perfacile fuisse adepturum, si perseverasset in saeculo, vana spe etiam de incertis inflans eum, et de his quae numquam possedit; velut qui ea contempserit, gloria vanitatis extollens.
CAPUT XIV. Quemadmodum clericatus gradum suggerat ambiendum. Nonnumquam vero clericatus gradum, et desiderium presbyterii vel diaconatus immittit. Quem si vel invitus fuisset adeptus, tanta expleturum sanctitate ac rigore depingit, ut caeteris quoque sacerdotibus praebere potuerit sanctitatis exempla, dein multos non solum conversationis forma, verum etiam doctrina sua sermoneque lucraturum. Facit etiam in solitudine, vel in cellula commorantem, diversorum domos ac monasteria mente atque animo circumire, et plurimorum conversiones [conversationes] sub incitamento imaginariae exhortationis acquirere. Agitur itaque infelix anima tali vanitate velut profundissimo sopore delusa, ut plerumque hujusmodi cogitationum illecta dulcedine, et his oppleta simulacris, ne praesentes quidem actus vel fratres valeat contemplari, dum his quae cogitationum pervagatione vigilans somniavit, delectatur inhaerere, quasi veris.
CAPUT XV. Quomodo cenodoxia mentem inebriet. Memini cujusdam senis, cum in eremo Scythiae commorarer (Vide collat. I c. 1), qui cum ad cellam cujusdam fratris, gratia visitationis, adveniens ostio approximasset, audissetque eum quiddam obmurmurantem intrinsecus, paululum substitit, cognoscere volens quidnam de Scripturis legeret; vel, sicut est moris, operans memoriter recenseret. Cumque piissimus explorator aure diligenter applicita curiosius auscultaret, ita eum reperit hujus spiritus impugnatione pellectum, ut in ecclesia facere se crederet exhortatorium plebi sermonem. Cumque subsistens senex audisset eum finiisse tractatum, et mutato rursum officio celebrare velut diaconum catechumenis Missam, tunc demum pulsavit ostium: qui egressus, occurrensque seni, veneratione solita, introducensque eum, quam olim venerit, cogitationum suarum conscientia remordente, perquirit, ne scilicet diutius stans ad ostium injuriam pertulisset, joculariter senex grateque respondit: Modo, inquiens, veni, quando tu missam catechumenis celebrabas.
CAPUT XVI Quod aliter vitia curari non possint, nisi eorum radices et causae innotuerint. Haec idcirco inserere huic opusculo necessarium duxi, ut de impugnationum vi, atque ordine vitiorum, quibus miserabilis anima laceratur, non solum ratione, sed etiam exemplis instructi, ad devitandos laqueos et multiplices decipulas inimici cautiores esse possimus. Ita namque indifferenter haec ab Aegyptiis Patribus proferuntur in medium, ut omnium vitiorum certamina, vel illa quae patiuntur, vel illa quae passuri sunt juniores, relatione sua, tamquam qui adhuc ea sustineant, apud eos detegant atque denudent, quo exponentibus eis illusiones omnium passionum, quicumque incipientium sunt ac frequentium spiritu, colluctationum suarum arcana cognoscant, et ea tamquam in speculo contemplantes, et causas vitiorum quibus pulsantur, et remedia doceantur: futurorum quoque certaminum congressibus, antequam superveniant, eruditi, qualiter praecavere et occurerre eis vel confligere debeant, instruantur. Ut solent peritissimi medicorum non solum mederi praesentibus morbis, verum etiam futuris peritia sagaci occurrere, eosque praeceptis vel poculis salutaribus praevenire; ita hi quoque verissimi animarum medici, emersuras valetudines cordium spiritali collatione, velut quodam coelesti antidoto praenecantes, in juniorum mentibus non patiuntur adolescere, aperientes eis et causas imminentium passionum, et remedia sanitatum.
CAPUT XVII. Quod monachus mulieres et episcopos vitare debeat. Quapropter haec est antiquitus Patrum permanens nunc usque sententia, quam proferre sine mea confusione non potero, qui nec germanam vitare potui, nec episcopi evadere manus, omnimodis monachum fugere debere mulieres et episcopos. Neuter enim sinit eum, quem semel suae familiaritati devinxerit, vel quieti cellulae ulterius operam dare, vel divinae theoriae per sanctarum rerum intuitum purissimis oculis inhaerere.
CAPUT XVIII. Remedia adversus cenodoxiae malum. Ideoque athleta Christi, qui verum ac spiritalem agonem legitime certare desiderat, hanc multiformem variamque bestiam omnimodis superare festinet. Quam nobis ex omni parte velut multiplicem nequitiam occurrentem tali remedio poterimus evadere, ut cogitantes illud Davidicum eloquium: Dominus dissipavit ossa eorum, qui hominibus placent (Psal. XXV). Primitus nihil proposito vanitatis et inanis gloriae capessendae gratia nosmetipsos facere permittamus. Deinde ea quae bono initio fecerimus, observatione simili custodire nitamur ne omnes laborum nostrorum fructus post irrepens cenodoxiae morbus evacuet. Quidquid etiam in conversatione fratrum minime communis usus recipit, vel exercet, omni studio, ut jactantiae deditum declinemus, et ea quae nos possunt inter caeteros notabiles reddere, ac veluti solis facientibus laus apud homines sit conquirenda, vitemus. His enim vel maxime indiciis cenodoxiae lethale contagium nobis inhaerere monstrabitur; quod facillime poterimus effugere, si consideremus non solum fructum laborum nostrorum nos penitus amissuros, quoscumque cenodoxiae proposito fecerimus, sed etiam reos magni criminis factos aeterna supplicia, velut sacrilegos soluturos; utpote qui ad injuriam Dei opus, quod ejus obtentu nos oportuit agere, hominum gratia maluimus exercere, ab eo qui occultorum est conscius, homines Deo, et gloriam mundi gloriae Domini praetulisse convicti
LIBER DUODECIMUS. DE SPIRITU SUPERBIAE. CAPUT PRIMUM. Octavum, quod et extremum, adversus spiritum superbiae nobis certamen est. Qui morbus licet ultimus sit in conflictu vitiorum, atque in ordine ponatur extremus, origine tamen et tempore primus est; saevissima et superioribus cunctis immanior bestia, perfectos maxime tentans, et propemodum jam positos in consummatione virtutum morsu diriore depascens. CAPUT II. Quod superbiae duo sint genera. Cujus duo sunt genera: unum hoc quo diximus spiritales viros summosque pulsari, aliud quod etiam incipientes carnalesque complectitur. Et licet utrumque superbiae genus tam in Deum, quam in homines noxia inflet elatio; tamen illud primum specialiter refertur ad Deum, secundum ad homines proprie pertinet. Cujus originem ac remedia in posterioribus libelli hujus (Cap. 24), donante Deo, in quantum possumus exsequemur. Nunc de illo priore, quo praefati sumus perfectos praecipue tentari, propositum nobis est pauca disserere.
CAPUT III. Quod superbia omnes pariter virtutes auferat. Nullum est igitur vitium aliud quod ita omnes virtutes exhauriat, cunctaque justitia et sanctitate hominem spoliet ac denudet, ut superbiae malum: tamquam generalis quidam ac pestifer morbus, non unum membrum partemve ejus debilitare contentus, sed solidum corpus lethali corrumpit exitio, et in virtutum jam fastigio collocatos gravissima ruina dejicere ac trucidare conatur. Omne namque vitium suis est terminis et fine contentum; et licet contristet alias quoque virtutes, contra unam tamen principaliter tendit, eamque specialiter opprimit et impugnat. Et ut hoc ipsum quod diximus clarius possit intelligi, gastrimargia, id est, appetitus ventris, seu concupiscentia gulae, temperantiae rigorem corrumpit; castitatem libido contaminat; ira patientiam vastat; ut nonnumquam uni quis deditus vitio aliis virtutibus non penitus destituatur, sed illa tantum virtute truncata, quae e diverso aemulo sibi vitio repugnante succumbit, reliquas possit vel ex parte retinere: haec vero cum infelicem possederit mentem, ut quidam saevissimus tyrannus, sublimissima capta arce virtutum, universam funditus civitatem diruit atque subvertit. Excelsa quondam sanctitatis moenia vitiorum solo coaequans atque permiscens, nullam deinceps imaginem libertatis animae sibi subditae superesse concedit. Quantoque ceperit ditiorem, tanto graviore servitutis jugo subditam universis virtutum facultatibus crudelissima depraedatione nudabit.
CAPUT IV. Quod ob superbiam Lucifer ille de archangelo factus est diabolus. Et ut gravissimae tyrannidis ejus potentiam agnoscamus, angelum illum qui prae nimietate splendoris ac decoris sui Lucifer nuncupatus est, nullo alio quam hoc vitio dejectum coelitus invenimus, et ex illa beata sublimique angelorum statione telo superbiae vulneratum ad inferna fuisse collapsum. Si igitur tantam virtutem et tantae potentiae praerogativa decoratam una elatio cordis potuit de coelestibus ad terrena devolvere, qua nos observantia carnis fragilitate circumdatos cavere oporteat, ipsius ruinae magnitudo demonstrat. Quemadmodum vero hujus morbi virus perniciosissimum devitemus, instrui poterimus, si ruinae ipsius causas atque originem persequamur. Numquam enim curari languor, nec remedia poterunt malis valetudinibus exhiberi, nisi prius inquisitione sagaci origines earum investigentur et causae. Hic namque indutus divina claritate, et inter caeteras supernas virtutes Conditoris largitate praefulgens, splendorem sapientiae et virtutum pulchritudinem qua ornabatur gratia Creatoris, naturae suae potentia, non munificentiae illius beneficio se credidit obtinere. Et ob hoc elatus tamquam qui ad perseverantiam puritatis hujus divino non egeret auxilio, Deo se similem judicavit, utpote qui nullius indigeret, quemadmodum Deus, liberi scilicet arbitrii facultate confisus, per illam credens affluenter omnia sibimet suppeditari quae ad consummationem virtutum vel perennitatem summae beatitudinis pertinerent. Haec ei sola cogitatio facta prima ruina est. Ob quam desertus a Deo, quo se credidit non egere, instabilis repente et nutabundus effectus, et infirmitatem propriae naturae persensit, et beatitudinem qua Dei munere fruebatur amisit. Et quia dilexit verba praecipitationis (Psal. LI), quibus dixerat, In coelum conscendam (Isaiae XLV); et linguam dolosam (Ps. LI), qua vel de se dixerat, Ero similis Altissimo (Isaiae XIV), vel de Adam et Eva: Eritis sicut dii (Genes. III); propterea Deus destruet illum in finem, evellet eum, et emigrabit de tabernaculo suo, et radicem ejus de terra viventium. Tunc ruinam ejus videntes justi timebunt, et super eum ridebunt dicentes (quod etiam ad hos qui se sine protectione auxilioque Dei summum bonum perficere posse confidunt justissime dirigetur): Ecce homo qui non posuit Deum adjutorem suum, sed speravit in multitudine divitiarum suarum, et praevaluit in vanitate sua (Psal. LI).
CAPUT V. Quod fomites vitiorum omnium e superbia pullulent. Haec est primae [ Al. prima] ruinae causa et origo principalis morbi. Qui rursum per illum qui fuerat a se dejectus, in protoplastum serpens, infirmitates omnium vitiorum et materias germinavit: dum enim gloriam deitatis arbitrii libertate et industria sua credidit se posse conquirere, etiam illam perdidit, quam adeptus fuerat gratia Conditoris.
CAPUT VI. Quod superbiae vitium sit in ordine colluctationis extremum, tempore tamen et origine primum. Itaque exemplis ac testimoniis Scripturarum manifestissime comprobatur, superbiae labem cum posterior sit in ordine conflictuum, origine tamen anteriorem esse, omniumque peccatorum et criminum esse principium; nec sicut caetera vitia solummodo contrariam sibi virtutem, id est, humilitatem tantum exstinguere; verum etiam cunctarum simul interemptricem esse virtutum: nec mediocres tantum parvosque tentare, sed maxime in fortitudinis culmine consistentes. Ita enim de hoc spiritu propheta commemorat: Escae ejus electae (Habac. I). Ideoque beatus David licet tanta circumspectione cordis sui custodiret arcana, ut ad eum quem secreta conscientiae suae non latebant, audenter proclamaret: Domine, non est exaltatum cor meum, neque elati sunt oculi mei, neque ambulavi in magnis, neque in mirabilibus super me, nisi humiliter sentiebam (Psal. CXXX); et iterum: Non habitabit in medio domus meae faciens superbiam (Psal. C); sciens tamen quam difficilis sit etiam perfectis ista custodia, non de sua tantum praesumit industria, sed orans Domini implorat auxilium, ut hujus inimici telum possit insauciatus evadere, dicens: Non veniat mihi pes superbiae (Psal. XXXV): pavens ac metuens ne in illud incidat quod dicitur de superbis: Deus superbis adversatur (Jacob. IV); et iterum: Immundus est apud Deum omnis qui exaltat cor suum (Prov. XVI, sec. LXX).
CAPUT VII. Quod tantum sit malum superbiae, ut ipsum Deum adversarium habere mereatur. Quantum est malum superbiae, ut non angelum, non alias virtutes sibi contrarias, sed ipsum Deum adversarium habere mereatur? Notandum siquidem est quod nequaquam dixerit super his qui caeteris sunt vitiis involuti quod habeant sibi Deum resistentem, id est, Deus gastrimargis, fornicariis, iracundis, seu philargyris adversatur; sed solis superbis (Jacob. IV). Illa namque vitia vel in unumquemque delinquentium tantummodo retorquentur, vel in suos participes, id est, in alios homines videntur admitti; haec vero proprie pertingit ad Deum, et idcirco eum specialiter digna est habere contrarium.
CAPUT VIII. Quemadmodum Deus superbiam diaboli, virtute humilitatis exstinxerit. Ideoque universitatis Creator et medicus Deus, causam principiumque morborum superbiam esse cognoscens, contrariis sanare contraria procuravit, ut ea scilicet quae per superbiam corruerant, per humilitatem resurgerent. Ille namque dicit: In coelum conscendam (Isa. XIV); hic dicit: Humiliata est in terra anima mea (Psal. XLIII). Ille dicit: Et ero similis Altissimo (Isa. XIV); hic cum esset in forma Dei, exinanivit semetipsum formam servi accipiens, humiliavitque se factus obediens usque ad mortem (Philipp. II). Ille dicit: Super astra Dei exaltabo solium meum (Isa. XIV); iste dicit: Discite a me quia mitis sum et humilis corde (Matth. XI). Ille dicit: Nescio dominum, et Israel non dimittam (Exod. V); Iste dicit: Si dixero quia non novi eum, ero similis vobis mendax, sed novi eum, et mandata ejus servo (Joan. VIII). Ille dicit: Mea sunt flumina et ego feci ea (Ezech. XXIX); iste dicit: Non possum ego a me ipso facere quidquam, sed Pater meus in me manens ipse facit opera (Joan. V, XIV). Ille dicit: Mea sunt omnia regna mundi et gloria eorum; et cui voluero, do ea (Luc. XIV); iste cum dives esset, pauper effectus est, ut ejus inopia nos divites redderemur (II Cor. VIII). Ille dicit: Sicut colliguntur ova quae derelicta sunt, sic universam terram ego congregavi, et non fuit qui moveret pennam, et aperiret os et ganniret (Isa. X); iste dicit: Similis factus sum pellicano solitario, vigilavi et factus sum sicut passer solitarius in tecto (Psal. CI). Ille dicit: Exsiccavi vestigio pedum meorum omnes rivos aggerum (Isa. XXXVII): hic dicit: Numquid, non possum rogare Patrem meum, et exhibebit mihi modo plusquam duodecim legiones angelorum (Matth. XXVI)? Si principalis ruinae causam, et salutis nostrae fundamenta perspeximus, a quo et qualiter vel ista jacta sint, vel ista emerserint, quemadmodum devitare tam atrocem mortem superbiae debeamus, vel illius ruina, vel hujus doceamur exemplo.
CAPUT IX. Quemadmodum nos quoque superbiam superare possimus. Itaque hunc nequissimi spiritus laqueum taliter poterimus evadere, si in singulis, quibus senserimus nos virtutibus profecisse, illud apostolicum dixerimus: Non ego, sed gratia Dei mecum; et gratia Dei sum id quod sum (I Corin. XV); et, Deum esse, qui operatur in nobis et velle et perficere pro bona voluntate (Philip. II): dicente etiam ipso Auctore salutis nostrae: Qui manet in me et ego in eo, hic fert fructum multum; quia sine me nihil potestis facere (Joan. XV). Et, nisi Dominus aedificaverit domum, in vanum laboraverunt qui aedificant eam. Nisi Dominus custodierit civitatem, frustra vigilat qui custodit eam (Psalm. CXXVI). Et, Vanum est vobis ante lucem surgere (Ibid.): Quia non est volentis, neque currentis, sed miserentis Dei (Rom. IX).
CAPUT X. Quod nemo possit perfectionem virtutum, vel promissam beatitudinem suis tantum virtutibus obtinere. Nullius namque, quamvis volentis et currentis, tam idonea potest voluntas esse vel cursus, ut carne spiritui repugnante circumdatus, valeat tantum perfectionis praemium et palmam integritatis ac puritatis attingere, nisi fuerit divina miseratione protectus, ut ad illud quod magnopere vult, et quo currit, pervenire mereatur. Omne enim datum bonum, et omne donum perfectum desursum est, descendens a Patre luminum (Jacob. I). Quid enim habes quod non accepisti? Quod si accepisti, quid gloriaris quasi non acceperis (I Corin. IV)?
CAPUT XI. Davidis et beati latronis exemplo hoc ipsum confirmat. Si enim vel illum latronem ob unam confessionem introductum (Lucae XXIII) in paradisum recordemur, intelligimus eum non cursus sui merito tantam beatitudinem consecutum, sed dono Dei miserentis adeptum. Vel si reminiscamur David regis duo tam gravia tamque immania crimina uno poenitudinis sermone deleta, nec hic videbimus ad indulgentiam tanti criminis obtinendam laboris aequiparasse merita, sed Dei gratiam superabundasse, qui verae poenitudinis occasione percepta tantam peccatorum materiam sub unius verbi plena confessione consumpsit. Principium quoque discutientes vocationis ac salutis humanae, qua non ex nobis, nec ex operibus nostris secundum Apostolum, sed Dei sumus dono gratiaque salvati (Ephes. II), liquido poterimus advertere, quemadmodum perfectionis summa, non volentis neque currentis, sed miserentis est Dei (Rom. IX): qui nequaquam laborum vel cursus nostri merito compensante, vitiorum nos facit esse victores nec aequiparante nostrae voluntatis industria, tam arduum integritatis culmen subjugata qua utimur, carne conscendere. Nulla siquidem corporis hujus afflictio, nullaque cordis contritio ad capessendam veram illam interioris hominis castitatem potest esse condigna, ut tantam puritatis virtutem angelis solis ingenitam, coelique vernaculam, nudo humano labore, id est, sine adjutorio Dei valeat obtinere: quia totius boni effectus ab illius profluit gratia, qui tantam perennitatem beatitudinis, et immensitatem gloriae, exiguae voluntati, brevique ac parvo cursui nostro, multiplicata largitate, donavit.
CAPUT XII. Quod nullus sit labor, qui possit repromissae beatitudini comparari. Omnis enim longaevitas vitae praesentis, cum ad illam futurae gloriae perennitatem respexeris, evanescit; et dolores cuncti contemplatione illius immensae beatitudinis effugantur, atque ut fumus ad nihilum exteniati liquescunt, et nusquam, ut favilla, comparent.
CAPUT XIII. Traditio seniorum de consequendae puritatis modo. Quapropter jam tempus est ut ipsis quibus tradunt verbis Patrum sententiam proferamus, eorum scilicet qui viam perfectionis et qualitatem ejus non verborum jactantia depinxerunt, sed potius re et opere ac virtute spiritus possidentes, experimentis eam propriis et exemplis certissimis tradiderunt. Aiunt itaque non posse ad purum quempiam carnalibus vitiis emundari, nisi universum laborem suum atque conatum ac tantae perfectionis finem intellexerit non posse sufficere; nec eam, nisi miseratione Dei et adjutorio comprehendi, non tam tradentis institutione, quam affectu atque virtute et experimentis propriis eruditus agnoscat. Ad capessenda namque tam magnifica tamque praecelsa puritatis et integritatis praemia, quantuslibet jejuniorum, vigiliarum, lectionis et solitudinis acremotionis labor fuerit impensus, condignus esse non poterit, qui haec industriae suae merito, vel laboris, obtineat. Numquam enim divinum munus labor propriis humanave compensabit industria, nisi desiderant divina fuerit miseratione concessum.
CAPUT XIV. Quod adjutorium Dei laborantibus tribuatur. Nec hoc dico, ut humanos conatus evacuans, ab industria et laboris intentione quempiam revocare contendam. Sed plane constantissime non mea, sed seniorum sententia definio perfectionem quidem sine his omnino capi non posse; his autem solis sine gratia Dei posse eam a nemine consummari. Ut enim dicimus conatus humanos apprehendere eam per seipsos sine adjutorio Dei non posse, ita pronuntiamus laborantibus tantum ac desudantibus misericordiam Dei gratiamque conferri, et, ut verbis Apostoli loquar, volentibus et currentibus impartiri, secundum illud quod etiam in psalmo octogesimo octavo ex persona Dei cantatur: Posui adjutorium in potente, et exaltavi electum de plebe mea (Vide annotationem secundam Do. Cuych. in calce operis ). Dicimus enim secundum Salvatoris sententiam dari quidem petentibus, et aperiri pulsantibus, et a quaerentibus inveniri (Matth. VII); sed petitionem, et inquisitionem, et pulsationem nostram non esse condignam, nisi misericordia Dei id quod petimus dederit, vel aperuerit quod pulsamus, vel illud quod quaerimus fecerit inveniri. Praesto est namque occasione sibi tantummodo a nobis bonae voluntatis oblata, ad haec omnia conferenda. Amplius enim ille quam nos, perfectionem salutemque nostram desiderat et exspectat. Et in tantum beatus David proventum sui operis ac laboris propria tantum industria non posse noverat obtineri: ut a Domino promereri directionem suorum operum iterata prece deposceret, dicens: Et opera manuum nostrarum dirige super nos, et opus manuum nostrarum dirige (Psal. LXXXIX). Et rursum: Confirma hoc Deus quod operatus es in nobis (Psal. LXVII).
CAPUT XV. A quibus perfectionis viam discere debeamus. Ideoque si ad veram consummationem virtutum volumus effectu et opere pervenire, illis debemus acquiescere magistris ac ducibus qui hanc non vaniloqua disputatione somniantes, sed re atque experimentis apprehendentes nos quoque docere atque ad eam dirigere similiter possunt, et viam, quemadmodum perveniamus ad eam, certissimo tramite demonstrare; quique ad hanc fide se potius pervenisse quam laborum merito testabantur. Quibus etiam hoc praecipuum sui cordis acquisita puritas conferebat, ut magis magisque se deprimi peccatis agnoscerent. Tanta namque in eis delictorum compunctio per dies singulos augebatur, quanta puritas animi profecisset, traherentque jugiter intimo corde suspiria, eo quod semetipsos sentirent nequaquam posse delictorum naevos ac maculas devitare, quae eis per multiplices cogitationum minutias inurebantur. Et idcirco futurae vitae stipendia non operum sperare se merito, sed misericordia Domini proclamabant, nihil sibi de tanta circumspectione cordis aliorum comparatione donantes, quippe qui hanc ipsam non suae industriae, sed divinae gratiae ascribebant; nec blandientes sibi de inferiorum ac tepidorum negligentia, sed contemplatione potius illorum, quos vere peccato carere, atque in regno coelorum jam aeterna beatitudine perfrui noverant, humilitatem perpetuam conquirebant, atque ita consideratione hac et elationis ruinam pariter declinabant, et quo tenderent vel quod dolerent semper inveniebant: intelligentes semetipsos ad illam puritatem cordis quam cupiunt, obsistente carnis sarcina, pervenire non posse.
CAPUT XVI. Non posse nos sine misericordia et inspiratione Dei ad ipsum laborem obtinendae perfectionis accedere. Igitur secundum traditiones et institutiones eorum sic ad eam festinare debemus, jejuniis, vigiliis, orationibus, contritioni cordis et corporis operam dantes, ne haec omnia morbo hoc inflante evacuemus. Non solum namque ipsam perfectionem oportet credere nostra industria nos vel labore nostro possidere non posse, sed ne haec ipsa quidem quae illius exercemus obtentu, id est, labores conatusque nostros ac studia, sine divinae protectionis auxilio, inspirationisque ejus et castigationis atque exhortationis gratia posse perficere, quam scilicet cordibus nostris vel per alium solet, vel per semetipsum nos visitans, clementer infundere.
CAPUT XVII. Testimonia diversa, quibus evidenter ostenditur, nihil posse nos, quod ad salutem nostram pertinet, sine adjutorio Dei perficere. Postremo instruit Auctor salutis nostrae quid nos oporteat in singulis quibusque quae gerimus, non modo sentire, sed etiam confiteri. Non possum ego, inquit, a me ipso facere quidquam; Pater autem in me manens, ipse facit opera (Joan. XIV). Ille ex persona hominis assumpti dicit nihil a semetipso posse se facere; et nos cinis et terra, in his quae ad nostram salutem pertinent, arbitramur nos adjutorio Domini non egere! Discamus itaque et nos, per singula nostram simul infirmitatem et illius adjutoria sentientes, quotidie proclamare cum sanctis: Impulsus versatus sum ut caderem, et Dominus suscepit me. Fortitudo mea et laudatio mea Dominus, et factus est mihi in salutem (Psal. CXVII). Et, Nisi quia Dominus adjuvit me, paulo minus habitaverat in inferno anima mea. Si dicebam, Motus est pes meus, misericordia tua, Domine, adjuvabat me. Secundum multitudinem dolorum meorum in corde meo, consolationes tuae laeti ficaverunt animam meam (Psalm. XCIII). Videntes etiam cor nostrum in timore Domini et patientia roborari, dicamus: Et factus est Dominus firmamentum meum, et eduxit me in latitudine (Ps. XVII). Scientiam quoque profectu operum intelligentes nobis augeri, dicamus: Quoniam tu illuminas lucernam meam, Domine Deus meus, illumina tenebras meas; quoniam in te eripiar a tentatione, et in Deo meo transgrediar murum (Ibid.). Dein sentientes etiam nosmetipsos fortitudinem tolerantiae conquisisse, et in semita virtutum facilius ac sine labore dirigi, dicamus: Deus qui praecingis me virtute, et posuisti immaculatam viam meam: Qui perficis pedes meos tamquam cervi, et super excelsa statuens me: Qui doces manus meas ad praelium (Ibid.). Consecuti etiam discretionem, qua roborati possimus adversarios nostros elidere, proclamemus ad Deum: Disciplina tua correxit me in finem, et disciplina tua ipsa me docebit. Dilatasti gressus meos subtus me, et non sunt infirmata vestigia mea (Ibid.). Et quia taliter sum roboratus scientia tua atque virtute, inferam confidenter ea quae sequuntur, et dicam: Persequar inimicos meos, et comprehendam illos, et non convertar donec deficiant. Conteram illos nec poterunt stare: cadent subtus pedes meos (Ibid.). Rursum infirmitatis nostrae memores, nec posse nos tam acerbos vitiorum hostes fragili carne circumdatos sine illius adjutorio superare, dicamus: In te inimicos nostros ventilabimus cornu, et in nomine tuo spernemus insurgentes in notis. Non enim in arcu meo sperabo, et gladius meus non salvabit me. Salvasti enim nos de affligentibus nos, et odientes nos confudisti (Psalm. XLIII). Sed etiam praecinxisti me virtute ad bellum, et supplantasti omnes insurgentes in me subtus me. Et inimicos meos dedisti mihi dorsum, et obedientes me disperdidisti (Psal. XVII). Sed nec armis nostris posse nos vincere cogitantes, dicamus: Apprehende arma et scutum, et exsurge in adjutorium mei; Effunde frameam, et conclude adversus eos qui persequuntur me; dic animae meae, Salus tua ego sum (Psal. XXXIV). Et posuisti ut arcum aereum brachia mea, et dedisti mihi protectionem salutis tuae, et dextera tua suscepit me (Psal. XVII). Quia nec patres nostri in gladio suo possederunt terram, et brachium eorum non salvavit eos, sed dextera tua et brachium tuum et illuminatio vultus tui, quoniam complacuisti in eis (Psal. XLIII). Postremo universa beneficia ejus cum gratiarum actione mente sollicita perlustrantes, super his omnibus, quod vel pugnavimus, vel illuminationem scientiae, vel disciplinam discretionis ab eo consecuti sumus, vel quod suis nos armis instruxit, et virtutis cingulo communivit, vel quod inimicorum nostrorum nobis praebuit dorsum, et tribuit virtutem comminuendi eos ut pulverem ante faciem venti, intimo cordis affectu clamemus ad eum: Diligam te, Domine, virtus mea, Dominus firmamentum meum et refugium meum, et liberator meus, Deus meus adjutor meus, et sperabo in eum, protector meus et cornu salutis meae, et susceptor meus, laudans invocabo Dominum, et ab inimicis meis salvus ero (Ps. XVII).
CAPUT XVIII. Quod non solum in naturali conditione, sed etiam in quotidiana dispensatione, Dei gratia muniamur. Non solum pro his ei gratias referentes, quod vel rationabiles nos condidit, vel liberi arbitrii potestate donavit, vel baptismi largitus est gratiam, vel scientiam legis adjutoriumque concessit; sed etiam pro his quae erga nos quotidiana ejus providentia conferuntur: quod scilicet ab adversariorum nos insidiis liberat, quod cooperatur nobis ut carnis vitia superare possimus, quod a periculis nos etiam ignorantes protegit; quod a lapsu peccati communit, quod adjuvat nos et illuminat, ut ipsum adjutorium nostrum ( quod non aliud quidam interpretari volunt quam legem) intelligere et agnoscere valeamus, quod pro negligentiis delictisque nostris ejus inspiratione latenter cum pungimur, quod dignatione ejus visitati saluberrime castigamur, quod ab eo nonnumquam etiam inviti trahimur ad salutem, postremo quia ipsum liberum arbitrium nostrum, quod proclivius fertur ad vitia, ad meliorem dirigit frugem, et ad virtutum viam instigationis suae visitatione contorquet.
CAPUT XIX. Quod haec fides ab antiquis Patribus sit tradita de gratia Dei. Haec est proprie erga Deum humilitas, haec est antiquissimorum Patrum sincera fides, quae penes successores eorum intemerata nunc usque perdurat. Cui fidei virtutes apostolicae, quae saepenumero per eos manifestatae sunt, non solum apud nos, sed etiam apud infideles et incredulos, indubitatum testimonium reddunt. Qui simplicem piscatorum fidem in corde simplici retinentes, non eam syllogismis dialecticis et Tulliana facundia spiritu concepere mundano, sed experimento vitae sincerae, actuque purissimo, correctione quoque vitiorum, et (ut verius dixerim) in ipsa perfectionis inesse naturam oculatis indiciis deprehenderunt: sine qua nec pietas in Deum, nec purgatio vitiorum, nec emendatio morum, nec virtutum consummatio poterit apprehendi.
CAPUT XX. De eo qui propter blasphemiam immundissimo spiritui traditus est. Novi quemdam de fratrum numero, quem utinam minime scissem, siquidem post haec ordinis mei gradu se passus est praegravari; qui probatissimo cuidam senum vitio carnis semetipsum gravissimo confessus est impugnari; nam contra usum naturae desiderio patiendi magis quam inferendi ignominiam intolerabili aestu libidinis urebatur: tum illum ut spiritalem verumque medicum, interiorem causam morbi hujus et originem protinus pervidisse. Qui graviter suspirans: Nequaquam, ait, tam nequam spiritui tradi te Dominus permisisset, nisi aliquid blasphemasses in eum. Quo ille comperto, confestim procidit ad pedes ejus in terram, summaque admiratione perculsus, tamquam a Deo cernens arcana sui pectoris patefacta, confessus est in Dei se Filium cogitatione impia blasphemasse. Unde perspicuum est eum qui superbiae spiritu possidetur, vel qui in Deum blasphemus existit, tamquam qui irroget illi injuriam a quo puritatis speranda sunt dona, perfectionis integritate privari, et sanctificationem castimoniae non mereri.
CAPUT XXI. Exemplum Joas regis Judae, quo ostenditur quid propter superbiam meruerit. Legimus tale aliquid Paralipomenon libro: Joas enim rex Juda septem annorum ab Joiada pontifice ascitus in regnum, atque in omnibus, quoad vixit memoratus pontifex, testimonio Scripturae laudatus est. De quo post obitum Joiadae audi quid Scriptura commemorat, et quemadmodum elatus superbia ignominiosae fuerit traditus passioni: Postquam autem abiit Joiada, ingressi sunt principes Juda et adoraverunt regem. Qui delinitus obsequiis eorum acquievit, et dereliquerunt templum Domini Dei patrum suorum, servieruntque lucis et sculptibilibus, et facta est ira magna contra Judam et Jerusalem propter hoc peccatum (II Par. XXIV). Et post pauca: Cumque evolutus esset annus, ascendit contra eum exercitus Syriae, venitque in Judam et Jerusalem, et interfecit cunctos principes populi, atque universam praedam miserunt regi Damascum. Et certe cum permodicus venisset numerus Syrorum, tradidit Dominus in manus eorum infinitam multitudinem, eo quod dereliquissent Dominum Deum patrum suorum. In Joas quoque ignominiosa exercuere judicia, et abeuntes dimiserunt eum in languoribus magnis (II Par. XXIV). Vides quam flagitiosis ac sordidis passionibus tradi mereatur superbia? Qui enim elatus arrogantia ut Deum se passus est adorari, traditur, secundum Apostolum, in passiones ignominiae et in reprobum sensum, ut patiatur ea quae non conveniunt (Rom. I). Et quia, dicente Scriptura, immundus est apud Deum omnis qui exaltat cor suum (Proverb. XVI, sec. 70), iste qui tumida cordis elatione inflatus est, turpissimae confusioni traditur deludendus, ut humiliatus taliter sentiret semetipsum esse vel immunditia carnis et conscientia impurae passionis immundum, quod animi sui noluerat elatione sentire, et ut carnis ignominiosa contagio patefaceret immunditiam cordis ejus occultam, quam superbiae malo contraxerat, ac manifesta pollutione corporis sui probaretur impurus, qui per elationem spiritus factum se non sentiebat immundum.
CAPUT XXII. Omnem animam superbam subdi spiritualibus nequitiis illudendam. Quibus manifeste probatur omnem animam, quae superbiae fuerit tumore possessa, intellectualibus Syris, id est, nequitiis spiritualibus tradi, eamque passionibus carnis involvi, ut saltem vitiis humiliata terrenis, immundam se carnaliter pollutamque cognoscat, quae tepore mentis erecta immundam se in conspectu Dei per elationem cordis effectam intelligere ante non potuit: quo vel sic humiliatus quis a pristino tepore discedat, et ignominia carnalium passionum dejectus atque confusus, ad spiritalem fervorem deinceps semetipsum ardentius conferre festinet.
CAPUT XXIII. Quod perfectio attingi, nisi humilitatis virtute, non possit. Evidenter itaque monstratur non posse quemquam perfectionis finem ac puritatis attingere, nisi per humilitatem veram, quam primitus fratribus reddens, Deo quoque in penetralibus cordis exhibeat, credens sine protectione ejus atque auxilio, per singula sibi momenta delato, perfectionem quam cupit et ad quam magnopere currit se penitus obtinere non posse.
CAPUT XXIV. Quos spiritalis superbia pulset, quosve carnalis. Hucusque de spiritali superbia, qua diximus perfectos quosque pulsari, quantum tenuitas ingenii nostri praevaluit, donante Deo, dixisse sufficiat. Quod superbiae genus non multis cognitum nec expertum est, quia nec plures student perfectam cordis apprehendere puritatem, ut ad hos praeliorum gradus valeant pervenire; nec praecedentium vitiorum, quorum in singulis libellis naturam pariter remediaque praemisimus, procuratur ulla purgatio. Sed illos solummodo pulsare solet, qui, devictis superioribus vitiis, jam propemodum sum in virtutum culmine collocati. Quos quia lapsu carnali subtilissimus hostis superare non quivit, spiritali ruina dejicere ac supplantare conatur, per hanc illos universis veterum stipendiorum meritis multo labore quaesitis spoliare contendens. Caeterum nos qui adhuc terrenis sumus passionibus involuti, nequaquam hoc modo tentare dignatur, sed crassiore, et, ut ita dixerim, carnali elatione supplantat. Et idcirco de hac, qua maxime nos, seu nostrae mensurae homines, ac praecipue juniorum vel incipientium mentes periclitari solent, necessarium reor secundum promissionem nostram pauca depromere.
CAPUT XXV. Descriptio carnalis superbiae. Haec igitur, quam diximus, carnalis superbia, cum tepido ac male arrepto renuntiationis principio in monachi resederit mente, de pristino ac saeculari eum tumore ad veram Christi humilitatem descendere non permittens, primum inobedientem eum reddit et asperum; deinde mitem atque affabilem esse non patitur; aequalem quoque fratribus fieri communemque non sinit; nec secundum Dei ac Salvatoris nostri mandatum spoliari terrenis opibus nudarique concedit: et cum renuntiatio nihil aliud sit, nisi mortificationis et crucis indicium, nec valeat aliis inchoari vel consurgere fundamentis, quam ut se non solum actibus hujus mundi spiritaliter noverit interemptum, verum etiam corporaliter quotidie credat esse moriturum; e contrario facit eum vitam sperare longaevam, infirmitates proponit ei prolixas et multas, confusionem quoque incutit ac pudorem. Si nudus effectus, alienis et non propriis facultatibus coeperit sustentari, persuadet etiam multo esse melius victum indumentumque sibi sua potius quam aliena substantia ministrari, secundum illud scilicet (quod quemadmodum dictum sit, tali hebetudine ac tepore cordis obtusi, ne intelligere quidem aliquando potuerunt): Beatius est magis dare quam accipere (Act. XX). (Vide supra lib. X c. 18.)
CAPUT XXVI. Quod male fundatus ad deteriorem statum quotidie prolabatur. Tali igitur diffidentia mentis obsessi, et a scintilla fidei (qua visi fuerant in primordiis suae conversionis accensi) diabolica infidelitate revocati, incipiunt pecunias, quas ante dispergere coeperant, diligentius custodire, et eas, velut qui semel profligatas ulterius reparare non possint, avaritia vehementiore conservant: seu, quod est deterius, ea quae prius abjecerant, resumentes; vel certe, quod est tertium ac deterrimum nequitiae genus, quae nec ante quidem possederant congregantes, nihil amplius egressi e saeculo quam nomen acquisisse tantummodo ac vocabulum monachi comprobantur. Super haec igitur initia male vitioseque fundata, necesse est ut universa deinceps vitiorum structura consurgat, nec quidquam superponi pessimis valeat fundamentis, nisi quod miserabilem animam ruina lugubriore prosternat.
CAPUT XXVII. Expositio vitiorum, quae per morbum superbiae generantur. Talibus siquidem mens passionibus obdurata, atque a detestabili tepore incipiens, necesse est ut in deterius quotidie proficiat, et reliquam quoque vitam suam deformiore fine concludat: dumque cupiditatibus pristinis oblectatur, ac secundum Apostolum, sacrilega philargyria vincitur, ita eodem pronuntiante de illa: quae est simulacrorum, sive idolorum servitus (Ephes. V; Coloss. III). Et iterum: Radix enim, inquit, omnium malorum est philargyria, ut numquam possit in corde suo humilitatem Christi simplicem veramque suscipere (I Tim. VI), cum sibi vel de nobilitate natalium gloriatur, vel inflatur de saeculi (quam corpore, non mente deseruit) dignitate, vel pecuniis quas ad ruinam suam retentat, extollitur, per quae jam non monasterii jugum sustinere contentus est, non senioris ullius institui disciplina. Quisquis enim superbiae morbo fuerit occupatus, non solum nullam subjectionis aut obedientiae regulam custodire dignatur, verum ne ipsam auribus quidem suis doctrinam perfectionis admittit: tantumque concrescit in corde ejus spiritalis verbi fastidium, ut cum forte talis fuerit oborta collatio, uno in loco stare nesciat ejus obtutus; sed huc illucque stupidus circumferatur intuitus, aliorsum et in obliquum, quam moris est, oculi defigantur. Pro suspiriis enim salutaribus, sputa de sicco gutture contrahuntur, exscreationes etiam sine ulla interpellatione phlegmatis provocantur, digiti ludunt, et in modum quiddam scribentis volitant atque depingunt: et ita huc atque illuc universa membra corporis commoventur, ut dum spiritalis agitatur collatio, totum se vel scatentibus vermibus, vel acutissimis sudibus, credat insidere, et quidquid simplex collatio ad aedificationem protulerit audientium, ob suam suggillationem aestimet esse prolatum. Totoque tempore quo spiritalis vitae examinatio ventilatur, suis suspicionibus occupatus, non quid exinde ad profectum suum capere debeat, aucupatur, sed causas cur unumquodque sit dictum, sollicita mente perquirit; vel quid eis possit objicere, tacita intra se cordis volutatione conjectat; ut nihil ex his quae saluberrime sunt digesta, penitus apprehendere aut in aliquo valeat emendari. Et ita fit ut non solum in nullo ei proficiat collatio spiritalis, verum etiam damnosa magis existat, efficiaturque ei causa majoris peccati. Dum enim pro conscientia sua totum contra se suspicatur esse prolatum, vehementiori cordis obstinatione obduratur, irae quoque stimulis acrius instigatur: deinde post haec, excelsa vox, sermo rigidus, amara et turbulenta responsio, incessus erectus ac mobilis, lingua facilis, procax loquela, nec umquam taciturnitatis amica, nisi cum contra fratrem rancorem quemdam in suo corde conceperit, fitque silentium ejus non compunctionis, nec humilitatis ullius, sed superbiae et indignationis indicium, ita ut quid in eo detestabilius sit, haud facile discernatur, utrum diffusa illa petulansque laetitia, an dira haec virulentaque taciturnitas. In illa namque sermo non opportunus, risus levis ac fatuus, effrenata atque indisciplinata cordis elatio; in ista vero, ira plenum, virulentumque silentium, et quod ob hoc tantum concipitur, ut adversus fratrem rancor taciturnitate servatus protelari diutius possit, non ut ex eo virtus humilitatis ac patientiae praebeatur. Et cum ipse tumore possessus, facile cunctis tristitias inferat, atque ad satisfactionem laesi fratris semetipsum submittere dedignetur: etiam ab illo sibimet oblatam respuit atque contemnit. Et non solum nulla fratris satisfactione compungitur neque mollitur, verum etiam cur ab eo sit in humilitate praeventus, gravius indignatur. Fitque ei salutaris humilitas ac satisfactio, quae finem diabolicis tentationibus [ Lips. in marg. intentionibus] solet inferre, causa vehementioris incendii.
CAPUT XXVIII. De fratris cujusdam superbia. Audivi in hac dumtaxat regione (quod horret pudetque resolvere) quemdam juniorum, cum a suo increparetur abbate, cur humilitatem, quam renuntians permodico tempore retentarat, coepisset excedere, ac diabolica inflari superbia? summa contumacia respondisse: Numquid ob hoc memetipsum humiliavi pro tempore, ut semper subditus sim? Ad quod ejus tam effrenatum scelestumque responsum ita est senior obstupefactus, omnisque ejus interceptus est sermo, veluti qui ab illo ipso antiquo Lucifero verba haec prolata, non ab homine percepisset, ut nullam vocem adversus tantam proterviam de ore suo prorsus emittere, nisi gemitus de corde tantummodo ac suspiria potuerit, illud solum tacitus intra semetipsum volvens, quod de Salvatore nostro dicitur: Qui cum in forma Dei esset, humiliavit se factus obediens, non (ut ille ait, diabolico spiritu ac tumore possessus) pro tempore, sed usque ad mortem (Philipp. II).
CAPUT XXIX. Indicia, quibus superbia carnalis animae inesse cognoscitur. Et ut brevius ea quae dicta sunt de hoc superbiae genere perstringamus, quaedam signa ejus in quantum possumus colligentes, ut his qui de perfectione sitiunt erudiri, quodammodo characteres ejus de exterioris hominis motibus exprimamus; necessarium puto paucis eadem replicari, ut compendiosius agnoscamus, quibus eam discernere ac deprehendere valeamus indiciis; quo nudatae atque in superficiem productae passionis hujus radices, et oculatim deprehensae atque perspectae, vel convelli facilius valeant, vel vitari. Tunc enim poterit pestifer morbus ad integrum declinari, cum contra ipsius perniciosos aestus et impetus noxios, non sera observantia, cum jam dominantur, assumitur; sed cum praecedentes ejus (ut ita dixerim) lineas agnoscentes, provida eum sagacique discretione praecurrimus. De exterioris namque, sicut praediximus, hominis motu, interioris status agnoscitur. His igitur indiciis carnalis ista, quam praefati sumus, superbia declaratur; Inest primitus in loquela ejus clamor, in taciturnitate amaritudo, excelsus et effusus in laetitia risus, irrationabilis in serietate tristitia, in responsione rancor, facilitas in sermone, verba passim sine ulla cordis gravitate erumpentia. Expers patientiae est, charitatis aliena, audax ad contumelias irrogandas, ad tolerandas pusillanimis, ad obediendum difficilis, nisi in quo eam desiderium suum voluntasque praevenerit, ad recipiendam exhortationem implacabilis, ad resecandas voluntates suas infirma, ad succumbendum alienis durissima, semperque suas definitiones statuere contendens, ipsa vero nequaquam cedere alterius acquiescens: et ita fit, ut etiam incapax consilii salubris effecta, in omnibus suo potius quam seniorum credat judicio.
CAPUT XXX. Tepefactus quis per superbiam aliis quoque praeesse desiderat. Quibus descensuum gradibus is, quem semel possidet [superbia subaud. ], devolutus, jam ipsam disciplinam coenobii perhorrescit, ac veluti qui fratrum consortio de perfectione retrahatur, ac de bono patientiae atque humilitatis aliorum vitio et impedimento revocetur, habitationem solitariae cellae desiderat, seu certe velut plures alios lucraturus construere monasterium, et quos docere atque instituere debeat, congregare festinat; ex discipulo nequam detestabilior magister effectus. Nam cum hujusmodi elatione cordis in perniciosissimum teporem noxiumque corruerit, et nec verus monachus, nec saecularis effectus sit: quod est deterius, etiam perfectionem sibi ex hoc ipso miserabili statu et conversatione promittit.
CAPUT XXXI. Quomodo superbiam vincere vel ad perfectionem pervenire possimus. Quamobrem si aedificii nostri fastigia perfecta volumus ac placentia Deo consurgere, fundamenta ejus non secundum nostrae libidinis voluntatem, sed secundum districtionis Evangelicae disciplinam jacere festinemus: quae alia esse non possunt, quam timor Dei atque humilitas, quae de mansuetudine et cordis simplicitate descendit. Humilitas vero nullatenus poterit absque nuditate conquiri. Qua peregrinante, nec obedientiae bonum, nec patientiae robur, nec mansuetudinis tranquillitas, nec consummatio charitatis ullatenus poterit apprehendi; sine quibus cor nostrum habitaculum Spiritus sancti penitus esse non poterit, ita pronuntiante Domino per prophetam (Isaiae LXVI), Super quem requiescet Spiritus meus, nisi super humilem, et quietum, et trementem verba mea? sive secundum exemplaria quae Hebraicam exprimunt veritatem: ad quem respiciam, nisi ad pauperculum, et contritum spiritu, et trementem verba mea?
CAPUT XXXII. Quomodo depopulatrix omnium virtutum superbia per veram humilitatem possit exstingui. Quapropter athleta Christi, qui spiritalem agonem legitime certans a Domino desiderat coronari, hanc quoque ferocissimam bestiam, ut devoratricem cunctarum virtutum, omnimodis festinet exstinguere: certus quod hac in suo pectore commorante, non solum omnigenis vitiis carere non possit, verum etiam, si quid virtutis habere videatur, hujus veneno depereat. Nullo enim modo poterit in anima nostra virtutum structura consurgere, nisi prius jacta fuerint verae humilitatis in corde nostro fundamenta, quae firmissime collocata perfectionis et charitatis culmen valeant sustinere: ita scilicet, ut, quemadmodum diximus, primum fratribus nostris humilitatem veram intimo cordis exhibeamus affectu, in nullo scilicet acquiescentes eos contristare, vel laedere; quod nullatenus poterimus implere, nisi abrenuntiatio vera, quae in exspoliatione omnium facultatum ac nuditate consistit; in nobis fuerit Christi amore fundata; deinde obedientiae jugum et subjectio simplici corde ac sine ulla fuerit simulatione suscepta, ita ut, praeter abbatis mandatum, nulla penitus voluntas vivat in nobis. Quod non aliter observari poterit, nisi ab eo qui non solum se mortuum huic mundo, verum etiam insipientem judicaverit ac stultum, universa quae sibi fuerint a senioribus imperata, sine ulla discussione perficiens, sacrosancta ea credens ac divinitus promulgata.
CAPUT XXXIII. Remedia adversus morbum superbiae. In qua consistentibus qualitate, proculdubio status ille humilitatis vere tranquillus atque immobilis subsequetur; ut nosmetipsos inferiores omnibus judicantes, universa quae nobis fuerint irrogata, tametsi injuriosa sint, vel tristia, vel damnosa, tamquam a superioribus nostris illata, patientissime toleremus. ( Vide exempla apud Joan. Climacum, gradu quarto. ) Quae quidem a nobis non solum facillime tolerabuntur, verum etiam parva judicabuntur ac nulla, si mente jugiter recolamus vel Domini nostri vel sanctorum omnium passiones, considerantes tanto levioribus nos injuriis attentari, quanto longius a meritis eorum et conversatione distamus; pariter etiam cogitantes in brevi nos de hoc saeculo migraturos, eorumque nos celeri vitae hujus fine mox futuros esse consortes. Peremptoria namque est haec contemplatio, non solum superbiae, verum etiam generaliter omnium vitiorum. Deinde post haec hanc eamdem humilitatem erga Deum firmissime retentemus. Quod a nobis ita complebitur, ut nihil nosmetipsos absque illius opitulatione vel gratia, quod ad virtutum consummationem pertinet, posse perficere cognoscamus; sed et hoc ipsum quod intelligere meruimus, ejus esse muneris, in veritate credamus.