Migne Patrologia Latina Tomus 106
De cultu imaginum
- De cultu imaginum (Jonas Aurelianus), JP Migne
106.0386C
PRIMO LIBERO.
JONAE PRAEFATIO In sequens opusculum Carolo regi porrectum.
106.0305B| Dilecto Carolo, inclyto regi, Jonas, minimus famulorum Christi famulus, geminam optat salutem.
Quantus dominus noster gloriosissimus genitor vester, Deo dilectissimus, Ludovicus Caesar religiosissimus, in fidei sinceritate totius bonitatis virtute, proborum morum claritudine, sapientiae ac sanctitatis dote, divinique amoris ac timoris fervore exstiterit, et in ecclesiasticis negotiis, Domino adminiculante, ad honorem et cultum divinum pertinentibus augmentandis et gubernandis emicuerit; quantumque imperium paternum (quia sic Deus voluit) jure aequissimo sortitus, rectissimo justitiae libramine tenuerit rexeritque, et contra hostium impetus militariter muniverit, et Ecclesiam Christi pretioso sanguine redemptam, suoque regimini divinitus commissam,
106.0305C| moram patris tui, videlicet pii et homonymi viri Caroli nobilissimi Augusti, imitans, imo supergrediens, disciplinis liberalium artium educaverit, et utriusque Testamenti sancti paginis atque eximiorum Patrum dictis, ad propellenda haereticorum dogmata venenata, et instruxerit et instrui fecerit, cunctis catholicae apostolicaeque fidei filiis perspicuum esse non ambigitur, quoniam revera id quod dicitur in promptu esse cernitur. Is namque Deo dilectissimus princeps, inter caetera bonitatis suae studia, erga divinum cultum amplificandum multiplici modo ferventia, quemdam presbyterum 106.0306B| natione Hispanum, nomine Claudium, qui aliquid temporis in palatio suo in presbyteratus militaverat honore, cui in explanandis sanctorum Evangeliorum lectionibus quantulacunque notitia inesse videbatur, ut Italicae plebis, quae magna ex parte a sanctorum evangelistarum sensibus procul aberat, sacrae doctrinae consultum ferret, Taurinensi praesulem subrogari fecit Ecclesiae. Sed quam pestiferum dogma et ab Ecclesiae auctoritate abhorrens in plebem sibi transfuderit commissam, libellus quem ad Theodemirum venerabilem abbatem, se, charitate imperante, corrigentem et a superstitiosa doctrina avertere volentem, scripsit, eumdem legere et nosse volentibus patenter demonstrat. Memoratus denique libellus eidem domino nostro, genitori vestro, sincerissime 106.0306C| ac religiosissime orthodoxam fidem colenti, ob defensionem sanctae matris Ecclesiae, quae ab eodem Claudio, sicut textus suarum litterarum prodit, hostiliter impugnabatur, delatus est . Quem licet ego nec legerim, nec viderim, quoddam tamen ex eo excerptum, eodem genitore vestro mittente, suscepi. Praecipiens et monens [ Forte, praecipiebat et monebat] memoratus Deo charus Caesar ut ad refellenda et improbanda ejusdem Claudii, quae in eodem excerpto perversissima continebantur, dicta, et in blasphemiam vituperationemque sanctae Dei Ecclesiae irreverenter
106.0307A| erant jaculata, secundum tenuitatem sensus mei, quantum Deus annuisset, nullatenus rescribere omitterem. Cujus jussioni libentissime parens, prout Deus posse dedit, et facultas temporis sivit, quoddam opusculum dirigere coeperam et magna ex parte digesseram. Sed audiens eumdem Claudium juxta humanam conditionem ultimum clausisse diem, ab eodem opere perficiendo stylum meum feriendum statui. Rebar enim quod illo moriente pariter ejus error nusquam comparuisset, secundum Domini sententiam dicentis: Delebo memoriam Amalec sub coelo (Es. XVII ), nihilominus memoria illius perversae doctrinae deleta fuisset in omnium virorum prudentium pectore. Sed quia, ut relatione veridica didici, non modo error de quo agitur in discipulorum 106.0307B| suorum mentibus reviviscit, quin potius, eo dicente, haeresis Ariana pullulare deprehenditur, de qua fertur quaedam monumenta librorum congessisse, et ad simplicitatem et puritatem fidei catholicae et apostolicae oppugnandum in armario episcopii sui clandestina calliditate reliquisse; non sum ausus quin, monitu et hortatu filiorum sanctae Dei Ecclesiae, opus quod praetermiseram enucleatim discutiendum repeterem, et singulis quae supererant perverse objectis razionalibus atque piissimis antithetis ad liquidum obviarem. Quod ergo pro viribus exsecutus, idem opusculum juxta imperium patris vestri, ob capacitatem mei sensus digerens, vobis offerendum merito judicavi, ut quod patri vestro imperanti reddere non quivi, id vobis et illi pariter 106.0307C| reddam. Sufficiere namque Claudio poterat ad cumulum miseriarum suarum error quem secutus est, duorum scilicet haereticorum, Eustathii et Vigilantii. 106.0308A| Sed his geminis pestibus minime contentus, altiori perditionis suae barathro sese praecipitem dedit, dum infestissimi hostis sanctae Dei Ecclesiae Arii se sectatorem discipulumque et in vita et in morte exstitisse monstravit: in vita quidem, docendo et praedicando; in morte quoque, in nefandis codicibus suis eumdem errorem a se scriptum relinquendo. Secta quippe ejusdem Arii, olim a sanctis Patribus damnata catholicoque mucrone sub perpetuo anathemate confossa, quae ab eodem Claudio dicitur resuscitata, necesse est ut sagacissimo quaesitu et diligentissimo scrutamine exstet inventa et in lucem praeferenda [ Forte, proferenda], et cum resuscitatore suo ab ecclesiasticis viris rursus sanctarum Scripturarum telis ferienda atque frustranda; ne, quod 106.0308B| absit, si delituerit, simplicium mentibus in processu temporis virus mortiferum propinet, et in perpetuam damnationem inducat. Humiliter igitur flagito clementiam serenitatis vestrae, rex prudentissime, ut si quid in eodem opusculo utilitatis inveneritis, gratanter suscipiatis, eumque habeatis et haberi faciatis, vosque legatis et vobis legi jubeatis. Excerptum porro mihi missum ideo inter hanc praefationem et opusculum subsequens interserui, ut quisquis idem legere et scrutari voluerit, primum, rogo, hac praefatione lecta, idem excerptum legat et examet. Et tunc demum ad memoratum opusculum aut probandum aut improbandum manum mittat. Et quidquid minus responsum minusque praemissis pravis objectis contraitum repererit, suae sanioris 106.0308C| uberiorisque intelligentiae scriptis et dictis, ob honorem et defensionem sanctae Dei Ecclesiae, suppleat. 106.0307|
PRIMO LIBERO
106.0307C| Disertissimos viros et eloquentissimos, atque catholicae et apostolicae fidei invictissimos defensores, Hispaniam protulisse manifestum est. Quorum imitanda exempla et documenta sequenda quia in promptu habentur, et Ecclesiae amplectuntur, ab eis, Christo favente, non ab jure 106.0307D| salubriter instruitur et fovetur Ecclesia. Sed quoniam saepissime et haeresiarchas simplicitatem catholicae fidei perversis dogmatibus commaculare conantes, et multifariis superstitionibus auctoritati sanctae Dei Ecclesiae contraeuntes, creavit, et hactenus creare non cessat, cunctis valde fidelibus dolendum est. Ut igitur caeteros omittam, emersit ex eadem Hispania , tempore sanctae memoriae Caroli piissimi atque invictissimi Augusti, quidam Felix nomine, actu infelix, Urgelitanensis civitatis episcopus, 106.0308C| qui, juncto suo sceleratissimo errori Eliphanto Toletanae urbis episcopo, secundum humanitatem non esse proprium filium Dei, sed adoptivum praedicare ausus est, et hac virulenta doctrina uterque Hispaniam magna ex parte infecit. Deinde apostolorum Christi actus imitari videri volentes, 106.0308D| cum ipsi non apostoli Christi, sed praecones essent hostis antiqui, unusquisque separatim diversas provincias, eadem sua insana doctrina imbuendas, appetivere. Eliphantus scilicet Asturias et Galliciam, cujus discipulos apud Astures me aliquando vidisse memini, quos et catholicorum virorum regionis illius, qui eorum vesanae doctrinae secundum sanam doctrinam rationabiliter renitebantur, relatu, perspicuitatisque meae probatu, secundum eorum actum et habitum, certissimos antichrist os esse liquido 106.0309A| deprehendi, manifeste cernens in illis illud beati Ambrosii compleri. Habitus mentis in corporis statu cernitur. Et illud cujusdam: Frons hominis propriae mentis depromit amictum. Qualis vultus erit, talia corda gerit. Quibus verissime et apertissime cognitis, et quia jam secundum apostolicum praeceptum, ut ab eadem sua erronea praedicatione desisterent admoniti fuerant, et tamen in eodem errore permanebant, ut haereticos devitavi. Porro idem Felix, cum multis apud Septimaniam eumdem haustum pestiferum propinaverit, eum tamen Galliae Germaniaeque, quantum in illo fuit, propinare voluit. Sed, divina gratia adminiculante, nullum apud Galliam Germaniamque ejus error locum invenire quivit, quoniam 106.0309B| non solum apud Germaniam studium litterarum et amor sanctarum Scripturarum, verum etiam apud eamdem Galliam (quae sola, teste Hieronymo, monstra non habuit, sed viris semper fortibus et eloquentissimis abundavit), ejusdem memorabilis viri solertissimo studio et ferventissimo desiderio actum est ut, Domino opem ferente, in sibi commissae Ecclesiae filiis et liberalium artium apprime disciplina et divinarum Scripturarum perfecte polleret intelligentia; quibus milites Christi, ut pote invictissimis armis muniti, ejus vesanam doctrinam propulsaverunt. Ejusdem namque principis jussu in unum coacti, adhibita etiam sanctae Romanae Ecclesiae auctoritate, eumdem Felicem damnaverunt, imo cum auctore sui erroris, Nestorio, quem imitatus est, 106.0309C| perpetuo anatemati mancipaverunt. Memorato autem orthodoxo principe Carolo rebus humanis exempto, gloriosus filius ejus Ludovicus, pietate, sapientia et fortitudine, tanto non impar genitori, paternum (quia sic Deus voluit) triumphaliter sortitus est imperium. Quo feliciter imperante, idem Felix in quodam discipulo suo nomine Claudio, ut pote (ut verbis beati Hieronymi utar) Euphorbus in Pythagora, renascitur: utique, etsi non ut pridem fidei catholicae regulam, ecclesiasticas tamen traditiones quam venenatis telis per eumdem discipulum suum jaculari nisus sit, breviter memorandum est. Antiquus etenim hostis, inimicus generis humani, ecclesiasticae quietis impatiens, qui non cessat lolium malitiae suae, quanto sibi divinitus permittitur, 106.0309D| in agrum sanctae Dei Ecclesiae jugiter superserere, exagitavit memoratum Claudium quibusdam insidiarum suarum furiis, et in tantam audaciam prorumpere suasit, ut contra Ecclesiae auctoritatem nonnulla frivola et inepta scriptitarit, quae in lateribus demonstrabuntur. Reor igitur eum opinatum quod obeunte piae memoriae pio principe Carolo, adeo in Ecclesia, quam sanctis praecedentibus meritis idem inclytus filius ejus, nutu divino, regendam tuendamque suscepit, cognitionem divinarum Scripturarum labefactaverit, ut eam suae vesanae 106.0310A| doctrinae arietibus conquatere et ad sibi cedendum passim convertere posset; sed quantum hac opinioni seipsum irriserit, liquido claret. Quo niam ejusdem piissimi principis solertissimo studio, ita quotidie, Domino opitulante, ad meliora succrescit, ut omnibus sanae fidei perspicuum sit eam et in fidei sinceritate salubriter roborari, et in cognitione divinarum Scripturarum sapienter dilatari et spiritaliter fructificari. Quae etiam ita super firmissimam petram fundata consistit, ut nec portae inferi ei praevalere (Mt. XVI), nec vis fluminum, nec flatus ventorum a suo eam fundamento possint quoquo modo amovere. Unde non inconvenienter de illa illud decantatur evangelium: « Venerunt flumina, flaverunt venti, et non potuerunt eam movere, fundata 106.0310B| enim erat supra petram (Mt. VII; Lc. VI). » Quia igitur idem charissimus Deo princeps, divinoque plenius amore succensus, et coelesti gratia adjutus eamdem Ecclesiam sibi creditam instanter erudit, armisque spiritalibus munit, et dictis et exemplis incessanter ad alta sustollit, dignum est ut, sicut pater illius magistri ejusdem Claudii, adhibita sanctarum Scripturarum auctoritate, damnavit errorem, ita nihilominus iste gloriosus filius ejus, nulli pietate, sapientia et fortitudine secundus, discipuli ejusdem Felicis vesanas damnet blasphemias, divinarumque Scripturarum telis confodiat, Ecclesiamque commissam, Christo secum pugnante, ab his et hujuscemodi erroribus immunem liberam que reddat. Quod quidem qualiter ejus pio sagacissimoque 106.0310C| studio actum sit, in processu hujus operis, Deo annuente, patebit. Is itaque de quo agitur, exortus ex eadem Hispania, ejusdemque Felicis discipulatui ab ineunte aetate inhaerens, per aliquod tempus in palatio memorati gloriosissimi ac serenissimi, Deoque amabilis Augusti, in officio presbyteratus militavit. Sed ut aliorum utilitati doctrina praedicationis evangelicae, quae illi admodum inesse videbatur consuleret, ipsius piissimi principis clementia praesul Taurinensis subrogatus est Ecclesiae. Qui dum super gregem sibi creditum pro viribus superintenderet, eumque praedicationis suae instantia ad amorem coelestis patriae, quantum videbatur, accendere satageret, vidit eum inter caetera quae emendatione digna gerebat, superstitiosae, imo perniciosae, 106.0310D| imaginum adorationi, qua plurimum nonnulli illarum partium laborant, ex inolita consuetudine deditum esse. Unde immoderato et indiscreto zelo succensus, non solum picturas sanctarum rerum gestarum, quae non ad adorandum, sed solummodo (teste beato Gregorio) ad instruendas nescientium mentes, in ecclesiis suis antiquitus fieri permissae sunt, verum etiam cruces materiales, quibus ob honorem et recordationem redemptionis suae sancta consuevit uti Ecclesia, a cunctis parochiae suae basilicis dicitur delevisse, evertisse et penitus 106.0311A| abdicasse: sed quia errorem gregis sui ratione corrigere neglexit, et eorum animis scandalum generavit, et in sui detestationem eos quodammodo prorumpere coegit. Nam si beati Gregorii dictis ad Serenum Massiliensem episcopum scribentis obedienter parere, nec non et apostoli Pauli salubria facta sequi, voluisset, nequaquam tam irrationabili facto se praecipitem dedisset. Sicut enim ex libro Actuum apostolorum (Cap. XVII) didicimus, atque Historiae tripartitae auctoritate astipulante cognoscimus, cum venisset idem beatus Paulus Athenas, et civitatem repletam idolis conspexisset, aras ab illis honoratas non destruxit, sed ratione ignorantiam redarguit, veritatis jura monstravit. Dicitur etiam Claudium eumdem adversus 106.0311B| reliquias sanctorum non contemnendas (ut pote quorum mors pretiosa in conspectu Domini, eorumque sepulcra, ut a sanctis Patribus traditum est, honoranda) quaedam nefanda dogmatizasse, et usque nunc dogmatizare. Quae licet serie litterarum suarum manifeste non indicet, ex his tamen quae innuit, et ex veridica quorumdam fidelium relatione, ita se rem habere liquido claret. Quapropter verisimile videtur hujus novitii sanctae Ecclesiae hostis animam ex duorum animabus priscorum compactam, atque uno corpori indeptam, Vigilantii videlicet et Eustathii, qui, ut verbis Sedulii utamur, ambo errore pares, quanquam sunt diversa secuti. Licet enim in plurimis ab alterutro desciverint, in contemnendis tamen sanctorum martyrum reliquiis eorumque sepulcris 106.0311C| dehonorandis, et nonnullis ecclesiasticis tradizioneibus reprehendendis, unum perversissime senserunt. Quorum alterius error a beato Hieronymo, sanctae Dei Ecclesiae eximio doctore, veritatisque fidelissimo assertore, et vesani erroris experientissimo exsecratore, strenue superatus; alterius vero in Gangrensi concilio perpetuo anatemate a sanctis Patribus est destructus. Necesse est ergo ut quicunque hujuscemodi damnatorum errores imitatur, et canonica auctoritate percellatur, et eorum perpetuo anathemati societur. Is quippe de quo agimus, quia non simpliciter graditur, sed a recto tramite aberrans, sanctorum Patrum terminos jactanter transgreditur, non frustra, sed quodam, ut creditur, vaticinio, Claudii sortitus est nomen. Quoniam, quanquam 106.0311D| magistri sui (quod qui nos regit longe faciat! ) non videatur aperte sequi errorem, in eo tamen quod ecclesiasticae auctoritati claudicando contraire nititur, non immerito nomen Claudii sortitur, eorumque numero jure asciscitur de quibus Psalmista: Filii, inquit, alieni mentiti sunt mihi, filii alieni inveterati sunt, et claudicaverunt a semitis suis (Sal. XVII). Quidam sane sanctae religionis proposito venerandus, et honorate vitae imitandus, debitoque honore nominandus, Theodemirus Pater monachorum, nunc jam rebus humanis exemptus, cum jam longe lateque fama crebrescente, ab eodem Claudio talia geri et praedicari contra auctoritatem ecclesiasticam didicisset, charitatis officio ductus, et unicae gentis 106.0312A| amore provocatus, eidem Claudio, ut ab his se quae reprensibiliter agebat et docebat compesceret, litteris charitate refertis mandari curavit. Ille e contra, fraternae admonitionis impatiens, turbidaque indignatione permotus, non solum in illum juste se redarguentem, verum etiam in omnes sanctae catholicae et apostolicae Ecclesiae sincerissimos cultores, Galliam Germaniamque incolentes, Christoque Domino devotissime militantes, et ab imaginum superstitiosa adoratione immunis, diversarum reprehensionum ac vituperationum jacula intorsit, eosque et idololatriae abominatione, et falsae religionis superstitione, et innumeris aliis sceleribus irretitos, sicut textus suarum litterarum demonstrat, appellare non erubuit. Unde mirari satis hominem nequeo, ut 106.0312B| qui disciplinam recte loquendi nescit, non solum docere, verum etiam alios reprehendere, et, quod his ineptius est, in reprehensionem peritorum virorum librum praesumpserit evomere. Verum nisi ob ejus errorem vanissimum refellendum, et quorumdam simplicium deceptionem cavendam, videlicet ne illius pestifera doctrina eorum quoquomodo miserabilis fieret ruina, nequaquam illius imperita scripta in manibus forent sumenda. Quoniam si ab his qui litteraria arte imbuti sunt vel tenuiter discutiantur, pene nihil in eis reperitur quo ars recte loquendi et scribendi non offendatur,exceptis his quae de aliorum opusculis furtim subripuit, et quibusdam subtractis atque mutatis, compilatoris usus officio, ut sua, suo inseruit operi. Fertur interea in suggillationem 106.0312C| ejusdem abbatis totiusque Gallicanae Ecclesiae, tantae prolixitatis evomuisse libellum, ut magnitudine sua quinquagenis psalmis Davidicum superaverit Psalterium, de quo non nisi quoddam excerptum in manus parvitatis nostrae est perlatum, cujus hoc est exordium: TITULUS LIBRI. Apologeticum atque Rescriptum Claudii episcopi adversus Theodemirum abbatem.
Quam absurdissima et ridiculosa, quamque auribus virorum peritorum tituli istius sit fastidiosa constructio, ipsorum puerorum qui adhuc liberalibus initiantur disciplinis, facile apertaque potest probari judicio. Sed idcirco certae personae ejusdem tituli rusticitatem patenter non adscribimus, quia incertum habetur utrum dittatori an scriptori, vel certe exceptionri, 106.0312D| ascribenda sit. Ad sequentia ergo, quae propria tua, o Claudi, esse non ambigimus, apostrophen facimus, et non de his quae in eodem opere tuo perverse scripsisti cum aliis, sed magis tecum manum volumus conserere. Ais namque contra memoratum Theodemirum venerabilem abbatem:
« Epistolam tuam, cum adjunctis super capitulis, plenam garrulitate atque stoliditate, per quemdam accepi rusticum portitorem, in quibus capitulis denuntias te turbatum, ita inquiens, eo quod rumor abierit ex Italia de me per omnes Gallias, usque ad finem Hispaniae, quasi ego sectam quamdam novam praedicaverim contra regulam fidei catholicae, quod omnino falsissimum est. » Esto haec 106.0313A| apologetice Theodemiro abbati scripseris, cur a caeterorum laesione, intemperantior insontes naevis inficis falsitatis? Nam si diligenter eadem scripta tua animadversa fuerint, procul dubio non solum in eumdem Theodemirum abbatem, sed etiam in Italos, et Gallos, atque Germanos, venenum quod lethaliter potasti, utique lethaliter eructasse reperieris. Enimvero si per singula monstruosorum verborum tuorum constructiones reprehendendo discutere coeperimus, magni erit operis exsecutio, opportunique temporis supervacua impensio, quas lectoris prudentissimo judicio tempore suo reprehendendas relinquentes, quem sensum textus litterarum tuarum contineat, pro captu intelligentiae nostrae scrutari nitamur. Videris itaque primum in earumdem litterarum tuarum 106.0313B| exordio impazientiae et levitatis atque iracundiae argumentendus, eo quod fraternae dilectionis immemor, postposita moderata dictione et gravitate sacerdotali, tibi amicabiliter familiariterque scribentem, garrulitatis et stoliditatis elogio denotaveris. Ais etiam post pauca:
«Nec mirum est si de me ista dixere diaboli membra, qui ipsum caput nostrum et seductorem et daemoniacum proclamaverunt. » Quos itaque hoc loco diaboli membra, qui ipsum caput nostrum et seductorem et daemoniacum proclamaverint, solutis moderationis habenis, vocitas, nisi Gallos, ad quos superius tuum rumorem pervenisse, et in lateribus ora sua ad te blasphemandum aperire scripsisti? Unde patienter te interrogo quinam potius diaboli 106.0313C| membra vocandi sint, utrumne illi qui nec haeresi, nec scismate, nec alio quolibet errore ab ecclesiastica auctoritate scinduntur, an illi qui, superbiae fastu elati, ei quodammodo resultare praesumunt. Qui cum responderis: Insultatores, imo impugnatores, merito diaboli membra appellari, alteri hujuscemodi erroribus subactae, non Gallicanae Ecclesiae, tam funestum nomen poterat aptari, quae caput suum Christum non, more infidelium Judaeorum, daemoniacum, quod utique illorum proprium est, eorumque qui spiritu agitantur immundo, sed in Spiritu sancto daemonum ejectorem et fideliter credit et veraciter praedicat. Seductorem porro, quem stylo inerti in malam absolute posuisti partem, demonstras te in hoc dicto, sicut et in aliis multis, 106.0313D| inscium ecclesiasticae traditionis fore, quae seductorem, juxta documenta sanctorum Patrum, et in bonam et in malam accipit partem. Patet enim te dicta beati Augustini in Expositione Evangelii Joannis Evangelistae (Tract. VII), de cujus dictis nihil te latere jactitabas, penitus ignorasse, quae ita se habent: Alii dicebant: Bonus est, alii autem non, sed seducit turbas (Giovanna VII ). Dictum est enim hoc ad eorum solatium, qui postea praedicantes verbum Dei futuri erant ut seductores et veraces: si enim seducere decipere est, nec Christus, nec apostoli ejus. nec quisquam seductor debet esse Christianus; si autem seducere, aliunde aliquem ad aliud persuadendo ducere est, quaerendum unde et quo: si a malo ad bonum, 106.0314A| bonus seduttore est; si a bono ad malum, malus seductor est . Quapropter quia constat nos veraciter caput nostrum Christum, non ut membra diaboli, sicut scripsisti, sed eum magis, ut illius fidelia membra, bonum seductorem credere, et proclamare, et praedicare: procul dubio aequissimum est quod tam detestabile vitium non exsecranti, sed potius infideliter jaculanti, ascribendum sit. Sequitur in eodem opere tuo:
« Ego enim, inquis, non sectam doceo, qui unitatem teneo, et veritatem proclamo, sed sectas, et scismata, et superstitiones, atque haereses inquantum 106.0314B| valui compressi, contrivi, expugnavi, et expugnare in quanto valeo, prorsus Deo auxiliante, non cesso. » Mirari satis nequeo, quanquam artis grammaticae ignarum, utcunque tamen exercitatum in divinis Scripturis sensum habentem, tanta oblivione captum, ut te neges sectam docere et unitatem profitearis tenere, et veritatem proclamare: cum utique praedicator Christi et sectam docere et unitatem catholicae fidei tenere et veritatem possit praedicare. Illam sectam dicimus, quae finem boni sectatur. Unde ait beatus Augustinus in libro de Civitate Dei (Lib. IX, Cap. 1): Nulla est igitur causa philosophandi, nisi finis boni. Quamobrem, quae nullum boni finem sectatur, nulla philosophiae secta dicenda est. Item idem paulo post: Proinde quoniam 106.0314C| Marco Varrone, ha quatuor adhibens differentias, id est, ex vita sociali, ex Academyis novis, ex Cynicis, ex isto vitae genere tripartito, ad sectas ducentas octoginta octo pervenit, et quae aliae possunt similiter adjici his omnibus, quoniam de sectando summo bono nullam inferunt quaestionem, et ideo sectae non sunt nec vocandae sunt, ecc. Haec beato Augustinus de secta quae solummodo summum bonum sectatur, adversus philosophos dixerit. Caeterum, quod secta et in bonam et malam accipiatur partem, apostolico instruimur documento: in bonam siquidem, sicut habes in Epistola ad Timotheum: Sectare vero justitiam, veram fidem, charitatem, pacem cum his qui invocant Dominum de corde puro (II Tim. II ); in malam autem, sicut habes in Epistola 106.0314D| ejusdem apostoli ad Galatas (Cap. V): qui inter caetera opera carnis sectas quoque duodecimo ponit loco. Sectae igitur latino, Graece dicuntur haereses: a sectando quippe sectae nominantur. Quod autem ais te et schismata et superstitiones pro viribus compressisse, videris procul dubio tibi contrarius existere. Ille namque qui irrationabiliter subjectarum sibi plebium mentes scandalizare traditionesque ecclesiasticas tam impudenter reprehendere, et tot tantisque sanae fidei sincerissimis cultoribus abominationum nomina non metuit ascribere, nequaquam compressor, sed potius erector et auctor schismatum ac superstitionum judicandus est. Quod vero dicis sectas et haereses te contrivisse ed espugnare, 106.0315A| magna tibi fallaciter promittis. Si contritae sunt, cur instinctu diabolico rursus emergunt? Si expugnatae, cur redeunt, et ecclesiasticae auctoritatis pacem jaculantur? Verum si catalogus illustrium virorum qui in procinctu fidei viriliter decertavere, et haeretica agmina catervatim subruere, exacte recenseatur, nequaquam tuum nomen in eo reperietur. Haereses porro quas adhuc, ut dicis, expugnare non cessas, cum nusquam in tota mundi latitudine a se expugnari aut sciantur, aut audiantur, nullos compendiosius quam auditores tuos opinari possis, quos forte, quia schismati tuo socios facere nequis, idcirco ut haereticos te expugnare scribis. Seguito:
«Hoc autem, inquis, idcirco provenit, quia postquam coactus suscepi sarcinam pastoralis officii, 106.0315B| missus a pio principe, sanctae Dei Ecclesiae filio, Ludovico, veni in Italiam, civitatem Taurinis, inveni omnes basiliche (contra ordinem veritatis) sordibus anathematum et imaginibus plenas. » Horum verborum valde informem constructionem, barbarismis ac soloecismis oppletam, spernendo omittimus, sensum ut possumus indagantes. Verum est, inquam, quod intulisti quod a pio principe, sanctae Dei Ecclesiae filio, domino Ludovico Taurinensi Ecclesiae praelatus sis: utrum coacte, ut asseris, an sponte, soli Deo relinquitur. In eo vero quod inerti constructione prosequeris, ita inquiens: « Inveni omnes basiliche sordibus anathematum et imaginibus plenas, calumniaris praedecessores tuos easdem basiliche, non servitute divina, sed anathematibus 106.0315C| replevisse, et non solum illos, verum etiam plebem illius parochiae in ejusdem basilicae anathematibus, non cultibus divinis eatus deseruisse. Quod si verum est ut omnis clericalis ordo parochiae tuae, relicto cultu divino, pro Deo sordes anathematum colat et adorat, largissimis fidelium lacrymis lugendum et plorandum est, Deique immensa misericordia suppliciter exoranda, ut hujusmodi a salute propria aberrantes cito resipiscant, et ad viam veritatis redeant, eumque qui jure colendus et adorandus est, colant et adorent. Sed credibile est quod, licet et in cultu et adoratione imaginum, ignorantia fallte, aliquid temporis insumpserint, nullo tamen pacto ab unitate fidei catholicae defecisse et ad idola conversi esse credendi sunt. Unde constat quod hujusmodi 106.0315D| errorem non tam granditer et indiscrete sordibus anathematum comparare, sed magis temperato usus sermone, ignorantiae debueris deputare. Porro si quippiam praedecessores tui, salva fide Christi, simpliciter tenuerint, nequaquam decuerat eos, jam in coelestis Patrisfamilias domo quiescentes, a successore suo tam arroganter longe lateque diffamari et elogio anathematis denotari, praesertim cum nil obesset sanae doctrinae praesentium simplicitas incauta priscorum. Quanti autem sit delicti, quantaeve arrogantiae, qui, ut sua laudabiliter statuat, aliorum errata indiscrete et irrationabiliter reprehendit, non est meum dicere. Sanctorum inde Patrum documenta affatim prae manibus habentur: legantur, discutiantur, 106.0316A| eorumque dictis, ne in talibus delinquatur, salubriter obediatur. Reor itaque, si coram adfores, Claudi, te forte responsurum: Idcirco immagina anatemata appellasse, eo quod se ea adoratione adorantes, quae soli Deo debetur, anatema efficiunt. Bene quidem responderes, quia nobiscum, imo cum omni catholica Ecclesia, in hac sententia sobrie concordares. Omnis quippe res divinitus proibita, etsi non natura sui, eadem tamen proibizione qua proibita est, sese contra fas appetentem, colentem, adorantem, in exitium anathematis demergat necesse est. Unde est illud in libro Josue: Anathema in medio tui, Israel (Josue VII ). Ob cujus reatum Achan, Dominici praecepti trasgressore, grandine lapidum occubuit. De qua re multa alia in divinis eloquiis 106.0316B| exempla reperiri possunt. Verum, quanquam haec ita se habeant, in vituperationem tamen ac reprehensionem praedecessorum tuorum, et in eo quod eumdem errorem discrete, rationabiliter ac patienter corrigere detrectasti, quam procaciter ac culpabiliter egeris, nemo nisi qui sanum non sapit ignorat. Subnectis post haec in prosecutione tua:
«Et quia quid homines colebant, ego destrui [ pro destruere] solus coepi. » Veritus es forsan ne asinos putareris dicere, ideo voluisti homines nescio quid colentes ex superfluo ponere: et quanquam conjici datur quod subaudiri voluisti, aut imagines, aut cruces, aut reliquias sanctorum martyrum, aut certe pretiosa corpora eorum; sed quid horum subaudiri volueris ignorantes. Hoc nobiscum te scire scimus, quod 106.0316C| cultus adversarum rerum sit, proprieque razionalium creaturarum. Bruta vero et irrationalia animalia non colunt, sed coluntur: idcirco quam superflue homines posueris, ipse videto. Si igitur a cultu superstitiosarum rerum homines rationabiliter (ut decuerat) avertisses, laudabiliter utique egisses, et reprehensione indiscretae actionis caruisses. Sed quia hoc facere renuisti, reprehensione dignus existis. Quod vero ais: Ego destrui solus coepi, cum dictionem tuam forsitan schemate quod vocatur ὁμοιοτέλευτον ornare voluisti, in vitium soloecismi incidisti. Jam itaque quem litterae tuae sensum contineant, discutiamus.In eo quod ais: « Ego destrui [destruere] solus coepi, » videamus an forte spiritu prophetiae afflatus, ad ruinam tuae tam incompositae 106.0316D| distintivo hoc texueris: sed in eo quod te solum destruere dixisti, procul dubio veritati contraisti, quoniam non tu solus, sed alii quilibet in suis frivolis et ineptis dictionibus destruendi sunt, et non solum in hujusmodi dictionibus, verum etiam in his quae male et perverse sentiunt. Discutiamus etiam secundum modum quem te dicere voluisse arbitramur, quoniam alio propositum tuum atque materia tendit, alio dictatio decurrit. Ut enim artis grammaticae nescius, pro infinito activae significationis, quod est, destruere, posuisti infinitum passivae, quod est destrui. Struere quippe verbum, habet contrarium, destruere; quapropter quoniam structuram cultus, quem te destruxisse gloriaris, non permisisti, 106.0317A| idcirco valde imperite atque inconvenienter destruere verbum posuisti. Nam et in eo quod te solum destructorem dixisti, utrumne bonarum an certe sinistrarum te praedices rerum eversorem, ancipiti nutare quisque poterat sententia, nisi forte in eo eam absolvere nitaris, quo verbi sancti Eliae prophetae videris abuti, ita dicentis: Domine, altaria tua destruxerunt , prophetas tuos occiderunt, et remansi ego solus, et quaerunt animam meam (III Reg. XIX). Sed quid Elias a Domino audierit, optime nobiscum nosti.Quantam vero, dum tibi soli attribuisce tantas, eximiis doctoribus sanctae Dei Ecclesiae injuriam ingeras, tibi consulendo necesse est perpendas: si tu solus, o Claudi, destructores perversorum dogmatum, rerumque superstitiosarum, ergo excipiuntur omnes doctores qui pro sola catholica Ecclesia fortiter 106.0317B| agonizaverunt, et agonis sui bravium jam feliciter adipiscuntur. Et si caeteros excepisti, beatum Augustinum, quem constat inter omnes Latinos doctores disertissimum exstitisse doctorem, sanctaeque Dei Ecclesiae fortissimum defensorem et propugnatorem, excipere nullatenus debueras. Iste enim, etsi non solus, divina tamen sibi suffragante gratia, aliis facundius copiosiusque diversarum haeresum et schismaticorum perversa statuta fortiter rationabiliterque evertit, destruxit atque substravit. Quem, quia ejus salutiferis doctrinis jugi meditatione assuefactus, inter caeteros, magnarum laudum praeconiis merito efferre solitus eras, nullo pacto excipere debueras. Verum si ejus documentis contentus esse 106.0317C| voluisses, nunquam te solum male structarum rerum destructorem gloriatus fuisses: et si illum saltem tibi socium asciscere dignatus esses, destructio tua, quia illius doctrina duce rationabilis foret, tanta utique haberi potuisset. Igitur quia non solum beato Agostino, sed etiam aliis eximiis doctoribus, te superciliose praetulisti, merito solitaria distruzioneis tuae gloriatio, in immensum sese extendens, in irritum deducitur. Vae namque eidem gloriationi tuae (juxta illud Ecclesiastis) imminet, quia non habens fotum ex consortio aliorum, frigore solitario torpet, et cum ceciderit, non habebit sublevantem. Quod vero subnettis:
« Idcirco aperuerunt omnes ora sua ad blasphemandum me, et nisi adjuvisset me Dominus, forsitan 106.0317D| vivum deglutissent me. Id nulli nisi tibi imputandum est . Oportet namque ut unusquisque fidelis injuriam sibi illatam aequanimiter ob Dei amorem ferat. Ecclesiasticae vero auctoritatis vituperationem ac reprehensionem, sanctorumque Dei contemptum, patienter quis ferre potest? Restat igitur te auctorem esse hujus delicti, qui in suggillationem auctoritatis ecclesiasticae ejusque devotorum famulorum tam blasphema verba evomuisti, 106.0318A| non eos, quos propter haec ad te (ut astruis) blasphemandum, tuisque naeniis rationabiliter resistendum, sua ora aperire compulisti. Sequitur paulo post in eisdem scriptis tuis:
«Cum enim distinte dicatur non faciendam similitudinem omnium quae in coelo sunt, aut quae in terra (Es. XX), non de solis similitudinibus alienorum deorum intelligitur dictum, sed et de coelestibus creaturis. » Haec itaque et nostra sententia est. Verum est, inquam, sanaeque fidei congruentissimum, nullam prorsus similitudinem omnium quae in coelo, vel quae in terra, vel quae subter terram sunt, faciendam, cui cultus aut adoratio, quae soli Deo debetur, quodam exhibeatur . Quia igitur Deus ubique est omniaque continet, et nusquam 106.0318B| continetur, estque invisibilis, teste Apostolo (I Tim. I et VI), omni creaturae ejus, idcirco, ne corporeus credatur, et horum quae dicta sunt similitudinem nobis facere inhibetur. Sed cum hujusce sententiae manifestus sit sensus, qui utique a sanctis Patribus nobis copiosissime constat expositus, et non satis ad rem de qua agitur pertineat, intuendum est ne forte similitudinis nomine, imagines sanctorum et historias rerum gestarum in ecclesiis ob pulchritudinem et recordationem describeas, volueris comprendere. Quod si ita est, quaero abs te cur, praecipiente Domino, Moyses duos cherubim aureos et caetera quae in Exodo (Cap. XXXVII) leguntur in tabernaculo Domini fecerit, et Salomon in domo Domini similitudines boum et leonum expresserit? 106.0318C| (III Reg. VII. ) Quod cum responderis, sicuti te responsurum credimus, haec in mysteriorum figura praecessisse, nullatenus tamen negare poteris quin similitudines coelestium terrestriumque creaturarum exstiterint. Et si illa, non a Deo ad adorationem, sed ut typos futurorum praetenderent, in tabernaculo in domo Domini sunt facta, sinantur a te imagines sanctorum et historiae quaeque sanctorum, non ut adorentur, sed potius ut quamdam pulchritudinem reddant, et quarumdam praeteritarum rerum memoriam sensibus imperitorum ingerant, in ecclesiis depingi. Creaturam vero adorari, eique aliquid divinae servitutis impendi, nefas ducimus, hujusque sceleris patratorem detestandum et anathematizandum libera voce proclamamus, isque quantae sit punitionis 106.0318D| Dominus terribiliter intonat dicens: Sacrificans, nisi Domino soli, eradicabitur (Es. XXII). Quod vero subjungis, ita inquiens:
«Aut quae in honore Creatoris humanus sensus ponit excogitare; » quo sensu accipi queat, non satis elucet. Nihil autem de Deo sibi corporeum, ut videris voluisse intelligi, humanus sensus cogitando permittitur imaginari. Illud quoque satis mirari non possum, cum de omni similitudine non facienda, secundum Decalogi praeceptum, assumpseris quamdam lascivam, agilitate praecipitatus, conclusionem ejusdem praecepti, quam praetermisisti, exponere tentaveris, quae hujusmodi est: Non adorabis ea, neque coles, ego sum Dominus Deus tuus, fortis, zelotes 106.0319A| (Es. XX), et caetera quae sequuntur. Liquet igitur, ut pace tua dixerim, in eodem facto te minus perite egisse; quod enim adorationem et cultum multiplicibus et incongruentibus verbis exponere voluisti, et regulam rectae locutionis offendisti, et ad sensum quem expleri voluisti, non plene pervenisti. Debueras siquidem sanctorum Patrum in eisdem verbis explanandis expositionem, non tuam propriam sequi, quod quia facere renuisti, ut dictum est, vim proprietatemque eorumdem verborum non satis expresse declarasti. Alia quippe est adoratio quae non nisi soli Deo debetur, alia quae a mortalibus, humilitatis etsubjectionis gratia, aeque mortalibus exhibetur. Rursus alius est cultus quo non nisi divinae potentiae famulandum est, et alius est qui 106.0319B| non solum rationabilibus, verum etiam irrationabilibus creaturis juxta modum proprium impenditur. De diversitate itaque cultus habes una nobiscum beatum Augustinum in libro de Civitate Dei decimo (Cap. I) plenissime docentem: Hic est enim, inquit, divinitati, vel, si expressius dicendum, deitati debitus cultus, propter quem uno verbo significandum, quoniam mihi satis idoneum non occorrerit Latinum, Graeco (ubi necesse est) insinuo quid velim dicere. Λατρείαν quippe nostri, ubicunque sanctarum Scripturarum positum est, interpretati sunt servitutem. Sed ea servitus quae debetur hominibus, secundum quam praecepit Apostolus servis dominis suis subditos esse debere (Efes. VI), alio nomine Graece nuncupari solet. Λατρεία vero, secundum consuetudinem 106.0319C| qua locuti sunt qui nobis divina eloquia condiderunt, aut semper, aut tam frequenter ut pene semper, ea dicitur servitus quae pertinet ad colendum Deum. Proinde si tantummodo cultus ipse dicatur, non soli Deo deberi videtur. Dicimur enim colere etiam homines, quos honorifica vel recordatione vel praesentia frequentamus. Nec solum ea quibus nos religiosa humanitate subjicimus, sed quaedam etiam quae subjecta sunt nobis perhibentur coli. Nam ex hoc verbo, et agricolae, et coloni, et incolae dicuntur: et ipsos deos non ob aliud appellant coelicolas, nisi quod coelum colant; non utique venerando, sed abitando; tanquam coeli quosdam colonos; non sicut appellantur coloni qui conditionem debent genitali solo, propter agriculturam, 106.0319D| sub domino possessore, sed sicut ait quidam Latini eloquii magnus auctor (Virg. , Eneide l. I, v. 12): Urbs antiqua fuit, Tyrii tenuere coloni. Ab incolendo enim colonos vocavit, non ab agricoltura. Hinc et civitates a majoribus civitatibus, velut populorum examinibus, conditae, coloniae nuncupantur; et per hoc cultum quidem non deberi nisi Deo, propria quadam ratione verbi hujus, omnino verissimum est: sed quia et aliarum rerum dicitur cultus, ideo latino uno verbo significari cultus Deo debitus non potest. Nam et ipsa religio quamvis distintius non quemlibet, sed Dei cultum significare videatur; unde isto nomine interpretati sunt nostri eam quae 106.0320A| Grecia θρησκεία dicitur; tamen quia latino loquendi consuetudine, non imperitorum, verum etiam doctissimorum, et cognationibus humanis atque affinitatibus, et quibuslibet necessitudinibus dicitur exhibenda religio, non eo vocabulo vitatur ambiguum, cum de cultu Divinitatis vertitur quaestio, ut fidenter dicere valeamus religionem non esse nisi cultum Dei; quoniam videtur hoc verbum a significanda observantia propinquitatis humanae insolenter auferri. Pietas quoque proprie Dei cultus intelligi solet, quem Graeci εὐσεβείαν vocant. Haec tamen et erga parentes officiose haberi dicitur. More autem vulgi hoc nomen etiam in operibus misericordiae frequentatur: quod ideo arbitror evenisse, quia haec fieri praecipue mandat Deus, eaque sibi, vel pro sacrificiis, 106.0320B| vel prae sacrificiis placere testatur. Ex qua loquendi consuetudine factum est ut et Deus ipse dicatur pius: quem sane Graeci nullo suo sermonis usu εὐσεβεῖν vocant, quamvis εὐσεβείαν pro misericordia illorum etiam vulgus usurpet. Unde in quibusdam Scripturarum locis, ut distintio certior appareret, non εὐσεβείαν, quod ex bono cultu, sed θεοσεβείαν, quod ex Dei cultu compositum risonat, dicere maluerunt. Utrumvis autem horum nos uno verbo enuntiare non possumus. Quae itaque λατρεία Graece nuncupatur, et Latine interpretatur servitus; sed ea qua colimus Deum, vel quae θρησκεία Grecia, latino autem religio dicitur; sed ea quae nobis est erga Deum vel quam illi εὐσεβείαν, nos vero non uno verbo exprimere, sed Dei cultum possumus appellare: 106.0320C| hanc ei tantum Deo deberi dicimus, qui verus est Deus, facitque suos cultores deos. Quicunque igitur sunt in coelestibus habitationibus immortales et beati, si nos non amant nec beatos esse nos volunt, colendi utique non sunt. Si autem amant et beatos volunt, profecto inde volunt, unde et ipsi sunt. Satis igitur abundeque sufficiunt lectoris prudentiae de diversitate cultus haec quae a beato Augustino dicta protulimus. Porro de adoratione quae mortalibus humilitatis et subjectionis gratia aeque mortalibus exhibetur, multa in divinis eloquiis exempla reperiuntur, e quibus illud est in libro Geneseos: Surrexit, inquit, Abraham et adoravit populum terrae, filios videlicet Heth (Gen. XXIII). Et alibi in eodem libro: Cumque adorassent Joseph fratres 106.0320D| sui, et cognovisset eos, quasi ad alienos durius loquebatur. Et paulo post: Igitur ingressus est Joseph in domum suam, attuleruntque ei munera, tenentes in manibus, et adoraverunt proni in terram (Gen. XXIV). Et in libro Melachim: Inclinavit, inquit, se Bethsabee, et adoravit regem (III Reg. I). Et paulo post: Nuntiaveruntque regi, dicentes: Adest Nathan propheta; cumque intrasset ante conspectum regis, et adorasset eum pronus in terram, dixit Nathan regi ea quae ibi sequuntur. Haec paucis dicta sint. Caeterum cui cordi fuerit divinarum Scripturarum paginas diligenter legere, hujusmodi adorationis uberiora potest perfacile testimonianze reperire. De adrazione 106.0321A| vero quae soli Deo debetur, multa et innumera in utroque Testamento exstant salutifera documenta. Quae cum plurima et innumera sint, adeo ut non facile etiam ab ipsis peritissimis et eloquentissimis viris explicari queant, restat ut expositiones eorum quae a sanctis Patribus sancto Spiritu afflatis digestae sunt et ad nostram notitiam perlatae, paucas de multis, brevitati studentes, huic operi subnectamus . Scribit utique Origenes in Expositione Epistolae ad Romanos (Lib. I): «Cum possent, inquit, homines Deum agnoscere, ab ejus cultu declinantes, ad imagines hominum adorandas et animalium se diverterunt. Ut enim breviter et omnia in unum collecta definitione dicamus, adorare alium praeter Patrem, et Filium, et Spiritum sanctum, 106.0321B| impietatis est crimen. Idem item in eodem opere: Ego sic arbitror accipiendum quod, verbi causa, si quis in quolibet metallo, aurei, vel argentei, vel ligni, vel lapidis, facit speciem quadrupedis alicujus, vel serpentis, vel avis, et statuam illam, non idolum, sed similitudinem fecit, vel etiam si picturas ad hoc ipsum statuat, nihilominus similitudinem fecisse dicendus est . in coelo; addit autem et dicit: Non adorabis ea, neque coles (Es. XX). Aliud est colere, aliud adorare.Potest quis interdum et invitus adorare, sicut nonnulli regibus adulantes, cum eos in hujusmodi studia deditos viderint, adorare se simulant 106.0321C| idola, cum in corde ipsorum certum sit quia nihil sit idolum. Colere vero est toto hic affectu et studio mancipari. Utrumque ergo resecat sermo divinus, ut neque affectu colas, neque specie adora. Hieronymus in expositione Danielis prophetae: Notum tibi sit, inquit, rex, quia deos tuos non colimus, et statuam auream quam erexisti, non adoramus (Dan. III). Sive statuam, ut Symmachus, sive imaginem auream, ut caeteri transtulerunt, voluerimus legere, cultores Dei eam adorare non debent. Ergo judices et principes saeculi, qui imperatorum statuas adorant et imagines, hoc se facere intelligant quod tres pueri facere nolentes placuerunt Deo. Et notanda proprietas: deos coli, imaginem adorari dicunt, quod utrumque servis Dei non convenit.Oggetto idem 106.0321D| in Expositione Ezechielis prophetae: Et septuaginta viri de senioribus domus Israel, et Jezonias filius Saphan, stabat in medio eorum stantium ante picturas, et unusquisque habebat thuribulum in manu sua, et vapor nebulae de thure consurgebat (Ez. VIII) . Quando dicit septuaginta viros fuisse de senioribus domus Israel, qui tenerent thuribula manibus, ostendit multos alios fuisse presbyteros qui hoc non faciebant, sed forsitan peccatis aliis tenebantur: unumque nomine Jezoniam filium Saphan stetisse in medio eorum quasi principem sceleris atque sacrilegii eorum qui, omissa religione Dei, colebant idola, et in templo non adorabant Deum, cujus erat et templum, sed picturas parietum. Sant'Agostino 106.0322A| in libro septimo de Civitate Dei: Unum verum Deum, id est omnis animae corporisque creatorem, colere quisque contendat. Non ideo peccat quia non est colendus quem colit, sed quia colendum, non ut colendus est, colit. Qui vero et rebus talibus, id est turpibus et scelestis, et non Deum verum, id est, animae corporisque factorem, sed creaturam quamvis non vitiosam colit, sive illa sit anima, sive corpus, sive anima simul et corpus, bis peccat in Deum, quod et pro ipso colit quod non est ipse, et talibus rebus colit qualibus nec ipse colendus est . tamen ut quibus ea deferrentur, homines 106.0322B| haberentur, qui dicuntur colendi et venerandi; si autem multum eis additur, et adorandi: quis vero sacrificandum censuit, nisi ei quem deum aut scivit, aut putavit, aut finxit? Item idem in eodem opere, lib. X: Putaverunt quidam angelis deferendum honorem (vel adorando vel sacrificando) qui debetur Deo, et eorum sunt admonitione proibiti, jussique haec ei deferre cui uni fas esse noverunt. Imitati sunt angelos sanctos etiam sancti homines Dei. Nam Paulus et Barnabas in Lycaonia facto quodam miraculo sanitatis putati dii, eisque Lycaonii victimas immolare voluerunt, quod a se humili pietate removentes, eis in quem crederent annuntiaverunt Deum (Act. XIV, 4). Et post pauca (Cap. 4): Quaecunque igitur immortalis potestas quantalibet virtute 106.0322C| praedita, si nos diligit, sicut seipsam, ei vult esse subditos, ut beati simus, cui et ipsa subdita beata est . si autem colit Deum, non vult se coli pro Deo: illi enim potius divinae sententiae suffragatur, et dilectionis viribus favet, quia scriptum est: Sacrificans diis eradicabitur, nisi soli Deo (Es. XXII) . Nam ut alia nunc taceam quae pertinent ad religionis obsequium quo colitur Deus, sacrificium certe nullus hominum est qui audeat dicere deberi, nisi Deo soli. Item idem in eodem opere libro X (Cap. 26): Non itaque debemus metuere ne immortales et beatos uni Deo subditos non eis sacrificando offen damus.Quod enim nonnisi uni vero Deo sancti de beri sciunt, cui et ipsi adhaerendo beati sunt, procul 106.0322D| dubio neque per ullam significantem figuram, neque per ipsam rem quae sacramentis significatur, sibi exhiberi volunt. Daemonum est haec arrogantia superborum atque miserorum, a quibus longe diversa pietas subditorum Deo. Item idem in eodem opere (Lib. ult. c. 10): Nos autem martyribus nostris non templa sicut diis, sed memorias sicut hominibus mortuis, quorum apud Deum vivunt spiritus, fabricamus. Nec ibi erigimus altaria, in quibus sacrificiomus martyribus, sed uni Deo, et martyrum et nostro, sacrificium immolamus, ad quod sacrificium sicut homines Dei, qui mundum in ejus confessione vicerunt, suo loco et ordine nominantur, non tamen a sacerdote qui sacrificat invocantur; 106.0323A| Deo quippe, non ipsis sacrificat, quamvis in memoria sacrificit eorum, quia Dei sacerdos est, non illorum. Ipsum verum sacrificium corpus est Christi, quod non offertur ipsis, quia hoc sunt et ipsi. Item idem in libro Quaestionum Veteris ac Novi Testamenti: Christiani, inquit, ut pote pauperes quos stultos vocant, unum Deum colunt in mysterio, ex quo sunt omnia, nec aliquid quod ab eo conditum est venerantur. Ipsum enim solum sufficere sibi et abundare sciunt ad salutem. Item idem post pauca: Non ergo nobis videtur ut quod homo facit adorari debeat. Factor enim a factura, non factura a factor adorari judicatur. Item idem in Expositione psalmi CXIII: Noli ergo addere manus hominum, ut ex eodem metallo quod fecit verus Deus, velis facere 106.0323B| falsum deum, imo falsum hominem, quem pro vero venereris Deo, quem quisquis pro vero Deo in veram amicitiam ricettaret, insaniret: ducit enim et affectu quodam infirmo rapit infirma corda mortalium formae similitudo, et membrorum imitata compago. Item idem in eodem opere, salmo XCVI: Homines autem in sanctos attendite, qui sunt similis angelis. Cum inveneritis hominem aliquem sanctum servum Dei, si volueritis illum colere, et adorare pro Deo, prohibet te, non vult sibi arrogare honorem Dei, non vult tibi esse pro Deo, sed tecum esse sub Deo. Et post pauca: Sic et sancti angeli illius gloriam quaerunt quem diligunt, ad ejus cultum, ad ejus adorationem, ad ejus contemplationem omnes quos diligunt rapere et inflammare 106.0323C| studente, ipsum illis annuntiant, non se, quoniam angeli sunt, et quia milites sunt, non norunt gloriam quaerere, nisi imperatoris sui. Item post pauca: Nemo dicat: Timeo ne irascatur mihi angelus, si non illum colo pro Deo meo. Tunc enim tibi irascitur, quando ipsum colere volueris; bonus est enim, et Deum amat. Quomodo daemones irascuntur si non colantur, sic angeli indignantur, si pro Deo colantur. Item idem in epistola ad Maximum grammaticum: Scias, inquit, a Christianis catholicis quorum in vestro oppido etiam Ecclesia constituta est, nullum coli mortuorum, nihil denique adorari quod sit factum et conditum a Deo, sed unum ipsum Deum, qui fecit et condidit omnia. Item idem in libro de vera Religione inter caetera ita dicit 106.0323D| (Cap. 3): Ad percipiendam veritatem nihil magis impedisce quam vitam libidinibus deditam, et falsas imagines rerum sensibilium, quae nobis ab hoc sensibili mundo per corpus impressae, varias opiniones erroresque generant: nec errorem in religione esse potuisse, si anima pro Deo suo non coleret animam aut corpus, aut phantasmata sua, quae nihil sunt aliud quam de specie corporis corporeo sensu interacta figmenta. Item in eodem: Non sit nobis religio humanorum operum cultus, meliores enim sunt ipsi artifices qui talia fabricantur, quos tamen colere non debemus. Non sit nobis religio in phantasmatibus 106.0324A| nostris, melius est enim qualecunque verum, quam omne quidquid pro arbitrio fingi potest: et tamen animam ipsam, quamvis anima vera sit, cum falsa imaginatur, colere non debemus. Melior est vera stipula quam lux inani cogitatione pro suspicantis voluntate formata, et tamen stipulam quam sentimus et tangimus dementis est credere colendam. Item idem in sermone evangelico de potestate data daemonibus ut abirent in porcos: Noli, inquit, inclinari angelis, ut eis sacrificandum putes, nolunt enim: quando facis, non intelligunt; dili gunt si cum eis adora quem adorant. Item idem in libro de Quantitate animae: Homo autem quilibet alius, quanquam sapientissimus et perfectissimus, vel prorsus quaelibet anima rationis 106.0324B| compos atque beatissima, amanda tantummodo et imitanda est, eique, pro merito et ordine, quod ei congruit deferendum, nam Dominum Deum tuum adorabis, et illi soli servies (Deut. VI) . Item idem nel libro de vera Religione (Cap. 55): Non nobis religio corporum aethereorum atque coelestium cultus, sed ejus cujus contemplatione beati sunt. Neque enim et nos videndo angelum beati sumus, sed videndo veritatem, qua etiam ipsos diligimus angelos et his congratulamur. Nec videmus quod eo paratiores et nullis molestiis interpedientibus perfruuntur, sed magis eos diligimus, quoniam et nos tale aliquid sperare a communi Domino jussi sumus. Quare honoramus eos charitate, non servitute. Nec eis templa [construimus], nolunt enim se sic honorari 106.0324C| a nobis, quia nosipsos, cum boni sumus, templa summi Dei esse noverunt. Fulgenzio, in libro de Fide ad Donatum: Quia ipse Deus sibi soli praecipiens tantummodo serviendum, seque jubens a fidelibus adorandum, prorsus interdixit ne quis audeat creaturam adorare creaturaeque servire: propterea in fine illius praecepti, de omnibus quae creavit ita loquitur: Non adorabis ea , nec servies eis. Et post pauca: Vera enim religio in unius constat Dei servitio. Item idem post pauca: Si veraciter unum Deum cum Patre Filium vera fides adorat, quae sic Deo novit a creaturis omnibus serviendum, ut noverit creaturae non deberi divinae servitutis obsequium. Firmiano Lattanzio lib. II de falsa Religione: Duplici ratione, inquit, peccatur ab insipientibus. 106.0324D| Primum quod elementa, id est, Dei opera Deo praeferunt; deinde quod elementorum figuras humana specie comprehensas colunt. Item ipse: Nihil aliud adoremus, nihil colamus, nisi solius artificis parentisque nostri unicum nomen. Voce: Supra ergo, non infra est Deus, nec in ima, sed in summa potius religione quaerendus est. Et infra: Nihil colendum est quod oculis mortalibus cernitur. Poterant siquidem de cultu et adoratione, quae soli Deo debetur, uberiora sanctorum Patrum dicta sufficienter proferri, nisi ob prolixitatem vitandam praetermitterentur. Sequitur ex opere Claudio
106.0325A| «Dicunt isti, inquis, contra quos Ecclesiam defendendam suscepimus. » Optima et egregia gloriatio tua. Supra dixisti, magna tibi tribuendo, te sectarum et schismatum superstitionumque atque haeresum compressorem et contritorem existere; et nunc infers et contra imaginum adoratores Ecclesiam Dei defendendam te suscepisse. Pluraliter scilicet eorum personam assumens, ita inquiens: « Dicunt isti contra quos Ecclesiam Dei defendendam suscepimus, » et singulariter eis respondens, paulo post subjicis: « Cui respondemus.» Omittimus itaque hanc dictionem vitiosam tuam, quae apud grammaticos soloecismus per numeros vocatur, eamque caeteris vitiosis et incompositis tuis dictionibus sociandam relinquimus, intellectum tantummodo ejus qui vitiosus vitiose prolatus est rimantes. Beato igitur 106.0325B| Augustinus contra paganos agens, Ecclesiam Dei defendendam se suscepisse non immerito scribit, quorum infidelitatem potenter rationabiliterque redarguit, sanctamque Ecclesiam ad eorum infidelitatem refellendam ac superandam, saluberrimis monitis instruit, imo armis spiritalibus affatim munit; tu vero nihil tale uspiam legeris fecisse. Unde mirari non satis possum cur gloriatus fueris te Ecclesiam Dei defendendam solum suscepisse. Sed quoniam ejusdem doctoris verbis abutens, imaginum adoratores parochiae tuae tanta invectione percellendos judicasti, cultores tamen sincerissimos sanctae Dei Ecclesiae Galliam incolentes, et ab hac superstitione immunis (quos tam in praecedentibus quam in lateribus 106.0325C| scriptis tuis falsae religionis atque superstitionis cultores vocitas), in eadem persecutione tua minime videris excepisse. Illud quod imaginum adoratores, tibi, ad suum errorem muniendum, respondisse scripsisti, ita inquiens:
«Non putamus imagini quam adoramus aliquid inesse divinum, sed tantummodo pro honore, cujus effigies est, tali eam veneratione adoramus. » Una autem reprehendimus ac detestamur, quia cum eorum scientiam non subterfugit imaginibus nil inesse divini, majori digni sunt invectione, eo quod debitum honorem Divinitati impenderint infirmo et egeno simulacro. Quantumque hujusce erroris sectatores ac defensores a vera esorbitante religione, non opus est per singula mea declarare narratione. Idipsum 106.0325D| etiam nonnulli Orientalium, qui eodem sceleratissimo mancipantur errori, se objurgantibus respondere solent. Tribuat Dominus sua gratuita pietate ut tandem aliquando et isti et illi ab eadem eruantur superstitione, et apostolicis disciplinis salubriter instructi, traditioni revocentur ecclesiasticae. illud autem quod adnectis:
«Quia si sanctorum immagina in daemonum cultum venerantur, non idola reliquerunt, sed nomina mutaverunt. » Et continuo subjungis: « Si scribas in pariete, vel pingas immagina Petri et Pauli, Jovis et Saturni, sive Mercurii, nec isti sunt dii, nec illi apostoli; nec isti, nec illi homines, ac per hoc nomen mutatur, error tamen et 106.0326A| tunc et nunc idem ipse permanet sempre. » Quis non intueatur in hac prosecutione tua, levitatis et indiscretionis plena, sicut et in caeteris fecisti, Galliam te quoque complexum? Quae utique immaginas sanctorum ob praemissas causas et habet et habere sinit: eas vero adorari, et in daemonum cultum venerari, magnae detestationi et abominationi habet. Non igitur, ut asseris, colit idola, et nomen mutavit, quia reliquit diabolum, et secuta est Christum, ac de infideli facta est fidelis. Porro immagina sanctorum, ut dictum est, habet, non tamen eas in daemonum cultum veneratur. Nam et illi qui nimio et indiscreto amore ob honorem sanctorum eorum imaginibus supplicant, nescio an temere idololatrae sint vocandi.Videntur sane potius ab hac superstitione, 106.0326B| adhibito rationis moderamine, revocandi, quam idololatrae, cum utique sanctae Trinitatis fidem veraciter credant et praedicent, nuncupandi. Caetera vero in eadem assertione tua faciunt nobiscum,excepto eo quod in ea ultimum posuisti, ita inquiens: «Ac per hoc nomen mutatur, error tamen et tunc et nunc idem ipse permanet semper. » Quod superioribus, ubi dixisti: « Non idola reliquerunt, sed nomina mutaverunt, » non inconvenienter aptari potest. L'articolo è:
« Certe si adorandi fuissent, vivi potius quam mortui, ut tu posuisti, adorandi esse debuerunt. » Ut ponere debueras, adorandi fuissent, aut certe adorari debuerant.
«Id est, ubi similitudinem Dei habent. " Nel suo 106.0326C| verbis nobiscum sobrie sentis: de qua re sufficientia divinae Scripturae testimonia habentur, quae hic brevitatis causa non ponuntur. Quod autem illico subnettis:
«Non ubi pecorum, vel, quod verius est, lapidum, sive lignorum vita, sensu et ratione, ut tu posuisti, carentem. » Ut ponere debueras; « carentium similitudinem habent. »
Quantum ab his qui sanum sapiunt perverse dissentias res ipsa liquido prodit, plena quippe sunt blasphemiae verba quae in contemptum sanctorum impudenti ore protulisti. Nimium ergo et infeliciter errando a sensu cunctorum fidelium discrepasti, quando sanctorum pretiosa corpora quae Deo dedicaverunt, et in quibus officiosissime ei servierunt, 106.0326D| quae utique organum sancti Spiritus exstiterunt, pecoribus et, ut verius te scripsisse dixisti, lapidibus et lignis coaequasti. Hac quippe prosecutione tua, qua te sanctorum corpora despectui habere manifestas, errorem Eustathii et Vigilantii omnino sequi convinceris. Uterque igitur, sicut jam praemissum est, reliquias sanctorum contemnendas et alia multa contra statuta ecclesiastica insaniendo dogmatizavit, et idcirco merito sub perpetuo anatemate haereticorum collegio datus est . , sed juxta cujusdam erroneum dogma (Diogenem scilicet Cynicum dico) feris avibusque projiciantur, aut certe 106.0327A| quaquaversum, velut lapis inutilis et lignum infructuosum, dispergantur. Quis catholicorum, rogo te, tam impia tamque blasphema verba patienter vel legere, vel audire possit? Quis, inquam, nisi mentis inops tam profana non exsecretur dicta? An nescis paganis moris fuisse ossa martyrum, quos diversissimis generibus mortium necabant, ne a Christianis honorabiliter sepelirentur, diversissimis modis occuluisse, aut igni concremasse, aut certe feris avibusque exposuisse? Hoc videlicet per hos, quantum eis possibile fuit, caventibus impuris spiritibus, ne per cineres sanctorum augmentarentur beneficia mortalium, confunderetur pertinacia infidelium, et detegeretur dolositas ipsorum. Ad sanctorum quippe cineres, ut beatus Hieronymus adversus Vigilantium 106.0327B| scribit, daemones rugiunt, et de obsessis corporibus aufugiunt, et alia multa innumera, eorum interventu suffragante, et Christi gratia cooperante, fiunt. Ad pecorum vero cadavera, et ad lapides, et ad ligna nil tale fieri haud dubium est . tunc illam terram sepulcrorum mortuorum, quos pro diis colebant, fuisse plenissimam, sed dolor daemonum per eum loquebatur, qui suas futuras poenas apud sanctorum martyrum memorias imminere moerebant. In multis enim talibus locis torquentur et confitentur, et de possessis hominum corporibus ejiciuntur. Joannes Crisostomo in homilia 106.0327C| de Natali Machabaeorum: Quam speciosa, inquit, et grata festivitas nobis enituit, et totius anni diebus splendidior dies hodierna praefulget? Non densatis solis radiis illuminata praeclarius, sed de lumine martyrum supra coruscum fulguris micantem illustrata sublimis, multis enim solibus illustriores sunt martyres et magnis luminaribus clariores; propterea hodie, si dici potest, coelo ipso ornatior terra laetatur. Sed in hac comparatione non attendas cinerem sanctorum corporum, nec favillam reliquiarum carnis, omniaque ossa consumpta temporibus, sed aperi oculos fidei, et vide eos divina virtute et gratia Spiritus sancti amictos, et divini luminis claritate radiantes. Hi ergo ipsi de superno Solis circulo in terram radii, Christo emittente, jaciuntur, et a corporibus 106.0327D| suis prosilientes corusca luce fulgoris, sicut speciem Ecclesiae gaudentis illustrant, ita faciem diaboli invidentis obcaecant. Nam ut audaces latronum duces, sive impii sepulcrorum effossores, si forte dum praedas agunt, aut spolia capienda conquirunt, in arma vel ornamenta imperatoris incurrerint, quamlibet cupidi praedarum, tamen agnitis regis insignibus deterrentur ut fugiant, neque cominus accedere vel attingere audeant, unde sibi non compendio procedere, sed periculum praevident imminere, si quid inde audeant usurpare. Ita profecto et daemones, qui vere latronum et principes et magistri sunt, ubi coronatorum martyrum corpora viderint posita, longe illico a conspectu eorum pavidi 106.0328A| fugiunt et absiliunt. Non enim naturam eorum attendunt, sed in arcanam dignitatem et gloriam Christi, qui in agone certaminum induta corpora martyrum suorum sicut arma portavit. Hujusmodi enim arma non angelus, non archangelus, non ulla alia creaturae virtus induta est, sed ipse Dominus virtutum et angelorum, sicut Paulus clamat, II Corinto. XIII dicens: Si experimentum quaeritis praeliantis in me Christi. Pretiosa enim sunt martyrum corpora, quoniam plagas pro Domino susceperunt, et quia stigmata propter Christum membris suis impressa ferunt; et sicut corona regalis, undique decorata, fulgores varios emittit, ita et sanctorum martyrum corpora, sicut pretiosis lapidibus,exceptis pro Christo vulneribus distintia, omni regum diademate 106.0328B| pretiosiora et spectabiliora redduntur. Haec ille. Quia igitur his et innumeris aliis sanctorum Patrum documentis declaratur quod sanctorum corpora pretiosa sint, et a cunctis fidelibus veneranda et honoranda, liquet profecto quia infidelium est ea contemnere, et fidelium ea humaniter terrae mandare, et ob ejus amorem pro cujus nomine passi sunt, honorare . Quorum alterum impietatis est quidem, alterum vero pietatis constat esse indicium. Quapropter quisquis ea contemnenda judicat, aut corporibus pecorum, vel lapidibus, aut certe lignis simillima esse contendit, non Christianus, sed Eustathianus et Vigilantianus, et, quod verius ferendum est, infidelis habendus est . pecorum, vel lapidum, 106.0328C| et lignorum similitudinem habent, quid dicturus es de miraculis quae, Christi potentia operante, apud eorum memorias mirabiliter fiunt? Manifestum est enim cunctis fidelibus eorumdem sanctorum corpora multis magnisque miraculis divinitus honorari, nec immerito? Aequum quippe est ut qui corpora sua membra justitiae utiliter exhibuerunt et in eis diabolum triumpharunt, tam evidentibus coruscent miraculis, quatenus praeclaris divinae remunerazioneis appareat indiciis quam pretiosa sit mors in conspectu Domini, et quod magna sit eorum virtus apud Altissimum (Sal. XXV). At si nunc corpora sanctorum in pulverem cineremve jam pene redacta, tantis divina pietate munerantur miraculis, quantis putas resurretionis tempore perpetuis donabuntur praemiis? 106.0328D| Quod autem corpora defunctorum, maxime justorum, non sint abjicienda, sed potius terrae mandanda, docet beatus Augustinus in libro de Civitate Dei primo: Nec contemnenda sunt, inquit, et abjicienda corpora defunctorum, maximeque justorum atque fidelium, quibus tanquam organis et vasis ad omnia bona opera sanctus Spiritus usus est . Quod vero corpora sanctorum sint a fidelibus honoranda, scribit beato Hieronymus ad Riparium contra 106.0329A| Vigilantium: Honoramus, inquit reliquias martyrum, ut eum, cujus martyres sunt, adoremus. Honoramus servis, ut honor servorum redundet ad Dominum, qui ait: Qui vos suscipit, ecc. (Mt. X). Tantorum autem doctorum salutiferis declaratur documentis, quod sanctorum corpora non sint (secundum naenias et ineptias tuas) pecoribus, vel lapidibus et lignis coaequanda, sed magis a cunctis fidelibus pio amore amplectenda et honoranda. Quia ergo liquet te negare non posse quod sanctorum corpora non sint his rebus quas scripsisti comparanda, sed magis ab Ecclesiae catholicae filiis honoranda, et quod ob meritorum praerogativam tot tantisque rutilent miraculis, necesse est ut, omni obstinatione remota, humiliter confitearis te errasse quando ea 106.0329B| pecorum et lapidum, et lignorum similitudinem habere dixisti: et licet pertinaciae deditus hoc facere contempseris, veritate tamen et ratione evidenter errasse convinceris. Utrum autem ipsi exanimis corporibus suis praesto sint, cum beneficia praestantur mortalibus, necne, beati Augustini salutiferis documentis, scribentis in libris de Civitate Dei et in libro de Cura agenda pro mortuis, nec non beati Gregorii libro Dialogorum, plenissime instruimur, ad quorum lectionem diligentem curiosumque mittimus lectorem. Sequitur in eodem opere tuo:
«Ex qua re, inquit, summopere pensandum est, quia si opera manuum Dei non sunt adoranda et colenda, quanto magis opera manuum hominum 106.0329C| adoranda et colenda non sunt? Prorsus nec in honore eorum quorum similitudines esse dicuntur. » In hujus sententiae sensu nobiscum sobrie sapis. Verum est, inquam, quia neque opera manuum hominum sunt adoranda et colenda, illo videlicet cultu et adoratione qui solius Divinitatis est. et honoranda, ut pote sancti Spiritus templa sacrata. Sed et illud quod subjungis:
«Quia si imago, quam adoras, Deus non est, nequaquam veneranda est honore sanctorum, qui nequaquam divinos sibi arrogante honores; » omnino 106.0329D| approbamus congruumque fidei catholicae esse judicamus. Articolo paulo post:
« Et ideo, inquit, sciendum summopere est quia non solum qui visibilia figmenta atque imagines colit, sed etiam quamlibet, sive coelestem, sive terrenam, sive spiritalem, sive corpoream creaturam, vice nominis Dei colit, et salutem animae suae quae a Deo solo est , ab illis sperat, de illis est, de quibus dicit Apostolus: Et coluerunt, et servierunt creaturae potius quam Creatori (Rom. I). » His tuis verbis breviter respondemus: Nos figmenta et imagines non colimus. Immagina tamen et habemus, et habentibus non praejudicamus. Quisquis vero visibilia figmenta atque immaginas, et sive coelestem, sive 106.0330A| terrenam, sive spiritualem, sive corporem creaturam pro Deo colit, creaturae non Creatori servire convincitur. Salutem sane animae nostrae a solo Deo dari fideliter credimus; sed quia, meritis nostris praepedientibus, eam ab eo nancisci non meremur, si suffragiis coelestium, sive spiritualium creaturarum illius nos compotes fore veraciter confidimus, nequaquam creaturae, ut scripsisti, sed potius Creatori servire comprobamur. At si per sanctorum suffragia salus animarum non acquiritur, utquid eorum intercessio in missarum Celebrationibus et caeteris humillimis supplicationibus apud divinam majestatem flagitatur? Salus igitur animae, scimus quia non nisi a Deo datur, sed fideliter credimus quod per eorum interventum nobis immeritis ab 106.0330B| eo largiatur, et pro eo quod id credimus et speramus, non creaturae, sed Creatori nostro servimus. L'articolo è:
«Quid te ad falsas immaginas humilias et inclinas? Quid ante inepta simulacra, et figmenta terrena, captiva, corpore incurvas? Rectum te Deus fecit, et cum caetera animalia prona et ad terram, situ urgente, depressa sint, tibi sublimis status et ad coelum atque ad Dominum vultus rectus est. , ad alta et coelestia suspensum pectus attolle. Quid te in lapsum mortis cum insensata immagina, quam colis, sternis? Quid in ruinam diaboli per ipsa et cum ipsa cadis? sublimitatem serva qua natus es; perseverare 106.0330C| talis qualis a Deo factus es. » Haec non tua, Claudi, sed beati Cypriani sunt martyris verba, e quibus quaedam subtraxisti, quaedam immutasti, et ut tua propria posuisti. Scribit itaque idem eximius doctor ad Demetrianum, idololatriae cultui deditum haec verba, ita inquiens: Quid te ad falsos deos humilias et inclinas? Quid ante inepta simulacra et figmenta terrena captivum corpus incurvas? Rectum te fecit Deus: et cum caetera animalia prona et ad terram situ vergente depressa sint, tibi sublimis status et ad coelum atque Deum tuum vultus erectus est: illuc intuere, illic oculos tuos erige, in supernis Deum quaere, ut carere inferis possis. Ad alta et coelestia suspensum pectus attolle.Quid te in lapsum mortis cum serpente (quem colis) sternis? 106.0330D| Quid in ruinam diaboli per ipsum et cum ipso cadis? sublimitatem serva qua natus es; persevera talis qualis a Deo factus es: cum statu oris et corporis animum tuum statua; ut cognoscere Deum possis, te ante cognosce. Mirari nequeo satis quod tam clanculo alterius verba furari volueris, et quod idem furtum alios latere posse ratus sis. Nescisne quid Dominus de furantibus verba sua per prophetam dicat? (Ger. XXIII. ) Credo etiam te legisse Cassiodorum, qui quale officium sit compilatorum in explicatione plenissime exsequitur Psalmorum. Constat igitur te in hoc facto imperite et reprensibiliter egisse, et idcirco necesse est ut ingenue fatearis te in eodem facto errasse.Verum quincunque sua errata 106.0331A| confiteri detrectat, aliorum procul dubio libera fronte nec reprehendere nec corrigere valet, audiens a Domino: Quare tu enarras justitias meas, et assumis Testamentum meum per os tuum? Tu vero odisti disciplinam, et projecisti sermones meos retrorsum (Sal. XLIX). Et in Evangelio: Quid ergo vides festucam in oculo fratris tui, trabem autem quae est in oculo tuo non consideras? et reliqua. (Mt. VII, Lc. VI. ) Quia ergo certum est alterius verba tua propria fecisse violenter, quaero ab te cur in loco ubi beatus Cyprianus posuit: «Quid te ad falsos deos humilias et inclinas? » Tu « falsas imagines » scripseris?Ille falsos deos dixit, quia veri non sunt: immagina porro, si immagina sunt aut hominum, aut quarumlibet aliarum rerum, quomodo falsum sit eas immaginas 106.0331B| video non esse, non satis. Quod si responderis eas falsas esse idcirco quia nihil veritatis in se habent, quoniam cum habeant similitudines humanorum corporum, non tamen vera sunt corpora, idcirco eas merito falsas appellari: immaginas tamen in veritate eas esse nullatenus negare poteris. Quod cum non possis, justa reprehensione supervacue falsas eas posuisse denotaris. Nam et in eo quod paulo post posuisti: «Quid te ante inepta simulacra et figmenta terrena captiva, corpore incurvas? » utquid figmenta terrena captiva ducere volueris, necesse est ut exponas. Quid figmenta terrena sint, non ignoramus; captiva vero quomodo dici possint, merito quaeritur. Si captiva sunt, a quo in hujusmodi captivitatem devenerunt?Quod cum tua esposizione 106.0331C| non egeat, quia ipso dictu absurdum est, constat te tam vesano furore correptum, ut prorsus nescias quid dicis. Exstant et alia quae de verbis ejusdem sanctissimi viri furtim usurpasti, et non eo ordine verborum quo ab ipso posita, vel eo sensu quo dicta sunt, sed ad peregrinum quemdam intellectum violenter pro libitu tuoi retorsisti. Quae si, ut a te immutata et posita sunt, lectoris prudentia discuti et examinari coeperint, quantae absurditatis, quantaeve reprehensionis sint; et quam coacte fluenta, quae limpida hausisti, pede pravi intellectus turbaveris, liquido patebit. L'articolo è:
« Sed dicunt isti falsae religionis atque superstitionis cultores: Nos ob recordationem Salvatoris nostri crucem pictam atque in ejus honorem 106.0331D| imaginatam colimus, veneramur atque adoramus. » Quos supra membra diaboli, hos hic infausto et impudenti ore falsae religionis atque superstitionis cultores appellas, causamque protinus reddere videri vis, cur falsae religionis atque superstitionis cultores appellantur, eo quod scilicet ob memoriam passionis Christi crucem pictam atque in ejus honorem imaginatam colant, venerentur atque adorante. Quod ergo ob recordationem redemptionis suae sancta Ecclesia ex sanctorum Patrum traditione crucem Christi veneretur, adoret, colat, non cultu et adoratione quae solius Divinitatis est, sed eo potius unde [de quo] satis abundeque supra dictum est, 106.0332A| nemo nisi qui ab ecclesiastica tradizionee dissentit, ignorat. Unde ob recordationem salutiferae passionis Dominicae annuatim in sanctissimo die Parasceves, secundum traditionem ecclesiasticam, crucem Christi adorat, id est, supplicando salutat, quae etiam totum diffusa per orbem in Christi laudem prorumpens gratulabunda canit: Crucem tuam adoramus, Domine, et sanctam resurrezionem tuam laudamus et glorificamus. Et iterum: Ecce lignum crucis, in quo salus mundi pependit; venite, adoramus. Et beato Gregorius, de cujus dictis nemo nisi immemor salutis suae ambigit, in libro Sacramentorum ita meminit: Deus, qui unigeniti tui Domini nostri Jesu Christi pretioso sanguine humanum genus redimere dignatus es, concede propitius ut qui ad adorandam 106.0332B| vivificam crucem adveniunt, a peccatorum suorum nexibus liberentur. Quaero abs te, Claudi, si aliquando hanc orationem Domino decantasti, cum a te ventum fuit ad locum adorandae crucis, quid ibi dixeris: sed reor te imitatum Judaeos, quos Apostolus flendo inimicos crucis Christi (Fil. III) dicit, adeo ejusdem crucis inimicum factum, ut verbum adorandae crucis aut penitus praeterieris, aut certe immutando juxta familiarissimum tibi modum aliud pro alio dixeris, sicut in verbis beati Cypriani martyris convinceris fecisse. Quapropter, sicut in evertendis imaginibus sanctorum et ab ecclesiis penitus pellendis, beati et excellentissimi doctoris Gregorii scribentis ad Serenum Massiliensem episcopum, saluberrimis dictis contumaciter contraisti: ita nihilominus 106.0332C| in abdicandis ab ecclesia Christi crucibus et despectui habendis, ejusdem doctoris factis et dictis irreverenter imprudenterque comprobaris obviasse. Scribit itaque idem doctor ad Januarium episcopum, ita inquiens: Judaei, de civitate vestra huc venientes, questi nobis sunt quod synagogam eorum quae Caralis sita est, Petrus qui ex eorum superstitione ad Christianae fidei cultum, Deo volente, perductus est, adhibitis sibi quibusdam indisciplinatis , sequenti die battesimatis sui, hoc est, Dominica [in] ipsa festivitate Paschali, cum gravi scandalo sine vestra occupaverit voluntate, atque imaginem illic genitricis Dei, Dominique nostri, et venerandam crucem, vel pyrrhum albam qua de fronte surgens indutus fuerat, apposuisset. E paulo 106.0332D| post: Considerantes, inquit, hac de re vestrae voluntatis intentum ac magis judicium, his hortamur affatibus, ut, sublata exinde, cum ea qua dignum est veneratione, imagine atque cruce, debeatis quod violenter ablatum est, reformare. Item idem ad Recharedum regem Wisigothorum scribit inter caetera ita: Crucem quoque latori praesentium dedimus vobis offerendam, in qua lignum Dominicae crucis inest, et capilli beati Joannis Baptistae, ex qua semper solatium nostri Salvatoris per intercessionem praecursoris Domini habeatis. Scribit etiam Beda venerabilis presbyter, modernique temporis hujus peritissimus ac praeclarissimus doctor, in Historia 106.0333A| Anglorum, qualiter eodem beato Gregorio dirigente salubriterque docente, Augustinus episcopus cum sociis suis Britanniam venerit, regemque Anglorum adierit, ita dicens: Post dies ergo aliquot venit ad insulam rex, et residens sub dio, jussit Augustinum cum sociis ad suum ibidem advenire colloquio. Caverat enim ne in aliquam domum ad se introirent, vetere usus augurio, ne superventu suo si quid maleficae artis habuissent, eum superando deciperent. At illi non daemoniaca, sed divina praediti virtute veniebant, crucem pro vexillo ferentes argenteam, et imaginem Domini Salvatoris in tabula describeam, litaniasque canentes, pro sua simul et eorum propter quos venerant salute aeterna Domino supplicabant. Et post pauca: Fertur autem quia appropinquantes 106.0333B| civitati, more suo cum cruce sancta et imagine magni regis Domini nostri Jesu Christi hanc litaniam consona voce modularentur: Deprecamur te, Domine, in omni misericordia tua, ut auferatur furor tuus, et ira tua a civitate ista, et de domo sancta tua, quoniam peccavimo, alleluia. Attende, hortor te, Claudi, patienter, quantus qualisque doctor, et superius crucem juxta praemissum modum adorandam, et in scriptis crucem venerandam astruat, venerationisque causa ac benedictionis, Recharedo regi crucem miserit, quantaque doctrina discipulum suum Augustinum sociosque ejus imbuerit, ut crucem et imaginem Dei nostri Jesu Christi ad fera corda gentilium domanda et praedicanda, et ad fidem Christi convertenda, secum ferret: et perpende 106.0333C| quia sanae sobriaeque ejus doctrinae tua insana et inepta resultat doctrina. Quoniam quod ille de cruce et imaginibus sanctorum disertissima assertione et cautissimastitutione tenendum docuit, homo tu portentuosis disputationibus labefactandum oblatras. Scito ergo quia nisi tua errata humiliter confiteri et corrigere praepropere studueris, procul dubio ad periculum salutis tuae et ad ruinam gradus tui, tanti doctoris excellentissimis dictis et discretissimisstitutionibus contraria dogmatizasti: Utquid, rogo te, tam vesano furore raperis, ut Julianum Apostatam imitatus, crucem imaginem Christi gestantem ab ecclesia abstuleris, ac ne a fidelibus, juxta traditionem ecclesiasticam, in basilicis Christi haberetur inhiberis? Utquid etiam vexillum crucis 106.0333D| exhorrescis? Nescisne quia daemonum est ejusdem crucis vexillum exhorrescere? Quid, rogo, sorduit tibi tantum crux Christi? Puto sane quia si te cruce Christi redemptum fideliter credidisses, nunquam te infestum ejus inimicum et exsecratorem atque abdicatorem constituisses. Per crucem namque mortis auctor superatus est, et mortalibus vita reddita est. Et nemo fidelium nisi spiritaliter cruce Christi vectus, mare hujus saeculi transire et ad portum salutis aeternae valet pervenire. An ignoras quia arma fidelium est crux Christi? Hoc vexillo frontes fidelium muniuntur. Hoc quippe vexillo hostes invisibiles pelluntur. Per hoc signum cuncta nobis sanctificantur. Unde scribit beato Augustinus in Expositione 106.0334A| Evangelii Joannis, homilia sessagesima quarta. Quid est, inquit, quod omnes noverunt signum Christi? quod signum nisi adhibeatur sive in frontibus fidelium, sive ipsi aquae ex qua regenerantur, sive oleo quo chrismate unguntur, sive sacrificio quo aluntur, nihil horum rite perficitur. Sed nunc interim de mysterio crucis, quod apostolicus sermo exsequitur, et beati Augustini copiosissima, imo salutifera expositione, scribentis in libro de Doctrina Christiana, nec non et in paulo ante memorata homilia Evangelii Joannis, plenissime instruimur: Non est nostri propositi ut aliquid hic disputetur . Quantae vexillum crucis virtutis, quantaeve laudis sit, quia me imparem materiae tantae praesentio ad intelligendum, et elinguem ad proferendum, satius ratus sum 106.0334B| interim meis temperare verbis. Attamen cum ad eum locum ventum fuerit ubi, in dehonorationem crucis, asinum adorandum docuisti, et multa, ut mentis inops, deliramenta subtexisti, quid inde sancti et eximii doctores exponendo dixerint, ad tua inconcinna dicta refutanda, prout Deus annuerit, breviter subdendum est. Constat igitur et evidenti ratione declaratur, non illos qui crucem Christi juxta superius praemissum modum venerantur et adorant, sed te potius ejus exsecratorem, falsae religionis et superstitionis cultorem existere. Quia ergo pauca perexcessum diximus, necessario ad locum litterarum tuarum unde digressi sumus redire cogimur. Ubi indaga:
«Quibus nihil aliud placet in Salvatore nostro, 106.0334C| nisi quod et impiis placuit, opprobrium passionis et irrisio mortis: hoc de illo credunt quod et impii homines, sive Judaei, sive pagani, qui eum resurrexisse diffidunt, et non noverunt de illo aliud cogitare, nisi eum totum et mortuum, et sempre in passione positum in corde suo credunt et retinent, et non attendunt, neque intelligunt quod ait Apostolus: Et noveramus secundum carnem Christum, sed nunc jam non novimus (II Cor. V). » Poterat, o Claudi, si tibi cordi fuisset, jam stylus tuus imperitus et incultus feriari, suaeque immoderatae et intemperatae dictioni limitem quodammodo figere, qui neque submisso neque temperato dicendi genere contentus, sed semper granditer loquens et sine lege furens, nullumque Italum, neque Gallo, neque 106.0334D| Germanum catholicum excipit, quin in omnes, amissis rationis et discretionis habenis, se praecipitem invehat, diversarumque superstitionum atque abominationum tale nequidquam intorqueat. Poterant etiam tibi affatim ad rabiem furoris tui satiandam tot tantaque opprobriorum et irrisionum praecedentia verba, quae in nos injuste jaculatus es, sufficiere. Quantae autem sit impietatis quantaeque falsitatis commentum quod imperitis, imo virulentis sermonibus, eructas, quantumque a Christiana abhorreat religione quod loqueris, omnis qui recte credit recteque intelligit facile animadvertit. Si nihil aliud nobis placet in Salvatore nostro (ut fallaciter argumentaris) nisi quod et impiis placuit, oprobrium scilicet 106.0335A| passionis et irrisio mortis, et caetera quae exsequeris, ad eumdem blasphemiae tuae exsecrabilem pertinentia sensum, ergo sine causa pro salute nostra Christum in ea mysterium redenzioneis nostrae pertulisse profitemur. Veraciter autem fideliterque ea Christum pro ereptione nostra pertulisse credimus et fatemur. Non igitur nobis cum impiis ejus ludibria quae ab eis in passione sua ignominiose, imo innocenter, perpessus est, vel displicent vel abs re placent, nec de illo hoc solum credimus quod et impii, sive Judaei, sive pagani credunt, qui eum resurrexisse diffidunt. Evidenter itaque impudenterque, postposito aliquo reverentiae obstaculo, nos impietatis atque infidelitatis arguis, et cum Judaeis et paganis Christum resurrexisse a mortuis diffidere scribis. 106.0335B| Scio certe, et certissime credo, quia si vexillo crucis, quod, ut series litterarum tuarum demonstrat, exsecraris, interius exteriusque munitus fuisses, nunquam ille spiritus qui mendax est in ore pseudoprophetarum idololatrae regis Achab (III Reg. XXII), tanti juris in tuo ore esse potuisset, ut te tam sacrilega et protana dicere persuasisset. Quod vero ais diversa ludibria Redemptoris nostri contumeliasque et irrisiones, quas in passione sustinuit, cum paganis et Judaeis nobis placere, vere fateor, quia falsum loqueris. Neque enim cum eis nobis placent, quia nec noseorum communicavimus infidelitati, nec illi nostrae redenzione.Haec porro ludibria et caetera quae delirando alienata mente exaestuas, impiis spectacula, piis autem ingenita mysteria, et fidei exstiterunt 106.0335C| grandia munimenta. Constat autem nos veram sinceramque pietatem erga fidem Redemptoris nostri Jesu Christi inviolabiliter tenere, et impietatem Judaeorum sive paganorum exsecrari. Unde merito tuae nequissimae assertionis tela scuto fidei repellimus, gladioque sancti Spiritus confodienda tradimus, imo perpetuo anathemati mancipamus. At si cum Judaeis et paganis Christum resurrexisse diffidimus, et non novimus de illo aliud cogitare, nisi eum tortum et mortuum, et semper in passione positum in corde nostro credimus et retinemus, et non attendimus neque intelligimus quod ait Apostolus: Et si noveramus secundum carnem Christum, sed nunc jam non novimus (II Cor. V); ergo, ut verbis beati Pauli utar, miserabiliores omnibus hominibus sumus. 106.0335D| Non nostris igitur, sed ejusdem Apostoli verbis objectionem tuam falsissimam et impietatis plenissimam convincimus atque refellimus. Vere si Christum resurrexisse diffidimus, nullatenus resurrezionem credimus. Quia si Christus non resurrexit, neque mortui resurgent, et inanis est fides nostra (I Cor. VI), inanis est ejusdem egregii doctoris praedicatio. Fideliter itaque resurrezionem mortuorum credimus, quia nullatenus Christum resurrexisse diffidimus: et quia membra ejus sumus, quo caput nostrum praecessit, eo nos utique perventuros minime ambigimus. Illud vero quod in conclusione ejusdem capituli tui posuisti, ita inquiens: « Neque attendunt, neque intelligunt quod ait Apostolus: Et si noveramus secundum 106.0336A| carnem Christum, sed nunc jam non novimus (II Cor. V), » cum caeteris naeniis tuis rejicimus, falsumque esse verissima assertione fidei catholicae, quam tenemus, comprobamus. Attendimus siquidem et intelligimus quod Apostolus dicit: Et si noveramus Christum secundum carnem, sed nunc jam non novimus. Novimus quippe secundum carnem Christum, quoniam is qui in substantia sua apud Patrem aeternaliter invisibilis et impassibilis atque immortalis exstitit, in nostra temporaliter fieri dignatus est visibilis et passibilis atque immortalis: secundum carnem autem illum jam nunc non novimus, quia sicut idem Apostolus ait: Christus resurgens a mortuis jam non moritur, mors illi ultra non dominabitur (Rom. VI). Reliqua operis tui videamus:
106.0336B| « Contra quos, inquis, respondendum est quia si omne lignum schemate crucis factum volunt adorare, pro eo quod Christus in cruce pependit, et alia multa illis convenit [adorare] quae Christus egit per carnem. Vix enim sex horis in cruce pependit, et tamen novem mensibus lunaribus, et super undecim diebus in utero Virginis fuit, qui simul dies solares ducenti septuaginta sex, id est novem menses, et supra dies sex: adorentur ergo puellae virgines, quia virgo peperit Christum . Adorentur et praesepia, quia mox natus in praesepio est reclinatus. Adorentur et veteres panni, quia continuo cum natus esset, pannis veteribus est involutus. Adorentur et naves, quia frequenter in navibus navigavit, et de navicula turbas docuit, 106.0336C| et in navi dormivit, et in dextera navigii rete mittere jussit, quando perpedita illa magna captura facta est piscium. Adorentur asini, quia asellum sedendo ad Jerusalem usque pervenit. Adorentur agni, quia de illo scriptum est: Ecce Agnus Dei, qui tollit peccata mundi (Giovanna I); sed isti perversorum dogmatum cultores agnos vivos volunt vorare, et in pariete pictos adorare. Adorentur et leones, quia de illo scriptum est: Vicit leo de tribu Juda radix David (Apoc. V). Adorentur et petrae, quia quando de cruce est depositus, in saxeo sepulcro est positus. Et de illo dicit Apostolus (I Cor. X): Petra autem erat Christus. Sed Christus, petra, agnus, leo, tropice, non proprie, est dictus, per significantiam, non per substantiam. Adoratore 106.0336D| et spinae ruborum, quia exinde spinea corona tempore passionis capiti ejus imposita est. Adorentur et arundines, quia ab eis colaphis a militibus capu ejus caesum est. , unde formatur Ecclesia. » Cum debueris, Claudi, memor salutis tuae esse, tandemque vanissimae garrulitati tuae modum imponere, e contrario in barathrum blasphemiae eo usque miserabiliter deemergeris, ut virtutem venerationemque crucis quibusdam absonis comparationibus et frivolis Declarationibus atque argumentationibus quodammodo annullare nitaris. Quia igitur persecutionis tuae 106.0337A| assertio, et secundum litterarum disciplinam, et secundum catholicum intellectum fragili structura constabilita est, non habens fundamentum supra petram, merito in utroque labefactatur. Reprehensiones porro, quae, secundum artis grammaticae peritissimos scriptores, huic insunt pericopae, commenti tui brevitati studentes omittimus, et quid in eadem prosecutione tua stolidissima innuere volueris, pro modulo capacitatis nostrae discutere nitamur; questo nome:
«Si adoratur crux, adorentur et puellae virgines, quia Virgo peperit Christum. » Attendite, obsecro, pietatis et auctoritatis ecclesiasticae sincerissimi cultores et amatores, metaforice et syllogistice loquitur doctor iste, ab inanimali enim faciens transformationem 106.0337B| ad animale argumentatur et dicit: «Si adoratur crux, adorentur et puellae virgines, eo quod Virgo peperit Christum. De adoratione quippe et veneratione crucis, quam discrete ob memoriam passionis Dominicae tenendum agendumque sit, beato Gregorius eximius doctor, sicut in superioribus jam dictum est, plenissime docet; ut autem puellae virgines et praesepia, et veteres panni, et naves, et agni, et leones, et petrae, et spinae ruborum, et arundines, et lanceae adorentur, nemo doctorum, nisi furiosus et mente captus, Claudius solus docet. Quapropter ubi secus quam beatus Gregorius Claudius iste de cruce dicit, ab omnibus catholicae et apostolicae Ecclesiae filiis omnino beatus Gregorius, non Claudius sequendus est. Nova vero et inepta quae solus persequitur 106.0337C| adoranda, cum eo modis omnibus non solum sunt rejicienda, verum etiam detestanda. In hoc sane libello brevitati studentes, tuam, o Claudi, absurdissimam doctrinam de crucis et asini adoratione, quam syllogistica declamatione aeque fieri docuisti, refellendam statuimus. Caetera vero quae ad injuriam crucis adorandae scripsisti, in sequenti libello commodius improbanda decernimus. Est praeterea stupendum et admiratione dignum, imo novum et inauditum, et (ut verius inquam) cachinnis puerorum aptissimum, hujusmodi adorationis documentum. Forte enim eidem adorationi, crucis videlicet et asini, alias naenias adorandas subtexuisti, ut si in memorata adoratione contemptui et abominationi habereris, sicuti et haberis facilius ad eas adorandas 106.0337D| auditores tuos provocano valens. Ais itaque, Si adoratur crux, adorentur et asini, illico reddis causam eo quod asello sedens Dominus Jerusalem usque pervenerit. Quia ergo asinos adorandos proponis, necesse est ut tales nobis quaeras quales adorari deceat; scis enim quia Italici et Germanici male sunt auriti et ob deformitatem et exiguitatem corporis non merentur adorari. Manifestum est autem quia regionis tuae asini magnorum sunt corporum, magnarumque aurium, suaque pulchritudine in se oculos intuentium spectabiliter convertunt. Quia igitur adorandos asinos praedicas, ex his duos ad instar Jeroboam regis idololatrae assume, quatenus sicut ille ut populum Dei a cultu divino averteret, 106.0338A| duos vitulos aureos fabricans unum in Dan, alterum constituit in Bethel (III Reg. XII): ita quoque tu illius exemplo plebem Christi a traditionibus ecclesiasticis avertens, duos, ut dictum est, asinos adorandos eis eligas, quorum alterum in urbe Taurinensi, quem Italia ; alterum vero in aliqua civitatum Galliae, quem non solum eadem Gallia, sed et Germania supplex adoret, constituas. O detestanda et abominanda praedicatio, o inconcinna et absona crucis et asini comparatio! Quae te, o Claudi, dementia cepit, ut ad tam vesana tamque cunctis catholicis exsecranda scribendo et praedicando proruperis? Apostolus quippe non in asino, sed in cruce gloriatur, dicens: Mihi autem absit gloriari, nisi in cruce Domini nostri Jesu Christi, per quem mihi 106.0338B| mundus crucifixus est, ego mundo (Gal. VI), et caetera quae de cruce in ejusdem apostoli reperiuntur verbis. Et tu ex obliquo eidem apostolo resultans, quid videris dicere in eo quod ais: « Si adoretur crux, adoretur et asinus, » nisi ut si quis glorietur in cruce, aeque glorietur in asino? Videre itaque mihi videor te in scena tergore aselli adopertum quaquaversum pueriliter agitari, multisque te undique circumsepientibus, imo contuentibus, esse miraculo, secumque mutuo de te digitulo protento sermocinari: Ecce homo qui cum in honore positus esset episcopali, non intellexit, ac per hoc asino comparatus, similis factus est illi (Sal. XLVIII). Non enim, o Claudi, putaris absque alicujus certa ratione mysterii asinum adorandum proposuisse, et in eo ita ut in cruce gloriandum 106.0338C| predicasse. Quia profecto in adoratione asini quam docuisti magnam stultitiae notam acquisisti. Asinus quippe stultum significat hominem, juxta illud Deuteronomii: Non arabis in bove simul et in asino (Deut. XXII), id est, stultum in praedicatione sapienti ne socies. Verum cum de asino aeque ut crucem adorando in praesenti libello tuis ineptiis utcunque sit obviatum, breviterque et in sequenti, Domino in cujus manu sumus nos et sermones nobis tribuente, de eadem, crucis videlicet et asini, hinc venienti adoratione, et aliis insensatis rebus quas insensata mente ut crucem adorandas proposuisti, latius prolixiusque sit tractandum; adhuc tamen conclusionem tuam quam ejusdem rebus secundum tuam doctrinam adorandis subtexuisti, discutiendam 106.0338D| statuimus, ubi inquis:
« Ridiculosa ista omnia sunt, et lugenda potius quam scribenda; cogimurque contra stultos stulta proponere, et contra lapidea corda, non verbi sagittas, vel sententias, sed lapideos projicere ictus. » Verum est quod asseris quia ridiculosa sunt omnia et potius lugenda quam scribenda, quae de asini adoratione, et crucis exsecratione, et caeteris quae in reprehensionem ecclesiasticae traditionis alienata mente scriptitasti, cogimurque contra stultitiam tuam talia scribere, tibique, utentes verbis Salomonis (Prov. XXVI), juxta stultitiam tuam, ne tibi sapiens esse videaris, respondere, et ad penetrandum atque confodiendum lapideum cor tuum, et ad subruendum 106.0339A| erroris tui dogma perversissimum, divini verbi sagittas acutas eligere, sanctorumque Patrum sententias congerere, hisque, ut pote siliceis ictibus, os tuum blasphemum oppilando conterere. Patenter ergo tua propria tela quae in nos jaculari nisus es, viriliter in te vibrando, versa vice retorquemus, et his ut David superbissimum Goliath te tuo lethifero dogmate trucidamus. Rursum profetico ex parte abutens alloquio, ita inquis: « Redite praevaricatores ad cor (Is. XLVI), qui recessistis a veritate, et diligitis vanitatem, et estis vani facti. » Et illico apostoli Pauli scribentis ad Hebraeos subnectis documentum, ita subinferens: «Qui rursum crucifigitis Filium Dei, et ostentui habetis (Ebr. VI).» Deinde quia non alienis, sed tuis propriis uteris verbis, 106.0339B| inertem atque imcompositam dictionem subinfers, ita subnectens:
«Et per hoc catervatim animas miserorum socias factas daemonum habetis, alienando eas per nefanda sacrilegia simulacrorum a creatore suo, habetis eas dejectas et projectas in damnationem perpetuam. » Ubicunque in opusculo tuo quod discutimus alienis uteris verbis, constructio dictionis litterariam vim quam a conditore suo accepit, retinet; sensum tamen proprium, ut pote cauponis pravitate corrotto, heu, proh dolor! amittit: quoniam non eo modo quo posita, vel eo sensu quo dicta vel intellecta sunt, a te ponuntur vel intelliguntur. Ubicunque vero tuis propriis verbis aliquam niteris construere dictionem, quia litura artis grammaticae, 106.0339C| quam contemptui habere diceris, non levigatur, quam fragilis sit quamque ruinae vicina illico agnoscitur. Merito quippe absque paleis linitur ruina, et olim a propheta praedicitur (Ez. XIII). Verum, quanquam locutionis ignarus, quia assiduitate tamen lectionis admodum detritus es, divinorum eloquiorum paginas, et non solum sanctorum Patrum, verum etiam gentilium philosophorum accurata dicta enucleatim scrutare, et nequaquam in eis constructionum tuarum exempla valebis reperire. Unde magnae admirationi haberis, et cum recte loqui nescias, te quoque nescire non intelligas, nec tacere stultitia impellente queas, secundum prudentissimi viri consilium: Stultus si tacuerit, sapiens reputabitur; et si compresserit labia sua, intelligens (Prov. XVII).Quapropter 106.0339D| necesse est ut tibi prospicias, et ab hujuscemodi constructionibus, quibus extraordinarie uteris, te cohibeas; scilicet ut ea quae non didicisti non doceas, et libros condere nequaquam praesumas, quoniam cum in manus peritorum devenerint, minime morsu reprehensionis ac vituperationis carebunt. Recurramus igitur ad id quod intulisti, ubi cum Propheta ais: Redite praevaricatores ad cor. (Is. XLVI). Saepissime namque Dominus hunc sermonem per Prophetam inculcat et replicat, meritoque populum suum praevaricatorem appellat, eo quod a cultu legis divinae aversus, ad idolà se convertit, eumque, ut ad cor redeat, admonet, scilicet, ut relicta idololatriae superstitione, ad Deum ex toto corde redeat. Quomodo 106.0340A| autem hic sermo propheticus nobis fidem catholicam et apostolicam inconcusse tenentibus, traditionalesque ecclesiasticas, quas a sanctis Patribus accepimus, incorrupte servantibus conveniat, cum nullis indiciis nullisque documentis approvare valeas, restat profecto ut non nos, sed te potius praevaricatorem, qui statuta ecclesiastica ausu temerario convellere conaris, intelligas; et ad cor, id est, ad sensum ecclesiasticae tradizionei congruentem quantocius redire festines, sciens quoniam impune non cedet omni ab eo aliorsum peregrinanti, et cum extraneo fornicanti. Quod agens, probabis non nos, sicut scripsisti, sed te magis a veritate recedere, et vanitatem diligere, et vanum factum esse, sicut tua inepta scripta dimostrant. Repetamus etiam apostolicum 106.0340B| sermonem, quem ut tuum proprium posuisti, quo ais: «Qui rursum crucifigitis filium Dei et ostentui habetis (Ebr. VI). » Idcirco enim nos apostolico sermone percellere putatis, rursumque crucifigere Filium Dei, et ostentui habere calumniatis, eo quod ob memoriam passionis Dominicae imaginem crucifixi Christi in auro argentove exprimimus, aut certe in tabulis diversorum colorum fucis depingimus. Quod si ita est, quantum a sensu apostolico sensus iste abhorreat, quisquis scrupulosissime praecedentia et sequentia Epistolae ejusdem apostoli legerit, perspicue animadvertet. Apostolus quippe his qui per gratiam Baptisti semel fuerant illuminati, et caetera quae enumerat sancti Spiritus dona consecuti, haec loquitur. Ciao namque qui peccata quae post 106.0340C| Baptistum admiserant, non nisi Baptistatis iteratione dilui posse putabant, merito ab eodem apostolo arguuntur, eo quod rursus sibimetipsis crucifigerent Filium Dei et ostentui haberent, quod omnino impossibile esse affermat. Ille enim qui secundo se baptizari posse putat, rursus Christum (sicut a Patribus traditum accepimus) sibimetipsi crucifigit et ostentum habet. Sicut igitur impossibile est rursus crucifigi Christum, hoc est, ostentui eum habere, quoniam, ut Apostolus ait: Christus resurgens a mortuis, jam non moritur, mors ei ultra non dominabitur (Rom. VI) ; ita nimirum impossibile est peccata quae post Battesimo ammettetuntur Battesimo iteratione Purgari. Quia sicut Christus semel mortuus est carne in cruce, sic et nos semel morimur in battesimato, non 106.0340D| carne, sed peccato. Ac per hoc sicut ille rursus crucifigi non potest, ita et nos rursus baptizari nequimus. Peccata porro quae post battesimo committuntur, poenitentiae lacrymis et eleemosynarum largitionibus diluuntur. Quia igitur ita tenemus et credimus, nequaquam, ut mendaciter astruis, rursus Filium Dei nobis crucifigimus et ostentui habemus. Ac per hoc in hac prosecutione tua, sicut et in caeteris, te delirasse evidentibus indiciis declaratur. Telum vero ridiculosae constructionis tuae, quod ex tuo sensu fabricatus es, quo ais: «Et per hoc catervatim animas miserorum socias factas daemonum habetis, alienando eas per nefanda sacrilegia simulacrorum a creatore suo, habetis eas dejectas et projectas in perpetuam 106.0341A| damnationem, quia in nos frustra jaculatur, jure obtundetur, meritoque in auctoris sui caput exacutum retorquebitur. Dignum namque est ut quia in nobis nihil quod feriret invenit, ad eum a quo frustra directum est, redeat atque confodiat. Quoniam non nos animas miserorum socias fecimus daemonum, easque per nefanda sacrilegia simulacrorum a creatore suo avertimus, et in damnationem perpetuam dejecimus: sed ille potius daemonibus eas sociavit atque in perpetuam damnationem dejecit, qui corpora 106.0342A| sanctorum contemptui haberi, et vexillum crucis abominari, caeterasque ecclesiasticas traditiones contra fas sperni, et asinum eos docuit adorare. Cogimur aptis congruisque responsionibus vanas et ineptas refellere obbietiones, quod quia per singula prolixitate vitanda in hoc libello facere omittimus, tandem ei hic finem imponimus. Et ne quippiam tantarum naeniarum indiscussum praeteriisse videamur, ea quae restant, in sequenti libello discutienda distulimus.
LIBER SECUNDUS. 106.0341|
LIBRI SECUNDI PRAEFATIO. 106.0341|
106.0341B| In praecedenti libello, o Claudi, portentuosis nostraeque religioni indecentibus objectionibus tuis, quantum divinitus datum, ex parte refragatum esse constat; nam et quod asinus salutiferae crucis venerationi et adorationi non sit coaequandus, evidenti ratione breviter probatum et adhuc prolixius probandum est . , aeque ut crucem adoranda docuisti, enucleatim discutiantur. Per singula ergo quae causa annullandae crucis aequiparare conatus es, ventilatio discussionis nostrae percurret, et quid unumquodque ineptiarum contineat, ad liquidum disquirat, et quare Ecclesiae filiis, his posthabitis, crux venerationi habeatur, simplicibus 106.0341C| contemplemur obtutibus. Videamus tamen primum qualiter doctor gentium in cruce gloriari, adque ejus mysterium comprehendendum nos salutariter instruat (Gal. IX), per quam magnam divinae pietatis dignatio armaturam suae fortitudinis nobis subministravit, quae etiam eum de persecutore praedicatorem, et de vase iniquitatis vas nobis tribuit electis , quique raptus usque ad tertium coelum, audivit arcana verba, quae nec homini loqui licet. Qui etiam coelesti rivelazione edoctus, et sancti Spiritus gratia inebriatus, inter caetera praedicationis suae documenta, non in asino, sed in cruce ad instar sui nos gloriari perdocuit, dicens: Mihi autem absit gloriari, nisi in cruce Domini nostri Jesu Christi, per quem mihi mundus crucifixus est, et ego mundo (II 106.0341D| Cor. XII). Et ad Ephesios scribens, non aut caudam, aut latera tui comprehendi hortatur aselli, sed flectendo genu orat et obsecrat, ut in charitate radicati et fundati, possint comprehendere cum omnibus sanctis, quae sit ejus crucis non asini, latitudo, longitudo, altitudo, sublimitas , et profundum (Ef. III). In quibus verbis mysterium crucis non asini, ab eodem Paulo apostolo sibi tradita sancta tenet Ecclesia. Quibus verbis quam sit absurda aselli tui et vivificae crucis nostrae comparatio, aperte comprobatur, et cunctis Christum veraciter colentibus manifestum habetur.Neque enim, ait idem apostolus (Ef. VI), quod Christus asello tuo principatus, et potestates tenebrarum harum quae sunt spiritalia nequitiae in coelestibus, sed cruce eas triumphans devicerit. Asello 106.0342B| itaque tuus, Claudi, rudit fame, aut lupi terrore stimulatus; crux Christi purpureo pretiosoque sanguine ejus rubet: in qua vitis vera pependit, ex cujus botro stirps crucis coruscae rutilat, quadratumque orbem suis sacratis quatuor cornibus circumfovet, et fidelium frontibus defixa, procul ab eis propellit daemonum praestigias. Nam si Isaac non asinum ad jugulandum, futurus ipse hostia, sed ligna portavit (Gen. XXII); nec utique verus Isaac noster asellum tuum, sed crucem bajulavit, futurus illa salutifera hostia Patris. In Evangelio quoque secundum Matthaeum: Et nunc parebit, inquit, signum filii hominis in coelum (Mt. XXIV), non dixit asinus Claudii, sed signum filii hominis. Mille praeterea et eo amplius inveniuntur, tam in Veteri Testamento, salutiferae crucis in 106.0342C| typum praecedentia, quam in Novo, honore jam ejusdem longe lateque [diffuso], in quatuor scilicet plagas mundi, quae etiam quatuor cornibus ejusdem crucis aptari non inconvenienter possunt. Postremo multa sunt quae mos sanctae Ecclesiae, sicut a majoribus tradita sunt el derelicta, quadam insita atque nativa Celebratione frequentat. Neque enim nostro tempore usus irrepsit figuram crucis in basilicis sanctorum statui, sed mos antiquae observationis legitimus id instituit, ut cunctis, sapientibus et rusticis, non solum memoria spiritalem reformet quamdam imagine crucis figuram, sed etiam corporalis ipsius intuitus crebram menti praefigat Dominicae passionis victoriam. Si enim quantitas tanta venerabilis ligni, in quo Dominus et Salvator noster pependit, foret, ut 106.0342D| ex eo minutatim diviso cuncta Deo dicata templa possent imaginem crucis habere, nullatenus ex aliis lignis ejusdem formam in basilicis locaremus. Nec tamen ideo crucem ut Dominum adoramus, sed magis eum qui per crucem mortis destruxit imperium, cuique chyrographum peccati nostri affixit, pacificans in ea sanguine suo sive quae in terris, sive quae in coelis sunt. Porro etsi oscula infigimus, non utique causa ligni, sed potius amore illius id a nobis agitur, qui in ea veteris ligni damna restauravit (Col. I). Miror si unquam legi Dei, quae utique pellibus et atramento digesta habetur, caput supposuisti et osculum dedisti, forte respondebis, si tamen veritatem profitearis, multoties te id egisse: volo ergo ut mihi respondeas cujus causa caput inclinasti, pellium, vel 106.0343A| atramenti, an Dei auctoris legis ejusdem. Nam sacrae religionis usus in sancta Ecclesia adhuc servatur, si tamen apud te, ut perlecta sacri Evangelii lectione, ab episcopo vel presbyteris, caeterisque sacri ordinis religiosis, codex in quo Evangelii lectio recitata est multiplicibus osculis veneretur: sed hoc cujus causa, nisi illius, cujus esse verba creduntur, agimus? Ac per hoc quidquid cruci exhibemus, ob honorem et amorem illius ac venerationem qui in ea pependit totum agimus, atque utinam tanto quanto deceret te honore veneraremur. Desine itaqueseplasiariorum pigmentulis potionari, ut non talia ganniendo, mansuetis incutias terrorem volucribus, quae necdum fortiori penna robuste aera sudum describere potuerunt, 106.0344A| illud applicans ex latere tibi, quia qui scandalizaverit unum de pusillis istis, expedit ei ut suspendatur mola asinaria in collo ejus, et demergatur in profundum (Mt. XI). Nam quod majores scandalizare nequeas manifestissimum est, cum nec litterarum te eruditio adhuc imbuerit, nec sanctorum paginae doctorum usque adeo instruxerint, ut jure id facere queas. Caute ergo de te sentiri oportet a te, ne dum terminos Patrum transgredi niteris priorum, ad terminum usque venire non possis, unde fessus in via tempestatum imbribus obruaris, non perveniens ad domum quae est supra firmam petram immobiliter constructa (Luc. VI) .
LIBER SECUNDUS.
106.0343B| Ecce jam tempus exigit et locus congruit ut, sicut paulo superius polliciti sumus, de laude et virtute crucis pauca de pluribus sanctorum Patrum dicta adnectamus. Scribit itaque Origenes in Expositione Epistolae Pauli ad Romanos, lib. VI: Est enim, inquit, tanta vis crucis Christi, ut si ante oculos ponatur et in mente fideliter retineatur, ita ut in ipsam mortem Christi intentis oculis mentis aspiciatur, nulla concupiscentia, nulla libido, nulla superare possit invidia, sed continuo ad ejus praesentiam , totus ille, quem supra enumeravimus, peccati et carnis fugatur exercitus. Scribit Joannes Chrysostomus in homilia de cruce et latrone: Hodierna, inquit, die noster Dominus pependit in cruce, et nos festivitatem ejus eximiam nimia laetitia celebremus, ut discamus crucem 106.0343C| totius spiritalis gratulationis esse substantiam. Etenim ante ipsum vocabulum crucis poena fuit, sed nunc ad gloriam nuncupatur. Antea condannationis ferebat horrorem, nunc salutis indicium est. Crux enim nobis totius beatitudinis causa est . haec peregrinantes cives ostendit, haec discordiae amputatio est, haec pacis firmamentum, haec bonorum omnium abunda largitio. Et post pauca: Volo et alia ratione cognoscas. Crucem non solam reliquit in terra, sed secum eam levavit ad coelum. Sed ais: Hoc unde demonstratur?Et ideo audi quod cum ipsa veniet, cum ipsa secundam gloriosam suam praesentiam 106.0343D| faciet, ideo gloriosam crucem nuncupavi. Item post pauca: Et tunc signum videbitur filii hominis in coelo (Eph. VI). Vidisti gloriam signi, id est, crucis, solis lumen reddetur obscurum, lunae non dabitur gratia, sed illud lumen radiabit et lucebit. Et sicut imperatorem regalis pompa praecedit, et militaris ordo praeeundo vexilla humeris portare consueverat, et ejus declaratur [declarabitur] adventus: sic Domino de coelo veniente angelorum coetus et archangelorum 106.0344B| multitudo illud signum humeris portabunt excelsis, et regalem nobis adventum annuntiabunt. Sola enim Christi crux est quae dissolvit tenebras, et regnum daemonum dissipavit, et omnem terrorem malignantium abstulit. Crux sanctitatem providit, crux nobis sol justitiae facta est, ut illuminati misericordia ejus, glorificemus Patrem, et Filium, et Spiritum sanctum in saecula saeculorum. Amen. Item idem in homilia de cruce Dominica: Etsi nosse desideras, charissime, virtutem crucis, et quanta possum ad ejus laudem dicere, audi: crux spes Christianorum, crux resurrectio mortuorum, crux caecorum dux, crux desperatorum via, crux claudorum baculus, crux consolatio pauperum , crux refrenatio divitum, crux destructio superborum, crux male viventium 106.0344C| poena, crux adversus daemonas triumphus, crux devictio diaboli, crux adolescentum paedagogus, crux sustentatio inopum, crux spes desperatorum, crux navigantium gubernatio, crux periclitantium portus, crux obsessorum murus, crux pater orphanorum, crux defensor viduarum, crux judex injustorum, crux justo consiliarius , crux tribulatorum requies, crux parvulorum custos, crux virorum caput, crux senum finis, crux lumen in tenebris sedentium, crux regum magnifico, crux scutum perpetuum, crux insensatorum sapientia, crux libertas servorum, crux imperatorum philosophia, crux lex impiorum, crux prophetarum praeconizatio , crux annuntiatio apostolorum, crux martyrum gloriatio, crux monachorum abstinentia, crux virginum castitas, crux gaudium 106.0344D| sacerdotum, crux Ecclesiae fundamentum, crux orbis terrae cautela [tutela], crux templorum destructio, crux idolorum repulsio, crux scandalum Judaeorum, crux perditio impiorum, crux invalidorum virtus, crux aegrotantium medicus, crux emundatio leprosorum, crux praedicatorum [paralyticorum] requies, crux esurientium panis, crux sitientium fons, crux nudorum protectio. Nuditatem autem cum dixero, non corpor aestimes, sed infidelitatis poenam, 106.0345A| cum autem in Christum crediderit, vestitus invenietur. Perpende, quaeso, Claudi, rogo te, quam mirabilis quamque eximius doctor, cujus saluberrimam doctrinam sancta veneranter recipit Ecclesia, praeconando asseveret quod in secundo adventu aeterni judicis angeli atque archangeli in humeris excelsis crucem, non asinum, gestaturi sint, et quod per crucem, non per asinum, diversa nobis virtutum charismata quae idem doctor enumerat conferantur. Et erubesce quod vesano furore correptus crucem asino aequiparaveris. Audi etiam quod Eusebio in historia Ecclesiastica, inter caetera quae de actibus Constantini imperatoris laudabiliter refert, ac de cruce scribit. Erat quidem, inquit, jam nunc Christianae religionis fautor, Deique veri venerator, nondum 106.0345B| tamen ut solemne, nostris initiatus, signum Dominicae passionis acceperat. Cum igitur anxius, et multa secum de imminentis belli necessitate pervolvens iter ageret, atque ad coelum saepius oculos elevaret, et inde sibi divinum precaretur auxilium, vidit per soporem ad Orientis partem in coelo signum crucis igneo fulgore rutilare. Cumque tanto visu fuisset exterritus, ac novo turbaretur aspectu, astare sibi vidit angelos, dicentes: Costantino, in hoc vince. Tunc vero laetus redditus, et de victoria jam securus, signum crucis quod in coelo viderat, in sua fronte designat, et ita coelitus ad fidem invitatus, non mihi videtur illo inferior cui de coelo similiter dictum est: Saule, Saule, quid me persequeris? Ego sum Jesus Nazarenus (Atto IX), nisi quia hic non adhuc 106.0345C| persequens, sed jam consequens invitatur. Exinde signum quod de coelo sibi fuerat demonstratum, in militaria vexilla transformat, ac labarum, quem dicunt draconem in speciem crucis Dominicae exaptat, et ita armis vexillisque religionis instructus, adversum impiorum arma proficiscitur. Sed in dextra sua nihilominus crucis ex auro fabrefactum signum habuisse perhibetur. Scribitur etiam in historia tripartita, lib. I: Nel suo igitur sollicitudinibus constitutus, in somno vidit crucis signum coelo splendide collocatum, mirantique visionem astiterunt angeli dicentes: O Costantino, in hoc vince.Fertur autem et ipsum Christum apparuisse ei, signum crucis monstrasse, ac praecepisse ut figuram similem faceret, et in praeliis hoc auxilium haberet, quo victoriae jura 106.0345D| conquistato. Eusebius itaque Pamphili, cum jurejurando, ipsum imperatorem dicentem audisse se refert, quia circa meridiem declinante jam sole crucis signum ex lumine factum, et scripturam consertam ei dicentem: In hoc vince, vidisset ipse et milites qui cum eo tunc essent. Pergenti namque aliquo cum exercitu per iter, hoc, inquit, ei miraculum est ostensum. Dumque cogitaret quid esset, supervenit nox, dormienti Christus apparuit cum signo quod in coelo vidit, jussitque ut fieret ejus significatio, quae foret auxilium in congressionibus praeliorum. Item idem in eodem: Hoc enim signum bellicum inter alia pretiosius erat eo quod imperatorem praecedere, et adorari id a militibus moris esset. Unde praecipue 106.0346A| Constantinum reor nobilissimum decus imperii Romani in signum mutasse crucis, ut frequenti visione atque cura desuescerent a priore more subjecti, et eum solum arbitrarentur Deum quem coleret imperator, vel quo duce atque auxiliatore uteretur adversus hostes. Sempre enim hoc signum proponebatur ante ordines universos, quod maxime laborantibus faciebus in praeliis adesse praecipiebat. Constituit itaque certos signiferos qui in eo laborarent quorum opus erat ut vicibus humeris eum veherent, et omnes acies translustrarent. Fertur enim quidam eo quod aliquando ferens hoc signum repente hostibus invadentibus expavisset, dedissetque illud alteri vehendum, cumque se de praelio subtraxisset et jacula declinasset, subito percussus interiisse. Ille vero qui 106.0346B| sacrum suscepit tropaeum, multis se jaculantibus permansit illaesus. Mirabiliter enim divina regente virtute, sagittae hostium figebant in signo, et a signifero inter pericula protinus evolabant. Dicitur autem neque alium unquam hujus signi ministrum (ut solet) in bello vulnere mortuum aut cladem captivitatis perpessum. Idem libro secundo operis ejusdem: Audivi et Probianum virum in palatio habentem militiam medicorum, crudeli podagrae passione detentum, ibi doloribus liberatum, eique apparuisse sanctam mirabiliter visionem. Cum enim dudum paganus esset, factus postea Christianus, aliquatenus dogma sequebatur. Totius vero salutis causam, id est, sacratissimam crucem nolebant adorare. Hanc habenti sententiam divina virtus apparens, signum 106.0346C| monstravit crucis quod erat positum in altari ejusdem Ecclesiae, et aperto palam fecit, quia ex quo Christus est crucifixus, omnia quae ad utilitatem humani generis facta sunt, quolibet modo (praeter virtutem crucis adorandae) gesta non essent, neque ab angelis sanctis, neque ab hominibus. Voce in eodem opere libro nono. Eadem siquidem tempestate plurimi inter episcopos effulgebant, sicut Donatus Hiperi, de quo dum provinciales miracula multa testentur, maximum tamen est, quod de dracone gessit. Is enim circa pontem in via publica jacens, cibum habebat, oves, capras, equos, boves, homines arripiens devorabat. Ad quam bestiam Donatus sine gladio, sine quolibet jaculo veniens dum illa levasset caput, quasi voratura virum, tum ille vexillum crucis ante faciem 106.0346D| ejus, digito designans in aere in os ejus expuit. Bestia vero sputum in ore suo suscipiens expiravit. Scribit etiam beatus Augustinus in libro Civitatis Dei XXII (Cap. 8): In Carthagine Innocentia religiosissima de primariis ipsius civitatis in mammilla cancrum habebat, rem, sicut medici dicunt, nullis medicamentis sanabilem. Aut ergo praescindi solet, et a corpore separari membrum ubi nascitur; aut, ut aliquanto homo quietius vivat, fomentis est pestis mitiganda frequentibus. Nam ut inde mortem quantumlibet tardius adfuturam confidamus, secundum Hippocratis (ut fertur) sententiam, omnis est omittenda curatio. Hoc illa a perito medico acceperat, et suae domui familiarissimo, et ad solum Deum se 106.0347A| convertitore orando. Admonetur in somnis appropinquante Pascha, ut in parte feminarum observanti ad baptisterium, quaecunque illi baptizata primitus occorrerisset, signaret ei locum signo crucis Christi: fecit et confestim sanitas secuta est . qui illud Apostoli legit de Christo memorantis, Pacem faciens per sanguinem crucis suae, his quae in terra erant, et his qui in coelis et caetera, quae in eodem dicuntur loco (Gal. I), non putavit nos, qui juxta spiritum Israel vocamur, fuisse longe, et Judaeos, qui tantummodo Israel nuncupantur in carne, fuisse prope, et hanc totam intelligentiam ad angelos virtutesque coelestes, ad animas temperabit humanas, quod in suo Christus sanguine 106.0347B| et terrena et coelestia copularit, quae inter se antea dissidebant; et bonus pastor morbidam ad montes revectans ovem, fecerit esse cum caeteris; drachmamque perditam drachmis quae salvae fuerant copularit (Luc. XV), et mandata legalia ad illa retraxerit dogmata, ad quorum typum et imaginem Moyses quae essent in tabernaculo fabricanda conspexit, atque ita fieri, ut crux Domini non solum terrae, sed et coelo profuerit, non tantum hominibus, sed et angelis, et omnis creatura Domini suo cruore mundata sit. Scribit autem Cassiodorus in expositione primi psalmi, Et erit tanquam lignum quod plantatum est secus decursus aquarum: Bene, ut arbitror, ligno fructifero comparatus est Dominus Christus, propter crucem quam pro hominum salute suscepit. Quae 106.0347C| merito lignum vitae dicitur, quando ibi Dominus Christus qui est vita nostra, suspensus est, et latroni in ea confitenti dictum est: Amen dico tibi, hodie mecum eris in paradiso (Luc. XXIII) . Denique et hodie omnis in eam credens aeternae vitae dona consequitur, nam sicut terrestris aqua decurrens vita est lignorum virentium, sic aqua spiritalis signum crucis inundat, quae salus esse fidelium cognoscitur animarum. Item in expositione quarti Salmi: Signatum est super nos lumen vultus tui, Domine (Ibid. ): Sicut nummus imperatoris portat imaginem, ita et fidelibus signa coelestis principis imprimuntur: hoc munimine diabolus multiformis expellitur, et fraudulenta machinatione non praevalet superare tentatum, quem habuit primi hominis suasione captivum. 106.0347D| Crux est enim humilium invicta tuitio, superborum dejectio, victoria Christi, perditio diaboli, infernorum destructio, coelestium confirmatio, mors infidelium, justorum vita. Ecce vera munera, ecce dona praesentia, quibus maledicorum linguae damnatis faucibus obstruuntur. Item idem subjungit: Lumen vultus tui, Domine (Sal. IV) in crucis impressione, lumen est vultus Dei, quia semper in eis noscitur radiare, qui se aliqua non eligunt pravitate polluere, sicut dicit Apostolus: Nolite contristare Spiritum sanctum Dei, in quo signati estis in diem redentionis. Item in explicatione vigesimi primi salmi: Sed antequam, inquit, ad passionis veniamus exordium, perscrutandum est cur talem elegerit sibi mortem, qui dixit: 106.0348A| Potestatem habeo ponendi animam meam et iterum sumendi eam (Giovanna X). Primum quod crucis ipsius positio talis erat, ut pars ejus superior coelo spectet, inferior terras non deserat; fixa, ima contingat, et velut quibusdam brachiis extensis, latitudo ejus totius partes appetat mundi; jacens vero, quatuor cardines orbis designat. Sic in parvo posita, cuncta videtur esse complexa. De cruce Domini dico, quae de poenali loco peccatorum, facta est onesta redemptio, postea tribuens salutis bonum, quae pridem dabat interitum, patibulum salutare mors, indicans vitam, humilitas divinitatis proclamans summitatem; ut Christum in coelo, Christum in terra, Christum per cunctum orbem, Christum quoque ad inferna per figuram crucis esse cognoscas. Quod si alia 106.0348B| qualibet morte praeventus fuisset, quo signo, rogo, diabolus pelleretur, quo vexillo frons Christianorum tuta mansisset, qua figura corporis et animae firmaretur infirmitas? Nulla mors tantae majestati melius convenire potuit, nisi quae nobis perfectae salutis indicia dereliquit. Quapropter merito a Christo electa est crux, in qua et singulariter occumberet et communi sorte moreretur.
Sedulius in tertio libro Paschalis carminis:
- Pax crucis ipse fuit, violentaque robora membris
- Illustrans propriis, poenam vestivit honore,
- Suppliciumque dedit signum magis esse salutis,
- Ipseque sanctificans in se tormenta beavit. Neve quis ignoret speciem crucis esse colendam,
106.0348C| Quae Dominum portavit ovans ratione potenti, Quattuor inde plagas quadrati colligit orbis. Splendidus auctoris de vertice fulget Eois, Occiduo sacrae labuntur sidere plantae, Arcton dextra tenet, medium laeva erigit axem. Cunctaque de membris vivit natura creantis, Et cruce complexum Christus regit undique mundum.
- Paulinus in libro octavo Gestorum sancti Felicis martyris:
- Nos crucis invictae signum et confessio munit,
- Armatique Deo mentem, non quaerimus arma
- Corporis, et quanquam membris videamur inermes,
- Arma tamen gerimus, quibus et sub pace serena
- Contra incorporeos animis decernimus hostes.
106.0348D| Voce in eodem opere libro decimo. Ipse domum remeans, modicum, sed grande salutis De crucis aeternae sumptum mihi fragmine lignum Promo, tenensque manu adversis procul ingero flammis, Ut clypeum retinens pro pectore quo tegerem me, Arceremque hostem collato umbone relisum, Credite nec donate mihi, sed reddite Christo Grates et justas date laudes onnipotenti. Nostra salus etenim in cruce Christi et nomine constat. Inde fides nobis, et in hac cruce nixa, periclo Profitto, et nostram cognovit flamma salutem. Nec mea vox aut dextra illum, sed vis crucis ignem Terruit, inque loco de quo surrexerat ipse,
106.0349A| Ut circumseptam praescripto limite flammam
Sidere, et exstingui fremitu moriente coegit. Et cinere exortam cineri remeare procellam, Quanta crucis virtus, ut se natura relinquat Omnia ligna vorans, ligno crucis uritur ignis. Multa manus crebris tunc illa incendia vasis Aspergens, largis cupiebat vincere lymphis, Sed licet exhaustis pensandont fontibus imbres, Vi majore tamen, lassis spargentibus, omnem Vicerat ignis aquam, sed ligno exstinximus ignem, Quamque aqua non poterat, vicit brevis haustula flammam.
Rursum obsecro perspicaciter, Claudi, adverte quanta laus quantave virtus adorandae crucis, non asini, a tot tantisque insignibus doctoribus describatur, 106.0349B| et salubriter confundere, quod crucem asino et veteribus pannis et praesepibus, et sentibus caeteris quae insana mente prosecutus es, comparaveris. An ignoras quod non per haec quae enumerasti, sed per crucem pacificantur coelestia cum terrestribus, terrena cum coelestibus? Sicut enim Apostolus dicit: In ipso complacuit omnem plenitudinem divinitatis corporaliter habitare, et per eum reconciliari omnia in ipsum pacificans per sanguinem crucis ejus, sive quae in terris, sive quae in coelis sunt (Col. I). Quapropter omissis typicis figurationibus, quibus in Veteri Testamento multifarie eadem crux figurata est, quae jam in veritate completae sunt, luce clarius contestari non ambigimus, quod nobis omnia per signum crucis, non per asinum sanctificantur. Illio 106.0349C| nempe armis muniti, malignos spiritus a nobis propellimus, et sanctorum angelorum praesentiam nobis quodammodo conciliamus. Sed et per vexillum crucis, non per asinum, innumeros sanctos viros et mortuos suscitasse, daemones ab obsessis corporibus effugasse, caecos illuminasse, et multa his similia fecisse legimus. Liquet igitur quod nullus fidelium tantae dementiae tantaeque exstiterit socordiae, qui hujuscemodi comparationes aliquando cruci, nisi tu solus, aptare tentaverit; et hoc idcirco fecisse crederis, quia, ut patenter conjici datur, vexillum crucis nihili pendis. Majoris namque honoris et reverentiae (quod non sine magno animi dolore prosequimur) idem vexillum crucis apud paganos quam apud te noscitur fuisse. Legitur itaque in Historia tripartita, 106.0349D| libro secundo, quod de hoc ligno sibylla dixerit apud paganos: O ter beatum lignum, in quo Deus extensus est . virum qui ei desiderata se dicere fassus sit, isque eum perducens ad quemdam idolorum locum, et intromittens in adytum, seductores daemones evocaverit, quibus solemniter apparentibus, terrore compellitur Julianus in fronte sua crucis formare signaculum. Tunc daemones tropaei Dominici figuram respicientes, et suae recordati devictionis, repente disparuerunt. Legitur etiam in Dialogorum libro tertio, capite septimo, quod quidam 106.0350A| Judaeus fidem crucis minime habens, signo tamen crucis se munire curaverit. Qui dum, necessitate ductus, juxta Apollinis templum se ad manendum contulisset, et repente malignorum spirituum turba adesset, jusserit spiritus nequam, qui caeteris praeerat, ut requirerent quisnam esset ille qui jacere in templo eodem praesumpsisset. Ad quem maligni spiritus pergentes, et subtilius intuentes, crucis mysterio signatum viderunt, mirantesque dixerunt: Vah, vah, vas vacuum, sed signatum. Quibus hoc renuntiantibus, cuncta illa malignorum spirituum turba disparuit. O admirandam potius quam enarrandam laudem virtutemque crucis! Quis mortalium tantae intelligentiae compos, tantaque dicendi facundia erit praeditus, qui ejus virtutem et laudem aut sensu 106.0350B| comprendere, aut verbis valeat explicare? Si hoc vexillum, infidelem, imo inimicum crucis, ab hostibus invisibilibus tantopere munivit, et a loco idololatriae sordibus polluto, turbam malignorum spirituum abesse compulit, quanto magis putas illud pie amplectentibus virtus et salvatio atque tuitio est, stulte autem illud exhorrentibus atque abominantibus fiat infelicissima perdizione? Unde est illud Apostoli: Verbum enim crucis pereuntibus quidem stultitia est, his autem qui salvi fiunt, virtus Dei est (I Cor. I). Poterant quippe copiosiora de laude et virtute crucis sanctorum Patrum colligi dicta, sed ad tuum errorem manifestandum, et rationabiliter convincendum, sufficiunt ista, quanquam magnae sis pertinaciae, quae breviter sunt congesta. La sua igitur 106.0350C| de laude et virtute crucis breviter expositis, reliqua operis tui videamus. Nome:
« Aliud enim Deus jussit, aliter isti faciunt. » Non subterfugit scientiam peritorum, quam inconvenienter hoc colon texueris. Debueras enim ponere ita: Aliud Deus jussit, aliud isti faciunt. Aut certe ita: Aliter Deus jussit, aliter isti faciunt. Sed quia ita non posuisti, te imperite locutum fuisse cognosce. Sensum ergo hujusce inconvenientis dictionis tuae rimemur: verum est, fateor, quod his verbis te sentire demonstras, quia aliud Deus jussit, et aliud facimus. Nullam quippe apologiam ad id quod intulisti obtendere possumus, quin in multis offendamus, Apostolo Jacobo attestante. In multis enim, inquit, offendimus omnes (Jac. III). In eo sano quod 106.0350D| divina praecepta non adimplemus, delinquimus; in eo etiam quod proibita gerimus, peccamus. His etenim malis cum patre nostro Adam a paradisi sedibus sumus expulsi, et in hanc plorationis vallem demersi. Cumque ab hac ruina per Christi gratiam simus erecti, et per adoptem filii Dei effecti, Proh dolor! rursus, ut pote homines, fragilitate carnis circumdati, multa quae facienda sunt delinquendo omittimus, multa quoque quae proibita sunt peccando ammettentimus. Sed cum ita se habeat humana conditio, rogo te, ut si hominem te esse cognoscis, humanae fragilitatis prorsus consortem te esse memineris. Porro si illius consortem te esse negare nequis, non nostrae imbecillitati tam arroganter 106.0351A| instare, sed potius communis fragilitatis, imo fraternae charitatis memor, nobis quodammodo compati debueras. At si te putas in habitaculo hujus mortalitatis adeo soliditate virtutum roboratum, ut ruinam humanam nullatenus pertimescas, frustra blandiris, non attendens illud propheticum: Maledictus vir, qui confidit in homine, et ponit carnem brachium suum, et a Domino recedit cor illius (Jerem. XVI); et illud Apostoli: Qui se putat stare, videat ne cadat (I Cor. X); Et illud B. Hieronymi in expositione Ezechielis prophetae ita scribentis (Tom. V): Semper timendum est et cavendum ne veterem gloriam et solidam firmitatem unius horae procella subvertat. De qua re plura et innumera poterant testimonianze aggregari, quae ob prolixitatem 106.0351B| vitandam praermittimus. Subjungis etiam paulo post:
«Deus jussit crucem portare (Luc. XIV), non adorare; isti volunt adorare, quia nolunt nec spiritaliter nec corporaliter secum portare. » Quod Deus Dei Filius suis sequacibus crucem portare jusserit, nec quempiam sine illius gestamine et bajulatione suo discipulatui posse adhaerere, seque dignum existere docuerit, sanctorum evangelistarum pagines plenissime instruimur, eximiorumque Patrum copiosissimis ac facundissimis utimur expositionibus. Quapropter prolixitatem caventes, imo brevitati studentes, evangelica testimonia et sanctorum Patrum dicta omittimus hic inserere. De gestamine tamen crucis, quomodo a nobis et corporaliter et spiritaliter 106.0351C| tenatur, satis dictum sit. Porro de adoratione ejus non illa quae solius divinitatis est, sed illa potius unde satis abundeque in praecedentibus dictum est, et in lateribus restat dicendum, supersedendum ducimus hoc in loco frivolae objectioni quidpiam respondere. Duorum vero quae conjunctim paulo post subnectis, ita inquiens: Isti volunt adorare, quia nolunt nec spiritaliter, nec corporaliter portare secum, in altero verum loqui tu probaris, in altero autem mendacii et falsitatis argumentris. Volumus siquidem more ecclesiastico ob recordationem passionis Dominicae juxta superius praemissum modum crucem adorare, id est, salutare. Apostolico vero documento edocti, stigmata Jesu in corpore nostro circumferentes (Gal. VI), crucem ejus et spiritaliter 106.0351D| et corporaliter, prout ipse qui jubet annuerit nobiscum portare, et desiderabiliter optamus, et optabiliter desideramus. Quod autem duobus modis crux Christi portanda sit, nec nostra indiget expositione, nec tua ullo modo opus habebit portentuosa ostensione. Beatus quippe Gregorius, doctor eximius, qualiter et corporaliter et spiritualiter portanda sit, plenissime in expositionibus exsequitur evangelicis. Illud autem subtilius discutiendum est, quod turbidus oris tui fonticulus ebullit: nos scilicet crucem Christi nec spiritaliter, nec corporaliter, velle portare. In eo igitur quod nos generaliter neutro modo illam portare velle scripsisti, te utique singulariter, imo jactanter prae cunctis mortalibus utroque 106.0352A| modo eam portare jactitasti: prospice ergo tibi, moneo te, et perpende, quam superciliose, quamque arroganter caeteris mortalibus te his verbis praetuleris. Videor itaque mihi videre te ad instar Pharisaei superbi tumore arrogantiae inflatum, in Ecclesia Christi stantem, despectisque aliis sanctorum operum merita tibi singulariter tribuentem ac dicentem: Deus, gratias tibi ago, quia non sum sicut caeteri hominum (Luc. XVIII), Galliam scilicet Germaniamque incolentium, crucemque Christi, quam ego et spiritualiter et corporaliter portare nolentium: et ob id jure illis praeferor qui mihi in portandae crucis virtute et sanctitate aequiparari non merentur. O cavendum detestandumque singularis justitiae tuae tumorem. Liquet enim nullique dubium exstat, quin 106.0352B| hujuscemodi arrogantiae morbo laborans, a propria salute deficiat, quia dum mentiri se nescit, aliisque praeferri gestit, poena elationis subvectus, eo usque in alta se subripit, donec in foveam miserae humiliationis corruat, Domino attestante atque dicente: Omnis qui se exaltat, humiliabitur. Rursus paulo post inquis:
« Taliter Deum colere, ab illo recedere est. » Hic etiam commenti tui prosecutio, quem cultum dicat, quo Deus colatur, et ab illo recedatur, non satis perspicue claret. Sed ex praecedentibus et lateribus operis tui stolidissimis assertionibus conjici datur, quod eumdem cultum in crucis veneratione et adoratione subintelligi volueris, et pro eo quod nos crucem Christi veneramur, et juxta modum 106.0352C| superius comprehensum adoramus, id est, salutamus, a Deo recedamus, o lingua non loquens veritatem, sed concinnans mendacium, o guttur sepulcrum patens, o linguam dolose agentem, o labia venenum aspidium distillantia (Sal. III), o linguam, inquam, juxta documentum beati Hieronymi praecendam, et particulatim feris avibusque ad devorandum exponendam! Quis catholicorum auctorem talia loquentem non exhorreat? Quis talium dictorum perpetuo anatemate dignum non judicet? Non igitur nos crucem Christi venerantes et adorantes, ut fallaciter astruis, a Deo recedimus, sed tu potius, utpote arreptitius, mentisque inops, qui in dehonorationem ejusdem crucis, tot tantaque inepta scriptitasti, 106.0352D| recedere convinceris. Porro testimonio evangelico quod posuisti, ita subinferens:
«Ille enim dixit: Qui vult post me venire, abneget seipsum, et tollat crucem suam, et sequatur me (Mt. XVI). » Videris astipulari voluisse, nos ideo post Dominum non venire, nosmetipsos non ne gare, crucemque ejus non portare, eumque nolle sequi, quia videlicet ejus crucem, nec spiritaliter, nec corporaliter nobiscum volumus portare. Quid, inquam, est aliud nos crucem Christi nec spiritua liter nec corporaliter nobiscum portare, nisi aperte dicere nos post eum venire, nosmetipsos abnegare, ejus crucem portare, eumque sequi contemnere? Luce clarius igitur patet quia nemo nisi gestator et bajulator crucis Christi, ejus sequax, imo discipulus 106.0353A| esse meretur. Quia enim a nobis nihil bonae voluntatis nobis inesse, nihilque virium nos habere posse scimus, quoniam non volentis neque currentis, sed miserentis est Dei (Rom. IX), sed ab illo potius cui inniti, cuique adhaerere bonum est (Sal. LXXII), a quo etiam et velle nostrum et posse esiste; ab eo, inquam, nobis tanti roboris vires administrari non diffidimus, quibus exhilarati et confortati, post Dominum venire, nosmetipsos abnegare, crucemque ejus tollere, eum sequi valeamus, quatenus illo digni esse mereamur. Tu vero stolidissime mortalium, nullatenus te Christum sequi existimes, quandiu tanto inanis jactantiae morbo vexaris. Ad instar enim illius, cui dictum est: Nunquid tu sapientior es Daniele (Ez. XXVIII)? adeo superbiae fastu raperis, 106.0353B| ut te solum Christum sequi glorieris, et contra disciplinam Christianorum, ecclesiasticae auctoritati impudent contraire nitaris. Audi ergo beatum Augustinum, in libro de Sermone Domini in monte, ita scribentem (Cap. 9): Non enim Christum sequitur, qui non secundum veram fidem et catholicam disciplinam Christianus vocatur. Quanquam ergo aperte veram catholicamque fidem impugnare non videaris, in eo tamen quod contra disciplinam Christianorum ecclesiastica statuta convellere moliris, Christum sequi contemnere comprobaris. Haec itaque quae paulo post subnexuisti et non satis convenienter praecedentibus aptasti, et solito more, compilatoris usus officio, ut tua posuisti, quae ita se habent:
106.0353C| « Quia videlicet, nisi quis a semetipso deficiat ad eum qui super ipsum est non appropinquat, nec valet apprehendere quod ultra ipsum est, si nescierit mactare quod est. » Quia stylo et sensu nullo modo tibi congruunt, quoniam B. Gregorii propria noscuntur, omnino approbamus, laudumque praeconis ad alta sustollimus. Post adorationem quippe asini quem cruci adorandae et venerandae malesana mente coaequasti, prima, ut tibi videtur, syllogistica tua conclusioni ita se habet:
«Si adoratur crux, adorentur puellae virgines (et illico reddidisti causam), eo quod scilicet virgo pepererit Christum. » Quid, rogo te, hac conclusione absurdius, quidve ineptius esse potest? Si adoratur, inquis, crux, adorentur et puellae virgines, quia 106.0353D| virgo peperit Christum. Crux itaque juxta praemissum modum adorando salutatur. Virginem porro quae peperit Christum, non adoramus, sed sanctam Dei genitricem congruo honore veneramur, ejusque intercessionem apud divinam majestatem humiliter flagitamus. Nec immerito, quippe, quoniam per eam auctorem vitae suscipere meruimus, et pro eo quod eadem sancta et intemerata virgo Maria utique Deum et hominem nobis editit, Dominum videlicet Jesum, a cunctis fidelibus pio colitur amore, et debito veneratur honore; ut autem puellis virginibus adorationem, sicut stertendo praedicas, impendamus, ineptissimum ducimus, imo perversissimum judicamus. Libet igitur de hac assurdissima, quam 106.0354A| praedicas, adoratione adhuc subtilius loqui: norunt quippe unius virginis, videlicet sanctae Ecclesiae, filii semper virginem auctorem vitae suscepisse, et sine crucis ascensione, ejusdem virginis partum sibi non fuisse profuturum. Meminerunt etiam antiquae virginis suasione, in exsilium, a quo per crucem redempti sunt, se devenisse, ideoque virgini cuiquam adorationem non rependunt, quia ab altera earum mortem, et altera vero gustavere salutem. At vero detrimenta quae virginis primae sensere suasione, sciunt et credunt per crucem se recuparasse, inimicumque qui semet in durae captivitatis vincula conjecerat, ejus virtute perculsum, nec non coelestis sibi patriae aditum patefactum. Norunt etiam fide armati hoc vexillo crucis omnia nequissimi inimici 106.0354B| propulsare tela, et idcirco tantum ac tale regis sui tropaeum (quod vident mortalium captivitatem solvisse, paradisi damna reparasse, inferna damnasse, inimici virtutem contrivisse, primae virginis delictum non tam per secundae virginis partum, quam delevisse per crucis mortem), jure omissa adoratione quarumcunque puellarum virginum, decernunt venandum. Inter haec considerandum videtur, quanta perspicuitate novicios venerandae crucis hostes jamdudum Apostolus sacer praeviderit, eorumque lethiferam doctrinam, Spiritu sancto calamum verbi regente, depinxerit. Ait namque: Observate eos qui ita ambulant, quos saepe dicebam vobis, nunc autem flens dico, inimicos crucis Christi, quorum finis interitus, quorum deus venter est, et gloria in confusione 106.0354C| ipsorum, qui terrena sapiunt (Fil. III). Quam bene, quamque eleganter crucis Christi inimicos, deum ventrem, et gloriam dixit in confusione habere! quia videlicet venter distentus superfluis epulis eructat spumam libidinis, cui est puella familiaris, quoniam (ut verbis beati Hieronymi utar) ventrem cibo distentum et diversis passionibus irrigatum, statim voluptas sequitur genitalis. Hi ergo, inimicos crucis Christi dico, antequam nascerentur, notati sunt, qui nunc diabolo auctore pullulant, virtutemque crucis puellis confusioni, id est, libidini, amicissimis aequiparant. At contra de amatoribus Christi ita idem Apostolus: Qui autem, inquit, sunt Christi, carnem suam crucifixerunt cum vitiis suis et concupiscentiis. Perpende, quaeso, Claudi, quanto 106.0354D| haec comparatio inepta a crucis virtute sejungatur, cum Apostolus dicat unumquemque eorum, qui Christi est, membra sua crucifixisse, et intellige quia Christi non esse convincitur, qui crucifixionem membrorum abhorret, et puellas adorare suadet; nemo enim potest et in confusione sua, et in cruce gloriari. Quod si ut crucem puellas praecipis adorare, debes eas nobis ostendere quae a nobis tanto donentur honore, quae fortassis alicubi hactenus delitescunt, et, adinstar Montani, a te loco Maximillae et Priscae pro vatibus habentur. Sed sit cui placet, crucis inimico, deus venter, et, ut gloria ei in confusione esse possit, puella sit adoratui. Nos qui Christi esse optamus, membra nostra crucifigimus, 106.0355A| et crucifixum honoramus religione sibi debita, et amici crucis et esse et cognominari gratulamur, ac per hoc non puellas, sed crucem veneramur. Secunda propositio tua haec continet.
«Adorentur et praesepia, quia mox natus, in praesepio est reclinatus. » Attonitum me tam indecens reddit comparatio, ut putem talia scribentem, aut somno altissimo stertentem haec somniasse, aut certe mero adeo indulsisse, ut memoria eccessoerit, quia Salomon, inter caetera quibus Deum offendit, narratur quod plurima praesepia equorum contra Dei legem habuerit: tacite innuente, ut moris ei est, divina Scriptura, quod spiritibus nequam, qui equorum nomine censentur, pastum tam in se, quam et in aliis, quibus exemplo ad malum fuit, praebuerit. 106.0355B| Ille igitur, equis, impuris videlicet spiritibus, praesepia fabricat, qui aliquod dogma perversum aut schisma quo diabolus delectatur et pascitur posthabito timore et amore divino construit. Ergo non quilibet catholicae fidei sincerissimus cultor, sed magis hujuscemodi fabricator praesepiorum, dignus existit adorator. Horum porro equorum per crucem Dominicam salubris olim a Domino repromittitur ruina, cum per Zachariam Dominus testatur dicens: Sic erit ruina equi et muli, cameli, et asini, et omnium jumentorum quae fuerint in castris illis, sicut ruina haec (Zach. XIV). His vero ita cognitis, crux a nobis congrua moderatione veneratur, praesepia autem non digna nostro adoratu judicamus, sed magis ut utilitati sint animalibus, fabricanda decernimus. 106.0355C| Post haec inchiesta:
«Adorentur et panni veteres, quoniam mox natus, pannis veteribus est involutus. » Familiare est tibi, Claudi, ex aliorum opusculis quaedam subripere, quaedam subtrahere, quaedam immutare, quaedam etiam his de tuo contra fas superaddere, tuisque dictionibus, ut tua propria furtim aptare, quod in praecedentibus hujus operis persaepe fecisse probaris, et ob id merito reprehensionis telis jacularis. Nemo quippe ad libitum suum in verbis sancti Evangelii quidpiam superaddere, aut mutare, aut detrahere, nisi ad ruinam salutis suae valet. Ubi, rogo te, legisti, quod Dominus natus, mox pannis veteribus sit involutus? Fortassis enim sicut traditionibus ecclesiasticis impudent insultas, ita et 106.0355D| evangelicae translationi qua utimur, irreverenter communicare detrectas, ut sicut habes traditiones schismaticas, quibus nostras calumniaris, ita habeas et Evangeliorum interpretes, quos catholica non recipit Ecclesia, quorum lectioni assuefactus, Dominum pannis veteribus involutum fuisse contendas. Tu suo, si placet, contentus esto. Nos vero sicut Luca evangelista narrante didicimus, ita fideliter tenemus, tenendumque cunctis fidelibus praedicamus. Ait enim: Factum est autem cum essent ibi, impleti sunt dies ut pareret, et peperit filium suum primogenitum, et pannis eum involvit, et reclinavit eum in praesepio, quia non erat ei locus in diversorio. Et paulo post: Et dixit angelus: Nolite timere, ecce 106.0356A| enim evangelizo vobis gaudium magnum, quod erit omni populo, quia natus est vobis hodie salvator, qui est Christus Dominus in civitate David, et hoc vobis signum: invenietis infantem pannis involutum et positum in praesepio (Luc. II) . Hoc evangelico oraculo instruimur, non ut tu somnias, pannis veteribus, sed absolute, Dominum natum pannis fuisse involutum. Credo etiam, quia nisi mentem tuam hebetasset oblivio, aut certe quaecunque rationis jactura, non credo te oblivisci potuisse Paulum apostolum tam crebro praecepisse, nos veterem hominem cum actibus suis exuere, et novum induere (Col. III); nam si horum recordatus es, mirum ut cum ille semper novis nos praecipiat indui vestimentis, tu e contrario dogmatizatus es ut eo cultu quo crucem veneramur, 106.0356B| etiam pannis veteribus famulemur. Crucem namque assidue in fronte pingimus: veteres pannos, aut ipsi ut algoribus resistamus, membris aptamus; aut certe ut pauperum prosint usibus, charitate cogente, eos largimur. Sane si ad mysterium recurritur, cruce inimici fugamus incursionem. Et si holosericam, quam a Domino novam in battezzati accepimus in pannos veteres peccando redegimus, per virtutem crucis eam renovare cupimus. Adoret ergo pannos veteres, qui maculare peccando Christi tunicam non veretur; et quam nec miles scindere potuit in passione, in Ecclesiae laceret pace. Nos novi hominis tunica indutos gratulamur; novam et sanam, id est, a perversitate haeretica immunem, conservare, quantum ipso donante possumus, satagimus, aut maculas 106.0356C| ejus per crucem diluere, et rugas vetustatis, ut pote Christi in ea confixi, extendimus, ut membra Ecclesiae esse possimus, de qua dixit Apostolus: ut exhiberet sibi (haud dubium quin Christus) Ecclesiam gloriosam non habentem maculam aut rugam, aut aliquid ejusmodi ( Efes. V). Cui ergo cordi est, veterem, cum suis pannis veteribus, colat hominem. Nos vero novum hominem induentes, nova ejus insignia, mundum mundique principem victoriosissime triumphantia, veneramur. Post haec deduce.
«Adorentur et naves, quia frequenter in navi navigavit et de navicula turbas docuit, et in navi dormivit, et de navi ventis imperavit, et in dextera navigii rete mittere jussit, quando praepedita illa magna captura facta est piscium. »Res mira, 106.0356D| pro his quae Dominum in navi egisse credimus, scilicet quia in eo sedit, docuitque vel caetera quaeque peregit, te voluisse navem cruci coaptare! Constat itaque quia in diluvio homines arca liberati sunt ab ingruente mundi cataclysmo, quae figuram gessit crucis, nec tamen quemquam successorum eorum, quanquam essent superstitiosi et culturae supervacuae dediti, arcam vel navem pro tanto beneficio in deorum numerum ascivisse. Quanto minus ergo nos, qui sanctam Trinitatem veneramur, alteramque culturam praeter Divinitati debitam exsecramur, congruum est ut navibus a nobis honor exhibeatur! Navibus ergo a nobis non adoratio ut cruci debetur, sed, tanquam necessariae elemento liquido, usibus 106.0357A| humanis profuturae creduntur. Si autem mysteriis intenditur, Ecclesia sancta navibus, in quibus gloriantur Chaldaei qui interpretantur captivantes, vel quasi daemones, minime venerationem exhibet. Sic enim propheta ait: Propter vos emisi in Babylonem et detraxi vectes universos, et Chaldaeos in navibus suis gloriantes (Is. XLIII). Ha ergo naves minime adoramus, decepttorias artes (quibus diabolus gloriabatur, et vitae humanae insidiabatur) per crucis invictissimum vexillum novimus contritas, et Christo propitio annullatas. His par est et navis Tyri, quae mundi diversa supellectile compta, et robore diverso tutissima, adveniente crucis signaculo, quae male steterat, subversa, quae perniciose ornata erat, salubriter est exspoliata.Victricem harum navium 106.0357B| crucem amplectimur, et earum tam corpora quam et ha significationes ab adoratione excludimus. Sane praesentis mundi fluctus hinc inde contra eam insurgentes evadimus, et ad terras viventium, Christo gubernatore, ut feramur optamus; atque inimicum ejus toto nisu secundum Apostoli praeceptum (Fil. III) observamus, id est, cavemus. Porro neque navem, factam videlicet Ecclesiam, cujus illa typus erat adoramus, sed ejus membra fieri satagimus, de qua usque modo turbas credentium docet (Mt. VIII), et ventis contrariis, impuris videlicet spiritibus, procellas haeresum excitantibus, hactenus silentium imperans, dicit : Tace et obmutesce (Marc. IV). Deindi è:
«Adorentur et agni, quia de eo scriptum est: 106.0357C| Ecce agnus Dei, qui tollit peccata mundi (Giovanna I). » Quae te ad conferendum cruci agnum causa impulerit, nisi te dicente intellexero, per me scire nequeo. Neque enim uspiam reperio quod per agnum aliquod cuiquam mortalium collatum sit beneficium, nisi cum eximendae fami aliquod de eo conficitur edulium. Nam et si Domino hoc nomen scribitur, sciendum est non ab eo nomen hoc datum quod pecus est, sed qui prae caeteris animalibus vacuus laesionis externae, et mutus permanet tempore injuriae. Si autem appearreris et dixeris, Israelitico populo aliquod per agnum collatum emolumentum, scito non per ejus aut corpus aut effigiem, sed salutem esse datam per sanguinem; et per eum non simpliciter, sed quo aspersus sit postis ostiorum (Es. I).Hoc significante 106.0357D| jam tunc Spiritu sancto, cujus illa gerebantur instinctu, nullo modo nos posse adversarium aliter a nostris arcere domibus, nisi agni immaculati sanguine illitum fuerit passionis lignum, domusque nostrae aditum, hoc insigniverit sacrum vexillum. Etenim dum super utrumque postem et in superliminaribus domorum cruor ille propellendo hosti congruus aspergitur, tam expositione partium quam et gravedine mysteriorum crux ipsa non tam praefiguratur, quam effigiatur. Nos itaque crucis Dominicae invictissimum triumphum, quo et patres nostros nactos esse salutem novimus, et in qua regem, Ait (Jos. VII, VIII), qui interpretatur Chaos, id 106.0358A| est, confusione. A vero confusio, I. Homo confixum ac triumphatum, attestante etiam Apostolo: amplexamur, amamus et congruo honore veneramur. Agnorum autem peculium neminem adoratione dignum ducimus. Sane inter caetera naeniarum tuarum deliramenta addis etiam:
«Sed isti perversorum dogmatum cultores agnos vivos volunt vorare, et in pariete pictos adorare. » Qui, quaeso te, sunt isti, qui agnos pictos velint adorare? Nunquid nam Galli atque Germani, qui cuicunque picturae adorationem non solum deferre detrectant, sed et adorantibus libera voce resultant, eosque quanta possunt invectione redarguunt, et ut ad sanam mentem redeant, toto conamine elaborant? Si ergo racconti reperiuntur, et eos tecum, salvo fraternitatis 106.0358B| amore, nei racconti quantici sunt detestamur. Agnos porro non vivos, ut tu calumniaris, sed coquorum arte paratos, et in cibo habemus, et vescentibus eorum carnibus haud praejudicamus. In qua re res stupore digna animo occorrerit. Aut enim tu ipse agnos comedis, et inaniter te talia scripsisse convinceris; aut certe si, superstitione dictante, eorum carnibus abstines, Manicheae et Novatianae haeresis barathrum non evasisse probaris, ac per hoc cultui perversi dogmatis tu deservire potius in tali actu convinceris. Sin autem frugalitate utens tali temperas edulio, oportet ut simpliciter eis vescentibus non tam graviter succenseas, ne apostolicae doctrinae obvies qui praecipit dicens: Is qui non manducat, manducantem non judicet (Rom. XIV) .
106.0358C| « Posthaec (inquit) adorentur et leones, quia de illo scriptum est: Vicit leo de tribu Juda, radix David (Apoc. V). » Omnis qui alicui rei aliquid conferre nititur, vel ex toto, vel ex aliqua parte, ejus similitudinem habere cui eam comparat necesse est ut ostendat. Quod egit, qui Domino leonem consimilavit. Attendit namque in eo imperiosam bestiarum potestatem, non autem truculentam vacuamque misericordia saevitiam. At quomodo crucis leonis consimilatio comparetur non video, quia et crucis virtuti, dum sanctorum vitam recenseo, feritatem eorum cessisse frequenter invenio, et leonum nusquam memoriam ut pote rationis ignaram, nisi quantum omnipotentia domantur divina, sine feritate reperio.Quomodo ergo sibi conveniant crux, 106.0358D| quae visibilibus et invisibilibus creaturis Deo subditis cunctis profuit, et leo, qui nulli invisibilium quidquam praestitit, et in corpora viventium quanta potest feralitate desaevit, ipse videris. Sane significatio quae in medium sita, nunc Christi significatione gaudet, ut ibi catulus leonis Juda; nunc diaboli intelligentia animos fidelium deterret, de quo dicitur: Adversarius vester diabolus tanquam leo rugiens circuit quaerens quem devoret; quantum Christo propinquat, pie a nobis suscipitur, et non propterea leo, sed Christus adoratur. Quando autem vel ipsum diabolum vel aliquem ministrum ovili Dominico insidiantem designat, qui dogmati suo quosque filiorum 106.0359A| sanctae Ecclesiae subdit, de quo et de quibus dicitur per Nahum: Leo cepit sufficienter catulis suis (Nahum II), modis omnibus abhorremus, et ut eos vitare possimus, crucem tanquam fortissimum propugnaculum et mente tenemus, et corpori imprimimus. Post haec addis.
« Adorentur et petrae, quia quando de cruce depositus est, in saxeo sepulcro est positus, » et reliqua. Si aliquid sapiens aut sapientiae contiguum verba tua continerent, juste utcunque audireris, ut pote in cujus quisquiliis aliquid sanum sapientis perciperet auditus. Nunc vero quia penitus inepta proponis, et argento sordido, ut Sapientiae liber ait, ornare cupis vas fictile (Prov. XVI), verendum tibi est, ne inter eos connumereris qui in convivio Balthasar 106.0359B| regis deos lapideos inter caeteros laudabant (Dan. V). Sed reor te hoc muneris petris rependisse, ut cruci eas aequiparares, dum cordi tuo stoliditatem earum inesse sentires. Sed orandus est ille qui voluntatis suae nutu cuncta peragit, de quo dicitur per prophetam: Indignatio ejus effusa est ut ignis, et petrae dissolutae sunt ab eo (Nahum I), ut hanc tuam duritiam et stoliditatem igne suae misericordiae dissolvat, ut intelligere possis quare Dominus, qui pro nostra salute disposuerat mori, oblatam a Judaeis lapidum mortem sese abscondendo distulerit (Giovanna VIII, XII), atque cum ad crucifigendum peteretur, ultro se obtulerit, dicens ad discipulos: Surgite, eamus hinc (Giovanna XIV). Nos ergo petris caementa murorum et domorum nostrarum, necnon et ecclesiarum construimus, 106.0359C| cruces autem, vel ad memoriam Dominicae passionis cum honore congruo in ecclesiis stabilimus, vel juxta quod in Ezechiele propheta didicimus (Ez. IX), foribus nostris, id est, frontibus, atque quinque corporis sensibus ob tutelam nostram praefigimus. Deindi è:
« Adorentur et spinae ruborum, quia exinde spinea corona tempore passionis capiti ejus imposita est. » Quam bene quamque eleganter atque urbane comparationem et hanc sicut caeteras contexueris, videat qui sanum sapit. A turbido enim arrogantiae tuae fonticulo, et clarissimis artis grammaticae fluentis prorsus alieno, sicut aliae naeniarum tuarum comparationes, ita et haec tam indecens rationeque carens emanavit comparatio, quae proculdubio et absona et 106.0359D| falsa esse comprobatur. Absona quidem, quia spinae nullo modo cruci sunt conferendae, sicut in sequentibus, Domino largiente, demonstrabitur. Falsa vero, quia in trium evangelistarum, Matthaei videlicet, Marci et Joannis, scriptis (Matth. XXVII; Marc. XV; Joan. XIX), quibus salutariter utimur, et in quibus anchoram fidei nostrae firmiter stabilimus, qui utique mentionem spineae coronae capiti Dominico impositae faciunt, minime reperiri potest quod eadem corona, sicut tu commentatus es, ex spinis ruborum compacta fuerit, sed simpliciter eam memorati sancti evangelistae spineam coronam capiti ejus a militibus illusionis gratia impositam fuisse commemorant. Patet ergo nullique dubium est, quin hostis antiquus 106.0360A| in corde tuo sibi fecerit sedem, et ad tam exsecrabile mendacium proferendum, os tuum aperuerit. Ille, inquam, qui ab initio in veritate non stetit, et est mendax, et pater ejus, cujus agitatu evangelicae veritati (totius naevi mendacio carenti) idem men dacium ausu temerario atque praecipiti asserere praesumpsisti. Verum cum diversa sint mendaciorum generi, et in hac mortalitate vix mendacio carere possimus (Giovanna I), a cujus lapsu qui pene nobis quotidianus est, divinae pietatis remissione quotidiana indigemus, qua nobis venialiter indulgeri confidimus, illud tamen mendacium quod ejus veritati resultat, omnibus modis detestamur, et divina adminiculante gratia cavere gestimus, teque in illud corruisse, charitate imperante condolendo deflemus, imitantes 106.0360B| illud Apostoli: Quis infirmatur, et ego non infirmor? Quis scandalizatur et ego non uror (I Cor. XII)? Nemo quippe evangelicis paginis Spiritus sancti calamo digestis, ubi, ut dictum est, fides nostra consistit, quidpiam superaddere, aut subtrahere, aut immutare, ad dehonorationem illius de quo scripta sunt, et fidei nostrae insultationem, et animae suae perditionem, potest. Quapropter necesse est tibi consulas, et quantum per hujuscemodi mendosam adjectionem, id est, ruborum spinis coronam contextam capiti Domini impositam asseverando, oberraveris, attendas. Nescio itaque utrum sciens, an nesciens, te immaniter in vinculum excommunicationis canonicae conjecisti, eo quod fidei evangelicae de tuo aliquid superaddere praesumpseris.Definitio quippe sanctorum 106.0360C| patrum in concilio Chalcedonensi super his qui fidei evangelicae et apostolicae quidpiam superaddere praesumunt, hujuscemodi est (Act. XV): Statuit sancta et universalis synodus alteram fidem nulli licere proferre vel conscribere, aut componere, aut sentire, aut docere aliter. Eos autem qui ausi sunt componere fidem alteram, aut proferre, aut docere aut tradere alterum symbolum volentibus converti, vel ex gentilibus ad cognitionem veritatis venire, vel ex Judaeis, vel haeresi quacunque, hos si episcopi fuerint aut clerici, alienos esse ab episcopatu et episcopos un clero; si vero monachi, aut laici fuerint, anathematizari decernimus. Quia ergo evidenter sanctorum Patrum anathemate percelleris, quibus a Domino ligandi solvendique est attributa potestas 106.0360D| (Mt. XVI), si vis salvus fieri, redi ad illud poenitentia, in cujus verbis errasti, ut ab hac perculsione, illius munere qui omnes homines vult salvos fieri, et ad agnitionem veritatis venire, salubriter merearis sanari. Scimus autem et flebiliter fatemur, justissime a Deo illatum homini peccanti pro poena, ut terra ejus spinas et tribulos germinaret ei, ut qui noluit subditus esse Deo, et in patria feliciter, et absque labore consistere, projectus in exsilium, cogeretur punctiones spinarum perferre. Ab hac ergo peregrinatione Salvator eum misericorditer volens liberare, crucem dignatus est conscendere, et in ea inimicum triumphare. Aequum est ergo ut poena exsilii similiter sit ad patriam redeunti? Et, ut quod 106.0361A| dico clarius sit. Nunquid fieri potest ut eo amore complectatur quis spinam tribulantem quo amplectitur se a diabolo liberantem, et coelestis regni aditum aperientem? Crux namque fixa est ut spinae incolatus nostri consumerentur. Nam vis certius id nosse? Cum angelus in persona Domini ad Mosen pro eductione populi loqueretur (Es. III), cui legem daturus erat, et plurima alia beneficia collaturus, visum est Moysi rubum ardere, nec tamen consumi, hoc jam tum rebus clamantibus, quia populi peccata lex quidem per ostensionem atque reprehensionem erat inflammatura, nec tamen combustura. Satius ergo crux veneratur quam spina, quia haec captivum et exsulem cruciat, crux autem et captivitatem eripit, et spinam tribulantem comburit. 106.0361B| Post haec addis:
« Adorentur et arundines, quia ab eis colaphis a militibus caput ejus caesum est. » Caetera quidem vel risui movendo apta sunt, vel quia arrident alicui Dominicae significationi, possunt utcunque audiri. Porro arundinum et crucis comparatio tam longe secernitur, ut putetur nequaquam vel a vigilante, vel a sana mente profecta, sed potius ab eo qui impos mentis funibus Hippocratis vinciendus traditur. Legimus namque in figura Dominicae crucis amaras aquas eremiticas per ligni immissionem insipidos olim deposuisse sapores (Es. XV). Nunquid non aliter nequivit virtus Omnipotentis earum dulcorare gustum, nisi eas attigisset per lignum? Sed sicut poscebat tempus, variis 106.0361C| figurarum umbris et allegoriarum figuris utilitatem ligni victoriosissimi adumbrabat, cujus attactu legis littera, dudum, amaritudine impediente, impossibilis, nunc ejus contactu facta est potu habilis. Legimus etiam de cruce praedictum: Et erit (haud dubium quin sive beatus vir a quo beatitudinem adipiscuntur omnes qui beati sunt, sive quilibet membrorum ejus) tanquam lignum quod plantatum secus decursus aquarum (Sal. I). Nunquidnam dicitur? Et erit tanquam arundo secus ripas fluviorum palustrium? Scio certe, scio quid nel suo tibi velis. Recoluisti fortassis siccitatem Aegyptio calamo a Domino comminari, id est, sermone vacuo et nihil in se solidum habenti, dum de eo dicitur: Attenuabuntur et siccabuntur rivi aggerum, calamus et juncus 106.0361D| marcescet (Is. XIX). Ideoque calamum tuum, vacuum prorsus ratione, hoc consolari voluisti modo, ut conareris eum similem cruci ostendere; et pari modo, ut crux a fidelibus adoratur, tu quoque calamum tuum eos cogeres adorare. Ad ultimum, quasi tuarum palmam naeniarum, adjungis.
«Adorentur et lanceae, quia unus militum in cruce latus ejus aperuit, unde fluxit sanguis et aqua, sacramenta unde formatur Ecclesia. » Jam dudum in tui admiratione attonito, constricto gutture, prae multo stupore verba deficiunt, et solummodo tanta rei novitate permotus haesito: quidnam illud fuerit quod lanceae Dominicae passionis faciens mentionem non recoluisti quid Dominus de gladio suo tempore 106.0362A| passionis beato Petro dixerit: Omnes qui acceperint gladium, gladio peribunt (Mt. XVI); si enim aequa lance pensandae essent crux et lancea, sicut Dominus dixit: Omnes qui gladium acceperint, gladio peribunt, ita subinferret: Omnes qui acceperint crucem, cruce et peribunt; itemque, cum discipulis diceret: Qui vult post me venire, abneget semetipsum, et tollat crucem suam, et sequatur me; et: Qui non bajulat crucem suam, et sequitur me, non est me dignus (Luc. XIV), eo modo diceret: Qui vult post me venire, accipiat lanceam suam in manu, et sequatur me. Et qui lanceam suam non portat in manu, non est me dignus. Nam Petrus increpatus est cum gladium accepisset, et admonitus ut crucem ferret, quando dictum est ei: Sequere me. In quo autem eum sequi 106.0362B| deberet, manifeste Dominus ei ostendit, cum dicit: Cum esses junior, cingebas te, et ambulabas ubi volebas, ecc. (Giovanna XXI). Et ne dubia sententia in hac re animus noster duceretur, evangelista subsecutus est: Hoc autem, inquit, dixit, significans qua morte clarificaturus esset Deum (Ibid. ). Adoret ergo haereticus quilibet lanceam, dogmatis videlicet sui nequitiam, admistisque agminibus Gog et Magog, qui interpretantur tectum, vel de tecto, contra sanctam Ecclesiam magno cum supercilio et pompa armorum bellaturus, pauperina [ Forte pauperrima] ejus arma contemnens procedat.Ejus autem erit de fortitudine regis sui confidere, et crucis vexillo sese munire, atque eis expugnatis, eorum arma per septem annos igni succendere, id est, in septenario numero Spiritus 106.0362C| sancti donis sacrato atque perfecto, armaturas eorum omnes comburere, contos, et lanceas, et baculos, manus, sicut scriptum est: Arcum conteret et confringet arma, et scuta comburet igni (Sal. XLV); eodem etiam non momentaneo, sed aeterno, arma tuae perversae doctrinae comburenda sunt igni. Hactenus stylo prosecutionis nostrae ex auctoritate divina et sanctorum Patrum doctrina, et ex his quae Dominus sobrie subministrare dignatus est, tuis, o Claudi, ineptis et stolidissimis oppositionibus rationabiliter obviasse sufficiat. Nunc autem quia liquet ob praedicationem adorandorum asinorum et caeterarum insensatarum rerum, quas aeque ut venerandam crucem adorandas vecorditer dogmatizasti, tuam doctrinam nullo pacto conferri posse ulli sanae veraeque 106.0362D| fidei doctrinae, quaerendum nobis videtur cujus comparari possit falsae doctrinae. Et quia catholicae fidei doctoribus coaequari et in nullo assimilari potest, merito eorum qui extra Ecclesiam sunt dictis et factis applicanda est . tui, de quo scribit Naso: Ebrius ecce senex pando Silenus asello Vix sedet, et pressas continet arte comas. De quo ita Maro (Eclog. VI, XIII):
Pergite, Pierides. Chromis et Mnasylus in antro,
Silenum pueri somno videre jacentem,
106.0363A| Inflatum hesterno venas, ut semper, Iaccho:
Serta procul tantum capiti delapsa jacebant,
Et gravis attrita pendebat cantharus ansa. Et post pauca:
Solvite me, pueri; satis est potuisse videri. Carmina quae vultis cognoscite, carmina vobis
Cogimur vanis vana, ineptis inepta, falsis opponere falsa. Quoniam uterque poeta eumdem Silenum ebrium vanitate descripserit poetica: alter enim, scilicet pando asello sedentem, et prae nimia ebrietate vix sedentem, et amissis habenis quibus idem fuerat moderandus asellus, solummodo arte imbecilli, pressis ejusdem comis aselli, se ne laberetur continentem; alter vero, ut conjici potest, jam eum modo eodem asello lapsum, et ut ei moris erat hesterno 106.0363B| Iaccho venas inflatum, mortuo simillimum jacentem, et ejus nimia potatione ansam illius gravis canthari fractam, sertaque capitis ejus procul delapsa jacentia, et duorum puerorum fraude circumventum, suorumque sertorum restibus ab eis vinctum, et ut nimio mero vacantibus atque stertentibus a lascivis pueris fieri assole t illusum, eademque illusione excitatum, pollicitumque eisdem pueris carmina quae vellent se facturum, quae utique, sicut sequentia illius libri testantur, fecit: non abs re tamen ejus facti similitudo, quamdam, ut quidam volunt, in persona Sileni allegorice Virgilius alterius personam subintelligi voluerit, tibi non ab jure, Claudi, aptari potest. Videris itaque ad instar ejusdem simillimi tui Sileni pando sedere asello, et adeo nimio mero indulsisse, 106.0363C| ingentique potatione mentem tuam hebetasse, et habenas moderationis et discretionis amisisse, et caetera quae de eo idem Naso exsequitur, exegisse, quando asinum aeque ut crucem adorandum docuisti. Eumdem porro asellum cui sedebas, non alios, ad adorandum proporre nobis debueras; sed reor, quia pandus erat, tua sessione dignum: nostra vero adoratione non pandos, sed generosos magnorumque corporum asinos, beneque auritos et turrita cervice incedentes, caputque in altum subrigentes, optime judicaveris dignos. Verum, secundum Virgilium, ejusdem Sileni similitudinem habuisse comprobaris, quia nisi multo madefactus fuisses vino, non illo utique de quo Psalmista ait: Vinum laetificat cor hominis (Sal. CIII), neque de 106.0363D| illo de quo in libro Judicum, quod Deum laetificat 106.0364A| et homines (Giud. VI), sed illo potius de quo in cantico Moysi legitur: Fel draconum vinum eorum, et venenum aspidum insanabile (Deut. XXXII), nunquam ab ecclesiasticis tradizioneibus te avertisses, et asinos et caetera inepta quae scripsisti adoranda proposuisses. Pueros namque qui te eodem fellito vino inflatum, et ad similitudinem mortui jacentem repererunt, tuisque propriis restibus devinxerunt, nullos melius quam spiritum tuum, qui, secundum Apostolum (Efes. IV) renovari, et novum hominem, Christum videlicet Dominum nostrum, induere, et intellectum, qui sanam doctrinam proferre debuerat, accipere possumus. Eisdem igitur pueris adeo ludibrio et irrisioni fuisti, ut sicut a Sileno memorati pueri carmina inepta sibi fieri extorserunt, ita et tui 106.0364B| pueri, spiritus videlicet tuus parvusque intellectus in tantae praesumptionis et praecipitationis barathrum te demerserunt, ut eorum persuasione et assensione, imo subripiente atque praevalente antiquo hoste, ea praedicares quibus te et captum mente et rationis impotem ostenderes. Catalogo filiorum Ecclesiae extorrem te infeliciter efficeres, quia tua plena erroris blasphemiarumque dogmata una tecum floccipendunt, et ruderibus socianda decernunt. Tuum porro cantharum cum ansa fracta, de quo, ut pote calice Babylonio, potum mortiferum hausisti, et quem usque ad faeces potasti, merito, quia nullo usui humano aptum norunt, abjiciunt; et ne ex eo quisquam sanae mentis haustum sumat, sub perpetua contritione inutilem et inhabilem subsistere dijudicant. Sano si 106.0364C| sobria ecclesiasticaeque dignitati convenientia praedicasses, jure in capite tuo sertum, id est, corona mansisset sacerdotalis. Sed quia contra auctoritatem religionemque sanctae Dei Ecclesiae scribere praesumpsisti, idcirco ad ignominiam dehonorationemque tuam praesulatus tui coronam a capite tuo procul delapsam, tibi valde indecenter abesse fecisti. Hanc ergo similitudinem ex fabulis poetarum sumptam, tibi non inconvenienter aptatam, o Claudi, agnosce, et ne ulterius sanctam Dei Ecclesiam tuis virulentis objectionibus lacessere praesumas, cave. At vero ne hujus libelli extensio et immoderata prolixitas legentibus generet taedium, cursus sui hic sortiatur terminum: reliqua vero operis tui, o Claudi, in tertio hunc sequenti, Domino auxiliante, examinabuntur 106.0364D| libello.
LIBERO TERZIO.
LIBRI TERTII PRAEFATIO. 106.0363|
106.0363D| In duobus qui hunc praecedunt exactis libellis, non ex asse, tuis, o Claudi, refragatum est absurdissimis et inhonestissimis propositionibus. Attamen ad ea refellenda et improbanda quae aeque ut venerandam crucem adoranda praedicare non erubuisti, satis abundeque, quantum Deus annuit, ut reor, stylo obviationis nostrae prosecutum est . 106.0364D| rimanda, et ad liquidum sano sobrioque intellectu discutienda, ac telis sanctarum Scripturarum et paginis eximiorum doctorum perimenda, quae immemor reverentiae sacerdotalis fraternaeque dilectionis existens, adversus jam saepe memoratum venerabilem virum Theodemirum abbatem, te, imperante charitate, monentem, et a superstitionibus tuis, quibus inutiliter inserviebas et miserabiliter 106.0365A| irretiebaris, revocare volentem, absque ullo discretionis et moderationis obstaculo, et, ut verius dicam, impudentissimo ore specialiter eructasti. Si igitur tot tantisque nugarum tuarum naeniis quae supradicto continentur excerpto, non nisi tribus libellis, propter enormitatem inconcinnarum et vitiosarum dictionum tuarum resultatum est, quantae putas prolixitatis, quantae magnitudinis libri necessario congerendi et exarandi erunt, cum integer totius hujusce inepti et exsecrabilis operis tui code x , quem contra auctoritatem et simplicitatem ecclesiasticae disciplinae digessisti, et jam fato venerabili viro Theodemiro abbati misisti, in manus peritorum virorum devenerit? Sicut enim ea testantur, et cernentibus atque legentibus fidem attribuunt, quae a te in eodem 106.0365B| excerpto scripta leguntur multo sceleratiora et detestabiliora in eodem perversissimo codice tuo reperientur, 106.0366A| quae adversus sanctam matrem et altricem nostram catholicam apostolicam Ecclesiam vituperationis et insultationis gratia scriptitasti. Quapropter necesse est ut si adhuc in tenebris involutus delitescit, in lucem proferatur, ut videatur, legatur, exametur, et quidquid erroris et blasphemiae contra nos a te jaculatum continet, sciatur, eique ecclesiasticis accusenibus juste rationabiliterque refragetur. Quoniam nisi moderno tempore, maturoque quaesitu inventus et in medium prolatus, solertique studio examinatus et repudiatus, ignique traditus fuerit, verendum est ne si futuris temporibus ad notitiam simplicium fratrum delatus fuerit, textus illius exitiabilis ab eis lectus atque praecognitus, mortifero sui erroris morbo eos contaminato sauciosque 106.0366B| efficiat, et pestiferam perniciem animabus eorum flebiliter infundat. 106.0365|
LIBERO TERZIO.
106.0365B| Ecce jam tempus instat et ordo rei de qua agitur exposcit ut tandem veniamus ad ea quae specialiter memorato Theodemiro venerabili abbati, o Claudi, objecisti, et per eum eadem in nos callide retorquenda praeparasti, quia dum missili tuo alium te ferire simulasti, eodem nos aperte fraudulenterque lanceare voluisti: nam et cum multis aliis insani dogmatis tui naeniis nos inficere tentaveris, adeo te 106.0365C| etiam inimicum adversariumque sanctae Dei Ecclesiae constituisti, ut divini cultus honorem, quem religiosi tenemus et veneramur, annullare, et sanctorum Dei intercessionem penitus et parvipendendam inverecunda fronte praesumeres dogmatizare. Proinde scriptis tuis sensim legendo peragratis et animadversis, contra singula tua falso objecta, et pro nobis, et pro eodem venerabili abbate, imo pro defensione sanctae matris Ecclesiae nostrae catholicae, incongrua veritateque referta responsa, et lima sancti Spiritus arma apostolica exacuta, in hoc libello contra ponenda statuimus. Processus sane prosecutionis tuae qua te totum in jam dictum venerabilem abbatem Theodemirum effreniter ac praecipitanter invehis, ita se habet:
106.0365D| « Quod vero ais quod ego prohibeam homines poenitentiae causa pergere Romam, falsum tu loqueris. » Valde, nec tamen scio si digne, ammiratore, adeo te mente captum, aut certe ita hebetasse tibi mentem oblivione, ut haec praemittens nequaquam in praecedentibus eorum memineris. Inveniris namque in posterioribus tuis dictis, non modo iter illud, quantum in te fuit, prohibuisse, sed etiam Romam pergentes, et per illud iter apostolicam intercessionem quaerentes, ruptis moderationis habenis, toto suffusus felle, in eorum contumeliam debacchasse, insipientiaeque atque stultitiae notam eis impegisse. Sed agit hoc lymphatica et inanis stabilitatisque nescia levitas, quae quod radicitus tanquam arbor sapientiae aquis non irrigatur divinis, veluti pulvis 106.0366B| pertenuis, et flatu levitatis raptabilis, quaquaversum visum fuerit incaute inscienterque discurrit. Unde et notam falsitatis, quam fratri tuo invehere conaris, ex verbis tuis incurrisse convinceris, et eumdem venerabilem virum effugisse, quantum ad praesentem rationem attinet, testaris. Et ipse enim alienus a falsitate exstitit, quia quod tu in dictando detestaris, te prohibuisse dixit: et teipsum falsarium 106.0366C| comprobas, quia quod hic prohibuisse te negas, in sequentibus detestando et insultando, quid de hac re sentias, aperte demonstras. Quod autem quasi rationem redditurus subnectis:
«Ego enim iter illud non approbo. » Et veluti exponens quare dixeris, deduce:
« Quia scio quod nec omnibus obest, nec omnibus prodest, nec omnibus proficit, nec omnibus officit. » Quid his verbis stolidius reperiri possit, non facile invenerim. Quid enim? Nunquid ea quae media in vitae nostrae actibus dicuntur, id est, quae in bonam malamve partem a sese utentibus inflecti queunt, nequaquam sunt approbanda; nunquidnam, ut multa praeteriens de aliquibus breviter perstringam, abjicienda sunt jejunia, corporisque extenuati 106.0366D| abstinentiae, quia aliis quidem gloriam praeparant futuram aeternamque satietatem, dicente judice: Venite, benedicti Patris mei, percipite regnum quod vobis paratum est ab origine mundi; esurivi enim, et dedistis mihi manducare, ecc . alios autem per inanem ostentationem, et propter aurae popularis appetitum peracta, vacuos mercede detrudant se sectantes in poenam gehennalem, dicente cordis inspectore: Amen, dico vobis, recepistis mercedem vestram. Nunquid castitas reprobatur, quae sectatores suos non solum in futura beatitudine angelis coaequabit, sed etiam in mortalibus adhuc corporibus imitationem angelicam videre contendit, dicente Domino . , propterea quia 106.0367A| multi, cum non appropinquent corporibus mulierum, pudor tamen in eis patiatur naufragium, aut per immundum appetitum, aut certe per jactantiae vitium: forte eleemosynarum largitio hac occasione annullabitur, de qua Scriptura dicit quod resistat peccatis sicut aqua exstinguitur igni (Eccli. III), quia data pecunia alii ad tenuem sustentandam vitam abutuntur, forsan per ejus liberalitatem ad res obscenas delabuntur: sed et dantium alii futurum exspectant praemium, alii favorem, pro his requirentes humanum fructum, non requirunt divinum. Satius itaque erat te hoc opus ex mentis pensasse judicio: et sicut alia media bona, ita et hoc quoque, aut cordis devotione judicasse utile, vel certe ob indevotionem minus profuturum sanxisse. Si enim cuilibet 106.0367B| proficit, alii autem officit, non istud ex natura procedit operis, sed ex qualitate operantis, qui hoc quod sibi profuturum erat in ramis operis, laesit in radicetentionis, et quia non habuit purum oculum intentis, ideo totum corpus tenebras perpessum est operationis. Novimus certe quosdam id studii habuisse ut sanctorum limina adirent apostolorum, et eorum intercessionem humiliter quaererent, ac non modo a sanctis viris laudatos esse, sed ut ab hac intende non desinerent admonitos divinitus fuisse, sicut de quodam scribit beato Gregorius in libro Dialogorum, qui cum id haberet studii inter caetera bonorum actuum exercitia, ut singulis annis reliquias apostolorum adiret, admonitus est ut ageret quod agebat, manus et pes ejus nequaquam cessaret, 106.0367C| et natali apostolorum, quorum erat assiduus visitatore, meritorum suorum mercedem recepturus esset. Neque enim novitia res est loca quaedam intuitu orationis conventibus frequentari humanis, sed potius auctoritate patrum priscorum et divinorum ad id agendum provocamur auctoritate eloquiorum. Licet namque Deus ubique praesens sit et omnia loca manus ejus fundaverint, tamen beati Abraham fidem probaturus, non in quocunque loco, sed in monte quo sibi placuit, filium offerri praecepit, et trium dierum spatio ad eumdem locum supradictum virum ire voluit. Eumdem autem locum postea ob id fuisse clarum atque insignem traditur, atque a multis frequentatum, unde et nomine, In mente Dominus videbit, est insignitus. Beatus idem Mosè, qui 106.0367D| populum Israel docuerat Domini esse terram et plenitudinem ejus coelum et coelos coelorum, tamen praecepit eis ne in omni loco quem vidissent, id est, qui eis placuisset, victimas et hostias offerrent; sed locum quem Dominus Deus eorum elegisset, ascendere eos jussit, et ibi immolare hostias (Deut. XXXII). Ubi quanquam subtiliori intellectu sanctae Ecclesiae unitatem per unius loci voluerit significare positionem, attamen Deus, pensans humani generis mentem, nequaquam cultum suum per multorum voluit vilescere ac tepescere multitudinem locorum, sed potius commendabilem reddere per unius loci conventum celebrem. Si enim locus retinens arcam insensibili ligno 106.0368A| compactam, et a foris intusque deauratam, continentem urnam manna plenam, et virgam unam tabulasque lapideas, meruit nobilitari, tantaque frequentia populi honorari (Es. XXV; Ebr. IX): cujus putandus est ille religionis, qui complectitur corpus Apostoli, tanquam coelestis thesauri arcam, corpore et animo virtute conspicuam, intus tegentem vas animae splendidum sapientiae dulcedine refertum, legemque spiritalem non in tabulis lapideis, sed tabulis cordis carnalibus (II Cor. V) exaratam, insuper et virgam pastoralis auctoritatis, qua possit parcere piis et debellare superbos? Longum est etiam enumerare quomodo sparsim in sanctis Scripturis hujusce rei, tanquam flosculi purpureo atque roseo vernantes fulgore, reperiantur testimonianza. Quomodo 106.0368B| scilicet David a Domino praeceptum acceperit, ut in area Areuna placandum offerret sacrificium (II Reg. XXIV). Et Salomon prius dicens Domino: Si enim coelum et coeli coelorum te capere non possunt, quanto minus domus haec quam aedificavi (II Par. VII)? posthaec orans ut in loco eorum oculi Domini aperti essent atque aures intentae, devotissime precatur, et ipsius Domini testimonio exauditum esse refertur, tam pro indigenis ibidem exorantibus, quam undequaque confluentibus, seu de ultimis terrae finibus oratum eumdem locum adeuntibus. Quomodo beato Elias non novum altare constituerit, sed antiquum adiens curaverit, qualiter montem Carmelum orationis gratia frequenter inviserit (III Reg. XVIII). Quibus omnibus docemur non improbandos nec 106.0368C| more tuo stultos insipientesque appellandos eos qui, devotionis augmentandae gratia intercessionisque per suffragia quaerendae, apostolorum adeunt limina: quia credimus quod per haec non solummodo eorum mentibus adolescat amor circa divini cultus servitutem, sed etiam laboris sui atque itineris, quae subito volunttentione divini amoris, mercede donenttur. Sane est etiam proprium humanae menti non adeo compungi ex auditis sicut ex visis. Sicut enim, teste beato Hieronymo, melius Scripturas divinas intelligit, qui nomina locorum atque civitatum peragrando circuit: ita credendum est eos amplioris posse fieri devotionis, qui loca apostolorum adeunt, et in alio quidem audiunt unumquemque eorum, in alio autem tortum, in alio decollatum , aut certe crucifixum, 106.0368D| alibi vero terrae mandatum, oculis etiam corporeis perlustrant. Unde beatus Hieronymus lapsum cujusdam demirans, qui intra consepta speluncae in qua Dei Filius ortus est, tractarat de stupro, stupore afficitur quare a facinore concepto nec locorum deterretur visione sanctorum, dicens: infelicissime mortalium, tu spelucam illam, in qua Dei Filius natus est et Veritas de terra orta, et terra dedit fructum suum, de stupro condicturus ingrederis; non times ne de praesepio infans vagiat, ne puerpera virgo te videat, ne mater Domini contempletur? Angeli clamant, pastores currunt, stella desuper rutilat, Magi adorant, Herodes terretur, Hierosolyma 106.0369A| conturbatur, et tu in cubiculum Virginis, virginem decepturus irrepis? Et post pauca: Deinde curris ad pastorum locum, et angelorum desuper strepitu concinente, in eadem verba testaris. Itemque post non multa: Jam iter depositum, decreta navigia, condicta dies, fuga animo pertractata. Et ecce angelus ille cubiculi Mariae bidello, cunarum Domini custos, et infantis Christi gerulus, coram quo tanta faciebas, ipse te prodidit. Certe ut ad apostolos veniamus, novimus eos, quandiu Hierosolymiticum templum stetit, crebro illuc orandi gratia convenisse, unde et in Actibus apostolorum leguntur omni die in templo et circa domos docuisse, et in panis fractione mysteria corporis Domini celebrasse, et populis sumenda tradidisse. Inde est quod nona hora, 106.0369B| ut se habet mos ecclesiasticus, templum adoraturi Petrus et Joannes adeunt, claudum ad limina domus Domini jacentem imperiosa auctoritate divinis vinctum vinculis absolvunt (Atto IX). Hinc est quod Paulus magnopere exoptat, et toto nisu festinat, ut diem Pentecostes Hierosolymis faciat. Dum ergo ita se habeant, facesat, ut ita dicam, tandem tua irrationabilis ratio, qua muliercularum sensibus persuadere niteris, et scorpionis more, ore palpando, clanculo cauda venenum infundere conaris, ut ab amore sanctorum locorum atque apostolorum animos fidelium avertere possis. Posthaec quasi cornutum perplectens syllogismum, eumdem venerabilem virum te, quanto in tali actu intelligi decet, charitatis officio corripientem, coinvolgere conaris hoc modo:
106.0369C| « Teipsum primum interrogare volo: Si poenitentiam agere esse Romam pergere nosti, cur tu tanto tempore tantas animas perdidisti, quas in monasterio retinuisti, et poenitentiae causa in monasterio recepisti, et non eas Romam misisti, sed potius tibi servire fecisti? » Omnis qui sano intellectus cerebro sanctae Ecclesiae gremio continetur, variis professionum ordinibus, non diversa fide, distanti tamen conversazionee, eam consistere novit: aliosque esse qui conjugio operam dent, alios qui caelibatui vacent, alios qui obedientiam praelatis exhibeant, alios autem qui subditos sibi greges sub norma divinitus tradita constringant, alios qui libertate generali quaquaversum pro libitu suo per diversa 106.0369D| orbis climata dicurrunt, atque alios qui freno regulari atque canonico coerciti, nullum quo pedem ferant referantque sibi reliquerunt aditum, per majorum ac sibi praelatorum jussum. His ita se habentibus, voce ejusdem venerabilis abbatis respondemus: Ideo, o Claudi, tanto tempore tot animas non perdidi, quas in monasterio retinui, quia patris nostri praecepta secutus, videlicet beati Benedicti, officinam ubi instrumenta bonorum exerceantur, claustra monasterii, et stabilitatem in Congregazione Novi. Sed et sententiam canonum, quam tu periculo animae tuae nescire probaris, huic sententiae concordantem retineo, quae in synodo Chalcedonensi, act . . . , ita legitur: Monachos per unamquamque civitatem 106.0370A| aut regionem placet subjectos esse episcopo, et quietem diligere, et intentos esse tantummodo jejunio et orationibus, in locis quibus renuntiaverint saeculo permanentes: nec ecclesiasticis vero, nec saecularibus negotiis communicent, vel alicui sint molesti, propria deserentes monasteria, nisi forte eis praecipiatur propter opus necessarium ab episcopo civitatis. Et post non multa: Transgredientem vero hanc nostram definitionem excommunicatum esse decrevimus, ne nomen Dei blasphemetur. Hi namque qui hac professione non arcentur, si ob amorem coelestis patriae tantorum itinerum subeunt laboriosa discrimina, et quia necdum spiritibus eorum jungi queunt, terunt tamen apostolorum basilicas, et humiliter ipsorum expetunt suffragia, laude dignos 106.0370B| duco. Quia et si Apostolus dicit: Volo vos viros orare in omni loco, levantes puras manus sine ira et discrepatione (I Tim. II), propter eos dictum accipio qui nesciunt orare, nisi ubi viderint erectum altare aut certe sanctorum reliquias adesse. Quam autem opinionem hujusce rei habuerit ipse testis est, qui templum adoraturus adiit, in quo et comprehensus est, ad quod ut diem Pentecostem inibi faceret, festinabat (Act. XX). Hi autem qui ut securi ab externis tumultibus esse queant monasterii secretum petunt, si causa vagationis extrinsecae saecularia negotia adire tentaverint, improbo, reprehendo et ad perditionem animarum illorum pertinere non ambigo, quia magistri mei dicentis sententiam recolo, ut non sit necessitas monachis vagandi foras, quia omnino 106.0370C| non expedit animabus eorum. Quod autem dicis eos mihi servire fecisse, quanquam me ab hac re immunim non judicem, ut pote cui multae sunt deformitates morum quibus serviat in supportando devotio pia fratrum, tamen auctoritatem divinam in hac re sequi conor ita dicentis: Qui vult inter vos esse major, sit vester minimus; et: Qui praecessor est, sicut ministrator. Est etiam nobis reciproco servitus, de quastitutionis nostrae praecepta continente ita: Fratres invicem sibi serviant; et alibi: Infirmitates suas, sive corporum, sive morum, pazientissime tolleranti. Itemque obedientiam sibi certatim impendant. Sed et Apostolus: Per charitatem, inquit, spiritus servite invicem (Gal. V). Hac ergo exceptiona, privatam me servitutem, nec imporre subditis 106.0370D| debere scio, nec imposuisse recolo, sed voce Gedeonis circa subditos utor: Non dominabor ego vestri, nec dominabitur in vobis filius meus, sed dominabitur Dominus. Vereor namque ne mihi cum superbis infidelibusque pastoribus pars ponatur, et a pastorum pastore in terribili examin, cum eis dicatur: Cum auctoritate imperabatis eis et cum potentia. Imo, si voluntatis effectus non negetur, opto cum Apostolo veraciter dicere: Quis infirmatur, et ego non infirmor? Quis scandalizatur, et ego non uror? (II Cor. XI. ) Itemque: Factus sum parvulus in medio vestrum. tanquam si nutrix foveat filios suos (II Tess. II). Sed et sapientissimi viri salubre consilium audi dicentis: Rectorem te constituerunt?noli extolli, sed 106.0371A| esto in eis quasi unus ex ipsis (Eccli. XXXII). Quod vero adjungis, quasi meis verbis:
«Habere me catervam monachorum centum quadraginta, qui omnes poenitentiae causa ad me venerint; » numerum vero recognosco, lateria autem non modo a me dicta abnego, sed dici ab alio perhorresco. Cuncti namque illi qui poenitentiae causa, ut se habet veritas, monasterio tradiderunt, non ad me, ut tu asseris, venerunt, sed ad Domini misericordiam convolaverunt, cui per Psalmistam dicitur: Ad te omnis caro veniet (Sal. LXIV); et cui poenitens in psalmo loquebatur: Domine, ad te confugi, doce me facere voluntatem tuam, quia Deus meus es tu (Sal. CXLII); et cui per Jeremiam: Domine, fortitudo mea, et robur meum, ad te omnes gentes 106.0371B| venient ab extremis terrae (Ger. XVI). Recte namque Scriptura divina (IV Reg. XX) principem justissimum atque piissimum (Ezechiam dico) his verbis Dominum offendisse indicat. Postquam enim naturae quodammodo jus abstulit, et rapido solis discursu pro libitu suo obviavit, venientibus de prodigio interrogare externae gentis nuntiis, cum interrogaretur a propheta unde venerint viri illi, non ut sese habebat veritas, ad Dominum interrogandum venisse eos respondit, sed elatione tumidiore distentus ait: De terra longinqua venerunt ad me, de Babylone, quod ne forsan meo sensu dictum, et non auctoritate arbitrere divina, audi librum Paralipomenon dicentem: In diebus illis aegrotavit Ezechias usque ad mortem, et oravit Dominum, exaudivitque, et dedit ei signum, 106.0371C| sed non juxta beneficia quae acceperat, retribuit: quia revelatum est cor ejus, et facta est contra eum ira, et contra Judam et Hierusalem; humiliatusque est postea eo quod exaltatum fuisset cor ejus, tam ipse quam habitatores Hierusalem, et idcirco non venit super eos ira Domini in diebus Ezechiae; et non post multa: Attamen in legatione principum Babylonis qui missi fuerant ad eum ut interrogarent de portare quod acciderat super terram, dereliquit eum Deus ut tentaretur, et nota fierent omnia quae erant in corde ejus (II Par. XXXII). Non ergo eos ad me venisse dixerim, qui non mei causa, sed salutis suae, saeculo renuntiaverunt. Non ad me eos confugisse unquam fatebor, quod est proprie superborum et sui nominis favorem quaerentium, 106.0371D| quos Apostolus jam dudum notat, et pseudochristos nominat, qui in hoc laborant ut discipulos post se adducant (II Cor. XI). Non ergo meam ego ab eis exigo servitutem, quia eos in monasterio retineo, sed ut a me et ab eis noster compleatur ordo, contendo: quo autem favore Hieronymus sacrae legis interpres, et, ut ita dicam, bibliotheca matris Ecclesiae, martyrum corpora complectatur, et contra oblatrantem consuetudini ecclesiasticae consanguineum tuum et nequitia parem, qua auctoritate eorum honorem defendat, audi:Illo enim dicente: Quid necesse est tanto honore non solum honorare, sed etiam adorare, illud nescio quid quod in modico vasculo 106.0372A| transfertur locis? Et rursum: Quid pulverem linteamine circumdatum adoranda oscularis? ita ejus insano cerebro malleum verbi illidit: Quis enim, o insanum caput, aliquando martyres adoravit? Quis hominem putavit Deum? Et post pauca: Quid est illud «nescio quid»? scire desidero, expone manifestius, ut tota libertate bestemmie. Pulvisculum, inquit, in modico vasculo pretioso linteamine circumdatum. Dolet martyrum reliquias pretioso operiri velamine, et non vel pannis vel cilicio colligari, vel projici in sterquilinium, ut solus Vigilantius ebrius et dormiens adoretur. Ergo sacrilegi sumus quando apostolorum basiliche ingredimur?Sacrilegus fuit Constantius imperator, qui sancti reliquias Andreae, Lucae et Timothei, transtulit Constantinopolim, 106.0372B| apud quas daemones rugiunt, et habitatores Vigilantii illorum se sentire praesentiam confitentur? Sacrilegus nunc dicendus est et Augustus Arcadius, qui ossa beati Samuelis longo post tempore de Judaea transtulit in Thraciam? Omnes episcopi non solum sacrilegi, sed et fatui judicandi, qui rem vilissimam, et cineres dissolutos, et in serico et vase aureo portaverunt? Stulti omnium Ecclesiarum populi, qui ricorrenti sanctis reliquiis, et tanta laetitia quasi praesentem viventemque cernerent susceperunt, ut de Palaestina usque Chalcedonem jungerentur populorum examina, et in Christi laudes una voce risonante? Videlicet adorabant Samuelem et non Christum, cujus Samuel et Levita et profetes fuit. Mortuum suspicaris, et idcirco blasphemas. 106.0372C| Lege Evangelium: Deus Abramo, Deus Isacco, Deus Giacobbe: non est Deus mortuorum, sed vivorum (Es. III; Mt. XXII). Audi quaeso, consuetudinem, et antiquum sanctae Ecclesiae morem, et noli transgredi terminos quos posuerunt patres tui (Prov. XXII), ne forsan qui humilia eorum despiciens, ad alta tibi volare videris, quo altius apud temetipsum sublevaris, eo profundius a damnatore superbientium in ima tartari demergaris. His enim instrui documentis poteris (si laevae duritia non obstiterit mentis) quia in veneratione sanctarum reliquiarum a sancta Ecclesia Christus adoratur sanctificator et vivificator earum.In homilia de Ascensione Domini Joannes Chrysostomus: Quando de cruce nostra processit oratio, foris civitatem solemnitatem celebramus, et 106.0372D| nunc quando de Crucifixi ascensione tractamus, praeclarum diem et omni laetitia coruscantem, fines civitatis egressi, summa cum gratulatione celebramus, et non ad contumeliam civitatis, sed ad honorem observatur sanctorum, ne eos causa dissimulationis accusant, dicentes: Quot pro Domino sensimus tormenta? Vexantium manibus universa nostra videmus ossa carne nudata, patientiae nostrae tortor cessit iratus, libenti anima pro Christo noster sanguis effusus est, decisa capita sunt pro ejus gloria; haec omnia meruimus sustinere, nec mysteriorum arcana in nostris tabernaculis celebrantur. Ideo, dilectissimi fratres, hodie ad loca convenimus beatorum martyrum, 106.0373A| ad sanctorum habitacula festinamus, ut conventus noster ipsorum quoque praesentia clarior redderetur. Non enim in hoc theatro tantum martyres praesunt, sed angelorum instantia locus decoratur, nam et angeli praesunt. Et si martyres videre desideras, si angelos cupis inspicere, aperi oculos fidei, et illud tibi theatrum facile demonstratur: nam cum in omni aere angelorum multitudo versetur, multo magis in ecclesia, multo amplius hodierno die quando eorum Dominus ascendit in coelum. Et ut scias quod angeli ubique versantur, audi quid beatus Paulus femineo pudori praecipiens ait: Debent mulieres velamen habere, propter angelos, super caput (I Cor. XI); et iterum Jacob: Angelus, ait, qui me liberavit a juventute mea (Gen. XLVIII). Et illi qui cum apostolis, 106.0373B| erant, aiunt ad Rhoden: Angelus ejus est (Atto XI). Et Jacob: Vidi, inquit, castra angelorum (Gen. XXXII). Et merito angelorum castra videbantur in terra: nam sicut imperatoris optimi urbes omnes, universae civitates, castella singula, manu militari adversus hostilem muniuntur adventum, et omnia loca diligenter armantur, ne barbarica incursione deleantur, ita et Deus, quoniam barbarica et agresti mente rapientes daemones ad pacis eversionem ubique versantur, ad tutelam nostram constituit exercitus angelorum, ut eorum praesentia daemonum confringatur audacia, et per eos nobis pacis gratia ministretur. Vides quod angeli praesunt, assistunt martyres, et ubique nobis praeparantur auxilia; quid enim miserius est illis qui conventum istum splendidum derelinquunt? 106.0373C| Et quid vobis beatius est, qui ad tantam solemnitatem propriare voluistis? Sed et Gregorius, sanctae Ecclesiae quasi singulare et praecipuum decus eloquentiae, nec non Romanae sedis gloria post beatum Petrum, in libro Dialogorum, quid de corporibus patrociniisque sanctorum sentiat, his te verbis instruat. Petrus: Quidnam esse dicimus quod plerumque in ipsis quoque patrociniis martyrum sic esse sentimus, ut non tanta per sua corpora, quanta beneficia per reliquias ostendant, atque illic majora signa jaciant, ubi minime per semetipsos jacent? Greg. Ubi in suis corporibus sancti martyres jacent, dubium, Petre, non est quod multa valeant signa ostendere, sicut et faciunt, et pura mente quaerentibus innumera miracula demonstrant. Sed quia ab infirmis 106.0373D| potest mentibus dubitari utrumne ad exaudiendum ibi praesentes sint, ubi constat quia in suis corporibus non sint, ibi eos necesse est majora signa ostendere, ubi de eorum praesentia potest mens infirma dubitare. Quorum vero mens in Deo fixa est, tanto magis habet fidei meritum, quanto illic eos novit, et non jacere corpore, et tamen non deesse ab exauditione. Suo ergo repagulis os tuum obstruatur, ut amodo dignitas martyrum non laceretur. Sane conclusio tua, ut tibi videtur syllogistica, ita ad calcem perducitur.
« Si haec, inquis, ita se habent ut tu dicis et poenitentiam agere, Romam pergere est, quid acturus es de sententia illa qua Dominus dicit: Qui scandalizaverit 106.0374A| unum de pusillis istis qui in me credunt, expedit ei ut suspendatur mola asinaria in collo ejus, et demergatur in profundum maris, quam ut scandalizet unum de pusillis istis qui in me credunt (Mt. XVIII; Marc. IX) ? » Divinitate propitia, retia tua frustra ante nostros oculos jactata transilimus, quia auctoritate multiplici tanquam pennae adjutorio fulti sublevamur. Juxta superiorem enim modum respondemus quod eis qui quo pergere voluerint libertate utuntur, si eis cordi est Romam pergere tumbasque sanctorum adire apostolorum, causa deflendorum reatuum propriorum, et commendatiores per haec se reddere Domini conspectui, non solum non inutilem judicamus talem actum, sed et valde putamus proficum. Favent namque, ut 106.0374B| praefati sumus, nostrae opinioni, non modo institutio Patrum, sed et oracula divinorum eloquiorum, juxta quod Joannes Chysostomus in allocutione Actuum apostolorum hortatur: Caeterum et in nobis si quis claudus est, si quis luscus, si quis debilis est, in templum intrare non potest , sed licet debiles simus, interpellemus Petrum et Joannem, illi nobis dabunt manum, illi nos sublevabunt, et postquam sani fuerimus, tunc poterimus templum ingredi. Porro autem eos quos in nostro coenobiolo, non ego, sed amor Christi retinet, ideo non scandalizo, quia juxta praefatum canonem regularemque auctoritatem, non huc illucque nobis conceditur vagandi discursus, sed sequestratus imperatur secessus. Ipsi namque molam asinariam jam dudum reliquisse se gaudent, quia 106.0374C| circuitum laboriosae vitae, Christo propitio, mecum evaserunt, quem adhuc retinent, de quibus dicitur: In circuitu impii ambulant (Sal. XI). Sane profundum maris nos evasisse gratulamur, quia reti apostolico a turbulentis saeculi cenosique fluctibus voluptatum elati, atque ad littus monasteriale tandem videmur adducti, quo et Dominus primum illum piscatus est, cujus invisere sepulcrum prohibes (Petrum loquor) dicendo: Quicunque reliquerit domum, aut fratres , aut sorores, et caetera, propter nomen meum, centuplum accipiet, et vitam aeternam possidebit (Mt. VIII). Itemque cuidam loquitur: Si vis perfectus esse, vade, vende omnia quae habes, et da pauperibus, et habebis thesaurum in coelo, et veni, sequere me (Mt. XIX, Lc. XVIII).Evangelicum autem 106.0374D| testimonium, ut tibi moris est, secundum nullum evangelistarum protulisse reperiris, sed pro libitu tuo alia de alio intermittens, alia de alio assumens, totum confudisse videris. Etenim in eo quod ais: Qui scandalizaverit unum de pusillis istis qui in me credunt, expedit ei ut suspendatur mola asinaria in collo ejus, et demergatur in profundum maris, ecc. (Mt. XVIII ) . Quod intermittis maris, cum nullo evangelistarum concordare cognosceris. Quod autem subjungis: quam ut scandalizet unum de pusillis istis, a Luca mutuasse videris, qui ideo istud post superiora verba adjecit, quia comparationis factae superius nihil protulerat, videlicet scandali et demersionis cum mola asinaria in profundum. Subnectens 106.0375A| vero, qui in me credunt, ab omnium evangelistarum dictatione alienissimus admodum reperiris et sensu. Cesset ergo jam tandem tua compilatio, quae et secundum saeculi litteras arguitur ignorantiae; et juxta ecclesiasticam disciplinam, aut vecordiae aut certe insaniae. Neque enim sani capitis est tanto ausu Scripturarum divinarum mutilare sententias. Quod autem ad ultimum dicis:
« Nullum scandalum majus esse quam hominem illam prohibere pergere viam per quam possit ad gaudia pergere sempiterna, » purus videretur fluere rivus locutionis, nisi corrotta sentiretur vena intenzionis. A contrario enim mihi succenses quod te corripuerim prohibuisse commeantes Romam pergere, quasi qui aliud faciam, et idipsum facientem te corripiam; 106.0375B| sed ego scio non esse quidem summam perfezionamento in itinere quo Romam pergitur. Novi etiam quod devote illuc appropriatentes plurimum juvantur, quibus professio non reluctatur: atque ideo missile tuae redargutionis cum levitate insultationis in caput revertitur proprium sui jaculatoris: quia obstruere conaris ora infirmorum, ne petant eorum intercessionem qui, devicto saeculo, Domini conspectuifruuntur securi: cum eos adhuc deprimens terrena habitatio cogat multa cogitare eorum quae sunt saeculi perituri. La sua de apologia Theodemiri explicata verbis, videamus et caetera quae sequuntur
« Scimus enim quod non intellecta evangelica verba Domini Salvatoris, ubi ait beato Petro apostolo: Tu es Petrus, et super hanc petram aedificabo 106.0375C| Ecclesiam meam, et tibi dabo claves regni coelorum (Mt. XVI). Propter ista jam dicta Domini verba imperitum hominum genus, pro acquirenda vita aeterna, postposita omni spiritali intelligentia, volunt pergere Romam. Fuisse statuta ecclesiastica convellere nitentium, ea semper quae infirmiora sunt in medium adducere, ut per haec intentem majorum quasi quibusdam machinarum suarum arietibus valeant labefactare, nemo dubitat, qui haereticorum reminiscitur vel temporum vel actuum. Ideoque non miramur te, imperitorum et inscientium imperitia in medium adducta, eorum etiam devotionem lacessere conari qui caeteris praestare videntur. Novimus namque et ab initio nascentis Ecclesiae, et usque ad ejus terminum perseveraturum non dubitamus, ut 106.0375D| paucos habeat qui doctrina praefulgeant, plures autem qui simplicitate contenti, ea quae operanda agnoscunt, sibi sufficere ad salutem, solummodo credant. Quorum simplicitas hostium sanctae Ecclesiae semper patet derisioni, ut quia minoris fortitudinis ad repugnandum creduntur, primum in eis veluti fragilia proterantur antemuralia, ut liberior pateat via ad concutienda sanctae civitatis Ecclesiae moenia. Ideoque tu, o Claudi, tanquam hostis reliquiarum apostolicarum, primum ab earum dilectione revocare animos quaeris simplicium, ut, paulatim cessante ineruditorum frequentia, veneni tui frigus exstinguere queat ignem amoris in eorum etiam cordibus 106.0376A| qui caeteris praestare cernuntur. Hoc est enim quod agere conaris, dicens cum arrogantiae fastu, imperitum hominum genus pro acquirenda vita aeterna postponere omnem spiritalem intelligentiam verbis Dominicis, et velle pergere Romam. Multi namque et pene omnes petram super quam aedificatur Ecclesia fidem intelligunt beati Petri, quae communis est totius sanctae Ecclesiae, videlicet eam quae paulo ante promissionem hanc praecesserat, id est: Tu es Christus Filius Dei vivi (Mt. XVIII), et huic petrae superaedificandam Ecclesiam suam Dominum promisisset. Quis est enim, vel exigui intellectus, qui hanc fidem non teneat et dicat: Credo in Deum Patrem omnipotentem, et in Jesum Christum Filium ejus? Claves vero regni coelorum, potestatem ligandi atque 106.0376B| solvendi, quanquam non omnes, ut se res habet, intelligente, tamen imperitia nescientium non praejudicat scientiae dignoscentium. Ideoque frustra non quasi singularem tibi scientiae tribuis palmam, dum, quantum ad verba tua attinet, omnes tenebris ignorantiae obvolvere niteris. Quid est enim genus hominum imperitum nisi omnes homines imperiti? Si enim hominum imperitorum dixisses, utcunque aliquos excepisses: nunc vero dum generaliter cunctos imperitiae arguis, nec te excepisse videris, nisi forsitan ab hominum genere dividere te nitaris. Ergo sapientium virorum in sanctae Ecclesiae gremio consistentium est, dicta Salvatoris intelligere, et pro absolutione animae suae beatum Petrum caeterosque sanctos non quasi Deum, sed quasi familiares Dei 106.0376C| exorare, eorumque confessionis ac sepulturae loca amore dictante visitare; simplicium autem majorum suorum vestigia imitari, et quatenus valeant in corpore sanctae Ecclesiae uniri: tuum vero tuorumque sequacium ac praedecessorum contra matrem suam quasi de singulari se jactare scientia, et ejus despicere membra humilia, atque in praesenti aliquando palam superbia duce, ab ejus corpore abscindi , ut a futura ejus beatitudine, in qua concordes et unanimes laetabuntur, mereamini secerni: quando rex ejus atque sponsus a superbis per semetipsum recedet, dicendo: Recedite a me: humiles autem perpetua donabit beatitudine, addendo: Venite, benedicti Patris mei (Mt. XXVI), ecc. His ita dictis, transeamus ad reliqua.
106.0376D| «Qui hoc modo, ut supra dictum est, claves regni coelorum intelligit, intercessionem beati Petri localiter non requirit. In tantum verba tua stultitiae plena et socordiae noscuntur, ut solummodo admirationis sit, si te haec loquentem vel ipse intellexeris. Quid enim si, ut supra dictum est, claves regni coelorum quasi eminentissimo sanctae Ecclesiae membro intelligo traditas, beato videlicet Petro, ut per illum ad caeteros haec dignitas transeat? Num idcirco mens mea ab ejus amore tepescet, quem pluris videam a Domino honorari? Potior namque in ejus devotione amoris concalescit ignis, qui adeo inter reliquos constituitur insignis, ut quod omnium est 106.0377A| commune, ipse quodammodo accepisse videatur singularis. Localiter autem non ita ejus intercessionem requirimus, quasi qui non ejus aspectui pateamus, nisi in eo loco quo exuvias ejus venerari scimus: firmiter tenentes quod illi omnis creatura sit angusta, qui videntem omnia videt, continenti omnia inhaeret. Sed devotioni satisfacimus animi, qui ea quae sibi amare summopere persuasit, etiam continere omnimodo, quanto sibi posse datur, satagit: talemque devotionis ardorem eum remunerare credimus, qui se usque ad mortem diligentes dilexit, sepulcrum suum adeuntes et crebro visitantes mulieres ultra sexum suum provexit , et apostolorum, ut ita dicam, praedicatrices constituit, primisque mortalium se resurrexisse innotuit. Audi 106.0377B| denique beatum Augustinum in libro de Civitate Dei primo (cap. 13), quanti habeat corpora sanctorum: Non contemnenda sunt, inquit, et abjicienda corpora defunctorum maximeque justorum atque fidelium, quibus tanquam organis et vasis ad omnia bona opera sanctus usus est Spiritus. Si enim paterna vestis, vel annulus, ac si quid hujusmodi tanto charius est posteris quanto erga parentes major exstat affectus, nullo modo ipsa spernenda sunt corpora, quae utique multo familiarius atque conjunctius quam quaelibet indumenta gestamus. Haec itaque venerabilis viri verba vel admonitus percipe, et ab amore sanctorum corporum mentes fidelium revocare desuesce. Refert idem sanctissimus atque catholicae defensor fidei in eisdem libris plura quae 106.0377C| facta sunt apud sanctorum reliquias miracula, inter quae addit corpora beatorum sanctorum martyrum martyrum Gervasii atque Protasii, cum laterent, et penitus nescirentur, episcopo Ambrosio per somnium revelata, reperta sunt, ubi caecus, depulsis veteribus tenebris, diem vidit. Quid, rogo te, tantopere, Claudi, Dominus sanctorum suorum per venerabilem episcopum Ambrosium voluit revelari corpora, nisi sciret ea mortalibus profutura? Interea refert idem fortissimus sanctae Ecclesiae murus, et aliud miraculum hujusmodi inter caetera, libro vigesimo secundo Civitatis Dei, ita dicens: Habet Hesperius in territorio Fussalensi fundum Cubedi appellatum, ubi cum afflictione animalium et servorum suorum domum suam spirituum malignorum vim noxiam perpeti 106.0377D| comperisset, rogavit nostros, me assente, presbyteros, ut eorum aliquis illo pergeret: cujus orationibus cederent. Perrexit unus, obtulit ibi sacrificium corporis Christi, orans quantum potuit ut cessaret illa vexatio: Deo protinus miserante, cessavit. Acceperat autem ab amico suo terram sanctam, de Hierosolymis allatam, ubi sepultus Christus die tertio resurrexit, eamque suspenderat in cubiculo suo, ne quid mali etiam ipse pateretur. At ubi domus ejus ab illa infestatione purgata est, quid de illa terra fieret, cogitabat, quam diutius in cubiculo suo reverentiae causa habere nolebat. Forte accidit ut ego et collega tunc meus episcopus Sinnitensis Ecclesiae Maximus in proximo essemus: ut veniremus rogavit, 106.0378A| et venus. Cumque nobis omnia retulisset, etiam hoc petivit ut infoderetur alicubi, atque ibi orationum locus fieret, ubi etiam possent Christiani ad celebranda quae Dei sunt congregari. Non restitimus, factum est. Perpende, quaeso te, Claudi, beatum Augustinum tanti habuisse pulverem ex Hierosolymis delatum, ut illum alicubi abscondi praeciperet, quo orationum loca fierent, ubi etiam ad celebranda quae Dei sunt posset congregari fidelium multitudo. Qui ideo tanti meruit honorari praerogativo miraculi quid in ea verba auctor ejus passus est, resurrexit et caetera redenzioneis nostrae mysteria exhibuit, cum ipse pulvis nihil eorum ut pote insensibilis, conscius fuerit.Et vide quanto majoris sit meriti corpus apostoli et potentioris auctoritatis ad propellenda 106.0378B| noxia, et impetranda profutura, quod et habitaculum Dei exstitit et vestigia Dominicae passionis per seipsum experiendo consummavit. Marmellata vero quid ais:
«Quia si proprietatem verborum Domini subtiliter consideremus, non est ei dictum: Et quodcunque ligaveris, erit ligatum super terram, et quodcunque solveris in coelo, erit solutum et in terra. » Quis non videat stultissimos tergiversationis tuae anfractus? Repente namque ab intercessione sanctorum transis ad judiciariam dignitatem apostolorum. Et ut stultorum mentibus illudas, et intercessionis spem adimas, astruere conaris non eos pro nobis intercedere, eo quod non morentur in corruptibili corpore. Et sicut non videtur Petrus sedere 106.0378C| in cathedra Romanae urbis, ita non habeat eum cura ecclesiasticae defensionis: quasi non multo magis et familiarius pro nobis intervenire possit liber a mortalitatis vanitate, quam olim depressus terrena habitatione. Sed audi quid contra haec beatus Augustinus in libro de Civitate Dei vigesimo secundo dicat. Post enumerationem enim miraculorum quae apud memoriam sanctorum patrata sunt, subsequitur: Cui, nisi huic fidei, attestantur ista miracula, in qua praedicatur Christus resurrexisse in carne, et in coelum ascendisse cum carne? Nam et ipsi martyres nujus fidei martyres, id est, hujus fidei testis fuerunt, huic fidei testimonium perhibentes, mundum inimicissimum et crudelissimum pertulerunt, eumque non repugnando, sed moriendo vicerunt. 106.0378D| Pro ista fide mortui sunt, qui haec a Domino impetrare possunt, propter cujus nomen occisi sunt. Pro hac fide praecessit eorum mira patientia ut in his miraculis tanta ista potentia sequeretur. Hieronymus adversus Vigilantium: Dicis in libello tuo quod dum vivimus mutuo pro nobis orare possumus; postquam autem mortui fuerimus, nullius sit pro alio exaudienda oratio, praesertim cum martyres ultionem sui sanguinis obsecrantes, impetrare non quiverint. Si apostoli et martyres adhuc in corpore constituti possunt pro caeteris orare quando pro se adhuc debent esse solliciti, quanto magis post coronas, victorias et triumphos? Unus homo Moyses sexcentis millibus armatorum impetrat a Deo veniam, 106.0379A| et Stephanus imitator Domini sui, et primus martyr in Christo, pro persecutoribus veniam deprecatur: et postquam cum Christo esse coeperint, minus valebunt? Paulus apostolus ducentas septuaginta sex sibi dicit in navi animas condonatas, et postquam resolutus esse coeperit cum Christo, tunc ora clausurus est, proque his qui in toto orbe ad suum Evangelium crediderunt, mutire non poterit? Meliorque erit Vigilantius canis vivens, quam ille leo mortuus? Recte hoc de Ecclesiaste proponerem, si Paulum in spiritu mortuum confiterer. Denique sancti non appellantur mortui, sed dormientes. Unde et Lazarus, qui resurreurus erat, dormisse perhibetur. Et Apostolus vetat Thessalonicenses de dormientibus contristari.Joannes Crisostomo in homilia de 106.0379B| psalmo quinquagesimo: Videtis, charissimi, quanta est poenitentiae virtus, et conversionis ad Deum ab operibus malis: hic enim sanctus David, non solum cum in corpore esset, placuit Deo, sed et post mortem suam vivis invenitur praestitisse grande solatium. Contigit namque temporibus Ezechiae regis, Allophylos, inimicas Judaeorum gentes, circumvallasse civitatem Hierosolymam. Et cum esset Ezechias justus vir, rogavit Dominum, et prostratus lacrymis deprecabatur, ultionem de adversariis postulans. Venit ad eum Isaias et dicit, ne putaret ille quia justitia sua exauditus est (et certe jam defecerat David, et habebat multos annos requiescens); quid ergo dicit ei: Protegam civitatem hanc, propter me, et propter David servum meum (III Reg. XIX). 106.0379C| David mortuus est, et merita ejus vivunt: o rem admirandam! o ineffabilem clementiam Dei, homo mortuus vivo patrocinatur! o justorum, et post consumationem inexpugnabilis pugna virorum! Quod vero quasi expositurus subtilitatem tuae considerazioniis addis, ita dicens:
« Ac per hoc sciendum est quod tandiu antistitibus Ecclesiae istud ministerium concessum est, usque dum ipsi peregrinantur in hoc mortali corpore: cum vero debitum mortis exsolverint, alii succedunt loco ipsorum, qui eamdem obtinent judiciariam potestatem, » adjungis etiam exemplum beati David: Pro patribus tuis nati sunt tibi filii; constitues eos principes super omnem terram (Sal. XLIV). Verum quidem est sanctis apostolis apostolorumque 106.0379D| successoribus, illis decedentibus, alios eorum loco subrogari, ut quia labili excelu et mortalibus inevitabili debito praesentem deserunt lucem, alii eorum vice substituantur, a quibus sancta Ecclesia pastorali auctoritate gubernetur: nec tamen credendum est vel istos percipere praedecessorum dignitatem, nisi in quantum aequitatis libramen tenuerint; 106.0380A| nec illos amittere jura judiciaria, cum hominem exuentes ad vitam transeunt potiorem.
Quia enim injusti sacerdotes careant potestate sanctis pastoribus attributa, si amiserint jura, testis est beatus Gregorius ita dicendo: Unde fit ut ipse hac ligandi et solvendi potestate se privet qui hanc pro suis voluptatibus, et non pro subjectorum moribus, exercet. Quod autem sanctis exuvias animae suae terrae linquentibus, integra maneat judicandi praerogativa, Paulus testatur de se suisque similibus. An nescitis, inquit, quia angelos judicamus, quanto magis saecularia (I Cor. VI)? Hinc Isaias ait: Dominus ad judicium veniet cum senioribus populi sui (Isa. III). Hinc Salomon de Domino asserit dicens: Nobilis in portis vir ejus (haud dubium quin sanctae Ecclesiae) 106.0380B| cum sederit cum senatoribus terrae (Prov. XXXI). Sed et Dominus in Evangelio: Amen dico vobis quod vos qui reliquistis omnia, in regeneratione, cum sederit Filius hominis in sede majestatis suae, sedebilis et vos super sedes duodecim, judicantes duodecim tribus Israel (Mt. XIX) . Parce ergo jam tam invide lacerare sanctorum requiem, eorumque, quantum in te est, annullare potestatem, ne invenias contra te severos, quos despicis quasi nullius momenti aestimandos. Interea ab infreni levitatisque plena injuriosaque jactantia, qua diu lacessivit superos, redit ad mortalium lacerationem, et verbis fellitis omnium impetit fidelium sanctae Ecclesiae castra dicendo:
« Redite, caeci, ad lumen verum, quod illuminat omnem hominem venientem in hunc mundum, 106.0380C| quod lumen in tenebris lucet, et tenebrae eum non comprehenderunt (Joan. I), qui istud lumen non aspiciendo in tenebris estis, et in tenebris ambulatis, et nescitis quo eatis, quia tenebrae obcaevaverunt oculos vestros (II Joan. II). » Quos, rogo te, caecos vocas, nisi forte veneratores reliquiarum beatorum apostolorum; nec diffitemur. Nos enim qui eorum cineres pio amore complectimur, submissa devotione veneramur, eorum praedicatione a caecitate nostri cordis ad lumen veritatis adducti cognoscimur, teste Isaia, qui de nobis olim dixit: Tunc aperientur oculi caecorum (Is. XXXV) . Sed, quaeso te, nunquid ideo caeci sumus, quoniam circa sanctorum cineres corporum affectu ducimur benigno, quos Dei Filius in tantum se dilexisse probat, ut eorum ne 106.0380D| quod minimum est in vanum cadere sinat, dicendo: Et capillus de capite vestro non peribit (Luc. XXI). An forte, quod verius est, invenimus velle vocari lumen verum, et secundum manicheo, in te descendisse asseris Paracletum? Neque enim tam detestanda jactares, nisi inania, aut certe ei simillima laborares. Sed puto magis tibi complacebit in Eunomio, cujus 106.0381A| et sectator pene e vestigio probaris: qui libros in quibus venena suae malitiae evomuit, majoris quam Evangelia auctoritatis esse voluit. Te ergo asseris fortassis lumen in mundum hunc venisse, nec mirum, Apostolo dicente: Ipse enim Satanas transfigurat se in angelum lucis (II Cor. XI). Tu lumen, tu lux in tenebris luces! In tenebris tuae perversitatis jacens, tibi videris lucere, cum palam sit magis merito tuae perversitatis te tenebrescere. Tenebrae autem te non comprehendunt, quia hi qui humiliter dicunt: Habitavi cum habitantibus Cedro (Sal. CXIX), quod interpretatur tenebrae. Et item cum Job: Nos quippe obvolvimur tenebris (Job XXXVII), lumen tuum dedignamur comprehendere.Istud lumen non aspiciendo, in tenebris adhuc versantur humilitatis, 106.0381B| et angustiis vitae praesentis, et nesciunt quo eant, quia tenebrae excaecaverunt oculos eorum, quando se in praesenti Domini potentiae et dispositioni non submittunt, et incerti exitus sui sponsum trepida exspectatione sustinent quando revertatur a nuptiis. Haec a te more phrenetico in nostram contumeliam debacchata, taliter a nobis sunt intellecta. Moris quippe est Ecclesiae filii etiam hostium dictis abuti ad intellectum propriae utilitatis. Post haec vero:
« Promittenti, inquis, Deo debet fidelis quisque credere, quanto magis juranti? » Omnes qui sanum sapiunt, et Deum sicuti credendus est credunt, sicuti ei fidem accommodant promittenti, ita et juranti: neque enim Deus idcirco jurat ut a mutabilitate sententiae eum deterreat vinculum sacramenti, 106.0381C| sicut mortales, qui ne a promissis deficiant, sacramentis obligentur; sed jurare Dei est stabiliter atque commutabiliter promittere. Quid est enim dicere: Vivo ego, nisi Ego dico, cujus sententia non aliorsum se flectendo mutatur, utpote qui nescio immutari? Cum haec ergo ita se habeant, nescio quos gradus inter promissionem Dei et juramentum facere velis, nisi forte Anthropomorphitarum lapsus in errorem, sicut Deo lineamenta corporis, sic humanas passiones attribuis, et Deum secundum te pensas, qui promissiones tuas nescis adimplere, nisi eas te contingat juramento affermare. A nobis autem sicut Deo creditur promittenti, ita et juranti. Et quia per semetipsum jurat, intelligitur non affermare juramento quae statuit, sed commendare incircumscriptam 106.0381D| et incomprensibilem sui naturam, dum, sicut Apostolus dicit: Non habet per quem se majorem jurare possit (Ebr. VI). Deindi addis:
« Quid est dicere: Si fuerint in medio ejus Noe, et Daniel, et Job (Ez. XIV), id est, si tantae sanctitatis, tantae justitiae, tantique meriti sint, quantae illi fuerunt, non liberabunt filium neque filiam? » Haec dicendo nobiscum facis. Eadem etenim credimus, non tuis scriptis edocti, sed auctoritate divini eloquii instructi, dicentis per legislatorem: Non morientur patres pro filiis, nec pro patribus filii (IV Reg. XIV ). Itemque per prophetam: Anima quae peccaverit, ipsa morietur. Pater non portabit iniquitatem filii, nec filius portabit iniquitatem patris. Giustizia 106.0382A| justi super eum erit, et impietas impii erit super eum (Ez. XVIII). Sed cernere est te testudineo gradientem incessu, ut natura esse traditur scorpii, blandiri quidem ore, et innocuum quasi appetere dente, in posterioribus autem tuis arcuato vulnere per fistulam veneno oppletam diabolico in corde te audientium velle virus infundere. Il suo enim statim addis, quasi exponens sententiam propheticam: «Haec idcirco dico, ut nemo de merito vel intercessione sanctorum confidat. »
Jam quidem in superioribus, prout occorrent, testimoniis ab ecclesiasticis viris sumptis, approbavimus, falso te toties prosecutum, quod sancti viri pro viventibus non exorent. Sed quare tanta rabie inflammeris, ut apostolorum martyrumque reliquiis 106.0382B| honorem potentiamque a Divinitate collatam annihilare coneris, quia a nobis forsitan audire dignaris, verbis sanctorum doctorum necesse est percellaris. Beatus enim Augustinus in libro de Civitate Dei octavo (cap. 26) quemdam Hermen dicit dolendo praedixisse quod sui temporis celebrata templa fierent postmodum martyrum sepulcra, in haec verba: Tunc terra ista sanctissima sedes delubrorum atque templorum, sepulcrorum erit mortuorumque plenissima, et contra haec tam illi, quam tibi paria dolenti, ita respondet. Nempe spiritus fallax cujus instinctu Hermes ista dicebat, per eum ipsum coactus est confiteri marmellata nunc terram illam, sepulcrorum et mortuorum quos pro diis colebant esse plenissimam. Sed dolor daemonum per eum loquebatur, qui suas futuras 106.0382C| poenas apud sanctorum martyrum memorias imminere moerebant. In multis enim talibus locis torquentur, et confitentur, et de possessis hominum corporibus ejiciuntur. Et Hieronymus adversus Vigilantium: Sed responde, quomodo in vilissimo pulvere et favilla nescio quae tanta sit signorum virtutumque praesentia. Sentio, sentio, infelicissime mortalium, quid doleas, quid timeas? Spiritus iste immundus, qui haec te cogit scribere, saepe vilissimo hoc tortus est pulvere, imo hodieque torquetur, et qui in te plagas dissimulat, in caeteris confitetur, nisi forte in morem gentilium impiorum Porphyrii et Eunomii has praestigias daemonum esse confingis, et non vere clamare daemones, sed sua dissimulare tormenta. Si quid tibi agendum sit talibus irretito, 106.0382D| modernorum virorum consiliis acquiescere detrectas: saltem praedicti reverendi doctoris oportet ut consiliis pareas. Do consilium, ingredere basiliche martyrum et aliquando purgaberis. Invenies ibi multos socios tuos, et nequaquam cereis martyrum qui tibi displicent, sed flammis invisibilibus comburere, et tunc fateberis quod nunc negas, et tuum nomen, qui in Vigilantio loqueris, libere proclamabis te esse aut Mercurium, propter nummorum cupiditatem, aut Nocturnium juxta Planti Amphitryonem, quo dormiente, in Alcmenae adulterio duas noctes Jupiter copulavit, ut magnae fortitudinis Hercules nasceretur; aut certe Liberum Patrem pro ebrietate, et cantharo ex humeris depende, et 106.0383A| sempre rubente facie, et spumantibus labris, effrenatisque conviciis. Sano id quod adjungis.
« Quia nisi eamdem fidem, justitiam et veritatem teneat, quam illi tenuerunt, per quam placuerunt Deo, salvus esse non poterit, » scimus quidem quia sine fide impossibile est placere Deo (Ebr. XI), et eo quisque longe a salute est, quo un fide procul. Sed si justitiam, quae generale nomen est totius corporis bonarum virtutum, veritatemque teneat quam sancti tenuerunt, et per haec placeat Deo sicut illi placuerunt, quomodo indigeat eorum intercessione quorum par est merito, non satis video. Sed scio et veraciter cognosco quod fides quidem, nisi imutilata in quolibet perduraverit, eum a coelestis regni aditu infidelitas secernit. Si autem in injustitiam aut certe 106.0383B| in aliquam falsitatem incurrerit, et secundum Apostolum (I Cor. III), super fundamentum fidei ligna, fenum stipulamque aedificaverit, id est, solubilia et levia peccata commiserit, haec necesse erit igne tribulationis decoqui, et ut citius ab his absolvi possit, sanctorum intercessionibus sublevari. Si enim credimus mutuis nos intercessionum suspiriis a peccatis purgari, apostolo dicente: Confitemini alterutrum peccata vestra, et orate pro invicem, ut salvemini (Jac. V); quanto magis credibile est eorum nos citissime posse veniam promereri precibus, qui Deo junguntur familiarius, si tamen cor nostrum poenitentiae conteratur cruciatibus? Perpende ergo te minus caute in hoc quoque locutum, et ut deinceps tam lethiferam doctrinam caveas memento. Post haec 106.0383C| subsequeris:
«Audite hoc, insipientes in populo, et stulti aliquando sapite, qui intercessionem apostoli Romam pergendo quaeritis, quid contra vos dicat saepe dictus beato Augustinus. » Debuerat jam tandem os tuum impurum, et si non onesti parendo, saltem pudori cedendo, ab injuriis membrorum Christi feriatum obtundi, et quae poena contumeliosos maneat reminisci. Nam cum Dominus terribiliter dicat: Quicunque dixerit fratri suo, Fatue, reus erit gehennae ignis (Mt. V), quod tibi confugium arbitraris, ne tali sententia plectaris, quin fratribus tuis insipientiae et stultitiae sine causa elogium objicis? Beatus namque David his verbis jure abusus est contra eos qui putabant Deum oculos aliis dedisse: 106.0383D| et ipsum, ea quae gererentur a mortalibus, non videre; auditum aliis tribuisse, et ipsum auditu carere, et caetera ita dicendo: Audite, insipientes in populo, et stulti, aliquando sapite. Qui plantavit aurem, non audiet; et qui finxit oculum non considerat? Qui corripit gentes, non argumentet, qui docet hominem scientiam? Et quid contra haec ipse sentiat, eorum errorem damnans subjungendo manifestat: Dominus scit cogitationes hominum quoniam vanae sunt. Patet ergo te hoc testimonio, non modo inepte, sed et callide abusum. Inepte quidem, ut pote qui tot tantisque viris qui modo in sanctae Ecclesiae florent studiis, voluisti illudere. Quantum autem tibi visum est callide, qui ea quae alterius intellectus sunt, pro 106.0384A| alio ponens, ut aliquos tui sensus complices habere possis, quasi de divinis Scripturis eum roborare conatus es. Quod autem contra eos qui Romam oratum pergunt, beatum Augustinum haec verba ejus dixisse prosecutus es, nequaquam veritati ullo modo concordat. Item namque venerabilis Pater cum in libro quem ipse notasti, id est, octavo de Trinitate, conaretur mentes hominum ab eorum quae legunt vel audiunt in sanctis Scripturis imaginibus revocare, ut scilicet nullus legentium de Deo aliquam sibi phantasticam imagineem confingere audeat, adducit in exemplum non solum beatum Paulum, sed et beatam virginem Mariam, et ipsum Domini nostri Jesu Christi vultum, et ratione ostendit quia, sicut vultum eorum aut effigis nequaquam 106.0384B| sicut fuerunt vere aliquis imaginatur, aut certe credere debeat quod ita fuerit sicut eis mens effigiat, ita eos homines vere fuisse nullo modo dubitare debeat. Inter caetera ergo sic dicit: Redi ergo mecum, ad eam scilicet rationem, unde ad momentum discesserat; ostendere enim coeperat quod effigiem quidem Apostoli quisque de ejus vultu conceptam corde abolere deberet: quod autem homo fuerit, nequaquam dubitare, et admonuerat istum eum fuisse non solum credere, sed et amare unumquemque debere. Consideremus, inquit, cur diligamus Apostolum. Nunquidnam propter humanam speciem, quam notissimam habemus, eo quod credimus eum hominem fuisse? Non utilizzato. Alioquin nunc non est quem diligamus, quandoquidem homo 106.0384C| ille jam non est: anima enim ejus a corpore separata est. Sed id quod in illo amamus, etiam nunc vivere credimus. Quid ergo contra eos faciat hic sermo venerabilis Augustini qui suffragia expetunt apostolica non video. Dicit enim quod non propter humanam speciem diligat Apostolum, quod nec aliquis agit fidelium. Neque enim vel minuit dilectionem nostram, sive fuerit prolixioris corporis, sive brevioris; neque interest nostra utrum (sicut habet rumor) calvities frontem ejus nudaverit, an capillorum densitas texerit. Sed neque propterea quod homo fuerit, sed quia justus fuerit, amatur. Quod autem subjungit, Nunc non est quem diligamus, quandoquidem homo ille jam non est, subjungendo exponit: Anima enim ejus a corpore separata 106.0384D| est, liquido ostendens de vultus ejus se dixisse effigie, quam utique non possunt servare artus ejus in pulverem redacti. Non ergo eum propter illa lineamenta corporis aliquis fidelium dixerit, aut tumulum ejus aliquando visitavit, quae utique, sicut ipse dixit, jam non sunt: sed ideo quia justus fuerit, et meritis exigentibus apud Deum vivat et intercessio ejus plurimum valeat. Igitur non contra nos, ut falso, Claudi, asseris, haec verba beati Augustini faciunt, sed pro nobis, qui ideo sancti Apostoli reliquias veneratione dignas ducimus eo quod eum vivere, justitiae facientibus meritis, scimus, et charitate exigente cineres illos qui in justitiae operibus exercendis animo paruerunt justo visitamus. Ultimam tuam 106.0385A| responsionem discutiamus ex his duntaxat tuis lictis quae in nostras devenerunt manus quae hujusmodi est, respondens supradicto abbati: «Quinta tua in me objectio est, et displicere tibi dicis, eo quod dominus apostolicus indignatus sit mihi. » Quantum ex verbis tuis cognoscimus, magnus charitatis erga te iste venerabilis vitae abbas exstitit, quae te vanae docentem benigne corripuit, et salubri consilio ut te ab his compesceres admonuit, et quia Romanae Ecclesiae praesul tibi indignatus fuerit indoluit. Sed quo animo haec ejus a te accepta sit castigatio, audiamus.
«Hoc dixisti, inquis, de Paschali Ecclesiae Romanae episcopo, qui praesente jam corruit vita. »Quid enim? Nunquid si Paschalis decessit, nullus 106.0385B| erit qui tuis vel levitatis actibus, vel improbis verbis resistere possit? Sed improbitas hominum habet proprium, ex eo sibi scelerum promittere impunitatem, si eos contingat evadere judicii humani severitatem: ideoque cum debueris ad temetipsum vel admonitus reverti, et ne quid tibi succenseri possit sinistri, caute cavere, ex obliquo ejusdem Paschalis vitam morsu oblocutionis cerneris impetere , cum addis: «Apostolicus autem dicitur quasi apostoli custos. » Quod ahorret a ratione. Qua enim de causa Apostolicus dicitur apostoli custos, cum non apostoli tanquam paedagogus vel certe aedituus adhibeatur, sed tanquam vicarius apostolo sostituitur? Unde et sequens tua interpretatio, quanquam vitiose posita juxta structuram verborum, proxima 106.0385C| tamen invenitur juxta veritatis intelligentiam. Cum dicere debueris: Apostoli fungens officio, accusativum casum pro ablativo vitiose posuisti. Apostolicus namque dicitur apostoli similis; unde et aspectum angelicum dicimus, quasi angelorum similim: urbicum jus, simile eorum qui urbibus continentur. Quia autem haec tua interpretatio ad carpendam supradicti viri tendat vitam, subjuncta manifestat persecutio tua, ita dicendo:
«Certe non ille dicendus est Apostolicus, qui in cathedra sedet apostoli, sed qui apostolicum implet officium. » Verum quidem esse fatemur non aliquem sedili apostolico ad apostolorum sublevari dignitatem, nisi eum constiterit implere apostolicam operationem. Sed cavere te decuerat, ne incaute 106.0385D| eum reprehensione tua laederes, quem tibi praelatum nosses, juxta consilium Sapientis: Fili, ne contemnas patris tui senectam, et si defecerit sensu, veniam da (Eccli. III). Quomodo namque ejus onus charitate duce supportasses, si eum exorbitare a veritatis itinere vidisses, quem portare nequisti, dum tuarum reprehensorem nugarum sensisti? Audi denique quid beatus Gregorius de incautis reprehensoribus dicat in homilia sancti Evangelii vicesima sexta: Is autem qui sub manu pastoris est, ligari timeat, vel injuste: nec pastoris sui judicium temere reprehendat, ne, et si injuste ligatus est, ex ipsa tumidae reprehensionis superbia , culpa quae non 106.0386A| erat, fiat. Debuerat etiam te beati David commonere exemplum. Qui cum sciret se, reprobato Saule, electum esse in regnum, et eum cerneret saepe maligni spiritus furiis agitatum, et se perciperet ejus persecutionibus valde gravari, non modo se ab ejus laesione temperavit, sed ne comitum quisquam suorum in eum insurgeret inhibuit, dicendo: Quis enim mittet manum suam in Christum Domini, et innoxius erit (I Reg. XXVI)? Ad postremum evangelicum exemplum quasi eo confirmans tuam sententiam annectis subdens:
«De illis qui eum locum tenent, et non implent officium, Dominus dicit: Super cathedram Moysi sederunt Scribae et Pharisaei: omnia ergo quaecunque dixerint vobis, servate et facite; seconda opera 106.0386B| « vero eorum nolite facere (Mt. XXIV). » Haec quidem verba veritatis plenitudine gaudent, ut pote ab eo prolata cujus sententia non incurrit in aliquam falsitatis decipulam. Sed sciendum est tunc bona bene dici, cum bono animo proferuntur, tunc autem etiam bene dicta, quantum ad dicentem pertinet, perdere vim bonitatis, cum non procedunt ex fonte dilectionis. Lege dicta amicorum sancti Giobbe, qui multa bona et salubria suis dictis inseruerunt, sed sententia judicis, animum potius quam verba pensantis, reprehendi meruerunt, ita dicentis: Non estis coram me recte locuti, sicut servus meus Giobbe (Giobbe XLII). Pharisaei ergo a Domino juste reprehendi potuerunt, et tali notari correptione, tanquam a cordis inspectore, et qui immunis perseveraret ab 106.0386C| omni contagio. Attamen quia praelati erant, et sibi sacerdotii honorem vindicabant, cum fecisset quod suum erat, id est, horum tortuosos actus correctione dignos demonstrasset, quid nobis reverentiae talibus impendendum sit lateri sermone nos instruit. Hortatur enim ut subjiciamur eis, non opera sed doctrinam considerantes. Recordare percussionis Ozae (II Reg. VI; I Par. XIII), qui quoniam arcam Dei praesumptuose sustentare voluit, sententiam mortis illico experiri meruit. Tangit namque hoc exemplum eos qui incaute praelatos sibi indigne reprehendendo et despiciendo, quasi casuram eorum vitam manu reprehensionis sustentare nituntur, et Deum offendunt cujus hi qui praesunt in praelatione vice funguntur. Disce item vel apostolo Paulo (Rom. 106.0386D| XI) credens alienum servum suo domino stantem aut cadentem non judicare, et deinceps a tam superflua levitatisque plena reprehensione animum atque ora compesce. Navis interea hujus operis per aequoris mundialis scilicet pelagi discrimina discurrens, gubernante Christo Spirituque sancto flante, et a ventis contrariis, impuris videlicet spiritibus, sese muniente, suaque carbasa prospere in directum extendente, tandem hic tuto optatoque potitur littore. At si quispiam lectorum aut auditorum hoc reprehensione dignum judicaverit, pro eo quod modicis brevibusque objectis plus justo longa et grandia sint contra objecta, ideo merito sit repudiandum, quaeso 106.0387A| suppliciter et per Dominum obsecro, ut ipse secundum capaciorem perfectioremque suae scientiae sensum, ad supra memorata objecta frustranda quae utique adversus religionem Christianam sunt jaculata, 106.0388A| brevius strictiusque condat opus; et illud ad manus legere, et audire, vel habere volentium, sinat proferri placatus.