Migne Patrologia Latina Tomus 88
De excidio Thuringiae
LIBER PRIMUS.
(PL 88 0427A)
Conditio belli tristis, sors invida rerum,
Quam subito lapsu regna superba cadunt!
Aula palatino quae floruit antea cultu,
Hanc modo pro cameris moesta favilla tegit.
Quae steterant longo felicia culmina tractu, 5
Victa sub ingenti clade, cremata iacent.
Ardua quae rutilo nituere ornata metallo,
Pallidus oppressit fulgida tecta cinis:
Missa sub hostili Domino captiva potestas,
Decidit in humili gloria celsa loco 10
Stans aetate pari, famulorum turba nitentum
Funereo sordet pulvere, functa die. (0427B)
Clara ministrorum stipata corona potentum,
Nulla sepulcra tenens, mortis honore caret,
Flammivomum vincens, rutilans in curribus aurum, 15
Strata solo recubat lacticolor amati.
Heu male texerunt inhumata cadavera campum,
Totaque sic uno gens iacet in tumulo!
Non iam sola suas lamentet Troia ruinas,
Pertulit et caedes terra Toringa pares. 20
Hinc rapitur laceris matrona revincta capillis,
Nec laribus potuit dicere triste vale.
Oscula non licuit captivo infigere posti,
Nec sibi visuris ora referre locis.
Nuda maritalem calcavit planta cruorem, 25
Blandaque transibat, fratre iacente, soror.
Raptus ab amplexu matris puer ore pependit,
Funereas planctu nec dedit ullus aquas.
Sorte gravi minus est, nati sic perdere vitam,
Perdidit et lacrymas mater anhela pias. (0427C) 30
Non aequare queo vel barbara femina fletu,
Cunctaque guttarum moesta natare lacu.
Quisque suos habuit fletus, ego sola, sed omnis
Est mihi privatae publicus ille dolor. (0428A)
Consuluit fortuna viris quas perculit hostis, 35
Ut flerem cunctis una superstes ago.
Nec solum exstinctos cogor lugere propinquos,
Hos quoque, quos retinet vita beata, fleo,
Saepe sub humecto collidens lumina vultu,
Murmura clausa latent, nec mea cura tacet. 40
Specto libens aliquam si nuntiet aura salutem,
Nullaque de cunctis umbra parentis adest;
Cuius in aspectu tenero solabar amore,
Solvit ab amplexu sors inimica meo.
An quod in absenti te nec mea cura remordet, 45
Affectum dulcem cladis amara tulit?
Vel memor esto, tuis primaevis qualis ab annis,
Hamalefrede, tibi tunc Radegundes eram. (0428B)
Quantum me quondam dulcis dilexeris infans,
Et de fratre patris, nate benigne, parens. 50
Quod pater exstinctus poterat, quod mater haberi,
Quod soror, aut frater, tu mihi solus eras,
Prensa piis manibus, heu! blanda per oscula pendens,
Mulcebar placido flamine, parva, tuo.
Vixerat in spatium, quo te minus hora referret, 55
Saecula nunc fugiunt, nec tua verba fero.
Volvebam rabidas illiso in pectore curas,
Ceu revocarer eis, quando, vel unde, parens?
Si pater aut genitrix, aut regia cura tenebat
Cum festinabas, iam mihi tardus eras. 60
Sors erat indicium, quia te cito, chare, carerem,
Importunus amor nescit habere diem.
Anxia vexabar, si non domus una tegebat. (0428C)
Egrediente foras te, pavitasse vocas.
Vos quoque nunc Oriens, et nos Occasus obumbrat, 65
Me maris Oceani, te tenet unda Rubri. (0429A)
Inter amatores totusque interiacet orbis,
Hos dirimit mundus quos loca nulla prius.
Quantum terra tenet, tantum divisit amantem,
Si plus arva forent, longius isset iter. 70
Esto tamen, quo vota tenent meliora parentum
Prosperius, quam te terra Toringa dedit.
Hinc potius crucior validis onerata querelis,
Cur mihi nulla tui mittere signa velis.
Quem volo, nec video, pinxisset epistola vultum, 75
Aut loca quem retrahunt, ferret imago virum:
Qua virtute atavos repares, qua laude propinquos,
Ceu patre de pulchro ludit in ore rubor. (0429B)
Crede, parens, si verba dares, non totus abesses,
Pagina missa loquens, pars mihi fratris erat: 80
Cuncti munus habent, ego nec solatia fletus,
O facinus! quae dum plus amo, sumo minus.
Si famulos alii, pietatis lege, requirunt;
Cur ergo praeterear, sanguine iuncta, parens?
Ut redimat Dominus vernam, saepe ipse per Alpes 85
Frigora concretas cum nive rumpit aquas:
Intrat in excisis umbratica rupibus antra,
Ferventem affectum nulla priora vetant.
Et duce cum nullo, pede nudo, currit amator,
Atque suas praedas, hoste vetante, rapit. 90
Adversas acies et per sua vulnera transit,
Quod cupit, ut capiat, nec sibi parcit amor.
Ast ego pro vobis momenta per omnia pendens,
Vix curae spatio, mente, quiete fruor. (0429C)
Quae loca te teneant, si sibilat aura, requiro, 95
Nubila, si volites, pendula posco locum.
Bellica Persidis, seu te Byzantion optat,
Ductor Alexandrae seu regis urbis opes?
An Hierosolymae resides vicinus ab arce,
Qua est genitus Christus, virgine matre, Deus. 100
Quoque haec nullatenus patefecit littera chartis,
Ut magis hinc gravior sumeret arma dolor.
Quod si signa mihi nec terra, nec aequora mittunt,
Prospera vel veniens nuntia ferret avis!
Sacra monasterii si me non claustra tenerent, 105
Improvisa aderam, qua regione sedes. (0429D)
Prompta per undifragas transissem puppe procellas:
Flatibus hibernis, laeta moverer aquis.
Fortior eluctans pressissem pendula fluctus,
Et quod nota timet, non pavitasset amans. 110
Imbribus infestis si solveret unda carinam,
Te peterem, tabula remige vecta mari.
Sorte sub infausta si prendere ligna vetarer,
Ad te venissem, lassa, natante manu. (0430A)
Cum te respicerem, peregrina pericla negassem, 115
Naufragii dulcis mox relevasses onus:
Aut mihi si querulam raperet sors ultima vitam,
Vel tumulum manibus ferret arena tuis.
Ante pios oculos issem sine luce cadaver,
Ut vel ad exsequias commoverere meas. 120
Qui spernis vitae fletus, lacrymatus humares;
Atque dares planctus, qui modo verba negas.
Quid fugio memorare, parens, quid differo luctus?
De nece ( a ) germani cur dolor alta taces?
Qualiter insidiis insons cecidisset iniquis, 125
Oppositaque fide raptus ab orbe fuit
Et mihi quare novo fletus referendo sepultos,
Atque iterum patiar dum lacrymando loquor? (0430B)
Ille tuos cupiens properat dum cernere vultus,
Nec suus impletur, dum meus obstat amor 130
Dum dare dura mihi refugit, sibi vulnera fixit:
Laedere qui timuit, causa doloris adest.
Percutitur iuvenis tenera lanugine barbae,
Absens nec vidi funera dira soror.
Non solum amisi, sed nec pia lumina clausi, 135
Nec superincumbens ultima verba dedi
Frigida non calido tepefeci viscera fletu,
Oscula nec caro de moriente tuli.
Amplexu in misero neque collo flebilis haesi,
Aut fovi infausto corpus anhela sinu. 140
Vita negabatur, quia iam de fratre sorori
Debuit egrediens halitus ore rapi.
Quid feci, ut non comes irem lecta pheretro,
Non licet exstinctum vel meus ornet amor? (0430C)
Impia, crede, tuae rea sum, germane, saluti 145
Mors cui sola fui, nulla sepulcra dedi.
Quae semel excessi patriam, bis capta remansi,
Atque iterum hostes, fratre iacente, tuli.
Tunc pater, ac genitrix, et avunculus, atque parentes,
Quos flerem in tumulo, reddidit iste dolor. 150
Non vacat ulla dies lacrymis, post funera fratris,
Qui secum ad manes gaudia nostra tulit.
Sic miserae dulces consummavere parentes,
Regius, hac serie, sanguis, origo fuit.
Quae mala pertulerim, neque praesens ore referrem, 155
Nec sic laesa tuo consulor alloquio. (0430D)
Quaeso, serene parens, vel nunc tua pagina currat,
Mitiget ut validam lingua benigna luem.
Deque tui similis mihi cura sororibus haec est,
Quas consanguineo cordis amore colo, 160
Nec licet amplecti quae diligo membra parentum,
Osculor aut avide lumen utrumque, soror.
Si velut opto, manent, superis rogo redde salutes,
Proque meis votis oscula chara feras. (0431A)
Ut me commendes Francorum regibus oro, 165
Qui me materna sic pietate colunt.
Tempore longaevo vitalibus utere flabris,
Et mea de vestro vernet honore salus. (0432A)
Christe, fave votis: haec pagina cernat amantes.
Dulcibus et redeat littera picta notis. 170
Ut quem tarda spes cruciat per tempora longa,
Hanc celeri cursu vota secuta levent.
(PL 88 0432A) LIBER SECUNDUS. AD IUSTINUM IUNIOREM IMPERATOREM ET SOPHIAM, AUGG.
(0431)
Gloria summa Patris, Natique, ac Spiritus almi,
Unus adorandus hac Trinitate Deus.
Maiestas, persona triplex, substantia simplex,
Aequalis, consors atque coaeva sibi.
Virtus una manens eadem, tribus una potestas, 5
Quae Pater, haec Genitus, Spiritus ipsa potest;
Personis distincta quidem, coniuncta vigore,
Naturae unius, par ope, luce, throno.
Secum semper erat Trinitas, sine tempore regnans,
Nullius usus egens, nec capiendo capax. 10
Gloria summa tibi, rerum sator, atque redemptor,
Qui das Iustinum, iustus, in orbe caput.
Rite super reges dominantem vindicat arcem,
Coelesti regi qui famulando placet. (0431C)
Quam merito Romae Romanoque imperat orbi, 15
Qui sequitur, quod ait dogma cathedra Petri?
Quod cecinit Paulus passim, tuba millibus una.
Gentibus et stupidis fudit ab ore salem.
Cuius quadratum linguae rota circuit axem,
Eloquiique fide frigida corda calent. 20
Gloria summa tibi, rerum sator atque redemptor,
Qui das Iustinum, iustus in orbe caput.
Ecclesiae turbata fides, solidata refulget,
Et redit ad priscum lex veneranda locum. (0432B)
Reddite vota Deo, quoniam nova purpura, quidquid 25
Concilium statuit Chalcedonense, tenet.
Hoc meritis, Auguste, tuis et Gallia cantat,
Hoc Rhodanus, Rhenus, Ister et Albis agit.
Axe sub occiduo audivit Gallicia factum,
Vascone vicino Cantaberista refert. 30
Currit ad extremas fidei pia fabula gentes,
Et trans Oceanum terra Britanna favet.
Quam bene cum Domino curam partiris amator?
Ille tuas causas, tu facis ecce suas.
Dat tibi Christus opem, tu Christo solvis honorem: 35
Ille dedit culmen, reddis et ipse fidem. (0432C)
Nil fuit in terris, quod plus daret ille regendi;
Nec quod plus reddas, quam valet alma fides.
Exsilio positi Patres pro nomine Christi
Tunc rediere sibi, cum diadema tibi. 40
Carcere laxati, residentes sede priori,
Esse ferunt unum te generale bonum.
Tot confessorum sanans, Auguste, dolores,
Innumeris populis una medela venis.
Thrax, Italus, Scytha, Phryx, Daga, Dalmata, Thessalus, Afer, 45
Quod patriam meruit, nunc tibi vota facit. (0433A)
Haec tua laus, princeps, cum sole cucurrit in orbem,
Quo genus est hominum, huc tuus intrat honor.
Gloria summa tibi, rerum sator atque redemptor,
Qui das Iustinum, iustus, in orbe caput. 50
Cui meritis compar nubens felicibus annis
Obtinet augustum celsa Sophia gradum.
Quae loca sancta pio, fixo colit, ornat amore,
Et facit hoc voto se propiare polo.
Cuius prima fides orientis ab axe coruscans, 55
Misit ad occasum fulgida dona Deo.
Regina poscente sibi Radegunde Toringa,
Praebuit optatae munera sacra crucis.
Qua Christus dignans assumpta in carne pependit,
Atque cruore suo vulnera nostra lavit. (0433B) 60
Gloria summa tibi, rerum sator atque redemptor,
Quod tenet augustum celsa Sophia gradum.
O pietas, huc usque rigans de fonte benigno
Cuius amor Christi fundit ubique fidem!
Ecce pari voto, Augusti certatis utrinque, 65
Ipsa tuum sexum subrigis, ille suum.
Vir Constantinum, Helenam pia femina reddis.
Sicut honor similis, sic amor ipse crucis.
Illa invenit opem, tu spargis ubique salutem;
Implet et occasum, quod prior ortus erat. 70
Gloria summa tibi, rerum sator atque redemptor,
Quod tenet augustum celsa Sophia gradum.
Per te crux Domini totum sibi vindicat orbem;
Quo nescita fuit, hoc modo visa teget. (0434A)
Accessit genti maior fiducia Christi, 75
Quando salutis opem spes oculata videt.
Sensibus o duplicata fides, cum munere vestrum
Plus animae credant, quod, cruce teste, probant.
Hoc, Augusta, colens, quod Apostolus instat arare
In ligno, hic verbo laetificatis agrum. 80
Haec iam fama favet, qua se septentrio tendit,
Ortus et Occasus militat ore tibi.
Illinc Romanus, hinc laudes Barbarus ipse,
Germanus, Batavus, Vasco, Britannus agit.
Pars tua cum cruce sit florens Augusta per aevum, 85
Cui facis extremis crescere vota locis.
Hanc prostrata loco, supplex Radegundis adorat,
Et vestro imperio tempora longa rogat. (0434B)
Atque rigans lacrymis, coniuncta sororibus optat,
Ut hinc vestra fides gaudia larga metat. 90
Felix Iustino maneas cum principe coniux,
Ordine patricio cincta, Sophia, sacro.
Romula regna regens, tribuit sua iura senatus,
Teque sibi dominam plebs trabeata colat.
Vota superna Deus votis felicibus addat, 95
Nec vobis pereat quod Radegundis amat.
Assiduo cantu quae pulvere fusa precatur,
Temporibus largis ut tibi constet apex.
Voto, animo, sensu, studio bona semper agendo:
Sit tibi cura sui, sit memor illa tui. 100
(PL 88 0434B) LIBER TERTIUS. AD ARTACHIN.
(0433)
- 0433D -
Post patriae cineres et culmina lapsa parentum,
Quae hostili acie terra Toringa tulit:
Si loquar infausto certamine bella peracta,
Quas prius ad lacrymas femina rapta trahar?
Quid mihi flere vacet pressam hanc funere gentem? 5
An variis vicibus dulce ruisse genus? (0434D)
Nam pater ante cadens, et avunculus inde secutus,
Triste mihi vulnus fixit uterque parens.
Restiterat germanus apex, sed sorte nefanda
Me pariter tumulo pressit arena suo. 10
Omnibus exstinctis, heu viscera dura dolentis!
Qui super unus eras, Hamalefrede, iaces? (0435A)
Sic Radegundis enim, per tempora longa, requiror,
Pertulit haec triste pagina nostra loqui.
Tale venire diu exspectavi munus amantis, 15
Militiaeque tuae hanc mihi mittis opem.
Dirigis ista meo nunc serica vellera penso,
Ut dum fila traho, soler amore soror?
Siccine consuluit valido tua cura dolori,
Primus, et extremus nuntius ista daret? 20
Nos aliter lacrymis per vota cucurrimus amplis,
Venerat optanti dulcia, amara dari.
Anxia sollicito torquebar pectora sensu,
Tanta animi febris his recreatur aquis.
Cernere non merui vivum, nec adesse sepulcro, 25
Perferor exequiis altera damna tuis. (0435B)
Cur tamen haec memorem tibi, chare Artarchis alumne,
Fletibus atque meis addere flenda tuis?
Debueram potius solamina ferre parenti,
Sed dolor exstincti cogit amara loqui. 30
Non fuit ex longa consanguinitate propinquus,
Sed de fratre patris proximus ille parens.
Nam mihi Bertharius pater, illi Ermenefredus,
Germanis geniti, nec sumus orbe pari.
Vel tu, chare nepos, placidum mihi redde propinquum, 35
Et sis amore meus quod fuit ille prius
Meque monasterio missis, rogo, saepe requiras,
Ac vestro auxilio stet locus iste Deo. (0436B)
Ut cum matre pia vobis haec cura perennis
Possit in astrigero reddere digna throno, 40
Nunc dum distribuat vobis felicibus ut sit
Praesens larga salus, illa futura decus.