Migne Patrologia Latina Tomus 55
LeoI.DeHaPe 55 Leo I440-461 Parisiis J. P. Migne 1846 early modern edition, no apparatus this file was encoded in TEI xml for the University of Zurich's Corpus Corporum project (www.mlat.uzh.ch) by Ph. Roelli in 2013 Classical Latin orthography latin
De haeresi Pelagiana 284
CAPUT PRIMUM.
De Juliano Eclani episcopo, ejusque agendi ratione, ut Pelagianam haeresim latius in vulgus spargeret. 1. Inter Coelestii discipulos principem locum tenuisse Julianum Eclani episcopum, jam ex ecclesiasticis monumentis et imperialium decretorum legibus omnibus exploratum est. Is ergo, quamdiu S. Innocentius papa primus vixit (a quo episcopatus ordinem obtinuerat), variis simulationum artibus nefarium illius haereseos virus obvolvere studuit; atque sub pietatis et charitatis velo erga egenos totam animi impietatem obtendere conabatur. Immo, si Mario Mercatori fidem adhibemus, idem Julianus, ut sancto pontifici Innocentio pergratam rem faceret, exterius, absque ulla prorsus simulatione et verborum involucro, Pelagium et Coelestium tamquam catholicae fidei desertores palam damnare non detrectavit. Praedicti sane Coelestius et Pelagius non tunc primo a sanctae memoriae Zosimo videntur esse damnati, sed ab ejus decessore sanctae recordationis Innocentio, a quo et Julianus fuerat ordinatus; quippe post illorum damnationem, usque ad praedicti Innocentii excessum e vita, in ejus communione permanens et perseverans in sincera sententia, et communicans damnatori praedicto, cum ipso quoque sine dubio Pelagium Coelestiumque damnavit. Utinam ergo Innocentius diu in vivis stetisset, aut Julianus ante illius decessum mortem obiisset! Non enim tantas calamitates Ecclesia perpessa fuisset, nec tot olim sanctissimi Campaniae et Italiae episcopi, Juliano duce et antesignano, catholicae fidei puritatem maculassent; non denique tot tantaque scripta blasphemiis aspersa impietatibusque referta ultro citroque transmissa fuissent, quemadmodum Eclanensis episcopi impetu et furore contigisse exploratissimum est. Quid vero fecerit, quidve Julianus, mortuo Innocentio, moliri tentaverit, certe et plenissime ecclesiasticis monumentis edocemur. Siquidem tunc non valens amplius odium in apostolicam doctrinam cohibere, quasi irarum impotens factus, palam in iis populum edocebat quae jam a Coelestio didicerat; sanctissimos et alioquin doctissimos catholicae Ecclesiae episcopos carpere et vellicare non verebatur; Augustino 285 caeterisque Africae Patribus diras imprecabatur, atque in dies deterior factus, contempta prius auctoritate, doctrina et admonitionibus sancti Zosimi papae, plurimos in malam fidem adduxit. Tum tandem rejecta ejusdem summi pontificis dogmatica epistola (quam tractatoriam appellant, quamque universi catholicae societatis episcopi summa animi veneratione, tamquam fidei regulam, susceperant), ipse impudentissime eidem una cum aliis episcopis subscribere recusavit. 2. Tantarum tamen improbitatum poenas diu luere non distulit. Etenim e sacerdotii primum gradu dejectus, tum sua episcopali sede spoliatus, ac postremo imperiali sanctione ab omnibus Italiae oris proscriptus, apud Orientales se exsulem recepit, spe omni denique frustratus posse aliquando, aut proprium, aut alium quempiam episcopalem conscendere thronum. Contra vero alii ex episcopis quos improbitatis sibi socios asciverat, maxime poenarum vim, magnitudinem et ignominiam reformidantes, secum reputarunt nimis turpe fore apostolicae sedis judiciis non obtemperare; idcirco, Juliano derelicto, damnatisque Pelagio atque Coelestio, supplices apostolicae sedi libellos exhibuerunt, a qua clementer suscepti, propriis sedibus restituti sunt. Alii vero qui pertinaci animo imperiales et ecclesiasticas poenas subire non verebantur, perpetuo depositi atque exauctorati, extra omnes Italiae fines compulsi fuerunt. Rem totam hisce fere verbis Marius Mercator laudato loco exposuit: Cui (Zosimi epistolae videlicet) Julianus et reliqui complices ejus subscribere detrectantes, consentaneosque se nolentes iisdem Patribus facere, non solum imperialibus legibus, sed et sacerdotalibus statutis depositi atque exauctorati, ex omni Italia deturbati sunt, ex quibus plurimi resipiscentes, et a praedicto errore correcti, regressi sunt supplices ad apostolicam sedem, et suscepti suas Ecclesias receperunt.
3. Haec porro sanctissimi pontificis Zosimi gesta ex Mario Mercatore recensentibus, amplissimus nobis aperiretur campus evertendi omnia mendacia atque calumnias quibus referta est dissertatio 13 de Conciliis Africanis, quam in apostolicae sedis odium Paschasius Quesnellus conscripsit. In ea quippe omnia susquedeque perturbans, et vertens licenter sanctum pontificem Zosimum carpit, atque eum de nimia cum Pelagianis conniventia culpans, vehementer exagitat: Romanae Ecclesiae clericos quoque tamquam Pelagiana tinctos fuligine describit; provincialium in Africa conciliorum auctoritatem ultra debitos et a divinis legibus praescriptos limites extendit; ipsius denique apostolicae sedis jurisdictionem dignitatemque, quam Africani Patres tunc summa cum religione prosequebantur, non tantum elevare, sed etiam dejicere conatus est. Sed hisce imposturis quid? Suis dumtaxat asseclis audacter imponere potuit, non nobis, qui ex Prospero in Augustini Vita optime novimus Africanos Patres, ab apostolicae sedis judicio tunc vel maxime pendentes, numquam in plenaria synodo convenire voluisse, nisi posteaquam Zosimi papae decretum ad eos pervenit. Cui deinde decreto bis centum atque duodecim Patres, ut in omnibus suffragarentur, octo canones ediderunt, qui perperam Milevitanae secundae synodo attribuuntur. Sed Milevitana ista, ait doctissimus Petavius, contra Pelagianos nihil statuit, et ex illis octo canonibus, tertius, quartus et quintus a Coelestino papa sub Carthaginensis concilii nomine citantur. Haec vero silentio premere maluimus quam in medium proferre, cum haud in animo in praesens habeamus singulis laudatae dissertationis mendaciis et fraudibus occurrere, eademque refellere: potissimum cum ad ea rejicienda quisque uberrimam habeat rerum copiam, jam pridem ab eminentissimo cardinali Norisio paratam 286 in libris de Pelagianorum Historia. Cujus nos etiam subsidiis insistentes, ea dumtaxat delibanda duximus quae ad hujus exortae haeresis tempus, quae ad illius auctores et antesignanos, quaeque tandem ad nonnullorum Romanorum pontificum gesta pertinere videntur; ut, videlicet, brevissima quadam praemissa rerum historia, faciliorem pararemus viam ad ea quae de sancto pontifice Leone mox exponere aggredimur. Caetera autem, quae Africanorum conciliorum causam attingunt, et apostolicam sedem ab omni labe vindicant, alibi expedienda reservavimus.
CAPUT II.
Sancti Leonis Magni studium in Juliano et Pelagianis evertendis Campaniam populantibus.
1. Ad propositum itaque ut revertamur, nemo sibi persuadeat, aut Julianum cum suis impietatis sociis ita pacifice exsilium aliasque poenas subiisse, ut Coelestino papae atque Xysto hujus successori fucum facere non tentaverit, ut absolveretur. Nemo quoque arbitretur Urbem, Campaniam, aliasque Italiae regiones, post Juliani caeterorumque episcoporum exturbationem, penitus a Pelagianorum lue liberas mansisse. Julianus imprimis, comparato sibi Nestorii Constantinopolitani episcopi praesidio, suam et sociorum causam dolo atque fraudibus apud sanctum Coelestinum agere tentavit, apud quem, ut sibi et exturbatis sociis episcopales restituerentur sedes, quam saepissime institit. Interim quoque Pelagiani, hinc atque illinc per Italiam sparsi succrescentes, spe fovebantur, quandoque proprios sibi reddendos esse pastores, ac propterea, non a querimoniis, non a tumultu, non a maledictis desistebant. Quare, vix mortuo Coelestino, et in ejus sedem Xysto suffecto, hujus fidem et apostolicum vigorem Julianus tentare ausus est, cum, ad eum datis supplicibus libellis, catholicam fidem profiteri simulabat, ut pristinum episcopatus honorem et munera pontifex ei restitueret. Rem narrat Prosper Aquitanus in Chronico, addens praeterea Julianum non ab alio fuisse elusum quam a sancto Leone tunc Romanae Ecclesiae archidiacono, qui omnium virium suarum contentione apud sanctum pontificem egit ut a simulata haeretici hominis poenitentia sibi atque toti Ecclesiae caveret. « Hac tempestate Julianus Eclanensis jactatissimus Pelagiani erroris assertor, quem dudum amissi episcopatus intemperans cupido exagitabat, multimoda arte fallendi correctionis speciem praeferens, molitus est in communionem Ecclesiae irrepere. Sed his insidiis Xystus papa, diaconi Leonis hortatu, vigilanter occurrens, nullum aditum pestiferis conatibus patere permisit, et ita omnes catholicos de rejectione fallacis bestiae gaudere fecit, quasi tunc primum superbissimam haeresim apostolicus gladius detruncasset. » Ita scripsit laudatus Prosper ad consulatum Theodosii XVII et Festi, qui juxta Petavii tabulas rejiciendus est in annum Christi 439, ut etiam eminentissimus card. Norisius annotavit.
2. Tanta ergo fuit S. Leonis adhuc diaconi mira prudentia ingeniique sagacitas, ut statim hujus Pelagianorum signiferi dolos, malam fidem et simulationes comprehenderet, qui, dumtaxat, intemperantiori amissi episcopatus cupiditate actus, in catholicorum communionem cum omnibus honoribus et muneribus admitti efflagitabat, ut denuo Ecclesiam perturbaret et novis machinis impeteret. Posteaquam vero animo omnibus periculis superiore idem Leo hisce malis occurrisset, haereticos cum Nestorianos, tum Pelagianos scriptis etiam exagitandos esse censuit. Ac perinde, quasi praescius divinae sui ipsius ad summum Ecclesiae pontificatum electionis, Cassiam Massiliensis presbyteri verecundam taciturnitatem crebris 287 adhortationibus excitavit, atque istius propositum ac sententiam laudabili studio et imperiosissimo affectu vicit, et quasi impulit ut septem adversus Nestorium de Incarnatione libros scriberet et evulgaret. In iisdem porro libris nullum prorsus morem Pelagianis gessit, sed eos impetiit atque proscidit. Quare etsi, a Cassiano absolutis dudum Collationum spiritualium libellis, secum reputasset, constituissetque se in silentii portu collocare, excusaturus per taciturnitatis verecundiam loquacitatis audaciam, atque ut Semipelagianorum fautoris maculam, falso omnino illi affictam, deleret, tamen ex tam alto praemeditati silentii recessu, in publicum formidandumque judicium, nostro adhortante Leone atque imperante, venit, novum subiit laborem, cum adhuc de praeteritis erubesceret. Ita profecto fassus est idem Cassianus in epistola nuncupatoria ad Leonem, in qua hunc etiam ita alloquitur: Tua enim jam hic magis causa quam mea vertitur, tuum magis judicium quam meum officium periclitatur. Me enim, sive par sim tuo imperio, sive non sim, ipsa aliquatenus obedientiae ratio atque humilitatis excusat . . . Et paulo post haec subjicit: Tua ergo haec res, tuum negotium, tui pudoris opus est.
3. Non multum vero post, non solum fama (qua nihil in hujusmodi rebus est celerius) usquequaque persuasit, sed nuntii etiam praecucurrerunt, Xystum Romanum pontificem ex hac luce migrasse. Quod cum Pelagiani audissent, statim sibi novas clades imminere intellexerunt, si archidiaconus Leo ad pontificatum assumeretur. Et propterea maximo timore gravissimisque periculis cruciabantur, et quasi in se ipsos etiam veluti de superiori loco nova fulmina jaculanda prospiciebant. Et quidem faustis hisce ominibus Leo Ecclesiam regere aggressus est. Nam, ad communem fidei catholicae utilitatem, statim haereticis omnibus et Juliano potissimum, ac caeteris Pelagianis qui in Campania commorabantur, maximum bellum indixit. « In Italia nobis per Campaniam constitutis, dum venerabilis et apostolico honore nominandus Leo Manichaeos subverteret, et contereret Pelagianos, et maxime Julianum. » Qua in re tamen eos scriptores minime esse audiendos arbitror, qui ex Photii scriptis perperam eruerunt sanctum Leonem in Campaniam adversus Juliani insidias Prosperum Aquitanum destinasse. Nec enim Photius sua in Bibliotheca tale aliquid asseruit. Codice 54, dumtaxat, scripsit de Pelagiana haeresi renascente: « Post non diu rursum veluti existere atque enasci e mala radice impudenter cum coepisset, Romae etiam quidam pro haeresi libere locuti sunt, quos Prosper homo sane divinus, libellis adversus eos in vulgus editis, facile dissipavit exstinxitque, Leone etiam nunc, quem diximus, Romanam sedem gubernante. » Non ergo Prosper, auctore Photio, Pelagianos in Campania commorantes evertit, nec ad eam subeundam provinciam a papa Leone missus et destinatus fuit, ut Usserio, Caveo aliisque placuit; sed tantummodo quosdam libellos contra eos evulgavit, qui libere pro haeresi Pelagiana loquebantur. Quibus porro verbis potius quosdam homines indicatos esse arbitramur, qui nec Scripturarum testimonia intelligentes, nec qua par est submissione apostolicae sedis judiciis obtemperantes, inanem ambitiosamque scientiae speciem affectabant, dum illius haereseos vindices videri cupiebant. Quorum quidem consuetudo hodierno quorumdam mori simillima est, cum saepissime garrulos, quosdam et clamosos doctores, ne ardeliones appellem, offendamus, qui publicas venalium librorum officinas, eo dumtaxat animo frequentare solent, ut summa cum libertate aliorum gesta et scripta notent et carpant, eademque maledicis carminibus describant, cum tamen, oh summa ingeniorum confidentia! ipsis nec a natura, nec ab officiis, 288 neque a scientiarum peritia et exercitationibus, ratione ulla datum sit de hujusmodi facultatibus vel leviter judicare.
4. Ejusmodi itaque hominum loquacitatem atque licentiam S. Prosper quatuor aut saltem tribus libellis cohibuit. Porro autem et illud reputans, homines videlicet, carminibus magis quam soluta oratione delectari consuevisse, idcirco metrice conscripsit. Praecipuum vero hosce inter libellos locum obtinet carmen illud de Ingratis, in quo contra Pelagianos, non tantum Ecclesiae rerum gestarum seriem describit, sed etiam omnes nefarios illius haereseos errores in medium adducit et evertit. Annon igitur ex hoc orationis genere populus et vulgus intelligere poterat quali quantave reverentia illa apostolicae sedis decreta suscipienda forent, quae jam ab omnibus Ecclesiarum episcopis tamquam fidei tesserae habebantur? Annon praeterea sola hujus libelli epigraphe, omnibus qui libere pro hac haeresi loquebantur, aut pudorem excitare potuit, aut illius legendi cupiditatem injicere, utpote gravem indicans in opere ingratorum animorum censuram contineri, quos quolibet tempore cunctae nationes exhorrere et ab eorum consuetudine segregare se consueverunt? Et sane si ingratus is censeri debet qui pro acceptis beneficiis nec gratias rependit nec habet, quanto magis qui beneficia etiam se accepisse negat, et qui ingratis morem gerens, horum vitium et causam defendere nititur? Merito igitur Pelagianos ingratorum sibi nomen acquisivisse in dubium revocari vix potest « quia nemo (ait Martinus Steyaert) pejus ingrati animi vitio laborat, quam ille qui voluntati ac misericordiae divinae impie voluntatem praefert humanam, quasi originaliter malus receptionem boni, non a summo bono, sed a se ipso inchoet.
5. Hisce tamen rationibus eminentiss. Norisius refragari videtur. Libro quippe II Pelagianae Historiae ita de testimonio Photii scripsit: « Caeterum nulli sunt libri Prosperi contra Pelagianos, cum Photius eos libellos vocet, intellexisse puto eos quos in Gallia contra Semipelagianos evulgavit, quos tamen ante Leonis pontificatum scriptos esse mihi compertum est. Contra ingratos vero lepidum illud carmen Romae eumdem scripsisse unus Usserius sine teste affirmat pag. 380. » Num ergo haec dissimulanda sunt? Ne semper cum doctissimo viro negotium me habere velle videar, ut critici, litterariae rei Veneti scriptores, olim publicarunt, cum primum nostra Rufini editio lucem aspexit. An ita Norisii conjecturis subscribere oportet, ut in nostra opinione labare videamur? Absit ut nostra cogitatio in istuc incidat consilium! Nec enim Photii testimonium ita est imbecillum, ut apud nos et apud eruditorum coetum aliquam saltem sibi non vindicet fidem. Neque praeterea ita eidem esse adhaerendum arbitramur, ut clarissimi doctissimique viri cardinalis Norisii conjecturas atque rationes impetere aut rejicere audeamus. Nimis enim turpe foret vel leviter etiam eruditissimi hominis laedere existimationem, qui pro Ecclesiae rebus, post tot exanilatos labores meliora suorum studiorum catholico orbi specimina exhibuit, cum in Pelagiana conscribenda Historia, tum in antiquorum monumentis ornandis. Cum haec itaque mecum reputarem, iterum conjectis oculis in Photii testimonium, utriusque scriptoris opiniones seu asserta facile conciliari posse mihi in animum induxi, atque ea potissimum de causa, quod Photius nullibi asserat, Leone Romanam sedem tenente, Prosperum ejusmodi contra Pelagianos exarasse libellos. Ait dumtaxat: Prosper, homo sane divinus, libellis adversus eos in vulgus editis, facile dissipavit exstinxitque. Qui certe loquendi modus potius indicat Prosperum Romae sibi nactum occasionem publicandi in plebem etiam libellos, quos forte antea contra Pelagianos conscripserat. Hanc autem significationem Photii 289 verba praeseferre, nemo inficiabitur, qui ad genuinum illorum verborum sensum animadvertat; simulque recogitet nusquam propria scripta omnibus indiscriminatim PP. communicare consuevisse. Nec enim tanta tum erat manuscriptorum codicum copia, ut etiam vulgi manibus tererentur. Idcirco sat verisimile esset arbitrari Prosperum libros quos forte ipse, auctore Norisio, in Galliis conscripserat Romae demum in vulgus etiam edidisse, ut Pelagianorum vindices dissiparet et exstingueret. 6. Postremam hanc conjecturam Hieronymi ad Florentium epistola auget, de qua nos ipsi in Eusebii editione disseruimus. Ibi namque annotavimus, maximam fuisse librorum communicationem Hieronymum inter et Rufinum. Quare ille Florentium enixe rogat ut ubi hospitio Rufinum communem amicum exceperit, petat ab eo sibique mittendos curet beati Rheticii Augustodunensis episcopi commentarios in Canticum Canticorum. Praeterea nomine cujusdam Pauli Senis de Rufini patria reddi sibi postulat Tertulliani codicem: Interpretationem insuper Psalmorum Davidicorum et prolixum valde de Synodis librum S. Hilarii, sua Hieronymi ipsius manu apud Treviros exscriptum. Ex qua epistola intelligimus codices Operum a Patribus elucubratorum ita perraros quinto Ecclesiae saeculo fuisse, ut vix eorum exemplaria parandi esset facultas hominibus vel maxime pecuniosis, aut iis qui improbum amanuensium laborem subire non reformidabant. Quamvis igitur hoc ultro demus, quod Prosperi libelli, de quibus Photius disseruit, in Galliis ab auctore fuerint conscripti, quid inde tamen impedimenti erat quominus ad communis causae utilitatem in vulgus pariter postea ederentur? Et quidem non alium Photiana verba sensum subire nobiscum judicabunt, qui eadem secundum grammaticae apices voluerint interpretari. Numquid enim aliud ibi laudatus Photius, nisi unum hoc dumtaxat innuit, nimirum sanctum Prosperum magnum veritati lumen et adjumentum attulisse in iis libellis pervulgandis, quibus facile omnes vulgi tumultus compescuit, atque catholicorum cum pietatem, tum religionem fovit, confirmavit et auxit? Et sane vulgus ipse, quamvis in ecclesiasticis rebus sit parum versatus, nec facile docentis auctoritati obtemperet, quam saepissime tamen, si necessariis negotiis curisque sit vacuus, obloquentium sermones audire nequaquam abnuit, ac ab iisdem veluti quodam captus illicio, cum de justitiae rigore agitur, judicum rectitudinem vel integritatem sibi facit suspectam, de reorum criminibus frequenter praepostere judicat, et quadam miseratione erga damnatos motus, cum ob poenas quas luunt, tum quod ab iis abhorret, sanctissimos Ecclesiae praesules atro dente petere non erubescit. Ut itaque malis hisce omnibus sanctus Prosper occurreret, simulque vulgi pietatem et religionem foveret, ut diximus, et excitaret, sat verisimile est eum idcirco tristibus versibus Pelagianorum mores et instituta exagitare voluisse, ut scilicet vulgus ipse non se falli sineret, atque ad veritatis inquisitionem investigationemque traheret et accenderet. Et sane non alia de causa ejus oculis rerum gestarum seriem et ordinem, Pelagianorum impietatem et errores cumdem subjecisse credendum est, nisi ut deinceps divinae gratiae laudes concineret, catholicae Ecclesiae fidem et pietatem celebraret, et ipsorum demum haereticorum gesta, dogmata, clades, exitium atque ignominiam in oris canticum verteret. Ejusmodi autem felicem exitum celebri carmine de Ingratis, tum tribus aliis libellis in vulgus editis, Prosperum assecutum fuisse, Photii laudata verba non obscure denuntiant, sive S. Prosper multo ante Leonis Magni pontificatum, sive hujus pontificatus tempore eos libellos conscripserit.
290 CAPUT III.
De tempore quo S. Prosper suos libellos in Pelagianos conscripsit. 1. Jam vero nunc extra nostri instituti propositum vagari videbimur, si horum libellorum epocham diligentius inquirere statuamus. Sed ab hoc munere nulla ratione abduci potui, cum ea in epocha inquirenda omnes praecedentes scriptores lapsos esse perspexerim. Nec enim carmen de Ingratis ad annum 429, vel ad sequentem, revocandum est; neque duo illa epigrammata in Augustini obtrectatorem in annum 417 vel 418 rejicienda sunt, ut praecedentes scriptores asseruerunt. Id imprimis ex Prospero ipso colligitur, qui ita de Ingratis carmen orditur, ut plene abolitum omne Pelagianum virus describat. At quorsum haec Prosperi spectaret oratio, si Ecclesiae hoste nondum eliso, adhuc tumidus per Campaniam aliasque Italiae regiones sese extulisset? Qua porro ratione Prosper dixisset plenam ab Ecclesia contra Pelagianos reportatam fuisse victoriam, si horum signifer Julianus, vel Constantinopolim, vel per Italiam et Gallias novas turbas excitare potuisset, ut semel et iterum in catholicam societatem irrepere tentaret? Nec enim similes loquendi formulae, aut ad Africae synodos, aut ad sancti Innocentii papae decreta dumtaxat debent referri; nam, ut optime ex ecclesiasticis monumentis intelleximus, tunc Julianus in apertam haeresim nondum erat prolapsus, sed sub religionis ac pietatis larva nefarios errores potius obducere conabatur. Neque de papae Zosimi constitutione, aut de concilii Ephesini sanctionibus possunt eadem sancti Prosperi verba interpretari, cum jam sub Xysto et Leone Romanis pontificibus Julianus ipse, et reliqui Pelagiani praesules, hinc atque illinc novas turbas et molimina excitantes, episcopales sedes, honores et ministeria ut sibi restituerentur omnibus studiis contendebant. 2. Prosperi igitur carmina non alio potius quam Xysti aut sancti Leonis tempore convenire posse nobis videtur. Et quamvis absolute asserere haud audeamus, istud carmen Leonis aevo fuisse conscriptum, tamen cum ita loquatur, ut Pelagianam sobolem penitus exstinctam describat, et veluti de confecto bello, de parta victoria, de pace secuta mentionem faciat, minime ejusmodi conjectura omnino debet refelli, ut ex ejusdem Prosperi carminibus ipse lector poterit judicare. Congenitae in Christo gentis mihi castus ab alto Insinuatus amor proprias excedere vires Me jubet, atque pias accendere carmine mentes: Ne post confectum celebris victoria bellum, Securos animos incauta pace resolvat, Ceu metus eliso jam nullus ab hoste supersit, Nec caput attriti virosum palpitet anguis. Quod si tamen quisque contendat istud Photii dictum: Romae etiam quidam pro haeresi (Pelagiana nimirum) libere locuti sunt, quos Prosper, homo sane divinus, libellis in vulgus editis, facile dissipavit exstinxitque, de uno dumtaxat carmine de Ingratis minime comprobari, ego quidem non multum repugnabo. Immo, licet illud opus libellorum nomen re ipsa subeat, tum cum ab auctore in quatuor aequales partes fuerit divisum, quarum unicuique proprium atque singulare argumentum respondet, ut jam cl. D. Antonius Salinas, regularis canonicus, in sancti Prosperi ornandis Operibus probavit; tum deinde, cum hocce orationis genus satiricos versus ad aliorum malos mores et instituta carpenda et exagitanda comparatos contineat, merito etiam ex hominum loquendi usu sibi libellorum nomen vindicavit. Ne autem negotii plenus Norisio repugnare videar, leves has conjecturas praetereo, atque ad alios tres etiam Prosperi libellos 291 contra Pelagianos editos mea se convertit oratio. Conscripsit itaque, ut diximus, Prosper duo alia epigrammata in sancti Augustini obtrectatorem, quibus et celebre illud Nestorianae et Pelagianae haereseos addidit epitaphium. Sed illa orationum genera certe prorsus intempestiva fuissent, si saltem Augustinus aut nondum extremam diem clausisset, aut si alterutra ex illis haeresibus adhuc penitus exstincta et abolita non fuisset, quae revera duae illae haereses ad plenum exitium minime fuerunt perductae, nisi posteaquam Augustinus diem obierat. Cujus quidem argumenti pondus Prosperi editores praesentientes, epitaphium dumtaxat in Nestorianos et Pelagianos serius exaratum asseruerunt; illud videlicet ad annum 432 revocantes, cum nimirum, e vivis sublato Augustino, duae illae haereses in plenaria Ephesina synodo damnatae fuerunt. At id saltem de aliis libellis asseri oportere gravissimae conjecturae nos urgent. Quis namque reputabit Augustino adhuc superstite alium quempiam pro ejus nomine atque doctrina sibi vindicis partes assumere voluisse? Annon sanctus doctor ipse, quoad vixit, stylum semper contra suos adversarios paratum habuit, eos vel molli brachio perstringendo, aut gravissimis censuris eorumdem machinas destruendo? Sat igitur verisimile est Augustinum illum, qui Adrumetinos monachos perperam ejus scripta interpretantes corripuit, objurgavit; qui Pelagium et Julianum perpetuo impetiit et exagitavit; qui ab Hieronymi objectionibus propriam doctrinam modeste purgavit; sat, inquam, verisimile est hunc Augustinum novas illas Pelagianorum obtrectationes inultas minime reliquisse, aut saltem debitas gratias Prospero ejus vindici reddidisse. Reddidisset tamen, si in vivis exstitisset adhuc cum laudatos libellos Prosper conscripsit.
3. Prosperi deinde duae ad Augustinum epistolae magnum nostris conjecturis robur adjiciunt. Sed Caveum, Usserium, Joannem Olivarium caeterosque Prosperi editores in assignanda praedictorum libellorum epocha gravius lapsos esse patefaciunt, si nos tempus quo ejusmodi epistolae conscriptae fuerint diligentius inquiramus, atque ad eorumdem argumenta animi cogitationem convertamus. Quoad tempus attinet, Caveus credidit anno 426 fuisse conscriptas. Novissimus autem eorum editor sibi persuadet exeunte anno 428, vel ineunte anno 429, scriptas fuisse. Ita ad marginem annotavit pag. 89. Si deinde epistolarum argumenta perpendamus, in iis palam Prosper testatur Pelagianae haereseos reliquias in Galliis et in plerisque aliis regionibus adauctas fuisse; maximas quoque querelas excitatas adversus ejusdem Augustini opuscula, et praesertim contra doctrinam libro de Correptione et Gratia explicatam. Quis autem affirmare velit jam tum Prosperum carmen illud de Ingratis cum caeteris libellis a Photio laudatis concinnasse cum has epistolas scriberet? Nonne in iis recensuit gravissimas difficilioresque quaestiones a Pelagianis motas, quas clara luce ab illo sibi aperiri cupiebat, et, quasi in multarum rerum intelligentia nutans, lumen ex novis Augustini scriptis efflagitabat? Galliam pene totam fuisse commotam, cum Prosper haec scriberet, priori epistola declarat, et propterea fieri studebat S. Patris sapientia et eruditione doctior, et ut prodesset multis suo rogatu, eum interpellat, scribens: Tribue nobis in hac causa, papa beatissime, pater optime, quantum juvante Domino potes, diligentiam pietatis tuae, ut quae in istis quaestionibus obscuriora et ad percipiendum difficiliore sunt quam lucidissimis expositionibus digneris aperire . Harum autem gravissimarum quaestionum decem argumenta statim subjicit, et interim veritus contra tot adversarios meritis atque honoribus claros in apertum disputationis campum prosilire, et contra eosdem dimicare, animi fervorem silentio cohibet, quoadusque ab Augustino obtinebit responsum. « Quibus omnibus enodatis (ita ultimum ejus epistolae caput orditur), et multis insuper quae altiore intuitu 292 ad hanc causam pertinentia magis potes videre decussis, credimus et speramus non solum tenuitatem nostram disputationum tuarum praesidio roborandam, sed etiam ipsos quos meritis atque honoribus claros caligo istius opinionis obscurat defaecatissimum lumen gratiae recepturos. Non itaque tum Augustini obtrectatores suis carminibus Prosper impetere poterat, non plenam canere de Pelagianis reportatam victoriam, si et ipse, inter alia et alia dubia jam haerens suspensus, ab Augustino inquirebat an Christiana fides ea dissensione violaretur, quantum periculi in adversariorum opinione patefaceret. Deinde quomodo per istam praeoperantem et cooperantem gratiam liberum non impediatur arbitrium, explicaret. Tum utrum praescientia Dei ita secundum propositum maneat, ut ea ipsa quae sunt proposita, sint accipienda praescita, et id genus alia, quae octavo ejusdem epistolae capite a quopiam possunt lustrari. Sodes igitur dicant, qui duo Prosperi epigrammata contra Augustini obtrectatorem ad annum 417 aut 418, carmen vero de Ingratis ad 430 annum revocant, an is, qui in sacris litteris homo divinus appellatur, Pelagianos ad bellum scripto tum advocare potuerit, cum anno 429 nondum satis de totius controversiae cardine, fundamentis atque rationibus erat instructus? An imparatus et inermis cum haereticis certamen sanctus Prosper habere voluit, et, quasi nimium sibi fidens, tum pro Ecclesiae sanctionibus, tum pro Augustini doctrina decertavit, quando, necdum super laudatas quaestiones institutus, animo varias inter adversariorum opiniones interpretationesque fluctuabat? Ficta et commentitia fabula tanto indigna viro! Praesertim cum ab Augustino, duobus in libris, videlicet de Praedestinatione et de Dono Perseverantiae, paulo ante diem ejus emortualem conscriptis, objectas sibi a Prospero et Hilario Massiliensium et Pelagianorum quaestiones enodatas fuisse intelligamus. Quando vero Augustinus obierit, narrat Possidius in Augustini Vita scribens: Anno 430, quinto kalendas Septembris S. doctorem humanae vitae debitum persolvisse, quo tempore Vandali Hipponem tertium jam mensem obsidebant. 4. Ad quae omnia cum ipse sedulo animadverterem, contra fere omnium praecedentium scriptorum opinionem mihi persuasi sanctum Prosperum in Pelagianos vel horum reliquias decertare aggressum, eosdemque scripto dumtaxat impetere coepisse cum jam Augustinus obierat. Quis ignorat tum ita in Galliis praesertim percrebrescentibus divinae gratiae hostibus, Augustinique obtrectatoribus, Prosperum et Hilarium Romam ad Coelestinum pontificem profectos, ut firmo certoque testimonio, quanti apud apostolicam sedem semper fuerit, de ejusdem sancti Augustini doctrina declararet? Horum autem votis Coelestinum annuisse, celebris epistola anno 430 ad episcopos Galliae declarat, in qua non tantum scribit: Augustinum sanctae recordationis virum pro vita sua atque meritis in nostra communione semper habuimus, nec umquam hunc sinistrae suspicionis saltem rumor aspersit, quem tantae scientiae olim fuisse meminimus, ut inter magistros optimos etiam ante a meis decessoribus haberetur. Huic autem epistolae praeteritorum sedis apostolicae auctoritates de gratia Dei et libero voluntatis arbitrio subjectas legimus; ut inde obloquentes quae sequi et probare profiterentur, atque ea omnia quae sacratissima beati apostoli sedes Petri contra inimicos gratiae Dei per ministerium praesulum suorum sanxit et docuit, intelligerent. Quisnam vero horum capitulorum collector fuerit, in praesentia non inquirimus. Auctor tamen ita recentioribus dogmatistis refragatur, ut luce hac in re clarius ostendat Pelagianam haeresim proscriptam et judicatam fuisse ab apostolica sede, et Africanos canones tantum roboris obtinuisse, quantum iisdem Romani 293 antistites tribuerunt, cum eosdem probarunt. Quae sane verba cum Quesnellum aliosque ejus asseclas gravius urgeant et male habeant, statim subjicimus sequentia verba: Necessarium igitur fuit diligenter inquirere quid rectores Romanae Ecclesiae de haeresi quae eorum temporibus exorta fuerat judicaverint, et contra nocentissimos liberi arbitrii defensores quid de gratia Dei sentiendum esse censuerint; ita ut etiam Africanorum conciliorum quasdam sententias jungeremus, quas ubique suas fecerunt apostolici antistites, cum probarunt. Ejusmodi porro necessitatem apostolicae sedis judicii inquirendi et exspectandi, cum de haeresibus agitur, pleno ore nono Ecclesiae saeculo Hincmarus Remensis Ecclesiae episcopus contra Gotescalcum confessus est. Qui sane ad laudata verba non provocasset, nec integra suam in epistolam transtulisset, si illam sententiam ratam non habuisset. Praefatus autem Hincmarus cum Petro diacono, Floro magistro, Cresconio, Dionysio Exiguo, Ivone, eadem capitula Coelestino tribuit, cum veluti pars et appendix illius epistolae habeantur. 5. Haec itaque aliaque multa cum animo oberrarent, contra omnium praecedentium scriptorum opinionem constanter existimavi laudatorum libellorum nullum a Prospero exaratum fuisse antequam Augustinus ex hominum vita demigraret. Certe hoc uno satis admonere visa est ejusdem Prosperi vigilantia, qui, ut Augustino jam vita functo praesidium pararet, Romam venit, ut super illius doctrina Coelestinum papam consuleret. At si Prosper jam edidisset aut evulgasset laudatos libellos, non Augustini, sed propriam apud pontificem causam egisset. Nihil enim habet Prosper, praesertim in carmine illo de Ingratis, quod ex Augustino non fuerit depromptum, quodve a Massiliensibus vel Pelagianis non fuerit in discrimen adductum, quod denique in illis decem apostolicae sedis capitulis non appareat definitum. Neque enim probabile est S. Prosperum quadripartito illo carmine de Ingratis, aut adversariorum objectiones transferre voluisse, aut ante apostolicae sedis judicium Augustini doctrinam ab omni suspicionis labe purgare ausum fuisse. Quid de decem illis apostolicae sedis capitulis erit asserendum? Potuit forte S. Prosper eadem sibi in animo praefingere, eademque scripto exponere, antequam diligenter inquireret quid rectores Romanae Ecclesiae de Pelagiano haeresi, quae eorum temporibus exorta erat, judicaverint? Figmentum apage! Quare, si in hoc scribendi genere argumentum a simili valeret, utique ad librum adversus Collatorem a Prospero editum recurrerem, quem legentes ipsi cognoscunt Augustino vita functo fuisse conscriptum. Sed hunc cum carmine de Ingratis fere in unum et idem tempus esse rejiciendum, jam adducta atque mox adducenda argumenta quam perspicue patefaciunt. Eminentissimus itaque cardinalis Peronius, qui veterum catholicorum poetarum usum habebat, multa pro eorum conscribens defensione, asseruit eadem illos saepe alibi soluta oratione tradidisse, quae alibi strictae commiserant, quod ipsum sancti Paulini Nolani episcopi, de quo ipse sermonem habebat, manifestum elficit. Eam autem rationem maxime Prosperiano poemati de Ingratis convenire, ipsi arbitramur, cum in eo nihil ille scripserit, quod vel in apostolicae sedis auctoritatibus et in aliis suis Operibus soluta oratione exaratis non tradiderit. Supremae autem apostolicae sedis auctoritati validissimum certissimumque argumentum illa carmina suppetunt, quibus canit: Pestem subeuntem prima recidit . . . . Sedes Romana Petri, quae pastoralis honoris Facta caput mundo, quidquid non possidet armis, Relligione tenet.
Libro autem adversus Collatorem fusius rerum gestarum seriem describens, Romanorum pontificum in Pelagianos lata judicia, servato temporum 294 ordine, enumerat, atque ex Innocentio papa exordia repetens, eadem usque ad Coelestinum perducit, ita ad nostrum subjiciens intentum: Per hunc virum (Coelestinum videlicet) intra Gallias istis ipsis qui sanctae memoriae Augustini scripta reprehendunt maleloquentiae est adempta libertas, quando consultantium actione suscepta, et librorum qui errantibus displicebant pietate laudata, quid oporteret de eorum auctoritate sentire, sancto manifestavit eloquio, evidenter pronuntians quantum sibi praesumptionis istius novitas displiceret qua auderent quidam adversus magistros insolenter, insurgere, et indisciplinata calumnia praedicationi veritatis obstrepere. At Augustini nefarios obtrectatores tertia parte illius carminis de Ingratis suggillat, eorumdem Pelagianorum Semipelagianorumque objectiones refellens, quibus vociferantes querebantur omne opus arbitrii sublatum, nec vitiis poenam deberi, aut praemia laudi. Haec autem vociferasse Augustini obtrectatores post ejus obitum, luculentissime cum patefactum sit, ut in his diutius immoremur minime opus est, praesertim suffragante nobis Photio in Bibliotheca, cod. 53, Vincentio Lirinensi, adversus haereses cap. ultimo.
CAPUT IV.
Praecedentium scriptorum argumenta eripiuntur. 1. Etsi vero ista omnia praecedenti capite, servato temporum ordine, annotaverim, nihil adhuc me praestitisse videbitur, nisi Josephi Anthelmii, Usserii, Cavei, Martini Steyaert, P. Salinae, aliorumque scriptorum fundamenta eripiam. Unum itaque dumtaxat sancti Prosperi testimonium ex cap. 3 carminis de Ingratis depromptum adducunt, quo hocce opus superstite Augustino conscriptum esse sibi blandiuntur. Canit itaque sanctus Prosper: An alium in finem posset procedere sanctum Concilium, cui dux Aurelius, ingeniumque Augustinus erat? quem Christi gratia cornu Uberiore rigans, nostro lumen dedit aevo Accensum vero de lumine; nam cibus illi, Et vita, et requies Deus est, omnisque voluptas; Unus amor Christi est, unus Christi est honor illi, Et dum nulla sibi tribuit bona, fit Deus illi Omnia, et in sancto regnat sapientia templo. Ita Prosper (ait Pater Salinas), in quibus magistrum optimum tamquam superstitem continenti celebrat elogio; quomodo sane de aliis episcopis aut viris in hac causa praecipuis et fato jam functis ibidem non loquitur? 2. Sed Martinus Steyaert Lovaniensis doctor in ornando castigandove hoc opere, eodem prorsus argumento ductus, sic ad illud verbum regnat annotavit. « Ex quo (verbo videlicet) aliisque toto paragrapho verbis praesentis temporis colligitur scriptitasse haec sancto doctore superstite. » Quid autem ejusmodi argumento imbecillius? Nam si imprimis illud laudis genus spectemus, quo nihil sublimius neque splendidius de beato quopiam spiritu jam cum Deo in coelis regnante dici potest, illud sane homini adhuc mortalem vitam agenti nonnisi cum aperta et inverecunda assentatione convenire potest. Quo sensu, praeterea, quave ratione de uno Augustino superstite Prosper canere potuisset: Quem Christi gratia cornu uberiore rigans nostro lumen dedit aevo accensum de vero 295 lumine; cum postmodum, eodem jam vita functo, idem Prosper apostolicam sedem diligentius consuluerit: « An hunc sinistrae suspicionis saltem rumor asperserit, vel an tantae scientiae fuerit, ut inter Ecclesiae magistros optimos esset recensendus. » Quemadmodum enim haec inter se conciliari possint plane non video; praesertim cum laicus homo, omni prorsus ecclesiastica auctoritate denudatus, qualis Augustino superstite Prosper erat, minime sibi de S. Patris scriptis judicare arrogasset ante Coelestini papae sententiam.
3. Non denique praesentis temporis verba nos urgent, cum poetarum ingenia liberiori semper utantur licentia, tales saepissime sibi confingentes imagines, ut veluti praesentes qui jam decesserunt describant, et ex eorum gestis et scriptis mortuos vivere adhuc sibi persuadeant. Et quidem Prosper ibidem ad supernam Augustini sapientiam alludit, qua Pelagianorum Semipelagianorumque artes, molimina et errores elusit, rejecit atque evertit. Idcirco eum post mortem tamquam viventem in exaratis Operibus sibi proposuit. Neque verum est toto illo paragrapho praesentis temporis verbis uti, sed, animi cogitationes poetice exprimere volens, modo ad praesentis, modo ad praeteriti temporis verba recurrit, et, gradu veluti facto, a mortali Augustini vita ad illam immortalem qua cum Deo regnat, eum sub sapientiae nomine, hisce verbis describit: Et dum nulla sibi tribuit bona, fit Deus illi omnia, et in sancto regnat sapientia templo, An censent laudati scriptores quibus refragamur de sapientissimo quopiam vivente viro haec cum proprietate dici posse? Quandonam Deus viventibus omnia fieri consuevit, ut mortali carne adhuc circumdati in sancto templo regnent? Hocce de Christo unigenito Dei Filio dumtaxat cum veritate Scripturas et Patres asseruisse, catholicis omnibus sat est exploratum; sed si alio cuipiam ejusmodi dictum aptare velimus, cum catholica ipsa religione contendamus necesse est. 4. Ad quae cum serio animum convertissem, nimis imbecillam atque infirmam eorum opinionem existimavi, qui a Prospero laudatos libellos conscriptos fuisse arbitrati sunt antequam Augustinus diem obiret, vel antequam Coelestinus papa Augustini scripta elogiis ornaret, aut denique antequam Julianus ille Pelagianorum signifer ad plenum exitium cum suis machinis perduceretur. Caetera vero quae a P. Salinas subduntur, penitus cadunt, si Prosperi scribendi scopum aut disserendi modum attendamus. Nec enim carmine illo de Ingratis tercentenos illos proceres qui in Pelagii causam convenerant elogiis ornare sibi sacer poeta proposuerat, sed divinae gratiae hostes impetere et exagitare animus illi fuit. Propterea nihil mirum, si, excepto Aurelio, totius Romanae Africae primate, et eximio doctore Augustino, caeterorum omnium nomina silentio occuluit, praesertim cum Prosperi aevo eorumdem Patrum nomina in conciliorum Actis, quae nondum interciderant, facile deprehendi possent.
296 CAPUT V. De sancti Leonis Magni scriptis contra Pelagianos exaratis. 1. Jam vero temporis et nostri instituti ratio postulat ut de Magni Leonis scriptis verba faciamus. Quod igitur ad hujus scripta attinet, nihil magnificentius, in illius homiliis praesertim, elucet quam divina illa doctrina sacris in litteris tradita de divinae gratiae virtute atque muneribus. Quare exstincto Juliano, atque deletis jam per Campaniam Pelagianis, Romae demum obmutescentibus horum haereticorum fautoribus, quid erat quod sacra inter mysteria tanto dignius pontifice tractare posset et frequenti populo suadere? In maximis igitur anni solemnitatibus atque Romanorum civium auribus, quoad vixit, aliquam saltem orationis partem in eum scopum dirigebat, ut Pelagianorum aliorumque haereticorum errores carperet atque subverteret. In iis quippe modo naturalium virium imbecillitatem infirmitatemque describit, modo divini auxilii supernam virtutem ad aeternae felicitatis bonum consequendum necessario requisitam quam saepissime inculcat. Hinc totam Adami sobolem inobedientiae peccato corruptam remansisse, ex Apostolo, ex Evangelio aliisque sacrarum Scripturarum testimoniis explicat. Inde maximum divinae miserationis opus describit, quo per unigeniti Dei Filii crucem, mortem, soluto jam nostrae redemptionis pretio, peccati vincula confracta sunt, et, tartareae captivitatis jugo excusso, iisdem et omnibus Adae filiis paradisi ostium fuit reseratum. Quid plura? 2. Perpetuo igitur et ubique S. pontifex occasionem captat Pelagiani insectandi dogmatis, ut si forte aliqui inter suos auditores exstitissent, qui de catholica veritate, de apostolicae sedis sanctionibus dubitarent, rationum tandem pondere confecti, et apostolici sermonis auctoritate persuasi, non amplius different Pelagium, Coelestium atque Julianum cum eorumdem erroribus damnare. Hac potissimum de causa populum hortatur, ut non praesumeret de sua justitia, nec de Dei misericordia diffideret, quia omnipotens Deus, ut mirabilem faceret gratiam suam in eo (loquitur de se ipso) munera sua contulit, in quo meritorum suffragia non invenit. Et sequenti oratione, cap. priori, humanae naturae imbecillitate descripta, subdit: Et tamen non desperamus, neque deficimus, quia non de nobis, sed de illo praesumimus qui operatur in nobis. Ne autem haec ita in adversae partis significationem traherentur a quopiam, perinde quasi arbitrari vellet humanae voluntatis vires ita per peccatum fuisse elisas, ut arbitrii ratio prorsus deleta mansisset; quemadmodum nos Deus ad imaginem suam reparet, ut in nobis formam suae bonitatis inveniat, sequenti mirabili magnificaque sententia explicavit: Dat unde ipsi quoque quod operatur operemur, accendens scilicet mentium nostrarum lucernas, et igne nos suae charitatis inflammans, ut non solum ipsum, sed etiam quidquid diligit diligamus. Et rursus alio loco humana corda terreno agro comparat, qui si pigro otio et inerti desidio negligatur, terra nihil generosi germinis pariet, et, spinis ac tribulis subdita, non producet quae condenda sint horreis, sed quae urenda sint flammis. Quam deinde allegoriam explicaturus, in haec verba prorupit: Ager autem iste, dilectissimi, rorante desuper gratia Dei, fide munitur, jejuniis exercetur, eleemosynis seritur, orationibus fecundatur, ut inter plantationes rigationesque nostras nullius amaritudinis radix pullulet, nec se incrementa cujusque 297 noxiae stirpis attollant, sed, enecato omni semine vitiorum, convalescat seges laeta virtutum. Loquitur hic sanctus pontifex in persona sacrorum praesulum, qui in Dominico agro operarii sunt constituti.
3. Sed et humanae naturae infirmitati et corruptioni, quas mordicus Pelagiani dogmatis auctores inficiabantur, sacro baptismatis lavacro mederi ipse S. pontifex sermone decimo septimo docet. Non ita tamen ut, semel divini auxilii virtute originali morbo sanato, ipse homo viribus propriis subsistere queat, ut nullatenus mortalem hanc vitam agens ab adepta justitiae gratia deflectere possit, et quam saepissime deflectat. Nam cum natura nostra mutabilis sit, et de peccati labe mortalis, licet etiam jam redempta et sacro baptismate sit renata, in quantum est passibilis, in tantum est ad deteriora proclivis, corrumpereturque carnali desiderio, nisi spirituali muniretur auxilio: Quia (aurea sunt ista verba) sicut illi numquam deest unde corruat, ita semper praesto est unde subsistat. Nihil ergo sanctissimus noster Leo gratius et utilius suscipere poterat, quam provinciam perpetuo carpendi et incessendi haereticorum sectas, simulque edocendi populum, ut eorum errores sibi caveret. Propterea nil mirum, si in omnibus fere suis concionibus Pelagianos taxabat, eamque haeresim tanto rationum pondere et Scripturarum auctoritate ita aggrediebatur, ut quamplurimos ad poenitendum adduxerit. 4. Consulat lector serm. primum in Natali Domini, quem Romana Ecclesia semper in suo Breviario retinuit. Nonne in priori capite omnium hominum non modo, sed infantium etiam Redemptorem Christum Dominum appellat? Asserit quippe eum esse peccati mortisque destructorem, qui sicut nullum a reatu liberum reperit, ita liberandis omnibus venit. Et paulo post usurpans Jobi verba illa cap. XIV, 4: Nemo mundus a sorde, nec infans cujus est unius diei vita super terram, unum ex fundamentalibus hujus haereseos articulis evertit. Consulat etiam cap. 5 sermonis 5 de Natali Domini, quo totis eloquentiae nervis directe se Pelagio opponit, qui, arrogans et tumidus praetextu humanae libertatis tuendae, docebat Adamum suo lapsu sibi dumtaxat nocuisse, caeteros vero homines nasci in ea naturae perfectione qua a Deo Adamus fuit conditus. Contra vero S. pontifex catholicae fidei sacramentum istud esse docet: Omnes omnino homines in Adamo periisse: ita ut nisi Verbum Dei caro fieret, et habitaret in nobis, nisi in communionem creaturae Creator ipse descenderet, et vetustatem humanam ad novum principium sua nativitate revocaret, regnaret mors ab Adam usque in finem, et super omnes homines condemnatio insolubilis permaneret, cum de sola conditione nascendi una cunctis esset causa pereundi. Atque tandem, ut pene innumera alia loca missa faciam, consulat lector sextum de Epiphania sermonem, cap. 4, ubi, humanae conditionis fragilitate descripta, quae semper in delicta prolabitur, cito minime deceptoriae voluptati acquiescendum esse demonstrat, quia nullum sine delectatione peccatum est. Quare tot inter tantasque carnis illecebras, atque ab infernalibus hostibus humana circumventa natura, nullam prorsus homo potest sibi opem sive custodiam nancisci, si a carnalibus desideriis non recurratur ad spirituale praesidium, et mens habens notitiam Dei sui a consiliis se male suadentis hostis avertat. Quisque autem jam in carnalibus voluptatibus delectatus, atque ab hostibus superatus peccatorum vinculis constringitur, numquam sit de impunitate securus, quia si tempus poenitentiae amiserit, locum indulgentiae non habebit. Diffidat prorsus propria virtute posse consurgere, aut saltem naturae motibus se ad justificationem disponere, ut 298 Massiliensium et Semipelagianorum turbae perperam asseruerunt, sed confugiat ad auxiliantis Dei clementiam, et vincula malae consuetudinis ab illo poscat abrumpi, qui allevat omnes qui corruunt, et erigit omnes elisos. Tunc enim non erit vacua confitentis oratio, quoniam misericors Deus voluntatem timentium se faciet, et dabit quod petitur, qui dedit unde peteretur. Sed apertius et fortius praeterea eosdem Semipelagianos, Pelagianosque impetit et perstringit sermone ultimo de Epiphania, cap. 3, ubi, de vera supernaque disserens virtute, asserit eam nullam esse, nec proprietatem obtinere Deitatis, nisi spiritu visitetur Auctoris; dicente enim discipulis suis Domino: Sine me nihil potestis facere; propterea subjicit statim: Dubium non est hominem bona agentem a Deo habere, et effectum operis, et initium voluntatis. 5. Sermone tandem 13, qui est Quadragesimae quintus, novos arietes praeparat ad Pelagianae Semipelagianaeque haereseos exitium, quando videlicet hominum corda superni Spiritus virtute Dei vivi templum fieri probaturus, domorum manufactarum exemplo et similitudine usus est: Quibus laudabili diligentia providetur, ut si quid aut infusione imbrium, aut turbine procellarum, vel ipsa fuerit antiquitate corruptum, in integrum cura restituat, ita (ait) jugi oportet sollicitudine praecaveri, ne quid in nostris animis incompositum, ne quid inveniatur immundum. Sed ab humanis ad divinas supernasque res gradum postmodum faciens, sic ad nostrum intentum mirifice ratiocinatur: Quamvis enim aedificium nostrum sine ope sui non subsistat artificis, nec fabrica nostra possit esse incolumis, nisi ei protectio praefuerit Conditoris, tamen quia rationabiles lapides sumus, et viva materies, sic nos Auctoris nostri exstruit manus, ut cum opifice suo etiam is qui reparatur operetur. Non enim hic Leo humanae voluntatis divino subsidio suffultae et adjutae nisum cooperationem atque liberum consensum excludit, ut postmodum Calvinus, Jansenius, atque Quesnellus improbe nimisque licenter asserere ausi sunt. Nec quidem liberum hominis arbitrium ad instar lapidis, aut alterius mortuae omnino rei se habere docuit, sed quando gratiae divinae motibus excitatur, a Dei obedientia se subtrahere non debet, nec ab illo bono deficere, sine quo bonum esse non potest. Propterea idem sanctus pontifex laudatis verbis haec subdit: Gratiae igitur Dei obedientia se humana non subtrahat, nec ab illo bono, sine quo non potest bona esse deficiat, ac si quid impossibile aut arduum in mandatorum effectibus experitur, non in se remaneat, sed ad jubentem recurrat, qui ideo dat praeceptum, ut excitet desiderium, et praestet effectum. Interim vero cum ista exscriberem, tanta recreabar voluptate, ut nonnisi aegre me aliis similibus quamplurimus referendis abstinuerim. Sed ea praetermittere mihi opus fuit, ne lectoris amici abuterer patientia. Caeterum habet sanctissimus noster pontifex Leo quamplurimas alias sententias apostolici vigoris et auctoritatis plenas, quibus non tantum Pelagiani Semipelagianique quondam divinae gratiae hostes perstringi et cohiberi potuere, sed alias et alias quae Calvinum, Jansenium, Quesnellum incommodant et urgent, et eorum turbas proscindunt. Jam vero de aliis Magni Leonis scriptis opus est disseramus, idque sequenti capite potissimum praestare conabimur. 299
CAPUT VI. De S. Leonis Magni epistolis ad Januarium Aquileiensem episcopum scriptis contra Pelagianae haereseos fautores. Quesnelli agendi ratio in his epistolis adornandis. 1. Age igitur nunc referam animum ad ea quae canonice a sancto pontifice Leone pro recipiendis in Ecclesia desertoribus clericis Pelagianam haeresim exsecrantibus sancita fuere. Quarto igitur ejusdem pontificatus anno, nec Romae, nec per Campaniam Pelagiani erroris sibilus amplius audiebatur. Si qui autem hic aut illic hujusmodi tincti fuligine adhuc reperiebantur, vel poenitentiam agentes amare proprios ejurabant errores, aut saltem gravi poenarum timore perculsi exterius catholicam fidem profiteri simulabant, et quasi quodam velo propriam obtendere impietatem nitebantur. Hocce postremum in Venetorum provincia S. Septimius Altinensis Ecclesiae episcopus contingere intellexit, qui cum animadvertisset multos suae dioecesis clericos specie dumtaxat Pelagianam haeresim exsecrasse, qui postmodum deinde, in catholicorum societatem cum essent admissi, clam et quasi furtim ejuratam haeresim instaurabant, ea de re statim Romanum pontificem suis litteris fecit certiorem. Septimii autem epistolam temporis injuria intercidisse, tum mihi, tum viris omnibus eruditis persuasum est. Nec enim multo impenso studio ad eam perquirendam reperire potuimus. Supersunt adhuc tamen duae S. pontificis epistolae ad Januarium episcopum Aquileiensem, Septimii metropolitam, conscriptae, et ex utraque cum gestarum rerum historia, tum apostolicae sedis decreta in Pelagianos facillime recognoscuntur. 2. Quod ad priorem epistolam attinet, diu dubitatum fuit ad quem ex Aquileiensibus episcopis scripta fuerit. Veteres editores, quorumdam forte corruptorum manuscriptorum fidem secuti, Nicetae nomen pro Januario legerunt. Quesnellus deinde illius epistolae epigraphem edidit mutilatam, et relicto utroque nomine, scripsit dumtaxat: Epistola ad Aquileiensem episcopum. Sed ea in re secutum esse Crabbum, Picardum, Isidorum, Coloniensem editionem anni 1551 et nonnullos codd., asseverat. Nos autem (ut dicemus in notis) auctoritate adducti duorum exemplarium Vaticanorum, unius Florentini archetypi, et alterius Vallicellani, optimae notae, Januarii nomen intulimus, suffragante etiam nobis manuscripto Aquileiensium episcoporum Chronico, quod exstat in Vaticana bibliotheca, signatum num. 5286, in quo ad rem nostram ista leguntur: « Januarius fuit ordinatus anno Domini Jesu Christi 443. Huic Januario episcopo S. Leo scribit, ut episcopi et reliqui clericalis ordinis, de Pelagiana et Coelestiana haeresi ad unitatem catholicam redire volentes, in suis sedibus non restituantur, nisi publice erroribus abrenuntiaverint. » In eodem Chronico, a Dandulo conscripto, pariter de eodem Januario legitur: « Hic in Pola civitate Istriae natus, et catholicis disciplinis eruditus, et episcopus factus, sua prudentia et doctrina populum sibi subditum, propter instantes persecutiones, multis angustiis circumseptum, ab erroribus conservavit illaesum, in cujus laudem Leo papa sic ait: Lectis fraternitatis tuae litteris.
3. Hisce autem verbis Leo alteram epistolam, quae anno 447 conscripta fuit, orsus est, ut nota consulari certissime innotescit. Sed cum de canonicis Leonis sanctionibus in causa de qua agimus prius disserere statuerimus, ab illa sermonem ordiri volumus quae maxime ad evertendos Pelagianos esset aptissima, et apostolicae sedis auctoritati gravissima. 300 Ejusmodi vero epistola quinque distinctis capitibus ab auctore Leone fuit divisa; et in priori capite, ut statim ab Aquileiensis metropolitae animo omnem suspicionem et scrupulum averteret, Romanam sedem videlicet falsis quorumdam rumoribus aures praebuisse, non tantum Septimii episcopi delatoris nomen exponit, sed et acceptae accusationis exemplaria huic epistolae subjecit, atque ad Januarium transmisit. Paucis itaque mala omnia, quibus summi pastoris vigilantiae occurrere opus erat, hisce verbis exprimit: Relatione sancti et coepiscopi nostri Septimii, quae in subditis habetur, agnovimus quosdam presbyteros, et diaconos, ac diversi ordinis clericos, quos Pelagiana aut Coelestiana haeresis habuit implicatos, ita in vestra provincia ad communionem catholicam pervenisse, ut nulla ab eis damnatio proprii exigeretur erroris. 4. Suggillat post haec noster Leo segnem quorumdam episcoporum indolem, qui, nimium dormitantes, Lupos ovium pellibus tectos ovile Dominicum introire sinebant, atque contra auctoritatem canonum et decretorum ab ipso editorum, errantibus clericis concederent proprias relinquere Ecclesias, in quibus clericatum aut acceperant, aut receperant, instabilitatem suam per diversa circumferentes, amantes semper errare, et numquam in fundamento apostolico permanere, Quot autem, qualiave mala ex ejusmodi canonum violatione in catholicae societatis detrimentum exorirentur, statim subdit: Quoniam (ait) qui nullo discusso examine, nullo sunt praejudicio suae professionis obstricti, hunc maxime expetunt fructum, ut sub velamento communionis plures domos adeant, et per falsi nominis scientiam multorum corda corrumpant. 5. Ad quos vero canones seu decreta a se edita S. pontifex provocare voluerit, nemo hactenus ex tot eruditis viris, qui ejus scripta adornarunt animadvertit vel annotavit. Maximi tamen momenti res est, nec sine gravi animi socordia poterat praetermitti. Ex ea quippe suprema Romani praesulis per universum orbem in ecclesiasticis condendis legibus auctoritas fit exploratior; tum deinde quali quantoque honore apostolicae sedis statuta ab omnibus aliarum Ecclesiarum pastoribus susciperentur, plenissime innotescit. Inquirentes nos igitur quid S. Leo iis in canonibus, ad quos provocat, definierit, praeterea quae ex Aquileiensi Chronico in praecedentibus laudato, cum ex epistola 12, tum ex sequenti 13, illud intelligere potuimus. In priori quippe, quae ad Anastasium Thessalonicensem scripta est, cap. 9, de hisce clericis transfugis et errantibus, haec habet: Alienum clericum, invito episcopo ipsius, nemo suscipiat, nemo sollicitet, nisi forte ex placito charitatis inter dantem accipientemque convenerit. Itaque si contra provinciam res agitur, transfugam clericum ad suam Ecclesiam metropolitanus redire compellet. Si autem longius recessit, tui praecepti auctoritate revocabitur, ut nec cupiditati, nec ambitioni occasio relinquatur. At in altera subsequenti epistola ad episcopos metropolitanos per Achaiam provinciam constitutos, de clericalis vitae genere et instituto, de sacerdotalis concordiae vinculo ab omnibus sacris ministris custodiendo, agens, non tantum quae ad Anastasium scripserat religiose observari mandat, sed cautum praeterea voluit, ut nullus episcopus alterius episcopi clericum sibi audeat vindicare, sine illius ad quem pertinet cessione, quam tamen evidentia scripta contineant, quoniam hoc, et canonum definivit auctoritas, et ipsa servandae unitatis ratio docet, ne omnino ordo ecclesiasticus per hanc licentiam fiat instabilis. Post haec autem eosdem Achaiae metropolitas hisce verbis apostolico vigore plenis allocutus est: Altius itaque, fratres charissimi, quae a nobis piae mentis affectu decerni perspicitis, in pectora vestra descendant, ut nos, qui sollicite cupimus servare unitatem spiritus in vinculo pacis, praeceptionis nostrae fructum percipiamus, et vestrae dilectionis operibus gratulemur. 301 6. Praeterit hic prorsus Quesnellus quae Leo decernere atque praecipere asseruit, atque ad illas voces conversus: Quoniam hoc et canonum definivit auctoritas, serio inquirit ad quos canones ibi S. pontifex respexerit; sed tandem haerens, vel ad 16 Nicaenum, vel ad Sardicenses 18 et 19, immo ad Carthaginensis primi concilii canones S. P. respexisse sibi videri asseverat; sed de consensu scripto tradito nullam mentionem in canonibus haberi, sincere fassus est. Quin ergo conjicit eam disciplinam jam primo a Leone fuisse introductam, cum jam in praecedentium conciliorum et Romanorum pontificum decretis non reperit expressam? Haec porro consecutio minime dissimulanda aut praetermittenda erat ab homine qui Leonis vitam et gesta studiose ornare sibi instituerat. Nunc autem illa et alia similia missa facere juvat. Tum enim diligentius ac aeque disertius a nobis expedienda erunt, cum, plurimum Vaticanorum archetyporum auctoritate ducti, de titulis decretorum papae Leonis numero 49 erit agendum. 7. Jam vero nostri instituti ratio postulat ut ad Pelagianos, a quibus paululum nostra oratio digressa est, revertamur. S. Leo itaque altero illius epistolae capite, ad cohibendam effrenem clericorum Pelagianorum audaciam, hosque ut ad nefarii dogmatis exsecrationem adduceret, metropolitae Januario indixit: Ut, congregata apud vos synodo provincialium sacerdotum, omnes, sive presbyteri, sive diaconi, vel cujusque ordinis clerici, qui de Pelagianorum Coelestianorumque consortio in communionem catholicam ea imprudentia sunt recepti, ut non prius ad damnationem sui coarctentur erroris; nunc saltem, postquam hypocrisis eorum ex quadam parte delegitur, ad veram correctionem, quae et ipsis prodesse, et nullis possit nocere, cogantur. Ne cuiquam vero audax callidumque consilium animo insideret sub hypocrisis velo nefarium illius haereseos virus occulere, atque ut singulis tergiversationibus et dolis aditum praecluderet, jussit Ut apertis professionibus suis damnarent superbi erroris auctores, et quidquid in doctrina eorum universalis exhorruit Ecclesia detestentur, omniaque decreta synodalia, quae ad excisionem hujus haereseos apostolicae sedis confirmavit auctoritas, amplecti se et in omnibus approbare plenis et apertis, ac propria manu subscriptis, protestationibus eloquantur. 8. Quorum quidem verborum vim et pondus praesentiens Quesnellus, ut malae susceptae causae praesidia pareret, annotatis dumtaxat duabus illius vocibus, Decreta synodalia, caeterisque dissimulatis, integrum S. pontificis testimonium in alium omnino sensum nisus est distorquere, ita subjiciendo: « Africanae imprimis Ecclesiae Milevi et Carthaginis pluries congregatae. Quae decreta primum a Romanis pontificibus Innocentio, Zosimo, Bonifacio et Coelestino approbata sunt: deinde ab oecumenica synodo Ephesina irretractabili decreto, una cum gestis a Coelestino papa, in eorumdem haereticorum condemnationem. » Cujus postremae annotationis vim ut ipse adaugesceret, Ephesinorum Patrum ad Coelestinum pontificem synodalem epistolam laudat, ea videlicet spe sibi ratus, praecedens assertum magis magisque roborare posse. Lepide quidem Quesnellus, qui in unum multa commiscens, sensim apostolicae sedis elevat auctoritatem et conciliorum jura supra ipsos Romanos pontifices extollit. Sed jam dicat, amabo, an Ephesina decreta in Pelagianos edita, apostolica sedes confirmaverit, an non? Quoquoversum, jam scopulos incurrit; nam si haec apostolicae sedis auctoritas non confirmavit, illico ex Leonis verbis sequitur haereticos Pelagianos ad Ecclesiam redeuntes, apertis professionibus suis, quae ad excisionem illius haereseos laudata synodus definierat, minime 302 amplecti debuisse. Nec alia decreta synodalia amplecti se, et in omnibus approbare plenis et apertis, ac propria manu subscriptis, protestationibus confiteri tenebantur, quam ea quae ad excisionem hujus haereseos apostolicae sedis confirmavit auctoritas. Si autem dicat ista quoque decreta ab apostolica sede fuisse confirmata, jam nec sibi constaret, cum agens de Chalcedonensi synodo neget hanc potestatem Romanis pontificibus inesse; nec irretractabile dicendum est illud decretam, quod ante Romani pontificis confirmationem irritum esse poterat. 9. Et quidem qui fit ut Ephesina synodus irretractabili decreto praecedentium conciliorum statuta firmaverit, una cum gestis Coelestini papae? Historiam annotator ex proprio suo cerebro confingit. Ea quippe in synodo nullibi actum est de robore addendo laudatorum summorum pontificum constitutionibus. Immo ipsi Ephesini PP. veritatis atque justitiae studio adducti, irretractabilis judicii privilegium dumtaxat Romano pontifici convenire assernerunt. Synodicam enim epistolam hisce verbis ordiuntur . . . . . Est enim hoc vobis adeo magnis in more positum, ut in omnibus celebres sitis, studiaque vestra Ecclesiarum fundamenta constituatis. Non itaque Ephesini Patres fidei firmitatem arroganter sibi tribuunt, sed aiunt: In more positum, ut Romani pontifices in omnibus celebres sint studiaque sua Ecclesiarum firmamenta constituant. An suspicandum erit laudatos Patres conciliorum generalium jura ignorasse? Illa videlicet jura quae in sequentibus saeculis a quibusdam pseudogmatistis conficta sunt? Ignorarunt, inquam, quia divino afflati Spiritu, ita a Romanorum pontificum nutibus, commonitoriis atque decretis pendebant, ut nedum grave facinus ab iis vel leviter resilire putaverint; verum etiam, gravioribus exorientibus causis, apostolicam sedem tamquam caeterarum Ecclesiarum matrem atque magistram perpetuo habendam esse, et docuerint atque crediderint. Incassum itaque Quesnellus sibi effugium parare studuit, ad illa verba provocans, quibus Ephesini PP. eam synodicam epistolam claudunt, dicentes: Porro autem, perlectis a sancta synodo Commentariis Actorum in damnatione impiorum Pelagianorum et Coelestianorum, Coelestii, Pelagii, Juliani, Flori . . . . . quae a pietate tua de ipsis decreta et constituta sunt, judicavimus et nos ea solida, firma permanere debere, et idem omnes tecum statuimus, eos pro depositis sive damnatis habentes. Et quid effugii ex hisce parabit, cum novos scopulos offendens, in alios quoque incidit, quibus magis atque magis obstringitur? 10. Ea enim in synodo Actorum Commentaria in impiorum Pelagianorum Coelestianorumque condemnationem lata, dumtaxat lecta et publicata fuere; et PP. illi ea quae jam Coelestinus papa decreverat, firma et solida esse affirmarunt. Quid inde vero? Num propterea sola eorumdem Actorum lectio, vel unanimis ille PP. consensus, quo pro depositis et damnatis ubique ii haberentur quos Romanus pontifex damnaverat et deposuerat, tanti roboris esse potuerunt, ut firma et irretractabilia apostolicae sedis decreta redderentur, si talia reipsa non fuissent? Novum planae versutiae commentum. Quod ut cum summa sui auctoris ignominia eripiamus, S. pontificis Coelestini scopum et finem in iis ad concilium dirigendis Actis opus erit animadvertamus. Neque enim Romanus pontifex per suos legatos ad concilium ejusmodi gesta ut robur et firmitatem acquirerent transmisit, sed dumtaxat ut magis evulgarentur et celerius exsecutioni traderentur. Direximus (ait) pro nostra sollicitudine sanctos fratres, et consacerdotes nostros unanimes nobis, et probatissimos viros Arcadium et Projectum episcopos, et Philippum presbyterum nostrum, qui iis quae aguntur intersint, et quae antea a nobis statuta sunt, exsequantur; quibus praestandum a sanctitate vestra non dubitamus assensum. Nullus itaque hic sermo est de apostolicae sedis statutis firmandis, 303 sed solummodo de iis exsequendis; quod munus cum ad inferiores et subditos spectet, minime affirmandum est Coelestini papae gesta in Pelagianorum condemnationem ab Ephesinis Patribus robur et firmitatem obtinere potuisse. Alioqui omnes imperatorum, regum, supremorum magistratuum constitutiones et jura, ab iis in robore et firmitate maxime penderent quibus eorumdem exsecutionis cura demandari solet. 11. Multa praeterea de Africanis, Milevi et Carthagine canonibus noster Quesnellus comminiscitur. Multa de Innocentii, Zosimi, Bonifacii decretis, quae ab eadem Ephesina synodo irrevocabili sanctione confirmata asseverat. Sed quid in scenam novator affert? Milevi imprimis concilii Patres nullos prorsus edidisse canones, jam sapientiores theologi ex synodica ad Innocentium papam intellexerunt, ut in superioribus etiam, ex Dionysio Petavio, observavimus. Nam cum laudati Patres apostolicam sedem super impias Pelagianorum disputationes consultam voluissent, ne ipsis ad negligentiae culpam silentium verteretur, primo nova haereseos figmenta, sine ulla prorsus verborum exaggeratione, indicant; tum errorum architectos in Ecclesia sanari maluisse, quam desperata salute ab Ecclesia resecari, si necessitas nulla compelleret, asseverant. Falsitatem igitur impietatemque maximam in Pelagianorum dictis suboluerunt, nec tamen haereseos principibus anathemata dixerunt, sed eorum judicium apostolicae sedi reservandum judicarunt: Quia te Dominus (ita episcopi illi apud Milevum congregati epistolam suam ad Innocentium ordiuntur) gratiae suae praecipuo munere in sede apostolica collocavit, talemque nostris temporibus praestitit, ut nobis potius ad culpam negligentiae valeat, si apud tuam venerationem quae pro Ecclesia sunt suggerenda tacuimus, quam ea tu possis vel fastidiose vel negligenter accipere, magnis periculis infirmorum membrorum Christi pastoralem diligentiam, quaesumus, adhibere digneris. Et in fine ejusdem epistolae ita eumdem pontificem Innocentium compellant: Sed arbitramur (adjuvante misericordia Domini Dei nostri Jesu Christi, qui te et regere consulentem et orantem exaudire dignatur) auctoritati sanctitatis tuae de claro Scripturarum lumine depromptae, facilius eos (qui tam perversa, et perniciosa sentiunt) esse cessuros, ut de correctione potius eorum gratulemur, quam contristemur interitu, beatissime pater. Haec Milevitani Patres ad S. Innocentium scripsere, ex quibus non tantum nullos tum editos canones, sed nec de iis condendis cogitatum fuisse, perspicue intelligimus. 12. Demus tamen praecedentem epistolam non percurrisse Quesnellum, sed, aliorum persuasione deceptum, canones illos qui sub Milevitani concilii nomine circumferuntur genuinos existimasse. Quare igitur deinde, nulla auctoritate adductus, confingit hos canones ab Innocentio primum, tum ab Ephesina synodo irretractabili decreto fuisse firmatos? Sibi ergo effutiendi magnam licentiam vindicat Quesnellus, ut quodcumque pontificiae auctoritati et Ecclesiae regimini maxime repugnans suo jure audeat defendere. Sed ad Carthaginensium conciliorum canones in eamdem Pelagianam haeresim prolatos jam nostra se vertat oratio. 13. Quid novae igitur oeconomiae in iis habetur? Nihil prorsus, quod apostolicae sedis laedat auctoritatem; immo sexaginta septem episcopi, qui post Diospolitanam synodum apud Carthaginem anno 419 convenere, quae in Pelagianos secundo definierant pro tuenda salute multorum, et quorumdam perversitate corrigenda, prorsus infirma esse dixerunt, nisi ad iis robur adjiciendum suprema apostolicae sedis auctoritas accederet. Hoc itaque (aiunt Patres Carthaginenses ad Innocentium) gestum, domine frater, sanctae charitati tuae intimandum duximus, ut statutis nostrae mediocritatis etiam apostolicae sedis adhibeatur auctoritas, pro tuenda salute multorum et quorumdam etiam perversitate corrigenda. Hujus 304 porro concilii Acta excidisse, synodorum collectores annotarunt. At vero cum inter Augustini epistolas, tum in Conciliorum collectione, Innocentii papae ad Carthaginenses et Milevitanos Patres rescripta asservantur, quibus haud dubie constantius nihil, nihilve firmius pro Romanae sedis juribus asserendis desiderari potest. Quare hic minime praeterire possumus quae Quesnellus omnino dissimulavit, ne ejus causa pessum iret. Igitur Innocentius primo Carthaginensium Patrum religionis vigorem laudibus ornat, quod non minus nunc in consulendo, quam antea cum pronuntiaretis, vera ratione firmatis, qui ad nostrum referendum approbastis esse judicium. Scientes (subjungit) quid apostolicae sedi, cum omnes hoc loco positi ipsum sequi desideremus Apostolum, debeatur, a quo ipse episcopatus, et tota auctoritas nominis hujus emersit; quem sequentes tam mala jam damnare novimus, quam probare laudanda. Vel id vero quod, Patrum instituta sacerdotali officio custodientes, non censetis esse calcanda, quod illi non humana, sed divina decrevere sententia, ut quidquid quamvis de disjunctis remotisque provinciis ageretur, non prius ducerent finiendum nisi ad hujus sedis notitiam perveniret, ut tota hujus auctoritate justa quae fuerit pronuntiatio firmaretur; indeque sumerent caeterae Ecclesiae (veluti de natali suo fonte aquae suae procederent, et per diversas totius mundi regiones puri capitis incorruptae manarent) quid praecipere, quos abluere, quos veluti in coeno inemundabili sordidatos mundis digna corporibus unda vitaret. 14. Hisce ergo verbis Quesnellus se jugulatum esse non sentit? Animadvertat, amabo, tria in his verbis jacula contineri, quae eum confodiunt, omnesque suae versutiae machinas impetunt atque subvertunt. Primum videlicet episcopatus nomen, omnemque illius auctoritatis rationem ab apostolica emergere sede, cui de fidei causis judicare semper fuerat reservatum. Secundum, Sanctos Patres non humana, sed divina decrevisse sententia ejusmodi causas, quamvis in disjunctis remotisque provinciis agitatas, non prius ducerent finiendas, nisi ad hujus sedis notitiam pervenirent, ut tota hujus auctoritate justa quae fuerit pronuntiatio firmaretur. Tertium denique, caeteras omnes Ecclesias ab hoc unico apostolicae sedis fonte catholicam haurire debere doctrinam, ex qua tamquam ex puro capite Christi et apostolorum sapientia dimanat. Nonne itaque tria haec Quesnelli commenta plane rescindunt? Quorsum fieri potest ut omnes caeterarum regionum Ecclesiae in unum per pastores congregatae apostolicae sedis sanctionibus tribuant firmitatem? Impossibile id enim est. Nam nec membra capiti, a quo dependent, vim et robur adjiciunt, nec rivulorum aquae fontium a quibus deducuntur nitorem atque dulcedinem possunt augere. Arenae ergo semina mandat Quesnellus, confingens Romanorum pontificum decreta in Pelagianam sobolem edita Ephesini concilii sanctione irrevocabilia effecta fuisse. 15. Sed jam hujusmodi tricas praetermittamus, luculentius denuo de iisdem acturi, cum ad refellendas non absimiles Quesnelli contentiones, de Chalcedonensi concilio sermonem habebimus. S. Leo itaque catholica de gratia Christi dogmata tertio jam ejusdem epistolae capite exponit, atque Apostoli testimonio, ad Ephesios II, 8, innixus, talem tantamque humanae naturae originali labe sauciatae infirmitatem inesse exaggerat, ut quaevis bonorum operum donatio divina sit praeparatio, quia non prius quisquam justificatur virtute, quam gratia, quae unicuique principium justitiae, et bonorum fons, atque origo meritorum est. Eidem Januario praeterea, capite quarto sequenti, optimi vigilis partes accuratius obeundas commendat, ne per hujusmodi homines exstincta dudum scandala suscitentur, et de exciso olim dogmate aliquid in Aquileiae provincia ejusdem mali germen exoriatur. Tum ecclesiasticae disciplinae rigorem erga Pelagianos poenitentes aliqua ratione volens moderatum, perfecte 305 correctos, datis prius sincerae obedientiae signis, in Ecclesiam retineri mandat. Eos vero qui, indulgentia abutentes, Romanae sedis praeceptis erant reluctaturi, e clericalibus ordinibus primum dejectos a catholicorum societate procul amandandos definivit. 16. Quinto demum capite illam ecclesiasticae disciplinae partem in integrum revocat, qua olim cum a SS. Patribus, tum a se ipso fuerat stabilitum: Ut nec in presbyteratus gradu, nec in diaconatus ordine, nec in subsequenti officio clericorum ab Ecclesia ad Ecclesiam cuiquam transire sit liberum. Qui autem, quovis ductus colore, ubi ordinatus est perseverare renuerit, ita ut, sua quaerens, non quae Jesu Christi, ad plebem et ad Ecclesiam suam redire neglexerit, et ab honoris privilegio, et a communionis vinculo habeatur extraneus. Atque hanc epistolam claudens, gravioribus usus verbis sincere fassus est se vehementius commovendum, si quae pro custodia canonum et fidei integritate decreverat, negligerentur: Quia inferiorum ordinum culpae (ait) ad nullos magis referendae sunt, quam ad desides negligentesque rectores, qui multam saepe nutriunt pestilentiam, dum austeriorem dissimulant adhibere medicinam. Hocce S. pontificis decretum postremum obtinet locum in manuscripta illa collectione, quae in Vaticanis codd. inscribitur: Tituli decretorum papae Leonis. Numero enim 49 legitur: Leo episcopus, de conservatione et disciplina canonum, ne indebite et inordinate ad clericatus aliquis praesumat accedere. 17. Laudata hactenus epistola consulari nota cum careat, omnibus fere praecedentibus scriptoribus ut scopulos offenderent praebuit occasionem; quos tamen difficile nos declinare potuissemus, si eam cursim et properanter (ut fieri solet) legissemus. Ad Quesnelli opinionem quod attinet, censuit, ad nullum aliud tempus referendam quam ad 444. Quesnello autem subscripserunt Dupinius, Tillemontius et novissime R. P. Bernardus de Rubeis Dominicanae regularis familiae cultor eximius, in celebri opere De Monumentis Aquileiensis Ecclesiae. Serius autem eam epistolam scripsisse eminentissimus cardinalis Norisius asseverat, dicens: « hanc epistolam ad Januarium anno 447, et quidem ante quartam quae Januario eidem inscribitur, fuisse exaratam. » Nos vero, quin alterutram in partem moveamur, adhuc tamen genuinum hujus epistolae tempus indicabimus. Nam, ut antea observatum est, S. pontifex primo et quinto hujus epistolae capite Januario canones jam alias a se editos pro clericis haereticis recipiendis observari mandat. Ejusmodi porro canones cum in duodecima, tum in tertia decima epistola expressos legamus, idcirco sequitur epistolam quae in Quesnelli editione sexto loco ponitur, duabus illis, videlicet duodecima et tertiadecima esse posteriorem. Duodecimam autem epistolam, quamvis consulari nota careat, tamen in annum 445 rejiciendam esse evidentissime ex altera sequenti intelligitur, quae cum ad episcopos metropolitanos per Achaiam provinciam fuerit scripta octavo idus Januarii, Aetio et Symmacho viris clarissimis consulibus, qui est Christi annus 446, et in ea mentionem habeat de iis quae in praecedenti ad Anastasium scripserat; ideo duodecima ad annum 445 referenda est. Quesnelli ergo, Tillemontii aliorumque opinio affirmantium sextam epistolam anno 444 fuisse a S. Leone exaratam, non tantum nutat, sed prorsus concidit, et propterea verisimiliorem Norisii sententiam esse arbitramur, qua in annum 447 eam rejecit. 18. Neque obest alteram Leonis epistolam ad Januarium eodem anno scriptam fuisse. Quid enim? Repugnatne Romanum pontificem duodecim mensium spatio duas ad eumdem Italiae episcopum, gravissima urgente causa, ut isthaec erat, epistolas mittere potuisse? Nonne postrema conscripta 306 fuit anno 447 exeunte? data quippe est III kalend. Januarii, Alipio et Ardubare viris clarissimis consulibus. Potuit ergo pontifex priorem epistolam ad Januarium scribere vel in exordio, vel circa ejusdem anni medium, praesertim cum tanta non sit ab Urbe ad Aquileiam itineris distantia, ut etiam quinque aut sex mensium spatio plurium eos inter litterarum commercium intercedere non potuerit. Ex quibus constat neque has conjecturas infirmari, etiamsi altera ad Januarium epistola kalend. Julii edita fuisset, ut plerique manuscripti codices habent. In re tamen hac exploratissima diutius haud immorabor.
CAPUT VII.
De aliis atque aliis scriptorum opinionibus circa praecedentes S. Leonis epistolas. Nostra autem statuitur. 1. Ad graviora igitur nostro sermone converso, quid recentioribus scriptoribus tantarum disceptationum causam dederit, paucis indicabimus. Ut itaque scriptores in diversas opiniones abirent, causam obtulerunt unius atque ejusdem epistolae duo exemplaria. Unum Septimio Altinensi episcopo, alterum Januario Aquileiensi inscriptum, quod prorsus a S. pontificis eloquentia doctrina et scribendi ratione alienum judicarunt. Qua deinde rati persuasione, alterutrum veluti spurium et supposititium rejiciendum esse acerrime contenderunt. Norisius tamen, libro II Pelagianae historiae utrumque exemplar Leoni adjudicavit, scribens: « Nam cum Januarius Leoni rescripsisset, accepta videlicet priori illa epistola (de qua nos in praecedentibus), se omnia ex ipsius mandato acturum, cogendo haereticos ad publicam erroris detestationem, voce et scripto insuper firmandam, Leo binas ejusdem exempli litteras misit ad Septimium, quibus ei significabat quae Januario mandasset, et ad Januarium, quibus gratulabatur quod imperata prompte facessebat. » Cum autem haec scriberet Norisius, se nondum in scenam Quesnellus produxerat. Is namque in postrema Operum divi Leonis editione, libratis utriusque epistolae notis et characteribus, a priori sensu recedens, multo opere ejusdem eminentissimi Norisii conjecturas impetit atque refellit, contendens hujus epistolae exemplum Altinensi episcopo inscriptum multa suppositionis argumenta praeseferre, et idcirco falso omnino nostro pontifici esse adjudicatum. 2. Aliter autem Joseph Anthelmius ratiocinatus est, cum censuit omnia suppositionis argumenta a Quesnello prolata contra epistolae exemplum Altinensi episcopo inscriptum, retorquenda esse potius in aliud exemplar Januario Aquileiensi nuncupatum, istudque tamquam spurium et apocryphum esse rejiciendum. Nodum igitur quoquoversum dissolvendum nos offendisse quis non videt? idque ea maxime de causa, quod posteriores clarissimi scriptores, Tillemontius, videlicet, Dupinius, Pater Bernardus de Rubeis et alii, si qui sunt, aut in alterutram partem moventur, aut saltem, nihil prorsus definientes, suspensi haerere maluerunt quam temere quidquam asseverare, temporis decursu inde sperantes veritatem nondum satis compertam, uberiori monumentorum copia aliquando accedente, clarius esse patefaciendam. Interim autem conjecturis minime aberrasse Norisium asserere ausim, qui scripsit utrumque illius epistolae exemplar ex Leone prodiisse, quorum unum reipsa Januario inscripsit, alterum Septimio Altinensi, ut forte is inde intelligeret, tum metropolitam Januarium omnes sui studii nervos in Pelagianorum clericorum exitium intendere, tum ipsum Romanum pontificem Leonem, apud quem Pelagianos 307 clericos Aquileienses Septimius postulaverat, quae jam ad fidei integritatem necessaria videbantur praecepisse. Ejusmodi porro sensum Norisii verba paulo ante laudata, etiam absque ulla insipientiae aut fictionis nota subire posse nobis persuasum est. Nec insolens, neque a Leonis agendi consuetudine aliena isthaec oeconomiae ratio judicanda est. Siquidem acceptis a Septimio Altinensi epistolis circa Pelagianam luem in Aquileiae provincia grassantem, harum exemplar Januario metropolitae transmisit, ut priorem ad hanc epistolam iis verbis orsus sit: Relatione sancti fratris et coepiscopi nostri, quae in subditis habetur, agnovimus quosdam presbyteros, diaconos. Quare igitur huic exemplo insistendo, alienum a Leonis agendi ratione judicabitur, ut is accepto Januarii rescripto, istud pariter una cum quartae decimae, seu postremae epistolae exemplari Septimio commiserit, ea de causa potissimum, ut is quoque sui metropolitae fidei vigorem, pastoralem curam, et apostolicae sedis monita, atque sanctiones apprime cognosceret? Oportebat profecto Leonem ad Septimium, a quo praecedentem relationem acceperat, rescribere; et tunc praesertim, cum, jam lectis Januarii litteris, vigorem fidei, quem olim noverat, probavit, et propterea summi pontificis oeconomiae ratio esse potuit, ut quemadmodum prius Septimii relationem, ut jam diximus, priori sua epistola Januario provinciae Aquileiensis metropolitae commisit; ita, accepto hujus responso, et istud Septimio commiserit, subjecto illi hujus postremae epistolae exemplari, ut hactenus gesta, et quae in posterum exsecutioni demandanda erant pro coercendis illius provinciae Pelagianis, praenosceret. Caeterum ego nefas fore arbitror suspicari secundam hanc epistolam de qua agimus, ad Januarium conscriptam, commentitiam esse. Eam enim tamquam genuinum Leonis fetum laudat antiquissimus collector Dionysius Exiguus; eam ut genuinam Ecclesia Aquileiensis semper in suis archiviis asservavit, ut ex manuscripto Vaticano Chronico nos ipsi jam diximus: atque denique isthaec habet omnes notas et characteres quibus non alicui suffraganeo, sed provinciae metropolitae eam datam fuisse sufficientissime innotescit. 3. Verum cum hisce conjecturis adhaereo, minime inficiabor alterum exemplar Septimio commissum, et in Altinensis Ecclesiae archiviis quandoque forte repertum, aliquam corruptionis fraudem fuisse passum. Istud suos habet naevos, ex quibus laudati scriptores aliqua suppositionis indicia in eo subolere contendunt. Cujusmodi illa sunt: Ad metropolitanum episcopum provinciae Venetiae scripta direximus; vel alia illa, quae immediate subduntur: Quibus ad status sui periculum cognosceret pertinere, quaeque, auctore Quesnello, nec aetatem, nec stylum S. Leonis redolent, quamvis reipsa illius generis non sint, ut etiam ab omni suppositionis nota vindicari non possint. Ac primum Altinum urbs florentissima olim fuit in Venetiae littore aedificata, ut ex Plinio, Martiali, Tito Livio, atque antiquis geographorum tabulis exploratum est. Quare commode verba illa, ad metropolitanum . . . provinciae Venetiae, potuerunt usurpari ad clarius designandam provinciam in qua situm erat Altinum, praesertim cum Leonis aevo metropolitanus Aquileiensis, non unius, sed plurium provinciarum urbes et episcopos sibi subjectos haberet. Sedem deinde episcopalem Altinum habuisse, conciliorum Acta abunde testantur. Siquidem Aquileiensi synodo, anno Domini 381, sub Damaso papa coacta, inter caeteros episcopos Italos, Gallos et Panonicos, qui illuc convenerunt, Heliodorus quoque episcopus Altinensis interfuit. Anno Domini praeterea 579 coacta apud Gradum synodo, ad eam convenit Altinensis episcopus. Quinto namque loco legimus: Petrus episcopus sanctae Ecclesiae Altinatis his gestis subscripsi. De qua synodo egit Ughellius tom. V Italiae 308 Sacrae. Acta quoque pseudosynodi Maranensis hujus Petri Altinensis habent mentionem, ut constat ex Paulo diacono, lib. III, cap. 27, quando videlicet anno 589 Severus patriarcha Aquileiensis sui erroris obtulit libellum. Quare maxime allucinari Quesnellum asserendum est, qui audentius scripsit: « Notitia episcopalis sedis Septimii aeque obscura manet ac si numquam haec epistola innotuisset. Septimio eam sedem attribuit impostor epistolae artifex, quae in mentem venit, ac prout fraudis suae consilio melius conducere putavit. Revera nihil ab Ughellio de Altinensi hujus nominis episcopo in antiquis monumentis inventum, quandoquidem de eo nihil in Italia Sacra legitur. » Quam lepide imponit Quesnellus, qui pro asserenda Septimio Altini episcopali sede ex Ughellio testimonium exposcit! Si enim, Dandulum secutus, sermonem dumtaxat orditur ab excidio urbis Altini, quando videlicet Paulus hujus urbis episcopus sedem transtulit Torcellum. Sed hac in re cum Dandulus, tum Ughellius lapsi sunt. Siquidem eam translationem ab episcopo Paulo anno 631 factam contendunt, quem mense sequenti obiisse asseverant. Nos tamen in Actis Romani concilii sub Agathone pontifice legimus: Paulus episcopus sanctae Ecclesiae Altinensis provinciae Istriae, in hanc suggestionem, quam pro apostolica nostra fide unanimiter construximus, similiter subscripsi. Hoc autem concilium Romae habitum fuisse anno Domini 680, neminem latere arbitror, nec alius quisquam hujus nominis episcopus in Ughelliano catalogo recensetur. Neque pariter obsunt duae illae voces, Istriae provinciae: nam antea, Italiae rebus afflictis, et vivo adhuc Leone obsidione capta Aquileia, soloque ab Attila Hunnorum rege aequata, tum Gothorum incursu et caeterorum Barbarorum furore quinto labente saeculo iterum quassata, atque demum anno 579 Aquileienses episcopi Longobardorum nefandae gentis flagella minime sustinere valentes, Romani pontificis Pelagii decreto et auctoritate, metropolitanam illam sedem Gradum transtulerunt, et tunc Gradense castrum totius Venetiae et Istriae metropolim, suffraganeis consentientibus episcopis, factum fuit. Quod si novae Aquileiae episcopus provinciarum Venetiae et Istriae metropolita appellabatur, cur iisdem nominibus insigniri non potuit antequam vetus Aquileia tot clades subiret? tum quoque Aquileiensis antistes provinciae Venetiarum verus erat metropolita. 4. Nullam praeterea olent suppositionem verba illa, quibus ad statum sui periculum cognosceret pertinere. In Leonis utique aetatem et stylum optime quadrare ii minime ibunt inficias qui norunt vel Leonem sexta epistola ad Januarium scripsisse: Non autem dubitet dilectio tua, nos, si (quod arbitramur) neglecta fuerint quae pro custodia canonum et pro fidei integritate decernimus, vehementius commovendos. Totidem verbis utitur etiam in quartadecima epistola, quae quidem minas et futuram pontificis indignationem indicant, si Januarius metropolita apostolicae sedis decreta negligentiae ac contemptui tradidisset. Nec enim primorum Romanorum pontificum auctoritas in corrigenda coercendaque inferiorum episcoporum dissidia atque defectibus angustis finibus concludebatur, ut eos dumtaxat comprehenderet qui ad synodum Romanam tunc pertinebant, vel ad eos qui ab eodem Romano pontifice ordinabantur, ut effutivit Quesnellus. Longe enim lateque in universi orbis episcopos diffundebatur, ut eos Romani pontifices admonerent, corriperent, atque communione privarent; quod sexcentis exemplis ex Leonis praedecessoribus asserere possemus, nisi nostra haec dissertatio longius quam par est progrederetur. Percurrat, amabo, Quesnellus, dumtaxat, quae noster Leo habet in epistolis ad Anastasium Thessalonicensem, 309 ad Flavianum et Anatolium Constantinopolitanos, Juvenalem Jerosolymitanum, ad Turribium Asturicensem, ad Viennensis provinciae episcopos, ad Theodoritum Cyri, qui omnes quidem, nec ad Romanam synodum pertinebant, nec a Romanis ordinabantur pontificibus. Eos tamen aut corripit, aut admonet, aut communione privat, vel absolvit, e sedibus dejicit, aut iisdem restituit, quae argumento sunt. Quod de forma episcoporum quoque est orta distinctio, et magna ordinatione provisum est, ne omnes sibi omnia vindicarent, sed essent in singulis provinciis singuli quorum inter fratres haberetur prima sententia, et rursus quidam in majoribus urbibus constituti sollicitudinem susciperent ampliorem, per quos ad unam Petri sedem universalis Ecclesiae cura conflueret, et nihil usquam a capite dissideret. Ex quibus aliisque gestis istuc Quesnelli assertum cadit: hujusmodi minis Leonem uti vel consuevisse in metropolitanos episcopos. Ab iisdem vero haudquaquam se Leo abstinuit, causas cum episcopis Orientalibus agens; quanto magis igitur iisdem uti potuit negotium cum Aquileiensi metropolita Romano patriarchatui immediate subjecto pertracturus? 5. Verum se adhuc in scenam Quesnellus reducit, contra Norisium contendens suppositionis esse argumento quod duo illa exemplaria adamussim sibi non respondeant. In altero autem, Januario nuncupato, nonnullae voces, quae necessariae videntur, fuerunt excisae: Quales sunt istae, de Pelagianorum et Coelestianorum consortio. Deinde, subjicit, de redeuntibus ab haeresi clericis aliqua decernuntur in epistola ad Januarium quae in altera non apparent, ne, videlicet, ad superiorum ordinem promoveantur, sed in eo quem adepti sunt perseverare sinantur. Hac in re a Quesnelli critice omnino non abhorreo, idcirco tamen Norisianas conjecturas labare aut concidere minime inducor ut credam. Nam quae a Quesnello objiciuntur argumento dumtaxat esse possunt alterutrum illius epistolae exemplar aut vulnus quoddam esse passum, aut aliqua mantissa adauctum, quae quidem haud facile cognosci possunt, potissimum cum vetustissima interciderint exemplaria, quorum subsidio purior et castigatior ea epistola in lucem prodiret.
CAPUT VIII.
Divi Leonis epistola 14, ad Januarium Aquileiensem, ad examen revocatur, et Quesnelli nugae rejiciuntur. 1. Ne quidem eorum quidquam praetereamus quae ad Leonis contra Pelagianos gesta pertinerent, novissimo loco argumentis epistolae quartadecimae dumtaxat opus est insistamus, quam ad Januarium episcopum Aquileiensem scripsit. Sed in primis minime verendum est Januarium adamussim Leonis mandatis non obtemperavisse. Cumulatius enim in corripiendos Pelagianos clericos operam impendisse, ex ejus rescripto Leo intellexit. Quare, ad augendam magisque illius vigilis pastoris curam excitandam, S. pontifex eidem gratulatur quod ad custodiam gregis Christi pastoralem curam vigilanter exsequeretur, ne lupi, qui sub specie ovium subintrarunt, bestiali saevitia simplices quosque dilacerarent; et non solum ipsi nulla correctione proficerent, sed etiam ea quae sunt sana corrumperent. Ejusmodi porro phrasi Pelagianos taxare et impetere S. pontificem voluisse, haud ambigendum est. Simili namque allegoria totidemque fere verbis, sextae epistolae primum caput orsus est, ut ipsi in praecedentibus annotavimus. Subdit deinde ad animae periculum pertinere, si 310 quisquam de his qui a nobis in haereticorum et schismaticorum sectam delapsus, et se utcumque haereticae communionis contagione macularit, resipiscens, in communione catholica sine professione legitimae satisfactionis habeatur. Cum autem hisce malis cuperet mederi, saluberrimas Januario regulas observandas praescripsit; videlicet, ut clerici Pelagiani juxta canonum constitutionem, omnem majoris promotionis spem amittant, sed in quo inveniuntur ordine stabilitate perpetua maneant, si tamen iterata tinctione non fuerint maculati. 2. Postremis hisce verbis Quesnellus insistens, ista annotando subjecit: « Hanc exceptionem addit forte, attendens canones Africanos, cujus 27 collectionis Africanae legitur: Neque permittendum, ut rebaptizati ad clericatus gradum promoveantur. » Lepida annotatio suo quidem auctore digna. An ergo censendum apostolicam sedem in rebaptizatorum causis Africanos canones attendere voluisse aut potuisse? qui id fieri potuit, si jam diutius ab Africanis episcopis, rebaptizantium errore propugnato, schisma magnum horrendumque conflatum fuerat, quod nonnisi sub nova baptismi collatione homines, vel ex haeresi ad Ecclesiam venientes, vel ab haereticis baptizatos reciperent? Sed eum errorem maxima sollicitudine apostolica sedes praecavere atque delere laborans, quemadmodum rebaptizantibus communicare detrectabat, ita nec ipsos rebaptizatos ad sacros clericales ordines promovere sinebat, ut a simili lubet ratiocinari. Clynici siquidem (hoc est qui baptizabantur in lecto), eodem saeculo, quamvis nullo sacrilegio ut rebaptizati labefactarentur, tamen per ecclesiasticam legem a Cornelio latam, ut ait Eusebius, a sacris altaris ministeriis arcebantur. Multo magis igitur hocce irregularitatis vitio seu impedimento obstringebantur qui iterata tinctione fuerint maculati, praesertim cum eo saeculo, sub Cornelio primum, tum sub Stephano, Romanis pontificibus, eadem rebaptizantium quaestio jam sopita, iterum tum apud Afros recruduerit. 3. Demus tamen nihil ab hisce duobus pontificibus fuisse definitum; quid inde? Dissimulabit forte Quesnellus quae Romana synodus sub Damaso papa sancitum ivit? Dolendum quidem est Acta illa ad nos non pervenisse, sed supersunt illorum Patrum synodicae litterae, quibus per Africam rursum sacrilegos rebaptizatores grassatos esse intelligimus, quos etsi Gratiani et Valentiniani imperatorum auctoritas expulisset, tamen ab expulsis Claudianus anno 363 fuerat ordinatus, et ad perturbandam Romam quasi episcopus destinatur. Cum itaque Romani concilii PP. ab utroque facinore abhorruerint, a rebaptizatione, videlicet, et a rebaptizatorum ordinationibus, qui fieri potuit ut jam in Romana Ecclesia irregularitatis leges in rebaptizatos non obtinuerint? Ex hoc uno profecto ariete prorsus cadit subdola Quesnelli annotatio, qua sensim vellet persuasum lectoribus apostolicam sedem quandoque aliarum Ecclesiarum factam pedissequam, ut leges, canones ab iis fuerit mutuata. Occasionem deinde arripere studet confingendi ex suo ingenio argumenta, quibus Romanae Ecclesiae adjudicare possit illum canonum codicem quem ipse altero tomo Leoninorum Operum publici juris fecit, notis et dissertationibus adornatum. Sed animum denique impostor advertat, Romani concilii synodicam tum fuisse ad imperatores scriptam, quando de Africano 27 illo canone nondum fuerat excogitatum; illa enim referenda est in annum 378 et laudatus canon editus fuit in concilio quinto Carthaginensi anno 398 coacto. Verum si non Quesnellus his fidem adhibere vult, Basilio saltem subscribat, qui in epistola ad Amphilochium, cap, 47, 311 Romanam Ecclesiam in rebaptizatorum causis suos habuisse canones asseverat. 4. Sed jam ad Leonem revertamur, qui, antequam epistolam clauderet, Januario primo ob fidei vigorem gratulatur, tum alia nonnulla exsequenda suggerit, ob quae maximam contentionum tempestatem idem Quesnellus jam excitavit. Aquileiensi itaque episcopo S. Leo praecepit ut curam suam apostolicae sedis dispositionibus jungat et det operam ut circumspecte atque velociter impleantur quae ad totius Ecclesiae incolumitatem et laudabiliter suggesta sunt atque ordinata. Censorium stylum hic Quesnellus stringit, gravius in libri auctorem invehens qui de episcopis canonice judicandis inscriptus est. « Miror (ait) supinitatem scriptoris duplici istius et quartae epistolae loco abutentis. Canones, inquit, de non promovendis ad superiorem clericatus gradum his qui ab haeresi ad communionem catholicam revertuntur pro universa ubique Ecclesia conditos fuisse testantur haec Leonis verba: det operam ut circumspecte. » Quia vero illius libri auctor subjecerat: « Nec inter Nicaenos canones ejusmodi numerantur, nec in toto Justelli codice reperiuntur; erant igitur praeter Nicaena decreta alia quaedam, quibus et Januarium astringi volebat S. Leo, quaeque universae Ecclesiae in disceptandis rebus ecclesiasticis in usu erant. » Quia haec, inquam, laudatus auctor subjecerat, idcirco Quesnellus inclementius eum impetens, haec addit: « Quaenam haec hominis oscitantia, ut de canonibus verba haec interpretari voluerit. Nonne sole meridiano clarius est legenti ea, quae laudabiliter suggesta esse dicuntur de litteris vigore fidei plenis, quas scripserat Januarius, ad S. Leonem esse intelligenda; quae vero salubriter ordinata, de hoc ipso S. Leonis rescripto quo canonum constitutiones praecipit custodiri? » Cum igitur Quesnellus hisce verbis laudati libri auctorem insectatur, quamplurima alia simul congerens, ut Leonis verba in alienum sensum distorqueat, longius a propositae quaestionis scopo abscedit. Nec enim vetustissimam Ecclesiae consuetudinem, nec ejus canones pro recipiendis haereticis poenitentibus recensuit, aut patefecit. Sed nostrum Leonem de particulari aliqua dispositione, seu lege ab ipso lata pro recipiendis in Ecclesia clericis ex haeresi Pelagiana redeuntibus, agere, ejus phrasis et scribendi ratio praecipue produnt. 5. Nam quamvis ea de re S. pontificis aevo multae canonum sanctiones editae fuerint, harum nulla tamen (si isthanc Leonis epistolam excipiamus) ejusmodi clericis majoris promotionis spem propterea ademit. Quare merito Quesnellum incassum conatum arbitramur, cum eam legem ex octavo Nicaeni primi concilii canone deduci posse asseveravit. Nihil enim in eo canone offendimus quod ad perpetuum hocce irregularitatis vitium pertinere videatur, vel praesentem hanc controversiam possit dirimere. Ibidem enim solummodo sermo occurrit de haereticorum Catharorum reconciliatione, in quos lenitatem esse adhibendam sancta synodus definivit, ne horum clerici e propriis gradibus dejecti, atque inter laicos stantes, laicorum communione donarentur, quemadmodum cum aliarum haereseon sectatoribus Ecclesia facere consuevit. Si igitur praeter id indulgentiae vel lenitatis genus, nihil aliud continent et praeseferunt ista verba: De his qui se Catharos, id est puros nominant, si aliquando ad Catholicam et Apostolicam Ecclesiam redierint, visum est sanctae et magnae synodo ut, accepta manuum impositione, sic in clero permaneant, minime unum atque idem erit non e proprio gradu dejici, et nulla prorsus ratione ad superiores ordines umquam promoveri posse. Postremum hoc S. Leo in epistola de qua agimus definivit; ita ut perpetuo irregularitatis vinculo hos clericos in praecedentis haereseos poenam obstrictos voluerit. Sed Nicaeni 312 PP. dumtaxat Catharis indulgentes, ut in ordinibus permanerent decreverunt. Quae duo valde inter se diversa, si secum reputasset Quesnellus, nusquam tam libere Leonis verba octavo canone Nicaenae generalis synodi concinere scripsisset. Nihil profecto canon habet quod Leoninis hisce sanctionibus responderet, nihil refert de perpetua in suscepto ordine stabilitate; nihil denique de majoris promotionis sublata spe, quae omnia Leonis dispositionibus, ad totius Ecclesiae incolumitatem, et laudabiliter suggesta, et salubriter ordinata fuerunt. 6. Ut tandem sancti pontificis dispositiones innotescant, ejus verba subjicimus: Circa quos etiam illam canonum constitutionem praecipimus custodiri, ut in magno beneficio habeant, si, adempta sibi omni spe promotionis, in quo inveniuntur ordine stabilitate perpetua maneant. Perperam omnino deinde ratiocinatur Quesnellus, asserens Leonis aevo solum Nicaenum octavum canonem exstitisse pro recipiendis in suis ordinibus clericis ex haeresi ad Ecclesiam redeuntibus, idcirco ad illum S. pontificem respexisse. Ita loqui profecto hominem omnigenam ecclesiasticae disciplinae notitiam jactantem nimis dedecet. Etenim quae ea in quaestione a conciliis et Patribus ante Leonis pontificatum sancita fuere, veluti in uno corpore Nicaeni secundi concilii Patres anno 787 congesserunt. 7. In priori quippe hujus synodi actione, cum de recipiendis haereticis poenitentibus ageretur, nihil prorsus inconsultis veteribus Ecclesiae monumentis fuit stabilitum. Propterea Joannes presbyter et monachus, Antiochenae sedis legatus, ut eam controversiam e medio tolleret, sacro conventui suggessit: Multorum ore celebratum est (persancte pater) (Tarasium patriarcham praesertim alloquitur) quo pacto oporteat eos recipere qui ex haeresi revertuntur. Ob id, (ait idem Joannes) suademus ut sacra synodus libros sanctorum Patrum inpraesentiarum afferri jubeat, quo cognoscamus et consideremus quaenam in recipiendis certa ratio conservari debeat. Tum libros afferri jussum est. Quorum lectionem minime ab octavo Nicaeni concilii canone Constantinus, patriarchatus illius sedis notarius, sed a quinquagesimo tertio apostolorum orsus est, cujus antiquior interpretatio haec est: Si quis presbyter eum qui a peccato convertitur, non receperit, sed rejicit, deponitur. Siquidem Christum offendit, qui gaudium in coelo super peccatorem resipiscentem oboriri dixit. Cum autem ejusmodi canon, ad omnium generatim poenitentium haereticorum indulgentiam extenderet, sive laici, sive clerici forent, a Tarasio statim fuit inquisitum: Est et alter canon ea de re? Tum Constantinus notarius octavum Nicaeni primi concilii canonem mox recitavit. Sed nec hunc ad nuper exortam Agiomarchorum haeresim conferre Theodorus Catanae, in Siciliae provincia episcopus, cum contendisset, ejusdem Tarasii jussu de aliis canonibus sciscitatum est. Quare idem notarius sacrae et oecumenicae Ephesinae synodi canonem tertium legit: Si qui in qualibet civitate clericorum a Nestorio, quique illud dogma sequuntur, prohibiti sunt, ut minus recte senserint, hos, ut gradum proprium recuperent, justum censuimus. Post haec adhuc suspensi haerebant Patres, num recipiendi essent in sacrum ordinem qui ex haeresi revertuntur. Propterea Stephanus monachus de eo argumento divi Basilii epistolas in manibus gestans, quae in priori ad Amphilochium epistola de Encratitis scripserat lecta fuere, tum alia ad Evaisenos, et quae magis ad rem nostram conferunt, epistolae ad Occidentis episcopos excerptae subjecerunt, in quibus de Eustathio Sebasteno edidit sermonem. Is etenim in Arianam haeresim pluries prolapsus, et Hermogeni episcopo illum accusanti, et de perverso dogmate reprehendenti, sanioris fidei confessionem tradidit, atque ita manus impositionem ab eo nactus, postquam ille dormivit, denuo ad Arianorum 313 partes defecit. Sed e Constantinopoli expulsus, et Sebastem reversus, defensionem attulit, et impiam suam callide celans sententiam, verbaque non iniqua, sed quae recta sapere videbantur praetexens, episcopatum facile consecutus est. Cujus quidem pravae simulationis, cum plurima alia exempla occurrerent, quae recensere lectoris animum gravarent, idcirco dumtaxat rogamus qui fieri potuerit irregularitatis impedimentum de quo agimus octavo illo Nicaeno canone fuisse definitum? An Eustathii ordinatio diu post Nicaenum concilium non contigit? illa quippe saltem in annum 376 rejici debet, qui a concilio Nicaeno 51 est. Non igitur in octavo illo Nicaeno canone actum est de majori promotione clericis ad Ecclesiam redeuntibus deneganda; sed ea dumtaxat fuere sancita quae ad eorum receptionem et reconciliationis modum, per manuum impositionem servandum, pertinere videbantur. 8. Huic pariter ecclesiasticae disciplinae concinit et illa definitio contra impios Messalianos, seu Euchitas, in tertia oecumenica synodo habita, quam in secundo eodem Nicaeno concilio Stephanus diaconus recitavit, cujus postrema verba nostris hisce elucubrationibus majus robur adiiciunt: Placuit omnibus nobis . . . quod si autem aliquis illud ipsum dogma fuerit exsecratus, si quidem clericus exstiterit, in ea ordinatione permaneat; si vero laicus, in Ecclesiae communionem recipiatur. Qua in re illud maxime est animadvertendum laudati tertii oecumenici concilii Patres servare voluisse, quae in Alexandrina synodo anno 362 definita fuere, cum de episcopis apostatis recipiendis sub S. Liberio papa agebatur. 9. Haec omnia quidem in medium adducta cumulatissime praeseferunt canonicam Ecclesiae praxim ante Leonis aevum servatam in haereticis recipiendis. Sed uberiora adhuc monumenta nobis eadem septima oecumenica synodus suppetiit, cum ex divi Cyrilli et Athanasii Operibus deprompta, tum in Ecclesiasticis Rufini Aquileiensis et Socratis Historiis reperta, quae mire rem nostram, et Quesnellum ipsum in his expendendis allucinatione laborasse, evidenti ratione manifestant. Interim autem cum ex tot tantorumque testimoniorum serie habeamus duas illas inter sese maxime differre quaestiones, videlicet: An haeretici ad Ecclesiam redeuntes in suis ordinibus, quin exauctorati dejicerentur, essent recipiendi; et an, lenitate obtenta, in susceptis ordinibus permanentes impedimento perpetuo essent irretiti ne ad superiores ordines possent ascendere; jam Leonis scopus, jussio atque decretum prodita sunt, quibus haud dubie, si Januarius non obtemperavisset, sancti pontificis animum vehementer commovisset, ad aliquam ei ecclesiasticam poenam inurendam, quemadmodum postrema illius epistolae verba produnt. Non autem dubitet (ait) dilectio tua, nos, si, quod non arbitramur, neglecta fuerint quae pro custodia canonum et fidei integritate decernimus, vehementius commovendos, quia inferiorum ordinum culpae ad nullos magis referendae sunt, quam ad desides negligentesque rectores, qui multam saepe nutriunt pestilentiam, dum necessariam dissimulant adhibere medicinam. 10. Extra jocum autem ad haec advertat annotator Quesnellus, secumque reputet, an quilibet episcopus in iis quae ad totius Ecclesiae incolumitatem pertinent, gravissimis hujusmodi verbis, auctoritatis atque jurisdictionis vigore plenis, alios totius Christiani orbis episcopos consueverit compellare, quemadmodum ipse nimis licenter asserere ausus est. Possunt utique aliarum Ecclesiarum episcopi scribere, suggerere, pertractare, inquirere ea omnia quae totius Ecclesiae utilitati prodesse possunt. Aliquod autem definire atque statuere in ipsius Christianae reipublicae commune bonum, solis Romanis pontificibus extra generales synodos divinitus dumtaxat concessum est, ut in hac caeterisque nostris dissertationibus comprobatum est. 314 11. De Januarii autem gestis nihil profecto scimus; sed operae pretium est arbitrari omnia Leonis mandata atque decreta ita circumspecte et velociter fuisse ab eodem exsecutioni demandata, ut nefaria illa Pelagianorum soboles, quae in illius provinciae clericis potissimum grassabatur, pene deleta, et ad exitium fuerit perducta. Nullum enim post hanc (quod sciamus) Leonem inter et Januarium epistolarum intercessit commercium. Temporum quoque injuria Januarii ad Leonem relatio intercidit, atque apud suppares scriptores de rebus ibidem gestis, tam altum servatur silentium, ut nulla gestorum mentio habeatur. Exstat denique tamen alia S. Leonis epistola ad Nicetam Aquileiensem Januarii successorem, anno 458 scripta, quo quidem tempore nullas prorsus Pelagianae sobolis ea in provincia exstitisse reliquias, commode et rationabili ducti ratione conjicere possumus. In ea enim noster pontifex apostolicae sedis auctoritate septem sibi propositis consultationibus occurrit, atque Nicetae Aquileiensi praescribit quidve iis maxime afflictis temporibus medicinae adhiberi oporteret, ut vulnera quae hostilitatis adversitate religioni illata erant, sanarentur. Has autem consultationes, cum ad Pelagianorum mores, dogmata et historiam minime pertineant, ne extra scenam canere videamur, in praesentia praetermittimus, sermonem tamen de iisdem habituri, cum ecclesiasticam illius aevi disciplinam nostris animadversionibus adornabimus. 12. Potius interim nos gratulari oportet tam divinum S. Leonis Magni studium in Pelagianis evertendis, horumque errores abolendos, optatum finem obtinuisse. De qua re, ut certiores essemus, nisi sumus omnia antiquitatis monumenta percurrere; eorum videlicet, qui quinto et sexto Ecclesiae saeculo floruerunt, nec alicubi de Pelagiana haeresi, veluti tum gliscente, mentionem fieri offendimus. Hanc autem nostram conjecturam confirmat, nostramque simul gratulationem adauget, epistola prima Joannis papae IV ad episcopos et presbyteros Scotiae directa, quam refert etiam Beda lib. II Historiae Anglorum cap. 19. In ea enim summus pontifex cum Rom. clero duas discutit quaestiones, quas ei Scotiae clerus proposuerat: altera de Paschate, altera de Pelagianis eo in regno reviviscentibus. De his namque ita Rom. pontifex Joannes IV scribit: Exposita autem ratione Paschalis observantiae, ita de Pelagianis in eadem epistola subdunt; et hoc quoque cognovimus, quod virus Pelagianae haereseos apud vos denuo reviviscit, quod omnino hortamur, ut a vestris mentibus hujusmodi venenatum superstitionis facinus auferatur. Nam qualiter ipsa quoque exsecranda haeresis damnata est, latere vos non debet, quia non solum per istos ducentos annos abolita, sed et quotidie a nobis perpetuo anathemate sepulta. His autem verbis si quis insistere voluerit, nostram conjecturam robur accipere haud inficiabitur. Nam Joannes papa IV, septimo Ecclesiae currente saeculo, anno videlicet sexcentesimo quadragesimo, supremum catholicae societatis clavum obtinuit, Severino summo pontifice jam vita functo. A quo anno si bis centum annos subducamus, quemadmodum Joannis papae testimonium praesefert, jam superest quadringentesimus quadragesimus Christi annus, in quo S. Leo Magnus Romanae Ecclesiae pontifex renuntiatus est, ut ex Romanorum pontificum tabulis intelligitur. Eo autem anno, sexcentesimo nimirum quadragesimo, Joannem papam IV ad Scotorum quaesita respondisse, sine ulla prorsus animi haesitatione affirmandum est. Nam quamvis laudata epistola temporaria careat nota, tale tamen praesefert exordium, ut inde conjiciamus quod, vix assumpto ad Romanum pontificatum Joanne, Scotorum votis S. P. annuere voluerit, qui jam ad Severinum praedecessorem suas consultationes et quaesita direxerant, quorum perlatores Urbem non attigerunt, nisi 315 post ejusdem Severini interitum. Id plane produnt ea verba quibus Joannes suam epistolam orsus est: Scripta quae perlatores ad san. mem. Severinum papam adduxerunt, eo de hac luce migrante, reciproca responsa ad ea quae postulata fuerant . . . Jam vero tandem has similesque alias conjecturas praetermittentes, manum de praesenti tabula tollere deliberamus, alia quamplurima majoris momenti in sequentibus praestaturi, cum tandem pro nostrarum Exercitationum coronide, de Eutychetis rebus verba statim faciendi consilium habeamus.