Migne Patrologia Latina Tomus 55
LeoI.DeHaEtH3 55 Leo I440-461 Parisiis J. P. Migne 1846 early modern edition, no apparatus this file was encoded in TEI xml for the University of Zurich's Corpus Corporum project (www.mlat.uzh.ch) by Ph. Roelli in 2013 Classical Latin orthography latin
LIBER PRIMUS.
316 PROLOQUIUM.
Sanctus Leo Magnus strenuus catholicae fidei propugnator, jugulatis jam Priscillianistis, clandestinis, ut ait etiam Quesnellus, Manichaeorum motibus peremptis, et reportato tandem de Pelagianismo per Italiae provincias gliscente singulari triumpho, ad majora progredi cogitur, fortiter feliciterque pugnaturus contra Eutychianos, qui, tamquam novi recentesque hostes ex Oriente prodeuntes, Christi Domini incarnationem oppugnabant. Haec autem haeresis, quae ab uno monacho Constantinopolitani monasterii archimandrita, Eutyche appellato, exordia et nomen accepit, ita trium annorum spatio S. pontificis animum occupavit, ut omnem operam et laborem ad eam funditus delendam impendere debuerit; tum etiam gravissima studia adhibere ad reparanda episcoporum et Ecclesiarum jura a factiosis viris summa injuria violata et abolita. Nequidquam recenseam de ejusdem gravi prudentia qua usus est ad eludenda arbitria et eorum libidinem qui sacrorum canonum regulis contemptis, saeculi dumtaxat potestate, nutu et imperio, violenter sacros orthodoxosque pastores e suis sedibus exturbarunt, vel variis poenarum generibus exagitarunt. In quibus muneribus fungendis, quemadmodum animi ejus fortitudo, sapientia summaque prudentia coruscant, ita eminet suprema illa et universa potestas Romanis pontificibus divinitus concessa, pro omnium fidei et Ecclesiarum negotiis cognoscendis et judicandis. A qua quidem speciali praerogativa et privilegio cum haereticos aliosque invidos homines non tantum semper abhorruisse non lateat, verum etiam illam oppugnare et ad exitium perducere nisos fuisse intelligamus, ea videlicet ratione ducti, ut aliorum episcoporum jura ultra debitos limites extendant; magisque synodorum auctoritatem pro arbitrio prolatent, sensim apostolicae sedis dignitatem potestatemque angustis limitibus restringentes; tamen incassum eos laborare conspicimus, si jam, praejudicatis vulgi opinionibus sepositis, rerum omnium veritatem, cum ex conciliorum gestis, tum ex S. pontificis scriptis quae supersunt dumtaxat haurire deliberabimus. Nec enim nostrum sermonem ab his rebus abstinere duximus, quod Paschasius Quesnellus vitam et res a S. Leone gestas cumulatissime descripserit, et fateatur: « Pontificiae dignitati majori quam quisque alius reverentia ad volvot ego. » Subdole id enim affirmavit. Nam nihil eorum praetermisit quae judiciorum 317 novitates in Ecclesia deferrent, veteremque formam et sacrae hierarchiae rationem in Scripturis laudatam depellerent. Cujus quidem Quesnellianae artis exempla infinita propemodum et in isto meae concertationis vestibulo subjicere possem, si importune lectoribus negotium facessere non vererer. Potissimum cum, praeter honoris primatum, nihil prorsus eidem adjudicet, nisi in Romanum episcopatum jurisdictionem, hancque etiam dependentem ab aliis episcopis quos Romano Occidentalium concilio interesse oportebat. Ego igitur qui ab ineunte aetate veritatis studio incensus sum, quamque nonnisi ex purissimis fontibus haurire, aliorumque animos, quorum institutionibus vacare mihi fuerat commissum, imbibere vehementer desideravi, non sine gravi fastidio ad haec animadvertebam. Mecum reputans, non alium sibi scopum in similibus dissertationibus assumpsisse Quesnellum quam incautos parumque in ecclesiastica historia versatos homines ad suas partes trahere, eosque variis illiciis constringere, ut sensim a debita erga apostolicam sedem veneratione, obsequio et obedientia deficiant. Siquidem doctrinae novitas, quae cupiditatem hominibus injicit, tantam vim hoc nostro aevo fere apud quascumque nationes obtinuit, ut sine ullo prorsus sincerae veritatis delectu et amore iis animus despondeatur quae majorum nostrorum instituta et praecepta tradita evertere valent. In hujus nostri saeculi viros qui sibi eruditorum nomen vindicare amant Apostoli illud dictum quadrare mihi videtur: Veniet enim tempus cum sanam doctrinam non sustinebunt, sed ad sua desideria coacervabunt sibi magistros prurientes auribus, a veritate quidem auditum avertent, ad fabulas autem convertentur. Et fabulosa quidem Quesnellum confinxisse in Eutychetis historia rebusque a M. Leone gestis, quis poterit inficiari? Qui episcopalem dignitatem, omnibus episcopis communem cum jurisdictione confundens, ultro fatetur, quam in uno veneratur, in caeteris calcari nolle, contendens ex veteri instituto non haberi tam Eutychetem quam Flavianum de fidei dogmatibus altercantes legitimum et praecipuum judicem controversiarum habuisse Romanum pontificem, ad quem tam actor quam reus sponte cucurrerunt sua jura prosecuturi. Quibus eminentissimi cardinalis Baronii verbis occurrens laudatus Quesnellus, subdole subjicit: « Ultro agnovimus Romanum pontificem pro legitimo, ac, si cum singulis episcopis comparetur, pro praecipuo controversiarum ecclesiasticarum judice: sed quis propterea ferat Flavianum, quem et sedis praerogativa, et sanctimonia singularis, et fidei constantia ad martyrium usque perseverans, tantopere commendare debuerant, cum rebelli, imperito, obscuro ac malae frugis monacho componi, committique exauctoratum presbyterum cum suo ac sanctae sedis episcopo, judicem cum reo, et utrumque veluti de communi dividendo altercantem coram Leone sisti, quasi de incerto causae exitu dimicaturum. Absit tanta a sacratissimo episcoporum coetu injuria. » Quid igitur? Propugnatne Quesnellus supremam Romanorum pontificum judiciariam potestatem, quam Scripturarum testimonia indicant, quamque veterum traditio et praxis ipsis asseruit? Fallit quidem. Nam Romanum pontificem praecipuum et legitimum Ecclesiae controversiarum eo sensu dumtaxat appellat, facta nimirum cum singulis episcopis in suis sedibus existentibus comparatione. Volens forte indicare, nullum R. P. judicium firmum et ratum habendum, quod aliorum episcoporum in synodis coactorum suffragio non adjuvetur atque probetur. Quam cantilenam millies ipse Quesnellus suis in scriptis explicavit. Praeterea si injuriosum esset sacratissimo episcoporum coetui ut reorum subditorum causae semel in provinciis judicatae pontificia auctoritate iterum 318 recognoscerentur, ut ipse fabulatur, jam impune innocentes a metropolitis caeterisque provinciarum suffraganeis episcopis possent vexari, deprimi et gradibus deponi, nec in ecclesiastica hierarchia judex haberetur qui graviores injurias et persecutionibus confectos posset ulcisci. Cum itaque nulli causa justa esse possit, qui contra Ecclesiam matrem arma arripere ausus est, facile in spem adduci potui ut annotatis et rejectis in praecedentibus libris omnibus praecipue Beausobrianis et Quesnellianis nugis atque commentis, id pariter divino opitulante numine praestare possim ad Eutychianam conscribendam historiam manum admovendo.
CAPUT I.
Eutyches male sentiens de Christi Domini incarnatione ab Eusebio Dorylaei episcopo in Constantinopolitana synodo accusatur. Iterum et tertio a PP. in jus vocatus, se sistere recusat. 1. Eutychetis causa, anno Christi Domini 448, cum Zenon et Posthumianus consulatum agebant, publico et solemni Ecclesiae Constantinopolitanae judicio cognita fuit. Cum videlicet sexto idus Novembris, ibidem triginta illius metropolis episcopis, ad dirimendam litem Florentium inter Sardorum episcopum et Joannem Cossinumque ejusdem Lydiae provinciae episcopos exortam, in unum coeuntibus, Eusebius Dorylaei in Phrygia episcopus quosdam libellos, Eutychetis blasphemias continentes, sacro coetui obtulit. Constantinopolitano monasterio tamquam presbyter et archimandrita praeerat Eutyches, qui exterius sanctimoniam et pietatem profiteri simulans, pravis imbutus doctrinis, fide et monachali instituto abutebatur, Ecclesiae solidissima fundamenta evertere conatus, utramque naturam in Christo post unitionem commiscendo, atque ex duabus unam tantum factam fuisse fabulando. Hos errores primo inter privatos sui monasterii parietes docebat, eos monachis insinuando. Tum audacior factus, ob principum et magnatum favorem, cum amicis novarum rerum amatoribus communicavit; ita ut comperta ejusmodi nequitia ab eodem Eusebio Dorylaei episcopo, cujus cum Eutyche amicitia intercedebat, pluries eum amice corrigere curavit, sed tempus et operam perdere intelligens, illum ad Flavianum in concilium accusavit, ne pestifera haec haeresis in dies majores vires acquireret. 2. Factis igitur ab Eusebio canonicae accusationis libellis, illos obtulit concilio Constantinopolitano, cui et ipse intererat, conjurans eos relegi et inseri monumentis Actorum. Patres autem audientes quae in libellis continebantur, eumdem Eusebium semel iterumque rogarunt ut ipse Eutychetis monasterium adiret, atque ad majores commotiones praecavendas, haeretico resipisci suaderet, blasphemias in quas eruperat sincero corde exsecrando. At accusator hisce PP. et Flaviani potissimum suasionibus non acquievit, quod frequentius hac de causa irritis conatibus ad monasterium perrexerat. Ne itaque haereseos crimen inultum maneret, neve inaudita altera parte ad judicium procederetur, mittendos esse Joannem presbyterum et Andream diaconum decretum est; qui ad monasterium proficiscentes, lecto libello Eutycheti, eidemque dato exemplari, una cum accusatoris nomine, denuntiarent esse ad concilium vocatum, ut sese purgaret. Ipse tamen occurrere et satisfacere penitus abnegavit, dicens hoc sibi esse decretum et definitione quadam ab initio teneri, ut nusquam alibi a sua fraternitate egrediatur, quodammodo enim tamquam in sepulcro degere in monasterio. Sibi quoque Eusebium Dorylaei esse suspectum, 319 nec legitimi accusatoris partes subire contendit: qui (ut ait), tamquam inimicus jam dudum existens, detractionis et injuriae causa hanc accusationem adversus eum confecerit. Tandem fassus est Eutyches ipse se paratum fore consentire et subscribere expositioni SS. PP. qui in Nicaeno et Ephesino conciliis definierunt, et velle solas Scripturas scrutari, tamquam PP. expositionibus firmiores. Et propterea post Incarnationem Dei Verbi (hoc est post Nativitatem Domini nostri Jesu Christi) unam naturam adorare, et hanc Dei incarnati et inhumanati. Quas propositiones ex quodam libro perlegebat. Hac ergo relatione a PP. audita, eaque ab Athanasio, Basilii Seleuciensis diacono, qui tamquam testis aderat, confirmata, eodem Eusebio Dorylaei efflagitante, secundo juxta juris regulas Eutyches ad concilium venire vocatur, missa ad eum per Mamam et Theophilum presbyteros citationis schedula, in qua ad concilium venire sine mora eidem praecipiebatur: ne, subterfugiens, aiebat, in faciem convinci, subjaceret divinarum regularum severitati. Nec enim (addebant) rationalis est satisfactio dicere te decrevisse non procedere de monasterio. Interim cum novi legati proficiscebantur, Eusebius, exsurgens in medio, dixit sibi certo esse nuntiatum Eutychetem susquedeque omnia vertere, volumen per monasteria dirigere, monachos ad seditionem excitare, ad quas turbas atque tumultus certo certius cognoscendos interpellari petiit Abrahamium presbyterum Martyrii Constantinopolitani, quod est in septimo (hoc est in suburbio ). Dum itaque ad rerum veritatem magis explorandam diaconi atque presbyteri ad varia monasteria mitterentur, ut diligentius inquirerent an a monachis subscriptiones pravis suis dictis consonas Eutyches extorsisset, jam Mamas et Theophilus ad concilium reversi sunt, nuntiantes monachos sibi obvios ad portas Eutychiani monasterii habuisse, dicentes archimandritam aegrotare, neminemque posse videre. Qui tandem, novi adventus causa cognita, post varias contentiones, concilii legatos ad Eutychetem adduxerunt. Is ergo; vix visa atque lecta citationis schedula, respondit infirmitatis atque senectutis praetextu se definitum habuisse non egredi e monasterio. 3. Tertio Eutychetem esse in jus vocandum PP. deliberarunt, ut canonum regulae apprime servarentur. Propterea accitis Memnone, sacrorum vasorum custode, Epiphanio et Germano diaconis, novam schedulam ad accusatum Eutychetem miserunt. Veritus tamen is ne tamquam contumax haberetur, neve in eum absentem concilium sententiam proferret, PP. illudere nisus est, misso quodam Abrahamio, cum aliis duobus monachis, qui pro eo excusationes facerent et, si fas esset, pro ipso in jus venientes, objectis responderent. Flavianus hos perhumaniter excipi voluit: sed horum petitionem statim rejecit, dicendo non posse ipsos Eutychetis causam ibidem agere, quia possibile non est altero accusato pro eo alterum dicere. Multa tamen et varia Abrahamium archimandritam concilii PP. dixisse, ut quadam miseratione erga Eutychetem flecterentur, quaeque nulla ratione a sacro illo episcoporum coetu probata fuerunt, jam ex Conciliorum collectione exploratum est. 4. Quemadmodum ergo tertiam vocationis schedulam a Memnone et duobus aliis diaconis exhibitam Eutyches exceperit, disserendum est. Accepta itaque charta atque lecta, dixit se misisse presbyterum et archimandritam Abrahamium ad Flavianum archiepiscopum et ad concilium, 320 ut ex persona sua consentirent omnibus, quae dicta sunt a SS. PP. in Nicaea et Epheso congregatis, et omnibus quae a beato Cyrillo fuerant conscripta. Ad consuetam deinde excusationem confugit, addendo infirmitate detineri, et propterea Abrahamium archimandritam misisse. Quam excusationem, cum ferventius Memnon refelleret, dicendo, quia debes pervenire, et praesentare te in sancta synodo, et satisfacere his quibus impeteris, ipse se perstrictum cognoscens, demum subjecit: quia exspecto papam Abrahamium, forte exorabit Dominum et sanctam synodum. Non abscedere e monasterio, donec Abrahamius reverteretur, secum et cum Eutychete Memnon consulebat. Sed Eutyches sibi gratius fore respondit, potius supplicari Domino archiepiscopo Flaviano, et sanctae synodo, quatenus inducias praesentis septimanae tribuerent; et secunda feria, volente Deo ingredior, et satisfacio Domino et sanctae synodo. Dum haec Eutychetem inter et laudatos synodi legatos agitabantur, Patres in sexta concilii sessione detinebantur, eorum relationes audientes quos ad varia monasteria direxerant, quid, qualiave Eutyches molitus fuerat ad turbas in monachos excitandas, eosque seducendos, ut pravis suis dictis subscriberent. Eusebius Eutychetis accusator fassus est se compertum habere Mamam atque Theophilum, qui alteram vocationis schedulam ad Eutychetem detulere, multa ex haeretico homine audivisse, quae sub fide monimentorum non sunt professi. Quare si manifesta fierent comprobatio certa habetur de laesa Eutychetis fide. Hos ergo vocari Eusebius petiit, ut cum jurejurando supra Evangeliorum codices quod audierunt narrarent. Aderat tum solus Theophilus. Nam Mamas nondum ut sessioni assisteret venerat. Rogatus itaque Theophilus, sincere confessus est quod accepit Eutyches alterum commonitorium, quo in jus vocabatur, coepit velle disputare, praesente Narsete presbytero, Maximo archimandrita, aliisque monachis. Dicebat enim: In qua scriptura habentur duae naturae? Deinde vero quis sanctorum Patrum exposuit Deum Verbum habere duas naturas? Quibus interrogationibus Mamas occurrebat, respondens nec in Scripturis tantum haberi. At Eutyches: in sanctorum Patrum expositionibus vocabulum illud non jacere. Pari ratione duas a SS. PP. naturas praedicari Mamas constanter propugnabat, cum filius ex Maria natus perfectus Deus et perfectus homo debeat appellari. Quod argumentum Mamas sequenti propositione clausit: Quid ergo prohibet nos dicere ex duabus naturis unum Filium? At Eutyches, quamvis hisce dictis perstringeretur, pervicacius negavit posse assentiri; malens potius depositioni aut cuicumque alii subesse malo et incommodo, quam duas in Christo post unitionem confiteri naturas. Quare autem in praecedenti sessione non narraverint Mamas et Theophilus tum Flavianus sciscitatus est. Cui Theophilus reposuit: Scit vestra sanctitas quia non pro hac causa directi sumus, sed tantummodo vocare presbyterum Eutychen. Propter quod minime interrogati, superfluum putavimus haec dicere, de quibus mandatum non habuimus. Adveniente postea Mama, praecedentibus dictis fidem accrevit. 5. Absoluto interim induciarum tempore quod Eutyches petierat ut in jus veniret, iterum vigesima prima die Novembris PP. ad septimam sessionem convenerunt. Et cum a pluribus, mandante Flaviano, per ecclesiam, tum circa ecclesiam perquisitum fuisset, an Eutyches advenisset, et nullibi hunc reperiissent, tandem Joannes presbyter nuntiavit magna multitudine militum, monachorum et praefectionarum apparitorum praetorio circumseptum, qui eum ad concilium ingredi permittere recusabant, nisi prius facta promissione PP. restituturos ejus personam. Magnus quoque Silentiarius ab imperatore missus, et ipse concilium ingredi exoptabat. 321 Potestate itaque huic facta ut concilium ingrederetur, statim ab imperatore mandata quaedam scripto consignata accepisse sacro coetui indicanda testabatur. Quarum summa illa erat, de Ecclesiarum pace sollicitudinem habere, et de custodienda fide, quae in Nicaena et Ephesina synodis fuerat stabilita. Qua de causa Florentium virum fidelem et testimoniis probatum in recta fide volebat interesse illius synodi audientiae. Tum imperatori multos annos acclamatum est, et gratias eidem habuerunt. Postea in medium prosilientes Eusebius Dorylaei accusator et Eutyches, hujus causa ad exitum perducta est, et lectis S. Cyrilli epistolis ad Orientales conscriptis, cum Aetius lector ad eam partem pervenit, in qua dicitur Jesum Christum perfectum esse Deum, et perfectum hominem, de Maria Virgine secundum humanitatem natum, Patri secundum Divinitatem consubstantialem, nobis vero secundum humanitatem, et reliqua quae sequuntur, statim Eusebius dixit Eutychen his haud assentiri. Cujus quippe rei veritas ut sine ulla ambiguitatis specie vel falsitatis suspicione innotesceret, ad ea quae jam in Actis descripta erant provocatum est. Deinde vero pluries Eutychen interrogarunt, et illius publicam confessionem excipientes, plene intellexerunt eum novum haereticumque dogma contra incarnationis Domini nostri Jesu Christi mysterium tueri, et pervicacius propugnare, non absimilem quidem a Valentini et Apollinaris erroribus et perversitate, idcirco lacrymantes et gementes perfectam ejus perditionem, omni ecclesiastico gradu, monasterii primatu et communione eum privarunt. Haec autem Eutychianae haereseos initia fuisse, hanc judicii formam religiosius secundum canonum regulas concilii Constantinopolitani PP. servasse, nullatenus dubitandum est; quae nos quidem paulo fusius ex Actis quae supersunt descripsimus. Quamvis revera id nobis minime opus fuisset, cum doctissimus et eminentissimus cardinalis Baronius summa eruditione qua pollebat majori et accuratiori studio omnia recensuit quae hactenus de concilio Constantinopolitano et Eutychianae haereseos exordiis narravimus. Ad reliqua igitur gradum faciamus. CAPUT II. Flavianus episcopus absoluta praecedenti provinciali synodo cum omnium Actorum serie litteras dirigit ad sanctum pontificem Leonem Magnum, gestorum petens confirmationem. Id injuria negat Paschasius Quesnellus, cujus argumenta proponuntur, simulque evertuntur. 1. Absoluta jam Constantinopolitana prima synodo, in qua damnatis Eutychetis erroribus, horumque auctore sacerdotali officio et archimadritae praefectura privato, latae in eum sententiae summa in aliis atque aliis Constantinopolitanae urbis publicis locis promulgata est; ut videlicet monachis aliisque catholicis viris scripto commonitorio innotesceret, in posterum haudquaquam cum haeretico et contumaci 322 homine communicare. Quia vero de fidei causa agebatur, Flavianus, ne suis partibus deesset, nulla prorsus mora interposita, summo pontifici Leoni litteras dedit, simulque rerum omnium gestarum seriem ad eumdem direxit. Hujus rei testis fidelissimus imprimis est Liberatus diaconus, qui, recensita Eutychetis damnatione, mox subjecit: Quibus gestis jungens epistolam suam Venerabilis Flavianus, Leoni papae direxit, et quid in concilio gestum fuerat allegavit fideliter. Quae verba, tum ejusdem Flaviani litteras Baronius percurrens, sine ulla haesitatione merito scripsit majorum morem ita faciendo Flavianum esse prosecutum. Refragatur tamen passim Quesnellus, et potissimum ad Christi annum 449, res a S. Leone Magno gestas describens, cum ait: « S. Leo nihil horum quae Constantinopoli gerebantur admonitus a Flaviano (acceptis videlicet ab Eutychete litteris) ne vel innocentem condemnet, vel reum absolvat, ad Theodosium Flavianumque scribit. » Quare autem Flavianus ad Leonem non scripserit, ait: « haud difficile est dictu, seu Eutychen statutum judicio crederet, seu actam causam secundum canonem Ecclesiae in concilio, condemnatumque legitime monachum suae paroeciae, non alias audiendum. » Baronius credit litteras Flaviani aut interceptas, aut retardatas ab Eutychete. Sed tum nihil omnino scriptum a Flaviano constat ex ipsa Flaviani epistola, cujus initium est: Pictate, etc. Audacter nimis, et quasi ex tripode, quaestionem gravissimis involutam difficultatibus paucis et infirmis quidem conjecturis ex sua sententia solvere voluisse Quesnellum quis non videt? Profecto etiam, si sedulo duas illas solas Flaviani epistolas ad Leonem, quas et ipse Quesnellus Graece et Latine typo commisit, lustrabimus, haud facile cuinam primus debeatur locus poterimus judicare. Quinimmo in eam persuasionem descendemus, alteram primo loco in ordine esse statuendam, ut gravissimis adducti conjecturis paulo infra declarabimus. Quis praeterea Quesnello revelavit Flavianum duas dumtaxat Leoni pontifici epistolas dedisse? Ex Vaticanis enim codicibus nos adhuc tertiam eruimus scriptam ad eumdem Leonem occasione Eutychianae haereseos, de qua duo clerici ejusdem Constantinopolitanae Ecclesiae, Gregorius videlicet et Joannes, postulabantur. Quemadmodum ergo hanc tertiam scripsit, cur quartam, quintam, sextam aliasque plures scribere non potuit, quas Eutyches aut intercipere, aut retardare poterat, quemadmodum Baronius rationabiliter suspicatur? Alias autem et alias epistolas Flavianum ad S. pontificem scribere oportuisse, mihi et omnibus cordatis viris persuasum esse debet, potissimum quia damnata haeresis in dies recrudescebat, et quia nova synodus, agente Dioscoro, et Eutychetis factione, cum magna veritatis et fidei jactura fieri postulabatur, quam minime necessarium esse Flavianus ipse etiam ex duabus illius litteris quae hactenus lucem aspexerunt sincere fassus est, cum sola pontificia auctoritate tum haeresis quae surrexit, tum turbae quae propter eam factae sunt facillime destruentur. Dicat, amabo, Quesnellus, putatne Flavianum plane obmutuisse, nec Leoni alias dedisse litteras, cum ipsi innotuit imperatorem, agente eunucho Chrysaphio, et Dioscoro, jam synodum postulare, ut quae jam Constantinopoli contra exortam haeresim definita fuerant abolerent? Figmentum esse probant epistolae illae Flaviani in causa duorum illorum Constantinopolitanorum clericorum, ut superius nos jam indicavimus, quas, Deo Domino opitulante, publici juris faciemus. 2. At quidquid sit de aliis Flaviani epistolis, quae aut temporum injuria interciderunt, aut nunc adhuc obsoletae in secretioribus bibliothecarum 323 aut Archiviorum scriniis custodiuntur, de quibus nec minimam fecit Quesnellus mentionem in elencho quem conscripsit, ea ductus persuasione, quod duas illas tantum vulgatas epistolas Flavianus Leoni dedisset; igitur haudquaquam dubitandum est quod ipse, absoluta jam illa Constantinopolitana synodo, et Eutychete damnato, ad R. P. non scripserit, seriem omnium gestorum mittendo; propterea non labare Baronii conjecturam, qua affirmat ejusmodi epistolas Eutychetis studio aut interceptas, aut retardatas fuisse. Huic sane conjecturae et Quesnellus ipse subscribere debuisset, si ad Leonis litteras harumque temporariam notam attendisset. Quod in praesens nos facere non praetermittimus, ut plenius Quesnelli argumenta evertamus. Et quidem primam Leonis epistolam ad episcopum Flavianum scriptam offendimus kal. Martii, Asterio et Protogene consulatum agentibus, quod incidit in annum 449. Hanc enim ex urbe Roma Constantinopolim comitem Pansophium detulisse, Flavianus ad Leonem rescribens indicavit. Nullas autem epistolas Flavianum Leoni dedisse antequam a comite Pansophio S. pontificis litteras acciperet, minime umquam, sequentibus adductus momentis, potero persuaderi. Etenim si primo tempus spectemus quod comes Pansophius ex Urbe discedens Constantinopolim profecturus insumere debuit; si animadvertamus pariter tum ad aliqua negotia quae vir nobilis apud imperatorem illiusque aulae ministros forte pertractanda habuerat, tum ad novum iter faciendum, ut iterum Romam veniret, certe trium mensium spatium vix sufficere poterat. Quamvis navigationum cursum faciliorem tum fuisse credere debeamus, ob navigiorum copiam e Roma Brundusium versus, et e Brundusio Constantinopolim progredientium; tamen difficilius etiam illud iter reddebatur in primo, id est Martio et Aprili, mense, in quibus etsi mare suapte natura tranquillum sit, ventorum vi magis atque magis agitari atque turbari solet immoderatis tempestatibus. At ultro demus Pansophium comitem prosperum habuisse iter, nec ultra tres menses fuisse retardatum illius ad Urbem regressum, quemadmodum conjici posset ex altera S. Leonis epistola ad eumdem Flavianum scripta; quid vero? An Flavianus tamdiu ad Leonem de Eutychiana haeresi scribere distulit, quamdiu, a Leone ipso exagitatus, litteras accepit? Id nemo sine temeritatis nota affirmabit. Potissimum si ad subsequentes S. Leonis Magni litteras animadvertat. Etenim S. Leo, epist. 22 kalendis Junii scripta, fatetur se recepisse Flaviani epistolas cum synodalibus gestis in Eutychetis causa. Ait scribendi occasionem arripere ex opportuno itinere quod primum honorabilis vir Rodanus Constantinopolim versus aggressurus erat. Brevissimas enim tum fecit litteras. Verum (promittit) de hac re plenius per eum qui ad nos tuae dilectionis portavit litteras rescribimus, ut fraternitatem tuam quid de tota causa constitui debeat instruamus. 3. Hic cuperem ut Quesnellus et quisquam alius qui illius studiis indulgeat, animadverteret an acceptas a Leone Flaviani litteras cum synodalibus gestis portaverit honorabilis vir comes Pansophius, an alius? Non Pansophius quidem. Cum verba illa: De hac re plenius per eum qui ad nos tuae dilectionis portavit litteras rescribimus, indicent peculiarem aliquem forte Constantinopolitanae Ecclesiae clericum, ut tum moris erat, a Flaviano missum, qui litteras et synodalia Acta ad summum pontificem deferret. Remittere enim eum debebat Leo cum prolixioribus litteris. Igitur quis credet honorabilem virum, imperialis aulae comitem, 324 remittendum esse, quasi vero tabellarii munus eidem foret demandatum? Potius ergo concludendum est primas Flaviani epistolas cum synodalibus gestis alium latorem habuisse praeter comitem Pansophium, ut evidentissime demonstrant gravissima duo momenta, quae nos statim subjicimus. Alterum est quod, paucis elapsis diebus, prolixiores litteras daturus Flaviano, sicut in praecedenti promiserat, eas his verbis orditur: Lectis dilectionis tuae litteris, quas miramur fuisse tam seras, et gestorum episcopalium ordine recensito. Cur ergo, quo sensu, quave ratione tam seras Flaviani epistolas appellasset, vel si Pansophius eas attulisset, qui vix trium mensium spatium insumpsisset eundo ex Urbe Constantinopolim, et rursus e Constantinopoli Romam revertendo? Si Pansophius has litteras cum synodalibus gestis attulisset, summa celeritate, non sero ad pontificias manus pervenissent, ut ex praecedenti temporum supputatione liquido innotescit. Oportet igitur inferre quempiam alium fuisse harum epistolarum latorem, qui, vel Eutychetis artibus, vel temporum vicissitudinibus, marisque tempestatibus praepeditus, diu in itinere cunctatus est, quemque S. pontifex cum alia epistola, 24 videlicet, Constantinopolim ad ipsum Flavianum remisit. Addimus voces illas, tam seras, non quamcumque cunctationem, sed longam temporis moram indicare, ob quam Leonis animus in admirationem rapiebatur, tamquam ob rem extra omnem ordinem constitutam et insuetam. Ad quae verba cum iterum et tertio sedulo animadverterem, et ex altera parte cognovissem Constantinopolitanam illam provincialem synodum de Eutychetis damnatione labente Novembris mense praecedentis anni absolutam fuisse, inferri posse arbitratus sum Flavianum statim in subsequenti decimo mense ejusdem anni, vel saltem in initio Januarii anni 449 immediate subsequentis, ad Leonem cum synodalibus Actis supra Eutychianum negotium scripsisse, minime exspectatis Leonis litteris, quas per honorabilem virum comitem Pansophium se accepisse affirmat. Quod si Quesnellus mihi objiciat Flavianum priori illa epistola quam in sua editione excudi curavit aperte fateri Eutychen accusatum a religiosissimo episcopo Eusebio, occurrentem ad S. concilium propriaque voce quid ipse sentiret Patribus synodi detegentem, ut qui alienus sit a recta fide deposuimus, prout sanctitatem vestram docebunt cuncta super eo confecta Acta, quae et misimus cum hisce nostris litteris; quasi quod voluerit indicare, non prius ad Leonem scripsisse, quam cum Acta confecta cum hisce litteris miserit; occurram statim respondendo ex reliquo illius epistolae contextu colligi jam pridem Flavianum cum Actis super Eutychem gestis hanc eamdem hujus epistolae partem ad Leonem misisse, iterumque eamdem rescribere coactum, cum, auditis Leonis querimoniis, nondum et litteras et confecta Acta recepisse intellexerit. Id innuere videntur verba illa rotunde prolata: prout sanctitatem vestram docebunt cuncta super eo confecta Acta, quae et misimus cum hisce nostris litteris. Hic autem loqui de re jam praeterito tempore exsecutioni demandata, et de his litteris alias scriptis, tertia subsequens harum epistolarum pars, quam postremo priori addidit et subjecit, cordatis viris videri debet. Si quidem narratis perturbationibus hac de causa in Constantinopolitana Ecclesia ortis, et verbo facto, tum de tabulis publice ab Eutychete propositis, contumeliarum videlicet et mendaciorum plenis, tum de precibus imperatori oblatis, arrogantia et petulantia refertis, gradum facit ad Leonis litteras, quas recenter acceperat. Verum (ait) his ita ex consecutione peractis redditae sunt litterae sanctitatis vestrae per comitem omni admiratione dignum Pansophium. Dicat Quesnellus quando redditae sunt Flaviano per Pansophium Leonis litterae? An non postea quam Flavianus Acta synodalia cum parte praecedenti harum litterarum ad Leonem miserat, quasque nimis sero ipsum S. pontificem accepisse asseverat? Si verba illa, spectato etiam dicendi ordine, alium verum sensum 325 sine ulla detorsione subeant, viri docti poterunt affirmare. At jam alterum momentum, quod ex ejusdem Leonis Operibus eruimus, non alium sensum subire posse indicabit. Semel et iterum sanctus pontifex duobus suis epistolis, 22 nimirum et 24, sibi redditas esse Flaviani epistolas cum synodalibus actis (sed nimis sero) ipsum Constantinopolitanum episcopum fecit certiorem, quarum epistolarum altera kal. Junii fuit conscripta, altera vero idibus ejusdem mensis, quando videlicet Flaviani legatum cum pleniori instructione Constantinopolim remisit. Non igitur necesse erat ut de hisce litteris cum synodalibus Actis acceptis amplius faceret mentionem, nisi, redeunte comite Pansophio, easdem litteras cum exemplaribus Actorum iterasset. Utrumque autem iterasse Flavianum, prodit Leonis epistola trigesima secunda, quae data est kal. Julii ejusdem anni. Cujus quippe epistolae initium cum istud sit: Litteras tuae dilectionibus accepi, cum gestis quae apud vos de fidei quaestione confecta sunt, facile in eam veni opinionem, tum dumtaxat Leoni redditam fuisse eam epistolam cum omnibus suis partibus, et nova appendice, prout in Quesnelliana editione primum obtinet locum. Et quidem id nobis indicatum est ex illius epistolae textu. Nam Leo pontifex, admonito Flaviano de recentioribus receptis litteris et synodalibus gestis, nullam amplius facit mentionem de Eutychete, hujus erroribus et appellatione ad apostolicam sedem, de quibus rebus in praecedentibus litteris sufficienter disseruerat; sed dumtaxat novae illius appendici iteratae epistolae occurrit dicendo: Quamvis evidenter appareat rem de qua agitur nequaquam synodali indigere tractatu; tamen, frater charissime, subsecutos esse significo, quos in hac parte placuit destinare. Verba haec referri debere ad illud quod praefatus Flavianus novissime in suae epistolae appendice scripserat ad Leonem, nemo ibit inficias. Nam cum Flavianus dixerit se R. P. epistolas accepisse postquam damnationis Eutychianae synodalia gesta cum suis epistolis direxerat, atque rebus ita gestis et expeditis sibi dari affirmat sanctitatis suae litteras per comitem Pansophium, quibus edocebatur Eutycheten libellos omni fallacia et calliditate plenos scripsisse, dicendo judicii tempore appellasse vestram sanctitatem, atque idcirco rumorem perferre ea de causa generalem habendam synodum. Nihil tamen in praesentiarum de hac Eutychiana appellatione duximus disserendum, de illa enim suo loco agemus. 4. Interim vero alia potius argumenta subjicimus, quibus non obscure intelligitur Flavianum, damnato depositoque Eutychete, aliter ratiocinatum fuisse quam Quesnellus et novatores commenti sunt; ideoque non tantum scribere cogitasse, sed revera ad Leonem pontificem scripsisse de Constantinopolitano judicio: siquidem summum sacerdotii apicem auctoritatemque in Leone ipso constitutam fassus est; eum videlicet interpellans tamquam catholicae religionis legitimum fidejussorem, ad quem spectat communem rem sanctarumque Ecclesiarum compositionem vindicare. 326 Secundo, eumdem pontificem rogat ut suo scripto ratam ac validam haberi velit canonicam depositionem adversum eum, Eutychen videlicet factam. Tertio in mente repositum illud habens, quod Christus Petro dixerat, de fide fratrum confirmanda, subjicit: Confirmare vero, et piissimi Christumque amantis nostri imperatoris fidem. Res namque solo indiget ex vobis impulsu, atque subsidio, quod per vestram prudentiam ad tranquillitatem et pacem cuncta statim translaturum est. Si res ergo, auctore Quesnello, in Constantinopolitana provinciali synodo erat acta et finita; si pariter in Constantinopolitano episcopo omnia jura residebant circa illud judicii genus, quare Flavianus Leonem interpellat, dicendo rem indigere impulsu et subsidio apostolicae sedis, ut cuncta statim ad tranquillitatem et pacem transferantur? Nisi quidem mea me fallat opinio, illius haereseos damnatio rata habita a Leone fuisset; et nisi excitatae turbae pontificia auctoritate compositae fuissent, numquam vera de Christi Domini incarnatione doctrina certo sufficienter Christi fidelibus innotuisset; nec contumaces atque rebelles acquievissent, nisi, cooperante Deo (ait Flavianus), per vestras sacras litteras. Denique solas litteras Leonis futuram generalem synodum, de qua rumor erat, prohibere potuisse, idem Flavianus non dissimulanter asseverat, dicendo: Prohibebitur vero et quae evulgatur futura esse synodus, ut ne totius orbis perturbentur Ecclesiae. Ex hac ergo hujus primae Flaviani epistolae appendice nos perspicue colligimus quidquid veteres Orientales episcopi de Romanorum pontificum auctoritate, tum in haeresibus profligandis, tum in conciliis firmandis et convocandis, tum denique in condemnatorum appellationibus suscipiendis senserint et judicaverint. Quibus omnibus etsi nimis audacter et quasi stolide praetextu episcopalis dignitatis tuendae et vindicandae aliqui repugnent, tamen Flaviani epistolae, et illius scribendi agendive modus, Ecclesiae disciplinam et dogma erga apostolicam sedem, caeterarum Ecclesiarum matrem et magistram, solidissime probant et patefaciunt. 5. Sed jam properanter ad alia gradum faciamus, ut Quesnelli animum ab apostolicae sedis reverentia et auctoritate nimis alienatum clarius conspiciamus. Is ergo ut praecedentibus suis dictis fidem faciat, simulque ostendat Flavianum numquam ad S. Leonem scripsisse, nisi post acceptas ejusdem pontificias querimonias, ad alias et alias Leoninas epistolas, vel ad Flavianum ipsum, vel ad Theodosium imperatorem scriptas provocavit. Verumtamen de illa quam 20 loco posuit Quesnellus in sua editione, quaeque Martii kal. conscripta fuit, ad cujus temporariam notam advertere praetermisit, ne hactenus actum iterum agamus, hic verba non facimus. Dumtaxat animadvertimus sancto Leoni supremi judicis partes in hac causa debitas fuisse; neque Flavianum apostolicae sedis jura in fidei causa violare potuisse. Id non obscure S. pontifex asseverat, non tantum de Eutychetis disserens appellatione, sed ad damnationis causam respiciendo, noscere vult quae a Flaviano in Constantinopolitana synodo facta fuerant. Sed respicientes ad causam (ait), facti tui nosse volumus rationem. Neque ulla injuria ad factorum rationem reddendam cogebatur Flavianus, cum supremi ecclesiastici regiminis ordo id postularet; et imperatoris voluntas pontificiam excitaret sollicitudinem, ut videlicet, sublatis omnibus dissensionibus quae in Constantinopolitana Ecclesia exortae erant, apostolicae sedis auctoritate catholica fides muniretur. Hisce enim de causis, in altero illius 20 epistolae capite per idoneam personam sibi a Flaviano Leo significari postulat quid contra antiquam fidem novitatis emerserit, quod severiori sententia dignum fuerat vindicari. Nam (subjicit S. Leo) et ecclesiastica moderatio, et religiosa piissimi principis fides multa nobis sollicitudinem Christianae pacis indicant. Si igitur 327 duo haec, videlicet ecclesiastici regiminis ratio, ad quam Quesnellum attendere oportebat, et imperatoris efflagitatio, tantam sollicitudinem Leoni indicebant, nescio qua perfricata fronte Quesnellus contendere potuisset Flavianum non ante ad Leonem ea de re scribendum cogitasse, quam cum didicit pontificem improbis Eutychis actibus deceptum, falsam de judicio Constantinopolitano cepisse opinionem. Leo Magnus imprimis nequaquam ad Flavianum scripsit vix audito Eutyche, aut ejus appellatione accepta. Sed tum dumtaxat, cum ab imperatore fuit edoctus Constantinopolitanam Ecclesiam multarum perturbationum strepitu esse commotam, et contentiones in fidei rebus versari. Epistolam enim illam 20 cui et Quesnellus institit, Leo Magnus hisce verbis orsus est: Cum Christianissimus et clementissimus imperator, sancta et laudabili fide pro Ecclesiae catholicae pace sollicitus, ad nos scripta transmiserit de his quae apud vos perturbationis strepitum commoverunt. Duo ergo Quesnellum hic distinguere oportebat, neutrumque praetermittere. Alterum ad imperialia scripta pertinebat, alterum vero ad Eutychis appellationem. Se mirari ait instructum esse de tantarum perturbationum strepitu dumtaxat ab ipso imperatore, et non primitus procurasse Flavianum ut (ait) nos insinuatio tuae relationis instrueret. 6. Ecclesiasticae ergo hierarchiae unitas, dispositio et forma exigebat ut de nuper exorta haeresi et de gravissimis perturbationibus inter Constantinopolitanum clerum excitatis summus pontifex a Flaviano episcopo instrueretur. Qui sane loquendi modus prorsus evertit illud aliud Quesnellianum commentum, quo videlicet confingit: « Quamdiu intra Constantinopolitanae Ecclesiae limites sese labes ista continuit, opus non fuit ut collegarum opem imploraret Flavianus. Episcopis nempe universis catholicam veritatem totam in solidum a Christo Domino creditam non ignorabat, quam pro sua quisque virili defendere teneretur, erroresque contra insurgentes opprimere, tamquam ordinarius judex, in ea quam sortitus est Ecclesiae portione. At ubi monitus a Leone rescivit haeresiarcam Occidentem litteris suis pervasisse, suum virus spargere, atque a saeculi potestatibus insidias parari catholicae doctrinae, tum Romanum pontificem adire sui putavit officii: quo videlicet et de re tota instrueretur, quod Ecclesiae capiti debebatur, et qua pollebat apud Augustum gratia ageret sollicite, ne late serperent haereticorum artes, nec turbarentur Ecclesiae, convocatione concilii, in quo timendum merito erat ne auctoritate plurimum valituri essent homines improbi. » 7. Lepida Quesnelli ratiocinatio. At quis non intelligit eam ecclesiasticis regulis non tantum repugnare, sed Leonis et Flaviani dictis, eamque sacrum hierarchiae ordinem prorsus pervertere? Igitur, Quesnello auctore, si alicujus Ecclesiae episcopus, aut praecipiti judicio, aut minime servatis regulis juris, aliquem tamquam haereticum condemnet; si presbyterio et gradu eum dejiciat, cum illius haereseos labes intra suae dioeceseos limites se continet, non est opus collegarum opem implorare. At quid collegarum nomine intelligit? Si particularium Ecclesiarum episcopos, quorum fides deficere potest, et quandoque fuit per haereses labefactata, ultro id dabo. Verumtamen si collegae vocabulum etiam ad Romanum pontificem, catholicae fidei custodem et judicem, extendendum esse contendat, jam unitatis et veri capitis dispositionem et formam evertit et exscindit, sublata eidem eadem potestate, qua ejus curam et demandatum pastoris officium per universum orbem extendere habet. Plane Leonina agendi ratio et illius verborum energia innuunt non tamquam collegam se habuisse S. pontificem, sed tamquam supremum gestorum et 328 controversiarum judicem. Siquidem ea ratione Flavianum compellebat ad suam notitiam totius facti causam et modum deferre, ut judicis, non collegae, partes obiret. Quoniam (subjicit) nos qui sacerdotum Domini matura volumus esse judicia, nihil possumus incognitis rebus in cujusquam partis praejudicium definire, priusquam universa quae gesta sunt veraciter audiamus. An collegae collegam alloquenti haec et illa alia verba, facti tui nosse volumus rationem, esse posse arbitrabimur? Par in parem non habere imperium jura omnia asseverant. At Leonem auctoritate qua pollebat Flaviano jussisse, tum totus illius 20 epistolae contextus, tum subsequentis epistolae verba ad imperatorem Theodosium scriptae, dilucide patefaciunt. Nam imperator, spectato ecclesiasticae hierarchiae ordine, in quo unum episcopum et pastorem caeteris sacerdotibus Christus Dominus praefecit, non Romani pontificis opem dumtaxat imploravit ad scandala illa abolenda quae latius in Constantinopolitanum clerum gliscebant; sed judicium ipsius expostulavit, ut et fidei dogma firmaretur; ut Nicaena statuta servarentur, et cognosceret an jure vel injuria Eutyches, cui imperialis aulae ministri patrocinabantur, a sacerdotii gradu et monasterii praefectura esset dejectus. Ejusmodi Theodosii epistola ad Leonem, vel temporis injuria deperdita est, vel in alicujus bibliothecae scrinio obsoleta asservatur. Superest tamen epistola Leonis ad eumdem Theodosium imperatorem, ex qua non obscure suprema pontificia jura colliguntur, et plane innotescit quidquid episcopos particularium Ecclesiarum servare oporteat, cum aliqua fidei causa pertractatur in ea quam ipsi sortiti sunt Ecclesiae portione. 8. In hac ergo epistola S. Leo fatetur se prorsus ignorare quae in tanta causa gesta erant. Idcirco quia nondum synodalia Acta cum Flaviani epistolis receperat, ait ad eumdem Constantinopolitanum episcopum scripsisse, ut cognosceret sibi displicere quod ea quae gesta fuerant etiam nunc silentio detineret, cum studere debuerit primitus cuncta nobis reserare. Non quidem ut opem obtineret, sed ob causae judicium, quod propter tria gravissima motiva sibi deberi asseveravit. Videlicet ob causae meritum, fidei rationem, et imperialis sollicitudinis pietatem. Quae exigebant ut subreptionibus locus non pateret: Sed prius de quibus eum (Eutychen videlicet) aestimat arguendum instrui nos oportet, ut possit de bene cognitis congrue judicari. Denique suam epistolam ad imperatorem claudit, dicendo post admonitionem Flaviano per pontificias litteras factam se sperare et credere omnia Flavianum ad nostram notitiam relaturum, ut in lucem ductis quae videbantur occulta, id quod evangelicae et apostolicae doctrinae convenit judicetur. Animadvertat, amabo, Quesnellus an Flavianus Leonem tamquam incompetentem judicem rejecerit? an contempserit admonitionem? an obscure saltem judicaverit non debuisse primitus cuncta R. pontifici reserare? vel non pertinere ad eumdem quod evangelicae et apostolicae doctrinae conveniebat judicare? vel quia labes illa intra Constantinopolitanae Ecclesiae limites se continebat, vel quia non apostolicae sedi, sed episcopis universis catholica veritas tota in solidum a Christo Domino credita erat, quam quisque pro virili defendere tenebatur; et caetera hujuscemodi, quae maximas nugas agendo congessit Quesnellus, ut, excepto primatus honore, parem auctoritatem et jurisdictionem in cunctis episcopis admittendam esse confingeret. 9. Possemus quamplurima hic ex Leone proferre, quibus praerogativam ecclesiastici primatus in totum orbem sibi suisque successoribus convenire et deberi passim in suis epistolis et sermonibus affirmavit. Sed ne extra chorum in praesens canere videamur, plane praetermittimus. 329 CAPUT III. Idem Paschasius Quesnellus, novis excogitatis doctrinis, prorsus ecclesiastici regiminis formam pervertit, de Flaviani et Eutychetis causa disserendo. Cardinalis Baronii ea de re asserta sancti Leonis Magni decretis vindicantur. Ejusdem S. pontificis epistola 12 a Quesnello perperam explicata, auctior prout in ms. cod. Vatic. reperitur, exponitur. A cujus epistolae decretis minime recessisse sanctum Leonem Magnum suprema pontificatus jura exercendo, ex aliis et aliis ejusdem epistolis explicatur. 1. Ut Paschasius Quesnellus facilius prava sua dogmata propugnaret, et nugas quas contra apostolicam Petri sedem mente conceperat vendere posset, lectorum animum commovere et novitatibus demulcere passim studuit, cum eum non fugeret quantam cupiditatem hominibus novitas injicere soleat. A qua quidem agendi ratione nos et catholici cuncti scriptores abscedere debemus, non vetustatis dumtaxat conservandae praetextu, sed ad diligentius eos errores praecavendos qui veritatem cunctis rebus praestabiliorem, vel fraudibus, vel falsis opinionibus in vulgum sparsis opprimunt, et in odii contemptum adducunt. Cum itaque laudatus scriptor novitatibus potissimum indulgere nisus fuerit, de Ecclesiae rebus hujusque regiminis forma et ratione, disserendo, ut ipsi hactenus in praecedentibus capitibus explicavimus, idcirco multum interest praesentis otii scribendi eam veritatis vim inquirere et perscrutari quae contra hujus hominis ingenium, calliditatem, solertiam facile se per seipsam defendere potest. Leoninarum ergo rerum ordinem prosecuturi, nobis iterum occurrunt Leonis epistolae ad Flavianum, et Flaviani ad Leonem. Et quamvis Quesnellus optime intellexerit S. pontificem veri et supremi judicis partes assumpsisse in Eutychiana causa, illudque munus nemine refragante exercuisse, tamen cardinalem Baronium exagitare, mollique brachio illum objurgare aggreditur, quod scripserit: Ex veteri instituto absque controversia confiteri eosdem inter se altercantes Flavianum et Eutychetem legitimum et praecipuum judicem controversiarum ecclesiasticarum esse Romanum pontificem, ad quem tam actor quam reus sponte concurrunt, sua jura prosecuturi. 2. Subdole tamen se pontificiam dignitatem venerari ait Quesnellus. Et statim subjicit: « Sed quoniam omnibus Ecclesiae episcopis cum Romano communis dignitas, Ipso etiam Leone hoc profitente, absit ut quam in uno veneror, in caeteris calcari velim. Ultro agnoscimus Romanum pontificem pro legitimo ac, si cum singulis episcopis comparetur, pro praecipuo controversiarum Ecclesiae judice: sed quis propterea ferat Flavianum, quem et sedis praerogativa, et sanctimonia singularis, et fidei constantia ad martyrium usque perseverans tantopere commendare debuerant, cum rebelli imperito, et obscuro, ac malae frugis monacho componi, committique exauctoratum presbyterum cum suo ac tantae sedis episcopo, judicem cum reo; et utrumque velut 330 de communi dividundo altercantem coram Leone sisti, quasi de incerto causae dimicaturum. Absit tanta a sacratissimo episcoporum coetu injuria. » Haec, et id genus alia, comminiscitur, quae praecipue comprobari posse confingit ex epistola ejusdem S. Leonis ad Anastasium Thessalonicensem, quam ad marginem annotavit, cuique totam pravam interpretationem suam de ecclesiasticis judiciis insistere, eaque fulciri impudenter sibi blanditur. At nihil ea epistola efficacius pro dictis Baronii et veritate firmanda reperiri posse, sequentibus aperte demonstrabo. 3. Nam imprimis S. pontifex, analogice (ut aiunt) de Ecclesiastico coetu disserens, similitudinem instituit cum apostolo Paulo, eum ad naturale corpus comparando. In quo connexio totius, unam sanitatem, unam pulchritudinem facit: et haec connexio totius corporis unanimitatem requirit, sed praecipue exigit concordiam sacerdotum. Quibus, subjicit, etsi dignitas sit communis (non dixit jurisdictio) non est tamen ordo generalis. Quis enim negavit episcoporum dignitatem in sacro ordinationis munere acceptam esse omnibus episcopis communem, aut affirmavit unum vi sacrae episcopalis unctionis in pascendis suis ovibus majorem minoremve dignitatem obtinuisse? In hoc pascendi munere et honore dignitas omnibus episcopis communis est: nec propterea ordo est generalis; ita ut quilibet de quibuscumque causis judicare possit. Nam eodem S. Leone auctore, inter episcopos ipsos danda est potestatis discretio, quam Quesnellus ipse cum dignitatis honore commisceri et confundere conatur. Subdit enim apostolorum exemplum. Qui quamvis in accepti muneris honore similes essent, tamen eos inter potestatis seu jurisdictionis discretio dabatur: atque cum omnes ad apostolatum munus essent electi, unus vero solus caeteris praeeminebat. Quoniam (ait) et inter beatissimos apostolos in similitudine honoris fuit quaedam discretio potestatis. Et cum omnium par esset electio, uni tamen datum est, ut caeteris praeemineret. Auditne Quesnellus? Similes in characteris et dignitatis honore quem gradus non admittere satis est exploratum; dispares vero in potestatis praerogativa, quia unus caeteris debet praesidere: Qua ergo ratione, vel quibus Leonis verbis ductus, jurium aequalitatem inter episcopos jactare potuit Quesnellus? Non enim in jurisdictione exercenda, vel in judiciis ferendis omnes episcopi omnia sibi vindicare possunt. Cum, auctore eodem Leone, divina aeque ac ecclesiastica dispositione factum sit ut singuli in singulis provinciis essent quorum inter fratres prima haberetur sententia; et rursus quidam in majoribus urbibus constituti sollicitudinem susciperent ampliorem, per quos ad unam Petri sedem universalis Ecclesiae cura conflueret, et nihil usquam a suo capite dissideret. Si itaque toto huic contextui insistamus, quid offendimus quod Baronii dictis repugnet? Non instituti vetustas, qua stabilitum est ut inter se episcopi et presbyteri altercantes de fidei rebus ad Romanum pontificem provocent, tamquam ad legitimum controversiarum judicem, ut ex sexcentis vetustioribus exemplis, desumptis ex Dionysii Alexandrini, Athanasii, Pelagii, Coelestii, Priscilliani, Dictinii historiis probare possemus, quae in praesens praetermittimus ne extra scenam agere videamur. Non ultima illa verba « ad quem tam actor quam reus sponte currunt sua jura prosecuturi » . Nam quamvis Flavianum episcopum inter et Eutychem presbyterum maxima graduum conditionis et jurisdictionis discretio daretur, atque unus esset legitimus actor et ordinarius judex, alius vero imperitus rebellis et obscurus, condemnatus monachus, ut rationabiliter Quesnellus asseverat; tamen cum is non acquiesceret latae in seipsum sententiae 331 et provocasset ad unam Petri sedem, ne Leo Magnus praecipiti animo de incognitis rebus judicaret, actorem Flavianum et Eutychen reum audire debuit, atque etiam epistolis interpellare, ut totam rerum gestarum seriem patefacerent. At in hoc, quid injuriae aut contumeliae praerogativis Constantinopolitanae sedis, et episcopo singularis sanctimoniae, qui in fidei constantia usque ad martyrium perseveravit? Nullo prorsus convicio nullaque turpitudine Flaviani fama et dignitas ex summi pontificis agendi ratione violata fuit. Quinimmo, cum ante rerum cognitionem, tum rebus gestis cognitis debitum honorem eidem detulit, omnem moderationem et reverentiam in eum exercuit. Quemadmodum ipsius omnes epistolae ad eumdem Flavianum directae dilucide patefaciunt. Si tandem contendat episcoporum coetui injuriosum esse coram apostolica sede sisti pro juris et facti quaestionibus dirimendis, jam cura universalis Ecclesiae ad Petri sedem confluere haud debet, jam cuilibet licitum erit a suo capite dissidere, et de Ecclesiae unitate actum erit, cujus compago firma esse non potest, nisi ad inseparabilem soliditatem vinculum charitatis episcopos astrinxerit. 4. Secundo, quisnam merito inficiari poterit, vel audebit, sanctum Leonem causas cum episcopis agentem, quemadmodum suae, ita et aliarum episcopalium sedium honori et juribus non prospexisse, aut non consuluisse? Profecto etiamsi alia monumenta nobis deessent, sola sufficeret laudata epistola ad Anastasium Thessalonicensem, cui Quesnellus institit, ut novas suas merces hauriret atque venderet. In ea namque de aliis atque aliis episcoporum gradibus disserens, de episcopis, videlicet, metropolitis et apostolicae sedis vicariis, praecipit, mandat, ut Metropolitanorum legitima jura perpetuo servarentur, nec jus traditae antiquitus dignitatis a vicariis Thessalonicensibus, quamvis apostolicae sedis legatis, violarentur. Nec propterea metropolitarum jura violari posse arbitrabatur, si in causis judicandis contingeret episcopos in conciliis congregatos, dissidentes vel ob rerum gravitatem, aut quaestionum difficultates non convenire. Jussit enim tum eas ad apostolicae sedis judicium deferri, reservata sibi suisque successoribus facultate ultimam sententiam constituendi. Legitur enim in perantiqua synopsi, can. 7: Ut bina per annum provincialia episcoporum concilia celebrentur, et si res difficilis emerserit, nec fuerit Thessalonicensis episcopi judicio terminata ad Romanum deferatur antistitem. Nec propterea censuit hac reservatione facta episcoporum metropolitarum aut suffraganeorum jura turbari, aut infringi. Consultius quoque strictiorique mandato et canone episcoporum honori et juribus prospexit. Cum videlicet verebatur ne conciliorum provincialium cogendorum colore, episcopi vim injuriamve paterentur. Ad praecavendos igitur quoscumque abusus injuriam aut ignominiam episcopis inferentes, decimo cap. ejusdem epistolae decrevit ut in evocandis provincialibus episcopis a Thessalonicensi pontifice moderatio conservetur, ne sub hoc colore sacerdotalis honor contumeliis addicatur. Atque tandem decretalem suam epistolam eo ultimo capite claudit ad quod provocavit Quesnellus, cujus ita perspicuus est titulus, tam in editis quam in manuscriptis codicibus antiquissimis, quos ipsi lustravimus, ut vix dubitare possimus de apostolicae sedis auctoritate in recognoscendis causis, jampridem in provincialibus synodis tractatis et definitis: et tunc maxime, quando de fidei negotio agitur, et ob illud contentiones et scandala suborirentur, quemadmodum in Eutychiana causa evenisse omnibus exploratum est. Titulus ergo illius capitis haec habet: ut si inter eos (episcopos videlicet) de negotio fuerit oborta contentio, cuncta Romano pontifici sub gestorum insinuatione pandantur, ut ab eo quod Deo placuerit ordinetur. An non haec omnia cohaerent cum iis quae Baronius de veteri Ecclesiae instituto scripserat? Igitur tantum abest ut hujus dicta infirmentur 332 ex iis quae S. Leo habet in epistola ad Anastasium Thessalonicensem, quinimmo plus firmamenti et roboris assequuntur. 5. Nunc ad reliqua progrediamur. Atque interim aliis praetermissis, quae de hac epistola dicere possemus, quam non tantum ad Vaticana, aliaque mss. exemplaria exegimus et castigavimus, sed etiam auctiorem ornatioremque reddidimus circa illius octavi canonis doctrinam, quam uberius et luculentius explicatam offendimus in quodam Graeco archetypo ejusdem Vaticanae bibliothecae. Porro de ejus canonis Graeca interpretatione et paraphrasi verba faciemus in una appendice quam eidem epistolae subjecimus. Igitur nunc dumtaxat perquirendum erit an S. Leo de Eutychiana causa et Orientalibus rebus perturbatis judicium tulerit post accepta a Flaviano synodalia gesta et litteras, an vero solummodo Constantinopolitano episcopo graviter afflicto opem praesidiumque exhibuerit atque tulerit. Postremum affirmare Quesnellum oportuit, ne paululum etiam leviter a praecedenti disserendi methodo abscederet. Nam postquam contra Baronium dixerat Flavianum coram Leone non se stitisse tamquam actorem, sed judicem; non damnandum traduxisse Eutychen, sed a se damnatum produxisse; nec novum a Leone judicium petiisse, sed latam a se sententiam cura pontificis Romani collegis Occidentalibus notam fieri postulasse, ut omnes communi fidei causa, communibusque curis, communi opera et sollicitudine allaborarent, subjicit in sequenti capite: « Acceptis litteris Flaviani, Leo opem operamque suam adversus Eutychen pollicetur; perque illustrem virum Rhodanum epistolam mittit. . . . . quam et secuta est alia ad Theodosium, in qua Nicaenae fidei se inhaerere profitetur, Nestorii et Eutychis dogmata condemnat, atque etiam postulat synodum intra Italiam congregari. » 6. Cum itaque duo ibidem a Quesnello proponantur, et pro disserendi libidine resolvantur, nostrum erit in praesentiarum unum ab altero secernere, ac de utroque verba facere. Quoad primum attinet, affirmamus Flavianum utique tamquam actorem coram S. P. Leone se stitisse; et traduxisse Eutychen tamquam reum, in provinciali Constantinopolitana synodo jam damnatum, solemniusque tamen et ultimo peremptorio judicio ab apostolica ipsa sede damnandum. Flaviani prior ad S. Leonem epistola id manifeste prodit. Sive enim eam epistolam scripserit immediate post Constantinopolitanam synodum, ut jam praecedenti capite luculentissime probavimus, vel dumtaxat postquam se plurimis querimoniis exagitatum a Leone cognovit (ut irrationabiliter contendit adversarius), semper innotescit ad apostolicam sedem tamquam actorem convolasse, judicii jam a se probati rationem redditurum approbationemque consecuturum. Si autem hujusce a se probati judicii rationem reddere nec voluisset, nec debuisset, quemadmodum Quesnellus contendit, cur synodalia transmisit acta? Cur justum judicavit de omnibus contra nuper exortam haeresim peractis Leonem certiorem facere? Cur tandem commoveri rogat pontificis animum, sicut sacerdotio competebat, ut decerneret ratam habendam damnationem contra Eutychen factam; idque propriis scriptis patefacere? Nisi quod in mente alte repositum habebat ultimo hocce apostolicae sedis judicio quod exoptabat, ut haeresis quae surrexit, et turbae quae propter eam factae sunt facillime destruerentur, Deo cooperante, per pontificias sanctissimas litteras. Ex quibus animadversionibus et loquendi formulis intelligitur non postulasse tantum Flavianum ut latam a se sententiam cura pontificis Romani collegis Occidentalibus notam fieret, sed solatium, et defensionem, qua (ait ipse) debeatis consensu proprio ad tranquillitatem 333 et pacem cuncta perducere. Solo ergo Leone Flaviani et Constantinopolitani concilii judicium approbante, ratum habente, et scripto roborante, vel orta haeresis, vel excitatae turbae ad exitium perduci poterant; et cuncta pace et tranquillitate componi. Ibi nullus est de collegis Occidentalibus sermo. Nulla mentio, ut eos communibus curis, communi opera et sollicitudine allaborare compellat pro communi fidei causa. Dumtaxat usus consueta salutationis formula, epistolam claudit dicendo: Omnem, quae vobiscum est, fraternitatem, ego et qui mecum sunt salutamus. An ergo Flavianus Leonem interpellaverit tamquam judicem, et Eutychen tamquam damnatum, et non adhuc a Romano pontifice damnandum traduxerit, videant qui nullo partium studio moventur et adducuntur? 7. Aeque pariter labat et cadit illud quod idem Quesnellus subjecit, videlicet: Acceptis litteris Flaviani, Leo opem operamque suam adversus Eutychen pollicetur. Nullum profecto verbum offendimus in ea epistola quam per Rhodanum transmisit, quod ejusmodi phrasim redoleat, atque ita possit interpretari. Brevissimam enim tum scripsit epistolam accepta opportunitate ab itinere quod statim Constantinopolim versus idem honorabilis vir Rhodanus aggrediebatur. Nihil tamen eorum in ea praetermisit quae supremo ac principaliori Ecclesiae judici conveniebant. Nam certior jam factus ex Flaviani epistolis et Actorum synodalium lectione, Eutychen aliter de fide sentire quam convenit . . . , quem a traditione catholica non decuerat deviare, sed in eadem quae tenetur ab omnibus credulitate persistere. Interim longius scribere distulit, sed plenius de eadem causa scripturum promittit: ut (ait) fraternitatem tuam quid de tota causa constitui debeat instruamus. Neque vero universale magisterium dumtaxat ex laudatis verbis sibi vindicat et tribuit, sed et in subsequentibus veras judicis et vindicis partes se in posterum obiturum spondet, subjiciens: Non enim patimur illum (Eutychen nimirum) in suae persuasionis pravitate persistere, aut dilectionem tuam, quae zelo fidei pravo et stulto resistit errori, diutina adversae partis impugnatione turbari. Ad integram hanc sermonis pericopen animadvertat, amabo, Quesnellus, et sincere fateatur an haec de collega dumtaxat opem ferente operamque cum Occidentalibus collegis impendente intelligi possint? Causa autem etsi ad communem pertineret fidem, tamen non in Occidente, sed Oriente versabatur. Flavianus ipse non ab Occidentalibus, sed ab Orientalibus impugnatione turbabatur. Si ergo summum jus summamque potestatem jurisdictionemque in Orientales non habuisset, qua ratione quove sensu suum ministerium promisisset, ut et de Eutychiana pravitate judicaret, et Flaviani magnum zelum a diutina adversae partis impugnatione vindicaret? 8. Et quidem absque ulla contentione utrumque munus, supremi judicis nempe et vindicis, sicut et universalis magistri, Leonem in causa de qua agimus exercuisse, colligitur ex celebri ipsius epistola quam dogmaticam appellant, post paucos dies ad eumdem Flavianum scriptam. Praetereo quod in illius exordiis dixerit nimis sero Flaviani epistolam cum synodalibus Actis recepisse. Praetereo pariter quod totum de incarnatione Domini Jesu Christi dogma divinitus explicaverit, suggillaveritque Eutychen tamquam stultum et insanum, qui nolebat intelligere, ut bene ageret, qui et iniquitatem meditatus fuerat in cubili suo, quae veri judicis et magistri partes Leonem sibi vindicasse patefaciunt; tantummodo ultimo illius epistolae capiti mihi insistere liceat, atque ex eo argumentari 334 an Quesnellus jure vel injuria ratiocinatus fuerit in praecedentibus. Eutychianae enim causae examen non detulit ad alios Occidentales episcopos, sed per ipsum synodalibus Actis lustratis, aliqua reprehensione et reformatione digna reperiit, ecclesiastici juris regulis minime consona, quae ab Orientalibus in synodo congregatis debebant necessario praecaveri, ne fides incarnationis de duabus naturis in Christo post unionem existentibus collaberetur. Ait namque: Cum autem ad interlocutionem examinis vestri Eutyches responderit, dicens: Confiteor ex duabus naturis fuisse Dominum nostrum ante adunationem, post adunationem vero unam naturam confiteor. Hocce enim assertum fidei dogmatibus prorsus contrarium, cum Eutyches interloquendum protulisset, haudquaquam impune et sine ecclesiastica censura erat audiendum. Sed anathemate et exsecratione confodiendum, tamquam aliquod apostolorum symbolo repugnans. Quare S. pontifex summa admiratione in Constantinopolitanos judices commotus eos hisce verbis objurgat: Miror tam absurdam tamque perversam ejus professionem nulla judicantium increpatione reprehensam, et sermonem nimis insipientem nimisque blasphemum ita omissum, quasi nihil quod offenderet esset auditum, etc.. An non igitur in iis Actis S. Leo reperiit quo rationabilius posset Constantinopolitanos judices reprehendere et exagitare, quod minus regulariter sive canonice se gesserint in Eutychianae causae examine et Synodalium Actorum compilatione? An non judicat impiam blasphemam esse illam Eutychetis assertionem, quam Flavianus cum tota illa synodo nulla censura dignam censuit, aut saltem censoria virgula notare praetermisit? Arbitrari sane potuisset Eutyches ex synodali agendi ratione, vel recte, vel tolerabiliter se esse locutum, ut statim subjicit S. Leo, quia nulla vestra est sententia confutatum. Cui malo volens S. pontifex mederi, diligentiam Flaviani commonet, ut si per inspirationem misericordiae Dei ad satisfactionem causa perducitur, imprudentia hominis imperiti ab hac sensus sui peste purgetur. Ecce conditiones decernit servandas, quemadmodum Eutyches in communionem admittendus sit, quoties resipiscat. Qui quidem (ait), sicut gestorum ordo patefecit, bene coeperat a sua persuasione discedere, cum vestra sententia coarctatus profiteretur se dicere quod ante non dixerat, et ei fidei acquiescere cujus prius fuisset alienus. 9. Mandat tandem quod si aliquando Eutychetem poeniteat talia contra catholicam fidem dixisse et protulisse, veniendo ad satisfactionis plenitudinem, omnia quae ab eo male sunt sensa viva voce et praesenti subscriptione damnando, summa charitate esse complectendum, et erga correctum misericordiam esse adhibendam. Pro quarum rerum omnium felici exitu et exsecutione quatuor legatos ad pontificias vices agendas in Orientem cum fideli notario mittere asseverat, confidentes (ait) ad Divinitatis auxilium, ut is qui erraverat, damnata sensus sui pravitate salvetur. Liceat ergo mihi in praesentis concertationis fine Quesnellum et alium quemcumque rogare an collegae in collegam haec agendi ratio esse possit? Constantinopolitana inprimis synodalia Acta tamquam irregulariter facta Leo reprehendit. Secundo, haereticam propositionem a Constantinopolitanis judicibus dissimulatam nulloque anathemate proscriptam sua auctoritate condemnat. Tertio, Eutycheti aliquando forte poenitentiam agenti veniam dari jubet, modumque statuit quo poenitens recipiatur. Quarto, ut omnia ab eo praecepta fideliter exsecutioni demandarentur, quatuor mittit e suo latere legatos, pontificias vices agentes, qui una cum Dulcitio notario operam impendant ut haeresis aboleatur, et excitatae turbae componantur. Si id attendisset Quesnellus, aut non 335 dissimulasset, credimusne tantum studii adhibuisse ut omnia susquedeque verteret, et invidia, odio, nimiaque rixandi libidine ductus, apostolicae sedis jura ad exitium perducere quaesiisset? Veritatis cultores, qualem se esse Quesnellus jactat, fraudis inimici sunt. Et propterea nulla ratione praetermittere eum oportebat, vel ad pravum sensum interpretari, quae pro ecclesiastico universali regimine a majoribus accepimus: eo vel maxime quod S. pontifex Leo, perpetuo sibi concinens, quae postremo illius 24 epistolae dixerat, latius etiam exponit in epistola ad Julianum Coensem, ostendens necessarium fuisse ut ad reddendam rationem professionis suae, crebris atque sollicitis judicum interrogationibus urgeretur, nec tamquam inane aliquid praeterflueret, quod nonnisi de haustu venenatorum dogmatum apparebat effusum. Siquidem cum judicia reperta fuerint, aut distrahendarum controversiarum, aut puniendorum maleficiorum causa. Si judices crebris non urgeant interrogationibus reos, vel de criminibus postulatos, minime sufficienter in veritatis cognitionem venire possunt, nec crimina rite et canonice probari aut contestari, quemadmodum in fidei inquisitionibus necessarium esse semper judicatum fuit. Igitur labat etiam et cadit illud Quesnellianum assertum, quod in concilii Constantinopolitani Actis nihil prorsus occurreret quod rite et canonice non esset gestum. Cum unum offendamus quod ab apostolica sede fuit proscriptum, et intelligamus judices ipsos, et Flavianum ipsum merito fuisse reprehensum, cujus causa novum erat instituendum judicium, juxta regulas ab eodem S. Leone in utraque epistola mox laudatis praescriptas. Jam vero de Eutychetis appellatione sermonem instituamus. CAPUT IV. De Eutychis ad apostolicam sedem appellatione. Hanc maxima injuria negavit Quesnellus, cujus multa argumenta cum ex Flaviani et Leonis epistolis, tum ex secundi Constantinopolitani concilii Actis eripiuntur et dissolvuntur. Demum cl. Petri de Marca opinio ad examen revocatur, et tamquam veritati minus consona annotatur. 1. Pro apostolicae sedis legitimis juribus vindicandis multa hactenus expedivimus, spectata primum Constantinopolitani episcopi Flaviani agendi ratione: qui post in Eutychen damnationis depositionisque sententiam, ad S. Leonem cum universa gestorum synodalium serie suas epistolas misit, huncque de omnibus quae contigerant facit certiorem. Intelleximus quoque ejusmodi causam, utpote ex gravioribus difficilioribusque, ob quam scandala et simultates judices inter et Eutychianam factionem exortae fuerunt, juxta veterem apostolicamque consuetudinem jure Romani pontificis judicio reservari debuisse. Accessit tandem Constantinopolitani concilii Acta ex omni parte secundum regulas canonum non fuisse exarata; cum videlicet judices, Eutychen inter loquendum audientes admiserint, aut dissimulaverint saltem unam blasphemiam, multarum haereseon fontem, quam proscribere debuissent, et sub ecclesiasticis poenis haereticum compellere ad eam exsecrandam. Cum igitur tria haec ad Romanorum pontificum judiciariam potestatem probandam in praecedentibus praestiterimus, superest in praesens ut de appellationibus ad apostolicam 336 sedem verba faciamus; occasione nimirum accepta a nostro adversario, qui magnopere pugnat, omnia susquedeque vertendo, quae in S. Leonis Magni Operibus occurrunt, pro iisdem appellationibus asserendis. 2. Atque imprimis ut innumera praetermittam loca in quibus affirmat Eutychen numquam ad apostolicam appellasse sedem, oculos conjeci in ipsius septima dissertatione, quam inscripsit: De causa Eutychis archimandritae Constantinopolitani a Flaviano episcopo C. P. in synodo damnati; cui titulo sequentia tamquam argumentum dissertationis continentia subjecit: Ad epistolas S. Leonis papae 20 ad Flavianum eumdem, et 21 ad Theodosium Augustum. In spem adducebar voluisse Quesnellum speciatim has duas epistolas percurrere, sibique objicere primo quae in duabus illis epistolis de Eutychiana fatetur appellatione S. pontifex Leo; deinde responsionibus diluere quae sibi objecerat. Sed opinio me fefellit. Dissertationem suam sane orditur affirmando plura a nonnullis ex his epistolis assumi, ut hoc jus appellandi ad sedem Romanam persuadeant; jura et praerogativas hujus primae sedis non invidere asseverat: atque ejus auctoritatem eminentiamque sacris canonibus firmatam tueri et propugnare velle fatetur. « Verum, subjicit, ut immota et inconcussa manent vera fundamenta, quibus apostolici primatus molem incumbit, sic per se ruere necesse est infirma illa et fucata argumenta quibus praepostero quorumdam studio fulciri solet, quorum inanitatem quisquis retegere sataget, is profecto non minimam a sede apostolica gratiam inierit. » Cujus dissertationis exordium claudit patefaciendo propositum sibi stabilitum, nihil intactum dimittendi eorum, quae apud Leonem luce indigent; et propterea necessitate se (ait) adductum ementitam Eutychis appellationem annotare. 3. Praemisso itaque tam splendido tamque specioso verborum apparatu, sequentem infert consecutionem: « Hoc igitur censeo, nihil ex utraque hac Leonis epistola haberi quo valide comprobetur Romanum pontificem seorsim ac separatim ab aliis patriarchis majorumque dioeceseon episcopis ab Eutyche fuisse appellatum. » Ab homine qui totus esset in fraudibus et mendaciis fingendis nihil solemnius potuisset excogitari; cum potissimum hic sensim persuadere velit appellationes dumtaxat ad futurum generale concilium apud Orientales obtinuisse ut novatores, quasi pro aris et focis pugnantes, in apostolicae sedis contemptum ausi sunt affirmare. Ut autem veritatis colore hocce prolatum mendacium deliniat, Eutychen non ad solam apostolicam sedem appellasse, sed ad synodos Romanam, Alexandrinam, Hierosolymitanam et Thessalonicensem demonstrare primo contendit ex epistolae Flaviani cap. 3, isthaec subjiciendo: « Unde veritas elucescit verborum Flaviani, quibus Leoni de posthabita Eutychis ad sedem apostolicam appellatione conquerenti ita respondit. » Ecce Flaviani verba: Eutyches libellos direxit vobis plenos omni fallacia atque calliditate, dicens judicii tempore libellos se dedisse appellationis, et nobis, et hic convenienti sancto concilio appellasse vestram sanctitatem. Hoc ab eo nequaquam factum est, sed etiam in hac parte mentitus est, tamquam per fallaciam mendacii subrepere se sanctis vestris auribus putans. At nihil firmamenti aut virium Quesnelli falsitatem acquirere, ex praecedentibus verbis mecum sanae mentis homines judicabunt. Immo deducent jus appellandi ad apostolicam sedem, nulla ratione habita, ad alias patriarchales Alexandrinam, Hierosolymitanam, et Thessalonicensem, sanctum Flavianum revera probasse. Siquidem episcopus Constantinopolitanus factum dumtaxat appellationis negat, non vero jus quod veluti 337 legitimum probat, neque in discrimen voluit adducere. Praeterea Flaviani responsio Leoninae propositioni omnino congruere debebat. Scripserat Leo Eutychen ad sedem apostolicam provocasse; et Flavianus reponit in hac parte Eutychen esse mentitum dicens appellasse vestram sanctitatem. Ubi, quaeso, de aliis patriarchalibus sedibus horumque episcopis sermo est? Vel cum S. Leo semetipsum dumtaxat suamque sedem nominasset, ad quam Eutyches mentiendo judicii tempore se appellasse dixerat, cur Flavianus Leoni haud objicit id consuetudine non esse receptum, seorsim, ac separatim ab aliis patriarchis ad Romanum pontificem appellare, cum potius ad omnes alios patriarchas suos provocationis libellos debuisset dirigere? Igitur non tantum praecedentia verba Flaviani juri appellationis non repugnant, sed illud astruunt, eidem vim et robur adjiciunt. Reprobant tamen, et tamquam rem incognitam silentio praetereunt, consuetudinem illam quam de novo quidam pseudoecclesiasticorum jurium interpretes confinxerunt, de appellationibus videlicet ad generalem synodum necessario habendis. 4. Et quidem rem magis perspicuam facit ipsa Leonis epistola 20 quam tamquam praesentis dissertationis argumentum Quesnellus proposuit, cuique concinere habent, et quidem concinunt, Flaviani responsa. Quid vero ex hac Epistola? Eutychen damnatum a Constantinopolitana synodo ad omnes alias patriarchales sedes provocasse? Figmentum apage! Queritur primo loco S. P. Leo quod Flavianus Rom. sedi silere potuerit quae perturbationis strepitum et scandala commoverunt, et non potius procurasse ut primitus nos (ait) insinuatio tuae relationis instrueret. Haec verba, ut diximus, indicant quemadmodum in similibus contentionis causis, in quibus de fidei articulis agebatur, Rom. pontifex erat instruendus simul et consulendus, ne de rerum gestarum fide posset ambigere. Addidit deinde statim: Accepimus enim libellum Eutychis presbyteri, qui se queritur, accusante Eusebio episcopo, immerito communione fuisse privatum, maxime cum vocatum se adfuisse testetur, nec suam praesentiam denegasset, adeo ut in ipso judicio libellum appellationis suae se asserat obtulisse, nec tamen fuisse susceptum. Hic loqui S. Leonem de appellatione sibi facta, quam ordinarie ecclesiasticum subeuntes judicium facere consueverant, nulli dubium est. An vero illam fecerit, vel non fecerit, opportuno tempore, cum videlicet proferebatur judicium, id Leonem latebat. Necdum plene de rebus quae contigerant fuerat instructus. Sed opportuno tempore Eutychen appellationem interposuisse eum credere oportebat. Nam ait, Eutyches videns appellationem suam non esse susceptam, compulsus est contestatorios libellos in Constantinopolitana urbe proponere. Quid enim contestatorii libelli nomine intelligebat? Nisi publicum testimonium scripto consignatum, quo profitebatur nullam et irritam esse judicii sententiam in seipsum latam, et ab ea ad Romanum pontificem provocasse. At, reponet Quesnellus, si appellationem interposuisset, provocasset etiam ad omnes alios patriarchas et majorum dioeceseon episcopos, horumque concilia. Verum unde hausit hanc novam doctrinam? In medium proferat abscondita illa antiquitatis monumenta ex quibus eam desumpsit. Nos insistentes Flaviani et Leonis testimoniis, ad concilium Romanum non provocasse demonstramus. Flavianus quidem negat factam appellationem ad sanctitatem vestram judicii tempore, non negat jus; neque addidit hunc provocasse vel provocare debuisse alios patriarchas, et insigniores episcopos, horumque concilia; subdit solum: Sed in hac parte fefellit velut pater mendacii, se auribus vestris subrepturum arbitratus. Igitur nusquam a Flaviano in discrimen revocatum est Eutychis jus interponendi suam appellationem ad apostolicam sedem; sed id ab Eutyche opportuno tempore factum fuisse negavit. Praeterea si illa Quesnelli suppositio staret, jam Eutychete ad apostolicam sedem appellante, 338 aliis patriarchis praetermissis, isti conclamassent, sibi subreptum esse intelligentes jus cognoscendi similes contentiosas causas, cum nihil efficacius ad graves simultates excitandas quam aliorum jura contemnere, violare et abolere. Conclamasse autem unde colligitur? Contra vero, si Eutyches, ut mavult Quesnellus, ad omnes alios patriarchas et celeberrimarum Ecclesiarum antistites provocasset, isti non distulisent suum ferre judicium, et maxime Alexandrinus, Antiochenus et Hierosolymitanus praesules, qui vix, et ne vix quidem, retardassent sui muneris partes obire, cum ageretur de eorum jure tuendo, ad quos Eutyches provocaverat. Nullus tamen alius ex majorum Ecclesiarum episcopis manum ad hoc negotium apposuit, nullus scripsit ad Flavianum, nullus in irritum mittere nisus est Constantinopolitani concilii decretum, vel illud confirmare, quamvis interea sex aut septem mensium spatium esset decursum ab Eutychetis damnatione appellationeque ad tempus usque quo S. Leo omnium gestarum rerum cognitionem obtinuit. Ego sane arbitror non tamdiu Orientis et Graecorum antistites, qui insignioribus praeerant Ecclesiis, distulissent suo jure uti. Cum igitur id non fecerint, argumento est nec ad eos provocasse Eutychen, nec usum obtinuisse, ut condemnati in provincialibus synodis ad concilia Ecclesiarum patriarchalium provocarent. Tamdem illa Eutychetis appellatio ea ratione haberi debuit, qua tum Flavianus, tum Leo Magnus interpretati sunt. Atqui modus scribendi utriusque indicat appellationem factam esse ad unum singularem episcopum, ad Romanum videlicet, qui tamquam caput et firmamentum totius Ecclesiae venerabatur, et a quo per fallacias mendacii Eutyches, ut innuere videtur Flavianus, se absolutionem, rebus incognitis, subrepturum esse sperabat. Igitur nova illa judicandi forma a Quesnello excogitata labat et ruit, quin habeat quemadmodum consistere possit. Potissimum cum Liberatus diaconus dumtaxat asseveret quod Eutyches, de sua damnatione papae Leoni scribens, posuit edicta Constantinopolim, et injuriam se fuisse passum contestatus est. 5. Duo tamen sunt ex quibus ejusmodi machinam consistere posse sibi arbitratus est Quesnellus. Alterum est testimonium Constantini monachi, aliud est Eutychis epistola ad episcopum Alexandriae. Quod ad primum attinet, neminem latere deberet quisnam fuerit hic monachus Constantinus, qui non tantum tamquam haereticus habitus et condemnatus fuit, sed etiam volens in secunda synodo Constantinopolitana Eutychis partes agere, sibi numquam constabat in dictis; et colore perturbati animi negabat quod affirmaverat, et ultro dabat quod pridem negaverat; ita ut ejus testimonium nullum prorsus pondus nullamque fidem habere debeat. Haereticum fuisse Constantinum ultro concedit etiam Quesnellus, excutiendo Joannem David qui exagitaverat Petrum de Marca, dicendo illius monachi testimonium (quod in subsequentibus subjiciemus) esse hominis haeretici, multis difficultatibus obnoxium, cui Florentius ipse Patricius contradicit, immo quod ipsi Constantinopolitani PP. reprobarunt. En Constantini dictum: Eutyches, dum legeretur damnatio, appellavit sanctum concilium sanctissimi episcopi Romani, Alexandrini, Hierosolymitani, et Thessalonicensis, et haec in Actis non sunt inserta. Super hoc veluti firmissimo lapide, quamvis ementito, Quesnellus totum suum novum de appellationibus aedificium construere conatus est. Verumtamen si universa quae in secunda illa Constantinopolitana synodo gesta et dicta sunt vel sedulo, non cursim, lustrasset, vel omnino non dissimulasset, quanti faciendum sit tale testimonium noscere potuisset. Neque affirmasset, ex illius mendacio veri aliquid posse elici. « Nimis (ait) enim putidum mendacium est, 339 quod veritatis specie non adumbratur: ac proinde discimus non eam fuisse ad ea usque tempora consuetudinem Orientalium, ut ad unicum ex episcopis appellarent, sed eos omnes qui judicii a quo provocabatur participes non fuerant; nec ad solum Pontificis Romani concilium, quod totius Occidentis erat, sed et ad synodum aliorum patriarcharum, qui in causa suspecti non erant. Et revera eodem tempore quo scribebat Eutyches ad S. Leonem se eum appellasse, scripsit etiam ad Dioscorum Alexandrinum, ut oecumenicum concilium convocaret, quo Flaviani judicium discuteretur, ut docet nos Liberatus, cap. 12, ubi tamen corrigendus, cum ait de ejusmodi concilio Eutychen non cogitasse nisi absoluto conventu Constantinopolitano, in quo synodi Flaviani Acta relecta sunt; infra enim ostendemus ex hujus conventus Actis, jam tunc indictum fuisse Ephesinum concilium. » At aedificium supra mendacium struere, idem esse ac fallere, et temerariam fabulam pro vera historia vendere, quis non intelligit? Consuetudinem Orientalium fuisse affirmat, non ad unum ex episcopis appellare, sed ad eos omnes qui judicii a quo provocabatur participes non fuerant. At quaenam exempla commentitiae hujus consuetudinis habet Quesnellus? Et ut Africanos nos praetermittamus, quos Quesnellus et Petrus de Marca optime noverunt ad apostolicam sedem, sine ulla prorsus contentione provocasse, quid dicet de Athanasio, de Joanne Chrysostomo quid, qui ad sedem apostolicam, et sub Julio papa, et sub Innocentio, Leonis praedecessoribus, provocarunt. Horum causas agendive rationes hic expendere nos supervacaneum ducimus. Cum Quesnellus, ad fidem sibi vindicandam, nec adduxerit, nec adducere potuerit, unum dumtaxat ex Orientalibus exemplum, qui ad eos omnes provocaverint qui judicii a quo provocaverant non fuerant participes. 6. Athanasii igitur et Joannis Chrysostomi causis interim praetermissis, de quibus postea sermonem habituros esse spondemus, quid credit dicendum esse de Eutychetis litteris ad Dioscorum, ut oecumenicum concilium haberetur? Nova ipsius Quesnelli fallacia. Noverat quidem Eutyches Flavianum inter et Dioscorum simultates facile intercedere posse, cum ejus causae patrocinium esset assumptum a Chrysaphio, Flaviani inimico, strictoque foedere cum Dioscoro juncto. Propterea cum Dioscorus Alexandrinae urbis esset antistes, non tantum ex canonibus Nicaenis sibi post Romanum pontificem primatum vindicatum volebat, sed etiam supra Constantinopolitanam Ecclesiam summum jus exercere contendebat, tamquam Orientis patriarcha primarius, nulla habita ratione ad canonem tertium concilii Constantinopolitani primi, quo statutum fuerat ut hujus urbis episcopus post Romanum prima subsellia teneret. Quem canonem non tantum Romana Ecclesia non admisit, sed abolevit; ut suo loco dicemus, et praeterea ipsi Alexandrini episcopi illum canonem tamquam sibi injuriosum respuebant, tum quando concilia haberi debebant, tum etiam quando de ordinationibus aliorum episcoporum agebatur. Quid mirum igitur, si Eutyches, sub colore Metropolitani juris servandi, ad Dioscorum scripsit, maxime etiam sibi persuadens se in illius fidem conferre posse Chrysaphii commendationibus? Nullibi inveniet tamen scripsisse ad Juvenalem Hierosolymitanum vel ad Anastasium Thessalonicensem, quod probare debuisset Quesnellus, ne ementitum et prorsus nugatorium diceremus novum illum appellationis modum, quem sciolis dumtaxat et indoctis vendere quaerit. Deinde aliud est aliquem interpellare veluti sequestrem et mediatorem, aliud est ad aliquem servato juris ordine appellare. Dabo ad Dioscorum scripsisse atque ad eum etiam suae 340 professionis libellum misisse. Quid inde? Nullibi tamen constat ad eum appellasse. Sicuti non colligitur appellasse ad episcopum Ravennae, quamvis ad S. Petrum Chrysologum illius Ecclesiae praesulem scripsisset. Ultro dato vero quod etiam ad Anastasium Thessalonicensem scripsisset, an is forte proprio jure Eutychis causam cognoscere potuisset? Sedis enim apostolicae vices agebat, utpote illius vicarius. At propterea nonnisi Romani pontificis personam egisset, minime judicando; sed ad sanctum Leonem scribendo, ut jam praecedenti capite satis abunde demonstravimus. Progrediamur igitur ad alia. 7. Suggillat post haec Quesnellus Joannem David, quasi suae causae oblitum, ut verba episcoporum, quibus nullam a se appellationis vocem auditam esse inter judicandum contestantur, pro se adduxerit, suo seipsum jugulans gladio. Cum esset concilium, et interrogatio proveniret (inquit Seleuchus episcopus) nihil tale cognovimus dictum ab archimandrita Eutyche de appellatione. A reverendissimis episcopis dictum est, Et nos eadem confitemur, certe (subjicit post haec verba Quesnellus) si vel ad unum antistitem Romanum appellatum fuisset audientibus episcopis, id isti cognovissent dictum, quod a se auditum pernegant. Nec omnino reprobanda fuisset querimonia Constantini monachi de omissa in Actis synodalibus appellationis mentione expostulantis. Immo querelae suae astipulatorem habuisset Julianum Coensem episcopum, qui tam synodo quam posteriori conventui aderat. Ut autem novam hanc Quesnelli cavillationem eriperemus, etsi testimonia S. Leonis in epistolis ad Flavianum, Theodosium imperatorem, Julianum Coensem habeamus, in quibus haec ad apostolicam sedem appellatio indicata est; quibus suffragatur et ipsius Eutychis libellus, cum fidei professione quam Romano pontifici examinandam dedit; tamen ut abundantius Quesnellianae fraudes et nugae appareant, evolvenda censuimus ea Constantinopolitana Acta, in quibus, instante Eutyche et imperatore mandante, primi Constantinopolitani concilii gesta relecta et examinata fuerunt. 8. Eutychis itaque personam egisse tum Constantinum monachum, etiam Quesnello suffragante, omnibus exploratum est. Atque imprimis cum ageretur an ejusmodi Acta corrupta, falsata et interpolata essent, jam de generali habenda synodo, efflagitante imperatore, statutum fuerat. Meliphthongus enim episcopus postquam dixerat necessariam esse praesentiam illius qui accusatur, praesertim quia hujusmodi accusationes non sine periculo fiant, addidit: Quonam igitur piissimus imperator . . . praecipue quia universalem praecepit fieri synodum, et necesse est majores causas in illud reservare concilium. Secundo, hoc non obstante, ad examen chartarum deventum est. Atque lecto supplici Eutychis libello, in quo affirmabat: Gesta enim, quae sunt composita a reverendissimo Flaviano adversum me legi hesterno die, et reperi contraria his quae acta sunt contineri in chartis. Tertio, Constantinus, haereticorum morem secutus, Scripturas solas admittere palam fassus est, sed non Patrum doctrinam et scripta, sequentem subjiciendo rationem: Quoniam diversis modis locuti sunt Patres, et omnia suscipio; in regula autem fidei non suscipio. Cognoscens autem murmur excitatum, commotionemque factam esse inter episcopos caeterosque qui coetui aderant, propter ejusmodi temerarium et blasphemum assertum eum poenitere coepit, quia forte in suam mentem revocaverat PP. scripta contra Arianam, Nestorianam haeresim in Nicaena et Ephesina synodis, tamquam fidei regulam suscepta fuisse. Idcirco prave dicta corrigere cupiens, jussit illa verba in regula fidei deleri, quia in perturbatione (ait) nesciens sum locutus. Hominis hujus vafriciem atque inconstantiam episcopi omnes notarunt. Quos inter Eusebius, episcopus 341 Ancyranorum, dicendo: Mihi similiter placet ut qui personam religiosi archimandritae suscipit, omnia ei firma consistant, quae ex ejus voce prolata sunt; et non in parte velle ea teneri, in parte vero quae dicta sunt velle improbari. Tanta ergo perturbatio in illo coetu orta est, ut, admirantibus simul et quasi altercantibus ad invicem episcopis, sciscitaretur quid in hoc casu criminali esset faciendum? Quia absente illo cujus causa agebatur. qui hujus vices subire debebat, neque in sermone, neque in responsis ad interrogata sibi constabat; unde et duo alii, Andreas nimirum et Athanasius, admissi sunt ad interloquendum, ut lectio gestorum Constantinopolitanorum ad exitum perduceretur. 9. En ergo character agendique ratio illius Constantini monachi, cujus falso testimonio institit Quesnellus, ut veritatem illius appellationis de qua agimus eliceret. Quarto in illo episcoporum coetu mentio facta est de libello Eutychis ad S. Leonem, illiusque querimonia et appellatione; sicuti et de Leonis epistola ad Flavianum, quae coram omnibus lecta fuit; nec unum verbum offendimus, de aliis Eutychetis litteris, vel ad Dioscorum, vel ad Juvenalem Hierosolymorum episcopum, vel ad Anastasium Thessalonicensem. Si enim ad horum synodos provocasset, ut confingit Quesnellus, credimusne solius Leonis Romani pontificis fuisse factam mentionem? Credimusne quod in tanto Eutychianarum rerum discrimine unus saltem ex episcopis, vel clericis, vel monachis, qui pro tuendis juribus Orientalibus stabant, dicere praetermisisset audiendum aut exspectandum esse suffragium unius saltem ex praecipuis patriarchis, aut episcopis Orientis, ad quorum concilia Quesnellus comminiscendo, Eutychen juxta antiquam consuetudinem provocasse asseverat? Et ne quis me mentiri suspicetur, afferam verba Eleusini diaconi, qui de S. Leonis litteris et Eutychis appellatione ita locutus est: Quoniam vero ante paucos dies litterae sanctissimi archiepiscopi Romanorum Leonis insinuatae sunt nobis, continentes quia accusavit (legendum recusavit) reverendissimus archimandrita Eutyches, et appellavit in tempore examinationis vestram audientiam per dationem libelli (et ideo post damnationem, eum archimandritam renominarunt), quomodo nunc instans, et dicens de fide esse libellum apud sanctissimum Romanorum episcopum, recusationem in synodo appellationem nominavit? Clarissimus Stephanus Baluzius, ad haec animadvertens, scite annotavit verba illa uncinis interclusa, in Corbeiensi codice desiderari per librarii errorem: Nam annotatio Rustici (ait ipse) quae posita est in margine, non potest referri ad alium locum. Sic autem habet: Falsitas evidens Eutychis. Et notandum quia jam litterae papae Leonis, quas in absolutione Eutychis usque tamen ad integriorem audientiam scripsit, pervenerunt ad eos, et ideo illum archimandritam renominarunt post damnationem. Si ergo, Rustico auctore, litterae papae Leonis eam vim habuerunt, ut latam a Constantinopolitana synodo in Eutychen sententiam suspendere potuerint usque ad pleniorem audientiam; si pariter harum litterarum vigore, etiam post damnationem, Constantinopolitani PP. Eutycheti nomen et archimandritae honorem exhibuerunt; quid opus est tantopere laborare pro Romanae sedis juribus propugnandis, et pro tuenda Orientalium sacra et vetusta consuetudine, qua ad Romanos pontifices vel causas fidei deferebant, vel graviores res ipsis discutiendas proponebant, quin ab horum judicio, institutionibus atque mandatis resilirent? Praeterea Eutyches ipse sufficere sibi persuadebat recusasse sententiam in seipsum latam, ut crederetur ab ea appellasse. Quemadmodum testabatur, dicens fidei libellum esse apud sanctissimum Romanum episcopum. Suffragatur D. cl. Petrus de Marca, qui, loquens de Flaviani appellatione, generatim haec verba pronuntiat, quae in quaestionem de qua 342 agimus mirifice quadrant. Quoniam vero per illas tempestates recusatio fiebat etiam per modum appellationis adhuc post sententiam definitivam, non autem eo modo qui introductus dein fuit a Justiniano. 10. Quare notandum est Eutychem hic non dixisse libellum suae fidei esse apud alios patriarchas vel insigniores episcopos Orientis, sed apud Romanorum episcopum. Igitur credidit dumtaxat sibi posse suffragari quod ad unum S. pontificem Romanum scripsisset. Neque tandem asseveravit Rusticus damnationis sententiam in Eutychen latam suspensam remansisse ob litteras aliorum episcoporum Orientalium. Tantummodo Leonis litteras hanc energiam et vim habuisse affirmavit. Quae quidem omnia, si ad invicem et cum praecedentibus conferantur, prorsus Quesnellianum illud aedificium evertunt. Non enim ex ementito quodam facto colligitur fabulosa illa consuetudo, pro qua hactenus nuperus iste scriptor divinando, comminiscendove, omnia susquedeque vertendo nimis audacter decertavit. 11. Verumtamen etsi daremus Constantini monachi mendacium nulla ratione posse excusari atque defendi, quid inde? Jam alia nobis occurrerent quae probant post recusatam ab Eutyche Constantinopolitanae synodi sententiam, causam jam fuisse devolutam ad supremum Romani pontificis tribunal; cum certo ex duabus illis Leoninis epistolis habeamus, S. pontificem jussisse ut sub gestorum relatione omnia ad suam notitiam deferrentur, ut posset de bene cognitis congrue judicare. Cui enim datum est causas cognoscere, decernere et judicare, vera et non arbitraria jurisdictio convenire debet. Potissimum si agamus de fidei rebus, quarum cognitio, auctore etiam clarissimo viro Petro de Marca, Romanae apostolicaeque sedi fuit reservata. Quamvis ipse tamen, nescio quo spiritu ductus, ex parte Quesnello praeluserit, ut paulo post videbimus, asseverando, contra cardinalem Perronium, appellationem illam Eutychetis probari non posse ex Leoninis epistolis; et aliunde appellasse ad synodos Romanam, Alexandrinam, Hierosolymitanam, Thessalonicensem, sed clanculum, et in aurem Patricii Florentii, post judicium factum et post solutam synodum; quae quidem nec haerent hactenus dictis, nec secundae Constantinopolitanae synodi gestis. Sed interim ad alia gradum faciamus, animadvertentes Quesnello minime suffragari posse quae in decursu laudatae dissertationis ad duxit; ostendendo videlicet mentionem aliquam esse factam ab Eutyche Alexandrini episcopi. Quare exscribenda censuit verba Basilii episcopi, qui primum memoria lapsus, deinde recordatus, testatus est: Jam in veritate dico (inquit) adhuc ipso conventu sedente, et proponente hoc sancta synodo, ut diceret iste duas naturas inseparabiles et inconfusas in uno Domino, idque post adunationem, scio quia dixit religiosus archimandrita Eutyches: Si praeceperint mihi Patres Romanus et Alexandrinus, dico hoc ipsum; hoc autem non quasi appellans dixit, sed dicens: Non sum ausus dicere propter Patres. Ex his ergo similibusque verbis, quorum aliqua aliquibus, alia aliis, partim una vice effuderat, partim altera, nunc publice, nunc silenter, aliquando ut appellans, aliquando tamen ut suam explicaret mentem (ait Quesnellus), sumpsit occasionem Eutyches imponendi tam S. Leoni per litteras, quam Patribus Orientalibus in conventu Constantinopolitano per Constantinum; inde appellationem mentitus est. Sed jam 343 praesens quaestio versari non potest an Alexandrini episcopi judicio Eutyches se submittere voluerit, cum jam, ut vidimus, certa spe duceretur, hunc sibi habere posse propitium, tum quod Flaviano infensus, tum quia primatus praerogativae praetextu cum Flaviano contendebat, tum denique Chrysaphii Eunuchi protectione fretus, facile Dioscorum in suas partes traxisset. Cujus quidem fides satis superque probata esse non poterat, ut ex antecedenti et subsequenti ipsius agendi ratione innotescit. Nec pariter nostra quaestio dumtaxat in eo versatur an Eutyches S. Leoni mentitus sit: nam ex monumentis quae habemus non sincere colligimus an judicii tempore et adhuc in concilio sedentibus Patribus palam et publice appellaverit. Quamvis sententiam in eum latam recusasse certissimum sit, et in archimandritae munere perstitisse quoadusque nova inquisitio novumque judicium institueretur. Si igitur latam in eum sententiam recusavit, si pariter alium judicem per suum libellum interpellavit, se huic sententiae submittendo, quid aliud facere debuisset ut eum vere appellasse diceremus? 12. Hinc haud facile moveri potuimus ex iis quae in consequentibus scripsit Quesnellus ad exaggerandam potius suam eruditionem, quam ad exagitandum Joannem David, utpote Petro de Marca refragantem, cujus partes, peregrinam satis et asperam viam ineundo, se assumere confinxit, cum archiepiscopus Parisiensis apostolicae sedi hoc jus denegare tam confidenter ausus non sit, pro quo in praesentiarum verba edimus. Idem enim cl. doctissimusque Parisiensis Ecclesiae antistes Romanis pontificibus jus asseruit in judicandis Orientalium causis ad fidem et etiam ad disciplinae universalis rigorem pertinentibus: crediditque hoc jus apostolicae deberi sedi, vel Sardicensium canonum vigore, vel etiam Nicaenorum, in quibus stabilitum fuerat ut in judiciis habendis antiqua consuetudo servaretur. Satis honorifice quoque de Romanorum pontificum primatu locutus est in universa Ecclesia. Quodque ut suadeat provocat ad veterum Patrum testimonia: Cypriani videlicet, Irenaei, Hieronymi et Augustini, ea ratione ductus, ut centrum unitatis et capitis ratio in catholico coetu servetur. Neque pariter negat hoc appellationum jus de quo agimus. Immo Orientalium varia affert exempla, eorum videlicet qui ejusmodi juris vigore ad apostolicam sedem provocarunt, hujusque judicio semotis contentionum partibus se submiserunt. Verumtamen de Eutychis disserens appellatione, ait: Locum inter appellationes ad episcopum Romanum non tribuo ei quae sub nomine Eutychis archimandritae circumfertur, post damnationem ejus a Flaviano episcopo peractam, etiamsi ea a vulgo obtrudatur, quoties controversiae de causis religionis agitantur. Nolim tamen negare quin Romanum pontificem appellaverit. Sed tamen contendo non solum Romanum pontificem provocasse. Hinc quasi molli brachio eminentissimum cardinalem Perronium objurgat, quod hanc appellationem probare posse crediderit auctoritate epistolae S. Leonis ad Flavianum. Contendit ex iisdem verbis non colligi appellationem ad apostolicam sedem fuisse factam; sed libellum appellationis dedisse, atque fuisse compulsum ut contestarios libellos in urbe Constantinopolitana proponeret. At quis credet nos in difficilem incidisse nodum? Non colligi ait doctissimus vir appellationem factam fuisse ad sedem apostolicam? Et haec judicis partes assumpsit; et Leo ipse sub gestorum synodalium insinuatione de omnibus certior fieri voluit; et Flavianus ipse, qui affirmavit Eutychen esse mentitum, synodalia Acta transmisit? An recordatus est doctissimus antistes veteres recusationem pro appellatione accepisse? An non animadvertit ad Rustici annotationem, qua fassus est, sententiam a Constantinopolitana synodo in Eutychen latam suspensam fuisse vigore litterarum 344 S. Leonis? Nec quidquam conficit quod objiciat Eutychen appellasse alias sedes, quia appellavit synodos Romanam, Alexandrinam, Hierosolymitanam et Thessalonicensem; sed clanculum, et in aurem Patricii Florentii, post judicium factum et post solutam synodum. At haec repugnant cum iis quae testatus est Basilius episcopus, qui recogitans ad ea quae jampridem a pluribus mensibus contigerant, testatus est quod adhuc conventu sedente, et forte cum sententiam in se latam recusavit, se totum commisit ad judicium Romani et Alexandrini antistitis. Certe Basilii testimonio pluris faciendum est quam Constantini monachi, hominis sibi non constantis, haeretici et versipellis, qui omnibus suae artis nervis conabatur ostendere Acta illa Constantinopolitanae synodi esse corrupta atque falsata. Verum quare Alexandrinum episcopum etiam Eutyches nominaverit, non est cur nos dicamus, ne jam dicta iterum recoquamus. 13. Quia vero idem clarissimus vir Petrus de Marca Constantini monachi testimonio firmius adhaeret, ut ostendat Eutychis appellationem locum habere non posse inter eas quae Romanae sedi asseruntur, duas statuit regulas, easque insignes appellat, quas postmodum nimia exaggeratione Quesnellus amplificavit. Prima (ait) causam fidei, cum communis sit et generalis, judicandam esse a synodis universae Ecclesiae praecipue vero a Romana, quae omnium prima est; tum depositionem haeretici, quae sequitur ex decisione fidei, definitivo decreto judicandam esse ab omnibus, si nova sit haeresis, neque hactenus damnata fuerit ab Ecclesia. Ex qua autem lege, divina, ecclesiastica aut imperiali hanc hauriat regulam, ne ex suspecta aliqua officina eam prodiisse saltem suspicemur, prorsus ignoratur, atque hocce arcanum auctor non indicavit. Nos quidem si ad Romanorum pontificum agendi rationem attendamus, quin etiam ab ejusdem auctoris dictis, Petri videlicet de Marca, abscedamus, Nestorium ejusque haeresim jure proscriptam fuisse, et haereseos auctorem episcopatu privatum etiam antequam synodus generalis cogeretur, persuasi sumus. Potissimum cum habeamus tantummodo Cyrillo commissum fuisse munus ut pontificiam sententiam exsecutioni fideliter demandaret eamque Ephesinae synodo proponeret, decem dierum induciis Nestorio reservatis, in quibus deliberaret an a pravo suo dogmate vellet abscedere, illudque ejurare. Assertum explicatione non indiget, cum ipse Petrus de Marca S. Coelestini papae epistolam ad Cyrillum interpretatus sit dicendo: Et Coelestinus dat in mandatis Cyrillo ut Romanae sedis auctoritate ascita et vice, et loco, et potestate pontificia usus, sententiam istam exsequatur, et illi Ecclesiae (Constantinopolitanae nimirum) prospiciat. Leo Magnus autem immediatum praedecessorem in pontificatu habuit Coelestinum. At sub istius regimine laudata prima illa regula prorsus Ecclesiae Patribus erat ignota, et tamen de episcopo e gradu dejiciendo, de fidei causa omnibus communi et generali agebatur. Et hoc non obstante, Rom. pontifex Coelestinus decernit, statuit, judicat, inducias ad resipiscendum concedit, non exspectato aliorum patriarcharum judicio, vel suffragio; sed dumtaxat decretorum a se latorum exsecutionem Cyrillo demandat. Igitur et Petri de Marca dictis insistendo, haud video ex qua lege, canone aut imperiali constitutione ejusmodi regula depromi possit. Prorsus itaque credenda erit arbitraria, derivata a systemate et voluntate pontificiae auctoritatis limitandae, et intra angustos cancellos coercendae. De quo systemate quidem plura diceremus, si nostri instituti propositum id pateretur. Juvat interim vidisse egregiam non esse hanc regulam, quemadmodum Marca decantat, quia nullo jure nullave consuetudine firmatam esse reperimus. 345 14. Hanc praerogativam forte altera regula assequetur, quam idem auctor subjecit. Videlicet appellationes factas ad patriarchas censeri etiam factas ad eorum synodos, ut constat ex formula appellationis Eutychetis. Non appellavit autem ad synodos Orientis, quod patriarcha Antiochenus subscripsisset sententiae Flaviani, et quod plures metropolitani dioeceseon Asianae, Ponticae, Thraciae adessent in concilio Constantinopolitano. Ut tandem laudatus praesul hisce dictis omnem vindicet fidem, ea deprompsisse fatetur ex Actis illius Constantinopolitani conventus, in quo Eutychetis procuratorem agens Constantinus monachus contendebat Acta edita a Flaviano esse corrupta atque etiam interpolata, cum Eutyches ad alias laudatas synodos provocasset, nec appellatio jam erat in Actis descripta. 15. Petri de Marca vestigiis ingressus Quesnellus atque exaggerationibus usus, latius praecedentem doctrinam magno verborum apparatu explicavit; subjecta deinde Domni episcopi Antiocheni epistola, quam synodicam appellat, ex libris Facundi Hermianensis exscriptam. Haec autem Domni episcopi Antiocheni agendi ratio, paucis cum explicari haud possit, in sequentibus concertationibus ad trutinam revocabitur. Magna enim subsidia pro ejus historia ornanda ex Vaticanis codicibus accepimus. Acta enim Chalcedonensis concilii circa septimum saeculum descripta celebrem illam continent Actionem, quam Quesnellus, veluti fictitiam, rejiciendam esse judicavit. Interim autem non inficiabor Domnum Antiochenum strenue se opposuisse Eutychianis erroribus. Contendam tamen ex appellationis formula conjici Eutychen ad omnes patriarchas horumque synodos non appellasse. Et ne verbis ludere videamur, imprimis arbitror exquirendum esse a sapientissimo archiepiscopo quam genuinam arbitretur formulam ab Eutychete adhibitam. Si genuinam vocat, quam Constantinus subjecit, ergo Constantinus mentitus non est, ut Quesnellus cum caeteris affirmavit; ergo omnes Patres qui in secundo Constantinopolitano conventu sese illius procuratoris dictis opposuerunt, injuriam veritati fecerunt. Alterutrum enim dicendum est, aut mentitum esse Constantinum in hoc facto appellationis, vel PP. synodi mentitos esse. At quis cum tanta episcopalis coetus injuria et dedecore id affirmabit? Non quidem Quesnellus, qui in omnibus episcoporum honori, dignitati consulere voluisse protestatur. Non Petrus de Marca, qui causas fidei ab universo episcoporum coetu pertractandas esse in commune totius Ecclesiae bonum et incolumitatem affirmavit. Non est igitur insistendum formulae a Constantino monacho suggestae, ne praepostere et audacter de episcoporum et presbyterorum ordine horumque hierarchia judicemus. Aliunde ergo genuina appellationis Eutychianae formula potius desumenda erit, nec ex aliis momentis, nisi vel ex Basilii verbis, secum de praeteritorum veritate sedulo recogitantis; vel ex Eleusini diaconi testimonio, quod sancti Leonis Magni dictis cohaeret. Et quia in priori hac formula sermo est etiam de Dioscoro Alexandrino, et in posteriori de solo summo pontifice Leone habet mentionem, quemadmodum jam praecedentibus vidimus, idcirco diutius in iis expendendis non immorabimur, ne acta iterum agamus. Abunde enim de utraque formula in praecedentibus disseruimus. Addendum praeterea censeo vix intelligi posse quod idem de Marca subjecit: Non appellavit autem, ait, ad synodos Orientis, quod patriarcha Antiochenus subscripsisset sententiae Flaviani, et quod plures metropolitani, etc. Quid autem? Jam agebatur de generali habenda synodo, et Orientales excludendos esse Eutyches contendebat? Ergo a solis Occidentalibus cum Romano pontifice volebat judicari? Et generale concilium, quod in communi 346 causa fidei necessarium esse Marca asseveravit, quomodo ex solis Occidentalibus episcopis potuisset componi? Arcanum profecto hocce systema continere mihi visum est. Et propterea ex aliis fontibus eruendam esse genuinam Eutychianae appellationis formulam mihi persuasum est, quemadmodum in subsequentibus nos hisce capitibus aperte demonstrabimus. CAPUT V. Alia Quesnelli argumenta contra Eutychis appellationem proponuntur, et solidius discutiuntur. Ejusdem Eutychis epistola ad S. Leonem papam scripta ad examen perducitur, atque tandem Christiani Lupi sententia vindicatur et propugnatur. 1. Eutychis appellationem ad apostolicam sedem factam praecedenti nostra exercitatione pro viribus propugnavimus, singula quoque rationum et sententiarum momenta proponentes quibus ad statutum nobis scopum pertingere posse credebamus. Verumtamen cum omnes assumpti muneris partes unica ea concertatione implere haud potuimus, tum propter ea quae doctissimus Petrus de Marca Parisiensis archiepiscopus de Orientalium episcoporum causis et juribus in celebri suo opere descripsit, tum propter Acta secundi Constantinopolitani conventus, Eutychianae haereseos causa habiti, quae plurimum conturbata et confusa esse observavimus; idcirco, ne lectores in nostris scriptis percurrendis nimis taedio afficerentur, non omnia quae de hujusmodi negotio dicenda occurrunt sub unico eodemque titulo expedienda esse judicavimus. Cum igitur praeter ea quae exposuimus, alia et alia Quesnelli argumenta observanda et discutienda supersint, quae perspicue ex praecedentibus Flaviani et S. Leonis litteris deduci auctor ipse contendit, quaeque in specie saltem hactenus a nobis dicta enervarent, propterea in nova hac dissertatione diluenda reservare congruum existimavimus. Neque vero in hujus concertationis vestibulo lectorem admonendum censeo de nimio Quesnelli studio in interpretandis, distorquendis et obtruncandis testimoniis quibus insistere nisus est, ut suae causae praesidium pararet et lectoris fidem aucuparetur. Sat enim evidenter id constabit in illius argumentorum expositione. 2. Illud itaque primum sit Quesnelli argumentum, quod ex Flaviani verbis sibi objectis proponit. Cum videlicet testimonium Constantini monachi superius expositum opposuit S. Flaviani verbis: « In his (ait Quesnellus) praeter unum Leonem, nullus alius nominatur, ad quem Eutyches appellarit. » Ita autem subjicit: « Non est operosum respondere Id enim non aliam ob causam factum est, quam quod solum Leonem alloqueretur, eumdemque solum nominaverat haeresiarcha, cum ad eum scriberet, tamquam per fallaciam mendacii subrepere se sanctis Leonis auribus putans, ut scribit Flavianus ad S. Leonem; et quia inter patriarchas metropolitanosque, ad quorum concilium appellatum praedicabant, eminebat sine controversia, idque jure multiplici, S. Leo, ut qui et primatum in Ecclesia tenebat, et totius ad quam appellabatur synodi caput erat. » Haec Quesnellus. At quis non intelligit nimis lepidas esse has interpretationes, honoris coloribus linitas atque depictas. Sed adhuc progreditur Quesnellus dicendo: « Licet porro idem pontifex totam ad se causam pertraxisse 347 videatur, » cum et de singulis instrui postulat, et de Flaviani silentio conqueritur: « Cum studere (inquit) debuerit primitus nobis cuncta reserare, non ita tamen est reipsa; similiter enim aliorum episcoporum quilibet, ad cujus sententiam per appellationis libellum provocaretur, et de negotio instrui postularet, et de silentio querelas moveret. Merito ergo ac potiori jure totius facti rationem et notitiam volebat sibi Leo deferri, et quidem primitus utpote primati, cui de eo cum caeteris ac prae caeteris decernundum erat, si appellationi locus dabatur. » 3. At mendacia veritatis coloribus et umbris larvata detegamus. Incassum imprimis, et omnino male, Constantini monachi testimonium Flaviani verbis Quesnellus opponi affirmaret, si utriusque loquendi modus in eumdem prorsus finem tenderet. Constantinus, ut Quesnellus etiam asseverat, haereticus et mendacissimus homo, testatus est Eutychen alios patriarchas, principalium Ecclesiarum metropolitas, horumque synodos appellasse. Si id dare voluisset Flavianus ut noster adversarius interpretari conatur, cum ad S. Leonem rescripsit, quamvis hunc solum nominet, quia eum solum alloquebatur, jam sequeretur vel Flavianum in re non dissentiri a Constantini testimonio, vel quamcumque appellationem ab Eutyche factam negasse. Primum affirmare Quesnelli religio non permittit. Nefas enim esset etiam leviter suspicari Flavianum tantae sanctimoniae episcopum, qui ob fidei catholicae defensionem martyr occubuit, Constantino monacho mentienti subscribere voluisse. Alterum igitur erit concedendum, videlicet, Flavianum negasse quamcumque appellationem veluti ab Eutyche factam; non utcumque tamen factam, sed judicii tempore. Nec enim negavit saltem dissoluto conventu Eutychen Romanum pontificem Leonem appellasse, cum jam de hac appellatione ipsius Leonis litteris certior fieret. Flaviani verba, quaeso, perpendat Quesnellus, videat an distorta ipsius et lepida interpretatio ipsis convenire possit. Sed his ita gestis, litterae nobis datae sunt vestrae sanctitatis . . . . . per quas edocti sumus quia idem Eutyches libellos direxit vobis plenos omni fallacia et calliditate, dicens judicii tempore libellos se dedisse appellationis, et nobis, et hic convenienti sancto concilio, et appellasse vestram sanctitatem. Animadvertat haec verba, et appellasse vestram sanctitatem. Igitur non alium appellasse scripsit Eutyches quam S. Leonem. Negat id Flavianus immediate subjiciendo: Quod nequaquam ab eo factum est. At quid est quod ab Eutyche factum fuisse negat Flavianus, nisi quod haereticus archimandrita, judicii tempore sibi et concilio dedisset appellationis libellos, provocando ad S. Leonem. Non dicit deinde appellasse vos, vestrumque concilium: Sed vestram sanctitatem. Ulterius si haeresiarcha scribendo ad S. Leonem hunc dumtaxat nominavit, ut etiam Quesnellus asseverat, nulla prorsus mentione facta aliorum patriarcharum et synodorum, quid est quod contra Orientalium consuetudinem id factum fuisse dicamus; confingendo patriarchas et metropolitas celeberrimarum dioeceseon, horumque synodos etiam fuisse appellandos? Si talis conficta consuetudo obtinuisset, Flavianus quidem, debita servata reverentia erga totius Ecclesiae caput, irregularem prorsus vocasset hanc appellationem, atque rescripsisset ad S. Leonem Orientalis Ecclesiae jura violata et fracta fuisse, cum hujus appellationis prorsus inscii essent patriarchae et metropolitae, quorum de similibus causis judicium pronuntiare intererat. Hocce autem in hac parte Flaviani silentium subsequentibus verbis confirmat eumdem Leonem tamquam solum negotium acturum, et haereticum judicaturum alloquendo. Sed etiam in hac parte mentitus est, tamquam per fallaciam mendacii subrepere se sanctis vestris auribus putans. Si scivisset aut credidisset ad alios etiam suis epistolis per fallaciam mendacii 348 subripere tentasse, istis vocibus, sanctis vestris auribus, has alias, vel aequivalentes, aliorumque episcoporum, addidisset; immo addere debuisset, ut plenius, quemadmodum Leo petebat, edoceretur. Scripserat enim, et ideo quia dilectio tua de tanta causa nos videt necessario esse sollicitos, quam plenissime et lucide universa nobis quod ante facere debuit indicare festinet. Aurea enim sunt haec verba, auctoritatem imperiumque indicantia. Nam plenissima et lucida omnium gestarum rerum narratio vel expositio nequaquam fuisset, si silentio occuluisset, vel Eutychen contra Orientalis Ecclesiae jura provocasse ad Rom. sedem; vel non dixisset provocasse ad synodos et caeteros patriarchas, aut ad ea provocare debuisse. Igitur ipsi prorsus ignota erat haec nova judiciorum Ecclesiasticorum forma, de qua noster adversarius verba facit. 4. Sed forte hujus responsionis vim praesensit Quesnellus, qui, praecedentia sua dicta confirmaturus, ait ex Leonis scribendi modo videri Leonem ad se totam causam pertraxisse, cum de singulis instrui postulat, et de Flaviani silentio queritur, quemadmodum innuunt illa verba: Cum studere debuerit primitus cuncta nobis reserare. Sed valde infirmam adversarius subjicit responsionem contendendo nimirum id fieri potuisse a quolibet episcoporum, ad cujus sententiam appellaretur per libellum, etc. Itane PP. loquendi formulas distorques, Quesnelli, de una ad aliam rem gradum faciendo? In quo igitur difficultas versetur inspiciamus. Et primo inquiramus quo jure quisquam alius episcoporum hujusmodi appellationum libellos potuisset excipere atque postulare ut de negotio instrueretur? Si hic sermo esset de arbitrario judice per compromissum ab ambabus partitibus ad quaestionem dirimendam assumpto, quilibet sane episcopus, qui eligeretur, ne de rebus incognitis judicium pronuntiaret, utique postulare debebat edoceri. Sed in praesens de quo judice disputatur? Non de alio quam de eo qui divinis et ecclesiasticis legibus stabilitus fuit pro dirimendis fidei controversiis, et pro recognoscendis aliorum judiciis, an ista videlicet essent conformia regulis juris, et an judices ordinarii, odio, aut invidia, vel quacumque alia ducti passione vim oppressionemque condemnato intulissent. Ea igitur ratione ad se totam causam traxit Leo Magnus, quia Eutyches non acquiescendo sententiae latae ab ordinario suo episcopo, et a Constantinopolitana synodo, superiorem judicem et ultimum provocare debebat. Idcirco S. pontifex in sua epistola utitur illis imperativis vocibus, auctoritate simul et dignitate plenis: Et ideo fraternitas tua per idoneam maximeque aptam personam plenissima nobis relatione significet quid contra antiquam fidem, novitatis emerserit; vel illis aliis: Quoniam nos, qui sacerdotum Domini matura volumus esse judicia, nihil possumus incognitis rebus in cujusquam partis praejudicium definire, priusquam universa quae gesta sunt veraciter audiamus. 5. Et quidem haec et similia alia Leonis verba, non concilii, sed proprio nomine scripta, talem tantamque vim et auctoritatem habebant, ut jam Flaviani animum movissent saltem, si non coegissent, ut se sisteret coram Leone vel per suos idoneos legatos, vel per relationem authenticis scriptis factam, de omnibus gestis rationem redditurum. Sed jam id praestitisse Flavianum antequam hanc Leonis epistolam acciperet, acciperet, in superioribus vidimus. Quare si omnia simul conferamus, certum argumentum habebimus ita ad se totam causam traxisse Leonem, ut nequaquam cuique alii episcopo et judici licuisset se hisce rebus immisceri, nisi de summi pontificis sententia. In suam vero auctoritatem Leonem totum negotium 349 definiendum refudisse, non obscure ipsemet in laudata epistola indicavit. Nam ad praecludendam viam omnibus difficultatibus excusationibusque quae circa contumaciam obstinationemque archimandritae Eutychis poterant afferri, sibi reservat rem totam ad examen perducere, ita exigente Ecclesiae moderatione, et Christianae pacis sollicitudine, imperialibus etiam litteris ipsi insinuata: Ut (ait, amputatis dissensionibus, fides catholica inviotata servetur, et his qui prava defendunt ab errore revocatis, nostra auctoritate quorum fides probata fuerit muniantur. Tria hic sua auctoritate se facturum esse Leo spondet: tollere dissensiones ad inviolatam servandam catholicam fidem; alterum, ab errore revocare qui prava defendebant; tertium tandem, praesidium et munimen iis afferre quorum fides esset probata. Si igitur tria haec, sua, non aliorum, auctoritate se praestaturum Leo spondet, non est cur ad distortam interpretationem recurramus, alios hujus causae arbitros et judices confingentes, et affirmemus Leonem cum caeteris episcopis et prae caeteris tamquam primatem judicium ferre debuisse an appellationi locus daretur. Sed urget adhuc Quesnellus objiciendo illa S. Leonis verba, epistola ad Flavianum: Quoniam nos, qui sacerdotum Domini matura esse volumus judicia, nihil possumus incognitis rebus in cujusquam partis praejudicium definire, priusquam universa quae gesta sunt veraciter audiamus. Ex quibus adversarius noster jucunde et quasi triumphum cantans ita ratiocinatur: « Haec verba sunt hominis non sibi jus omne ferendae sententiae arrogantis, sed prudentis, oculati, aequissimique judicis, qui suum causa incognita temere nolit conferre suffragium. Sed quid solvendis hujusmodi argumentis ex ipso Leone petitis tempus terimus? » Ait idem Quesnellus: « Non quaerimus in hac praesenti causa an Leo sibi praerogativam illam vindicarit, sed utrum de facto Eutyches appellavit, et utrum ad solum Romanum, pontificem. » O lepidum effugium! Causam cadere intelligit, nihil ei prorsus suffragari cognoscit illas aequivocas et inusitatas loquendi formulas, non omne jus ferendae sententiae arrogantis, quae praesumptionem quamdam praeseferunt, vel illam aliam, conferre suffragium, quasi ut Leo indicaverit cogere velle et necessarium fuisse concilium, ut oculati, prudentis aequissimique judicis partes obiret. Illud enim conferre suffragium ordinarie habet significare causam in coetu, synodo atque collegio tractandam. De quibus rebus altum est apud Leonem silentium, nullumque ex iis quae scripserat saltem leve indicium apparet. 6. Verum enim vero quia Quesnellus se malam causam habere cognovit, et ad alia suum ratiocinium convertit, ut pedetentim ejus vestigia sequamur, quid subjecerit attendamus. Ait itaque: « Quod si Eutyches ad solum Romanum pontificem appellasset (ut actum esse ab eo existimavit S. Leo ex callido mendacique libello), non esset quod miraremur Eutychen Rom. sedem appellantem a Rom. pontifice ultro esse susceptum, praecipue cum de Nicaena fide agi videretur, cui tam Eutyches ipse quam ejus accusator indivulse profitebatur inhaerere; Romani enim praesidis, tamquam capitis episcopalis coronae, hae sunt praecipue partes, ut e prima cathedra tamquam e specula conservationi canonum invigilet, fideique catholicae custodem agat. » Pro apostolicae sedis viribus asserendis neminem honorificentiora scribere potuisse ii affirmarent, qui ad sequentia Quesnelliana dicta haud attenderent. Verumtamen cum Quesnellus in subsequenti paragrapho aut suae dissertationis capite 8, Leoni aurem accommodandam non esse affirmet nimis splendorem et suae sedis jura prosequenti, idcirco subdole et hyperbolice dumtaxat fuisse locutum, satis superque est exploratum 350 Sic itaque ratiocinatur: « Verum non Eutycheti vaferrimo impostori fidem habeamus; non Leoni ipsi, sanctissimo licet viro, aurem accommodemus, sedis videlicet suae splendorem ac jura prosequenti. Audiamus Flavianum novae Romae episcopum, Christique martyrem fortissimum, quem Orientalium de appellationibus animus ac consuetudo, totaque Eutychis agendi ratio latere non potuerunt. Censuitne ille concilii sui de Eutyche sententiam ad Leonem mittendam esse, ut si ab eo comprobaretur maneret, si reprobaretur evanesceret? Nihil certe tale apparet in utraque ejus epistola. Haec ergo et id genus alia, quae iisdem aut saltem aequivalentibus verbis descripsit aliis locis ostendunt ultra suam fidem Quesnellum exaggerasse ut sensim de antiquo Ecclesiae regimine judiciorumque forma et ordine disserendo fabulas et commenta venderet. Ecquis commentum aut injuriosam fabulam non redolere credet sanctissimum pontificem Leonem ultra justitiae et aequitatis leges in Eutychetis causa nimis sibi esse blanditum, ea jura sibi vindicando quae eidem non conveniebant? Hic est ille Leo summus pontifex, quem universa Ecclesia in Chalcedonensi synodo congregata, tamquam legitimum haeredem et propugnatorem omnium jurium S. Petri venerata est, qui doctrinam fidei ad salutem necessariam illibatam servavit, vocis beati Petri omnibus constitutus interpres. Hic est magnus ille Leo quo PP. illi inchoatore bonorum ad utilitatem utentes, Ecclesiae filiis haereditatem sortemque veritatis ostendere potuerunt, et existentes in communi corona gaudii, quasi in imperialibus coenis deliciis spiritualibus epulantes, quas per tuas litteras Christus praeparaverat invitatis. Huic ergo summo pontifici, cui universa Ecclesia aurem accommodavit, nos aurem non accommodabimus, ea sola ducti suspicione, quod suae sedis splendorem et jura prosequeretur, facta injuria sedi Constantinopolitanae et Orientalium Ecclesiarum juribus et praerogativis despectis atque abolitis? Solus Quesnellus ita poterat ratiocinari, indebite deinde exaggerando Constantinopolitani throni praerogativas et honorem. Sed quaenam qualesve fuerint sedis hujus praerogativae et jura inquiramus, ex quo Quesnellus dicat: Audiamus Flavianum, novae Romae episcopum, martyremque fortissimum, etc. » Novae Romae utique Constantinopolitana urbs, imperatorum munificentia et majestate, nomen adepta est, minime honorem et praerogativas in iis quae pertinent ad religionem.
7. Nec enim illius episcopatus cathedra, vel ab apostolis et a divo Petro, vel hujus discipulo fundata fuit, quemadmodum de Antiochena, in qua apostolorum princeps primus sedit; Alexandrina, in qua illius discipulus Marcus constitutus est episcopus; et Romana, quam usque ad martyrium, ipse Petrus sibi servavit. Has enim Ecclesias apostolicas dictas fuisse, patriarchatus honorem et praerogativas ab exordiis suarum fundationum obtinuisse, servata ea graduum distinctione quam sanctus Leo aliique PP. tradiderunt, constat etiam ex canonibus Nicaenis. At Constantinopolitanus episcopus, et patriarchatus honore et praerogativis non fruebatur in suis exordiis, nec Nicaeni concilii aevo. Illudque patriarchatus nomen dumtaxat obtinuit post annum Domini quingentesimum imperatoris Justiniani opera, et Romanorum pontificum permissione accedente. 8. Nec Quesnellum juvat provocare ad quintum canonem concilii Constantinopolitani primi, sub Theodosio seniore coacti, vel ad vigesimum octavum synodi Chalcedonensis, in quibus primatus honor post Romanum pontificem Constantinopolitano episcopo asseritur. Nam, ut 351 vidimus in praecedenti cap., canon ille Constantinopolitani concilii nullum prorsus robur obtinuit, vel quoad primatus nomen, vel quoad praerogativas et potestatem in ordinandis metropolitanis episcopis provinciarum Ponticae, Asianae et Thraciae. Nec quidquam conficit quod Chalcedonenses Patres illum canonem renovare et confirmare tentaverint. Sibi imprimis PP. Chalcedonenses blandiebantur quod S. pontifex regiae urbis episcopo novos titulos et praerogativas lubenti animo communicare vellet, hujus videlicet gloriam augendo, si antiquae Romae privilegia impertiri non dedignaretur. Et quidem ea ratione ducebantur, videlicet Constantinopolitanam episcoporum sedem esse alteram velut partem vetustae Romae, ideoque supra caeteras Ecclesias Orientis erigi oportere. Quin deinde injuriam aliquam et vim paterentur Alexandriae et Antiochiae patriarchae, qui illum Constantinopolitanum episcopatum tamquam veluti membrum et partem episcopatus antiquae Romae habere consueverunt. Deinde animadvertebant Nicaenos canones huic sanctioni repugnare; et propterea non posse novae Romae episcopum pacifice iis frui privilegiis et praerogativis, de quibus agebatur, sine expresso apostolicae sedis decreto, et peremptorio judicio, quo perpetuo omnia dissidia et contentiones, praecipue Ephesiorum, abolerentur. Idcirco totum illud concilium, cum universo Orientalium coetu coram Leone humillime per epistolas sistere definierunt. Neque illius generalis concilii PP. S. Leonem alloquentes ullam ex iis phrasibus usurparunt quas adoptavit Quesnellus ad gloriam novae Romae exaggerandam, et ad illius Ecclesiae jura magnificanda. Petierunt quidem confirmationem omnium gestorum, et praecipue laudati quinti canonis Constantinopolitani, et dixerunt confidentes quia, lucente apud vos apostolico radio, usque ad Constantinopolitanorum Ecclesiam consuete gubernando: illum spargentes, hunc saepius expanditis, eo quod absque invidia consueveritis vestrorum bonorum participatione ditare domesticos. Consuevit ergo ex hac PP. loquendi formula, usque ad illa tempora Romanus pontifex apostolicum radium ad Constantinopolitanorum Ecclesiam extendere, hanc gubernando, quemadmodum saepissime in rebus arduis dissidiorumque causis factum fuerat. Idcirco arbitrabantur velle et posse bonorum, id est privilegiorum, participatione ditare domesticos. Subdunt deinde huic sanctioni vehementer restitisse pontificios legatos, eamdem in irritum mittere conatos: volentes et hoc bonum a vestra providentia inchoari, ut sicut fidei, sic bonae ordinationis vobis deputetur effectus. Quid igitur? Non in Romanum concilium, non in se ipsos Chalcedonenses PP., sed in Leonem catholicae fidei victoriam refundunt, a quo pariter sperabant se fore consecuturos aliam illam ecclesiastici regiminis ordinationem, ob quam enixe eum exorabant. Rogamus (inter caetera subdunt) igitur, et tuis decretis nostrum honora judicium, et sicut nos capiti in bonis adjecimus consonantiam, sic et summitas tua filiis quod decet adimpleat. 9. Jam vero ad cognoscendum an Quesnelli causa ratiocinandique modus specie saltem stare possit, quin funditus ruat, liceat mihi ex praecedentibus ita disserere. Flavianus novae Romae episcopus, Christi martyr fortissimus, de Orientalium appellationibus, de synodorum provincialium judiciis potuitne aliter sentire quam senserunt omnium Ecclesiarum Orientis Patres in generali synodo congregati? Mea quidem sententia est et cujusque cordati hominis, qui nodum in scirpo non quaerat, et nimia rixandi libidine ductus larvatas nugas pro rebus veris vendere non satagat, esse debet, non potuisse aliter Flavianum de his omnibus rebus sentire, praeter id quod Patres illi Chalcedonenses in tam celebri conventu 352 coacti confessi sunt: videlicet, Constantinopolitanum episcopum, praecipue inter Orientales apostolicae sedi fuisse subjectum, atque potissimum in causis quibuscumque hujus judicium moderationemve exquisivisse, exspectasse et obtinuisse. Quare pro certo tenendum est talem tantumque episcopum Flavianum, sanctitate et maximis meritis ornatum, Leoni summo pontifici, nullo praecedenti habito impulsu, totam Eutychis causam aperuisse, ad eumdemque omnia synodalia Acta misisse, debitam subjectionem exercendo, ut lata in haereticum sententia, si comprobaretur, maneret; si reprobaretur, evanesceret. Id jam colligi ex utraque illa Flaviani epistola quibus dumtaxat Quesnellus insistit, nos in duobus praecedentibus capitibus probavimus. Atque cum in praesens nos pudeat jam dicta iterum referre, et quasi sensim extra appellationum jura ad vagandum duci; ideo illa praetermittenda esse duximus, ad alia gravissima momenta nostram orationem convertendo. 10. Atque ut de Constantinopolitanae Ecclesiae illius aevi juribus disseramus, nobis persuasum esse debet Flavianum non meliorem et sincerum habuisse suae agendae causae interpretem quam Anatolium, qui post illius necem ad eamdem sedem fuit assumptus, Fateor et ego hunc pari sanctitate, moribus, virtutibusque, ac erat Flavianus, non fuisse donatum. Tamen nemo ibit inficias nimio ambitu laborasse pro suae Ecclesiae juribus, praerogativis ampliandis augendisque, minime ea mederatione servata quae necessaria erat, ne aliena sibi per praesumptionem et arrogantiam usurparet. Quatem autem subjectionem erga Romanam sedem servaverit, indicat ipsemet in sua epistola ad Magnum Leonem post Chalcedonense concilium scripta, Conqueritur imprimis de Dioscoro Alexandrino, quem synodus auctorem invenit tantae tempestatis excitatae contra communem pacem. Oportebat (subjicit) scelestum illum de medio tolli, qui universum orbem procellis ac tempestatibus impleverat. Dioscorus porro non tantum fidei rebus adversabatur, sed etiam strenue se opponebat ambitui Constantinopolitanorum episcoporum, sibi vindicando primatus jura in eam Ecclesiam quae secunda habebatur juxta Nicaena statuta. Hinc ergo ab Anatolio enarratis iis quae in concilio illo circa catholicam fidem communi PP. consensione stabilita fuerant, ita de Constantinopolitanae sedis honore et praerogativis firmandis et decernendis suum sermonem orditur. Quoniam vero alias propositiones nos expedire oportuit, ut tanta synodus abunde praestare videatur quae indigent, tum correctione, tum confirmatione, cum in canonicis, tum in aliis ecclesiasticis capitibus, curae fuit iis qui universa regunt, et magnificentissimis et gloriosissimis principibus, atque illustri ac celebri senatui, et clero universo, et populo, ut aliquod honoris incrementum sentiret sedes sanctissima quae est in hac regia urbe Constantinopolitana. . . . . Ut autem facilius hocce honoris incrementum eidem concederetur, provocavit ad illum canonem Constantinopolitani concilii primi sub Theodosio imperatore: in mentem quoque Romani pontificis revocavit nomen Magni Nectarii, Timothei Alexandrini, aliorumque, qui in ea synodo suffragati fuerunt: protestatur idem Anatolius eam causam in concilio fuisse pertractatam a PP., ea ducti fiducia, ut a Romano pontifice approbaretur: Confidentes fore ut ratum habeat honorem sedis Constantinopolitanae, ut pote quae jam ante apostolici vestri throni curam et concordiam habet, et per omnia communem opem quibuscumque rebus indigebat communicavit. In inferioribus vero, de praecipua cura quam Rom. sedes erga Constantinopolitanam Ecclesiam exercuit agens, inter alia multa quae ipse episcopus Anatolius Leoni censuit suggerendum, ut hujus animus lubenter moveretur 353 ad confirmandum ratumque habendum canonem illum, ad honorem et praerogativas suae sedis pertinentem, haec habet, quae, dubio procul, illorum temporum doctrinam circa Ecclesiarum Orientis regimen perspicue patefaciunt; quaeque, ut ita dicam, apprime opponuntur novis doctrinis, et Quesnellianas fallacias prorsus evertunt. Et nos (ait) quidquid approbationis et stabilitatis consequi possumus, ut et hoc a vobis, sanctissimi, fiat obsecramus. Animadvertat, quaeso, lector, ad alia quae immediate sequuntur. Nam sedes Constantinopolitana patrem habet apostolicum vestrum thronum, praecipuo quodam modo vobiscum se conjungens, ut ob vestram curam erga ipsam omnibus persuasum sit vos antea sincere meditatos esse, et etiam nunc de ea eamdem mentem ac curam sine intermissione habere, et ecclesiastico statui utilia omnino fore, ut dignemini scripto confirmare quae consecuta sunt in sanctissima atque oecumenica synodo, et ipsam jam dictam constitutionem de sede Constantinopolitana ad vestram sanctitatem mittere curavimus, ut cognoscere possitis votis vestris omnia divinitus fuisse disposita. Tandem supplex S. Leonem exorat, ut singulis propositionibus congruam faciat responsionem misso hac de causa Luciano episcopo tamquam legato, qui omnia exponeret, et famulatum serviendo exhiberet, qui erat vir perfectus, et ipsis imperatoribus antea charus, quem prius Leo ipse ad synodum miserat. Obsecramusque ut congruentem responsionem unaquaeque propositio accipiat, cum vobis omnia Deo dilectissimus episcopus Lucianus exponat, qui et ipse praesens sanctae synodo, et prudenter quae poterat proferens pro studio nostrae fidei, electus est a nobis ut famulatui erga vos feliciter inserviret, vir perfectus existens, et augustissimis et Christianissimis nostris imperatoribus jam antea charus, quem vestra bonitate fruentem gaudentemque ad nos mittere dignati estis. 11. Et ne quis dubitare possit haec omnia novam Quesnelli doctrinam fallaciamque haud evertere, animadvertat, quaeso, cur quove sensu haec simul stare queant? Negat Quesnellus Flavianum misisse ad S. Leonem sui concilii contra Eutychen sententiam, ut comprobaretur; aut evanesceret, si reprobaretur: « negat misisse ad eum Actorum seriem, ut necessariae relationis debitum persolveret; contendit decretoriam fuisse concilii Constantinopolitani sententiam, cui Flavianus praefuerat, nec operosa inquisitione opus fuisse. Affirmat quoque Eutychen versipellem ad alias sedes, praesertimque Romanam, brevi mendaces querelas relaturum, pontificumque aures occuparet. » Ac praeterea cum rumor disseminaretur imperatorem de cogenda universali synodo cogitare, in qua totum negotium ad examen revocaretur, aequum erat ut Flavianus primariam sedem et hujus concilii PP. certiores faceret, et Constantinopolitana Acta Romano pontifice curante caeteris etiam Occidentalis tractus episcopis innotescerent. At dum talia negat, et jam recensita affirmat, prorsus labaret corrueretque illud Chalcedonensium PP. testimonium, quo fassi sunt apostolicae sedis radium usque ad Constantinopolitanam Ecclesiam consuete gubernando, saepius sparsum et extensum fuisse, et tamquam domesticos bonorum participatione Constantinopolitanos ditare consuevisse. Secundo minime staret Chalcedonenses PP. Romanum rogasse pontificem ut suis decretis eorum honoraret judicium. Nam si jam, ut Quesnellus vult, alicujus metropolitani concilii Acta Romani pontificis confirmatione non indigent, multo minus ejusmodi confirmatione indiguissent generalis synodi gesta, utpote totius Ecclesiae auctoritate sancita. Tertio commentum redoleret quod ad dissensiones tollendas, quae ob ingeniorum mobilitatem temporumque circumstantias in Constantinopolitana 354 Ecclesia antea exortae erant, vel ob Ephesiorum tumultum, vel ob metropolitanorum trium illarum provinciarum, Asianae videlicet, Ponticae et Thraciae ordinationes, Romani pontifices omne jus auctoritatemque exercuissent, ut Constantinopolitani praesules specialiter fierent participes privilegiorum sedis apostolicae, quos tamquam filios patri subjectos respicientes, summo studio complectebantur, etiam in iis quae ad ecclesiastici regiminis administrationem pertinebant. Quarto tandem qua ratione Anatolius fateri potuisset Constantinopolitanam Ecclesiam non generali quadam solum oeconomia Romanae Ecclesiae fuisse addictam, sed praecipuo quodam modo eidem conjungi ob Romanorum pontificum curam erga ipsam, quamque praeteritis temporibus sine intermissione exercuerunt, ecclesiastico statui utilia omnia disponentes? Quatuor haec, inquam, quae nostro cerebro non confinximus, sed ex genuinis hausimus fontibus, quomodo possent cum illis supposititiis juribus et privilegiis cohaerere, quorum vindicem Quesnellus contendit fuisse Flavianum, ne Eutychis causa deferretur, recognosceretur judicareturque a Romano pontifice? 12. Neque obstat quod Flavianus nisus fuerit persuadere Rom. pontifici Eutychen secundum canonum regulas jam fuisse judicatum, novumque rerum examen judiciumque, ad quod cognita Eutychis appellatione se accingebat, esse superfluum, ut affirmat ipse Quesnellus. Nam imprimis Flavianus S. Leonis examen judiciumque esse superfluum nullibi indicavit. Immo hoc exquisivit, arbitratus dumtaxat generale concilium fore superfluum, ne dissidia et contentiones partium succrescerent. Petiit quoque ut pontificiis scriptis lata in Eutychen sententia confirmaretur, sine qua confirmatione certe Orientalium episcoporum judicium nullum habuisset effectum, ipso Eutyche reclamante, et interpositis ea de re in publicis Constantinopolitanae urbis locis contestatoriis libellis, quibus protestabatur per injuriam et adversariorum malitiam, vel invidiam, communione et monasterii praefectura fuisse privatum. Quare minime est audiendus Quesnellus, qui, ut praesidium aliquod suae perditae causae pararet, ad distortas quasdam interpretationes habuit recursum, fidenter et quasi ludendo, Flaviani verba ita interpretando: « Flavianus postulat Leonis non judicium, sed solatium; non sententiam, sed litteras; defensionem, non confirmationem; propria scripta, non synodalia decreta, quia, intorto semel in Eutychen anathemate per episcopale judicium, finita causa erat, nisi universale concilium hujus cognitionem ad se vellet pertrahere, vel ad Occidentale ultro deferretur: quod removendum in hac occasione rectissime censebat Constantinopolitanus antistes; ne ubique (inquit) sanctissimae turbarentur Ecclesiae propter unius inquieti ac seditiosi monachi errorem ac malitiam. » Non ergo audiendus est. Siquidem in appendice suae epistolae, prout haec circumfertur, Flavianus postulat ut Rom. pontifex propriam faciat communem fidei causam; simulque rogat eum decernere in damnationem adversus eum regulariter factam, et per propria scripta dignare. An haec quae postulat Flavianus sine gestorum praecedentium examine, et incognita Eutychis mala fide atque nequitia, Romanus pontifex agere potuisset? An decrevisset damnationem in Eutychen regulariter esse factam, quin judicis partes assumeret, et cognosceret authentica synodalia Acta praecedentis latae sententiae, posthabitis atque neglectis rei condemnati defensionibus? Quid plura? sine praecedenti harum omnium rerum examine, scripto, non verbis tantum, potuisset ordinario judici afferre solatium, decernendo jam in habita inquisitione canonicas leges adimpletas fuisse, Flavianumque ipsum justitiae apices servasse declarare, quin ratum et firmum haberet quidquid contra Eutychen pronuntiatum fuerat? si haec loquendi formulae non innuunt Flavianum postulasse a Leone examen, judicium, decretum, haud scio quasnam magis proprias magisque aptas voces excogitare debuisset ut firmior 355 maneret lata sententia. Et certe magnum solatium est, magnamque defensionem inferiores judices habent, cum eorum judicia ad superiora tribunalia deferuntur, atque ab horum judicibus approbantur. Unde non mirum est quod Flavianus maxime animo perturbatus, et injuria quidem, per Eutychianas turbas, fateatur Rom. pontificis judicium sibi allaturum solatium et defensionem. Neque necessarium erat synodale decretum, cum R. P. ex propriis scriptis haec omnia praestare potuisset, et propterea haec sola sibi posse sufficere Flavianus asseveravit. 13. Sed jam Quesnello dolet versionem prioris epistolae Flaviani ad S. Leonem parum accuratam videri: « Quam (ait) si ad Graecum textum, qui temporum injuria excidit, emendare licuisset, aliquid forte clarius invenissemus, quod opinioni nostrae suffragaretur. » Non obstante consueta hac cantilena, de falsatis antiquis codicibus, et de versionibus male digestis, jam ex antiquioribus haereticis mutuata, hisce verbis caput illud suae dissertationis fidenter claudit: « Ex hac tamen versione, quamvis ab Occidentali et Romano forte viro facta, lectori sincero nec nodum in scirpo quaerenti ad eruendam veritatem satis superque lucis apparet. » Sed lepida fabulatio. Post omnem adhibitam ratiocinandi artem in interpretandis distorquendisque Flaviani dictis, quae paulo ante tamquam sole clariora exaggeravit, ecce jam intelligens apud doctos viros suam causam cadere posse, effugium simul atque praesidium sibi comparandum censuit, illius epistolae vetustum interpretem taxando et objurgando. Nihil tamen clarius, si illius epistolae Graecus textus exstaret, invenisset Quesnellus, quae suis studiis indulgeret, cum jam Chalcedonensium PP. et Anatolii agendi ratio loquendique modus illorum temporum doctrinam, ecclesiasticarum rerum administrationem quam Orientales servaverunt patefaciant. Nos hic interim lectorem admonendum censuimus laudatam Anatolii epistolam hactenus ab eruditis fuisse desideratam. Nos enim omnium primi anno D. 1738 ex Vaticanis Graecis manuscriptis codicibus eruimus, et exscripsimus; quam deinde summa qua pollet eruditione et benignitate Latinam reddidit clarissimus dominus Franciscus Mariani, Vaticanae bibliothecae scriptor, Graecarum litterarum interpres; eamque integram Graece et Latine. Deo opitulante, publicis typis adornabimus. 14. Quia vero multis modis secum meditatus fuerat Quesnellus ea omnia in medium proferre quae suis falsis opinionibus aliquo modo patrocinari posse arbitrabatur, hinc ortum est quod, suppresso nomine, cujusdam eximiae eruditionis viri opinionem recenseat, qui scripsit: « Lectis scilicet Constantinopolitanae synodi gestis adversus Eutychen, omnia sic a S. Leone fuisse probata et confirmata, ut ab indicenda synodo generali abstineri debere censuerit, tam Flavianus quam S. Leo. » Haec loquendi phrasis, Quesnello cum displiceret, subjunxit: Pace optimi viri dixerim, longissime a vero abest. Et, arrepta occasione, leniter describit S. Leonem contra Flavianum iratum, propterea quod Eutychen severiori sententia, ut putabat, perculerat, qui statutis Nicaenae synodi inhaerere videbatur. At Leonis iracundia dicat, amabo, Quesnellus unde trahebat originem, nisi ex eo quod ad pontificias manus nondum pervenerant, sicuti oportebat, et Flaviani litterae, et synodalia gesta, quemadmodum ecclesiasticae administrationis vel moderationis ordo, ut ait ipse S. Leo, exigebat, ut ipsi luculentius observavimus; de qua re iterum agere supervacaneum modo est. Sed adhuc addidit Quesnellus: De confirmatione igitur gestorum a se habitorum adversus Eutychen, ne per somnium quidem cogitabat Flavianus. Itane? et praecedentes illae voces, et Flaviani phrases, quas superius annotavimus, innuunt forte Flavianum non cogitasse per somnium de gestorum confirmatione, quam expresse postulabat? Egregie lectori 356 imponere studuit; sed veritas mendacia fugat et evertit. Hinc vero si consuetam scribendi methodum prosequi vellemus, pedetentim omnia annotando quae Quesnellus scripsit ad Eutychis appellationem abolendam, jam extra scenam vagari cogeremur. Alia et alia enim, quae sibi favere adversarius credidit, in sua miscuit dissertatione, quae vix ad praesentem pertinent quaestionem. Veluti illa de cogenda vel non cogenda generali synodo; quam auctoritatem non ab apostolica divi Petri sede pendere, sed ab imperatore, et ab omnium episcoporum consensu, quem prius exquirendum esse confingit. Vel illa alia de Actis synodorum Orientalium confectis a provinciarum metropolitis, vel dioecesanis, quae non transmittebantur in Occidentem examinanda, sed tunc tantummodo esse illuc transmissa, cum vel particularis controversia aut accusatio in publicam fidei causam evaserat; vel cum quis in synodo damnatus ad caeteros episcopos provocabat; vel cum, haereticis imperatoris gratia abutentibus, primariae sedis episcopum, qui apud principem ageret, conveniri, ejusque sollicitudinem adversus pervicacium haereticorum malas artes arcendi parerat. Cujus rei aliqua sibi suppeditata esse testimonia credit ex concilii Chalcedonensis Actis. Quare cum Christiano Lupo congressionem instituendo ait: « Quis credat Romam esse directa Acta synodorum Antiochenae, et Berytensis, non multo ante Constantinopolitanam habitarum in causa Ibae? Quis alterius Antiochenae, in causa Athanasii Parrensis? Quis sexcentarum aliarum gesta ad Occidentales partes delata ad illud usque tempus dixerit? At potius contra morem egisset Flavianus, si de illis mittendis cogitasset, antequam Eutychis pervicacia, contestariorum libellorum publicatio, litterae ad Leonem missae, imperatoriae potestatis metus, concilii a Theodosio convocandi rumor, vel indictio, et alia hujusmodi necessitatem Flaviano imposuissent primariam sedem de causa jam communi facta instruendi. » Haec sunt quae ut fucum faceret Quesnellus, digessit in causa appellationis ad apostolicam sedem habitae. Quorum alia cum ad subsequentem concilii generalis indictionem convocationemque pertineant; alia vero ad causas cum in Ephesina tum Chalcedonensi oecumenicis synodis pertractatas et definitas referri debeant; alia denique quae ad Eutychis et Flaviani negotium spectant, cum a nobis abunde discussa et enucleata fuerint, idcirco ne historicarum rerum filum abrumpamus, alibi de iisdem opportunius verba facere differimus. Interim autem speciatim de Eutychiano appellationis libello quem e Leoninarum Operum collectione eliminandum censuit Quesnellus, sermonem peculiariter aggredimur. CAPUT VI. De Eutychis epistola, et libellis ad S. Leonem Magnum scriptis. Christiani Lupi de iisdem sententia a Quesnelli notis criticis vindicatur; et postremo hujus agendi scribendive rationem nonnisi fallacias et nugas praeseferre ostenditur. 1. Scriptorem de ecclesiasticis rebus Quesnello audaciorem nullum esse aeque opinor, neque cui magis animo desiderium insederit Christiani regiminis formam et ordinem pervertendi. Id hactenus passim in nostris Exercitationibus, et potissimum in praecedentibus hujus Eutychianae historiae capitibus, abunde demonstratum fuisse ii judicabunt qui nullo partium studio adducti easdem lustrare non contempserunt. Interim autem postquam duo integra de Eutychis ad apostolicam sedem appellatione 357 capita scripsimus, tertium adhuc superaddendum esse existimavimus, in quo Quesnello objiciantur ejusdem Eutychetis epistola, fidei professio, et libelli quos in suae causae munimen atque praesidium ad summum pontificem magnum Leonem direxit, quae monumenta omnia comprimere, et violenta interpretatione explicare, noster adversarius multis modis conatus est. Quod ut facilius praestare posset, quatuor libellorum genera distinguenda esse sibi persuadet, quos libellos Eutyches a suo episcopo damnatus vel obtulit, vel obtulisse se mentitus est. « Primus fuit appellationis libellus de quo diximus. Secundus contestatorius, de quo S. Leo epistola 20 ad Flavianum, cap. 1, scilicet, post appellationem interpositam litterae dandae sunt ab eo a quo appellatum est ad eum qui de appellatione cogniturus est, quas litteras dimissorias sive apostolicas vocant . . . . . . Si autem non accipiat, contestetur, etc. » Tertius libellus fuit querimoniae; ad sedem enim apostolicam per libellos doloris sui querimoniam misit, inquit Leo noster epistola 21 ad Theodosium Augustum. « Libellus porro querelae, subjicit idem Quesnellus, seu querimoniae, recte et proprie oblatus dicitur a presbytero adversus episcopum, seu patrem suum. Ad quam conjecturam confirmandam jurisconsultorum illud axioma exscribit: De paternis injuriis conquerentem filium audiri justum est et usitatum, cum ipsum accusantem vix quisquam ferat. Quartum libellum, supplicem videlicet, obtulit Eutyches adversus Flaviani sententiam. Immo plures, quos videre est act. 1 Chalcedonensis concilii. »
2. Hac itaque libellorum distinctione praemissa, sic praeterea ratiocinatur Quesnellus: « Quatuor hujusmodi libelli imprimis distinguendi sunt, ne cujusque vis et energia alteri tribuatur, unde et totum hoc negotium consequenter obscuretur. Fuit igitur primus libellus appellationis ad concilium; secundus contestatorius ad CP. populum; tertius querimonialis seu querelae ad S. Leonem; quartus libellus supplex ad imperatorem. » Primus commentitius erat, nec revera datus; alii tres revera oblati. Quorum omnium libellorum mentionem fecit S. Flavianus in epist. 1 ad sanctum Leonem. Hisce autem verbis suam clausit Quesnellus dissertationem. Si ergo staret lepida haec aeque ingeniosa libellorum distinctio ab adversario nostro excogitata, jam ex parte prorsus caderent quae hactenus de Eutychetis appellatione conscripsimus. Solam apud apostolicam sedem querimoniam Eutychen fecisse, non appellationem diceremus. Verum adversarium rogo undenam illam distinctionem hauserit, ne commentitiam et ad fucum faciendum excogitatam fuisse arbitremur? In codicibus plane, et legum digestis non offendimus quatuor illa libellorum genera esse distincta, ut unus dumtaxat totam illam vim et energiam habere non possit. Immo Contestatorius, quem jurisperiti evocatorium appellant, appellationem, querimoniam, et supplicationem continere ii nobiscum affirmabunt, qui, a praecedenti Quesnellianarum nugarum apparatu minime decepti, rerum veritatem scrutari non gravabuntur. Narrat imprimis Socrates quemadmodum in Tyrii synodo, Meletianorum factione agente, una cum Eusebianis, nullo naturali vel ecclesiastico ordine servato, tamquam multorum facinorum reus damnatus fuerit magnus Athanasius. Hinc Athanasius et episcopi Aegyptii contestatorio libello, qui hodie (ut cl. Petrus de Marca annotavit in foro evocatorius diceretur, a Dionysio comite, qui a Constantino ad synodum missus fuerat ut esset gerendarum rerum animadversor, et custos conservandae aequabilitatis, postulant ne calumniis consarcinatis det locum, ne per insidias et falsa crimina hostium qui in illo concilio judices sedebant injuriam paterentur. Verba libelli Dionysio oblati haec sunt: Cum multarum videremus 358 calumniarum consarcinationem, ex consarcinationibus insidias Eusebii, Narcisi, Flacilli, Theognii, Maris, Theodori, et Patrophyli adversum nos, quos quia principio detrectantes rejicere non licuit, necessario ad protestationem devenimus, praesertim cum animadvertamus multa, ad gratiam Meletianorum, multa rursus ad insidias catholicae Ecclesiae sub nostris criminibus agitari, necessario ob id quoque hunc libellum tibi porrigimus cum multis obsecrationibus, ut, Dei metu in animo servato, qui imperium augustissimi et pientissimi imperatoris Constantini tuetur, cognitionem causarum nostrarum imperatori reserves. Aequum est enim, te ab imperatore missum negotium hoc integrum retinere. Nemo est qui negare audeat hocce contestatorium libellum in se continere omnem vim et energiam quam in quatuor libellorum generibus sparsam atque divisam esse Quesnellus comminiscitur. An non in eo conqueruntur Athanasius et episcopi Aegyptii falsitatibus et criminum consarcinatione ab hostium calumniis esse appetitos, ob insidias Eusebii, Narcisi et aliorum? Nonne testati sunt solemni protestatione in ea synodo catholicae Ecclesiae insidias fuisse molitas, sub praetextu falsorum criminum ipsis objectorum, de quibus inquisitionem facere confingebant? Nonne tandem obsecrationibus petebant ut, Dei metu servato, causarum cognitio imperatori Constantino reservata esset? Agebatur enim de criminibus falsis, quae si vera fuissent, jam et civilem rerum administrationem, et imperiale regimen, offendissent. Et propterea nihil mirum si in iis tantarum angustiarum circumstantiis provocabant ad imperatorem ut novi judices constituerentur, qui, neque odio, malitia improbitatibusque adducti, eorum causam examinandam assumerent. Non est igitur verum quatuor libellorum genera in similibus causis esse distinguenda, ne cujusque vis et energia alteri tribuatur, unde et totum negotium obscuretur. Perspicue enim appellationis negotium ex unico tantum libelli genere innotescit, si illud in se habeat quidquid necessarium est ad veram appellationem constituendam et obtinendam. 3. Et quidem hujus generis esse libellos et epistolam quibus Eutyches ad S. Leonem provocavit, quae statim dicturi sumus patefacient. Tria enim capita epistola illa seu libellus in se continet. Alterum duo querimoniarum habet genera. Primum, quod ab Eusebio Dorylaei sibi infenso fuerit de laesa fide accusatus; secundum, quod Constantinopolitanae synodi Acta injuria contra eum fuerint exarata. Unde, S. pontificis testimonio invocato supra sensum suarum propositionum atque verborum, subjicit: Sed pessimus diabolus fascinavit tale studium nostrum et propositum, a quibus vires ejus destrui oportuit. His simulans omnem domesticam sibi vim, contra me movit Eusebium episcopum oppidi Dorylaeensis libellum dantem sancto episcopo Constantinopolitanae Ecclesiae Flaviano, et, quibusdam aliis inventis in eadem urbe . . . . . . . , haereticum me compellavit, non veritate ad accusationem motus. Postmodum pari ratione conqueritur quod, Constantinopolitanis PP. exhibita sua fidei professione, libello scripto exarata, atque propria subscriptione signata, Flavianus neque libellum susceperit, neque ut legeretur jussit. Addidit praeterea se in ea synodo dixisse atque rogasse exspectandum esse apostolicae sedis judicium: Rogabam ut innotescerent ista sanctitati vestrae, et quod vobis videretur judicaretis, profitens omnibus modis secuturum quae probassetis. De qua recusatione graviorem faciens querimoniam subjicit statim: Sed nullo eorum quae a me dicebantur audito, abrupta synodo publicaverunt dejectionis sententiam, quam adversus me ante cognitionem parabant. Vim et dejectionem aliorum monasteriorum archimandritis intentatam, ut illius condemnationi subscriberent narrat. Quae ejus studium adduxerunt 359 ut plebi satisfaceret, publice suae fidei confessione proposita. Haec, inquam, sunt quae ad Eutychis querimonias spectant, quasque totum primum illius libelli caput continet. Post has doloris querelas, idem Eutyches ad suam appellationem gradum facit, et, recusato priori judicio in Constantinopolitana synodo habito, ita summum pontificem interpellat, suum sermonem ab iis verbis ordiendo: Ad vos igitur, religionis defensores, et hujusmodi factiones exsecrantes confugio. Et expressius petens aboleri et in irritum mitti quae hactenus in ea Constantinopolitana synodo gesta, et definita fuerant, a Romano pontifice judicium novamque sententiam proferri exorat. Hinc ergo ad sequentia ejus verba attendat Quesnellus, et dicat an provocaverit Eutyches ad Romanum pontificem necne? Et obsecro (ait) ut nullo mihi praejudicio facto ex his quae per insidias contra me gesta sunt, quae visa vobis fuerit super fidem proferre, sententiam, et nullam deinceps permittere a factiosis contra me calumniam procedere, et non excuti et eximi de numero orthodoxorum, etc. 4. Ne praeterea Eutychis appellationem summus pontifex flocci faceret, quasi ut non iis esset necessariis conditionibus a canonibus praescriptis suffulta, suis epistolis utrumque libellum adjunxit. Eum videlicet qui ab accusatore suo Eusebio Dorylaeensi synodo fuerat oblatus, et qui ab eo gestus fuerat, non tamen a Flaviano et synodo susceptus et suae fidei professionem, necnon ea quae supra duabus nataris a sanctis PP. decreta sunt. Quam quidem fidei professionem laudatae epistolae seu libello immediate subjecit, ut compertum habuimus ex ms. Vatic. cod. a sexcentis circiter annis exarato, in quo, absolutis duobus primis capitibus, sequentem offendimus notam: Item Eutychis verba. Summarie dumtaxat quid habeat illa fidei professio hic indicamus, cum in ea nostra concertatio non versertur. Aliunde eam ex Cassinensi cod. publicis typis clariss. Christianus Lupus adornavit, quam tamen Quesnellus a sua appendice censuit expungendam. Eutyches igitur in ea fidei professione edenda se totum insistere fatetur Nicaeni atque Ephesini conciliorum sanctionibus, in quibus de Verbi divinitate et incarnatione actum fuerat. Sancti Cyrilli episcopi Alexandrini, utriusque Gregorii, Attici, Proculi, omniumque orthodoxorum doctrinam atque sententias honorare profitetur, eosque tamquam sanctos et magistros suos habere asseverat. Tandem anathema dicit Nestorio, Apollinario, et omnibus haereticis usque ad Simonem, et caeteris qui dicunt carnem Domini nostri Jesu Christi e coelo descendisse. Ipse enim qui est Verbum Dei descendit e coelis sine carne, etc. 5. Cum clarissimo tamen Christiano Lupo congressionem instituendam esse censuit noster adversarius. Et propterea in altera Operum sancti Leonis Magni editione quamdam conscripsit appendicem, cui hunc titulum apposuit: Appendix ad dissertationem de appellatorio Eutychis libello, quem ex Cassinensi codice edidit Christianus Lupus, an revera sit appellationis libellus. Hanc enim epistolam tamquam appellationis libellum probare non poterat, ne palinodiam cantare videretur. Idcirco primo Christianum Lupum carpit, quod eum in suam de appellationibus lucubrationem transcripserit. Deinde praecedentibus dictis insistendo, libelli nomen posse habere inficiatur, suffragante sibi maxime arbitratus ipsa scripti epigraphe, et ipso scriptore reluctante. Ipse enim Eutyches (ait) diserte distinguit inter libellos et epistolam hanc suam. Subjunxi (inquit) his litteris meis utrumque libellum, et eum qui ab accusatore meo oblatus est synodo, et qui a me gestus quidem, non tamen susceptus. Lapsus ergo Christiani Lupi, aut oscitantia (Quesnello auctore), in eo stare videtur, ut epistolam Eutychis libellum appellaverit, ipsius scripti epigraphe refragante. 360 Quid inde tamen? an non epistolae cuilibet, et hujus generis potissimum, libelli nuncupatio convenire potest? Ego sane ne grammaticorum scriptorum leges in Quesnelli mentem revocem, ea exempla adducere praetermitto, quae ex Cicerone ipso laudari possent. quorum aliqua dumtaxat annotare haud piguit. Verumtamen inficiari non possum huic epistolae, etiam epigraphe nostra refragante, omnes libelli characteres atque notiones convenire. Non unius imprimis, sed plurium rerum simul congestarum continet narrationem, quarum ratione commentarioli cujusdam appellationem merito habere potest, in qua nullatenus a libello differre ii judicabunt, qui hujus vocis significationem ex Latinis scriptoribus didicerunt. Non obstat quod Eutyches huic alia scripta subjecerit, quae libellos appellavit. Haec enim scripta ad absentes missa non fuere, sed in solemni episcopali coetu dumtaxat exhibebantur; idcirco non epistolae simul et libellorum nuncupationem ab Eutyche obtinuisse credendum est. Prior illa nostri adversarii annotatio, non tantum ex mox recensitis extenuatur, verum etiam ipsius testimonio prorsus evanescit. Fatetur enim S. Leonem libelli nomen usurpasse, nec tamen appellationem dixisse, sed doloris et querimoniae. « Cum autem (subjicit) libellum appellationis commemorat, eum intelligit quem Eutyches porrexisse fatebatur in judicio, ut appellationum solemnia poscebant, » ut ait S. Leo. At falso sibi suffragatorem vindicat S. Leonem. Nam licet inficias non eam sanctum pontificem ad Theodosium scribentem dixisse: Quamvis enim praedictus presbyter ad sedem apostolicam per libellum doloris sui querimoniam miserit , nullibi tamen in ejusdem Operibus illa postrema verba usurpata offendimus: In judicio, ut appellationum solemnia poscebant. Ea enim ex sua sententia confinxit Quesnellus, ut suis conjecturis robur tribueret. Et in epistola ad Flavianum, in qua de appellationis libello in judicio oblato disserit, dumtaxat habet: Adeo ut in ipso judicio libellum appellationis suae se asserat obtulisse, nec tamen fuisse susceptam. Haec annotare compellimur propter dicta in praecedentibus. Ad solemnitatem enim appellationis, Eutycheti sufficere poterat publica sententiae in eum latae recusatio, adhuc PP. concilii sedentibus facta, ut constat ex Rustico diacono et ipso Petro de Marca a nobis laudatis, maxime cum talem recusationem contestatoriis libellis solemniter confirmaverit. 6. Nihil tamen canonicae appellationis has Eutychetis litteras habere Quesnellus contendit. Atque ad ea loca provocat quae Christianus Lupus pro sua adduxit sententia, dicendo voluisse Eutychen primo eo dicto: Invoco autem vestram sanctitatem in testimonium cordis mei, et rationes sensuum meorum atque verborum, lectorem (ait Quesnellus) quem alloquebatur compellere, ut judicet quid erroris in hac sincera suae fidei professione contineatur; ac forte alludit ad illud Apostoli II ad Corinth. I, 23: Ego autem testem Deum invoco in animam meam. Hinc postmodum occasionem arripit taxandi hujus epistolae versionem, tamquam rudem maleque digestam: et propterea alia interpretatione narrationem 361 illam distinxit, quam suis studiis favere arbitratus est. At quid enim in hisce litteris magis clarum et expressum desiderari potest, ut inde colligamus canonicam praeseferre appellationem? Roman. pontifi esse similium controversiarum legitimum judicem, et earum potissimum quae in clero et Constantinopolitana Ecclesia oriebantur, celebrioribus et certissimis testimoniis, cum PP. Chalcedonensium, tum ipsius Constantinopolitani episcopi Anatolii, et ipsius Flaviani etiam, evidentissime probatum est. Potissimum quoque, quia Eutyches, non tantum in illius epistolae exordiis tamquam solum testem compellavit Romanum pontificem, sed totam rerum contra eum gestarum seriem patefacit. Non solum queritur de injuria sibi per odium et circumventionem illata, sed apostolicae sedi judicio se submittere profitetur, omnibus modis secuturum quae ab eadem probarentur. Neque obstat Eutychen scripsisse: Rogabam ut innotescerent ista sanctitati vestrae, et quod vobis videretur judicaretis; quibus verbis insistens Quesnellus ait: Rogantis haec verba sunt, non appellantis ac pro jure suo judicium postulantis. Nam Eutyches describit ibidem suum agendi modum, quem cum Constantinopolitanis PP. servaverat, ut aut damnationis sententiam evaderet, aut saltem suae causae judicium suspenderetur, quoadusque, apostolica sede consulta, quid haec judicaret innotesceret. Tum enim Eutyches, ne per fastum et superbiam procedere videretur; supplicationibus usus fuit, non appellatione, quia adhuc sedentibus in concilio PP. ejusque causam discutientibus nondum sententia in eum lata fuerat. Allegaverat tamen tamquam sibi infensum accusatorem Eusebium, videlicet Dorylaei episcopum, et de factione contra cum per calumniam procedente suspectum. Quae agendi ratio innuebat quod si contra hanc canonicam protestationem PP. procedere voluissent, ipsum jam ad aliud judicium fore provocaturum. Male ergo et subdole forte Quesnellus confundere satagit Eutychis supplicationes ad Constantinopolitanos PP. ante latam sententiam factas, cum appellatione post latam sententiam interposita. Hinc ergo cadit totum ejus ratiocinium, quo pro suo modulo explicare volens Eutychis rogantis verba, ea committere voluit cum aliis quae in secundo Flaviani conventu a Basilio episcopo dicta sunt, videlicet: Si praeceperint mihi Patres Romanus et Alexandrinus, dico hoc ipsum; hoc autem non quasi appellans dixit; sed dicens: Non sum ausus dicere propter Patres. Postremum hoc Eutychis factum esse referendum ad ea quae haereticus post latam sententiam dixit, jam ipsi in praecedenti cap. 5 observavimus. Unde ea committi posse cum illis rogantis vocibus quis credet? 7. Non igitur frustra Lupus huic epistolae sensa et verba ad appellationem trahere conatur, etiam si Eutyches in altera parte Leonem summum pontificem in plurali numero alloquatur, scribendo: Ad vos igitur religionis defensores et hujusmodi factiones exsecrantes confugio . . . . . et obsecro nullo mihi praejudicio facto ex his quae per insidias contra me gesta sunt, quae visa vobis fuerit supra fidem proferre sententiam. Nam imprimis duo ibi paucis petit. Praesidium videlicet contra factiosos calumniatores, qui insidias ei struxerant; deinde judicium, seu sententiam in fidei quaestione. Et quid aliud petere solent quotquot canonicam appellationem interponere consueverunt, nisi praesidium ad calumniantium insidias evertendas, et sententiam circa ea de quibus quaestio acta est? Etiam accedit Eutychen canonice latam in concilio sententiam recusasse, et recusationem publicis contestatoriis libellis confirmasse. Sed illa verba veram appellationem praeseferre clarius ostendunt alia quae laudatis immediate subdidit, quaeque Quesnellus prorsus annotare praetermisit. Et nullam deinceps permittere a factiosis contra me calumniam procedere, et non excuti, et eximi de numero orthodoxorum, etc. An non plenum integrumque ejus causae judicium ei reservari intendit ad quem scribit et provocat? 362 Quare inepte et insulse ludere Quesnellus mihi videtur, qui Lupum quasi lippum alloquens, ait: « Vides, mi Lupe, quod videre non vis; ut Eutyches ad religionis defensores confugiat, non ut judices appellet; ut obsecretur nullum sibi ex Flaviani sententia creari praejudicium, non irritum clamet ex appellationis voce judicium; ut denique de fide potius sententiam proferri postulet, quam de sua depositione et excommunicatione, de qua tamen si appellasset primitus agendum ipsi erat. » Puerilis plane annotatio est haec. Quasi quod petens nullum sibi afferri praejudicium ex lata sententia, idem haud sit ac clamare et postulare ut in irritum mittatur; et qui petit non excuti et eximi de numero orthodoxorum, non postulet sententiam etiam proferri de sua depositione et excommunicatione. Utramque autem sententiam postulasse Eutychen Quesnellus vidisset, si integrum eum locum videre non neglexisset; ac propterea irrisio Lupo facta, optime in auctorem quadrare dubium esse non potest; maxime cum ex concilio CP. secundo habeamus sententiam in Eutychen latam suspensam fuisse, et munera, honorem, atque archimandritae praerogativas et nomen eidem fuisse concessas, vigore litterarum papae Leonis, quae concilii Patribus lectae fuerant. Jam vero pro refellendo Christiano Lupo haec sufficere posse sibi blanditus est idem Paschasius Quesnellus. Nihilominus ex abundantia juris addendum censuit: « Scriptum hoc integrum, si ad S. Leonem papam missum est (ait), non ad eumdem unum missum fuisse, nec pro eo uno confectum; sed esse epistolam encyclicam ad omnes primarios sedium episcopos, quorum auctoritatem adversus Flaviani judicium movere et sibi propitiam reddere avebat Eutyches. Nam etiam cum appellationem haeresiarchae mentiti sunt, qui pro ipso agebant apud Ephesum, non unum pontificem Romanum nominarunt. » Lepida aeque ac fabulosa divinatio! Pro cujus confirmatione in medium iterum affert Constantini monachi et haeretici testimonium, et illud aliud Basilii episcopi, de quibus jam in superioribus actum est. At nugas agere Quesnellum sequentibus demonstrabo. Ecquis imprimis affirmabit eam epistolam encyclicam dici posse, cujus epigraphes unius singularis personae nomen praefert? Encyclica enim illa dicitur quae pluribus inscribitur; ut sexcentis exemplis ex historia ecclesiastica desumptis, et ex veterum monumentis apud Labbeum videre est. At epistola de qua agimus papae Leonis dumtaxat nomen exhibet. Et quamvis vel ob interpretis indiligentiam supinitatemque, vel ex animi alienatione et malitia eos titulos honoris in ipsa non offendamus, quae in aliorum scriptis occurrunt; tamen nulla ratione affirmare possumus, vel ad Dioscorum Alexandrinum, vel ad alios primarum sedium episcopos simile hujus epistolae exemplar transmissum fuisse, cum mss. codices Cassinensis et Vaticanus non aliam habeant epigraphem quam eam quae eidem cl. Christianus Lupus mss. codicum auctoritate ductus apposuit. Quid? Si ad alios episcopos eamdem epistolam Eutyches misisset, an Dioscorus vir factiosus, cujus nefaria gesta omnibus nota sunt, in latrocinali synodo praetermisisset eam publice legere, eamque Flaviano et legatis sedis apostolicae, quibus negotium facessebat, objicere distulisset? Certe ne videretur per injuriam et nefas susquedeque omnia vertere et sibi aliorum jura, et pontificis Romani praesertim usurpare, hanc epistolam seu libellum ostendisset, jubendo simul ut in synodi Actis per notarios describeretur. Haec enim sola potuisset eum ab omni invidia purgare, et cunctis patefacere non alia ratione primas partes sibi in ea synodo deberi et praesidis officio fungi, quia, provocante Eutyche, a Constantinopolitani 363 concilii sententia atque judicio suam sedem appellaverat. Non igitur encyclica haec epistola dicenda est, quae solius Romani pontificis nomen exhibet, quamque ad alios primarum sedium episcopos directam fuisse, nec unum in antiquorum monumentis vestigium atque mentio apparet. Caeteras quoque conjecturas a Quesnello pro hac parte confictas refellere supervacaneum foret, cum ex sese viribus cadant. Nam praeterquam quod ipse fatetur, Constantinum monachum, et Basilium episcopum, qui apud Ephesum pro Eutyche agebant, esse mentitos, jam non est cur ipsi aures nostras accommodare debeamus. 9. Quod tandem subjicit, « Encyclicam videlicet esse epistolam, ipsa tota clamat, in qua ne apex quidem de apostolica sede, vel de pontifice Romano, cujus praerogativas ac splendorem praedicare non omisisset, vir tunc temporis conciliandis sibi omnium quibus indigebat animis intentissimus. Iis igitur solis verbis usus est, quae omnium primarum sedium episcopis conveniunt. Cui enim illorum non congruunt istae: Invoco vestram sanctitatem . . . . . . ut innotescerent ista sanctitati vestrae . . . . . . Ad vos igitur, religionis defensores, et hujusmodi factiones exsecrantes confugio. » Quare noster adversarius sibi nimium blandiens suam appendicem hisce clausit verbis. « Certe haec sola posteriora verba: Ad vos, religionis defensores, etc., meridiano sole patefaciunt non ad unum, sed ad plures missum fuisse hoc qualecumque scriptum. » At quidem ex mea sententia non majus robur Quesnelli conjecturae ex istis, quae ejus appendicem claudunt, obtinere potuerunt. Nam quamvis, ut diximus, in illa epigraphe honoris nomina desiderentur, id forte amanuensis vitio dare oportet, cum aliunde ex illis vocibus, ad papam urbis Romae Leonem, id omne habeamus, unum dumtaxat nominari, cui juxta primatus ecclesiastici jura de fidei negotiis et de presbyterorum depositione spectabat judicare. Fateor deinde nullam expressam apostolicae sedis mentionem haberi, omisisse quoque illius splendorem et praerogativas praedicare. Quid tamen? Ergo scriptum hoc, qualecumque sit, ad plures fuit missum? Figmentum apage! Non consuevit imprimis Eutyches in suis conscribendis epistolis atque libellis se exercere in praedicandis splendore et praerogativis eorum ad quos provocabat. Dumtaxat suarum rerum negotiorumque rationem exponebat, quin vacaret in conciliandis sibi animis eorum quibus indigebat. Si nostro adversario, qui apostolicae sedis jura infirmis conjecturis everte e et abolere nisus est, grave non fuisset duo Eutychis scripta lustrare, ambo ad imperatorem Theodosium et Valentinianum directa, procul dubio nimia divinatione non fuisset deceptus. 10. In iis namque imperatorum praerogativas, vel illorum supremum dominatum, non praedicavit, non fuit intentus in conciliandis sibi eorum animis. Causam a Flaviano contra ipsum actam paucis dumtaxat exposuit, addens: Supplico igitur serenitati vestrae consuetae orthodoxae fidei patrocinanti et meae parvitatis opinioni praecipere beatissimos episcopos, etc. Et tandem claudens suam supplicationem, hac formula brevi nullas praerogativarum laudes continente usus est: Ut hoc consecutus (examen videlicet gestorum sub Flaviano) more solito laudans gratias agam Domino, et Deo omnium Christo, et vestrae semper pietati. Non absimilia habet in altera 364 epistola ad eosdem imperatores scripta, ut videre est in concilii Chalcedonensis Actis. Non ergo ea styli ubertate in scribendo Eutyches utebatur, qua ejus luxuries depasceretur in praedicandis laudibus et praerogativis eorum ad quos scribebat, etiamsi eorum ope et praesidio indigeret. Imperiali autem praesidio et patrocinio indiguisse negabit forte Quesnellus? Tandem, ipso nostro adversario auctore, Eutyches eum ad quem scribit interpellavit tamquam fidei defensorem et malarum factionum exsecratorem, humillime petendo ne quidquam praejudicii eidem afferrent quae per insidias contra eum gesta fuerant; nec permitteret eum excuti et eximi de numero orthodoxorum. Ecquis alius umquam potuisset haec omnia jure implere, et supplicantis votis indulgere, nisi summus pontifex, cum jam ageretur de negotio in provinciali synodo ordinarie absoluto, et de sententia jam lata; cujus Acta nonnisi ab unico, et supremo judice poterant infirmari, aut rescindi, vel reprobari, aut rata haberi? Si aliquod hac de re certum testimonium desideramus, consulere juvabit unum S. Petrum Chrysologum, quem cum Eutyches per epistolas interpellasset, ut vindicem suae causae se haberet, sine ambagibus et ulla prolatatione eidem respondit: In omnibus autem hortamur te, frater honorabilis, ut his quae a beatissimo papa Romanae civitatis scripta sunt obedienter attendas, quoniam beatus Petrus, qui in propria sede vivit et praesidet, praestat quaerentibus fidei veritatem. Nos enim pro studio pacis et fidei extra consensum Romanae civitatis episcopi causas fidei audire non possumus. Videat Quesnellus! Solus B. Petrus, qui in propria sede vivit et praesidet, praestat quaerentibus fidei veritatem. Nec quisquam alius episcopus proprio jure extra consensum Romani episcopi causas fidei audire potest.
Solida necne vel infirma sint quae hactenus in tribus hisce de Eutychis appellatione capitibus conscripsimus, solus lector qui nullo partium studio ducatur sincere poterit judicare. Unum tandem pro coronide addendum censuimus, videlicet, quod in propugnandis legitimis apostolicae sedis juribus, et vindicandis Baronii et Christiani Lupi sententiis, nostris non indulsimus conjecturis. Ea dumtaxat in medium proponere in votis habuimus, quae ex veteribus monumentis hauriri possunt, quibus insistere plurimum semper allaboravimus. 365
CAPUT VII. De Ephesina synodo Eutychianae haereseos causa coacta. S. Leonis apud imperatorem agendi ratio pro concilio in Italia cogendo. Cujus S. P. studium a suspicionibus et notis criticis Quesnelli vindicatur. Synodo Ephesinae praefuit Dioscorus Alexandrinus episcopus de mandato imperatoris Theodosii injuria sibi hoc jus arrogantis. Quemadmodum et quando apostolicae sedis legati ex Urbe discesserint, de quibus disserens idem Paschasius Quesnellus in errorem lapsus est. 1. Non mihi licuisset apostolicae sedis jura circa Eutychis appellationem solum ad veterum monumentorum fidem tractare et exponere, nisi etiam cum adversariis varias congressiones instituissem, qui aliter ecclesiastici regiminis formam et rationem interpretantur, vim omnem et studium adhibentes in distorquendis vel sancti Leonis Magni testimoniis, vel aliorum scriptis, quae nos ad plenam atque sinceram rerum omnium cognitionem poterant conducere. Modo vero gravius aliquod nos praestare oportet, et historiae filum minime abrumpere volentes, quae ad alteram Ephesinam synodum spectant, quaeque Eutychianae haereseos maximum incrementum praebuerunt, summa cum fidei catholicae jactura, et Orientalium Ecclesiarum exitio, et sacerdotalis dignitatis dedecore, et S. pontificis Leonis luctu, et gemitibus describere jamjam aggredimur. In qua historia contexenda, etsi quamplurimi praestantissimi viri suam operam locaverint, tamen cum non omnes eodem veritatis spiritu ducerentur, inde factum est, ut aliter et aliter de apostolicae sedis juribus ratiocinati fuerint; vel ex ea synodo, in latrocinium Dioscori Alexandrini aliorumque furore et impetu conversa, argumenta desumant ad imperatorum auctoritatem magis et magis amplificandam, Romanorum vero pontificum jurisdictionem intra angustos limites restringendam. Fateor quidem meum animum maximis angustiis et moerore urgeri propter lugubrem hanc tragoediam, quae proditionibus, necibus, squalore, exsiliis, coutumeliis, afflictionibusque Ecclesiam ipsam et fere totum orbem replevit. In mentem revocans quemadmodum sacerdotum corda veteres aemulationes pervertere possint, et privata odia desaevire; cum videlicet, abruptis Christianae religionis vinculis, ambitio sola, fastus et praesumptiones tyrannico modo dominatum omne per fas et nefas, quacumque moderatione pietatis abjecta, sibi vindicare contendunt. Quibus quidem malis in quacumque republica gliscentibus valde difficile mederi potest, quando videlicet scandalorum et aemulationum auctores magnorum principum clientela fruuntur, eamque magis atque magis fovent eorumdem principum ministri, qui pios et clementissimos rerum moderatores nefariis artibus circumveniunt, et voluntatis luxuriem et impetum sequentes, praejudicatis opinionibus eorum animum imbibunt, ut tandem, falsis suggestionibus decepti, id decernant ac statuant quod divinis humanisque legibus repugnat. Hisce autem gravissimis calamitatibus Orientalis Ecclesia vexata et quasi omnino oppressa fuit, cum Chrysaphius, clementissimi imperatoris Theodosii pietate abutens, vilem, superbum haereticumque hominem Eutychen defensurus, 366 causam de qua agebatur non Rom. pontificis judicio, aut universalis concilii examine, sed Dioscori episcopi Alexandrini arbitrio et potestate voluit commissam. Is enim, Chrysaphius nimirum, impotens odii adversus Flavianum, Theodosii voluntatem moverat, quando Constantinopolitana synodus fuerat absoluta, ut, praetextu debiti obsequii Romano pontifici exhibendi, et praesidii ecclesiasticis rebus praestandi, valde sollicite pro pace ad S. Leonem scriberet. An vero priori illa epistola congregari generale concilium petierit, non est exploratum. Immo facile in eam opinionem descendere licet, altum de ea habenda tum servasse silentium. Siquidem etsi Theodosii litterae temporis injuria deperditae fuerint, tamen cum S. Leonis ad eum responsa supersint, eam imperialem petitionem haudquaquam invenimus indicatam. Maxime cum S. P. Theodosium certiorem se sperare, post admonitionem per epistolas Flaviano factam, ipsum omnia ad nostram notitiam relaturum, ut, in lucem ductis his quae adhuc videntur occulta, quod evangelicae et apostolicae doctrinae convenit judicetur. Igitur probabile et certum est Theodosium nihil de nova cogenda synodo ad Leonem scripsisse. Alias de hujus tanti momenti re verba fecisset, nec sibi reservasset judicare postquam quae ei occulta tum erant, in lucem ducerentur. 2. Verumtamen inficias ire haud possum, tum temporis, aut paulo post, rumorem Constantinopoli sparsum fuisse de simili cogenda synodo; eamque Theodosio imperatori Chrysaphii aliorumque pravorum ministrorum consilio, et Dioscori machinationibus, fuisse insinuatam. Nam, ut vidimus, Flavianus iterum scribere coactus ad S. Leonem, qui priores litteras non acceperat, removeri petit concilium, quod fieri divulgatur. Et quamvis haec epistola temporaria nota careat, tamen conjicere possumus mense Aprilis in Oriente de celebrando concilio rumorem fuisse sparsum. Sed nihil adhuc Leoni de hac imperatoris deliberatione innotuisse in mense Junio subsequenti mihi persuasum est. Nam octavo vel nono kal. (ut habent Vat. codd.) hujus mensis ad eumdem rescribens imperatorem, apostolico repletus vigore eum fidenter alloquitur, ut pro integritate catholicae fidei fiat sollicitus, et hoc (ait) indefessis precibus divinam misericordiam posco, ut corde vestro id quod est veritatis inspiret, neque falli vos in aliquo humanarum aemulationum fraude patiatur. Intellexerat ergo S. Leo jam Theodosii animum fraudibus humanarum aemulationum a veritate fuisse quoquo modo abalienatum, et improborum suggestionibus fuisse circumventum. Ad quas eludendas sapientissime decrevit petere et imperatori insinuare ut juberet intra Italiam haberi episcopale concilium, quo omnia scandala quae in perturbationem totius Ecclesiae sunt commota resecarentur. Hic fateri cogor me haudquaquam latere, quosdam nostri aevi theologos Romanae curiae infensos, iis Leonis verbis insistere, ut intra Italiam haberi jubeatis episcopale concilium, ut inde colligant jus conciliorum indicendorum, non ad Romanum pontificem, sed ad imperatorem pertinere. Verum cum ejusmodi argumenta passim refellant catholici doctores, et aliquid in alio nostro opere dixerimus, praesentis otii non erit hanc excutere controversiam. Idcirco praecedentem rerum historicarum narrationem confirmamus alia Leonis epistola ad Flavianum scripta. In ea quippe S. episcopum monet de acceptis ejus litteris cum synodalibus Actis contra Eutychen exaratis. Spondet sollicitudinem suam, 367 nulla ratione pati volens aut Eutychen in suae persuasionis pravitate persistere, aut Flavianum ipsum, qui zelo fidei pravo et stulto resistebat errori, diutina adversae partis impugnatione turbari. In hac tamen nec unum verbum exprimit de concilio vel intra Italiam, vel apud Ephesum habendo. Quod forte mente non adhuc revolvebat, quodque concilium postmodum vix quatuor elapsis diebus imperatori Theodosio, ut vidimus, indicavit. 3. Quesnellus tamen ad laudatam Leonis epistolam Theodosio conscriptam animadvertens, suspicatur jam sancto pontifici innotuisse imperatoris deliberationem de concilio apud Ephesum habendo. Propterea sequentem annotationem ad epistolae calcem affigere statuit: « VIII kal. Jun., cum ex epistola 27 ad Pulcheriam disertis verbis testetur Leo accepisse tertio idus Maias litteras synodi a Theodosio convocatae indices, mirum cur de eadem synodo nullam apud principem mentionem faciat. Forte dissimulandum censuit pontifex, ut liberius synodum intra Italiam congregandam postulare a Theodosio posset, vel dicendum in alterutra epistola mendosum esse numerum diei, aut mensis. » Baronius quoque in hunc nodum offendens, postquam animadvertit imperatorem scripsisse litteras ad Romanum pontificem post absolutam synodum secundam Constantinopolitanam, quinto idus Aprilis, de habenda synodo Ephesi (eas accepit S. Leo, ut ipse testatur in epistola ad Pulcheriam, tertio idus Maias), secum recogitat intra unius mensis spatium litteras ex Urbe Constantinopolim fuisse delatas. Verum nec lumen exhibet, nec aliquod momentum nobis suppeditat idem doctissimus card. Baronius ad eripiendam difficultatem rationabiliter postmodum a Quesnello excitatam. Cum interim ergo utroque illo Quesnelli ratiocinandi consectario magis minusve urgeremur, malumus fateri mendosum numerum mensis aut diei in alterutram irrepsisse epistolam, quam simulationis reum S. pontificem facere aut suspicari. Nullam sane simulationem cum episcopo Flaviano adhibuisse nos credere oportet; sed in epistola ad eum scripta duodecimo kal. Junias nec unum verbum habet (ut vidimus) de acceptis a Theodosio litteris Ephesini concilii indicibus. Immo si tota illa epistola semel iterumque sedulo lustretur, colligitur Romanum pontificem nec per somnium cogitasse imperatorem de tali cogenda synodo fore deliberaturum. In ea namque loquitur tamquam supremus omnium illarum controversiarum arbiter: de laesa fide Eutychis, cujus doctrinam a traditione deviantem declarat; opportunam instructionem Flaviano spondet, ut quid de tota causa constitui debeat edoceatur; atque denique testatur haudquaquam pati Eutychis obstinationem, et sanctum episcopum tantis gravissimis perturbationibus vexari. Si ergo die tertia iduum Maiarum jam praeteritarum litteras Ephesini concilii indices a Theodosio recepisset, haec omnia cohaerere non possent; et Leo ipse non tantum simulationem adhibuisset, sed mendaciis uteretur, quibus deceptus Flavianus, praestolabatur Romani pontificis praesidium, quod eidem hisce litteris pollicebatur. 4. Restat ergo errorem irrepsisse in alterutram earum epistolarum, et loco iduum Maiarum, Juniarum legendum sit in epistola illa quam scripsit ad Pulcheriam. Conjecturae robur tribuunt verba quae sequuntur, videlicet: Major pars reliqui sit temporis absumenda ut profectio sacerdotum qui negotio sufficiant valeat ordinari. Infirma enim Leonis querimonia videretur, si a die acceptarum litterarum, quibus Ephesina synodus indicebatur, adhuc fere tres integri menses decurrere debuissent, cum concilium nisi kalendis Augusti, aut ejusdem mensis idibus esset inchoandum. Quis enim affirmabit reliquam trium horum mensium partem 368 non fuisse sufficientem ut ex Italia episcopi Ephesum proficiscerentur? Maxime cum navigiorum subsidio in iis mensibus tranquille soleat navigari, et unius mensis spatio totum iter possit absolvi, ut supra Baronius annotavit. 5. Nobis tamen plenius non arridet haec consularis nota, etiamsi dicamus forte legendum: tertio idus Junias. Nam si ad alias S. pontificis epistolas, vel ad Julianum episcopum Coensem, vel ad Theodosium et Flavianum directas attendamus, plane intelligimus jam idibus ejusdem mensis destinatos fuisse sedis apostolicae legatos, qui indictae synodo interessent. Et quamvis de ea habenda expressam non habeat mentionem nisi in epistola ad Theodosium, scribendo: Quoniam tamen pietas vestra, quae in honorem Dei religiosissime catholicam diligit veritatem apud Ephesum constituit synodale judicium; tamen difficile ad credendum adduci possum trium dierum intervallum dumtaxat Leoni sufficere potuisse, ut ex Urbe tres apostolicos legatos cum Dulcitio notario expediret. Verumtamen cum monumenta quae exstant omnes dubitationes quae hinc inde concipi possunt non diluant, diutius in iisdem expediendis non esset immorandum, si ex gestarum rerum serie adhuc unum argumentum non haberemus minime S. Leonem recipere potuisse Theodosii litteras concilii Ephesini indices tertio iduum Maiarum. Quidquid vero sit de quocumque errore qui in diei aut mensis temporariam notam irrepere potuit, illud unum certissimum est, S. Leonem nec dissimulasse, nec mentitum fuisse, in litteris tum ad Flavianum tum ad Theodosium directis. Id evidenter ex sequenti temporum supputatione constare, nos arbitramur. 6. Atque imprimis supponimus S. pontificem Leonem, ab imperatore de perturbatis Constantinopolitanae Ecclesiae rebus admonitum, primas litteras cum Flaviano cum Theodosio dedisse duodecimo kalendas Martii, quae erat sexta decima Februarii. Flavianum pariter supponimus has litteras sibi datas recepisse die vigesima quinta Aprilis, quando videlicet secunda synodus Constantinopolitana agebatur, in qua prioris synodi Acta, Eutychete postulante et imperatore mandante, recognita et relecta fuere praeside Thalassio episcopo et Florentio patricio. Idus Maii jam occurrisse die decima quinta hujus, omnibus exploratum est. Igitur tertio idus incidere oportebat in diem duodecimam. Quare cum a die vigesima quinta mensis Aprilis ad duodecimam usque mensis Maii non intercesserint nisi viginti duo dies, inde sequitur litteras concilii Ephesini indices non potuisse Leonem a Theodosio recipere tertio idus Maias, praesertim cum minime verisimile sit quod eadem die vigesima quinta Aprilis; in qua recognita et relecta fuerunt Flaviani gesta contra Eutychen, praesidente Thalassio et Florentio patricio, deliberatum fuerit ab imperatore de Ephesina synodo habenda. Cum prius debuerit edoceri de iis quae contigerant; tum etiam Chrysaphii et Dioscori aliorumque nebulonum machinationibus et consiliis necessarium tempus dandum erat; sicuti exspectare quoadusque imperialia decreta expedirentur. Si ergo nos crederemus haec omnia citissime, duorum videlicet aut trium dierum spatio fuisse absoluta, et principis animum seductum deliberasse concilium illud apud Ephesum haberi, quid inde? An ad Leonem epistolae Ephesini concilii indices pertingere potuerunt die duodecima Maii? Figmentum est. 369 Non enim quindecim, aut decem et octo dierum spatio e Constantinopolitana urbe epistolae deferri poterant, ut ex subsequenti rerum narratione constabit. Falso itaque ratiocinatus est Quesnellus, in suspicionem cadens quod S. Leo has litteras concilii indices dissimulaverit, praetextu concilii intra Italiam cogendi. 7. Jam vero ad Theodosii jussionem gradum faciamus, qua sancitum voluit generale apud Ephesum cogi concilium, ex qua narratione magis magisque exploratum erit quidquid in superioribus explicavimus. Postquam ergo (scribit Liberatus diaconus) nihil probatum est notariis de falsitate gestorum, Eutyches petit Dioscorum Alexandrinum episcopum, ut quaereret quae de illo acta sunt, et causam examinaret. Agebat apud principem universalem fieri synodum, ut probaretur judicium Flaviani. Scripsit ergo Dioscorus Theodosio imperatori, quia aliam fieri synodum generalem oportebat, et ut fieret persuasit Eutyches. Annuit imperator. Et dirigens sacram Dioscoro in Alexandriam. Porro si ad hoc plurium epistolarum commercium, quod inter Eutychen et Dioscorum, et Dioscorum inter et imperatorem, contigit attendamus, quod nonnisi post diem vigesimam quintam Aprilis inchoatum est, credere debemus litteras indices concilii generalis Ephesini fuisse protractas usque ad ultimam saltem diem ejusdem mensis, nisi velimus affirmare dumtaxat fuisse signatas die tertia iduum Juniarum, ut Leo ipse Pulcheriam alloquendo forte indicare voluit. In quo casu injuria temporis et amanuensium indiligentia lacuna aliqua in textum irrepsisset, quam tamen plurium mss. codd. subsidio supplere hactenus non potuimus. 8. Conjectura haec majorem etiam vim assequitur ex Nicephori verbis. Qui artes a Crysaphio adhibitas ad imperialem animum circumveniendum recensens, hujus nefarias molitiones his verbis describit: Porro ubi illa Acta et decreta legitima esse auctoritate sua comprobaverunt, Chrysophius eunuchus, qui idem cum Eutychete sentiebat, cum contumeliam ferre nequiret, iram suam adversus Flavianum maxime auxit, et Dioscoro Alexandrino, impio illi, indicavit se illi in rebus quae placitae erant gratificaturum omnibus, si Eutychetem periclitantem defenderet, Flavianum autem et Eusebium Dorylaeum oppugnaret. Demum temporariam illam notam errorem continere, Leonem autem minime dissimulasse postulando ut intra Italiam concilium haberetur, perspicue demonstratur ex Theodosii epistolis concilii Ephesini indicibus, vel ad Dioscorum, vel ad Barsumam aliosque Orientales directis. Priorem enim ad Dioscorum scriptam imperator signavit tertio kal. Maias; alteram idibus Maii; tertiam vero, quae est data ad Barsumam, conscriptam offendimus pridie idus Maii. Non ergo verisimile est S. Leonem Romae degentem potuisse accipere ex Constantinopoli litteras imperiales concilii Ephesini indices tertio idus Maias, si jam tum imperator vix deliberaverat de habendo concilio, et pridie idus illius mensis totus erat occupatus in evocandis ad synodum principibus fautoribus Eutychianae factionis. Igitur potius inferendum esset S. Leonem, currente Junio mense, immo quasi labente, accepisse a Theodosio litteras concilii indices, tertio idus Maias signatas, idque significare verba illa in epistola ad Pulcheriam annotata, quibus Quesnellus insistit. 9. Quod cupiebat, tandem Chrysaphius assecutus est. Nam, auctore Liberato, imperator sacram Dioscoro dirigendo praecepit, ut decem metropolitanos episcopos quos voluisset ipse eligeret, et veniret Ephesum, et, congregato concilio, Eutychetis causam discuteret. Jussit quoque Barsumam virum perditum archimandritam interesse, et vices agere omnium monachorum Orientales episcopos accusantium. Theodoretum vero 370 Cyri episcopum adesse concilio interdixit, et in sua civitate permanere jussit. Jam enim Ibam Edessenum episcopum, ne synodo adesset per illum filium suum, quem dixi, Chrysaphium, in multas mansiones Eutyches relegaret exsilio. Haec autem quae narrat hic Liberatus diaconus apprime iis respondent quae in imperiali rescripto de cogenda Ephesina synodo leguntur, ut videre est apud Baronium, et in conciliorum collectione. At Baronius merito animadvertit temporariam hujus imperialis litterae notam fuisse corruptam, et loco tertio kalendas Aprilis Zenone et Posthumiano viris clarissimis consulibus, esse restituendum tertio kal. Maias, Asterio et Protogene consulibus. Quod nos annotare notare oportuit in confirmationem eorum quae superius descripsimus. Isthaec omnia autem ad opprimendos sanctissimos viros Flavianum, et Eusebium Dorylaeum, et alios viros doctrina et moribus insignes sibi sufficere posse Chrysaphius et Eutyches non crediderunt, nisi mandato imperatoris arbitrum omnium gerendarum rerum Dioscorum constitutum habuissent. Propterea litteras ab imperatore extorserunt, ut Dioscorus tamquam omnium factiosorum caput concilio praesideret, sibi illud jus imperator arrogans et usurpans quod hactenus nullus ex imperatoribus facere ausus fuerat. Ad illud tamen sibi assumendum improbi ministri Theodosium impulerant pietatis colore, ut nimirum concilio Theodoretus non adesset, praesumpsit (ait imperator) proferre contraria iis quae scripsit de fide sanctae memoriae Cyrillus. . . . Hac de causa (subjicit) necessarium duximus his sacris litteris ad tuam reverentiam datis manifestum facere tuae beatitudini, et universae S. synodo, quod nos, regulas Patrum sequentes, non solum propter Theodoretum, sed alios omnes qui ad congregatam S. synodum pertinent, auctoritatem et primatum tuae praebemus beatitudini. Hisce autem sacrilegiis in arroganda sibi ecclesiastica jura irretitus Theodosius, praesidium et auctoritatem exhibebat ut impune omnes malos, dolos et turpes machinationes Eutychiani exercerent; et Nestorianae haereseos pretextu Theodoretus ab eo coetu explodebatur; Ibas exsul vivere cogebatur; et econtra qui Eutycheti studiosissimi erant synodo interesse et praeesse jubebantur. Quid plura? Ad gravius catholicorum exitium patrandum, ab insidiatoribus Theodosius deceptus, novas litteras Dioscoro dedit, in quibus tamquam virum in fide probatissimum, et vitae puritate ornatum, praedicat Barsumam, quem tenere locum omnium Orientalium archimandritarum jubet. Eadem die tandem, idibus Maii videlicet, scribit ad eumdem Barsumam, hujus labores in profligandis Nestorianis horumque haeresi eximiis laudibus celebrando ornat, justum ducens ut in synodo apud Ephesum habenda (ut diximus) omnium archimandritarum Orientalium locum teneret. Sic ergo rebus dispositis secum Eutychiani recogitantes eam haudquaquam oecumenicam posse dici synodum, ad quam supremum Ecclesiae caput non esset vocatum, et in quam R. P. non influeret, cum jam intellexissent praeterea ex praecedentibus epistolis S. Leonem Eutychen damnasse, eumdemque solemniori judicio condemnaturum, si generali synodo interesset, imperatoris animum moverunt ut de futura synodo sero admoneretur, ea ducti persuasione, quod temporis brevitas praepediret ut is nec per se, nec per suos legatos conventui interesset. Cum itaque nec ecclesiastica consuetudo ex canonibus derivata, nec afflicta tempora ex cladibus ingruentibus ob Hunnorum vastationem, nec denique suus in patriam et cives amor eidem permitterent ut, relicta apostolica sede, quasi suo privata patre atque pastore, Romam desereret, Ephesum profecturus; idcirco cum imperatore Theodosio et Pulcheria excusatum abire 371 censuit hisce verbis: Nam illud quod pietas ipsius (imperatoris videlicet) etiam me credidit interesse concilio, etiamsi secundum aliquod exigeretur exemplum, nunc tamen nequaquam posset impleri, quia rerum praesentium nimis incerta conditio a tantae urbis populis me abesse non sineret; et in desperationem quamdam animi tumultuantium mitterentur, si pro occasione causae ecclesiasticae viderer patriam et sedem apostolicam velle deserere. Quia vero S. pontifici maxime ecclesiasticae Orientis res cordi erant, cum civium incolumitati et apostolicae sedis utilitati prospiciendum censuit, haudquaquam suas partes obire praetermisit, ut quae in indicta Ephesina synodo agenda erant secundum divina et ecclesiastica jura procederent. Propterea eamdem alloquens Pulcheriam, immediate subjecit: Quia igitur ad publicam hanc utilitatem pertinuisse cognoscitis, ut, salva clementiae vestrae venia, charitati meae et precibus civium non negarem, in his fratribus meis quos vice mea misi, me quoque adesse cum caeteris qui adfuerint aestimate; quibus, secundum causam satis mihi ex gestorum serie et ipsius de quo agitur professione patefactam, evidenter et plene quid servandum esset ostendi. 10. Ex quo sane agendi modo S. pontifex sibi blandiebatur cuncta in ea synodo ad felicem exitum per suos legatos esse perducenda; cum prius eos necessario commonitorio de cunctis rebus agendis definiendisve edocuerit, evidenter et plene quid servandum esset patefaciendo. Sed jam de horum legatorum missione horumque necesaria instructione pro omnibus quae agenda erant etiam mentionem facit in epistola ad imperatorem, eadem die conscripta. In qua pariter strictius paucis causas sive motiva illa tria exposuit, quibus praepeditus detinebatur, ne Ephesinae synodo per se interesset; tamen eum certiorem facit ex gestorum serie satis superque compertum habuisse imperite atque imprudenter Eutychen errasse, et debuisse a sua, quae merito reprobatur, persuasione discedere. Quare cum ipse imperator constituisset apud Ephesum habendum esse synodale judicium, ut imperito seni ea in qua nimis caligat veritas innotescat: Fratres meos Julium episcopum, et Renatum presbyterum, et filium meum Hilarum diaconum misi, qui ad vicem praesentiae meae pro negotii qualitate sufficerent; claudit tamen hanc epistolam indicando se ad Flavianum episcopum talia scripta misisse, ex quibus indubitanter apparet, quid catholica Ecclesia universaliter de sacramento Dominicae incarnationis credat et doceat. Innuere volens neque Eutycheti, neque cuicumque alteri, licitum fuisse, sine aperta haereseos et contumaciae nota resilire ab iis quae a S. Petri cathedra, verae fidei columna et firmamento, sequenda proponebantur. 11. Interim autem apostolicae sedis legati, de omnibus quae jam in Eutychiano negotio contigerant instructi, et de singulis in Ephesina synodo agendis scriptum commonitorium a summo pontifice accipientes, incunctanter itineri se committunt. Cunctorum enim Eutychianorum artes 372 S. Leonem eludere necessum erat. Qui praetextu malorum in Orientem ob novam haeresim gliscentium, imperatoris animum induxerunt ad brevissimum tempus praestituendum, quo episcopi apud Ephesum convenirent. Celerrime igitur suum iter eos aggredi oportebat, ad Dioscori caeterorumque voluntatem frustrandam, qui in votis habebant ut concilium generale ageretur sine Romano pontifice, qui per seipsum immediate vel per suos legatos eidem praesideret. Hinc ergo minime Quesnello subscribere possumus, qui in dissertatione de Vita et Rebus a magno Leone gestis, tum in notis ad epistolam 32, cuidam corruptae lectioni ex Grim. cod. mutuatae insistendo, contendit nondum ex Urbe profectos esse apostolicae sedis legatos duodecimo kalendas Julii, ad synodum Ephesinam ituros. Epistolam enim de qua agimus S. Leo scripserat ad Flavianum. In qua ait: Quamvis evidenter appareat rem de qua agitur nequaquam synodali indigere tractatu, tamen, frater charissime, subsecutos esse significo quos in hac re placuit destinare. 12. Quesnellus ergo, illa voce subsecutos expuncta, aliam, subsecuturos, videlicet, in textum intulit, codicis Grimanei lectionem secutus; et ad marginem hanc mantissam descripsit: At nondum profectos esse legatos constat ex hac et epistola 34. Verum jam tum duodecimo kalendas Julii legatos ex Urbe profectos fuisse, et in Grimaneum codicem errorem irrepsisse, ex multis conjicere possumus, atque potissimum ex epistola praecedenti ad Julianum episcopum Coensem directa, in qua scribens de praefatis legatis ait, quos ex latere meo vice mea misi. Epistola porro haec a S. pontifice fuit signata idibus Junii, quae erat dies decima tertia hujus mensis. Si ergo sanctus pontifex tum miserat suos legatos, non est cur, despecta auctoritate aliorum omnium manuscriptorum et praecedentium editorum, conjectari velimus aut possimus, duodecimo kal. Junii nondum esse profectos, idque minime inferendum esse contendamus ex una dumtaxat voce amanuensis lapsum non obscure praeseferente et indicante, cum omnia tum mss. tum edita exemplaria, subsecutos, non subsecuturos, exhibeant. Accedit quod si tamdiu iter aggredi protraxissent, cum concilium kal. Augusti esset inchoandum, jam vix tempus illis superfuisset Ephesum praestituta die attigendi. Et propterea studium illud a S. Leone adhibitum pro frustrandis malis Eutychianorum artibus minus prudens fuisset, cum ob talem tantamque temporis prolatationem ei discrimini se exposuisset, ut, annitentibus qui Eutychianae causae patrocinabantur, concilium inchoaretur et ad exitum perduceretur, minime exspectatis apostolicae sedis legatis. Nec quidquam in Quesnelli favorem concludere potest epistola illa 34, ad quam provocat, quamque illis vocibus Leo Magnus orditur: Profectis jam nostris quos ad vos in fidei causa direximus, decimo kal. Augusti ab eodem summo pontifice signata. Nihil, inquam, in Quesnelli favorem concludit. Nam in ea non praescribitur tempus quo ab Urbe pontificii legati abscesserunt; et verba illa commode conciliari possunt cum praecedenti, in qua pontificios legatos subsecutos esse significabat. Iterum autem atque tertio potuisse S. pontificem reddere certiorem Flavianum de legatorum profectione quid impedit? Non ita facile enim erat epistolarum commercium, nec ita expeditum et tutum, ut certo sibi persuadere posset quod, nullo interposito impedimento quod epistolarum et perlatorum cursum retardaret, ejus epistolae ex urbe Roma citissime Constantinopolim deferrentur. Quod ultro quidem dat ipse Quesnellus in dissertatione de Vita et Rebus a magno Leone gestis, affirmans S. pontificis animum quandoque fluctuasse, ut litterae quas ad imperatorem aliosque Orientalium miserat fideliter redderentur. Sed ne abscedamus ab ea agendi ratione quam cum Flaviano ipso idem S. Leo servavit, hic animadvertere juvabit, pluribus in epistolis, diversis quidem temporibus scriptis, ipsum certiorem reddidisse de acceptis synodalibus 373 gestis contra Eutychen Constantinopoli exaratis. Id testatur in epist. 32, quae scripta est duodecime kal. Julii. Rursus epistola 24, qua idibus Junii praecedentis haec synodalia Acta recepisse testatur. Tandem duodecimo kal. Junias, epist. 22, fatetur jam ad ipsius manus pervenisse Flaviani epistolas, quibus certior reddebatur de causa quam dolebat apud vos pravo errore commotam. Non enim plenius de hoc novo errore recenter exorto se instructum potuisset fateri, nisi synodalia gesta una cum litteris accepisset. Quapropter maxime laudari debet S. P. studium, qui in rerum gravissimarum causis pluries de eodem negotio expressam facit mentionem. Ut videlicet si quandoque suarum epistolarum latores vel infirmitatibus detinerentur, vel, inopinato aliquo casu essent praepediti, aggressum iter interrumpere cogerentur, illi saltem ad quos scripta dirigebat, aliis et aliis epistolis, perlatoribus et nuntiis fierent certiores de rebus quae per litterarum commercium tum tractabantur. Si quae in hoc cap. tandem occurrunt quae diligenter explicata non fuerunt, luculentius ex sequentibus magis magisque constabunt. CAPUT VIII. De aliis atque aliis S. Leonis Magni epistolis Ephesini concilii occasione scriptis. S. P. studium pro Orientalium scandalis abolendis, catholicaque fide firmanda. Christiani Lupi opinio exponitur et illustratur; Dioscorus vero Alexandrinus, imperiali abusus potentia, catholicis episcopis vim oppressionemque inferens, Eutychen absolvit, et synodum in latrocinium convertendo apostolicae sedis legatos praesidium quaerere et fugam arripere coegit. 1. Tribus abscedentibus ab urbe Roma apostolicae sedis legatis cum Dulcitio notario, nihil eorum S. Leo praetermisit quae secum recogitaverat ad exitum fidei causas perducere posse, amputatis praeterea per sacerdotalem concordiam et pacem omnibus illis scandalis quae ob privatas aemulationes et antiqua odia per totum fere Orientem gliscebant. Uti ergo censuit, suprema illa auctoritate, quam pro confirmandis in fide fratribus S. Petrus a Christo Domino acceperat, quid credendum et ab omnibus esset profitendum circa Domini incarnationem, quidve ad abolendos pravos errores, qui nuper praetextu Nestorianae haereseos evertendae exorti erant, esset statuendum, aliis et aliis epistolis docere voluit; a quarum regulis si nullus catholicorum recessisset, minime fides catholica illud grave exitium passa fuisset, de quo in praesentiarum verba facturi sumus. Idibus igitur Junii ejusdem anni plures epistolas in Orientem deferendas suis legatis dedit. Quas inter principem locum habet illa dogmatica ad sanctum Flavianum scripta, quam tamquam nostrae sincerae fidei regulam in iis quae ad incarnationis Dominicae mysterium spectant, summa sanctorum Patrum consensione, conciliorum sanctionibus, Romanorum pontificum decretis, habendam esse in catholica Ecclesia stabilitum fuit. Ad hanc porro Chalcedonensis concilii Patres attendentes, hocce judicium efformarunt, nulla ratione videlicet differre ab ea revelatione divo Petro facta, Christi Domini divinitatem confitenti, ob quam beatus pronuntiatus est. Namque PP. illi summa veneratione susceperunt, 374 utpote et magni illius Petri confessioni congruentem, et communem quamdam columnam existentem adversus perverse sentientes. Cujus praeterea tanti faciendum esse S. Gelasius papa censuit, ut in Romano concilio de apocryphis agens scripturis illud decretum ediderit, quo asseritur: Probamus epistolam B. Leonis papae ad Flavianum episcopum Constantinopolitanum destinatam; cujus textum quispiam si usque ad unum iota dispunxerit, et non eam in omnibus venerabiliter receperit, anathema sit. 2. Qualem vero quantamque venerationem in Ecclesia obtinuerit, probat etiam illa consuetudo a cardinali Baronio annotata, qui asseverat Romanum clerum Adventus tempore in divinis recitandis officiis eam legere consuevisse, quamque immediate forte post Gelasii decretum observatam fuisse, indicant sacrarum lectionum libri, qui ad usum chori inserviebant, quos inter unum vetustissimum nostris oculis lustravimus in Vaticana bibliotheca asservatum. Hunc porro lectionum codicem sexto Ecclesiae saeculo ab Agimundo presbytero, Romanis et uncialibus characteribus descriptum, et in duas partes divisum, prodit epigraphes quaedam ad calcem alterius partis appositae, in qua non tantum scriptoris nomen exprimitur, verum etiam indicatur eo codice uti consuevisse, in divinis persolvendis officiis, ecclesiam Sanctorum duodecim Apostolorum urbis Romae. Illum itaque integre percurrentes, fere omnes S. pontificis nostri sermones, et homilias, secundum ordinem dierum atque festorum distributas offendimus, cujus distributionis unum integrum specimen ad hujus nostri Operis calcem apponere et exhibere ipsi Vaticanae bibliothecae scriptores humanissime nobis persuaserunt. Ut inde lectores colligere possent, contra quosdam recentiores criticos, antiquissimam esse quarumdam solemnitatum institutionem, et ad nostra usque tempora inviolabiliter eum ritum esse in Ecclesia servatum, quem nostri majores animarumque pastores tradiderunt. Quemadmodum itaque ex hoc sacrarum lectionum libro comprobabitur, haudquaquam vetustam ecclesiasticae disciplinae traditionem in festis agendis divinisque laudibus persolvendis fuisse mutatam; ita facile heterodoxi argumentari poterunt summa religione fuisse servatam sacram traditionem, et inviolabiliter mansisse incorruptam in rebus ad fidei dogmata sacramentorumque administrationem pertinentibus, de quibus in praesens verba facere nec congruum, nec ne cesse est. 3. Jam vero hocce Vaticano codice relicto, ad laudatam epistolam revertamur, in qua conscribenda eum scopum sibi Leo Magnus proposuit, ut fidei in multorum Orientalium cordibus, ob unius imperiti senis novam doctrinam nutanti et periclitanti, praesidium et firmamentum praeberet, pravos errores damnaret et universo catholicorum coetui quid perpetuo et inviolabiliter esset credendum proponeret atque decerneret. Minime opus est hic eam doctrinam recensere qua haec epistola referta est, vel saltem, singula ejus capita, in quibus divisa est, explicare. Vix aliquem ex theologis haec latere posse arbitramur. Illud unum dumtaxat annotandum censuimus, quod et in antecedentibus aliqua ratione delibavimus, S. Leonem videlicet, absque Occidentalium concilio, et cujusquam alterius episcopi suffragio, tamquam absurdam atque perversam Eutychis professionem damnasse, et dignis objurgationibus corripuisse Constantinopolitanos judices, qui in synodo increpare omiserunt sermonem nimis insipientem, nimisque blasphemum, quasi nihil quod offenderet esset auditum, cum tam impie duarum naturarum ante incarnationem unigenitus Dei Filius fuisse dicatur, quam nefarie postquam Verbum caro factum est natura in eo singularis asseritur. Mandat tamen cum Eutychete miserationem 375 adhiberi, iis conditionibus servatis, quod huic epistolae subscribere non detrectaret, et viva voce prava dogmata quae imbiberat damnaret. Totius denique causae exsecutionem suis legatis commisisse asseverat, qui pontificias partes in concilio agere et sustinere debent, Divinitatis auxilium opitulaturum fore confidens, ut is qui erraverat, damnata sensus sui pravitate, salvetur. Si quis igitur modo parumper ad hanc summi pontificis agendi rationem animadvertat, nescio an rationabiliter dubitare poterit S. Leonem plenam et absolutam exercuisse potestatem et jurisdictionem, vel in haeresi Eutychiana damnanda, vel in fidei regulis conscribendis, vel denique in decernendis iis formulis et conditionibus sub quibus dumtaxat ad poenitentiam et satisfactionem Eutychem recipiendum esse mandavit, si falsum dogma quod pertinacius defenderat ejuraret et exsecraret? Haec igitur agendi ratio valde diversa est ab illa quam Quesnellus confingit, contendens Orientalium causas non ad unum summum Romanum pontificem, sed ad omnes primarum sedium episcopos et synodos esse delatas, quorum judicium semper appellabant qui a provincialibus vel metropolitanis episcopis condemnabantur. Dicant, amabo, quotquot ita fabulantur, cujus concilii auctoritate in lucem prodiit haec ad Flavianum dogmatica epistola, vel quinam fuerint illi Occidentis episcopi qui suffragium tulerunt in hac haeresi damnanda, vel in fidei regula praescribenda? S. Leo solus haec omnia praestitisse et praestare debuisse satis exploratum est. Qui, suae sedis plenitudine potestatis usus, quae juris apostolatus erant indicavit, definivit, praescripsit, rerum deinde omnium exsecutione suis legatis commissa, quibus in futura synodo ejus partes subire imperaverat; quin jam lata decreta ex aliorum episcoporum suffragio vim et vigorem assequerentur, sed solemniorem promulgationem dumtaxat; ita ut qui in Oriente de ea fide postulabantur, aut suspecti erant, harum litterarum subscriptione probarentur, et quoties subscribere detrectassent, omni clericali honore et gradu privati a catholicorum coetu expellerentur. 4. Et quidem quid aliud indicant aliae illae litterae quas S. pontifex in Oriente suis legatis deferendas dedit? huic consona est alia subsequens ad Julianum episcopum Coensem scripta, qui optime instructus de iis quae in duobus praecedentibus Constantinopolitanis synodis contigerant, quibus eum interfuisse ex Actorum serie intelligimus, jam per Basilium diaconum ad S. Leonem sua scripta direxerat, quae multum (ait Leo) nobis catholici sensus fervore placuerunt, etiam hanc paginam quae illis epistolis consonaret adjecimus . Hic autem praecedentem ad Flavianum episcopum indicatam esse, dubium esse non potest, cum expresse id S. Leo in hujus epistolae exordiis fateatur, scribendo: Licet per nostros quos ab Urbe pro fidei causa direximus plenissimas ad fratrem nostrum Flavianum litteras miserimus, contra nimiae impietatis errorem. Quid autem praefatae epistolae ad Flavianum directae in praesenti adjicere voluerit ut unanimiter atque constanter his qui Evangelium Christi corrumpere cupiebant resisterent, hujus textus perspicue manifestat. In quo demonstrat Eutychen spem Christianam omniumque mysteriorum veritatem corrumpere; utriusque naturae proprietates in Christo mansisse; Christi quoque animam non praeexstitisse corpori, nec corpus ex nihilo conditum; sed utrumque nobiscum ejusdem esse naturae. Sed tandem esse incitatum (ait) ad latitudinem disserendi ab ipsa materiae amplitudine. Sed illum amplius dicendi copta laborare non oportere, praesertim cum per suos legatos ad Flavianum sufficientes litteras misisset, ad confirmandos animos non solum sacerdotum, sed etiam laicorum. His profecto consonae sunt duae aliae subsequentes epistolae 376 eadem die signatae; quarum altera est ad Theodosium Augustum, altera ad Pulcheriam pariter Augustam; vel illa quam ad Faustum et Martinum archimandritas Constantinopolitanos direxit. In hac enim evidentissime fatetur se potissimum rata habere Constantinopolitani concilii gesta, ex quorum lectione cum cognovisset merito fuisse Eutychianum dogma reprobatum, etiam nos (subjicit) detestandum esse decernimus. Addit praeterea: Ut si insipiens in sua pravitate voluerit permanere, habeat cum his consortium quorum est secutus errorem. Merito enim fiet extra Christi Ecclesiam, qui in Christo humanam, id est nostram negat esse naturam. 5. Sed jam de epistola ad Ephesinam synodum scripta verba faciamus, ex qua sancti pontificis studium hujusque agendi ratio notiora fient quae adhibuit ut Orientalium scandala, aemulationes privataque odia abolerentur, et catholica fides in omnium corde firmaretur. In hac enim percurrenda epistola intelleximus S. Leonem omnes Eutychis, Chrysaphii et Dioscori artes ad Theodosii pium animum pervertendum adhibitas prorsus latuisse, ut nec leviter suspicari posset apostolicae sedis jura in dicta Ephesina synodo pessumdanda, et ad exitium perducenda esse. Immo hujus epistolae textum sedulo inspicientes, merito conjicere nobis opus fuit laudatum Theodosium imperatorem divinis insistendo institutis omnino apostolicae sedis auctoritatem (ut par erat) interponere, et adhibere voluisse pro eadem synodo convocanda; ut nimirum per Romanum pontificem S. Petri successorem declararetur quidquid in illa fidei controversia ab omnibus catholicis esset tenendum. Quae sane Leoni argumenta praestabant imperatorem talem primo habuisse animum, ut nefas prorsus judicaret praesidio synodi Patribus esse pro iis apostolicae sedis juribus violandis quae jam in praecedentibus generalibus conciliis divina primo humana deinde auctoritate firmata et approbata fuere. Ne vero fabulari videar, verba illa quibus S. pontifex epistolam ad synodum Ephesinam orsus est immediate subjiciam. Religiosa (ait) clementissimi principis fides sciens ad suam gloriam maxime pertinere, si intra Ecclesiam catholicam nullius erroris germen exsurgeret, hanc reverentiam divinis detulit institutis, ut ad sanctae dispositionis effectum auctoritatem apostolicae sedis adhiberet, tamquam a beatissimo Petro cuperet declarari quid in ejus confessione laudatum sit. Si itaque S. Leo Ephesini concilii PP. allocuturus, cur, qua occasione, quove titulo imperatorem apostolicae sedis auctoritatem adhibuerit enarrat, non video quemadmodum quidam scriptores nimis fidenter asseveraverint eam synodum sola imperatoris auctoritate fuisse indictam atque coactam. Apostolicae utique sedis auctoritatem adhiberi petiit, ut divinis pareret institutis, et ut novum erroris germen radicitus evelleretur. Praeterea si imperator cupiebat ab apostolica sede, tamquam a divo Petro declarari quid in hujus confessione a Christo Domino laudatum fuerat, vix credi potest ita animo et opere tum Romanorum pontificum juribus repugnasse, iisque fuisse infensum, ut haec abolere quaesiverit. Et propterea omnem injuriam, quam tum apostolica sedes passa est, non in imperatorem, sed in ejus ministros, qui principis clementia, et maxime animi infirmitate, abusi sunt, rejiciendam esse constantissime propugnamus. Cujus quidem rei si alia argumenta exponere deberemus, illud unum abunde pro omnibus sufficeret, quod colligimus ex priori epistola ejusdem Theodosii ad S. Leonem, qua sincere omnia scandala et turbas in Constantinopolitana Ecclesia excitatas ob Eutychis haeresim indicavit, et ut medelam iis adhiberet efflagitavit. 6. Quod quidem non obscure et in hac epistola ad Ephesinam synodum 377 patefecit scribens: Verum (loquitur de Eutyche) quia etiam talium non est negligenda curatio, et pie ac religiose Christianissimus imperator haberi voluit episcopale concilium, ut pleniore judicio omnis possit error aboleri; fratres nostros Julium, etc. . . . . . . et communi vobiscum sententia, quae Domino sint placitura constituant. En ergo synodi habendae causa sufficientissime explicata. Necessum erat mederi malis quibus Eutyches laborabat, qui Christi Evangelio (ut ait idem S. Leo) contradicebat, ostendens se nullum umquam studium cognoscendae veritatis habuisse. Id imperator flagitaverat. Et ideo, divinorum institutorum dictamen primo secutus, auctoritatem apostolicae sedis ad sanctae dispositionis effectum adhibuit; petiit haberi episcopale concilium, credens hoc modo etiam Eutychetis nomini prospicere et consulere posse. Cum propter senectutem et archimandritae magni et celebrioris monasterii ministerium honorabilis videretur, ut Leo ipse in epistola ad Julianum Coensem clarius indicavit. Igitur apostolicae sedis auctoritatem imperator non despiciebat, non rejiciebat, si pro habenda synodo eam adhibere voluit. Hujusce quidem votis Romanum pontificem potuisse aut debuisse obsistere nulla prorsus ratio suadebat. Cum ageretur potissimum de evellendo tali tantoque zizaniorum germine, quod sacram et ecclesiasticam oeconomiam rerumque administrationem susquedeque cum fidei catholicae exitio vertebat. Quare ad abolendum tantarum perturbationum strepitum, et ad jam excitatas discordias componendas, quae ex una parte originem trahebant a Nestorianorum reliquiis, ex altera a novo germinante errore in dies adolescente procreabantur, plenius judicium expedire et quasi necessarium esse videbatur. Quamvis revera fidei causa sufficienter in Constantinopolitana synodo a Flaviano primum fuerit tractata; et demum recognita, approbata, atque confirmata ab eodem sanctissimo pontifice Leone. Id, velit nolit, Quesnellus fateri debet, qui nusquam inter canonicum et solemnius judicium, quemadmodum opus erat, discrimen admisit, quod quidem pluribus in locis S. Leo ipse indicavit. Et potissimum in hac eadem epistola, et in subsequentibus, in quibus non tantum disseruit de pleniore judicio vel diligentiori examine habendo, sed de sententia canonice in Eutychen lata, et ab apostolica sede approbata et confirmata; verum etiam indicat libellum ab ipso Eutyche jampridem acceptum, in quo profitebatur propria voce et subscriptione suam damnaturum opinionem, spondens per omnia nostram (ait idem sanctus Leo) secuturum esse sententiam.
7. Non absimilia scripta conspicimus in duabus epistolis, idibus Junii pariter signatis, quarum alteram ad Pulcheriam Augustam, alteram ad ipsum Julianum Coensem direxit. Ad quas cum animadvertisset Paschasius Quesnellus, quaesivit cur eadem die duas epistolas Leo dedisset cum Juliano, tum Pulcheriae Augustae, cum una singulis sufficere potuisset. Praesertim cum novarum litterarum causa et argumenta non appareant. Quaestionem dirimere idem Quesnellus nisus est, variis in medium conjecturis adductis, quas nos lectori transcribere non piget, ut forte deducat, quod nos plene hactenus non sumus assecuti. « Nihil ergo (ait Quesnellus) certi affirmem: an occasione nuntii qui legatos anteverteret, an metu ne legati adire Augustam prohiberentur, quod certe accidit, ut ex epist. 41 satis apertum est. Nam altera epistola ad Pulcheriam breviter complectitur 378 ea quae per legatos scripta, et legatos retentos aliquamdiu Romae ex breviore epistola quam iterum ad Flavianum XII kalendas Julii accepimus: Cum ea (inquit) quae ipsi portabunt scripta sit plenius instruendus. Et rursus: Subsecuturos significo quos in hac re placuit destinare. » Priores has Quesnellii conjecturas minime esse spernendas ingenue fateor. Ea quoque admissa ratione qua asseverat legatos praepeditus fuisse, ne coram Pulcheria Augusta se sisterent, ut apparet ex tota laudata 41 epistola, in qua vehementer conqueritur ad eam non pervenisse epistolas quas in fidei causa per suos clericos direxerat. Et ibidem clericorum voce legatos ad Ephesinam synodum indicare voluisse, inferius manifestat, subjiciens: Sed cum ad mansuetudinem vestram adeo non potuerint pervenire qui missi sunt; ut ad nos vix unus illorum Hilarus diaconus noster effugiens sit reversus, iteranda scripta credidimus. Hanc autem epistolam post Ephesinam synodum scripsisse ex toto illius contextu, de quo opportunius suo loco verba faciemus, tum ex temporis nota manifestum est. Signata quippe fuit III idus Octobris ejusdem anni. Utcumque tamen res contigerit; videlicet, an Leo habuerit nuntium qui legatorum iter anteverteret; an metuerit quod legati Augustam prohiberentur adire, ignoramus. Unum tamen exploratum est, S. Leonem omne studium adhibuisse, omniaque quaesivisse media ut Orientalium scandala abolerentur, et catholica fides ibidem laesa et quasi periclitans firmaretur. Aliam tamen Quesnelli conjecturam, qua sibi persuasit XII kalendas Julii legatos adhuc Romae fuisse retentos praecedenti capite jam nos rejecimus, ideoque eam missam facimus. 8. Interim vero, profectis jam apostolicae sedis legatis, S. Leo litterarum commercium cum S. Flaviano non intermisit. Nam cum ab eo novas litteras per Basilium diaconum accepisset, duodecimo kalendas Augusti ad eum rescripsit, suisque in litteris, ut strenue contra inimicos nativitatis et crucis Christi dimicaret, quin ab adversariorum potestatibus et insidiis territaretur adhortatur. Ut hanc animi firmitatem ei suaderet Pauli apostoli verbis usus est: In nullo terreamini ab adversariis, quae est illis causa perditionis, vobis autem salutis. Sed sancto pontifici aliquo modo innotuisse tum Dioscori, Chrysaphii, caeterorumque Eutychianorum machinationes argumentari licet. Quia Basilius litterarum Flaviani perlator recenter e Constantinopoli abscesserat, et multa Leoni narrasse quae in Flaviani epistola non continebantur, indicant S. P. verba illa: Et ad familiarem interrogationem idoneus erat sermo praedicti, per quem nunc alloquia reddentes, dilectionem tuam per Dei nostri gratiam, in quo fidimus, cohortamur, utentes verbis apostolicis, etc. Non obstante tamen tantarum perturbationum conflictu, imperitorum insaniam curare cupiens, mandat Flaviano patientiae medicinam adhibere. Ad curandam (ait) imperitorum insaniam, etiam patientiae vos adhibere volumus medicinam, ita ut si Eutychiani, qui increverant, suum exsecrassent errorem, misericordiae iisdem episcopalis benevolentia non negaretur: Mansuro (attendat ad haec verba Quesnellus) judicio quod praecessit, si impietas merito condemnata in sua pravitate perstiterit. At de gravissimis machinationibus quae in fidei et catholicorum exitium ordiebantur et parabantur, a Basilio familiaribus illis interrogationibus S. Leonem fuisse instructum, perspicue alia epistola tertio idus Augusti signata patefacit. Scribit enim ad eumdem Flavianum, cujus taciturnitate pontificiam augeri sollicitudinem manifestat, dicens: Cum nos curarum tuarum participes, pro fidei defensione solliciti, frequenter per occasiones idoneas ad dilectionem tuam litteras miserimus, consolationibus pontificiarum adhortationum eum adjuvare cupiens, ne adversariorum stimulis moveretur, tandem adhortatur: atque ut tota celeritate (ait) ad nostra scripta respondeas, nosque subinde de tuis actionibus, nostrorumque (legatorum videlicet) et de totius causae absolutione facias 379 certiores, ut sollicitudinem quam nunc pro fidei defensione gerimus prosperioribus nuntiatis molliamus. Maximis ergo angustiis tum urgeri atque cruciari pontificium animum illa verba significant. 9. At quid? Graviora adhuc perpeti fuit coactus, quia ejus studium Eutychiani, Dioscoro et Crysaphio impotenter agentibus, eludere et irritum reddere ausi sunt. Nam Ephesina illa synodus kalendis Augusti indicta, infelicissimum habens exordium, sexto idus ejusdem mensis, cum Dioscorus episcopus Alexandrinus, spretis omnibus ecclesiasticis regulis primatum in ea sibi vindicavit, extortis hac de causa (ut vidimus) a potestate saeculi, nimirum a Theodosio imperatore, litteris quibus auctoritatem et primatum eidem praebebatur. Clarissimus tamen Christianus Lupus ad hanc cum Dioscori tum Theodosii imperatoris agendi rationem animadvertens, Theodosium nititur excusare, hujusque litteras benigne interpretari arbitratus, quod minime in consiliis habuerit Romani pontificis jura violare et infringere; sed Dioscorum se constituisse synodi praesidem ex violenta invasione, nequaquam ex delegatione principis. Hinc non contemnendas quasdam rationes subjecit scribendo. « Absit ut Theodosius Augustus se ab eunucho seduci permiserit ad Romanum episcopum a praesidentia excludendum. Etenim sacris ejus ad Dioscorum epistolis additur haec subnotatio: Eodem tenore scriptum est Juvenali episcopo reverendissimo Hierosolymorum, et ipse Dioscorus in synodo Chalcedonensi dixit ad gloriosissimos judices: Comperit vestra clementia quia non mihi soli sanctissimus noster imperator commisit judicium, sed et beatissimo Juvenali et sanctissimo episcopo Thalassio. » Verum idem Christianus Lupus volens ex una parte Theodosium imperatorem ab hac nota purgare, et sedis apostolicae jura tueri, narrat quemadmodum Dioscorus synodi praesidentiam usurpare contendens vigore sacrae divalis, eidem obstitit Julius episcopus Puteolanus, unus ex S. Leonis legatis, interpretante Florentio Lydiae episcopo, dicens: Eodem tenore a piissimis et Christianissimis sanctissimus noster papa Romanae Ecclesiae praepositus vocatus est. Et Hilarus diaconus, alter ex legatis a latere sancti Leonis, palam in ea pseudosynodo protestatus est; Gloriosissimi et Christianissimi imperatores charitatem circa fidem catholicam et affectum tenentes, beatissimum episcopum nostrum Leonem apostolicae sedis praesulem, ut huic venerabili et sancto concilio adesset, dirigentes venerabiles epistolas, supplicarunt. Ex qua loquendi formula colligit idem sapientissimus annotator imperatoris ad Romanum pontificem epistolas non rigorosas jussiones praetulisse, sed supplicationes, quas tamen Leo cujusdam reverentiae causa jussiones appellare voluerit, ut magni habere indicaret. Rursus autem Hilarum institisse, ne sibi aliisque legatis commissum munus cum apostolicae sedis dedecore et contemptu dejiceretur, probant sequentia haec verba: Papa nos direxit, non dubitans se in nobis adesse, quos praecipue cognoscit omnia quae ad fidei catholicae sinceritatem et quae ad sancti Petri apostoli pertinent reverentiam agere. 10. Majus tandem robur Lupi annotationes assequi videntur ex iis quae Lucentius Asculanus episcopus in Chalcedonensi concilio Dioscoro objecit, hunc de gravi crimine insimulans, dicendo: Judicii sui necesse est eum dare rationem, qui cum personam judicandi non haberet, praesumpsit et ausus est synodum facere (id est synodo generali praesidere), quod 380 sine auctoritate sedis apostolicae numquam licuit, numquam factum est. Haec ergo sunt quae cum laudabili eximiae eruditionis apparatu idem Christianus Lupus annotavit; ut videlicet ostenderet Theodosium facile purgari posse ab ea schismatis nota, qua inuri posse ob violata apostolicae sedis jura, post Baronium, multi, et fere omnes, scriptores opinati sunt. Verumtamen varia Christiano Lupo negotium facessere possunt, illiusque opinationem extenuare. Nam imprimis quod spectat ad imperatoris divalem, qua Dioscorus synodi praeses constitutus legitur, eam aliter ac illius verba sonant difficile est interpretari. Habet enim: Hac de causa necessarium duximus his sacris litteris uti ad tuam reverentiam, per quas manifestum facimus tuae beatitudini, et universae sanctae synodo, quod nos, regulas Patrum sequentes, non solum propter Theodoretum, sed etiam alios omnes qui ad congregatam sanctam synodum pertinent, auctoritatem et primatum tuae praebemus beatitudini. Haec verba sane, cum tota illa praecedenti causali, apertum schisma contra sedem Romanam divalem illam excitare et inducere etiam Rusticus diaconus, vetustus interpres Actorum Chalcedonensis synodi, intellexit. Quod sequenti annotatione indicavit, ad ultima illa verba subjiciens: Aperte contra sedem Romanam. 11. Nec quidquam conficere posse arbitramur quod in eadem divali Juvenalis episcopi Hierosolymorum et Thalassii Caesareensis in Cappadocia primati nomina offendamus, ut conjicere possimus ejusdem divalis vigore istis quoque primatum ab imperatore fuisse attributum. Nam dumtaxat imperator ibidem indicavit sibi persuasum esse duos hos episcopos futuros esse animo et actionibus concordes ipsi Dioscoro. Sed de collato iisdem primatu et praesidendi auctoritate altum servat silentium. Verba ergo quae sequuntur exscribamus. Scientes diligentius quod et reverendissimus archiepiscopus Hierosolymorum Juvenalis, et beatissimus archiepiscopus Thalassius, et omnis talis fervens amator et aemulator orthodoxae fidei, consentanei erunt tuae sanctitati, radianti per Dei gratiam honestate vitae et catholica fide. Nullam ergo facultatem Juvenali et Thalassio archiepiscopis factam fuisse perspicuum est. Alias et quicumque qui in ea synodo locum habuisset, quique Dioscori studiis et partibus suo consensu adhaesisset, praesidis auctoritatem sibi potuisset assumere, hancque illi adjudicare ob illa verba et omnis talis fervens amator . . . . . consentanei erunt tuae sanctitati; quod quidem Christianus Lupus nec dat, nec dare potuit. Restat difficultas an Theodosius eodem tenore scripserit vel ad Juvenalem, vel ad S. Leonem papam. Subnotatio a Lupo pro Juvenale adducta nutat. Nam Labbeus legendum credidit, eodem tempore. Quamvis Stephanus Baluzius priorem retinendam esse lectionem judicaverit, ut in libris calamo exaratis. Addit: Romani reposuerunt: Eodem tenore scriptum est etiam Juvenali, etc. Editio Regia: Eodem tempore scriptum est etiam. Concludit itaque idem Baluzius: Nemo non videt erratum esse typographi, neque video cur retentum sit a Labbeo. In hac itaque mss. codd. et editorum varietate, quid certi inferre possimus non video. Idcirco ejusmodi annotationi firmiter insistendum esse non arbitror. Potissimum cum lateat a quo vel qua auctoritate conciliorum Actis fuerit apposita. Praeterea dato adhuc quod lectio a Christiano Lupo adoptata genuina sit, et a nemine in dubium adducatur, quid inde? An non verba illa: eodem tenore scriptum est etiam Juvenali, sine ulla violenta interpretatione exponi possunt, Juvenali scriptum fuisse, ut unanimi consensione Dioscoro adhaereret? In hoc casu litterae ad Juvenalem Hierosolymorum directae apprime respondent Theodosii divalibus Dioscoro datis, in quibus dumtaxat mentio facta est Juvenalem et Thalassium in ea synodo consentaneos futuros 381 esse sanctitati Dioscori, radianti Dei gratia honestate vitae et catholica fide. Nullo respectu habito ad auctoritatem et primatum quae solus Dioscorus summa injuria extorserat. Sed vim potius facere possunt in Lupi favorem verba quibus Dioscorus, se purgare cupiens a criminibus in Ephesina synodo patratis, Chalcedonensibus PP. audacter respondebat: Comperit vestra clementia quia non mihi soli sacratissimus noster imperator commisit judicium, sed et beatissimo Juvenali et sanctissimo Thalassio auctoritatem synodi dedit. Nos ergo judicavimus quae judicata sunt. Consensit nobis universa synodus. Quare in me solum ista extenduntur, quando auctoritas ex aequo tribus data est, et judicatis a nobis consensit, ut dixi, universa synodus. 12. Postrema profecto haec verba, quae annotare Lupus omisit, si non subdole et ad adsciscendos sibi in criminibus socios prolata fuissent, argumentum suppeditarent judicandi Dioscorum arroganter non sibi assumpsisse ex imperatoris divali auctoritatem synodo veluti primatem praesidendi, sed ex aequo et Juvenali atque Thalassio datam fuisse. Verumtamen in nostrae causae favorem quid deduceretur? Si in illa divali nulla prorsus mentio Leonis summi pontificis habeatur, ad quem, spectatis omnibus juribus et praecedentium conciliorum consuetudine synodo praeesse pertinebat? Non video ergo quemadmodum plene Theodosius purgari possit ab ea nota, qua, circumventus a suis ministris, ultro manus praebuerit ad apostolicae sedis jura infringenda. Modo tandem difficultas redit, an Theodosius eodem tenore scripserit ad S. Leonem. Duo quidem consideranda occurrunt, quae Lupi opinioni patrocinari videntur. Alterum, quod jampridem in hoc capite a nobis discussum et enucleatum est, disserentes de divi Leonis epistola ad Ephesinam synodum. Aliud est testimonium Julii Puteolani ab ipso Lupo in medium adductum. Quoad primum attinet, gravissimae solum conjecturae occurrunt. Non enim hactenus ab eruditis Theodosii epistolae ad Leonem de indicta Ephesina synodo repertae sunt, ut certo statuere possimus has ejusdem fuisse tenoris cum divalibus ad Dioscorum directis. Unum dumtaxat exploratum est, numquam S. Leonem suspicatum fuisse quod praerogativa primatus et jus praesidendi synodo aliorum impotentia ipsi esset adjudicandum. Alias auctoritatem apostolicae sedis quam adhibuit Theodosius numquam interposuisset, nec suos legatos tot tantisque laboribus et discriminibus exposuisset, locum et tempus factiosis viris forte dedisset, optime conscius eadem tempora non semper currere posse. Tale tantumque robur tenebat in virtute S. pontifex, ut nequaquam a quacumque saeculi potestate vinci posset; potissimum cum ageretur de apostolicae sedis juribus et praerogativis, quas nec leviter laedere cuiquam permisit, ut sexcentis exemplis ex ejus vita desumptis explicare possemus. Julii utique episcopi Puteolani locutio multum conficeret. Auctoritatem autem et pondus haberet ad purgandam diluendamque schismatis notam qua a quamplurimis scriptoribus Theodosius imperator inuritur. Sed Theodosii litterarum tenor qualis fuerit, hactenus ignoratur. Propterea qui nodum in scirpo quaerere solent, et vel 382 imperatorem laesae ecclesiasticae jurisdictionis reum, vel qui Romanorum pontificum auctoritatem in indicendis et habendis conciliis reformare et penitus dejicere nituntur, si alia argumenta magis perspicua non suppeterent, respondebunt: Verba illa, eodem tenore cadere dumtaxat supra concilii indictionem, ita ut aeque sanctus Leo ab imperatore vocatus fuerit, ac Dioscorus, Juvenalis, atque Thalassius; minime vero referri ad synodi primatem et praesidem, quam praerogativam unice Dioscoro commissam fuisse et laudata divalis et synodalium gestorum series patefaciunt. Si ita mihi reponeretur, non tamen in angulum Christiani Lupi opinionem rejiciendam esse arbitrarer. Hanc enim majus robur et vim assequi, ex Hilari diaconi, apostolicae sedis pariter legati, protestatione, si integram eam doctissimus vir in medium attulisset, quemadmodum nos facere necessarium duximus, quidem docti viri, qui nullis adhaereant partibus, judicabunt. 13. Hilarus itaque diaconus Romanus, interpretante eum Florentio episcopo Lydorum, dixit: Gloriosissimi et christianissimi imperatores charitatem circa fidem catholicam et affectum tenentes, beatissimum episcopum Leonem apostolicae sedis praesulem, ut huic venerabili et sancto concilio adesset, dirigentes venerabiles epistolas, supplicarunt; cujus pietati placere potuit, si in hac re teneretur aliqua similitudo. Nam melius potest cognoscere vestra sanctitas, quia neque in Nicaena, neque in Ephesina sancta synodo, neque in alio tali sancto concilio papa perpetuae sanctissimae sedis adfuit. Alludit hic forte Hilarus ad ea quae S. pontifex scripsit ad imperatorem Theodosium, et Pulcheriam augustam, recensendo causas quae eum praepediebant ne extra Italiam ad habendum concilium proficisceretur. Subdidit deinde Hilarus: Pro qua re hujus formae sequens consuetudinem nos direxit. Qui sanctissimus non dubitans se in vobis hic adesse, quos praecipue cognoscit omnia quae ad fidei catholicae sinceritatem et quae ad S. Petri apostoli pertinent reverentiam agere, qui etiam per nos congruas sanctorum Patrum concilio direxit epistolas, quas suscipi et recenseri praecipite. Gravissima haec Hilari allocutio, ipsiusque justissima postulatio, apostolicae sedis juribus innixa, nec contemni, nec rejici debebat a Dioscoro; cum testimonium perhibuisset Hilarius, S. pontificem concilio adesse per suos legatos, atque postulasset ut a Patribus id cognosceretur, ejusque dogmatica epistola susciperetur et legeretur. Tum vero Dioscorus, intemperantiae frenis laxatis, se constituit ambitiosum judicem omnium gerendarum rerum, imperialium ministrorum protectione et armatae cohortis praesidio inflatus, audacter praecepit: Suscipiantur quae scripta sunt ad hanc sanctam et universalem synodum a sanctissimo fratre nostro coepiscopo Leone. Ne relegerentur, praepedivit, et harum litterarum loco, aliae divinae litterae redditae sunt, quas prae manibus tenebat Joannes presbyter, et primicerius notariorum, quae de Juvenalis mandato lectae et insertae fuerunt fidei monumentorum. Haec quidem, ut sincere fatear, portendunt Dioscorum se constituisse synodi praesidem ex violenta invasione, ut Christianus Lupus indicavit. Nescio tamen an principis delegationem prorsus excludant. Lupo tamen suffragari videtur Rusticus, vetustus interpres Actorum Chalcedonensium, qui ad hanc Dioscori agendi rationem animadvertens, annotavit in margine: Praevaricatio Dioscori, suscipi epistolam papae a synodo, et non relegi. Ista quidem, ut aequitas postulabat, cum ad magis Christiani Lupi opinionem explicandam, tum ad quasdam obscuras implexasque quaestiones, occasione suae opinionis ab eodem Lupo excitatas, aut dirimendas, aut illustrandas nos scribere oportuit; minime tamen recedentes a summo S. pontificis Leonis studio, qui omnia validiora media adhibuit ut in indicta synodo omnia ad justitiae apices agerentur. 383 14. Posteaquam vero Dioscorus omne arbitrium in synodo accepit, quid boni Leoni et universae catholicae Ecclesiae sperandum supererat? Quid praesidii Flaviano Eusebioque Dorylaei, qui Elpidium cum armatis militum copiis, de imperatoris mandato, conspiciunt adesse synodo, accepta jam facultate in vincula mittendi quotquot praesidis voluntati obstitissent? Fateor quidem hanc facultatem Elpidio factam fuisse contra concordiae turbatores. At qua ratione Flavianus, et Eusebius, aliique, qui fortiter pro catholica fide et pro apostolicae sedis juribus merito contendebant, poterant esse concordes et aequanimes cum iis qui sub honestatis specie fidem incarnationis profligare volebant, et catholicae doctrinae vindices opprimere? « Vetantur (animadvertit Quesnellus) episcopi, qui prius condemnaverunt Eutychen, sententiam dicere; immo judicium de suo in Eutychen judicio exspectare imperantur. Missae praeterea litterae ab Augusto ad proconsulem provinciae, ad magistratus et duces exercitus, ut exsecutioni mandent decreta concilii. Demum ad ipsam synodum, ubi Flavianum ut turbulentum et novas res in religione molientem, Eutychen vero honorifice compellat, ut virum probum et veritatis tenacem. » Haec de illius synodi exordiis recensuit Quesnellus, parum in his describendis abscedens a Baronio et aliis, qui, ordinata magis methodo, hanc tragicam describunt historiam; quam tamen nos summatim dumtaxat referre in studiis habemus, ne actum ab aliis agere videamur. Inter ergo alias injurias quas primo Flavianus subire cogitur, una illa fuit, quod, convenientibus in illa synodo Domno Antiocheno, Juvenali Hierosolymorum, Stephano Ephesi, et aliis, minime ipsi Flaviano permissum fuerit post Antiochenum episcopum sedere, sed post Juvenalem. Atque convenientibus centum et triginta episcopis in basilica Dei Genitricis Mariae, jussum est a Dioscoro legi litteras imperatoris ad se ipsum datas: legati vero apostolicae sedis, nimirum Julius episcopus Puteolanus, Renatus presbyter titulo Sancti Clementis, Hilarus diaconus, synodum de sua legatione docuerunt, exhibitis pariter epistolis quas cum ad synodum, tum ad Flavianum sanctissimus Leo Magnus direxerat. Susceptae quidem fuerunt hujusmodi litterae (ut vidimus paulo ante), minime lectae. Et quamvis pontificii legati pluries instetissent ut legerentur, et sub juramento id promisisset Dioscorus, tamen perjurii reus potius fieri voluit, Ecclesiae apostolicae jura violare, scandalum in totum orbem excitare, quam permittere ut recitarentur. 15. Harum ergo litterarum loco maluit ut imperatoris litterae legerentur; et audita suggestione qua postulabatur ut fidei causa tractaretur, Dioscorus petitionem rejecit dicens decretum esse ab imperatore ut de controversiis Constantinopoli Flavianum inter et Eutychen exortis tractaretur. Notarii, qui Acta excipiebant ex ejusdem Alexandrini episcopi mandato addiderunt episcopos Dioscoro acquievisse, et acclamasse de fide nihil esse agendum et innovandum. At putidum hocce mendacium patefactum est in Chalcedonensi concilio, actione prima. Immo additum est Dioscori notarios impetum fecisse in notarios Stephani episcopi Ephesini; deletumque quod recens fuerat exaratum, vimque magnam adhibitam, ut eorum thecas abriperent, et ab iisdem digitos resistentium pene confractos esse. Ut igitur quae Dioscorus secum agitaverat exsecutioni demandaret, ex Elpidii comitis suggestione, Eutyches, probantibus episcopis, ingredi jussus est, causamque agere, ut quae de fide sentiret annuntiaret. Qui consueta calliditate utens, blande, tamquam testes suae fidei, synodi Patres interpellabat, prius se ipsum Patri, Filio et Spiritui sancto commendando. Se fidei libellum prae manibus habere fassus est, quem sanctae 384 synodo obtulit. In eo autem se a pueritia constituisse in silentio vivere asseverat, vitamque usque ad decrepitam senectutem agere, longe ab omnibus conturbationibus; sed pessimis periculis insidiantium deinde circumdatum fuisse contendit, eo quod non acquievisset secundum definitionem prioris vestri Ephesini congregati concilii, praeter eam quae in Nicaea a sanctis Patribus fides est exposita, sapere. In sincerae suae fidei testimonium Eutyches Symbolum Nicaenum subjecit, ad quod alludere simulans, postea dixit: Sic ab initio a progenitoribus meis accipiens credidi; in hac autem fide, et sum genitus, et statim consecratus sum Deo, et suscepit me ipsius misericordia; et in hac fide baptizatus signatus sum, ut usque vixi in ea et mori opto. Quae pariter ab Ephesina synodo erant statuta juxta S. Cyrilli doctrinam, se recipere fatebatur, addito tandem anathemate contra Manichaeum, Valentinum, Apollinarium, et Nestorium, omnesque haereticos usque ad Simonem Magum, et eos qui dicunt carnem Domini, et Dei nostri Jesu Christi de coelo descendisse. Narrat post haec quemadmodum Eusebius Dorylaei eum, a sua pace exturbare volens, tamquam haereticum in synodo Constantinopolitana sub Flaviano postulaverit, nullam speciem haereseos libellis inserendo. Quare subjicit, episcopo Constantinopolitano praecipiente coactum fuisse ad satisfactionem accusationis. Qui tamen episcopus (Flavianus videlicet) in multis cum accusatore degebat, et pene inseparabilis ab ipso, putans me semper in monasterio (sicut solebam) perdurare. De qua re certiorem se factum fuisse a magno viro Silentiario, quem ipsi imperator delegaverat, ut non se exponeret periculo comminatae salutis, qui de caetero superfluam (ait) meam esse praesentiam respondit, cum jam ante discussionem, privatorum odiis et aemulationibus quasi per conspirationem esset damnatus. Narrat deinde se ad satisfaciendum in judicium venisse, exhibendo fidei confessionem, plane consonam Patrum Nicaenorum doctrinae, postmodum ab Ephesina synodo confirmatae, quam neque suscipere concilii Constantinopolitani PP. sub Flaviano dignabantur, neque recitari permittebant. Sed exorto secretariorum tumultu, et multis clamoribus supervenientibus, quibus ejus animus turbabatur, sicuti et ex judicum interlocutionibus, quas scripto tenere affirmabat, ut aliquod aliud adderet Nicaenis et Ephesinis statutis adhuc ab ipso exigebatur. Ego (ecce dolus maximus Eutychis) vero timens praevaricari prolatam definitionem a sancta synodo quae Dei voluntate hic congregata est, et ea quae definita erant a sanctis Patribus qui in Nicaea convenerant, rogabam innotescere vestro sancto concilio, ut his quae a vobis approbarentur acquiescerem, paratus in his manere. At nihil de generali concilio, quod appellaret, jam in superioribus capitibus demonstratum esse arbitramur. Nec propterea in hocce rejiciendo mendacio nos immorabimur. Mendacium tamen hoc gravius reddidit sequenti calumnia, dicendo factam in eum conspirationem ad exitum perductam fuisse, quia, subito contra me longe ante scripta sententia, ut ipsi videbatur, damnatio legebatur. Addit ejus fidei professionem in monumentorum serie fuisse deinde mutatam, nullum verbum faciente de appellatione mea ad vestram sanctitatem reverendissimo episcopo Flaviano, neque meos erubescente canos in praeliis contra haereticos et pietatis confessione senescentis. Sua merita quibus se insignitum putabat contra Nestorianos dimicando, hic Eutyches potissimum exaggerat, ut sensim judicum favorem eorumque commiserationem sibi nanciscatur. Sed pejorem adhuc calumniam contra Flavianum instruxit, confingendo S. episcopum injuria sibi soli assumpsisse jus de fidei rebus judicandi, et nihil vestrae sanctitati tanti judicii reservare, et patefacto tenore sententiae quam in eum idem Flavianus 385 tulit, quamque et in diversis oratoriis, memoriisque sanctorum post appellationem fecit (ait) in me latam legi sententiam. Et anathematizabat me, et eos, qui conveniebant ad me, et colloquebantur mecum, alienos faciens a sancta communione, non exspectans vestrae sanctitatis judicium. Demum post talium tantorumque aliorum mendaciorum seriem et acervum hisce verbis Ephesini concilii Patres compellat: Rogo nunc igitur vestram sanctitatem, considerate mihi compositam calumniam, et factiones, et ex hac causa factam ubique sanctis Ecclesiis perturbationem, et ex hoc pullulans plurimis scandalum . . . . . . Ego enim ab initio vestrae beatitudinis judicium postulavi, et iterum contestor coram Jesu Christo. 16. Quis, amabo, scribit eminentissimus cardinalis Baronius, haec legens, et nesciens esse Eutychetem, non existimet unum quempiam ex sanctissimis Patribus orthodoxae fidei praecipuis defensoribus loqui? Vel quis sciens dici ista ab Eutychete, et nesciat quae praecesserunt, quaeve subsecuta sunt, non eum statim conjungat cum antesignanis fidei catholicae, Athanasiis, Gregoriis, Basiliis, atque Chrysostomis? Quam graviter tamen ex his Flaviani animus commotus fuerit, qui se tamquam calumniatorem, et in alterius innocentiam conspiratorem postulatum audierat, et velut ecclesiasticae pacis perturbatorem in plena synodo, ab haeretico homine mentiente, traducebatur, lector, quaeso, secum recogitet. Quibus sane animi moestitiis ipse Flavianus credens mederi, acerbiores fieri expertus est, cum, videlicet, recitato Eutychetis libello, petiit locum dari accusatori, juberique ingredi Eusebium Dorylaeensem, et non fuit auditus, sed repulsus, vetitusque Eusebius admitti in episcoporum consessum. Hoc novum facinus, Dioscoro postmodum in concilio Chalcedonensi objectum fuit, qui hujus facti turpitudinem in comitem Elpidium, et Elpidius in imperatorem ita jubentem rejecit. Eusebiumque et Flavianum, non tamquam accusatores, neque tamquam vindices eorum quae antea in synodo Constantinopolitana gesta fuerant esse habendos, sed dumtaxat tamquam reos, nulla purgatione admissa esse judicandos. Hinc Dioscorus statim suggessit esse legenda concilii Constantinopolitani gesta contra Eutychetem; et quamvis Julius apostolicae sedis legatus obstitisset, protestatus non permissurum se illa Acta legi, nisi prius S. Leonis dogmatica epistola legeretur, ut pariter Hilarus diaconus contestatus est; tamen legatorum pontificiorum postulatio rejecta fuit, quia Eutyches, audacter prodiens, maligne eos tamquam sibi infensos et suspectos proclamavit, quod apud Flavianum mansissent, atque pransi apud eumdem essent. Lecta itaque fuere Acta Constantinopolitana, et cum ad S. Cyrilli scripta ventum est, Eustathius Beryti episcopus suggessit, ex sententia Cyrilli, non dicendas in Christo duas naturas post incarnationem, sed tantum unam ex sententia Athanasii. Evictam causam Eutychiani acclamarunt. Non enim Eustathius episcopus duorum illorum Patrum mentem capiebat, qui promiscue φύσιν, naturam pro hypostasi et persona aliquando usurpant, quod Graecis scriptoribus ante Antiochenum schisma potissimum commune fuisse, ipsi in nostris scholasticis Exercitationibus docuimus et demonstravimus. Caeteri interim episcopi, vel minarum timore acti, vel promissis corrupti, Ecclesiae catholicae fidem palam profiteri et explicare ausi non sunt; sed cum ventum est ad illam extremam Actorum partem, in qua Eusebius Dorylaei Eutychetem compellaverat, ut post adunationem Verbi cum carne duas ad invicem naturas in Christo distinctas confiteretur, Eutychetis patroni et fautores audacius exclamarunt: Tolle, incende Eusebium, iste vivus ardeat, iste in duo fiat; sicut partitus est, partiatur. 17. Huic autem latrocinali judicandi formae Dioscorum aliquem 386 ementitum canonici judicii colorem dare quaesivit. Et idcirco synodum percontatur: Tolerabilis est vobis iste sermo, post adunationem duas naturas dicere? Synodus respondit: Anathema qui dixerit. Haec autem dicta fuisse ab iis qui Dioscoro blandiebantur Baronius asseverat. Et idem doctissimus Annalium scriptor fundamenta mutuatur ex testimonio eorum Patrum qui huic synodo interfuerunt, et totam causam deinde in Chalcedonensi concilio retractarunt. Atque provocat potissimum ad Basilium Seleuciensem episcopum, qui per B. Joannem episcopum, Dioscorum rogaverat ut interlocutionem emendaret, et subjecit: Magnam enim nobis necessitatem imposuisti tunc, tam ab iis qui foris erant, quam ex lingua tua. Irruebant in ecclesiam milites cum armis, instabant monachi qui cum Barsuma erant, et qui Parabolani nuncupabantur, et multitudo alia grandis. Haec, quae de vi et metu per Dioscorum Patribus tyrannice tunc illatis describimus, in synodo Chalcedonensi testati sunt reliqui, qui concilio Ephesino interfuerunt. Soli legati apostolicae sedis nullo metu atque violentia commoveri potuerunt, ut Dioscori voluntati obtemperarent, vel ut leviter etiam recederent ab instructionibus et commonitorio quae a S. pontifice Leone acceperant. Reclamarunt, exclamarunt, ait Baronius atque publice contestati sunt nullas prorsus vires habere Acta illa, quae sola violentia atque tyrannide extorquebantur; nullumque praejudicium fidei catholicae fieri posse, cujus formam a sede Petri ad synodum missam nec legi sivisset nefarius Dioscorus. De laesa imprimis apostolicae sedis auctoritate graviter postmodum questus est S. Leo epistola ad Theodosium imperatorem , de qua suo loco verba faciemus. Sed et episcopi ipsi vim undequaque pati cogebantur. Si enim duas in Christo Domino post adunationem profitebantur esse naturas, tamquam Nestoriani necandi proclamabantur: minabatur nobis (aiunt) damnatio, minae exsilii intendebantur: milites cum fustibus et gladiis instabant. Timebamus gladios et fustes. Ubi gladius et fustes, qualis synodus est? Quadraginta duo episcopi tacere jussi sunt quin possent vel unum proferre verbum, et quindecim tantum Eutycheti faventibus loqui permissum est. Tamquam denique omnium orthodoxorum carnifex Barsumas descriptus est. Quia surgentibus Aegyptiis et monachis, qui sequebantur Barsumam, omnique turba coeperunt dicere: Eum qui dicit duas naturas, in duo incidite; qui dicit duas naturas Nestorianus est. 18. Qualem ergo tragicum finem habuerit synodus illa, ex tam lugubri et deplorando rerum ordine, apparatu et Actorum prosecutione argumentari potest. Proclamata enim fuit Eutychis absolutio ab ipso Dioscoro. Et quamvis Flavianus reclamasset facta contestatione, quod non fuisset auditus, tamen episcopi, poenis, metu et taedio acti, et usque ad vesperam afflicti, propriis ex subscriptionibus ratam habuerunt ipsius Eutychis absolutionem. Flaviani tandem et Eusebii Dorylaei damnatio subsecuta est. Ad quam Dioscorus volens consuetis fraudibus procedere, Acta concilii generalis Ephesini ad fidem pertinentia jussit ut legerentur. Et interrogatis omnibus an iis fidei decretis assentirentur, sine ulla prorsus animi haesitatione omnes annuerunt. Sic namque procedens Dioscorus, coloratum titulum quaesivit, ut non videretur innocentes damnare; sed eos, tamquam de laesa fide et de Nestoriano dogmate reos, a religione catholica removere voluit, eos ab episcopatu et omni sacerdotali ministerio alienos faciendo et declarando. Nullam ergo aliam causam in lata sententia Dioscorus expressit vel indicavit, nisi hanc unicam, videlicet, Flavianum, Eusebium Dorylaei, oecumenicae Ephesini synodi decreta violavisse: omnia pene revocantes, et immutantes, factosque causam scandali 387 et conturbationis sanctissimis Ecclesiis, et ubique catholicis populis. Propterea concludit: Certum est hos ex semetipsis subjacere synodicis olim a sanctis Patribus definitis damnationibus. Unde et nos quae eorum sunt confirmantes, memoratos, id est Flavianum et Eusebium ab omni sacerdotali et episcopali dignitate esse judicamus alienos. Ne denique videretur se totius causae arbitrum constituisse, quasi ad episcopos qui ad synodum convenerant conversus, eos ita compellat: Confiteatur vero unusquisque religiosissimorum episcoporum suam propriam voluntatem, manifestam hanc faciant sub fide monimentorum. At quorsum ita episcopos alloquitur, cum quadraginta duobus loqui vetitum fuit? Quando qui pii, legitimi, atque sanctissimi erant judices, jure suffragii et interloquendi privantur, et falsis quaesitis coloribus calumniantur, persequuntur, quin eorum contestationibus locus praebeatur? Et denique quomodo poterant eorum voluntatem patefacere, praesente carnifice Barsuma et militibus, qui cum caeteris, fustibus et gladiis eos puras chartas subscribere cogebant? Exstant enim, notat Baronius, nonaginta sex episcoporum subscriptiones, magna cum ignominia postmodum recitatae in concilio Chalcedonensi, cum causati sunt vim illatam, dum catenae expositae essent, et parati milites, ut si quis reluctaretur, vinctus catenis in exsilium duceretur. 19. Flavianus tandem aegre ferens in tali latrocinio fidei causam ad exitium perduci, intrepidus exclamavit: Appello a te. Et Hilarus apostolicae sedis legatus dixit: Contradicitur; et caeteri ejusdem sedis legati, nullo metu adducti, quamvis proconsulem cum militibus locum in quo latrocinium agebatur ingressum vidissent, audacissimo Dioscoro in faciem restitere, contestantes nullius esse roboris quae hactenus per vim et metum fuerant extorta. Publicam hanc atque solemnem protestationem a pontificiis legatis factam synodi Actis notarii non inseruerunt. Nam Acta illa ad Dioscori arbitrium notarii describebant, alia addentes, alia subtrahentes, alia denique pro suo pravo ingenio interpretantes, confingentes, et accommodantes. Dioscori autem tyrannicum furorem et malitiae impetum neminem moderare et cohibere potuisse, testati sunt plures ex episcopis, quos inter Basilius Seleuciae, qui in Chalcedonensi concilio dixit: Post damnationem Flaviani omnibus nobis tristibus effectis, et aliquantis quidem nolentibus emittere vocem, aliquantis autem fugientibus, exsurgens Dioscorus, et stans in alto, designabat, et dicebat: Videte qui non vult subscribere ad me, seu contra me habet. Et quia Eusebius Ancyrae episcopus parum distulit vocem, periclitatus est et ipse damnari. Nonnulli episcoporum ibi assidentium, qui tam graviter divina et ecclesiastica jura violari et pessumdari viderunt, Dioscori pedes tenuerunt dicentes: Quia et tu presbyteros habes, non debet propter presbyterum damnari episcopus. Nihil dignum damnatione egit. Si autem et reprehensione dignus est, reprehendatur. Episcopi porro illi erant Onesiphorus Iconiensis, Marinianus Synnadensis, et Nunechius Laodicensis. Horum ergo etiam humillimae supplicationes ambitiosi praepotentisque Dioscori animum nec leviter commovere potuerunt. Immo, fractis omnibus Christianae moderationis legibus, audacior factus, maxime imperiali fretus potentia, et nebulonum caterva stipatus, tale praesidium sibi nactum esse arbitrabatur, ut religio esset sibi soli obtemperare, omnium inferiorum et aequalium; immo et superiorum jura ad se unice impia usurpatione trahendo. Hanc vero effrenatam illius animi cupiditatem quis quove colore excusare poterit? Non quidem qui Alexandrinae sedis praestantiam et dignitatem exaggerat (ut Quesnellus facere consuevit) quae inter Orientales principatum obtinebat; non ejus praedecessoris sancti Cyrilli merita et praerogativae 388 ob quae oecumenicae generali synodo apud Ephesum habitae praefuit, ut ipse Dioscorus, nimis a regiis ministris blanditus, sibi persuadere videbatur, et cui fere omnes tum Orientales, tum Occidentales Patres obsequium exhibuerunt; non denique catholicae fidei causa, vel satis difficilis, vel implexa, nondum explorata, in errorem eum rapuit; sed sola vafrities, aemulatio et furor. Is namque optime noverat Romanam S. Petri cathedram hujusque episcopos tamquam supremos caeterarum Ecclesiarum judices et magistros habendos esse. Et propterea Romanum episcopum tamquam Patrem etiam ab Alexandrino antistite esse consulendum, illiusque judicium tamquam firmam regulam omnium controversiarum esse habendum, scriptis et factis fassus est. 20. Anno enim Christi 445, ipse Dioscorus vix ad Alexandrinam sedem evectus, de sua ordinatione et ad episcopatum electione sanctum pontificem Leonem fecerat certiorem. Et veritus ne suo pastorali muneri aliquando deesset, duas ei proposuit quaestiones dirimendas. Altera de ordinatione episcoporum et presbyterorum, quando videlicet quibusve diebus juxta apostolicam traditionem fieri posset; altera vero de sacrificii iteratione, solemnioribus anni diebus et festivitatibus recurrentibus habenda, ut plebi supervenienti posset satisfieri. Utrique enim S. Leo Magnus occurrens, summum charitatis affectum impendit, ut ex hoc cognoscere posset quod firmius fundare desiderabat illius adeptae dignitatis exordia. Epistolam enim hisce verbis summus pontifex ordiens, et veri patris et fratris officia cum Dioscoro se agere fassus est, ut nimirum totam illam super duas expositas inquisitiones explicationem et regulam grato et lubenti animo exciperet. Quantum (ait) dilectioni tuae, Dominicae charitatis impendamus affectum, ex hoc poteris approbare quod tua firmius fundare desideramus initia, ne quid charitati tuae deesse ad perfectionem videatur, cum tibi spiritalis gratiae merita, ut probavimus, suffragentur. Eximiis ergo meritis fuisse tum Dioscorum ornatum, et de iisdem divum Leonem fuisse certiorem, absque ulla prorsus dubitatione innotescit. Quare statim subjecit: Paterna igitur et fraterna collatio debet sanctitati tuae esse gratissima, et a te taliter suscipi quemadmodum a nobis intelligis proficisci. Sed quemadmodum has subjiciendas institutiones Dioscorus debuisset excipere, paulo infra in eodem epistolae prooemio explicat, ostendens Romanum episcopatum, non tantum in Ecclesia a Domino principatum obtinuisse, sed firmiter permanere in divi Petri institutis, a quibus resilire nemini episcoporum licitum esse potest. Cum enim beatissimus Petrus apostolicum a Domino acceperit principatum, et Romana Ecclesia in ejus permaneat institutis, nefas est credere quod S. Marcus, qui Alexandrinam Ecclesiam primus gubernavit, aliis regulis traditionum suarum decreta formaverit. Necessitatem autem summae concordiae Romanam Ecclesiam inter et Alexandrinam habendae testatus est, ita scribendo: Non ergo patimur ut cum unius nos corporis et fidei fateamur, in aliquo discrepemus, et alia doctoris, alia discipuli instituta videantur. Non ergo ex suae Alexandrinae Ecclesiae praestantia Dioscorus titulum aut colorem quaerere aut emendicare poterat. Sat enim clare intellexerat eam esse ecclesiastici regiminis regulam, ut in universa Ecclesia Romanus pontifex principatum haberet, eumque omnes etiam primarum sedium episcopi tamquam patrem et doctorem cognoscerent et venerarentur. Ad talem ergo tantamque rebellionem nefario quodam furore ex antiquis aemulationibus et privatis odiis orto ducebatur, sibi optime conscius irrita et nullius prorsus roboris esse quae contra S. Leonem, ejus legatos et episcopos appellantes decreverat. Neque S. Cyrilli ejus praedecessoris vestigia titulum aliquem ipsius agendi rationi suppeditare poterant. 389 Is utique Ephesinae oecumenicae synodo praefuit, non tamquam Alexandrinus antistes, sed S. Coelestini papae legatus, pontificias litteras excipiens, et ut synodo legerentur jussit; voluitque eas tamquam regulam omnium rerum in synodo agendarum haberi. Restat ergo ut gravem aliquam difficultatem in fidei causa offendisset, quae tales tantosque indissolubiles nodos in se contineret quos solvere ipse nescivisset, ut ignorantiae titulus ipsi patrocinari posse videretur. At quae ignorantia potuit unum episcopum, alias in sacris canonibus versatum, excusare, qui principaliori Orientis Ecclesiae praeerat, quique denique ignorare haud poterat quae ab illius praedecessoribus in ecclesiasticis habendis judiciis servata fuerant? Porro illius judicandi formam non alium habuisse titulum quam illum quem S. Leo adduxit, ex sequentibus verbis perspicue intelligere possumus: Haec autem ideo culpa processit, eo quod non pura conscientia et recto judicio secundum consuetudinem (Dioscorus) et qui collecti sunt de fide et errantibus protulerunt. In ipso autem judicio non omnes qui convenerant interfuisse cognovimus: ecce studiosus judicum delectus, qui a Dioscori nutibus penderet, designatus. Deinde molli brachio imperatoris agendi rationem et mandata objurgat, de quibus antea verba fecimus, de Theodosii divalibus disserentes. Nam alios rejectos, alios didicimus intromissos, qui pro supradicti sacerdotis arbitrio impiis subscriptionibus captivas manus dederunt. 21. Quamvis itaque nullus ex tribus praefatis titulis defensionem excusationemque Dioscoro parare possint, erunt tamen, sicut fuerunt, qui jus in indicendis synodis imperatoribus et principibus vindicant, qui etiam affirmare et docere poterunt Dioscoro praescriptum fuisse Theodosii decreto judiciorum ordinem. Propterea quod ipse imperator vetuisset ne Flavianus episcopus Constantinopoleos, aut caeteri episcopi, qui sententiam adversus Eutychem in synodo Constantinopolitana dederant, suffragium suum ferrent in Ephesino concilio. Elpidius enim exsecutionem mandati hac in parte graviter ursit, Theodosio ordinem rerum vindicans his verbis: Imperator, adimplens ipse primus ordinem legum cujus est conditor et custos, jussit eos qui semel judicaverunt judicandorum ordinem tenere. Hocce ergo excusationis genere, cum ipse Dioscorus ab objectis criminibus se purgare tentasset in Chalcedonensi concilio, quis modo uti posset ad minuendam saltem, nisi ad penitus diluendam, illam infamiae notam qua Dioscorus generatim inuritur. Sed quid ad haec, quae varios secum afferunt nodos et difficultates, paucis verbis minime expediendas et eripiendas? Cum clarissimo viro Petro de Marca, qui Romanis principibus hoc jus asseruit pro indicendis quandoque synodis, et dandis judicibus, dum ecclesiastica judicia fieri contingebat, sicuti et irrita declarandi concilia, « cum fines praescriptos a principe in modo procedendi excedebant, quin conciliorum Patres conquererentur de incompetentia principis, sed de obreptione quam legatis missis ad primam synodum Ephesinam ostenderunt, » longam deberem hic congressionem instituere, singulaque ad examen revocare, quae nonnisi veritatis colorem praeseferunt. At ad aliud otium istud reservare opportunum ducimus, paucis dumtaxat hic annotatis. 22. Et imprimis quod ad synodorum indictionem, rerumque in iis pertractandarum ordinem spectat, clariss. de Marca aliquod jus indicare debuisset, quod naturae legibus divinisque institutis cohaereret. Non enim sufficit aequitati et concordiae, pacisque studio inhaerere, quae sacerdotium inter et imperium procuranda sunt, si in alterutrius praejudicium multa mala suboriantur. Alias semper in dubio versabimur an priorum 390 temporum generalia concilia, auctoritate imperatorum sola vel apostolicae sedis simul indicta fuerint. Et rursus ultro dato quod Romani pontifices, imperatorum arbitriis non valentes resistere, synodorum indictioni acquieverint, an scrupulus remaneat principes jure vel injuria synodos indixerint, atque in iis indicendis propriae auctoritatis limites excesserint. Si ad primam Nicaenam synodum animum convertamus, hanc utique Constantinum imperatorem indixisse intelligimus, sed ex sacerdotum sententia. Et quoniam tot praesulum coitio sine imperiali consensu, auxilio atque praesidio nec fieri nec sustentari poterat, idcirco ad praepediendos tumultus, et ad faciendam episcopis liberam potestatem, ut, episcopalibus eorum sedibus ad tempus relictis, praestituto tempore concilio adessent, litteras ad eosdem dedit, ut itineri se committerent. Quo in negotio vicaria usum fuisse potestate, et ipse Marca asseverare debet. Cum ipse alibi sincere fateatur, juxta veterem Ecclesiae canonem, non licere oecumenicam synodum celebrare absque sententia sedis apostolicae. Si itaque res sic se habent, jam imperatores non propria, sed vicaria summorum pontificum, auctoritate, generales synodos indixerunt. Idque magis exploratum est ex Ephesina synodo de qua agimus, ad quam indicendam Theodosium apostolicae sedis auctoritatem adhibuisse, Leo Magnus in epistola ad eamdem synodum protestatus est, cujus verba in superioribus retulimus, et Marca ipse in margine ad laudatum locum descripsit. Ut verum tamen fatear, aequitatis et concordiae ratio semper postulavit, ut, gravissimis in Romano imperio perturbationibus propter clericorum scandala et aemulationes gliscentibus, Romani pontifices non reluctarentur principum et imperatorum petitionibus, ne Ecclesiae rebus susquedeque versis etiam civilis administrationis negotia ad exitium vergerentur, quorum cura potissimum ad saeculi potestatem pertinebat. Propterea nihil mirum, si, ad excitatas quandoque turbas componendas, imperatores ipsi consilium habuerunt de synodis indicendis, hancque facultatem ab apostolica sede expostulaverint. Id indicare voluisse clariss. Petrum de Marca mea est opinio. 23. Quod praeterea ad rerum pertractandarum ordinem spectat, gravior est difficultas an Romani principes illum praescribere potuerint, quod docetur (ait) aliquot exemplis. Quae inter idem de Marca illud adducit quod Flavianus et Eusebius Dorylaei non judicum, sed judicandorum, locum in synodo obtinerent. Vix arbitrari possum hujus Theodosiani statuti rationem probari potuisse a viro doctissimo et Parisiensis Ecclesiae praesule illustrissimo, de Marca, cum statutum illud naturalibus divinisque institutis repugnet. Nihil enim perperam a Flaviano ejusque synodo factum fuisse constabat, ut idcirco ipse Theodosius rerum ordinem tam injuriosum decerneret, qualis ille erat, ut Flavianus privaretur jure suffragii in causa fidei et Eutychetis, quod prorsus inseparabile erat a sacerdotali dignitate quam in Constantinopolitana Ecclesia exercebat. Praeterea quale crimen objiciebatur Flaviano et Eusebio Dorylaei, ut reorum judicandorum locum tenerent? Quales erant legitimi accusatores, qualia indicia et probationes adducebantur, ut tamquam graviorum criminum rei judicarentur? Velamine quidem malitiosae justitiae se per odium et subornationem a synodo judicatum fuisse, Eutyches voce et scriptis libellis affirmabat. Sed princeps ille, qui praetextum arripiebat tuendae et conservandae Christianae tranquillitatis in Ecclesia et imperio, nondum cognita causa, vindicabat sibi cognoscere quae ad eum non pertinebant, cum de nova haeresi et de judicio in eam lato ageretur; idcirco non poterat eam naturalem legem violare. Legum conditorem atque custodem Elpidius imperatorem ibi vocat. Sed quo sensu naturalem divinamque 391 legem custodiebat, quae dictant aliorum legitima jura non esse violanda, neminem inauditum suo jure posse privari, nisi forte talis sit culpa quae ipso genere suo aliquam poenam inducat? Et forte gravissima poena ea non debet reputari, qua judicandi jure tum Flavianus tum Eusebius privabantur, et imperiali statuto inter judicandos locum tenere jubebantur? Sola contumacia pro crimine aliquo praesenti, vel praeterito, statutum antiquum ordinem legum Theodosio permittere potuisset, aut abolere, aut immutare. Quid vero? Nec Flavianus, nec Eusebius, tribus propositis edictis, aut uno pro tribus, quod vulgo peremptorium appellatur, admoniti et vocati fuerunt, nec suam praesentiam denegarunt. Igitur tamquam contumaces haberi non poterant. Quinimmo, vix acceptis litteris synodi indicibus, nulla interposita mora, vel impedimento emendicato, ad conventum convolarunt. Unde injuria ibi affirmatur, quod imperator adimplens ipse primus ordinem legum, cum nullum ordinem, nullam aequitatem, nullam denique legem servaverit jubendo qui semel judicaverunt judicandorum locum obtinere. Ego igitur potius crederem Elpidium imperatoris auctoritate abusum fuisse, eaque lege urgere voluisse, ut contra omne jus, nec Flavianus, nec Eusebius, neque alii qui innocentes et sine ullo crimine damnati fuere, etiam secluso quocumque defensionis genere indebitas poenas subirent. Maculam tamen ullam illustrissimo episcopo Parisiensi inurere non intendimus, quod talia jura saeculi principibus vindicare voluerit, sed explicare dumtaxat in votis habuimus valde infirma et falsa esse ea principia, ex quibus praescriptum ab iis principibus judiciorum ordinem probare assumpsit. 24. Tandem vero ultimam Ephesinorum gestorum partem, qua latrocinium ad exitum Dioscorus perduxit, brevissime recensebo. Huic porro synodali actioni Romani pontificis legati adesse recusarunt: sed, accepto Flaviani appellationis libello, nulla prorsus violentia compelli potuerunt ut diutius apud Ephesum remanerent, atque constanter, ut decuit, fuerunt protestati, nequaquam id quod constituebatur sedem apostolicam recepturam. Parvi autem pendisse Dioscorum has legatorum pontificiorum protestationes, ipsiusque Flaviani appellationem, testatus est Hilarus in epistola ad Pulcheriam augustam. Posteaquam injustae voluntati Dioscori atque sententiae, ait Hilarus, communicare non potui ad aliud concilium (id est, ut animadvertit Christianus Lupus, aliam synodalem actionem) terroribus atque insidiis evocare conatus est, quatenus me, quod absit, aut seductionibus me faceret consentire ad condemnandum sanctissimum Flavianum episcopum, aut resistentem teneret, ut mihi non esset sententia ad pietatem vestram Constantinopolim percurrere, aut ad Romanam Ecclesiam remeare. Verumtamen confidens auxilio Christi, quod attinet ad damnationem reverendissimi ac sanctissimi viri, innocentem me integrumque servavi, licet nulla flagella, nulla tormenta me possint facere ejus consentire sententiae; sed, omnibus derelictis, exinde discessi, per incognita et invia loca Romam veniens, ut reverendissimo papae omnium quae in Epheso gesta sunt idoneus nuntiator existerem. Concinunt Hilaro Prosper in Chronico, et Theodoretus. Dioscorus tamen, post legatorum pontificiorum fugam, nec mitior factus, nec veritus debitas quandoque poenas solvere debere, flagitiis nova addens flagitia, non tantum monachos qui pro Eutychiana haeresi certabant absolvit et 392 in communionem recepit, sed plurimos orthodoxos episcopos e suis sedibus dejiciendos et expellendos esse declaravit: alios in exsilia deportavit, et istis adhuc superstitibus alios substituere fecit. Omnium primus dejectus fuit Theodoretus Cyrensis, inauditus, non evocatus, et absens ultra quinquaginta mansiones, qui Theodosii decreto exsul detinebatur. Quaesitum procurasse titulum pro hujus damnatione Dioscorum notissimum est. Nam cum antea Theodoretus impugnasset capitula S. Cyrilli, etiam post initam pacem et obtentam ecclesiasticam reconciliationem ab episcopatu dejectus est. Quare episcopali domo privatus, et ex amicorum stipe vivere coactus, quorum unus in eum maxime liberalis fuit Uranius episcopus Emesenus. Hinc (subjicit Christianus Lupus) per Anatolium patricium principi supplicat, aut appellationem suam prosecuturus Romam accedere, aut certe redire ad suum, in quo olim monachus professus, monasterium, distans centum millibus a civitate Cyrensi. Sed de hujus appellatione ad S. Leonem alibi opportunius verba facere reservamus. Secundus quem e sua sede episcopali ejiciendum esse Dioscorus statuit, fuit Ibas metropolita Edessenus, propter famosam epistolam sancto Cyrillo Alexandrino injuriosam, ad Marim Persam scriptam, qui pariter non permissus synodo adesse, absens damnatus est. De cujus a synodo exclusione est sermo in concilio Chalcedonensi, actione 9, et apud Liberatum diaconum, cap. 12. Aequale infortunium pariter passi sunt Sabinianus episcopus Perrhensis in provincia Eufratesia, Evagrius Epiphaniensis, qui addit dejectos etiam fuisse Aquilinum Bibli, Irenaeum Tyri, Sophronium episcopum Constantiensem, Cypriorum metropolitam, et Joannem Germaniciensem. Omnium ultimus dejectus fuit Domnus episcopus Antiochenus, de quo Liberatus haec habet: Post omnes autem et Domnum Antiochenum remanentem ab orthodoxorum depositione, quia particeps factus Dioscorus in orthodoxorum depositione et Eutychetis absolutione. Depositus est autem dolo Dioscori sic. Postquam consensit in omnibus Dioscoro, datis in medio ejus epistolis, quas ad ipsum Dioscorum Antiochenus Domnus contra duodecim Cyrilli capitula scripserat, eo quod essent obscura, damnavit aegrotum et absentem illa die. Denique in dejectorum episcoporum locis alios substituere, eligere et ordinare ausus est Dioscorus, plenariam sibi generalium synodorum auctoritatem usurpando etiam contra mandatum canonis 4 concilii Sardicensis, quo jubetur ne quis in locum episcopi depositi substituatur, priusquam Romanus pontifex sententiam tulerit. Tantum enim abest, ut Dioscorus huic canoni qui sub nomine Nicaenorum laudabatur obtemperare voluerit; quinimmo, usurpato sibi totius ecclesiastici regiminis imperio contra omnia naturalia, divina et ecclesiastica jura et fidem, ad exitium perducere et omnium Ecclesiarum statum subvertere voluerit, sibi dumtaxat obtemperando. Verum de horum electionibus ordinationibusque verba faciemus S. Leonis gesta describentes in lib. II Historiae Eutychianistarum, quemadmodum et de Sardicensibus canonibus cap. 10 hujus libri. 393 CAPUT IX. De S. Flaviani Constantinopolitani episcopi ad apostolicam sedem appellatione. Falsa Joannis Launoii, Paschasii Quesnelli aliorumque sententia, quod ad novum generale concilium appellaverit, proponitur. Et denique tamquam infirma et valde fallacia horum argumenta certis evidentibusque demonstrationibus evertuntur et prorsus eripiuntur. 1. Ita novarum rerum studio Quesnelli animus fuit adductus, ut peregrinas doctrinas et a communioribus opinionibus discrepantes vendere cupiens, erroneis falsisque argumentis ratiocinari minime erubuerit, a quibus removeri nequidem voluit, cum veritas luce splendidior eidem occurrebat. Vehementer enim a suis constrictus praejudiciis, quibus semper in disputationibus congressionibusque habendis adhaesit, atque a clarissimorum doctissimorumque virorum semitis recedens, rerum cortices dumtaxat attingendo, sophismata fallacesque conjecturas veritatis colore depinxit, non tantum ut lectores deciperet, sed ut in apostolicam sedem odium exerceret, novamque in Ecclesia regiminis rationem stabiliret, praetextu antiquitatis persequendae et illustrandae. Hujusmodi sibi proposuisse scopum in omnibus suis scriptis mihi persuasum est. Sed potissimum id intellexi, cum octavam ejus dissertationem lustrandam assumpsi. Arbitrabar enim quod agens ibidem de celebri S. Flaviani appellatione ad apostolicam sedem, nullo invidiae spiritu se duci passus esset; sed voluisse in tanti argumenti negotio insistere vestigiis prudentum eruditorumque scriptorum, qui jampridem eum praecesserunt in hocce pertractando argumento, de quo nos in praesens verba facere statuimus. Baronii nimirum, Bellarmini, Joannis Davidis, cardinalis Peronii, Christiani Lupi, aliorumque. Quippe qui ex animo veritatem exquirentes, non tantum Ephesini latrocinalis statum, ordinem resque in eo gestas narraverunt, nullo prorsus mendaciorum fuco adhibito, quemadmodum opus erat; sed etiam ipsius sancti Flaviani ad apostolicam sedem appellationem, tamquam ratam, et validam, et juxta ecclesiastici juris formam factam fuisse asseverarunt. Tantum vero abest ut Quesnellus optimam hanc viam ad sincera ecclesiasticae historiae studia conducentem ingredi voluerit, ut potius, relictis planissimis semitis quas praefati clarissimi quondam viri prosecuti sunt, eos potius in scenam traduxerit exagitandos, et ignorantiae notam inusserit eis, quod judicaverint Flavianum apostolicam sedem, non potius generale concilium, appellasse; contra vero ipse, Launoii falsas conjecturas atque commentitias opiniones secutus, ejusdem Flaviani appellationem non ad apostolicam sedem, vel ad S. Leonem factam fuisse, sed ad generale concilium ab ipso episcopo provocante novumque judicium postulante fuisse directam. Suam ergo dissertationem Quesnellus aggressurus, eam simulat conscribere ex iis quae habet S. pontifex Leo in epistolis 39 et 40, quod sequenti epigraphe indicare voluit: Dissertatio octava de causa Flaviani episcopi Constantinopolitani in pseudosynodo Ephesina damnati atque depositi, ad epistolas 39 et 40 S. Leonis ad Theodosium imperatorem. 2. Hanc autem dissertationem aggreditur scribendo « appellationum 394 quae ad apostolicam sedem delatae dicuntur primis Ecclesiae saeculis, omnium celeberrimam esse, quae data est a Flaviano post latam adversum se a Dioscoro sententiam. » Paucis indicat fundamenta eorum qui affirmativam partem propugnant. Et statim subjicit: « De hujusmodi appellatione, quae epistolae 39 et 40 praecipua est et unica fere materies, paucis saltem disserendi necessitatem susceptum indicit consilium, etsi prolixiorem tractationem argumentum a doctioribus jam pridem ventilatum non exigat. » Ut tamen facilius sensim a doctiorum sententia qui hocce argumentum illustrarunt abscederet, annotandum censuit numquam a S. Leone scriptum esse sedem suam a Flaviano esse appellatam, sed generatim dici appellationem esse interpositam, ut in hujus epist. cap. 3 loquitur, et quod legati ipsius fideliter reclamarunt, et iisdem libellum appellationis Flavianus episcopus dedit. Sibi concinere arbitratur Ephesinae synodi Acta Graeca, in oecumenica Chalcedonensi relecta, in quibus aliud nihil a Flaviano dictum refertur quam istud recuso te, παραιτοῦμαί σε, et ab Hilaro, Leonis legato, contradicitur, κοντραδίκιτουρ. Ex quibus ait pergit ratiocinari. Sive enim veram appellationem intellexerit Flavianus, ut scriptor novellus operose contendit adversus Marcam, sive recusationem, quod affirmant alii, et ipse David tandem fatetur, perinde est: hoc unum assero, Leonis mentionem a Flaviano vel appellante vel recusante factam non fuisse. Clarissimi Petri de Marca opinionem a Davide exagitatam defendendam assumit; et in ejus impugnatorem graviter invehitur, quod pervicaciter propugnari hoc loco voluerit consuetas judiciorum canonicorum formulas, cum omnia contra jus fasque a Dioscoro praesumpta cognoscantur, nec Ephesino latrocinio accommodari ullo modo possint solitae judiciorum consuetudines et formulae. « Esto enim (ait) recusationi non sit locus secundum juris ordinem, nisi ante latam sententiam, nec appellationi nisi post prolatum judicium, optime id quidem, vel cum legitimus judex merito in suspicionem venit, vel ab incompetente judicium adornatur. » Tandem concludit Quesnellus: At nihil tale in Ephesino concilio reperias. Synodum ait legitime fuisse congregatam jussu principis assensuque Romani pontificis, qui etiam per legatos intererat, recusari ac repudiari nullatenus potuit. Hactenus vero jocari voluisse Quesnellum, ut lectores deciperet, deceptosque in suam traheret opinionem, quis non videt? Calamum stringere fingit contra Joannem David, Petri de Marca adversarium, et ludendo in verbis sibi blanditur, eam Ephesinam synodum in suis exordiis recusari et repudiari nullatenus potuisse, quia legitime congregata jussu principis et Romani pontificis assensu. 3. Sed in hac convocatione difficultatem non versari, lippis tonsoribusque notum est. Quamvis tamen dictis in superioribus inhaerendum sit, ostendentes Theodosium apostolicae sedis auctoritatem, non consensum tantum, adhibuisse pro ea synodo habenda. Igitur recusari ac repudiari potuit illa synodus statim in suis exordiis. Quando videlicet Dioscorus, nulla legitima auctoritate munitus, synodum ipse pro arbitrio facere aggressus, deturbando e loco in quo episcopus Constantinopolitanus sedere debebat ipsum Flavianum, illius Ecclesiae legitimum pastorem; quando 395 instructus de mandatis quae legati S. Leonis deferebant, debitum locum et honorem nec ipsis dedit, nec umquam permisit quod commonitoria et epistola dogmatica quae exhibuerunt in synodo legerentur. Quid plura? Potuit rejici et recusari illa synodus, quando Flaviano, legatis pontificiis caeterisque Patribus orthodoxis innotuit jam omnem lapidem a Dioscoro moveri ut soli Eutychianae factionis adhaerentes, numero, auctoritate, viribus adversum catholicam fidem religionisque pietatem praevalerent. An non in iis exordiis, Flavianus, Eusebius Dorylaei episcopus pontificiique legati potuissent recusare locum habere in eo conventu? At detinebantur a militibus imperialibus, qui ecclesiam hujusque fores custodiebant. Verum, ubi milites, gladii, fustes, qualis synodus quae recusari non possit? Ad haec ergo Quesnellum animadvertere oportebat, antequam licenter scriberet non potuisse initio synodum illam recusari. Sed (addit) tunc primum potuerunt recusari Dioscorus, ejusque synodus, cum ille omnia per vim scelusque sibi vindicans, et omnem judiciorum formam subvertens, ex episcopo visus est in praedonem et sicarium evadere, et synodum primum legitimam convertere in latrocinium. Tunc non tantum appellationi, quae legitimum ac competentem judicem supponit, quam recusationi et protestationi locus erat contra conventum, quem nulla ratio, ut loquitur S. Leo, synodum vocari sinit. Non sibi constare Quesnellum, vel nonnisi oscitanter Ephesini concilii historiam lustrasse, mea quidem sententia est. Idcirco dicat, amabo, undenam hoc latrocinii initium, in quo Dioscorus omnia per scelus sibi vindicavit, omnemque judiciorum formam subvertit, desumendum sit? Forte supponit Dioscorum tale scelus tantamque tyrannidem exercere non coepisse statim ac synodus convenit? Immo scelus jam mente a tribus mensibus praeconceptum libere et quasi furens, non amplius animo cohibere valens, in illis primis exordiis patefecit, illudque pedetentim auxit et consummavit tragicis illis actionibus quibus tota gestorum series referta fuit. Si igitur, Quesnello auctore, recusationi, protestationi appellationique locus erat cum primum Dioscorus illegitimum, et non competentem, judicem se reddidit, inde sequitur potuisse Flavianum in suis exordiis recusare et repudiare illam synodum, quia et in exordiis Dioscorus erat judex incompetens, et quia merito omnes ab eo artes adhibitae trium mensium spatio in suspicionem tantorum patratorum facinorum adducebant. Creditne Quesnellus Dioscori artes et machinationes, antiquas aemulationes et privata odia, Flavianum, Eusebium Dorylaei, legatos pontificios latuisse? Jocatur lepide. Itaque cum veritate concludendum est synodum illam legitimam fuisse quoad convocationem tantum, quia imperator ad eam cogendam apostolicae sedis auctoritatem voluit adhibere. 4. Pergit Quesnellus ut discrimen assignet recusationem inter et appellationem, dicens in pluribus consistere; quorum unum est quod recusatio sententiam in irritum mittit, tamquam ab incompetente judice latam; appellatio vero suspendit solummodo sententiae effectum, tamquam injuste a judice, licet idoneo, profectam, donec a superiori ad examen revosetur. Addit deinde Ephesinum judicium, synodi nomine indignum praedicatum fuisse a Leone, etiam ante iteratam cognitionem, ut satis significet magis recusationi quam appellationi locum fuisse. Quid vero ex his? nisi illegitimam fuisse synodum in suis exordiis, quod Quesnellus paulo ante negavit. Quare ut principaliorem alium sibi praefixum scopum attingeret, 396 recitavit illa S. Leonis verba, quae in variis ejusdem epistolis leguntur, quibus conqueritur quod hi qui collecti sunt de fide et errantibus non secundum consuetudinem protulerunt, ubi primates synodi nec resistentibus sibi, nec consentientibus pepercerunt; ubi non omnes qui convenerant interfuisse cognovimus; ubi alios rejectos, alios didicimus intromissos, qui pro unius Dioscori arbitrio impiis subscriptionibus captivas manus dederunt; ubi in omnes saevitum est Ecclesias. His S. Leonis verbis addidit, et quidem rationabiliter, haec alia Quesnellus: Ubi scripta apostolicae sedis episcoporum auribus publicari non sunt permissa; ubi ejusdem legatis suus locus non est concessus; ubi Chalcedonenses Patres testati sunt summam violentiam factam fuisse. Ex quibus tamen omnibus hanc inferri consecutionem arbitratur. Hinc vides (ait) quam merito jure clamavit Flavianus, παραιτοῦμαί σε, Recuso te. Vellem tamen ut lector Quesnelli artem hic animadverteret, qua videlicet a recusatione ad appellationem gradum facere contendat, quibusque coloribus eam studeat ornare. Subdit enim: « Quia episcoporum fere omnium consensus ac subscriptio nonnullam synodi imaginem impio conventui conciliabant, imperatorisque ac potestatum interveniebat auctoritas, Flaviano visum est, cum postmodum libellum apostolicae sedis legatis tradidit, hanc appellationis vocem usurpare, ut ex jure appellationis novae synodo locus daretur. » Videtne lector ad quem scopum tendat tota praecedens Quesnelli fabulatio? Ex Launoio enim aliisque novitatum scriptoribus hanc doctrinam deprompsit, quam tamen scite et erudite suis auctoribus exagitatis Joannes David eripuit, perspicue ostendendo Flaviani illam loquendi formulam, παραιτοῦμαί σε, veram significare appellationem.
5. Et quidem Quesnellus ipse post magnum et inutilem verborum apparatum, utrumque dare coactus est. Videlicet Flaviani recusationem appellationem indicasse. Sed momenta omnia quae ad hanc veram appellationem demonstrandam concurrunt ita maligne interpretari nisus est, ut contenderit ad apostolicam sedem non fuisse delatam, quia Flavianus appellans Leonis nomen non interposuit, et Leo ipse in suis epistolis post Ephesinam synodum scriptis suffragatur. Vult tandem Quesnellus Flaviani appellationem vagam fuisse, et ad novum concilium ordinatam, cum nullibi S. P. affirmet suam sedem appellatam fuisse: « Quod pontifex sedis suae jurium studiosissimus numquam omisisset, si ita fuisset. Sed appellationem simpliciter interjectam asserit. » Hanc doctrinam, ut diximus, ex Launoio mutuatus est. Quam ut Launoius contra Bellarminum probaret, epistolam S. pontificis ad Theodosium exscripsit, eamque eminentissimo scriptori pontificiorum jurium vindici objecit, scribendo: « Cum in Bellarmini argumentum et in Leonis epistolam inspicio, adducor facile ut credam Bellarminum Leonis epistolam non legisse, sed deceptum fuisse ab amanuensi suo, qui illi dixit Flavianum ad Leonem appellasse. Nam pontifex hoc in epistola sua non scribit. Flavianum appellationis libellum dedisse scribit, sed ad quem dederit non scribit. » Hinc ergo quasi divinando ex praecedentibus ita ratiocinari assumit. Credibile est Flavianum provocasse ad synodum quae liberior foret, et numerosior. Nam Leo et Romana synodus unum id agunt, ut imperator generalem intra Italiam synodum celebrari jubeat, quae excitatis tumultibus et controversiis finem imponat. Tandem idem Launoius praefatae suae epistolae istum paragraphum aut caput his verbis claudit: Verum Flavianus ad Leonem provocaverit? Non ideo provocavit ut Flaviani causam Leo solus judicet, sed ut generalis synodus cum Leone judicet. Lepidum mendacium a Quesnello, ut diximus, adoptatum. Sed quomodo cohaerere possunt ista cum Flaviani 397 consilio agendive ratione? Qui jam olim ratam habuit Eutychetis ad Romanum pontificem appellationem, expresse scribendo, et appellasse vestram sanctitatem; quique ante quatuor menses suam et Eutychetis causam ad generale concilium deferri negavit, et ut ab hoc indicendo S. pontificem se abstineret obtestatus est. Jam vero mutata sententia sollicitus efficitur pro nova generali synodo, et pro ea cogenda, post tot tantasque clades et calamitates, appellationem interposuit? Quid? Praenovit forte Flavianus se infensum habiturum Leonem, quem paulo ante legitimum judicem habere desideravit, qui scripsit solam Romani pontificis defensionem, solum istius consensum sibi et toti Ecclesiae prodesse posse? Flavianus, inquam, auctore Launoio et Quesnello suffragatore, concilium generale pro sua defensione petiit, qui pariter affirmavit propter synodos sanctas ubique turbari Ecclesias, et causam de qua agebatur solo pontificio subsidio indigere, et pontificias litteras seu scripta sibi dari exposcebat? Is ergo Flavianus, qui non animo dumtaxat haec agitaverat, sed scripto etiam expresserat, mutato dictamine atque consilio, ad synodum generalem, et quidem numerosiorem, provocasse credibile est? Figmentum apage! Post latrocinium enim Ephesinum, experientia didicerat antiquas aemulationes et privata odia maxime in synodis propter diversas factiones praevalere, atque sibi adversarios saeculi potestatibus summopere patrocinari; idcirco nec mente cogitare poterat ad Romanum provocare pontificem, novam synodum postulaturus. Vel igitur Launoius describere voluit Flavianum tamquam inconstantem virum, vel mente captum; vel saltem illius animi consilium deliberationemque minime est assecutus. Quare si mihi liceret ejus loquendi formulas usurpare, eas in eum retorquerem, affirmando numquam S. Flaviani epistolam ad sanctum Leonem legisse, vel eam saltem dissimulasse, ut suis studiis indulgeret pro tot tantisque fabulis et nugis Jacobo Boetio vendendis, quemadmodum fecit praetextu card. Bellarminum exagitandi, hujusque doctrinam evertendi. 6. Flaviani verba a nobis hactenus sine ulla violenta interpretatione exposita nimis perspicua sunt. Nec actum agere arbitramur, si illa hic subjiciamus. Ait itaque Flavianus ad S. Leonem in Eutychetis causa ante Ephesinum concilium scribens: Causa enim eget solummodo vestro solatio et defensione, qua debeatis consensu proprio ad tranquillitatem et pacem cuncta perducere. Sic enim haeresis quae surrexit et turbae quae propter eam factae sunt facillime destruentur, Deo cooperante, per vestras sanctissimas litteras. Removebitur autem et concilium quod fieri divulgatur, quatenus nequaquam ubique sanctissimae perturbentur Ecclesiae. Hocce Flaviani testimonium Joannes David Launoio objecit; illique addidit responsum quo S. Leo Magnus, praecedentibus Constantinopolitani episcopi petitionibus occurrens, dixit habendi concilii causam haudquaquam ex quadam oriri necessitate, sed ex voluntate imperatoris, apostolicae sedis auctoritatem adhibentis, esse derivatam. Et quia clementissimus imperator pro Ecclesiae pace sollicitus synodum voluit congregari, quamvis evidenter appareat res de qua agitur nequaquam synodali indigere tractatu. Igitur mirari licet quomodo Launoius atque Quesnellus tam fidenter affirmare potuerint appellationes ad generalem synodum tamquam remedium adhibendum fuisse necessarias pro illa exorta controversia dirimenda, cum Flavianus atque Leo contrarium tradiderint. Quinimmo Leo ipse, qui seriem gestorum Constantipolitanorum attente lustraverat, apprime noverat ad componenda dissidia quae Flavianum inter et Eutychem intercedebant solum apostolicae sedis judicium fuisse sufficientissimum, 398 nec ad novae cogendae synodi consilium sese potuit determinare, nisi ductus motivo solemnioris judicii habendi, ut testatus est in epistolis, cum ad imperatorem, tum ad Julianum Coensem, de quibus in praecedentibus habuimus sermonem. 7. Jam vero, relicto parumper Launoio, quemadmodum Quesnellus ratiocinetur videamus: Lego (ait) hic reclamasse legatos, lego interpositam esse appellationem, lego etiam legatis datum appellationis libellum, at vero ad quem appellatum sit prorsus non lego. Hinc occasionem arripit exagitandi Joannem David, qui scripsit perspicuum esse Romanum pontificem fuisse appellatum, cum necesse sit omnem appellationem alicui judici deferri. Cum igitur Flavianus libellum appellationis legatis dedit, in eis jurisdictionem agnovit recipiendae appellationis. Quod ipsis jus haudquaquam tamquam hominibus privatis convenire poterat; unde necesse est ut tamquam papae legatis libellum tradiderit, quia pontificem pro idoneo appellationis discutiendae judice agnovit. Eum ergo exagitat quod ita scripsisset recedendo a regulis jurisdicendi, ignoraveritque quod nemo nescit qui forum a limine salutavit. Subjicit deinde idem Quesnellus, secundum juris Romani formam, libellum appellationis dari ei ad quem appellatum est, qui litigatori decernat apostolos, id est litteras dimissorias. Atque tandem in medium profert Pauli exemplum a praeside Festo ad Caesarem appellantis: Non alteri (ait) quam ipsi praesidi vocem appellantis direxit. Jam vero Flavianus a Dioscoro ejusque infausta synodo appellans ad aliud concilium, cuinam suum tradidisset libellum, nisi legatis Romanis, qui fere soli iniquis Dioscori molitionibus non consenserant? Debuisse autem Flavianum pontificiis legatis appellationis libellum porrigere, sequentibus quatuor rationibus probare assumit. Primo quia Dioscorus, omnia per vim et impotentiam agens, nullam juris formam servari permisisset; secundo quia omnes synodi praesules captivas manus Dioscoro dederunt; tertio quia Occidentales maxime episcopos Flavianus appellabat, ut et Theodoretus, ac proinde necesse erat ut patriarchae ac omnium primati innotesceret Flaviani appellatio. Denique ad universale totius Ecclesiae concilium provocanti quis potius adeundus est cum appellationis libello, quam is qui et Ecclesiae totius apex summus, et in fidei causa universalis veluti procurator est cui incumbit convocandae synodi oecumenicae praecipua sollicitudo et cura; cui denique primae sententiae primique loci competunt in conciliis. Istud tandem suae dissertationis caput his verbis claudit Quesnellus scribendo: « Hae sunt verae rationes quae Flavianum moverunt ut appellationis vel recusationis libellum in manus legatorum deponeret, quos ad hunc effectum necesse non erat ut jurisdictionem propriam vel pontificis nomine haberent, sed sufficiebat ut concilii pars essent, et interpositae appellationis testes idonei. » Hactenus Quesnellus. Qui omnes suae artis nervos adhibuit ut Flaviani appellationem ad apostolicam sedem factam everteret et aboleret, in medium productis aliis et aliis violentis interpretationibus, quas et suis studiis favere, et clarissimorum virorum doctrinam et argumenta oppugnare arbitrabatur. Sed quemadmodum in suis ratiociniis multus fuit, ita ineptus, nec omnino sibi in sermonibus constans apparuit. Cujus vitium si ex nullo alio intelligeremus, optime colligere possemus ex illa admonitione ab eo apposita ad epistolas Valentiniani imperatoris, Gallae Placidiae, et Liciniae Eudoxiae augustarum, ad imperatorem Theodosium scriptas. Quid enim in ea habet? Lectoribus suadere conatur laudatas epistolas S. Leonis hortatu et totius Romanae synodi, quae tum agebatur scriptas fuisse, et subjicit eas ab ipso Leone fuisse dictatas. Si ergo rem ita 399 se habere arbitratus est, cum in hac dissertatione scripsit nullibi legere ad quem Flavianus appellaverit? Valentinianus quidem in sua epistola, sine ullo prorsus verborum involucro, vel obscuritate, Flavianum ad Leonem appellasse affirmat. Hujus (ait) enim rei gratia secundum solemnitatem conciliorum, et Constantinopolitanus episcopus eum per libellos appellavit propter contentionem quae orta est de fide. Duo autem hic animadvertenda occurrunt, quae Quesnelli dicta refellunt: alterum, ex Valentiniani imperatoris testimonio Flavianum juris ordinem servasse, appellationem interponendo secundum solemnitatem conciliorum; alterum, Flavianum S. Leonem pontificem, non concilium per libellos appellasse. Nec obstat quod summus pontifex de ejusmodi appellatione collationem fecerit in Romana synodo, quam singulis annis in Octobri mense habere consueverat. Aequissimum enim erat quod, pervento ad Urbem diacono Hilaro, narratore fidelissimo omnium rerum quae apud Ephesum contigerant; et existentibus adhuc in Urbe nonnullis aliarum provinciarum episcopis, qui ad synodum venerant, ipsis patefaceret quae in catholicae fidei et religionis exitium, orthodoxorum episcoporum ruinam, et apostolicae sedis contemptum, per unius Dioscori impotentiam facta fuerant. Haec enim tamquam nulla et irrita, damnabilia et exsecrabilia praefato episcoporum coetui Leonem referre oportebat; ut nimirum in Flaviani communione persisterent, a Dioscoro se abstinerent, et Romanae sedis jura graviter laesa atque violata, sicuti par erat, tuerentur. Nec enim summus pontifex horum suffragio indigebat, cum animo jam agitaret alio modo gravissimis hisce malis mederi, et omnia damna reparare. Causam autem illius quotannis habendae synodi, idem S. pontifex non obscure indicavit, scribendo: Quoniam, adjuvante gratia Dei, facilius poterit provideri ut in Ecclesiis Christi nulla scandala, nulli nascantur errores, cum coram beatissimo apostolo Petro id semper in commune tractandum fuerit, ut omnia ipsius constituta canonumque decreta apud omnes Domini sacerdotes inviolata permaneant. Cum itaque in Ecclesia nulla graviora scandala, neque perniciosior haeresis dari possent, quae fidem Orientis pene totam labefactaverant; idcirco, recurrente anniversaria Romanae synodi celebratione, de iis cum aliis episcopis verba facere debebat, definiendo nullum aliud remedium gravissimis illis malis gliscentibus esse adhibendum quam novum generale concilium cogere, ut fidei catholicae incolumitati prospiceretur, apostolicae sedis jura turpiter violata et abolita repararentur, et episcopis a recto tramite cum tanta subditarum animarum pernicie deviantibus, per solemnem retractationem libere faciendam, venia concederetur. Id indicant illa alia Valentiniani imperatoris verba, quibus in Theodosii mentem revocabat debitum fidei a majoribus acceptae defendendae, addit pariter defendendum esse summi sacerdotis honorem, et dignitatem propriae venerationis beato apostolo Petro intemeratam, et in nostris temporibus conservare; quatenus beatissimus Romanae civitatis episcopus, cui principatum sacerdotii super omnes antiquitas contulit, locum habeat et facultatem de fide et cacerdotibus judicare. Dicat nunc, amabo, Quesnellus, quomodo potuisset S. Leo Magnus consulere honori suae supremae dignitatis, violatae jurisdictionis suae damna reparare, facultatem quam super omnes antiquitas contulit in integrum restituere, si generalem ex omnibus totius orbis episcopis synodum non coegisset? An non in Ephesina synodo catholica fides, pontificia dignitas, sacerdotii principatus, cathedrae divi Petri honor, fuerunt contempta et solemniter dejecta? In nova ergo solemni synodo, et fides erat firmanda, et apostolicae 400 sedis jura debebant reparari, et propterea appellationem ad se factam a Flaviano ad generale concilium debebat deferre, quamvis sanctus Flavianus ipse solum pontificem, tamquam legitimum suae causae judicem, appellasset. 8. Ne interim tamen Quesnello, aut cuicumque alii qui ejus studiis indulgeat, a communi disserendi via recedere videar, praetermissis aliis epistolis aut Gallae Placidiae, aut Eudoxiae Liciniae ad Theodosium scriptis oculos conjicio in duas illas S. Leonis epistolas a Quesnello assumptas veluti suae dissertationis fundamentum. Tres iis in epistolis S. pontifex causas assignat, quae ejus animum moverunt ad novum generale concilium habendum: altera fidei catholicae vulneratio fuit; altera luctuosus status omnium Ecclesiarum Orientis, tantopere perturbatus, vel propter praesules dejectos, vel propter eos qui impiis subscriptionibus captivas manus dederunt, Dioscoro obtemperantes; tertia denique fuit illa pluries legatorum pontificiorum exclamatio facta, cum viderunt, a synodi exordiis usque ad finem, apostolicae sedis jura non tantum neglecta, sed pessumdata atque abolita. Duas illas priores causas S. Leo his verbis indicavit ad Theodosium imperatorem scribendo. Igitur (ait) concilium episcoporum quod propter Flavianum in Ephesina civitate fieri praecepistis, et ipsi fidei probatur obesse, et omnes Ecclesias vulnerare, et haec a nobis comperta sunt non incerto nuntio, sed ab ipsis reverendissimis episcopis, qui a nobis missi sunt, etc. Et paulo infra, volens exprimere gravia vulnera Ecclesiis illata, adjecit: In quo autem judicio non omnes qui convenerant interfuisse cognovimus. Nam alios rejectos, alios didicimus intromissos, qui pro supradicti sacerdotis arbitrio impiis subscriptionibus captivas manus dederunt. Quod nociturum statui suo scirent, nisi imperata fecissent, talemque ab ipso prolatam esse sententiam, ut in omnes per eam saeviretur Ecclesias. Hinc gradum facere volens ad tertiam causam, quae ipsius animum ad habendum novum concilium impellebat, pontificia utens auctoritate, animi sui gravitatem ecclesiasticae moderationi admiscens, imperatorem ipsum quasi leniter objurgat, quod imprudentibus aurem praebuerit, horumque malis artibus non obviaverit. In ipsius quoque mentem fidei et religionis pericula revocat, tamquam gravissima mala a conscientia removenda, ne Christi Evangelio humana praesumptio vim inferret. Atque tandem exhortationibus supplicationes adjungens, petit ut, abolitis omnibus latrocinii Ephesini Actis, permittat et jubeat omnia in pristinum restitui; in eo statu (videlicet) in quo fuerunt ante omne judicium, donec major ex toto orbe sacerdotum numerus congregetur, nec alieno vos peccato gravari patiamini. Ejusmodi vero synodum esse habendum ipse Leo judicavit, tum quia nostri, id est apostolicae sedis legati ob Romanae sedis violata jura fideliter reclamarunt, tum quia et iisdem libellum appellationis Flavianus episcopus dedit. Ad quem autem finem legatorum pontificiorum reclamatio esset directa, nec Launoio, nec Quesnello penetrare difficile erat, si attendissent ad Ephesina Acta in praecedentibus a nobis exposita. Reclamarunt enim contra illa quae in synodo ipsa agebantur, sine Romani pontificis consensu, institutione, atque mandatis; reclamarunt ob injuriam apostolicae sedi illatam, antequam etiam Eutyches absolveretur, et damnatum atque depositum Flavianum audirent; reclamarunt ob vim adhibitam ad extorquenda praesulum suffragia; reclamarunt denique ut impedirent exsecutionem scelestissimorum decretorum ibidem factorum, ut nimirum secundum juris regulas omne judicium in suspensivo staret, quoadusque summi pontificis Leonis, cujus personam agebant, interdictum exspectaretur. Hanc autem reclamationem veram appellationem 401 esse dicendam quis negare audebit; vel cum Quesnello omnia effugia hinc inde quaerenti affirmabit Flavianum Theodoretum provocasse, ut dumtaxat Occidentalibus appellatio innotesceret; eumque potius appellationis libello fuisse adeundum, qui et Ecclesiae totius apex summus, et in fidei causa universalis est veluti procurator? Nova loquendi formula, novum Romani pontificis officium hactenus a nemine quod sciam excogitatum. Sed commentum refellere, etiam sepositis tot sanctissimorum Patrum sententiis qui Romanum pontificem verum legitimumque judicem controversiarum fidei appellarunt, antequam de praesenti tabula manum removeamus, ostendemus. 9. Et quidem si pontificii legati libellum appellationis Flaviani accepissent, ut Leoni tamquam procuratori hujus causae deferrent, certe S. Leo ante oecumenicam synodum, quam cogere curabat, nullum prorsus decretum aut interdictum tulisset, non irrita et nulla in aliis et aliis suis epistolis Ephesina Acta solemniter declarasset, numquam e medio tulisset tamquam injustam Dioscori et illius synodi sententiam latam in Flavianum, in epistolis scriptis ad Pulcheriam augustam propria auctoritate non dixisset: Flavianus episcopus in nostra et omnium communione persistit. Veluti procurator, ipse utique cum Flaviano a synodo excommunicato secundum juris regulas communicare potuisset; sed qua ratione omnes alios Romanae synodi sacerdotes inducere poterat ad communicandum cum eo? Quid plura? ante oecumenicum concilium novum, quod congregare satagebat, tamquam magni facinoris reum condemnat ipsum Dioscorum: Magnum facinus (ait in epistola ad Anastasium Thessalonicensem) Alexandrino episcopo auctore vel exsecutore commissum est. Praeterea non ipse solus et Romana synodus voluit cum Flaviano communicare; sed etiam epistolas dedit ad clerum, honoratos et plebem Constantinopolitanam, ut nullis minis deterriti aut formidine acti, se separarent a legitimo suo episcopo, sequentem summae auctoritatis addendo declarationem, quod quisquis incolumi atque superstite Flaviano episcopo vestro, sacerdotium ejus fuerit ausus invadere, numquam in communione nostra habebitur, nec inter episcopos poterit numerari. Quis itaque sine invidiae fuco animum convertens in totam hanc S. Leonis agendi rationem, poterit sibi suaderi Romanum pontificem vigore illius appellationis, procuratoris personam gessisse? Undenam habemus procuratores causarumque patronos judicia proferre, decreta edere, nullas et irritas praecedentium judicum sententias facere, condemnatos absolvere, rogare, petere, mandare, ut omnia in pristinum statum restituantur in quo erant antequam de causis inquireretur? Ego quidem qui curiam et forum nec a limine salutavi, haec omnia cohaerere posse non video. Cum semper audierim procuratores dumtaxat apud legitimos judices instare posse pro causarum expeditionibus, illas rationes et leges scripto vel verbis in medium adducendo, quae judicis animum ad veritatis cognitionem prosecutionemque inducere possunt. Sed dicat Quesnellus, amabo, apud quem judicem credidit Leonem institisse, aut instare debuisse, ut Flaviani appellantis causae patrocinaretur? Apud imperatorem forte, quem enixe rogabat ut juberet novum intra Italiam concilium congregari? Sed Leo instabat, et imperatorem urgebat pro libera et solemni suorum decretorum exsecutione, et universo orbi manifestaretur catholicae fidei veritas, tot tantisque agitata periculis; jam grassantia per Orientem scandala abolerentur, sanorum fortitudo augeretur, et morbis, si curari acquiescerent, medicina praestaretur. Hisce rationibus ductum S. Leonem novum concilium fieri petiisse, testantur illius epistolae scriptae ad imperatorem et Pulcheriam augustam, ad clerum et honoratos Constantinopolitanos, ad Julianum Coensem, ad 402 Anastasium Thessalonicensem, ad Paschasinum et Marcianum augustum, quarum epistolarum momenta hic speciatim subjicere supervacaneum ducimus. 10. Non obstantibus tamen gravissimis tantarum rationum momentis, quibus explicatum atque demonstratum est S. Leonem, cum ob legatorum pontificiorum reclamationes, tum ob interpositam a Flaviano appellationem, veras legitimasque judicis partes et officium gessisse, Quesnellus sibi maxime blanditur causam vicisse; ita ut ex epistola 40 Leonis tale validissimum argumentum in suae opinionis favorem sibi suppeditatum decantet, quo a Flaviano synodum appellatam esse constet, et deinde Leonem, quatenus synodi caput. Artificiosum igitur adversarii ratiocinium inspiciamus. « Cum enim (ait) ex appellatione illius episcopi congregandae synodi oecumenicae necessitatem arcessat, sole clarius est appellatam esse synodum, nec alterius auctoritatem pulsatam esse appellationis libello, ut de Latrocinii Ephesini sententia judicium ferret. » Subjicit autem statim Leonis verba, ex quibus praecedens argumentum posse haurire sibi imaginatur. Quam autem post appellationem interpositam hoc necessario postuletur, canonum Nicaeae habitorum decreta testantur. « Si enim (addit Quesnellus) ad unum ex Occidentalibus episcopum cum provinciali vel dioecesana synodo provocatum, quidni solus cum suis comprovincialibus judicium adornat? Ut quid omnium Ecclesiarum sacerdotes e suis sedibus dimoventur, si unius judicio possit causa finiri? Cur necessario postulata synodus oecumenica, quando non oecumenica synodus appellata est? Si sedes primaria libello addita est, sedi suae pontifex litigantes sistat, rem discutiat, episcoporum sententiam postulet, judicium decernat, et causa finita est. » Haec ergo, et id genus alia, pro sua ratiocinandi libidine Quesnellus adjecit, ut ad violentam significationem S. pontificis testimonium traheret; et, quod maxime observandum est, suis partibus Liberatum diaconum favere confingit, qui jam expresse scribit: Porro locum obtinentes papae Leonis omnibus quae gesta sunt contradixerant: Flavianus autem contra se prolata sententia per ejus legatos sedem apostolicam appellavit libello. Verumtamen quoniam potissimum insistit necessitati novae cogendae oecumenicae synodi, tantopere cum lacrymis et gemitibus a Leone inculcatae, cum quadragesimam epistolam scripsit ad Theodosium imperatorem, jam non video Quesnellum meliorem fecisse suam causam, cum ea non refellat quae in praecedentibus adduximus. 11. Atque imprimis adversarium rogare juvat quisnam fuerit qui oecumenicam synodum in tantarum rerum et perturbationum conflictu necessariam esse judicavit? Flavianusne, an summus pontifex S. Leo? Non Flavianus quidem quem apostolicam sedem dumtaxat appellasse vidimus, quemque de generali synodo nec cogitasse probabile et certissimum est; non solum quia ante quatuor menses strenue se opposuit rumori, quo perferebatur pro sua et Eutychetis causa synodum esse indicendam, sed quia ex Leonis epistolis evidenter colligimus ita suae appellationis libellum in pontificiorum legatorum manibus deposuisse, ut S. Leonem solum suae causae judicem habere vellet et postularet. Satis id indicant S. Leonis verba quae in epistola 42 legenda occurrunt. Nam, accepto per Hilarum diaconum sancti episcopi appellationis libello, tamquam unicus et supremus illius causae arbiter ad eum scribens, certiorem reddidit se nihil pro communi causa eorum quae agenda sunt praeterire, ut primitus 403 ad ea quae universitati fidelium possint pervenire mereamur. Brevissimam deinde ait se scribere epistolam: sed subjicit in tali tantoque luctus et moestitiae statu solatium aliquod posse Flavianum ex istius epistolae perlatore habere, qui sermonibus poterit enarrare quidquid est illud ad quod, adjuvante Domino, studio fidei et charitatis intendimus. Haec Quesnello, qui S. Leonis scripta illustranda et ornanda assumpsit, objicere haud debuissem, cum eum non possint latere. Sed animadvertat, quaeso, Leonem dicentem pro communi causa nihil praeterire, voluisse indicare omnem sollicitudinem a se adhiberi ut suae, Flaviani et totius universitatis fidelium causae prospiceret. Nec de synodali judicio ad quod causa jure debeat referri unum verbum habet. Neque affirmat synodi habendae necessitatem intercedere ex canonum regulis illam praescribentibus, quotiescumque a praecedenti synodo aliquis fecerit appellationem. Nam si tritum, vulgare, consuetudine probatum, atque receptum fuisset quod appellationes ad apostolicam sedem porrectae ad generalem deinde aliam synodum essent deferendae, S. Leo aliam scribendi formulam adhibuisset, neque Flaviano umquam dixisset quod epistolarum perlator poterit enarrare quidquid est illud ad quod, adjuvante Domino, studio fidei et charitatis intendimus. Quis itaque credit opus fuisse Leoni studium impendere pro decernendo medio efficacissimoque remedio, ut mala quae tum in Ecclesia grassabantur penitus evelleret et aboleret, si canonibus statutum determinatumque jam fuisset appellationum negotia in oecumenicis conciliis esse finienda? An non verba illa, quidquid est illud quod, adjuvante Domino, intendimus, innuunt plenam fuisse Romano pontifici potestatem definiendi, deliberandi, praescribendi modum et ordinem, et remedium ipsum, quibus et fidei collabenti et charitati inter sacerdotes Orientis abruptae prospiceret? 12. Sed jam S. pontificem Leonem ab illis duabus causis, fidei scilicet et charitatis, adductum fuisse ut oecumenicam synodum, tamquam necessarium remedium adhibendum, ipse decerneret, Quesnellus perfecte intellexisset, si verba ad quae provocat, et quibus insistit, e sua sede non extraxisset, neglectis caeteris aliis quibus S. pontifex Theodosium imperatorem allocutus est. Rerum ergo omnium infelicissimum statum exponit, indicando Ephesini latrocinii judicium et Acta ad apostolicae sedis tribunal, tum propter suorum legatorum reclamationem, tum propter episcopi Flaviani appellationem esse devoluta. Ut quia et nostri fideliter reclamarunt, et eisdem libellum appellationis Flavianus episcopus dedit. Ex hoc ergo, quod praemittit, immediate hoc aliud, tamquam necessario apostolicae sedis juribus cohaerens, subjicit: Generalem synodum intra Italiam jubeatis celebrari, quae omnes offensiones ita aut repellat, aut mitiget, ne aliquid ultra sit vel in fide dubium, vel in charitate divisum. Ne vero ejusmodi decretum a se factum Theodosio imperatori injustum aut irrationabile videretur, in ejus mentem revocat summam necessitatem miserabilemque statum Ecclesiarum Orientis. Quarum episcopi, alii turpiter in Ephesina synodo lapsi erant, alii dejecti, alii minis superati, et injuriis affecti, pro quibus omnibus hoc unum, tamquam necessarium remedium, concilium oecumenicum esse adhibendum praescribit. Eo enim solo, subjicit, cuncta ad pristinum veritatis tramitem posse revocari affirmat. Ut qui vel timore acti, vel ignorantia decepti, a fidei et charitatis institutis deviarunt; vel illi quoque qui malitiose sese criminibus inquinaverunt, minime ab Ecclesiae unitate exciderent, vel separarentur; quoties, mutato consilio, per debitam solemnem retractationem ad poenitentiam reducerentur. Perpendere ergo opus erat Quesnello sequentium verborum sensum, antequam contra Joannem David caeterosque melioris judicii 404 et doctrinae scriptores causam vicisse sibi blandiretur. Convenientibus utique (ait S. Leo) Orientalium provinciarum episcopis, quorum si qui superati minis atque injuriis a veritatis tramite deviarunt, salutaribus remediis in integrum revocentur; ipsique quorum est causa durior, si consiliis melioribus acquiescant, ab Ecclesiae unitate non excidant. Quam autem post appellationem interpositam hoc necessario postuletur, canonum Nicaeae habitorum decreta testantur . . . . , quae a totius mundi sacerdotibus constituta, quaeque subter annexa sunt. 13. Patet ergo ad quam dispositionem feliciter pervenire intenderet sanctissimus pontifex Leo; quam quidem nec tamquam injustam, nec malis grassantibus incongruentem, vel imperator, vel alius quispiam reprobare potuisset, ob duo gravissima motiva in jure expressa, quibus summus pontifex insistebat oecumenicum statuendo habere concilium: alterum ergo motivum ex genuinis Nicaenis canonibus a totius mundi sacerdotibus constitutis desumebatur; alterum vero cum ex solemni pontificiorum legatorum reclamatione, tum ex Flaviani appellatione oriebatur. Quae quidem duo, cum hactenus a scriptoribus distincta non fuerint, liberum deinde fuit ipsis pro arbitrio ratiocinari, et in diversas sententias et opiniones abire, prout iis erit exploratum qui Launoii, Petri de Marca, Quesnelli, Joannis Davidis, aliorumque scripta lustrarunt. Verumtamen alias et alias horum scriptorum inter se dissidentium interpretationes in praesens hic subjicere supervacaneum arbitramur. Cum eorum nullus S. pontificis scribendi rationem fuerit assecutus; quamvis ad Sardicenses canones unice attendentes, variis divinationibus usi sint, de quibus verba facere in praesens praetermittimus, ut quantum possumus pedetentim in Quesnellianis dictis examinandis studium impendamus. « Non ergo ad unicum (ait) ex Occidentalibus episcopum cum provinciali vel dioecesana synodo provocatum est. » Sed quis cum veritate affirmavit, vel umquam affirmabit, hoc quod sibi imaginatur Quesnellus? Qui tantum bardus et plumbeus sit in hanc sententiam abibit. Nos tamen non ideo Romanum pontificem cum provinciali aut dioecesana synodo appellatum dicimus, quod Romam adventante Hilaro, S. Leonis ad Ephesinam synodum legato, quando anniversarium concilium agebatur, totum negotium Patribus in Urbe congregatis proposuerit, de eo cum iisdem collationem habiturus. Nihil prorsus Patres circa turbatissimum illum Ecclesiarum Orientis statum decrevisse, innotescit. Constat dumtaxat suos amaros ploratus lacrymis atque gemitibus summi pontificis adjunxisse, ut imperatoris Theodosii animum moverent ad liberam faciendam facultatem pro nova oecumenica synodo agenda, quemadmodum jam ipse summus pontifex statim Flaviani appellatione accepta decreverat. Sed addit Quesnellus: Cur necessario postulata oecumenica synodus, quando non oecumenica synodus est appellata? » Et contendit insuper quod in tanto rerum discrimine « si Leonem solum, unicum episcopum Flavianus appellasset, potuisse litigantes ad se vocare, rem discutere, coepiscoporum sententiam postulare, judicium decernere. » Miror sane audire hominem, quem multa eruditione pollere et in ecclesiasticis rebus apprime versatum ii judicaverunt qui suas has in sancti Leonis Opera elucubrationes recognoverunt et approbarunt, ita comminiscentem, nulla prorsus habita ratione ad aequitatis, prudentiae et justitiae leges, quibus S. Leo semper ducebatur in suis habendis consiliis et deliberationibus. Purum enim, et rectum, nullaque exceptione subjectum, S. pontificis judicium esse debebat. Cujus robur ab auctoritate potestateque non tantum pendere oportebat, sed ab iis etiam solemnitatibus requisitis ad reparanda in pristinum statum suae sedis profligata jura, quam reparationem numquam perfecte obtinuisset sine totius universalis Ecclesiae celebritate. Praeterea, quale remedii genus adhibuisset, litigantes ad se vocare, rem discutere, et judicium decernere? 405 Si quaestio Flavianum inter dumtaxat et Eutychetem intercessisset, id forte S. Leo fecisset, quia potestatem plenariam habebat, nec ab aliis et aliis gravissimis rerum circumstantiis et calamitatibus adductus fuisset ad oecumenicam synodum decernendam. Sed dicat, amabo, Quesnellus, quomodo potuisset S. Leo cogere Dioscorum et totam Eutychianam factionem ut coram apostolica sede se sisterent; quomodo nonaginta duos episcopos, qui in Ephesina synodo impiis subscriptionibus captivas manus praebuerunt, ad publicam atque solemnem retractationem reducere potuisset; quomodo denique monachorum Constantinopolitanorum Aegyptiorumque intolerandam audaciam fregisset, ut poenitentes, abjecta omni superbia et impietate, ab Ecclesiae unitate non exciderent? Flaviani utique justitiae et sanctitati debebat summus pontifex necessaria praestare praesidia, sed simul illud remedii genus praescribere, quod caeteris omnibus prodesset; alias cum tot facinorum auctoribus, et horum sociis, catholicorum universitas in Oriente periisset. Igitur poterat praevidere Quesnellus ad rem nostram maxime facere, quod ipse de Innocentio primo summo pontifice in S. Joannis Chrysostomi causa, injuria depositi, ex Sozomeno descripsit, dicendo: Oecumenicam synodum convocare studuit, scribensque ad clericos Constantinopolitanos, quodnam remedium esset adhibendum his verbis inquirebat: Sed quodnam remedium hisce rebus in praesenti afferemus? Necessaria erit synodalis cognitio, quam etiam multo jam antea congregandam diximus. Ea quippe sola est quae hujusmodi procellarum impetus retundere potest. Quam quidem donec consequamur, expedit medelam calamitatis hujus committere voluntati magis Dei ac Christi ejus Domini nostri. Et postea de eadem synodo a se decreta, ut exsecutioni mandaretur se multum (ait) deliberare, subjiciendo: Ac nos quidem multum deliberamus quonam modo synodus oecumenica congregari possit, per quam divina voluntate turbulenti isti motus consopiri possint. Quis ergo non intelligit suo se gladio jugulare Quesnellum, ad Innocentium papam provocando? Nec enim alia de causa oecumenicam synodum habendam esse sanctissimus pontifex decreverat, nisi quia Chrysostomus illum appellavit. 14. His non obstantibus, noster adversarius alta se sapere sibi blanditur, et duo maximi momenti ex praecedentibus inferri posse contendit. Alterum (ait), quod superius rejecimus, non ad unum pontificem aliquem, sed ad omnes Occidentis saltem episcopos, devolutam esse Flaviani appellationem; alterum legatos sedis apostolicae, non Romani solius pontificis nomine Ephesinae synodo secundae interfuisse, nec alias interesse consuevisse oecumenicis conciliis in Oriente congregatis, sed et omnium Occidentis episcoporum vice, quorum procurationem gerebant, cum per se interesse iisdem non poterant. « Hoc (subjicit) solemne erat Romano episcopo, ut cum primum synodus universalis indicta erat, omnes sui patriarchatus episcopos ea de re admoneret, cogeretque ipse Romae synodum, ad quam invitati Occidentales confluerent. » Magni nomenti quidem haec sunt, quae hominibus nullatenus in Romanorum pontificum historia et rebus versatis vendere quaerit. Sed duo illo ad juris et veritatis regulas parumper examinemus, ut inde colligamus undenam hausta sint, et quo titulo appellationes ad unicum summum pontificem factae ad omnes saltem Occidentis episcopos devolutae censeantur. Vel ergo credere debet ejusmodi causas esse devolutas ad synodum voluntate et intentione eorum qui appellationes interponunt; vel decreto et dispositione illius unici episcopi ad quem est appellatum. Si primum, igitur qui appellat, suum libellum ad unicum tantum episcopum haud debet dirigere; vel si ad unum tantum libellum dirigit, et velit ab 406 aliis etiam Occidentis episcopis judicari, id necessario debet exprimere. Sed unde colligit Flavianum Occidentalium episcoporum aliquem in suo libello mentionem fecisse? Ex hactenus a nobis et ab aliis scriptoribus annotatis, ad solam apostolicam sedem, et ad unicum pontificem, sanctum Leonem, provocasse exploratum est. Quapropter hic grave, immo gravissimum, pondus haberet illud Joannis Davidis ratiocinium, quo ostendit Flavianum, non Mediolanensem, aut Aquileiensem, Ravennatensem, Arelatensem, Lugdunensem; sed Romanum episcopum solum, hujusque legatis reclamantibus, libellum appellationis tradidisse. Restat ergo ut Flaviani causa dumtaxat devolvi debuisset ad Occidentale concilium voluntate et decreto S. Leonis. Sed quid supremae auctoritati Romanorum pontificum derogat, si ipsi hoc vel illo ordine, modo, solemnitateve negotia discutere, examinare, expedire statuerint? An non possunt in suae sollicitudinis consortium accire aliquos et multos Occidentis episcopos, ipsisque seriem totam gerendarum rerum patefacere et exponere, horumque etiam suffragia adhibere, ut nihil judiciorum solemnitati deesse videatur, quam S. Leo indicare voluit ea scribendi formula: Leo, et sancta synodus, quae Romae convenit. 15. Gravioris tamen momenti est altera illa fallacia, quam idem Quesnellus subjecit, qua unice usus est ad Romanorum pontificum auctoritatem elevandam, et inter angustissimos limites restringendam. Quapropter eum rogare oportet undenam hauserit S. Leonis legatos ad istud munus fuisse assumptos totius Occidentalis synodi mandato et delegatione? Eos autem e suo latere S. Leonem misisse, quocumque alio episcopo inconsulto nobis persuadent illae scribendi formulae: Quos e latere meo misi; qui vice mea sancto conventui vestrae fraternitatis intersint; qui vicem praesentiae meae implere sufficerent, et aliae hujusmodi, quas frequenter offendimus in epistolis, cum ante tum post Ephesinam synodum scriptis. Vel ergo Quesnellus dare debet in solo Romano episcopo totius Occidentis synodi auctoritatem residere, vel legatos illos solius Romani pontificis personam gesisse. Si primum, jam Romanus pontifex solus totius synodi habet auctoritatem, potest solus statuere, definire, judicare, decernere; illiusque decreta tantam vim roburque obtinebunt, quantam assequerentur si a tota Occidentali synodo essent pronuntiata. Idem sequitur si legati solius Romani pontificis personam agebant. Igitur utroque jugulo se perstringit Quesnellus hanc novam fallaciam proponendo. Alterutrum enim cum dare debeat, coactus erit fateri legatos illos solius S. Leonis personam gessisse. Sed legatos, de quibus agimus, ab Occidentali episcoporum synodo mandatum accipere non debuisse perspicuum est. Vidimus enim in praecedentibus non potuisse sanctum Leonem Magnum Occidentalium synodum cogere, etiamsi voluisset. Labente enim mense Maio, Theodosii epistolas accepit pro synodo Ephesina habenda, et ipse incunctanter ablegatos ad illam destinavit, ut constat ex ipsius epistolis ad Flavianum, Theodosium, Julianum Coensem, Pulcheriam Augustam, et ad ipsam Ephesinam synodum, idibus Junii scriptis. An ergo paucorum dierum cursu potuisset concilium Occidentalium episcoporum indicere, agere, et absolvere, ut nimirum hujus auctoritate legati muniti ex Urbe Orientem versus proficiscerentur? Dicat sodes Quesnellus an ipse in evolvendis et adornandis S. P. scriptis hoc argumentum praeviderit; et si praevidit, quomodo illud eripere cogitaverit? 16. Non illud quidem eripere possunt duo illa figmenta quae ad eludendos lectore subjecit, contendendo semel iterumque id factum fuisse a Romanis pontificibus, vel quando oecumenicum concilium sub papa 407 Coelestino erat agendum, vel quando Occidentalium legati ad sextam synodum se conferre debuerunt. Notavit ergo primo quod S. Cyrillus in Ephesino concilio, legatorum sedis apostolicae sententiam resumens, sic loquitur: Deposuerunt enim supplentes locum sedis apostolicae, totiusque synodi sanctissimorum Deoque dilectissimorum Occidentalium episcoporum. Et in relatione missa ad imperatorem: Piissimus magnae vestrae Romae archiepiscopus, et universa Occidentalis synodus per sanctissimos episcopos quos ad nos ipsa misit, etc.. Idem (addit): « Manifestum est ex concilii sexti Actis, ubi episcopi Portuensis, Paternensis et Rhegitanus locum tenere dicuntur concilii antiquae Romae, in quo centum et viginti episcopi convenerant. Hinc saepe saepius cum pontifex noster legatos ex synodo mittit, non suo tantummodo, sed et concilii nomine scribit in hunc modum: Leo, et sancta synodus, quae Romae convenit, etc. » Hactenus Quesnellus, qui veritatis colore aut lectori fucum facere voluit, aut historias ad quas provocavit prorsus nescire indicavit. Ut utrumque explicemus, minime inficiamur Romanos pontifices, quandoque accepta occasione, multorum episcoporum ad Urbem venientium, cum anniversaria synodus habenda erat, vel cum ad sanctorum apostolorum limina ipsi accedebant, ab apostolica sede de suarum dioeceseon rebus et negotiis consilium accepturi, conventus celebrasse, vel in consuetis synodis quotannis recurrentibus ea proponere consuevisse quae ex Oriente ad ipsos delata erant. Idque potissimum, si agebatur de novis haeresibus damnandis, horumque auctoribus praecavendis: ne error videlicet aliquis sensim induceretur, quo simplicium corda perverti possent, neve cum laesae fidei hominibus communicarent. Tum enim in utroque casu, cum juris, tum facti quaestiones in synodis Romae habitis discutiebantur, quarum resolutiones Romanus pontifex, tamquam firmissimas regulas ab omnibus sequendas, etiam ad Orientalium synodos vel episcopos mittebat. Id evenisse in causa Nestoriani dogmatis, antequam oecumenica Ephesina synodus cogeretur, evidentissime S. Coelestini pontificis epistolae ad S. Cyrillum Alexandrinum demonstrant. In quibus mandat ut nisi Nestorius, intra decem dierum intervallum, tam verbi praedicatione ad populum quam scriptis palinodiam recantet, anathemate illum feriat, aliumque episcopum Constantinopolitanae sedi praeficiat. Id vero in dubium revocari non potest a nostro adversario. Cum in synodo hoc anno celebrata non actum sit de legatis in Orientem mittendis pro oecumenico Ephesino concilio habendo. Apostolicae ergo sedis legati, de quibus agit Quesnellus, instituti fuerunt in altera Romana synodo, anno sequenti pariter celebrata in causa Nestorii. Et cum primum oculos conjeci in illa Ephesini concilii, quibus ipse adversarius noster insistit, gravi suspicione ducebar rem aliter exposuisse ac se habuit. Nec suspicione me esse deceptum deprehendi. Cum videlicet lustratis Actis Romanae synodi, a Coelestino anno quadragintesimo trigesimo primo coactae, apprime intellexi, non tantum Quesnelli aedificium labare, sed prorsus corruere. In istius ergo concilii Actis, ut sapientissime etiam clariss. Stephanus Baluzius notavit, duas classes, ut ita dicam, seu ordines legatorum offendimus. Nam alii utique fuerunt a synodo Romana instituti, pro exsecutione damnationis latae in Nestorium; alii vero fuerunt ab ipso Coelestino papa electi, ut ejus vices et locum in oecumenica synodo tenerent. Unus ex legatis S. Coelestini fuit Cyrillus archiepiscopus, seu patriarcha Alexandrinus; alter vero fuit Philippus, presbyter Romanus. Hunc pontifex e suo latere misit; S. Cyrillo vero, qui numquam Romam ad synodum venit, post longum litterarum commercium, 408 suam et apostolicae sedis legationem in oecumenica synodo agere demandavit. Et quoniam synodi Romanae decreto fuerat statutum mittendam esse legationem ad Ephesinam synodum, idcirco ad idque munus obeundum delecti Arcadius et Projectus episcopi, qui totius sanctae synodi Occidentalis sententiam exponerent. Poterat ergo videre Quesnellus non eosdem fuisse legatos papae Coelestini, et synodi Occidentalis. Potuisset quoque intelligere prioribus illis legatis demandatum fuisse munus agendi personam summi pontificis, hujusque locum tenendi; postremos autem destinatos fuisse, ut totius Occidentalis sanctae synodi sententiam oecumenico concilio exponerent. Diversitas ergo haec personarum et legationum plane evertit illud Quesnellianum commentum, quo auctor contendebat legatos apostolicae sedis omnium Occidentalium nomine interfuisse synodo, omniumque personam egisse. 17. Hanc deinde diversitatem pariter ex Actis Ephesini generalis concilii colligimus: neque urgemur verbis S. Cyrilli a Quesnello recitatis. Nam S. Cyrillus quamvis ibidem distinctam non faciat mentionem singulorum legatorum, tamen sine nominum expressione indicat eos qui apostolicae sedis locum tenebant, et deinde eos quos Occidentalis synodus sub Coelestino coacta instituerat; idcirco dixit: Deposuerunt enim supplentes locum sedis apostolicae, totiusque synodi sanctissimorum Deoque dilectissimorum Occidentalium episcoporum. Utrosque autem legatos suam operam impendere debuisse aequanimiter pro apostolicae sedis juribus, patet ex commonitorio quod idem S. Coelestinus ipsis dederat, praecipiendo ut Ephesum convenientibus, ad S. fratrem et coepiscopum nostrum Cyrillum consilium omne converterent, et quidquid in ejus viderent arbitrio facerent. Subjecit deinde: Et auctoritatem apostolicae sedis custodire debere mandamus. Quemadmodum tandem se genere in ea synodo debuissent, ipse hisce verbis indicavit, videlicet, ut si forte ad disceptationem fuerit ventum, vos de eorum sententiis debeatis judicare, non subire certamen. Voluit Coelestinus hocce commonitorio prospicere suae sedis et totius Occidentalis synodi honori et auctoritati, atque in iis personam agere supremi ecclesiasticarum rerum et fidei dogmatum judicis, qui jam Nestorii causam Romae finierat, nec aliquid amplius quam exsecutio latae in ipsum Nestorium sententiae desiderabatur. Non mirum ergo si ex laudati commonitorii epigraphe intelligamus, aequanimiter praefatae Romani pontificis et Occidentalis synodi sententiae exsecutionem inculcatam fuisse episcopis et presbyteris euntibus ad Orientem. Omnes enim cum Cyrillo operam subire debebant ut Romani pontificis vota implerentur. 18. Lubenter tamen darem tantam inter praefatos legatos diversitatem ex praecedentibus colligere non potuisse Quesnellum, vel quod nimis properanter concilii Ephesini Acta lustravit, minime recogitando an gestorum series suis interpretationibus suffragaretur; vel quia, studio ductus novae propugnandae opinionis, sui amanuensis dictis indulgendo, sibi blanditus est, praeter Occidentalis synodi legatos non alios ad oecumenicum concilium Ephesinum missos fuisse qui Coelestini papae personam agerent et ejus locum tenerent. Sed eum vix excusatione dignum reputare possum, quod non animadverterit ad id quod in eadem actione, in praecedenti, et in subsequentibus omnino perspicue indicatum est. In iis enim frequentissime sermo occurrit de Philippo presbytero Romano, qui locum Coelestini tenebat, et legationem pro apostolica sede agebat. Deinde sermo est de duobus episcopis, Arcadio nimirum atque Projecto, qui tamquam Romanae Ecclesiae legati nominantur. In his actionibus quoque, qui 409 ad interloquendum primus assurgebat, erat Philippus, cui primus locus dabatur; quique et vigore legationis qua fungebatur, Coelestini quidem locum tenebat, et propterea in iis Actis: Philippus apostolicae sedis presbyter et legatus dixit. Arcadius vero et Projectus, quamvis in majori clericali gradu constituti, post Philippum interloquebantur, atque ad horum delegationem significandam sequentia verba concilii notarii adhibebant. Arcadius episcopus et Romanae Ecclesiae legatus dixit. Et rursus: Projectus episcopus et Romanae Ecclesiae legatus dixit. Ad quam formularum loquendi et scribendi diversitatem cum ego animadvertissem, plane intellexi totum Quesnelli praecedens aedificium pessumdatum esse, atque ad nihilum redactum. Potissimum si perpendamus, Philippum ipsum, secundo interloquentem, petiisse ut S. Coelestini papae epistolae in synodo legerentur, quibus recitatis, gratias oecumenico concilio agit, et paucis Romanorum pontificum jura, praerogativas et in tota Ecclesia principatum praedicat. Deinde quia, multis tempestatibus agitatus, atque vexatus, praestituta die non potuit ad Ephesum pervenire antequam synodum generalem aggrederentur, et jam prima actio adhuc ipso Arcadio et Projecto episcopis absentibus fuerat absoluta, rogavit ut quae gesta erant explicarent, ut videlicet auctoritate sibi data a Rom. pontifice possent confirmari. Non absimilia quoque in laudem Romani pontificis, divi Petri successoris, in altera actione praedicavit, adjungendo: Nos ipsius praesentiam supplentes, ad sanctam synodum misit. 19. Jam vero inquiramus an concilii sexti Acta Quesnelli opinioni possint suffragari. Sed in hac parte quoque a mendacio contra apertam veritatem ipsum Quesnellum stetisse, prodit Romana synodus ab Agathone coacta in Monothelitarum causa. In hac enim synodo, quamvis electi fuissent tres illi legati, videlicet Joannes Portuensis, Abundantius Paternensis, et Joannes Regiensis, seu Regitanus, tamen summus pontifex suis juribus consulere voluit, et huic publicae legationi suam adjunxit. Ad hoc ergo munus obeundum delegit Theodosium episcopum, et Georgium presbyterum, Joannem diaconum, et Constantinum subdiaconum, quibus, ut ait Anastasius Bibliothecarius, suo solius nomine epistolam quamdam dedit ad imperatorem conscriptam. Itaque duplex quoque legatio admittenda est pro sexta generali synodo. Ne vero Anastasii Bibliothecarii testimonium, aut tamquam supposititium, aut male interpretatum existimetur, Acta ipsius sexti concilii, quamvis a Graecis interpolata atque corrupta in Honorii et apost. sedis odium, ea tamen in medium adducere juvabit, ex quibus evidentissime veritatem de qua agimus demonstrabimus. Nam omnium primi qui synodi generalis Actis subscripserunt, fuerunt Agathonis legati. Legimus enim: Theodorus, humilis episcopus sanctae Romanae Ecclesiae, locum gerens Agathonis ter beatissimi et universalis papae urbis Romae, subscripsi. Non absimili usi sunt subscribendi formula alii duo ejusdem Agathonis legati, quamvis non essent in episcopali ordine constituti. Hi autem ante quoscumque episcopos vel episcoporum legatos immediate post Theodorum sic subscripserunt: Georgius, humilis presbyter 410 sanctae Romanae Ecclesiae, et locum gerens Agathonis ter beatissimi et universalis papae urbis Romae subscripsi. Atque tertio loco tandem iisdem subscripsit Joannes diaconus, ejusdem Agathonis legatus. Si vero Romanae synodi legatorum subscriptionem conspiciamus, certe valde diversam fuisse inveniemus. Nono enim loco, Joannis Portuensis episcopi nomen cum sequenti formula descriptum est: Joannes, indignus episcopus sanctae Portuensis Ecclesiae, legatus totius concilii sanctae sedis apostolicae urbis Romae, definiens subscripsi. Tandem duodecimo et tertio decimo loco subscriptiones duorum aliorum legatorum ejusdem synodi Romanae sub praecedenti formula regestae sunt. Unde ergo habet Quesnellus Romanorum pontificum legatos in oecumenicis synodis totius Occidentalis concilii personas egisse et agere consuevisse? Unde colligit apostolicae sedis legatos, non solius Romani pontificis nomine oecumenicis conciliis in Oriente congregatis interfuisse, sed omnium Occidentis episcoporum vice, quorum procurationem gerebant, cum per se interesse iisdem non poterant? Duo profecto illa exempla ab eo conficta prorsus contrarium probant. Et idcirco arbitrari licebit Quesnelli animum, non ecclesiasticae historiae factis insistentem, veritatem exquirere voluisse, sed potius huc illucque vagatum abiisse, somniantiumque nugis adhaesisse, qui dormientes sibi imaginari solent jam invenisse quidquid vigilantes maximis in votis habuerunt . 20. Vim tamen roburque praecedentes nugas obtinere posse adhuc sibi blanditus est Quesnellus. Et propterea, a proposito non abscedens consilio, provocat ad epistolam 77 sancti Leonis, quae ad Galliarum episcopos scripta est. Sed prae oculis minime habere curans scopum, tempus occasionemque quibus pontifex adductus hanc epistolam conscripsit, stylum vertit in Joannem David, hunc exagitat, quia scripserat: « Cum ex eo quod legatis traditus dicebatur appellationis libellus, ad Leonem unum provocatum esse a Flaviano asseruit. Subjicit statim: Siquidem ex dictis patet non solius pontificis personam gessisse legatos, sed omnium Occidentalium; ac proinde ad eos omnes delatam esse appellationem, quorum nomine intererant synodo. » Ecce novum Quesnelli somnium. Jam sibi imaginatur adversarium David vicisse; canit victoriam, quod probaverit appellationes ad unicum Romanum pontificem ecclesiasticae consuetudini et synodorum juribus repugnare, cum potius lugere debuisset cladem sibi imminentem, ob gravissima commenta forte artificiose congesta, ad Romanorum pontificum auctoritatem elevandam et dejiciendam. Interim vero quid dicendum sit de epistola S. pontificis ad Galliarum episcopos, nostra scribendi ratio haud permittit referamus. De ea enim agemus in altero tomo Operum S. Leonis, vel hujus gesta recensentes post Chalced. concilium, ne temporum rationes confundere videamur. Dumtaxat in praesens annotamus nullam in ea fieri mentionem de Flaviani appellatione, circa quam nostra controversia versatur. Galliarum episcopos dumtaxat certiores facit de accepta ipsorum fidei professione synodaliter habita, qua subscripserunt epist. dogmaticae de Verbi incarnatione, quam jam pridem tamquam certam fidei regulam a cunctis sequendam scripserat ad Flavianum. Gratias agit Deo quod summa consensione absque concertationum strepitu evangelicae apostolicaeque traditioni adhaerere delegissent. Nec unum verbum offendimus quod Quesnellianae causae jam prorsus pessumdatae patrocinetur. 21. Opus erit igitur ad alia gradum facere, quae nobis occurrunt ejusdem dissertationis numero sexto, in quo sermonem orditur a Nicaenis canonibus a S. Leone in praefata epistola 40 laudatis. Notat primo ad marginem: Ex Sardicensibus canonibus a Leone laudatis male arguit David. 411 Et deinde in corpore ejusdem capitis, ad eumdem David alludens, ait: « At vero, inquit ille scriptor, S. Leo Nicaenorum, id est hoc loco, Sardicensium canonum auctoritatem profert, ut ex appellatione Flaviani postulationis suae aequitatem asserat. Nullam porro appellationem commemorant Sardicenses canones praeter eam quae Romanum episcopum unice spectat. Quare vel synodi decretis male et extra causam abutitur S. Leo, inquit ille; vel appellationem Flaviani sibi sensit devolutam. » Infirmis hisce fulcimentis Davidis causam sustentari posse, in comparatione argumentorum contrariorum a se propositorum, Quesnellus adversarius negat. Et quoniam in Nicaenis canonibus nulla mentio de appellationibus occurrit, David quasi irridet, quod cum aliis scriptoribus divinatione uti voluerit. Non invitus tamen concedit Sardicenses canones, alieno hic nomine vestitos, adductos fuisse a Leone ut necessitatem oecumenici concilii argueret. Si haec autem argumentandi ratio staret, nemo (ait) qui non Leone indignam existimet. Argumentum postea, quod in scholis syllogismus appellatur, ad David perstringendum subjicit. Et quemadmodum facere solent pueri illi qui in primis dialecticen institutionibus se exercent, ait: « Vides, mi David, quam absurda sit illa major cui inniti necesse est argumentationem tuam? » et contendit subinde syllogismum juxta Davidis methodum pro arbitrio a se compositum et explicatum, alia ratione esse disponendum, ut inde eliciatur potius ex Sardicensium canonum decreto congregandum esse concilium, in quo appellatio discuteretur. Pergit postmodum, scholasticorum methodum secutus, « unum esse supponendum, » quod a Davidis mente putat alienum, et maximi esse momenti arbitratur, nimirum, « pontifici fuisse persuasum quod cum Sardicensis synodus episcopis appellandi ad sedem apostolicam seu ad Romanum episcopum potestatem fecit, non ad episcopum solitarie sumptum, sed ad eum suarum dioeceseon episcopis septum, deferri voluit appellationem, nec aliter judicandam censuit quam ab Omnibus occidentalibus episcopis sub patriarcha congregatis. » Quare incassum quidem omnes sui studii nervos intendit, ut propositum sibi systema tueatur. Subjicit deinde illa S. Leonis verba Theodosium imperatorem urgentis: Convenientibus utique Orientalium provinciarum episcopis, et addit: Tunc enim vitiosum non erit pontificis ratiocinium, ita Augustum urgentis, sed potius dialecticae canonibus omni ex parte congruet. Quod ut demonstretur, S. Leonis enthymema in syllogismum resolvi debet, ex quo quid ipse in mente habuerit, quidque necessario supplendum sit, nemo sole meridiano clarius non videat. 22. Pulchrum quidem aedificium, solo veritatis colore depictum; sed cum male materiatum sit, prorsus ruvinosum iis apparere debebit qui non solas rerum facies contemplari solent, quin potius res prout in veritate constructae sunt scrutari et intueri satagunt. In praesens igitur missum faciam subsequentem illum syllogismum a Quesnello constructum ut David perstringeret. In quo conficiendo cum Quesnellus falso laboraverit supposito (ut scholae loquuntur), non tantum labat, sed prorsus concidit. Nec mihi objiciatur David, qui Nicaenorum canonum nomine Sardicenses intellexit, et ad eos provocavit. Sed cur hos Sardicenses canones David in medium adduxerit Quesnellus dissimulavit. Contra Launoium autem, caeterosque aliosque hujus opinionis suffragatores, David causam agebat; idcirco hos perstringere volens, iisdem principiis primo 412 eum insistere oportebat, et horum refellendo opiniones, saltem probare cogebatur, ecclesiastici juris vigore, Flaviani appellationem ad solum et unicum Romanum pontificem, non ad Occidentalem synodum, esse devolutam. Quare ergo David in crimen vocari possit, haud video. Cum criminis notam potius ejus adversarii et Quesnellus maxime, subire debeant, qui S. pontificis loquendi rationem agendive oeconomiam minime assecuti sunt. Ut itaque mentem S. pontificis assequamur, duo distinguenda sunt, quorum neutrum ad Sardicenses canones referri debet; sed unum ad jus divinum, alterum vero ad quintum et sextum Nicaenum canonem, ad quos provocasse potissimum S. Leonem nostra sententia est. Nam jus ad appellationes suscipiendas, et appellantium episcoporum potissimum causas cognoscendas, Romani pontifices non tantum ex canonum decretis, sed ex divina institutione acceperunt. Quare ipsis solis postmodum incubuit, post acceptos appellantium libellos, illud judiciorum genus decernere atque statuere, quod rerum necessitati, temporum vicissitudinibus (quibus quandoque ob irregulares motus potestatum saeculi eos servire oportuit) atque Ecclesiarum utilitati, sacerdotumque tranquillitati magis congruum et necessarium arbitrabantur. Hinc minime mirari debemus quod quamvis post acceptas appellationes in eorum stet potestate hoc vel illud remedii genus eligere atque statuere, ad illud se determinant quod sacris canonibus magis consonum est, quodque fidelium universitati, non paucorum utilitati, dumtaxat, prospiciat et prosit. Cum itaque Ecclesiarum Orientis status talis esset qualem latrocinium Ephesinum fuisse declarat, idcirco sanctissimus pontifex noster utrumque jus, divinum et ecclesiasticum nimirum, prae oculis habens, voluit vigore illius acceptae appellationis decretum interponere atque statuere, omnium Orientalium causas in novo generali concilio solemniter esse tractandas atque finiendas. Pro qua quidem habenda synodo tales praescripsit regulas, quae violatae suae sedis jura per Dioscori impotentiam repararent, et universali Ecclesiae prodesse posse judicavit. Id plane indicant illa Leonis verba a nobis in superioribus exposita, quorum priorem partem dumtaxat, paulo ante Quesnellus objecit, suae perditae causae patrocinari posse arbitratus. 23 Convenientibus utique Orientalium provinciarum episcopis, quorum si qui superati minis atque injuriis a veritatis tramite deviarunt, salutaribus remediis in integrum revocentur; ipsique quorum est causa durior, si consiliis melioribus acquiescant, ab Ecclesiae unitate non excidant. Quam autem post appellationem interpositam hoc necessario postuletur, canonum Nicaenae habitorum decreta testantur, quae a totius mundi sunt sacerdotibus constituta, quaeque subter annexa sunt. Subjicit Quesnellus: « Ita enim obscura sunt apud plerosque decreta illa Nicaeae habita, quae a S. Leone laudantur, ut nihil obscurius. Nihil quippe tale legitur inter Nicaenos canones; et ad Sardicenses confugere cogitur David, quos sub Nicaenorum nomine citatos a Leone divinat, ut a multis ante ipsum divinatum est. Verum hoc non inviti concedimus, Sardicenses canones alieno hic nomine vestitos adductos esse a Leone, ut necessitatem concilii oecumenici argueret. » Hactenus Quesnellus, qui pro suo arbitrio indiscrete David exagitans, duos illos syllogismos subnectens, quorum unum David ex suis principiis composuerat, alium vero ex suo cerebro ipse Quesnellus contexuit ad infirmandam prorsusque dejiciendam Davidis aliorumque cordatorum virorum sententiam; laborat tandem inquirendo dumtaxat ex Sardicensibus canonibus S. pontificis mentem. Tres Sardicenses exscribit canones; tertium videlicet, quartum et septimum, et ad hos praecedentia S. Leonis verba referenda esse contendit. At tempus 413 et operam perdidisse Quesnellum, mecum sine ulla prorsus dubitatione judicabunt qui non tantum postremis S. pontificis verbis haerere velint, sed ad totius contextus texturam, ordinem verborumque significationem animo attendere non recusabunt. Quae quidem omnia, si cum Nicaenis conferantur canonibus, jam prorsus illae multorum divinationes cessabunt, in quas plerique inciderunt, apud quos, Quesnello auctore, decreta illa ita obscura habita sunt, ut nihil obscurius queat desiderari aut inveniri.
24 Age ergo, quintum Nicaenum canonem subjiciamus. De his qui communione privantur, seu ex clero, seu ex laico ordine, ab episcopis per unamquamque provinciam sententia regularis obtineat, ut hi qui abjiciuntur, ab aliis non recipiantur. Requiratur autem ne pusillanimitate, aut contentione, aut alio quolibet vitio episcopi videantur a congregatione seclusi. Ut ergo decentius inquiratur, bene placuit annis singulis per unamquamque provinciam bis in anno concilia celebrari, ut, communiter omnibus simul episcopis provinciae congregatis, discutiantur hujusmodi quaestiones, et sic qui suo peccaverint, evidenter episcopo excommunicati rationabiliter ab omnibus aestimentur, usquequo episcoporum congregationi placeat. Conciliorum collectores ad marginem posuerunt: Vel in communi, vel episcopo placeat humaniorem pro talibus ferre sententiam, etc.
25. Conferat jam modo Quesnellus, qui S. Leonis Opera novis typis illustranda proposuerat, an S. pontificis imperatorem urgentis verba cum hujus canonis decreto aliquam affinitatem habeant; ea tamen ratiocinandi formula servata, quam scholae a minori ad majus appellant? Quid enim habet Leo iis in verbis quod huic canoni non respondeat? Agitur hic de laico vel clerico exciso, et e gradu suo ejecto per oppressionem, vim atque judicis tyrannidem. Leo autem episcoporum causam pertractat, qui superati minis atque injuriis, a veritatis tramite deviarunt solemniter. Concilium de quibusdam malis in una sola provincia grassantibus, de laicis vel clericis irregulariter excommunicatis; de episcopis tandem vim atque tyrannidem exercentibus disserens, tamquam remedium adhibendum, provincialem congregandam synodum praescribit, in quo decentius de causa inquiratur, et discutiantur hujusmodi quaestiones. Sanctus pontifex vero, non ad unius provinciae quaestiones pertinentes discutiendas per appellationis libellum interpellatus, sed provocatus ad totius Orientis scandala abolenda, ad catholicorum fidem tuendam, atque ad vindicandos ab injusta oppressione sanctissimos episcopos per vim, furorem, atque impotentiam excommunicatos atque dejectos, generalem synodum fieri postulat; hancque tamquam remedium necessario adhibendum praescribit, ut salutaribus (ait) remediis in integrum revocentur. Nicaenum concilium tandem statuit ut cum iis quos synodus rationabiliter ab episcopo fuisse excommunicatos aestimabit nulla indulgentia adhibeatur usquequo totius synodi consensione vel episcopi voluntate placuerit humaniorem pro talibus ferre sententiam. Similiter S. Leo loquens de iis episcopis qui malitiose in latrocinali synodo Ephesina, odio vel antiquis aemulationibus excitati, praevaricati fuerunt, quorum erat causa durior, si per resipiscentiam melioribus vellent consiliis acquiescere, ab Ecclesiae unitate non esse excidendos praescripsit. Dicat, amabo, Quesnellus, an hoc Leonis decretum apprime respondeat Nicaenis canonibus? Assignet discrimen. 26. At jam discrimen assignasse Launoium et Quesnellum aliqui respondebunt, dicentes sancti Leonis Magni dicta minime Nicaenis decretis respondere, cum horum nullus appellationum faciat mentionem. 414 Hanc enim de appellationibus sententiam cum non nisi confuse ex tribus illis Sardicensibus canonibus colligamus, idcirco merito consequitur S. pontificem ad canones istos Nicaenorum nomine vestitos respexisse. Sed isthaec responsio quid conficit? Alium enim sensum Leonis verba subire iis exploratum esse debet qui in evolvendis S. pontificis scriptis versantur. Etenim ipse non asseruit sibi convenire jus suscipiendi episcoporum provocantium causas, eas examinare et definire canonum vigore; sed praescribendi illud remedii genus quod afflictis Orientis rebus, fidei periclitanti, hujusque oppressis defensoribus unice succurrere et prodesse poterat. Hoc est illud quod post appellationem interpositam necessario postulatum est, quemadmodum canonum Nicaeae habitorum decreta testantur. Supponit itaque hic appellationum jus alia ratione sibi deberi; easque non propter canonum decreta posse et debere suscipere, sed jus illud a divina institutione derivari, propter quam ejus ecclesiasticarum rerum administratio per universum orbem extendebatur. De hac sibi commissa divinitus cura verba facit multis in epistolis. Sed scribens ad Anastasium episcopum Thessalonicensem, quem in suae sollicitudinis consortium assumpsit, vices sui moderaminis delegando, non aliam assignat rationem, nisi hanc: Ut curam, quam universis Ecclesiis principaliter ex divina institutione debemus. Et ultimo capite ejusdem epistolae, varios episcoporum gradus distinguens, quorum alii in minoribus, alii in majoribus provinciarum urbibus constituti sunt, qui minorem vel ampliorem sollicitudinem susciperent: Per quos ad unam Petri sedem universalis Ecclesiae cura conflueret, et nihil usquam a suo capite dissideret. Similem quoque loquendi formulam offendimus in epistola ad Palaestinos monachos, quam his verbis orsus est: Sollicitudini meae, quam universali Ecclesiae omnibusque filiis debeo, multorum relatione patefactum est. Ad quod onus gravissimum sibi a Deo impositum in anniversario suae assumptionis serius animadvertens, omnium et singulorum episcoporum administrationem sui laboris esse portionem asseverat, ut dum (ait) ad beati apostoli Petri sedem ex toto orbe concurritur, et illa universalis Ecclesiae a Domino eidem commendata dilectio etiam ex nostra dispensatione deposcitur, tanto amplius nobis instare oneris sentiamus, quanto cunctis majora debemus. Hanc autem universalem curam quandoque, immo etiam frequentissime, Leonem independenter a quacumque synodo in Orientalium causis exercuisse, vel exercendam reservasse, perspicue innotescit ex quadam epistola scripta ad Anatolium, in qua agens de iis qui in Eutychetis causa gravius peccaverant, et ob hoc superiorem sibi locum in eadem infelici synodo (intellige Ephesina) vindicarunt, ut humiliorum fratrum simplicitatem arrogantiae suae praejudiciis aggravarent, si forte resipiscunt, et a facti sui defensione cessantes in condemnationem proprii convertuntur erroris, horum si satisfactio talis accedit, quae non refutanda videatur, maturioribus apostolicae sedis consiliis reservetur; ut, examinatis omnibus atque perpensis, de ipsis eorum actionibus quid constitui debeat aestimetur. Tanti deinde ponderis hanc judicii reservationem sibi factam esse voluit S. Leo, ut nec Anatolio, nec Constantinopolitanae Ecclesiae presbyteris licitum foret lapsorum nomina ad altare recitare, priusquam pontifex ex rerum processu decrevisset eorum poenitentium satisfactionem esse admittendam. Subdidit enim statim: Neque prius in Ecclesia cui te Dominus voluit praesidere cujusquam talium, ut ante jam scripsimus, nomen ad altare recitetur, quam quid de iis constitui debeat rerum processus ostendat. Epistolam tandem claudit dicendo se de omnibus in nova synodo Chalcedonensi agendis et exsequendis suos, quos e latere 415 miserat legatos edocuisse. Verum si aliquid deliberandum contingeret praeter ea quae in commonitorio descripserat, cuncta sibi referri postulat, ut quid observandum sit sollicite constituere possit. Ac si de aliquibus (ait) amplius fuerit deliberandum, celeriter ad nos relatio dirigatur; ut, pertractata qualitate causarum, nostra quid observari debeat sollicitudo constituat. 27. Ex praemissis itaque Quesnellum aliosque ipsius suffragatores gravius urgeri manifestum est. Nam quid Leoni opus erat vindicare sibi jus appellationum ab episcopis Orientalibus factarum, Sardicensium decretorum vigore, quando ipse, jam sibi in omnibus scriptis atque sententiis consentiens, ait ex divina dispensatione oriri auctoritatem, qua de omnibus Ecclesiis posset curam agere, de fidei quaestionibus judicium ferre, causas contentiosas definire atque dirimere, canonicas poenas relaxare? Quid necessum erat iis insistere canonibus, quarto Ecclesiae saeculo exaratis pro suae sedis praerogativis et privilegiis tuendis, cum affirmavit sollicitudinem eum impendere oportere pro universali Ecclesia, et omnibus ejus filiis, eamque curam esse illi a Domino commendatam ob muneris dispensationem, quod gravissimum reputabat, quia cunctis fidelibus majora debebat? Quid denique? Ex Sardicensium canonum privilegio tantummodo coeptum est causas ad apostolicam sedem deferre, cum ex divina institutione ad unam Petri sedem universalis Ecclesiae cura confluere debebat? Nugae, merae nugae. Aliter enim ratiocinatus est S. Leo, ut membra suo capiti sine ullo prorsus dissidio adhaererent. Et propterea mirum non est si titulo ecclesiastici primatus sibi concessi, etiam independenter a quacumque synodo, rerum agendarum in synodis etiam oecumenicis regulas inviolabiliter observandas praescripsit, horum auctoritatem in judiciis ferendis inter arctos limites restrinxit, et tandem sibi reservavit examinare atque perpendere an quorumdam in graviora crimina lapsorum satisfactio et poenitentia veniam et reconciliationem mereretur. Aliud adhuc gravius restat, quo perstringatur Quesnellus, et cum eo caeteri in superioribus indicati. Nimirum cautum voluisse S. pontificem ne episcopi etiam in celebri Chalcedonensi concilio convenientes quibusdam jam communione privatis indulgentiam concederent; vetuitque Anatolio et caeteris Constantinopolitanae Ecclesiae presbyteris, vel episcopis, ne eorum nomina ad altare recitare auderent, priusquam ipsa apostolica sedes quid esset faciendum statueret. Ut (ait), pertractata qualitate causarum, nostra quid debeat observari sollicitudo constituat. 28. Haec sunt quae pro detegendis Quesnelli nugis atque fallaciis, pro ejusdem aliorumque scriptorum falsis argumentis eripiendis et evertendis de S. Flaviani ad apostolicam sedem et unicum summum pontificem S. Leonem appellatione, scribere necessarium duximus. Verum non omnia momenta quae in S. pontificis Opera sparsa conspeximus, quibus asseverat suam pontificatus curam ex divina institutione per universum orbem distendi, adducere potuimus, ne praesens haec nostra exercitatio quasi in immensum cresceret. Eam igitur ad finem perducere cupientes, adhuc unum addendum censuimus: videlicet non tantum sanctum Leonem ad quintum Nicaenum genuinum canonem respexisse, cum ad Theodosium epistolas dedit, sed ad sextum etiam. Neque hunc esse intelligendum quemadmodum vulgati codices exhibent, sed eo modo quo in Chalcedonensi concilio recitatum fuit. Videlicet, quod Ecclesia Romana semper habuit primatum. Hanc lectionem totius orbis episcopi approbantes, Romani pontificis primatum ex divina institutione pendere principaliter non obscure testati sunt. Non erat igitur Leoni opus alios canones respicere praeter Nicaenos, vel Sardicenses Nicaenorum nomine vestitos pro suis juribus in medium adducere. Demum quia Quesnellus, negotium facessere volens Romanis pontificibus, multum operis impendit in 416 Sardicensibus canonibus pro suo arbitrio interpretandis, idcirco de iisdem verba facere reservamus in sequenti exercitatione, ad quam tamquam hujus appendicem jam stylum admovemus. CAPUT X. De tribus Sardicensibus canonibus potissimum agitur, ad quos respicientes Launoius, Quesnellus aliique, contendunt sanctum Flavianum, eorum vigore et auctoritate dumtaxat adductum, ad S. Leonem Magnum provocasse, ut in numerosiori synodo ipsius causa ad novum examen perduceretur. Horum argumenta in medium adducuntur, et ex epistolis sanctorum Julii, Leonis et Gelasii RR. PP., tamquam prorsus infirma vel falsa, evertuntur. 1. Nondum satis de S. Flaviam appellatione ad unicum et solum summum pontificem S. Leonem me in praecedentibus verba fecisse iis videbor, qui Joannis Launoii, Paschasii Quesnelli aliorumque hujus scholae scriptorum Opera lustrarunt, in quibus evolvendis apprime noverunt nullo alio jure, nisi ecclesiastico, et a Sardicensibus quidem canonibus derivato, episcoporum appellationes Rom. pontificibus, cum Occidentalium concilio agentibus, esse adjudicatas. Cum ego primo horum scriptorum opinionem circumspexissem, in dubiis versabar an novam exercitationem a praecedenti distinctam, tamquam istius appendicem, conscribere opus esset, in qua diligentius animum et scopum investigarem quibus laudati PP. adducti tres tantopere memo ratos canones condere voluerunt. Recogitabam quidem eos haudquaquam latuisse, aut dissimulare voluisse, jus divinum, quo Romanis pontificibus de omnibus et quibuscumque Ecclesiae causis judicare concessum est. Sed ex altera parte, cum in percurrendis vel Launoii epistolis, eam offendissem quam Jacobo Boetio inscripsit, vel postremam partem octavae dissertationis Paschasii Quesnelli sedulo porpendissem, peculiariter hic de Sardicensibus canonibus verba facere deliberavi, ne quae in praecedentibus descripta fuerunt, dubia infirma atque nullum prorsus robur habere viderentur. Ad dictorum itaque veritatem magis magisque firmandam, plurimum valere posse arbitratus sum illorum summorum pontificum agendi rationem, qui jam Sardicense concilium praecesserunt, quique, nemine refragante, aliorum appellationibus susceptis, definitivas sententias et judicia protulerunt. Cujus generis dicendam esse celeberrimam sancti Athanasii Alexandrini causam mihi persuadere debui. Nondum enim Sardicenses canones conditi erant, nam post quinquennium dumtaxat, aut septennium, Patres illi ad eam synodum convenerunt quando Athanasius ab Eusebianorum Arianorumque factionibus, de variis criminibus per calumniam postulatus, synodorum Orientis judicio, et damnatus, et episcopatu privatus, Romam venire fuit coactus, ut coram Julio Romano pontifice suam causam diceret, gravissimasque quas in fidei odium patiebatur persecutiones enarraret, simulque novam suae causae cognitionem peteret, ne statuta Tyrii Mareoticae in rem judicatam transirent. Athanasium ergo ab Orientalium judicio appellasse, et illius tribunalis judicium expostulasse ad quod confugit, et coram quo se sistere voluit, a nemine in dubium revocari posse arbitror. At quaenam jura Athanasio patrocinarentur, ut is unam et 417 solam inter tot Occidentalium episcoporum sedes pulsare posset, cujus quidem judicium ipsius adversarii, nec recusare, nec rejicere valerent, ego haud video, nisi ad divinam apostolicamque auctoritatem recurramus. Athanasio quidem Sardicenses canones, qui nondum conditi erant, minime suffragabantur. Nec, auctoribus Quesnello, Launoio et caeteris, alii canones exstabant, in quibus hoc jus excipiendarum appellationum Romanis pontificibus adjudicaretur. 2. Neque aures Quesnello potissimum praebere debemus, qui passim in suis scriptis, ut Romanorum PP. eludat aut elevet auctoritatem, quoddam jus omnibus catholicis episcopis commune inesse ait, quo pro fidei et Ecclesiae negotiis suam operam impendere teneantur. Nam non agebatur tum in Athanasii causa, et aliis similibus, de labore dumtaxat subeundo pro communi fidei firmitate et incolumitate, vel de Ecclesiae utilitate, sed de peremptorio, ut aiunt, judicio ferendo, de synodalibus Orientalium canonibus abolendis, de coercendis temerariis ausibus plurimorum episcoporum factiosorum, qui Athanasium vi e sua sede deturbaverant, et per fas et nefas illius episcopatum haeretico homini intruso adjudicaverant. Praeterea si quilibet episcopus in similibus causis suam operam impendere tenetur, quare Athanasius unicum et solum Julium Romanum pontificem appellavit? Cur Julius ipse solemni judicio volens diligentius Athanasii innocentiam inquirere, et universis catholicis patefacere, compulit accusatores, saltem per suos legatos, Romam venire, ut rationem redderent, quod praeter apostolicae sedis consensum apud Tyrium convenissent, ut falsa crimina sanctissimo viro intentarent? Quare tandem Ariani Eusebianique evocati ab ipso Julio ad causam coram se dicendam, non protestantur de judici incompetentia? Alias et alias utique tergiversationes eos adhibuisse, ut publicam ignominiam, quam sibi imminere cognoscebant, praecaverent, certissima monumenta fidem faciunt. Defatigasse quoque Athanasium, qui eorum in Urbem adventum, sicut promiserant, ad quindecim menses praestolatus est, non ignoramus. At inficias ivisse causam de qua agebatur in quaestionem adduci posse in apostolicae sedis tribunali, ad quod Athanasius provocaverat, quis umquam potuit aut poterit affirmare? 3. Et quidem Eusebianos Arianosque episcopos minime ausos fuisse inficiari Romani pontificis jurisdictionem, qua ad Urbem venire se compulsos intellexerunt, perspicue innotescit ex iteratis turbis quas contra eumdem Athanasium, mortuo Constantino imperatore, excitaverant. Aegre ergo ferentes hunc sanctum episcopum post quindecim menses suae sedi restitutum, cum essent Eusebiani a Constantio imperatore convocati ad dedicationem Antiochenae basilicae per Constantinum inchoatae, rei occasione concilium celebrant; novis instructis dolis, favore, et auctoritate principis freti, Athanasium deturbant; et in Alexandrina sede collocant Gregorium, qui, stipatus quinque millibus armatorum, fugato S. praesule, per vim et incendia Ecclesiam occupat. Athanasii itaque defensionem, iterum unicus et solus S. Julius pontifex assumit. Cum videlicet idem Athanasius cum Marcello Ancyrae episcopo aliisque, quos Eusebiana factio in exsilium amandari curavit, novum judicium instrui petiit, ut ex integro ejus et sociorum causa ad examen revocaretur. Qualem vero exitum isthaec causa obtinuerit, nemo est qui ignoret. Athanasius quippe, et Paulus episcopus Constantinopolitanus, Lucius Adrianopolitanus, Marcellus Ancyranus, Asclepas Gazzensis, alii longe plures a Julio et Romana synodo solemniter absoluti, et innocentes declarati fuerunt, digni propterea ut ad suas sedes sine ullo prorsus canonico impedimento reverterentur. Quod quidem judicium, ut tamquam irreformabile a cunctis haberetur, idem Julius papa iis omnibus conditionibus praemunivit quae in jure exprimuntur. Videlicet Eusebianae factionis auctores canonicis citationibus 418 Romam venire pulsabat, rationem reddituros de iniquis judiciis habitis in Tyria et Antiochena synodo, secutus in hac parte, ait Theodoretus, Ecclesiae canonem, quo cautum erat ne altera inaudita litigantium parte judicia haberentur, neve in absentes quandoque sententia caderet. Verumtamen Eusebiani causae diffisi, scientes Romanorum militum copiis et commentariensibus haud posse patrocinari, varias, inutiles et fallaces excusationes praetexuere, temporis sibi praefixi brevitatem allegantes, bellum principis in Persas offendiculum itinerantibus esse, et id genus alia adducentes, quae dissimulationi, tergiversationique favere arbitrabantur. 4. Nihilominus tamen, cum eorum judicia rescissa atque abolita a Julio et Romana synodo audierunt, minime attendentes quod omnium cura ad Romanum spectat pontificem, ut ait Sozomenus, vel quod Romana Ecclesia privilegium habet prae caeteris, ut scribit Socrates, Eusebiani graviter commoti convenerunt denuo Antiochiae in unum, et epistolam verbis elegantibus ornatam ad Julium scribunt, eamque plenam ironiae, et injuriarum non expertem gravissimarum. Hanc Eusebianorum commotionem idem Sozomenus narrat. Sed rei veritatem magis perspicue comprehendimus ex genuina Julii pontificis epistola, in qua, singillatim eorum objectis occurrens, falsa ipsorum argumenta evertit, et Romanae sedis jura, tamquam ex consuetudine ab apostolis derivata, validissime defendit. Querelarum summam diligenter satis ex Julii epistola extraxit Severinus Binius, hoc ordine eas recensendo. Prima, quod indigno animo tulissent se Roma esse citatos. Secunda, praestitutum concilii habendi terminum nimis angustum fuisse. Tertia, aegre ferentes Acta Tyrii conventiculi a Julio iterum examinari, indignum esse scribebant, alia synodo retractari quae in alia jam stabilita essent, ac per Julum ea labefactari quae ab ipsis judicata erant. Quarta, ut Romanae Ecclesiae judicium, quod est omnium haereticorum insigne, proprium subterfugerent, illud inculcarunt, nequaquam ex magnitudine civitatum esse aestimandas dignitates episcoporum. Quinta expostularunt in Julium quod scribens ad eos, non tamen ad omnes nominatim litteras rescripsisset, quarum illa erat inscriptio: Eusebio cum sociis. Sexta demum, sua epistola ad Julium scripta conquesti sunt Athanasium, Marcellum aliosque episcopos, antea ab ipsis damnatos, in communionem catholicam susceptos esse. Addit Sozomenus eos suis litteris contestatos fuisse se numquam eum Julio pacem et concordiam inituros, nisi quae ab eis fuissent constituta probasset. 5. Nemo erit qui tantam haereticorum non miretur audaciam, sed cur? Quia cum Julio summo pontifice verbis contendebant, et eidem ea jura convenire negabant, quae ab apostolis esse derivata antiquitas docuit? Quid interea arbitrabimur? Eos melius sensisse de Romanorum pontificum juribus et praerogativis quam judicaverint de Christi Domini divinitate et divini Verbi cum Patre consubstantialitate. Haec autem de Christo Domino negare minime veritos esse, omnibus exploratum est. Igitur si Eusebiani nulla alia ducebantur lege quam solius arbitrii, non mirum quod nullo ecclesiastico praecepto obtemperare voluerint, et, ut suam pervicacem contumaciam specioso aliquo colore tuerentur; canones confingebant, quibus cautum esset unius synodi judicia alterius synodi cognitione et decretis non posse dissolvi. Sed quale effigium commentiebantur? Ipsi in primis plures synodos coegerant ad Nicaena statuta abolenda. Deinde quando a summo pontifice Julio Romam vocati fuerunt ad causam dicendam, judicis incompetentiam (ut aiunt) non allegarunt. Citationem seu vocationem non impugnarunt. Moram dumtaxat adhibuerunt, et ad tergiversationes varias recurrentes, cum diutius pontifex eorum adventum exspectare non posset, et clam arrepta fuga ab eorum legatis, qui synodorum Tyrii ac Mareoticae Acta inconsulte inter pontificias 419 manus reliquerunt, rerum omnium veritate perspicue cognita, in Athanasii et sociorum favorem absolutionis decretum expeditum fuit; in irritum missis omnibus Actis quae in Oriente per fraudes atque calumnias, per vim atque tyrannidem confecta fuerant. Tunc ergo intelligentes omnes suae nequitiae artes prorsus esse patefactas, et Romanae sedis judicio overas, contendere coeperunt istiusque auctoritatem audacter impugnare. Voluissent enim ut Romanus pontifex in eorum pravas opiniones descenderet, nefaria decreta ab ipsis condita confirmando et rata habendo. Hoc tamen novum studium pravamque ambitionem, tamquam contrariam Pauli apostoli sanctionibus, et Patrum doctrinis, potissimum refutat S. Julius papa, et novitatum auctores his verbis exagitat, quae mire in eos quadrant qui a conciliis ad concilia numerosiora appellationes dumtaxat fieri posse atque debere sibi confingunt: An ignari estis hanc consuetudinem esse, ut primum nobis scribatur, ut hinc quod justum est definiri possit? Quapropter si isthic hujusmodi suspicio in episcopum concepta erat, adhuc ad nostram Ecclesiam referri oportuit. Nunc autem nos, quos certiores minime fecerunt, postquam jam egerint quod libuit, suffragatores suae damnationis, cui non interfuimus, esse volunt. Non ita se habent Pauli ordinationes, non ita Patres docuerunt, sed fastus iste et novum studium est. Obsecratione tandem usus summus pontifex, contumaces Eusebianos audire hortatur: Quae (ait) accepimus a beato Petro apostolo, ea vobis significo, non scripturus alioqui quae nota apud vos esse arbitror, nisi facta ipsa nos conturbassent. Et enumerans omnia mala quae in Ecclesia corum studiis et machinationibus contingebant, ut a similibus in posterum se abstineant seseque iis opponant, contra eos scribentes qui talia auderent, summa animi moderatione obsecrat, ne apud ethnicos ridiculi efficerentur. 6. Jam vero si latius de hac Julii epistola ad Eusebianos scripta disserere vellem, clarius ostendere possem apostolicae sedis auctoritatem, de qua pontifex facit mentionem, in divino jure et apostolico canone esse fundatam, ut satis erudite probavit cl. Christianus Lupus, adducendo varia exempla ex ecclesiastica historia desumpta; et ea videlicet quae vel ex Eusebii Caesariensis Historia, vel ex aliorum scriptis ipse doctus vir desumi posse arbitratur. Addit quoque vulgatum Tertulliani testimonium contra Praxeam in Montani causa ad Zephirinum appellantis, et Antiocheni concilii decretum contra Paulum Samosatenum latum, quod pondus non obtinuit, nisi post Dionysii Romani confirmationem, ut ipsi alias descripsimus, in adornanda Eusebii Caesariensis Latina Rufiniana editione. Haec itaque et id genus alia exempla, ad quae praestantissimi viri provocarunt ad explicandum divinum et apostolicum jus RR. PP. concessum pro appellationibus quibuscumque suscipiendis, in praesens praetermittimus, ne extra campum vagemur, neve ab aliis jam actum agere videamur. Insistimus dumtaxat laudato papae Julii testimonio, cui Eusebiani se opponere minime ausi sunt. Quis porro credet vaferrimam illam haereticorum factionem, odio atque furore contra Athanasium agitatam, siluisse, si falso Julius pro suis juribus tuendis et consuetudinem Ecclesiarum et apostolorum ordinationes et PP. doctrinam adduxisset, maxime cum eos exagitasset quod nimio ambitu laborarent et novis rebus studerent? 7. Sed hanc consuetudinem et divini juris exercitium quod non impugnarunt Eusebiani, negarunt saltem Quesnellus et Launoius. Qui quamvis concedant Julium Athanasii aliorumque causam anno 341 examinare 420 voluisse praesentibus etiam legatis, quos Ariani hunc miserant, dissimulant tamen fuisse absolutos, et suis sedibus restitutos, et tantummodo asserverant concilium Romanum tamquam ex utriusque partis compromisso indictum et celebratum fuisse. Nullam ergo supponunt in Romano pontifice auctoritatem praeter eam quam accepit a litigantibus. Sed et Launoius, adhuc simili fallacia usus, contendit Julium Athanasii causae judicandae arbitrum ab ipsis Eusebianis fuisse institutum, ea videlicet ratione, ut nonnisi ipsis petentibus judicare potuisset. Quemadmodum in quibusdam dissidiis absolvendis ii facere solent, qui, relictis ordinariis et a lege institutis judicibus, compromissum facientes, novos arbitros sibi eligunt. Ut autem Joanni Bono, amico suo, Launoius fucum faciat, verbaque vendat, sequentia Athanasii verba subjicit: Haec quidem Egyptii ad omnes et ad episcopum Romanum Julium scripserunt. Quia et Eusebiani ad Julium litteras misere, et ut nos terrerent synodum jusserunt convocari, et ipsi Julio, si vellet, arbitrium causae detulerunt. Verumtamen cum Quesnelli, tum Launoii fabulationes statim corruere, produnt ipsa Julii papae verba in praecedentibus laudata. Qui altius repetens legitima judicis jura, vetustam allegat consuetudinem, apostolorum ordinationes, et PP. doctrinam. Debuisset ergo potius ipsis objicere compromissum ab eadem Eusebianorum factione jam factum; istudque evulgare, ut cunctis innotesceret, se non alia ratione in Orientalium synodorum negotiis miscuisse, nisi quia convenientes ad invicem litigantes judicandi facultatem eidem detulerunt. Contra vero eos tamquam adversarios quasi de ignorantia insimulat, vellicatque dicendo: An ignari estis hanc consuetudinem esse, ut primum nobis scribatur, ut hinc quod justum est definiri possit? Non erat ergo in Eusebianorum potestate arbitrum constituere Julium, et compromissum facere, ut is secundum justitiae et aequitatis leges causam litigantium definiret. Sed judicandi de Ecclesiae et episcoporum rebus a Deo acceperat, et ab apostolorum tempore in talium jurium possessione Romanus pontifex perseveravit. Inepte nimis quoque Launoius Athanasii verba adduxit, ut Eusebianorum ad Julium provocantium voluntatem et scopum expiscaret. Ex iis enim verbis quid aliud colligitur, nisi Eusebianos ad jactandum se bonam causam habere, atque ad deterrendum S. episcopum Athanasium, jampridem sponsionem dedisse, aut Romanae synodi, aut ipsius Julii judicium, sicuti apostolicae ordinationes et consuetudo poscebant, ratum habituros. Arbitrium enim non habet significare compromissum, vel istud importare, ut contendunt ambo adversarii; sed apud Latinos illius aetatis, judicium, seu imperium indicat, quae ab habentibus legitimam auctoritatem dumtaxat derivare solent, ut ex Horatio et Cicerone probare possemus. 8. Sed nondum Athanasii verborum vim perfecte assecuti sumus, nisi perpendamus neminem deterreri posse ex arbitrarii judicis sententia, vigore compromissi lata, quod compromissum haberi non potest, nisi litigantes inter se convenientes spondeant pacifice stare velle secuturo judicio. Cum igitur Eusebiani litteras dantes ad Julium pontificem, ut, si vellet, ipse, synodo omni remota, judicaret Athanasium deterrere voluerunt, jam ad illud tribunal provocare intendebant, citra quod non amplius illis licebat tergiversationes quaerere, appellationes interponere, quia peremptorium et ultimum judicium erat proferendum, quo supposito, ut ipsi Eusebiani in votis habebant, Athanasio amplius ad suam Alexandrinam Ecclesiam redire non fuisset concessum. Peremptorii enim et ultimi judicii ea conditio est, ut condemnato omnis spes auferatur amplius dissidendi, ac propterea hoc judicii genus dumtaxat terrorem incutere potest. Eusebiani ipsi praeterea non ex jure compromissi, sed verae appellationis suos legatos Romam mittere coacti fuerunt, qui nusquam de concilio habendo unum verbum protulerunt, nisi quando, videntes se convictos atque 421 superatos ab Athanasii legatis, eorum causam pessumire praesenserunt. Legitimum ergo judicem totius dissidii Julium primo habere non recusabant. Tunc dumtaxat recusare coeperunt, quando turpiter ab adversariis legatis convicti prorsus conflictabantur. Hocce factum hisce verbis Julius ipse Eusebianos exagitans, objecit: Siquidem vestri legati Macharius presbyter, et Hesychius, Martyriusque diaconus, nullo modo cum huc venissent pares presbyteris ab Athanasio missis, ac semper ab illis convicti refutatique, concilium indici a nobis postularunt, litterasque, et ad Eusebianos, et Athanasium Alexandriam, quibus convocarentur, mitti, ut eorum omnibus justo judicio causa cognosci posset; tum enim se de Athanasio probaturos esse quod jam nequirent. Nec suspicari liceat Julii verba esse intelligenda de privata aliqua disceptatione inter utriusque partis legatos habita. Nam sanctus pontifex immediate, ad judicii et quaestionis solemnitatem indicandam, haec subdidit verba: Publice enim coram nobis Martyrius et Hesychius refellebantur, Athanasii presbyteris cum fiducia alacriter resistentibus. Martyrius vero cum suis, si vera dicenda sunt, ubique profligabantur, ac proinde concilium generale postulavit. Non primum igitur de generali habenda synodo postularunt, nisi quando causam, quam agebant, cecidisse intellexerunt. Tum enim haereticorum schismaticorumque agendi rationem secuti, a summi pontificis judicio se abalienare statuerunt, atque rebellium tergiversationibus S. P. fallere quaerentes, concilium indici postularunt. Interea tamen hanc petitionem nullum prorsus robur habuisse exploratum est. Nam pontifex ea usus potestate quam divinitus acceperat, juris regulas secutus, Marcellum et Athanasium, tamquam omnium criminum insontes declarat, et in communionem recipit; irrita et nullarum virium declarat monumenta Actorum quae in synodis Tyrii et Mareotae confecta fuerant, ita ut ipsi Athanasii et caeterorum catholicorum accusatores desperatione acti, ne forte calumniantium poenas juxta canonum decreta subirent, de nocte ex urbe Roma profecti, fugam arripuerunt. Verumtamen ad irregularem horum legatorum fugam Julius ipse pontifex animadvertens, lenitate summa adhibita, ad exitum perducere nisus est gravissima Orientalium dissidia. Quare admissa eorumdem legatorum appellatione, quamvis nulla urgeretur necessitate ad concilium cogendum, Eusebio et sociis per epistolas jussit Romam ad concilium habendum venire. Sed schismatica illa factio cum tergiversationibus et diuturna temporis prolatione pontificis spem adhuc frustrasset, denuo in concilio Athanasium et socios nullius criminis reos esse declaravit, dignosque esse decrevit ut suis sedibus a quibus per impotentiam expulsi fuerant restituerentur. Igitur Julius quasi rationem reddere volens de iis quae a se ipso gesta fuerant, eos hisce verbis compellat: Oportebat igitur vos, dilectissimi, huc accedere, et nequaquam tergiversari, ut res ad finem deducatur. Id enim ratio requirit . . . . Venissent enim, ut dixi, si de sua causa bene sperassent. Numquam enim Eusebiani R. P. denegarunt jus evocandi Orientalium Ecclesiarum episcopos, neque se exemptos praedicarunt ab illo obsequii debito quo totius Christiani orbis Ecclesiae sanctae apostolicae Romanae sedi obtemperare tenentur. 9. Launoius tamen se ab harum rerum serie perstrictum intelligens, sequens effugium excogitavit, dicendo: Neque Julii papae decreto, neque Romanae synodi sententia Athanasium suae sedi restitutum; sed Sardicensium judicio, quae synodus, Romana synodo longe numerosior, quidquid a Romana synodo gestum fuerat confirmat. Pessimum ratiocinium contra omnes juris et dialecticae regulas constructum. Judicandi enim jus cum decreti jam lati exsecutione confundere satagit, ut inde male inferat Romanorum PP. judicia parum nihilumve esse pendenda, nisi a generalibus synodis confirmata et tamquam rata habeantur. Sed dicat an jure vel 422 injuria cum Julii, tum Romani concilii judicium et sententia fuerint retardata? Non jure quidem, cum tam Eusebiani quam Athanasius et socii Rom. pontificem tamquam judicem habere non recusarunt, ut ex antecedentibus innotescit. Injuria igitur Arianorum factio sese Julii et Romanae synodi statutis opposuit, cui cum Constantii imperatoris auctoritas et violentia patrocinaretur, ne Athanasius et alii suis sedibus restituerentur cautum fuit, sed ipsos Sardicenses nullum robur nullamque confirmationem Julii judicio et Romanae synodi sententiae addidisse Launoium et Quesnellum animadvertere oportebat, cum solemni sequenti declaratione usi fuerint: Qua ex re aequitas judicii fratris et coepiscopi nostri Julii liquidissime apparebit, qui non temerario consilio, sed matura deliberatione sententiam tulit, adeo ut nihil relinquatur dubii de communione fratris nostri Athanasii. Cadit quoque aliud effugium de synodo longe numerosiore, cui ambo nostri adversarii insistunt. Non enim synodorum auctoritas ex majori vel minori PP. numero desumenda est; sed ab eo qui potestatem habet illas cogendi, et a canonicis apostolicisque regulis in judiciorum forma et ordine servandis, ut perspicue indicavit sanctus Leo Magnus in epist. 80 ad Anatolium Constantinopolitanum, de qua verba faciemus cap. 10 sequentis libri. Quare si adversariorum argumentum staret, nec Sardicense concilium potuisset Athanasii et sociorum causam cognoscere, cum haec jam saepius fuisset definita: Primum quidem in nostra provincia (ait Athanasius) cum ad id coissent propemodum centum episcopi, secundo Romae nobis caeteris adversariis Eusebii comparentibus. Fuerunt autem in eo consessu plusquam quinquaginta episcopi. Si ergo judicii pondus atque auctoritas ex episcoporum numero desumeretur, potius stare debuissent decreta Alexandrinae et Romanae synodorum, quam Tyri et Mareoticae. Istis quidem numerosior fuit cum Alexandrina, tum Romana, in quibus Athanasius fuit absolutus, et suae sedi restitutus. De hac postrema etiam loquens, idem Athanasius in secunda apologia ait: Presbyter enim Vitus plures episcopos quam quinquaginta ad concilium adduxit, ubi et nostra defensio recepta fuit, et digni habiti sumus communione et agape. Sed praeter Romanum pontificem et episcopos a Vito presbytero ad concilium adductos, alii quoque conventui forte interesse potuerunt, quod nos affirmare certo haud possumus, ob monumentorum inopiam. Verum hoc nostrorum adversariorum effugium jam pridem evertit sanctus Leo Magnus increpans Anatolium, qui arbitrabatur sibi patrocinari numerosiorem synodum Chalcedonensem ad antiquandum Nicaenum canonem de Ecclesiarum juribus et privilegiis. 10. Hanc vero antiquam tantorum apostolicae sedis jurium possessionem, quam litigiosam facere multis variisque modis Eusebiani nisi sunt, tandem Ursacius et Valens ad poenitentiam adducti, sub jurejurando in posterum tamquam ratam et firmam habituros esse sequentibus verbis testati sunt: Quin, et hoc promittimus (aiunt) numquam si aliquando Orientales atque adeo ipse Eusebius velit malitiose eum ad judicium vocare, nos citra tuam sententiam eo abituros. Vel ut melius legimus in fragmentis S. Hilarii: Citra tuam conscientiam non adfuturos. Non ergo ex horum factorum serie dubitare possumus jam ante Sardicense concilium illam consuetudinem apostolicam obtinuisse ut Romani pontifices episcoporum appellationes exciperent; de horum causis vel in synodis vel extra synodos judicasse, neque cuiquam licitum fuisse extra Romani pontificis conscientiam de episcoporum causis judicia proferre. Cadit igitur totum illud aedificium, quod adversarii Launoius et Quesnellus ex solis Sardicensibus 423 canonibus construere tentarunt, ut contenderent nullo alio jure quam ecclesiastico ex Sardicensi concilio derivato posse R. P. appellationes episcoporum in provincialibus Orientis synodis damnatorum excipere et judicare. Nec Launoio potissimum Bellarminum exagitanti ad Gelasii papae testimonium provocare liceat, qui in epistola ad episcopos Dardaniae scripsit: Non reticemus, quod cuncta per mundum novit Ecclesia, quoniam quorumlibet sententiis ligata pontificum sedes beati Petri apostoli jus habeat resolvendi, utpote quod de omni Ecclesia fas habeat judicandi; neque cuiquam de ejus liceat judicare judicio: siquidem ad illam de qualibet mundi parte canones appellare voluerint, ab illa autem nemo sit appellare permissus. Nam quod Bellarminus has voces suppresserit, canones appellari voluerint, solo canonico seu ecclesiastico jure R. P. appellationes excipere posse contendit, illudque jus ab Ecclesiae conciliis dumtaxat esse repetendum, quare pro publica omnium utilitate ita faciendum esse decreverit. Ita Launoius ratiocinatur, injuria quidem Bellarminum exagitando. Siquidem Gelasius papa in sua epistola minime recessit a suorum praedecessorum sententiis, qui, ut vidimus, affirmarunt Romanae sedis episcopos divino jure posse de omnium Ecclesiarum causis judicare, quin alicui liceat judicare de ejus judicio. Neque nostra aut Bellarmini argumenta infirmari possunt iis vocibus, canones appellari voluerint. Nam eo loci Gelasius non usurpavit illam vocem canones pro conciliorum decretis, ut perperam adversarius explicare conatur, sed eam adhibuit pontifex ad innuendam regulam illam divina dispositione stabilitam, et usu firmatam, qua beati Petri sedi jus datum fuit resolvendi omnium Ecclesiarum judicia, neque cuiquam de ejus judicio liceret judicare. Et ne videar fabulationibus verba vendere, rogabo Launoium potissimum an umquam Gelasii epistolam de qua agimus lustraverit? Jam lustrasse credendum est, cum de fraude Bellarminum arguat, quod has voces, canones appellare voluerint, suppresserit. Igitur debuit ei innotescere praedictam epistolam hunc titulum perferre: Acacium solius apostolicae sedis judicio jure damnatum Gelasius ostendit. Non potuit ignorare quemadmodum in epistolae corpore agens pontifex de Sabellii damnatione, et de profligata in Nicaena synodo Ariana haeresi, atque de aliis et aliis synodis ob diversas occasiones tum habitis, nullum Christianum latere poterat, uniuscujusque synodi constitutum, quod universalis Ecclesiae probavit assensus, non aliquam magis exsequi sedem oportere, quam primam, quae unamquamque synodum sua auctoritate confirmat, et continuata moderatione custodit, pro suo scilicet principatu, quem beatus Petrus apostolus Domini voce praeceptum, Ecclesia nihilominus subsequente, et tenuit semper, et retinet. Narrat ergo hic quemadmodum apostolica sedes Domini praecepto illud principatum obtinuerit, et semper retineat, quae sua auctoritate unamquamque synodum habeat confirmare, et continuata moderatione custodire. Profecto si unamquamque synodum confirmat, cur Launoius de synodis generalibus id verum non esse contendit? Praeterea Gelasius ipse ut probaret divino jure apostolicam sedem usam fuisse in Acacio damnando, numquam ad synodorum canones provocat, sed ad eos pontifices suos praedecessores, qui de similibus causis judicaverunt, nullo habito prorsus respectu ad Sardicensium PP. sanctiones. Quare ibidem hoc aliud tamquam suae supremae auctoritatis argumentum adducit: Sed nec illa praeterimus, quod apostolica sedes frequenter, ut dictum est, more majorum etiam sine ulla synodo praecedente, et absolvendi quos synodus inique damnaverat, et damnandi, nulla existente synodo, quos oportuit, habuerit facultatem. Deinde sequentia subjicit exempla, quae mire suffragantur quaestioni de qua in praesentiarum agimus: Athanasii Alexandrini videlicet, 424 ab Orientalium synodis damnati, sed ab apostolica sede absoluti; Joannis Constantinopolitani, quem catholicorum praesulum synodus damnaverat, et sedes apostolica etiam sola, quia non consensit, absolvit; itemque sanctae memoriae Flaviani, pontificum Graecorum congregatione damnati, quem pari tenore, quoniam sola sedes apostolica non consensit, absolvit . . . . . . . . . et impiam synodum (intellige latrocinalem Ephesinam) non consentiendo submovit, ac pro veritate ut synodus Chalcedonensis fieret sola decrevit. Nullum porro in his adducendis exemplis Gelasium ad Sardicensium canones respectum habuisse, manifestum est. Nam, ut vidimus, haec jura apostolicae sedi adjudicata fuisse asseverat ex Dominico praecepto, et in illorum privilegiorum possessione semper Romana Ecclesia permansit, quamvis haeretici schismaticique invidia et odio acti de legitima hac possessione quaestiones excitare magna animorum contentione nisi fuerint. Deinde, ut hactenus vidimus, etiam septennio antequam Sardicense concilium cogeretur, Romana Ecclesia ejusmodi jura exercuit sanct. mem. Athanasium absolvendo. 11. At demus Launoium haec omnia dissimulare debuisse, ut impune et solo rixandi animo Bellarminum doctum virum exagitaret. An forte id aeque facere poterat Quesnellus, qui in adornandis S. Leonis Operibus non semel hujus epistolam 89, quae est ad episcopos Viennensis provinciae, inter alias eum lustrare oportuit? Ipse quidem S. Leo de appellationum jure agens, S. Julii P. testimonio suffragatur, nec ab alia origine quam a divina institutione illas derivari amplissime affirmavit. Nullum igitur ad Sardicenses canones habens respectum ita scribit apostolicam sedem pro sui reverentia ab omnium provinciarum sacerdotibus innumeris relationibus fuisse consultam, et per diversarum, quemadmodum vetus consuetudo poscebat, appellationem causarum, aut retractata, aut confirmata fuisse judicia. Ad hoc quidem testimonium animadvertit Quesnellus. Sed relicta praecedenti loquendi phrasi de judiciorum auctoritate per litigantium compromissum accepta, nihilominus istorum verborum vim minuere nisus est, ita ad suae editionis marginem annotando: Appellationes non nisi ex consuetudine veteri sibi vindicat. Quantum vero isthaec annotatio Quesnellianae causae prodesse possit, minime video. Immo intelligo Quesnellum aut de oscitantia, aut nimia fraude convinci posse. Nam ibidem S. pontifex, ex innumeris consultationibus appellationibusque ad apostolicam sedem factis, vetustam utique consuetudinem explicare intendit, cum jam in praecedenti ejusdem epistolae capite disseruisset de ecclesiastici regiminis forma, eo ordine a Christo Domino disposita, ut in beatissimo Petro apostolorum omnium summo principaliter collocavit, ut ab ipso quasi quodam capite dona sua velit in corpus omne manare, ut exsortem se mysterii intelligeret esse divini, qui ausus fuisset a Petri soliditate recedere. Duplici itaque titulo consultationes appellationesque ab omnium Ecclesiarum sacerdotibus ad apostolicam sedem deferri S. Leo ibidem affirmavit: divino, nimirum, ob ecclesiastici regiminis formam a Christo Domino institutam, et facti titulo, quem ex vetusta consuetudine probare intendebat per appellationem diversarum causarum, aut confirmata fuisse aliorum episcoporum et synodorum judicia. Nec audeat Quesnellus contendere hanc regiminis formam, ecclesiasticorumque judiciorum rationem, aut episcoporum dignitatem, aut Ecclesiarum auctoritatem laedere posse. Nam ipse S. pontifex haec mirifice ex divina dispositione inter se cohaerere asseverat, subdens: Quoniam sollicitudo nostra, non sua quaerens, sed quae sunt Christi, dignitatem divinitus datam, nec Ecclesiis, nec Ecclesiarum sacerdotibus abrogabat. Nullum enim dignitatis aut alienae auctoritatis jus laedi potest in episcopali ordine, si omnes, quaerentes quae Jesu Christi sunt, istius dispositiones pervertere non audeant, et in fidei rebus et Ecclesiarum negotiis supremo capiti adhaereant, per quod coelestia dona 425 in omne corpus manare debent. Nec enim (subjicit etiam) divinorum mysteriorum participes esse possunt qui a Petri soliditate recedere audeant.
12. Huic autem Petri soliditati adhaesisse Athanasium, et ab ea Arianos Eusebianosque recessisse, hactenus in praecedentibus explicavimus. An vero in hujus causae judicio pro Athanasio vel pro Eusebianis Quesnello stare placuerit, non satis dilucide ego conspicio. Illud unum tantummodo intelligo, nostrum adversarium omnes sui studii nervos intendisse, ut appellationum jus Romanis pontificibus dumtaxat ex Sardicensibus canonibus adjudicaret, hosque canones in Athanasii gratiam conditos, ad ipsius etiam mentem, velut ex praejudicio quod ipse Romam petens creaverat, esse constitutos. At quis umquam sincerae veritatis inquirendae studiosus sine stomacho haec poterit legere: episcopus injuria communione et episcopali sede privatus, et per nequitiam missus in exsilium, si provocet ad Petri solidam sedem, praejudicium sibi creat, aliorum jura infringit, si capiti per quod in membra divina dona dimanant adhaereat, quaerendo simul quae Jesu Christi sunt et ad ejus Ecclesiam pertinent? Praejudicium utique sibi creavit, cum in Arianorum, tum in Quesnelli sententia; minime vero in recta orthodoxorum opinione. Quibus cum cordi insit divinis obtemperare mandatis, et numquam Christi Domini dispositiones et ordinem divinitus constitutum pervertere, semper ad illud tribunal provocandum esse docuerunt, quod ab ipso Ecclesiae fundatore obtinuit firmitatem, ut innumeris exemplis ab aliorum scriptis mutuatis (si expediret) probare possemus. 13. Progreditur Quesnellus ratiocinari, atque jam insertis octavae dissertationi tribus illis memoratis Sardicensibus canonibus, quid supposuerint PP. in illis regulis edendis inquirit, et explicare aggreditur. Primo supponunt (ait) episcopum a proprio suae provinciae concilio sententiam excepisse: sed eumdem injuriam sibi factam existimantem postulare ut concilium renovetur. Ut sensim autem in suam persuasionem de novo jure Romano pontifici per concilium concesso traheret lectorem, Osium Cordubensem haereticorum artibus defatigatum describit, qui optimum censuit, si alicui a concilio daretur facultas dijudicandi utrum et quando appellationi locus esse deberet, ne ecclesiastica judicia paterent magis nebulonum quorumdam artibus, quam saecularia. Habes enim ait, codicis lib. septimo, titulum 65, etc. « Quem potius (subdit) hoc munere decorasset synodus, quam pontificem Romanum omnium patrem, et in quo sancti Petri apostoli memoria honoranda erat? Synodus enim provincialis suspecta erat damnato, vicinarum provinciarum episcopos eam ob causam congregari e re ecclesiastica non erat. Hoc igitur oneris Romano datum, cui nec operosa inquisitione aut totius negotii accurata discussione ad id opus erat, sed summatim tantum vel ex litteris priorum judicum cognoscere: sicut saeculari judici facile est statim decernere quorum appellationes recipere permittant juris civilis leges. » Sed falsam fictitiamque esse hanc Quesnelli suppositionem, quis non videt? Supponit Sardicenses PP. novum jus Romano pontifici concessisse, ut hunc omnium patrem, et in quo S. Petri memoria honoranda erat, universa Ecclesia veneraretur. Igitur in Quesnelli opinione antequam hujusmodi canones conderentur, R. P. illicitum erat judicare aut de synodis provincialibus, aut operosam adhibere inquisitionem pro restituendis in suis sedibus episcopis odio aemulationeque expulsis, aut denique pro declarandis irritis et invalidis ordinationibus eorum qui in depositorum sedes fuerant intrusi? Profecto, si quae conquaeruntur ex Quesnelliano systemate, starent, jam jus illud antiquum quod Julius papa Arianis objecit, et sibi convenire affirmavit, prorsus chimericum fuisset, et judicium ab ipso in Athanasii et sociorum causa, ante quinquennium saltem aut septennium, 426 prolatum, irritum et violentum diceremus, utpote prolatum ab eo qui nondum auctoritate pollebat. Judicasse autem Julium de Athanasii et orthodoxorum causa in dubium verti non potest. Nam praeter praecedentem epistolam Julii et Athanasii apologias in superioribus allegatas, exstat etiam alia ejusdem pontificis epistola scripta ad presbyteros, diaconos, et plebem Alexandrinam, qua eos hortatur ut Athanasium ad suam sedem revertentem alacritate magna suscipiant, qui ex tantis malorum periculis purus innocensque vobis restituitur, talisque non nostro dumtaxat judicio, sed ab universa synodo judicatus est. Nescio tamen quemadmodum Quesnellus in caeteris superius descriptis sibi constare possit. Ipse enim audacter Eutychetis appellationem ad sedem apostolicam negavit, contendens appellasse potius ad episcopos primarum Ecclesiarum, harumque synodos, atque tandem contendit ejusmodi fuisse Orientalium appellantium consuetudinem; hic vero de hoc novo jure Romanis pontificibus ex Sardicensibus canonibus concesso agi, hocce onus fuisse ipsis impositum, ut summatim tantum et ex litteris priorum judicum cognoscerent et decernerent quorum appellationes recipere permitterent juris civilis leges. Hoc autem quid est, nisi posse de decretis synodorum judicare, decernere in condemnatum jure vel injuria latam esse sententiam, hancque posse suspendere et in irritum mittere, donec pontifices, vel per se, vel cum aliis de praecedentibus judiciis pleniorem faciant inquisitionem? Concilium autem ad haec omnia exsequenda esse necessarium, non affirmat Quesnellus; nec revera necessarium dici debet, si summatim, et ex litteris priorum judicum illa omnia decernere atque etiam statuere potest. 14. Quesnellus nihilominus, in suis assertionibus constans, utique verbis contendit hoc appellationum jus de novo fuisse tum Romanis pontificibus et ipsi Julio adjudicatum. At quibus subsidiis id probavit? Forte confingendo Sardicenses eos canones apparentes quasdam habere contradictiones, quas, inter caeteros, eruditis explicationibus e medio sustulit jampridem cl. Christianus Lupus, vel affirmando Sardicenses PP. per posteriores cogitationes prioribus derogasse, ut nimirum ex posterioribus decretis priorum interpretatio accipi debeat, et septimo illo canone inter angustos limites illa R. P. auctoritas restringatur, quam in tertio et quarto canone amplissimam eidem adjudicarunt? Fallitur omnino Quesnellus. Canones illi nulla ratione inter se pugnant, et summum illud jus, quod in tertio et quarto canone comprobat pontificis Rom. auctoritatem in appellationibus accipiendis, magis magisque confirmatur in quinto, seu septimo canone, ut sit in ejus potestate vel judicare per se, vel causae judicium aliis delegare, vel litigantes partes ad se accire, vel novam synodum indicere, in qua solemnius totum negotium de quo quaestio agitatur ad novum examen revocetur. Itaque ne fabulari videamur, ad canones attendamus. Canon ille tertius in primis Eusebianam compescuit factionem, Nicaenos canones in spretum adducentem. Cum videlicet temerariis ausibus ex Ecclesiis ad eam non pertinentibus ipsa ejiciebat episcopos et clericos orthodoxos, et in horum cathedras et loca alios damnatos et haereticos intrudebat. Ut autem istius Eusebianae factionis temerariam agendi rationem Quesnellus occuleret, aut saltem dissimularet, non integrum exscripsit canonem, prout in Dionysii Exigui codicibus invenitur; sed, subductis fortasse oscitanter quatuor primis istis lineis: Osius episcopus dixit: Illud quoque necessario adjiciendum est, ut episcopi de sua provincia ad aliam provinciam, in qua sunt episcopi, non transeant, nisi forte a fratribus suis invitati, ne videamur 427 januam claudere charitati; subjecit dumtaxat reliqua, quae sequuntur: Videlicet, quod si aliqua provincia, etc. Hunc canonem, ut diximus, eruditis scholiis et notis illustravit cl. Lupus, atque animadvertit quatuor partibus constare; in quarum secunda damnata inveniuntur peregrina judicia ab Eusebianis potissimum fieri solita; in tertia agitur de judicibus synodorum provincialium, quorum interest Romano pontifici scribere, ut episcopale judicium ad sedem apostolicam referatur, ut Innocentius papa I in epistola ad Victricium Rothomagensem explicavit. Quarta denique illius canonis parte agitur de jure eo apostolicae sedis quod Quesnellus novum hactenus appellavit. Novum quidem illud dici non potest, quod ex divina institutione dimanat. Dimanare autem ex divina institutione, non ex canonico jure, quoad curam illam quam RR. PP. in universis Ecclesiis impendunt, ex hactenus scriptis innotescit, et tradit perspicue S. Leo Magnus in epistola ad Anastasium episcopum Thessalonicensem, et Julius ipse papa in laudata epistola ad Eusebianos. Igitur cum tota controversia expedienda Julium inter et Eusebianos in hujus curae et auctoritatis exercitio et usu versaretur, quae ab Eusebianis factiosis in quaestionem adducebantur, idcirco ne in posterum, aut synodi provinciarum, aut alius quisquam catholicae Ecclesiae episcopus, apostolicae sedis decreta atque judicia contemnere aut infringere auderent, S. Petri tribunal in honore habendum esse declaraverunt: Ut ab iis qui judicaverint scribatur Julio Romanorum episcopo, et per propinquos provinciae episcopos, si opus sit judicium renovetur, et ipse cognitores praebeat. Si autem probare non potest causam ejus esse talem ut eam rursus judicari opus sit, quae semel sunt judicata non infirmentur. Profecto si haec canonis verba sine violenta interpretatione in genuino sensu accipiantur, ea referenda esse ad Eusebianorum audaciam contendentium S. Petri apostoli memoriam non esse honorandam, sed synodorum provincialium judicia firma et rata habenda esse, quin a quopiam possent aut rescindi aut aboleri. Igitur Sardicenses PP., qui similem audaciam frangere volebant, declararunt dumtaxat beati Petri memoriam esse honorandam, ut ab iis qui judicaverunt, etc. Neque aliam agendi rationem servarunt in quarto canone conscribendo, in quo agitur de episcopis per synodale judicium depositis, in quorum sedem nullum alium collocari volunt antequam Romanus pontifex, causa cognita, sententiam tulerit. De novo hic synodi judicium Rom. pont. judicio subjiciendum esse decernunt. Ut videlicet ratum habeant, et tamquam divino jure respondens declarent, quod ante quinquennium saltem sibi convenire Julius papa scripserat, quando ipso inconsulto Gregorium Cappadocem in Alexandrinam sedem intrusum cognoverat. Nihil ergo in duobus illis canonibus Romano pontifici adjudicatum fuit quod jure possessionis, ut aiunt, non obtinuerit. Quam pacificam possessionem irrito conatu denegare, aut perturbare, dumtaxat, nisi fuerant laesae fidei homines, qui quemadmodum Nicaenorum dogmatum regulas prorsus evertere atque abolere quaerebant, ita auctoritatem supremi judicis et canonum custodis oppugnare contendebant. Ut igitur in posterum, vel provincialia concilia factiosorum virorum hanc Rom. pontificum pacificam possessionem laedere aut infringere non tentarent, in illo Sardicae conventu duos laudatos canones tamquam Nicaenorum appendicem condere voluerunt, cum in praecedenti illa Nicaena synodo stabilitum fuisset Ecclesiarum privilegia et praerogativas esse servandas, et PP. dixerint: Romana Ecclesia semper habuit primatum, ut in Chalcedonensi synodo lectum fuit et nos in praecedentibus observavimus. Jam vero nunc nobis dicat Quesnellus quid in septimo canone habeatur, quo prioribus derogatum esse intelligamus? 428 In eo enim tam perspicue R. P. auctoritas in appellantium causis suscipiendis et judicandis explicatur, ut eo prorsus dirimantur Eusebianorum et cunctorum schismaticorum contentiones, negantium judices synodorum provincialium esse pulsandos ad praeteritorum judiciorum rationem reddendam, quod quidem necessarium ad cohibendam judicum in condemnatum impotentiam, odium atque furorem, Julius pontifex ex Nicaenis canonibus contra eosdem schismaticos probavit, scribendo: Qui bene sentiunt (ait) de iis quae egerunt, et in quibus ipsi judices fuerunt, non indignanter ferre solent si quod ab ipsis judicatum ab aliis excutiatur, quippe qui securi sint ea quae ipsi justa judicaverint injusta numquam fieri posse. Quocirca episcopi in magna synodo Nicaeae congregati, non sine Dei consilio permiserunt prioris synodi Acta in alia synodo examinari, ut et illi qui judices erant prae oculis habentes secundum de ea re futurum judicium, cum omni diligentia causam expenderent, et illi qui sententiam acceperant certo cognoscerent se non per simultatem priorum judicum, sed jure ac merito condemnatos esse. Ad sequentia, quaeso, verba animadvertat Quesnellus, ut intelligat hanc regulam jam ex apostolica consuetudine obtinuisse, et dumtaxat fuisse renovatam et explicatam in Nicaeno concilio. Quod si (subjicit S. Julius) istiusmodi consuetudo olim fuit, ejusque memoria est, et scripto prodita in magna synodo, eamque apud vos valere non sinitis, rem profecto indecoram facitis.
Age vero canonem illum quintum Sardicensem, quem extra suam naturalem sedem Dionysii Exigui codd. exhibent, subjiciamus; quemque duabus vocibus omissis mutilum et obtruncatum Quesnellus adduxit, repugnantibus omnium interpretum versionibus. Hosius episcopus dixit: Placuit ut siquis episcopus delatus fuerit, et congregati ejusdem regionis episcopi, cum gradu moverint, et velut appellans confugerit ad beatissimum Romanae Ecclesiae episcopum, et velit ipsum audire, et justum esse aestimaverit ejus rei examinationem renovari, coepiscopis scribere dignabitur, qui sunt propinqui provinciae, ut ipsi diligenter et accurate singula perscrutentur, et ex veritatis fide de re sententiam ferant. Siquis autem postulet suum negotium rursus audiri, et ad suam supplicationem Romanorum episcopum judicare visum fuerit, ut a proprio latere presbyteros mittat, erit in potestate ipsius quodcumque recte habere probaverit. Et si decreverit oportere eos mitti qui cum episcopis sint judicaturi, habentes auctoritatem ejus a quo missi sunt, et hoc ponendum est. Si autem sufficere putaverit ad rei cognitionem, et episcopi sententiam, faciet quod prudentissimo ejus consilio recte habere videbitur. Responderunt episcopi: Quae dicta sunt placuerunt. Hunc igitur canonem duobus praecedentibus mire concinere animadvertit Christianus Lupus. Immo ad Romani pontificis auctoritatem magis explicandum illum editum fuisse, jam probant verba illa quae innuunt posse mittere presbyteros a latere legatos, qui aut soli, aut cum alterius provinciae vicinae episcopis, causam cognoscant et finiant; ne in infinitum appellationibus locus praebeatur. Verumtamen solis vicinae provinciae episcopis, sine Romanorum presbyterorum assistentia judicare haudquaquam permittit. Fateor quidem varias apud antiquos et recentiores scriptores hujus canonis occasione ab interpretibus excitatas fuisse quaestiones, ut videre est apud clariss. Christianum Lupum. Verumtamen nemo tam studiose et violenter illum interpretari nisus est quam noster adversarius Quesnellus. Is namque, facta pro arbitrio nova canonis instructione, et subductis iis vocibus quae plenam R. P. auctoritatem indicant in excipiendis et resolvendis appellantium causis, contendit judicium 429 renovari et concilium renovari, pro uno et eodem accipi debere. Addens praeterea: « Et vero si judicium pro sententia acciperetur, non fuisset dicendum in judicio, sed tantum judicio. Constat igitur concilium Romani episcopi hic intelligendum. At quale concilium, nobis investigandum est. Multiplex concilium Rom. pontifici subesse (asseverat). Et propterea praemissa vulgari illa distinctione graduum ecclesiasticae administrationis Romano pontifici convenientium, videlicet Urbis episcopi, Romanae provinciae metropolitae, suburbicariarum dioeceseon primatis, Occidentalis tractus patriarchae, in tota Ecclesia capitis et apicis, de diversis quoque synodis juxta causarum qualitatem disponere posse concedit. Sed cum ea cautione tamen, ut ipse solus numquam judicet, bene tamen habita ratione ad causas quas expendere eum oportet. Ita ut cum intra paroeciam, seu dioecesim propriam, ad eum appellatur a sententia judicis inferioris, appellantis causa judicanda sit a synodo paroeciali, seu ab ipso summo pontifice sui cleri consilio septo; cum ex provincia causa ad provincialem synodum spectet, cum ex dioecesibus suburbicariis ad dioecesanam, cum ex tractu Occidentali ad Occidentalem, cum ex aliis Ecclesiae partibus ad oecumenicam et universalem, nisi ex libera appellantium optione ac libello aliud significetur. Ad hanc, ni fallor, normam Sardicensis canonis sensus eruendus est, ac eadem ratione de Flaviani appellatione judicandum. » Lepida quidem, sed valde ingeniosa juris pontificii interpretatio, si stare posset. Sed quamvis varia a Quesnello adhibeantur fulcimenta pro ea sustentanda, attamen eam corruere faciunt primo ipsius canonis verba. Vetustissimi deinde interpretes, qui canonem explicarunt; denique vero papae Leonis aliorumque Romanorum pontificum agendi ratio, qui appellantium causis susceptis, vel immediate ipsi (ut aiunt) judicium peremptorium enuntiarunt; vel dumtaxat concilium generale cogendum decreverunt, quando publicam judiciorum solemnitatem necessariam esse crediderunt pro tollendis gravissimis dissidiis et schismatibus quae, ob diversas improborum hominum factiones, sanctissimarum Ecclesiarum statum nefarie cum catholicorum pernicie et scandalo vexabant, ad frangendam contumaciam eorum qui a fidei et disciplinae ecclesiasticae regulis aberrarunt, et ad reconciliandos poenitentes reos qui perpetrata crimina ejurassent, facta deinde solemni catholicae fidei confessione, atque tandem ad exsequenda omnia et singula apostolicae sedis statuta quae pro temporum ratione et negotiorum qualitate necessaria videbantur. Quatuor igitur sunt distinguenda. Primum, protestatio depositi episcopi reclamantis et appellantis a sententia sive judicio provincialis synodi; alterum, tribunal apostolicae sedis, ad quod appellatur; tertium, judicium ipsius apostolicae sedis, vel Romani pontificis in paroeciali synodo, vel in consistorio prolatum de appellantis causa, et juribus, et de praecedenti provincialis synodi sententia; quartum denique spectat ad exsecutionem ipsius apostolicae sedis judicii, quae cum multoties haberi non possit, vel sine novae synodi patriarchalis aut generalis coactione, idcirco RR. PP. mittunt e suo latere legatos, ut singula quae ab ipsis sunt definita fideliter exsecutioni demandentur. Non ergo verum est judicium renovari et concilium renovari pro uno et eodem accipi debere, ut Quesnellus comminiscitur. Nam facta appellatio judicii utique renovationem exigit, quod, velit nolit, adversarius fateri debet, minime vero aliam concilii convocationem. Siquidem expressis verbis in ultimo a nobis exscripto canone habemus: Si quis autem postulet suum negotium rursus audiri, et ad suam supplicationem Romanorum episcopum judicare visum fuerit ut a proprio latere mittat presbyteros, erit in potestate ipsius quodcumque recte habere probaverit. At quae libera potestas esset in Romanis pontificibus ad quodcumque probaverint, si ipsi jure non possent judicare, vel mittere de latere presbyteros, ut audiant negotium, propter quod appellans provocavit? Profecto si PP. 430 plenam Rom. pontificibus potestatem non adjudicarent, sed ad unum novum concilium dumtaxat pontificia jura restringere voluissent, aliam loquendi phrasim adhibere debebant, cum inter multa media apta pro nova rerum cognitione, libera facultas ipsis data sit illud eligere quod aptius et convenientius a prudentissimo eorum judicio judicabitur. Id expresse innuunt postrema illius mox recensiti canonis verba.
Nimis interim Quesnellus sibi blandiendo laetitiam affectare intendit, quod Flaviani causam ad generalem synodum fuisse delatam vigore appellationis unice Sardicensibus canonibus innixae probare potuerit; et praeterea, variis adhibitis contortis interpretationibus, quas omnino fallaces esse in praecedenti Exercitatione ipsi perspicue probavimus, stylum censorium in Joannem David iterum convertit, huncque tamquam lusorem illusoremque exagitat, quod scripserit Flavianum ad unicum et solum Romanum pontificem appellasse. At quis hominis confidentiam apprime non intelliget, qui nostras rationes, non cerebro excogitatas, sed ex sinceris monumentis haustas, conferre voluerit cum tot tantisque naeniis, cavillis falsisque conjecturis, interpretationibus, quas ad novum systema firmandum roborandumque nimio studio congerere atque lectoribus exhibere sategit?
CAPUT XI. Abolitis Ephesini latrocinii Actis, S. Leo varias epistolas scripsit ad Orientales. Sanctus Flavianus martyrio occubuit, et in hujus locum Anatolius suffectus est. R. P. non consentit in istius ordinationem, quoadusque solemnem fidei professionem juxta formam a se praescriptam non emittat. Ad hanc excipiendam quatuor e suo latere mittit legatos, qui Constantinopolim proficiscerentur. 1. Cum primum magnus Leo, ex Hilaro diacono, apostolicae sedis legato Romam revertente, notitiam habuit omnium rerum quae in Ephesino latrocinio contigerunt: quamvis gravi animi sui moestitia et dolore urgeretur ob catholicae fidei dogma collapsum et universalem omnium Orientis Ecclesiarum subversionem, tamen non se abstinuit a judicio ferendo; sed, absque ulla haesitatione, intrepidus ea usus est vigilantia et oeconomiae regulis quae maxime supremum ipsius totius Ecclesiae pastorale munus decebant, atque sua auctoritate et beneficio tot tantisque malis Chrysaphii artibus, Eutychetis blasphemiis et Dioscori impietate exortis, statim occurrere voluit; ut protinus eisdem mederetur, eademque penitus abolerentur. Primo itaque omnia praecedentia illius depraedatoriae synodi Acta, tamquam nulla atque irrita abolevit, ut non obscure Gelasius etiam papa indicavit ad Dardaniae episcopos scribendo. Itemque sanctae memoriae Flavianum pontificem (Graecorum intellige) congregatione damnatum, pari tenore, quoniam sola sedes apostolica non consensit, absolvit, potiusque qui illic receptus fuerat, Dioscorum, secundae sedis praesulem damnavit, et impiam synodum non consentiendo submovit, ac pro veritate ut synodus Chalcedonensis fieret sola decrevit. Nec mihi ex Launoii sententia objiciatur Gelasium summum pontificem ad ecclesiasticos canones respexisse quorum auctoritate et privilegiis dumtaxat Leonem Magnum usum fuisse laudata verba indicare videntur. Nam 431 S. Gelasius ipse explicavit quemadmodum quibusve regulis apostolica sedes insistens, ea rejicere consuescat quae in synodis male gesta fuerunt, vel ea rata habeat et confirmet quae veritati et justitiae sunt consona. Addit enim: Ubi etiam consequenter ostenditur quia male gesta synodus, id est contra Scripturas, contra doctrinam Patrum, contra ecclesiasticas regulas, quam tota merito Ecclesia non recepit, et praecipue sedes apostolica non probavit, per bene gestam synodum, id est secundum Scripturas, secundum Patrum traditionem, secundum ecclesiasticas regulas, pro fide catholica et communione prolatam, quam cuncta recepit Ecclesia, quam maxime sedes apostolica comprobavit, et debuerit, et potuerit immutari; bene vero gestam synodum juxta supradictum modum nova synodus nullatenus immutandam. Gelasium ergo ibidem egisse de judiciis a sola apostolica sede absque ulla conciliorum congregatione factis, ex totius epistolae contextu est manifestum. Quorum quidem judiciorum memorias pontifex colligebat ex authenticis apostolicae sedis archiviis, vel mente retinebat tamquam ocularis testis omnium quae in Flaviani et Eutychianorum causa contigerant. Ipse enim ad pontificatum fuit assumptus anno 492, et S. Leo ex hac luce migraverat 461. Vix ergo dubitare possumus apostolicam sedem, fidelem sacrarum Scripturarum, et doctrinae Patrum interpretem atque custodem, ad quarum normam sua judicia dirigit, potuisse in irritum mittere, omnem synodum quae hisce regulis non responderet; atque deinde sua decreta edita patefacere aliis episcopis, ne ratum habere auderent quod ab ipsa fuerat reprobatum. Hanc quidem agendi rationem secutum fuisse S. Leonem, constat ex mox describendis. Recurrente namque autumni tempore in quo Romae anniversaria synodus solemniter agebatur, episcopis caeterisque Ecclesiarum ministris qui huc convenerant male gestam depraedatoriam Ephesinam synodum indicavit, ne quisquam Dioscoro et Eutychianae factioni in posterum communicare auderet, sed omnes sancto Flaviano adhaererent. Miseratus praeterea super infelicem statum omnium Ecclesiarum Orientis, de generali cogendo concilio statuendum esse judicavit. Etenim cum totius causae summa ad ipsum omni divino et ecclesiastico jure esset devoluta, cum propter suorum legatorum reclamationem, tum propter Flaviani aliorumque appellationes, idcirco aptiora remedia seligere debebat, quae collabentem fidem firmarent, lapsos episcopos erigerent, contumaces et obstinatos damnarent; et iis qui, minarum timore acti, captivas manus impiis subscriptionibus praebuerant, libertatem impertirent ad solemniter retractandum. Hac de causa igitur idem S. Leo, blande suaviterque cum Theodosio imperatore agens, variis epistolis huic insinuare curavit ut sublato quocumque obstaculo, juberet omnia in eum statum restitui in quo fuerunt ante omne judicium, donec major ex toto orbe sacerdotum numerus congregaretur. Suis hisce insinuationibus pariter Occidentalium episcoporum preces adjunxit, subjiciendo: Omnes partium nostrarum Ecclesiae, omnes mansuetudini vestrae cum gemitibus et lacrymis supplicant sacerdotes. Ad quas supplicationes nulla alia ratione adducebantur, nisi ut gravissimis malis quibus Ecclesiae Orientis angustiabantur facilius et expeditius posset mederi. 2. Interim quoque ut solamen aliquod Flaviani necessitatibus praeberet, unam epistolam ad eumdem scripsit, ipsi maxime compatiendo ob gravissima mala quibus afflictabatur, et se dolere testatur eorum ruinas per quos veritas impugnabatur, et ipsa totius Ecclesiae fundamenta quatiebantur. Atque illum praeterea certiorem facit pro communi causa laborare, ut primitus ad ea quae universitati fidelium prosint pervenire mereamur. Haec autem epistola nobis indicat nondum S. pontifici Flaviani 432 mortem innotuisse. Quare erudite eminentissimus cardinalis Baronius, cui etiam Quesnellus suffragatur, annotavit variam fuisse de hujus sancti episcopi nece famam, ob diversas scriptorum sententias. Prosper enim, in Chronico, ait quod S. Flavianus inter manus eorum a quibus in exsilium ducebatur glorioso ad Christum fine transivit. Nicephorus asseverat triduo post decessisse. Apud comitem Marcellinum et in Graecorum Menologio legimus apud Epypam Lydiae relegatum, ibique taedio, dolore et tormentis confectum exanimatumque. Quibus similia habet breviculus Eutychianistarum: Ducitur in exsilium Flavianus et apud Epypam, quae est Lydiae civitas, seu superveniente seu ingesta morte defunctus est. Libellus synodicus, cap. 85, calcibus occisum dicit. Caedis auctorem, Acta Chalcedonensis synodi Barsuman monachum arguunt. Evagrius, lib. II Historiae, cap. 2, ex Eusebii Dorylaei fide, Dioscoro ejus mortem tribuit, a quo calcibus impetitus, ab ecclesia extrusus et interfectus dicitur. Sane ejus impulsu (ait Quesnellus) pessime affectum nemo dubitat. Plurimi tandem in concilio Chalcedonensi Dioscorum percussorem et homicidam Flaviani et alterum Cainum appellarunt. In hac porro tanta scriptorum varietate unum evidentissime constat, Flavianum videlicet, verberibus affectum maximisque aerumnis confectum spiritum emisisse. Et quamvis ejus mortis tempus certo definiri haud possit, tamen conjicere possumus non contigisse nisi anno sequenti 450, et in hieme probabiliter, ut ex successoris ordinatione facile evinci potest. Graeci ergo quotannis illius triumphum celebrant die 18 Februarii, qua translatio ejus Constantinopoli facta est sub Marciano. Hinc laudatus Baronius hocce praeconium in Graecorum Menologio descriptum refert: « Commemoratio S. Patris nostri archiepiscopi Constantinopolitani Flaviani, qui, ab impio Dioscoro et haereticis cum eo conspirantibus ejectus atque in exsilium missus, variis pressuris et aerumnis vexatus vita functus est. Quibus paria recinit Occidentalis Ecclesia eadem die. Unum denique minime praetermittendum censeo: nimirum, ipsum cardinalem Baronium, ex tot mox laudatis sententiis eam veriorem judicasse qua affirmatur Flavianum perrexisse in exsilium: immo contusum verberibus per milites, catenis vinctum fuisse perductum, illicque victricem animam auctam corona martyrii, triumphali pompa decoram, ad Deum migrasse. Sed in maximo honore Romanam Ecclesiam Flaviani virtutes habuisse, hujusque gloriosa pro fidei catholicae defensione certamina, produnt picturae illae musivo expressae in nobilissimo S. Crucis oratorio, quod ad dexteram baptisterii Constantini Hilarus S. Leonis legatus, et deinde istius in pontificali Romana sede successor, construxit. Quod integrum oratorium, etsi solo aequatum sub Sixto ob bella ingruentia in Italia, tamen ipsius memoria (ait Baronius) saltem in chartis restituta fuit. 3. Constantinopolitana interim Ecclesia sancto suo privata pastore, moerore et tristitia afflictabatur. Et eo magis, cum in defuncti locum Anatolium vidit subrogatum. Is namque cum jam pridem Dioscori Alexandrini apocrisarius fuisset, et imperatorum patrocinio tueretur, etiam in ecclesiasticis rebus administrandis, animum in Eutychetem hujusque factionem nimis propensum habere posse merito S. Leo arbitrabatur. Sed Anatolium post adeptam Constantinopolitanam sedem minime Dioscoro adhaesisse, pluribus argumentis demonstrari potest. Primo videlicet, quia certior factus Dioscorus omnia latrocinalis synodi Acta solemniter S. Leonem 433 cum Romano concilio abolita et irrita declarasse, ipse irarum impotens, Alexandriam reversus, habuit episcoporum conventum, in quo excommunicationis sententiam protulit in summum pontificem, idque scelus perpetravit, quod nullus perditorum hominum cogitasset. Ad quod gravissimum facinus dumtaxat decem episcopos lacrymantes et invitos potuit inducere. Qua occasione, pro ejus partibus minime Anatolium stetisse, certissimum est. Secundo Anatolius ipse, quasi praesentiens suam in Constantinopolitanum episcopum electionem minus gratam et acceptam, quinimmo maximopere multis de causis suspectam summo pontifici Leoni esse futuram, qui gravioribus motivis ex Nicaenis canonibus desumptis adductus detrectasset eum tamquam legitime electum habere, et cum ipso communicare, suis et imperialibus litteris, forte labente mense Maio scriptis, se in apostolicae sedis communionem in posterum habendum humillime petiit. Anatolii enim epistolam temporum injuria aut deperditam esse, aut adhuc in secretioribus archiviis asservari probabile est. Illius dumtaxat superest fragmentum, Graece et Latine in Quesnelli editione, quod (ait) ex Regio ms. cod. extractum, quodque lumen aliquod nobis exhibet pro historia quam describimus. Ex eo igitur intelligimus quod, vita functo Flaviano, Theodosius imperator curam suscepit ut Constantinopolitanus clerus inquireret qui eam Ecclesiam posset regere. Ac primo (ait) quidem demandavit religiosissimo ejusdem urbis clero ut ad gubernationem aptiores decernerent cum probatione, sibi electionem omnium praecipui reservans. Verumtamen imperatoris mandatum non facile pravos ambitus quorumdam motus potuit cohibere. Nam inter electores immoderata dissensione exorta, cunctisque hinc erga multos in varia studia scissis, iterum imperator jubet conquiri clericos in regia urbe, etiam ex aliis civitatibus, ob quaedam (ita ut fit) negotia degentes, quo inter illos praestantior absque ullo affectu in episcopalem dignitatem promoveretur. Quibus verbis indicatum est Anatolium se purgare voluisse ab ambitus nota, qua juste postulari poterat ob summam cum Dioscoro antecedenter habitam conjunctionem. Tandem ait se omnium suffragiis fuisse in episcopum primatem electum, non propter justitiam (ait) meam, sed ut Christus Jesus in me ostenderet omnem patientiam suam, juxta Apostolum. Electionem autem ordinatio excepit. Nam episcoporum Constantinopoli versantium synodus ad me ordinandum (subjicit) sine mora procederent. Haec dumtaxat de Anatolii electione et ordinatione ex laudato epistolae fragmento indicata sunt. Quare maxime dolendum est quod caetera desiderentur, ex quibus intelligeremus Anatolium non tantum postulasse a S. Leone consuetam communionem, sed ut praesertim ratam haberet et confirmare dignaretur suam in Constantinopolitanum episcopum electionem, de qua re varia ipsi in antecedentibus annotavimus, loquentes de Eutychetis appellatione, atque iterum explicabimus de Anatolii epistola post Chalcedonense concilium ad eumdem S. Leonem scripta disserentes. Adhuc tamen magis dolendum est quod Theodosii epistola in Anatolii gratiam ad eumdem summum pontificem scripta prorsus interciderit. Cujus sensa dumtaxat colligere aliqua ratione possumus ex ejusdem S. P. ad ipsum imperatorem rescripto. Ad quod animadvertens Baronius ait: Etsi infelix ab Eutychete atque Dioscoro deceptus, et in transversum actus, ratam habuit Flaviani damnationem, haud tamen eo impietatis profundo demersus est, ut auctoritatem R. Ecclesiae contemnendam prorsus existimarit: immo eamdem sedem omnium caput intelligens, non prius Anatolium a Dioscoro in locum Flaviani suffectum recipiendum putavit, quam ab ipsius R. P. probaretur assensu, deque his litteras daret ad S. Leonem, exploraturus ejus voluntatem, et auxilium imploraturus. Addit id exacte probari ex S. P. epistola, de qua mox dicturi sumus. Gravis tamen quaestio excitabitur, si hanc S. pontificis epistolam cum praecedentis Anatolii epistolae fragmento conferamus. 434 Nondum enim Anatolium fuisse sacra episcopali ordinatione initiatum, non obscure indicare videntur S. pontificis verba, qui suum consensum ad ordinationem illius suspendit, et fidei professionem exigit; quemadmodum etiam legimus in primo capite synopsis hujus epistolae. Sed clarius id etiam eruimus ex ipsis Leoninis verbis: Sed ne (ait) in praejudicium catholicae defensionis viderer egisse, de ordinatione ejus qui Constantinopolitanae coepit Ecclesiae praesidere nihil interim in alterutram partem temere scribendum putavi, non dilectionem negans, sed manifestationem catholicae veritatis exspectans. Quae sane verba etiam absque violenta interpretatione explicari possent Anatolium nondum fuisse ordinatum, sed electum episcopum tantummodo fuisse; et tum Romani pontificis consensum exspectasse, ut sacrae ordinationis donum obtineret. Sed isthaec explicatio minime cohaeret Anatolii verbis, quibus fassus est episcoporum synodum Constantinopoli versantium sine mora ad eum ordinandum processisse. Quare, ad utriusque epistolae sensa concilianda, alterutrum esse affirmandum arbitror: nimirum, imperatorem ad S. Leonem scripsisse statim post Anatolii in episcopum electionem, et antequam ab episcopis ordinaretur; sibique fidenter fuisse blanditum, haudquaquam hujus ordinationem R. P. fore reprobaturum, et idcirco eodem spiritu quo motus fuerat ad procurandam Anatolii electionem paulo post egisse ut synodus eum ordinaret. Ex qua animadversione illud alterum necessario consequitur, videlicet fragmentum illud epistolae Anatolii extra suam sedem in Quesnelliana editione esse collocatum, et propterea post Theodosii epistolam debuisse locum obtinere. 4. Quidquid vero de praesenti valde ambigua quaestione dici possit, haud ad nostrum arbitror pertinere institutum. Potissimum cum apostolicae sedis jura integre salva custodita manserint ex Leonis agendi oeconomia, qui suspensus haesit in assensu dando Anatolii ordinationi, quoadusque certa atque solemnia testimonia non obtinuisset, cum de novi episcopi probitate et fidei sinceritate, tum etiam de iis cum quibus communionem habebat. Reverenter igitur agens cum imperatore, simul pontificiae dignitatis majestatem auctoritatemque tenens et exercens, petit ut imperator ipse aegre non ferat ipsius animi suspensionem, dicendo: Quod aequanimiter ferat obsecro vestra clementia; ut cum talem se erga fidem catholicam qualem cupimus approbarit, de sinceritate ipsius copiosius et securius gaudeamus. Quare ad abjiciendam quamcumque sinistram suspicionem, occasionem totius difficultatis quaerit amovere, non ardua exigendo, sed eum invitat ad id quod nullus catholicorum potest refutare. Videlicet, petit ut Anatolius in suam mentem revocet Graecorum et Latinorum PP. de incarnationis mysterio doctrinam, ex qua Nestoriana haeresis fuit jam condemnata; relegat simul quae a Cyrillo Alexandrino episcopo praedicata fuere in Nicaenae fidei expositione, quamque ab eo missam apostolicae sedis scrinia susceperunt. Ephesinae (ait) etiam synodi gesta recenseat, quibus contra Nestorii impietatem a sanctae memoriae Cyrillo inserta et allegata sunt de incarnatione Domini catholicorum testimonia sacerdotum. His addit ut non sperneret etiam recensere meam epistolam (intellige 24 ad Flavianum) quam pietati Patrum per omnia concordare reperiet. Cumque a se hoc quod eidem profuturum sit expeti desiderarique cognoverit, catholicorum sententiis toto corde consentiat; ita ut 435 sinceram communis fidei professionem absolutissima subscriptione coram omni clero et universa plebe declaret, apostolicae sedi et universis sacerdotibus atque Ecclesiis publicandam. 5. Quia vero haec omnia subdole dumtaxat atque apparenter ab Anatolio, cujus fides merito apostolicae sedi suspecta erat, potuissent praestari, quin Rom. pontifex ob locorum summam distantiam gestorum veritatem certo cognosceret, omnem curam adhibuit ne falleretur, suggerendo imperatori, videlicet, cum Anatolio agere ut quamprimum (ait) ad nos Constantinopolitani episcopi, qualia debent probati et catholici sacerdotis, scripta perveniant, aperte scilicet atque lucide protestantia quod si quis de incarnatione Verbi Dei aliud aliquid credat, aut asserat, quam catholicorum omnium et mea professio protestatur, hunc a sua communione secernat, ut ei fraternam in Christo charitatem merito possimus impendere. Haec S. Leo ab Anatolio exigit, quibus plane illud addidit, ut in Dioscorum, Eutychetem et omnes ejus sectarios pronuntiaret anathema. Quae quidem Anatolii Constantinopolitani antistitis fides ita exploranda erat, ut omnis ambigua aut contraria suspicio a pontificio animo removeretur. Idcirco, nulla mora interposita, quatuor probatae vitae e latere legatos Constantinopolim mittere decrevit, qui ejusdem professionem exciperent, pontificiis instructionibus omnino consonam, ut exinde dignosceretur num novus episcopus apostolicae sedis communione dignus esset habendus. De hac quippe solemni legatione eumdem Theodosium imperatorem in eadem epistola hisce verbis admonuit: Ut autem salubribus curis velocior pleniorque, auxiliante Domino, per vestrae clementiae fidem praestetur effectus, ad pietatem vestram fratres et coepiscopos meos Abundium, et Asterium, sed et Basilium, et Senatorem presbyteros, quorum mihi devotio est probata, direxi, per quod quae nostrae forma sit fidei, manifestatis instructionibus quas misimus, possitis dignanter agnoscere. Ut si Constantinopolitanus antistes in eamdem confessionem toto corde consentit, securi (ut dignum est) de Ecclesiae pace laetemur, neque aliquid residere videatur ambiguum, ut de superfluis forsitan suspicionibus laboremus. Non ergo quamcumque fidei professionem ab Anatolio exigebat, sed eam quae adamussim responderet legatorum instructionibus, et formulae a se ipso conscriptae, et novo episcopo propositae; qui deinde etiam sub jurejurando se obstringere debebat solemniter coram universo clero et Constantinopolitana plebe ad eam perpetuo servandam et profitendam. Qualia ergo fuerint summi pontificis jura in Orientalium Ecclesiis, non est opus hic recenseamus, cum ex ejusmodi agendi ratione summam et maximam auctoritatem indicante plenissime omnibus innotescant. 6. Horum tamen legatorum missionem ad alium etiam scopum Leonem direxisse, sequentia illius epistolae patefaciunt: Sin vero aliqui a puritate nostrae fidei atque a Patrum auctoritate dissentiunt, concilium universale intra Italiam, sicut synodus quae ob hanc causam Romae convenerat mecum petit, clementia vestra concedat, ut in unum convenientibus omnibus his qui aut ignorantia aut timore prolapsi sunt, correctionis remediis consulatur. Qui sane ad hocce dictum animadvertere non recuset, apprime intelliget nulla alia de causa Leonem ad praescribendam generalem synodum adductum fuisse, nisi ut, convenientibus in unum omnibus prolapsis, correctionis remedia sacerdotali auctoritate iisdem praeberentur. Non ergo synodum generalem fieri Flaviani appellatio postulabat; non ipsius a rebus ecclesiasticis expulsio, ut ait Galla Placidia. Nec enim ab hisce causis Romani pontificis animus ad eam postulandam 436 moveri potuisset, cum Flavianus eo temporis intervallo hominem jam exuisset, et in Constantinopolitanum thronum novus episcopus esset suffectus. Quare nova argumenta colligimus ad roborandas praecedentes Exercitationes, superioribus in capitibus conscriptas. Praecedenti epistolae, aliam non absimilem idem summus pontifex scripsit ad Pulcheriam Augustam, in cujus synopsi totius textus summa legitur. Ejusmodi enim est: Anatolii professionem fidei se exspectare; legatos a se missos in Orientem; per concilium generale removenda esse scandala. Haec ergo epistola, si cum praecedenti scripta ad Theodosium conferatur, ambas verbis dumtaxat inter se differre notum erit; et in fine ipsius Augustae clementiam pulsat, ut, ipsa annitente, jubeatur universale concilium sacerdotum intra Italiam haberi, quo, remota arte fallendi, tandem pateat quid altiore tractatu aut coerceri debeat aut sanari. 7. Diligentius interim inquirendum esse arbitramur cur. S. Leo summus pontifex suspensus haeserit in assensu praebendo Anatolio jam ad episcopatum Constantinopolitanum assumpto, distuleritque ad eum scribere non dilectionem negans, sed manifestationem catholicae veritatis exspectans. Hanc pontificii animi suspensionem ex multis causis originem habuisse superius indicavimus. Duas tamen inter caeteras idem S. Leo expresse patefecit in alia epistola ad archimandritas monasteriorum Constantinopolitanorum scripta, quae apud Quesnellum 53 est. Alias vero 34. In hac quippe epistola se laborare sollicitudine asseverat, quae eum metuere compellit ne improbitas Eutychiana, quae in suis fuerat amputanda principiis, processu temporis fieret pertinacior et latior. Animi timor augebatur ex Constantinopolitani novi episcopi et eorum qui illum consecraverant agendi ratione: Qui praeter id, ait, quod ad ordinationem novi antistitis pertinebat, nihil nobis de compressis vel abdicatis erroribus indicarunt, quasi in illa Ecclesia nullum scandalum, nulla exstitisset offensio, aut non hinc praecipue fuerit ordinati meritum demonstrandum, si aliena a se quae catholicorum sensibus sunt adversa docuisset. Admonitus ergo dumtaxat fuerat S. Leo de Anatolii ordinatione, quin imperator, vel episcopi qui ad Anatolium ordinandum convenerant, apostolicae sedi sinceram fecissent relationem de Constantinopolitanae Ecclesiae statu, et sincerum dedissent testimonium de fide, meritis qualitatibusque novi antistitis electi, qui non solum cum Romano pontifice communicare intendebat, sed ulterius petebat ut ipsius electio et ordinatio in episcopum tamquam canonica haberetur. Quare ne, quod, ait S. P., inter longinquas regiones accidere solet, in nimias dilationes tenderet veritatis examen, atque nequidquam temere ageret, neve aliquod ratum haberet quod fidei causae et Romanae sedis juribus obesset, solemnem illam legationem decrevit, probatissimis illis quatuor viris data sufficienti paternarum auctoritatum instructione. Quos (subjicit) in omnibus, fratres charissimi, diligentia ac sollicitudine vestra cupimus adjuvari. Confisus tandem in fide, doctrina laudatorum archimandritarum, quos noverat maxime diligere veritatem, eos ad labores pro fidei causa impendendos hisce honorabilibus verbis hortatur, catholicae fidei sacramentum et Romanae sedis auctoritatem commendando: Et ideo vos, qui justificamini per fidem quia catholicam diligitis veritatem, et de singulari sacramento salutis humanae per Spiritum sanctum estis edocti, collaborate nobiscum, et quanta potestis devotione satagite, ut, falsitate destructa, et fidei soliditate defensa, secura per totum mundum Dei pace potiamur. 8. Leoni tamen vehementer fidei catholicae firmitatem et Orientalium Ecclesiarum tranquillitatem optanti nondum omnes praecautiones, 437 et necessaria media adhibuisse videbatur, si praeter epistolas ad Theodosium, Pulcheriam et archimandritas Constantinopolitanos scriptas, adhuc usque ad felicem hujus causae exitum non laborasset. Quare, Constantinopolim versus sollicite itinerantibus jam quatuor legatis a se missis, ipse S. pontifex alias et alias epistolas scripsit. Alteram nimirum ad Martinum presbyterum, et reliquas ejusdem collegas, ut ex ipsius contextu ad marginem Quesnellus ipse merito annotavit, quos laudat propter mala ab ipsis in veritatis defensionem perpessa, cujus veritatis unitatem locorum spatia non scindunt. Atque tandem protestatur suos legatos misisse ad roborandam fortitudinem sanctarum mentium, quorum pio operi ut curam atque consilium adjungant hortatur. Aliam pariter non multo post scripsit ad duos presbyteros Faustum et Martinum. An vero Martinus, cui nova haec epistola inscribitur, idem sit cum Martino cui praecedens data est, non judicabo. Valde probabile tamen est unum et eumdem fuisse hujus nominis presbyterum. Hos ergo presbyteros summus pontifex suorum laborum quos pro cura universalis Ecclesiae impendebat consortes habere volebat. Et sibi persuadens jam a legatis tum Constantinopolim commorantibus plenissimam omnium agendarum rerum instructionem habuisse: Adhuc nunc (ait) per filium nostrum Maximinum comitem continuatim vos colloquiis cohortamur, ut quia propitio Domino multum catholicorum est aucta libertas, sumatis constantiam spiritualem contra Antichristi praecursores. Hisce verbis postremis impetere et exagitare voluisse Nestorium et Eutychetem, ipse S. P. immediate post in subsequenti capite explicavit. Quemadmodum ergo aucta esset catholicorum libertas, ex qua laudatos presbyteros sumere oportebat constantiam spiritualem contra Antichristi praecursores, S. Leo non indicavit. Propterea ex aliis monumentis id exquirere nobis opus fuit, ut lectoribus id patefaceremus, quod Quesnellus annotare prorsus praetermisit. Duplici ergo titulo catholicorum libertatem auctam fuisse intelligimus. Primus fuit quod, perdurante in Oriente gravissimo schismate quo Aegyptii, Thraces, Palaestini episcopi Dioscorum sequebantur, Orientales, Pontici, Asiani, partes Flaviani et catholicorum tenebant, ut ait Liberatus diaconus in Breviario, c. 12, nec schisma illud post Flaviani necem imperator vidisset abolitum, nisi secum ad mala quae Orientalium Ecclesiis obvenerant serio recogitare coepisset. Qui cum jam pridem optimis institutionibus a Pulcheria imbutus fuisset, deinde, moribus, in Ecclesiae perniciem, depravatus a Chrysaphio eunucho et Eudocia conjuge, occasionem dederat tot tantisque malis in Oriente gliscentibus, ob favorem atque praesidium haereticis, schismaticis atque praedonibus usque ad illud tempus praestitum. Verumtamen divino illustratus lumine, se spadonis astutia et Eudociae conjugis artibus deceptum comperit. De admissi ergo sceleris expiatione in posterum novis sanctissimae Pulcheriae insinuationibus facienda deliberavit. Quare cum S. Flaviani necem reparare non posset, in Chrysaphium omnem suum effudit furorem. Itaque primum illum dignitate, mox etiam substantia omni exspoliatum in insulam quamdam relegavit, ut Nicephorus tradit, qui eumdem inter navigandum haustum fluctibus narrat. Sed de eo quoque verba faciens Cedrenus, a Jordane interfectum fuisse asseverat; cui Marcellinus comes suffragari ex parte videtur, qui ait: Pulcheria autem injustissimum istum eunuchum Chrysaphium Jordani tradidit Joannis filio quem ille dolo necaverat, atque Jordanes vicem rependit. Alia quoque poenitentiae 438 argumenta idem Theodosius jam exhibuerat, Eudociam conjugem tamquam alteram omnium Orientis malorum originem acri objurgatione exagitavit, et ad poenitentiam agendam Hierosolymam misit, atque alia multa praestitit, quae a Nicephoro describuntur, quamvis revera Baronius merito lectores admoneat Nicephorum allucinationem esse passum, cum scripsit Theodosium jussisse ut Flaviani sacrum corpus in Constantinopolitanam urbem solemni pompa transferretur. Hanc enim translationem decreto Marciani contigisse, exploratum est. 9. Ut autem res contigerint, in praesens inquirere opus non est. Quare cum non aliud interim nobis occurrat quod ad Leonis pontificiam agendi rationem pertineat, idcirco ab hac Exercitatione manum removemus. Unica dumtaxat superest brevissima epistola ad Faustum presbyterum scripta, in qua S. Leo istius fidem laudat, et ad sollicitudinem hortatur. Sed an haec praecedentibus socianda sit, nec ipsius textu, in quo nulla mentio facta est de rebus Constantinopoli per legatos agendis, indicatum est; neque ex consulari nota, quae desideratur, colligi potest. De Constantinopolitana ergo synodo, in qua solemnis ab Anatolio fidei professio emissa fuit, ac de reliquis a sancto Leone Magno gestis ante Chalcedonense concilium, verba facere nos in hoc sequenti capite reservamus. CAPUT XII. Theodosius Augustus poenitentiam agens moritur. Pulcheriae Augustae studio et S. C. Marcianus imperator renuntiatur. Is statim Eutychianos poenas solvere jubet. Scribit ad S. Leonem de nova habenda generali synodo. Abundium caeterosque Leonis legatos honorifice suscipit. Constantinopolitanum celebratur concilium in causa Anatolii atque lapsorum. Iterum Marcianus et Pulcheria a S. Leone generale fieri concilium petunt. Theodoreti, Ibae et Aquilini episcoporum litterae ad Abundium R. P. legatum. 1. Catholicorum libertas Theodosii imperatoris poenitentia aucta, majora adhuc incrementa obtinuit, cum, mortuo Chrysaphio, et Eudocia ab imperiali aula procul amandata, sanctissima Pulcheria, quam imperator prae caeteris sororibus adamaverat et Augustam appellaverat, sensim potuit in fratris animum eas sincerae pietatis institutiones excitare, quibus eum imbiberat a pueritia, quando videlicet piissima soror fratris natu major eum fere ab infantia usque ad vigesimum saltem suae aetatis annum educaverat. Itaque Theodosius majora adhuc poenitentiae signa daturus insignem Dei genitrici aedem sacram construxit, et cum ejus obitus appropinquaret, Ephesum venit sanctum Joannem evangelistam veneraturus, templumque ingressus, orationi sese dedit, in qua etiam quis ei in imperio Romano successurus esset edoceri se a Deo petiit. Quod ubi per visionem Deus ei ostendit, Constantinopolim rediit. Paulo post ipsius mors subsecuta est. Nam exercitum adversus Attilam ducens, Urbe egressus est, inter equitandum equo delapsus, spinae vertebram luxavit. Quapropter lectica in palatium relatus est, et ubi moriturum se sensit, secreto vocata ad se sorore Pulcheria, de Marciano tribunitio successore in imperio habendo locutus est, Deo gratum placitumque esse dicens, ut ille post se ditionem 439 Romanam ministraret. Haec fere in terminis ex Nicephoro descripsit Baronius, qui animadvertit Theodosianae mortis causam, aliter describi a Theodoro in Collectaneis; qui ait: « Theodosius junior ad venationem egressus, et in fluvium Album abreptus sequenti nocte mortuus est, et in sepulcro Arcadii patris ipsius sepultus est. Et Eudocia imperatrix Hierosolymam profecta non est amplius reversa. » Inter caetera quae ad nostrarum Exercitationum scopum spectant, minime hujus mortis tempus attendendum esse arbitramur, ut inde intelligamus an Constantinopolitana synodus S. Leonis jussu in Anatolii causa celebrata contigerit adhuc superstite Theodosio, vel cum imperii habenas Marcianus acceperat. Baronius Theodosium obiisse quarto kal. Augusti anni 450, suae aetatis unde quinquagesimo, asseverat. Et paulo post, sanctae Pulcheriae voluntate, ex senatus-consulto delatum est imperium Marciano. Cujus sanctae feminae consilium maxime scriptores laudarunt, quod conjugii titulo virum evehere voluerit in imperium aetate maturum, consilio gravem, continentia probatum, atque militari virtute undique spectatum; ut nimirum hac electione, et industria, facilius imperii et religionis rebus prospiceretur. Et quidem Marcianus vix imperiali purpura indutus, omnia erga religionem argumenta pietatis exhibuit. Legem imprimis tulit contra Eutychianos, qua eos iisdem poenis esse puniendos decrevit quae superioribus legibus adversus haereticos constitutae sunt. « Jubemus (ait) teneri, et extra ipsum solum Romani imperii repelli, sicut de Manichaeis praecedentium legum statuta sanxerunt. Dat. kal. August., Valent. VII et Avieno conss. » Deinde ad Romanum pontificem oculos convertens, hujus nutu omnia facere animo statuens ad sanctum Leonem litteras dedit, de sua in imperatorem electione illum admonet, atque tandem pro omni impio errore abolendo et Christianis rebus summa pace componendis, ipso Leone auctore, synodi celebrandae annuere quam libentissime protestatus est. Ait enim: Ut omni errore sublato per celebrandam synodum, te auctore, maxima pax circa omnes episcopos fidei catholicae fiat, ab omni scelere pura et intemerata consistens. Hanc epistolam scriptam fuisse hoc anno 450, ex nota consulari innotescit. At Leoni redditam non fuisse nisi anno sequenti, in quo Adelphius consulatum agebat, certissimum est. 2. Hoc temporis intervallo Abundius et Asterius aliique duo legati Constantinopolim in Anatolii causa missi illuc pervenerunt, litterasque pontificias ad Theodosium jam vita functum directas, Marciano successori porrexerunt. Quibus acceptis, et perhonorifice cum legatis agens, omnibus S. Leonis petitionibus fieri satis praecipit, et incunctanter provincialis synodus Constantinopoli cogitur, in quo et de Anatolii fide, et de recipiendis lapsis ad poenitentiam venire volentibus pertractatur. Temporis injuria istius synodi Acta deperdita esse cum multis aliis monumentis ad ejusmodi causam spectantibus, graviter dolendum est. Nihilominus tamen ex quodam eorumdem fragmento, et ex epistolis Marciani imperatoris, Pulcheriae Augustae, et ejusdem Constantinopolitani episcopi Anatolii, quasi integram gestarum rerum seriem eminentissimus Baronius descripsit, circa nonnulla alia deinde, quae in illa Constantinopolitana synodo tractata fuere haerens suspensus, quae tandem ex Chalcedonensis concilii actionibus probabiliter colligi posse arbitratur. Non itaque in his expendendis diutius immorari nobis opus erit. Sed dumtaxat paucis indicabimus quidquid factum fuerit. Marcianus ergo, legatorum postulationibus 440 auditis, sua pragmatica sanctione jussit ut quotquot ex episcopis qui, pro catholica fide decertantes, Flaviani partibus in latrocinio Ephesino adhaeserunt ab exsilio revocarentur, statim libere ad proprias sedes remearent. Deinde, Romani pontificis jussionibus maxime obtemperare cupiens, legatis liberam fecit facultatem convocandi ex vicinis locis episcopos etiam lapsos, ut in catholicae Ecclesiae communionem, servatis pontificiis instructionibus admitterent. Quare, convocata illa Constantinopolitana synodo: Anatolius episcopus Constantinopolitanus novae Romae, accepta S. Leonis papae epistola de confirmatione catholicae fidei contra vesaniam haereticorum, eam recitavit ante omnium conspectum, quam pariter eidem praesentaverat coram omnibus beatus Abundius. Anatolius ergo episcopus plena devotione huic S. Leonis epistolae continenti catholicae fidei veritatem, concordantibus etiam testimoniis PP. ab eadem apostolica sede decretorum, subscripsit, anathema dicens Eutycheti et Nestorio, et ipsorum dogmati cum sectatoribus eorum. Idipsum fecere omnes qui aderant episcopi, presbyteri, archimandritae, atque diaconi. Maxima quidem laetitia efferebantur corda non tantum Augustorum principum, sed etiam sancti Abundii, Asterii episcoporum, Basilii et Senatoris presbyterorum. Hi namque dixerunt: Omnipotenti Deo gratias, quoniam reverendorum episcoporum, presbyterorum, archimandritarum, et totius cleri professiones cognovimus fidem rectam et a Patribus traditam profiteri. Sic eorumdem subscriptio gestis praesentibus inserta declarat. Addunt praeterea ipsi legati se missos Roma a Leone ad insinuandam cunctis fidem catholicam. Idcirco et ipsi anathema dicere Eutycheti, vel omni qui ejus perfidiam sequuntur, et dicunt in Christo Domino ante incarnationem duas fuisse naturas, et post incarnationem unam tantum naturam. Absentibus mandatum est ut per eos legatos idem exsequantur. Legati deinde apostolicae sedis ad singulos metropolitanos Orientis miserum celebrem S. Leonis epistolam ad Flavianum datam, eo fine, ut omnes eidem subscriberent; quemadmodum colligitur ex Act. 4 Chalcedonensis concilii. Tandem in hac synodo statutum fuit ut episcopi in latrocinio Ephesino lapsi redire volentes ad Ecclesiae communionem, iisdem suae dumtaxat, non totius Ecclesiae, communio concederetur, et cautum fuit ne Dioscori Alexandrini, Juvenalis Hierosolymitani, et Eustathii Berytensis nomina ad altare recitarentur, eo quod tamquam impoenitentes et schismaticorum antesignani habiti sunt. Hic autem animadvertendum esse censuimus in errorem lapsum esse Harduinum, qui in notis ad hoc concilium male suspicatus est tunc anathema dictum fuisse Photio Tyrio, cum scripserit: Eadem haec fortasse synodus episcoporum in qua ab Anatolio C. P. Photius Tyri episcopus excommunicatus est, uti refertur in concilio Chalcedonensi actione 4. At quis umquam credere potest causam tantopere Nicaenis canonibus repugnantem, Photii religioni atque innocentiae injuriosam, pertractari potuisse in synodo coacta a sanctissimis viris, Rom. pontificis legatis, contra apostolicae sedis mandata? Igitur Photii Tyri excommunicatio, hujusque metropolitici juris violatio ab Eustathio Berytensi intentata, et pragmatico Theodosii typo roborata, non ad hanc, sed ad aliam praecedentis anni synodum, in qua Anatolius ad C. P. thronum evectus est, omnino referri debet. Nos enim hac de re integram conscripsimus dissertationem sub auspiciis SS. domini nostri Benedicti XIV, quam in conciliorum Academia recitavimus, hancque publici juris faciemus in altero sequenti libro de Chalcedonensis concilii actionibus disserentes. 441 3. Constantinopolitanae itaque Ecclesiae rebus in pace compositis, Marcianus imperator interea serio omnia Orientalium mala tollere et schismata abolere decrevit. Et primo jussit ut S. Flaviani corpus solemni apparatu et pompa in Constantinopolim deferretur, illudque sepeliri in basilica Apostolorum, in qua suorum episcoporum praedecessorum exuviae reconditae erant. Deinde ad summum pontificem Leonem novas litteras scripsit, in quibus, de Anatolii fide testimonio facto, reverenter eum Orientem adire invitat, et synodum celebrare, ut suis et augustae conjugis desideriis satisfaceret, et sacrae religioni quae sunt utilia decerneret. Si vero (subjicit) hoc onerosum est, ut ad has partes advenias, hoc ipsum nobis propriis litteris sanctitas tua manifestet, quatenus in omnem Orientem, et in ipsam Thraciam, et Illyricum, sacrae nostrae litterae dirigantur, ubi nobis placuerit omnes sanctissimi episcopi debeant convenire, et quae Christianorum religioni atque catholicae fidei prosint, sicut sanctitas tua secundum ecclesiasticas regulas definiverit sua dispositione declarent. Hactenus Marcianus in altera epistola scripta ad S. Leonem cui non absimilis est quam pariter ipsius conjux Pulcheria eadem scripsit occasione, quas ad Rom. pontificem delatas fuisse rationabiliter arbitramur ab Anatolii clericis Romam missis cum fidei professione, ut suo loco dicemus. 4. Interim multo gaudio Theodoretus exsultavit, quod Marciani pragmatico, et pontificiorum legatorum studio, ipse et alii qui contra Eutychetem decertaverant ab exsilio revocarentur, ut possent episcopatum et Ecclesias proprias recipere. Quare litteras dare non distulit Abundio Romani pontificis legato. Quibus primo testatur in Romana Occidentis Ecclesia veram et apostolicam fidem pia mente conservari, atque ob id gratias Deo Omnipotenti egisse fassus est, potissimum quod religio, quae in Oriente periclitabatur, renovata est per sanctitatem vestram, et venit in lucem. Hanc Romanam fidem Noeticae arcae comparat, quatenus Ecclesia Occidentalis reservata a diluvio Eutychianae haeresis, ut ex iis etiam Orientales sacrosanctae Ecclesiae veram custodiant religionem, quam vastare jam et devorare penitus sacrilega et nova haeresis tentabat. Addit plenam fidei veritatem didicisse ex litteris sanctissimi ac religiosissimi archiepiscopi domini Leonis, quem appellat magnum advocatum et propugnatorem veritatis. Quibus epistolis assensum praebuisse affirmat, et iisdem subscripsisse una cum Iba Edesseno, et Aquilino Bibli episcopis, contra quos imperatorum potestatem inventores novae haeresis armarunt. Tandem sequentibus verbis suam claudit epistolam: Superest ut vos cum sanctissimis viris auxilium sacrosanctae Ecclesiae feratis, auferatisque impia bella quae impendebant. Prohibite itaque sacrilegam sectam, quae contra pietatem 442 commota est, et pristinam Ecclesiis reddite pacem, ut fructus apostolicorum laborum accipiatis a Domino, qui eosdem fructus redditurum se repromisit. Alia quamplurima ipsius Theodoreti erga apostolicam sedem subjectionis et reverentiae argumenta hic subjicere possemus, quae illius aevi Orientalium episcoporum doctrinam circa ecclesiasticarum rerum moderationem evidentissime patefaciunt; quaeque innuunt nonnisi haereticos atque schismaticos ausos fuisse Romanis pontificibus ea suprema jura denegare, quae spectant vel ad fidei causas judicandas, vel ad appellationes ex omni mundi parte excipiendas, vel ad synodos generales cogendas, horumque judicia aut confirmanda, aut retractanda, vel abolenda. Verumtamen ne a S. Leonis gestis recensendis abscedere videar, illa in praesens praetermittam. Cum multa dicenda deinde occurrant in alia Exercitatione de ipsius episcopi Cyri ad apostolicam sedem appellatione, quam Quesnellus oppugnare et evertere nisus est. CAPUT XIII. Orientalium res in melius mutatae, Eutychianis exitium parant, catholicis praesidium, et magni pontificis Leonis moerorem vertunt in gaudium. Hujus gaudii testimonium exhibuit variis in epistolis ad Marcianum, ad Pulcheriam, ad Anatolium, ad Julianum Coensem scriptis. Istius patria inquiritur. Baronii, Henrici Valesii et cl. Stephani Baluzii opiniones annotantur. Omnem denique laborem S. pontifex impendit pro generali synodo habenda. 1. Saepe ac multum hoc mecum cogitavi, moerorisne an laetitiae plus Leonis Magni animo attulerint Orientalis Ecclesiae res, primum ob Eutychianam haeresim hujusque fautores tantopere perturbatae, et pene ad exitium perductae; et deinde plena tranquillitate cum catholicae fidei triumpho et gloria, pontificio labore atque studio, feliciter compositae, ut virgo Ecclesia, sponsa unius viri Christi nullo prorsus errore vitiari iniquorum fraudibus videretur. Quaestionem tamen definire ausus non sum. Idcirco ne meus labor in incertis inquisitionibus versetur, dumtaxat nunc affirmabo multa laetitia Leonis animum affectum fuisse, cum intellexit praeteritos suos labores et luctus jam ecclesiasticae libertati et divinarum rerum administrationi multum profuisse. Istius pontificiae laetitiae argumenta nobis suppeditant inter caeteras epistolae illae quas S. P. scripsit ad Marcianum, ad Pulcheriam, et ad Anatolium C. P., jam accepta plenissima Constantinopolitani concilii relatione, quam Romam Abundius aliique legati miserunt. Propterea, consideratis maximis beneficiis divina largitate Ecclesiae catholicae collatis, primo sine ulla prolatione litteras dat Marciano ad significandam sui animi voluptatem pro fidei integritate securius ab inimicorum insidiis imperiali protectione defensa; atque fatetur multas gratias eidem referre, quas non verbis, sed ex beneficiis quae Ecclesiae contulerat potuisset intelligere. Addit prolixiores tum non potuisse epistolas scribere, cum ex Urbe clerici quos Anatolius cum suae fidei professione miserat essent discessuri. Pleniora autem (addit) de omnibus quae ad curam meam pro statu Ecclesiarum et concordia Domini pertinent sacerdotum per legatos nostros scripta direximus. Novos autem Constantinopolim misisse legatos, postremis iis verbis patefactum est. 443 Verumtamen novae hujus delegationis causa cum in hac epistola indicata non sit, ex aliis subsequentibus necesse est eam exquiramus. Primo enim arbitrabar (cum scripta ibi indicata desiderentur) solemnem decrevisse legationem ad Marcianum, huic gratulaturus pro Romano adepto imperio, pro sibi et Ecclesiae rebus majori patrocinio vindicando. At legatos de quibus ibi mentionem facit ad alium scopum fuisse directos, Leonis scripta ad imperatorem, et epistolae eadem die ad Pulcheriam, ad Anatolium et ad Julianum episcopum Coensem scriptae non obscure declarant. Atque imprimis S. Leo eadem die ad Pulcheriam scribens, hujus pietatem laudat, qua, divinae misericordiae suffulta praesidio, labores sustinuit, ut duae haereses, Nestoriana videlicet et Eutychiana, nec laterent, nec sensim catholicorum corda labefactarent. Id indicare voluisse iis vocibus: Et qui sibi singulas partes geminae impietatis elegerant, una catholicae fidei veritate procumberent certissimum est. Potissimum cum recensitis in antecedenti contextu Pulcheriae studiis ad frangendam Nestorianorum pertinaciam, immediate subjecit ipsi debitam esse alteram triumphi coronam et palmam de perempto Eutychetis errore. Quare eidem et imperatori, in subsequenti epistolae capite. Ecclesiae nomine gratulari pergit, pro fidei operibus et adjumentis quae apostolicae sedis legatis praestiterat. Quibus videlicet sacerdotes catholicos quondam de Ecclesiis suis injusta Dioscori sententia ejectos reduxistis, sive quod reliquias sanctae memoriae Flaviani . . . . . ad ecclesiam cui bene praefuit fecistis cum debito honore revocari. Alia quoque subdidit, quae vel ad episcopos lapsos, si fidei, propria male facta retractantes, subscriberent, in communionem recipiendos pertinebant; vel Dorylaei Ecclesiam respiciebant, cujus legitimus pastor Eusebius Romae pontificiae communionis consors tum commorabatur, dum praefata Ecclesia ab intruso praedone vastabatur. Unde merito occasionem arripit Dorylaei Ecclesiam imperiali protectione commendandi; quemadmodum et Julianum Coensem episcopum, et Constantinopolitanos clericos, qui Flaviano fidelibus officiis jam adhaeserunt. Haec est summa epistolae ad Pulcheriam Augustam, cui non absimilem fuisse arbitramur eam quam per suos legatos ad Marcianum misisse fassus est, cum perpetuo in rebus agendis sibi Leonem respondisse compertum habeamus, potissimum quando eadem die de uno eodemque negotio ad Orientem litteras mittere coactus fuit.
2. Aliquid peculiare potius attendendum occurrit in duabus aliis subsequentibus epistolis, eadem pariter die signatis, quarum unam ad Anatolium, aliam vero ad Julianum Coensem direxit. Sed tota litterarum diversitas non ex alio quam ex diversitate munerum quibus in Ecclesia fungebantur orta est. Postquam ergo Anatolio de fidei professione juxta regulas ab ipso praescriptas emissa et proprio charactere signata gratulatus est, ait se ad Orientem remittere tres legatos Constantinopolitanae Ecclesiae clericos, qui laudata scripta detulerant, atque eorumdem legatorum nominibus et gradibus explicatis: Ut ergo invicem dilectionis tuae animus nostris confirmaretur alloquiis filios nostros Casterium (sive Castorium) presbyterum, Patricium et Asclepiadem diaconos, qui ad nos tua scripta detulerunt post venerabilem diem festi paschalis remisimus. Anatolio deinde tamquam Constantinopolitanae Ecclesiae praesuli cavere mandat ne in divinis rebus agendis quispiam ex presbyteris vel episcopis audeat recitare ad sacrum altare nomina Dioscori, Juvenalis et Eustathii, quod nostri (intellige legati) ibidem constituti faciendum esse dixerint. Porro si Quesnellus ad haec verba attendisset, haud scio an affirmare potuisset synodum illam, seu episcoporum consessum, fuisse ab Anatolio, non a pontificiis legatis, coactum, de qua re videsis quae ipsi in superiori capite jam 444 annotavimus. Caetera tandem quae tertio illius epistolae cap. scribit prorsus respondent iis quae ex epistola ad Pulcheriam jam recensuimus. 3. Quod vero ad Julianum episcopum Coensem spectat, nihil nobis dicendum occurrit, praeter id quod ex iisdem epistolis colligi posse intelligimus. Alias enim atque alias Nestorianae et Eutychianae haeresis occasione litteras Julianum Romano pontifici dedisse, omnibus perspectum est. Sed cum istius omnes epistolae desiderentur, ut etiam Paschasius Quesnellus in catalogo monumentorum ad S. Leonem pertinentium descripsit, nonnisi conjecturis adducti de iisdem verba facere possumus. Interim vero quid Julianus, quave occasione ad S. Leonem, labente anno 450 vel ineunte 451, scripserit, nobis indicatum est ex epistola olim 41, nunc apud Quesnellum 61, quam R. P. iis verbis orsus est: Litteras fraternitatis tuae per filios nostros Constantinopolitanos clericos, nuntios tuae salutis, accepi, quibus te magnis tribulationibus gravatum fuisse significas. Multis enim de causis ab Eutychiana factione Julianus episcopus odio habebatur. Vicaria potestate enim apud Orientales pro apostolica sede fungebatur. In Ephesino latrocinio Dioscoro quantum potuit restitit, numquam a legatorum pontificiorum nutibus abscedens, ut colligi potest ex alia praecedenti S. Leonis epistola ad eumdem scripta, idibus Octobris anni 449. Alia autem causa ob quam Orientalibus haereticis atque schismaticis fuit invisus, forte ex ipsius patria oriebatur. Cum enim Italus esset, non lubenter ejus nomen Orientales audiebant, aegre admodum ferentes quod homo extraneae nationis super eos auctoritatem exerceret; quique summa vigilantia operam dabat ne ecclesiasticae regulae negligerentur, sedulo agens ut apostolicae sedis mandata exsequerentur, hujusque jura non violarentur. Quapropter gravissimos coactus subire labores inter procaces catholicae fidei adversarios, atque cum nimis ejus animus veritati immobiliter adhaerens fatigaretur, quadam necessitate compulsus concupivit se Leoni et patriae praesentare. Quod (ait S. Leo) vere futurum speraveram, ut apertius omnium haereticorum ambages tuo ore cognoscerem. Verumtamen, divina munitus protectione, ab impiorum hostium manibus incolumis cum evasisset, ut Ecclesiae causis utilitatem afferre potuisset, liberum ei fuit apud eos degere quorum nobis probabilis assensus innotuit, sicut fratris nostri Anatolii scripta profitentur, et gesta quae apud ipsum coram nostris sunt confecta demonstrant. Post haec salutationis vicissitudinem ei reddit, et ut circumspecte perseverantem diligentiam contra falsitatis astutias adhibeat hortatur, cum tibi ad hoc et tuus animus, et nostra auctoritas suffragetur. Aliquibus tamen minus tuta videri potest sententia nostra, qua Julianum Coensem patria Italum fuisse affirmamus, clarissimi potissimum Stephani Baluzii opinione ducti, qui in nova Conciliorum collectione de isto Coensi episcopo, apostolicae sedis legato, disserens, hominem Graecum fuisse affirmat; atque annotato Baronii et Henrici Valesii lapsu, qui, quandoque mss. codd., corruptis lectionibus adducti, hunc confuderunt cum Julio Puteolano episcopo, quem S. Leo ad latrocinalem synodum cum aliis ablegaverat. Julianum ergo Coensem episcopum Graecum hominem fuisse asseverat, cui primo a Leone demandatum fuit Graece reddere epistolam scriptam ad Flavianum, qui haud dubie (ait) aliquantulum linguae Latinae cognitionem habebat, difficile non erat in tenui et exigua lucubratione. Post synodum Chalcedonensem deinde idem Leo eidem mandat synodalia Chalcedonensis gesta Graece scripta, Latinitate donare. At majoris operae (ait) fuit amplissima illa gesta ex Graeco sermone vertere in Latinum; homini praesertim Graeco, qui tamen etsi legatus sedis apostolicae, apud Graecos, plenam tamen Latinae linguae 445 cognitionem habere non potuit. At venia huic tanto diligentique viro danda est, qui ad superius explicatam Leonis epistolam non animadvertit. 4. Marcianus imperator, interim serio recogitans totius adepti imperii felicitatem maxime a religionis rebus pendere, atque videns Ecclesiarum Orientis negotia ob diversas factiones, episcoporum odia, brevi ad exitium perduci posse, nisi generalis synodus, quemadmodum S. Leo jam decreverat, congregaretur, ad S. pontificem epistolas scripsit, ut dignaretur Orientem adire, concilium ibidem agere, cunctaque decernere quae religioni utilia credebantur. Si vero id onerosum sibi videretur (subjicit) hoc ipsum suis propriis litteris sua sanctitas manifestaret, quatenus in omnem Orientem, et in ipsam Thraciam, et Illyricum, imperiales litterae dirigerentur, ut ad quemdam statuendum locum omnes sanctissimi episcopi convenirent, et quae Christianorum religioni atque catholicae fidei proderent sicut sanctitas tua (ait), secundum ecclesiasticas regulas, definierit, sua dispositione declarent. Hanc epistolam Leoni reddidit Titianus urbis Romae praefectus, sicuti colligimus ex responsione quam ipse Leo fecit imperatori. In hac quippe, laudato ipsius Marciani studio, gratulatur quod fidei et imperii res reparare satageret, ut videlicet, propitiato per unam confessionem Deo, simul et haeretica falsitas, et barbara destruatur hostilitas. Quoniam vero negotium de nova habenda synodo per epistolas ultro citroque missas agere valde difficile pontifex arbitratus est, primo imperatori indicat de solis errantibus esse agendum, minime vero de fide vel Scripturis, quas aliter quam SS. Patres interpretari nefas reputabat; ideo imperiali sollicitudini respondet per legationem, quae (ait) confestim ad clementiam vestram, Deo annuente, perveniet, quidquid ad causae utilitatem arbitror pertinere plenius atque opportunius suggeretur. Non diu distulit ipse pontifex novas litteras dare imperatori, forte quia intra quadraginta septem dierum intervallum ipse ex imperatore novas litteras dare imperatori, forte quia intra quadraginta septem dierum intervallum ipse ex imperatore novas litteras accepit. Siquidem septimo idus Junii fiduciam rescribendi arripere affirmat, cum ex ipsius imperatoris epistolis, tum ex relatione sibi facta ab Abundio caeterisque legatis ex Oriente revertentibus, qui non sola assertione verborum, sed ipsis etiam operum effectibus, demonstrabant ad defensionem catholicae fidei divinum (ait) in vobis vigere praesidium Inter caetera quae ibidem subjicit, narrat jam direxisse Lucentium episcopum, et Basilium presbyterum, qui sollicitudinis meae (ait) partes possint implere, quemadmodum in praecedenti promiserat. Hos autem ad illud munus obeundum ablegavit pro lapsis episcopis reconciliandis, ne horum resipiscentium desideria longiori mora fatigarentur, neve injuriosa facilitas temere et sine discretione susciperet. Synodum vero generalem sicut imperator suggesserat, se postulasse fatetur. Sed sacerdotes provinciarum omnium congregari illius temporis necessitas nulla ratione permittebat propter bella ingruentia, quae haud quibusdam episcopis maxime evocandis a suis abscedere Ecclesiis sinebant. Idcirco ad aliud tempus episcoporum convocationem reservandam esse existimat. Eadem die epistolam non absimilem scripsit ad Pulcheriam Augustam, cui laudatos legatos commendat; Eutychianam blasphemiam condemnat; Augustam denique rogat ut ipse Eutyches ad longinquiora transferatur, ejusque monasterio catholicus praeficiatur abbas, qui illam servorum Dei congregationem et a pravo dogmate liberare, et institutis veritatis possit imbuere. 446 5. Cum has adhibuisset diligentias apud Marcianum imperatorem et Pulcheriam Augustam, ab incoepto opere non destitit S. pontifex. Sed eadem die scripsit pariter ad Anatolium, quem pridem receperat in communionem, ratam habendo atque confirmando istius in episcopum Constantinopolitanum electionem, cui aperiens necessitatem quae eum impulit ad mittendos in Orientem novos legatos, Lucentium episcopum et Basilium presbyterum, ei suggerit lapsos poenitentes per satisfactionem et non dubiam fidei professionem ad reconciliationem recipere; ea tamen moderatione servata, ut nec benevolentiae partes nec justitiae negligantur, sed absque personarum acceptione divinum in omnibus judicium cogitetur. Sed in altero ejusdem epistolae capite, agens de iis qui gravius in latrocinali synodo peccaverunt, superiorem sibi locum in illa infelici synodo vindicantes: Horum (ait) si satisfactio talis accedit quae non refutanda videatur, maturioribus apostolicae sedis consiliis causa reservari jubet, ut examinatis omnibus atque perpensis, de ipsis eorum actionibus quid constitui debeat aestimetur; eorum nomina tandem ad altare recitari vetat, quoadusque quid de eis constitui debeat rerum processus ostendat. Neque ex hac dumtaxat reservatione sibi facta, ne principes haereticorum ad reconciliationem admittantur, Romanae sedis auctoritas in Orientalium causis extra concilium judicandis clarissime innotescit; verum etiam ex iis quae in altero epistolae capite scripsit, in quo mandat quod si de quibusdam aliis causis amplius deliberandum contingeret, celeriter ad nos relatio dirigatur, ut, pertractata qualitate causarum, nostra quid observari debeat sollicitudo constituat.
6. Hic itaque duo, nisi mea me fallat opinio, attendenda sunt, quae ambo certa et nitida praeseferunt argumenta supremae moderationis a Romanis pontificibus adhibitae in negotiis Orientalium Ecclesiarum. Alterum spectat ad eos poenitentes qui metu adducti lapsi erant. Pro quibus recipiendis Leo ipse eas regulas praescribit quae justitiae haud repugnarent, vel indulgentiae cum justitiae injuria non faverent. Pro his autem reconciliandis misit duos laudatos legatos, Lucentium atque Basilium, quibus cum necessarium commonitorium et institutiones dedisset, nemini, nec ipsi Anatolio Constantinopolitano episcopo, licitum esse poterat ab iisdem vel leviter resilire. Quotquot igitur lapsi ex hoc ordine ad pristina ecclesiastica officia, dignitates et gradus erant restituendi, nonnisi apostolicae sedis auctoritate absolvi poterant, et antiquis honoribus frui concedebatur. Caeteros vero, qui tamquam schismatis auctores habebantur, quorum causa durior et gravior erat, ex Leonis sanctione ad honores et gradus, ad communionem et reconciliationem, sub quocumque satisfactionis signo et testimonio suscipere vel amittere cautum erat; quoniam maturius judicium de his aliisque causis quae poterant insurgere summus pontifex habere sibi reservavit. Haec duo quidem studiose dissimulasse Quesnellum censendum est. Ea nimirum ductus ratione, ne fateri cogeretur quae passim in adornandis S. pontificis Operibus inficiatur; tot tantisque semper adhibitis violentis interpretationibus, quas sibi sufficere arbitrabatur ad abolendam Romanorum pontificum auctoritatem in Orientalium causis judicandis. Studiose quidem hujus epistolae argumenta dissimulasse, produnt annotationes ad Leoninas epistolas, quas ad secundi tomi calcem apposuit. Hanc enim inter caeteras veluti indignam suarum notarum et observationum prorsus praetermisit. Quid tamen? Leo ipse, qui interprete non indiget, eadem die, supremae hujus auctoritatis in judiciis de Orientalium causis ferendis clariora adhuc argumenta posteris ex epistola 67 reliquit. Nam cum, adhuc superstite Flaviano, duo Constantinopolitanae Ecclesiae presbyteri, Basilius nimirum et Joannes, vel Eutychiana, 447 vel Nestoriana haeresi postulati fuissent, ad hujusmodi infamiae notam delendam Romam venerunt. Cum ambo itaque coram sede apostolica sese purgassent, reversuri postmodum ad Orientem, S. pontifex ad Anatolium scribit, testimonium dans eosdem post susceptum longinquae peregrinationis laborem sensum cordis sui in apostolica sede patefecisse, damnantes (ait) utramque haeresim, quarum supra fecimus mentionem. Quare brevissimam hanc epistolam claudens ita S. P. alloquitur Anatolium: Per hos ergo, frater charissime, cum testimonio nostro ad propria revertentes dilectioni tuae nostra scripta direximus, fidenter orantes ut qui gratia apostolicae sedis ornantur, etiam favore per omnia se gaudeant adjuvari. Non me quidem latet eos qui nodum in scirpo quaerunt posse contendere minus aptam esse hanc epistolam ad nostrum assumptum probandum, ob duras illas voces, fidenter orantes, quae judicis auctoritatem dedecere videntur. At contentionem dirimit, vel lectionum varietas, vel fragmentum quoddam epistolae Flaviani ex Vaticana bibliotheca erutum, nondum publici juris factum, quod ipsi in sequenti tomo exhibebimus. Plerique enim codices, et Grimaneus ipse, ut Quesnellus ad suae editionis oram scripsit, habent, fidenter hortantes. Deinde duorum presbyterorum negotium in annum 449 rejiciendum est. Et quamvis tota integra Leoninarum epistolarum series desideretur, tamen ex unico illo fragmento Flaviani epistolae in horum causa scriptae innotescit S. Leonem veras judicis partes obiisse; duos illos presbyteros Romam venisse rationem de fide reddituros; atque denique non ex quadam indulgentia, sed re cognita atque probata, Leonem eos in communionem suscepisse, innocentesque declarasse. Fragmentum quippe illud quod indicavimus nihil aliud in se continet quam Flaviani ad S. Leonem relationem de fide et moribus presbyterorum Basilii et Joannis, ut opportunius explicabimus. Hanc epistolam scripsit S. pontifex decimo tertio kalendas Julii, paulo antequam legatos ad novum generale concilium institueret, et ex Urbe in Orientem mitteret. Jam vero quae sequuntur, cum sint veluti praeliminaria synodi Chalcedonensis, in qua cogenda atque canonice ordinanda S. Pontificis Leonis studium sedulo versabatur, idcirco de his verba facere in sequentis libri capitibus reservamus. LIBER SECUNDUS. PROLOQUIUM. 448 Inter praecipuas causas quibus oppido fit ut quamplurimi in sincerae veritatis odium Chalcedonensibus Actis et Leoninis scriptis abutantur ad apostolicae sedis jura abolenda aut saltem elevanda, ea certe censenda est quae proficiscitur vel ex quadam maligna veterum monumentorum interpretatione, aut ex parum accurata diligentia in iisdem evolvendis, lustrandis simulque conferendis. Si enim, omnium partium studio seposito, cum theologi, tum antiquarum rerum tractatores, causas de quibus nos agere deliberamus disputare voluissent, atque judicium interponere, quemadmodum aevi res postulabant, obscuris quibusdam factis maximum lumen attulissent, neque nobis aliisque scriptoribus tantopere fuisset laborandum in detegendis refellendisque iis commentis quae ipsi ad veritatem abscondendam opprimendamque excogitarunt, ad aliorum animos praejudiciis falsisque opinionibus imbibendos et depravandos. Itaque cum in praecedentibus Exercitationibus quamplurima e tenebris educere conatus fuerim quae ad Eutychianae haeresis auctorem, vindices propugnatoresque pertinebant, cum praeterea de ecclesiasticis judiciis in Eutychetis condemnationem ipsius aliorumque appellationes abundantius egerim, perspicue explicando suprema apostolicae sedis jura, et consuetudinem in Orientalium etiam causis judicandis retractandisve, atque id genus alia plurima; jam mihi lustranda et recensenda superesse intelligo quae tandem contra eamdem Eutychianam factionem in Chalcedonensi synodo ex Leonis sententia gesta sunt; quaeque idem S. pontifex in reliquo suae vitae cursu pro Christianae reipublicae bono fideliter adimplevit. Fateor quidem in praecedentibus conscribendis Exercitationibus longum quandoque habuisse sermonem, a quo nostri aevi viri abhorrere solent, leviori potius rerum cortice delectari assueti, quam in sincera earumdem veritatum inquisitione exerceri. Sed ad hanc necessitatem prolixioris quandoque sermonis habendi multae causae me compulerunt. Quarum altera ex usu illarum institutionum oriebatur quas multorum annorum spatio in scholis theologiae exponere fui assuetus, in quibus expendendis brevis et stricta oratio adhiberi haud potest, ne auditores minus sufficienter edoceantur. Propterea hanc consuetudinem longa industria comparatam valde difficile superare potui. Altera vero nostris adversariis adjudicanda est, qui cum obscuras quasdam multisque cavillis circuminvolutas quaestiones excitassent, quibus pro praesenti scribendi proposito 449 me occurrere oportuit, paucis eorum argumenta eripere atque refellere prorsus impossibile fuisset, cum multoties ad genuinos fontes horumque interpretes provocare mihi opus fuit, ut male congesta et constructa eorum aedificia atque systemata demonstrarem. Verumtamen in postrema harum Exercitationum parte omnino brevitatem prosequi nitar; nonnulla annotationum subsidio indicando, sive supplendo; alia in synopsim, vix ulla instituta cum adversariis congressione, redigendo; alia tandem quae pro quaestionum amplitudine et difficultatibus dicenda superessent, et a quibusdam optimae fidei et eruditionis viris jam illustrata fuerunt, quasi intacta relinquere deliberavi, ad eos scriptores qui nos praecesserunt nostros lectores remittendo.
CAPUT I. Diu desideratam a Leone Magno generalem synodum tandem in Oriente habendam imperator Marcianus permisit. Cujus dispositioni S. P. gravioribus ductus rationibus cum posset obsistere, tamen praepeditus ne synodo interesset, quatuor legatos in Orientem mittit, qui ipsius nomine, vice et loco, eidem praesint. Omnia idcirco agenda disponit, datis hac de causa aliis et aliis epistolis ad Paschasinum, ad Marcianum, ad Anatolium, ad Pulcheriam augustam, et ad Julianum Coensem. 1. Vix facta nova legatorum in Oriente expeditione pro quibusdam recipiendis lapsis ad poenitentiam venire cupientibus, de habenda generali synodo, cum summus pontifex, tum Marcianus augustus tandem deliberarunt. Hanc enim in votis Leonem habuisse, statim infelici latrocinalis Ephesini exitu audito, produnt istius litterae datae ad Theodosium eodem anno 449, in mense Octobris, de quibus in antecedentis libri Exercitationibus verba fecimus. Sed cum Theodosius augustus, in Eutychem propensus, circumventus fuisset a factiosis viris, quibus ducebatur, irrita tum prorsus reddita sunt pontificia desideria, donec ad imperium assumptus Marcianus, Orientis res jam fere pessumdatae erigerentur. Igitur in sententiam Leonis imperator veniens, de loco tamen et tempore non conveniebant. Leoni in Italiam synodum cogi placebat, secum recogitans omnia praecavere mala quibus memoria latrocinii Ephesini vehementer afflictabatur, optans praeterea se adesse concilio. At imperator videns per totum Orientem haeresim grassari, ibidem esse jugulandam credidit, et propterea, ultro citroque litteris missis, Marcianus rerum necessitate ductus, et ab Orientalibus episcopis sollicitatus, non amplius synodi congregationem deferendam esse arbitratus est. Cum ergo ex Italia nec consuetudo, nec patriae amor, nec externi hostes Hunni, duce Attila, Leoni egredi permitterent, Paschasinum Lilybaei episcopum ad vices suas implendas seligit, quem pauci doctrina, sanctitate et fama adaequabant. Maximum hujus episcopi animi robur et constantiam jam probaverat dura illa atque longa servitus quam subiit apud barbaros; atque istius scientia apprime noscitur ex cycli paschalis emendatione, circa quam a S. Leone fuerat consultus. Quem praeterea idem S. pontifex tanti fecerat, ut ipsi jam pridem a duobus annis commisisset curam antiquae disciplinae reparandae, et mores Ecclesiae Siculae emendandi, ut ex epistola olim 4, nunc apud Quesnellum 16 colligitur, cujus ultimum caput hisce verbis clausit: Haec autem quae vobis, inspirante Domino, insinuanda credidimus, per 450 fratres et coepiscopos nostros Baccillum atque Paschasinum ad vestram volumus notitiam pervenire. Quibus referentibus cognoscamus quam reverenter a vobis apostolicae sedis instituta serventur. Tum ergo novas litteras dare voluit quasi praenuntias muneris quod paulo post eidem demandare cogitabat. Propterea ut ejus animum necessaria institutione praepararet, ad eum mittit celebrem epistolam ad Flavianum, quamque (ait) universalis Ecclesia amplectitur, diligentius tibi recensendam cognoscendamque direxi. Multa de Eutychiana et Nestoriana haeresibus disserit, a quarum labe ut Constantinopolitanam purgaret Ecclesiam, legatos pontificios jam illuc misisse narrat, qui de incarnationis sacramento ea praedicantes quae SS. Patres docuerunt, et quae Ecclesiarum universitas pridem tenuerat, feliciter impetrarunt ut totam Constantinopolitanam eamdem Ecclesiam cum monasteriis omnibus et multis episcopis ad bonam frugem reducerent; qui praebuerunt consensum, et subscriptionibus suis Nestorium et Eutychen cum suis anathematizarunt dogmatibus. Quae ut evidenter a Paschasino cognoscerentur, aliqua (ait) ad dilectionem tuam scripta transmisi. Addit deinde: Noveris etiam proxime me epistolam Constantinopolitani episcopi accepisse, quae refert Antiochenum episcopum (Maximum videlicet), missis per provincias suas tractatoriis, universos episcopos et epistolae meae praebuisse consensum, et Nestorium et Eutychen pari subscriptione damnasse. Qua in re minime aures et fidem Quesnello praebere possumus, qui Anatolii merito illius consessus praesidis haec omnia adjudicavit. Nam S. Leo de pluribus rebus Paschasinum instruere volens, seriem omnium quae a suis legatis apud Constantinopolim gesta fuerant transmisit, certe haud Anatolio vindicans Constantinopolitanae Ecclesiae purgationem, Nestorii et Eutychetis damnationem, sed illius dumtaxat facit mentionem, quatenus jam ab eo relationem obtinuit de iis quae per Maximum in Antiochenas provincias fuerant in fidei praesidium atque munimen religiose exsecutioni demandata. Quid? Anatolius, cujus fides suspecta fuerat, legatis pontificiis praesentibus Constantinopolitano potuisset praeesse conventui? Figmentum est; illudque refellimus in nostra dissertatione de Photio Tyrio, ad quam nos lectores remittimus. 2. In postrema tandem suae epistolae parte S. pontifex a Paschasino rationem Paschalis festi servandam anno 455 sciscitatur; eo quod in annotatione Theophili invenerat sanctae memoriae Alexandrinum episcopum octavo kalendas Maii constituisse Pascha celebrandum esse: quod a regula ecclesiastica penitus invenimus alienum. Quoniam, subjicit, in nostris paschalibus cyclis, quod bene nosse dignaris, decimo quinto kalendas Maii ejusdem anni Pascha celebrandum esse sit scriptum. Idcirco omnem errorem praecavere et ambiguitatem tollere volens, eidem mandat ut cum peritis quibusque diligentius requirat atque pertractet novam temporum supputationem, et coelestium orbium regulam atque cursum. Sed de hoc paschali cyclo, quem emendari S. Leo Magnus exoptavit, rerum ordine servato, verba faciemus de rebus gestis disserentes, quae Chalcedonense concilium subsecutae sunt. Mirum tamen est hac in epistola nihil Paschasino indicatum fuisse 451 de itinere aggrediendo Nicaeam versus, ut ibi pontificias ageret vices in synodo, quam incunctanter fieri postulaverat Marcianus. Nam cum praefatam epistolam scripsisset octavo kalendas Julii, et duobus vix elapsis diebus tres alias scripsisse inveniamus, unam ad Marcianum augustum, alteram ad Anatolium, tertiam denique ad Julianum Coensem episcopum, in quibus mentionem facit jam de institutis ad novam synodum legatis, idcirco argumentari licet die septima kalendarum ejusdem mensis imperiales litteras recepisse, quibus synodum non amplius differri postulabat. Ad has litteras Quesnellus animadvertens, plane dissimulavit ea omnia quae summorum pontificum jura patefaciunt. Et dumtaxat stylum convertit ad exaggerandum quemadmodum Leo aegre tulerit synodum nec differri, nec fieri in Italia, et plus valuisse Anatolii Orientaliumque vota, quam sua. Non tamen erat in animo summi pontificis pacis consilia comperendinatione omittere. Vereor tamen nostrum interpretem pontificiae voluntatis scopum hisce divinationibus haud esse assecutum. Votis enim Marciani imperatoris potuisset Leo obsistere, ut sincere fassus in epistola hac occasione ad eumdem scripta. Cujus quippe voluntati non alia de causa obviare distulit, ne devoto principis arbitrio repugnare velle videretur. Ad haec verba animadvertat, quaeso, Quesnellus, et quotquot cum eo nugari solent. Credebamus clementiam vestram (ita epistolam orditur) id desiderio nostro posse praestare, ut, praesenti necessitate respecta, differri ad opportunius tempus sacerdotalem synodum juberetis. Hujus pontificiae fiduciae illud erat fundamentum: Ut, evocatis de cunctis provinciis sacerdotibus, vere posset esse universale concilium.
3. Quis enim ignorat externam illorum afflictorum temporum faciem multarum provinciarum episcopis prohibere potuisse e suis dioecesibus exire, ne plebes sibi commissas barbarorum furori tamquam orphanas desererent, et semetipsos iis periculis exponerent quae ab hostium copiis pati solent? Non aegre igitur ferebat Leo quod synodus non differretur, vel quia imperiali jussione, cui non potuisset obsistere, urgeretur; sed quia tempus illud minus congruum pro sacerdotum et ecclesiasticorum incolumitate, cui prospicere volebat, ipsi videbatur; et aliunde Nicaena urbs, ad quam episcopi convenire debebant, frustrabat pontificium desiderium, quo ipse ducebatur ut immediate synodo generali interesset. Quare cum intellexisset imperialem illam jussionem a catholicae fidei amore derivari, nec apostolicae sedis jura leviter laedi, illi obsistere noluit. Quod subsequentibus verbis clare explicavit, subjiciens: Sed quia vos amore catholicae fidei congregationem nunc fieri voluistis, ne devoto obviare viderer arbitrio, fratrem et coepiscopum meum Paschasinum, etc. Praeterea si quid in hac parte Anatolii et Orientalium vota valuerunt, id pontificiae indulgentiae dandum est, qui devoto Marciani arbitrio obsistere noluit. At quis conjiciet eum aliqua lege aut necessitate ductum obviare non potuisse, cum solius imperialis arbitrii faciat mentionem? Fortem habebat animum in tuendis suae sedis praerogativis et juribus, et indulgenter dumtaxat ea magnis principibus permittebat quae in communem Ecclesiae utilitatem redundare poterant, quaeque, ex altera parte, nec ipsius laederent auctoritatem, nec pontificiae dignitati vulnus aut dedecus inferrent. 4. Paschasino deinde Bonifacium presbyterum ex urbe Roma adjunxit, et ad eamdem synodum misit, quibus et illos duos legatos sociari jussit, Lucentium videlicet et Basilium, quos Constantinopolim jam miserat pro habendo synodali conventu ad lapsos poenitentiam agentes recipiendos. Synodi tandem generalis praesidem Paschasinum instituit; non ea quidem ratione qua Quesnellus interpretari nisus fuit, nimirum, ut falsitatum turbine catholica constantia resisteret, utpote homo qui absque odio et gratia laborem assumpsisset pro solius haereticae impictatis excidio, sed quia summi pontificis partes assumere et obire debebat. Quare delendam 452 esse Quesnelli marginalem notam, utpote aequivocum sensum reddentem, censuimus, quam ad oram suae editionis scripsit: « Nota qua de causa Leo legatum suum synodo universali praesidere cupiat. » Nam pontifex hoc munus suo legato deberi illa verba indicant: Praedictum fratrem et coepiscopum meum vice mea synodo convenit praesidere. Non ergo id solum desideravit S. Leo, sed convenire aut deberi non obscure significavit; potissimum ad reparanda illa apostolicae sedis jura quae per unius Dioscori impotentiam in latrocinio Ephesino pessumdata et abolita fuerunt, ut ex concilii Chalcedonensis definitione exploratum est. Sibi concinit S. P. in sequenti epistola ad Anatolium, in qua clarius significat clementissimi principis dispositioni obsistere noluisse, praesertim quia generale concilium et ipse magno desiderio depoposcerat. Quoniam vero quatuor illis viris ex Sicilia et Italia Orientem pro tam gravi negotio adeuntibus valde difficile fuisset Leonis jussa adamussim exsequi, nisi ab aliquo probatae fidei viro, qui omnes Orientalium agendi rationes, studia, artes, vafritiem tergiversationesque apprime noscere potuisset; veritus quidem Leo, et rationabiliter, ne Paschasinus cum aliis legatis in muneribus exsequendis deciperentur, Juliano episcopo Coensi demandat iisdem ea monita et consilia suggerere, eaque praestare subsidia quae ad abolenda evertendaque scandala et ad rerum emergentium necessitates prodesse posse judicabit. Nihil plane nostro confingimus arbitrio. Id indicant illa sanctissimi Leonis summi pontificis verba ad eumdem Coensem episcopum: Ut omnium scandalorum strepitus auferatur, necessario fraternitati tuae quod omni Ecclesiae prosit injungimus, ut cum fratribus et coepiscopis nostris Paschasino et Lucentio . . . . . , quos vice nostra ad praedictum conventum ire praecipimus, curam tuam actionemque conjungas, in omnibus auctoritate nostrae praeceptionis usurus. Notanda sunt verba sequentia: Quoniam scimus omnium illic actarum rerum majorem te quam nostros habere notitiam, ut dum curam tuam illis consiliumque sociaveris, in nulla parte fallantur. 5. Nondum satis communi Ecclesiarum bono Leonem consuluisse sibi videbatur, nisi ad synodum, quae apud Nicaeam primum, deinde apud Chalcedonem cogebatur, regulas necessario sequendas misisset. Propterea eadem die quinta kalendarum Julii ad omnes generalis hujus synodi Patres epistolam scripsit, tria potissimum capita continentem, in quibus tota agendarum rerum ratio versabatur. Ecquis enim plene atque perfecte vim, pondus et energiam quibus totius istius epistolae textus refertus est poterit explicare? Dignitatis majestatem, supremi capitis auctoritatem, et in universam Ecclesiam etiam in conciliis congregatam Romanum pontificem jurisdictionem habere, satis manifeste patefacit, quin quispiam aut ex primarum, aut ex inferiorum sedium episcopis eidem ausus fuerit refragari. His enim verbis auctoritate majestateque plenis epistolam orsus est: Optaveram quidem, dilectissimi, pro nostri charitate collegii omnes Domini sacerdotes in una catholicae fidei devotione persistere, nec quemquam gratia aut formidine potestatum saecularium . . . . . ut a via veritatis abscederet. Molli brachio hic vellicat eos qui in praecedenti depraedatoria synodo, ab improborum a micitia victi aut formidine deterriti, in horrenda illa gravia facinora, Dioscori et Chrysaphi artibus, lapsi fuerant, quorum ultionem ideo prolatam hactenus fuisse asseverat, ut Dei misericordia poenitentibus elargiretur. Subjicit se ab imperatore fuisse invitatum synodo praeesse, beatissimi Petri apostoli jure atque honore servato. Cujus votis ne annueret, nec temporum afflictorum necessitas, nec ulla consuetudo permittebat. Duplici tamen modo synodo adesse atque praeesse fatetur. Primo in quatuor illis 453 legatis vicariam ipsius personam agentibus; deinde verbi divini praedicatione, satis explicata in celebri epistola ad Flavianum, ex qua ignorare haud poterant quid ex antiqua (ait) traditione credamus, non possitis dubitare quid cupiamus. In altero capite jam statutum fuisse quid de sacramento incarnationis pie et sincere ab omnibus esset confitendum plenissime et lucidissime cunctis esse patefactum asseverat per litteras quas misimus ad beatae memoriae Flavianum episcopum. Tandem vero pravas factiosorum aemulationes animadvertens, catholicis episcopis injuria a sedibus expulsis et in exsilia deportatis, atque in locum superstitum aliis substitutis, jubet primitus medicinam justitiae adhiberi, ne quisquam careat propriis aut utatur alienis. Ex quo Leonis Magni pontificis mandato intelligimus Eusebium Dorylaei, Theodoretum Cyri, aliosque catholicos episcopos, qui violentiam passi fuerant, propriis sedibus esse restituendos; Domno vero Antiocheno, Dioscori et Eutychetis nutibus suffragatori, nullum jus superesse potuisse ut pristino honori et dignitati quibus exutus fuerat restitueretur. Profecto si hanc Leoninam praescriptionem Quesnellus attendisset, vix unam ex tantis quaestionibus excitasset, inquirondo cur, rescissis a Leone latrocinii Ephesini actis, non fuisset ei permissum ad Antiochenam sedem remeare, pro qua Maximus fuerat ordinatus; neque incassum tantopere laborasset ut contenderet actionem illam de Domno Antiocheno esse supposititiam. 6. Sed ad rem nostram iterum venire volentes, Leo Magnus ab incoepto non desistit studio. Nam discessurus Bonifacius presbyter ex urbe Roma, ut pontificii vicarii sive legati munere in synodo fungeretur, huic novas litteras Marciano augusto reddendas tradidit, in duo tantum capita distributas; quorum priori in imperatoris mentem praecedentem renovat petitionem, qua ad tranquilliora tempora, longe ab hostili metu, synodum maluisset differri. Laudat tamen pium imperiale studium, quo humanis negotiis divina praeponebat, inquirendo ne inter sacerdotes sensuum esset dissonantia, et in Evangelii praedicatione ulla esset discordia. Quae duo ibidem ipsius pontificium animum movebant, ne hisce dispositionibus de synodo extra Italiam et tali tempore habenda reniteretur, optans (ait) ut in omnium cordibus catholica fides, quae non potest nisi una esse, firmetur. Post haec de ambobus Ephesinis conciliis verba facit. Quorum alterum merito et juste Nestorium, hujus dogma et asseclas damnasse asseverat; alterum vero Eutychetis causa habitum, non posse vocari concilium, quod in eversionem fidei constat agitatum, quodque ecclesiastica potissimum et imperiali deinde ipsius Marciani auctoritate fuerat cassatum. 7. Formulam autem futuri judicii in synodo habendi S. pontifex cunctis Patribus per quatuor legatos Chalcedonem missos, cum in hac, tum in subsequenti, et demum in una ad Pulcheriam augustam epistolis praescripsisse narrat, vetans ne ulla quaestio de fide institueretur; cum nimis injuriosum atque obsonum prorsus esset fidem quam beati Patres nostri ab apostolis sibi traditam praedicarunt, quasi dubiam retractare. Tandem se in legatis concilio adfuturum spondet, dicens: Nec me quoque, ut voluit vestra clementia, ab illo credatis abesse concilio, cum in his fratribus, quos direxi, id est Paschasino et Lucentio episcopis, Bonifacio et Basilio presbyteris, sed et in fratre meo Juliano, quem eorum volui esse participem, etiam mea sit aestimanda praesentia. Hanc epistolam scripsit sanctus pontifex VI kal. Julii anni 451. Sed cum post quindecim dies certior factus fuisset Paschasinum ex Sicilia ad Orientem navigasse, apostolicae sedis mandata exsecuturus, novas litteras ad ipsum Marcianum imperatorem dare constituit, in quibus legatos suos ipsi commendat, iterumque postulat ne disputatio de fide illic instauretur. Hoc ipsum praestitit cum Pulcheria augusta, ad quam epistolas misit per Theoctistum Magistrianum. In hac quippe de suis legatis ad concilium missis primo verba faciens, iterum 454 explicat quemadmodum desideraverit in Italia synodum congregari. Deinde servandam esse in ecclesiasticis causis omnem moderationem mandat, quae procul abfuit ab Ephesino latrocinio, ubi primates synodi nec resistentibus sibi fratribus nec consentientibus pepercerunt. Quare cupiens vulneribus majoribus medicinam adhiberi, decrevit correctis veniam non esse denegandam. Tandem, haeresis exstinctionem obtinere desiderans, etiam haeresiarchas indulgentiam poscentes, nec rejiciendos, nec temere recipiendos deliberavit; qui quamvis post injustum judicium non essent catholicae fraternitati honorabiles ut fuerunt, tamen cum suas adhuc obtinerent sedes, et episcopatus sui honore potirentur, ecclesiasticam pacem ipsis non denegare jubet, si per veram atque necessariam satisfactionem resipiscerent. 8. Regulas igitur omnium rerum in synodo agendarum, cum in hac atque praecedentibus epistolis, tum in commonitorio suis legatis dato S. Leo proposuit, praescripsit, praedefinivit. A quibus quidem resilire nemini permissum esse poterat, ne irrita et vacua synodalia Acta redderentur quemadmodum videbimus opportuniori loco, agentes de primatu Constantinopolitanae sedis post Romanum pontificem, quem PP. illi Anatolii ambitui nimium faventes stabilire conabantur. At cum in laudatis epistolis potissimum S. pontifex de fidei dogmate unanimiter asserendo juxta celebrem epistolam quam scripserat ad Flavianum disserat, et de ecclesiastica pace iis etiam danda qui per latrocinium Ephesinum a catholica exciderunt societate, indignos se reddentes iis Ecclesiae honoribus, gradibus et praerogativis quibus potiebantur, eosdem lapsos ad sinceram poenitentiam venire cupientes, debita ab iisdem satisfactione praemissa, recipi jubet; eamque cautionem mandat servari, ut etiam principes haeresiarchae indulgentiam poscentes, nec rejiciantur, nec temere recipiantur. Quare, omni poena poenitentibus relaxata, ad antiquas suas episcopales sedes reverti aut eas retinere indulget, dummodo lapsorum episcoporum loco jampridem alii catholici non fuissent suffecti, et ipsi lapsi adhuc episcopatus honore potirentur. Id sane iis verbis, seclusa omni violenta interpretatione, indicare voluisse arbitramur, quibus dixit iis postulantibus omnem indulgentiam esse concedendam, qui tamen adhuc obtinent sedes et episcopatus sui honore potiuntur. Hanc sane Leonis agendi oeconomiam, scribendique rationem, cum haudquaquam assecutus esset Quesnellus, multas quaestiones excitavit, ad examen revocando Domni quondam episcopi Antiocheni causam. Studiosus vir, huc illucque mente vagari coactus, cur Thalassius Caesariensis, Juvenalis Hierosolymorum, Eustathius Berytensis, qui pariter in latrocinio Ephesino cum Dioscoro et Eutychiana factione principes partes obierunt, suas sedes Chalcedonensis concilii suffragio retinere potuerint inquirit; Domno vero, qui parem cum istis causam habuit ad suam Antiochenam sedem remeare non fuerit permissum. Profecto si ad praecedens Leonis decretum attendisset, secumque agitasset Domnum tunc adhuc nec sedem obtinuisse, nec episcopatus honore amplius fuisse potitum, quia, absoluto latrocinio Ephesino, Maximus episcopus catholicus in ejus locum fuerat suffectus, tantopere minime laborasset ut lectoribus persuaderet Domnum Chalcedonensis concilii tempore non amplius fuisse superstitem, nec concilii Chalcedonensis actionem quae de eodem scripta est tamquam falsam et commentitiam rejecisset. At sinceram et genuinam esse hanc synodi actionem gravissimis evidentibusque argumentis clarissimus Stephanus Baluzius, summa qua pollebat 455 eruditione probavit. Quamvis laudatum Leonis locum Quesnello non objecerit; quod testimonium tamen ad plura et insigniora sui adversarii argumenta refellenda aptissimum erat, ut ipsi annotabimus in sequentibus de Chalcedonensis synodi actionibus locuturi. CAPUT II. Quare generalis synodus Epheso indicta Chalcedonem transfertur. De S. Leonis epistola ad Ravennium. Galliarum episcopi in duabus synodis conveniunt, eorumque synodicas epistolas multa sapientia et eruditione sacra adornatas transmittunt ad apostolicam sedem. Tandem de Mediolanensi Eusebii synodo agitur, hujusque synodicis ad S. Leonem missis. 1. Promulgato jam edicto de nova generali synodo in Oriente habenda, imperator Marcianus veteres Eutychianorum turbas huc illucque renovari vidit, undequaque partium studia concitari, excitarique tumultus; cum videlicet qui semel Eutycheti adhaeserunt, ne levitatis, ait Baronius, arguerentur, perstabant in sententia, et omni conatu patrocinabantur susceptae semel iniquae causae, et si non aliter, acclamationibus saltem nominis Eutychetis. Has turbas primum Constantinopolim magna cum seditione excitatas fuisse, Marciani imperatoris edictum ad eas comprimendas abolendasque manifestat. Quae cum a gravissimis odiis atque aemulationibus foverentur, periculum civitati imminebat ne Constantinopolitani mutuis caedibus sese interficerent. Deo itaque favente imperatoris edicto, tertio idus Julii dato, sedatae fuerunt, utriusque partis factiosi viri intelligentes se ultimo supplicio esse puniendos, si in seditionibus perstitissent. Ex his ergo aliquantulum Marciani animum fuisse commotum arbitrari oportet; nec probabilitate caret eum poenituisse quod in Italia synodum haberi non permisisset, quemadmodum Leo votis omnibus exoptaverat, ad praecavendas quidem illas seditionum turbas et gravissimas commotiones quas duae adversae factiones jam excitaverant. Has quoque in Nicaeam Bithyniae, ubi synodus haberi debebat, transferri posse imperator veritus est. Unde Pulcheria augusta ad Strategium illius provinciae consularem litteras dedit, in quibus, communi tranquillitati prospicere cupiens, et fidem catholicam imperturbatam et immotam ab omni genere hominum custodiri volens, eidem consulari viro mandat ut nemini sine episcoporum consensu ad generalem synodum evocatorum permittat ad eam urbem accedere: Immo omnes monachos et laicos, quos nulla ratio ad synodum vocat omnino debeat de civitate et ipsis locis expellere. Ut, cum omni disciplina considente sancta synodo, sine aliqua commotione atque contentione, quae a Domino Christo revelata fuerint communiter ab omnibus confirmentur. 2. Dum haec autem agebantur, imperator certior factus est Illyricum maxime perturbari ob metum barbaricae invasionis. Quare secum recogitans non valde tutum esse longe a Constantinopoli recedere, iteratis litteris concilii Patres Chalcedonem, Constantinopoli propinquam, convocat, ut sanctorum episcoporum incolumitati et imperii felicitati facilius et securius consuleret. Interim hic describit Baronius gravem cladem Romano imperio ab Attila Hunnorum rege illatam, de qua Sidonius Appollinaris, Gregorius Turonensis, Salvianus Massiliensis episcopus, aliique 456 scriptores verba fecerunt. Cujus rei dumtaxat nos hic mentionem facimus, ut quilibet intelligat quanta ratione S. Leo papa ad securiora pacatioraque tempora generalem synodum differri exoptaverit. Igitur his praetermissis, antequam brevem Chalcedonensium gestorum narrationem instituamus, de nonnullis S. Leonis gestis atque de duabus synodis Galliarum et altera Mediolanensium, verba facere properamus. 3. Et primo quidem nobis occurrit brevissima S. pontificis epistola ad Ravennium Arelatensem, quam doctissimus Sirmondus publici juris fecit, et deinde Paschasius Quesnellus in suam novam transtulit editionem. Agit in ea S. pontifex de Paschate sequenti anno 453 die decima kalendarum Aprilis celebrando. Ad Romanum enim pontificem pertinuisse indicare illius diei celebritatem epistolae synopsis manifestat. Ut nimirum, quorum in fide una est (ait) confessio, sit etiam in hac festivitate una devotio. Duas praeterea circa ea tempora Galliarum episcopi litteras ad nostrum sanctum pontificem scripserunt, in quibus ita obsequentes et studiosos erga apostolicam sedem se exhibent, ut ab hujus decretis et a catholica veritate ipsis in epistola ad Flavianum proposita declinare sacrilegum esse reputaverint. Quam quidem observantiam cum semper Gallicani antistites tenere et servare omni studio nisi sint, illam Ecclesiam ab omni haereseos labe illibatam custodierunt, strictissimo obedientiae vinculo Romanae Ecclesiae adhaerentes, quemadmodum a suis majoribus traditum esse acceperunt. Et quidem id conjici ex illa epistola quae Ceretii, Salonii et Verani nomina praefert, nemo potest inficiari. Quorum praesulum episcopales sedes, etsi incertae et valde obscurae a viris doctis visae sint, ut nonnisi aliis et aliis ducti conjecturis ratiocinati sint, tamen communi suffragio Galliarum episcopos epistolae laudatae esse auctores sine ulla haesitatione et fraudis suspicione judicarunt. Pro accepto igitur exemplari epistolae ad Flavianum, divinae doctrinae ubertate ditatae, primo gratias reddunt, paternam curam et sollicitudinem in Romano pontifice recognoscentes, quia anticipata curatione remediorum beneficia ante malorum experimenta ipsis exhibere voluerit. In eo enim agnoscere profitentur peculiarem animi erga ipsorum Ecclesias affectionem, qua istarum incolumitati succurrere curabat, dum, constitutus supra apostolicae sedis speculam, cura et sollicitudine clamabat, ne inopinantibus improvisus hostis adveniret, neve vulneri locum praebeat (aiunt) incauta securitas. Ipsi quoque Romano pontifici gratulantur, quod laudata epistola ita per omnium Ecclesiarum conventicula celebraretur, ut vere omnium sententia declaretur merito illic principatum sedis apostolicae constitutum, unde adhuc apostolici spiritus oracula reserentur. 4. Post talia praeconia de epistola Leonis dogmatica effusa, S. pontificem ita compellant: Deprecamur ut opus, et praesentibus et futuris temporibus profuturum, quod nos asservandi studio foliis mandare curavimus, sanctitas vestra percurrere et, si quid librarii errore defuerit, emendare dignetur; vel si salutarem lecturis omnibus paginam aliquo studii vestri accumulastis argumento, idipsum addi libello huic sollicita pietate jubeatis: ut non solum plures sancti episcopi fratres nostri per Galias, verum etiam multi ex laicis filii vestri, qui epistolam istam magnopere pro veritatis manifestatione desiderant, remissam ad nos et sancta manu vestra emendatam transcribere, legere et tenere mereantur. Multa quidem alia in hac epistola notatu digna occurrunt, quae vel a Baronio, vel a Quesnello et ab aliis etiam forte indicata fuerunt, in quibus haud immorari opus est. Duo dumtaxat ego subjiciam. Alterum, videlicet, tres illos episcopos bis, tertio quaterque voces illas, beatissime papa, adhibuisse, sanctissimum pontificem alloquentes, quas concilii Chalcedonensis tempore in usu fuisse negat Quesnellus, ut ex iis colligat falsam et supposititiam esse de Domno Antiocheno actionem. Verumtamen allucinatum esse 457 hunc Leoninorum Operum editorem, probat cum haec, tum subsequens epistola synodica Ravennii, aliorumque episcoporum Gallorum, in cujus inscriptione ista verba offendimus: Domino vere sancto, merito in Christo beatissimo, et apostolico honore venerando papae Leoni Ravennius. Quamvis tamen, violenta quadam usus interpretatione in notis ad hanc sequentem epistolam, contendat illas voces et istas alias appellationes, apostolatum vestrum, apostolicamque sedem, de omnibus et quibuscumque episcopis eorumque sedibus dictas fuisse, quemadmodum in sequentibus videbimus. Dum haec annotare haud piguit, minime Quesnellum debitis laudibus fraudare intendimus qui multo studio, Ceretii, Salonii atque Verani episcopales sedes inquisivit, sed ob veterum monumentorum jacturam incassum laboravit. Idcirco Baronii, Sirmondi aliorumque praecedentium scriptorum dictis insistens, S. Eucherii Lugdunensis filios fuisse Salonium et Veranum affirmat; Ceretium et Salonium Arausicano interfuisse concilio judicat; atque tandem annotavit Veranum Hilari aevo superstitem apostolicae sedis legationem egisse in Galliis pro Ecclesiae Viennensis juribus et S. Leonis decreto contra Arelatensem episcopum tuendis, ut videre est tom. V Conciliorum. 5. Non absimile obsequium nec minorem animi reverentiam et devotionem universum Gallorum episcoporum coetum in synodo congregatum apostolicae sedi exhibuisse, synodica Ravennii Arelatensis et aliorum episcoporum patefacit. Nam imprimis episcopi sibi veniam dari petunt ob temporis moram qua detenti fuerunt ne in unum celeriter convenirent, atque duo obstitisse ne celerrime synodum haberent asseverant, locorum nimirum distantiam, aurarumque intemperiem quae eo anno animantium corpora in Galliis morbis vexabat. Ne itaque desides minusque obsequiosi viderentur in apostolicae sedis mandatis exsequendis, neve inobedientiae nota afficerentur, statim subjiciunt: Det ergo apostolatus vester nostrae veniam tarditati, quae non de otio, sed de certa necessitate descendit; quaeque a nobis, et si celeritatis gratiam abstulit, exsultandi tamen materiam auferre non potuit. Summam animi exsultationem expertos fuisse dogmaticam illam epistolam accipientes et percurrentes, maxime aptam ad instruendos omnes intra Gallias constitutos, palam testantur. Dolentes pariter (aiunt) pro his vobiscum qui, catholicae fidei lumine derelicto, errorum tenebras inciderunt. Itaque hasce litteras tamquam regulam et fidei symbolum recepisse fassi sunt. Quo munere non Gallias tantum, sed mundum totum gratiosissimis gemmis esse ornatum intelligunt et aestimant, neque pro eo quemquam dignas persolvere posse gratias asseverant. Quare fidelibus et infidelibus Leonis doctrinam magnopere profuisse, sequentibus verbis explicant, dicentes: Doctrinae post Deum vestrae debet quisque fidelis, ut constanter teneat quod credebat; debet etiam infidelis, ut a perfidia sua, agnita veritate, discedat, et apostolicae institutionis luce perfusus erroris sui tenebras derelinquat, etc. Subjiciunt deinde, quemadmodum quandoque optassent litteras Marciano imperatori fidelissimo principi dare, quibus ipsi gratularentur, eumque certiorem facerent, et proderent sollicitudinem qua pontificiam doctrinam in Christo sequebantur. Sed cum ad eos ex Orientalium partibus nuntius pervenisset, fieri hoc minime necessarium putarunt. Propterea fidei triumphum adjudicantes Leonis vigilantiae, studio atque ministerio, supplices Deum orant apostolatum vestrum conservare, et Ecclesiam ipsam toto orbe diffusam. Quod ante oculos semper habentes, et gratias et supplicationes Deo indesinenter offerre promittunt: Gratulantes quod tantae sanctitatis, tantae fidei, tantaeque doctrinae apostolicae sedi, unde religionis nostrae, propitio Christo, fons et origo manavit, antistitem dederit; petentes etiam ut datum concessumque munus pontificii vestri longissima ad aedificationem Ecclesiarum suarum aetate custodiat. 458 6. Hocce autem in Leonem ejusque Romanam sedem elogium, publice in Gallicana illa quadraginta quatuor episcoporum synodo recitatum, et ad perpetuam posterorum memoriam scripto consignatum, firmum ac grave testimonium exhibet illius maximae devotionis et obsequii quibus tum se apostolicae sedi obstrictos esse gloriabantur. A quorum institutis atque vestigiis numquam vel ob temporum vicissitudines, aut falsarum opinionum superstitiones Gallicana recessit Ecclesia. Quoniam istius praesules parati semper fuerant, confortante Domino, cum Romano pontifice pro veritate animas ponere, et vitam auctori salutis et largitori aeternitatis impendere. Hisce autem verbis quadraginta illi quatuor episcopi suam claudunt epistolam, singulique huic subscribunt, eas formulas adhibentes quibus supremum Ecclesiae regimen Romanis pontificibus convenire passim probari solet. Paschasius Quesnellus, tom. II Operum S. Leonis singillatim horum Gallorum praesulum episcopales sedes ex aliis et aliis monumentis recensuit, ut videre est pag. 478 ad quam lectorem remittimus, ne nimium extra propositum scopum vagemur. Synodica hujusmodi Gallorum episcoporum epistola a S. pontifice Leone accepta, ipse ad eosdem rescribere non diu distulit, et servata sui muneris amplitudine, hisce gravibus vocibus suam epistolam orditur: Optassemus quidem fraternitatis vestrae litteras eo tempore quo promiseratis accipere, ut profecturis ad Orientem fratribus nostris, quos ad sanctam synodum vice nostra pro catholicae fidei defensione direximus, etiam vestrae sententiae professio jungeretur. Tarditatem tamen se excusare fatetur ob inopinata obstacula quae praepedierunt ne citius in unum convenirent. Multo gaudio deinde eorum litteras recensuisse asseverat, quas se ait probare, quia eruditione Spiritus sancti in ipsis vigere doctrinam cognoverat, quam in Orientalibus Ecclesiis daemonis astutia per suos sequaces fatigare curaverat, ut operante divina gratia tandem validior et clarior efficeretur. Multa tandem exsultatione se ait gaudere, quod, sicut causa poscebat, fiduciam nostram quam de vobis habemus in Domino fideliter atque obedienter auxisti. O utinam ad haec postrema verba attendisset Quesnellus! Tantas quidem non excitasset elapso saeculo turbas, nec gravissimis perturbationibus occasionem dedisset, si, episcoporum Gallorum exempla secutus, fiduciam quam primo de eo Romani pontifices habuerunt non frustrasset, et fideliter et obedienter apostolicae sedis definitiones profiteri non detrectasset. 7. In altero epistolae suae capite narrat quemadmodum, pontificiorum legatorum studio et devotione, sacerdotibus Christi, principibus et potestatibus Christianis, cunctisque clericis, plebibus, ordinibus plene in synodo Chalcedonensi sexcentorum PP., plene et evidenter apparuerat doctrinam in illa dogmatica epistola intimatam evangelicae et apostolicae traditioni de incarnatione Domini nostri Jesu Christi cohaerere; et idcirco damnatos esse Nestorium atque Eutychetem. Quorum errores recensuit et exagitavit in subsequenti tertio capite, ut magis atque magis quantum ab iisdem esset abhorrendum patefaceret. Sequenti quarto capite deinde narrat quemadmodum S. synodus Chalcedonensis religiosa unanimitate dogmaticae suae epistolae, auctoritate Domini mei beatissimi Petri apostoli et merito roborata, consenserit, amputando ab Ecclesia Dei opprobrium, et Dioscorum Alexandrinum in sua impietate damnando, Ne illa Ecclesia (ait) quae inter ipsa Evangelii principia beatum Marcum beatissimi Petri apostoli discipulum in omnibus utique doctoris sui magisterio consonantem habuit fundatorem labefactata maneret. Quae verba cum in Grimanico codice lineolis interclusa conspexerim, arbitratus sum, vel antiquum amanuensem, vel doctum aliquem virum designare voluisse summam societatem quae a primordiis Romanam Ecclesiam inter et Alexandrinam servata fuit, non tantum ob universale S. Petri magisterium, 459 verum etiam ob principium illud a quo Alexandrina ipsa duxit originem. Hinc S. pontifex in medium profert Athanasii, Theophili atque Cyrilli exempla, quos probatissimos praesules appellat. Quae loquendi phrasis cum Quesnello, nescio qua de causa, displicuisset, censuit annotare: « Theophilum mirabitur quis hunc inter probatissimos praesules recenseri a Leone, dignumque haberi qui Dioscoro in exemplum proponeretur. » Et volens deinde praepedire responsionem quae adhiberi posset, statim subjicit: « Quod ne ad fidei sinceritatem tantum restringatur, obstat quod sanctae memoriae appellatur ab eodem epistola 94 ad Marcianum imperatorem, et 68 ad Paschasinum Lilybaetanum, et cum sanctitatis praeconio citantur ejus scripta tam in epistola 134 ad Leonem Augustum, quam in excerptis SS. Patrum in Chalcedonensi relectis. » Addit praeterea: « Nec tamen ignorare potuit S. Leo quam nefandis quamque aperta vi sanctum Joannem Chrysostomum persecutus fuerit, ac tandem oppresserit Theophilus. » An autem ante mortem tot scelerum eum poenituerit, non explicat Quesnellus, sed lectores remittit ad opus Gallice conscriptum a Gothofrido Hermantio de Vita S. Joannis Chrysostomi, et demum concludit: « Crediderim ego ex his loquendi formulis de episcoporum sanctitate non esse decernendum, cum videamus perditissimos homines iisdem titulis decorari etiam in conciliis oecumenicis, et hanc consuetudinem per ea tempora viguisse, ut quicumque episcopi a fide catholica nullo modo deviaverant decesserantque in communione Ecclesiae, reponerentur in sacris diptychis, et sanctae memoriae viri dicerentur. » 8. At quis non intelligit nimis gravem atque malignam esse hanc in Theophilum censuram, qua non tantum istius in Chrysostomum simultates exaggerantur, verum etiam S. Leonis judicium et Chalcedonensia gesta parvi pendenda esse indicatur, quasi quod idem Theophilus nec probatissimus fuerit praesul, nec sanctae memoriae rationabiliter esset dicendus? Obstare contendit Quesnellus quae in Chrysostomum egit. Sed si haec attendamus, minime illius generis sunt ut ipsius Theophili famam atteramus, perditissimisque viris comparemus. Simultatum enim illarum nulla alia origo fuit quam studium illud quo gentiles haereticosque anthropomorphitas ubique insectari quaerebat, simulque catholicos viros a librorum Origenis lectione avertere procurabat, ob apertos videlicet errores in hujus scriptis repertos. Quare cum ipse jussisset ut ab omnibus damnarentur, et Longi fratres eorumque sectatores obtemperare detractassent, hos Aegypto ejecit et, Alexandriae coacta synodo, ipsum Origenem cum suis libris damnavit, agens quoque ut in alia synodo Cypri, cui Epiphanius praefuit, damnarentur. Hactenus nihil in Chrysostomum Theophilus fuerat commotus. Sed audiens monachos a se ejectos benigne ab eodem Chrysostomo Constantinopoli receptos, ecclesiasticae disciplinae studio tuendae actus, quasi Alexandrinae sedis jura tueri cupiens, in Joannem invehi coepit, et, forte nondum sufficienter istius agendi ratione explorata, Constantinopolim proficiscitur et, coacta synodo, Joannem tamquam canonum violatorem, etiam reclamante plebe, deposuit. Dabo quidem Theophilum tum eam animi moderationem non servasse quae episcopum decebat, et nimio zelo actum praecipiti judicio in hanc causam inquisivisse. Sed obstant forte quin probatissimus praesul et sanctae memoriae vir appelletur? Attendat, quaeso, Quesnellus rationes quibus ducebatur, in mentem revocet eximias excellentesque virtutes quibus erat praeditus. Nam praeter sacrarum rerum scientiam, qua maxime pollebat, quoadusque vixit ab omni haeresi abhorruit, Judaeorum conversionem omni nisu curavit, gentiles ad verae religionis cultum inducere quaesivit, nihilque eorum aggredi praetermisit quae in catholicae fidei munimen, praesidium et incrementum poterant 460 redundare. At diutius in his immorari jam taedet, potissimum cum in alio opere, agendo Rufinianas vindicias, descripserim quemadmodum Theophilus Origenem et Origenistas exagitasset. Addam dumtaxat Quesnelli et alterius cujusque recentioris scriptoris opinionem tantum roboris numquam obtinere potuisse, ut Leonis Magni et Chalcedonensium PP. testimonia atque judicium infirmare aut dejicere queant. Cum neminem lateat gravissimas quaestiones olim inter sanctissimos viros excitatas horum sanctitati et nominis celebritati minime obesse potuisse, etiam si aliquid humanae infirmitatis passi sint, ut nimis vehementer propriis studiis et opinionibus adhaererent, ut sexcentis exemplis ipsi probare possemus. 9. Restat jam tandem ut de Mediolanensi synodo verba faciamus, quam non alia de causa S. Leo haberi jussit, nisi ut communi illius provinciae etiam episcoporum consensu et publicis subscriptionibus epistola dogmatica ad Flavianum susciperetur, quod, ait Baronius, impigre curatum est. Tunc igitur Abundius Comensis, caeterique pontificii legati ex Oriente Romam regressi erant, verbis de omnibus quae in Chalcedonensi synodo contigerant rationem reddituri. Quare S. pontifex, ut certis documentis innotesceret omnes Occidentales episcopos fidei regulam a se ipso conscriptam et definitam suscipere, Abundio episcopo et Senatori Mediolanensi presbytero collegae ad patriam et episcopatum revertentibus mandat ut Eusebium conveniant pro synodo indicenda. Huic synodo Eusebius praefuit, ad eamque alii decem et octo episcopi vel per se, vel per suos legatos presbyteros interfuerunt, quorum multi sanctitate, doctrina maxime, celebres fuerunt; videlicet Maximus Taurinensis episcopus, ipse Abundius Comensis, Crispinus Ticinensis, aliique quorum nomina multa cum laude in Ecclesiae tabulis regesta sunt, ut videre est apud Baronium anno superius laudato. Hinc facile colligimus longe a veritate eos scriptores abscessisse, qui dixerunt Maximum Taurinensem, regnantibus Honorio et Theodosio, mortuum esse. Quomodo enim fieri id potuit, si non tantum huic Mediolanensi interfuit synodo, sed etiam Romani concilii Actis sub Hilaro papa subscripsit? Quidquid autem de his similibusque quaestionibus ab aliis dictum fuerit, praesenti hoc otio non inquiramus. Summam dumtaxat hujus synodicae epistolae paucis recensebimus. Tribus igitur capitibus distinctam mss. codd. omnesque editores illam exhibuerunt. In quorum priori Eusebius cum sociis exsultare fatetur, quod apostolicae sedis legati Chalcedonem missi felicem faustumque effectum legationis sibi commissae assecuti fuissent, quod quidem in Dei laudem et Christianae fidei custodiam ob divinae majestatis praesidium contigisse asseverant, Quando (videlicet, aiunt) vos idoneos cultus sui assertores in apostoli sui sede praesulem collocavit. In altero epistolae capite laudant doctrinam in epistola ad Flavianum contentam, tamquam prophetarum assertionibus, evangelicis auctoritatibus et apostolicis testimoniis omnino consonam; eamque nitore quodam lucis ac veritatis splendore radiare, omnibusque sensibus convenire quos beatus Ambrosius de incarnationis Dominicae mysterio suis libris Spiritu sancto incitatus inseruit. In tertio tandem capite idem Eusebius cum sociis anathema Eutychianis dixisse profitetur; atque, litterarum (aiunt) vestrarum formam secuti, modum praescriptae ordinationis nos servasse, his per fratrem et coepiscopum nostrum Cyriacum missis ostendimus. Quae sane verba innuunt formam rerumque omnium agendarum ordinem a sancto pontifice praescripta, nemine refragante, ab iisdem servata fuisse, ad debitam quidem obedientiam patefaciendam, quam semper totius orbis episcopi etiam in synodis congregati Romanis pontificibus praestiterunt. 461 Unum tandem adhuc restat in hac synodica epistola quod nostram animadversionem excitavit, quodque, repugnantibus vulgatis et mss. codd., aliter in Quesnelliana editione exhibetur. Eusebius siquidem, praesentem suam orationem claudere volens, divinam opitulationem implorat, Leonisque pontificis studio Eutychianae haereseos exitium, fidei palmam et consummati certaminis coronam perpetua quiete retinendam adjudicat, subdens deinde: Hoc futuris memorabile saeculis relinquatis, ut ab hoc exstincta praesenti tempore impiae sectae contumacia videatur, ut vobis (supple catholicae fidei) propugnatoribus in aeternum prostrata succumberet. Concinunt huic lectioni Surius, conciliorum collectores, aliique ex vulgatis exemplaribus, quam genuinam esse etiam aliqua mss. exemplaria, quorum auctoritatem sequendam nobis persuasum est. Quamvis Quesnellus pro illa voce exstincta, aliam exstitisse induxerit, et forte sui librarii oscitantia pugnatoribus pro propugnatoribus admiserit. Is tamen in notis ad hanc epistolam fatetur laudatum locum medica manu indiguisse, quem ad mss. Trecop. et Thuan. cod. emendavit, facta collatione cum hac vulgata: superesse ut, annuente Domino, perpetuo retinentes, hoc futuris memorabile saeculis relinquatis; ut a tempore praesenti extincta impiae sectae contumacia videatur, ut novis purgationibus in aeternum prostrata succumberet. Falsam quidem atque corruptam esse hanc lectionem nemo inficiabitur, si eam consideret, deinde conferat cum praecedenti epistolae contextu, in quo, ut diximus, et haereseos exitium, et fidei palma, et consummati certaminis corona summo pontifici Leoni adjudicantur. Non igitur novae purgationis adhibendae erant ut exstincta haeresis in aeternum prostrata succumberet. Quare novissima Augustini Savioli Veneti typographi editio maximam mihi movit admirationem, tam corruptam lectionem in hujus epistolae contextu inducendo, ea expuncta quam Surius, conciliorum collectores, et ipse Quesnellus retinendam esse judicarunt. Atque admirationem adauxit, quod ipse editor fassus sit optimorum mss. codd. fidem et auctoritatem se esse secutum, quamvis revera nullos codices consuluisse ex hoc atque similibus lapsis mihi liceat argumentari; de qua re aliqua dicere opportunius reservabo in altero tomo Leoninorum Operum.
CAPUT III. De tempore, numero Patrum atque sessionum synodi Chalcedonensis. Omnia quae in votis S. Leo habuit feliciter exsecutioni mandata sunt. Catholica fides stabilita. Episcopi lapsi ad poenitentiam suscepti sunt. Dioscorus et Eutyches damnati, et demum apostolicae sedis jura in Ephesina synodo abolita summa consensione reparata et stabilita fuerunt. 1. Marcianus imperator, ob causas in superioribus recensitas, jussit ut episcopi ad generalem synodum acciti in Chalcedone convenirent et in basilica S. Euphemiae martyris in suburbiis extra urbem congregarentur. Exordium sumpsit octavo idus Octobris anni 451, fuitque absoluta kalendis Novembris. Scriptores, ut annotavit inter caeteros cardinalis Baronius, non conveniunt in determinando neque Patrum neque actionum numero. Marcellinus, in Chronico, sexcentos et triginta episcopos adfuisse narrat, cui suffragantur Liberatus diaconus et Photius. Nicephorus mavult duplicatum fuisse numerum eorum qui oecumenico Nicaeno 462 concilio interfuerunt, videlicet sexcentos triginta sex fuisse. S. Leo vero, qui recenter a suis legatis ex Oriente advenientibus et ex Actorum exemplaribus edocebatur, scribens ad episcopos Galliarum, ait: Sexcentorum ferme fratrum coepiscoporumque nostrorum synodus congregata. Ad quae omnia idem Baronius animadvertens, arbitratur ab exemplaribus Actorum quae supersunt subductam esse fere dimidiam partem episcoporum, cum in prima actione ejusdem synodi nonnisi tercenti quadraginta episcopi subscripti reperiantur. Verum de hac difficultate verba faciemus in actione de Domno Antiocheno, Stephani Baluzii animadversiones approbantes. Aeque incertus apparet actionum numerus, pro quo definiendo aliae et aliae sunt scriptorum opiniones. Baronius, ex dierum numero quo sancta illa congregatio duravit actionum quoque numerum inferri debere arbitratur. Cum itaque ab octavo die idus Octobris usque ad kalendas Novembris duodecim dies intercesserint, et singulis diebus PP. convenisse arbitrari liceat, ideo duodecim sessiones sive secretaria habita fuisse credendum est. Liberatus, laudato loco, quindecim numerat actiones; sed in Graecis Latinisque exemplaribus sexdecim continentur, quamvis multa habeantur in Latinis quae in Graecis desiderantur, et e contrario. Verum si sedulo attendamus ad omnes causas quae in ea synodo agitatae sunt, fateri cogimur in eadem sessione plures actiones factas fuisse, ut constabit cum de Photii Tyrii et Domni Antiocheni causis disputabimus. 2. Ecclesiasticae historiae scriptores, qui nos praecesserunt, diligentissime singula in iis Actis contenta recensuerunt; quod praestare in praesens nos praetermittimus, ne quod ab aliis jamdudum actum est iterum agamus. Potissimum cum non semel laudati auctores, Baronius videlicet, Christianus Lupus, Pater Natalis Alexander, Stephanus Baluzius, Joannes David, singuli pro scribendi scopo quem assumpserant, eadem Acta descripserint, variasque incidentes quaestiones pertractaverint, a nonnullis quarum nos abstinuimus, cum ad rem nostram haud pertinere arbitrati sumus. Tria igitur cum sint quae Magni pontificis vota, ut diximus in praecedentibus, respiciunt, quaeque tandem fideliter exsecutioni in ea synodo fuere demandata, singula indicabo. Primum igitur ad fidei causam pertinebat, de qua in synodi exordiis pertractari coeptum est. Nam Paschasinus Lilybaei episcopus, Leonis mandatis obtemperaturus, petiit ut Dioscorus e synodo discederet; nam inter reos dumtaxat, non inter judices, ille erat admittendus. Et quamvis isthaec petitio dura visa fuerit, tamen ad compescendos aliquos dissensionis motus inter Orientales excitatos, et ad praecavendas inducias quae ex canonicis citationibus contingere solent, judices dixerunt ut tamquam judicandus in medio sederet. Tum, accepta ab Eusebio Dorylaei facultate Dioscorum accusandi, hunc, et laesae fidei, et sacrilegi homicidii reum ob necem Flaviano illatam postulabat. Et, lecto accusationis libello Marciano imperatori oblato, Dioscorus objecta diluere nitebatur, dicendo Flavianum legitime condemnatum in synodo imperatoris Theodosii auctoritate congregata. Sed quid in latrocinalibus Actis contineretur ex horum lectione sciscitatum est. Quare cum in iisdem Actis legendis ventum esset ad Theodosii constitutionem, qua cautum fuerat ne Theodoritus praecedenti Ephesino latrocinio interesset, judices petierunt Theodoritum in concilium introduci. De cujus causa hic disserere praetermittimus, cum in subsequentibus Quesnellianam refellere debeamus dissertationem. Interim jam episcopi qui pro Dioscori et Eutychetis partibus decertaverant confessi sunt timore se militum compulsos orthodoxos deposuisse episcopos, et conscientiae stimulis acti exclamaverunt: Omnes peccavimus, omnes veniam postulamus. Et continuata lectione Actorum 463 pseudosynodi, Dioscorus accusatus est, quod epistolam dogmaticam S. Leonis tamquam fidei regulam ad synodum transmissam, legi vetuisset. Ut autem plenius innotesceret vis S. Flaviano et orthodoxis episcopis illata, recensita fuerunt omnia Constantinopolitani concilii Acta, in quibus de Eutychetis condemnatione gestum fuerat. Ex qua lectione apostolicae sedis legati probaverunt Flavianum vere catholicum, Eutychetem vero impium haereticum. Sed Dioscorus ipse amplius cohibere non valens suae malae fidei nequitiam, interloquendo ausus est contendere Flavianum jure fuisse damnatum, quod dixisset post adunationem duas esse in Christo naturas; cujus contrariam sententiam coram Patribus pertinacius propugnare ausus est. Postea vero alia quamplurima lecta sunt, de quibus summatim Baronius verba facit, et ipsi occasione subsequentium Exercitationum indicabimus. Tandem fidei definitio ad sequentem actionem protracta est, quae sexto idus Octobris fuit celebrata. 3. In hac porro symbolum Nicaenum recitatum fuit, cui concinere Cyrilli Alexandrini scripta, et Leonem Romanum pontificem in sua epistola, omnes Patres contestati sunt. Hanc autem Leonis epistolam mirificis laudibus prosequentes, acclamarunt. Haec Patrum fides, haec apostolorum fides, omnes ita credimus, orthodoxi ita credimus, Anathema qui ita non credit. Petrus per Leonem ita locutus est: Apostoli ita docuerunt, pie et vere Leo docuit, Cyrillus ita docuit. Leo et Cyrillus similiter docuerunt. Quis autem non intelligit solemnibus istis atque universalibus PP. acclamationibus justo judicio et diligenti studio honorem ad apostolicam sedem et ad sanctum Leonem delatum fuisse, cujus jura et praerogativas Dioscorus in praecedenti synodo pessumdederat et aboleverat? Leonem enim Petri esse successorem, sincerum fidei catholicae custodem, Scripturarum sacrarum supremum esse interpretem, uno ore venerati, ad delendam nimirum illam turpitudinis maculam, qua cum summo apostolicae sedis dedecore Leo ipse et hujus legati in latrocinio Ephesino fuerant passi et inusti. Pro quo scelere cum debitas poenas Dioscorum subire oporteret, in sequenti tertia sessione hujus damnatio prolata est. Huic autem sessioni soli episcopi sine saeculi magistratibus interfuerunt. Aberat etiam a synodo Dioscorus, sed sub militum custodia detinebatur. Et quamvis in prima sessione istius crimina sufficienter omnibus innotuissent, tamen ad servandam juris canonici formam et ordinem, iterum Eusebii Dorylaei accusatoris libellus lectus est; et ne in absentem sententiam proferrent, semel, iterum et tertio canonicis citationibus eum ad synodum venire pulsarunt. Varia excusationum genera interposuit Dioscorus, vel quod detinebatur aegritudine, vel quod ipsi cautum esset synodo adesse, judicibus saecularibus absentibus. Quam postremam excusationem irritam prorsus fecit Cecropius Sebastenus episcopus, ad eum vocandum missus, dicendo: Quando quaedam regularia, nempe ecclesiastica negotia examinantur secundum canones, neque judices alios vel laicos interesse oportet. Dum haec autem agebantur, et synodi PP. Dioscori responsa juxta praefixos terminos exspectabant, quatuor libelli Theodori, Ischirionis, Alexandrinorum diaconorum, Athanasii presbyteri et Sophronii Alexandrini, Christiani viri, lecti sunt. Eam enim epigraphem seu inscriptionem praeseferunt: Sanctissimo et beatissimo universali patriarchae magnae Romae Leoni, et sanctae universali synodo Chalcedonensi. Hos libellos Leoni summo pontifici inscriptos, inter Leonina Opera non collocavit Quesnellus, nec in synopsi Chalcedonensium Actorum, indicavit saltem Leonis nomen praeseferre; quamvis consilium habuerit suam editionem adornandi omnibus monumentis ab ipso sancto summo pontifice scriptis, 464 et aliorum ad ipsum. Hujusmodi libelli Graece et Latine exstant tom. IV, quos ad lectionem Vaticanorum codd. emendavimus, et ut inter S. Leonis Magni Opera in lucem prodeant in sequenti tomo curabimus. 4. In his porro libellis gravissima Dioscori facinora descripta et contestata continebantur, quorum summam in praesens indicare supervacaneum ducimus, cum viris doctis innotuerint, et possint a quopiam lustrari. Cum igitur tertio ad synodum vocatus Dioscorus obtemperare recusasset, nec eum permovere potuisset Joannes Germaniciae episcopus, dicens: Sacerdotum delicta communis est turpitudo. Si igitur scit tua sanctitas calumniam se ab aliquibus pati, non est longe sancta synodus; fatigare, ut convincas mendacium. Quare cum reliquum non esset ad ipsius defensionem, pontificii legati, Leonis personam agentes, in eum damnationis sententiam tulerunt. Hanc autem nos hic subjicere praetermittimus, ne contra propositum institutum nostrae Exercitationes nimium excrescant. Qui vero intelligere cupiunt an omnia apostolicae sedis jura in eo judicio manserint reparata, quemadmodum S. Leo post latrocinium Ephesinum habuit in votis, facile totam istius actionis seriem, ordinem et decreta lustrare poterunt apud Conciliorum collectores, tom. IV, actione tertia. Hanc itaque pontificiorum legatorum in Dioscorum latam depositionis degradationisque sententiam unanimi consensione ratam habuerunt caeteri PP., qui postmodum synodales scripserunt epistolas Valentiniano et Marciano imperatoribus, Pulcheriae Augustae, de his quae nuper stabilita fuerant. Publicum quoque propositum fuit istius damnationis decretum, quod et ipsi Dioscoro atque etiam clericis Alexandrinis fuit significatum. 5. In sequenti autem sessione, quae quarta fuit, causa episcoporum qui cum Dioscoro in latrocinio Ephesino principes partes obierunt ad examen revocata est. Hos autem in synodo de imperatoris Theodosii mandato pariter praefuisse, ipse Dioscorus testatus est, contendens cum Domno Antiocheno, Juvenali Hierosolymorum, Thalassio Caesareae Cappadociae, Eustathio Beryti, Eusebio Ancyrae, et Basilio Seleuciae episcopis communem causam habere. Sed quia hos S. Leo jusserat in communionem recipi, et poenas canonicas iisdem relaxari, si poenitentes se exhibuissent, et si in horum sedibus alii jam catholici episcopi non essent suffecti, ut jam vidimus ex praecedentibus epistolis, et commonitorio legatis dato; idcirco, cum probassent Nicaenum et Constantinopolitanum symbolum, decreta Ephesi et S. pontificis Leonis epistolam, anathema dicentes contraria sentientibus, jussi sunt synodum ingredi a qua repulsi fuerunt, et, ecclesiastica obtenta pace, catholicae societati adjuncti fuere. Domnum autem Antiochenum non adfuisse in peculiari dissertatione explicabimus. Admissi quoque fuerunt Aegyptii episcopi, quos pontificii legati jusserunt anathema dicere Eutycheti et subscribere epistolae S. Leonis. Utrumque facere primo detrectarunt, exspectantes novi Alexandrini antistitis electionem, quem secuturos esse spondebant in subscriptione. Sed, instante synodo ut Eutychetem damnarent, tandem consenserunt. Verum cum adhuc urgerentur ut S. Leonis litteris subscriberent, omnino renuerunt; seque prosternentes, petierunt ut sanctae synodo placeret primum eligi Alexandrinum episcopum. Quorum supplicationibus synodus annuit, ea tamen interposita cautione ne Chalcedone recederent, sed novi episcopi electionem exspectarent. Eminentissimus cardinalis Baronius atque cl. Stephanus Baluzius annotarunt Graeca Actorum Chalcedonensium exemplaria laudatas actiones aliter distributas continere. Sed notariis episcoporum 465 id esse tribuendum, in dissertatione quam pro Domno Antiocheno conscripsimus affirmamus. 6. In quinta actione, de fidei constitutione ab omnibus veluti firma regula tenenda inquisitio coepta est. Carosus enim Dorotheus, aliique Eutychiani archimandritae libellum Marciano imperatori dederant, ut ipsis liceret de fidei rebus cum catholicis disputare. Qui cum synodum essent ingressi, et libellum PP. obtulissent, cogniti sunt pro Dioscoro supplicationes habere. Profitebantur in eo se tantummodo Nicaenam fidem amplecti, nullamque ejus expositionem admittere. Addebant praeterea potius extra alios seorsum a communione ipsorum vitam acturos, quam quidquam novi ad fidem pati superinduci. Ita quidem (ait Baronius) hypocritae illi, more Eutychetis atque Dioscori, sub mentito pallio Nicaenae fidei novam haeresim fovebant. Horum libello alius objectus est synodo oblatus a catholicis archimandritis, et interea tridui spatium temporis datum est haereticis ad resipiscendum, atque catholicae fidei adversum Eutychetem subscribendum. Hos inter erat quidam archimandrita nomine Maximus, qui Eutychetis magister dicebatur. Haereticorum autem archimandritarum subdola agendi ratio synodum fatigavit, et turbas inter PP. excitavit. Nam Paschasinus et caeteri legati pontificii volebant quod ad Eutychianae haereseos exitium et condemnationem S. Leonis epistola tamquam fidei tessera ab omnibus admitteretur. Contra vero Anatolius Constantinopolitanus, qui secreto hactenus Dioscoro et Eutychianae factioni ex parte adhaerebat, multis modis se opponebat. Primo enim approbandant PP. exhibebat quamdam fidei definitionem ab Asclepiade Constantinopolitano diacono recitatam, quam tamquam haereticorum turbis faventem sedis apostolicae vicarii cum aliquibus episcopis Orientalibus repudiarunt, nec Actis synodalibus inseri permiserunt. Secundo, nihil novi antiquis fidei sanctionibus superaddendum esse contendebat, ita ut praeter Nicaenum et Constantinopolitanum Symbolum, et Ephesina decreta contra Nestorium hujusque asseclas stabilita, nulla definitio ad Eutychianum dogma proscribendum admittenda esset. Tertio, Dioscorum non ob laesam fidem fuisse damnatum, et episcopatu dejectum affirmabat, sed quia excommunicationem fecit Domno archiepiscopo Leoni, et tertio vocatus est, et ideo damnatus est. Hanc subdolam Anatolii agendi rationem apprime Paschasinus et caeteri vicarii pontificii noverunt. Et propterea, ne ullus aditus Eutychianis superesset fidei Symbolum aliter interpretandi, praecedentibus Nicaenis, Constantinopolitanis et Ephesinis decretis addiderunt: Epistolam magnae et senioris urbis Romae praesulis beatissimi et sanctissimi archiepiscopi Leonis, quae scripta est ad sanctae memoriae archiepiscopum Flavianum, ad perimendam Eutychis malam intelligentiam, utpote et magni illius Petri confessioni congruentem et communem quamdam columnam existentem adversus perverse sentientes ad confirmationem rectorum dogmatum congruenter aptavit, etc. Integre ergo fidei definitione recitata, eam imperatori Marciano ex judicum sententia manifestandam esse censuerunt, ut habent Facundus Hermianensis et Liberatus diaconus, ut episcopi deinde unanimi consensione in sequenti actione eidem subscriberent. 7. Octavo igitur kal. Novembris sexta actio celebrata est, et ut ex Actorum exemplaribus innotescit, omnes episcopi synodali definitioni subscripserunt. Et ibidem advenientibus Marciano imperatore, et Pulcheria augusta, aliisque nobilibus viris imperialis aulae ministris, ipse Marcianus paucis synodi Patres allocutus est. Qua allocutione absoluta, 466 quae hactenus gesta erant Aetius archidiaconus Constantinopolitanus recitavit, una cum omnium episcoporum subscriptionibus. Quare interrogata synodo ab imperatore si secundum omnium sanctorum episcoporum expositionem definitio nunc relecta prolata est, omnes clamaverunt: Omnes sic credimus, una fides, una voluntas, etc.; et conversi PP. ad imperatorem, dicebant: Marciano novo Constantino, novo Paulo, novo David. Annos David imperatori. Augustae pariter multos annos dixerunt, et utrumque alloquentes, subjiciebant: Luminaria mundi, Domine, tu custodi; et multis aliis veris justisque laudibus utrumque ornarunt. Fidei rebus igitur ita dispositis atque firmatis, imperator, ad honorem clericalis militiae et monasticae vitae, quaedam capitula canonicis statutis determinanda synodo proposuit: Decorum (ait) esse judicantes a vobis haec regulariter potius formari per synodum, quam nostra lege sanciri. Fatigati autem ob nimios labores episcopi, semel iterumque imperatorem supplices rogarunt ut eos dimitteret: sed ipse Marcianus ad synodum conversus dixit: Multum quidem estis itinere fatigati laborem perferentes. Verumtamen sustinete adhuc tres aut quatuor dies, et praesentibus magnificentissimis nostris judicibus, quaecumque vultis movete, competens adepturi solatium. Addidit tandem: Nullus vestrum antequam perfecti termini ex omnibus proferantur a sancto concilio discedat. Hactenus ea brevitate qua potui priores sex Chalcedonensis synodi actiones summatim descripsi; ex quibus haud dubium esse potest feliciter S. Leonis Magni vota adimpleta mansisse, atque apostolicae sedis jura turpissime jam pridem a Dioscori et Eutychiana factione in praecedenti Ephesina synodo violata et abolita solemni atque universali totius Ecclesiae judicio reparata fuisse. Caetera vero quae sequuntur, cum ad particulares quorumdam episcoporum causas pertineant, sequentibus in Exercitationibus explicabimus. CAPUT IV. Dissertatio in quartam Chalcedonensis concilii actionem habita in pontificia Conciliorum Academia, anno Domini 1747. 1. Photii Tyrii causam, in cujus cognitione Chalcedonenses PP. quarta hujus synodi actione versati sunt, in praesens expendere jubeor, de iis tribus dumtaxat verba facturus quae hujusce Academiae viris hoc anno discutienda praescripta fuere, quaeque sub octavo numero quoad canones sequenti ordine et vocibus exprimuntur. Primo, an consuetudo antiqua allegata ab Anatolio, actione 4, in causa Photii episcopi Tyrii quod episcopi existentes Constantinopoli una cum patriarcha definiebant quorumcumque recurrentium causas, legitima esset; et hoc posito, cur sententia in causa Photii fuit revocata.
Secundo, utrum in causis ecclesiasticis judicandum esset secundum canones, an etiam secundum pragmaticam sanctionem; qua de re actum est actione 4 in eadem causa Photii.
Tertio tandem, an episcopus, si esset episcopatu indignus, possit in ordine inferiori collocari, quod negare videntur legati papae, actione 4. In quibus omnibus perquirendis, multam orationem me habere oporteret, si libere ejusmodi argumenti latissimum campum excurrere possem. Verum cum summi, clementissimi, atque sapientissimi principis benignitate abuti haud debeam, idcirco non omnia quae dicenda occurrunt potero recensere; 467 sed aliqua nondum satis explorata prolixius exponam; notiora dumtaxat delibabo, et quae tandem, a recentioribus regalistis multis cavillationibus implexa, ad ecclesiaticum regimen et ad apostolicae potissimum sedis jura dejicienda, aut prorsus evertenda, similibus occurrentibus causis, in medium adducuntur, non dissimulabo atque Chalcedonensium PP. vestigiis insistens paucis refellere conabor.
2. Antequam praesentis concertationis capita resolvere aggrediamur, quae et qualis causa fuerit cur tot tantaque dissidia Photium Tyrium inter et Eustathium Berytensem exorta essent, inquirere nobis opus est. Tyrum ergo urbem imprimis totius Phoeniciae primae fuisse metropolim, cui duodecim aliae urbes et episcopi ab Ecclesiae exordiis ad annum quadringentesimum quinquagesimum usque suberant, quorum unus erat Beryti episcopus, ex ecclesiasticis tabulis exploratum est. Omnium primus deinde qui hujusmodi metropolitae jura violare tentaverat fuit Eustathius. Qui, posthabitis Nicaenorum Patrum regulis, maximo suae amplificandae sedis studio actus, pragmaticum ab imperatore Theodosio typum seu rescriptum obtinuit, quo, dissecta in duas partes Phoeniciae primae provincia, Berytiorumque Ecclesiae metropolitico gradu et honore attributo, Ecclesiarum quoque Tripolis, Biblis, Botrys Orthosiade, Arcae, Antharadis, quae Photio Tyrio legitimo metropolitae suberant, administrationem et ordinationes in suam redegit potestatem. Facinus tam grave non exhorruit Eustathius, quippe qui res omnes Ecclesiae susquedeque vertere assuetus, multorum schismatum et contentionum auctor fuerat; cum, videlicet, irarum et odii impotens, in latrocinali Ephesina synodo adversus sanctum Flavianum Constantinopolitanum episcopum, Anatolii decessorem, et Eusebium Dorylaeensem, pro Dioscori et Eutychetis factione signiferi partes subire non reformidavit, ut catholica fides plene ad exitium perduceretur. Atque hac de causa Eustathii Berytiorum episcopi nomen non nisi cum summa ignominia in sacras tabulas relatum legimus. Cum nimirum Chalcedonenses Patres, priori actione, latrocinalis praecedentis synodi Acta rescindere et abolere instituentes, omnium turbarum et criminum auctores eadem omnino poena esse plectendos decreverunt quam ipsi per summam injuriam laudatis episcopis, Flaviano scilicet et Eusebio, inusserant. 3. Verum tametsi ea in praedatoria synodo Eustathius cum aliis quinque episcopis totius schismatis auctoribus potestatem et imperium habuisset; quamvis praeterea Dioscori Alexandrini, tum Chrysaphii et caeterorum imperialium ministrorum qui Eutycheti patrocinabantur, favorem sibi comparasset; nullum tamen conatum, aut in Photium Tyrium, aut in ejus Ecclesiam adhibere ausus est, satis sibi esse ducens tum talia tantaque praesidia nactum esse quibus facile magis opportuno tempore suis studiis suisque honoris et auctoritatis cupiditatibus posset indulgere. Quare cum anno quadringentesimo nono, undecima die kalendarum Augusti, latrocinali synodo absoluta, Constantinopolitanus episcopus Flavianus, plagis, verberibus et contumeliis affectus, e sua sede exturbatus, exsulatum ire coactus esset, Eustathius tamen sibi persuasit facilius optatum honorem assequi posse, si cum novo tandem episcopo in Flaviani locum suffecto pacem et amicitiam haberet, ad felicius suum negotium conficiendum. Hinc ergo minime dicendum est, Orientis rebus in tanto discrimine positis, illud aliud gravissimum facinus pseudosynodi PP. perpetrasse, videlicet, quod, Flaviano adhuc superstite, Anatolium in ejus sufficerent locum, et in Constantinopolitanum ordinaverint episcopum. Contrariam enim opinionem, et si plerique cum ex catholicis, tum heterodoxis scriptoribus quandoque probassent, tamen nonnisi purum putumque redolere figmentum, perspicue cum ex Theodosii, tum ex ejusdem Anatolii ad S. Leonem epistolis patefactum est. Flavianus quippe nonnisi sequenti 468 anno martyr ex hac luce migravit. Cujus secuta morte, Theodosius imperator Constantinopolitano demandavit clero aptiores ad id munus obeundum decernere atque probare: sibi electionem omnium praecipui reservans. At cum gravissima in dies inter Constantinopolitanum clerum dissidia succrescerent, agente potissimum Dioscori factione, et imperatoris ministris, jussit Theodosius conquiri (verba sunt Anatolii) clericos in regia urbe, etiam ex aliis civitatibus, ob quaedam (ita ut fit) negotia degentes, quo inter illos praestantior in episcopalem dignitatem promoveretur, ut jam ipsi in praecedenti libro observavimus. 4. Multa quidem vera et scitu digna modo dicenda occurrerent, si temporis ratio et praesens disserendi propositum haud praepedirent. Illud unum, quod ad res nostras facere visum est, leviter dumtaxat attingam. Anatolii videlicet ad Constantinopolitanum thronum evectionem Eustathii Berytiorum episcopi studiis oppido favisse, Tyriorum vero episcopo Photio extra modum fuisse exitialem. Summa enim Eustathium inter et Anatolium necessitudo intercesserat. Nam is cum esset Alexandrinae Ecclesiae presbyter, et Dioscori episcopi apocrisiarius, cujus factionis schismaticae studio ad episcopatum Constantinopolitanum fuerat evectus, jam animum paratum habebat ut eorum votis et petitionibus indulgeret qui adversus sanctissimum Flavianum pro Eutychiano dogmate decertaverant. 5. Interim ergo Constantinopoli varii habentur episcoporum conventus. Quorum in uno, jubente Theodosio imperatore, et non exspectatis litteris atque Romani pontificis sententia, episcopi Anatolium consecrarunt. Ejusdem concilii meminit Anatolius in epistola ad sanctum Leonem. Unde id operis incubuit sanctae synodo episcoporum Constantinopoli versantium, ut ad me ordinandum sine mora procederent. Alterum deinde habere jussit idem sanctus pontifex, qui, labente Julio mense anni quadringentesimi quinquagesimi, acceptis cum ab Anatolio, tum ab imperatore Theodosio litteris de Flaviani obitu et novi antistitis electione, secum reputans dirum schisma quod catholicam in Oriente societatem disruperat, suspensus haerens, nec rata, nec irrita electionis et consecrationis Acta definire voluit: sed tamdiu cum Anatolio communicare distulit, quamdiu quatuor apost. sedis legati e pontificio latere missi, Constantinopolim profecti, sinceram ex novo episcopo fidei professionem coram omni clero et populo emissam, sua manu signatam, atque adamussim pontificiis votis et mandatis congruentem exciperent. Superstites adhuc sunt plures S. pontificis epistolae, ad Theodosium, ad Pulcheriam Augustam, ad clerum Constantinopolitanum, ad ejusdem urbis archimandritas, et denique ad Martinum presbyterum; ex quibus rerum gestarum seriem non tantum apprime intelligimus, verum etiam S. pontificis agendi ratio, religionis studium, animi robur, suprema ejusdem in omnes totius orbis partes administratio luce clarius enitescit . 6. Verum in postrema hac Anatolii synodo, quae in nonum saltem aut in decimum ejusdem anni mensem rejicienda est, nihil de Photii Tyrii causa actum fuisse, ex gravissimis conjecturis perspicue innotescit. Theodosius junior imprimis, a quo Eustathius pragmaticum rescriptum acceperat, vivendi finem fecerat die decima octava Julii, quo tempore ejus litterae vix ad S. Leonem perlatae fuerant, et pontificii legati, qui hoc concilium convocare debebant, aut nondum iter fuerant aggressi, aut si illud incoeperant, adhuc in Romanis diversabantur suburbiis. Leonis 469 quippe litterae id suadent, cum datae fuerint Romae decimo sexto kalendas Augustas, triduo antequam Theodosius diem obiret Constantinopoli. Ad quam deinde urbem, propter itineris labores locique distantiam, pontificios legatos nonnisi octavo aut nono mense adventasse credendum est. Qui praeterea, fideliter suo munere perfungi cupientes, haudquaquam Anatolio in laesae fidei suspicionem adducto permisissent in synodo quam ipsi, mandante Romano pontifice, convocabant principes partes subire, cuncta pro sua libidine disponere, ecclesiasticas leges abolere, cum ipse potius de mala fide suspectus coram ipsis legatis caeterisque episcopis tamquam reus se sistere debuisset. 7. Photii igitur causa ad praecedentem aliam synodum, quae Theodosii mortem praecessit, omnino referenda est. Cui cum Eustathius Berytiorum episcopus subreptitium quod acceperat ab imperatore pragmaticum typum exhibuisset, episcopi omnes qui Constantinopoli convenerant, vel in Anatolii gratiam, vel poenarum minis deterriti, etiam contra ecclesiasticarum regularum vetitum, praestiterunt assensum. Tunc itaque agente Chrysaphio et caeteris imperialibus ministris, qui Eustathio impense favebant, non tantum Theodosianum fuit confirmatum rescriptum; sed operam dederunt ut Maximus patriarcha Antiochenus, qui ab ejusmodi aberat synodo, quamvis Constantinopoli diversaretur, quae recentius ad ampliandam Ecclesiae Berytiorum dignitatem, honorem et praerogativis sancita fuerant rata et firma habere vellet. Suberat enim Antiocheni patriarchae administrationi et ordinationi Phoeniciae primae provincia cum suo Tyrio metropolita caeterisque episcopis. Quemadmodum vero res contigissent, narrat idem Maximus a Chalcedonensibus PP. postmodum interpellatus: Eram Constantinopoli. Cum vero concilium de hoc haberetur, non adfui, sed mihi charta allata est, et subscripsi. Quid plura? In hoc Anatolii concilio, cum omnia in sanctissimi episcopi Photii Tyrii odium et ecclesiasticarum legum contemptum fierent, minis, terroribus ipsius Photii metropolitae animum gravius concusserunt, et depositionis poenam intentarunt, nisi synodico subscriberet decreto. Cui (ait Photius in supplici libello dato ad Marcianum imperatorem, Theodosii Augusti successorem, Cui cum, non ex proposito, sed ex metu minarum quae ei inerant, subsignassem, impositam mihi necessitatem subscriptione significavi. Scripsi enim, quod jussus subscripsi, cum scirem nihil hoc mihi praejudicare quod sacrae divinaeque leges ea quae non ex proposito, sed ex necessitate, fiunt nullam vim habere definiant. 8. Quicumque itaque ad ejusmodi Anatolii synodi Acta, quae hinc illincque apud diversos veteres scriptores sparsa offendimus, sedulo animadvertat, parum absimilem praedatoriae Ephesinae illam fuisse, aut illius posse dici appendicem minime inficiabitur. Quare cum Chalcedonensibus PP. datum esset de fidei causis et de episcoporum juribus violatis judicare, omniaque susquedeque versa in integrum restituere et reparare quemadmodum S. Leo apostolicae sedis legatis praeceperat, idcirco Photii causam judicaturi tria potissimum Anatolio Constantinopolitano episcopo objiciebant. Haec autem tria imperiales civilium causarum judices paucis indicarunt, ita generale Chalcedonense concilium compellantes: Dicat S. synodus licueritne sanctissimo archiepiscopo Anatolio absenti reverendissimo episcopo Photio excommunicationem mittere et jubere, ut ei certae Ecclesiae in provincia auferrentur, et an synodum appellare oporteat conventum episcoporum qui in regia civitate diversantur. Quoad postremam hanc quaestionem, Tryphon, Chii episcopus, conventum episcoporum in urbe diversantium synodum posse appellari serio affirmavit, qui forte, cum Anatolio tum regiis ministris blandiri cupiens, 470 spectata primum regiae urbis dignitate et amplitudine, et recensito deinde frequenti episcoporum Orientis commeatu, qui ob civilium rerum administrationem, dum aliqua laborabant oppressione pro suis vindicandis juribus, Constantinopolim convenire debebant, palam dixit: Synodus appellatur, et conveniunt, et laborantes aliqua oppressione sua jura nanciscuntur. Tryphonis responsioni, nec sancta generalis synodus, nec alius quisquam ex episcopis suffragatus est, ne forte aliorum patriarcharum, Alexandrini nimirum, et Antiocheni, et Hierosolymitani, jura laederentur. Ex ecclesiasticis tabulis enim exploratum est, Constantinopolitani episcopi fines valde tum fuisse contractos. Nam praeter illam Asiae partem quae ad Ponti regiones extendebatur, primo solas Thraciae dioeceses poterat administrare, cujus jura postmodum Theodosii Junioris rescripto ad Illyricum usque extensa fuere. Contra vero Phoeniciae primae dioeceses ad Antiochenum pertinebant patriarchatum, ut diximus. Et propterea ad omnes turbas praecavendas, quae exoriri poterant, Thryphonis sententiam atque judicium universa synodus, nec ratum, nec irritum habendum esse censuit.
9. At non ita vero factum est, cum altera quaestio de excommunicatione ab Anatolii synodo in Photium Tyrium absentem lata examini subjiciebatur. Hanc enim veluti horrendum facinus, divinis et humanis legibus contrarium universa synodus Chalcedonensis exsecrata est. In ea enim actione legimus Atticum Zelorum episcopum dixisse ut absentem nemo condemnet. Omnes reverendissimi episcopi acclamaverunt: Nemo absentem condemnat. Hac igitur unanimi Chalcedonensium PP. conclamatione synodalia Anatolii decreta prorsus abolita fuere. Quod cum Anatolii animus honoris et ambitus impotens indigne ferret, ut se ab omni injustitiae nota purgaret, suaeque sedis amplitudini consuleret, ad illam provocavit consuetudinem, de qua in praesens disputamus. Sed eam consuetudinem prorsus illegitimam fuisse, atque ad eam Anatolium dumtaxat provocasse, ut studiosa uteretur tergiversatione, quem latere poterat? Non enim consuetudo legitima censeri potest, quae divinis et humanis legibus repugnat. Et propterea cum Eusebius Nicomediensis, tum Photius Tyrius, cum universa synodo, ne in contentionem venirent de consuetudine quae abusum obtinere poterat, omnes Anatolii excusationes veluti injusti ambitus commenta, quibus rerum veritatem occulere nitebatur, constantissime rejecerunt. Eunomius quidem Nicomediensis ad judices conversus ita fidenter eos est allocutus: Magnificentia vestra nos percunctata est num liceat absentem condemnare. Responsum do Romana voce, et usurpans verba Pauli apostoli, Actorum XXV, 16, ita effatus est: Quia non est Romanis consuetudo damnare aliquem hominem priusquam is qui accusatur praesentes habeat accusatores, locumque accipiat ad diluenda crimina. Cui postmodum Photius concinens, enixe synodum et imperiales judices precabatur ut, omni injusta consuetudine posthabita et abolita, canonicae leges dumtaxat exsecutioni demandarentur. Nihil aliud postulo (Photius dixit) precorque vestrum justum judicium, nisi ut faciatis ut regulae stent, utque ii qui a me legitime ordinati sunt, postea vero ejecti et facti presbyteri, restituantur, ac ego meas Ecclesias accipiam. Tum tandem synodus universa, nulla quidem interposita mora, acclamavit: Hoc justum postulatum. Regulae teneant. Justa petitio Photii reverendissimi episcopi.
10. Ex hujusce decreti vocibus Anatolii animus, honoris et potestatis amplitudinem anhelans, utpote qui Constantinopolitanae sedis dignitatem auctoritatemque in omnibus apostolicae divi Petri sedis muneribus exaequari cupiebat, gravissime cruciabatur. At non ea ratione, ut Photii et Eustathii causam iterum judicandam peteret sibi reservari; sed quia 471 intelligebat quod semel in irritum misso suae synodi judicio, jam Constantinopolitani antistites maxime elati, ea potestate privabantur quam per canonum injuriam sensim cum aliorum jurium jactura sibi usurpare conabantur. Tantam autem elationem in Constantinopolitanorum mentem excitaverat imperialis urbis amplitudo, regiae potestatis auctoritas, imperialium ministrorum favor atque praesidium; quibus tantopere delectabatur, ut ecclesiasticam episcoporum potestatem ex civilium rerum administratione metiendam esse contenderent. Praeterea cum ipsi imperatores Constantinopolim novam Romam appellare voluerint, et ad instar Romae veteris nobilissimis cum sacris tum profanis aedibus ornaverint, atque Constantinus Magnus et filii, Arcadius et ambo Theodosii maximis opibus, divitiis, honoribus ac privilegiis eam locupletaverint, idcirco episcopi ipsi injuriosis consuetudinibus insistentes, cum evidenti sacrorum canonum contemptu omnium causarum ecclesiasticarum Orientis cognitionem ad se trahere conabantur. Eorumdem antistitum demum animi elatio ambitusque canone tertio Constantinopolitani primi concilii augebatur. Quo nimirum centum quinquaginta Orientis PP. sub Theodosio seniore statuerunt: Constantinopolitanus episcopus habeat priores honoris partes post Romanum episcopum, eo quod sit nova Roma. Sed quid ex eo canone? Nullam enim legitimam consuetudinem inducere poterat, tum quia apostolica sedes eum numquam ratum habuit, tum quia Alexandrini et Antiocheni patriarcharum jura gravius vulnerabantur. Verum etsi ultro daremus canonem illum ab anno 381 quo editus fuerat ad Anatolii usque tempora obtinuisse, quid inde? Num potuissent Constantinopolitani antistites Romanis pontificibus exaequari, omniumque Orientalium causas cognoscere, ad omnium consultationes respondere? Apage figmentum! Honoraria dumtaxat patriarchatus dignitas in gratiam imperatoris Theodosii fuit ipsis attributa, non eorumdem potestas amplificata. Nam, canone secundo praecedenti, iidem PP., Nicaenis legibus haerentes, Alexandrino primum et Antiocheno deinde sua jura asseruerunt et confirmarunt, enumeratis ea de causa singulis regionibus et dioecesibus quae ab eorumdem administrationibus et synodis pendere debebant. Quod utique ab ipsis factum intelligimus, ut Constantinopolitanus patriarcha, solo honore contentus, omnium Orientalium Ecclesiarum administrationem miscere non auderet. 11. Verum temporis decursu Constantinopolitani patriarchae omnia perturbarunt; atque, honori et vacuo nomini potestatem addere volentes, multorum episcoporum ordinationes sibi indebitas usurparunt, Ponticae videlicet, et Asianae, et Thraciae, ut videlicet veteris Romae patriarchae se aequipararent. Hac de causa enim et ipse Anatolius in generali Chalcedonensi concilio multos conatus adhibuit, ut hujusmodi injuste usurpata jura servaret, sibique et suae sedi privilegia Romanorum pontificum praerogativis aequalia decernerentur. Quod negotium ut felicius et sine contradictione conficeret, toto concilii tempore, legatis sedis apostolicae, officiis, muneribus aliisque modis studebat blandiri; summam erga ipsam apostolicam sedem reverentiam affectando, omnem honorem omniaque Constantinopolitanorum antistitum privilegia in decus, munimen et ornamentum Romanae sedis redundare confingendo; atque demum novum canonem quem de firmandis suae sedis juribus edendum jurabat nemini injuriosum futurum affirmando, eo vano ductus praetextu, quod longa temporis praescriptio sexaginta annorum suis suffragaretur cupiditatibus. Haec omnia tamen, etsi blande multaque exoratione verbis scriptisque ab Anatolio exponerentur, minime Romani pontificis et ejus legatorum animum commovere potuerunt, ut fusius quidem ex certissimis monumentis, absque ullo partium studio, demonstrare possem, si aut temporis 472 ratio sineret, aut si aliorum mandata extra propositas quaestiones vagari non prohiberent. Illud unum dumtaxat subjiciam, videlicet exploratissimum esse consuetudinem ab Anatolio allegatam, cum ad canonem tertium Constantinopolitanum secundi generalis concilii esse referendam; tum demum ad gravissimos qui temporis decursu irrepsere abusus in Ecclesiae rebus administrandis atque in metropolitarum et episcoporum ordinationibus habendis, quemadmodum ex divi Leonis epistolis ad Marcianum imperatorem, ad Pulcheriam augustam, ad Anatolium ipsum atque pariter ad Julianum episcopum Coensem evidentissime exploratum est. 12. Superest jam vero ut de pragmatica sanctione quam Eustathius Berytiorum episcopus in praecedentium suorum facinorum mercedem per subreptionem a Theodosio imperatore piissimo obtinuerat verba faciamus. Atque imprimis pragmaticae sanctionis vocabulum causam in consistorio principis ventilatam coram proceribus sacri palatii significare habet. Quare Gratianus, qui eam hisce verbis descripsit, etiam addidit: Principis constitutio, ex cognitione causae lata, pragmatica sanctio appellata est. Jacobus Gutherius tamen, etsi Gratiano haud adversetur, clarius pragmaticae sanctionis ideam descripsit dicens: Pragmatica jussio, seu sanctio, non ad singulorum preces super privatis negotiis profertur, sed tantum ad preces alicujus corporis, collegii, civitatis, vel provinciae. Has autem pragmaticas jussiones inter generales leges numerari jurisconsultis exploratum est. Verum laudatus Gutherius inter pragmaticas jussiones et sanctiones pragmaticas aliquod statuit discrimen subdens: Pragmaticae jussiones, quae aliquid jubent. An ergo pragmaticum rescriptum de Ecclesiae Berytiorum metropolitico jure inter imperiales jussiones vel sanctiones nos referre oporteat, an vero ad preces alicujus corporis aut civitatis fuerit prolatum, definire haud necesse est. Verum si de hocce postremo verba facere deberemus, ad preces Chrysaphii eunuchi et totius Dioscorianae factionis prodiisse saltem suspicari possemus, cum Eustathius potissimum semel iterumque concilii Chalcedonensis PP. ad accusationes diluendas fuerit contestatus imperatorem ea de re non supplicasse. Quam sane contestationem veritate inniti ipsa Theodosiana lex, Justinianeo inserta codici, patefacere nobis visa est. Cum ipse Theodosius imperator asseveret: Propter multas justasque causas metropolitano nomine ac dignitate civitatem Berytum decernimus exornandam, jam suis virtutibus coronatam. Nullam ergo ibi facit mentionem aut de Eustathii precibus, aut de ipsius meritis. Berytum civitatem laudat dumtaxat tamquam multis virtutibus coronatam. Alia praeterea eo in rescripto offendimus quae Anatolii et ejus Constantinopolitanae synodi impotentiam et maximum Eustathii ambitum patefaciunt. Non enim imperator Ecclesiae Tyriorum jura minuere et in duos aequales ejusdem provinciae metropolitas discerpi mandavit, sed Tyrum in antiquo suo jure perstare decrevit. Ea ductus ratione, ne suorum majorum decreta in irritum mitteret, neve pragmaticum rescriptum sacros canones aboleret. Tyro (ait) nihil de suo jure derogetur. Sit illa mater provinciae, majorum nostrorum beneficio; haec nostro et utraque dignitate simili perfruatur. Si nos ad Theodosianae legis verba cum doctissimo Christiano Lupo paululum velimus animadvertere, non aliud quam metropoleos nomen et honorem Beryto decrevisse imperatorem intelligemus; caeterum novo huic metropolitae neque suffraganeos episcopos adjudicasse, nec cum Tyriae metropoleos injuria et mutatione illius in ecclesiasticis rebus administrandis potestatem augere voluisse. 473 13. Cur ergo aliter Theodosianam legem Anatolii synodus fuerit interpretata; cur non audito Photio antiquo metropolita, ab ejus subjectione sex suffraganeae Ecclesiae fuerint a vulsae; cur demum in eumdem Photium absentem excommunicationis sententia lata fuerit, a qua nonnisi post centum viginti duos dies fuit absolutus, jam satis abunde in superioribus fuit explicatum. Quae mala omnia ut Chalcedonense concilium eriperet, simulque Ecclesiae Tyriae vulneribus mederetur, omnia in integrum restitui jussit. Et quamvis pragmatica illa Theodosii jussio, superiore anno, et propter Anatoliani concilii decreta, et propter Maximi patriarchae Antiocheni consensum, jam in rem judicatam transiisset, tamen Ecclesiae causas non secundum sacras imperatorum et regum pragmaticas, sed ad sacrorum canonum normam definiendas esse sancitum est. A qua quidem agendi ratione haudquaquam alienus esse poterat imperatoris Marciani animus, ad quem supplici suo libello Photius provocavit: non quidem, ut regalistae aiunt, ut ipse vel de mortui imperatoris lege Tyrii Ecclesiae jura vulnerante et dejiciente ferret judicium, vel ut e medio pragmaticam auferret sanctionem, et in Eustathium ejusque ambitionem animadverteret, quod sane in ecclesiasticis rebus saeculi principibus datum haud est, ne civilium rerum administratio quae ad eos dumtaxat pertinet spiritualibus admisceatur negotiis; sed Photius Marcianum imperatorem ideo suo interpellavit libello, ut sese sacrorum canonum vindicem exhiberet, atque necessarium praestaret praesidium, ne ob fictas causas ab invidis et ambitus impotentibus hominibus obrueretur. Natura enim (ait Photius) comparatum est ut sacrorum jura numquam imminuantur a praefectorum vanitate. Tum etiam in ore omnium sermo iste versabatur: nec regios ministros, nec imperatores ipsos, quibus temporalium rerum administratio data est, sacerdotum jura suis legibus imminuere, vel pervertere, vel immutare potuisse. Quod sane sine ulla prorsus contradictione ipsius Marciani imperatoris judices sincere contestati sunt, dicentes: Sanctissimo domino Urbis placuit, non juxta sacros aut pragmaticos typos res sanctissimorum episcoporum procedere, sed juxta regulas a sanctis Patribus latas. Ne vero quisquam episcoporum, nimis studiose regiae potestati majestatique haerens, de Marciani principis voluntate in dubium veniret, ipsi imperiales judices statim absolute pronuntiarunt: Omni igitur cessante e sacris pragmaticis definitione, canones de hoc capitulo editi legantur. Quasi ipsi judices voluissent innuere nullam vim nullumque vulnus per pragmaticas sanctiones Ecclesiae canonibus esse inferendum. 14. Non ergo mirum si, quinto Nicaeni concilii canone lecto, de unico tantum metropolita in unaquaque provincia habendo universa illa synodus dixit: Unum juxta regulas sanctorum Patrum volumus esse metropolitam: petimus ut regulae sanctorum Patrum teneant. Ex qua potissimum disserendi et judicandi forma perspicue edocemur ecclesiasticas causas secundum canones esse tractandas; principum vero leges minime esse spernendas, sed ad eas respicere oportere si in canonum exsecutionem, praesidium, munimen atque tutelam datae sint, et sacrorum canonum vigorem, aut non laedant, aut non obruant et aboleant. In similibus enim circumstantiis hierarchici ordinis jura non laeduntur: sed ad tuenda sacerdotii et imperii potestates conveniunt. Quod sexcentis exemplis mutuatis ex legibus Constantini, Theodosii senioris et Valentinianorum, aliorumque explicare possem, si temporis ratio non praepediret. Secus vero ratiocinari oportet, cum pragmaticae leges canonibus repugnant, cum eos obruunt atque subvertunt. Tunc enim pragmaticis insistere et ab iisdem judicandi formam et rationes mutuari, prorsus ab Ecclesiae usu, privilegiis et juribus alienum est; atque si eas sequeremur, ecclesiasticum ordinem ad exitium perduceremus. Cujus quidem rei, cum haud ignarus esset Atticus civitatis Nicopolis Epiri episcopus, rato habito 474 Chalcedonensis concilii decreto, quo summa omnium consensione in pristine metropolitae honore et administratione Photius restitutus et Eustathius prohibitus, ne e pragmatico typo aliquid amplius sibi vindicare auderet, ad praecavendos deinde omnes abusus qui quovis tempore irrepere possent, enixe imperiales judices totius coetus nomine exoravit, eos his verbis compellans: Supplicamus ut etiam nunc virtus regularum in omnia et in omnes provincias teneat; cessantibus omnibus pragmaticis, quae ex concursatione et ambitione fiunt, quaeque evertunt ea quae spiritualiter et secundum Deum a sanctis Patribus sancita sunt. Haec porro verba nos exscripsimus et recitavimus, ad eorum regalistarum opiniones refellendas qui aiunt non synodi Chalcedonensis decreto, sed Marciani et imperialium judicum sanctione Theodosii pragmaticam legem fuisse antiquatam et abolitam; qui contendunt eam concilii regulam dumtaxat locum habere in proposita specie, scilicet in iis quae Ecclesiarum ordinationes respiciunt. Quod si quis velit eam ad alios casus porrigere, ad eos tantum extendere oportet, quibus canonum disciplina mere ecclesiastica continetur. At harum opinionum auctores plane haec comminiscuntur. Nam pragmaticas sanctiones contra canonum veritatem pietatemque editas omni prorsus auctoritate et robore esse vacuas, generatim sine ulla exceptione, etiam in Valentiniani et Marciani imperatorum constitutione, anno 454 edita, expresse hisce verbis declaratum est: Omnes sane pragmaticas sanctiones, quae contra canones ecclesiasticos, interveniente gratia et ambitione, elicitae sunt, robore suo et firmitate vacuatas cessare praecipimus.
15. Pari quoque ratione in Chalcedonensi laudata synodo de episcopis a Photio ordinatis judicatum est. Quos, post assecutum episcopatus ordinem et sedem, per summam injuriam presbyteros dumtaxat esse jussit Eustathius et Anatolius. At quis ignorat sacrilegium prorsus esse episcopum in locum presbyteri redigere? Si enim justa de causa illos ab actu episcopatus amovebat, nec presbyteri locum retinere debebant. Sic itaque rebus dispositis, etiam quoad eos episcopos qui in presbyteri locum et gradum injuste fuerant redacti, Photii Tyrii causa prudenter, juste atque sanctissime ad felicem exitum, apostolicae sedis legatis eo in concilio agentibus, perducta est. Quod postremum quidem judicium de episcopis ad inferiorem gradum descendentibus, et ab Anatolio, et ab ipso Maximo patriarcha Antiocheno cum ratum et firmum, sine ullo discrimine habitum fuisset, non est cur nos in hac expendenda controversia diutius immoremur. Potissimum cum universalis Ecclesiae consensio et praxis, conciliorum statuta, apostolicae sedis constitutiones nos edoceant ex episcopatus ordine justa de causa amotos, nec in presbyteri gradum et locum persistere posse, ut ab ecclesiasticarum rerum exordiis ad nostra tempora usque luculentissime probare possem. Verum summi sapientissimique patris et principis, cui et majorem omnes ecclesiasticae res splendorem, litteraria respublica incrementum, omnium felicitas praesidium, et praeclarum hocce institutum originem debet, clementia amplius abuti, academicos clarissimos detinere, non fuit consilium. 475
CAPUT V. Theodoretum, a Dioscoro in Ephesino latrocinio depositum, ad apostolicam sedem appellasse, et a S. Leone judicatum, suaeque sedi restitutum fuisse ostenditur. Launoii et Paschasii Quesnelli argumenta refelluntur. Cl. Petri de Marca et Christiani Lupi sententiae de hac causa exponuntur. Denique cum ex actione octava Chalcedonensi, tum ex S. Leonis epistola 93 suprema et irretractabilia esse apostolicae sedis judicia probatur. 1. Paschasius Quesnellus, Theodoreti episcopi Cyri causam ad examen perducere volens, suam dissertationem ab iis vocibus epistolae 93 S. Leonis ad eumdem Theodoretum scriptae orsus est, videlicet: Benedictus Deus noster cujus invincibilis veritas ab omni haereseos macula mundum te secundum apostolicae sedis judicium demonstravit. Cui dignam retribues pro tot laboribus gratiam, si talem te qualem probavimus pro universalis Ecclesiae defensione servaveris. Ex tali itaque exordio mihi pollicebar voluisse tandem Quesnellum apostolicae sedi et Romanis ipsis pontificibus ea jura asserere, quae hactenus praecedentium dissertationum occasione aut inficiari, vel elevare, aut denique omnino abolere nisus est. Sed mea opinio me fefellit. Nam statim inquirere simulans quale fuerit illud apostolicae sedis judicium, a multis quaesitum est hactenus, inque varias itum est sententias ait. Quare primo nonnullorum affirmat esse sententiam qui aliquod vel in synodo, vel extra synodum a S. Leone de restitutione Theodoreti decretum conditum fuisse autumant, postquam ad eum causam suam per libellum appellationis detulisset. Verumtamen cum ex hac sententia sibi incommodum afferri intellexit, negativo sequenti argumento eam rejecit, scribendo: « Cum de hujusmodi decreto ne apex quidem ullus appareat sive in Actis Chalcedonensibus, sive in aliis rerum tum temporis gestarum monimentis, tam facile refellitur quam profertur. » Aliorum opinionem subjicit dicentium « eadem synodali ac judiciali sententia Theodoretum restitutum, qua pseudosynodus Ephesina in irritum missa fuerat. » Atque iterum provocat ad illam synodum a qua Valentinianus et Augusta ad Theodosium scripserunt de Actorum hujus conciliabuli rescissione. Sibi tandem certum esse Quesnellus asseverat de Theodoreti causa nullam intercessisse sententiam, sive quae a solo Leone, sive quae a synodo sit emissa. Sed illud solummodo judicium a Leone commemorari, quod communionis litteris continebatur. Dum enim querelas Theodoreti ultro suscipit pontifex, eidemque suam communionem impertivit, consequens fuit ut eumdem ab omni haereseos macula judicaverit mundum. Haec autem et id genus non dissimilia alia in dissertationis decimae vestibulo scripsit Quesnellus, eo consilio, ut ob lectoris oculos rem totam compendiose poneret. 2. Hactenus descripta tamen praeterire non possum, quin prius animadvertam an nova hujus doctoris opinio illiusque ex praecedentibus consecutio cohaerere possit cum ordinaria judiciorum forma, Leonis agendi oeconomia, reliquisque monimentis in quibus de Theodoreti causa facta est mentio. Judicii forma imprimis prorsus Quesnellianum evertit systema. Nam Theodoretus cum de mala fide esset suspectus, ab adversariis accusaretur, et synodali decreto jam fuisset damnatus, numquam S. Leo communionem eidem impertivisset, et ab omni haereseos labe mundum declarasset, 476 nisi cognita causa. Quid enim? Leo ipse, qui paulo ante, accepta Eutychetis appellatione et querimoniis, una cum Theodosii Augusti litteris, quibus Eutycheti patrocinabatur, tantopere circumspecte operatus est, ut sine plena totius causae cognitione quidquam nollet definire, scripsit statim ad Flavianum, dicendo: Nos qui volumus sacerdotum Domini matura esse judicia, nihil possumus incognitis rebus in cujusquam partis praejudicium definire, priusquam quae gesta sunt veraciter audiamus. Si ergo M. pontifex aliis episcopis formam judicandi praescribit, et tanta circumspectione utebatur ne praepropere vel temere judicaret, an potuit incognita causa, aut non omnino libratis accusantium querelis, aut non lustratis inquisitionis actis, Theodoretum episcopum ab omni haereseos macula mundum secundum suae sedis judicium demonstrare? Sed quale judicium istud fuisset, quando postmodum sola suspicione laborans quod Anatolius Constantinopolitanus episcopus vel laesae fidei homo esset, vel nimiam cum haereticis conniventiam habuisset, nullis ipsius supplicationibus, neque imperatoris Theodosii officiis adduci potuit ut cum eo communicaret, nisi prius sibi certo constitisset ex publica fidei confessione coram apostolicae sedis legatis, hac de causa ex Occidente Constantinopolim missis, universo clero et Constantinopolitano populo facta, hunc nulla haereseos labe inquinari? Hanc S. Leonis agendi oeconomiam nos colligimus ex aliis epistolis quas ad calcem annotamus, de quibus fusius jam verba fecimus in antecedentibus Exercitationibus. Non igitur Quesnello fidem adhibere possumus, qui scribit Theodoretum apostolicae sedis judicio ab omni haereseos labe mundum fuisse demonstratum, dumtaxat quia Leo communicavit cum eo. 3. Sed ut magis hujus Quesnellianae opinionis falsitatem ostendamus, ipsum Quesnellum rogare juvabit an summus pontifex post latrocinium Ephesinum jure vel ex indulgentia solum cum Theodoreto communicavit, ipsius appellationis litteras suscipiendo. Non jure quidem, cum nullum decretum, neque in synodo, neque extra synodum post susceptam Theodoreti appellationem Leonem edidisse adversarius affirmat. Neque Leo ipse ex quadam indulgentia Cyri sedi Theodoretum esse restituendum permisit, cum ipse numquam Eutychetis factioni adhaesisset. Et aliunde is indulgentia haud indiget, qui ab omni haereseos labe mundus a legitimo judice demonstratur. Verum enim vero altius Theodoreti causae judicium esse repetendum cum Quesnellus, tum alii arbitrati sunt: ab ipso Dioscoro nimirum, jam antea Theodoreti inimico, propter singularem suam eruditionem vitaeque sanctimoniam, quibus obscurari se Dioscorus homo laudis appetentissimus existimabatur, et propter anathematismos S. Cyrilli decessoris olim a se impugnatos. Theodoretum ob eam causam haereseos notare, appetere calumniis omnibusque modis lacessere jam tum aggressus est Alexandrinus. Describit deinde Quesnellus quidquid a Dioscoro factum fuit apud imperatorem, et in Ephesina latrocinali synodo, contra ipsum Theodoretum, quae in superioribus recensuimus, nec amplius necesse est iterum describamus. Atque tandem concludit ab imperatore cautum fuisse ne Ephesinae synodo quae parabatur interesset, veritus Dioscorus ne Theodoretus acerrimus haereticorum impugnator omnibus nervis Eutycheti sese opponeret. Quare susquedeque omnibus in ea synodo versis, Theodoretum ab ordine episcopali dejecit, depositionis sententiam in eum non secus ac in alios episcopos catholicae fidei propugnatores intorquens. 4. Theodoretus itaque cum haec rescivisset, suam vicem dolens, nec praesidia ab episcopis Orientalibus, pene omnibus vel furentibus, vel oppressis, obtinere valens, ad Occidentales sese convertisse horumque fidem 477 sollicttasse, idem Quesnellus affirmat. Quare litteras scripsit ad Occidentalium patriarcham omnium episcoporum caput et communionis totius Ecclesiae patrem, ejus omniumque pariter episcoporum Occidentis opem implorans. De appellatione (ait) nihil habet Liberatus, qui cap. 12 hoc solum scribit: Theodoretus episcopus papae suggessit quanta mala pertulerit ex Dioscori insidiis, rogans ut celeriter tali causae subveniretur per alium conventum episcoporum. Sensim deinde multo artificio pergit Quesnellus ad suum explicandum systema, quod ex Launoio hauserat. Et quoddam discrimen determinare nititur inter confugium et appellationem; Theodoretum autem confugium quaesiisse, non vero ad S. Leonem appellasse affirmat. Quam loquendi phrasim, tamquam novam prorsusque conciliorum decretis aliisque Ecclesiae monimentis repugnantem, inter caeteros scriptores Joannes David, in suo opere de Judiciis canonicis episcoporum Gallice conscripto, rejecit et refutavit. Verum ne in praesens huc illucque vagari videamur, juvat primo loco Theodoreti verba exscribere, ex quibus cardinales Baronius et Peronius ipsius appellationem colligi debere arbitrati sunt. Ego (ait) apostolicae vestrae sedis exspecto sententiam, et supplico, et obsecro vestram sanctitatem ut mihi appellanti justum vestrum judicium opem ferat, et jubeat ad vos accurrere et ostendere meam doctrinam, vestigia apostolica sequentem. Hanc genuinam esse praecedentis Theodoreti textus lectionem, omnium primus auctor est ipse Baronius. Qui Graecum epistolarum Theodoreti codicem in Vaticanae bibliothecae scriniis offendens, illas Latine reddi curavit, studio Frederici Metii utriusque linguae peritissimi, cui pariter lectioni, si nos adhaereamus, nihil solemnius dari posse pro Theodoreti appellatione firmanda fateri oportebit. Cum ille, episcopatu depositus atque dejectus, opem sibi dari ex apostolicae sedis sententia et judicio postulet et obsecret, et, appellationis ordinem sequendo, Romam venire se exhibebat paratum, ut probaret se a quacumque haereseos macula esse mundum. Verumtamen, cum istiusmodi primigenia interpretatio nec Launoio nec Quesnello arrisisset, novas voces in illum textum intulerunt. Atque, aliam interpretationem Gentiani Hervetii secuti, ambo subducentes vocabulum appellanti, aliud substituerunt, videlicet invocanti, ut facilius negotium Baronio atque Peronio facesserent. Praeterea nec Quesnellus et Launoius inter se in reliquis conveniunt. Nam Launoius pro judicio ponit tribunal. Immo et Quesnellus dissidet a se ipso, modo usurpando in dissertatione de qua agimus vocem judicium, modo vero in priori tomo, Graece et Latine typis integram Theodoreti epistolam adornando, tribunal retinendo. Ad hujusmodi lectionum diversitatem non animadvertit studiosissimus Joannes David, forte quia anxie totus versabatur in refellendis sui adversarii nugis et sophismatibus. Et propterea, ultro data lectione cui Launoius institit, diligentius discrimen quod confugium inter et appellationem intercedit inquirere aggressus est. Quare ne in verbis, quemadmodum ejus adversarius quem exagitabat, luderet, provocat ad concilii Sardicensis verba ut illi effugium praecluderet. Cum aliquis episcopus (legitur in quarto canone) 478 depositus fuerit eorum episcoporum judicio qui in vicinis locis commorantur, et proclamaverit agendum sibi negotium in urbe Roma. Canon septimus (ait David) habet: Si appellaverit qui dejectus est, et confugerit ad episcopum Romanae Ecclesiae, et voluerit se audiri. Ecce ergo Sardicensium canonum statuta pro iis qui a suorum judicum sententia appellant. Quae quidem religiose admodum Theodoretus secutus est, injustam narrando sibi illatam condemnationem a Dioscoro, quam ob causam se apostolicae vestrae sedis sententiam exspectare ait. S. Leonem rogat ut suae causae assumat cognitionem, ut experiri valeat cum auctoritatis tum protectionis effectus. Tandem expressum ab apostolica sede petit mandatum, ut coram ea se sistere possit, redditurus rationem apostolicae doctrinae, quam unice prosequebatur. Conditiones has a conciliis pro appellationibus definitas nemo inficiari potest Theodoretum implevisse. Sed ulterius fuisse adhuc progressum, indicant subsequentia ipsius verba, quibus edoceri petit an injuste debeat acquiescere depositioni, an non. Cujus quaestionis definitionem se exspectare asseverat, ut, audito pontificio mandato, in posterum nullum aliud a quibuscumque hominibus judicium exquirere velit, sed rectum Dei Salvatoris judicium praestolari. Ante omnia ut a vobis docear oro (ait) an me oporteat in hac injusta depositione acquiescere, an non. Vestram enim sententiam exspecto; quod si in judicatis manere me jusseritis, manebo, neque ulli hominum deinceps molestus ero, sed rectum Dei Salvatorisque nostri exspectabo judicium. 5. Lepidam tamen Quesnelli interpretationem attendamus, qui haec eadem verba sibi proponit in suae collabentis causae praesidium. Igitur hominis consilium quaerentis atque opem petentis hujusmodi esse verba multo studio probare nisus est. Quasi quod exspectare sententiam atque jussionem an debeat in judicatis manere, voces sint prudentissimi praesulis qualem Theodoretum fuisse affirmat, dumtaxat consilium praestolantis, qui vult edoceri an judicio Dioscori stare debeat pro Ecclesiae pace, quando, si mente recogitasset aliud tribunal pulsare, pro novo judicio, novarum turbarum forte occasio esse poterat. Ad roborandas deinde infirmas has suae interpretationis conjecturas, alia Theodoreti verba ex epistola ad Renatum Romanae Ecclesiae presbyterum adducit. Videlicet: Hac igitur de causa tuam oro sanctitatem, ut persuadeas sanctissimo ac beatissimo archiepiscopo ut apostolica utatur auctoritate, et praecipiat ad vestrum convolare concilium. Opem ergo sibi dari Theodoretus a S. Leone petebat, ut a novo Occidentalium concilio judicari posset. Quod magis clare evinci posse adversarii contendunt ex aliis verbis ejusdem episcopi Cyri, scribentis ad Anatolium Patricium: Tuam (inquit) magnificentiam oro, ut hanc gratiam a triumphatore imperatore obtineas, ut ad Occidentem accedam, et ab illis Deo dilectissimis et sanctissimis episcopis judicer; et si vel minimum quidem fidei regulam transgressus esse ipse repertus fuero, in ipsum maris profundum projiciar. Jam genuinum sensum Theodoreti verborum ex Leone opem et praesidium petentis assecutum esse sibi nimis blanditur Quesnellus, ac propterea causam vicisse. Sed falso quidem. Nam imprimis respondere possem illa verba ad Renatum in quibus de concilio sermo est non esse prorsus intelligenda de episcoporum conventu ex necessitate istius appellationis coacto, sed de apostolicae sedis tribunali, ad quod convolare exoptabat ut judicaretur. Theodoretum ergo promiscue usurpasse tres illas voces tribunal, judicium atque concilium, ex tribus illis epistolis hactenus laudatis innotescit. At voluisse dumtaxat suam appellationem ad concilium examinandam deferre, pontificiamque Leonis auctoritatem ad hocce judicii genus restringere, nec Launoius nec Quesnellus, nec alius quisquam poterit cum veritate affirmare. Testimonium deinde Liberati diaconi cui adversarii insistunt, si integrum, et non obtruncatum, ut studiose forte fecit Quesnellus, afferatur, nullam concilii 479 habendi necessitatem, illudque a Theodoreto fuisse per interpositam appellationem efflagitatum, indicabit. Narrat enim ibidem Liberatus quemadmodum orthodoxi episcopi contradixerunt latrocinio Ephesino, quos secutus Theodoretus episcopus, papae suggessit quanta mala pertulerit ex insidiis Dioscori, rogans ut celerius tali causae subveniretur per alium conventum episcoporum, ne haeretica Eutychetis dogmata permanerent a Dioscoro confirmata. Novi ergo habendi concilii necessitatem Theodoretus Leoni suggessit, ad penitus Eutychiana dogmata abolenda, quae Dioscorus cum sua factione sacrilege confirmaverat; minime vero in suae causae praesidium illud fieri petebat et exoptabat, cum jam ipse sincere fassus esset in sua epistola pontificiis nutibus omnino velle obtemperare. Nec quidquam probant Theodoreti verba ex epistolis ad Renatum presbyterum, vel ad Anatolium Patricium, cum nemo ignoret causas in apostolicae sedis tribunali solemniter cognitas et pertractatas conciliariter ad examen deduci, vel in consistoriis, vel in episcoporum conventibus, quae diu jam congregationum nomen obtinuerunt. Si igitur Theodoretus supplex orabat posse ad concilium seu tribunal Romanum convolare; si pariter ab Occidentalibus episcopis cupiebat judicari, ejus appellatio nullo jure ad concilium devoluta erat, cum ipse unice ad Leonem provocaverit, eo animo, ut ipsius dispositioni, et judiciorum formae, et qualitati praescribendae omnino adhaereret. 6. Aliter tamen de hac causa cl. Petrus de Marca ratiocinatus est. Qui sedulo animadvertens ad ea quae a Leone gesta fuerunt, lubenter sine ulla contentione verborumque ambiguitate concedit quod oppressus Theodoretus Leonem papam appellavit, a quo receptus est in communionem, atque ea ratione episcopatum accepit. Verumtamen ipse doctissimus Parisiensis archiepiscopus credidit illud Leonis decretum non fuisse absolutum, sed iis conditionibus vestitum, ut synodo tamquam Dioscori accusator adesset, ut tandem ab ipsa synodo decretum de restitutione acciperet. Subjicit ergo: Admissus deinde ad concilium Chalcedonense, et gravis controversiae occasio fuit, quam ut sedarent judices, dixerunt eum venisse tantum ut accusatorem. Absoluta ergo non fuit Theodoreti restitutio. Cum primum oculos in has Petri de Marca assertiones converti, plurimum ipsum dissidere a praecedentibus scriptoribus intellexi, at ejus mentem non omnino sum assecutus. Nam vel ex aliqua lege coactiva credidit Leonem conditionatum fecisse decretum de Theodoreti ad episcopatum restitutione; vel usum fuisse facultate qua pollebat ut istius causae exitum ad concilii Chalcedonensis determinationem remitteret. Neutrum quidem ex ecclesiasticis monumentis innotescit. Immo si Chalcedonensis concilii Acta in ipsius Theodoreti causa evolvamus, nihil prorsus de hujusmodi conditionata absolutione et restitutione constare certo affirmabimus. Imprimis enim habemus quod cum legerentur in Chalcedonensi synodo Acta latrocinalia, et Constantinus venerit ad divalem Theodosii junioris, qua jubebatur Theodoreto ut is sola suae Ecclesiae communione esset contentus, quin synodo Ephesinae adesset, judices dixerunt: Ingrediatur reverendissimus episcopus Theodoretus, ut sit particeps synodi, quia restituit ei episcopatum sanctissimus archiepiscopus Leo, et piissimus imperator (Marcianus videlicet) sanxit eum adesse sanctae synodo. Nullam hic fieri mentionem de restitutione conditionata, nullamque adhibitam fuisse formulam, si placeat, si videatur synodo, exscripta verba patefaciunt. Praeterea et si aliqui condemnantes praecedentem Theodoreti agendi rationem, volentes Dioscoro blandiri, exclamaverint: Hunc foras mittite; magistrum Nestorii foras mittite; nemo tamen ausus est inficiari hoc Leoni 480 jus convenire potuisse. Accedit quoque praefatos Illyricorum et Palaestinorum episcoporum clamores et querimonias excitatas ut Theodoretus foras mitteretur fuisse inutiles, si istius causa finaliter in synodo fuisset pertractanda. Potius enim prius erat agendum de istius fide, atque rigorose scrutari an ille ab omni haereseos nota esset mundus; illumque cogere ad sese purgandum a calumniis quibus fuerat appetitus; et audire hinc inde utriusque partis rationes, ut ipsius restitutio absolveretur. Cum ergo horum nihil factum fuerit, haud video quo fundamento istius restitutio facta a Leone non debeat dici absoluta. Illyricorum enim et Palaestinorum episcoporum clamores et querimonias certa ratione temperarunt Orientales Asiatici, Pontici, Thraciae, qui volentes Theodoreti innocentiae prospicere, atque semetipsos tamquam oppressos deceptosque Dioscori artibus atque violentia excusare, querentes palam responderunt: Nos Theodoreti damnationem in Ephesino latrocinio in pura charta subscripsimus, caesi sumus, et ita subscripsimus. Quos cum ita loquentes Dioscorus audivisset, quasi de a se edito contra Theodoretum decreto rationem reddere volens, interlocutus est: Cyrillus cur ejicitur, qui ab isto est anathematizatus? Et in judicum mentem revocare cupiens veteres simultates, quae Cyrillum inter et Theodoretum praeteritis temporibus intercesserant, nulla facta deinde mentione de subsecuta pace inter eosdem, patrocinium aliquod vel excusationem sibi nancisci posse arbitrabatur. Nihilominus tamen omnes Orientales qui jam Theodoreto favebant exclamaverunt: Dioscorum homicidam foras mittite; Dioscori acta quis ignorat? Et post aliqualem contentionem ipsi judices, nullo habito respectu ad unam aut alteram partem, interlocuti sunt: Theodoretus reverendissimus episcopus, proprium recipiens locum a sanctissimo episcopo urbis Romae, in locum nunc accusatoris ingressus est. Et quamvis non dissimulem eosdem judices ad cohibendos jam excitatos clamores a Dioscori et Eutychetis factione quadam usos agendi oeconomia, respondendo statim dixisse: Unde patiamini ea quae inchoata sunt finiri, ut ne aliqua confusio auditorio fiat; atque addidisse: Praejudicium enim ex persona reverendissimi Theodoreti episcopi, nulli generabitur, reservata videlicet post haec omni accusatione, et vobis, et illi, et quae invicem exercere volueritis, quia rectam tenet fidem, maxime, cum et sine scriptis appareat, ei testimonium catholicae fidei perhibens reverendissimus episcopus Antiochiae magnae civitatis. Quamvis, inquam, haec dissimulare non debeam, attamen vix dare possum eo sensu Theodoretum ab apostolica sede sub conditione mundum fuisse declaratum, ut Romani pontificis decretum concilii judicio esset subjiciendum. Potius igitur cum cl. Christiano Lupo fateri cogor totam controversiam, tum ab Eutychiana factione contra Theodoretum excitatam, in eo versari debuisse, ut dumtaxat adversarii contenderent subreptitiam esse Theodoreti restitutionem, quasi quod pontificium animum quibusdam falsis expositionibus fefellisset, ut pristinum gradum et honorem in synodo obtineret. Canone enim sexto Constantinopolitano cautum fuerat ut episcopus degradatus careret jure accusandi alium episcopum. Quare etsi causa multi esset examinis, tamen judices S. Leonis decreto fideliter adhaerentes, pro tunc facultatem accusandi libere ei dederunt, reservantes sibi postmodum in alia actione sedulo examinare quae adversus Theodoretum proponebantur. Hanc enim prudentem oeconomiam adhibentes, nec ullam vim Leonino decreto intulerunt, quo praecipiebatur ut Theodoretus particeps fieret synodi, quia in episcopatum restitutus; neque ex adversa parte Theodoreti accusatoribus aditum praecluserunt, ad inquirendum an vel per subreptionem fuisset restitutus, vel Nestoriana labe esset infectus, ut Aegyptii 481 vociferantes clamabant: Nolite eum dicere episcopum. Non est episcopus. Impugnatorem Dei foras mittite. Judaeum foras mittite. Cyrillum Theodoretus accusavit. Cyrillum ejicimus, si Theodoretum acceperimus. Canones istum ejiciunt. Hunc Deus adversatur. En ergo crimina quae ab Aegyptiis Theodoreto objiciebantur. Damnaverat jam iste Cyrilli capitula, et ob hanc causam, illum tamquam haereticum damnaverant, nulla habita prorsus ratione, quod submotis omnibus aequivocationibus et generalis concilii oecumenici decretis obtemperaverat, et in posterum summam cum ipso Cyrillo servavit concordiam. Quid mirum igitur, si judices clandestinas has Dioscori machinationes attendentes, scissamque esse synodum in duas contrarias factiones (Orientales enim tamquam orthodoxum Theodoretum praedicabant dicentes: Orthodoxum synodo, seditiosos foras mitte. Homicidas foras mitte ). Graviora adhuc metuentes, cum stomacho sunt interlocuti dicentes: Acclamationes istae populares neque episcopos decent, neque partes iuvant. Patiamini universorum fieri lectionem? Quid mirum, inquam, si adhuc ab incoeptis clamoribus desistere recusantes Aegyptii, ipsi judices serio, et ea qua pollebant auctoritate silentium cunctis indixerunt, universorumque latrocinii Ephesini Actorum jusserunt per Constantinum fieri lectionem? In harum porro rerum circumstantiis, quis non videt minus circumspecte, et magis praecipitanter, quam prudenter judices egissent, si Theodoreto episcopo inter judices locum dare deliberassent? Prius enim ex tota Actorum lectione inquirendum erat, an Dioscorus saltem aliquem coloratum titulum habuisset, ad deponendum, degradandumve cum caeteris orthodoxis episcopis etiam Theodoretum. In qua quaestione is certe judicis partes secundum omnia jura agere non poterat, sed accusatoris dumtaxat. Si igitur tamquam verus episcopus, etiam ex judicum sententia in concilium fuit ingressus, non video qua ratione dici possit, Leonis decretum de restituendo in sua sede et honore episcopali Theodoreto non fuisse absolutum. Potissimum cum postea etiam admissus fuerit ad synodale suffragium et plenam omnium sanctissimorum episcoporum communionem.
7. Hactenus tamen enucleatae difficultates, ex aliorum scriptorum opinionibus derivatae, parum praesenti causae prodessent, nisi iterum nostra oratio ad Quesnellum se converteret. Non tantum ipse Theodoreti appellationem inficiatur: sed ipsum etiam apostolicae sedis judicium. Quare ad novam gestarum rerum historiam adornandam omnia miscuit et quamplurima in medium adducit, quae veritatis speciem dumtaxat praeseferunt. Brevitate ergo qua potero multa quae subdidit colligere allaborabo. Ultro itaque imprimis dat, nullum concilium a S. Leone in Theodoreti causa fuisse coactum. De hujus epistolis ad summum pontificem constat. Quid vero P. R. scripserit, non innotescit. Secundo nullum judicium habuisse Leonem ad Theodoreti causam ventilandam affirmat: sed eidem, communione non interrupta, fuisse conjunctum, elici posse ex epistola 40 ejusdem Leonis, in qua de generali synodo necessario indicenda habet sermonem; vel ex epistola 47, ex qua colligitur omnia Ephesini latrocinii gesta pro infectis habuisse, atque ab imperatore Theodosio petiisse, ut omnia in eo statu esse juberet in quo fuerant ante omne judicium, donec major ex toto orbe sacerdotum numerus congregaretur. Tertio. Licitum fuisse Theodoreto ad suam remanere sedem, quia pro nulla habita sententia contra eum a Dioscoro lata, adhuc ex Oriente pontifex testimonium acceperat ab Anatolio recenter ordinato Theodoretum jam subscripsisse encyclicae epistolae ad Flavianum, nec Nestoriana Eutychianaque dogmata solum damnasse, sed ipsis etiam Nestorio et Eutycheti anathema dixisse. Affert hac de causa Quesnellus testimonium S. Leonis 482 ex epistola 68 ad Paschasinum Lilybetanum, cap. 5, quam ipse: « Nunc primum (ait) in lucem emittimus. Concludit igitur quod cum ex habita relatione, tum ex epistola ipsius Theodoreti, intellexit R. pont. judicavitque ipsum ab omni haeresis macula immunem, nihil obstare quominus suam ei communionem more solito impertiret, et ille suam Ecclesiam cum pace ecclesiastica retineret. » Tale (subjicit) est sedis apostolicae judicium, de quo in hac epistola quam commentamur mentio facta est, quod quidem non demonstrat restitutam esse judiciali pontificis sententia suam sedem, sed amotam solam nonnullam erroris suspicionem.
Quarto asseverat, sub numero 5 nec Anatolium Constantinopolitanum, nec Maximum Antiochenum, Theodoreti primatem, neque alios episcopos Orientales cum eo communionis nexum aliquando abrupisse. Unde affirmare pergit rem totam ex Leonis facto finitam esse se non posse asserere, « cum eam rursus ad incudem vocatam a Patribus Chalcedonensibus, notum sit cuilibet hujus synodi Acta recensenti. » Hinc multa repetit quae in praecedentibus dixerat, et ad inculcandum lectoribus suum systema, multa utens exaggeratione, decantat vociferationes, « non paucorum, ait, sed quamplurimorum episcoporum Palaestinorum, Aegyptiorum, Illyricianorum, qui Theodoretum e synodo ejiciendum esse contendebant, qui episcopi, quasi ex indulgentia et dispensatione, acquieverunt Maximi Antiocheni testimonio. »
Quinto loco describit quae actione octava Chalcedonensis synodi gesta sunt in Theodoreti causa; rebusque pro suo arbitrio narratis, omnem conatum adhibuit ut supprimeret quae sibi suoque systemati adversari judicavit; atque tandem concludit non alia de causa suae sedi fuisse restitutum Theodoretum, nisi quia et Nestorium et Eutychen, non solum scripto, sed in praesentia totius consessus, ore suo proprio anathematizavit.
8. Cum ex quinque a nobis hic praenotatis, tum ex antecedenter adductis, plenam et indubitatam fidem suae opinioni adhibendam esse sibi adulabatur Quesnellus; forte confidens quod nemo post ipsum Theodoreti causam voluerit retractare et ad examen revocare quae ipse scripserat. Idcirco stylum convertit in quosdam, suppresso nomine, qui, episcoporum in synodum oecumenicam coalescentium sacrosanctam auctoritatem deprimentes ac ludibrio habentes (multo magis autem extra synodum), meram illis pontificiorum mandatorum exsecutionem ex suo officio competere contendunt, tum in hac (ait) de qua agimus causa, tum in aliis omnibus; cum potius apostolicae sedis haec sit non infima laus, synodorum oecumenicarum exsecutricem, de qua praerogativa gloriatus est Gelasius papa epist. 13. Si itaque haec omnia quae in sui systematis praesidium adducit Parisinus scriptor veritati cohaererent, hactenus a nobis in hac causa annotata prorsus caderent. Sed cum fallacias involvant, hinc nostrae Exercitationis argumentum magis atque magis roboratur. Et imprimis quae illatio illa esse potuit, neque ex Leonis, aut aliis monumentis elicitur in Theodoreti causa a Romana sede habitum fuisse concilium. Igitur nullum judicium habuit ad Theodoreti causam ventilandam? Quae consecutio est haec, quae repugnat prorsus iis S. pontificis verbis a quibus adversarius suam est orsus dissertationem: Benedictus Deus noster, cujus invincibilis veritas ab omni haereseos macula mundum te secundum apostolicae sedis judicium demonstravit. An Leonem mentitum arbitrabimur? Nec sibi adversarius praesidium nancisci potest, ex ab eo laudatis Leonis epistolis, scriptis ad Theodosium post latrocinium Ephesinum, quibus petit ut omnia in eo statu esse jubeat in quo fuerunt ante omne judicium, donec, etc., et idcirco nusquam abrupisse communionis vinculum cum Theodoreto. Nam rerum restitutio in pristinum donec major ex toto orbe sacerdotum numerus congregaretur, non idem est ac definitivum decretum interponere, sed causas 483 examini futuro reservare, donec diligentior inquisitio habeatur. Non igitur ea ratione judicatum fuit de Theodoreti fide et innocentia, ex eo quod latrocinalia Acta pontifex aboleverit, cum simul decreverit rerum omnium judicium ad aliud tempus et in alio conventu esse reservandum. Quare etsi post horum Actorum abolitionem licitum fuisset Theodoreto caeterisque episcopis gradu depositis ad suas reverti sedes, tamen non constabat an jure vel injuria fuissent depositi, an jure vel ex dispensatione et indulgentia ipsis permitteretur suas retinere sedes. Nam id nova debebat inquisitione scrutari novoque decreto demonstrari, interim eorum causa veluti in proservato (ut aiunt) manente, usque ad definitivam sententiam. Ratio illa tertio loco adducta nimis nutat, si attendamus ad ea quae in superioribus capitibus descripsimus. Non enim Theodoreti causae patrocinari potuit apud Leonem Anatolii testimonium, cum istius fides, ordinatio, stricta necessitudo cum Dioscoro et Eutychiana factione, tales suspiciones in pontificium animum excitassent, ut, nulla ratione habita ad imperatoris Theodosii et Pulcheriae augustae preces, ipse Leo cum ipso Anatolio jam ordinato istius ordinatoribus cummunicare voluerit; quoadusque, misso Abundio Comensi cum aliis tribus legatis apostolicis, et publico celebrato conventu, jussus fuit idem Anatolius in hoc conventu solemniter fidei professionem emittere, anathema Nestorio et Eutycheti dicere, atque epistolae ad Flavianum subscribere. Nisi enim fideliter hisce mandatis Anatolius obtemperasset, numquam a Leone et orthodoxis habitus fuisset tamquam legitimus episcopus. Sed dicat, amabo, Quesnellus ex quo monumento hauserit Anatolium testimonium dedisse aut dare potuisse de Theodoreti fide? Nobis quidem innotuit bonum testimonium accepisse Leonem de fide et munditia Theodoreti, de istius animi promptitudine, qua laetanter ad haeresum exitium subscripsit pontificiae epistolae ad Flavianum; sed haec omnia Leoni innotuerunt, vel ex Abundii relatione cum adhuc Constantinopoli existeret; qui, ut vidimus, certior factus fuit Theodoretum ipsum, Ibam et Aquilinum episcopos, sincere suae fidei testimonia praebuisse. Accedit S. Leonem maxime de Theodoreti aliorumque Orientalium fide, moribus et agendi oeconomia fuisse apprime instructum, ex perpetuo epistolarum commercio quod habuit cum Constantinopolitanis clericis et archimandritis Flaviano adhaerentibus, cum Juliano Coense, cum Pulcheria augusta, aliisque orthodoxis viris hinc inde ex Oriente Romam venientibus, vel Orientem adeuntibus; et denique cum ipso Eusebio Dorylaei episcopo, qui post Ephesinam cladem ad suam aliorumque catholicorum causam coram Leone tuendam Romam venerat. Non igitur tale dumtaxat fuit apostolicae sedis judicium in causa de qua agimus, ut nusquam communionem cum eo interruperit, vel quod ille istius fide ab Anatolio recenter ordinato testimonium acceperit. Parum nihilumve ista Theodoreto suffragari potuissent, ut cum omni veritate S. pontifex affirmaret Cyri episcopum apostolicae sedis decreto ab omni haereseos labe mundum fuisse demonstratum. An vero Anatolius communionis nexum cum Theodoreto abruperit, non affirmabo. Nescio tamen quemadmodum is in Anatolii communionem perseverare potuerit, vel Anatolius non abruperit communionis nexum, cum iste dumtaxat propter obsequia praestita Dioscoro, Chrysaphio, Eustathio, episcopo Berytensi, et caeteris Eutychianae factionis, ad Constantinopolitanum thronum, post Flaviani necem, fuerit evectus. An potuit communicare haereticorum studiis et desideriis, horum causas promovere, ut constat ex gestis contra Photium Tyrium et non 484 abrumpere communionem cum Theodoreto Cyri, qui pro fide laborabat, et tantopere odio habebatur ab illa factiosorum virorum cohorte? Quinimmo tanto vehementius ab iisdem insectabatur, quanto magis ipse Flaviano, apostolicae sedi, hujusque legatis adhaerebat? Si nova monumenta, quae aliter totam gestorum seriem describant Quesnellus non proferat, sapientes lectores nusquam illi fidem adhibebunt. 9. Et quidem fides ei adhiberi non potest ex iis quae ex octava actione Chalcedonensis synodi recensuit. Quid enim ex ea? Multorum episcoporum vociferationes contra Theodoretum, quem Nestoriana tinctum fuligine injuste suspicabantur: cogebatur in plena synodo Nestorio anathema dicere: fidei definitionem ab eadem Chalcedonensi synodo prolatam suscipere; et postquam protestatus est fidei definitioni, et S. Leonis epistolae jam subscripsisse, et soluta omni dubitatione, quod ab apostolica sede subreptitium obtinuisset decretum: solemnis tandem sententia prolata est: Gloriosissimi judices dixerunt: Omnis jam dubitatio de Theodoreto soluta est . . . . . . . . . . . Deest igitur ut sententia proferatur a reverentia vestra, ut Ecclesiam suam recipiat, sicut et sanctissimus Leo archiepiscopus judicavit. Quare incunctanter adversarii a turbis et clamoribus se abstinuerunt. Quinimmo omnes illius magnae synodi episcopi clamaverunt: Theodoretus dignus est sede Ecclesiae . . . . . Ecclesia pastorem recipiat. Orthodoxum doctorem Ecclesia recipiat . . . . . . archiepiscopo Leoni multos annos. Post Deum (vel cum Deo) Leo judicavit. Haec ergo sunt quae ex illius octavae actionis serie quisque fideliter, sine ulla prorsus fallacia colligere potest. Quibus plane respondet Paschasini, Lucentii episcoporum, Bonifacii presbyteri et Juliani episcopi Coensis, apostolicae sedis legatorum, hujusque locum tenentium, prolatum decretum, quod hic fideliter exscribere deliberamus, ut innotescant ea quae (nescio an studiose, vel oscitanter) a Quesnello suppressa fuerunt: Sanctissimum et venerabilem episcopum Theodoretum sanctissimus et beatissimus universae Ecclesiae episcopus urbis Romae Leo (nota sequentia verba) dudum in communionem suscepit ita, sicut litterae ab eo ad nostram humilitatem testantur. Quibus et haec alia addiderunt: Si igitur fidem catholicam sicut promittit, et secundum praedictum beatum episcopum subscriptionem in proprio libello dixerit, et nostrae insuper humilitati alio dato libello monstravit quoniam et Nestorium et Eutychetem, non solum scripto, sed et sub praesentia totius consessus ore proprio anathematizavit: hoc judicio sanctissima et venerandissima synodus, insuper vero et nostra humilitas, reddi ei Ecclesiam propriam definivit. 10. Quis ergo non videt totam illam contentionem in eo versatam fuisse, an Theodoretus per subreptionem obreptionemque ab apostolica sede restitutionis et fidei integritatis decretum obtinuisset? Non enim Romani pontificis judicium et auctoritatem in quaestionem adduxerunt, non ipsius sententiae pondus addiderunt, dumtaxat solemni Theodoreti confessione ore prolata, certiores voluerunt fieri hunc sincere Nestorio anathema dicere, quemadmodum jam testatus fuerat suo scripto libello ad Romanum pontificem directo. Quae quidem agendi ratio, sicuti nec Rom. sedis laesit auctoritatem, quae dudum in communionem Theodoretum susceperat, et dignum suae obtinendae sedis judicavit (ut ipsi PP. Chalcedonenses protestati sunt), ita neque episcoporum dignitati in conciliis coalescentium potest esse injuriosa, dummodo eum in conciliis, tum extra, capiti adhaereant in suis judiciis proferendis. Quare nimis importuna mihi visa est illa Quesnelli querimonia, qua supponit episcoporum auctoritatem deprimi, si apostolicae sedis mandata exsequi jubeantur. Quae enim episcopalis gradus depressio haberi potest, si singuli omnium Ecclesiarum pastores per universum orbem dispersi cum summo pontifice totius fidelium universitatis capite iis rebus adhaereant quae ad fidem, mores atque disciplinam 485 pertinent? Societatis enim ecclesiasticae vinculum in eo stat, ut irretractabili assensu episcopi omnes apostolicae sedis judicia venerentur, iisque ea subjectione se submittant, quam membra inter et caput servatam esse cognoscimus, quamque et Christus ad corporis mystici unitatem perfectam habendam mirabili quadam suavitate decrevit, ut facilius per solum caput suae beneficentiae dona in omnia membra diffunderet. Quare S. pontifex in epistola ad eumdem Theodoretum discrimen statuit inter Romanae sedis rationem agendam et episcoporum auctoritatem in oecumenicas synodos coalescentium, ita ad nostrum intentum scribendo: Unde gloriamur in Domino cum propheta canentes: Adjutorium nostrum in nomine Domini, qui fecit coelum et terram, qui nullum nos in nostris fratribus detrimentum sustinere permisit. Sed quae pro nostro prius ministerio definierat, universae fraternitatis irretractabili firmavit assensu, ut vere a se prodiisse ostenderet quod prius a prima omnium sede formatum totius Christiani orbis judicium recepisset, ut in hoc quoque capiti membra concordent. Quis porro non videt aliam et aliam sibi et episcopis in synodum coalescentibus Leonem agendi rationem asseruisse? Sibi enim vindicat ministerium definiendi, episcopis vero jus sive debitum assensus praebendi. Deinde an non distinguit ibidem S. Leo inter judicium a prima omnium sede formatum, et judicium illud quod a toto Christiano orbe susceptum dicitur? Negari haud potest. Igitur si ea divinae institutionis ratio et ordo est, ut gravioribus rebus ad fidem et mores pertinentibus Ecclesia Romanae sedis ministerio utatur in definitionibus atque judiciis, ita ut irretractabili firmoque assensu judicium quod prius a prima omnium sede formatum fuit a toto orbe Christiano solemniter recipiatur; inde sequitur exsecutionem decretorum sedis apostolicae demandatam esse episcopis in oecumenicam synodum coalescentibus, ut innotescit ex Actis Ephesini et Chalcedonensis conciliorum, magisque patebit ex subsequentibus, demonstraturi gravissimum facinus Dioscoro fuisse adjudicatum, quod, S. Leonis mandata in synodo altera apud Ephesum coacta exsequi recusans, synodum in latrocinium mutavit. Sed ipse Leo quidem hac in re sibi est factus interpres. Etenim de hoc episcoporum consensu in conciliorum Actis expresso in eodem cap. istius epistolae verba faciens, illud nec per assentationem, nec per obreptionem ab apostolica obtineri sede asseverat: ad quas suspiciones tollendas et si aliqui inventi essent a dissensionis auctore incitati, qui de apostolicae sedis judiciis ambigerent; tamen ad magis veritatem comprobandam, id, Deo volente, permissum est, ut ad majus bonum perveniatur. Nam (ait) ne aliarum sedium ad eam quam caeteris omnium Dominus statuit praesidere consensus assentatio videretur, aut alia quaelibet subrepere posset adversa suspicio, inventi prius sunt qui de judiciis nostris ambigerent. Et dum nonnulli, a dissensionis incitati auctore, ad contradictionum bella prosiliunt, ad majus bonum malum ejus, auctore totius bonitatis dispensante, perventum est. Non me tamen latet vel Quesnellum veterum editorum nonnullas lectiones ab hujus epistolae textu expunxisse, novas subsidio, ait ipse, suorum codd. induxisse, vel ad calcem secundi tomi varias annotationes pro suo arbitrio conscripsisse; ut videlicet quod maxime habebat in votis lectoribus suaderet. O utinam qui novam judiciorum formam in Ecclesiam inducere laborant, ut apostolicae sedis auctoritatem dejiciant, oculos conjicerent in hujus epistolae capite; atque, omni submota violenta interpretatione, discrimen illud intelligerent quod S. Leo intercedere indicavit inter canonicum judicium atque consensum, inter jura quae primae sedi conveniunt et ea quae de episcopis 486 in synodi coalescentibus praedicantur! Non enim tot tantasque gravissimas excitassent quaestiones erroneas et schismati affines, in quibus episcoporum auctoritatem ultra debitos fines conantur extendere, ut Romanorum pontificum jurisdictionem inter nimis arctos limites restringant. Verumtamen adversariorum conatus magis rerum veritati prosunt, quam obesse possint, cum, eodem Leone auctore, Ipsa veritas, et clarius renitescit, et fortius renitetur, dum quae fides prius docuerat, haec postea examinatio confirmaret. Tandem episcopalis ordinis auctoritas minime deprimitur, sed magis splendescit ubi sic summorum sic servatur auctoritas, ut in nullo inferiorum putetur imminuta libertas; et ad majorem Dei gloriam proficit finis examinis, quando ad hoc se accipit exerendi fiduciam, ut vincatur adversitas; ne quod per se probatur reprobum, silentii praejudicio videatur oppressum. Ex quibus loquendi formulis perspicue concipimus quemadmodum, et Romanorum pontificum, et episcoporum jura serventur in synodis, singuli convenientem sibi auctoritatem jurisdictionemque exercentes: Fidei enim causae cum apostolici symboli regulis Romani pontifices conferunt, suaque judicia speciali S. Spiritus afflatu pronuntiant ad haereses evertendas. Sed cum factiosorum virorum studium in eo stet, ut sinceram Christi doctrinam evertant, et ea dogmata genuina quae ab apostolis derivata sunt oppugnare et prorsus abolere quaerunt. Quare maxima sollicitudine Rom. pontifices suas definitiones episcopis in synodis coalescentibus proponunt, ut inde necessarium praebeant assensum. Quem quidem non sine examine exhibere debent, potissimum quod negotium illis est agendum cum laesae fidei hominibus, qui, pervicacius perniciosis erroribus adhaerentes, omnino repugnant se iis decretis submittere, quae praeter anathematis sententiam alias etiam poenas, depositionis nimirum, degradationis, exsilii, secum habent conjunctas. Igitur dicat Quesnellus, amabo, quo sensu, quave de causa, episcoporum auctoritatem depressam arbitretur, cum, auctore Leone, ipsis episcopis concedatur fidei veritatem sua examinatione et consensu confirmare; simulque agere ut sacerdotalis officii meritum splendescat, quando, servata summi pontificatus auctoritate, cui adhaerent, eorum libertas per unanimitatem et spirituum concordiam non minuitur, sed magis augetur. Ad majorem ergo Dei gloriam prodest examen quod assumitur cum fiducia adversitatis vincendae, ne quod per se probatur reprobum, silentii praejudicio videatur oppressum.
11. Incassum itaque laborasse Quesnellum mihi visum est, in sua de Theodoreto dissertatione, alias et alias quaestiones parum ad sibi praefixum scopum pertinentes proponendo, cum eas quisque ex solis Leonis dictis hujusque agendi oeconomia facillime solvere potuisset. Potissimum cum irrationabiliter etiam provocaverit ad Gelasii papae testimonium, quod saltem integrum debuisset objicere, ut sine novo studio lector intelligeret quo sensu pontifex fuit locutus. Gelasius itaque nihil prorsus affirmavit quod praecedentibus nostris dictis repugnet. Immo si ejus perpendamus verba Quesnellianum systema prorsus in exitium ibit. Vidimus enim in praecedentibus exercitationibus pontificem ad Dardaniae episcopos scribentem demonstrare voluisse Acacium solius apostolicae sedis judicio jure damnatum. Quare in suae epistolae exordiis exagitat qui arbitrabantur injuria Acacium damnatum, quod non speciali synodo videretur fuisse dejectum. Et adductis eorum haereticorum exemplis quibus innotescit aliquos haeretica labe pollutos in synodis fuisse damnatos, non ita tamen ut Romana sedes etiam sine synodis eos damnare vel absolvere non potuerit. Quia vero ad eam spectat synodis robur et auctoritatem dare, idcirco idem pontifex sibi suadet quod nemo perpendens quae ex antiqua Patrum traditione derivantur, ignorare possit uniuscujusque synodi constitutum, quod universalis Ecclesia probavit assensus, non aliquam magis exsequi sedem prae caeteris oportere quam primam quae unamquamque synodum sua auctoritate 487 confirmat, et continuata moderatione custodit, pro suo scilicet principatu (quem beatus Petrus apostolus Domini voce perceptum, Ecclesia nihilominus subsequente, et tenuit semper, et retinet ). Postrema hujus textus verba uncinis interclusa supprimere aut saltem dissimulare quaesivit Quesnellus. Quae quidem si cum praecedentibus conferantur, nihil ex eo testimonio elici posse compertum erit quod praecedentibus dictis repugnet. Quid enim Gelasius convenire dixit episcopis in synodos coalescentibus, vel Rom. pontificibus conciliorum constituta confirmantibus vel infirmantibus? Episcopi suo assensu probant seque submittunt iis statutis et regulis quae in synodis proponuntur, et scripto consignantur; quaeque in tantum vim et robur assequuntur, in quantum apostolica sedes unamquamque synodum sua auctoritate et judicio confirmat, et continuata moderatione custodit. Huic praeterea sedi maxime incumbit isthaec confirmata et custodita statuta exsecutioni demandare, jubendo, imperando, ne in ecclesiasticis negotiis peragendis aut neglecta aut violata remaneant. Hoc scilicet munus illi competere pro suo principatu, quem beatus Petrus apostolus voce Domini perceptum, Ecclesia nihilominus subsequente, et tenuit semper, et tenet, apertissime Gelasius asseverat, ut non tantum ex objectis a Quesnello verbis, sed ex totius epistolae contextu intelligitur. De quo ipsi verba facimus de Sardicensibus canonibus disserentes. 12. Adhuc multa congessit Quesnellus praetextu quodam (nescio quo) sibi adversarios exagitandi, quae potius ad totius Chalcedonensis concilii gesta referri debent, quaeque nos rerum ordinem sequentes annotabimus. Sed cum inter haec illud unum supersit, quod ad ipsum Theodoretum spectat: videlicet an Leo ipse post Chalcedonensem synodum tam Theodoreti restitutionem PP. consensu admissam confirmaverit, quam alia ejusdem synodi de privatis episcoporum causis judicia confirmaverit, quod aliqui scriptores (auctore Quesnello) negarunt; observandum quoque hoc loco remanet eumdem Parisiensem doctorem, ne Leoni Theodoreti restitutionem, sed synodo plene adjudicaret, scripsisse: « Porro sententiae synodi, cui praeluserat judicio, suum Rom. pontifex postea consensum adhibuit, tum aliis epistolis, cum ea maxime quam ad ipsum Theodoretum dedit aliquanto post finitam synodum. » Hic ergo Theodoreti restitutionem synodo prorsus adjudicavit Quesnellus concludendo « Leonem huic dumtaxat praelusisse. » Idque ut facilius confingeret, ad ejusdem sancti Leonis testimonium superius laudatum, a quo dissertationem orsus est, provocat; et consueto more quae suis studiis repugnare credidit prorsus praetermisit. At malum ipsius dolum S. pontificis verba quae sequuntur patefaciunt. Etenim postquam Theodoreto gratulatus quod se talem qualem probaverat et probat pro universalis Ecclesiae defensione servasset, statim subdit: Nam quod Deus omnium calumniosorum fallacias solvit, maximam beatissimi Petri curam pro cunctis nobis agnoscimus; qui postquam suae sedis judicium in fidei definitione firmavit, nec circa cujusquam vestrum, qui nobiscum pro catholica fide laborastis, personam quidquam reprobum videri permisit: quia nec poterat, Spiritu sancto judicante, quisquam ex iis non victor exire, quorum jam vicerat fides. Attendat igitur Quesnellus ad laudata verba, eorum vim, et pondus intelligat; indeque conjiciat an Theodoreti restitutio synodo aut pontifici adjudicanda sit. Fidei quidem catholicae definitionem beatissimi Petri apostoli curae adjudicat, qui suae sedis judicium in fidei definitione firmavit, nec permisit quidquam reprobum videri circa illas personas quae cum eodem summo pontifice pro fide catholica laborarunt. Apostolicae igitur sedi utrumque jus Leo adjudicavit in calumniosorum fallaciis solvendis. 488 Alterum de fidei rebus judicium et definitio, alterum est orthodoxorum episcoporum libertas qui a praecedentibus factiosorum oppressionibus fuerunt redempti. Si tandem tantum etii in praesens mihi daretur, ut alia quae ibidem Quesnellus congessit disserendo percurrerem, annotarem et, si necessum foret, refellerem. At cum, ut jam diximus, illa potius ad Chalcedonensis pertineant historiam quam ad Theodoreti episcopi Cyri causam, idcirco ne amici lectoris patientia abutamur, ad aliam Domni Antiocheni causam examinandam faciemus gradum.
CAPUT VI. Chalcedonensis actio de Domno Antiocheno supposititia non est. Illam ex Graeco in Latinum, cum reliquis Actis transtulit Rusticus diaconus. Maxima injuria id negavit Quesnellus, cujus argumenta tamquam falsa et prorsus infirma jam rejecit, atque etiam summa et mira eruditione solvit doctus clarissimusque Stephanus Baluzius. Hujus denique vestigiis in hac describenda Exercitatione nobis passim insistere opus fuit. 1. Inter Quesnellianas dissertationes eam nono loco positam offendimus, in qua auctor Domini quondam Antiocheni episcopi causam examinandam assumpsit, in qua de hujus agens damnatione, de Maximi ejus successoris ordinatione, tum varias S. Leonis epistolas conciliique Chalcedonensis Acta illustranda sibi proponens, actionem tandem de Domno his Actis insertam commentitiam esse posse demonstrare aut demonstrasse sibi adulatur. Profecto id ex ejusdem dissertationis titulo sive epigraphe sibi promisit auctor, sed injuria quidem. Nam momenta omnia quae hinc illincque sparsa ad suae causae patrocinium collegit, aut tamquam infirma ex sese cadunt, aut prorsus ad quaestionem de qua agimus impertinentia esse rerum gestarum series manifestat. Orditur ergo dissertationem inquirendo cur Maximi ordinatio confirmata, nec reprobata Domni depositio. Subdit: Hanc unam fere omnes catholici scriptores, qui istam versantur quaestionem, afferunt: Maximum, etsi a suspectis hominibus electum, consecratumque a Constantinopolitano episcopo contra canonicam regulam, Domnoque adhuc in vivis agenti superordinatum, ideo tamen receptum esse a synodo, quia a S. Leone in episcopatu confirmatus fuerat. Hujus aliorumque episcoporum in latrocinio Ephesino per summum nefas factam depositionem animadvertit; sed unus Domnus, aliis tamen redintegratis, suae sedi non fuit restitutus: quae agendi ratio gravioris difficultatis causa est. Addit latrocinii Ephesini Acta in irritum missa ab Occidentalibus ante Chalcedonense concilium, Leonem pontificem contestatum ut omnia in eo statu esse juberet in quo erant ante infaustam synodum, donec omnia per oecumenicam synodum reformarentur. Consequens erat ut depositio Domni et Maximi ordinatio irritae essent, suum ille reciperet locum. Baronii sententiam affirmantis proponit, quoniam S. Leo, cognita causa, Domnum juste damnatum intellexit. Post haec vero eorum refert conjecturam, qui Domnum depositioni suae manus ultro dedisse affirmarunt, solitariae vitae deliciis illectum, quibus innutritus olim fuerat ab 489 Euthymio abbate; quas cum, refragante S. Patre, relinquere meditaretur, ut Joanni avunculo suo a fide catholica deflectenti opem ferret, haec ab eo verba futuri praenuntia audivit: Si his neglectis et tolerantia contentis cogitationibus tentabis a Laura discedere, obtinebis quidem administrationem quam tuus habet avunculus, sed eam tibi rursus auferent mali homines, et praestigiatores, cum ab illis prius fueris seductus ignorantia. Haec, et id genus alia ex Cyrillo monacho de rebus ab Euthymio gestis refert. 2. Tertio Quesnellus concludit: Qui porro Leonis auctoritatem hoc egisse putant, ut maximus in Antiochena sede tam malis auspiciis collocatus remaneret, locumque cedere Domnus cogeretur, manifestum id esse aiunt ex Actis Chalcedonensibus. Siquidem in actione quae de Domno Antiocheno inscribitur, disertis verbis legitur confirmatum auctoritate Leonis fuisse Maximum. Quesnellus tandem integram illam actionem, ad ecclesiasticae historiae veritatem indagandam in suam transtulit dissertationem. Ut de ea, sub oculis posita, facilius lector judicium interponeret. Tali ergo tantoque quaestionum et verborum apparatu praemisso, exscriptam actionem illam de Domno Antiocheno, inter Chalcedonensis concilii Acta relatam, Quesnellus fassus est se eam minime commentitiam esse, sed genuinam totis votis peroptasse: « Hoc enim si esset (ait), prae manibus haberemus testimonium summae auctoritatis pontificis Romani tam in synodos, cum in Orientales episcopos; majorum, inquam, et primarum sedium episcopos. Enimvero quantae potestatis est ut penes Romanum episcopum Antiocheni, et consequenter Alexandrini aliorumque episcoporum consecratio fuerit, aut saltem confirmatio, ut ex hoc loco argumentantur cardinalis Bellarminus ejusque apologista Jacobus Gretserus. Qualis praerogativa, ut cum plures episcopi ab infausta synodo per vim scelusque depositi essent, eorum damnatio et depositio rata esse juberetur quam ratam esse debere judicaret Romanus pontifex, sola alterius episcopi in ipsius locum substitutio haberet locum quam idem ille confirmasset! Quam evidenter denique hinc eluceret suprema ejusdem in synodos potestas, quarum Acta ex ea parte robur habeant, cui ille robur adjecerit, et illa cassa sint et irrita quam irritam ille esse voluerit! Verum ut eruditi et sapientis est theologi vera germanaque primariae sedis privilegia toto animo atque ex solidis genuinisque probationibus adversus novatores vindicare, ita parum sinceri liberalisque animi sit eadem vel ultra praescriptos limites ampliare, vel incertis, caducis falsisque adminiculis ac fulcimentis sustentare. » Concludit tandem. « Nec enim mendacio eget veritas, sed potius ex mendacii consortio in falsitatis suspicionem veritas etiam testatissima vocari consuevit. » Quis tamen sibi persuadet sinceram et totis viribus eam protestationem fecisse Quesnellum? Profecto si ex corde exoptasset commentitiam non esse, sed genuinam, de Domno Antiocheno actionem et palinodiam recantasset, et nonam dissertationem pro hac causa conscriptam disperdidisset, flammis ignibusque concremasset. Siquidem, eo adhuc superstite, clarissimus Stephanus Baluzius, maximo studio adhibito, summisque impensis laboribus, huc illucque a viris studiosis rei antiquae litterariae operam dantibus sibi novas comparavit notitias, ut tandem plenissime ipse Quesnellus suis studiis se deceptum aberrasse, nec fictitiam dici posse actionem de qua agimus, sine ulla animi haesitatione judicare potuisset. Quare idem Baluzius cum in litterariae rei utilitatem, tum in ecclesiasticae historiae incrementum et bonum, in adornanda nova Conciliorum collectione, omnibus singulisque Quesnellianis argumentis occurrit, atque solvit, et ab uniuscujusque animo eas falsitatis suspiciones rejicit quas lectores imbibere possent. 490
3. Primum itaque argumentum colligit Quesnellus ex Graecis concilii Chalcedonensis codicibus, in quibus ejusmodi actio desideratur. « Hoc, ait, certe non leve indicium est suppositionis a Latino aliquo impostore factae. Si enim illa vere in concilio facta fuisset, Graece utique fuisset, atque Graecis hujus synodi Actis inserta cum aliis actionibus legeretur. Cur enim haec una a reliquarum Graecarum corpore distracta fuisset, plane non apparet. » Quis vero hanc primam Quesnelli conjecturam nimis esse fallacem non judicabit? Quesnello suspicari licebit actionem illam a Latino impostore esse confictam, quia in Graecis codd. qui supersunt non apparet, et non potius suspicabitur Graecos eam abolere quaesiisse, et a reliquarum corpore nisos fuisse eam distrahere, ut facilius ipsi de primatu cum Romano episcopo contenderent? An non Orientales quinto, sexto, septimo et sequentibus saeculis primatus honores praerogativasque, ob Antiochenam Ecclesiam primitus a D. Petro fundatam, sibi arrogare contendebant? An non Acephali, Eutychiani, statim post Chalcedonensem synodum omnem moverunt lapidem, ut eamdem synodum abolerent? Quod cum numquam obtinere potuissent, saltem memoriam delere voluerunt, quod Orientales episcopi, Antiochenus et Alexandrinus, nonnisi de Romani pontificis consensione, hujusve confirmatione, tamquam canonice electi haberentur. Id sane secum agitare debuisset Quesnellus; potissimum cum in Antiochena sede, post Maximum et Basilium episcopos catholicos, plures episcopi, haeretici, schismatici atque scelestissimi sederunt, quorum catalogum ex subsequentium conciliorum Actis nos describere possemus, si cum homine in ecclesiastica historia nullatenus versato congressionem haberemus. Interim vero praetermissis quae de Petro Fullone, Severo, Macario Monothelita, aliisque improbarum sectarum viris, qui operam dare potuerunt ut ex antiquis Graecis exemplaribus prorsus actio illa subriperetur, ne certum indubitataeque fidei monumentum exstaret de plenaria Romani pontificis potestate in confirmandis saltem Orientalium patriarcharum electionibus consecrationibusque, attendamus an praecedens argumentum nutet aut corruat. Certe ut ex solis Quesnellianis suspicionibus infirmaretur, aliquod Graecum autographum eorumdem Chalcedonensium Actorum nobis debuisset adversarius objicere, et suis conjecturis praesidium nancisci, quod cum ab ipso nec ab alio quopiam ex Graecis fieri hactenus potuerit, ideo ad aliud Quesnelli argumentum eripiendum jam nos gradum facimus. 4. Secundo itaque contendit ex unico codice hujusmodi prodiisse actionem, quem nulla auctoritas, antiquitas nulla commendabat; cum et chartaceus esset solummodo, et ab ignotis scholaribus Germanis duobus acceptus praedicetur. Antiquae rei studiosi clarissimo Stephano Baluzio multum debent. Is enim ad hanc nostri adversarii difficultatem refellendam consultius et prudentius agendum esse censuit, ne fabulas in sua Conciliorum collectione intruderet. Is igitur Quesnello fidem adhibere suspensus haerens, partim suis oculis Chalcedonensis synodi Latinas versiones lustrare coepit; tum ex amicis sciscitatus est an in aliis extra Gallias bibliothecis manuscripta exemplaria asservarentur, in quibus actio illa de Domno esset descripta. Inter caeteros qui ejus votis indulserunt, fuit clarissimus et eminentissimus Hieronymus cardinalis Casanata, rerum antiquarum peritissimus. Cujus memoria, ob insigniora litterariae reipublicae bona et incrementum collata, numquam peribit. Is, inquam, a Baluzio consultus, multos Vaticanae bibliothecae codices (cui praeerat) a peritissimis viris lustrari jussit, in quibus quidem cum actio de qua agimus reperta fuisset, non tantum imaginarios illos Germaniae scholares Quesnello suspectos ab impostorum et inscitiae nota purgavit; sed etiam Quesnellum ipsum gravissime esse lapsum plurimis argumentis demonstravit. Imprimis enim actio de qua agimus Graece continebatur in codice Patriciae 491 Juliae, cujus mentionem facit Rusticus, quamvis in aliis codicibus ab eodem recognitis desideraretur. Nam Rusticus ipse post sextam Chalcedonensis synodi actionem, illam notam subjecit, quam cod. Bohierianus exhibet: Explicit actio 6. Incipit actio 7 de Domno Antiocheno, quondam patriarcha, translata ex Graeco in Latinum. Huic vero Rustici annotationi temporis decursu haec alia addita fuit: Eam vero alii codices exhibent sub fine actionis decimae. 5. Duo itaque Quesnellum animadvertere oportebat: alterum codd. haud chartaceos, sed ex membranis confectos; non recentiores, sed summae antiquitatis, hujus actionis tamquam ex Graeco in Latinum translatae facere mentionem; ac propterea non fuisse ei licitum affirmare Graecam Calchedonensium Actorum collectionem numquam potuisse a reliquis distrahi, cum vetustissimi illius synodi interpretes septimo loco positam eam offendisse affirmaverint: alterum est actionem illam non prodiisse ex unico codice, quem nulla auctoritas, antiquitas nulla commendabat, cum chartaceus solummodo esset, et ab ignotis scholaribus Germanis duobus acceptus praedicetur. Quid enim vetat quod aliquod chartaceum antiquorum monumentorum exemplar ex antiquioribus archetypis non fuerit exscriptum? Innumera enim sunt manuscripta exemplaria, etiam recentioribus characteribus exarata, quae ex vetustissimis membranis exscripta fuerunt, ut lippis tonsoribusque perspectum est. Igitur opus erat illi, antequam rem tamquam ex tripode definiret, diligentius inquirere an in bibliothecis et archiviis vetustiora hujus actionis exemplaria in membranis exarata reperirentur. Debuisset saltem eminentissimo Baronio aliquam fidem adhibere, qui scripsit: « Haec ipsa actio in Latino veteri codice Vaticano, qui Proculi et Albini fuisse dicitur, sub nona actione ponitur, et sub eadem die; nempe, sub sexto kalendas ejusdem mensis Novembris. » Cujus codicis tantum fecit, ut refellere volens argumentum desumptum ex constitutione Justiniani imperatoris, data ad Joannem summum pontificem, in qua legitur: « Chalcedonensis S. synodus Domnum Antiochiae factum episcopum post mortem damnavit, qui ausus est scribere oportere solum tacere duodecim capitula Cyrilli; » volens, inquam, idem Baronius hoc eripere argumentum, subjicit Justinianum augustum hujus actionis nescium. Quod quidem Baronii dictum, praecedentibus nostris conjecturis, magnum robur praebet, videlicet Orientales Acephalos, Eutychianosque, omnes studii nervos adhibuisse ut hanc de qua agimus Graecam disperderent actionem. At divina providentia, quae semper ecclesiastico regimini prospexit, voluit ut in vetustissimis saltem Latinis exemplaribus actio illa asservaretur. Tres autem insignioris notae codices laudatus cardinalis Casanata ex sola Vaticana bibliotheca clariss. Baluzio communicavit, annotatis studio peritissimorum virorum variis lectionibus quae in iis occurrunt. « Inter eos (ait) unus vetustissimus quippe qui ante mille ad minus annos peritorum judicio conscriptus fuit. » Quare ne Baluzius debita fraudaret laude eumdem cardinalem Casanata, istius epistolae verba typo commisit. « Actionem de Domno Antiocheno ita exhibet codex vetustissimus Vatic. num. 1322, charactere majusculo secundae aetatis, ante mille videtur ad minimum annos conscriptus, ac initio corrosus, et mutilus, suppletus tamen manu octingentorum et amplius annorum. Variae autem lectiones ad marginem annotatae desumptae erant ex aliis duobus codicibus, 1321, 1323, ejusdem bibliothecae Vaticanae. » Hos quidem codices non esse chartaceos, sed in membranis descriptos, nemini dubitare licebit. Sed praeter tria illa laudata exemplaria, alia recentiora adinventa fuisse in Vaticanis scriniis affirmat idem Casanata scribens: Duo alii codices Vaticani, numero 5405 et 4166, 492 recentissimi sunt, nec quidquam continent observatione dignum. Nec vero Quesnellum alii codices quibus praecedentes editores usi sunt debuissent latere, Corbeiensem nimirum, Divionensem, qui, quamvis inter se non concordent in actionum ordine, tamen in illis actio Domni non desideratur, ut dumtaxat unius chartacei codicis, nullam antiquitatem praeseferentis, auctoritati insisteret. Nam in cod. Bohieriano actio haec ponitur initio actionis septimae, ut diximus. In editione vero Crabbi subjungitur eidem actioni septimae, hac praefixa ad lectorem praemonitione: Quae inventa est in codice Patrum Juliae membranaceo, transcripta ex codice vetusto chartaceo, et dicitur fuisse Proculi et Albini Germanorum scholasticorum. Verumtamen ordinis diversitas nullum fundamentum suppeditat ut hanc tamquam supposititiam rejiciamus. Etenim Crabbus in sua editione decimae illius concilii actioni haec verba subjecit: Constantinopoli VI kal. Aprilis, indictione 13 feria sexta, referenda sunt ad Rusticum S. R. E. diaconum, quae Bohieriani codicis ope, eidem interpreti Crabbus vindicavit; quae cum lectoribus plurimam molestiam jam pridem creassent, Romani aliique editores ea expugnanda esse crediderunt.
6. Age vero ex Baluzio causam perquiramus cur in mss. codd. quandoque de Domno Antiocheno actionem post sextam immediate positam offendamus, et septimae actionis initio ante conventionem Juvenalis Hierosolymorum et Maximi successoris Domni; in aliis vero postponi, et in nona actione reponi, vel in decima, ut modo exstat in Labbeana Conciliorum collectione; et credendum est tantorum discriminum causam notariorum arbitrio et oscitantiae esse adjudicandam. Ne autem vir doctus divinatione uti videretur, sapienter annotavit: quod episcopi cum ad synodos proficiscebantur, solebant notarios suos secum deducere, qui gesta synodalia notis exciperent; qua scilicet finita synodo, codicem Actorum singuli referrent in patriam. Hanc consuetudinem probat primo ex observationibus Henrici Valesii ad Evagrium. Verum nos illam magis confirmamus ex S. Leonis Magni epistolis, qui legatos missurus ad Ephesinam synodum secundam, Dulcitium notarium, cujus fidem satis perspectam habebat, suis legatis, Julio videlicet, Renato et Hilario sociavit, ut testatus est, cum in epistola 24 ad Flavianum, tum in altera 29 ad eamdem Ephesinam synodum. Sed Baluzius, hac observatione praetermissa, aliam retulit desumptam ex Chalcedonensi ipsa synodo, quam eruditis notis adornabat. In actione prima (ait) cum recitata fuisset pars gestorum latrocinii Ephesini, et quidam episcopi clamarent ea falsa esse, Theodosius episcopus Claudiopolitanus de Dioscoro dixit: Deducat suos notarios; ejiciens autem omnium notarios, suos fecit scribere. Et cum judices et senatus peterent cujus manu perscripta essent monumenta gestorum, Dioscorus dixit: Unusquisque per suos notarios scripsit, mei mea, religiosissimi episcopi Juvenalis sui, religiosissimi episcopi Thalasii sui. Erant autem et aliorum reverendissimorum episcoporum multi notarii excipientes. Si non est meorum notariorum littera, quia unusquisque proprium habet. Hinc ergo colligit Baluzius, quod cum codices tabularum ederent in paginis, eas quisque pro suo captu et libitu disponeret, sicque factum est ut initium causae, v. g., Ibae retulerint in sexta actione, alii in septima, alii etiam in nona, alii denique in decima, atque ita in caeteris actionibus. 7. In his tamen exponendis paululum digressi sumus ab eo ordine quem servavit Quesnellus ut hanc Domni actionem prorsus esse supposititiam incassum ostenderet. Nam cum eum minime fugisset eam reperiri vel in Bohieriano codice superius laudato, vel eam judicatam esse 493 post actionem sextam, tamquam ex Graeco in Latinum versam, tamen maluit Rustici diaconi malam fidem accusare, tamquam schismatici, et a Vigilio anathemate perculsi, quam sibi persuadere Chalcedonensium PP. esse genuinum fetum. Quid? Falso credidit hujus actionis interpretationem Rustico adjudicari posse, cum is suum nomen soli primae actioni subjecerit in hunc modum, ex cod. ms. Bohieriano: Explicit prima cognitio Chalcedonensis concilii . . . . Emendantes et conferentes manuscripta a pridie ante kal. XIII. ( id est Decembris fer. quarta indict. 13, XV kal. Aprilis Rusticus per gratiam Dei diaconus S. R. E. contuli, annotavi, distinxi. Deo gratias. Addit praeterea quae legenda occurrunt in editione Petri Crabbi ord. Minorum, videlicet: « Finis primae cognitionis Chalcedonensis concilii, quae finita et emendata est anno Domini 417 (emendatur in margine aut 454, aut 457, in omnibus pessime ait Labbeus), feria quarta, indict. 13, kal. Aprilis XII. Rusticus per gratiam Dei diaconus sanctae Ecclesiae Romanae contuli, annotavi, distinxi. Deo gratias. » « Eadem (tandem concludit Quesnellus) fere in editione Romana paucis variantibus. » Quare sibi blanditur nihil certe statui posse ex hujusmodi annotationibus, quae sibi non cohaerent, ac propterea non unius Rustici esse, sed plurium annotatorum illam Bohieriani codicis mentionem. Varia hinc inde colligit, ut demum lectoribus persuadeat Rusticum relegisse Chalcedonensem synodum ad Acaemetensium codicem, quem jam contulerant et emendaverant superiores ipsi correctores; suamque pariter attestationem apposuisse, ut illi suam, sed hi reliquas actiones recensuerunt, ille ultra primam progressus esse non videtur. Addit annos quos annotatio prior designat ad Rustici aetatem pertinere non posse, et priorem illam annotationem fieri suspectam ex hac voce manuscripta. Supervacanea prorsus erat vox illa antequam excudendorum codicum artem hominibus largitus esset Deus. Subjicit: « Et etsi demus actiones omnes Chalcedonenses a Rustico sanctae Rom. Ecclesiae diacono esse relectas et emendatas, clarum est actionem de qua agimus inventam ab eo non fuisse. » 8. Has ergo similesque conjecturas quinto sextoque suae dissertationis paragraphis, eo quo solet studio, Quesnellus exaggeravit, sed incassum quidem. Nam ut animadvertit idem Stephanus Baluzius, neque tempus factae a Rustico editionis assecutus est, et aliunde inconstantiae vitio vehementer loborans Paschasius Quesnellus inficiatus est quae cum in notis ad 24 epistolam S. Leonis tum in Theodoreti causa eum oportuit affirmare. Quod ad tempus autem editionis attinet, notat Baluzius Rusticum Constantinopolim venisse anno Domini 547, cum Romano pontifice patruo suo, a quo postea defecit sub initium anni 549, gradusque sui honore et ministerio dejectus est anno sequenti. Ante vero dejectionem aggressus est emendationem gestorum synodi Chalcedonensis, X kal. Martias anno 519, et eam absolvit anno sequenti III kal. Aprilis annum integrum et aliquanto plus huic operi incumbens. Dubium autem est, an istud effecerit Constantinopoli, an vero apud Chalcedonem. Ut pro Chalcedone sentiam, faciunt mendosissimae notae appositae in fine primae actionis, ex quibus deprehendisse videor antiquam veramque lectionem, quemadmodum illic dico. Huic tamen conjecturae (subjicit) obstare videtur mentio codicis Acaemetensium, quod omnes sciunt situm fuisse apud Constantinopolim. Verum istud est explicandum, ut dicamus Rusticum non loqui de codice Acaemetensium Constantinopolitanorum, sed eorum qui erant sub episcopo Chalcedonensi, quorum archimandrita Joannes subscripsit libello monachorum ad Mennam patriarcham totamque synodum dato in collatione quinta synodi Constantinopolitanae sub Menna. De cujus rei veritate ne quispiam dubitare posset, nos libenter locum a Baluzio laudatum 494 consulere deliberavimus, et archimandritae Joannis nomen scriptum offendimus, quemadmodum in nota ad calcem apposita subjicimus.
9. Restat ergo difficultas an Rusticus diaconus praeter primam illam Chalcedonensem actionem reliquas emendaverit. Quesnelli argumenta sunt quia nullibi in gestis mentio occurrat emendationis a Rustico factae praeterquam in prima actione. Postea addit nolle se ista pro certis accipi. Recte, scribit Baluzius. Nam ipse supra, nimirum ad epistolam 24 S. Leonis, quae scripta est ad Flavianum episcopum Constantinopolitanum, quaeque relecta est in actione secunda concilii Chalcedonensis, agnoscere videtur hanc quoque actionem a Rustico diacono emendatam fuisse; et in dissertatione de causa Theodoreti, agnoscit itidem eum ad codices monasterii Acaemetarum accurate recognovisse Acta concilii Chalcedonensis. Addo autem haec verba posita in calce actionis quintae in codicibus Rustici, idem contulit, ad eum necessario referenda qui superiores actiones contulerat cum codicibus antiquis, id est ad Rusticum, cujus solius mentio est in codicibus antiquitus emendatis. Nam quod idem vir clarissimus suspicatur codicem Acaemetensium, quem lustrare coeperat Rusticus, primum quidem in Oriente emendatum a viris Rustico antiquioribus, qui attestationes in eo suas apposuerant, ad Occidentales postea deportatum, a pluribus descriptum esse, adeoque emendationes in marginibus appositas non esse unius Rustici, sed plurium diversorumque annotatorum, mera divinatio, ut pace ejus dixerim, quae ratione non constat. Cum expresse in reliquis actionibus notas offendamus quae indicant unicum et eumdem esse annotatorem et interpretem. Neque obstat actionem de qua agimus Graece desiderari. Multa enim sunt veterum Graecorum scripta, quae hodie Latine tantum exstant, neque ideo minus vera putantur, ut constat quamplurimis exemplis ab eodem clarissimo Stephano Baluzio adductis, quae ipse collegit ex concilii Ephesini gestis, et ex ipso Chalcedonensi, in quo et actio de Domno habita est. Denique actionem hanc versam esse ex Graeco testatur Rusticus, cujus etiam aevo superfuisse obscure saltem indicatum est. Molli brachio quoque tamquam de oscitantia Baluzius Quesnellum carpit, quod perperam interpretatus fuerit Rustici annotationem, qua scripsit: Actio de Domno Antiocheno, quam inveni in codice Patriciae Juliae mambranaceo noro transcriptam ex codice vetusto chartaceo, quem dixit ipsa fuisse Proculi et Albini Germanorum scholasticorum. Igitur omnes intelligunt hanc actionem non ex codice novo, sed ex eo qui vetus erat aevo Rustici descriptam fuisse, qui fuerat Proculi et Albini fratrum virorum disertissimorum. Hanc tamen non prodire ex unico codice chartaceo, probant exemplaria quibus usi sunt Crabbus, Baronius, Hieronymus Casanata, idque indicant codd. Corbeiensis, Divionensis. Cum itaque testis sit vetustas et consonantia codicum, vix intelligi potest cur tantopere hujus actionis auctoritatem elevare atque prorsus delere Quesnellus nisus fuerit. Contendens praeterea hanc eamdem actionem nec innotuisse Facundo Hermianensi in Africa episcopo, qui opus suum conscripsit pro trium capitulorum defensione. Immo Facundus loquens de Domno eum annumerat SS. PP. et venerabilibus Ecclesiae doctoribus, Joanni Chrysostomo et Gregorio Nazianzeno, ut videre est lib. II, cap. 1 Baluzio gravius displicet quod Quesnellus Rustici fidem in falsitatis suspicionem vocaverit. Quando videlicet eidem plurimum Ecclesia universa debet, ob praeclaram operam impensam in Chalcedonensium Actorum Latinam interpretationem. Injuria enim suspicatur hanc actionem Rusticum confinxisse, ut ostenderet Domnum non esse damnatum post mortem. Sic enim falso persuasum erat quibusdam aevo Rustici, ut statim alia 495 argumenta Quesnelli refellere aggrediens idem Baluzius explicavit. Quorum argumentorum unum illud est, quod ex imperatore Justiniano et episcopis quintae synodi in superioribus etiam ex Baronio adduximus. Sed ejusmodi argumentum nutare prorsusque corruere, ex erroribus historicis qui passim in imperatoris Justiniani Constitutionibus, et ex aliis rebus minime veris quae quintae synodi actis inserta sunt, Baluzius asseverat. Quae quidem omnia dum Quesnellum ipsum latere haud debuissent, noluit Baluzius otio abuti ad illa probanda, praesertim cum nihil de morte aut Domni damnatione in gestis concilii Chalcedonensis occurrat, quod diligenter inquirendum esset a quocumque qui Justiniani et synodi quintae testimoniis insistere voluisset. 10. Jam vero Domnum ex hac luce migrasse, quando Chalcedonense concilium habitum fuit, ex testimonio Liberati diaconi aliisque veterum dictis, violenter tamen interpretatis, Quesnellus contendit. Narrat imprimis Liberatus diaconus quemadmodum Dioscorus episcopus Alexandrinus in latrocinio Ephesino Ibam episcopum Edessenum, Theodoretum Cyrensem, Eusebium Dorylaeensem, Flavianum Constantinopolitanum, aliosque orthodoxos cum Domni Antiocheni consensu, cujus auctoritate abutebatur, deposuerit; post hos omnes autem: Et Domnum Antiochenum remanentem ab orthodoxorum depositione, quia particeps factus Dioscoro in depositione orthodoxorum et Eutychis absolutione. Depositus est autem dolo Dioscori sic. Postquam consensit in omnibus Dioscoro, datis in medio ejus epistolis, quas ad ipsum Dioscorum Antiochenus Domnus contra duodecim capita Cyrilli scripserat, damnavit aegrotum, absentem illa die. Sed aliam causam depositionis Domni retulit Nicephorus scribens: Cum quibus et Domnus, Joannis Antiochenae successor, annotatione sua ea confirmavit. At ille potestati suae redditus, quod illis cessisset retractavit, Dioscoro et principibus ex aula imperiali viris resistens, et contra decreta, utpote quae adversus Ecclesiasticas sanctiones facta essent vociferans, synodumque impiam appellans, et subscriptionem denique suam reddi sibi flagitans. Verum synodus ea de causa huic quoque sacerdotalem ademit dignitatem. Subjicit Quesnellus: Duo isti auctores facile conciliantur, si dixeris Nicephorum veram rationem attulisse cur de deponendo Domno Dioscorus cogitarit. Liberati vero textum scribarum seu typographorum oscitantia et allucinatione corruptum esse, iisque verbis subesse battologiam asseverat, illamque esse corrigendam juxta Augustini sensa, ut pro remanentem, resilientem, vel potius remeantem ab orthodoxorum depositione. Laudat itaque consimilem Augustini locum de Baptismo contra Donatistas, lib. II: Quos ad pacem atque unitatem sanctae Ecclesiae remeare cupimus; et alium ex epistola 172 ad Crispinum: Nisi ad communionem vestram remeavissent. Hanc tamen Quesnelli paraphrasim non probat Baluzius, et pro virili locum ab eruditis vexatum explicat. Arbitratus nimirum verum et genuinum Liberati verborum sensum hunc esse: videlicet, Dioscorus in latrocinio Ephesino deposuit episcopos orthodoxos; Domnum vero, quamvis ipse orthodoxus esset, non deposuit, quia ipsi jam consenserat in depositione orthodoxorum et Eutychetis absolutione. Sed hunc quoque remanentem indemnatum postea damnavit, nimirum post alios omnes damnatos, quia epistolam ad Dioscorum scripserat contra 12 capitula Cyrilli. Itaque non est depositus a synodo, quia publice poenitebat eum praestitisse consensum orthodoxorum. 11. Neque laudatus Baluzius alteram conjecturam Quesnelli probat, quam ex Liberati testimonio inferri contendit. Videlicet aegrotum et absentem Domnum damnatum fuisse; idcirco non diu depositioni suae supervixisse, nec usque ad Chalcedonensem synodum perduxisse aetatem. Ad 496 haec subdit Baluzius: Poterat hanc conjecturam juvare testimonio Eutychii, qui in Annalibus suis scribit Domnum mortuum esse anno sequenti post illam synodum Ephesinam. Verum abstinuit, ea ut opinor de causa, quia auctor plenus est erroribus historicis et chronologicis, ut nihil certi dare possit de vita et morte Domni. Sed Liberato Liberatum ipsum opponit, qui paulo post descripsit mortem Flaviani, et quemadmodum pro eo Anatolius fuerat ordinatus narrat, et eodem tenore ait pro Domno ordinatum esse Maximum, neque addit Domnum fuisse mortuum. Immo tamquam de vivo locutum fuisse sequentia demonstrant. Nam recensita Flaviani morte et Anatolii ordinatione, subjungit de ordinatione Maximi in loco Domni, Nonni in loco Ibae, et Athanasii in loco Sabiniani, nulla mortis eorum vel alicujus ex iis facta mentione. Sicut ergo Ibas atque Sabinianus ante concilium Chalcedonense mortui non erant, quia huic synodo interfuerunt, ita neque inferri debet Domnum ante hoc concilium mortuum fuisse, quia concilii Ephesini tempore aegrotabat. Argumentum pariter negativum desumptum ex silentio Liberati, qui, singulas actiones concilii Chalcedonensis recensens, nullam causae Domni facit mentionem, facturus haud dubie si vera circa eum contigissent quae in ea actione narrantur, facile refellit; sicuti et aliam conjecturam depromptam ex verbis Evagrii scholastici, qui scribens in Ephesina synodo Domnum depositum fuisse, de eo quid postea factum fuerit invenire non potuit, et gesta Chalcedonensia recensens, de Domno prorsus silet. Sed utriusque scriptoris silentium, vel ipsius Evagrii ignorantia, quid probant pro Quesnelliano nelliano systemate? Ambo isti scriptores usi sunt codicibus in quibus actio de Domno non exstabat, sicuti (ait Baluzius) non exstat etiam nunc in codice quem appellamus Parisiensem. Neque tamen ideo falsa est. Nam quemadmodum si nondum ars typographica inventa esset, et aliquis codice illo utens actionem illam praetermitteret, nihil adversus codicum auctoritatem praejudicare videretur, in quibus illa invenitur; sic Liberati aut Evagrii diaconorum silentium praejudicare non potest adversus eos codices quos constat eorum aetate habuisse illam praedictam actionem. 12. Sed hoc et similia argumenta ea eruditione maxima qua pollebat prorsus solvit et explicat Baluzius, perspicue demonstrando unde tanta codicum Graecorum diversitas orta sit. Cujus quidem verba subjicere necessarium ducimus, ut penitus quamcumque suppositionis suspicionem aboleamus. Observat igitur vir doctus concilii Chalcedonensis finem esse revera in sexta actione; ita ut ea quoque complectatur canones. Actiones vero quae sequuntur, quamvis in concilio actitatae, quia tamen ad fidei causam non pertinebant, sed ad negotia privata, idcirco multi episcopi, exarato fidei decreto, iter arripientes, ad proprias remearunt sedes. Id colligit ex Vita S. Euthymii abbatis, et ex Pelagii epistola ad episcopos Istriae. Legitur enim in Euthymii Vita Stephanum Famniae et Joannem Sarracenorum episcopos, qui Chalcedonensi aderant synodo, fidei decreto edito, celerrime abscedentes, illud Euthymio detulisse, putantes jam absolutam synodum. Unde postea eorum nomina nusquam comparent in actionibus quae post sextam sequuntur. Sed apertius id docet pontifex Pelagius. Plerique Graeci antiquiores codices continere synodum nonnisi in 6 actionibus, subjunctis canonibus, demonstrantur, ut omnino caetera quae privato studio fuerant mota non habeant. Et paulo supra: Vigilanti ergo cura respicite quia sexta illius actione sanctae fidei professio consummatur, moxque in septima ad instructionem jam fidelium regula canonum figitur, ulterioribus vero actionibus nihil de causa fidei, sed sola negotia privata versantur. Decessori suo, vel potius sibi ipsi, si qua 497 fides Paulo diacono, censentanea scribit S. Gregorius in epistola ad Secundinum: S. Chalcedonensis synodus usque ad definitionem fidei et prolationem canonum de generalibus causis locuta est. Nam post prolationem canonum specialia episcoporum certamina sopire curavit. Quid igitur mirum si plerique codices Graeci, et quidem antiquiores, non habuerunt olim actiones quae sequuntur post sextam? Quare factum ut postmodum ea addiderint, et in gesta intulerint diversis modis, temporum ordine minime servato, illam vel aliam inserentes, aut omittentes, prout quisque affectu ducebatur. Concludit Baluzius: Vetus collector omisit actionem de Domno, sed eam habuit vetus exemplar, ex quo descriptus est codex Juliae Patriciae. 13. Praeterea, ut fortius Quesnellum sibi adversarium Baluzius perstringat, exemplum affert actionis Chalcedonensis, in qua causa inter Photium episcopum Tyri et Eustathium Beryti actitata et definita est. Quam quidem non habuerunt veteres Chalcedonensis synodi collationes. Sed ista prodiit ex Graeco Vaticano codice, studio cardinalis Baronii, quam ad calcem quartae actionis positam invenit; quamvis Balsamon in scholiis ad canonem 29 Chalcedonensem testetur eam positam esse in fine gestorum, in codice quo utebatur. De qua re nos luculentius verba fecimus in dissertatione pontificiae conciliorum Academiae anno 1746, quam ipsi jam in praecedenti capite descripsimus. Propterea nihil de ea in praesens disserentes, sermonem convertimus ad Evagrii silentium, qui fuit civis et advocatus Antiochenus, ut diserte probat cl. Henricus Valesius. Difficile profecto videtur existimare illum ignorasse quid de Domno factum sit, si is revera superfuit suae depositioni, et si sumptus ei in Chalcedonensi synodo decreti sunt ex facultatibus Ecclesiae Antiochenae ad vitam sustentandam. Magnam ingerere difficultatem fatetur Baluzius, sed nullo modo Quesnelli opinionem juvare affirmat. Nam Evagrii verba confirmata videntur ex auctore qui Euthymii vitam descripsit, dicendo Euthymium ei praenuntiasse infelicem vitam in episcopatu, et depositionem deinde malorum hominum et praestigiatorum studio artibusque subeundam, ita ut poenitentia ductus, quod salutaribus abbatis monitis non obtemperasset, ad eumdem Euthymium in Palaestinam rediisset. Hinc ergo (ait Baluzius) factum est ut qui vitam procul Antiochia et in silentio transivit, in oblivionem venerit Antiochensium, adeo ut verum sit Domnum post depositionem suam secessisse in eremum, et ut Theophanes quoque chronographus et qui ab eo accepit Anastasius Bibliothecarius istud mandaverint memoriae litterarum, quamvis diversam secessus ejus causam afferant ab ea quam profert auctor Vitae S. Euthymii. 14. Quod si contenderet quis majorem fidem esse adhibendam Evagrio, qui exeunte saeculo sexto suam scribebat historiam, quam Theophani et Anastasio, qui multum remoti fuerunt a tempore quo ista contigisse narrantur, ego non repugnabo. Sed Quesnellum animadvertere oportebat ad hujus verba, quae indicare non possunt Domnum absentem et aegrotum a Dioscoro damnatum non diu supervixisse, sed e vivis excessisse. Quomodo enim ejus mors latere potuisset, si ejus infirmitas non latuit? Igitur dicendum est ex ea infirmitate plene Domnum convaluisse; sed aerumnarum taedio affectum et confusione suffultum, quod impiis Dioscori artibus nutibusque obtemperaverit, ab hominum frequentia se subtrahere voluerit, procul ab Antiocheno patriarchatu in secretum Palaestinae cremum se recipiens, ut reliquum vitae suae cursum absolveret. Praeterea bene notavit Baluzius Evagrii testimonium non adversari Theophanis et Anastasii scriptis, quamvis diversa scripserint. Nam illius verba docent ita latere voluisse Domnum, ut nisi unus Cyrillus Scythopolitanus, qui ejusdem eremi incola fuit, quam Domnus inhabitabat, secretum illud detexisset, etiamnum haud dubie cum Evagrio ignoraremus quid de eo factum sit. 498 15. Minus solida sunt argumenta quae Quesnellus adducit ad confirmandam opinionem de Domni morte, videlicet hujus conditionem pejorem fuisse Juvenalis Hierosolymitani aliorumque quibus synodus actione quarta indulgentiam dedit, et de quorum nominibus ad altare recitandis Anatolius scripsit ad S. Leonem. Sed unde constat indulgentiam praemissis verae poenitentiae signis Domnum expetiisse? Aliquos in Ephesina Dioscori synodo lapsos S. Leo recipiendos jussit; sed sub iis conditionibus quas ipse praescripserat in epistola 64 de qua in superioribus egimus: duas legationes, alteram Abundii et sociorum, alteram Lucentii et Basilii ad Orientales instituit, pro nonnullis lapsis poenitentibus et satisfactionem debitam exhibentibus recipiendis: de gravioribus lapsis tamen sibi judicare reservat, ut constat ex commonitorio dato Lucentio, atque Basilio, postremis legatis ex Urbe ad Constantinopolim missis pro lapsis poenitentibus recipiendis. Sed Domnum in eorum numero fuisse, quorum causa durior videbatur, quis non intelligit? Igitur hujus causae judicium et examen unice magno Leoni reservatum erat, quod clarissimus Baluzius minime observavit, nec Domni causa ex illis erat de quibus vel pontificii legati, vel Anatolius, vel alius quisquam judicare posset. Valet tamen alia ratio ab ipso Baluzio adducta, nimirum Domnum post suam depositionem secessisse in Palaestinam ad Euthymium abbatem suum, atque desiisse inter episcopos, proptereaque nullam quaestionem esse potuisse de ejus nomine cum aliis episcoporum nominibus ad altare recitando. Plurimum quoque Quesnellum urget aliud argumentum, quod Baluzius subjicit. Nam (ait) si Domnus propterea censendus est mortuus, quia nullam ejus mentionem in suis epistolis ad S. Leonem Magnum facit Anatolius; mortui tum etiam erant Thalasius episcopus Caesareae, Eusebius Ancyrae, et Basilius Seleuciae. Leo enim ad Anatolium respondens, istorum qui cum Dioscoro, Juvenali atque etiam Eustathio episcopis fuerant participes Ephesini latrocinii nullam expressam mentionem fecit. 16. Neque validiora deinde censenda sunt multa alia argumenta quae nimis operose in suae causae praesidium huc illucque excurrens colligere nisus est, ut supposititiam esse ostenderet actionem illam de qua agimus. Siquidem si ea ad trutinam revocemus, ut laudatus Baluzius jam fecit, illa nonnisi verba, fallacias violentasque interpretationes praeseferre intelligemus. Hujus generis illud est quod sibi mutuari posse credidit ex epistola Gelasii ad episcopos Dardaniae, in qua pontifex plurima judiciorum exempla proferens ad suae sedis auctoritatem explicandam, eos enumerat episcopos a synodo damnatos, quos apostolica sedes absolvit; ait veniam concessisse iis qui in pseudosynodo Ephesina lapsi erant, dum hanc in irritum misit, nullam Domni Antiocheni facit mentionem. Itaque ante Maximi successoris ordinationem Domnus mortuus erat. Sed quid dicendum esset de Iba Edesseno, de Sabiniano Perrhensi, in quorum locum ordinati fuerant Nonnus et Athanasius? Isti pariter in latrocinio Ephesino corruerant; Gelasius in sua epistola eorum nullam habet mentionem. Igitur et isti ante Chalcedonense concilium ex hac luce migraverant? Sed falsam prorsus esse hanc consecutionem, et veteres historiae et Chalcedonensia gesta patefaciunt. Nec majus pondus obtinet altera conjectura, quam colligit ex Leonis agendi ratione, qui, recissis Ephesini latrocinii gestis, non cogitavit excipere Domni depositionem, sed ab imperatore Theodosio petiit ut omnia in eo statu manere juberet, in quo fuerant ante omne judicium. Quare sibi persuadet nullum effectum habere potuisse sententiam latam adversus Domnum, si in vita fuisset. Nova fallacia. Domni depositio nullum quidem habuisset effectum, si poenarum metu adductus, 499 si ignorantia deceptus, aliorum in orthodoxorum depositionem et Eutychetis absolutionem consensisset. Sed quia primas partes in ea synodo Ephesina cum Dioscoro egerat, tamquam Eutychianae factionis princeps habebatur, et idcirco cum ejus causa, ut diximus, esset ex durioribus, in praeteritae improbitatis poenam eo adhuc superstite, merito S. Leo ratam habuit Maximi ordinationem et ipsius depositionem. Quinimmo nos arbitramur Chalcedonenses PP. tantopere exhorruisse praecedentem Domni agendi rationem, propter quam se victum in Dioscori manibus et voluntate tradiderat, ut et ipsi contra eumdem jam depositionis sententiam tulissent, quemadmodum cum Dioscoro fecerunt. Argumentum colligimus ex Maximi verbis quibus judices et universalem synodum deprecatus est. Maximus reverendissimus episcopus Antiochiae dixit: Deprecor magnificentissimos et gloriosissimos judices, et sanctam hanc et universalem synodum, ut humanitatem exercere in Domnum, qui fuit Antiochiae episcopus, dignemini, et statuere ei certos sumptus de Ecclesia quae sub me est. Quicumque allucinatione non decipiatur, et violenter nolit Maximi verba interpretari, jam plene intelliget talia sibi creasse canonica praejudicia Domnum, ut Leo M. et concilium Chalcedonense minime irritam facere debuissent ipsius depositionem, ob quam et episcopatu et fructibus omnino privatus erat. Quare Maximus successor Domno ex parte misereri cupiens, supplex concilium interpellat, ut mitius et humanius cum ille agere vellet, ipsique permittat fructuum ecclesiasticorum portionem percipere, quoadusque in vivis perseverabit. Maximi petitioni itaque concilium annuens, legati, seu vicarii, apostolicae sedis per Paschasinum sequens decretum interposuerunt: Sanctus et beatissimus papa, qui episcopatum sancti et venerabilis Maximi episcopi Antiochenae Ecclesiae confirmavit, justo satis judicio ejus meritum approbasse videtur; siquidem memoratus. . . . . . . . . Maximus suo arbitrio Domno voluerit esse consultum, ut sumptus ei de sua Ecclesia miserationis intuitu prout aestimaverit largiatur, ut contentus alimoniis quiescat in posterum. Sola ergo miseratione Maximus ducebatur talem fructuum ecclesiasticorum portionem Domno superstite concedere, quamvis nullo jure posset Domnus in sua episcopali sede iterum collocari. Anatolius quoque Constantinopolitanus episcopus hanc Maximi indulgentiam misericordiamque laudavit, dicens: Laudo et ego condolentiam (alias compassionem) beatissimi episcopi Antiochiae Maximi, in quibus spontanea voluntate ipse tales preces obtulit, ut sumptus praestaret Domno, qui fuit episcopus Ecclesiae sanctae quae sub eo est, praeter hoc praedicto nihil requirente 17. Quod vero S. Leo Magnus irritam facere non debuerit istius depositionem, praeter ea quae in praecedentibus adduximus, et sufficienter etiam explicavimus in exponenda S. pontificis epistola 64, adhuc ex epistola quam scripsit ad Juvenalem Hierosolymorum episcopum Quesnellus et Baluzius intelligere potuissent, cum is potissimum sub num. 45 difficile exploratum esse affirmaverit. Consenserat utique Juvenalis Dioscoro in latrocinio Ephesino, sed neque fuit depositus, neque in sua perstitit pertinacia. Fuisset tamen deinde a S. Leone et a synodo Chalcedonensi depositus, quia depositionis materiam sibi creaverat, ob quam non tantum cunctis orthodoxis se reddiderat invisum, sed etiam episcopatu in posterum indignum, quas ob causas aliquod tempus longe a sua sede abesse eum oportuit, donec per debitam poenitentiae satisfactionem indulgentiae tempore resipiscentiam delegit. Actione vero quarta Chalcedonensi proposita fuit causa episcoporum qui cum Dioscoro praefuerant latrocinio Ephesino, atque inquirebatur an parem cum Dioscoro deberent subire condemnationis censuram, et Ecclesiis privari. Animo pendebant judices et episcopi omnes. Quibus cum quaestio satis difficilis videretur, quinque dierum induciarum sibi dari postularunt ad maturius judicium, 500 juxta Nicaenorum canonum regulas, proferendum. Interim tamen Juvenali, Thalassio, Eusebio Cappadociae, Eustathio Beryti, et Basilio Seleuciae, denegatum fuit locum in synodo habere, sed tamquam poenitentiam agentibus opus fuit exspectare. Differatur (legimus) auditio usque ad quinque dies, ut inter haec vestra sanctitas congregetur ad sanctissimum archiepiscopum Anatolium, et de fide communiter cogitetis. Rursus eadem actione, postquam omnes exclamaverunt Dioscorum juste a Christo depositum atque damnatum, paucis oris transactis, judices imperatoris mandatum exspectantes dixerunt: Piissimus imperator addiscens vestras preces permisit de Juvenali deliberare, et de Thalassio, et de Eusebio, et de Basilio, et de Eustathio reverendissimis episcopis, quae vobis placuerunt. Anatolius dixit: Petimus eos intrare; et alii episcopi clamaverunt: Rogamus eos intrare. Neque alia ratione in synodo locum obtinuerunt, nisi prius eorum recognita fide, qua symbolum Nicaenum et Constantinopolitanum probaverant, rata habentes decreta Ephesini oecumenici concilii, subscribendo tamen cum aliis episcopis epistolae S. Leonis ad Flavianum, et contraria sentientes damnando. Eos inter utique Domnus non reperiebatur; tum quia in eremum Palaestinae se receperat, tum quia resipiscentiae signa congruo tempore non dederat, cum nimirum S. Leo indulgentiam lapsis apostolicae sedis clementia dare non detrectabat. Consonat omnino S. Leonis epistola ad ipsum Juvenalem, in qua eum increpans propter praeteritos excessus (ait): Dolui adversitatum tuarum temetipsum tibi fuisse materiam, et resistendi haereticis constantiam perdidisse, quia aestimant non esse tibi liberum ut eos audeas redarguere, quos tibi professus sis in suo errore placuisse. Causam deinde assignat propter quam post talem gravissimum lapsum ad sui episcopatus sedem ei licuisset redire, ita subjiciens: Unde quia in tempore indulgentiae resipiscentiam magis quam pertinaciam delegisti, ita gaudeo te coelestem expetiisse medicinam, ut fidei ab haereticis impugnatae tandem possis esse defensor. Quis interim non videt graviter commentum fuisse Quesnellum, contendentem Leonem decreto quo latrocinii Ephesini Acta in irritum missa sunt omnibus lapsis indulgentiam concessisse, nec cogitasse excipere Domni depositionem? Quid? Forte latrocinalia Acta rescindendo, hujus synodi principibus indulgentiam dandam esse intendebat, si non resipuissent, si humillime non postulassent veniam sibi dari, adimpletis omnibus conditionibus quas sanctus pontifex praescripsit Anatolio, Juvenali, Thalassio caeterisque qui Dioscoro, Eutycheti, communicaverant, in Flavianum Eusebium Dorylaeensem et in alios orthodoxos facta conspiratione? Non erat ergo necesse ut, in irritum missis latrocinalibus gestis, exciperet Domni depositionem, cum huic jam caeterisque Eutychianae factionis principibus nullum amplius jus conveniret perseverandi in episcopatu, quem ex sola S. Leonis indulgentia retinere in posterum potuissent, si poenitentiam egissent. Hinc maxime attendendam esse arbitror Quesnelli fallaciam, qui, de latrocinalibus Actis et de epistola sancti Leonis ad Theodosium Augustum scripta disserens, qua petebat ut juberet omnia in eo statu restitui in quo erant ante infelicem illam synodum, sibi blanditur sanctum pontificem ita lapsis indulgendum esse credidisse, ut prorsus inultae remanerent culpae eorum qui omnes Orientis Ecclesias scandalis, caedibus, inimicitiis et odiis per fas et nefas cum fidei exitio repleverant. Hunc animum nequaquam habuisse Leonem subsequentia illius verba demonstrant. Nam plene de his omnibus horumque auctoribus judicium habere sibi reservat, donec major pars sacerdotum ex toto orbe congregari possit. Ut nimirum, ad Italiae synodum convenientibus episcopis, de lapsorum fide et criminibus solemniter et juxta canonum rigorem judicaretur. Non ergo 501 post latrocinium Ephesinum lapsis episcopis, schismatum auctoribus, ecclesiasticis ligatis censuris licitum esse poterat suas sedes retinere; neque per actorum latrocinalium abolitionem canonicae poenae quas incurrerant ipsis a Leone relaxatae fuerunt. Ad quae forte sedulo animadvertens Domnus, verecundia et pudore actus, privatam poenitentis vitam longe ab hominum et suorum civium frequentia traducere maluit, quam in publicis coetibus et synodis prodire, debita suae fidei, poenitentiae et satisfactionis argumenta daturus. 18. Puerilia esse plane judicantur quae ad Domni mortem probandam Quesnellus ex constitutione Theodosii imperatoris affert, in qua pseudosynodi Acta confirmantur, et de Domno legitur: Qui fuit Antiochenus episcopus. Addit in 14 actione Chalcedonensi dictum fuisse ab Athanasio Perrhenorum episcopo, in locum Sabiniani ordinato, qui causam reddens cur Domni judicium declinaverit: Inimicus meus erat ipse qui judicabat Antiochenus. Ex quibus inferre posse contendit jam Domnum vita functum. Primum enim si staret, jam probaret Domnum, vix latrocinali illa synodo absoluta, hominem exuisse, cum Theodosii constitutio, statim Chrysaphio et Dioscoro agentibus, edita et promulgata fuerit. Igitur hujus mors neminem latere potuisset, nec Evagrio cum veritate scribere licebat quid de Domno esset factum se prorsus ignorare. Neque Athanasius Perrhenorum ibi loquitur de Domno tamquam mortuo, sed de eo qui Antiochenum tum agebat concilium. Quare (ait Baluzius) isti loquendi modi sunt quidem praeteriti temporis, sed praeteriti imperfecti, ut aiunt grammatici, in quibus exponendis pudet diutius immorari. Verum enimvero, nec Domnum mortuum fuisse cum concilium Chalcedonense agebatur, atque S. Leonem irrita fecisse omnia latrocinalia Acta, excepta Domni depositione et Maximi ordinatione, tandem cognovit Quesnellus, qui in lustranda actione decima Chalcedonensi, Stephani Ephesiorum episcopi interlocutionem offendens, qua contendebat omnia praedatoriae synodi contra canones facta abolita esse, iis exceptis quae adversus Domnum gesta fuerant, ob hoc (nimirum), quia ordinatio Deo amantissimi episcopi Maximi facta pro eo canonice in Antiochena metropoli a sanctissimo archiepiscopo Leone, et hoc praesente sancto, et universali concilio est suscepta. Horum enim verborum pondus adversarius intelligens, ne falsum ab eo constructum aedificium prorsus corrueret, fulcimenta huc illucque quaerens, non protinus collabi debere sibi blanditus est, scribendo non magnipendendum esse, quia unicum est, et ab eo profectum quem actione sequenti exauctoratum legimus propter scelera per quae sibi gradum ad Ephesinam fecerat sedem; adeoque probabile esse eum ex odio Domni condemnationem ratam esse voluisse. At hujusmodi effugium, qua ratione sibi prodesse posse censet Quesnellus? Dabo gravissimorum facinorum reos non admitti ad testimonium. Sed crimina Stephano exprobrata tunc hactenus cum non essent probata, et quia istius causa nondum agitata, nec de objectis criminibus fuerat convictus, quid possunt probare? Nihil. Alias PP. Chalcedonenses admisissent inter episcopos et judices primarum sedium hominem quem canones prorsus exauctoratum esse statuebant. Et quidem veras judicis partes Stephanum Ephesiorum in Chalcedonensi synodo obiisse, ex sequentibus innotescit. Tertia actione Dioscorum cum aliis episcopis damnavit. Quarta epistolam Leonis ad Flavianum laudavit, atque suscepit. Sexta subscripsit definitioni fidei coram imperatore. In septima confirmavit conventionem Juvenalis et Maximi. Unde tandem colligit Quesnellus Stephanum odio actum esse ad confirmandam Domni depositionem, nisi ex sola divinatione? Quare potius existimandum esset Stephanum potius debuisse favere Domno, quem Dioscorus dolo deposuerat. Hinc clarissimus Baluzius ad Stephani Ephesini agendi rationem 502 recogitans, arbitratus est eum nullo odio aut malevolentia ductum ita esse interlocutum, sed quia noverat Domnum depositum ad monasterium rediisse, ut quieti et solitudini vacaret, et fortasse libellum refutatorium pro more illorum temporum obtulisse, ut canonica Maximi ordinatio locum haberet. 19. Jam vero cum laudato fulcimento adhuc totum Quesnelli ruit aedificium. Nam Stephani testimonium nec unicum est, nec ullus ex Patribus eidem refragatus est. Imprimis cum actione decima quaestio haberetur an omnia latrocinalia Acta deberent relegi, ut nihil desit (aiebat Theophilus diaconus) juste judicare debentibus, statim omnes apostolicae sedis vicarii, per Paschasinum dixerunt: Synodus appellari non potest in qua illa nefaria delicta relecta sunt. Et paucis interjectis ea Acta vana et irrita a S. Leone declarata esse asseverat, ex quo claret, quia et sanctissimus episcopus Antiochenae civitatis extra haec est (Rusticus sequentem addidit notam: De Maximo ordinato apud Ephesum) quem post haec beatissimus episcopus in propriam communionem suscepit; quibus postremis verbis hanc aliam idem Rusticus addidit annotationem: Facta Leonis confirmantis subsecuta confirmantur. Profecto si ad haec attendisset Quesnellus, qui in lustrandis et mss. et editis exemplaribus, pro divi Leonis Operibus adornandis se laborasse gloriatur, nescio an libere pronuntiasset unicum esse Stephani testimonium, cui nemo ex illis PP. suffragatus est. Sed adhuc attendat ad ea quae post vicarios pontificios Anatolius pronuntiavit: post synodi enim definitionem nihil horum valere quae in synodo Ephesina gesta fuerant, nisi illud circa sanctissimum magnae Antiochenae civitatis episcopum, quoniam et sanctissimus Leo Romanus archiepiscopus in communionem eum recipiens praeesse eum Antiochensium judicavit Ecclesiae. Tandem nonne tribus istis caeteros PP. astipulatos esse, nemine prorsus refragante, ex illis Actis exploratum est? Ea enim percurrant lectores, et clare intelligent non alia de causa Maximi ordinationem; et Domni depositionem ratas esse judicatas, nisi quia illas pontifex Leo confirmaverat. 20. Se graviter urgeri ab illis tribus testimoniis Quesnellus, quae non ignoravit, praesensit. Et propterea arbitratus suis dictis sufficienter Stephani interlocutionem infirmasse, stylum vertit in alia duo Paschasini et Anatolii, quae ipsi jam in medium adduximus. Cujus gravem contentionem idem Stephanus Baluzius apprime cognoscens, sub numero 52, ait: « Superest ut Paschasini nunc interlocutionem retractemus, quam paulo ante descripsimus, tum ut veritati gestorum patrocinemur, tum ut quae vere ab eruditissimo et optimo viro Petro de Marca archiepiscopo Parisiensi dicta sunt, ea vera esse ostendamus. Egit ille de causa Maximi Antiocheni in libro III de Concordia, ut etiam isto exemplo doceret Romanae sedis auctoritatem in temperanda canonum exsecutione et indulgenda dispensatione ad Orientis quoque Ecclesias porrectam fuisse. Ordinatus fuerat Maximus ab Anatolio episcopo Constantinopolitano in loco Domni a Dioscoro damnati. Huic ordinationi duo maxima vitia inerant: unum, quod Domnus ab impia synodo damnatus esset; alterum, quod ordinatio illa contra canones ab Anatolio peracta erat. » Quid nos, inquit Leo, ad Marcianum augustum scribens, amore reparandae fidei et pacis studio retractare cessavimus. Poterat ergo Leo, ut ait Marca, ordinationem Maximi retractare, nisi benigne se in eum gessisset. Id vero hinc etiam confirmat, quod ille a synodo Chalcedonensi eo solum nomine receptus sit, quod Leo sanctissimus P. ejus ordinationem et communionem probasset. Tum ut id ostendat esse verum, describit verba Paschasini supra relata, et annotat sequentia, quem post haec beatissimus 503 episcopus in propria communione suscepit, deesse in textu Graeco, sed haec tamen a veteri interprete juxta fidem antiquorum codicum retenta esse. Quesnellus, qui non vult ista dicta esse a Paschasino, miris modis se torquet ut bonum loci illius sensum constituat absque verbis illis, quaedam sua auctoritate addens, nonnulla detrahens, alia mutans. Et ut confirmet opinionem suam, ait necesse non esse ut legatorum sedis apostolicae verba firmentur interlocutione Anatolii, quam propterea Marca statim retulerat, cum sibi ipsi sufficiant ut intelligantur: Et sive sententia illorum, inquit, ab Anatolii suffragio discrepet, sive illi concinat, non probat tamen id a legatis dictum, quod dictum non esse omnia originalium Actorum exempla significant. Duo igitur contendit vir clarissimus, sensum esse integrum absque illis Paschasini verbis, et ea deesse in omnibus exemplaribus Actorum originalium. Quoad primum, publicam appello fidem, si non manifestum est sensum esse imperfectum absque verbis illis. Cum enim dixisset Paschasinus synodum Ephesinam a Leone P. missam fuisse in irritum, addidit: His generalibus verbis non comprehendi Maximi ordinationem clarere, quia Leo eum in sua communione susceperat. Nisi enim Paschasinus hanc rationem reddidisset, sensus non fuisset integer, et aliquid postea episcopi exspectassent quod ab eo diceretur. Adde quod sequentia nullam connexionem habent cum causa, nisi addantur illae voces, necessarium enim est, quae in textu quoque Graeco deesse constat. At enim ea desiderantur in omnibus exemplaribus Graecis, quae originalia vocat idem vir clarissimus? Primo quaerendum est an revera possit dici Graeca exemplaria esse originalia, ubi legati Romani pontificis Latine loquebantur. Sane Rusticus in loco hoc non legitur annotasse hanc legatorum papae interlocutionem Latine jacere in antiquis codicibus. Sed cum ipse alibi moneat illos Latine locutos esse, et interlocutiones eorum Latine scriptas fuisse in antiquis exemplaribus Graecis, cum istic compositor gestorum non dicat eos per interpretem esse locutos, par est aestimare Paschasinum locutum fuisse Latine; adeoque siquid hic erroris commissum est, non videtur esse tribuendum interpreti Latino, sed Graeco, seu potius librario, qui per errorem omisit ea quae istic desunt in textu Graeco. Nam et veteres codices Graecos synodi Chalcedonensis non esse sanos, jam supra demonstravimus, ubi etiam monuimus cardinalem clarissimum Baronium credidisse corrigendos illos propterea esse opere Latinorum. Baluzius ita ratiocinatus est.
21. Actionis quoque de qua agimus quosdam falsitatis characteres affert Quesnellus, contendendo illius aetatis morem non fuisse ut Romanus pontifex hac unica voce papa, sine aliquo addito designaretur; nec ullum in Chalcedonensibus Actis locum occurrere, ubi ad illam vocem papa non addatur, vel urbis Romae, vel apostolicae sedis, vel aliud simile. Hocce argumentum duplici responsione laudatus Baluzius eripuit. Prima (ait) necessarium non esse ut aevo Domni vox papa sola poneretur cum de Romano episcopo agebatur; sufficit ut talis mos interpretis aetate obtinuisset, apud quem vox Ἐπισκόπος respondet voci papa in interlocutione quadam Bonifacii presbyteri Romani, quae exstat post subscriptiones episcoporum in actione sexta decima; secunda, Domni aevo vocem papa solitariam reperiri tamquam de Romano pontifice dictam, et quidem in ipsis Chalcedonensibus gestis, in epistola Hilari ad Pulcheriam augustam, et in breviculo historiae Eutychianistarum. Incipiam autem, ait Baluzius, a gestis concilii. In actione 1, inter Acta synodi Ephesinae II, Julius episcopus vicarius papae Leonis ait: Prius papae legatur epistola, quod non solum in Latino textu legitur, sed etiam in Graeco, qui ita habet: Πρὴ τὸν ἡ ναυνωσθῇ τὴ Πηρὰ τῶν πάπα ἐπιστάλεντα. Rursum in act. 2 reverendissimi episcopi clamarunt: Papa Leo ita interpretatus est; quod cum Graeco congruit, ubi habetur sic: Ὀ πάπας Λέων οὕτος 504 ἡρμήνευσεν. Immo Evagrius, ista recensens, non posuit vocem Λέων in hoc loco, sed ait simpliciter: Ὁ πάπας οὕτος ἡρμήνευσεν. Et id quidem in omnibus Evagrii editionibus Graecis. Ad Latinos quod attinet, epist. Hilari diaconi ad Pulcheriam augustam scripta post latrocinium Ephesinum, quae ab eodem viro clarissimo relata est inter epistolas S. Leonis, satis magnam fidem facit consuesse tum Rom. pontifices appellari simpliciter papas. Sic enim ait: Manifesta necessitas erat quae litteras B. papae ad vestram clementiam directas offerre compelleret. Non utar auctoritate epist. Gallae Placidiae ad eamdem Pulcheriam augustam, in qua scriptum est: Multitudine sacerdotum Romanus Leo papa circumdatus, quia reponi posset vocem papa hic esse cum adjuncto. Breviculus Historiae Eutychianistarum: Superveniente Uranio subadjuvo, et contra Joannem jam episcopum sacra principis deferente, ab episcopatus illius confirmatione papa suspensus est. Sufficiunt autem, ut arbitror, illa quae jam dicta sunt, ad infringendam vim illius argumenti quod adversum hunc locum Paschasius Quesnellus adduxit. 22. Quoniam vero multarum rerum congeriem in suam coegerat dissertationem noster adversarius, ut, pessumdata actione de Domno Antiocheno, Romanorum pariter pontificum auctoritas in episcoporum ordinationibus confirmandis et conciliorum decretis rescindendis prorsus aboleretur, pedetentim nobis opus fuit singula retractare, quae in eadem dissertatione collegit. Verumtamen cum noster labor plurimum imminutus fuerit, clarissimi Stephani Baluzii studio et diligentia maluimus in nostrum praesidium ea transferre quae ipse diligentissime annotavit, quibus nonnulla etiam ex nostra industria accessere quae dictis in praecedentibus nostris Exercitationibus apprime responderent, quam ex integro novam Exercitationem contexere. Quoniam vero postremo loco idem Paschasius Quesnellus multos errores adduxit, et quidem grammaticales, qui irrepserunt in actionem de qua agimus, et annotaverit non esse ibidem descripta nomina eorum episcoporum qui huic actioni interfuerunt, adeoque suppositionis suspiciones magis augeri, quia ibidem Maximus preces exhibuit laicis judicibus in ecclesiastica causa, posthabitis episcopis principibus synodi, idcirco, ne indiligentes videamur, Quesnellianis etiam hisce scrupulis cum eodem Baluzio occurrere deliberavimus. Quod vero ad errores grammaticales pertinet, si Quesnelliana suspicio staret, omnia Chalcedonensia Acta, omniaque aliorum conciliorum generalium gesta supposititia dicenda forent, et ea potissimum quae ex Graeco sermone in Latinum translata fuerunt. An forte ignorat Quesnellus plurimum laborasse recentiores interpretes ut modo antiquam versionem haberemus quemadmodum saltem ea emendavit Rusticus? Quid vero de episcoporum nominibus? Non enim necesse erat ut post Domni actionem recitarentur. Illa nomina sufficienter fuerunt descripta in aliis actionibus, et regesta fuere in calce gestorum. Causa denique de qua agebatur non erat ecclesiastica dumtaxat, sed etiam civilis, ait Baluzius, cui nos non subscribimus in hac parte, cum ageretur de pensione danda Domno ex ecclesiasticis fructibus, voluntarie quidem ab ipso Maximo proposita in testimonium commiserationis erga Domnum exercendae, qui quemadmodum ex canonum jure privatus erat titulo Ecclesiae et beneficii, ita percipere non poterat fructus ex Ecclesia qua fuerat privatus. Quare ne ecclesiastica jura violarentur, synodi decretum erat interponendum, quod tandem tamquam testes laici judices probaverunt. Id enim significare Marciani imperatoris agendi rationem perspicuum est, qui, a synodo abscedens post fidei definitionem, jussit ut episcopi triduum aut quatriduum morarentur, et unusquisque id quod vellet proponeret coram magnis judicibus. Neque obstat quod judices et amplissimus senatus primo loco nominati fuerint. Nam 505 isti non assidebant tamquam ecclesiasticarum rerum arbitri, sed dumtaxat erant testes et praesidia exhibebant, ut sine jurgiis et contentionibus omnes causae ad exitum perducerentur, ut ipsi probavimus in Exercitatione habita de quarta Chalcedonensi actione in causa Photii Tyrii, ibidem judicata, non juxta pragmaticas saeculi sanctiones, sed secundum leges canonicas. 23. Exhibitum tandem ibidem fuisse Domnum tamquam mendicum, et alimoniae obtinendae sollicitum, indecens et ridiculum valde esse postremo contendit Quesnellus. Domnum quippe ait tantae sedis episcopum qualis erat Antiochena, quique, cum avunculi sui loco successit, opibus, amicis et auctoritate debuit pollere, non ad illum calamitatis profundum pervenire potuisse, ut alimenta ei omnino deessent, nisi successoris arbitrio provisum et esset. Sed unde colligit Quesnellus haec omnia, quae modo confingit? Domnus ad synodum non venit, sumptus illos sibi dari non petiit, nullus alius pro eo id petiit, Maximus sponte sua id fecit. Immo si conferamus ea quae in antecedentibus descripsimus cum Evagrii verbis, paulo ante laudatis, suspicari licet numquam ejusmodi taxatam pensionem Domnum percepisse, qui, sua sorte contentus, reliquum vitae in monasterio absconditus transegit, nihil amplius commune cum Antiochensibus habens. Caetera vero quae addidit Quesnellus ut supposititiam probaret actionem, quod videlicet a reliquarum Graecarum synodi Chalcedonensis corpore distracta sit, quod incertam sedem hactenus nacta, quod inducta longe post Acta collecta, prorsus nutant et corruunt. Quid? Si valerent adductae rationes, jam consequens esset actionem de Photio et Eustathio, quae Rustici, Liberati et Evagrii aevo distracta erat a corpore reliquarum Graecarum actionum, synodi Chalcedonensis, falsam esse et supposititiam. An non haec inducta fuit longe post Acta illa collecta? Tamen cum eam reperiisset Balsamon in antiquo exemplari quo utebatur, et postmodum in aliis atque aliis codicibus conspecta fuerit, idcirco hactenus nemo eruditorum illam supposititiam esse judicavit, quoniam apprimo respondet iis quae contigerunt in latrocinio Ephesino et in duabus Constantinopolitanis synodis, in quibus actum est de Anatolii electione, ipsiusque in episcopum Constantinopolitanum ordinatione. Annon similes characteres et notas habere Domni actionem perspicue ex Chalcedonensibus gestis probavimus? Photii Tyrii pariter actio incertis sedibus jactata fuit. Nam in Balsamonis codice legebatur in fine gestorum. Modo vero in vulgatis editionibus ponitur in calce actionis quartae. Facundi Hermianensis verba a Quesnello objecta nullatenus collapsae suae causae praesidium afferunt. Ea enim non pertinent ad quaestionem institutam, cum nihil aliud ex Facundi Hermianensis silentio elicere possimus quam Domnum Antiochenum non fuisse damnatum in concilio Chalcedonensi, quod nos ipsi ultro jam dedimus. 24. Utinam ergo Quesnellus tantopere suis studiis indulgere non voluisset, modo commenta excogitando, modo fallacias contexendo; modo vero ad pravas violentasque interpretationes veterum PP. testimonia trahere satagendo, ut chimericum sibi propositum systema de Romanorum pontificum auctoritate propugnaret; adhibitis quam saepissime iis virulentis conjecturarum fulcimeniis, quae ecclesiasticam antiquam historiam evertunt, sacram regiminis oeconomiam abolent, novamque disciplinam canonibus contrariam inducunt. Quis vero affirmabit animum habuisse, laboremque suum insumpsisse in adornandis S. Leonis Magni scriptis? Profecto quicumque non caecutiat nobiscum fateri debebit Leonina Opera ab eo fuisse deturpata, detruncata et in pravam significationem deducta, catholicae Ecclesiae hostibus ea arma suppeditando, quae ipse tamquam clericalis ordinis presbyter ab eorum manibus eripere debuisset. Interim tandem mihi dolendum est quod hactenus quidam inventi sint qui, Quesnelli principiis insistentes, commentitiam esse hanc actionem propugnare publice ausi fuerint. 506 CAPUT VII. De reliquis Chalcedonensis synodi actionibus et de postrema praecipue, in qua contra ecclesiasticos canones de Constantinopolitanae sedis novo honore et praerogativis contra jura episcopi Alexandrini atque etiam Antiocheni, canon 28 conscriptus est. 1. Photii Tyrii, Theodoreti Cyrensis et Domni Antiocheni causis ad trutinam revocatis atque expeditis, prout nos edocent Chalcedonensis concilii Acta et S. Leonis epistolae, vix grave aliquod nobis pertractandum superesset, si demum in ultima illius actione Anatolii ambitus in perniciem jurium aliarum Ecclesiarum principatum sibi nancisci non quaesivisset super caeteras principaliores Orientis Ecclesias, suam sedem quasi apostolicae Romanae sedi aequiparare concupiscendo. Ambitum vero hunc Anatolius ad synodi exitum usque multis simulationibus cohibuit. Sed facta tandem libera facultate ut in synodo particulares quaestiones moverentur ad quosdam praecavendos sive in posterum tollendos abusus, qui in ecclesiastica administratione contigerant, postremo sibi reservavit sua jura augere, aliorum honorem dejicere, et colore imperialis urbis, novae Romae appellatae, immediate post apostolicam Romanam sedem primatum obtinere. Igitur fidei definitione jam facta, synodi PP., praeter causas trium illorum episcoporum, aliam quoque Ibae Edesseni recognoverunt. Is namque, Dioscoro agente, in latrocinio Ephesino absens et inauditus sacerdotio fuerat privatus. Propterea in suae causae praesidium imperatori libellum obtulerat, qui rem ad synodum detulit. Patres vero, examinatis Actis synodalibus Tyri atque Beryti, habitoque testimonio a clericis Edessenis, cum probatae fidei et integrae vitae a pontificiis legatis esset compertus, sacerdotio et suae sedi restitutus est. Aliquid tamen de Nonno, qui Ibae sedem acceperat, cum a synodo adhuc esset deliberandum, ad Maximum Antiochenum judicium fuit remissum. Huic autem placuit ut honore episcopatus non careret, donec aliter cum episcopis suae dioecesis deliberaret. Addit praeterea Quesnellus decretum editum fuisse de abolenda pseudosynodi Ephesinae memoria, et e synodorum numero expungendam, rogandum imperatorem ut decreto vetaret ne synodus diceretur, ne ejus acta reciperentur. « Ordinationem (addit) Maximi jam S. synodus ratam habuerat, quia legitime ab episcopis provinciae consecratus et in communionem sanctissimi patriarchae Leonis admissus; quam ob rem superflua exceptio, quam pauci commemorarunt, cum etiam Ephesinis Actis accensendam non esse pronuntiarent legati sedis apostolicae. Actio de Domno commentitia est, ut alibi probamus. » Hactenus Quesnellus, cum quo nunc novam instituere congressionem non intendimus. Sed duo pro pleniori rei veritate superaddere debuisset: alterum, jam pridem a S. Leone proscripta et abolita fuisse latrocinalia Acta, eo quod contra canones facta sit synodus Ephesina, et Acta ejus judicentur illegitima nec rite facta. Ita legimus in antiqua synopsi epistolae 39 ad Theodosium augustum, quam habent mss. Vaticana exemplaria atque Florentinus cod., et eam servaverunt veteres editores, Surius, Bibliothecae PP. et conciliorum collectores. Quamvis eam in adornandis S. Leonis Operibus Quesnellus expunxerit, aliamque omnino diversam sine auctoritate mss. in suam editionem induxerit, quemadmodum in notis observabimus. Ex hoc autem alterum sequitur, videlicet Paschasinum Leonis legatum, 507 pontificii decreti jampridem lati optime conscium, solemni declaratione in synodo facta, voluisse ut laudata Acta tamquam irrita et nulla proscriberentur; atque ut Eutychianae factioni omne effugium praeriperet, imperiali lege hanc sanctionem roborari quaesivisse, ut, videlicet, abolita praecedenti Theodosii publica lege, qua praeceperat atque constituerat nemini licere abjicere seu infringere ea synodalia Ephesina Acta, quorum Dioscorus fuerat auctor. Clare id indicant laudati Paschasini verba. Si ergo (ait) a beatissimo et apostolico Romanae urbis episcopo omnia ibi gesta vana sunt habita, claret quia et sanctissimus episcopus Antiochenae civitatis extra haec est, quem et post haec beatissimus episcopus in propria communione suscepit. Necessarium est enim ut rursus eumdem tranquillissimum et Christianissimum principem adeamus, quatenus illud concilium sacra et pia lege neque nominari praecipiat. Ex quibus potius liquet jam pridem anno 449 sanctissimi summi pontificis Leonis Magni decreto irrita et abolita fuisse illius synodi Acta. Nec novi quidquam ab ipsis Chalcedonensibus Patribus fuisse definitum. 2. Bassiani, praeterea, et Stephani controversia duas subsequentes actiones, 11 et 12, occupavit. Ille ex Ephesina sede depositus, alter subrogatus. Bassianum enim ab episcopatu Ephesino quem invasione obtinuerat, sancti pontificis Leonis Magni jussione, remotum fuisse, testabatur Stephanus, qui in ejus sedem fuerat subrogatus. Et quoniam ipse Stephanus per conjurationem episcopatum sibimet acquisivit, juste judicatum fuit ut alius eligeretur, qui et fidem integre sciat, et vita noscatur ornatus ut esse possit episcopus. Sequentibus duabus actionibus, 13 et 14, Eunomii Nicomediensis episcopi et Anastasii Nicaeni lis cognita fuit. Et, prolatis in medium pro utraque parte accusationibus, quatenus metropolitae jus sibi usurpaverat Anastasius, se subtrahendo a Nicomediensis episcopi subordinatione, atque lecto canone 4 concilii Nicaeni, quo statutum fuerat episcopum ab omnibus provincialibus episcopis ordinari, et Valentiniani lege pro Nicomediensibus facta, tandem judicatum est Nicaeam, subditam Nicomediae, honorem, non jus metropoliticum ei traditum edicto Valentiniani; et ex Nicaeno concilio unam tantum esse metropolim in unaquaque provincia. 3. In sessione 14 de Perrhenorum episcopatu contentio fuit mota. Athanasius, qui, a suis accusatus, et pluries vocatus in judicium a Panolbio, et insuper ab ejus successore, et demum a Domno patriarcha Antiocheno concilium agente, adesse recusavit, idcirco depositus fuit, et Sabinianus in istius locum ordinatus per Dioscorum sede pulsus est. Causa ergo in synodo discussa remissa fuit ad Maximum Antiochenum, et concilium quod cum eo est; ita tamen ut intra octo menses a praesenti die numerandos examinatio fieret. Si reus Athanasius, sede mulctaretur; sin innocens, restitueretur. Sabinianus vero honorem episcopi, non jus, retineret, et pascatur (aiunt) sicut reverendissimus episcopus Antiochenorum Maximus secundum faculatem Perrhenorum sanctissimae Ecclesiae disposuerit. 4. Summa pace et semoto omnium contentionum strepitu causae omnes in synodo propositae, recognitae et expeditae fuerunt. Sed cum Constantinopolitani clerici, Anatolii episcopi suggestione, ambitu ducerentur augendi honorem suae Ecclesiae, Patres rogarunt ut aliquid constituere dignarentur. Judices sibi cavere consuluerunt a dicenda sententia, et affirmarunt causam ad synodum pertinere, atque nulla interposita mora abscesserunt, eosdemque apostolicae sedis legati secuti sunt. Nihilominus tamen PP. superstites, qui tum aderant, varios canones ediderunt; 30, ut habent Graeci codices, quos Gentianus Herveto interpretatus est, ut 508 in Labbei collectione apparet; Latini autem 28, ex quibus postremus est de Constantinopolitana sede in quo renovatum et confirmatum fuit quod sub Theodosio seniore, Nectarii tempore, in oecumenico concilio de ejus patriarchatu fuerat statutum. Quod cum legati pontificii cognovissent, sequenti die, hoc est kalendis Novembris, irritos reddere volentes injustos Anatolii conatus, petierunt, ut ait Liberatus diaconus, ut rursus convenirent cum judicibus ad concilium. Quibus requirentibus a concilio quid pridie fuerit ordinatum, lectis gestis, cognoverunt. Jussum itaque est decretum pridie illius diei sancitum legi; post cujus lectionem, illi adjacens subscriptio episcoporum recitata est, primoque loco positus Anatolius. Jure apostolicae sedis legati reclamarunt, et prae caeteris Lucentius ita judices compellavit: Primo gloria vestra perpendat qua circumventione cum sanctis episcopis gestum sit, ut non conscriptis canonibus, quorum mentionem fecerunt, subscribere sint coacti. Et deinde ut prorsus irritos Anatolii et Constantinopolitanorum clericorum conatus redderet, qui, posthabitis Nicaenis sanctionibus, praevalere contendebant canonem Constantinopolitanum centum et quinquaginta Patrum ante octoginta prope annos constitutum, haec subjicit: Si ergo his temporibus hoc beneficio usi sunt, quid nunc requirunt? Si numquam usi sunt, quare requirunt? Post quae requisiti legati exhibere mandatum quod a S. Leone acceperant, Bonifacius illud recitavit: Sanctorum (habet) quoque Patrum constitutionem prolatam nullam patiamini temeritate violari, vel imminui, servantes omnibus modis personae nostrae in vobis, quos vice nostra transmisimus, dignitatem. Ac si qui, forte civitatum suarum splendore confisi, aliquid sibi tentaverint usurpare, hoc qua dignum est constantia retundatis. Anatolii, atque etiam Constantinopolitanorum clericorum maximum ambitum a longe etiam subodoratum fuisse S. Leonem Magnum, quis non intelliget? 5. Ad canones interim ab utraque parte provocatum est; et Paschasinus recitavit quintum Nicaenum pro dioeceseon distinctione, cujus est illud exordium: Quod Ecclesia Romana semper habuit primatum. Sed, oblato alio Nicaenorum canonum codice, Aetius diaconus Constantinopolitanae sedis illum obtruncavit, et deleto illo exordio, sextus canon aliis verbis et ordine conscriptus injectus est, et statim subjectus fuit canon concilii Constantinopolitani sub Nectario. Verum cum tandem propter subornationes judicumque circumventiones item fuerit in Anatolii sententiam, Lucentius sequentem protestationem interposuit. Sedes apostolica, quae nobis praecipit praesentibus, humiliari non debet. Et ideo quaecumque in praejudicium canonum vel regularum hesterna die gesta sunt, nobis absentibus, sublimitatem vestram petimus ut circumduci jubeatis; sin alias contradictio nostra his gestis inhaereat, ut noverimus quid apostolico viro universalis Ecclesiae papae referre debeamus, ut ipse aut de suae sedis injuria, aut de canonum eversione possit ferre sententiam. Latius et abundantiori stylo hanc historiam descripsit Baronius, quem lectores consulere poterunt ad refellenda quae Paschasius Quesnellus de Romanae Ecclesiae privilegiis commentus est, contendendo « haec derivata esse a PP. propter imperium Romanum: centum quinquaginta Patres sub Nectario Constantinopoli congregati paria privilegia Constantinopolitanae tribuerunt; quia nova Roma imperio et senatu sicut vetus ornata sit. » Verumtamen, ne hoc Quesnellianum assertum, quod ad fundamentum catholicae hierarchiae et societatis sensim labefactandum et evertendum ordinatum est, sine debita censura praetereamus, necessarium ducimus illud conferre cum praecedenti protestatione a Lucentio episcopo facta. Duo enim habet Lucentius in ea: alterum eo canone vigesimo octavo sedem 509 apostolicam humiliari, eidemque injuriam inferri; alterum vero canones everti; de quibus ab apostolico viro universalis Ecclesiae papa ferenda erat sententia. Aliquibus tamen, qui sedulo istius canonis vim et scopum non scrutentur, videri posset eo nec Romanam Ecclesiam humiliari, nec injuriam pati potuisse, sed utrumque potius redundasse in perniciem Alexandrini et Antiocheni episcoporum, quorum alter secundum locum, alter vero tertium inter patriarchas pacifica et inveterata possessione obtinuerat. Cum igitur salva et integra, absque ullo prorsus injuriae vestigio, antiqua privilegia Romanis pontificibus adjudicarentur, non apparet cur tam vehementer apost. sedis legati debuissent commoveri, atque tantopere reluctari decreto quod solos Orientales patriarchas inter se consentientes respiciebat. Ita profecto ratiocinari possent quos apostolicae sedis jura prorsus laterent, et qui laudati decreti vim, ordinem atque rationem non assequerentur. Et primo illius decreti vis in eo posita erat, ut ex urbium splendore et magnificentia, principum et magistratuum gloria, episcopalium sedium honor, dignitas et privilegia derivarent, nullo habito prorsus respectu vel ad divinam institutionem, vel ad apostolos, qui ipsas Ecclesias fundarunt; hoc enim legati pontificii sine apostolicae sedis injuria dare non poterant. Nec enim istius super omnes episcopos primatus, et in universam Ecclesiam regimen, ex quadam ecclesiastica dispositione et canonum sanctione derivabat, sed ab ipso Domino, qui Petrum suum vicarium et caput totius ecclesiastici coetus constituit, cujus potestatis praerogativae legitimo successionis jure in Romana Ecclesia manent perpetuoque mansurae sunt. Hocce divinum apostolicumque jus plane et multo studio, quasi quod parvipendendum esset, reticuerunt in eo canone. Quamvis in priori, tertia et sexta actione, et alibi passim, Romano episcopo Leoni illud asseruerint, et etiam in synodica epistola, ut paulo post annotabimus. Igitur Lucentius apprime intelligens suis legitimis juribus Rom. pontificem esse fraudatum, et illum ecclesiasticae hierarchiae ordinem a Christo Domino derivatum aboleri, nulla alia dispositione servata, nisi ea quae ex civili Rom. imperii administratione oriebatur, ad quam Ecclesiae canones respexisse contendebant; ideo merito protestatus est, dicendo apost. sedem humiliari non debere, nec gravem hanc injuriam pati posse. 6. Quod si deinde illius canonis ordinem et rationem spectemus, haec vim et injuriam Romano pontifici caeterisque patriarchis intulisse quis non videt? Neque enim concilii Patribus quidquam definire licitum erat quod aliqua ratione a Nicaenis canonibus discordaret: Nam quod ab illorum regulis constitutioneque discordat, apostolicae sedis numquam obtinebit consensum. Igitur et in hac parte pontificiae auctoritati grave vulnus inferebatur, quoniam Nicaeni canones evertebantur, quorum observantiam toto animi conatu Romani pontifices necessario curare debebant. Qui quemadmodum propriae sedis jura infringi numquam sinebant, ita nec aliena ab ambitiosis surripi permittere debebant. Quod si in canonum regulis ad indulgentiam lapsis concedendam poenarumque relaxationem synodorum Patres inconsulto Romano episcopo, ut vidimus, dispensare non poterant, quanto magis id cautum esse debebat cum ageretur de abolendo sexto Nicaeno canone et evertendis juribus Alexandrini et Antiocheni patriarchatus? 7. Et quod ad Alexandrinum patriarchatum spectat, Constantinopolitanorum clericorum et ipsius Anatolii nimis fraudulentam agendi rationem attendamus. Deposito jam episcopo Dioscoro, qui acerrime pro suae sedis privilegiis tuendis etiam contra juris regulas semper decertavit, ut in sexto, septimo et octavo prioris libri capitibus vidimus, nemo in ultima 510 actione aderat qui posset Constantinopolitanorum ambitum retundere, horumque conatibus se opponere. Ecclesia enim illa legitimo pastore erat adhuc privata. Et quamvis in sexta actione jussum fuisset Aegyptiis episcopis ne Chalcedone recederent, sed novi episcopi electionem exspectarent, haec tandem tamdiu prolata est, quamdiu concilium absolveretur, nec quisquam adesset qui se gravatum profiteretur de jurium usurpatione. Quam graviter deinde Alexandrinae sedis jura vulnerata fuerint in iis quae ad episcoporum Asianae, Ponticae, Thraciae provinciarum ordinationes pertinebant, nemo est qui ignoret. Nam Anatolius, adductus colore schismatis in posterum praecavendi, harum ordinationum habendarum honorem sibi suaeque sedi vindicare studuit, quamvis Thraces reluctati fuerint, et non pauci aliarum provinciarum, qui circumveniri non potuerunt, protestati fuerint antiquitus traditas regulas horumque ordinem haud esse immutandum. Copiosius et eruditione qua pollebat totam hanc controversiam descripsit, illustravitque doctissimus Christianus Lupus in appendice ad Chalcedonense concilium, pag. mihi 1011, ad quam lectores remittimus. Addimus dumtaxat verba laudati canonis 28 ab omnibus posse lustrari apud Conciliorum collectores, et nos interim magis ordinata methodo gradum faciemus ad ea quae a S. Leone gesta sunt pro isto canone abolendo. CAPUT VIII. De iis quae post Chalcedonensem synodum in Anatolii favorem gesta sunt. PP. synodi generalis, Marciani et Pulcheriae augustorum epistolae ad S. Leonem pro confirmando ratoque habendo 28 laudato canone. S. pontificis agendi ratio in eodem canone irritando atque cassando. Paschasii Quesnelli interpretationes recensentur. Launoii tandem in doctissimum cardinalem Bellarminum censuram tamquam falsam et injustam rejicimus. 1. Gravissimo illato vulnere Chalcedonensibus Actis ab unius Anatolii ambitu, huic pro viribus ipsi Orientales mederi curarunt, cum in epistola synodica post synodum ad S. Leonem scripta, tum conquisito et nacto sibi Marciani imperatoris et Pulcheriae augustae praesidio, quo strenue egerunt ut idem S. pontifex vigesimum octavum canonem de Constantinopolitanae Ecclesiae privilegiis minime aboleret, sed cum aliis sanctionibus firmaret, ratumque haberet. Anatolius praeterea secum reputans operam atque honorem quibus impense S. Leonem et legatos pontificios usque ad illam diem fuerat prosecutus, sibi blandiebatur pontificis animum posse suis epistolis leniri, si, in mentem revocatis quae hactenus in catholicae fidei testimonium et apostolicae sedis honorem et famulatum praestiterat, dignam aliquam mercedem pro tot laboribus exantlatis rependere voluisset. Credidit quoque Julianum episcopum Coensem, qui apud Orientales vicarii apostolici munere fungebatur, posse suis votis prodesse. Atque propterea hujus officia interponere non distulit, ut nimirum, sequestris partibus assumptis, et ipse apud eumdem sanctum pontificem ageret ut Constantinopolitani episcopatus jura et privilegia augerentur. Ad quorum omnium agendi rationem cum sedulo ego attendissem, certo mihi persuasi totius Orientis maxime episcopos in synodis generalibus congregatos, et imperatores ipsos, firmiter credidisse nulla conciliorum decreta in Ecclesia robur obtinere, et canonis rationem habere 511 posse, quae a Romano pontifice non essent probata, immo omnibus viribus cadere, quoties expresse definita reprobentur, ut perspicue explicavimus in praecedenti libro, et potissimum in capitibus 4, 5, 6, et novissime indicavimus ex mox dictis ad actionem 11 istius Chalcedonensis concilii. 2. Atque ut vere et solide disseramus, primo annotare liceat quid de vigesimo illo octavo canone in sua synodica scripserint ad S. pontificem. Praeterea attendamus hac occasione ibidem vocasse Leonem vocis beati Petri legitimum interpretem, illique supremi capitis principatum sincera confessione adjudicasse, contra quem suam insaniam Alexandrinus antistes Dioscorus expleverat, excommunicationem meditando. Gloriosa tandem assecuta victoria post tot tantasque clades, quibus trium annorum spatio Ecclesia Orientis potissimum afflicta remanserat, laetantui, quia S. P. Ecclesiae corpus unire feliciter festinaverat. Subdunt deinde: Haec sunt, quae tecum, qui spiritu praesens eras; et complacere tamquam fratribus deliberasti, et qui pene per tuorum vicariorum sapientiam videbaris a nobis, effecimus. Quantum igitur laudant fidei triumphum summa felicitate S. Leonis praesidio, sapientia atque influxu assecutum, tantum studium impendere conantur, ut ipsi persuadeant pacis et quietis desiderio adductos fuisse ad definitionem quorumdam statutorum quae Ecclesiarum incolumitati prospicerent: scientes (aiunt) quia et sanctitas vestra addicens et probatura, et confirmatura est eadem. Quorum statutorum confirmationem ut facilius assequerentur, ad eam consuetudinem provocant, quae ex longo jam tempore obtinuit, quam habuit Constantinopolitanorum sancta Dei Ecclesia ad ordinandos metropolitanos provinciarum tum Asianae quam Ponticae, et Thraciae, et nunc synodali decreto firmavimus, non tam sedi Constantinopolitanae aliquid praestantes, quam metropolitanis urbibus quietem congruam providentes, eo quod frequenter episcopis vitam finientibus multae turbae nascuntur, clericis ac populis qui per easdem sunt civitates absque rectore remanentibus, et ecclesiasticum ordinem confundentibus. 3. Hoc igitur quaesito ecclesiasticae tranquillitatis colore, quo sibi bona multa polliceri affirmabant, a quacumque censura vindicare conabantur eos audaciae ausus, quibus vetusta disciplinae consuetudo pessumdabatur. Quare ne S. pontifex aegre ferret quod a se constitutum judiciorum ordinem minime in concilio servassent, et praeter legatorum institutiones, jussa et protestationes ad illa condenda statuta venissent de quibus agunt, in ipsius mentem revocant praeterita Ecclesiae Ephesiorum dissidia, aemulationes et jurgia, unde quidam vobis saepius fuerunt importuni. Narrant deinde quemadmodum canonem Constantinopolitanum confirmaverint, decernentes post vestram sanctissimam et apostolicam sedem honorem habere Constantinopolitanam (quae secunda est ordinata ). Quare enixe S. Leonem exorant ut suis pontificiis decretis jam factum judicium honorare dignaretur, de qua supplicatione cum ipsi jam verba fecerimus in priori libro, cap. 6, ideo non est cur iterum de eadem disseramus. Solam hanc Chalcedonensium Patrum synodicam epistolam, cum quandoque tacitus mecum considerassem, haud parum animo commovebar in eos qui conciliorum etiam generalium canonibus omne robur, et vim adjudicare ausi sunt, quacumque apostolicae sedis approbatione et confirmatione semota. Quinimmo magis commovebar, oculos conjiciendo in alteram epistolam ab imperatore Marciano conscriptam. Qui quamvis civilium rerum administrationi vacare assuetus, et nimio studio laboraret imperialis urbis honorem et praerogativas augendi, tamen arbitrabatur nec a se ipso nec a synodi decreto illud honoris incrementum pendere posse, nisi ab ipso Romano summo pontifice ratum atque firmum redderetur. 4. Igitur et ipse imperator, postquam Leoni et sibi gratulari censuit, 512 quod, explosa omni contentione et discordia quam livor fidei inimicus objecerat . . . , narrat quemadmodum et ipse sanctae synodo interesse festinasset, quamvis, ait, nos in aliis locis expeditiones et necessitates publicae detinerent. Deinde paucis describere pergit quemadmodum in synodo cuncta cum veritatis triumpho et fidei gloria processissent, cum juxta litteras (subjicit) sanctitatis tuae universi assenserunt expositioni prout veritas postulavit. Veniens tandem ad decretum Constantinopolitani concilii, in hac synodo iterum renovatum, vel confirmatum, pontificem interpellat, ut etiam dignetur huic parti proprium adhibere consensum. Quamvis reverendissimi episcopi, qui tuae religionis vicem agentes ad sanctam synodum convenerunt, contradixerint. Easdem quoque sequestris partes hac de causa Pulcheriam augustam subiisse, idem S. Leo patefacit ex epistola ad eam rescripta. Et quamvis ejusdem Pulcheriae epistola de hocce argumento hactenus ab eruditis desideretur, tamen ex Leonina responsione fit manifestum Anatolium et Constantinopolitanos clericos multam fiduciam collocasse in officiis quibus tantae virtutis et auctoritatis mulier suam operam impendebat. Non minorem quoque sollicitudinem pro hocce negotio adhibuit Julianus episcopus Coensis, cujus epistola etsi nondum lucem aspexerit et temporum injuria forte deperdita sit, tamen cum S. pontificis epistola supersit, qua eum increpat quod nimirum Anatolium amaverit, volueritque illi favere in illicita causa contra universalis Ecclesiae statum, ideo hunc quoque sequestris partes obiisse jam manifestissimum est. 5. Anatolius ipse tandem minime diffidens posse pontificium animum movere ad concedendum quod maximo ductus ambitu appetebat, satis prolixas summo pontifici litteras dedit, totumque studium adhibuit ut sese in ipsius clientelam insinuaret, ipsique persuaderet novo Constantinopolitanae sedis honore adaugeri Romani episcopatus praerogativas, ea ratione, quod filiorum honos totus in parentum gloria redundet. Hanc Anatolii epistolam in praecedentibus editionibus desideratam ipsi indicavimus cap. 5 prioris libri historiae Eutychianorum, pag. 562 et sequenti; eamque, ut diximus, ex Vaticano Graeco ms. cod. exscripsimus, anno 1738, et Latinam reddidit cl. dominus Franciscus Mariani in Vaticana bibliotheca Graecarum litterarum scriptor et interpres. 6. Interim vero in horum litteris percurrendis S. pontificis animus nec leviter moveri potuit, ut, posthabitis Nicaenis sanctionibus, Anatolii ambitui indulgeret, seseque flecteret ad saeculi potestatum et totius synodi supplicationibus annuendum. Quare die undecima kalendarum Junii anni quadringentesimi quinquagesimi secundi, arrepto calamo, ad praecedentes indicatas epistolas respondit, ea usus animi constantia et fortitudine quae summum et universae Ecclesiae pastorem maxime decebat. Et primo quidem verba faciemus de epistolis ad Marcianum et Pulcheriam, quae in Quesnelliana editione primum quoque locum obtinuerunt. Imperatorem igitur in sua epistola S. Leo alloqui aggrediens, de fidei victoria magno divinae misericordiae munere in totam Ecclesiam redundante, gaudendum esse profitetur, et, quibusdam subjectis, ex Scripturarum testimoniis mutuatis, quae duarum naturarum in Christo Domino post unitionem existentiam manifestant, statim in altero epistolae capite, injustum Anatolii ambitum exagitat, cum potius illi consulendus esset, ut, ordinatorum suorum errorem deserens, in assensum catholicae fidei salubri correctione transiret. Eutychiana enim quandoque Anatolium fuisse tinctum fuligine rationabiliter 513 S. Leo semper dubitavit, utpote qui erat Dioscori apocrisiarius, et ab Eutychiana factione, et a Chrysaphii Eunachi artibus post Flaviani necem ad Constantinopolitanam sedem assumptus. Quem sane numquam summus pontifex in communionem assumpsisset, nec ipsius electionem ordinationemque ratam habuisset, nisi Marcianus ipse atque Pulcheria suis supplicationibus pontificium animum vicissent, et nisi Anatolius publicam fidei confessionem coram toto clero et Constantinopolitana plebe in manu legatorum pontificiorum edidisset, quos hac de causa praecipue Constantinopolim direxit, ut vidimus in priori libro, cap. 12. Haec omnia ergo in imperatoris mentem modo revocat S. Leo, dicens: Custodire tamen debuit, ut quod vestro (plerique codd., ut notant Baronius et Quesnellus, in margine habent, nostro) beneficio noscitur consecutus nullius cupiditatis pravitate turbaret. Et quia imperator et Pulcheria augusta pro Anatolii fide spoponderant ut in communionem apostolicae sedis reciperetur, ideo subjicit: Nos enim vestrae fidei interventionis habentes intuitum, cum secundum suae consecrationis auctores ejus initia titubarunt, benigniores circa ipsum quam justiores esse voluimus. Indicare enim intendebat Anatolii ordinationem, utpote factam ab haereticis atque schismaticis, prorsus illicitam fuisse, et Anatolium potuisse ab episcopali ministerio deponi, utpote iis canonicis poenis irretitum, propter quas a sacro obeundo munere perpetuo praepeditus atque suspensus remanere debuisset. Quare in testimonium benignitatis erga Anatolium adhibitae, ad tollendas perturbationes omnes quae, operante diabolo, fuerant excitatae, (ait) se usum fuisse iis lenitatis remediis quae illum modestum magis quam immoderatum facere debuerunt. Et quia causam agebat cum Christianissimo, religioso et vere orthodoxo principe, cui studium fidei et ecclesiasticae disciplinae tuendae cordi esse sciebat, altiora adhuc fundamenta datae repulsae assignat. Ea videlicet, ut etsi Anatolius nullis prorsus sordibus fuisset aspersus, sed praecipuis meritis optimoque judicio legitime fuisset ac solemniter ordinatus, contra reverentiam tamen canonum paternorum, contra sancti Spiritus instituta, contra antiquitatis exempla, nullis posset suffragiis adjuvari. Igitur posteaquam asseveravit nec ratum habere velle nec assensum praebere posse canoni de quo quaestio agebatur, protestatur nequaquam gloriam Constantinopolitanae urbis derivatam ab imperatorum auctoritate atque potentia diminutam remanere posse, etiamsi illius urbis antistes ad altiorem gradum et ordinem non ascenderet. Alia tamen (ait) ratio est rerum saecularium, alia divinarum: nec praeter illam petram quam Dominus in fundamentis mire posuit, stabilis erat illa constructio; sed propria perdit, qui indebita concupiscit. Atque discrimen afferens inter regiam urbem et apostolicam sedem, Ecclesiarum privilegia unde deriventur indicavit, subjiciendo: Privilegia enim Ecclesiarum sanctorum Patrum canonibus instituta, et venerabilis Nicaenae synodi fixa decretis, nulla possunt improbitate convelli, nulla violari novitate. In quo opere (sequentium verborum pondus animadvertere lector noster non negligat), auxiliante Christo, fideliter exsequendo, necesse est me perseverantem exhibere famulatum: quoniam dispensatio mihi credita, et ad meum tendit reatum, si paternarum regulae sanctionum quae in synodo Nicaena ad totius Ecclesiae regimen, Spiritu Dei instruente, sunt conditae, me, quod absit, connivente, violentur, et major sit apud me unius fratris voluntas quam universae domus Dei communis utilitas. 7. Jam vero si in his rebus conscribendis brevitatis studio nimis non urgerer, latissimus mihi aperiretur campus eorum systema evertendi qui Romanos pontifices conciliorum sanctionibus subesse fabulantur, uti etiam judicare voluit Quesnellus subdole ad marginem illius loci annotando: « Canonibus obnoxius pontifex Romanus, iisdem famulari debet in dispensationibus. » Non enim aut Romanorum pontificum universalis auctoritas 514 limitatur, neque ipsi Romani pontifices conciliis subesse dicuntur, si, in iis quae ad universale Ecclesiae regimen spectant, regulas sanctionum spiritu Dei instruente conditas custoditas volunt, et ut fideliter exsecutioni demandentur satagunt. Possunt tamen Romani pontifices in Ecclesia agere quod a generalibus conciliis facere cautum est. Immo possunt abolere, in irritum mittere, reformare, et tamquam nulla declarare synodorum statuta quae ecclesiasticis regulis repugnent, quaeque ad disciplinae ordinem et oeconomiam subvertendam ordinata sunt; quae sane nullum argumentum suppeditant eos conciliis generalibus subesse; sed potius concilia ipsa vim et auctoritatem a solis Romanis pontificibus obtinere. Et quidem cum canonum dispensatio, auctore ipso Leone, solo Romano pontifici credita sit, et ad hujus tendat reatum, si, posthabita universae Ecclesiae utilitate, apud eum praevaleat unius fratris voluntas, ambitus atque libido caeteris dominandi, jam quaestio non amplius in ea versatur, an Rom. pontifex supra concilia habeat auctoritatem, sed in quibus circumstantiis et casibus ea uti debeat, ne dispensationes ad ipsius reatum tendant; caeterum in iis quae ad ecclesiasticum spectant regimen, solius justissimo Domini Dei subdi judicio, qui numquam sine ullo reatu permitteret ut regulas per Spiritum sanctum inspiratas ab ipso violarentur et perverterentur. 8. Verumtamen ista praetereamus, quae fusius explicari possunt ab iis qui in scholis talia argumenta tractare solent. Unum aliud dumtaxat subjicimus, quod ad canonum custodiam et observantiam spectat, a quibus cum recessisset Anatolius, Patrum mandata contemnendo, nova testimonia sui ambitus exhibuerat in ordinatione Maximi episcopi Antiocheni, quam sibi sine ullo exemplo usurpaverat. Hocce novum crimen tamquam paci et sacerdotali concordiae contrarium S. Leo dissimulare voluit; hancque ordinationem non retractasse asseverat amore reparandae fidei et pacis studio, cum aliunde Anatolio minime licuisset Antiochenae Ecclesiae sine ullo exemplo contra instituta canonum episcopum ordinare. Irritam enim et nullam jure hanc ordinationem sine ulla difficultate declarare potuisse asseverat. Quod solius fidei et pacis studio facere praetermisit. His ergo aliisque gravissimis rationibus adductis, imperatorem Marcianum reverenter exorat, ne hujusmodi repulsam aegre ferat; huncque obtestatur ut sedula suggestione ausus improbos unitati Christianae pacique contrarios ab omni pietatis vestrae (ait) abdicetis assensu, et fratris mei Anatolii nocituram ipsi, si perstiterit, cupiditatem salubriter comprimatis. Tandem Lucianum episcopum et Basilium diaconum, qui imperialia scripta ad eum detulerunt, partes susceptae legationis implevisse testatur. Nec enim (ait) est aestimandus negotio defuisse, quem potius causa deseruit. His verbis epistolam clausit undecimo kal. Junii, ut diximus, anno 452. Quesnellus in altero tomo suae editionis hanc epistolam notis et observationibus adornavit. Et, recensitis primo variis lectionibus quae in aliorum editis et mss. codd. occurrunt, quaestionem movet super illa verba cap. 3, videlicet: Non dedignetur regiam urbem, quam apostolicam non potest facere sedem. Sedes autem, seu Ecclesiae apostolicae non una ratione dicuntur, ait. Sed istam nuncupationem ob sex potissimum causas Ecclesiis veteres scriptores tribuere consuevisse, cum ex Tertulliano, Theodoreto, et Augustino asseverat, minime indicata potissima ratione qua Romana Ecclesia, apostolica sedes a S. Leone passim appellata fuerit. Ait ergo: Romana sedes apostolica ἀντονομαστικῶς appellatur, quia a principibus apostolorum fundata et utriusque sanguine consecrata fuit. Subdit hanc denominationem aliis et aliis de causis convenire Ecclesiae Alexandrinae, Antiochenae, Hierosolymorum, Ephesiorum, atque nonnullis, juxta PP. diversas loquendi formulas, quas ibidem describit. Quid vero ex tam incongruo eruditionis 515 apparatu lectoribus insinuare voluerit, prorsus ignoro. Immo si suspicari mihi liceret, conjicerem eo voluisse Romanorum pontificum praerogativas minuere, cum principaliorem causam reticeat ob quam Romana sedes apostolica appelletur. Dato igitur quod aliorum Ecclesiae ob alias et alias acceptiones honoris causa a veteribus apostolicae dictae fuerint, nulla tamen principalius, et cum omni proprietate talis dicta est, nisi sola Romana sedes, in qua divi Petri auctoritatem vivere et perpetuo duraturam esse S. Leo ipse innumeris locis fassus est, quamque haereditario jure Romani pontifices ipsius Petri successores in universum Ecclesiae corpus diffundunt, ut nihil prorsus in caeteris membris esse possit quod ab isto capite non dimanet. Hanc praerogativam specialem quidem numquam habere potuerunt, aut Alexandrina, aut Antiochena, vel quaecumque alia Ecclesia, cui secundum varias acceptiones nomen illud apostolicum tributum sit, ut videre est ex ipso Leone, vel in sermonibus habitis in anniversario die suae assumptionis ad pontificatum, vel in epistola ad Anastasium Thessalonicensem vel ad Theodosium imperatorem, vel ad Galliarum episcopos, et in epistola ad Pulcheriam augustam, in causa de qua agimus ut mox videbimus. 9. Non itaque Romana Ecclesia apostolica sedes dumtaxat dicta est quia apostolorum sanguine fundata et consecrata fuit, sed quia divi Petri apostoli auctoritas illiusque in Ecclesia universali principatus adhuc vivit, et perdurat in Rom. pontificibus, ut etiam in epistola 79 ad Pulcheriam ipse S. Leo asseverat. In iis enim quae ad ecclesiasticum regimen spectant, nihil agunt Romani pontifices sine divi Petri auctoritate, quod privilegium certe nulli alii episcopo datum est, cum ipsi haereditaria successione concessum fuerit ut caeteris episcopis praesiderent. Hinc ergo S. pontifex Leo sibi in omnibus scriptis mire concinens, hac divi Petri auctoritate uti voluit, cum in irritum misit prorsusque cassavit canonem illum de Constantinopolitani episcopi primatu, injuria ab Anatolio sibi usurpato. Etenim, postquam dixerat haudquaquam posse suffragari Constantinopolitanae sedi canonem illum, jam a sexaginta annis Theodosii senioris tempore editum, ad quem Anatolius multa jactantia provocabat: Nam (ait) sexagesimus fere annus hujus conniventiae esse jactatur, qua se praedictus episcopus aestimat adjuvari, frustra cupiens id sibi prodesse, quod etiam si quisquam ausus est velle, nullus tamen potuit obtinere; gradum facit ad reprimendum elationis spiritum, qui Anatolio dominabatur. Idcirco modestiam humilitatemque Flaviani ei imitandam proponit: Cujus si (ait) velit splendere virtutibus laudabilis erit, et in omni loco plurimum dilectionis acquiret, non ambiendo humana, sed promerendo divina. Hac autem observantia meum quoque illi animum spondeo copulandum, et apostolicae sedis dilectionem, quam Constantinopolitanae Ecclesiae semper impendimus, nulla mutabilitate violandam. Hinc tandem ad canonem illum consensione episcoporum editum, legatis pontificiis reclamantibus, veniens, prorsus in irritum mittit, et per auctoritatem (ait) beati Petri apostoli generali prorsus definitione cassamus, in omnibus ecclesiasticis causis his legibus obsequentes quas ad pacificam observantiam omnium sacerdotum per trecentos decem et octo antistites Spiritus sanctus instituit. Sibi grave incommodum afferri ex his verbis praesensit Quesnellus. Quod ut diminueret et devitaret plurimum operis adhibuit. Quare, dissimulatis prorsusque neglectis prioribus illis verbis, per auctoritatem beati Petri apostoli generali prorsus definitione, in quibus totum gravissimum hujus sententiae pondus adest, quaeque quali quantaque auctoritate in ecclesiasticarum rerum administratione Romani pontifices polleant sine ulla 516 ambiguitate manifestant, dumtaxat ad hanc vocem, Cassamus, attendendum esse censuit, dicendo. « Idem hoc verbum usurpat in sequenti epistola, necnon epist. 73, cap. 1, et 99, cujus vocis non idem semper est significatus. Plerumque enim idem est ac irritum facere; aliquando autem cassari idem est ac irritum esse et omni auctoritate vacuum; nonnunquam etiam idem est cassare ac irritum declarare, et cassum declarare, et cassum pronuntiare; et hoc modo sumi mihi videtur in praesenti a divo Leone. » Sed frivolum, atque fictitium esse hoc Quesnelli assertum, probat imprimis totus illius sententiae textus. In priori enim sensu a Quesnello indicato adhibuisse Leonem vocem illam cassamus, perspicue innotescit ex modo et agendi ratione ipsius S. pontificis, qui ait beati Petri personam agere, et istius auctoritate uti ad proscribendum penitusque abolendum canonem illum, jam a concilio editum, et apostolicae sanctae sedi propositum, ut hunc confirmaret ratumque haberet. Quis porro non videt tunc veras supremi judicis partes obiisse Leonem? Cum videlicet ageretur de servandis Ecclesiarum juribus, illi opus erat infirmare, abolere, et omnibus viribus privare solemnem contractum per mutuum partium consensum in concilio celebratum, quo Constantinopolitanus antistes sibi vindicabat eas praerogativas quas illi sponte Antiochenus episcopus cedebat, et illas quae Alexandrinae conveniebant Ecclesiae, tunc praesulem non habenti, cui nemo Orientalium episcoporum patrocinari visus est, vel quia regiae urbis gloriam, amplitudinem et potentiam exoptabant, vel quia sibi persuadebant quod, semel adjudicatis Constantinopolitano episcopo ordinationibus provinciarum Ponticae, Asianae atque Thraciae, magis consuleretur illarum Ecclesiarum tranquillitati et paci. Contractui autem illo tam solemni nemo ex illis PP. se opposuit, si legatos pontificios excipiamus. Immo unus ex his, Julianus videlicet, episcopus Coensis, apostolicae sedis vicarius apud Orientales, in caeterorum abiens sententiam, Constantinopolitano episcopo, post Romanum, primatum adjudicavit; ita ut concilii Patres non tantum solemnes testes fuerint illius initae jurium transactionis, sed judices etiam, illamque in publicas conciliorum tabulas inferri jusserint, illique sponte sine coactione et metu subscripserint. Non ergo vigore et auctoritate vacuam dumtaxat dicendam esse arbitramur in sensu a Quesnello usurpato, qui Leoninis verbis vim inferens subdit: « Quod autem omni penitus auctoritate vacuum, quod sine cunctatione statim ac praesumptum est cassatur; quod ab initio sui caducum est, dudumque collapsum, nulla sententia, nulla auctoritate necessum est cassum et irritum effici, sed tantummodo irritum et cassum declarari et denuntiari. Quod hic facit Leo ut canonum custos et exsecutor, unita secum imperatoriae fidei pietate. » Quod enim ex hac infirma et dumtaxat fictitia ratione? Oportebat primo eum animadvertere, aut non dissimulare, S. P. loquendi formulam, qui praefata D. Petri auctoritate uti asseverat, quando pronuntiat: Generali prorsus definitione cassamus. Haec certe verba a judicibus apud jurisconsultos usurpata esse, ad indicandam definitivam sententiam, quae ultimo datur, et rem totam absolvit, legitur in cod. de sententiis Unde nemini amplius licere poterat vel novum judicium instituere, vel aliter pontificiam definitionem interpretari; quae cum generalis esset, omnes singulasque cujuscumque ordinis, gradus et qualitatis personas afficiebat, illique sub schismatis poena omnes obtemperare debebant. 10. Nec sane mihi objici potest laudatum canonem Nicaenis sanctionibus repugnasse, cui ne vulnus inferretur S. Leo, tamquam canonum custos et exsecutor, permittere haud poterat. Nam rogabo Quesnellum an PP. Chalcedonenses id ignorassent? Non ignorasse perspicuum est. Nam Nicaeni canones, et sextus perspicue instante Paschasino, et iterum in synodo lectus est, et ab omnibus fuit auditus. Igitur illi PP. vel indicarunt 517 canonem illum 6 Nicaenum in posterum suffragari non posse Alexandrino et Antiocheno patriarchis propter alias et alias rerum atque temporum circumstantias, vel arbitrati sunt pollere auctoritate obsoletos faciendi et antiquandi veteres canones, novosque condendi, qui ad meliorem tutioremque Ecclesiarum administrationem et tranquillitatem pertinerent, in iis quae ad disciplinam et oeconomiam referuntur. At qualecumque eorum fuerit judicium, Leo abolevit, cassavit, irritum fecit. Cum itaque hoc non tamquam particularis, sed universalis episcopus fecerit, synodi generalis judicium reformando, cassando et abolendo, jam ipsum nec synodorum decretis subesse, nec synodorum decreta aliquam vim et vigorem habere sine suo suffragio atque confirmatione evidentissime patefecit. 11. At Launoii nugatorias interpretationes jam opus est excutiamus, quemadmodum jam pridem in scholis collegii urbani Propagandae Fidei facere consuevimus, hujusmodi argumenta tractantes. Launoius igitur quaestionem illam examinandam assumens, quae ad pontificiam universalium synodorum confirmationem pertinet, cardinalem Bellarminum graviter exagitat, quod lib. II de Conciliis, cap. 17, scripserit Rom. pontificem simpliciter et absolute esse supra Ecclesiam universalem et concilium generale, ita ut nullum supra se judicium agnoscat. Inter caetera autem argumenta in istius causae praesidium a Bellarmino prolata, locum habet illud, quod ex hac epistola Leonis ad Pulcheriam colligitur. Sed Launoius assumptum probari posse inficiatur. Immo Bellarminum fraudis accusat, quod S. P. testimonium obtruncaverit, iis vocibus sublatis, unita nobiscum vestrae fidei pietate, quae ad Pulcheriam pertinent: deinde e media oratione subductis quae sequuntur, generali prorsus definitione cassamus, omnino reticuerit. « Ideo ratiocinari pergens (ait) Bellarminus, priora verba ideo sustulit, ne quod est Leoni, cum Pulcheria commune videretur, et ne Pulcheria in partem abrogati canonis quo Constantinopolitanae Ecclesiae praerogativa sanciebatur venisse crederetur, et iis ita constitutis facilius posset concludere papam esse supra concilium. » Et infra Launoius rationem assignat quare S. P. in abrogando eo canone sibi unitam habere voluerit fidei pietatem Pulcheriae, subjiciendo. « At pontifex verba illa ideo addidit, quod principibus custodiendorum canonum curam incumbere cognosceret. Id enim scribit in epistola 74 ad Leonem augustum. » Causam tandem noster criticus inquirens cur Bellarminus posteriora verba resecuerit, concludit: « Ne pontificem ecclesiasticis legibus obsequentem videret et lectori suo proponeret, ne id quod faciebat pontifex, hunc Nicaenae synodi auctoritate facere constaret. Quapropter auctor ille non apposite quidem ad rei veritatem, sed ad scopum instituti operis Leonem mutilavit. » Verum in fine, quasi fugiens Bellarminum excusare velle, ait hunc Romae tum scripsisse, non quidem in sedis apostolicae, sed in curiae reprehensionem non modicam incurreret, et prohibitorio ascriberetur. Hactenus Launoius, in epistola ad Jacobum Bevilaquam, nonnulla alia subnectens quae videri possunt part. II, epist. 4, pag. mihi 53. 12. Gravem esse hanc in Bellarminum censuram omnes intelligunt; haud tamen scio an tamquam injustam eam condemnent. Hoc posterius tamen nos facile assequemur, animadvertentes Bellarmini scopum non fuisse totam atque integram S. Leonis epistolam exscribere, et in suum usum convertere, sed verba illa dumtaxat referre quae ad institutam sibique propositam quaestionem spectabant. Et ea potissimum quae ecclesiasticam auctoritatem et jurisdictionem indicabant. Quis itaque umquam theologorum, etiam infimae notae, hactenus confinxit mulieres cujuscumque conditionis et gradus, quacumque suprema saeculi potestate praeditas, jurisdictionem in Ecclesia obtinuisse, hancque jure exercuisse? Nec heterodoxi (si Montanistas et Cataphrygas excipiamus) per somnium cogitarunt mulieres 518 Petri apostoli auctoritate uti posse in legibus ecclesiasticis tuendis, condendis atque abolendis. Pietate fidei quidem legibus Ecclesiae obtemperare et obsequi possunt, et ut exsecutioni demandentur suum laborem impendere, rebellium improbos conatus poenis cohibere, et ea subsidia ecclesiasticis judicibus praestare quae ad canonum conservationem ordinata sunt. Caeterum quis per somnium arbitrari aut saltem cogitare potuit aliquam etiam minimam auctoritatem et jurisdictionem exercere potuisse, judicando de Ecclesiae praerogativis, juribus, canonibus, ordinationibus, et id genus aliis, de quibus tum quaestio habebatur? Certe id totum sequeretur, si, ut Launoius nugatur, « quod Leoni erat, cum Pulcheria fuisset commune, et Pulcheriam in partem abrogati canonis quo Constantinopolitanae Ecclesiae jura sanciebatur venisse crederetur. » Igitur si mulieres ejusmodi juribus prorsus divina lege carere debent, locus Bellarmino doctissimo atque catholico viro superesse non poterat ut Leoni atque Pulcheriae augustae communem faceret illam auctoritatem et jurisdictionem, ob quam summus pontifex scribit: Unita nobiscum fidei vestrae pietate in irritum mittimus, et per auctoritatem beati Petri apostoli generali definitione cassamus. Pudeat ergo Launoium ita ratiocinari voluisse, et attendat duplici titulo dumtaxat S. Leonem Pulcheriam rogasse ut in partem abrogati canonis veniret, neuter quorum ipsius systemati suffragatur. Primus enim titulus erat pietas fidei augustae, qua multifarie et multis modis semper operam dederat ut Leonis vota implerentur, tum in iis quae Flaviani omniumque orthodoxorum causas respiciebant, tum in caeteris quae ad Eutychianorum exitium et condemnationem ordinabantur. Alter vero erat titulus servandae ecclesiasticae pacis et tranquillitatis, quae procul dubio vulnerata et disrupta omnino fuisset, si sextus Nicaenus canon, qui ad pacificationem omnium sacerdotum fuerat editus, injuria demum tum abolitus mansisset. Quod indicare volens S. pontifex, immediate subjecit: In omnibus ecclesiasticis legibus obsequentes, quas ad pacificationem omnium sacerdotum per trecentos decem et octo antistites Spiritus sanctus instituit. Itaque Pulcheriam interpellat, ut, relictis Anatolii partibus, cujus causae multo studio coeperat patrocinari, servata fidei consueta pietate qua apostolicae sedi conjungebatur, ingratum non haberet si consensiones episcoporum Chalcedonensium sanctorum canonum apud Nicaeam conditorum regulis repugnantes in irritum mittebat, et per auctoritatem beati Petri apostoli generali prorsus definitione cassabat. 13. Hunc quidem esse genuinum Leoninorum verborum sensum nemo inficiabitur, qui animadvertat Pulcheriam et Marcianum factos fuisse sequestres et mediatores Anatolium inter et Romanum pontificem, ut canon ille 28 ratus haberetur et confirmaretur. Marcianum enim atque Pulcheriam in Anatolii favorem fuisse praeventos, Leo ipse optime ex eorum epistolis cognoverat: sed confisus potissimum de fidei pietate Pulcheriae, qua A. S. uniebatur, non est veritus humanissime denegare quod ipsa petebat; immo importunum Anatolii ambitum penitus retundere atque frustrare, subtrahendo ipsi praesidia, quibus patrocinari sibi quaesiverat. Summam autem fiduciam habuisse S. Leonem in augustae Pulcheriae pietate, ex eo innotescit, ut ipsi demandaverit Anatolii ambitum continere atque reprimere, suam epistolam his verbis claudendo: Et quia moris vestri est pro pace et unitate Ecclesiae laborare, fratrem meum Anatolium episcopum ex vestra mihi insinuatione dilectum in his quae ipsi profutura sunt continete; ut gloria clementiae vestrae sicut magnificatur de fide reparata, ita praedicetur de ambitione compressa. Caetera quae ex his verbis deduci possent, ad magis atque magis Launoii systema evertendum, ipsi silentio praeterimus, cum quilibet ex nostris lectoribus perepicuo intelligat quemadmodum et in quibus rebus Pulcheria fidei pietate A. S. semper unita fuerit. 519 CAPUT IX. S. Leo Magnus multis modis Anatolii ambitum compressit. Theologorum quaestiones ex S. P. scriptis definitae. Paschasii Quesnelli effugia describuntur, et decretum de servandis provincialium primatuum privilegiis explicatur. Aetii et Andreae Constantinopolitanorum causa proponitur. Julianus episcopus Coensis apostolicae sedis vicarius instituitur, cujus munera atque praerogativas Paschasius Quesnellus injuria elevare nisus est. 1. Frustratos omnino mansisse Anatolii Constantinopolitani conatus, quibus sibi blandiebatur efficacissima praesidia ex saeculi potestatibus nactum esse, quae suo prodessent ambitui, abunde jam in praecedentibus explicavimus. Cujus quidem rei ipse non tantum ex imperatoris Marciani, Pulcheriae augustae et Juliani episcopi Coensis relationibus certior factus fuit; sed ex ipsius santi pontificis epistolis, qui acri aliquo stylo ad eum rescripsit, ut ipsius ambitum refrenaret atque comprimeret. Debuit enim tunc Anatolius apprime cognoscere S. Leonis animi robur et fortitudinem, qui nulla ratione movebatur ad eas ecclesiasticas leges infringendas et abrogandas, quae justitiae et aequitati maxime erant conformes, quasque Patres, Spiritus sancti ducti afflatu, in totius Ecclesiae bonum apud Nicaeam salubriter condiderunt. Primo itaque S. pontifex in Anatolii mentem revocat illud ecclesiastici monitum XXVIII: Post concupiscentias tuas non eas, et a voluntate tua avertere, quae verba grave objurgationis genus praeseferunt. Deinde molli brachio sensim eum aggreditur, ex una parte praecedentia facinora, in quae lapsus fuerat, eidem objiciendo, et ex altera parte commemorat lenitatem et indulgentiam cum eo adhibitam, qua toleravit suae ordinationis defectus, et culpam quam incurrerat Antiocheni episcopi ordinationem injuria sibi vindicando. Has autem culpas se tolerasse ait studio fidei reparandae, et amore concordiae. Non ita tamen novam culpam patienter sustinere posse asseverat, qua sanctissimas Nicaenorum canonum constitutiones conabatur infringere, arrepta occasione ex temporis opportunitate quo secundi honoris privilegium sedes Alexandrina perdiderit, et Antiochena Ecclesia proprietatem tertiae dignitatis amiserit; ut his locis juri tuo subditis, omnes metropolitani episcopi proprio honore priventur. Hinc ergo Anatolium tamquam novi schismatis reum vellicat; quod videlicet propitio tempore exspectato, quo Alexandrina sedes esset vacua pastore, ob Dioscori depositionem, et quando Antiochenum episcopum sibi habebat conjunctum, ob sacram ordinationem illi recenter collatam, prorsus inaudita atque insolita tentasset, synodum dumtaxat ad haeresim exstinguendam et ad confirmationem fidei catholicae congregatam in ambitus occasionem trahendo. Quare ad praeripiendas eas excusationes quas adducebat, contendendo duplo numerosiorem fuisse Chalcedonensium synodum Nicaena, illam huic neque comparandam, neque praeferendam esse asseverat, cum tanto divinitus privilegio Nicaena sit synodus consecrata, ut sive per pauciores, sive per plures ecclesiastica judicia celebrentur, omni penitus auctoritate sit vacuum quidquid fuerit ab illorum constitutione diversum. Non dissimulat praeterea indicare quemadmodum illam Chalcedonensium PP. multitudinem quadam conniventia, blanditiis atque officiis sibi comparatam, in suam sententiam impulerit, quae argumento erant PP. artibus fuisse seductos ad 520 assentiendum nimis pravis et improbis conatibus ejusdem Anatolii. Unde S. pontifex ait: In totius Ecclesiae perturbationem superba haec tendit elatio, quae ita abuti voluit concilio synodali, ut fratres in fidei tantummodo negotio convocatos, et definitione ejus causae quae erat curanda perfunctos, ad consentiendum sibi, aut depravando traduceret, aut terrendo compelleret. Interim autem cum haec omnia Anatolio objiciebat, ut tamquam omni prorsus vigore vacuum illum canonem esse proscriberet, utpote profectum ab illis qui auctoritate carebant, atque ab illis qui, aut seducti malis artibus, aut minis deterriti, perfecta libertate minime pollebant, nobis indicare voluit episcopos etiam in generalibus synodis congregatos non alias posse causas tractare et definire, nisi eas quas apostolica Petri sedes discutiendas proposuerat. Hac quippe ducti ratione, pontificii legati protestationibus reclamationibusque usi sunt, ut se praecaverent ab eo canone conscribendo, qui apostolicae sedis commonitorio et institutionibus prorsus repugnabat. De quorum protestationibus, cum ipso Anatolius in epistola ad S. pontificem conqueri voluisset, querimoniam repulit respondendo: In quo quidem multum illos mihi haec scribendo commendas; sed temetipsum, quod eis parere nolueris, dum illicita moliris, accusas, superflue non concedenda et insalubriter tibi contraria concupiscens. quae nullum umquam nostrum poterunt obtinere consensum. 2. Jam vero his paululum insistere mihi opus est, ut vetustam illorum temporum doctrinam assequamur, atque intelligamus an pontificiis legatis primus dumtaxat honoris locus in generalibus synodis concederetur, vel jurisdictionis; et an synodis jure aliquid liceat statuere, reclamantibus protestantibusque Romanorum pontificum legatis; et denique an generalis ipsa synodus supra Romanum pontificem polleat potestate. At tres istas quaestiones, quae aliquando theologorum ingenia torquere consueverunt, ob quorumdam novas doctrinas, perperam in vulgus sparsas, liquido hic a S. Leone esse definitas, quis non videt? Illis namque non honoris titulo dumtaxat aliis episcopis praeesse datur, quibus caeteri episcopi parere tenentur; cum nemini jurisdictione privato parere teneamur, nec quidquam jure validum et ratum esse potest, cui protestationibus reclamationibus ipsi pontificii legati se opponant. Immo tanto magis evidentissime explicatur Romanos pontifices supra concilia generalia auctoritate pollere, quanto fortius, cum Anatolius, tum Chalcedonenses Patres adhaerere et insistere contendebant decreto alterius generalis synodi ante sexaginta annos conscripto, cui Orientales ipsi in Theodosii augusti senioris gratiam et magni Nectarii honorem fuerant suffragati pro Constantinopolitanae sedis honore, privilegiis et praerogativis adaugendis. Canonem porro hunc, tum etiam omni effectu caruisse, quia Leonis praedecessores illum haud approbarunt, nec pro firmitate obtinenda Constantinopolitani PP. ad apostolicam sedem illum transmiserunt, S. P. asseverat. Persuasioni enim tuae (scribit S. Leo) in nullo penitus suffragatur quorumdam episcoporum ante sexaginta annos (ut jactas) facta conscriptio, numquam a praedecessoribus tuis ad apostolicae sedis transmissa notitiam, cui ab initio sui caducae dudumque collapsae sera nunc et inutilia subjicere fulcimenta voluisti, eliciendo a fratribus speciem consensionis quam tibi in suam injuriam verecundia fatigata praeberet. Laborarunt omnes scriptores inquirentes cur canon iste de quo agitur jam a sexaginta annis in Constantinopolitano concilio conscriptus, omni effectu caruisset; atque in diversas abierunt opiniones, aliter et aliter ratiocinantes, potissimum cum noster S. pontifex affirmet: Numquam a praedecessoribus tuis ad apostolicae sedis transmissa notitiam, et aliunde innotescat Constantinopolitanum primum concilium ab apostolica sede fuisse receptum. Inter caeteros autem qui hanc quaestionem excitavit, fuit Paschasius Quesnellus, sed paucis 521 eam dirimire potuisset, si S. P. loquendi modum attendisset. Ait enim conscriptum canonem ab initio sui cecidisse, dudumque esse collapsum; ut nimirum indicaret primarios Orientis episcopos, quorum jura violabantur, huic sanctioni seu descriptioni suffragari noluisse. Immo forte arbitrari possemus reclamationibus protestatos fuisse, quin aliquando darent suum assensum, quem tandem diuturnis gravissimisque stimulis Anatolii fatigati in Chalcedonensi synodo, cum suarum sedium injuria praebuerunt. 3. Hanc quidem, et non aliam, arbitror esse genuinam verborum S. Leonis interpretationem, quae omnes nodos in quos praecedentes scriptores inciderunt, facile solvere poterit. Etenim Romanos pontifices notitiam non habuisse Constantinopolitani generalis concilii primi, affirmari haud potest, cum adhuc supersit illorum centum quinquaginta PP. synodica epistola, scripta ad Damasum papam, Ambrosium Mediolanensem, Brittonem Trevirensem, aliosque Occidentales episcopos, in qua dumtaxat mentionem faciunt de haeresibus in ea synodo damnatis; sed nec unum habent verbum de illo tertio canone, quem in gratiam et honorem archiepiscoporum Constantinopolitanorum conscripserant. Quis ergo aestimabit hujus canonis decretum apostolicae sedi aliisque Occidentalibus episcopis, quibus laudata synodica erat inscripta, reticere voluisse, aut potuisse, si unanimi consensione, sine protestationum reclamationumque strepitu illum conscripsissent? Igitur si, auctore Leone, ab initio sui tamquam caducum atque collapsum canonem illum habuerunt, etiam apud Orientales, omni prorsus affectu caruit; nec Alexandrini et Antiocheni passi fuerunt suarum Ecclesiarum jura infringere, atque violari, neque tum speciem consensionis praebuerunt. Haec autem nostra interpretatio prorsus evertit Quesnelli aliter ratiocinantis opinionem, qui sibi maluit imaginari ne verbum quidem fecisse in laudata synodica de canone jurium et privilegiorum Constantinopolitanae sedis, quem sciebant Occidentalibus minime placiturum: « Vel persuasi, episcopis Orientalibus de Orientalium Ecclesiarum ordinatione aliquid decernentibus, Occidentalium consensum nequaquam necessarium esse, sufficere porro (subjicit) si quod de fidei symbolo adversus haereticos in illorum notitiam venire curarent; quia cum fidei causa omnibus non modo episcopis, sed et catholicis laicis sit communis, et propria sit oecumenici concilii materies, omnibus quoque innotescere necesse est quae ad eam spectant, omniumque imprimis episcoporum capiti, cujus est praecipue ex apostolicae sedis specula fidei custodiae ac sinceritati invigilare. » At quot quibusque fallaciis referta sit hujusmodi Quesnelli ratiocinatio, nemo est qui non intelligat. Quas singillatim refellere in praesens supervacaneum ducimus; cum passim in hisce nostris scriptis probaverimus synodorum etiam generalium decreta quaecumque viribus esse vacua, si consensu apostolicae sedis non approbentur et confirmentur; solam apostolicam sedem super antiquos canones ab Ecclesia conditos posse dispensare; eamdem tandem apostolicam sedem in iis etiam quae ad disciplinam et ecclesiasticum regimen spectant, specialem habere curam et diligentiam Ecclesiarum omnium Orientis, ut ex sexcentis exemplis in nostris hisce Exercitationibus expressis, atque pariter ex aliis subjiciendis evidentissime fit manifestum. 4. Siquidem animadvertens S. Leo Anatolium praeter secundum locum sibi cum injuria Alexandrini et Antiocheni episcoporum usurpatum, jura quoque convellere voluisse provincialium primatuum, et metropolitanos antistites, privilegiis antiquitus institutis fraudasse, cum universalis Ecclesiae perturbatione, in integrum hanc disciplinae et regiminis ecclesiastici partem restitui et custodiri mandat, imperando: Non 522 convellantur provincialium jura primatuum, nec privilegiis antiquitus institutis metropolitani fraudentur antistites. Nihil Alexandrinae sedi ejus quam per sanctum Marcum evangelistam beati Petri discipulum meruit pereat dignitatis; nec, Dioscoro impietatis suae pertinacia corruente, splendor tantae Ecclesiae tenebris obscuretur alienis. Et disserens statim de Antiochenae sedis juribus, praecipit: Antiochena quoque Ecclesia, in qua primum, praedicante beato apostolo Petro, Christianum nomen exortum est, in paternae constitutionis ordine perseveret, et in tertio gradu collocata numquam se fiat inferior. Conferat nunc, quaeso, lector haec quae ex Leone descripsimus cum iis quae Quesnellus confinxit, et judicet an Orientalium synodalia decreta ad illarum Ecclesiarum disciplinam et regimen pertinentia RR. pontificum approbationi, irritationi atque judicio subessent. Videat qualis et quanta Quesnelli fabulationibus fides adhibenda sit. Potissimum cum is inconstantia laborans fateri fuerit coactus provincialium jura primatuum prorsus remansisse abolita. « Nisi fortiter incoeptis obstitisset S. Leo, quo id saltem assecutus est, ut ulterius non tenderet effrenis illius episcopi ambitio. 5. Sed jam hujus Romanorum pontificum auctoritatis in Ecclesiarum Orientis disciplinam et administrationem alia evidentissima argumenta nobis suppeditata sunt ex nostri S. P. Leonis epistolis, anno sequenti, in causa Aetii et Andreae Constantinopolitanae Ecclesiae diaconorum conscriptis. Ipse Anatolius itaque novitatibus nimis studebat, nedum aliorum jura sibi usurpando, sed et probatissimos orthodoxos viros e suis muneribus dejiciendo. Aetium enim Constantinopolitanae Ecclesiae archidiaconum honoris colore degradavit, et dispensationem totius causae et curae ecclesiasticae in Andream Eutychianistam transtulit. Aetium enim fuisse unum ex illis Constantinopolitanis clericis qui constanter adversum Nestorianos et Eutychianos decertaverant, et S. Flaviano semper adhaeserunt, idem S. Leo testatus est in epistola ad Marcianum et Pulcheriam. Praeterea ipsius Aetii pietas in fidei negotiis, et industria in rebus agendis, jam dudum universo orbi innotuit, ex muneribus non tantum archidiaconi, sed et primicerii notariorum urbis Constantinopolitanae, quibus functus fuerat, ut Chalcedonensis concilii Acta testantur. Hunc ergo honoris specie presbyterum ordinavit; et non inveniens (ait S. P.) quod argueret in fide, quod reprobaret in moribus, eum ad sacra mysteria peragenda in coemeterio longe ab urbe constituto deputavit, ut quamdam exsilii poenam subiret. Hunc ergo imperiali pietati commendavit S. Leo, ne ulterius noxiis ingravari possit insidiis, quem Dominus ut comperi, ait, sub vestra defensione constituit. Irregularem praeterea prorsus fuisse Andreae ordinationem, non tantum ob Eutychianam haeresim, cui adhaeserat, sed et ob falsas accusationes contra S. Flavianum constructas, nemo poterat inficiari. Propterea licitum non erat Anatolio illum ad altiores gradus promovere, atque caeteris catholicis clericis praeponere. Quare Marcianum imperatorem S. P. obsecrat, ut Anatolium a professione sua dissonum, et nimis, ut ait, testimonii vestri ac favoris vestri oblitum, increpare dignemini. Cesset (subjicit) catholicos insectari; cesset eos qui sanctae memoriae Flaviano placuere conterere, et eorum societatem (intellige Eutychianorum) quos improbavit eligere. Denique ne videretur in reliquis quae tractu temporis contingere poterant Orientalium rerum curam dimittere, quasi ad ipsum non spectasset vigilis partes obire, cum in fidei causis, tum aliis ad tranquillitatem et ad Ecclesiarum disciplinam pertinentibus, apostolicae sedis vicarium Julianum episcopum instituit, quem in affectu imperatoris Marciani et Pulcheriae augustae haberi desiderat, cujus obsequiis praesentiae 523 meae vobis imago reddatur. Nam de fidei ejus sinceritate confidens vicem ipsi meam contra temporis nostri haereticos delegavi; atque, propter Ecclesiarum pacisque custodiam, ut a comitatu vestro non abesset exegi. Sibi omnino concinit S. pontifex in subsequentibus duabus epistolis eadem die conscriptis, quarum unam ad Pulcheriam augustam, altam vero ad Julianum Coensem direxit. In hac postrema duo dumtaxat superaddidit, quorum in praecedentibus nullam facit mentionem; alterum ad Aegyptios et Palaestinos monachos tumultuantes pertinebat, quos an Eutychianae impietati famularentur ignorabat: An implacabiliter dolerent episcopum suum in eam impietatem potuisse traduci, qua ab incarnationis Dominicae veritate descivisse cognoverant. In re autem tanti momenti (ait) cupio me plenius edoceri, ut etiam talium correctioni congrue studeatur. Addit quoque De Ecclesiae Alexandrinae pace quid ad vos veris nuntiis perferatur desiderare, ad cujus episcopum Proterium recenter ordinatum, istiusque ordinatores, seu clericos, qualia scripta direxerim, missis exemplaribus, Julianum ipsum scire voluit. Alterum quod huic epistolae ad Julianum superaddendum censuit, pertinebat ad epistolam de Domini incarnatione jam pridem a quatuor annis ad Flavianum scriptam, et ad gesta synodalia Chalcedonensis concilii. Suspicione enim ducebatur S. pontifex ipsi traditam non fuisse laudatam epistolam, quam per Basilium diaconum miserat, et aliunde cum synodalia gesta propter linguae diversitatem parum clara reperiisset, ideo eidem injunxit: Ut in unum codicem universa facias congregari, in Latinum scilicet sermonem absolutissima interpretatione translata; ut in nulla parte actionum dubitare possimus, neque ullo modo esse possit ambiguum, quod ad plenam intelligentiam te fuerit studente perductum. 6. Quesnellus, in altero tomo Operum S. Leonis, scite annotavit ab hoc munere, Juliano episcopo Coensi tum imposito, nuntiorum pontificiorum originem et consuetudinem derivari, quod aliqui forte ultro concedere non repugnabunt. Sed cum addat hos, non male viros eruditos secutus, se comparare cum patriarcharum Orientalium apocrisiariis, inter utrosque tamen variis discriminibus servatis, omnino ei assentiri non possumus. 1o (Ait), apocrisiarios ad comitatum imperatoris Orientalis a patriarchis fuisse destinatos, cum Byzantium imperii sedes translata fuit, vicarios autem paulo post, vel paulo ante Chalcedonensem synodum fuisse institutos; 2o apocrisiarios patriarcharum non pro causa fidei, sed pro specialibus Ecclesiae vel dioecesis negotiis in comitatu moratos esse, nuntios vero Romanos pro rebus fidei curandis ibidem residere jussos; 3o illos plerumque ex diaconorum vel presbyterorum ordine assumptos fuisse ad hujusmodi munus, hos interdum etiam ex episcopali, pro dignitate scilicet apostolicae sedis, ut in Juliano apparet. Addit praeterea idem Quesnellus: « In hujus ergo vicarii institutione Orientalium patriarcharum morem aemulatus est Leo, in multis tamen ab eisdem se pro sua praerogativa discernens, et certis incrementis et accessionibus munus hoc complens et adornans. Quod penitus inspicere otiosum, opinor, non erit, neque ab hoc loco alienum. 7. Quesnelliana haec tamen doctrina, etsi quamdam veritatis speciem praeseferre videatur, in multis quidem vacillat; nec praesentem S. P. Leonis agendi rationem indicat, nec pontificia munera Juliano Coensi demandata explicata sunt quemadmodum oporteret. Vacillat imprimis, immo prorsus cadit quoad apostolicorum nuntiorum originem. Si enim apostolicae sedis vicarios cum apostolicis nuntiis confundamus, jam utrorumque originem altius esse repetendam ostendunt Romanorum pontificum epistolae, Damasi papae videlicet, Syricii, Innocentii primi, Zosimi, atque Coelestini. Quaestionem hanc de apostolicae sedis vicariis, horum antiqua institutione et potestate, magno eruditionis apparatu pertractavit cl. D. Franciscus Antonius de Simeonibus, et secutus Holstenii Rom. collectionem, 524 jam ante Damasum papam, hoc vicarii munere apud Illyricos functum fuisse Acholium, deinde Anysium, probat ex epistola Innocentii papae primi ad Rufum. Sed eo tempore apocrisiarii nomen et officium a veteribus indicata fuisse, undenam Quesnellus deducit? Vacillat deinde praecedens doctrina, si vicarios apostolicos cum apocrisiariis conferamus. Quid enim significare habuit vox illa apocrisiarius apud mediae aetatis scriptores, nisi quemcumque legatum, seu ministrum missum a pontifice, vel ab episcopis, ut habetur in Constitut., novell. 123? Contra vero vicarii apostolici nomen et officium, cum alterius personae vices agere importet, quibus hoc munus a Romanis pontificibus erat demandatum, intererat, praeesse illarum regionum Ecclesiis, quae ab urbe Roma longe aberant, atque subito malis omnibus quae oriebantur obviam ire. Hanc pontificiorum vicariorum ideam ex multis ecclesiasticis monumentis colligimus, quae singula referre supervacaneum ducimus. Sed ne dumtaxat insistere videamur Leonis agendi rationi, de qua Quesnellus perperam affirmavit S. pontificem nostrum Orientalium patriarcharum instituta aemulatum fuisse, subjicere non piget S. Innocentii papae primi verba ad Rufum, suum in Illyrico vicarium: Divinitus ergo haec procurrens gratia, ita longis intervallis disterminatis a me Ecclesiis distat consulendum, ut prudentiae gravitatique tuae committendam curam causasque, si quae exoriantur per Achaiae, Thessaliae . . . . . . Ecclesias, Christo Domino annuente, censeam. Vere enim ejus sacratissimis monitis lectissime sinceritatis tuae providentiae et virtuti hanc injungimus sollicitudinem. Neque verum est vicarios apostolicos dumtaxat pro fidei rebus a RR. PP. fuisse institutos; sed etiam pro aliquantis culpis non levibus, quae ad ad nos, ait Coelestinus papa, cum simus longius, non ita ut sunt acta interposito temporis spatio perferuntur, quas omnes, intercessione fratris et coepiscopi nostri Rufi, cujus experientiam comprobatam esse in causis omnibus et vitae actibus liquet, volumus resecari. Hisce autem verbis veram et legitimam potestatem pro pontificiis partibus agendis hujusmodi vicariis fuisse delegatam, nemo sanae mentis inficiabitur; quam quidem obtinuisse apocrisiarios, ex nullo certo testimonio evinci potest. Quaenam tandem officia implenda Juliano Coensi episcopo sanctus pontifex Leo Magnus demandasset, jam ipsi in priori hujus historiae libro, cap. 13, pag. 444, indicavimus; magisque demonstrabimus ex iis quae in sequenti capite dicturi sumus. 525 CAPUT X. Anatolii C. P. ambitus atque agendi ratio Eutychianis favens novas turbas excitat in Orientem. Sanctus pontifex Leo admonitus a Marciano et Leone imperatoribus, se jam synodum confirmasse in fidei rebus asseverat. Negat Paschasius Quesnellus, cujus argumenta evertuntur. Tandem sanctus pontifex novis epistolis synodi confirmatoriis suam voluntatem omnibus patefacit, atque etiam Anatolii dolosas artes exagitat. 1. Anatolii Constantinopolitani episcopi ambitus, hujusque subdola agendi ratio Eutychianorum sacrilegam audaciam jam in Chalcedonensi concilio et S. pontificis sanctionibus compressam redivivere fecisset, nisi imperator Marcianus et Julianus episcopus Coensis, apostolicae sedis legatus, novas turbas et molimina iterum in Oriente excitata, magna cum sollicitudine, S. pontifici Leoni patefecissent. Non una tamen fuit harum turbarum et motuum causa, sed plures. Quarum altera oriebatur ex pontificiorum legatorum protestatione, qua strenue se opposuerunt conatibus Anatolii quaerentis aliarum sedium Orientis privilegia sibi usurpare; altera fuit rumor undequaque per Orientem sparsus, non fuisse a S. Leone receptam Chalcedonensem synodum, cum jam innotuisset irritum et vigore vacuum declaratum fuisse vigesimum illius octavum canonem, pristino juri restitutos fuisse metropolitanos provinciarum primates. Ex istius ergo canonis abolitione plerique suspicabantur et contendebant aeque omnia synodalia gesta fuisse infirmata, ut nec vim obtinerent in iis quae ad fidei sanctiones pertinebant. Tertia denique causa fuit Anatolii agendi ratio, qui cum aegre admodum tulisset S. pontificis objurgationes atque gravem repulsam, quibus et patrata crimina ei exprobrabat, et ipsius ambitum comprimebat, ira actus, et verecundia adductus, publicum dedecus praecavere studuit, eas S. Leonis litteras occulendo, in quibus is fatebatur toto corde complecti ea synodalia gesta quae in Chalcedonensi civitate ob confirmationem fidei celebrata erant; in totum vero reprobare quidquid adversus Nicaenos canones improbus ambitus concupiverat, cum imminutione jurium primarum Ecclesiarum. Verumtamen laudatae S. pontificis objurgationes atque repulsae ipsum Anatolium de spe desiderati honoris non deturbarunt. Quinimmo S. pontifex scribens ad Julianum Coensem ait: Illud etiam nosse te volumus, Anatolium episcopum post coercitionem nostram in suae praesumptionis adeo temeritate persistere, ut Illyricianos episcopos, ut sibi subscriberent, conveniret. Hic novus ausus ita sancti pontificis animum commovit, ut jam deliberasset in posterum minime dare suas epistolas ad eumdem Anatolium, quamvis (ait) ipse hoc peteres fieri, quia eum corrigi nolle perspeximus. 2. Majorem tamen animi commotionem S. Leonem passum fuisse arbitror, cum, novis acceptis a Marciano imperatore epistolis, intellexit universum Orientem esse turbatum, et in admirationem raptum, quod illuc non pervenerint pontificia rescripta super Chalcedonensia gesta, quorum 526 defectu omnium corda nutantia haerebant an illius concilii gesta ab apostolica sede confirmata fuissent. Vehementer (ait imperator) admiramur quod, synodo in Chalcedone celebrata, et litteris venerabilium episcoporum ad pietatem tuam missis, per quas omnium rerum in synodo gestarum seriem exposuerunt, neutiquam illae a sanctitate tua emissae, quae tamen in sacris Ecclesiis lectae in singulorum notitiam pervenire debebant. Antiquum morem igitur tum fuisse, consuetudine quidem receptum, ut apostolicae sedis litterae certa suppeditarent argumenta celebratas synodos confirmatas et indubiae fidei habendas, quin quispiam in dubium eas revocaret, hic Marcianus augustus perspicue indicavit. Qui pariter designare voluit synodalia decreta dumtaxat coactivam vim obtinuisse, atque obtinere posse, postquam ejusmodi litterae synodorum comprobativae in sacris Ecclesiis lectae in singulorum notitiam pervenerunt. Firma enim erat eorum temporum regula, ab omnibus catholicis aeque ac haereticis usu et consensione recepta, oecumenica concilia Romanorum pontificum anctoritate decerni ac confirmari debere. Unde (subjicit Marcianus) aliquibus, qui Eutychis falsam opinationem et pravitatem etiam dum persequuntur, magnus est injectus scrupulus utrum beatitudo tua, quae synodum decrevit, confirmaverit. Quorum quidem verborum vim et significationem Quesnellum fugisse, aut studiose dissimulasse, credendum est. Qui passim in divi Leonis Operibus adornandis imperatoribus facultatem cogendorum conciliorum adjudicat, atque contendit synodalia decreta vim et robur ex sese obtinere quacumque apost. sedis confirmatione seclusa, ut paulo post dicemus. Aliter igitur ratiocinatum esse Marcianum imperatorem, quis non videt? Ita enim necessariam esse duxit hanc apostolicae sedis confirmationem, ut sine hac, infirma et viribus vacua ipsa synodalia gesta crediderit; et propterea in solemne et authenticum pontificiae voluntatis et judicii testimonium statim subjicit. Idcirco pietas tua emittere litteras dignetur, queis omnes et Ecclesiae et populi cognoscant Acta synodi a tua beatitudine approbari. Aeque pariter imperator Marcianus Romano pontifici jus asseruit abolendi et in irritum mittendi synodorum generalium canones atque sanctiones. Etenim cum ex praecedentibus litteris a sancto Leone acceptis cognovisset prorsus reprobare ea Chalcedonensia gesta, quae Anatolii ambitui patrocinabantur, et aliarum Ecclesiarum jurium jacturam respiciebant, ideo, deposito eo consilio, quo pridem cum Pulcheria augusta et Juliano Coensi mediatoris partes apud apostolicam sedem obierat, pro adaugendo honore et praerogativis Constantinopolitanae sedis, modo ita S. Leonem compellat, hujusque animi constantiam eximiis laudibus ornat, quod antiquos Ecclesiarum mores et ordinem nulla novitate aboleri passus esset. Ait enim: Illud nimirum quod episcopum sedis apostolicae addecet tua sanctitas praestitit egregie, ecclesiasticos canones custodivit, antiqui moris et ordinis olim constituti, et constanter usque in hunc diem servati, nihil passa est novitate quadam aboleri. Marcianus tandem in hujus epistolae fine magis instat fortiusque urget ut quamprimum S. Leo per litteras ubique significet, quibus (ait) planissime ostendat synodum Chalcedonensem te ratam habere, ne dissensionum dissidiorumque cupidis de judicio sanctitatis tuae ulla relinquatur suspicio.
3. Epistolam hanc, quam summatim per sua capita ipsi modo descripsimus, ex Boldeiano Oxoniensi codice, Graece et Latine in alteram suam editionem transtulit Paschasius Quesnellus, illamque primus omnium publici juris fecit. Verumtamen mihi liceret suspicari, vel eam sedulo non lustrasse, vel studiose praetermisisse annotare quae in ea contenta sunt. Et quo ad primum attinet, quis umquam arbitrabitur illum hanc epistolam lustrasse, qui scripsit: « Hujus synodi approbationem non nisi ex occasione calumniae esse natam, ne videlicet fallax cujusquam simulatio sententiam 527 ejus habere vellet, et ne per malignos interpretes dubitabile videretur utrum quae in synodo Chalcedonensi de fide statuta erant, approbaret. » Subdit deinde: « Non igitur ideo hanc approbationis epistolam scripsit, ne robur sacrosanctis decretis deesset, sed ne ex venerandae synodi contemptu ipse infamaretur; neve eo duce gloriarentur qui Chalcedonensis synodi definitionibus obnitebantur; ne denique imperatoriae voluntati videretur contradicere, cui omnibus modis obediendum sibi esse palam profitetur. » Ita Quesnellus in notis ad epistolam 87 scriptam episcopis qui synodo Chalcedonensi interfuerant. Atque tandem in suae causae praesidium vocat Joannem Launoium, part. II epist. ad clariss. virum Jacobum Bevilaquam, qui de hujusmodi confirmatione Chalcedonensis synodi egit. At studiose annotare praetermisisse quae in praecedenti Marciani epistola continentur, certissimum est, cum hanc nullis notis et observationibus adornaverit, ne retractare cogeretur quae conscripsit contra apostolicae sedis auctoritatem in synodis decernendis et confirmandis. Quis tamen dissimulare potest quae contra apertam veritatem confingendo descripsit Quesnellus? Confirmationem Chalcedonensis concilii, nonnisi ex occasione calumniae natam asseverat, quando Marcianus scribit: Vehementer admiramur quod synodo in Chalcedone celebrata, et litteris venerabilium episcoporum ad tuam pietatem missis . . . . . . neutiquam illae a S. T. fuerint emissae, quae tamen in sacris Ecclesiis lectae in singulorum notitiam pervenire debebant. Marciani ergo admiratio oriri certe non poterat ex insolita re, usu nondum recepta, quae omissa fuisset; sed ex violata consuetudine, qua Romani pontifices, acceptis synodalibus Actis, mittebant ad synodi Patres epistolas encyclicas decretorum seu canonum confirmativas, quae in Ecclesiis publice legebantur, ut vis coactiva decretorum in singulorum notitiam veniret. Hanc confirmationem necessariam judicatam fuisse, certe indicant illa postrema verba, in singulorum notitiam pervenire debebant. Praeterea, quae calumnia movere poterat Leonis animum ad rem insolitam agendam; et Marcianum ad eam exposcendam? Forte cum ageretur de solis fidei decretis Leo, tamquam Eutychianista, aut Nestorianus, in suspicionem traducebatur, ita ut suae fidei publicum testimonium eum dare oporteret? Figmentum apage, nec a fatuis quidem excogitatum? An non plurium annorum cursu improbos gravissimosque labores subiit, ad utramque haeresim exstinguendam? Testabantur id omnes litterae huc illucque, et ad Orientales potissimum missae; Marcianus praeterea atque etiam Pulcheria augusta hoc ipsum testabantur, ut nulli calumniae umquam locus esse posset.
4. Mirari deinde oportet quod Quesnellus affirmet Leonem eam epistolam ad Chalcedonensem synodum non scripsisse ut robur sacrosanctis concilii decretis tribueret, « sed ne ex venerandae synodi contemptu ipse infamaretur, neve eo duce gloriarentur qui Chalcedonensis synodi definitionibus obtinebantur; ne denique imperatoriae voluntati videretur contradicere. » Qui numquam aut S. Leonis Opera lustrasset, nec aliquando in Chalcedonensia gesta oculos injecisset, haec somniare potuisset? Quid? An non totius Chalcedonensis concilii Patres Leonem enixe rogarunt ut suis decretis eorum honoraret judicium? Rogamus igitur (aiunt) et tuis decretis nostrum honora judicium; et sicut nos capiti in bonis adjecimus consonantiam, sic et summitas tua filiis quod decet adimpleat. Quid? An non Anatolius ipse sperans Chalcedonensia Acta approbationem et stabilitatem ex Leoninis decretis esse consecutura, non credidit plenum et consummatum robur ab apostolica sede obtinere debere? Atque hujusmodi exemplum erga vestram sanctitatem synodus protulit, ut nos quidquid 528 approbationis et stabilitatis consequi possumus, et ut hoc a vobis, sanctissimi fiat obsecramus. Non absimilia quidem scripsisse Marcianum ad eumdem summum pontificem vix absoluta generali synodo, sequentia verba patefaciunt: Et petimus ut ea quae sancta synodus statuit, etiam religio tua in perpetuum observari praecipiat. Quid enim? Statuta illa quidem, quae alterius praecepto indigent, ut in perpetuum obligent vimque coactivam obtineant, robur et firmitatem assequuntur ab eo qui eorumdem praecipit observantiam. Igitur male omnino suae perditae causae Quesnellus consuluit, atque prospexit, scribendo Chalcedonensis concilii confirmationem nonnisi ex occasione calumniae esse natam, ne sanctus Leo Magnus infamaretur, nec eam robur et vim synodi statutis praebere potuisse. 5. At denique arbitrabimur S. Leonem litteras synodi confirmatorias scripsisse, ne imperatoriae voluntati videretur contradicere, cui omnibus modis obediendum sibi esse palam profitetur? Aut saltem tamquam certam infallibilemque probabimus Launoii doctrinam, ad quem veluti suum antesignanum atque magnae auctoritatis doctorem provocavit Quesnellus? Nugae, merae nugae! Saeculi potestatibus utique debitum honorem S. Leo semper impendebat, horumque votis annuere non renitebatur in rebus quae divinis et ecclesiasticis juribus non repugnarent. At vero cum agebatur vel de canonibus infringendis, aut de aliqua injuria subeunda in iis quae ad universalem et supremam Ecclesiae administrationem pertinebant, vel in dedecus sui muneris et pontificiae sedis redundare poterant, numquam imperatorum votis voluit obtemperare. Nitide atque perspicue id intellexisset Quesnellus, si non dissimulasset animadvertere ad illam animi constantiam et fortitudinem, qua S. P. Marciani et Pulcheriae petitionibus, quibus efflagitabant et orabant imperialis urbis splendorem augeri, sese opposuit. Tantum enim abfuit ut horum votis obtemperaret, quinimmo abolevit et cassavit canonem illum de privilegiis Constantinopolitanae Ecclesiae, subtrahendo ab ipso Anatolio ea ordinationum jura quae sibi usurpaverat. Marcianus enim atque Pulcheria, a Christiana edocti pietate se ad imperium dumtaxat esse assumptos ut humanis et civilibus rebus praeessent, nulla ratione commoti sunt ob gravem repulsam a Leone acceptam, quae certe in eorumdem augustorum dedecus redundabat, cum ipsi aeque forte ac Anatolius, regiae urbis honorem atque splendorem augere exoptabant. Deinde, quo sensu generatim vera esse potest laudata Quesnelli assertio: S. Leonem non voluisse imperatoriae voluntati contradicere, cui omnibus modis obediendum sibi esse palam profitetur, si jam pridem sui muneris partes impleverat, ipsamque synodum Chalcedonensem confirmaverat, in iis quae ad fidei decreta pertinebant? 6. De hac autem synodi confirmatione jam pridem a S. Leone facta, minime opus est consulamus Launoium, virum pontificiorum jurium subversorem, ad quem suos lectores Quesnellus remisit, sed S. pontificis epistolas percurramus. Primo enim in epistola 88 ad Julianum episcopum Coensem fatetur, jam implevisse quae imperator Marcianus ei suggesserat: Ut ad omnes fratres qui Chalcedonensi synodo interfuerunt scripta dirigerem, quibus placuisse mihi quae a sanctis fratribus nostris de regula fidei confirmata sunt demonstrarem; propter eos, scilicet, qui ad occasionem velundae perfidiae suae infirma vel dubia videri volunt statuta concilii quae nulla sunt consensus mei sententia roborata. Quid enim? An non si ex quodam falso colore, novoque praetextu, nulla consuetudine recepto, occasionem suae velandae perfidiae Nestoriani aut Eutychiani arripere voluissent, contendentes concilii statuta infirma aut dubia videri, quia pontificii consensus sententia minime roborata, Leo hanc contentionem rejecisset, tamquam a falso postulato derivatam? An dicere 529 praetermisisset injustam esse hanc arrogantiam? Ita quidem. Sed sanctus pontifex aliter respondit, dicendo jam pridem, post reversionem fratrum quos vice mea miseram, ad Constantinopolitanum episcopum epistolis dederim; ut si eas publicare voluisset, abunde ex ipsis potuisset agnosci quanto gaudio ea quae de fide sanxerunt approbarem. Epistola autem haec qua asseverat fidei synodalia decreta approbasse, legatorum quoque pontificiorum ad urbem regressus, referenda est ad mensem Maium praecedentis anni quadringentesimi secundi Herculano clariss. consule; et calumnia illa a malignis interpretibus nata, qua dubitabatur utrum quae in synodo Chalcedonensi de fide statuta erant approbaret, audita est, et in vulgus fuit sparsa anno sequenti, in Februario mense, cum jam Opilio consulatum agebat. Unde ergo colligit Quesnellus approbationis epistolam fuisse scriptam a Leone, « ne ex contemptu venerandae synodi ipse infamaretur, neve eo duce gloriarentur qui Chalced. synodi definitionibus obnitebantur. » 7. Jam pudet me diutius in eripiendis Quesnellianis nugis esse immoratum. Nam Leo ipse in epistolis ad calcem paginae annotatis, omnium turbarum, suspicionum falsique rumoris originem malis Anatolii artibus tribuit, quia cum in epistolis anni 452, in superioribus laudatis, synodi confirmatoriis ad ipsum C. P. episcopum scriptis, responsum contineretur quo istius ambitio comprimebatur, ignorari voluit (ait S. P.) quod de fraternis constitutionibus sentiebam, ne simul cognosceretur quod pro inviolabili Nicaenorum canonum auctoritate rescripseram. Parum absimiles loquendi formulas adhibuit scribendo ad Marcianum imperatorem, et Pulcheriam augustam, in quibus epistolis fatetur, quod, redeunte Luciano episcopo Constantinopolim, qui jam Romam venerat cum Anatolii epistolis, talia scripta ad Constantinopolitanum episcopum direxisset, quae evidenter ostenderent me ea quae de fide catholica in praedicta synodo definita fuerant approbare. Sed quia in iisdem litteris ea quae per occasionem synodi male sunt attentata reprehenderam, maluit praedictus antistes meam gratulationem tacere, quam suum ambitum publicare. Et tandem ad Pulcheriam ait: Cum per Constantinopolitanum episcopum, cui laetitiam meam largiter indicavi, in omnium potuerit notitiam pervenire, quod scripseram, nisi maluisset meum gaudium tacere, quam repulsam sui ambitus publicari. Sic itaque exagitato Anatolio encyclicas epistolas synodi confirmatorias conscripsit, quae ut ad notitiam omnium sacerdotum Ecclesiarumque pervenirent, ipsius Marciani praeceptum auctoritatemque interpellat, sperans quod, omnibus dissentiendi occasionibus amputatis, apostolicae ubique doctrinae pax regnet et veritas. 530
CAPUT XI. Pro exstinguendis Eutychianorum reliquiis sanctus Leo omnem operam impendit. Maximo Antiocheno suae Ecclesiae jura custodire praecipit. Gravis controversia de cyclo paschali excitatur. Marcianus imperator moritur, et Leo tribunitius ad imperium assumitur. Eutychianorum seditio in Proterium Alexandrimum, in omnes catholicos, et eorumdem conatus pro abolendis Chalcedonensis concilii decretis. 1. Multa mihi adhuc superessent scribenda, si ordinata et stricta methodo, et S. Leonis epistolarum ordine servato, singula referre vellem quae in reliquis sui pontificatus annis in universalis Ecclesiae regimen, bonum et incolumitatem ab eo gesta sunt. Sed cum alia et alia occurrant quae longe a nostro instituto posita videntur, nec adversarii, cum quibus in praecedentibus negotium habuimus, gravissima motiva suppeditent novas instituendi congressiones, idcirco quasi currente sermone narrabimus quae ad Eutychianae haereseos reliquias exstinguendas ab eodem S. pontifice necessario stabilita et imperata fuerunt. Atque imprimis cum plerique monachi et monasteriorum archimandritae Eutychetis damnationem aegre tulissent, seditiones atque tumultus in populos excitare conabantur. Propterea S. P. operam dedit suis suggestionibus ut Marciani imperatoris edicto imperita eorumdem insania reprimeretur, et monasteriorum praesules Pulcheriae augustae reprehensionibus increparentur. Quia vero hujusmodi seditiones a monachis potissimum excitabantur, dum sacrilegas conciones contra fidem habebant, ideo imperialem etiam implorat potestatem, ut in posterum a praedicationis officio prohibeantur, ne ea (ait) quae ad sacerdotes pertinent sibi audeant vindicare. Sperat tandem imperatoris zelum contra parricidas Alexandrinos esse accendendum, ut nimirum agat, quod paci ecclesiasticae intelligit profuturum. 2. Antiochenae Ecclesiae rebus et juribus quoque prospiciendum esse censuit. Et quamvis eum non lateret quali quantaque puritate fidei Maximus polleret, tamen in ejus mentem revocat istius sedis praerogativas, et quemadmodum Christiana fides universo orbi annuntiata, speciali D. Petri magisterio, ipsi Antiochenae et Romanae Ecclesiae tradita fuisset. Confidens igitur S. pontifex quod divi Petri fundatoris institutis firmiter Maximus adhaereret, non tantum ejus animum excitat ad propulsandam omnem Nestorianam et Eutychianam ipsaniam; sed praeterea eidem omnes Orientis Ecclesias sibi subjectas, ne pravis iniquisque erroribus labefactentur et corrumpantur, commendat: Cum te (ait) his deceat sacerdotali auctoritate resistere, nosque saepius de profectu Ecclesiarum relationibus quid agatur instruere. Pari ratione eum hortatur apostolicae sedis fieri consortem, sollicite tuendo privilegia tertia, quae in nulla umquam ambitione minuantur, paulo infra subjiciens: Etsi enim diversa nonnunquam sint merita praesulum, tamen jura permanent sedium; quibus etsi possint aemuli perturbationem aliquam fortassis inferre, non tamen possunt minuere dignitatem. Pravos hic ambitus Anatolii conatus taxare voluisse, et Maximo persuadere ut totis viribus se opponeret quidquid Antiochenae Ecclesiae privilegia aut infringere aut elevare poterat, etiam ex subsequentibus verbis 531 innotescit. Siquidem addidit: Unde cum aliquid pro Antiochenae Ecclesiae privilegiis dilectio tua agendum esse crediderit, propriis litteris studeas explicare, ut nos consultationi tuae absolute et congrue respondere possimus. At forte voluisse adhuc S. Leonem molliter reprehendere Maximum episcopum Antiochenum, illumque in posterum magis cautum reddere in procuranda Nicaenorum statutorum observantia, mea opinio est. Is enim anno 450 nimis facile indulsit Eustathii Berytensis studiis, et ambitui in perniciem Ecclesiae Tyriorum hujusque metropolitae Photii. De qua re fuit in Chalcedonensi synodo postulatus actione 4, ut ipsi vidimus in cap. 4 hujus lib., pag. 468. Nam S. Leo in subsequenti suae epistolae capite, quamdam generalem regulam subjiciens, ait: Quod si quid a quoquam contra Nicaenorum canonum statuta in quacumque synodo vel tentatum est, vel ad tempus videtur extortum, nihil praejudicii potest inviolabilibus inferre decretis, et facilius erit quarumlibet dissensionum pacta dissolvi, quam praedictorum canonum regulas ulla ex parte corrumpi. In hac igitur regula recensenda, ut diximus, valde probabile est S. Leonem nimiam Maximi Antiocheni facilitatem seu indulgentiam taxare voluisse, qua Eustathio permisit se subtrahere a metropolitico jure Ecclesiae Tyriorum, cui Berytensis Ecclesia a prima sua origine fuerat subjecta. Conjecturam nostram corroborant cum Eustathii tum Photii verba in actione quarta descripta, de quibus ipsi in superioribus jam verba fecimus. 3. Gravis eodem anno controversia de Paschate celebrando exorta est. Quam ut dirimeret, memor (ait) dispensationis creditae, Marciani imperatoris studiis petiit adjuvari, ut in ea observantia, quae certa semper ratione variatur, nihil possit erroris incurri. Curam paschalis cycli Alexandrino episcopo olim esse demandatam asseverat. Sed quia subjicit: Sanctae memoriae Theophilus. Alexandrinae Ecclesiae episcopus, cum hujus observationis annos centum numero collegisset, septuagesimi sexti anni paschale festum longe aliter quam alii decreverant tenendum esse constituit. Totius enim hujus magnae controversiae motiva recenset, et ne mutabilis lunaris cursus erroris causam praeberet, imperatorem hisce verbis compellat: Obsecro clementiam vestram, ut studium vestrum praestare dignemini quatenus Aegyptii, vel si qui sunt alii qui certam hujus supputationis videntur habere notitiam, scrupulum hujus sollicitudinis absolvent, ut in eum diem generalis observantia dirigatur, qui nec paternarum constitutionum normam relinquat, nec ultra praefixos terminos evagetur. Julianum quoque episcopum Coensem apostolicae sedis vicarium, diligenter de eadem quaestione inquirere, et quanto citius etiam rescribere rogat. Summam quidem nostri S. pontificis sollicitudinem in definiendis iis ritibus qui ad paschalis festi solemnitatem pertinebant, ut nimirum omnes fideles in eamdem observantiam convenirent, non tantum duae praecedentes epistolae patefaciunt, verum etiam nobis indicatum est ex paschali canone diligenter hac de causa conscripto a Victore Aquitano, qui de mandato ejusdem S. pontificis ab Hilaro Romanae Ecclesiae archidiacono interpellatus fuit, ut cyclum paschalem in tabulas redigeret, et, explicatis discordiae causis, quae in diverso supputandi modo occurrebant, tandem quid magis veritati congruebat patefaceret. Victorius ergo Aquitanus, seu, ut alii volunt, Victorinus, vir fuit summa pietate praeditus, et in mathematicis calculis perquam exercitatus, impositum ab Hilaro opus aggressus est, et perfecte absolvit. Illudque omnium primus publici juris fecit, eruditissimis quidem commentariis adornatum, cl. Aegidius Bucherius soc. Jesu, atque ipsi iterum ad Vaticanorum codicum lectiones emendavimus, 532 ut inter Leonina Opera debitum locum obtineat. Non arbitror quidem hocce nostrum consilium improbari posse ab iis qui laudatum canonem quandoque lustrantur. Nam praeter quod Victorius eum conscripsit pontificiis mandatis obtemperare cupiens, gravissimam tandem etiam quaestionem de Paschate in antiquis cyclis duplici designatione notato solvit scribendo: Quod non meo judicio aliquid definitur, sed pro Ecclesiarum pace apostolici pontificis electione servatum. Quatenus nec ego quod ad meum pertinebat officium praeterirem, et in ejus constitueretur arbitrio, qui universali Ecclesiae praesideret, quinam potissimum dies in tali conditione solemnitati praecipue deputetur. Ad hanc gravissimam dirimendam quaestionem, etiam suum laborem insumpsit de imperatoris Marciani mandato Proterius Alexandrinus, vix ad illam Ecclesiam regendam assumptus, qui scribens ad nostrum sanctum pontificem, centenalem Theophili laterculum librarii aut mendosi codicis vitio corruptum affirmat, et propterea nusquam esse recedendum a centenario annorum cursu ejusdem beatissimi patris et episcopi nostri Theophili, qui antiquorum paginis omnino concordat.
4. Jam vero intelligo me animo alienatum a constituto proposito extra terminos Eutychianae haereseos vagatum abiisse; et, quasi inconsulto Leoninarum epistolarum ordinem et numerum sequendo, in eam gravissimam incidisse quaestionem, quae diu multumque pontificis animum torsit, quaeque gravissimos nodos in se continet, nec facile solvendos ab iis qui etiam in mathematicis calculis et supputationibus faciendis sedulo versantur. Quod autem quaestio haec pontificium animum graviter agitaverit, ex aliis et aliis ejusdem epistolis conjicitur. Quod spectat itaque ad Anatolii res, et ad Eutychianorum superstites reliquias, horumque nefarias artes, superest tandem ut describamus. Anatolius imprimis gravissime ab imperatore Marciano increpatus ad optimam frugem redactus est, quem in suam gratiam S. Leo se recepturum esse spondet, dummodo canonibus satisfaciat, et sacerdotum jura non convellat. De qua sponsione cum certus factus fuisset, idem Anatolius non distulit suas epistolas scribere ad S. pontificem, in quibus humillime de intermisso epistolarum commercio conqueritur; quod sane magnae anxietatis et doloris augmentum eidem attulerat, cum desiderasset frequentius potiri pontificiis affatibus. Protestatur se esse paratum obediendo complere quae vestris omnifariam perfectissimis sensibus placita videbantur. Cujus quidem rei plura in praesentiarum exhibens testimonia, primo ait Aetium et archidiaconi ministerio dejectum in priori loco, atque honore ecclesiastico jam esse restitutum; Andream vero, qui archidiaconi dignitate fuerat honoratus, jam ab Ecclesia esse separatum, et gradu dejectum, quia contra S. Flavianum pro Eutychis partibus decertaverat: quamvis excusationibus plurimis et subscriptionibus propriis, quas epistolae sanctitatis vestrae subdiderant, jam viderentur satisfecisse praeteritis. Duo alia praeterea suae resipiscentiae argumenta in hac epistola profert. Alterum pertinet ad initam pacem et summam conjunctionem quam cum Romano pontifice Leone in posterum habere et inviolabili nexu conservare desiderat. Alterum vero respicit praecedentem sui ambitus culpam, quam a se amolitur, eamque in cleri sui episcoporumque Orientalium studium refundit. Illud unum addens, quod Quesnelliana et Launoii commenta maxime evertit, affirmando Chalcedonensium gestorum vim omnem et confirmationem auctoritati apostolicae sedis fuisse reservatam. Cum et sic (ne inepte fabulari videar Anatolii verba subjicio) cum et sic gestorum vis omnis et confirmatio auctoritati vestrae beatitudinis fuerit reservata. 533 5. Hisce ergo litteris acceptis non distulit S. Leo responsum dare Anatolio, et nihil minuens de pontificia majestate, firmum incommutabileque propositum in ejus mentem revocat, quo curae communis gratiae debuisset studere, ne ullam anxietatem sibi ingereret. Subjicit se optasse in ecclesiasticis curis talem habere consortem quales erga apostolicam sedem quamplurimi ejus praedecessores se exhibuerunt, quos inter expresse nominat Joannem Chrysostomum, Atticum, Procum, atque Flavianum. Laudat eum praeterea, quod quaedam in officiis clericorum male gesta correxerit, et Aetium presbyterum in gratiam affectionemque revocaverit, et Andream ab archidiaconi actione submoverit. Verumtamen indulgentiam quamdam adhiberi cupiens cum iis qui quondam Nestoriana et Eutychiana haeresi fuerant infecti, et contra Flavianum decertaverant, eidem Anatolio demandat veniam dare, si exsecrabilia dogmata condemnent, et correctionis argumenta exhibeant. Ait enim: Andream sane, qui rationabiliter archidiaconi est privatus officio, et Eufratam, qui sanctae memoriae Flaviani, ut comperi, improbus exstitit accusator, si professionibus plenissime scriptis non minus Eutychianam quam Nestorianorum exsecrabile dogma condemnant, quorum venia est praestanda correctis, presbyteros consecrabis. Et paulo infra, loquens de caeteris pari errore inquinatis, subdit: Si veniam simili professione cum satisfactione deposcunt suis ordinibus reformarentur, his tantum ad officiorum primatum admissis, quos ab omni errore liberos fuisse constiterit. 6. Pontificiae quoque auctoritatis majestatem conservans, gradum facit ad disserendum de epistolarum intermisso commercio, quod causa ambitus abruperat, cum laudatum canonem 28 auctoritate sancti Petri prorsus cassaverat atque aboleverat. Et desiderans quidem in Anatolio majorem sinceritatem in culpa agnoscenda, majoremque efficaciam in ea detestanda, aperte fatetur praefatam culpam ad sola Constantinopolitanorum clericorum consilia non debere transferri, quod sine tua voluntate (ait) non potuit tentari. Quia sicuti in mala suasione delinquitur, ita et in mala confessione peccatur. Subjicit deinde non esse sibi ingratum, quod eum displiceret, quod jam placere non poterat. Quam secutus persuasionem, veterem gratiam ei promittit, maxime principis Christiani attestatione suffragante. Sibi quoque concinit S. pontifex in alia epistola eadem die scripta ad Marcianum imperatorem, expresse affirmans, Anatolium in suam gratiam recepisse, quia per omnia me clementiae vestrae parere delectet. Subdit praeterea: Amabilem, fidumque se praebeat, et ab ea, quam illi spondeo charitate nulla se deinceps varietate dissociet, eos sibi sincera affectione conjungens quos catholicae fidei probavimus defensores. Interim autem Constantinopolitanae Ecclesiae majori bono atque tranquillitati prospiciens, imperatorem rogat ut Carosus monachus nimis imperitus, nimisque perversus, qui, ut comperi (ait), multorum corda subvertit sua venena pietatis vestrae beneficio ultra non exerat, qui nimis audacter haereticorum exstinctos conatus redivivos fieri quaerebat, perfidiam Eutychianam defendendo, et synodalem auctoritatem violando. Et quidem nec inutilis, nec optato effectu vacua fuit S. pontificis deprecatio, nam sequenti anno 456, tertio idus Februarii, debitas gratias eidem imperatori Marciano rependit, quod Carosum illiusque socium Dorotheum, qui haeretica pravitate in multorum perniciem damnatos tuebantur errores, ex antiquis eorum monasteriis expulerit, jubendo apud eos degere, quibus nocere non possent, quod ut spero multis remedio erit, quos a perversis doctoribus liberastis. At Carosum tandem sincera fidei confessione haereseos virus ejecisse, credidit S. P. e relatione a Juliano Coense accepta. 534 Sed eum adhuc ecclesiastica fuisse communione privatum, ob quasdam cum Anatolio discordias, eadem in epistola nobis indicatum est. Quarum quidem discordiarum originem aut inquirere aut referre ad nostrum haud arbitror pertinere institutum, cum ad exitum perducere dumtaxat intendamus, eas in D. Leonis Opera Exercitationes, quae ad Eutychianam haeresim et historiam pertinere cognovimus. 7. Maximam quidem ergo injuriam subirem, si qui, ad praesentem hanc meam scribendi methodum attendentes, vitio dare vellent quod prorsus narrare praeterierim gravissimam illam cladem Romano Occidentali imperio illatam, ob quam Urbs ipsa a Vandalis capta, incensa atque direpta fuit. Haec itaque clades tanta tristitia et moerore sancti pontificis animum affecit, ut prorsus eo tempore Orientalium rebus vacare non potuerit. Immo, Quesnello etiam teste, intermisso omni epistolarum commercio, totus fuit in reparanda civitatis et ecclesiarum strage, et annum fere integrum dare debuit ut afflictae patriae necessitatibus opitularetur. Nullam tamen de hac clade Urbi a Vandalis illata in suis epistolis S. Leo facit mentionem. Dumtaxat in orationibus ad R. populum habitis paucis eam descripsit. Verumtamen, eam timuisse, et jam a quinque annis prophetico quodam spiritu praenuntiasse, ipsi, ex epistolis ad Marcianum imperatorem, et ad Pulcheriam augustam, quando Chalcedonense concilium adire rogabatur, jam in praecedentibus observavimus. Neque vero sola haec Urbis direptio a Barbaris facta pontificium torsit animum; verum etiam hujus moerorem maxime auxit Marciani imperatoris optimi principis obitus, qui quoadusque vixit omnino pendebat a S. pontificis insinuationibus, monitis atque suggestionibus, quin umquam ab ipsius nutibus resiliret. Is ergo in imperio sex annis, et totidem mensibus, duobus aut tribus diebus consumptis, ex hac luce migravit. Cui Leo tribunitius ex senatu-consulto communi calculo in imperio successit. Marciani tamen obitus Eutychianis in Aegypto aliisque in Orientalium provinciis delitescentibus occasionem dedit ut in catholicos episcopos irruerent, contenderentque audacissime Chalcedonensia gesta esse retractanda, novumque habendum concilium ut fidei causa discuteretur. Prae caeteris audaciores facti sunt Alexandrini, qui Dioscoro etiam vita functo semper adhaeserunt; quibusque maxime invisus erat sanctus Proterius episcopus catholicus, omni virtutum genere ornatus. In hunc ergo irruere non exhorruerunt eidem sacrilege caedem inferentes, et, maximis commotionibus tum in tota Aegypto tum etiam in Constantinopolitana Ecclesia excitatis, quasi sibi blandiebantur intentum posse consequi finem, si a novo imperatore hujusque ministris aliquid praesidii obtinuissent. At prava spe decepti fuerunt. Leo namque, habito nuntio quod ad Orientis imperium Leo tribunitius fuerat assumptus, suis epistolis eidem gratulatur, paginae suas adjiciens supplicationes, ut catholicae fidei rebus praesidium praestaret, ne Alexandrina potissimum Ecclesia, haereticorum furore vexata atque impugnata ad plenum exitium perduceretur. Quod opus (ait) virtutibus vestris gloriaeque conveniens celerem a Deo placitum habebit effectum, si sanctam Chalcedonensem synodum, de Domini Christi incarnatione firmatam, nulla permiseritis retractatione pulsari. Neque vero Leonem augustum omnes Eutychianorum conatus latebant; cum isti jam post Marciani obitum novum imperatorem multis variisque molitionibus circumvenire curassent, ut in eam sententiam veniret de Chalcedonensi synodo abolenda, quorum improbos ausus summa prudentia et religione qua pollebat prorsus irritos reddiderat, etiam antequam a sancto pontifice supplicaretur. Istius autem facti notitiam multorum relatione S. Leo acceperat. Et propterea nunc eum exorat non moveri a tanta animi constantia, sed fortius in ea persistere, subdens: Unde quod negandum illis sponte vidistis, gloriosum vobis universali Ecclesiae me supplicante concedere, et incommutabiliter perpetuoque 535 praestare, ut quae secundum Evangelium Christi, et praedicationis apostolicae veritatem omnibus retro saeculis una fide unaque intelligentia roborata sunt, nulla ulterius possint actione convelli. Epistolam hanc tandem claudit, suggerendo imperatori necessitatem consulendi reparationi pacis Alexandrinae Ecclesiae, et per catholicos sacerdotes (ait) talem providere jubere pontificem, in quo et in actus probitate, et in fidei professione, nihil possit reprehensibile reperiri. 8. Anatolii autem Constantinopolitani episcopi persuasione praecedentem epistolam ad novum imperatorem scriptam fuisse, perspicue S. P. indicat, rescribendo ad eumdem Anatolium. Ab isto enim plenam acceperat relationem eorum quae apud Alexandriam in Christianae religionis opprobrium contigerunt, quaeque ab improbis Eutychianis moliebantur ut Chalcedonensis concilii decreta abolerentur, sed horum insidias strenue repulsas fuisse ab ipso imperatore. Nunc ergo Anatolium laudat ob curam quam impendit in Ecclesiarum bonum, poscendo ut pontificiis precibus imperialis opitulatio quaereretur, pro iis remediis adhibendis, quae et vulneribus sanandis, et ad haereticorum audaciam frangendam necessaria videbantur. Hunc praeterea admonet de epistolis hac de causa jam scriptis ad imperatorem. Atque tandem subjicit: Superest ut fraternitas tua ex opportunitate praesentiae fidelissimi imperatoris animum studeat enixius deprecari de statutis synodi Chalcedonensis sine ulla retractatione servandis. 9. Sed tantarum perturbationum causam et auctores nos referre oportet, ut reliqua intelligamus quae ad Eutychianam historiam pertinent, et in quibus apostolica S. Leonis sollicitudo versabatur explicemus. Liberatus diaconus rerum omnium seriem narravit dicendo post Chalcedonense concilium Dioscorum in Gangrena civitate exsulare fuisse coactum, et Alexandrinos episcopos et clericos, concilii Chalcedonensis auctoritate et imperiali Marciani mandato, novum episcopum eligere jussos fuisse, ut etiam ex Actis Chalcedonensibus ipsi annotavimus. Collecti sunt ergo nobiles (ait Liberatus) ut eum qui esset vita et sermone pontificatu dignus, eligerent . . . . Cum super hoc multa dubitatio processisset, volentibus civibus neminem penitus ordinare, ne adulteri viderentur (Dioscoro quippe vivente), tandem omnium sententia in Proterium declinavit, cui etiam Dioscorus commendaverat Ecclesiam, qui eum archipresbyterum fecerat. Proterii igitur in Alexandrinum episcopum electio et subsecuta ordinatio causa fuit maximi schismatis, cujus auctores simulationibus secretas eorum molitiones occulere nisi sunt, quoadusque Marcianus in imperio fuit superstes. Sed, eo vita functo, Egyptii fidem facile expugnari posse crediderunt, seditionem diu animo conceptam excitantes. Nam Timotheus Aelurus, et Petrus Moggus diaconus, ambo a Dioscoro ordinati, urbem circumcursantes, plebem novitatum avidam coeperunt sibi conciliare, et collectis turbis haereticorum, quae Dioscorum sequebantur, et ascitis duobus episcopis ob apertam haeresim jam sacerdotio privatis, Timotheus Aelurus seditionis princeps episcopus ordinatur, Proterii sedem invadit, legitimo pastore expulso. At Proterius Eutychianorum furorem evadere cupiens se in baptisterium recepit. Quem locum satellites Timothei invadere non exhorruerunt, ipsum Proterium occidentes, unco trahentes per vicos ejus cadaver, quod laniatur, ejicitur, et funus ejus incenditur, sparguntur cineres ejus in ventos. Rem totam narrat Liberatus diaconus capit. 15, addens. Ab isto ergo Timotheo duo episcopi Alexandriae coeperunt esse. Et idcirco populus, et clerus in duas factiones contrarias divisi, alii Chalcedonense concilium defendebant, alii vero gravius apud imperatorem 536 Leonem instabant ut Chalcedonensis synodus tolleretur. At imperator (subjicit Liberatus) ambarum partium supplicationes legens, et considerans nimis esse grave vexari tanto itinere (novum concilium Eutychiani petebant) sacerdotes, quorum aut aetas, aut infirmitas, aut paupertas hunc laborem subire prohibebat, impossibile judicavit eos congregari. Sed scripsit singularum civitatum episcopis de utroque negotio; nimirum de ordinatione Timothei Aeluri, atque de supplicationibus sibi factis pro abolendo synodo Chalcedonensi. At divina dispositione factum ut episcopi omnes qui ad synodum Chalcedonensem convenerant sine ulla prorsus haesitatione statim rescriberent: Chalcedonensem synodum usque ad sanguinem vindicandam, eo quod non alteram fidem teneret quam synodus Nicaena constituit. Timotheum vero non solum inter episcopos non haberi, sed etiam Christiana appellatione privari. Nescio tamen cur Liberatus praecedentem hanc rerum gestarum seriem fideliter describens, penitus referre omiserit quae a S. Leone gesta sunt pro inviolabili Chalcedonensium decretorum observantia, et pro amovendo ab Alexandrina sede Timotheo Aeluro, et abolendo diro illo schismate quod Ecclesiam illam affligebat et ad exitium catholicam fidem perducebat. Neque enim pontificis nostri gesta Liberatum latere poterant. 10. Nam interea dum Alexandrina Ecclesia in alto fluctuabat haereticorum et seditionum tempestatibus, S. Leo pontifex satagebat catholicorum constantiam excitare, datis hac causa novis epistolis, vel ad Julianum episcopum Coensem, vel ad Basilium nuper ad episcopatum Antiochenum assumptum, vel ad Euxitheum Thessalonicensem, vel ad Juvenalem Jerosolymorum, vel ad omnes metropolitas Orientalium Ecclesiarum, omnes singulosque adhortans ut sancta et strenua constantia sceleratorum ausibus se opponerent, ne in quoquam nostrum communis fides aut trepida inveniatur aut tepida; certo sibi persuadens quod si episcopalis constantia a synodi Chalcedonensis definitionibus non recederet, jam Clementissimus et Christianissimus princeps libenter (ait) tuebitur sententiam suam et quod sponte jam praestitit, multo magis rogatus efficiet, ne bene finita atque composita aliqua possint novitate violari. Neque fidei catholicae tuendae ardor et studium penitus exstinguendi mala quae Alexandrinam opprimebant Ecclesiam pontificium excitarunt animum ad encyclicas scribendas epistolas, et imperatorem rogandum ne aures praeberet nefariis Eutychianorum petitionibus; sed praeterea Julianum Coensem et Aetium presbyterum sollicitat, ut quanto citius pontificia scripta ad unumquemque episcoporum metropolitarum facerent pervenire, ut toto conatu novitatibus resisterent. Mirari deinde se subjicit quorumdam calumniatorum audaciam, qui, nodum in scirpo quaerentes, epistotam pontificiam scriptam ad Flavianum, ab omnibus tamquam fidei regulam acceptatam, accusabant tamquam obscuram sensu, vel sermone ambiguam, quasi quod ipsius epistolae assertiones ex evangelica et apostolica doctrina non essent derivatae. Miror sane (inquit) calumniantium vanitati aliquid adhuc in epistola mea, quae toto mundo placuit, obscurum videri, ut de ea putent aptius exponendum; cum illius praedicationis tam plena et solida sit assertio, ut nihil accipiat vel in sensu vel in sermone novitatis. Quia quidquid a nobis tunc scriptum est ex evangelica et apostolica probatur sumptum esse doctrina. Quam calumniantium vanitatem volens refellere, et evidentissime probare novis expositionibus locum superesse non posse, quas Eutychiani fieri petebant, ad vulnerandam saltem Chalcedonensis synodi auctoritatem, Aetio suo vicario exemplaria litterarum quas Galli et Itali ad se scripserant misit, ut ostenderet omnes etiam Occidentis 537 episcopos summa consensione eamdem profiteri doctrinam. Exemplaria quoque litterarum quae Galli ad nos atque Itali Episcopi concordi credulitate miserunt pariter direximus, ut quam etiam illorum nobiscum sit fides una non lateat. Digna haec quidem erant ut a Liberato diacono Eutychianistarum historiam scribente leviter saltem indicarentur. Et quemadmodum ipse minime dissimulare poterat quae a S. Leone gesta fuerant ad latrocinale Ephesinum abolendum, Dioscori et Eutychetis impietatem coercendam atque damnandam, et demum etiam explicavit studium quod adhibuerat ad catholicam fidem in oecumenico Chalcedonensi concilio firmandam; ita quoque paucis eum describere oportebat quanta qualiaque noster S. P. fecerat, cum pro sustinendis ejusdem concilii decretis, tum pro reparandis iis gravissimis malis, quae post Marciani mortem, ob nefarias Eutychianorum molitiones, Alexandriam, Aegyptum et ipsam Constantinopolitanam Ecclesiam quoque dire cum catholicae fidei exitio vexabant. Jam vero Liberato Carthaginensi diacono veniam demus, qui quamvis in conscribendo Breviario de Nestoriana et Eutychiana haeresi prae manibus habuisset synodorum gesta, et SS. Patrum epistolas, ut ipse in praefatione hujus opusculi asseverat, tamen non omnem diligentiam servavit; et in causa de qua agimus potius animo intendebat referre gravissimum illud Alexandrinorum schisma, quam indicare apostolicae Romanae sedis studium et gravissimos conatus ut illud comprimeret et repararet. 11. Caeterum Liberatum minime latere poterant quae S. Leo fecerat, ante et post Proterii mortem, pro eludendis Alexandrinorum nefariis artibus, horumque Ecclesiam ad perfectam tranquillitatem et pacem inducendam. Acceptis namque a Proterio epistolis suae ordinationis indicibus ad eumdem rescribere haud distulit, et orsus a gratulationis officiis, ait: Laetificaverunt me litterae dilectionis tuae, quas frater et coepiscopus noster Nestorius (Beda habet Nectarius) pio adoptavit affectu. Oportebat enim ut ab Alexandrinae Ecclesiae praesule talia scripta ad sedem apostolicam mitterentur, quae ostenderent magisterio beatissimi Petri apostoli hoc ab initio per beatum Marcum ejus discipulum didicisse: Aegyptios, quod constat credidisse Romanos. Multis deinde eadem epistola suam doctrinam in epist. ad Flavianum contentam defendit adversus haereticorum calumnias; quam legi optat frequenti concione, ut Alexandrinos de sua doctrina faciat certiores. Atque tandem jubet ut allata Patrum testimonia cum sua epistola publice conferat, qua palam fieret eum Nestorium pariter et Eutychetem damnare. Specialem ergo curam Romanum pontificem de Alexandrina Ecclesia semper habuisse, variis argumentis in harum Exercitationum cursu ipsi jam observavimus, quae quidem tanto magis augebatur, quanto majores erant necessitates quibus premebatur, et R. pontificem prospicere oportebat. 538 CAPUT XII ET ULTIMUM. Summum tandem studium usque ad vitae exitum S. Leo adhibuit in firmandis Chalcedonensibus decretis, in reparanda Alexandrinae Ecclesiae clade, et in haereticis Eutychianis exstinguendis. 1. Verbis haudquaquam explicare possemus S. P. Leonis studium in reparanda Alexandrinae Ecclesiae clade, nisi ejusdem agendi ratio post Proterii mortem adhibita perspicue illud patefaceret. Sed praeter momenta illa quae jam in superioribus ad hanc veritatem ostendendam a nobis adducta sunt, et alia supersunt ex quibus apprime cognoscimus S. Leonem reliquos suae mortalis vitae dies insumpsisse ut omnes Eutychianos conatus et molitiones eluderet, compesceret, attereret; Chalcedonensem synodum tueretur; catholicam fidem sustineret, et orthodoxos episcopos oppressos, et seditiosorum factione exsulatum abire coactos, ab aerumnis quas patiebantur eximeret. Colligimus id potissimum ex epistola tertia quam scripsit ad Leonem augustum, qua primo ei gratulatur quod Chalcedonense concilium custodire voluerit; et gradum faciens ad pertinaces et insidiosas haereticorum contentiones, postulat ut pro Christianae reipublicae, et imperii incolumitate et bono, regia potestate utatur ad eos compescendos atque frenandos. Cujus pertinax (ait) et insidiosa contentio illico conquiescet, si imperiali potestate frenetur. Voluisse autem S. pontificem imperatori consulere, Alexandrinos haereticos in exsilium pellere, aliisque poenis multari, indicant verba subsequentis epist. scriptae ad Aegyptios episcopos catholicos; qui, post Timothei Aeluri ordinationem, relictis suis sedibus, venerant Constantinopolim, solamen atque praesidium quaesituri. Eos autem pro fide extorres pontifex consolatur, et ut pro incarnationis mysterio patienter adversa tolerent hortatur, sibi persuadens: Ut per vestram patientiam (ait) multorum devotio roboretur, et cum gloria venerandi principis Alexandrina Ecclesia, depulsis haereticis, antiquam recipiat dignitatem. Pontificis autem voluntas non plene suum effectum assecuta est, nescio an ob nimiam imperatoris clementiam, vel ob Anatolii desidiam, quibus factum est ut etiam inter Constantinopolitanos clericos nonnulli haberentur qui Alexandrinis latronibus adhaerebant, et Eutychiana dogmata imbiberant, maximo Chalcedonensium decretorum contemptu et injuria. Quae cum S. pontifex rescivisset, arrepto calamo, primo litteras dat Anatolio Constantinopolitano: excitat ejus vigilantiam contra haereticorum conatus: eum arguit, ut inter dilectionis tuae quidam esse dicuntur qui adversariorum conniveant pravitati, et vasis irae vasa misericordiae misceantur. Tum Anatolii vigilantiam urget, ut severitate congrua coerceat atque investiget haereticos, ita ut quibus prodesse non potuerit correctio, non parcat abscisio. Atque denique in hujus mentem revocat illud Evangelii mandatum: Ut si nos oculus, aut pes, aut dextra scandalizaverit manus, a compage corporis auferatur; quia melius sit his in Ecclesia officiis carere membrorum, quam cum ipsis in aeterna supplicia ire. Fortius quidem urgere Anatolium hujusque vigilantiam excitare quaesivit alia epistola paulo post ad eumdem scripta, cujus determinatum tempus haudquaquam definire possumus, cum consulari nota careat. Est enim inter Leoninas 126. 2. Tum recenter S. pontifex ab Anatolio litteras acceperat, quibus Alexandrinae Ecclesiae lacrymabilem statum expresserat, ipsius tamen 539 atrocia facinora epistolarum paginae explicare non potuerunt. Maximo autem dolore id cognovisse asseverat. Sed quoniam locorum maxima distantia et Eutychianorum impetus Leoni non permittebant effrenem eorumdem frangere contumaciam, cum omnes ecclesiasticas leges et poenas non reformidarent; idcirco suggerit Anatolio ut supplicare non desinat imperatorem, et crebris suggestionibus poscere ut quamprimum a pervasoribus suis Alexandrina Ecclesia liberetur. Sibi praeterea consolationem allatam fuisse asseverat ex relatione accepta: quod ex omni numero episcoporum qui Aegyptianis dioecesibus praesunt solum dudum damnati potuerunt quatuor inveniri, qui Timotheo et impietate haereseos et sceleris latrocinio jungerentur; qui ad petendam synodum admitti nullatenus possunt, etiamsi de solo haeretico arguerentur errore. Catholicos deinde episcopos ex Aegypto profugos, qui Constantinopolim convenerant, imperatori commendasse, ut opem obtinerent, testatus est. Tandem in ipsum Anatolium stylum convertit, huncque vehementer arguit quod Attici Constantinopolitani presbyteri contumaciam non represserit, qui ad eam insolentiam profecit, ut in ecclesia contra catholicam fidem et Chalcedonensem synodum ausus fuerat disputare. Cogor (ait) vehementius de tua dissimulatione causari. Minaturque se pro sua auctoritate facturum, si detrectet illum Andreamque socium suae impietatis a communione abscindere. Quem nos, si fieri potest, emendari malumus, quam perire. Qualia vero emendationis argumenta praescribat, ex subsequentibus intelligimus. Vult enim Leo ut de eo loco, unde contra catholicam fidem multa disseruit, aperte nunc ipsius fidei praedicator appareat, et nihil Eutychiani dogmatis praetermittat, quod non manifestatione suae professionis Christiano populo audiente condemnet. Graviter tamen hoc objurgationis genus Anatolio displicuisse, quasi res suae Ecclesiae non curaret, et ea dissimularet quae ad fidei catholicae perniciem in Constantinopolitana contingebant Ecclesia, ex istius querimoniis innotescit. Moderate tamen Anatolii querimonias Leo accepit; illique ait inquirere delegasse utrum vera essent quae de Attico fama jactaret. Neque in aliquo (subjicit) honorem tuum laesi: cui discutienda ea quae ad me erant perlata commisi. Denique ad excludendam omnem suspicionem qua Atticus tamquam laesae fidei homo in omnium ore traducebatur, monet et mandat ut is non voce tantum sed propria subscriptione publice, quae in ecclesia, Christiano populo praesente, recitetur, Eutychianum damnet errorem, et Chalcedonensis synodi decretis apost. sedis auctoritate firmatis se adhaerere profiteatur. 3. Haec tamen controversia de Attico presbytero nova non erat. Nam S. pontifex jam scripserat ad imperatorem in C P. Ecclesia reperiri clericos ambiguae fidei, quos ab Anatalio ejici petebat, huncque arguebat quod negligenter ferret aliquos de fide perverse sentire et loqui. Quare imperatorem ita compellat, ad justitiam ultionis illum excitando, ne Constantinopolitanae Ecclesiae puritas obscuretur: In qua inveniuntur clerici quidam haereticorum sensui consonantes, ut intra catholicorum viscera assertionibus suis haereticos adjuvantes; in quibus deturbandis si frater meus Anatolius, cum nimis benigne parcit, segnior invenitur. Hinc ergo pontifex ipsum augustum rogat ut dignetur pro sua fide etiam istam Ecclesiae praestare medicinam, ut tales non solum ab ordine clericatus, sed etiam ab Urbis habitatione pellantur, Ne ulterius sanctus Dei populus perversorum hominum contagio polluatur. Leonis votis annuit augustus, Atticumque impulit ut de sua fide ad Rom. pontificem scriberet, et meditata professione omnem de sua doctrina suspicionem amoveret. Perfecit Atticus in speciem quod augustus jusserat; edidit Romamque misit confessionem fidei, sed valde obscuram et verborum ambage implicatam. Quam fidei 540 professionem cum S. pontifex lustrasset, seduloque ad verborum vim et significationem attendisset, eam taliter incertam esse judicavit, ut confirmaverit potius quam diluerit quidquid (ait) ad nos de eo fama pertulerat; cum si conscientiam suam voluisset probare sinceram, non Eutychen sibi odiosum fuisse, sed quod perfidiam ipsius reprobaret atque damnaret, debuerat confiteri. Illa ergo fuit Attici subdola agendi ratio, ut profiteretur sibi odiosum fuisse Eutychetem, cui anathema dicere non detrectabat, quin istius prava dogmata reprobaret. Quare S. pontifex volens ipsius vafritiem eludere, talem ab eo fidei professionem fieri postulabat, de qua umquam dubitare non liceret. Alias imperabat ut ipse et Andreas ejusdem criminis socius ab ordine et omni honore clericali amoverentur. Atticum vero (ait) et Andream, quorum nomina fratri et coepiscopo meo Anatolio missis ante litteris indicavi, quos a vestra laudabili fide dissentire cognovi (scribit ad presbyteros, diaconos et clericos Ecclesiae Constantinopolitanae) atque apertissime Eutychianorum connivere per fidiae, nisi prius hostilia dogmata propria voce ac subscriptione damnaverint, et fidem Chalcedonensi concilio roboratam, in ecclesia, populo Christiano praesente, se professi fuerint secuturos, ordinis sui honore priventur. Qualem tandem exitum Attici et Andreae causa obtinuerit, neque ex S. Leone, neque ex alio Christianae rei monumento potuimus investigare. Sed minime ambigendum est, aut eos, servatis omnibus conditionibus recensitis, suam perfidiam abjecisse; aut a catholicorum societate fuisse avulsos, et clericali honore privatos, cum numquam sanctissimus pontifex recesserit a decisis. 4. Restat jam tandem ut videamus quid de Eutychianis Alexandrinam Ecclesiam diripientibus factum fuisset, cum jam S. pontifex crebris suarum epistolarum suggestionibus opem ab imperatore petiisset, pro exturbando Timotheo Aeluro, illius sedis praedone et invasore; alioque habendo episcopo, qui catholicam fidem profiteretur. Leonem autem augustum suam opem et auctoritatem adhibuisse, ut res ad felicem exitum perducerentur, minime ambigendum est. Sed facile non potuit omnes Eutychianorum insidias praecavere, qui pro Ecclesiae et imperii rebus componendis novam synodum necessariam esse confingebant, quorum spem S. P. iteratis litteris frustraverat; qua amputata, saltem publicum colloquium petunt cum iis quos S. Leo maluerit. Aequa sane postrema haec Eutychianorum petitio videbatur iis qui subdolas horumce artes non intelligebant; potissimum cum petitio rumoribus comitaretur, hos sincere velle edoceri fidei veritate, opinionumque non ita esse tenaces, ut nollent emendare eas si falsatas esse demonstrarent. Per aulicos itaque ministros Eutychiani imperatorem adierunt, ut huic collationem persuaderent, qui circumventus ab aliorum consiliis, scribit ad S. Leonem, affirmando synodum frustra peti postquam synodo Chalcedonensi finita controversia erat, quia perfectio incrementum et adjectionem plenitudo non recipit. Quae verba S. Leo in suam epistolam transtulit, imperatoris sententiam laudando. Ea ergo humanitate animique promptitudine qua solebat statim S. Leo imperialibus epistolis dedit responsum, et, manifestato sui animi gaudio, imperatori gratulatur: Cum clementiae vestrae (ait) excellentissimam fidem augeri . . . . . . agnosco. Fidei soliditatem supra firmissimam petram aedificatam praedicat, a qua procul omnium opinionum varietates arcendas esse asseverat, ne ingrati divinae misericordiae muneribus inveniamur, et tamquam nulla sint quae adepti sumus, contraria potius exspectamus. Nam (subjicit) quae patefacta sunt quaerere, quae perfecta sunt retractare, et quae sunt definita convellere, quid aliud est, quam de adeptis gratias non referre, et ad interdictae arboris cibum improbos appetitus mortiferae cupiditatis extendere? 541 Negat praeterea se communionem habere velle cum haereticis, qui de argumentationum suarum versutia gloriantur, ut Evangelio Christi contradicant. Sed confidens per omnia de imperiali pietate, se missurum spondet aliquos legatos, non ut disputent cum Eutychianis, sed eos instruant, quia de rebus apud Nicaeam, et apud Chalcedonam, sicut Deo placuit definitis, nullum audemus inire tractatum. Sub finem epistolae labentem Alexandrinam Ecclesiam eidem commendat, ut, ejectis ex urbe parricidis, eam tandem in libertatem vindicet. Praecedens laudata S. Leonis epistola, labente mense Martio scripta fuit, Leone et Majoriano consulatum agentibus, quod in annum 458 incidit. Sed non statim misit legatos quos se missurum esse spoponderat. Nam ex subsequenti epistola, quam scripserat decimo sexto kal. Septembris ejusdem anni, intelligimus tum solum dirigere deliberasse Domitianum et Geminianum episcopos, qui pontificias partes agentes Ecclesiae pacem quaererent, quin bene definita ad novum tractatum revocare permitterent. Addit omnino vitandas esse disputationes quascumque cum fidei negotia tractantur, et exemplum Christi adducit, qui Evangelii doctrinam cunctis nationibus annuntiandam, non oratoribus atque philosophis, sed hominibus piscatoribus atque humilibus commisit. Cui exemplo Eutychiani repugnabant, dogma in synodo definitum in disputationem adducere contendentes. Instabat Leo tandem apud imperatorem, ut benignas aures praebere vellet legatorum suggestionibus, quos miserat non disceptaturos cum damnatis, sed supplicaturos vobis tantum pro catholicae fidei firmitate, quin parricidis Alexandrinis omni indulgentia indignis humana remissio concedi posset, cum ille solus exorandus esset, qui talia potest digne plectere, et solus ineffabili misericordia relaxare. Cum Eutychianis vero Timothaei Aeluri partibus adhaerentibus aliam et aliam oeconomiam ecclesiasticam servari jubet; videlicet, correctis poenitentiam non negandam mandat, obduratos vero sub synodali sententia remanere vult.
5. Occasione hujus legationis aliam scripsit epistolam ad eumdem imperatorem, quae apud Quesnellum 134 est, sed in veteribus editionibus est 97. Continet haec epistola, ut annotavit etiam Quesnellus, prolixiorem diligentioremque de mysterio incarnationis tractationem. Plurima amplissimaque habet subjecta SS. PP. testimonia, quibus Eutychis error jampridem damnatus ostenditur. Sed in fine hujus epistolae in imperatoris mentem revocat nihil esse congruentius imperii potestate, quam ut paci Ecclesiarum Domini tua constitutione prospicias, et in omnibus tibi subditis Dei dona defendas, neque ulla ratione patiaris per invidiam diaboli ministros ipsius in cujusquam saevire perniciem. Quod diu desideravit Leo tandem assecutus est. Nam imperator, pontificiorum legatorum suggestionibus auditis, secumque ea animo revolvens quae S. pontifex ad eum in aliis et aliis scripserat epistolis, sapienter deliberavit non amplius ferre gravissimam Alexandrinorum dissensionem, impiumque Timotheum retinere sedem illam quam invaserat; suam potestatem episcoporum auctoritati adjunxit, jubendo quod jam condemnatus Timotheus ab episcopatu abiret. Quemadmodum enim res contigerint ex monumentis, quae supersunt non sincere apparet. Quesnellus, qui a suo systemate numquam recessit, sibi imaginatur Constantinopoli habitum fuisse episcoporum conventum, et forte occasione obitus Anatolii et novi CP. episcopi eligendi; et praesentibus pontificiis legatis, Domitiano et Geminiano episcopis, lectas fuisse omnes epistolas metropolitarum cum episcoporum subscriptionibus ad Augustum missas, recitatam quoque S. Leonis epistolam 134 ad eumdem imperatorem cum subjectis SS. PP. testimoniis, atque praesentium absentiumque consensione Timotheum ipsum fuisse condemnatum. 542 De hac in Timotheum sententia, ait idem Quesnellus, sermo est in epistola S. Leonis ad Gennadium Anatolii successorem: Universorum (inquit) Domini sacerdotum sententiis coarctatus. Et rursus S. pontifex explicare volens universalis Ecclesiae gaudium, ob improbi Timothei ab Alexandrina sede expulsionem, scribit ad imperatorem: Sciat clementia vestra omnes Ecclesias Dei cum laude vestra exsultare pariter, et laetari, quod ab Alexandrinae Ecclesiae jugo improbus parricida depulsus est. Fateor quidem omnes episcopos reprobasse Timothei Aeluri in Alexandrinum episcopatum intrusionem, hunc tamquam parricidam et haereticum exhorruisse, suumque moerorem et Alexandrinae Ecclesiae cladem expressisse, tot tantisque epistolis in encyclico codice regestis, de quibus jam mentionem fecimus. Quid inde vero? Num conjectura est conciliariter habitam fuisse Constantinopoli congressionem, ut canonica sententia ferri posset? An non haec canonica sententia prolata fuerat a sancto Leone Magno; qui iteratis vicibus, etiam antequam legatos mitteret, imperatorem rogaverat ut exsecutioni demandaretur Timothei invasoris expulsio, et novus catholicus episcopus ab Alexandrinis eligeretur? Non ea ratione igitur, quod omnes episcopi, tam absentes quam Constantinopoli commorantes, desideraverint et plausum fecerint Timothei Aeluri depositioni, dicendum est jure horum sententia fuisse damnatum et expulsum. Id certe dumtaxat indicare habent laudata verba: Universorum Domini sacerdotum sententiis coarctatus; sed attendentes criminum gravitatem, omnes episcopi summa consensione urgebant ut depositionis sententia in Timotheum Aelurum a S. pontifice Leone prolata incunctanter exsecutioni demandaretur. 6. Omnem tamen spem non abjecit Timotheus ab Alexandrino throno expulsus, sed sibi blandiebatur iterum illud posse obtinere, et consuetis adhibitis artibus, venia ab Augusto obtenta, Constantinopolim venit, et quasi innoxius cum catholicis communicavit. Admonitus S. Leo a Gennadio novo C. P. episcopo, et audito (ait) sermone fratrum coepiscoporumque nostrorum Domitiani et Geminiani, qui ex Oriente Romam venerant, rescribit ad eumdem Gennadium, valdeque conqueritur, quod communicaret cum catholicis, multisque probat episcopatu non modo indignum, sed etiam ob parricidium et sacrilegia ab eodem patrata esse cavendum. Mandat ergo Gennadio, ut non modo a publico conventu Ecclesiae, sed a fidelium societate eum prohibeat. Et ideo dilectio tua sollicitudine qua claret eniti et elaborare debebit, ne cum tam nefario homine sermo aliquis privatim vel publice misceatur, neve sub specie correctionis ejus quorumdam conventui praebeatur occasio, ne redeundi integram capiat libertatem, de quo jam in edictis suis princeps Christianissimus judicavit. Duo tandem menses effluxerunt, cum ecce duo legati ex Alexandrina Ecclesia, Daniel presbyter nimirum et Timotheus diaconus, cum litteris novi episcopi Alexandrini rite consecrati. Plebs enim et Alexandrinus clerus communi consensione atque suffragio Timotheum Solophaciolum rite solemniterque episcopum renuntiarunt, et deinde ordinarunt. De qua re summo gaudio S. Leo exsultans, statim eadem die tres scribit epistolas: unam ad novum episcopum electum et consecratum, eique gratulatur, eumque hortatur, ut eos qui veritati aliquatenus restiterunt, reconciliandos Deo (ait) per Ecclesiae preces instanter acquiras. Secundam epistolam scripsit ad presbyteros et diaconos ejusdem Alexandrinae Ecclesiae, quibus pariter gratulatus est de piissimo affectu quo invicem conjuncti servaverunt unitatem spiritus in vinculo pacis, remota a seipsis ea discordiae bestia, quae vineam plantationis Dominicae (sicut psalmus propheticus canit) singulari feritate vastabat. Eos pariter excitat ad procurandam cujuslibet ordinis Christianorum resipiscentiam; ut nimirum, abjecta Eutychiana potissimum impietate, ad satisfactionis 543 remedia adhibenda faciliori via pervenire possint. Tertiam tandem epistolam scripsit ad decem Aegypti episcopos, quae in aliquibus tantum verbis a praecedenti discordat; cum istis suam laetitiam communicat, quod ille fuerit ordinatus episcopus, quem nullus ambitus traheret, nulla seditio impelleret, nulla iniquitas incitaret; sed, in medio constituta meritorum sanctitate, eum cunctis non dubitaret praeponere quem sibi universitas cuperet praesidere. Hisce tandem rebus hactenus descriptis mire ea cohaerent quae Liberatus diaconus in suo Breviario tradidit. Qui indicaturus quemadmodum Alexandrinae Ecclesiae pax reddita fuerit, narrat imperatorem Leonem scripsisse duci Alexandriae Stilae, ut pelleret quidem ab episcopatu modis omnibus Timotheum, inthronizaret autem alium decreto populi, qui synodum (intellige Chalcedonensem) vindicaret. Deinde loquens de novo episcopo Alexandrino electo, Timotheo videlicet cognomento Solophaciolo, sive Asbus, ait: Hic vixit quidem sine seditione quiete in Alexandrina Ecclesia omni tempore Leonis, et omni tempore Zenonis, donec Basiliscus arriperet tyrannidem, Zenone in Isauriam fugiente. Nihil autem praesidii catholici exspectare poterant a Basilisco, qui jam pridem Timotheo Aeluro atque Eutychianis clam saltem patrocinatus fuerat. Propterea, non mirum si, tyrannice imperio obtento, scripsit universo orbi sanctionem suam, quam appellavit encyclicam contra Chalcedonense concilium, et Timotheum Aelurum in suum episcopatum redire fecit, ut Timotheus catholicus in Canopi castellum et in monasterio latuerit. Novum hoc catholicae religionis excidium non vidit S. Leo papa, cum jam a multis annis ex hac luce migrasset. Basiliscus namque juxta eruditissimi Dionysii Petavii tabulas, summam imperii tyrannice obtinuit anno 476, cum jam Simplicius papa Ecclesiae clavum tenere coeperat, et jam S. Leo vivere desierat, anno 461.
7. Quales autem quantosque labores pro Ecclesia et Christo S. Leo pertulisset, et acres pugnas adversus fidei hostes, scriptis dictisque debellatas haereses cum victoriae triumpho, subiisset, ex dictis in hisce nostris historicis Exercitationibus perspicue innotescit. Scire autem aut animo capere promptum est qua prudentia Ecclesiam rexerit, qua constantia apostolicae suae sedis jura defenderit, servando semper, et conservando sui muneris majestatem, a qua numquam resilire aut deflecti potuit, propter dissidentium Ecclesiarum motus, episcoporum Orientalium studia et haereticorum molitiones. Intrepidus enim restitit principum petitionibus, quae canonibus Nicaenis et justitiae legibus adversabantur; synodos horumque decreta abolevit, retractavitque, quandocumque divinis apostolicisque institutis non cohaerebant; saluberrimas condidit leges, pro disciplinae ecclesiasticae vigore reparando atque tuendo; lapsis indulgentiam dare prohibuit, quoties poenitentia salutari praeteritam contumaciam sincero corde non retractassent; neque tandem poenarum canonicarum relaxationes iisdem impertiri voluit, nisi aliqua publicae utilitatis et perfectae concordiae casua id postulasset. Certe magnificus, atque gloriosus, et vere admirabilis in Ecclesiae negotiis administrandis repertus est. Et potissimum quia post adeptum summum pontificatum Ecclesia quatuor horrendis illis haeresibus foedabatur; et totus Oriens duodecim annorum spatio turbabatur, columnis Ecclesiae dejectis aut vacillantibus; et tamen ex hac luce non prius decessit quam parta ubique pace et obmutescentibus undequaque haereticorum turbis. FINIS SECUNDAE PARTIS.