Migne Patrologia Latina Tomus 106
De istituzioni laicali
- Destitutione laicali (Jonas Aurelianus), JP Migne
106.0277B
JONAE PRAEFATIO.
106.0121D| Dilecto in Christo Mathfredo Jonas in Domino perpetuam salutem.
Tuae nuper strenuitatis litteras suscepi, quibus 106.0122D| meam extremitatemcommonefecisti, ut tibi citissime et quam brevissime scriberemus qualiter te caeterosque qui uxorio vinculo ligantur, vitam Deo 106.0123A| placitam ducere oporteret. Opus nempe, mi charissime, quod a me omnium imperitissimo fieri tibi flagitas, magnum est, viresque intelligentiae meae prorsus excedunt, quod etiam non nisi a doctis et eloquentissimis viris arripiendum est . tuae [parere semper optaverim, solummodo huic speciali petizionii tuae] conscius imbecillitatis et imperitiae meae, magis reniti quam obsequi prius statueram; quoniam me ad hoc conficiendum imparem minusque idoneum sentio: magnam namque petitio tua et inertia mea in corde meo conflictationem generaverunt: illa scilicet ut [idem opus aggrederer persuadendo, haec autem] ne tanti ponderis discrimen subitotur abnuendo.
106.0123B| Igitur cum [in] hujuscemodi conflictatione animus meus diutissime alternaretur, trutinaque judicii sui semetipsum subtilissime praeponderans, ad idem opus subeundum modis omnibus impotens agnosceretur; eousque deliberando ventum est, ut idem opus omitteretur: sed charitas, quae omnia pat, omnia sperat, omnia credit, omnia tolerat (I Cor. XIII, 4), impatiens tantae omissionis, prosilivit in medium, propulsans timoris infirmitatem, tribuens arripiendi audaciam, pollicens etiam per eum qui aperit ora mutorum, et linguas infantium facit disertas (Sap. X, 21), possibilitatis copiam; tandem idem opus me aggredi compulit. Fretus quippe ad idem opus subeundum, in eo magna ex parte exstiti, quod non mei sensus verba stylo eloquentiae, quae 106.0123C| nulla mihi inest, exarata, sed sententias ex divinis oraculis promulgatas, et a sanctis Patribus facetissime expolitas, huic forem innexurus operi. Quapropter studii mei fuit pro captu ingenii eloquia divina, sanctorumque Patrum dicta scrutari; ac veluti ex diversis pratis diversos flosculos carpere, et quasi in quodam cartallo congerere, tuaeque piae devotioni, nec non et eorum quibus id forte placuerit, hoc commentariolum condere; ut in eo quasi in quodam speculo te assidue contemplari, qualiterque conjugalem 106.0124A| vitam onesto ducere debeas, ejus crebra lectione valeas instrui.
At si quispiam objicere voluerit, frustra et ex superfluo in hoc opusculo meam desudasse parvitatem, praesertim cum modus vitae Christianae in legalibus, profeticis, evangelicis, apostolicis constet dictis; perfecteque in sermone Domini in monte habito, ut beatus ait Augustinus, idem digestus sit modus: noverit quod prisci Patres sylvam sanctarum Scripturarum penetrantes, diversos atque innumeros sanae fidei ex ea ramos praeciderint, e quibus ob multorum utilitatem, et divinae servitutis honorem salutiferas formule ediderint , e quibus etiam consistit Christo quae devote famulatur, canonica atque monastica institutio. Porro laicalis, licet in divinis 106.0124B| eloquiis sparsim sit digesta, propter eos tamen quibus aut cordi aut posse non est, latos divinarum Scripturarum campos percurrere, utile dignumque judicatum est, in hoc negotio tuae benevolae petizionii assensum praebere, et sententias, ut dictum est, Veteris, Novique Testamenti, et sanctorum Patrum dicta excerpere, quibus ad petitionem tuam hoc opus congessi, et tuae devotioni dedicavi; imo pro te caeterisque, quibus studii fuerit, id cum charitate suscipere, et pia devotione amplecti.
Et ne ob sui prolixitatem taedio esset legentibus, id tribus libellisdistinxi: videlicet ut primus et ultimus omnibus generaliter fidelibus, medius autem magna sui ex parte conjugalem vitam ducentibus specialiter conveniret. Moneo interea tuam experietissimam 106.0124C| sagacitatem, et erga Christi famulatum devotionem humillimam, ut hoc crebro legas, aut tibi legi facias: eisque quibus animo est magis aliena carpere, quam fraterno affectu diligere, non facile prodas. Si quid vero in hoc opere secus quam debui congessi, per Dominum mihi humiliter peto ignosci. Si quid autem in eo legentes, sive audientes, sibi profuturum inesse cognoverint, non mihi, sed Deo, mecum gratias agere meminerint.
PRIMO LIBERO.
CAPUT PRIMO. Quod generaliter omnes fideles nosse oporteat in quantam prolapsionis damnationem, propter reatum primi hominis, devenerint. 106.0123|
Protoplastus totius humani generis parens mirabiliter a Deo de limo terrae creatus, et in paradisi felicitate collocatus, quia, male suadente uxoris consilio, acquievit et interdictae arboris fructum comedit, non solum ipse divini praecepti praevaricator exstitit, verum etiam in nos, qui ex illius peccati traduce nascimur, suae praevaricationis noxam, et 106.0124D| justae damnationis poenam transfudit. Liquet enim quia, illo praevaricante, nos etiam cum illo pactum Domini praevaricati sumus; unde ait Psalmista: Praevaricatores reputavi omnes peccatores terrae (Sal. CXVIII, 119). Et Apostolus: Per unum, inquit, hominem peccatum intravit in mundum, et per peccatum mors: ita et in omnes homines pertransiit, in quo omnes peccaverunt (Rom. V, 12). Ecce qualem haereditatem idem parens noster, cui peccanti dictum est: Terra es, et in terram ibis (Genes. III, 19), nobis dimisit; pro patria, scilicet, exsilium; pro felicitate 106.0125A| miseriam, pro gloria ignobilitatem, et pro immortalitate inflixit nobis corporis et animae mortem. Valde namque cum diabolo miserabile fecit commercium. Diabolus per superbiam de angelica dignitate in apostasiam lapsus, cujus invidia mors intravit in orbem terrarum (Rom. V, 12), felicitati ejus invidens promisit ei divinitatem, et ademit immortalitatem, et de habitatore paradisi fecit exsulem mundi: et non solum eum, sed etiam suam stirpem suo exitiabili subjugavit imperio; in quo eatus miserabiliter et exitiabiliter detentus est, donec ille Samaritanus, Dominus videlicet noster Jesus Christus, iter faciens misericordia motus, appropinquans, vulnera ejus alligans, vinum et oleum infundens, eumque in jumentum suum imponens, in stabulum 106.0125B| duxerit, altera die stabulario duos denarios ad saucium sanandum protulerit; et id quod supra erogasset rediens se rediturum promiserit (Luc. X, 33). Scribit itaque Augustinus in libro Sermonum ad populum: «Lapsus invidit stanti, eumque dejecit, sed Christus descendens jacentem erexit. » Scribit etiam in libro Enchiridion (Cap. XXXIII): « Tenebatur autem justa damnatione genus humanum, et omnes erant filii irae. De qua ira scriptum est: Quoniam omnes dies nostri defecerunt, et in ira tua defecimus. Anni nostri sicut aranea meditabuntur (Sal. LXXXIX, 9). De qua ira dicit etiam Giobbe: Homo natus ex muliere, brevis vitae et plenus irae (Giobbe. XIV, 1).De qua ira dicit Dominus Jesus Christus: Qui credit in Filium Dei, habet vitam aeternam; qui autem non credito in 106.0125C| Filio, non vita, sed ira Dei manet super eum (Giovanna. III, 36); non ait veniet, sed manet; cum ea quippe omnis homo nascitur: propter quod dicit Apostolus: Fuimus et nos natura filii irae, sicut et caeteri (Ef. II, 3). In hac quippe cum essent homines per originale peccatum, tanto gravius et perniciosius, quanto majora vel plura insuper addiderunt, necessarius erat mediator, hoc est reconciliator, qui hanc iram (cujus erant umbrae omnia sacrificia legis et prophetarum) oblatione placaret (Ebr. VIII , 6, e IX, 11). Unde dicit Apostolus: Si enim cum inimici essemus, reconciliati sumus Deo per mortem Filii ejus: multo magis nunc reconciliati in sanguine ejus, salvi erimus ab ira per ipsum (Rom. V, 10) .
106.0125D| Scribit etiam Prosper: «In Adam omnia bona quae potuimus habere, perdidimus; in Christo etiam majora, et sine fine habenda recepturi sumus, si perseverantes ejus vestigia teneamus. Adam nos obnoxiavit malis omnibus per propriam culpam, a quibus nos liberavit adventus Christi per gratiam. Ille in nos culpam suam transmisit ac poenam; hic qui culpam nostram suscipere, ut pote conceptus et natus sine peccato non potuit, de susceptione poenaenostrae culpam nostram simul abolevit et poenam; et ut totum dicam, Adam eripuit nobis paradisum, Christus donavit et coelum. » Patet igitur quia idem 106.0126A| originale peccatum, quo genus humanum damnabiliter obstringebatur, non poterat solvi ac dilui, nisi per eumdem mediatorem Dei et hominum hominem Jesum Christum: nec aliter per ipsum liberari oportebat, nisi sicut verus homo, verus esset et Deus. Manifestum est ergo quod per gratiam Redemptoris nostri Jesu Christi simus salvati; et per indebitam ejus mortem, quamvis a morte communi non immunis, a debita tamen et perpetua erepti morte, et de filiis tenebrarum filii lucis, et de vasis irae vasa simus misericordiae effecti. Proinde oportet ut unusquisque fidelis agnoscat ubi merito corruerit, et unde per gratuitam Christi pietatem erutus fuerit, et tantum ereptorem et liberatorem toto corde, tota anima, tota virtute diligere satagat, et ab amore illius 106.0126B| in nullo tepescat; sed omne tempus vitae suae in ejus servitio insumat.
CAPUTA II. Quod in battezzati vetus homo exuatur, et novus induatur, et Christo commoriatur, et consepeliatur.
Exuendum veterem hominem cum actibus suis, et induendum novum Apostolus admonet dicens: Exuite vos veterem hominem cum actibus suis; et induite novum qui renovatur in agnitionem Dei (Col. III, 9). Et idem alibi: Quotquot autem in Christo baptizati estis, Christum induistis (Gal. III, 27). Articolo: Induite vos Dominum Jesum Christum (Rom. XIII, 14). Voce: Induite novum hominem qui secundum Deum creatus est (Efes. IV, 23). Iste quippe est novus homo, quo universi credentes debemus indui atque vestiri: unde 106.0126C| scribitur in Apocalypsi: Beatus qui vigilat et custodit vestimenta sua, ne nudus ambulet, et appareat turpitudo ejus (Apoc. XVI, 15). Et in Ecclesiaste: Omni tempore sint vestimenta tua candida, et oleum de capite tuo non deficiat (Eccles. IX, 8). Hujus nempe novi hominis indumentis vestiti erant, de quibus in eadem Apocalypsi legitur: Habeo pauca nomina in Sardis, qui non inquinaverunt vestimenta sua, et ambulaverunt mecum in albis. Qui vicerit, sic vestietur vestimentis albis, et non delebo nomen ejus de libro vitae (Ap. III, 4). Hujus etiam novi hominis indumentis nequeunt vestiri hypocritae, et hujuscemodi nequam homines.Nam qui ejus vestimentis, id est virtutibus, veraciter fuerit indutus, merito poterit dicere 106.0126D| cum Apostolo: Vivo autem, jam non ego; vivit vero in me Christus (Gal. II, 20).
Vetus quippe homo quid est, nisi vita prior quam duximus in peccatis? Novus homo quid est, nisi Christus, qui est utique justitia, et veritas, et sanctificatio: cui juxta Apostolum commorimur et consepelimur in battesimato, sicut ipse ait: An ignoratis quoniam quicunque baptizati sumus in Christo Jesu, in morte ipsius baptizati sumus? (Rom. VI, 3. ) Quae verba beatus Augustinusita exponit: «Ut nihil aliud in Christo battesimo intelligamus, nisi mortis Christi similitudinem; nihil autem aliud 106.0127A| mortem Christi crucifixi, nisi remissionis peccati similitudinem: ut quemadmodum in illo vera mors facta est, sic in nobis fiat vera remissio peccatorum; et quemadmodum in illo vera resurrezione, ita in nobis vera justificatio. » Et idem, post pauca: « Mortem, inquit, Christi sic insinuavit Apostolus, ut etiam ipsum mortuum esse diceret peccato; cui peccato, nisi carnis in qua erat, non peccatum, sed similitudo carnis peccati, et ideo nomine appellat peccati? Baptizaris itaque in morte Christi, in qua non soli majores, verum etiam parvuli baptizantur. Ait: Sic et vos, id est, quemadmodum Christus, Sic et vos existimate vos mortuos esse peccato, vivere autem Deo in Christo Jesu (Ibid., 11).» Scribit idem Apostolus ad Colossenses: Mortui enim estis, et vita 106.0127B| vestra abscondita est cum Christo in Deo (Coloss. III, 3). Mortui scilicet, quia in morte ipsius baptizati estis: et quoniam vetus homo noster simul crucifixus est cum eo (Rom. VI, 6), oportet ut sicut propter nos Christus crucifixus, mortuus, et sepultus est, et resurrexit, nos quoque ad passionis suae similitudinem voluntates et cupiditates nostras crucifigamus, et in battezzati mysterium mortis, sepulturae et resurrezionis ejus imitemur. Item idem: Si enim mortui sumus cum Christo, credimus quia simul vivemus cum eo (Ibid. , 8).
Elaborandum est itaque ut de sordibus veteris hominis nihil remaneat in nobis. Christus autem non ex parte, sed intero, est crucifixus, ut nos ex toto moriamur peccato, et vivamus Deo. Il vero 106.0127C| vivit Deo, qui Christi vestigia humilitate, sanctificatione et pietate sectatur. Ille, inquam, vivit Deo, efficiturque templum ejus, qui praeceptis coelestibus, quae novi hominis efficiunt indumentum, fuerit vestitus; quibus carebat ille qui cum veste sordida convivium intraverat nuptiale. Dicit autem beatus Hieronymusin commentariis: «Si quis igitur in tempore judicii inventus fuerit sub nomine Christiano non habere vestimentum nuptiale, hoc est vestem supercoelestis hominis; sed vestem pollutam, id est veteris hominis exuvias; hic statim corripitur et dicitur ei: Amice, quomodo huc intrasti? (Mt. XXII, 12. ) Amicum vocat quod invitatus est ad nuptias: arguit impudentiae, quod veste sordida munditias polluerit nuptiales. A ille obmutuit. In 106.0127D| tempore illo non erit locus impudentiae, nec negandi facultas, cum omnes angeli et mundus ipse testis sit peccatorum. » Proinde scire debet unusquisque fidelis quia nisi hoc novo homine, Domino videlicet Christo Jesu, indutus fuerit, licet in praesenti purpura et bysso, auro et gemmis ornatus incedat, miserabiliter tamen atque flebiliter in oculis divinae majestatis nudus existit: et si in hac nuditate diem clausolarit extremum, non solum a rege Christo in futuro corripietur, sed etiam a nuptiali, aeternoque convivio excludetur.
At si quispiam quae sint hujus novi hominis indumenta 106.0128A| scire voluerit, noverit ejus indumenta esse innocentiam, patientiam, benignitatem, mansuetudinem, fidem, humilitatem, charitatem, modestiam, castimoniam sine qua nemo videbit Deum, et caeteras virtutes, quas dinumerare longum est . mortuus est, redeat, quoniam nec battesimo iterari potest, nec Christus pro eo semel mortuus rursum ad passionem rediturus est. De qua Apostolus ait: Christus resurgens a mortuis jam non moritur, mors illi ultra non dominabitur (Rom. VI, 9).
CAPUTA III. Ut fideles semper meminisse debeant pacti quod cum Deo in battezzato fecerunt.
Duarum pactionum nexibus unusquisque fidelis 106.0128B| Deo in battezzati se obligavit: altera qua abrenuntiare diabolo, et omnibus operibus ejus, et omnibus pompis ejus; altera qua se in Patrem, et Filium, et Spiritum sanctum credere professus est; unde et sub ejusdem sanctae Trinitatis invocationem Baptistatis gratiam accipere promeruit. Si quis igitur post hujuscemodi abrenuntiationem, quibuslibet illecebris vitiorum illectus, ad ea quibus renuntiavit, redierit; nec non et post tantae fidei percezioneem in apostasiam, aut infidelitatis, aut haereticae pravitatis, aut fraterni schismatis prolapsus fuerit, procul dubio utriusque pactionis trasgressore existit. Quarum altera, quia Baptisti iteratione nequit, poenitentiae lamentis, eleemosynarum largitionibus, caeterisque bonorum operum exsecutionibus dilui potest. 106.0128C| Altera vero, quae praedictae contagionis lepra commaculata fuerit, nisi hac primum per Christi gratiam caruerit, et ad unitatem Ecclesiae redierit, mundari et pristinae fidei colorem, sanitatisque vigorem recuperare non poterit.
Quia ergo constat quod propter peccatum primi hominis flammeus ille gladius, cujus obice janua paradisi hominibus claudebatur, in sacrosancto Baptistatis fonte exstinctus est, et eadem janua credentibus patefacta, oportet ut cuncti fideles pactionis et sponsionis, quam cum Deo [in battezzato] fecerunt, sint semper memores: caveantque ne quibuslibet vitiorum sordibus se maculantes, non solum eumdem sibi reaccendant ignem, verum etiam immundum spiritum a se tempore Baptistatis expulsum, 106.0128D| cum septenario daemonum sibi numero addito, ad se redire faciant, fiantque illis, ut Dominus ait, novissima pejora prioribus (Mt. XII, 4); et impleatur in eis quod ait beato Petrus apostolus: Melius enim erat illis non cognoscere viam justitiae, quam post agnitionem retrorsum converti ab eo quod traditum est illis, sancto mandato. Apteturque eis quod idem post pauca ait: Canis reversus ad vomitum suum, et sus lota in volutabro luti (II Petr. II, 21, 22). Proinde omnibus Christianis sollicite studendum est, ut tantae sponsionis, tamque salutiferi pacti memores, idque indiscusse inviolabiliterque 106.0129A| servantes, hostemque antiquum, cui abrenuntiaverunt cum vitiis suis, spernentes, ad atria supernae civitatis mysterio sacri Baptistatis, et Spiritus sancti dono, credentibus reserata, infatigabiliter scandere contendant.
CAPUTA IV. Quod in Veteri Testamento diversa fuerint battesimata, in Novo autem unum tribus modis conferat remissionem peccatorum.
Legimus in Exodo quod Moyses, qui typum Christi tenuit, in mari Rubro, quod figuram battezzatis gerit eo quod Christi sanguine rubricatum sit, populum Dei baptizaverit, Apostolo testante atque dicente: Nolo enim vos ignorare, fratres, quoniam omnes patres nostri sub nube fuerunt, et omnes mare 106.0129B| transierunt, et omnes in Moyse baptizati sunt, in nube et in mari (I Cor. X, 1). Mare, ut dictum est, battesimi, nubes Spiritus sancti, manna panis vitae formam gerebat. Fiebant et alia battezzata in Veteri Testamento, quae dispensatione temporum actitabantur; sed usque adBaptistam Joannem nusquam Baptistus in poenitentiam legitur fuisse datus. Scribit namque Isidorus in libro Officiorum (Lib. II, cap. 24): «Baptizavit et Joannes, sed non ex toto Judaice. Non enim solum in aqua, nec tantum * in Spiritu; sed hoc solum addidit quod in poenitentia baptizavit, sicut ait Paulus in Actibus apostolorum: Joannes baptizavit battesimo poenitentiae populum, dicens, in eum qui venturus est post ipsum, hoc est in Jesum, ut crederent in eum (Act. 106.0129C| XIX, 4). Coepit ergo perfectum battesimo a Jesu: ipse ergo baptizavit primum in Spiritu sancto, sicut Joannes dicit: Ego quidem baptizo vos in aqua; medius autem vestrum stetit, quem vos nescitis, ipse vos baptizabit in Spiritu sancto et igni (Giovanna I, 26). Haec est perfectio Baptisti: Deus est enim qui baptizat, ut possint et qui baptizantur fieri Filii Dei. » Hujus nempe unum exstat battesimo salutare, de quo Apostolus ait: Unus Dominus, una fides, unum battesimo (Ef. IV, 5). Quod etiam quamquam tribus modis conferat remissionem peccatorum, unum tamen est, per quod mundantur peccata. Scribit namque praefatus Isidorus in eodem libello tria esse battesimata.«Primum, inquit, de quo Apostolus ait, quo sordes peccatorum per regenerationis lavacrum 106.0129D| abluuntur. » « In quo, ut beatus Augustinusait, parvuli originali tantum moriuntur peccato; majores etiam his omnibus [moriuntur] peccatis, quaecunque male vivendo addiderunt ad illud quod nascendo traxerunt. » « Secundus est Baptistus, ut praefatus ait Isidorus, quo quis sanguine suo per martyrium baptizatur; quo Baptisto etiam Christus baptizatus est, ut et in hoc sicut in caeteris formam credentibus daret; sicut dicebat ad discipulos 106.0130A| suos filios Zebedaei: Potestis bibere calicem quem ego bibiturus sum: et battesimo quo ego baptizor, baptizari (Mt. XX, 22; Marc. X, 38)? Itaque aqua et sanguis gemini * est figura battezzatis: unum quo regeneramur ex battesimo, aliud quo consecramur in sanguine. Est et tertium battesimo lacrymarum, quod laboriosius transigitur; sicut et ille qui per singulas noctes stratum suum rigabat lacrymis (Sal. VI, 7); vel qui imitantur confessionem * Manassae, et humilitatem Ninivitarum, per quam misericordiam consecuti sunt; et orationem publicani illius in templo stantis a longe, et percutientis pectus suum; quique nec ausus erat oculos levare ad coelum. » Quorum etiam oculi, juxta prophetam, divisiones deducicunt aquarum, ecc. (Thren.III, 48); 106.0130B| isti procul dubio peccata sua Baptisto lacrymarum mundare noscuntur.
De his tribus Baptistis, licet alio quo superius dictum sit ordine, Psalmista ait: Beati quorum remissae sunt iniquitates, et quorum tecta sunt peccata (Sal. XXXI, 1). Id est, in battesimo per confessionem peccatorum et fluenta lacrymarum: Beatus vir cui non imputavit Dominus peccatum, nec est in spiritu ejus dolus (Ibid., 2); per martiri coronam. Quia ergo primum battesimo ob fidem Christi scienter petitur, salubriter percipitur. Secundum, Christo pacem Ecclesiae suae tribuente, per sanguinem martyrii hodie non efficitur. Tertium valde necessarium non desidiose, nec cum aliqua deiezione, sicut a multis, quod periculosum est, fieri assolet, 106.0130C| sed cum magna acceleratione et animi devotissima intente, dum tempus est acceptabile, et dies salutis, et Dominus inveniri potest, ab omnibus Christianis est appetendum et amplectendum.
CAPUT V. De septem remissionibus peccatorum.
In praecedenti capitulo dictum est quod tria sint battesimata, per quae ablutio et purgatio fit peccatorum. In hoc capitulo demonstrandum est quibus modis fiat remissio peccatorum. Scribit namque Origenes in homilia prima libri Levitici ita: « Audi nunc quantae sint remissiones peccatorum. Est ista qua baptizamur in remissionem peccatorum. Secunda est in passione martyrii. Tertia est quae per eleemosynam datur; dicit enim Salvator: Verumtamen 106.0130D| date eleemosynam, ecce omnia munda sunt vobis (Luc. XI, 41). Quarta nobis fit remissio peccatorum, per hoc quod et nos remittimus peccata fratribus nostris; sic enim dicit Dominus ipse Salvator; quia si remiserites ex corde fratribus vestris peccata ipsorum, et vobis remittet Pater vester peccata vestra. Quod si non remiserites fratribus vestris ex corde, nec vobis remittet Pater vester peccata vestra (Mt. XVIII, 35). Et sicut in oratione nos dicere docuit: 106.0131A| Dimitte nobis debita nostra (Mt. VI, 12). Quinta peccatorum remissio est cum converterit quis peccatorem ab errore viae suae; [ita enim dicit Scriptura divina: Qui converti fecerit peccatorem ab errore viae suae,] salvabit animam ejus a morte, et cooperiet multitudinem peccatorum (Jac. V, 20). Sexta quoque fit remissio peccatorum per abbondantiam charitatis, sicut ipse Dominus dicit: Amen dico tibi, remittuntur ei peccata, quoniam dilexit multum (Luc. VII, 47). Et Apostolus ait: Quoniam charitas cooperit multitudinem peccatorum (I Petr. IV, 8).Est adhuc et septima, licet laboriosa et dura per poenitentiam, remissio peccatorum, cum lavat peccator in lacrymis stratum suum, fiunt ei lacrymae suae panes die ac nocte (Sal. XLI, 4). » Cum non erubescit sacerdoti 106.0131B| Domini indicando peccatum, ut acquirat medicinam, secundum eum qui ait: Dixi: Pronuntiabo adversum me injustitiam meam; et tu remisisti impietatem peccati mei (Ibid. , 5). Et illud: Conversus sum in aerumna mea, dum configitur spina (Sal. XLI, 4).
Harum itaque remissionum, quae modo in Ecclesia fiunt, typus erant sacrificia quae fiebant in lege. Nec enim vacat a mysterio, quod septem dicuntur esse remissiones, quoniam Spiritus sanctus, per quem remissio peccatorum confertur, septiformis gratiae dicitur. Cujus dona cum de Christo, qui est virga virtutisDomini, Isaias prophetaret, ait: Egredietur virga de radice Jesse, et flos de radice ejus ascendet, et requiescet super eum Spiritus Domini, spiritus sapientiae et intellectus, spiritus consilii et 106.0131C| fortitudinis, spiritus scientiae et pietatis, et replebit eum spiritus timoris Domini (Is. XI, 1). Non quod diversus sit juxta differentias nominum idem Spiritus sanctus, sed quod unus atque idem cunctarum virtutum fons sit atque principium. Sicut enim, Apostolo testante, Christus dicitur virtus Deique sapientia; et in Proverbiis legitur: Deus in sapientia sua fundavit terram, et paravit coelos prudentia (Prov. III, 19); et quomodo idem sermo vocatur lux, et vita, et resurrectio: sic Spiritus sanctus dicitur spiritus sapientiae et intellectus, spiritus consilii et fortitudinis, scientiae et pietatis, ac timoris Domini. Continet itaque in eisdem septenarius numerus ternarium et quaternarium numerum. In ternario mysterium 106.0131D| sanctae Trinitatis, in quaternario Evangelii; sive enim tres per quatuor, sive quatuor per tres multiplicentur, ad duodenarium numerum pervenitur; quia mysterium sanctae Trinitatis, et doctrina Evangelii per duodecim apostolos in quatuor mundi plagas porrigitur. Si quis autem plenius et latius de ejusdem septenarii numeri mysterio nosse desiderat, legat librum primum Gregorii papae in Moralibus, in quo copiosissime de eo disputatum inveniet.
CAPUT VI. Quod patres spirituales eos quos de sacro fonte suscipiunt, verbis et exemplis ad meliora provoca debeant.
Provocamur Danielis prophetae magisterio, ut non modo nos ipsos ad doctrinam salutarem capessendam excitemus, verum etiam alios ad justitiam erudiamus; ait enim: Qui autem docti fuerint, fulgebunt sicut splendor firmamenti, et qui ad justitiam erudiunt alios, sicut stellae in perpetuas aeternitates (Dan. XII, 3). Beatus quoque Augustinus in Sermone ad populum ait: «Quicunque igitur viri, vel quaecunque mulieres de sacro fonte filios spiritaliter exceperint, cognoscant se pro ipsis fidejussores apud Deum exstitisse. Et ideo necesse est, ut semper 106.0132B| illis sollicitudinem verae charitatis impendant, admoneant et castigent, atque corripiant, ut castitatem custode, virginitatem usque ad nuptias servent; a maledicto, vel a perjurio linguam refrenent; cantica turpia vel luxuriosa ex ore non proferant; non superbiant, non invideant, iracundiam vel odium in corde non retineant; auguria non osservante, phylacteria vel characteres diabolicos nec sibi, nec suis aliquando suspendant; praecantatores vel ministros diaboli fugiant; fidem catholicam veraciter inquilino; ad Ecclesiam frequentius conveniant; contempta verbositate, lectiones divinas attentius aure percipiant. Esurientes pascant, sitientes potent, nudos vestiant, pauperes et peregrinos excipiant, infirmos et in carcere positos visitent, eisque 106.0132C| in necessitatibus suis administrare procurent, pacem tenant, et discordes ad concordiam revocare contendant, sacerdotibus honorem impendant. Haec ergo omnia et his similia si filios et filias vestras admonere contenditis, cum ipsis ad aeternam beatitudinem feliciter pervenietis. Nemo se circumveniat, fratres charissimi, nullus homo sibi moritur; sed sicut frequenter suggessi, quantoscunque quilibet exemplo sanctae vitae aedificaverit, cum tot tantisque, et pro tantis mercedem beatae retributionis accipiet. Et qui tantiscunque exemplum malae conversazioniis, etiamsi illi eum non sequantur, praebuerit, pro tantis se malis noverit rationem redditurum. Et ideo, sicut jam supra suggessi, neophytis nostris, auxiliante Domino, exemplum bonae conversazioneis 106.0132D| quantum possumus ostendere debemus, ut non pro illorum distruzionee poenam ricettare, sed potius pro aedificatione ad indulgentiam peccatorum mereamur pervenire. » Et quia vobisquid vitare, vel quid fugere debeatis, frequenter est ostensum; et quid agere, vel expetere debeatis, assidua praedicatione monstratum; sic Deo auxiliante agite, ut vobis admonitio nostra magis ad praemium, quam ad judicium, ante tribunal aeterni judicis proficiat. »
106.0133A| [His et hujuscemodi doctoris tanti documentis aperte instruimur, quia cum omnes quos possumus, verbis et exemplis ad onestatem vitae sanctae informare, bonisque operibus insistendum provocando debeamus: potissimum tamen, vigilantiusque erga eos quos de sacro fonte suscepimus, id nobis agendum sit. Multi sane hanc salutiferam susceptionem non illius salutis causa qui suscipitur, sed magis mundi exercent amore. Hi autem utrum merito patres spirituales appellari debeant, ipsi dijudicent. Quicunque igitur spiritalis quilibet in battesimo pater efficitur, elaborare necesse est quantum potest, ut idem quem suscepit spiritalis filius permaneat, ne rursus male vivendo ejus filius fiat, a cujus servitio per gratiam Baptistatis ereptus, et per 106.0133B| adozionem filius Dei est effectus. ]
CAPUT VII. Ut ad accipiendum per manus pontificis impositionem Spiritus sancti donum, sollicite et devote concurratur.
Perceptio sancti Spiritus, quae per manus impositionem ab episcopis tribuitur, a quibusdam congruenter, a quibusdam vero negligenter appetitur. Sunt enim quidam nobiles, quod est laudabile, qui hujuscemodi dono se suosque insigniri accelerant ardenter; sunt etiam quidam, quod emendatione dignum est, qui in longum id facere differunt. Porro ignobiles partim incuria, partim ignorantia, in tantum in hac re negligentes existunt, ut etiam quidam illorum, non nisi jam in decrepita aetate, hujus doni 106.0133C| consecrationem percipiant.
Quod vero solius episcopi sit per manus impositionem fidelibus tradere Spiritum sanctum, Acta docent apostolorum, in quibus legitur: Factum est autem cum Apollo esset Corinthi, et Paulus, peragratis superioribus partibus, venisset Ephesum, ibique cum invenisset quosdam discipulos, dixit ad illos: Si Spiritum sanctum accepistis credentes? At illi dixerunt ad eum: Sed neque si Spiritus sanctus est audivimus. Dixitque eis: In quo ergo baptizati estis? At illi dixerunt: Nel battesimo di Joannis. Ait autem Paulus: Joannes baptizavit battesimo poenitentiae populum, dicens, in eum qui venturus est post ipsum, hoc est in Jesum, ut credent in eum. Quod cum audissent, baptizati sunt in nomine Domini Jesu. E cum 106.0133D| imposuisset illis manum Paulus, venit Spiritus sanctus super eos; et loquebantur linguis, et profetabant (Act. XIX, 1). Attende quod post battesimatis percezioneem, illico per impositionem manuum a beato Paulo acceperint Spiritum sanctum. Item alio loco: Cum audissent apostoli qui erant Jerosolymis quia recepisset Samaria verbum Dei, miserunt ad illos Petrum et Joannem. Qui cum potrebbent, oraverunt pro ipsis ut acciperent Spiritum sanctum: nondum enim in quemquam illorum venerat; sed baptizati tantum erant in nomine Domini Jesu. Et imponebant illis manus, et accipiebant Spiritum sanctum (Act. VIII, 16). Notandum est quod in neminem baptizatorum 106.0134A| venerit Spiritus sanctus, nisi per impositionem manuum apostolorum. Credendum vero est quia sicut battesatis, et corporis, et sanguinis Domini sacramenta, per sacerdotum mysteria visibilia fiunt, et per Dominum invisibiliter consecrantur, ita nimirum Spiritus sancti gratia per impositionem manuum, ministerium administratum episcoporum fidelibus invisibiliter tribuatur. Cur autem non a presbyteris, sed ab episcopis, apostolorum successoribus, credentium frontes ob percipiendum sancti Spiritus donum sacrosancto chrismate signentur, sanctus papa Innocentius in Decretalibus suis, plenissime scribit: ad quem locum curiose diligenterque scire volentem mitto. Praemissis itaque documentis plenissime praedocetur nequaquam 106.0134B| a fidelibus tanti doni perceptio negligenter differenda, sed potius remoto torpore negligentiae, cum magna animi aviditate et devotione petenda et percipienda; ne [quod absit] sine ipsius doni munere quis rebus humanis eximatur.
CAPUTO VIII. Quod parvuli instruendi sunt, cum ad intelligibilem aetatem venerint et fidei sacramento, et battesimos mysterio, et septiformis gratiae Spiritus dono.
Salutaris disciplinae domus est, ut beatus ait Augustinus, Ecclesia Christi, in qua idcirco dicitur bene vivere, ut perveniatur ad sempre vivere. Ergo quicunque in schola hujus sunt disciplinae, in qua docet summus doctor, et magister Christus; tanti doctoris magisterio humiliter colla submittantur necesse 106.0134C| est. In hac quippe multimoda sanae fidei discuntur praecepta; quae cum multa sint, et ab uno sapientiae fonte profluant, et parvulos in apertis, et magnos exerceant in obscuris, oportet ut qui necdum profundiora Christi praecepta discere queunt, humiliora interim discere satagant: donec adjuvante divina misericordia altiora percipere valeant; unde et Dominus in monte discipulos docet, in campestribus turbas pascit.
Si quis autem forte existit, qui tarditatem et obtunsionem sensus sui ostendat, et dicat: Non possum discere, quia nec tantae sum capacitatis, ut tot tantaque Christi praecepta, quae utique mirabilia et innumerabilia sunt, discere valeam: audiat quid 106.0134D| praefatus beato Augustinus nel libro de Disciplina Christianorum scribat: «Praecepta, inquit, multa sunt in lege, quibus ipsa vita bona continetur, imperatur et discitur. Multa omnino praecepta sunt, et innumerabilia sunt. Praeceptorum ipsorum paginas vix quisque numerat, quanto magis ipsa? Voluit tamen Dominus propter eos qui se possent excusare, vel quia eis non vacat legere, vel quia non norunt legere, vel quia non possunt facile intelligere, ut excusationem nemo habeat in die judicii; voluit, sicut scriptum est, consummare et breviare verbum super terram, sicut de illo propheta praedixerat: Verbum enim consummans et brevians faciet Dominus super terram (Isai. X, 23; Rom. IX, 106.0135A| 28). Hoc ipsum verbum consummatum et breviatum, non obscurum esse Deus voluit. Ideo breve, ut vacaret legere, ideo apertum, ne dicas, non mihi licuit intelligere. Thesaurus ergo est magnus divinarum Scripturarum, habens in se mirabilia et praecepta multa; tanquam multas gemmas, et pretiosa monilia, et vasa ingentia et magni metalli. Sed quis potest scrutari thesaurum istum, et uti eo, et pervenire ad omnia quae ibi sunt? Quando hanc similitudinem Dominus dedit in Evangelio suo, et dixit: Simile est regnum coelorum thesauro invento in agro (Mt. XIII, 44), ne quis se minus idoneum diceret ad perscrutandum thesaurum, continuo dedit aliam similitudinem: Simile est regnum coelorum homini negoziatori quaerenti bonas margaritas: qui 106.0135B| invenit unam pretiosam margaritam; et vendidit omnia quae habebat, et emit illam (Ibid. , 45): ut si piger eras ad perscrutandum thesaurum, non sis piger unam margaritam sub lingua ferre, et quo vis securus ambulare. Quod est ergo verbum consummans et brevians? Diliges Dominum Deum tuum ex toto corde tuo, et ex tota anima tua, et ex tota mente tua (Mt. XXII, 37). Et, Diliges proximum tuum sicut teipsum. Nel suo duobus praeceptis tota lex pendet et prophetae (Ibid. , 39). Ecce quod discitur in domo disciplinae: diligere Deum, diligere proximum: Deum tanquam Deum, proximum tanquam te. »
In primordio namque sanctae Dei Ecclesiae non baptizabantur nisi primum instructi fuissent, et fide 106.0135C| sanctae Trinitatis, et mysterio sacrosancti battesatis. Nunc autem quia nomen Christi ubique pollet, et parvuli de Christianis parentibus nati, ad percipiendam Baptistatis gratiam necdum loquentes incunctanter deportantur: (nec immerito: quippe ut qui alienis peccatis obnoxii sunt, aliorum deportatione et responsione a praevaricatione originalis noxae absolvantur, quatenus eruti de potestate tenebrarum, in regnum Domini sui transferantur,) summopere procurandum est, sive parentibus, sive his qui eos de sacro fontis lavacro susceperint, ut cum ad intelligibilem aetatem pervenerint, et fidei et battezzatis mysterio instruantur: ut si forte latius, uberiusque in sensu divinarum Scripturarum proficere aut noluerint, aut nequiverint, saltem fide 106.0135D| Trinitatis sanctae et mysterio sacri Baptistatis inexcusabiliter existant instructi.
CAPITOLO IX. Quod quia battesimo iterari non potest, necessario poenitentiae secundus sit battesimo.
Propitiatio divina nos per battesimi gratiam a primi hominis reatu absolvit, et de filiis perditionis filios fecit salvezzais, et de filiis alienis filios fecit adoptis, unde etiam superius dictum est . nullo pacto iterari potest, eadem propitia divinitas quoddam et saluberrimum poenitentiae nobis contulit remedium; 106.0136A| ad quod nos per propheticam et evangelicam hortatur indifferenter currere admonitionem. Clamat enim Isaias propheta: Quaerite Dominum dum inveniri potest, invocate eum dum prope est. Derelinquat impius viam suam, et vir iniquus cogitationes suas, et revertatur ad Dominum, et miserebitur ejus; et ad Deum nostrum, quoniam multus est ad ignoscendum (Isai. LV, 6). Et per Ezechielem Dominus ait: Nolo mortem impii; sed ut convertatur impius a via sua, et vivat (Ez. XXXIII, 11). Articolo: Convertimini, et agite poenitentiam ab omnibus iniquitatibus vestris: et non erit vobis in ruinam iniquitas (Ibid. , XVIII, 30). Voce: Peccator in quacunque die conversus fuerit, omnes iniquitates ejus in oblivione erunt (Ibid., XXXIII, 12). Et Salomon: De perpetrato peccato noli esse sine 106.0136B| metu: neque adjicias peccatum super peccatum (Eccli. V, 5). Voce: Ne tardes converti ad Dominum, et ne differas de die in diem (Ibid. , 8). Voce: Altissimus odio habet peccatores: et misertus est poenitentibus (Ibid. XII, 3). Articolo: Relinque peccata tua, et converte ad Dominum (Ibid. , XVII, 21). Item: Fili, peccasti, ne adjicias iterum: sed et de pristinis deprecare, ut tibi remittantur (Ibid. , XXI, 1). Et Dominus in Evangelio: Poenitentiam agite: appropinquavit enim regnum coelorum (Mt. III, 2). Joannes Baptista: Facite, inquit, fructus dignos poenitentiae (Luc. III, 8).Et Apostolus ait Paulus: Ecce enim tempus acceptabile: ecce enim nunc dies salutis (II Cor. VI, 2). Et Petrus: Poenitemini igitur et convertimini, ut deleantur peccatu vestra (Act. III, 19). Geronimo in esposizione 106.0136C| Ecclesiastae: Ne impie agas multum, et noli esse stultus, cum morieris in tempore non tuo: cum Dominus loquatur Nolo mortem morientis, sed tantum ut revertatur, et vivat. Semel peccasse sufficiat. Debemus ergo nos erigere post ruinam. Si enim juxta eos qui de physicis disputant, novit hirundo pullos de soccorso oculare chelidoniae, et dictamnum caprae expetunt vulneratae, cur nos ignoramus medicinam propositam esse peccantibus? Augustinus in libro Sermonum: «Scio ego, inquit, et mecum omnis homo qui paulo attentius consideraverit, neminem Dominum timentem sub verbis ejus non se corrigere, nisi qui putat quia plus habet vivere. Ipsa res est quae multos occidit, cum dicunt, cras, cras; et subito ostium clauditur.Remansit foris cum voce 106.0136D| corvina, quia non habuit gemitum columbinum, sed corvi vox est. Geme ut columbus, et tunde pectus; sed plagas tibi dando, caesus correctus esto. » Et paulo post: « Dic mihi, rogo te. Ecce ego consentio, concedo, et cognosco, quia indulgentiam tibi promisit Deus. Crastinum enim diem quis tibi promisit? Dic mihi ubi legis te indulgentiam accepturum, si te non correxeris? Lege mihi quantum victurus sis. Non lego, informarsi. Nescis ergo quanto victurus sis. Correctus esto et semper paratus. Noli timere diem ultimum, tanquam furem, qui te dormiente effodiat parietem; sed vigila et corrige hodie quae differisce nel crastinum. »
106.0137A| Gregorius in homilia de novem ordinibus angelorum: « Sinum Dominus suae pietatis aperit; nosque in se ricettare per poenitentiam quaerit; sed poenitentiam digne agere non possumus, nisi modum quoque ejusdem poenitentiae cognoscamus. Poenitentiam quippe vere agere est, perpetrata mala plangere, et plangenda non perpetrare. Nam qui sic alia deplorat, ut tamen alia committat, adhuc poenitentiam agere, aut dissimulat, aut ignorat. Quid enim prodest si peccata quis luxuriae defleat, et tamen adhuc avaritiae aestibus anhelat? Aut quid prodest si irae culpas jam lugeat, et tamen adhuc invidiae facibus tabescat?Sed minus est valde quod dicimus, ut qui peccata deplorat, ploranda minime committat; et qui plangit vitia, perpetrare vitia timeat. 106.0137B| Nam cogitandum summopere est, ut qui se illicita meminit commisisse, a quibusdam etiam licitis studeat abstinere: exemplo David nolentis aquam bibere cum periculo suorum allatam. Item idem: «Facite fructus dignos poenitentiae (Luc. III, 8). In quibus verbis notandum est, quod amicus sponsi non solum fructus poenitentiae, sed dignos poenitentiae admonet [faciendos. Aliud namque est fructus facere, aliud dignos poenitentiae] facere; ut enim secundum dignos poenitentiae fructus loquamur, sciendum est quia quisquis illicita nulla commisit, huic jure conceditur ut licitis utatur; sicque pietatis opera faciat, ut tamen si noluerit, ea quae mundi sunt non relinquat. At si quis in fornicationis culpam, vel fortasse, quod gravius 106.0137C| est, in adulterium lapsus est, tanto a se licita debet abscindere, quanto se meminit et illicita perpetrasse. Neque enim par fructus esse boni operis debet ejus qui minus, et ejus qui amplius deliquit: aut ejus qui in nullis, et ejus qui in quibusdam facinoribus cecidit, et ejus qui in multis est lapsus. Per hoc ergo quod dicitur: Facite fructus dignos poenitentiae, uniuscujusque conscientia convenitur, ut tanto majora crescant bonorum operum lucra per poenitentiam, quanto graviora sibi intulit damna per culpam. » Item ipse in Moralibus: « Omnis peccator in poenitentia duplicem habere gemitum debet: nimirum quia et bonum quod potuit, non fecit; et malum quod non debuit, fecit. Cum in bona opera non assurgimus, necesse est ut nosmetipsos 106.0137D| dupliciter defleamus: quia et recta non fecimus, et prava operati sumus. »
Multa siquidem et alia divinae Scripturae existunt testimonianza, quae nos de perpetratis peccatis absque dilatione conversionem ad Deum facere hortantur, et per poenitentiam divinae misericordiae indulgentiam nobis promereri posse pollicentur. Non est ergo parvipendenda poenitentiae medicina, quae dum parvipenditur, morbus plus invalescensnecem aegroto gignere comprobatur.
CAPUT X. Quod poenitentiae modus in arbitrio sacerdotum sit constitutus.
Quia peccati vulnus poenitentiae remedio sanari valeat, ea quae in praecedenti capitulo collecta sunt, testantur; modus vero ejusdem poenitentiae, tempusque poenitendi in arbitrio sacerdotum, quibus ligandi atque solvendi potestas est a Christo collata, est constitutus. Unde scribit beato Augustinus nel libro Enchiridii (Cap. 65): « Certa, inquit, constituuntur ab his qui praesunt in ecclesiis tempora poenitentiae, ut fiat satis etiam Ecclesiae, in qua remittuntur ipsa peccata: extra eam quippe non remittuntur. Ipsa namque Spiritum sanctum pignus accepit, sine quo non remittuntur ulla peccata; ita 106.0138B| ut quibus remittuntur, vitam consequantur aeternam. » Perrari namque sunt hodie in Ecclesia, qui talem agant poenitentiam, qualem antiquorum Patrum poenitentium exempla, et auctoritas canonica sancit. Quis namque criminis reus, qui utique poenitentia publica debuit mulctari, cingulum militiae deponit, et a liminibus Ecclesiae coetuque fidelium arcetur, et a Christi corpore separatur? Quis porro in cinere, et cilicio, more poenitentium antiquorum lamento poenitudinis suscipit? Isidoro quoque in libro Sententiarum: « Bene, inquit, in cilicio et cinere poenitens deplorat peccatum, quoniam in cilicio asperitas et compunctio peccatorum; in cinere autem pulvis ostenditur mortuorum. Et idcirco in utroque poenitentiam agimus, ut et in punitione 106.0138C| ciliciiagnoscamus vitia quae per culpam commisimus, et per favillam cineris perpendamus mortis sententiam, ad quam peccando pervenimus. »
Unde colligitur quia religionis nostrae priscis temporibus, dum quis secundum constitutum sibi a sacerdote usque ad satisfactionem cilicio indutus, et cinere conspersus, habitu incultus, humique prostratus, lacrymisque profusus videbatur, statim poenitens agnoscebatur, ut ei a Domino ignosceretur, ab omnibus deprecabatur. Nunc autem in coetu Christiano idcirco vix poenitens agnoscitur, quia pene nihil horum erga poenitentes agitur. Quapropter credibile est, ut sicut alia multa in religione Christiana viluerunt, ita quoque praemissus poenitentiae modus, ab usu, quod formidolosum est, recesserit. 106.0138D| Et idcirco a multis diversa flagitia perpetrantur audacter. Verum etiam si quispiam nostri temporis Christianus hodie aut homicidium, aut aliquid aliud admiserit; quia hujuscemodi poenitentia non plectitur, ideo cras conventui fidelium irreverenter se adjungere non veretur. Et ideo Ecclesiam, cui poenitendo satisfacere debuit, scandalizare convincitur. Solent enim aut publice, aut tacite, intra se adversus hujusmodi dicere: o interfector! oh flagello! heri illud et illud admisisti; et hodie collegio 106.0139A| nostro, sanguine proximitui cruentatis manibus te impudenter inseris: et, quod majoris est impudentiae, nobiscum participare non trepidas corpus et sanguinem Domini nostri Jesu Christi? Quod dico plus usu quam voto expertus sum.
Cum igitur tempora poenitentiae idcirco sint constituta, ut satisfaciat poenitens Ecclesiae, quam peccando laesit, nescio utrum ille poenitentiam digne agat, qui Ecclesiam quam primum peccando laesit, postea tam impudenti consortio in sui murmuratione et detractione devenire compellit. Haec non de occultis, sed de manifestis criminibus dicta sunt, quae dum publice ammettentuntur, publica poenitentiae satisfactione diluantur necesse est.
[Qualiter autem nel suo Occidentalibus partibus 106.0139B| antiquitus erga poenitentes mos servabatur, in Historia ecclesiastica tripartita Sozomenus trascrive: « Quoniam omnino, inquit, non peccare divinum, et supra humanam naturam esse cognoscitur, peccantibus et poenitentiam agentibus veniam Dominus praecepit; qui vero confiteri refugiunt, majus peccatum acquirunt. Propterea visum est antiquis pontificibus, ut velut in theatro sub testimonio ecclesiastico populi delicta pandantur; et ad hanc causam probum, bonae conversazioneis, servantemque secretum, ac sapientem virum statuerunt; ad quem accedentes hi qui delinquebant, delicta propria fatebantur. At ille secundum uniuscujusque culpam dicebat et mulctam; quod etiam hactenus diligenter in Occidentalibus servatur ecclesiis, et maxime 106.0139C| apud Romam, ubi etiam locus erectus est poenitentium. Stant enim rei et velut in lamentationibus constituti; dum enim sacra celebratio fuerit adimpleta, illi comunionem non percipientes, cum gemitu et lamentatione semetipsos in terram prosternunt, ad quos concurrens episcopus, et ipse cum lacrymis et gemitu spiritali prosternitur, ut omnis ecclesiae plebs fletibus intendatur. Post hoc autem prior surgit episcopus, et elevat jacentes a terra. Tunc competenceer pro poenitentibus facta oratione, dimittit omnes; at illi afflictionibus sponte vacantes, aut jejuniis, aut abstinentia lavacri, aut suspensione ciborum, aut rebus aliis quae jubentur, exspectant commune tempus quod decernit episcopus. Costituito vero tempore velut quoddam debitum 106.0139D| exsolventes afflictionem, peccato curati cum populo comunionem partecipantiur. » Haec ergo antiquitus Romani pontifices usque ad nostrum conservaverunt tempus. Qualiter autem et quomodo poenitentes ad suscipiendam corporis et sanguinis Domini gratiam accedere debeant, Innocentius papa in Decretalibus suis plenissime docet, trascrive: « De poenitentibus autem, qui sive ex gravioribus commissis, sive ex levioribus poenitentiam gerunt, si nulla interveniat aegritudo, quinta feria ante Pascha eis remittendum Romanae Ecclesiae consuetudo 106.0140A| dimostrat. Caeterum de pondere aestimando delictorum sacerdotis est judicare, ut attendat ad confessionem poenitentis, et ad fletus et lacrymas corrigentis, ac tum jubere dimitti, cum viderit congruam satisfactionem. Sane si quis in aegritudinem inciderit, atque usque ad desperationem devenerit, ei est ante tempus Paschae relaxandum, ne de saeculo absque comunione discedat. » ]
Illud etiam minime praetercundum est, quod quidam peccatorum suorum conscii, imperitos animarum suarum medicos expetunt, ut sibi ad votum suum poenitentiae tempora imponant; et peritos idcirco declinant, ne austerius poenitentiae eos addicant. Si enim peritus medicus ad morbos corporis pellendos quaeritur, quanto magis medicus animae 106.0140B| peritissimus quaerendus est? Ut ergo artis medicinae nescius, dum curare nescit vulnus corporis, non illud minuit, sed magis plerumque incrementum ei addit: ita et imperitus medicus animarum, dum eorum languoribus mederi videri vult, quia his congrua medicamenta nescit adhibere, eosdem languores creditur incrementare. De talibus inquit Dominus per prophetam: Vivificabant animas quae non vivebant: et mortificabant animas quae non moriebantur (Ez. XIII, 18).
Sunt etiam plerique spiritales medici, qui medendi animarum vulnera habent scientiam, sed aut amoris proprii, aut adulationis causa errata, qui sibi eorum confessionem peccatorum suorum faciunt, 106.0140C| saluberrimae poenitentiae rigore ferire refugiunt. De quibus rursus Dominus per prophetam: Vae, inquit, his qui consuunt pulvillos sub omni cubitu manus: et faciunt cervicalia sub capite universae aetatis ad capiendas animas (Ibid.) . Hunc locum papa Gregorius in libro Pastorali ita exponit: « Pulvillus quippe sub omni cubitu manus est ponere, cadentes a sua rectitudine animas, atque in hujusmodi se delectatione reclinantes blanda adulatione refovere: quasi enim pulvillo cubitus, vel cervicalibus caput ponentis excipitur, cum correptionis duritia peccanti subtrahitur, eique mollities favoris adhibetur, ut in errore molliter jaceat, quem nulla asperitas martyris pulsat. » Hi autem qui imperitos adulatores animarum suarum medicos quaerunt, 106.0140D| vana securitate se ipsos decipiunt. Ad hoc nempe tales quaerere solent, ut in poenitendo pene nihil afflictionis corpus eorum sentiat: praesertim cum praefatus papa Gregorius dicat: «Caro laeta nos traxit ad mortem, afflicta reducat ad veniam. »
Porro de abstinentia cui quidam poenitentes discrete et laudabiliter, quidam vero indiscrete et negligenter se subdere solent, Prosperi sententia haec est: « Membra, inquit, sua, quae sunt super terram, mortificant, quando insolens corpus jejuniorum continuatione castigant; quando intra necessario 106.0141A| modum suum temperant appetitum; quando non solum a delicatioribus cibis moderata districtione suspendunt, sed etiam in ipsis communibus nihil carni suae pro desiderio, sed pro sustentandae vitae necessitate permittunt: certi quod nec deliciae quaelibet, si absque desiderio percipiantur, officiunt; et viles cibi plerumque abstinentiae profectum, si appetenter accipiantur, impediunt. Hinc est quod sanctus David aquae visaeconcupiscentiam castigavit, et eam sibi a suis oblatam. ne desiderio suo ex ea satisfacere videretur, effudit. Et sancto Eliae perceptio carnium, quoniam non concupivit, non nocuit. Unde datur intelligi, quod veraciter abstinentes escarum non naturas, sed concupiscentias damnent, ac voluptates suas desiderati cibi vel potus 106.0141B| abuso mortificante. Qui autem non solum a qualitate, sed etiam a quantitate ciborum cupiunt abstinere, nihil aliud student, nisi ut quantum stomacho reficiendo ac fami eximendae satis esse videtur, indulgent; nec expleant suos appetitus aviditate percipiendi, sed comprimant; atque eis non saturitas edendi finem faciat, sed voluntas; quia tam a cupiditate pretiosiorum ciborum animos, quam a nimia percezionee * vilium continebunt, qui cibis nec lautioribus volunt, carne luxuriante, dissolvi, nec distentione ventris vilibus onerari; quando abstinentes viri nec deliciosi soleant esse, nec avidi. Jam de vino abstinendo vel percipiendo quid dicam? Unde sanctus Apostolus certam fixit regulam dicens: Nolite inebriari vino, in quo est luxuria 106.0141C| (Efes. V, 18). Quasi diceret: Luxuriam facit et nutrit vini perceptio nimia, non natura; et propterea non vos uti vino, sed inebriari prohibeo. Quandoquidem infirmum stomachum moderatus usus vini confortat, ebrietas animum corpusque debilitat. Denique Timotheo suo discipulo, qui se longa abstinentiae districtione jam fregerat, et stomachum suum aquae percezionee corruperat, modico vino uti debere praecepit, dicens: Noli adhuc aquam bibere; sed modico vino utere propter stomachum tuum et frequentas infirmitates tuas (I Tim. V, 23). Ac per hoc nihil contra abstinentiam faciunt, qui vinum non pro ebrietate, sed tantum pro corporis salute percipiunt; nec hoc eis offert voluntas, sed permittit infirmitas: quae si defuerit, a vino 106.0141D| abstinendum, ne vini perceptio, quae infirmum sustentat, sanum corpus incendat: quoniam quidem vino uti, et usui habere oleum, nullus dixerit esse peccatum, sed haec ideo non debemus carni desideranti 106.0142A| praestare, ne cum illi licita concedere coeperimus, poscat illicita; et sibi obsequentes in minimis, in flagitia punienda compellat; ac naturali ordine perturbato, non spiritui corpus, sed spiritus corpori dominanti deserviat. » Et post pauca: « Caeterum si a quadrupedibus abstinentes, phasianis alitibus, capris, atque pavonibus, vel aliis avibus pretiosis, aut piscibus perfruantur, non mihi videntur resecare delectationes sui corporis, sed mutare; nec pro abstinentia, sed velut pro nescio qua immunditia, vel certe, quod verius est, pro stomachi nauseantis teneritudine delicias illas communes ac viles carnes abjicere, quo possint aliis non solum carnibus, sed etiam delicatioribus ac pretiosioribus suas voluptates explere, cum, sicut supra 106.0142B| jam patuit, non aliquarum carnium quae usui humano concessae sunt, nobis naturae damnandae sint, quas Deus instituit; sed carnales concupiscentiae fugiendae, quas sensui carnis diabolus introduxit. Illi autem qui parciores videri volunt, et gloriam sibi velut de abstinentiae districtione conquirunt, sic ab omnibus animalibus judicant temperandum, ut peregrinis pomis, ac sorbis poculisdelicatis, caeterisque aliis immanem sui corporis impleant appetitum, cum spiritalis abstinentia, non aliquorum ciborum usum, sed desiderium suadeat compescendum. Et illi magis parcimoniae servire censendi sunt, qui sibi non aliquarum rerum percezionees, sed delectationes corporis interdicunt. Illi quoque qui, negata sibi vini percezionee, diversorum 106.0142C| poculorum potionibus inundantur, nequaquam mihi abstinentiam videntur implere. Qui et ad hoc se fortassis a vino suspendunt, ut mercentur ab hominibus laudem, et interdicti sibi vini compensant poculis suavioribus voluptatem. »
Liquet igiturquia ad vulnera peccatorum sananda, non indocti, et peccatis faventes, sed docti et spirituales medici sint expetendi, et ad eorum arbitrium poenitentiae tempora humiliter subeunda, et de capitalibus manifestisque peccatis publica sit irretractabiliter agenda poenitentia. De mensura vero atque percezionee cibi et potus, poenitentibus, qui rigore abstinentiae corpora sua discrete domare statuunt, supra notata Prosperi sententia consulto est sequenda. Decet quippe ut cum quis poenitentiae 106.0142D| mancipatur, ita corpus suum jejuniorum continuatione, vigiliarum et orationum assiduitate, caeterarumque sanctarum virtutum exercitatione domare studeat, ut merito cum Psalmista dicere valeat: 106.0143A| Sitivit in te anima mea, quam multipliciter et caro mea (Sal. LXII, 2).
CAPUT XI. Quod ad ecclesiam orandi gratia frequenter conveniri debeat.
Quia moderno tempore Christiani populi devotio a devotione plebium fidelium, quae sub apostolis exstitit, longe sit impar, in ultimo libelli hujus capitulo breviter commemorabitur. Procul nempe quorumdam Christianorum devotio, sicut et in nonnullis aliis, ita et in eo quod ad ecclesiam tepide conveniunt, ab illius plebis religiosa devotione distat. Verum sicut sunt plerique, qui pio religiosoque studio orandi gratia ecclesiam saepissime frequentant, ita e contrario existunt quidam, qui licet e 106.0143B| vicino habeant basilicam, id tamen perraro, quod emendatione dignum est, faciunt. Ut ergo templa divinis cultibus mancipata frequenter adiri, ibique Deum constanter et devote oporteat invocari, divinae Scripturae testimonianza subtus collecta testantur. Legitur itaque in libro Paralipomenon: Apparuit nocte Dominus Salomoni et ait: Audivi orationem tuam, et elegi locum istum mihi in domum sacrificii, ecc. (II Paral. XII). Et paulo post: Oculi quoque mei erunt aperti, et aures meae erectae ad orationem ejus qui in loco isto oraverit: elegi enim et sanctificavi locum istum, ut sit nomen meum ibi in sempiternum; et permaneant oculi mei et cor meum ibi cunctis diebus. Et in Evangelio Lucae: Et factum est dum benediceret illis, recessit ab eis et ferebatur 106.0143C| in coelum. Et ipsi adorantes regressi sunt in Gerusalemme cum gaudio magno. Et erant semper in templo laudantes, et benedicentes Dominum (Luc. XXIV, 52). Et in Actibus apostolorum: Erant autem, inquit, perseverantes in doctrina apostolorum, communicatione fragmentis panis, et orationibus (Act. II, 42). Et paulo post: Quotidie quoque perdurantes unanimiter in templo, et frangentes circa domos panem, sumebant cibum cum exsultatione et simplicitate cordis; collaudantes Deum, et habentes gratiam ad omnem plebem (Ibid. , XLVI). Item ibi: Petrus et Joannes ascenderunt in templum ad horam orationis nonam (Ibid. , III, 1). Origenes quoque in homilia de Rebecca: « Vereor, inquit, ne sitis matri vestrae Ecclesiae adhuc in tristitia et gemitu, cum non convenitis 106.0143D| ad audiendum verbum Dei, et vix festis diebus ad ecclesiam proceditis; et hoc non tam desiderio verbi quam studio solemnitatis, et publicae quodammodo remissionis obtentu. Quid igitur ego faciam, cui dispensatio verbi credita est? Ubi vel quando vestrum tempus inveniam? Plurimum ex hoc, imo pene totum mundanis occupationibus teritis; in foro aliud, et aliud in negotiatione consumitis; aliud litibus vacat, et ad audiendum verbum Dei nemo, aut pauci admodum vacant. Sed quid vos de occupationibus culpo? Quid de assentebus conquistatore? Praesentes etiam in ecclesia positi non 106.0144A| estis intenti; sed communes et ex usu fabulas teritis, et verbo Dei vel lectionibus divinis terga convertitis. Vereor ne et vobis dicatur a Domino: Converterunt ad me dorsa, et non facies suas (I Ger. XII). » Et post aliqua in eadem: « Dicite mihi, vos qui tantummodo festis diebus ad ecclesiam convenitis: caeteri dies non sunt festi? Non sole muore Domini? Judaeorum est dies certos et raros observare solemnes, et ideo ad eos dicit Dominus: Quia neomenias vetras, et sabbata, et diem magnum non sustineo. Jejunium, et ferias, et dies festos vestros odit anima mea (Is. I, 13). Odit ergo Deus eos qui una die putant esse festum Domini?» Quia ergo Christiani instar templi Jerosolymitani, ubi sanguis brutorum animalium effundebatur, basiliche in honore 106.0144B| et amore Dei construunt, ubi non jam sanguis taurorum effunditur, sed corpus et sanguis Christi conficitur, et a fidelibus percipitur; et Deus tam evidentibus oraculis loca nomini suo dicata habitare, ibique supplicum preces se exaudire polliceri dignatur; et pontifices sub tanta invocatione eas Deo dedicant, ut omnes qui illuc deprecaturi conveniunt, de quacunque tribulatione ad eum clamaverint, consolationis ejus benefica consequantur: oportet ut fideles, remoto negligentiae tepore, hujuscemodi loca ad Deum exorandum, sibique propitium faciendum, frequenter ac devote adeant , dignosque se aspectibus angelorum, quorum conventus ibi minime adesse dubitatur, exhibeant.
Quod si etiam memoratum templum, in quo pecudes 106.0144C| mactabantur, tantae venerationi habebatur, ut ad illud non solum Judaei divinae legis notitiam habentes, verum etiam nationes a testamento Dei longe remotae orandi gratia concurrerent, sicut habetur in Actibus apostolorum de viro Aethiope eunucho, qui venerat adorare in Jerusalem, et revertebatur, et a Philippo catechizatus, et baptizatus est (Act. VIII, 26): quanto magis templa Christi, ubi ejus caro et sanguis immolatur, a fidelibus sunt religiosis obsequiis veneranda, et assiduis precibus inexcusabiliter frequentanda. Non igitur sicut se habet quorumdam reprehendenda et emendanda consuetudo, propter aediculas quas sibi ad votum suum construunt, ibique Deo sacrificium offerri posse et debere contendunt, templa per sacerdotum ministeria 106.0144D| nomini divino dicata penitus sunt negligenda ac relinquenda: praesertim cum Dominus dicat in lege: Ad locum quem elegerit Dominus Deus de cunctis tribubus vestris, ut ponat nomen suum ibi, et habitet in eo, venietis et offeretis illo loco holocausta ac victimas vetras (Deut. XII, 6). Et post pauca: Cave ne offeras holocausta tua in omni loco quem videris; sed in eo quem elegerit Dominus in una tribuum tuarum offeres hostias (Ibid. , 13). Et in sacris canonibus, in concilio scilicet Laodicensi sit institutum (Cap. 58): Quod non oporteat in domibus oblationes ab episcopis et presbyteris fieri.
CAPUT XII. De instantia orationis.
Religiosae devotioni orationis a multis ut oporteret, et ut exempla sanctorum antiquorum Patrum docent, non insistitur; quorumdam etiam orationis intentio terrenarum rerum curis, et illicitis cogitationibus miserabiliter praepeditur. Quod cum ita sit, quanto in oratione acrius adversitatibus mundi concutimur, et cogitationum carnalium graviores tumultus patimur, tanto ardentius orationi et vehementius insistere debemus. Instantia quippe orationis auxilium nobis tribuit in adversis, quoniam ubi non sufficit humanum, necesse est ut imploretur orationibus divinum auxilium.
Quantum autem orationi insistendum sit sequentia 106.0145B| docente. Ait enim Salmista: [Memor fui nocte nominis tui, Domine (Sal. CXVIII, 55). Voce: Media nocte surgebam ad confitendum tibi (Ibid. XII). Articolo: In noctibus extollite manus vetras in sancta, et benedicite Dominum (Sal. CXXXIII, 2). Articolo:] Lavabo per singulas noctes lectum meum: lacrymis meis stratum meum rigabo (Sal. VI, 7). Existunt et alia ejusdem psalmographi de orationis usu jugiter habendo plura documenta; quae hic prolixitatis causa non ponuntur. Habes et in libro Ecclesiastico: Ne impediaris, inquit, orare semper: et ne verearis usque ad mortem justificari: quia merces Domini manet in aeternum (Eccl. XVIII, 22). Ante orationem praepara animam tuam, et noli esse quasi homo qui tentat Deum (Ibid. 23). Qui conservat legem, 106.0145C| moltiplicare orationem. Precationem laesi exaudiet Dominus (Ibid. XXXV, 1). Oratio cum humilitate, super nubes penetrabit (Ibid. XXI). Dominus quoque in Evangelio ait: Oportet semper orare, et non deficere (Luc. XVIII, 1). Et alibi: Petite et dabitur, quaerite et invenietis. Pulsate et aperietur vobis. Omnis enim qui petit accipit; et qui quaerit invenit: et pulsanti aperietur (Mt. VII, 7). Voce: Vigilate itaque omni tempore; ut digni habeamini effugere ista omnia quae futura sunt, et astare ante filium hominis (Luc. XXI, 26). Et Apostolus: Semper gaudete: sine intermissione orate: in omnibus gratias agite (I Tess. V, 17).Item idem: Orationi instate, vigilantes in ea (Coloss. IV, 2). Item idem: Dominus in proximo est: nihil solliciti sitis: sed in 106.0145D| omni oratione et obsecratione cum gratiarum actione petizioni vestrae innotescant apud Deum (Filippo IV, 6). Et Petrus: Estote, inquit, prudentes et vigilate in orationibus (I Petr. IV, 7). Isidoro in libro Sententiarum: « Orationibus mundamur, lectionibus instruimur; utrumque bonum est si liceat; si non liceat, melius est orare quam legere; quia in lectionibus agnoscimus quid facere debeamus, et in orationibus eadem accipimus quae postulamus. » Hieronymus ad Eustochium: « Quanquam Apostolus 106.0146A| sempre orare nos jubeat, et sanctis etiam ipse somnus oratio sit, tamen divisas orandi horas habere debemus; ut si forte aliquo fuerimus opere detenti, ipsum nos ad officium tempus admoneat: horam tertiam, sextam, nonam, diluculum quoque et vesperam, nemo est qui nesciat. Nec cibus ante sumatur nisi oratione praemissa; nec recedatur a mensa nisi referantur gratiae Creatori. [Noctibus] bis terque surgendum: revolvenda de Scripturis quae memoriter tenemus. » Item Isidoro: « Sicut enim militsine armis ad bellum exire non convenit, ita omni Christiano procedere quolibet sine oratione non expedit. Hoc est remedium ejus qui vitiorum temperamentis exaestuat, ut quoties quolibet impugnatur vitio, toties in oratione subdatur; 106.0146B| * quia frequens oratio vitiorum impugnationem exstinguit. Tam perseveranter intendere oportet animum nostrum orando atque pulsando, quousque importunas desideriorum carnalium suggestiones, quae nostris subrepunt sensibus, fortissima intenzionie superemus: ac tandiu insistere, quandiu exsurgendo vincamus. » Et paulo post: «Oratio cordis est, non labiorum; neque enim verba deprecantis Deus intendit, sed orantis cor aspicit. Quod si tacite cor oret, et vox sileat, quamvis hominem lateat, Deum latere non potest, qui conscientiae praesens est. Melius est cum silentio orare corde sine sono voci, quam solis verbis, sine intuitu mentis. Nunquam est sine gemitu orandum, nam peccatorum recordatio moerorem gignit; stupido 106.0146C| enim oramus, ad memoriam culpam reducimus, et magis reos tunc nos esse cognoscimus. Ideoque cum Deo assistimus, gemere et flere debemus; reminiscentes quam gravia sint scelera quae commisimus, quamque dira inferni supplicia quae timemus. »
Porro sunt nonnulli qui orationi frequenter insistunt, et a caeteris bonis operibus vacant: quibus necesse est ut orationi caeterarum quoque virtutum adjungant operationem. Sunt, e contrario, qui aliis bonis operibus inserviunt, et assiduae orationis usum negligunt: quibus etiam convenit ut bonis operibus orationem quoque assiduam annectant. Ait autem Jeremias propheta: Levemus corda nostra cum manibus ad Dominum (Thren. IX, 41). Quod Isidoro ita 106.0146D| exponit: «Cor, inquit, cum manibus levat, qui orationem cum opere sublevat. Nam quisquis orat, et non operatur, cor levat, et manus non levat. Quisquis vero operatur, et non orat, manus levat, et cor non levat. Sed quia operari necesse est et orare, bene juxta utrumque dictum est: Levemus corda nostra cum manibus ad Dominum. »
Quia ergo Salvator noster non solum formam orationis, sed instantiam frequentiamque tradidit orandi, oportet ut importunitatem illius viduae judicem 106.0147A| iniquum crebris vocibus interpellantis, nec non et illius amici ostium amici sui constanter pulsantis, tresque sibi panes commodari petentis, quos nobis exempli gratia ad instantiam orandi, seque jugiter humiliterque deprecandi exhibuit, imitantes (Luc. XI, 5), eumdem Dominum et Salvatorem nostrum , remoto torpore desidiae, jugiter exoremus, ut scilicet a cunctis erratibus nostris nos absolvat, et aeternae patriae participes efficiat.
CAPO XIII. Quod in ecclesia Dei non sit otiosis turpibusque fabulis vacandum. Et quod qui haec faciunt, non solum sibi peccatum non minuant, sed etiam majora accumulento.
Multi ecclesiam ingressi, non ad Deum puram 106.0147B| simplicemque orationem dirigunt, quoniam quod ore precantur, hoc etiam mente non meditantur. De talibus Beda in homilia 17 Evangelii. « Sunt, inquit, qui intrant in ecclesiam, multis psalmodiam vel orationem sermonibus prolongant, sed alibi corde intendendo, nec ipsi quid dicant, recolunt: ore quidem orantes, sed mente foris vagantes, omni se orationis fructunt; putantes a Deo precem exaudiri, quam nec ipsi qui fundunt, audiunt. Quod antiqui hostis istintu fieri nemo est qui animadvertere nequeat. Sciens enim utilitatem orandi, et hominibus invidens gratiam impetrandi, immittit orantibus multimoda cogitationum levium, et aliquando etiam turpium nocentiumque phantasmata, quibus orationem impediat; adeo ut non nunquam racconti tantosque 106.0147C| discurrentium cogitationum fluctus prostrati in oratione toleremus. » Sunt itaque plerique, quibus potius cordi est vanis et obscoenis confabulationibus vacare, quam lectionibus divinis aurem accomodare; quibus etiam nusquam tam delectabile videtur esse susurrationes aliorum auribus ingerere, cachinnis ora dissolvere, quam in ecclesia Dei, ubi eum humiliter devoteque debuerunt invocare, et peccata sua deflere: sed et hoc ejusdem hostis antiqui instinctu fieri dubium non est.
Quod autem domus Dei non sit hujuscemodi illicitarum actionum, sed potius orationum, Dominus docet in Evangelio, dicens: Domus mea, domus orationis est, vos autem fecistis eam speluncam latronum (Luc. XIX, 46) . Origenes quoque ubi de velamine 106.0147D| Moysis scribit, ita dicit: « Dicendum nobis prius est quid sit homo aversus a Domino, ut scire possimus quid sit conversus. Omnis qui, cum recitantur verba legis, communibus fabulis occupatur, aversus est. Omnis qui, cum legitur Moyses, de negotiis saeculi, de pecuniis, de lucris sollicitudinem gerit, aversus est. saeculo, et mundi honoribus studet, aversus est. Sed et alius qui ab his quidem videtur alienus, assistit autem et audit verba legis, et vultu atque 106.0148A| oculis intentus, corde tamen et cogitationibus evagatur, aversus est. Quid ergo est converti? Si his omnibus terga vertitis, et studio ac mentis sollicitudine verbo Dei operam detis, in lege ejus die ac nocte meditemini: hoc est conversum esse ad Dominum. Aliqui vestrum, ut recitari audierint quae leguntur, statim discedunt; nulla ex his quae lecta sunt inquisitio adinvicem, nulla collatio, nusquam memoria mandati illius, quo te divina lex commonet: Interroga patres tuos, et dicent tibi; presbyteros tuos, et annuntiabunt tibi (Deut. XXXII, 7). Alii ne hoc ipsum quidem patienter exspectant, quod lectiones in ecclesia recitentur. Alii vero nec si recitentur sciunt, sed in remotioribus Dominicae domus locis, saecularibus fabulis occupantur.De quibus ego 106.0148B| ausus sum dicere, quia cum legitur Moyses, marmellata non velamen super cor eorum, sed paries quidam et murus est positus: »
Augustinus in homiliisad populum: «Quando convenitis, inquit, ad ecclesiam, pro peccatis vestris orate; nolite [rixas committere, nolite lites et] scandala concitare, aut otiosas fabulas dicere. [Qui ad ecclesiam veniens haec fecerit, ibi se litigando vulnerat, ubi se orando sanare potuerat. ] In ecclesia stantes nolite verbosari, sed sacras Scripturas patienter audite. Qui enim in ecclesia verba vana locutus fuerit, et pro [se et pro] aliis rationem redditurus est in die judicii, quia verbum Dei nec ipse audit, nec alios audire permittit. » Item idem: « Plures sunt de quorum perditione nimium contristor; 106.0148C| illos dico qui, venientes ad ecclesiam, magis litigare cupiunt quam orare, et quando lectiones divinas debent in ecclesia intentis auribus et tota pietate suscipere, tunc foris causas dicere, et diversis [se] student calumniis impugnare. Aliquando etiam, quod pejus est, aliqui nimium iracundia succenduntur, amarissime rixantur, et turpiter sibi convicia, et crimina, et calcibus et pugnis invicem colliduntur. Melius enim fuerat talibus ad ecclesiam non venire, quam tot malis contra se divinam iram provocare. Isti enim etsi cum minoribus peccatis ad ecclesiam veniunt, cum multis criminibus de ecclesia revertuntur. Item idem: « Sunt namque aliqui qui in natalitiis sanctorum, aut in qualibet festivitate, 106.0148D| causas aut dicere, aut audire volunt; et, quod pejus est, non pro veritate, sed pro avaritia et cupiditate. Debent enim causas dicere et cum justitia deliberare; sed aliis diebus, alio tempore, non in sanctorum solemnitate, quando omnes homines magis debent Deo vacare, quam se diversis litibus impugnare. » Item idem: « Quando ad ecclesiam convenitis, nolite vos talibus fabulis occupare, unde possitis peccata acquirere. Nolite vos occupare ad litigandum, sed potius ad orandum, ut non rixando Deum offendere, sed supplicando gratiam ipsius possitis acquirere. » Bedain homilia Evangelii 106.0149A| vigesima: Cum fecisset Dominus quasi flagellum de funiculis, omnes ejecit de templo (Giovanna. II, 15). Quid ergo, fratres mei, quid putatis faceret Dominus, si rixis dissidentes, si fabulis vacantes, si risu dissolutos, vel alio quolibet scelere reperiret irretitos, qui hostias quae sibi immolarentur, ementes in templo [vidit, et] eliminazione festinavit? Haec propter illos diximus, qui ecclesiam ingressi, non solum intentem orandi negligunt, verum etiam ea pro quibus orare debuerant, augent. Insuper et argumententes se pro hujusmodi stultitia, conviciis odiisque vel detractionibus insequuntur: addentes videlicet peccata peccatis, et quasi funem sibi longissimum incaute eorum augmentationem texentes, nec timentes ex eo districti judicis exame damnari. » E paulo 106.0149B| post: « Unde multum tremenda sunt haec, dilectissimi, et digno expavescenda timore, sedulaque praecavendum industria, ne veniens improvisus perversum quid immerito, nobis, unde [merito] flagellari ac de ecclesia ejici debeamus, inveniat; et maxime in illa quae specialiter domus orationis vocatur, observandum ne quid ineptum geramus, ne cum Corinthiis audiamus ab Apostolo: Nunquid domos non habetis ad agenda vel loquenda temporalia, aut ecclesiam Dei contemnitis? (I Cor. XI, 22. ) Item idem in eadem: Zelus domus tuae comedit me (Giovanna. II, 18). Zelemus et nos, fratres charissimi, domum Dei, quantum possumus, ne quid in ea pravum geratur insistamus; si viderimus fratrem, qui ad domum Dei pertinet, superbia tumidum, si detractionibus 106.0149C| assuetum, si ebrietati servientem, si luxuria enervatum, si iracundia turbidum, si alio cuiquam vitio substratum, studeamus in quantum facultas suppetit, castigare, polluta ac perversa corrigere; et si quid de talibus emendare nequimus, non sine acerrimo mentis sustinere dolore; et maxime in ipsa domo orationis, ubi corpus Domini consecratur, ubi angelorum praesentia semper adesse non dubitatur, ne quid ineptum, ne quid nostram, sive fraternam orationem impediat, totis viribus agamus. »
Apostolus namque omnibus Christianis stultiloquium et scurrilitatem penitus cavendam esse decernit: quibus magis convenit lugere quam ridere, juxta illud evangelicum: Beati qui lugent, quoniam 106.0149D| ipsi consolabuntur (Mt. V, 5). Quapropter summopere omnibus fidelibus procurandum est, ut nihil in ecclesia inhonestum, aut cogitatione, aut dicto, aut facto gerant; ne forte peccatis, pro quibus absolvendis confluxerant, peccata accumulantes, non absolutionem peccatorum acquirant; sed magis funes, quibus quodammodo ligentur, sibi accumulent.
CAPUT XIV. Quod et in aliis competentibus locis, si locus basilicae procul fuerit, oratio ad Deum, et confessio peccatorum fieri possit et debeat
Sicut sunt nonnulli qui orandi gratia ecclesiae limina 106.0150A| frequentare negligunt, ita e contrario existunt plerique, qui pro eo quod basilicas adire nequeunt, et reliquias sanctorum praesto non habent, idcirco vota precum suarum ad Dominum, ut oporteret, supplici devotione non fundunt: non animadvertentes quod Deus non sit minus in parte quam in totò; sed ubique totus, ubique praesens, ubique mirabilis. Unde ait Salmista: Quo ibo a spiritu tuo; et a facie tua quo fugiam? Si ascendero in coelum, tu illic es: si descendero in infernum, ades (Sal. CXXXVIII, 7). Voce: In omni loco dominationis ejus benedic, anima mea, Domino (Ibid. CII, 22).Legitur itaque in libro Regum: Si egressus fuerit populus tuus ad bellum contra inimicos suos per viam, quocunque miseris eos, orabunt te contra viam civitatis quam elegisti, et contra 106.0150B| domum quam aedificavi nomini tuo: et exaudies in coelo orationem eorum, et preces eorum, et facies judicium eorum. Quod si peccaverint, non est enim homo qui non peccet, et iratus tradideris eos inimicis suis, et captivi ducti fuerint in terram inimicorum suorum longe vel prope, et egerint poenitentiam in corde suo in loco captivitatis, et conversi deprecati te fuerint in captivitate sua dicentes : Peccavimus, inique egimus, impie gessimus; et reversi fuerint ad te in universo corde suo et tota anima sua in terra inimicorum suorum, ad quam captivi ducti sunt, et adoraverint te contra viam terrae suae, quam dedisti patribus eorum, et civitatis quam elegisti, et templi quod aedificavi nomini tuo: exaudies in coelo, in firmamento solii tui orationem eorum et preces; e facies 106.0150C| judicium eorum (III Reg. VIII, 44). Et in libro Danielis: Quod cum Daniel comperisset, id est, constitutam legem, ingressus est domum suam, et fenestris apertis in coenaculo suo contra Jerusalem, tribus temporibus in die flectebat genua sua, et adorabat; confitebaturque Deo suo, sicut et ante facere consueverat (Dan. VI, 10). Apostolus quoque ait: Volo igitur viros orare in omni loco, levantes puras manus sine ira et disceptatione. Hieronymusad Eustochium: «Egredientes hospitium armet oratio; regredientibus de platea oratio si verifica antequam sessio. Nec prius corpusculum requiescat, quam anima verbo Dei pascatur. Ad omnem actum, ad omnem incessum, manus pingat crucem. »
Joannes Os aureum: «Quando, inquit, accubueris 106.0150D| super stratum tuum, et neminem infestum pateris, antequam veniat tibi somnus, profer in medio codicem conscientiam tuam, reminiscere peccata tua, si quid in verbo, seu in facto, vel in cogitatione peccasti. Haec enim dicit Propheta: Irascimini, et nolite peccare; quae dicitis in cordibus vestris, et in cubilibus vestris compungimini (Sal. IV, 5). Per diem non habuisti tempus, sed observasti judicia tua; et injunctum negotium, et confabulatio amicorum, et domestica necessitas, et filiorum cura, et conjugis sollicitudo, et militiae timor et mille circumdederunt causae. Quando in lectulum tuum veneris ut sopori membra concedas, 106.0151A| ad tranquillum portum nemo tibi molestus est, nemo pulsat: dicito in corde tuo et animae tuae: Expendimus diem, o anima, quid boni fecimus? aut quid mali operati sumus? Et si quid boni fecisti, gratias age Deo tuo; si quid vero mali, de caetero ne facias: et reminiscens peccatorum tuorum, effunde lacrymas, et poteris in lectulo tuo positus ea delere. Roga Dominum tuum, et sic permitte animam tuam soporare. » His et caeteris sanctae Scripturae innumeris testimoniis aperte demonstratur, si basilica prope fuerit, et possibilitas permiserit, in basilica; sin autem procul fuerit, ubique Deum pro peccatis exorandum, eique confessionem peccatorum faciendam, supernorumquo civium, quorum virtus apud Altissimum magna est, suffragia deposcenda.
CAPUT XV. Quod confessio peccatorum,excepta ea quae sacerdotibus ad consilium accipiendum Deumque placandum fit, Deo in oratione sit facienda.
Fideles idcirco peccata sua sacerdotibus confitentur, quoniam illis potestas est a Domino collata ligandi atque solvendi. Ad quorum etiam judicium, poenitentiae tempora subeunt. Quod vero poenitentia prolixitate temporis non sit pensanda, sed contritione cordis, poenitentia David et caeterorum sanctorum poenitentium in promptu est . 106.0151C| fecit, peccata sua confiteri, et ab eo contrito corde et lacrymosis suspiriis veniam sibi deposcere debet. Tunc enim peccator recte Deo dicere potest: Averte faciem tuam a peccatis meis, et omnes iniquitates meas dele (Sal. L, 11), cum peccata sua poenitendo et deflendo coram se ponit, juxta illud Psalmistae: Et peccatum meum contra me est semper ( Ibid. V). Et illud: Conversus sum in aerumna mea dum configitur spina. Delictum meum cognitum tibi feci, et injustitias meas non abscondi. Dixi: Confitebor adversum me injustitiam meam Domino, et tu remisisti impietatem peccati mei (Ibid. XXXI, 4). Et item: Revela Domino viam tuam, et spera in eum, et ipse faciet (Ibid. XXXVI, 5).Et Salomon quoque ait: Qui abscondit scelera sua, non dirigetur: qui autem conversus 106.0151D| fuerit et reliquerit ea, misericordiam consequetur (Prov. XXVIII, 12). Joannes apostolus ait: Si autem confiteamur peccata nostra, fidelis et justus est, ut remittat nobis peccata, et mundet nos ab omni peccato (I Giovanna I, 9). Joannes Os aureum: Quoniam iniquitatem meam ego cognosco, et peccatum meum contra me est semper (Sal. L, 5). O mentis integritas! Non est oblitus peccati sui et iniquitatis; quamvis concessum sibi fuerit, ille tamen in conscientia sua tanquam in imagine adulterium et homicidium pictureum habebat, et per singulos dies videbat putredinem, ideo dicebat: Et peccatum meum contra me est semper. Ego illud video, tu Domine, bonsideras. Ego illud scribo, tu quasi Dominus dele. 106.0152A| Vide enim quid sit: si tu memor sis, Deus non erit memor; si tu ejus oblitus fueris, Deus ejus memorabitur. Nec enim, si non dixeris, ignorat ea Deus. Nunquid a te vult ea cognoscere? cum faciebas ea, praesto erat; cum ammetteres, noverat. Peccare non erubuisti, et confiteri erubescis? Dicito in hac vita, ut in illo requiem habeas. Dicito ingemiscens et lacrymans. In codice scripta sunt peccata tua: spongia peccatorum tuorum lacrymae tuae sunt. Grandis enim virtus. Dicam tibi quid valeant lacrymae. Quid martyribus majus, qui animam suam ponunt pro amico suo? Grandis gloria martirio. Martyres effundunt sanguinem.Peccatores effundunt lacrymas. Meretrix illa non fudit sanguinem, sed fontes lacrymarum profudit, et delevit peccata sua. Et 106.0152B| quid dicam de meretrice et immunda muliere? Columna Ecclesiae, et fundamentum fidei, primus apostolus Petrus ad ancillulae vilissimae mulierculae interrogationem tertio negavit Deum: nunquid sanguinem fudit? Nonne amare profudit lacrymas, et abstulit peccatum suum, et recepit pristinam dignitatem? Habeto codicem conscientiam tuam, et scribe peccata quotidiana. »
Praemissa igitur saluberrima testimoniant indicant quod,excepta confessione, quae sacerdotibus absque cunctatione fieri debeat, unicuique in oratione Deo sua jugiter sint confitenda peccata, et gemitibus et lacrymis abluenda. Si quis autem curiose scire voluerit, ubi in Novo Testamento legatur quod peccatores sacerdotibus confessionem peccatorum suorum 106.0152C| facere debeant, audiant quod secundum Marci evangelistae testimonium, qui a Joanne baptizabantur, peccata sua confitebantur (Marc. XV). Audiant autem quod, praedicante Paulo Ephesiis, Multi credentium veniebant, confitentes et annuntiantes actus suos (Act. XIX, 18). Et in Epistola Joannis apostoli: Si autem confiteamur peccata nostra, fidelis et justus est, ut remittat nobis peccata (I Giovanna I, 9). Voce in Epistola Jacobi apostoli: Confitemini alterutrum peccata vestra, et orate pro invicem ut salvemini (Jac. V, 16).
CAPUTA XVI. De eo quod majora peccata sacerdoti, quotidiana vero et levia alterutrum sint manifestanda.
106.0152D| Moris est Ecelesiae de gravioribus peccatis sacerdotibus, per quos homines Deo reconciliantur, confessionem facere; de quotidianis vero et levibus quibusque, perrari sunt qui invicem confessionem faciant,exceptis monachis, qui id quotidie faciunt. Quod vero de levibus et quotidianis peccatis confessio mutua fieri debeat, sequentia manifestant. Jesus filius Sirach dixit: Non confundaris confiteri peccata tua (Eccli. IV, 31). Et alibi: Justus in principio accusator est sui (Prov. XVIII, 17). Et Dominus in Evangelio: Arcta et angusta est via quae ducit ad vitam (Mt. VII, 14): hoc est peccatorum confessio. Jacobus apostolus ait: Confitemini alterutrum peccata vestra: et orate pro invicem, ut salvemini 106.0153A| (Jac. V, 16). Hunc locum Beda Venerabilispresbyter ita exponit: «In hac sententia illa debet esse discretio, ut quotidiana leviaque peccata alterutrum coaequalibus confiteamur, eorumque quotidiana credamus oratione salvari. Porro gravioris leprae immunditiam, juxta legem, sacerdoti pandamus; atque ad ejus arbitrium, qualiter et quanto tempore jusserit, purificare curemus. » Hieronymus in expositione Ecclesiastae: « Si quem sane serpens diabolus occulte momorderit, et eum, nullo conscio, peccati veneno infecerit: si tacuerit qui percussus est, et non egerit poenitentiam, neque vulnus suum fratri et magistro voluerit confiteri, magister et frater qui linguam habent ad curandum, facile ei prodesse non poterunt. Si enim erubescat 106.0153B| aegrotus vulnus medico confiteri, quod ignorat medicina non curat. » Voce in expositioneProverbiorum: Os impiorum operit iniquitatem (Prov. X, 11). «Impii sunt qui vulnera sua vel proximorum errata, ne ad sanitatem perveniant, defendendo contegunt, quod exsecrans Propheta Dominum orat, ut non declinot cor suum in verbum malum ad excusandas excusationes in peccatis (Sal. CIV, 4). »
Gregorius in homiliis: «Humilitatis testimonianza sunt, et iniquitatem suam quemque cognoscere, et cognitam voce confessionis aperire. Usitatum humani generis vitium est, et labendo peccatum committere, et commissum non confitendo prodere; sed negando defendere, atque convictum defendendo 106.0153C| moltiplicare. Ex illo quippe lapsu primi hominis haec augmenta nequitiae ducimus: ex quo ipsam radicem traximus culpae. Ad hoc primus homo requisitus fuerat, ut peccatum, quod transgrediendo commiserat, confitendo deleret: et interrogatus ubi esset, ut perpetratam culpam confitendo cognosceret, et quam longe a conditoris sui facie abesset. » « Indicia verae confessionis sunt, si cum quisque se peccatorem dicit, id de se dicenti etiam alteri non contradicit. Scriptum est: Justus in principio accusator est sui (Prov. XVIII, 17). Non magis peccator, sed justus videri appetit, cum peccatorem se quisque nullo argumentente confitetur.» Et post pauca: « Curandum summopere est, ut mala quae fecimus, et sponte fateamur, et haec aliis disputentibus non 106.0153D| negemo. Superbiae quippe vitium est, ut quod se fateri quisque quasi sua sponte dignatur, hoc sibi dici ab aliis dedignetur. » Pignus debitoris est, confessio peccatoris. A debitore enim pignus accipitur, cum a peccatore jam confessio peccati tenetur. Origenesi Levitici libri expositione « Si peccaverit, inquit, unum aliquid de istis, pronuntiet peccatum suum quod peccavit. Est aliquid in hoc mirabile secretum, quod jubet pronuntiare peccatum; etenim omni genere pronuntianda sunt, et in publicum proferenda cuncta quae gerimus, si quid in 106.0154A| occulto gerimus, si quid in sermone solo, vel etiam intra cogitationum secreta commisimus, cuncta necesse est publicari: proferri autem ab illo, qui et accusator peccati est et incentor. Ipse enim et nos ut peccemus istigat; ipse etiam cum peccaverimus accusat. Si ergo in hac vita praeveniamus eum, et ipsi nostri accusatores simus, nequitias diaboli inimici nostri et accusatoris effugimus: sic enim et alibi propheta dicit: Dic tu, inquit, iniquitates tuas prior, ut justificeris (Is. XLIII) . Nonne evidenter mysterium quod tractamus ostendit, cum dicit: Dic tu prior? Ut ostendat tibi quia praevenire illum debeas, qui paratus est ad accusandum. Tu ergo, inquit, dic prior; ne te ille praeveniat.Quia si prior dixeris, et sacrificium poenitentiae obtuleris, et tradideris 106.0154B| carnem tuam in interitum, ut spiritus salvus fiat in diem Domini (I Cor. V, 5), dicetur et tibi, quia recepisti in vita tua mala tua, nunc vero requiesce hic (Luc. XVI, 25) . » Ille enim qui non sponte compungitur, sed alio argumentente convincitur, difficilius remedium consequitur.
I suoi documentis colligi potest, quod sicut quotidie in multis offendimus, ita quotidie de admissis confessionem alterutrum facere, et orationibus, et eleemosynis, et humilitate, et contritione cordis et corporis ea debemus purgare.
CAPO XVII. De cogitationibus immundis cavendis: et quot modis peccatum in corde, et quot perpetretur in opere.
106.0154C| Sicut sunt plerique qui in turpiloquiis, et scurrilitatibus, conviciisque, atque otiosis sermonibus vacando, ita existunt quamplures, qui dum vanis et immundis cogitationibus delectantur, se minime deliquisse credant. Illa quippe non solum dicentibus, verum etiam aurem libenter accommodantibus peccati maculam ingerunt. Porro cogitationes immundae plerumque ad prava pertrahunt, juxta illud evangelicum: Ex corde enim exeunt cogitationes malae, homicidia, adulteria, fornicationes, et reliqua (Mt. XV, 16). Manifestum est autem quia sicut cogitationes sanctae custodiunt, ita e contrario immundae dum delectant, inquinant: quaecunque autem (ut Beda Venerabilis presbyter scripsit) saepius agere, loqui, vel audire solemus, eadem necesse 106.0154D| est saepius ad animum quasi solitam propriamque recurrant ad sedem. Et sicut volutabra sues palustria, columbae limpida solent frequentare fluenta, ita cogitationes impuram mentem immundae perturbant, castam spiritales sanctificant. Scribit etiam Isidorus in libro Sententiarum: «Quamvis, inquit, et si ab opere malo quisque vacet, pro solius tamen pravae cogitationis malitia non erit innocens. » Unde Dominus per Isaiam: Auferte, inquit, malum cogitationum vestrarum ab oculis meis (Is. I, 16). Non enim solum factis, sed et cogitationibus 106.0155A| delinquimus, si eis illicite ricorrentibus delectemur: sicut vipera a filiis in utero positis lacerata perimitur, ita nos cogitationes nostrae intra nos enutritae occidunt, et conceptae interius vipereo veneno consumunt, animamque nostram crudeli vulnere perimunt.
Nostrae quippe voluntatis est cogitationes illicitas animo versare, eisque oblectari: daemonum vero est eis incitamenta praebere. Non ergo diabolus auctor, sed incentor est immundarum cogitationum; sicut beato Hieronymus in commentariis Matthaei evangelistae dicit: «Arguendi sunt qui cogitationes a diabolo immitti putant, et non ex propria nasci voluntate. Diabolus adjutor esse et incentor malarum cogitationum potest, auctor esse non potest; 106.0155B| sin autem semper in insidiis possit, * levem cogitationum nostrarum scintillam suis fomitibus inflammarit, non debemus opinari eum cordis quoque occulta rimari, sed ex corporis habitu et gestibus aestimare quid versemus intrinsecus. Verbi gratia, si pulchram mulierem nos crebro viderit respicere, intelligit cor amoris jaculo vulneratum. Sunt sane nonnulli qui dum corde peccatum concipiunt, faciendumque deliberant, id aut timore omittunt, aut difficile adimplere nequeunt: hi profecto in domo, id est, in corde moriuntur, ideoque necesse est ut hujuscemodi in talibus cogitationibus se deliquisse cognoscant; et per confessionem ad poenitentiae lamento confugiant, sanctorumque intercessiones et auxilia deposcant; quatenus a Domino 106.0155C| Jesu Christo, cui omnia vivunt, instar illius filiae archisynagogae in domo, id est, in corde, ad vitam resuscitari mereantur.
Oportet itaque ut omnes a suis cordibus noxias cogitationes, veluti muscas immundas, divina opera suffragante, propulsent: ut enim quis a veste sua, si quidpiam sordium in eam ceciderit, protinus id abjicit, ita nihilominus cogitationes immundas a corde suo abjicere debet: quoniam sicut ignitus carbo cum in aliqua parte corporis lapsus fuerit, nisi illico rejiciatur, exurit, ita et cogitationes sordidae, quae se mentibus humanis importune immergunt, nisi a mente cito repellantur, peccati quodammodo vulnus gignunt.
106.0155D| Nosse etenim oportet, quot modis peccatum in corde, et quot perpetretur in opere. Unde beato Gregorius in Moralibus: «Quatuor, inquit, modis peccatum perpetratur in corde; quatuor consumatur in opere. In corde namque suggestione, delectatione, consensu, et defensionis audacia perpetratur. Fit enim suggestio per adversarium, delectatio per carnem, consensus per spiritum, defensionis audacia per elationem. Plerumque culpa, quae terrere mentem debuit, extollit, et dejiciendo elevat, sed gravius elevando supplantat. Unde et illam primi 106.0156A| hominis rectitudinem antiquus hostis suo quatuor ictibus fregit. Nam serpens suasit. Eva delectata est, Adam consensit, qui etiam requisitus confiteri culpam per audaciam noluit. » Quatuor item modis peccatum consummatur in opere: prius namque intus culpa agitur; postmodum vero etiam ante oculos hominum sine confusione reatus aperitur, dehinc et in consuetudinem ducitur, ad extremum quoque vel falsae spei seductionibus, vel obstinatione miserae desperationis enutritur. Haec quatuor peccata non abs re possunt intelligi quadrigae Pharaonis, id est, diaboli: proinde necesse est ut ab omnibus caveantur. Cum enim prius suggestioni repugnatur, delectatio non sequitur; si vero delectationi renisum fuerit, consensionis malae opus 106.0156B| non perficiur. At si consensio non repellitur, miserabiliter in defensionis audaciam et desperationis obstinationem labitur, ossaque, id est, virtutes animae illius, quae his vitiis mancipata fuerit, juxta illud psalmographi inveterascunt; ait enim: Quoniam tacui, id est, non sum peccata mea confessus, inveteraverunt omnia ossa mea, id est, virtutes animae meae. Quod vero subjungit, dum clamarem tota die (Sal. XXXI, 3), idem est ac si diceret: dum defenderem peccata mea: defensio quippe et obstinatio peccatorum in Scripturis sanctis clamor appellatur. Quapropter summopere perpendendum his est qui noxiis cogitationibus delectantur, in qualem ab his culpam prolabi soleat.
CAPUTA XVIII. Quod quorumdam alienorum peccatorum conscii, nisi ea emendationis causa et salutis prodiderint, delinquant.
Confitentes secreta confessione sacerdotibus peccata sua, et ea dignae poenitentiae satisfactione delentes, nequaquam sunt prodendi. De peccatis vero quae frater in fratrem admiserit, evangelicum documentum prorsus est sequendum quod autemconscii quorumdam alienorum peccatorum, nisi ea aut correxerint, aut emendationis gratia manifestaverint, in discrimen adducuntur, ea quae sequuntur manifestant. Scribit itaque Origenes in homilialibri Levitici: «Videamus, inquit, jam quid ait et ista anima, quae audit vocem juramenti, et testis est, 106.0156D| vel quae vidit aliquid, et conscia, et non indicat: ex quo accepit etiam ipsa peccatum ejus sine dubio, qui inique aut egit aliquid, aut juravit. Hoc etiam secundum historiam nos aedificat, et docet, ne unquam in peccatis alterius polluamus conscientias nostras, nec consensum male agentibus praebeamus. Consensum autem dico, non solum pariter agendo, sed etiam quae illicite gesta sunt reticendo. Vis autem scire quia consentiant haec etiam evangelicis praeceptis? Ipse Dominus dicit: Si videris fratrem tuum peccare, arguire eum inter te et ipsum solum; si 106.0157A| te audierit, lucratus eris fratrem tuum; quod si te non audierit, adhibe tecum alios duos vel tres. Quod si nec ipsos audierit, dic Ecclesiae. Si vero Ecclesiam non audierit, sit tibi sicut ethnicus et publicanus (Mt. XVIII, 15). Et paulo post: «Cum ergo Evangelii tale mandatum sit, et lex praecipiat, quia si tacuerit, accipiet peccatum ejus: sciendum est quod si quis ea quae videt in delicto proximi sui, vel non indicat secundum regulam superius dictam, vel in testimonium vocatus, non quae vera sunt, dixerit, peccatum quod commisit ille, quem celat, ipse suscipiet; et poena commissi revolvetur ad conscium.» Item idem in homilia de Achan furante linguam auream: Si peccaverit, inquit, anima et audierit vocem jurantis, testisque fuerit, quod aut ipse vidit aut 106.0157B| conscius est, nisi indicaverit, portabit iniquitatem suam (Levit. V, 1): Item idem in eadem: « Sed et illud non otiose transcurrendum est; quod uno peccante ira super omnem populum venit. Hoc quomodo accidit? quando sacerdotes qui populo praesunt, erga delinquentes benigni volunt videri; et verentes peccantium linguas ne forte male de his loquantur, sacerdotalis severitatis immemores, nolunt implere quod scriptum est: Peccantes coram omnibus dispute, ut caeteri metum habeant (I Tim. V, 20). Et iterum: Auferte malum de vobis ipsis (I Cor. V, 13). Nec zelo Dei succensi imitantur Apostolum dicentem: Tradidi hujusmodi hominem in interitum carnis; ut spiritus salvus fiat (Ibid. 5).Neque illud evangelicum student, ut si viderint peccantem primo secrete conveniant; 106.0157C| post etiam duobus vel tribus dicant arbitris: quod si contempserit, et post Ecclesiae correptionem non fuerit emendatus de Ecclesia, velut gentilem habeat et publicanum. Et dum parcunt uni, universae Ecclesiae moliuntur interitum. Quae est ista bonitas? Quae ista misericordia est? Uni parcere, et omnes in discrimen adducere? Polluitur enim ex uno peccatore populus: sicut una ove morbida grex universus inficitur, sic etiam uno vel fornicante, vel aliud quodcunque sceleris committente, plebs universa polluitur. Et ideo osservamus nos invicem, ut uniuscujusque conversatio nota sit maxime sacerdotibus et ministris. Nec putent secrete dicere: Quid hoc ad me spectat, si alius male agit?Hoc est dicere caput ad pedes: Quid ad me pertinet, si dolent, si 106.0157D| maschio habent pedes mei? non mea interest, dummodo caput in sanitate perduret. Aut si dicat oculus ma nui, Non indigeo opera tua, quid ad me pertinet s doles, si vulnerata es? Nunquid ego oculus conturbor ex aegritudine tua? Tale ergo est quod agunt hi qui Ecclesiis praesunt, non cogitantes quia unum corpus sumus omnes qui credimus, unum Deum habentes, qui nos in unitate constringit et continet. »
Et Apostolus: Non solum, inquit, qui faciunt; sed etiam qui consentiunt facientibus digni sunt morte (Rom. I, 32). Item idem in epistola ad Corinthios: 106.0158A| Nescitis quia modicum fermentum totam massam corrumpit; expurgate vetus fermentum, ut sitis nova conspersio, sicut estis azymi (I Cor. V, 7). Gregorius nel libro Pastorali: «Qui enim, inquit, proximorum mala respiciunt, et tamen in silentio linguam premunt, quasi conspectis vulneribus usum medicaminis subtrahunt: et eo mortis auctores sunt, quo virus, quod poterant curare, noluerunt. » Audiant hoc illi qui propter amorem, aut timorem, aut muneris acceptionem malorum lethalia peccata detegere refugiant: quod nisi ea correctionis et salutis causa prodiderint, similis peccanti fiant; et uno peccante, caeteris tacentibus, et non corripientibus, periculum immineat. Qui enim malum videt, et tacet, non solum in illud psalmistae labitur dicentis: Si videbas 106.0158B| furem, currebas cum eo: et cum adulteris porzionim tuam ponebas (Sal. XLIX, 18): verum etiam cum Isaia, necesse est clamet et dicat: Vae mihi quia tacui: quia vir pollutus labiis ego sum (Is. VI, 5) . Quisquis igitur mala videt, et tacet, procul dubio vir pollutus labiis existit, et peccantis facinus in semetipsum retorquet.
CAPUTO XIX. Quod gravius puniantur qui fidem Christi perceperunt, et in malis vitam finierunt, quam illi qui sine fide mortui sunt, et tamen bona opera egerunt.
Dici solet a nonnullis Christianis, quod hi qui in Christo renati sunt, quanquam scelerate vivant, et in malis operibus diem claudant extremum, diuturno atque purgatorio, non tamen perpetuo igni sunt 106.0158C| puniendi. Cum multi hoc asserant, et nullis ex divinis oraculis id affermare verum esse queant, cavendum est illis, ut hoc non solum non credant, verum etiam nec ex ore proferant: ne forte hoc dicendo, et se et alios quodammodo vana securitate deludant. Quod ergo neminem sola fides Christi sine operibus ad regnum provehat aeternum, in lateri demonstrabitur capitulo. Quod autem qui in flagitiis viventes, et haec nec poenitentiae lamentis nec eleemosynarum largitionibus redimentes, sed in eis potius perseverantes diem obeunt, atrociora sint tormenta passuri, quam illi qui, licet lavacro Christi in Ecclesia nequaquam sunt baptizati, bona tamen opera fecerunt: subtus testimonia colletta dichiarante.
106.0158D| Ait itaque Petrus: Melius enim illis fuerat non agnoscere viam justitiae, quam post agnitionem veri tatis retrorsum redire ab eo quod traditum est illis sancto mandato. Contigit enim eis illud veri proverbii: Canis reversus ad suum vomitum: et sus lota in volutabro luti (II Petr. II, 21). Et Dominus in Evangelio: Ille autem servus qui cognovit voluntatem domini sui, et non praeparavit, et non fecit secundum voluntatem ejus, vapulabit multis; qui autem non cognovit, et fecit digna plagis, vapulabit paucis. Omni autem cui multum datum est, multum quaeritur ab eo; et cui commendaverunt multum, plus petent ab 106.0159A| eo (Luc. XII, 47, 48). Item: Cum immundus spiritus exierit ab homine, vadit per loca arida, et quaerit requiem, et non invenit: et tunc dicit, Revertar in domum meam unde exivi. Et si veniens invenerit eam vacantem, mundatam, et ornatam, vadit, et adducit secum septem alios spiritus nequiores se: et intrant in domum illam, et habitant in ea. Et erunt novissima hominis illius pejora prioribus (Mt. XII, 44). Origenes quoque in homilia de initio Decalogi: « Habitavit enim in nobis immundus spiritus, antequam crederemus, antequam veniremus ad Christum, cum adhuc fornicaretur anima nostra a Deo, et esset cum amatoribus suis daemonibus.Sed posteaquam dixit: Revertar ad virum meum priorem, et venit ad Christum, qui eam ab initio ad imaginem suam creavit, 106.0159B| necessario locum dedit adulter spiritus, ubi vadit ad legitimum virum. Suscepti ergo sumus a Christo, et mundata est domus nostra a peccatis prioribus, et ornata est ornamentis sacramentorum fidelium, quae norunt qui initiati sunt. » Item post pauca: « Non enim domus tantum, sed templum esse debet, in quo habitet Deus. Si ergo acceptam gratiam negligat, et implicet se negotiis saecularibus, continuo ille immundus spiritus redit, et vendicat sibi domum vacantem. Et ne iterum possit expelli, alios secum septem spiritus adhibet nequiores se, et fiunt novissima hominis pejora prioribus. » Et Beda in expositione Evangelii Lucae: « Quemcunque enim post Baptista sive pravitas haeretica, seu mundana cupiditas arripuerit, mox omnium prosternet in ima 106.0159C| vitiorum. Unde recte nequiores spiritus dicuntur ingressi; quia non solum habebit illa septem vitia, quae septem spiritalibus contraria sunt virtutibus, sed et per hypocrisim ipsas se virtutes habere simulabit, et sunt novissima hominis illius pejora prioribus Melius quippe erat ei viam veritatis non cognoscere, quam post agnitionem retrorsum converti (II Petr. II, 21). Quod in Juda traditore, vel Simone Mago, caeterisque talibus specialiter legimus impletum. »
Augustinus quoque in libro Enchiridii: « Creduntur, inquit, a quibusdam etiam ii qui nomen Christi non relinquunt, et ejus lavacro sancto initiantur, nec ab eo ullo schismate vel haeresi praeciduntur, in quantiscunque sceleribus vivant, quae 106.0159D| nec diluant poenitendo, nec eleemosynis redimant; sed in eis usque ad ultimum hujus vitae diem pertinacissime perseveranti, salvi futuri per ignem; licet pro magnitudine facinorum flagitiorumque «diuturno non tamen aeterno igne puniri. Sed qui hoc credunt, et tamen catholici sunt, humana quadam benevolentia mihi falli videntur: nam Scriptura divina aliud consulta respondet. » Et paulo post: « Porro autem si homo sceleratus propter solam fidem per ignem 106.0160A| salvatur, et sic est accipiendum quod ait beatus Paulus: Ipse autem salvus erit, sic tamen quasi per ignem (I Cor. III, 15): poterit ergo salvare sine operibus fides, et falsum erit quod dixit ejus coapostolus Jacobus: falsum erit et illud quod idem ipse Paulus dixit: Nolite, inquit, errare; neque fornicatores, neque idolis servientes, neque molles, neque masculorum concubitores, neque fures, neque ebriosi, neque maledici, neque rapaces regnum Dei possidebunt (Ibid. VI, 19). Si enim in istis perseverantes criminibus, tamen propter fidem Christi salvi erunt; quomodo in regno Dei non erunt? » Si igitur dum juxta evangelicam sententiam post agnitionem Christi quis nequam vivendo spiritum immundum, qui a se tempore Baptistatis expulsus est, cum daemonum septenario 106.0160B| sibi numero addito ad se redire facit, pristinamque domum in se quodammodo vindicare sinit, fiunt illi novissima pejora prioribus; patet profecto, si in eisdem nequitiis vitam finierit, gravius illum quam eos qui licet fidem Christi non perceperint, bonis tamen operibus operam dederunt, puniendum.
Proinde necesse est ut unusquisque fidem Christi quam perceperit, operibus exornet. Et sicut nulli de misericordia Dei desperandum est, ita nemo post hanc vitam judicium Dei, quod nisi justum esse non potest, sibi aliisque favorabiliter molliendo temperet, et propter hoc in hac vita bonis operibus deditus esse negligat. Quapropter procurandum est ut dum in hac vita vivitur, bonis operibus insistatur, Domino monente per prophetam: Date Domino Deo 106.0160C| vestro gloriam, antequam contenebrescat, et antequam offendant pedes vestri ad montes caliginosos (Gerem. XIII, 16). Et alibi: Quaerite Dominum dum inveniri potest; invocate eum dum prope est. Derelinquat impius viam suam, et vir iniquus cogitationes suas, ecc. (Is. LV, 6, 7). Et Dominus in Evangelio: Vigilate, et orate: quia nescitis diem, neque horam (Mt. XXVI, 41). Articolo: Dies Domini sicut fur, ita in nocte veniet (II Petr. III, 10). Oggetto: Ambulate dum lucem habetis; ne tenebrae vos comprehendant (Giovanna. XII, 35). Et Apostolus: Ecce nunc tempus acceptabile: ecce nunc dies salutis (II Cor. VI, 2).Quibus documentis perdocemur quod indulta tempora poenitentiae nequaquam in vanum deducere, sed potius bonis operibus indesinenter debeamus insistere.
106.0160D| [Huc usque quid generaliter cunctis fidelibus conveniat, ex divinis oraculis, et sanctorum Patrum sententiis breviter concessissesufficiat: ab hinc omissis ordinibus qui salutiferaestitutionis supposito * congruentissimis formulis ad divinae potentiae famulandum constringunt, * qualis esse conjugatorum, qualiterque eis vivendum sit, ex praefatis auctoritatibus Ostendetur. Primum tamen de proposito Christianitatis, quod operibus a plerisque ut oportet, 106.0161A| non exornetur, dicendum; postea quod pollicitum est, capitulatim prosequendum. ]
CAPUT XX. Quod multi Christianam professionem verbis tenant, sed operibus negligant.
Si mundanarum legum jura ob jurgiorum forensium negotia dirimenda a mortalibus edita, homines avidissime discere, et intelligere acutissime satagunt, ut his bene notis, quid verum, quid falsum, quid justum, quidve injustum sit in hac terra morientium liquido discernere queant; quanto magis jura coelestia a summo opifice Deo omnium creatore hominibus promulgata, salubriterque collata, quibus cavendum malum, faciendumque bonum perdocetur; quae etiam sectatores suos ad terram provehunt 106.0161B| viventium, cunctis fidelibus discere et intelligere intenzioni esse debet.
Lex itaque Christi non specialiter clericis, sed generaliter cunctis fidelibus observanda, est a Domino attributa. Licet in Evangelio quaedam sint praecepta specialia, quae solummodo contemptoribus mundi et apostolorum sectatoribus conveniant; caetera tamen cunctis fidelibus, unicuique scilicet in ordine quo se Deo deservire devovit, indissimulanter observanda censentur. Multi namque laicorum existunt, qui legem evangelicam et apostolicam sibi datam credunt, et intelligere procurant, et secundum eam vivere pro viribus invigilant. Sunt alii qui eam sibi datam credunt, hanc tamen intelligere, et secundum eam 106.0161C| vivere detrectant. De talibus beatus Augustinus in libro Sermonum ad populum: «Homo, inquit, nimium aliquando mente perversa timet intelligere, ne cogatur quod intellexerit facere. Unde ait Psalmista: Noluit intelligere, ut bene ageret (Sal. XXXV, 4). Tales vero nisi impraesentiarum se correxerint, quid eis in futurum proveniat si animadvertere curaverint, et in Evangelio et in Apostolo in promptu habent. »
Porro sunt alii tantae vecordiae, qui eam non ad se, sed solummodo ad clericos pertinere contendant; gloriantes se nomine Christi insignitos, et putantes fide tenus tantum salvari posse; cum Dominus in Evangelio dicat: Non omnis qui dicit mihi Domine, Domine, intrabit in regnum coelorum: sed 106.0161D| qui facit voluntatem Patris mei, qui in coelis est, ipse intrabit in regnum coelorum (Mt. VII, 21). Et apostolus Jacobus: Fides, inquit, sine operibus otiosa est (Jac. II, 26). Voce: Quid proderit, fratres mei, si fidem quis dicat se habere, opera autem non habeat? nunquid fides poterit salvare eum (Ibid. 14)? Et paulo post: Fides, inquit, si non habuerit opera, mortua est in semetipsa. Joannes apostolus: Qui dicit, inquit, se nosse Deum, et mandata ejus non custodit, mendax est; et in eo veritas non est (I Giovanna. II, 4). Paulus: Confitentur, inquit, se nosse Deum, factis autem negant (Tit. I, 16). Item alibi: Qui autem sunt Christi, carnem suam crucifixerunt 106.0162A| cum vitiis et concupiscentis (Galat. V, 24).
Ait autem beatus Augustinus in praefato libro sermonum: «Dico charitati vestrae, fratres, omnes mali catholici confitentur Christum in carne venisse, factis autem negant. Nolite ergo esse tanquam fide securi; adjungite fidei rectae vitam rectam; ut Christum confiteamini in carne venisse, et verbis vera dicendo, et factis bene vivendo. Nam si confitemini verbis, et factis negetis, fides talium prope fides est daemoniorum. Jacobus itaque apostolus cum de fide et operibus loqueretur adversus eos, qui sibi putabant fidem sufficiere, et opera bona habere nolebant, ait: Tu credis quia unus est Deus, bene facis: et daemones credunt, et contremiscunt (Jac. II, 19). Nunquid ideo daemones ab aeterno 106.0162B| igne liberabuntur, quia credunt et contremiscunt? » Miserabilis plane et valde lamentanda fides, quae daemonum fidei comparatur. Apostolus nempe fidem credentium a fide daemonum distinguens, ait: Fides quae per dilectionem operatur (Galat. V, 6). Claret namque quia fides nisi dilexerit quod credit, seque bonis operibus exornaverit, meritum fidei amittit. Quam multi hodie in Ecclesia existunt (quod non sine magno animi moerore prosequi potest), qui fidem Christi perceperunt, et opera habere contemnunt, vitiis inserviunt, et Christianitatis nomen sibi sufficiere putant. Nunquid sola fides superbos, invidos, avaros, adulteros, perjuros, raptores, fornicatores, homicidas, et caeteris innumeris vitiis mancipatos, provectura est ad regnum Dei, cum Dominus in 106.0162C| Evangelio, et Apostolus dicat, quod hujuscemodi regnum Dei non possidebit? Quam multi etiam qui propter mundi amorem, dilectionem sui, parvipendunt Creatorem, cum mundus cadat et concupiscentia ejus, et qui Christo adhaeret, maneat in aeternum; sicut et Christus manet in aeternum, et qui, ipso testante, suum sermonem servaverit, mortem non videbit in aeternum! (Joan. VIII, 51. ) Ait autem Dominus per Prophetam: Attendite, popule meus, legem meam: inclinate aurem vestram in verba oris mei (Sal. LXXVII, 1). Qui populus Domini est, ejus legem attendere, illiusque verbis aurem accommodare procuret: qui autem facere negligit, populum ejus se non esse dimostrat.
Verum sunt nonnulli qui legem divinam non solum 106.0162D| opere complere, sed nec audire dignantur. Et quid rogo faciunt de eo quod scriptum est: Qui obturat aurem suam ne audiat legem, oratio ejus exsecrabilis erit? (Prov. XXVIII, 9. ) Quod si oratio legem divinam audire nolentis exsecratur, nihilominus ejus cor despicitur; si ejus cor despicitur, Christus in eo habitare dedignatur. Nequaquam igitur ad ejus cor venit qui suas leges odit; quoniam cor hujuscemodi subditum peccato tantum hospitem habere non meretur, Scriptura testante, quae ait: Spiritus sanctus disciplinae effugiet fictum: nec habitabit in corpore subdito peccatis (Sap. I, 5). Audiant hoc illi qui dies suos in peccatis ducunt, quod vitiis substrati nequaquam 106.0163A| Spiritum sanctum habitatorem habere possint, et quod nemo peccato Christoque pariter servire possit, Domino in Evangelio dicente: Nemo potest duobus dominis servire (Mt. XVI, 24; Lc. VI, 13). Et per Prophetam: Coangustatum est stratum, breve est pallium: utrumque operire non potest (Isai. XXVI, 20). Ac si patenter dicat: Nemo me, auctoremque peccati in suae mentis lecto pariter ricettare potest: Quae enim, ut Apostolus ait, conventio Christi ad Belial? Et quae participatio luci ad tenebras? (II Accidenti VI, 15. )
Negligitur etiam professio Christiana a multis, et in multis, propter delectationes carnales et diversissimas hujus saeculi vanitates; quibus quanto plus justo, imo inaniter inserviunt, tanto minus operibus 106.0163B| Christianae professionis vacare inveniuntur. Quod si Acta apostolorum relegamus et devotionem Christianae plebis, quae sub eisdem apostolis floruit, diligenter animadvertimus, multum nostri saeculi Christiani populi devotionem ab illorum distare reperiemus. Et quanto illi ardentius ac devotius eam sunt sectati, tanto nonnulli ab ejus operibus longe sunt disgressi. Proinde sicut tunc initio nascentis Ecclesiae eadem fides operibus floruit, ita nunc eisdem, neglectis, apud quosdam marcescit. Ut enim verbis beati Augustiniutar, « Christus in nobis est idem, qui et in illis: eadem fides in nobis, sed non eadem devotio. In illis enim major erat fraternitas Christi, quam sanguinis.In illis sicut una fides, ita erat et una substantia; et quibus erat communis Christus, 106.0163C| communis fuit et sumptus. Nefas enim putabant eum sibi participem non adsciscere in substantia, qui particeps esset in gratia. Non ergo verebantur ne esurirent, sed potius timebant ne alii esurirent. Nunc autem, ut idem beatus Augustinus ait, ita alter de alterius inopia non cogitat, ut illud sit quod dicit Apostolus: Alius quidem esurit, alius autem ebrius est (I Cor. XI, 21). » Et paulo post: « Nunc est illud tempus, quod Dominus in Evangelio ait, Abundabit iniquitas, refrigescet charitas multorum (Mt. XXIV, 12). Modo enim abundat avaritia et iniquitas, quae ante largitatis bonitate cessabat, et refrigescit fraternitatis charitas, quae prius amore Christi fervebat. Tunc enim sub apostolis tanta fraternitatis dilectio fuit, ut in conventu suo non inveniretur indigentia. 106.0163D| Tanta autem modo Christianitatis dissimulatio est, ut in coetu nostro vix invenias locupletem: locupletem autem vix inveniri dico, non facultatibus, sed operibus. Ait autem Apostolus: Divites sint in operibus bonis (I Tim. VI, 18). Locupletem enim intelligi voluit in Ecclesia, qui dives in Christo est. » Et idem post pauca: « Raro igitur hoc tempore invenimus in Christiano populo locupletem; et si plerique in domibus auro sint divites, in Ecclesia tamen sunt mendici. Dum enim circa pauperes non pro eo quod praevalent operantur, nec hoc est gratum 106.0164A| quod afferunt, nec illud est satiabile quod reservant. Dixit autem Dominus ad Caino cum offerret munera: Si autem recte offeras, recte autem non dividas, peccasti. Quiesce, sic tu, Christiane, recte non dividis, qui de tanto auro tuo majorem partem mammonae servas, quam Deo largiris. »
In primordio igitur sanctae Dei Ecclesiae circa credentes ardor fidei ita vigebat, ut perseverarent in doctrina apostolorum, et communicatione fragmentis panis, et orationibus, et haberent omnia communia; et sumerent cibum cum exsultatione, et simplicitate cordis, collaudantes Deum. Nunc autem devotio Christianitatis apud plerosque longe aliter se habet: quoniam a quibusdamdoctrinae apostolorum praeponitur amor terrenorum negotiorum; comunicazionei 106.0164B| frazioni panis, tenacitas; frigus charitatis, et cupiditas ambiendae rei alienae, potius quam propriae largiendae; orationibus delectatio carnis, curiositas rerum, sollicitudo mundi, et multimoda mentis in diversa vagatio. Quae autem illis erant communia, nunc quibusdam ita sunt propria, ut perraro in alterius ex his quidquam retorqueatur usum. Illi sumebant cibum cum exsultatione et simplicitate cordis, collaudantes Deum; nunc autem vix a quibusdam sumitur cibus sine detractione, sine simulatione, sine insultatione, sine histrionum saltatione, et obscena jocatione, et turpiloquiis, et scurrilitatibus, et caeteris innumeris vanitatibus, quae animum Christianum a vigore sui status emolliunt. Illi in simplicitate cordis, isti autem, e contrario, subdolo et 106.0164C| duplici animo, cum Scriptura dicat: Sentite de Domino in bonitate: et in simplicitate cordis quaerite illum (Sap. I, 1). Illi sumentes cibum, Deum collaudabant; isti diversorum ciborum generi ad suum libitum exigentes, erga lautissimos sibi cibos praeparatos artem collaudant coquorum: et ideo in come dendo et bibendo nimii existunt, ut Nabuzardan princeps coquorum muros Gerusalemme, id est virtutes animarum suarum, subruere videatur. Nec non et illius evangelici ita sunt immemores, quo praecipitur: Videte ne graventur corda vestra in ebrietate, et crapula, et curis hujus vitae (Luc. XXI, 34), ut deliciosis cibis venttribus distentis, et diversissimis potionibus irrigatis, non ad laudes Dei , sed ad cachinnationes ora dissolvente: non attendentes illud quod 106.0164D| Dominus in Evangelio ait: Vae vobis qui ridetis nunc, quia lugebitis, et flebitis (Ibid. VI, 25). Et alibi Scriptura dicit: Risus dolore miscebitur: et extrema gaudii luctus occupat (Prov. XIV, 13). Et e contrario, de justis: Beati igitur qui lugent, quoniam ipsi consolabuntur (Mt. V, 5). Non enim a magno mysterio vacat, quod Dominus noster Jesus Christus flevisse, non risisse, in Evangelio legitur: scilicet ut in hoc, sicut et in caeteris membris suis exemplum daret, quod in hac convalle lacrymarum non propter fumea et fugitiva gaudia ridendum, sed magis propter 106.0165A| amissam nostram aeternae patriae haereditatem, a qua diu exsulamus, nobis esset deflendum.
Terrendi sunt ergo epulis multiloquioque vacantes damnatione illius purpurati divitis, qui micas Lazaro indigenti dare noluit (Luc. XXVI, 24); et ideo, ut beatus Gregorius ait, usque ad minima petenda pervenit; qui idcirco linguam sibi refrigerari poposcit, quia loquacitati, quae inter epulas maxime fieri solet, insolenter inservivit. Mulcendi sunt vero, atque ad opus misericordiae provocandi, exemplo beati Job dicentis: Si negavi, quod volebant, pauperibus, et oculos viduae exspectare feci: si comedi buccellam meam solus, et non comedit ex ea pusillus (Giobbe. XXXI, 16). Igitur ne multiloquio impune se vacare posse quis putet, audiat quod Psalmista canit: 106.0165B| Quis est homo qui vult vitam, diligit dies videre bonos? Coerceat linguam suam a malo, et labia ejus ne loquantur dolum. Divertat a malo et faciat bonum (Sal. XXXIII, 13). Multi nempe propter dies malos, quos fallte mundi amore putant esse bonos, perdunt dies bonos aeternos, ubi est summa felicitas, et perpetui gaudii inenarrabilis beatitudo.
Est et aliud in Christiana religione magna admiratione dignum, eo quod leges humanae, quae plerumque peccare volentibus terrorem potius quam Christi praecepta incutiunt, majorem vim quam divinae habere videantur, cum utique illae sibi parentes, a temporali, hae quoque ab aeterna liberent poena. Cum enim quispiam regiae aut imperialis dignitatis apicem tenens, mortalibus temporaliter imperans, aliquod 106.0165C| edictum proponit, quod a sibi subditis et audiri diligenter, et impleri fideliter sagaciterque velit, quis, rogo, subditorum non inhianter id audire, illiusque jussionibus fideliter accelerat obtemperare? Quis in tantam vero audaciam prorumpere audeat? Quis id nisi ad sui discrimen contemnere praesumat? Cum haec quippe dico, stupor et ineffabilis admiratio gignitur in animo meo: homines condunt leges, et a subditis custodiuntur: Deus creator omnium aeternaliter imperans, qui nostro augmento non crescit, nec nostro detrimento decrescit, in cujus manu ita sumus quasi lutum in manu figuli , dedit ob salutem animarum capescendam legem, et audire contemnitur; et si aure corporis auditur, aure cordis non percipitur, opere non adimpletur. Quid autem 106.0165D| excusationis Christiani Domino afferre poterunt, qui mundanae legis censuram ob mundialem metum suscipiunt; et jugo Christi, quod leve et suave est, et ad vitam ducit aeternam, colla submittere renuunt. Dominus dicit: Venite ad me, qui laboratis et onerati estis: 106.0166A| et ego reficiam vos. Et idem alibi: Discite a me quia mitis sum et humilis corde, et invenietis requiem animabus vestris: jugum enim meum suave est et onus meum leve (Mt. XI, 28-30). Et venire ad talem tantumque vocantem, et ab eo humilitatem, et mansuetudinem discere, ejusque jugum suscipere recusatur. Hoc qui faciunt, quid aliud faciunt, nisi a salute propria deficiunt? Quod quam miserabile et exitiabile sit explicari non potest.
Providendum est ergo omnibus fidelibus, ut divinis legibus humanas, et divino amori mundi non praeponant amorem. Amatoribus namque mundi lata et spatiosa via est, quae ducit ad mortem: amatoribus vero Christi, arcta et angusta via est, quae ducit ad vitam. Majoris quippe numeri sunt hodie in Ecclesia, 106.0166B| quod valde lugubre est, qui per latam et spatiosam viam, quae ducit ad mortem, ambulare, quam qui per arctam et angustam viam, quae ducit ad vitam, contendant intrare. Et hoc idcirco fit, quia videtur illud impletum esse quod Apostolus ad Timotheum scribit: Hoc autem scio, inquit, quod in diebus novissimis instabunt tempora periculosa; et erunt homines seipsos amantes, et caetera quae in eadem prosequitur Epistola (II Tim. III, 2). Et idem alibi: Omnes enim sua quaerunt, non quae Jesu Christi (Fil. II, 22). Perspicue sane animadverti, quod professio Christiana modernis temporibus a plerisque non sic devote ac religiose colitur, sicut a priscis colebatur Christianis.
Hanc itaque fidei regulam (de qua superius breviter, 106.0166C| et in memoratis Actibus apostolorum plenissime dictum est) apostoli, imo per apostolos Christus tenendam fidelibus censuit. Si igitur hanc Christus docuit, imo quia docuit, ut quid tot tantisque consuetudinibus ad votum quorumdam repertis contemnitur? Quae quamvis, Deo annuente, veraciter percipiatur, operibus tamen a nonnullis diversissimis negligitur modis. Et hoc idcirco accidisse reor, quia irrepsit inter quosdam laicos nimium deploranda consuetudo: qui utique legibus divinis, quibus se per fidem subdiderunt, non ut oportet animadversis, non solum quod libet et licitum non est, sed et id quod licet, non tamen expedit, legem sibi faciunt; et secundum id quod tamen libitum fuerit, vivere se posse inculpabiliter credunt: quod quia 106.0166D| hic per singula ex oraculis divinis, et sanctorum Patrum sententiis ostendere magnae est prolixitatis, in sequentibus, prout Deus posse dederit, demonstrabitur capitulis.
LIBER SECUNDUS.
CAPUT PRIMO. Quod conjugium a Deo sit institutum; et non sit appetendum causa luxuriae, sed liberorum procreatione. 106.0167|
Cum Deus summe bonus, cuncta quae fecit, bona sint valde, dicente Scriptura: Et vidit Deus cuncta quae fecit, et erant valde bona (Gen. I, 31): plerique quibusdam bonis a Deo bono creatis, quibus male utuntur, in malum sibi eadem bona convertere noscuntur. Innumerabilia quippe sunt, et ineffabilia ejus bona; inter quae bonum esse conjugium, et in exordio creationis humanae a Deo esse institutum, cum liber demonstrat Geneseos, in quo legitur: Propter hoc relinquet homo patrem suum et matrem, et adhaerebit uxori suae; et erunt duo in carne una 106.0167B| (Ibid. II, 25). Item ibi: Et fecit Deus hominem, ad imaginem Dei fecit eum: masculum et feminam creavit eos, et benedixit eis dicens: Crescite et multiplicamini, et replete terram (Ibid. I, 27). Et Salomon: A Deo, inquit, praeparatur viro uxor (Prov. XIX, 14). Et in Evangelio: Non legistis, quia qui creavit ab initio masculum et feminam creavit eos? Quod ergo Deus conjunxit, homo non separet (Mt. XIX, 6). Et Paulus ad Corinthios: Si autem acceperis uxorem, non peccasti: et si nupserit virgo, non peccavit (I Cor. VII, 28). Item idem ad Hebraeos: Honorabiles, inquit, nuptiae, et cubile immaculatum (Ebr. XIII, 4). Quod autem si causa libidinis, et non potius fructu propaginis appetatur, tantum bonum in culpam convertatur, habes in libro beati Augustini de Bono 106.0167C| conjugali (Cap. 19): «Bonum ergo, inquit, sunt nuptiae, in quibus tanto meliores sunt conjugati, quanto castiores ac fideliores, si Deum timent, maxime si filios, quos carnaliter desiderant, etiam spiritaliter nutriant. » Item idem in eodem (Cap. 9): « Sane videndum est alia bona nobis Deum dare, quae propter seipsa expetenda sunt, sicut sapientia, salus, amicitia; alia quae propter aliquid sunt necessaria, sicut doctrina, cibus, potus, somnus, conjugium, concubitus. Horum enim quaedam sunt necessaria propter sapientiam, sicut doctrina; quaedam propter salutem, sicut cibus, potus, somnus; quaedam propter amicitiam, sicut nuptiae, vel concubitus. Hinc enim subsistit propagatio generis humani, in quo societas amicalis magnum bonum est . 106.0167D| itaque bonis, quae propter alia necessaria sunt, qui non ad hoc utitur, propter quod instituta sunt, peccat alias venialiter, alias damnabiliter. Quisquis vero eis propter hoc utitur, propter quod data sunt, bene facit. Cui ergo non sunt necessaria, si non eis utitur, melius facit. » Item idem in eodem (Cap. 3): 106.0168A| « Illud nunc dicimus secundum istam conditionem nascendi et moriendi quam novimus, et in qua creati sumus, aliquid boni esse conjugium masculi et feminae: cujus se detractionemita divina Scriptura commendat, ut nec dimissae a viro nubere liceat alteri, quandiu vir ejus vivit, nec dimisso ab uxore liceat alteram ducere, nisi mortua fuerit quae recessit. Bonum ergo conjugium, quod etiam Dominus in Evangelio confirmavit, non solum quia prohibuit dimittere uxorem nisiexcepta causa fornicationis, sed etiam quia invitatus ad nuptias venit. » Item idem in eodem: « Cur sit bonum conjugium merito quaeritur. Quod mihi non videtur propter solam filiorum procreationem, sed propter ipsam etiam naturalem in diverso sexu societatem. Alioquin non 106.0168B| jam diceretur conjugium in senibus, praesertim si vel amisissent filios, vel minime genuissent. Nunc vero in bono, licet annoso conjugio, etsi emarcuit ardore castitatis inter masculum et feminam, viget tamen ordo charitatis inter virum et uxorem: quia quanto meliores sunt, tanto maturius a commistione carnis suae pari consensu se continere coeperunt; non ut necessitatis esset postea non posse quod vellent, sed ut laudis esset prius noluisse quod possent. » Scribit etiam idem beatus Augustinus ad Valerium comitem: « Copulatio maris et feminae generandi causa bonum est naturale nuptiarum; sed isto bono male utitur, qui bestialiter utitur, ut sit ejus intentio in voluptate libidinis, non in voluntate propaginis. » Et paulo post: « Verum quod dixi ad 106.0168C| naturam pertinere nuptiarum, ut masculus et femina generandi societate jungantur, et ita invicem non fraudent, sicut omnis societas fraudulentum socium naturaliter pati non vult: hoc tam evidens bonum, cum infideles habent, quia infideliter utuntur, in malum peccatumque convertunt. » Idem post pauca (Cap. 7): « Proinde nuptiae quia etiam de illo malo aliquid boni faciunt, gloriantur; quia vero sine illo fieri non potest, erubescunt: tanquam si quispiam pede vitiato ad aliquod bonum etiam claudicando perveniat; nec propter claudicationis malum mala est illa perventio, nec propter pervenzionis bonum, bona est claudicatio. Ita nec propter libidinis malum, nuptias condannatore; nec propter nuptiarum bonum, libidinem laudare debemus. »
106.0168D| Isidoro in libroOfficiorum: « Illaesae sunt, inquit, certae nuptiae, quae in conjugio non libidinem, sed prolem requirunt; neque enim sic institutae sunt, ut carnis voluptatibus serviant, sed tantum ut fructum propaginis quaerant. Nam ut ipsae dotales tabulae indicant, causa procreandorum liberorum 106.0169A| ducitur uxor. Quando ergo quisque luxuriose vivit amplius, quam necessitas procreandorum liberorum cogit, jam peccatum est. » Bona igitur sunt conjugia, sed bono virginali et continentiae viduali non sunt coaequanda. Ait autem Isidorus in eodem libello: « Conjugia tantum per se bona sunt, per ea vero quae circa ea sunt, mala fiunt. Per id namque mala sunt, per id quod dicit Apostolus: Qui autem cum uxore est, cogitat ea quae sunt mundi. Et iterum: Propter fornicationem autem unusquisque uxorem suam habeat (I Cor. VII, 34). Quod autem non unus et multae, sed unus et una copulantur, ipsa primum divinitus facta conjunctio in exemplum est. Nam cum Dominus hominem figurasset, eique parem necessariam prospexisset, unam de costis ejus 106.0169B| mutuatus, unam illi feminam finxit. Sicque Adam et mulier Eva inter se nuptiis functi, formam hominibus de originis auctoritate, et prima Dei voluntate sanxerunt. »
Praefatus quoque Augustinus in libro sermonum ita scribit de laude conjugatorum: «Est, inquit, conjugalis vita laudabilis, et habet in corpore Christi locum suum. » Et paulo post: « Novimus membra Christi esse quae conjugalem agunt vitam; si membra Christi sunt, id est, si fideles sunt. » Item idem: « Audeo, inquit, dicere conjugalem agentes vitam, si tenent humilitatem, superbis castis meliores esse. »
His et caeteris innumeris documentis manifestatur conjugium, de quo sancta et humilis nascitur 106.0169C| virginitas, bonum esse et onestum, si tamen caste utatur. Et quisquis illud pro eo quod institutum est, appetit, bono bene utitur; quisquis eo male utitur, procul dubio bonum sibi in peccatum convertere probatur. Ac per hoc oportet ut conjugati hujuscemodi admissum intelligant, caveantque ne id quod licitum est, causa libidinis sibi in peccatum convertant. Qui autem thori conjugalis pudicitiam hujuscemodi incontinentiae naevis fuscaverint, id necesse est quotidianis eleemosynarum largitionibus, orationum jugibus precibus, poenitentiae lacrymis, et caeteris bonis operibus diluere satagant.
[Illud namque non incongrue in hoc capitulo subjungendum fuit, quod Ezechiel propheta tres liberatos viros se audisse asserit, Noe scilicet, Danielem 106.0169D| e Giobbe. Et cum per noe. . . . . praepositorum ordo, per Job quoque bonorum conjugum vita signatur, restat ut conjugati tantae probitatis, tot tantisque sacrarum virtutum praeconiis a Domino laudati viri vitam actusque pro viribus, suffragante divina gratia, imitentur, ut ejus collegio merito adscisci mereantur. Nam ut in domo nuptiarum, quae est Ecclesia Christi, triclinium esse describitur, qui nimirum tres sunt in Ecclesia ordines fidelium, doctorum, abstinentium, et conjugatorum. Et alibi in Evangelio iidem tres ordines fidelium ita distinguuntur, ut in duobus in lecto continentium, in duobus 106.0170A| in agro praepositorum, in duabus vero molentibus, in unum conjugatorum vita demonstratur. De tertio itaque ordine ita Venerabilis Beda presbyter scribit: «Erunt, inquit, duae molentes in unum. Molentes appellat eos, qui in plebibus constituti reguntur a doctoribus, agentes ea quae sunt saeculi: quos et feminarum nomine significavit, quia consiliis, ut dixi, peritorum regi eos expedit; et molentes dixit propter temporalium negoziorum orbem atque circuitum; quas tamen in unum molentes dixit, in quantum de ipsis rebus et negotiis suis praebetur usibus Ecclesiae. Unaquaeque enim hujus mundi actio mola est, quae dum multas curas congerit, humanas mentes quasi per gyrum vertit, atque ex se velut farinas projicit, quia inquieto cordi sempre 106.0170B| minutissimas cogitationes gignit. Una assumetur, et altera relinquetur. Assumetur ea pars quae connubia tantum propter amorem generis exercuerit, terrenamque substantiam ob acquirenda coelestia dispensaverit: relinquetur autem quae. . . conjugii ob illecebras carnis servierit: terrena vero si qua Ecclesiae vel pauperibus tribuerit, ideo fecerit quasi redempto Domino his amplius abundat. » Liquet igitur quia juxta Ezechielis prophetae vaticinium et evangelicum documentum tres sunt in Ecclesia ordines ac distintivoes fidelium. Unde, quia de ordine conjugatorum hic agitur, summopere eis praevidendum est, ut sic ea quae mundi sunt agant, quatenus conditori suo minime displiceant.Caveant ergo relictionem, quae a Domino terribiliter interminatur, 106.0170C| et amplectantursumptionem, quae ab eodem Domino pronuntiando feliciter promittitur, ut ab eorum consortio qui relinquendi sunt (non) adnumerentur. Ut ergo dictis beati Gregorii utar in homilia Ezechielis prophetae octava, « ita bonorum conjugatorum vita in castris Domini moderanda est, quatenus viventes concorditer in amore omnipotentis Domini, sic vicissim sibi carnis debitum solvant, ut tamen quid Domino de bonis operibus debeant, nullatenus obliviscantur, sed et si qua ut homines delinquant, haec incessanter piis actibus redimant. »
CAPUTA II. Ut qui uxores ducere voluerint, sicut eas castas et incorruptas cupiunt invenire, sic ad eas casti et incorrupti student accedere.
106.0170D| Quidam laicorum amore libidinis superati, quidam vero ambiendi honoris terreni cupiditate ducti, imo praestolandi tempus, quo honores mundi nancisci valeant, interim in coeno luxuriae se volutantes, antequam ad copulam connubii accedant, diversissimis modis se corrumpunt, et virginale decus, quod usque ad tempus legitimae uxoris accipiendae conservare debuerant, amittunt, nec non et benedictione, qua Deus copulae primorum hominum benedixit, et ea quae nunc in Ecclesia per sacerdotum ministeriasecundum canonicam auctoritatem, et sanctae Romanae Ecclesiae morem nupturis exhibetur, 106.0171A| se privato. Unde etenim damnanda consuetudo inolevit, ut perraro sponsus et sponsa in missarum Celebratione, secundum praemissum ordinem, benedicantur. Nam et filii, qui ex tali concubitu generati sunt, licet uterque parens liberae sit conditionis, in haereditate tamen cum fratribus ex legitimo matrimonio natis, quod dolendum est, minime juxta mundanae legis censuram, succedere valent. De qua re beatus Ambrosius in libro primo, cujus titulus est De Abraham, ita scribit: « Discant ergo homines conjugia non spernere, nec sibi sociare impares, ne hujusmodi suscipiant liberos, quos haeredes habere non possint; ut vel transfundendae haereditatis contemplatione, si nullo contuitu pudoris moventur, digno studeant matrimonio. » Audiant igitur qui 106.0171B| uxores ducere cupiunt, qualiter angelus Raphael Tobiam de uxore sibi conjungenda instruxerit: Hi namque, inquit, qui conjugium ita suscipiunt, ut Deum a sua mente excludant, et suae libidini ita vacent, sicut equus et mulus, quibus non est intellectus, habet potestatem daemon super eos. Tu autem cum acceperis eam, ingressus cubiculum, per tres dies continens esto ab ea: nihil aliud nisi orationi vacabis cum ea. Ipsa autem nocte, incenso jecore piscis, fugabitur daemon. Secunda vero nocte in copulatione sanctorum patriarcharum ammetteteris. Tertia autem nocte benedictionem consequeris, ut filii ex vobis incolumes procreentur. Transacta autem tertia nocte, accipies virginem cum timore Domini, amore filiorum magis quam libidinis ductus, ut in semine Abrahae benedictionem in filiis 106.0171C| consequaris (Tob. VI, 16). Si qui forte sunt qui in accipiendis caste uxoribus sacerdotalem parvipendere voluerint admonitionem, prorsus necesse est ut angelicam magnipendant instructionem.
Qui autem impuri et non casti, castas et puras volunt ducere uxores, audiant quid beato Augustinus in libro Sermonumdicat: «Vos qui ducturi estis uxores, servate vos uxoribus vestris. Quales eas vultis invenire, tales vos debent et ipsae invenire. Quis juvenis est qui non castam velit ducere uxorem? Et si accepturus est virginem, quis non intattoam desiderat? Intactam quaeris, intattous esto. Puram quaeris, noli esse impurus. Non enim illa potest, et tu non potes. Si fieri non possit, nec illa posset. Quia vero illa potest, doceat te quia fieri 106.0171D| potest. Et ut illa possit, Deus regit. Sed tu gloriosior eris, si feceris. Quaré gloriosior? Illam premit parentum custodia, refrenat infirmioris sexus ipsa verecundia. Postremo leges timet, quas tu non times. Ideo gloriosior eris si feceris; quia tu si feceris, Deum volte. Habet illa multa quae timet praeter Deum, tu solum Deum volte. Sed tu quem times, major est omnibus (Cap. 3). Ipse timendus est in publico, ipse in secreto. Procedis, videris; intras, videris; lucerna ardet, videt te; lucerna exstincta est, videt te; in cubiculum intras, videt te; in corde versaris, videt te. Ipsum time, illum cui cura est ut videat te, et vel timendo castus esto.Aut si peccare vis, quaere 106.0172A| ubi te non videat, et fac quod vis. » Item idem in sermone ad populum, cujus titulus est de decem chordis (Cap. 20): « Noli, inquit, dicere tibi, quando forte luxurianter aliquid vis agere: Adhuc uxorem non habeo, facio quod volo; non enim post uxorem meam pecco. Marmellata nosti pretium tuum; marmellata nosti quo accedis, quid manduces, quid bibas. Abstine te a fornicationibus: ne forte dicas mihi: Ad fornicem vado, ad meretricem pergo, ad prostitutam eo; nec illud praeceptum violo quo dictum est: Non maechaberis (Es. XX, 14), quia uxorem nondum habeo, nec post illam aliquid facio; nec illud praeceptum violo, ubi dictum est: Non concupisces uxorem proximi tui (Ibid. , 17), quia ad publicum vado; in quod praeceptum incurro?Non invenimus chordam quam 106.0172B| tangamo. Quo nervo ligemus fugitivum istum? Non fugiat, habet unde ligetur. Decem enim praecepta ad duo illa referuntur, sicut audivimus, ut diligamus Deum et proximum. Et duo illa, ad unum illud. Unum est autem: Quod tibi fieri non vis, alii ne feceris (Mt. VII, 14). Intelligat sanctitas vestra. Etenim quod fieri tibi non vis, alii ne feceris, ad duo praecepta pertinet. Si homini non feceris quod pati non vis ab homine, ad proximi praeceptum pertinet. Si autem quod non vis pati ab homine, ipsi Deo vis facere, nonne facis alteri quod pati non vis? Charior tibi factus est homo quam Deus. Ergo quomodo ipsi facio, inquis, Deo? Corrumpis teipsum.Et unde injuriam Deo facio, quia corrumpo meipsum? Apostolum audi: Nescitis quia templum Dei estis, et spiritus 106.0172C| Dei habitat in vobis? (I Cor. III, 16. ) Hoc dicit Christianis, hoc dicit fidelibus: Si quis templum Dei corrupit, corrumpet illum Deus (Ibid. , 17). Videtis quomodo minatur? Non vis corrumpi domum tuam, quare corrumpis domum Dei? Certe facis alicui quod pati non vis. Non est ergo quo evadatur. Tenetur ille qui se teneri non putabat. »
His igitur quae praelibata sunt diligenter perspectis, summopere studendum est conjugii copulam adeuntibus, ut nec clanculo cum meretricibus, nec palam cum ancillulis, antequam uxorio vinculo se innectant, corrumpantur: ut scilicet quia centesimum virginitatis nequeunt, saltim caste copulati tricesimum fructum a Domino per cipere valeant .
CAPUTA III. Quod conjugatis carnali copulae indifferenter servire non conveniat.
Sunt plerique conjugalem ducentes vitam, qui tempora coeundi et non coeundi cum uxoribus pudicissime discernere student; sunt etiam qui hujus discretionis modum non solum habere renuunt, quin potius se castigantibus et redarguentibus impudent objicere solent. Uxores, inquiunt, nostrae nobis lege conjunctae sunt; si pro libitu nostro eis quando et qualiter volumus, utimur, non peccamus. Majoris autem criminis rei efficimur, si ab uxorum amplexibus abstinemus, et filios, quos genera debuimus, non generamus. Quod dico, saepissime mihi objectum 106.0173A| est; quorum impudentissimae assertioni, imo libidinosae voluntati, quam sibi hujuscemodi facere legem gestiunt, renititur Ecclesiastes dicens: Tempus amplexandi, et tempus longe fieri a complexibus (Eccles. III, 5). Et Apostolus: Tempus, inquit, breve est; reliquum est, ut qui habent uxores, tanquam non habentes sint; et qui utuntur hoc mundo, tanquam non utantur; et qui gaudent, tanquam non gaudentes; et qui emunt, tanquam non possidentes. Praeterit enim figura hujus mundi (I Cor. VII, 30).
[Scribit itaque Hieronymus in Expositione Ezechielis prophetae: «Praecipitur ergo, inquit, viris, ut non solum in alienis mulieribus, sed in suis quoque, quibus videntur lege conjungi Scriptura dicente: Crescite, et multiplicamini, et replete terram (Gen. I, 106.0173B| 28), certa concubitus norint tempora, quando coeundum, quandoque ab uxoribus sit abstinendum. Quod quidem et Ecclesiastes sonat: Tempus, inquit, amplexandi, et tempus longe fieri ab amplexibus (Eccles. III, 5). Caveat ergo uxor ne forte victa desiderio coeundi, celet virum, et maritus ne vim faciat uxori, putans omni tempore subjectam sibi debere esse conjugii voluptatem. » ]
Papa enim Gregorius in libro Pastorali (Parte III, cap. 28): « Admonendi namque sunt conjugiis obligati, ut cum vicissim quae sunt alterius cogitant, sic eorum quisque studeat placere conjugi, ut non displiceat conditori: sic ea quae hujus mundi sunt, agant, ut tamen appetere quae Dei sunt, non omittant. Sic de bonis praesentibus gaudeant, ut tamen intente 106.0173C| sollicita mala aeterna pertimescant. Sic de malis temporalibus lugeant, ut tamen consolatione integra spemin bonis futuris figant: quatenus dum in transitu cognoscunt esse * quod agunt, in mansione quod appetunt, nec mala mundi cor confringant, cum spes bonorum coelestium roborat; nec bona praesentis vitae decipiant, cum sospetta lateris judicii mala contristant. Itaque animus Christianorum conjugum et infirmus et fidelis, qui et plene temporalia despicere non valet, et tamen se contingere * per desiderium valet, quamvis in delectatione carnis interim jaceat, supernae spei refectione convalescat. Et si habet quae mundi sunt in usu itineris, servet * quae Dei sunt in fructu pervenzionis. Nec totum se in hoc quod agit inferat, nec ab eo quod robuste 106.0173D| sperare debuit, funditus cadat: quod bene ac breviter Paulus exprimit, dicens: Qui habent uxores, tanquam non habentes sint; et qui flent, tanquam non flentes; et qui gaudent, tanquam non gaudentes (I Cor. VII, 30). Uxorem quippe quasi non habendo habet, 106.0174A| qui sic per illam carnali consolatione utitur, ut tamen nunquam in prava opera a melioris intentis rectitudine ejus amore flectatur. Uxorem quasi non habendo habet, qui transitoria cuncta esse conspiciens, curam carnis ex necessitate tolerat, sed aeterna gaudia spiritus ex desiderio exspectat. Non flendo flere est, sic exteriora adversa plangere, ut tamen noverit aeternae spei consolatione gaudere. Et rursum non gaudendo gaudere est, sic de infimis animum attollere, ut tamen nunquam desinat summa formidare. Ubi apte quoque paulo post subdidit: Praeterit enim figura hujus mundi (Ibid. , 31); ac si aperte diceret: Nolite constanter mundum diligere, quando et ipse non potest, quem diligitis, stare.Incassum ergo cor quasi manens figitis, dum fugit ipse quem amatis. 106.0174B| Admonendi sunt conjuges, ut ea in quibus sibi aliquando displicent, et patienter invicem tolerent, et exhortantes invicem salvent. Scriptum namque est: Invicem onera vestra portate, et sic adimplebitis legem Christi (Gal. VI, 2). Lex quippe Christi charitas est: quia ex illo nobis et largienter sua bona contulit, et aequanimiter mala nostra portavit. Tunc ergo legem Christi et ejus mandata imitando complemus, quando et nostra bona benigne conferimus, et nostrorum mala pie sustinemus. »
His ergo quae supra memorata sunt auditis, diligenterque perspectis, omittant impudici conjugati voluptuosum libitum suum sibi facere legem; et discant ex praemissis auctoritatibus, quod eos non oporteat suis immoderate uti debere uxoribus.
CAPUTA IV. De conservanda fide inter virum et uxorem: et quod non liceat [neque pellicem, neque] concubinam habere.
Non convenit Christianae religioni ut unus multas, aut una diversos in uno corpore societ. Apud Judaeos nempe et quosdam alios incredulos haec impudica consuetudo perdurat. Non enim fas est, neque decet Christianum, relicta conjugalis thori fide, per diversa scorta vagari. Quod etiam ea quae sequuntur, fieri non debere dimostrant. Ait autem Dominus per Malachiam: Hoc rursus fecistis. Operiebatis lacrymis altare Domini, fletu et gemitu; ita ut non respiciam ad sacrificium, nec accipiam placabile quid de manu vestra. Et dixistis: quam ob causam? Quia Dominus testificatus est inter te et uxorem pubertatis 106.0174D| tuae, quam tu despexisti. Et haec particeps tua, et uxor foederis tui. Nonne unus fecit, et residuum ejus spiritus? Et quid unusquisque quaerit, nisi semen Dei? Custodite spiritum vestrum, et uxorem adolescentiae tuae noli despicere (Malac. II, 13). E Apostolus: 106.0175A| Uxori, inquit, vir debitum reddat: similiter et uxor viro (I Cor. VII, 3). Et paulo post: Nolite, inquit, fraudare invicem: nisi forte ex consensu ad tempus, ut vacetis orationi. Et iterum revertimini in idipsum, ne tentet vos Satanas, propter incontinentiam vestram (Ibid. , 5). Item idem: Mulier, inquit, non habet sui corporis potestatem, sed vir. Et vir non habet sui corporis potestatem, sed mulier (Ibid. , 4).
Augustinus nel libro de Bono conjugali (Cap. 11): « Decus ergo conjugale est castitas procreandi, et reddendi carnalis debiti fidem; hoc est opus nuptiarum, hoc ab omnicrimine defendit Apostolus dicendo: Et si acceperis uxorem, non peccasti; et si nupserit virgo, non peccat; et quod vult faciat, non peccat si nubat (I Cor. VII, 28). Exigendi autem debiti 106.0175B| ab alterutro sexu immoderatior progressio, propter illa quae supra diximus, secundum veniam conceditur. » Item idem in eodem (Cap. 23): « Ad castitatem namque pertinet non fornicari, non moechari, nullo illicito concubitu maculari: quae qui non osservante, contra praeceptum Domini faciunt, et ob hoc extorres sunt a virtute obedientiae. » Item (Cap. 6): « Debent ergo sibi conjugati non solum ipsius sexus sui commiscendi fidem liberorum procreandorum causa, quae prima est humani generis in ista mortalitate societas, verum etiam infirmitatis invicem excipiendae, ad illicitos concubitus vitandos, mutuam quodam servitutem; ut et si alteri eorum perpetua continentia placeat, nisi ex alterius consensu non possit. Et ad hoc enim uxor non habet potestatem 106.0175C| corporis sui, sed vir. » Item idem in eodem (Cap. 3): « Si ergo servatur fides honoris, et obsequiorum invicem debitorum ab alterutro sexu, etiam si languescentibus, et prope cadaverinis utriusque membris, animorum tamen rite conjugatorum, tanto sincerior quanto potentior, et tanto securior, quanto placidior castitas perseverat. » Item idem in libro de decem chordis (Cap. 9): « Intuemini sermonem Dei: Non moechaberis (Es. XX, 14). Nolite moechari post uxores vestras, quia non vultis ut moechentur post vos uxores vestrae. Nolite ire vos quo sequi non vultis. Sine causa vos excusare conamini, quando dicitis: Nunquid eo ad uxorem alienam? Ad ancillam meam eo.Vis ut dicat uxor tua tibi: Nunquid eo ad virum alienum, ad servum meum eo? 106.0175D| Dicis: Non est uxor aliena ad quam vado. Absit ut dicat hoc illa; melius enim ut doleat de te quam imitetur te. Illa enim casta et sancta femina, et vere Christiana est, quae dolet fornicantem virum, et non dolet propter carnem, sed propter charitatem dolet. Non ideo non vult ut facias, quia et ipsa non facit, sed quia tibi non expedit; nam si propterea non facit, ut non facias, si feceris, faciet. Si autem Deo illud debeat, si Christo illud debeat, quod tu exigis, et ideo reddit, quia jubet ille, etsi fornicatur vir, castitatem illa Deo exhibet. Christus enim loquitur in cordibus bonarum feminarum; loquitur intus hujusmodi verbis: De injuriis viri tui torqueris: quod 106.0176A| tibi enim facit, dole, sed ipsum noli imitari, ut male facias; sed ipse te imitetur in bono. Nam in eo quod male facit, noli eum putare caput tuum, sed me. Nam si in eo quod male facit, caput est, secuturum est corpus caput suum; eunt ambo in praeceps. Ut autem non sequatur malum caput suum, teneat se ad caput Ecclesiae Christum. Huic debet charitatem suam, huic debert honorem suum. Absens sit vir, praesens sit vir, non peccat illa, quia nunquam est absens, cui debet ut non peccet. »
Item idem in libro de adulterinis conjugiis (Lib. II, cap. 8). Illi, inquit, quibus displicet, ut inter virum et uxorem par pudicitiae forma servetur, et potius eligunt maximeque in hac causa mundi legibus subditi esse quam Christi, legant quid imperator 106.0176B| Antonius, non utique Christianus, de hac re constituerit. Ait enim inter reliqua: «Periniquum enim mihi videtur esse, ut pudicitiam vir ab uxore exigat, quam ipse non exhibet; quae res potest et virum damnare, et ob confessionem mutui criminis rem inter utrumque componere, vel causam facti tollere. » « Si haec observanda sunt propter decus terrenae civitatis, quanto castiores quaerit coelestis patria et societas angelorum. »
Beda in Expositione Proverbiorum: «Cerva charissima, et gratissimus hinnulus (Prov. V, 19). Illa, inquit, sit tibi semper charissima conjux, quae sicut cerva serpentes, ita persequatur scorta, et suis effuget ab aedibus. » Hieronymus in Epistola de morte Fabiolae (Epist. 30): «Quidquid, inquit, viris jubetur, 106.0176C| hoc followinger redundat ad feminas. Neque enim adultera uxor dimittenda est; et vir moechus tenendus: si quis meretrici jungitur, unum corpus facit. Ergo quae scortatori, impuroque sociatur, unum cum eo corpus efficitur. Aliae sunt leges Caesarum, aliae sunt Christi. Aliud Papinianus, aliud Paulus noster praecipit. Apud illos viris pudicitiae fraena laxantur; et solo stupro atque adulterio condannato, passim per lupanaria et ancillulas libido permittitur: quasi culpam dignitas faciat, non voluptas. Apud nos quod non licet feminis, aeque non licet viris: eadem servitus pari conditione censetur.
Scribit autem et Lactantius: «Cum quis habet uxorem, neque servam neque liberam habere poterit, ut matrimonio fidem servet. Neque enim, ut 106.0176D| viris publicatio est, sola mulier adultera est, quae virum habens ab altero polluitur: dum divina lex ita duos in unius matrimonii corpore conjunxerit, ut adulter sit quisquis compagem corporis in diversa detraxerit. Iniquum est enim ut vir id exigat ab uxore, quod praestare non possit. » Ambrosius nel libro de Abraham (Lib. I, cap. 3): « Imitemur ergo Abraham, ut haeredes simus terrae per justitiam fidei, per quam ille mundi haeres factus est. Sed fortasse dicat aliquis: Quomodo Abraham nobis imitandum proponis, cum de ancilla susceperit filium? Aut quid sibi hoc vult, ut tantus vir huic errori fuerit obnoxius. cujus tanta opera miramur? Sed consideramus 106.0177A| primum, quia Abraham ante legem Moysi, et ante Evangelium fuit; nondum interdictum adulterium videbatur. Poena criminis ex tempore legis est quae crimen inhibuit; nec ante legem ulla est rei damnatio, sed ex lege. Deus in paradiso licet conjugium laudaverit, non adulterium damnaverat. Habes unam Abrahae defensionem. Secunda illa est, quod non ardore aliquo vagae succensus libidinis, non petulantis formae captus decore, ancillae contubernio conjugalem posthabuit torum, sed studio posteritatis, et propagandae sobolis. Adhuc post diluvium raritas erat generis humani. Erat etiam religionis ne quis non reddidisse videretur debitum naturae. »
Vos ergo moneo, viri maxime, qui ad gratiam 106.0177B| Domini tenditis, non conjungi adulterino corpori; qui enim se meretrici conjungit, unum corpus est. Nec dare hanc occasionem divortii mulieribus. Nemo sibi blandiatur de legibus hominum: omne stuprum adulterium est; nec viro licet quod mulieri non licet. Eadem a viro quae ab uxore debetur castimonia. Quidquid in ea quae non sit legitima uxor commissam fuerit, adulterii damnatur crimine. Ergo advertistis quid debeatis cavere, ne quis sacramentis se indignum praebeat. Accipite etiam illud: quia hujusmodi intemperantia solvit charitatem conjugii, superbas ancillas facit, iracundas matronas, discordes, contumaces, concubinas procaces, inverecundos maritos.Simul ut de domino conceperit ancilla, spernit dominam suam tanquam ditior partu; domina 106.0177C| se despici dolet; maritum auctorem injuriarum suarum arguit. Patet nempe quod inter virum et uxorem par pudicitiae forma, et conjugalis tori fides sit conservanda; neque fas sit viro, aut causa prolis, aut causa luxuriae cum altera, neque mulieri cum altero vinculum conjugale dissolvere.
CAPUT V. Quod viri in castitate uxores suas diligere, eisque ut pote vasi infirmiori honorem debeant impendere.
In praecedenti capitulo de fide conservanda inter virum et uxorem breviter collectum; in hoc quoque sequenti de diligendis a viris uxoribus amore casto restat colligendum. Legitur in Proverbiis: Sit vena tua benedicta, et laetare cum muliere adolescentiae tuae. Cerva charissima, et gratissimus hinnulus; 106.0177D| ubera ejus inebrient te omni tempore, et in amore illius delectare jugiter (Prov. V, 18, 19). Et in Ecclesiaste: Perfruere vita cum uxore quam diligis, cunctis diebus vitae instabilitatis tuae, qui dati sunt tibi sub sole, omni tempore vanitatis tuae (Eccles. IX, 9). Petrus vero Apostolus ait: Viri similiter cohabitantes secundum scientiam, quasi infirmiori vasi muliebri impertientes honorem; tanquam cohaeredibus gratiae vestrae, ut non impediantur orationes vestrae (I Petr. III, 7). Paulus quoque: Viri, inquit, diligite uxores vetras, sicut et Christus Ecclesiam (Coloss. III, 19). Item, idem: Nemo enim unquam carnem suam odio habuit, sed nutrit et fovet eam: ita et 106.0178A| viri debent diligere uxores suas, sicut corpora sua (Ef. V, 29). Augustinus quoque in libro ad Valerium contra Pelagium: « Dubitari non potest, naturali ordine viros potius feminis, quam viris feminas principari. Quod servans Apostolus ait: Caput mulieris vir. Et, Mulieres, subditae estote viris vestris (Coloss. III, 18). Et apostolus Petrus: Quomodo, inquit, Sara obsequebatur Abrahae, dominum eum vocans (I Petr. III, 6). Quod licet ita se habeat, ut natura principiorum amet singularitatem, facilius tamen pluralitatem videmus in subditis; tamen plures feminae uni viro nunquam licite jungerentur, nisi ex hoc plures filii nascerentur.Unde si una concumbat cum pluribus, quia non est ei hinc multiplicatio prolis, sed frequentatio libidinis, conjux non potest 106.0178B| esse, sed meretrix (Cap. 10). Quoniam sane non tantum fecunditas, cujus fructus in prole est, nec tantum pudicitia, cujus vinculum est fides, verum etiam quoddam sacramentum nuptiarum commendatur fidelibus conjugatis. Unde dicit Apostolus: Viri, diligite uxores vestras, sicut et Christus Ecclesiam (Coloss. III, 19). Hujus procul dubio sacramenti res est, ut masculus et femina connubio copulati, quandiu vivunt, inseparabiliter perseverant, nec liceat,excepta causa fornicationis, a conjuge conjugem dirimi. » Hieronymus in libro contra Jovinianum (Lib.I): «Si, inquit, Christus sancte, si caste, si absque ulla macula Ecclesiam diligit, viri quoque in castitate uxores suas diligant; et sciat unusquisque suum vas possidere in sanctificatione et honore (I Tess. 106.0178C| IV). » Ambrosius in libro primo, cujus titulus est, De Abraham: ubi ejusdem Abrahae hospitalitatem quam angelis exhibuit, describit (Gen. XVIII, 6), ita dicit (Lib. I, cap. 5): « Et dixit Sarae: Festina , et consperge tres mensuras similaginis, et fac subcineritia. Bonus maritus exsortem religiosi muneris esse non patitur uxorem; nec avare sibi totum munus usurpat. Recte igitur et pietatis et verecundiae causa servatur. Quod pietatis est, vult esse commune; quod pudoris est, integrum manet Sarae. Ante tabernaculum vir hospitum explorat adventum; intra tabernaculum Sara tuetur feminae verecundiam, et opera muliebria toto exercet pudore.Foris maritus invitat, intus Sara adornat convivium; nec solum ipse festinat Abraham, sed etiam festinandum dicit uxori, 106.0178D| sociam devotionis ostendens, nec fide disparem. »
Qui ergo magis pulchritudinem corporis, et desiderium voluptatis quam decorem mentis in uxoribus diligunt, audiant quid praefatus Ambrosius in memorato primo libro dicat (Lib. I, cap. 2): « Docetur quisque non magnopere decorem quaerendum conjugis, qui viro plerumque necem gignere solet . Non enim tam pulchritudo mulieris quam virtus ejus et gravitas delectat virum. Qui suavitatem quaerit conjugii, non superiorem censu ambiat quam necessitas non tenant maritales; non monilibus ornatam, sed moribus. » Augustinus in libro de Sermone Domini in monte (Cap. 15): « Invenitur, inquit, bonus 106.0179A| Christianus diligere in una femina creaturam Dei, quam renovari et reformari desiderat; odisse autem congiunzioneem copulationemque corruttibilem atque mortalem, hoc est diligere in ea quod homo est, odisse quod uxor est . , dicit Apostolus: sive filiorum propagationem, quod jam nonnullo gradu potest esse laudabile; sive fraternam societatem sine ulla corporum commistione, habens uxorem tanquam non habens, quod est in conjugio Christianorum excellentissimum atque sublime: ut tamen oderit in ea nomen temporalis necessitatis, et diligat sempiternae beatitudinis. » Scritta 106.0179B| etiam idem ad Valerium comitem: Absit ergo ut fidelis homo, cum audit ab Apostolo, Diligite uxores vestras (Coloss. III, 19), concupiscentiam carnis diligat in uxore, quam nec in seipso debet diligere, audiens alterum Apostolum: Nolite diligere mundum, et nec ea quae in mundo sunt (I Joan. II, 15). »
Perpendant itaque conjugati, quod sicut praemissa documenta declarant, exterior pulchritudo, et carnalis uxorum delectatio, earum interiori casto amori nullatenus sit praeferenda. Non sunt igitur in uxoribus divitiae tantum et pulchritudo, sed potius pudicitia, et morum probitas quaerenda.
CAPUT VI. Quod cum uxoribus carnis commistio, gratia fieri debeat prolis, non voluptatis. 106.0179C|
Audiant hoc fideles conjugati, apud quos in explenda cum uxoribus carnali voluptate, pene quidquid libitum est, licitum putatur: quod non expediat eis secundum ritum gentium quae ignorant Deum, in morbo desiderii vasa sua, id est conjuges suas, sed in sanctificatione et honore possidere , sicut plenissime sanctorum Patrum documenta subnexa dichiarante. Hieronymus in expositione Ecclesiastae (Cap. III, 5): «Nolite fraudare, inquit, invicem, nisi forte ex consensu ad tempus, ut vacetis orationi (I Cor. VII, 5). Liberis scilicet dandam operam, et rursum continentiae. » Item idem in expositione Epistolae ad Galatas, immunditiam et luxuriam tractans, ita dicit: « Sequitur enim immunditiam comes 106.0179D| lusso. Quomodo enim in veteri lege de nefandis criminibus, quae in occulto fiunt, et ea nominare turpissimum est, ne et dicentis os et aures audientium polluerentur, generaliter Scriptura complexa est dicens: Verecundos, vel reverentes facite filios Israel ab omni immunditia: sic in hoc loco caeteras extraordinarias voluptates, ipsarum quoque opera nuptiarum, si non verecunde et cum oneste quasi sub oculis Dei fiant, ut tantum liberis serviatur, immunditiam, et luxuriam nominavit. » Notandum quod coitus cum uxore, nisi causa prolis fiat, immunditia et luxuria ab Apostolo nominetur. Battici 106.0180A| quoque Augustinus in libro, quem ad Valerium comitem scribit, exponens sententiam Pauli: Haec est enim voluntas Dei sanctificatio vestra, abstinere vos a fornicatione, ut sciat unusquisque vestrum suum vas possidere in sanctificatione et honore, non in morbo desiderii, sicut et gentes quae ignorant Deum (I Tess. IV, 3): ita dicit: «Non solum igitur conjugatus fidelis vase non utitur alieno, quod faciunt a quibus uxores appetuntur alienae; sed nec ipsum proprium in concupiscentiae carnalis morbo possidendum sciat. Quod non sic accipiendum est, tanquam prohibuerit Apostolus conjugalem, hoc est licitum onesto concubitum; sed ut iste concubitus, qui nihil morbidae libidinis haberet adjunctum, si non praecedente peccato in eo periisset libertatis 106.0180B| arbitrato; quod nunc ideo habet adjunctum, ut non sit causa voluptatis, sed necessitatis; sine qua tamen in procreandis filiis ad fructum perveniri non potest ipsius voluntatis: quae voluptas in connubiis fidelium, non eo fine determinatur, ut transituri filii nascantur in saeculo isto, sed ut permansuri renascantur in Christo. Quod si provenerit, merces erit de conjugio plenae fidelitatis; si autem non provenerit, pax erit conjugibus bonae voluntatis. Hac intente cordis qui suum vas possidet, id est conjugem suam, procul dubio non possidet in morbo desiderii sicut gentes, quae ignorant Deum, sed in sanctificatione et honore, sicut fideles, qui sperant in Deum. Illo quippe concupiscentiae malo utitur homo, non vincitur, quando eam inordinatis 106.0180C| atque indecoris motibus aestuantem frenat et cohibet; nec nisi propagini consulens relaxat atque adhibet, ut spiritaliter generandos carnaliter gignat, non ut spiritum carni sordida servitute subjiciat. »
Item idem nel libro de Bono conjugali (Cap. 10): «Concubitus enim necessarius causa generandi, inculpabilis, et solus ipse nuptialis. Ille autem qui ultra istam necessitatem progreditur, jam non rationi, sed libidini obsequitur. » Item idem in eodem: « Nuptiarum quippe usus ita se habet, ut si quid in eis per carnis commistionem quod excedat generandi necessitatem, quamvis venialiter factum fuerit, contaminatio sit. » Et paulo post (Cap. 6): « Conjugalis enim concubitus generandi gratia non 106.0180D| habet culpam; concupiscentiae vero satiandae, sed cum conjuge propter thori fidem, venialem habet culpam. adulterium vero, sive fornicatio, lethalem habet culpam. Ac per hoc melior quidem ab omni concubitu continentia, quam vel ipse matrimonialis concubitus, qui fit causa gignendi (Cap. 7). Sed quia illa continentia meriti amplioris est, reddere vero debitum conjugale nullius est criminis; exigere autem ultra generandi necessitatem, culpae venialis; fornicari porro, vel moechari, puniendi criminis; cavere debet chara castitas, ne dum sibi quaerit unde amplius honoretur, conjugi faciat unde damnetur. » 106.0181A| Item idem in eodem (Cap. 16): «Quod enim est cibus ad salutem hominis, hoc est concubitus ad salutem generis: et utrumque non est sine delectatione carnali. Quae tamen modificata, et temperantia refrenante in usum naturalem redacta, libido esse non potest. Quod est autem in sustentando victu illicitus cibus, hoc est in quaerenda prole fornicarius vel adulterinus concubitus. Et quod est in luxuria ventris et gutturis illicitus cibus, hoc est in libidine nullam prolem quaerente illicitus concubitus. Et quod est in cibo licito immoderatior appetitus, hoc est in conjugibus venialis ille concubitus. Sicut ergo satius est mori fame quam idolothytis vesci, ita satius est defungi sine liberis quam ex illicito concubitu stirpem quaerere.Undecunque autem nascantur homines, 106.0181B| si parentum vitia non sectentur, et Deum recte colant, onesti et salvi erunt: semen enim hominis ex qualicunque homine Dei creatura est; et eo male utentibus, male erit, non ipsum aliquando malum erit. Sicut autem filii boni adulterorum nulla defensio est adulteriorum, sic mali filii conjugatorum, nullum crimen est nuptiarum. » Item idem nel libro de Doctrina Christiana (Lib. III, cap. 18): « Nam si multis uxoribus caste uti quisquam pro tempore potuit, potest alius una libidinose. Magis enim probo multarum fecunditate utentem propter aliud quam unius carne fruentem propter ipsam.Ibi enim quaeritur utilitas temporum opportunitatibus congrua, hic satiatur cupiditas temporalibus voluptatibus implicata; inferiorisque gradus ad Deum sunt, quibus 106.0181C| secundum veniam concedit Apostolus carnalem cum singulis conjugibus consuetudinem propter intemperantiam eorum, quam illi qui plures singuli cum haberent, sicut sapiens in cibo et potu non nisi salutem corporis, sic in concubitu non nisi procreationem filiorum intuebantur. »
Gregorius in libro Pastorali (Parte III, cap. 28): « Admonendi sunt conjuges, ut suscipiendae prolis se meminerint causa conjunctos, et cum immoderate admistioni servientes, propagationis articulum in usum transferunt voluptatis, perpendant, ut per hoc, quod licet extra non exeant, in ipso tamen conjugio et conjugii jura trascendente. Unde necesse est, ut crebris exorationibus defleant, quod pulchram copulae speciem admistis voluptatibus foedant; hinc 106.0181D| est enim quod peritus medicinae coelestis Apostolus, non tam sanos instituit, quam infirmis medicamenta monstravit, dicens: De quibus scripsistis mihi, bonum est homini mulierem non tangere. Propter fornicationem autem unusquisque suam uxorem habeat; et unaquaeque suum virum habeat (I Cor. VII, 1). Qui enim fornicationis metum permisit, profecto non stantibus praeceptum contulit; sed ne fortesse in terram ruerent, lectum cadentibus ostendit. Unde adhuc infirmantibus subdit: Uxori vir debitum reddat: similiter autem et uxor viro (Ibid. , 3). Quibus dum 106.0182A| in magna honorate conjugii aliquid de voluptate largiretur, paulo post adjungit: Hoc autem dico secundum indulgentiam, non secundum imperium (Ibid. , 6). Culpa quippe esse innuitur, quod indulgere prohibetur. Sed quae tanto citius relaxetur, quanto non per hanc illicitum quid agatur; sed hoc quod est licitum, sub moderamine non tenetur. » Exemplum Loth, qui ne cum Sodomis quasi in incendio libidinis deperiret, non ad montem castitatis conscendit, sed in Segor mansit conjugii (Gen. XIX). Legitur etiam in historia Anglorum, ita beatum Gregorium ad consulta Augustini scripsisse: « Oportet itaque legitima carnis copula ut causa sit prolis, non voluptatis; et carnis commistio, procreandorum liberorum sit gratia, non satisfactio vitiorum.Come vero non 106.0182B| amor procreandae sobolis, sed voluptas dominatur in opere commistionis, habent conjuges etiam de sua commistione quod defleant. »
Quod quia deflendum esse tot tantaque documenta perhibent, caveri prorsus oportet. Quapropter attendant conjugati quod ipse coitus cum uxore, si non amore suscipiendae prolis, sed causa libidinis existit, fletu opus habeat.
CAPUT VII. Contra eos qui a coitu uxorum praegnantium se minime abstinere debere contendunt.
Si causa prolis uxor ducitur, et commistio maris et feminae amore filiorum, non ardore libidinis debet exerceri, postquam fructum oriundae prolis tumefactus uxoris venter indicaverit, quid coitus cum 106.0182C| uxore, marmellata nisi aestum libidinis dimostrat? Nonne ab hujuscemodi coitu abstinere nolenti quodammodo dicit Dominus: Si causa liberorum uxorem duxisti, jam me operante adeptus es quod voluisti; utquid operi meo morbidae libidinis quidquam superaddere praesumpsisti? Hi autem qui cum praegnantibus uxoribus licenter coire posse contendunt, legant beatum [Ambrosium in Expositione Lucae evangelistae ita scribentem: «Quid mirum, inquit, de hominibus, si pecudes quoque muto quodam opere loquuntur, generandi sibi studium, non desiderium esse coeundi. Siquidem ubi semel gravem alvum sibi senserint, et genitali alvo semen perceptum, jam nec concubitui indulgent, nec lasciviam amant, sed curam parentis 106.0182D| supporre. At vero homines nec conceptis, nec Domino parcunt: illos contaminante, hunc esasperante. Priusquam, inquit, te formam in utero, novi te, et in vulva sanctificavi te (Ger. XV). Ad cohibendam petulantiam tuam manus quondam tui auctoris in utero hominem formantis advertis? Ille operatur, et tu uteri secretum incestas libidine: vel pecudes imitare, vel Dominum (reverere). Quid de pecudibus loquar? terra ipsa a generandi opere saepe requiescit, et si impatienti hominum desiderio jactatis frequenter seminibus occupetur, imprudentiam mulctat agricolae, fecunditatem sterilitate commutat. 106.0183A| Ita quidam in ipsis elementis ac pecudibus ab usu non cessare generandi naturae pudor est. » Legant etiam beatum] Augustinumin libro de Bono conjugali ita scribentem: « Sunt item viri usque adeo incontinentes, ut conjugibus nec gravidis parcant. Quidquid ergo inter se conjugati, immodestum, inverecundum, sordidumque gerunt, vitium est hominum, non culpa nuptiarum. Est etiam et cujusdam sapientis sententiaa beato Hieronymo approbata, hunc habens modum: «Adulter est, inquit, in suam uxorem amator ardentior. » In aliena quippe uxore omnis amor turpis, in sua nimius. Sapiens vir judicio debet amare conjugem, non affectu: regit impetus voluptatis, nec praeceps fertur in coitum. Nihil est foedius quam uxorem amare quasi adulteram. 106.0183B| Certe qui dicunt se causa reipublicae, et generis humani uxoribus jungi, et liberos tollere, imitentur saltem pecudes. Et postquam uxorum venter intumuerit, non perdant filios, nec amatores se uxoribus exhibeant, sed maritos.
Liquido igiturpatet, quoniam sicut clarissimorum doctorum dicta sanciunt, et antiqui conjugati Patres in exemplum sunt, prorsus a coitu uxorum praegnantium sit abstinendum. At si quispiam contendere voluerit, se aut nolle, aut non posse, aut certe non debere hujuscemodi coitu abstinere, noverit quod culpa non careat concubitus cum uxore, quando non prolis, sed causa exercetur libidinis.
CAPUTO VIII. De incesti.
106.0183C| Cum omnis illicitus concubitus incestus sit, multo magis concubitus cum propinquis Deoque dicatis feminis, habetur incestus: qui enim vel cum virginibus Deo sacratis, vel sanguine propinquis miscetur, incesti, id est, incasti judicantur. Tandiu vero, ut Christiana religio, et auctoritas sanctae Ecclesiae sanxit, conjugia inter propinquos vitanda sunt, quandiu necessitudinum nomina perseverant. Quoniam nunquam Christianis convenit, ut duae aut tres necessitudines, ut beatus ait Augustinus, in homine uno fiant. Auctoritate quippe sanctae Dei Ecclesiae, quam apostolis sibi traditam creditur observare, cui refragari fas non est; et mundanae legis censura, nec non et ipsius naturae onesto ordine perdocetur, propinquitatis conjugia usque in septimum 106.0183D| gradum differenda: et tunc (ut idem beatus Augustinus in libro de Civitate Dei dicit) ne ipsa propinquitas longius abeat, et esse desistat, hanc matrimonii vinculo rursum colligari, et quodammodo fugientem revocari.
[Isidoro itaque de consanguinitate sic loquitur: 106.0184A| « Cujus series septem gradibus dirimitur hoc modo: filius et filia, nepos et neptis, pronepos et proneptis, abnepos et abneptis, adnepos et adneptis, trinepos et trineptis, trinepotis filius et trineptis filia. Haec consanguinitas dum se paulatim propaginum ordinibus dirimens, usque ad ultimum gradum sese subtraxerit, et propinquitas esse desierit, eam rursus lex matrimonii repetit, et quodammodo revocat fugientem. Ideo autem usque ad sextum gradum generis consanguinitas constituta est, ut propinquitas generis tot gradibus terminaretur. » ]
Item papa GregoriusJunior in decretalibus suis, inter caetera eos qui de propria cognatione uxores ducunt, apostolico anatema percellit, dicens: « Si quis fratris uxorem duxerit in conjugio anatema 106.0184B| sit: et responderunt omnes ter, Anatema sit. Si quis nuptam duxerit in conjugio, anatema sit: et responderunt omnes, anatema sit. Si quis novercam aut nurum suam duxerit in conjugio, anatema sit: et responderunt omnes ter, Anatema sit. Si quis consobrinam duxerit in conjugio, anatema sit; et responderunt ter omnes, Anatema sit. Si quis de propria cognatione, vel quam cognatus habuit, duxerit uxorem, anatema sit: et responderunt ter omnes, Anatema sit. » At si quis objicere voluerit aliter beatum papam Gregorium de gradibus propinquitatis Augustino Anglorum episcopo scripsisse, noverit illum non ut auctoritati Ecclesiae contrairet, sed potius ut eidem rudi populo consuleret, id fecisse.
106.0184C| Quia ergo Christianis incesta conjugia omnino sint vitanda, aperte demonstratur. Ut quid igitur appetitur tale conjugium, ubi et culpa innuitur, et mundanae dignitatis nobilitas infamiae denotatur? Denotatur dico, quia qui tali conjugio innectitur, denobilitatur, et filii qui ex tali conjugio nascuntur, in haereditatem secundum humanae legis censuram non ammettentur. Porro inde necesse est, ut unusquisque fidelis hujuscemodi incesta conjugia caveat; ne id quod licite, et inculpabiliter potest cum aliis, id illicite, et culpabiliter gerendo cum propinquis, et peccati lapsum incurrat, et apostolico anathemate percellatur.
CAPITOLO IX. Contra impudicos qui dicunt, cum genitalia a sapientissimo creatore Domino sint creata, cur mutuus patiatur ardore, et non potius pro uniuscujusque libitu libido exerceatur.
Non desunt suae libidini vacare volentes, qui dicant: Genitali membra ideo a summo opifice Deo in utroque sexu creata sunt, ut pariter commisceantur: 106.0185A| quid ergo delinquimus, si pro libitu nostro concubitus exercemus? Quod qui dicunt, perpendant necesse est, quod non solum genitalia, verum etiam et caetera corporis membra ideo Deus creaverit, ut his licita, non illicita agantur: [membris igitur suis quandiu quis ordinabiliter, et sua lege utitur, procul dubio bonis bene utitur: at si] ea in illicitos, et extraordinarios usus converterit, bona quibus bene uti debuit, in sui perniciem retorquet. Scribit itaque beatus Hieronymus contra objecta Joviniani (Lib. I) dicentis: Cur, inquit, creata sunt genitalia, et sic a conditore sapientissimo creati sumus, ut mutuum nostri patiamur ardorem, et gestiamus in naturalem copulam? Ita periclitamur responsionis verecundia, et quasi inter duos scopulos, et quasdam necessitates 106.0185B| et pudicitiae συμπληγάδας, hinc atque inde, vel pudoris vel causae naufragium sustinemus. Poteram quidem dicere, quomodo posterior pars corporis et meatus, per quem alvi stercora egeruntur, relegatus est ab oculis, et quasi post tergum positus: [ita et hic qui sub ventre est, ad digerendos humores positus] quibus venae corporis irrigantur, a Deo conditus est. Compellor aliquid loqui, et insipiens fieri, sed vos me ut loqui audeam coegistis. Dominus noster atque Salvator, cum in forma Dei esset, formam servi dignatus est accipere; factus obediens usque ad mortem, et mortem crucis (Fil. II); quid necesse erat ut cum his membris nasceretur, quibus usurus non erat, qui certe ut sexum ostenderet etiam circumcisus est? Cur Joannem Apostolum et 106.0185C| baptistam sua dilectio castravit, quos viros nasci fecerat? Qui in Christum credimus, Christi sectemur exempla. Et si noveramus eum secundum carnem; sed jam nunc non novimus eum. Item idem in expositione libri Ecclesiastae (Cap. III, v. 11). « Universa enim bona fecit Dominus in tempore suo: bonum est vigilare atque dormire; nec tamen sempre vigilare atque dormire bonum est; quia vicissim juxta dispositionem Dei, bonum est unumquodque, cum opus est. »
Ex quibus, non ut quidam aestimant, ad luxuriam et ad delicias instar animalium provocamur. Ait et Psalmographus: Nolite fieri sicut equus et mulus, quibus non est intellectus. Voce: Homo cum in honore esset, non intellexit; comparatus est jumentis insipientibus, 106.0185D| et similis factus est illis (Sal. XXXI, 11 et XLVIII, 13). In libro quoque Tobiae: Hi namque, inquit, qui conjugium ita suscipiunt ut Deum a sua mente excludant, et suae libidini ita vacent sicut equus et mulus, habet potestatem daemon super eos (Tob. VI, 16). His enim testimoniis tantae impudentiae assertores convicti, intelligant, quod membris genitalibus a Deo bono creatis, non liceat ad uniuscujusque libitum, sed ad ea pro quibus a Deo ordinabiliter instituta sunt, secundum ejus voluntatem, tempore, et ordine suo uti.
CAPUT X. Quoa tempore menstruo omnino ab uxoribus sit abstinendum.
Cum dignitas humanae condizionis post primita genitoris lapsum propter Christi gratam Meruerit, ut per munditiam bonorum operum ad societem valenire pervenier supernorum civium, cavendum sommopere coniugatis est, ne quibusibet immunditiis mancipando, eorum consortio syodammo indigeni faccia di sciemodo: quonum fat, indigenodem adonum faccia, indigenodem adonum fat, indigenodem fat, awonum fat, indigenodem fa faccone: quonum sicicut ITiam pervenitur, ita ab ea per immunditiam receditur. Sunt enim plerique, qui, ut ait beatus Hieronymus, putant omni tempore subjectam sibi debere esse conjugii voluptatem, et non discernunt certa concubitus tempora, quando coeundum, quandoque 106.0186B| ab uxoribus sit abstinendum; et idcirco sicut praegnantibus non parcunt, ita etiam ab his quae menstrua patiuntur minime se abstinent. Sunt enim qui id nec scienter, et sunt qui scienter agunt; quod quantum sit obnoxie Domino praecipiente cavendum, subter oracula divina collecta dichiarante. ]
Ezechiele propheta, cum bona viri justificata enumeraret, sexto loco ita intulit: Ad mulierem menstruatam non accesserit (Ez. XVIII, 6). Quem locum ita beatus Hieronymusexponit: «Per singulos, inquit, menses gravia atque torpentia mulierum corpora, immundi sanguinis effusione rilevanteur. Quo tempore si vir coierit cum muliere, dicuntur concepti fetus vitium seminis trahere; ita ut leprosi et elephantiosi ex hac concepione nascantur, et foeda 106.0186C| in utroque sexu corpora parvitate vel enormitate membrorum sanies corrotta degeneret. Praecipitur ergo viris ut non solum in alienis uxoribus, sed in suis quoque, quibus videntur lege conjungi, Scriptura dicente: Crescite et multiplicamini, et replete terram (Gen. I, 18), certa concubitus norint tempora, quando coeundum, quandoque ab uxoribus sit abstinendum. Quod quidem et Apostolus et Ecclesiastes sonant: Tempus, inquit, amplexandi; et tempus longe fieri a complexibus (I Cor. VII; Eccles. III, 5). Caveat ergo et uxor ne forte victa desiderio coeundi celet virum; et maritus ne vim faciat uxori, putans omni tempore subjectam sibi debere esse conjugii voluptatem. » Unde et Paulus: Ut noverit, inquit, unusquisque vas suum possidere, in sanctificatione 106.0186D| et justitia (I Tess. IV, 4). Augustinus in libro sermonumad populum. « Quotiescunque, inquit, dies Dominicus venerit, aut festivitatis, nullus uxorem suam cognoscat. Quotes sanguinis fluxum patiuntur mulieres, similiter observandum est; quia qui tunc concepti fuerint, aut daemoniaci, aut curvi, aut epileptici erunt. Et si animalia sine intellectu non se conjugunt, nisi certo et legitimo tempore, quanto magis homines, qui ad imaginem et similitudinem Dei creati sunt, debent se observare? »
Scribitur etiam in Levitico: Mulier quae redeunte mense patitur fluxum seminis, septem diebus separanitur. 106.0187A| Omnis qui tetigerit eam, immundus erit usque ad vesperam; et in quo dormierit, vel sederit in diebus separatis suae, polluetur. Qui tetigerit lectum ejus, lavabit vestimenta sua; et ipse lotus aqua immundus erit usque ad vesperam. Omne vas super quod illa sederit, quisquis tetigerit, lavabit vestimenta sua, et lotus aqua pollutus erit usque ad vesperam. Si coierit vir cum ea tempore menstruali, immundus erit septem diebus: et omne stratum in quo dormierit, polluetur. Mulier quae patitur multis diebus fluxum sanguinis non in tempore menstruali, vel quae post menstruum sanguinem fluere non cessat, quandiu huic subjacet passioni, immunda erit quasi in tempore menstruo; omne stratum in quo dormierit, et vas in quo sederit, pollutum erit.Quicunque tetigerit eam, lavabit abbigliamento 106.0187B| sua; et ipse lotus aqua immundus erit usque ad vesperam. Docebitis ergo filios Israel ut caveant immunditias, et non moriantur in sordibus suis, cum polluerint tabernaculum meum quod est inter eos. Item ibi: Ad mulierem quae menstrua patitur, non accedes: nec revelabis foeditatem ejus. Item ibi: Qui coierit cum muliere in fluxu menstruo, et revelaverit turpitudinem ejus, ipsa peribit quae aperuit fontem sanguinis sui, interficientur ambo de medio populi sui (Lev. XV, 19).
Cum enim Apostolus dicat: Quaecunque scripta sunt, ad nostram doctrinam scripta sunt (Rom. XV, 4): et lex spiritalis sit, et spiritaliter intelligi debeat, in hoc loco sicut praemissa sanctorum Patrum documenta declarant, et superficies litterae demonstrat, 106.0187C| salvo spiritali intellectu, viris omnino ab uxoribus menstruum patientibus est abstinendum.
CAPUT XI. Post quot diespartus mulier ecclesiam ingredi, et post quantum temporis in carnis copulationem cum viro suo conjungi; et quod vir conjugi suae permistus, nonnisi primo aqua lotus ecclesiam debeat intrare.
Quanquam populus fidelis ab oneribus legis, quibus adhuc propter incredulitatem suam Judaicus deprimitur populus, per gratiam Christi sit immunis, quoniam spiritualis est, et spiritualiter legem intelligit et dijudicat, sunt tamen quaedam quae mos Christianus salvo mystico intellectu, ob honestatem munditiamque corporis, juxta legem hactenus servat. Sicut 106.0187D| est de mulieribus parturientibus ab ingressu templi se cohibentibus, similiter et de his quae menstruum fluxumque sanguinis patiuntur, apud plerasque 106.0188A| provincias propter immunditiam carnis ab aedibus se nihilominus basilicae arcentibus. Et licet haec, ut beatus papa Gregorius docet, spiritaliter sint intelligenda, non est tamen indecens, nec inhonestum, nec spirituali intellectui contrarium, si juxta priscorum Christianorum usum ad litteram, propter id quod praemissum est, observentur. ]
Scribit ergo idem papa Gregoriusconsulenti Augustino Anglorum episcopo: «Cum enixa fuerit mulier, post quot dies ecclesiam intrare debeat, Testamenti Veteris praeceptione didicisti, ut pro masculo diebus triginta tribus, pro femina autem diebus sexaginta sex, debeat abstinere. » Et paulo post: « Prava autem, inquit, in conjugatorum moribus consuetudo obrepsit, ut contemnant eos lactare 106.0188B| quos gignunt, aliisque mulieribus ad nutriendum tradant: quod videlicet ex sola causa incontinentiae videtur inventum; quia dum continere se nolunt, despiciunt lactare quos gignunt. (Ibid. , paulo post. ) Vir autem cum propria conjuge dormiens, nisi lotus aqua intrare ecclesiam non debet; sed neque lotus intrare statim debet: lex autem veteri populo praecepit, ut mistus vir mulieri, et lavari aqua debeat, et ante solis occasum ecclesiam non intrare.Quod tamen intelligi spiritaliter potest; quia mulieri vir miscetur, quando illicitae concupiscentiae animus in cogitatione per delectationem conjungitur: quia nisi prius ignis concupiscentiae a mente deferveat, dignum se congregationi fratrum aestimare non debet, qui se gravari per nequitiam pravae voluptatis videt. 106.0188C| Quamvis de hac re diversae hominum nationes diversa sentiant, atque alia custodire videantur: Romanorum tamen semper ab antiquioribus usus fuit, post admistionem propriae conjugis, et lavacri purificationem quaerere, et ab ingressu ecclesiae paululum reverenterque abstinere. » Hic contra illosagitur, qui a coitu uxorum surgentes, irreverenter ecclesiam ingressi, non solum ad sacrosanctum altare indiscrete accedunt, verum etiam corpus et sanguinem Domini indifferenter sumunt. Intelligant ergo, quod ecclesiam Christi ingressi, corpus et sanguinem ejus non nisi mundo corpore, puroque corde percipere debeant.
CAPUT XII. Quod nisi causa fornicationis, ut Dominus ait, non sit uxor dimittenda, sed potius sustinenda.
Varias ob causas quidam suas dimittere solent uxores. Quatuor quippe sunt, quibus feminae viris 106.0189A| appetibiles fiunt, genus, prudentia, divitiae, et pulchritudo. Sunt namque nonnulli qui, dum liberae conditionis sortitos se putant esse uxores, si aliqua occasione postea servituti subactae fuerint, illico eas a jure conjugii scindunt: et hoc lege mundi faciunt, non lege Christi. Sunt etiam alii qui dum prudentes, et formosas, et divites sortiuntur in conjugium, si postea aut mente captae, aut aliqua alia incommoditate corporis correptae, aut earum patrimonio prodiga effusione consumpto in paupertatem fuerint redactae, impudentere eas dimittunt, prudentibus, et pulchrioribus ac ditioribus delectantes. Quod ne fiat Domini sententia prohibetur, dicentis in Evangelio, quod qui uxorem suam,excepta causa fornicationis, dimiserit, moechetur: et qui dimissam duxerit, simili 106.0189B| modo maechetur (Mt. XIX). Sunt enim plerique laicorum, qui huic sententiae, imo legi Christi resultantes, libitum carni suae sibi legem facere non verentur. Quod quantum nefas sit, et a religione Christiana remotum, ea quae sequuntur indicant.
Scribitur enim in Genesi: Quamobrem relinquet homo patrem suum et matrem suam, et adhaerebit uxori suae: et erunt duo in carne una (Gen. II, 24). Et in Evangelio: Quod Deus conjunxit, homo non separet (Mt. XIX, 6). Et Apostolus: His autem, inquit, qui matrimonio juncti sunt, praecipio non ego, sed Dominus, uxorem a viro non discedere; quod si discesserit, manere innuptam, aut viro suo reconciliari; et vir uxorem non dimittat (I Cor. VII, 10). Et paulo post: Unumquemque sicut vocavit Deus, ita 106.0189C| amuleto: sicut in omnibus Ecclesiis doceo. Circumcisus aliquis vocatus est; prepuzio non inducat. In praeputio aliquis vocatus est; non circumcidatur. Circumcisio nihil est, et praeputium nihil est, sed observatio vocatus mandatorum Dei. Unusquisque enim in qua vocatione vocatus est, in ea permaneat (Ibid. , 17). Augustinus in libro de sermone Domini in monte (Lib. III, cap. 14): « Dictum est autem: Quicunque dimiserit uxorem suam, det illi libellum repudii (Mt. V, 31).Haec justitia minor est Pharisaeorum, cui non est contrarium quod dicit Dominus: Ego autem dico vobis, quicunque dimiserit uxorem suam,excepta causa fornicationis, maechatur, et qui solutam a viro duxerit, maechatur (Ibid., XIX, 7) . Non enim qui praecepit dari libellum repudii, hoc praecepit, ut uxor 106.0189D| dimittatur; sed, qui dimiserit, inquit, det illi libellum repudii: ut iracundiam temerariam projicientis uxorem, libelli cogitatio temperaret. Qui ergo dimittendi moram quaesivit, significavit quantum potuit duris hominibus, se nolle dissidium. Et ideo ipse Dominus alio loco interrogatus, ita respondit: Hoc Moyses propter duritiam cordis vestri fecit (Ibid. ). Quantumvis enim durus esset qui vellet dimittere uxorem, cum cogitaret libello repudii dato jam sine periculo eam posse alteri nubere, facile placaretur. Dominus ergo ad illud confirmandum, ut non facile uxor dimittatur, solam causam fornicationis excepit: caeteras vero universas molestias, si quae exstiterint, jubet pro fide conjugali, et pro castitate fortiter 106.0190A| sustineri; et moechum dicit etiam virum, qui eam duxerit, quae soluta est a viro. » Et paulo post (Cap. 16): «Nihil enim iniquius quam fornicationis causa dimittere uxorem, si et ipse convincatur fornicari. Occurrit enim illud: In quo enim alterum judicas, teipsum regretas; eadem enim agis qui judicas (Rom. II, 1). Quapropter quisquis fornicationis causa vult abjicere uxorem, prior debet esse a fornicatione purgatus; quod similiter etiam de femina dixerim. » Hieronymus in commentariis Matthaei evangelistae (In cap. XIX, v. 4): «Interrogatus Dominus dixit: Non legistis quia qui fecit, ab initio masculum et feminam fecit eos? Hoc in exordio Geneseos scriptum est. Dicendo autem masculum et feminam, 106.0190B| ostendit secunda vitanda conjugia. Non enim ait masculum et feminas fecit, quod ex priorum repudio quaerebatur; sed masculum et feminam, ut unius conjugis consortio necteretur. Propter hoc dimittet homo patrem suum et matrem, et adhaerebit uxori suae (Mt. XIX, 5). Similiter ait: Et adhaerebit uxori suae, non uxoribus. Et erunt duo in carne una. Praemium nuptiarum est e duabus unam carnem fieri. Castitas juncta spiritui, unus efficitur spiritus. Quod ergo Deus conjunxit, homo non separet. Deus conjunxit unam faciendo carnem viri et feminae, hanc homo non potest separare, nisi forsitan Deus solus.Homo separat, quando propter desiderium secundae uxoris primam dimittit. Deus separat, qui et conjunxerat, quando ex consensu propter servitutem 106.0190C| Dei, eo quod tempus in arcto sit, sic habemus uxores quasi non habentes. Dicunt illi, Quid ergo mandavit Moyses dari libellum repudii, et dimittere (Ibid. , 7)? Aperiunt calumniam quam paraverant. Et certe Dominus non propriam sententiam protulerat, sed veteris historiae, et mandatorum fuerat recordatus Dei: Ait illis: Quoniam Moyses ad duritiam cordis vestri permisit vobis dimittere uxores vestras; ab initio autem non fuit sic (Ibid. 8). Quod dicit istius modi est. Nunquid potest Dominus sibi esse contrarius, ut aliud ante jusserit, et sententiam suam novo frangat imperio?Non ita sentiendum est: sed Moyses cum videret propter desiderium secundarum conjugum, quae vel ditiores vel juniores, vel pulchriores essent, alibi indulgere primas 106.0190D| uxores, aut interfici, aut malam vitam ducere: maluit intercedere discordiam, quam odia et homicidia perseverare. » Et paulo post: « Dicunt ei discipuli: Si ita est causa hominis cum uxore, non expedit nubere. Grave pondus est uxorum, si,excepta causa fornicationis, eas non licet dimittere. Quid enim si temulenta fuerit, si iracunda, si malis moribus, si luxuriosa, si gulosa, si vaga, si jurgatrix, et maledica; istiusmodi tenenda erit? velimus nolimus, sustinenda est. »
Ex evidentissimis indicissimis comprobatum est uxores, nisi causa fornicationis interveniente, penitus dimitti nec posse, nec debere. Sicut enim viri nulla adversitate fracti, nulla adversitate corporis corrotti, 106.0191A| ab uxoribus suis se patiuntur dimitti, aut negligi; ita nihilominus propter quasdam adversitates et calamitates, nisi, ut praemissum est, causa fornicationis, viri uxores suas dimittere, aut negligere sine periculo animae suae non possunt. Et sicut pudicis et onestis feminis moris est, virorum suorum infirmantium, et longa aegritudine tabescentium lectulis jugiter assidere, eisque famulari, et pro viribus opitulari, et in nullo a conjugalis thori fide deficere; ita prorsus decet, et Christianae professioni congruit, ut viri eamdem vicem uxoribus suis rependant.
CAPO XIII. Quod hi qui causa fornicationis, dimissis uxoribus suis, alias ducunt, Domini sententia adulteri esse notantur.
Quod qui uxorem suam,excepta causa fornicationis, dimiserit, et aliam duxerit, moechus sit: et qui dimissam duxerit, simili modo moechus sit, et superius ex Domini sententia declaratum, et in hoc capitulo non ex superfluo est replicandum. Apostolus quoque ait: Quod si discesserit mulier, manere innuptam, aut viro suo reconciliari (I Cor. VII). Hieronymus etiam in Commentariis Matthaei evangelistae (Cap. 19): «Quia poterat, inquit, accidere ut aliquis calumniam faceret innocenti, et ob secundam copulam nuptiarum veteri crimen impingeret; sic priorem dimittere jubetur uxorem, ut secundam prima vivente non habeat. Quod enim dicit, tale est: Si non propter libidinem, sed propter injuriam 106.0191C| dimittis uxorem, quare expertus infelices priores nuptias, novarum te immittis periculo? Nec non quia poterat evenire, ut juxta eamdem legem uxor quoque marito daret repudium: eadem cautela praecipitur, ne secundum accipiat virum. Et quia meretrix, et quae semel fuerat adulterata, oprobrium non timebat, secundo praecipitur viro, quod si talem duxerit, sub adulterii crimine sit. » Augustinus in libro ad Valerium contra Pelagium: « Hoc enim custoditur in Christo et in Ecclesia, ut vivens cum vivente in aeternum nullo divortio separetur: cujus sacramenti tanta observatio est in civitate Dei nostri in monte sancto ejus, hoc est in Ecclesia Christi, quibusque fidelibus coniugatis, qui sine dubio 106.0191D| membra sunt Christi, ut cum filiorum procreandorum causa vel nubant feminae, vel ducantur uxores, nec sterilim conjugem fas sit relinquere, ut alia fecunda ducatur. Quod si quisquam fecerit, non lege hujus saeculi, ubi interveniente repudio sine crimine conceditur cum aliis alia copulare connubia: quod etiam secundum Moysen Dominus propter duritiam cordis illorum Israelitis permisisse testatur: sed lege Evangelii reus est adulterii; sicut etiam ipsa, si alteri nupserit; et usque adeo manent inter viventes semel inita jura nuptiarum, ut potius sint inter se conjuges, qui ab alterutro separati sunt, quam cum his, quibus aliis adhaeserunt. Cum aliis quippe adulteri non essent, nisi ad alterutrum conjuges permanerent. 106.0192A| Denique mortuo viro, cum quo verum connubium fuit, fieri verum connubium potest cum quo prius adulterium fuit. Ita manet inter viventes quoddam vinculum conjugale, quod nec separatio, nec cum adultero copulatio possit auferre. » Item idem de Sermone Domini in monte (Lib. I, cap. 14): Moechum dicit virum, qui eam duxerit, quae soluta est a viro. Cui rei Apostolus terminum ostendit, quia tandiu dicit observandum, quandiu vir ejus vivit: illo autem mortuo, dat nubendi licentiam. »
Hoc igitur tantum nefas contra praeceptum Domini et Salvatoris nostri Jesu Christi, de dimittendis uxoribus, et aliis ducendis, ideo inolevisse dubium non est; quoniam nefandi tanti criminis operatores severissima canonica censura, ut oportet, 106.0192B| non percelluntur. De qua re ita Innocentius papa in decretalibusscribit: « De his etiam, inquit, requisivit dilectio tua, qui interveniente repudio aliis se matrimonio copularunt; quos in utraque parte adulteros esse manifestum est. Qui vero vel vivente uxore, quamvis dissociatum videatur esse conjugium, ad aliam copulam festinarunt, neque possunt adulteri non videri; in tantum ut etiam hae personae, quibus tales conjuncti sunt, etiam ipsae adulterium commisisse videantur, secundum illud quod legitur in Evangelio: Et qui dimiserit uxorem suam, et duxerit aliam, moechatur: similiter qui dimissam duxerit, moechatur (Mt. V, 32 ) . Et ideo omnes a comunion fidelium abstinendos.
CAPUT XIV Ut parentes liberos suos diligenter in timore Dei erudiant, docentes eos qualiter caste vivere, Deumque colere, et parentibus honorem debeant impendere. Et quale periculum eis immineat qui id facere negligunt.
Sunt multi qui liberos suos plus spiritu quam carne, et sunt qui plus carne quam spiritu diligunt. Sunt item alii qui plus eos legem coeli quam mundi, et sunt e contrario qui plus leges mundi quam coeli discere suadent. Sunt etiam qui plus coelestibus quam terrenis, et sunt e contrario qui plus terrenis quam coelestibus eos inhiare docent. Audiant igitur qui carnaliter filios suos diligunt, et legibus mundi potius quam coelestibus eos instruere satagunt, quid 106.0192D| Dominus in Deuteronomio dicat: Erunt, inquit, verba mea haec quae ego praecipio tibi hodie, in corde tuo; et docebit ea filios tuos, et meditaberis ea sedens in domo tua (Dt. VI, 6). Item post pauca: Ponite haec verba mea in cordibus, et in animis vestris, et suspendite ea pro signo in manibus, et inter vestros oculos collocate. Docete filios vestros ut illa meditentur. Imitentur ergo beatum Job, cujus studium circa filios erudiendos tale exstitit, ut non solum eos exterius perfectos opere et sermone efficeret; verum eorum etiam corda sacrificali oblatione mundaret. Scribit enim beatus Gregorius in Moralibus (Lib. I, cap.4): «Cumque in orbem transissent dies convivii, mittebat Job, et sanctificabat illos, surgensque diluculo, offe 106.0193A| rebat holocausta per singulos. Cum dicitur mittebat, et sanctificabat illos, aperto monstratur quid districte erga illos praesens ageret, quibus absens sollicitudine non deesset. » Item idem post pauca: « Sed quia beati Giobbe filii tanta fuerant disciplina bonae accinctistitutionis, ut neque per facta in conviviis, neque per verba delinquerent, aperte monstratur cum subditur: Ne forte peccaverint filii mei, et benedixerint Deo in cordibus suis (Giobbe I, 5). Perfectos quippe in opere esse et sermone docuerat; pro quibus de sola pariter cogitatione metuebat. » Et post pauca (Ibid. , cap.5): «Sed in hac re solerter intuendum est, quanta pater potuit severitate filiorum opera corrigere, et quanta sollicitudine studuit corda mundare. »
106.0193B| Attendant etiam et David instruentem Salomonem filium suum. De quo ita in primo libro Malachiae legitur: Ego ingredior viam universae terrae. Confortare et esto vir fortis, et observa custodias Domini Dei tui, ut ambules in viis ejus, et custodias caeremonias ejus, et judicia ejus, et praecepta et testimonianza (III Reg. II, 2): sicut scriptum est in lege Moysi, et in libro Paralipomèn: Tu autem, Salomon fili mi, scito Deum patris tui, et servi ei corde perfecto, et animo voluntario. Omnia enim corda scrutatur, et universas mentium cogitationes intelligit. Si quaesieris eum, invenies: si autem dereliqueris illum, projiciet te in aeternum (I Paral. XXVIII, 9).
Attendente et Tobiae; de quo ita legitur, quod cum factus esset vir, accepit uxorem Annam ex tribu sua; 106.0193C| et genuit ex ea filium, nomen suum imponens ei. Quem ab infantia sua timere Deum docuit, et abstinere ab omni peccato (Tob. I, 9). Item idem post pauca filium suum Tobiam alloquens ait: Audi, fili mi, verba oris mei, et ea in corde tuo quasi fundamentum construe. Cum acceperit Deus animam meam, corpus meum sepeli; et honorem habebis matri tuae omnibus diebus vitae ejus. Memor enim esse debes quae et quanta pericula passa sit propter te in utero suo. Cum autem ipsa compleverit tempus vitae suae, sepelies eam intorno a me. Omnibus autem diebus vitae suae habeto Deum in mente: et cave ne aliquando peccato consentias, et praetermittas praecepta Dei nostri. Ex substantia tua fac eleemosynam, et noli avertere faciem tuam ab ullo paupere.Ita enim fiet ut nec a te avertatur 106.0193D| faccie Domini. Quomodo potueris, ita esto misericors: si multum tibi fuerit, tribue più abbondante; si exiguum fuerit, etiam exiguum libenter impertire stude. Praemium enim tibi bonum thesaurizas in die necessitatis: quoniam eleemosyna ab omni peccato et a morte liberat; et non patitur animam ire in tenebras. Fiducia magna erit coram summo Deo eleemosyna omnibus qui faciunt eam. Attende tibi, fili, ab omni fornicatione, et praeter uxorem tuam nunquam patiaris crimen scire. Superbiam nunquam in tuo sensu, aut in tuo verbo dominari permittas, in ipsa enim initium sumpsit omnis perditio. Quicunque tibi aliquid operatus fuerit, statim ei mercedem restitue, et merces mercenarii apud te omnino non maneat. 106.0194A| Quod ab alio odis fieri tibi, vide ne aliquando tu alteri facias. Panem tuum cum esurientibus et egenis comede, et de vestimentis tuis nudos tege. Panem tuum et vinum tuum super sepulturam justi constitue, et noli ex eo manducare et bibere cum peccatoribus. Consilium sempre a sapiente perquisire. Omni tempore benedic Deum, et pete ab eo ut vias tuas dirigat, et omnia consilia tua in ipso permaneant. Item idem: Audite ergo, filii mei, patrem vestrum: servite Domino in veritate, et inquirite ut faciatis quae sunt placita ejus. Et filiis vestris mandato ut faciant justitias et eleemosynas, ut sint memores Dei, et benedicant eum in omni tempore in veritate, et in tota virtute sua (Ibid.XIV, 10).
Legitur et in Proverbiis: Erudi filium tuum, ne 106.0194B| desperes: ad interfectionem autem ejus ne ponas animam tuam (Prov. XIX, 18). Ne subtrahas a puero disciplinam; si enim percusseris eum virga, non morietur. Tu virga percuties eum, et animam ejus de inferno liberabis (Prov. XXIII, 13, 14). Erudi filium tuum, et refrigerabit te, et dabit delicias animae tuae (Ibid. XXIX, 17). Qui parcit virgae, odit filium suum: qui autem diligit illum, instanter erudit (Ibid. XIII, 24). Jesus filius Sirach: Filii, inquit, tibi sunt, erudi illos; et curva illos a pueritia illorum. Filiae tibi sunt, serva corpus illarum, et non ostendas hilarem faciem tuam ad illas (Eccli. VII, 25, 26).Apostolus quoque ait: Patres, nolite ad iracundiam provocando filios vestros, sed educa illos in doctrina et correctione Domini (Ef. VI, 4). Voce idem: Patres, 106.0194C| nolite ad indignationem provocare filios vestros, ut non pusillo animo fiant (Coloss. III, 21). Hieronymus ad Laetam (Epist. 7): «Si perfecta aetas et sui juris imputatur parentibus, quanto magis lactans et fragilis, et quae juxta sententiam Domini ignorat dexteram et sinistram (Giovanna VII), id est boni et mali nescit differentiam? Si sollicita provvede, ne filia percutiatur a vipera, cur non eadem cura provideas ne feriatur a malleo universae terrae; ne bibat de aureo calice Babylonis (Ger. L, 51); ne egrediatur cum Dina, et velit videre filias regionis alienae (Gen. XXXIV); ne ludat pedibus; ne trahat tuniche? Venena non dantur nisi melle circumlita. Et vitia non decipiunt nisi sub specie umbraque virtutum.» Et infra: « Qui autem parvulus est, 106.0194D| et sapit ut parvulus, donec ad annos sapientiae veniat, et Pythagorae Y littera eum perducat ad bivium, tam bona ejus quam mala parentibus imputantur: nisi forte existimes Christianorum filios, si battesima non receperint, ipsos tantum reos esse peccati; et non etiam scelus referri ad eos qui dare noluerint, maxime eo tempore quo contradicere non poterant, quae accepturi erant: sicut e regione salus infantium, majorum lucrum est .
Ambrosius nel libro de Joseph (Cap. 2): «Instruimur igitur qualis esse debeat affectus parentum, filiorumque gratia; sed frequenter amor ipse patrius nisi moderationem teneat, nocet liberis, si aut nimia indulgentia delictum resolvat, aut praelatio unius 106.0195A| caeteros ab affectu germanitatis avertat. Plus acquiritur filio, cui fratrum acquiritur amor. Haec praeclarior munificentia patrum, haec ditior haereditas filiorum. Jungat filios aequalis gratia, quos junxit aequalis natura. Lucrum pietas nescit pecuniae, in quo pietatis dispendium est. Quid miraris si propter fundum aut domum oriuntur inter fratres jurgia, quando propter tunicam inter Jacob sancti filios exarsit invidia? Quid ergo? reprehendendus est Jacob, quia praeferebat unum caeteris? Sed nec libertatem possumus auferre parentibus, ne eos plus diligant quos plus credant mereri, nec filiis resecare studium debemus plus placendi.Denique et Jacob plus illum amabat, in quo majora virtutum insignia praevidebat. »
106.0195B| Quidam autem sunt qui filios suos blandis tantum hortantur sermonibus, et non deterrentur exemplo Heli sacerdotis, qui filios suos verbis tantum coercuit, et severissima districtione ferire detrectavit (I Reg. II). Porro sunt plerique parentes, qui filios suos dum lubricae aetatis existunt, verberibus ad bene agendum corrigere negligunt: qui cum ad intelligibilem aetatem pervenerint, et malis operibus deservire coeperint, non facile a malo cohiberi parentum castigatione possunt; quorum peccata parentibus, qui eos in tenera aetate castigare noluerunt, imputari dubium non est.
CAPUT XV. Quod filii debitum honorem parentibus impendere debeant.
106.0195C| [Sicut sunt qui parentibus honorem digne reverenterque impendunt, ita sunt e contrario qui id facere negligunt; non animadvertentes, aut certe animadvertere nolentes, quod qui parentes dehonorant, Deo, qui omnium creator verusque pater est, injuriam faciant, et quod Dominus injurias parentum, nisi digna poenitentia subsecuta fuerit, minime impune remanere patitur. Quantae igitur sit damnationis, quantumque ab humana dignitate remotum parentes venerabiliter non agnoscere, quantaeque sit compensationis eis debitum honorem obedienter impendere, subter testimonianze breviter collecta demonstrant. ]
Ait Deus in lege: Honora patrem tuum et matrem tuam, ut sis longaevus super terram, quam Dominus 106.0195D| Deus tuus daturus est tibi (Es. XX, 12). Item ibi: Qui maledixerit patri et matri, morte moriatur (Ibid. XXI, 17). Salomone: Oculus, inquit, qui subsannat patrem, et despicit partum matris suae, effodiant eum corvi de torrentibus, et comedant illum filii aquilae (Prov. XXX, 17). Voce: Stultus irridet disciplinam patris sui, qui autem custodit increpationes, astutior fiet (Ibid. XV, 5). Voce: Filius sapiens laetificat patrem, et stultus despicit matrem suam (Ibid. II, 20). Voce: Qui affligit patrem et fugit matrem, ignominiosus est et infelix. Articolo: Qui maledixerit patri suo et matri, exstinguetur lucerna ejus in mediis 106.0196A| tenebris. Et Apostolus: Filii, obedite parentibus vestris in Domino: hoc enim est justum: honora patrem tuum, et matrem tuam (quod est mandatum primum in promissione), ut bene sit tibi, et longaevus sis super terram (Ef. VI, 1). Et Tobias filium suum instruens ait: Cum acceperit Deus animam meam, corpus meum sepeli: et honorem habebis matris tuae omnibus diebus vitae ejus. Memor enim esse debes quae et quanta pericula passa sit propter te in utero suo. Cum autem et ipsa compleverit tempus vitae suae, sepelies eam circa me (Tob. IV, 3).
Augustinus in decem praeceptorum expositione ita scribit: «Quartum praeceptum est: Honora patrem tuum, et matrem tuam. Huic contraria in quinta Aegyptiorum plaga cynomia est. Quid est cynomia? 106.0196B| Musca canina, graecum vocabulum est. Caninum est parentes non agnoscere. Nihil tam caninum quam cum illi qui genuerunt, non agnoscuntur. Merito ergo et catuli canum caeci nascuntur. » Hieronymus in Epistola ad Furiam (Epist. 10): « Bonum est quidem post Deum amari parentes a filiis; sed si necessitas venerit, ut amor parentum et filiorum Dei amore comparetur, et non possit utrumque servari, tunc odium in propinquis, pietas in Deo est . Tandiu scito sanguinis copulam, quandiu ille suum noverit creatorem.» Ambrosius in libro cujus titulus est De Joseph: « Primum omnium quantam discimus parentibus deferre reverentiam, cum legimus, quoniam qui benedicebatur a patre, 106.0196C| benedictus erat; et qui maledicebatur, maledictus erat? Ideo hanc parentibus gratiam donavit Deus, ut filiorum pietas provocatur. Praerogativa parentum, disciplina est filiorum. Honora ergo patrem, ut benedicat te; honoret patrem pius propter gratiam, ingratus propter timorem. Etsi pauper est pater, et non habet divitiarum copias, quas relinquat filiis, habet tamen ultimae benedictionis haereditatem, quas sanctificationis opes successoribus largiatur. Et merito plus est beatum quam divitem fieri.» Sunt nempe perversae voluntatis filii, qui honorem parentibus impendendum male intelligentes, eum in eo solo constare dissimulant, quod parentes recognoscunt, eisque se corpore non animo humiliant; et ea quibus indigent, eis administrare refugiunt. Animadvertant 106.0196D| ergo, quod honor in Scripturis, ut beatus Hieronymus ait, non tantum in salutationum officiis deferendis, quantum in eleemosynis, ac munerum oblatione sentitur. Et idem post pauca: «Praecepit, inquit, Dominus vel imbecillitates, vel aetates, vel penurias parentum considerans, ut filii honorarent, etiam in vitae necessariis ministrandis, parentes suos. »
Restat igitur tunc filios digne honorem impendere debitum parentibus, cum eos suos generatores humiliter veneranterque recognoscere, eisque necessaria procuraverint administrare.
CAPUTA XVI. Ut conjugati in domibus suis pastorale se noverint exercere debere ministerium.
Existunt in utroque sexu, qui in sibi subjectis plus animarum lucrum, quam commodum terrenum quaerunt: sunt etiam e contrario nonnulli potentes, et quaedam nobiles matronae, qui ab eis quaestum tantum terrenum avare exigunt, et salvezzaem animarum illorum aut dissimulant, aut certe penitus parvipendunt : putantes se nullum in illorum lapsibus periculum subituros, nullamque pro eis Deo ratiotionem reddituros; quibus ne illud profeticum quoquo modo aptari possit, verendum est, in quo legitur: Lac comedebatis, et lanis operiebamini; et quod crassum erat, occidebatis; gregem autem meum 106.0197B| non pascebatis, et caetera quae de pastoribus propheticus sermo exsequitur (Ez. XXXIV, 3). Si languente capite, ut beato ait Gregorius, membra incassum vigent, languentibus utique membris, caput aut languidum, aut languori vicinum sit, necesse est.
Qualem autem sollicitudinem et curam erga subjectam sibi domum hujuscemodi exhibere debeant, sequentia docent. Ait Salomon in Proverbiis: Diligenter attende vultum pecoris tui, tuosque greges considera. Voce: Ubi non est gubernator, populus corruit. In doctrina noscitur vir: cor sapientis quaerit doctrinam (Prov. XXVII, 23; XI, 14; XII, 8; XV, 14). Beda in homiliis de pastoribus: «Non solum, inquit, pastores episcopi et presbyteri, et diaconi, vel etiam 106.0197C| rectores monasteriorum, sed et omnes fideles, qui parvulae suae domus custodiam gerunt, pastores recte vocantur, in quantum eidem suae domui sollicita vigilantia praesunt. Et quicunque vestrum saltem uni aut duobus fratribus quotidiano regimine praeest, pastoris eisdem debet officium implere; quia in quantum sufficit, pascere hos verbi dapibus jubetur. Imo unusquisque vestrum, fratres, qui etiam privatus vivere creditur, pastoris officium tenet, et spiritalem pascit gregem, vigiliasque noctis custodit super illum, si bonorum actuum, cogitationumque mundarum sibi aggregans multitudinem, hunc justo moderamine gubernare, coelestibus Scripturarum pascuis nutrire, et vigili solertia contra immundorum spirituum insidias servare contendit. » Gregorio 106.0197D| in homiliaEvangelii: « Utinam, fratres charissimi, non ad judicium nostrum dicamus, quia omnes qui sacerdotii nomine censentur, angeli vocantur, propheta attestante, qui ait: Labia sacerdotis custodient scientiam, et legem requirent ex ore ejus, quia angelus Domini exercituum est (Malac II, 7) . Sed ejus altitudinem nominis etiam vos, si vultis, potestis mereri: nam unusquisque vestrum in tantum sufficit, in quantum gratiam supernae aspirais accepit, si a sua pravitate proximum revocat, si exhortari ad bene operandum curat, si aeternum regnum 106.0198A| vel supplicium erranti denuntiat. Cum verba sanctae annuntiationis impendit, profecto angelus existit. Et nemo dicat: Admonere non sufficio, exhortari idoneus non sum. Quantum potes exhibe, ne male servatum, quod acceperas, in tormentis exigaris. Neque enim plus quam unum talentum acceperat, qui hoc abscondere magis studuit quam erogare. Et scimus quod in tabernaculo Dei non solum phialae, sed praecipiente Domino etiam cyathi facti sunt. Per phialas quippe doctrina exuberans; per cyathos vero parva atque angusta scientia designatur. Alius doctrina veritatis plenus, audientium mentes inebriat: per hoc ergo quod dicit, profecto phialam porrigit.Alius explere quod sentit, non valletto; sed quia hoc utcunque denuntiat, profecto per 106.0198B| cyathum gustum praebet. In Dei ergo tabernaculo, id est, in sancta Ecclesia positi, si per doctrinae sapientiam ministrare phialas minime potestis, in quantum pro divina largitate sufficitis, proximis vestris boni verbi cyathos date. In quanto vos perfecisse existimatis, etiam alios trahite, in via Dei habere socios desiderati. Si quis vestrum, fratres, ad forum aut fortasse ad balneum pergit, quem otiosum esse considerat, ut secum veniat, invitat. Ipsa ergo terrena actio vos vestra conveniat, et si ad Deum tenditis, curate ne ad eum soli veniatis. Hinc enim scriptum: Qui audit, dicat veni (Ap. XXII, 17).» Item idem in homilia de novem ordinibus angelorum: « Nam sunt plerique qui parva capiunt, sed tamen haec eadem parva pie annuntiare fratribus 106.0198C| non desistunt. Isti itaque in angelorum numero discurrunt. »
Augustinus nel sermone ad populum: « Filios, inquit, et omnes familias vetras admonete, ut caste, et juste, et sobrie vivant, et ad bonum exemplum et bona opera provocate. » Item idem in libro sermonum: « A malis corde sempre disjungimini; ad tempus caute corpore copulamini; nec tamen negligentes sitis in corrigendis vestris, ad curam scilicet vestram quoquomodo pertinentibus, monendo, hortando, docendo, terrendo, quibuscunque modis potestis, agite. Nec cum invenitis in Scripturis, et in exemplis sanctorum, sive qui ante, sive qui post Domini adventum in hac vita fuerunt, quod mali bonos in unitate non maculant, efficiamini pigri ad 106.0198D| corrigendos malos. » Clamat enim Isaias propheta: Recedite, exite inde, pollutum nolite tangere (Isai. XV, 11). Quod idem beatus Augustinus ita exponit (Cap. 20): «Quid est enim, inquit, tangere immundum, nisi consentire peccatis? Quid est autem, exire inde, nisi facere quod pertinet ad correctionem malorum, quantum pro uniuscujusque gradu atque persona, salva pace, fieri potest? Displicuit tibi, quod quisque peccavit, non tetigisti immundum. Redarguisti, corripuisti, monuisti, adhibuisti etiam, si res exigit, congruam, et quae unitatem non violet 106.0199A| disciplinam, existi inde. » Multi nempe sunt, qui hanc recessionem, et hunc exitum facere, et hoc immundum non tangere parvipendunt. Dum enim in domibus suis rapinas, oppressiones pauperum, furta, adulteria, et caetera innumera mala fieri sinunt, et talium obsequiis deliniti, societate delectati, eis corde junguntur, procul dubio non inde recedere comprobantur. Cum vero talibus peccantibus consentiunt, ab eorum consortio non exeunt. Cum igitur erga hujuscemodi delinquentes congruam disciplinam non exhibent. pollutum, et immundum minime tangere cavent. Videant itaque hujuscemodi praelati, qualem erga male agentes rigorem disciplinae, et erga oppressos opera misericordiae beatus Job impendebat. Ait namque: Auris audiens beatificabat 106.0199B| io: et oculus videns testimonium reddebat mihi, quod liberassem pauperem vociferantem, et pupillum cui non esset adjutor. Benedictio perituri supra me veniebat; et cor viduae consolatus sum. Justitia indutus sum, et vestivi me sicut vestimento et diademate judicio meo. Oculus fui caeco, et pes claudo: pater eram pauperum; et causam quam nesciebam, diligentissime investigabam. Conterebam molas iniqui, et de dentibus illius auferebam praedam (Giob. XXIX, 11 e segg. ). Item idem post pauca: Cumque sederem quasi rex circumstante exercitu; eram tamen moerentium consolator (Ibid. , 25).
Videant etiam qualem sollicitudinem domus suae beatus Tobias caecus corpore, videns corde, gerebat, qui cum haedi balantis vocem audisset, ait: Videte 106.0199C| ne forte furtivus sit: reddite eum dominis suis: quia non licet nobis ex furto aliquid aut edere aut contingere (Tob. II, 21). Quibus verbis innuitur, quod sicut a furto, ita quoque a caeteris vitiis domum suam pervigili sollicitudine immunim efficiebat. Summopere igitur his qui praesunt procurandum est, ut providam sollicitudinem domui suae indesinenter gerant, ne, quod absit, quispiam subjectorum suorum instinctu hostis antiqui decipiatur; et eis dissimulantibus, aut consentientibus, aut non redarguentibus, in peccatum convertatur.
CAPO XVII. Quod peccata prius fratribus sint remittenda; et tunc munus Deo offerendum.
Sunt quam plures qui frigido corde, nullo scilicet 106.0199D| charitatis ardore succenso, Deo et munus ad altare offerunt, et orationes et eleemosynas frequentare non cessant, putantes ista sine charitate Deo placere; praesertim cum nulla bona sine charitate, cum charitate autem ei omnia placeant. Tunc enim Deo externala gratis dari, et offerri possunt, cum interior homo charitatis ardore succenditur, et templum sancti Spiritus efficitur.
Qualiter vero munus Deo offerri debeat, Dominus docet in Evangelio dicens: Si offers munus tuum ad altare, et illic recordatus fueris quia frater tuus habet aliquid adversum te, relinque ibi munus tuum ante altare; et vade prius reconciliari fratri tuo; et tunc veniens 106.0200A| offeres munus tuum (Mt. V, 23). Et alibi in Evangelio: Accedens, inquit, Petrus ad Jesum dixit: Domine, quoties peccaverit in me frater meus, dimittam usque septies? Cui respondit Dominus: non usque septies; sed usque septuagies septies (Ibid. XVIII, 21). Et post aliqua: Sic et Pater meus coelestis faciet vobis, si non remiseritis unusquisque fratri suo de cordibus vestris (Ibid. XXXV). Quod ita beatus edisserit Hieronymus: « Formidolosa, inquit, sententia, si juxta nostram mentem sententia Dei flectitur, atque mutatur. Si parva fratribus non dimittimus, majora nobis a Deo non dimittuntur.Et quia potest unusquisque dicere, nihil habeo contra eum, ipse novit: habet Deum judicem, non est mihi curae quid velit agere, ego ignovi ei: confirmat sententiam 106.0200B| suam et omnem simulationem fictae pacis evertit, dicens: Si non remiseritis unusquisque fratri suo de cordibus vestris (Ibid. XXXV). »
Augustinus nel libro de Sermone Domini in monte (Lib. I, cap. 10): «Jubemur ergo illaturi munus in altare, si recordati fuerimus aliquid adversum nos habere fratrem, munus ante altare relinquere, et pergere, ac reconciliari fratri; deinde venire, et munus offerre. Quod si accipiatur ad litteram, fortassis aliquis credit ita fieri oportere, si praesens sit frater: non enim diutius differri potest, cum munus tuum relinquere ante altare jubearis. Si ergo de ab sente, et quod fieri potest etiam trans mare constituto, aliquid tale veniat in mentem, absurdum est credere ante altare munus tuum relinquendum, quod 106.0200C| post terras, et maria pererrata offeras Deo. Et ideo prorsus intro ad spiritalia Refugere cogimur, ut hoc quod dictum est, sine absurditate possit intelligi. Altare itaque spiritaliter, in interiore Dei templo ipsam fidem accipere possumus, cujus signum est altare visibile. Quodlibet enim munus offerimus Deo, sive prophetiam, sive doctrinam, sive orationem, sive hymnum, sive psalmum, et si quid tale aliud spiritalium donorum animo ricorrenti, acceptum esse non potest Deo, nisi fidei sinceritate fulciatur.
Gregorius in Moralibus (Lib. XXII, cap. 8): «Ab omnipotente, inquit, Deo munus ex manu non accipitur, quod corde obligato in malitia perfertur. Mundari etenim debet prius animus, qui munus offerre 106.0200D| volta Deo; quia omne quod datur Deo, ex dantis mente pensatur. Omnis malitiae macula ab interiore nostro homine, cogitationis immutatione tergenda est: quia iram judicis placare nescit oblatio, nisi ex munditia placeat offerentis, sicut in libro Genesis scriptum est: Respexit Dominus ad Abel, et ad munera ejus; ad Cain autem, et ad munera ejus non respexit (Gen. IV, 4). Neque etenim sacrum eloquium dicit: Respexit ad munera Abele, et ad Caino munera non respexit; sed prius ait: quia respexit Dominus ad Abel, deinde subjunxit: et ad munera ejus. Et rursum dicit: quia non respexit ad Caino; ac deinde subdidit: nec ad munera ejus. Ex dantis 106.0201A| namque corde id quod fit, accipitur: idcirco non Abel ex muneribus, sed ex Abel munera oblata placuerunt. Prius namque ad eum legitur Dominum respexisse, qui dabat, quam ad illa, quae dabat. Ut audito scilicet hujus ordine narrationis, discamus quia exteriora munera ex interna cordis munditia condiuntur, ut virtus hujus discretionis unumquemque nostrum doceat, qualis apud se esse debeat, cum externala bona non solum Deo per oblationis votum, sed etiam proximis subministrat. A discordantibus Deus accipere non vult sacrificium, holocaustum suscipere recusat. Hinc ergo perpendi debet quantum sit malum discordiae, propter quod illud abjicitur, per quod culpa laxatur. In libro Ecclesiastico scriptum est: Qui offert sacrificium ex 106.0201B| substantia pauperis, quasi qui victimat filium in conspectu patris sui (Eccli. XXXIV, 24). Quid namque esse intolerabilius potest, quam mors filii ante oculos patris? Hoc itaque sacrificium, quanta ira aspiciatur, ostenditur, cum orbati patris dolori comparatur. Aliud est pro peccatis misericordiam facere, aliud pro misericordia facienda peccare: quae jam nec misericordia nuncupari potest, quia ad dulcem fructum non proficit, quae per virus pestiferae radicis amarescit.
Improborum hominum sacrificaa per prophetam Dominus reprobat dicens: Ego Dominus diligens judicium: et odio habens rapinam in holocausto (Is. LXI, 8). Plerique etenim indigentibus subtrahunt, quae Deo largiuntur. Sed quanta eos animadversione renuat Dominus, demonstrat, dicens: Hostiae impiorum 106.0201C| abominabiles, quae offeruntur ex scelere (Prov. XXI, 27). Plerumque homines pessimi quanta per oblationem Deo tribuant, pensant, quanta autem rapiant, dissimulant considerare, quasi mercedem operum numerant, et perpendere scelerum culpas recusant. Item idem in libro pastorali: Si offre munus tuum ad altare, et caetera (Mt. XV, 23). «Ex qua scilicet percezionee pensandum est, quorum hostia repellitur, quam intolerabilis culpa monstratur. Nam cum mala cuncta bonis sequentibus diluantur, pensemus quanta sint mala discordiae, quae nisi exstincta fuerint funditus, bonum subsequi non permittunt. »
His itaque praelibatis sententiis, affatim instruimur, tunc nos exterius hostiam mundam Deo offerre 106.0201D| posse, cum a corde nostro omne nubilum discordiae deterserimus: et, juxta Apostolum, hostiam vivam, sanctam, Deo placentem (Rom. XII, 1), ante divinae majestatis oculos nos exhibuerimus.
CAPUTA XVIII. Quod ad percezioneem Dominici corporis et sanguinis frequenter et discrete sit accedendum
Sacrosanctum corpus et sanguinem Domini nostri Jesu Christi, ubi et redemptio totius salutis, et mysterium fidei nostrae consistit, quidam reverenter et salubriter, quidam indiscrete et indigne percipiunt. 106.0202A| Sunt etiam nonnulli, qui tanti sacramenti partecipatione ob reatuum suorum obligem, sacerdotis judicio, merito privantur. Sunt item plerique (quod valde periculosum et congrua emendatione dignum est) qui ab hoc sacramento partim incuria, partim desidia adeo se subtrahunt, ut vix in anno, nisi sub tribus tantum festis praeclaris [ex consuetudine] potius quam ex devotione faciant; nescientes aut scire nolentes, quod sicut corpus sine cibo et potu, ita et anima sine spiritali cibo moritur.
Quanti autem sit discriminanis, nisi accipiatur, et quanti, si indiscrete sumatur, subito breviter collecta evangelica et apostolica testimonianza, et sanctorum Patrum dicta demonstrant. Ait autem Dominus 106.0202B| in Evangelio: Qui manducat carnem meam, et bibit sanguinem meum, in me manet, et ego in eo (Giovanna VI, 57). Et alibi: Amen dico vobis: nisi manducaveritis carnem filii hominis, et biberitis ejus sanguinem, non habebitis vitam in vobis. Qui manducat carnem meam, et bibit sanguinem meum, habet vitam aeternam: et ego resuscitabo eum in novissimo die (Ibid. 54, 55). Paulus ad Corinthios: Calix, inquit, cui benedicimus: nonne communicatio sanguinis Christi est? et panis quem frangimus, nonne participatio corporis Domini est? (I Cor. X, 16. ) Articolo: Itaque quicunque manducaverit panem, et biberit calicem Domini indigne, judicium sibi manducat et bibit, non discernens corpus Domini (Ibid. XI, 27).
Hieronymus in libro adversus Jovinianum (Lib. I): « Omnis populus accessurus ad montem Sina, et 106.0202C| Dei auditurus eloquium, tribus diebus sanctificari jussus est, et se ab uxoribus abstinere. Quod quidem scimus etiam et ad David fugientem ab Abimelec sacerdote dictum: Si mundi sunt pueri ab uxoribus? Et ille respondit: Ab heri et nudius tertius (I Reg. XXI, 4). Panes enim propositionis, quasi corpus Christi, de uxorum cubilibus consurgentes edere non poterant. Et in transitu contemplandum quod dixerat: si mundi sunt pueri ab uxoribus? videlicet quod ad munditias corporis Christi omnis coitus sit immundus.» Gregorius in libro Moralium: « Quis namque sit sanguis Christi non jam audiendo, sed bibendo discimus: qui sanguis super utrumque postem juxta exemplum antiqui populi ponitur, quando non solum ore corporis, sed etiam ore cordis hauritur: 106.0202D| in utroque etenim poste agni sanguis est positus, quando sacramentum passionis Christi, cum ore ad redemptionem sumitur, ad imitationem quoque intenta mente cogitatur. Quasi in nocte agni carnes comedimus, cum in sacramento modo dominicum corpus accipimus, quando adhuc ad invicem nostras conscientias non videmus. Nam nihil prodest corpus et sanguinem Christi Jesu ore percipere, et ei perversis moribus contraire. Qui scelerate vivunt in Ecclesia, et communicare non desinunt; et putant se tali comunione mundari, discant nihil ad 106.0203A| emundationem proficere sibi, dicente propheta: Quid est quod dilectus meus in domo mea fecit scelera multa? Nunquid carnes sanctae auferent a te malitias tuas? (Ger. XI, 15. ) Et Apostolus: Qui enim hoc accipit indigne, judicium sibi manducat et bibit (I Cor. XI, 29).
Isidoro in libro Officiorum (Lib. I, cap. 18): «Dicunt, inquit, aliqui, nisi aliquo interveniente peccato, eucharistiam quotidie nobis, jubente Domino, postulamus, dicentes: Panem nostrum quotidianum da nobis hodie (Luc. XI, 3 ) ; quod quidem bene dicunt, si hoc cum religione, et devotione, et humilitate suscipiunt; ne confidendo de justitia, superba praesumptione id faciant. Caeterum si talia sunt peccata, quae quasi mortuum ab altari removeant, prius 106.0203B| agenda poenitentia est, ac sic deinde salutiferum medicamentum suscipiendum; quia dicit Apostolus: Qui enim manducat et bibit indigne, judicium sibi manducat et bibit (I Cor. XI, 29). Hoc est enim indigne accipere, si eo tempore quis accipiat, quo debeat agere poenitentiam. Caeterum si tanta non sunt peccata, ut non excommunicatus quisque judicetur, non se debet a medicina Dominici corporis separare; ne dum forte diu abstinere prohibetur, a Christi corpore separetur. Manifestum est enim eos vivere qui corpus ejus attingunt. Unde timendum est, ne dum diu quisque separatur a Christi corpore, alienus remaneat a salute, ipso docente: Nisi comederitis carnem filii hominis, et biberitis ejus sanguinem, non habebitis vitam in vobis (Giovanna VI, 106.0203C| 54). Qui enim jam peccare quievit, communicare non desinat. Conjugatis autem abstinendum est a coitu, plurimisque diebus orationi vacare, et sic deinde ad Christi corpus accedere. » Et paulo post: « Quapropter eligendi sunt aliqui dies, quibus prius homo continentius vivat, quo ad tantum sacramentum dignus accedere possit. »
Item idem, in libelloqui Synonyma inscribitur: « Quotidie, inquit, eucharistiae comunionem percipere nec laudo nec vitupero: omnibus tamen dominicis diebus communicandum suadeo et hortor: si tamen mens in affectu peccandi non sit. Nam habentem adhuc voluntatem peccandi, gravari magis dico eucharistiae percezionee, quam purificari. Et ideo quamvis quis peccato mordeatur, peccandi de 106.0203D| caetero non habeat voluntatem, et communicaturus satisfaciat lacrymis, et orationibus, et confidens de Domini miseratione, qui peccata piae confessioni donare consuevit, accedat ad eucharistiam intrepidus et securus. Sed hoc de illo dico, quem capitalia et mortalia peccata non gravant. Nam quem mortalia post battesimo crimina commissa premunt, hortor prius publica poenitentia satisfacere, et ita sacerdotis judicio reconciliatum comunionei sociari, si vult non ad judicium et condannatotionem sui eucharistiam accipere.
Cum igitur conventus Christianorum ad ecclesiam ideo praecipue institutus sit, ut inter hymnorum et 106.0204A| laudum solemnia participatio corporis et sanguinis Domini celebretur, satis mirari non potest unde usus valde reprensibilis irrepserit, ut quidam tanto sacramento se privari non pertimescant; et si contigerit ut aliquo interveniente peccato ab eo separentur, nec dolore nec contritione cordis conterantur. Porro idem reprensibilis usus in tantum inolitus est, ut quasi pro lege haberi, et tanto sacramento non partecipantibus quamdam impunitatem promittere videatur. Proinde necesse est, ut unusquisque fidelis sibi hinc inde pericula imminere cognoscat; scilicet quia nisi manducaverit et biberit, vitam in se non habebit: si indigne manducat et bibit, judicium sibi manducat et bibit. Praeparet ergo se, ut mundo pectore et corpore redemptionis suae 106.0204B| munus et frequenter et discrete accipere valeat; ut Christum in praesenti secum habere et ab eo in futuro ad vitam resuscitari mereatur.
CAPUTO XIX. De decimis fidelium.
Cum oblationes et decimae fidelium solius Dei causa dari debeant, multifaria distributione, emendatione valde indigente, a plerisque dari solent; quoniam sicut sunt nonnulli qui Deo devote, ita existunt quamplures, qui eas non honoris divini, sed quaestus sui causa, sacerdotibus distribuunt, eosque quibus praesunt, distribuere compellunt: scilicet ut id quod datum fuerit, aut totum, aut pene totum in suos suorumque retorqueatur usus; hi namque licet ab hominibus honoratores Dei videri velint, dehonoratores 106.0204C| tamen, imo divini dati subreptores, ad sui perniciem existunt.
Porro sunt plerique qui possessionum limitibus coangustati, et reditibus carentes, aut in juris sui proprio, aut certe ex munere alicujus potentis habent basilicas, ad quas religiosa devotio fidelium oblationum et decimarum magnam conferre solet copiam. Super qua hujuscemodi cupiditate ducti solent dicere: Ille presbyter multa de mea acquirit ecclesia, quapropter volo, ut de eo quod de meo acquirit, ad votum meum mihi serviat, sin alias, meam ultra non habebit ecclesiam. Sed et in talibus basilicis constitui non sinunt presbyteros, nisi ab eis munus quod optant, accipiant.
Sunt etiam plerique potentes, qui obliti ordinis et 106.0204D| ministerii sui, hujuscemodi basiliche possidentes, rebus tenues, fidelium vero largissimis decimis abbondanties, contra fas suis aut clericis aut laicis beneficiario munere conferunt, ut de hujuscemodi oblationibus et decimis sibi serviant: quod quam sit extraordinarium, et religioni Christianae incongruum, nec non et facientibus periculosum, qui animadvertit, intelligit. Non enim ad laicorum, sed ad pontificum ministerium, per quos basilicae Deo dedicantur, pertinet, qualiter oblationes et decimae fidelium Deo oblatae dispensentur, ordinare. Pontificum sane ministerium est, quantum ex eisdem fidelium oblationibus in fabricis applicetur ecclesiae, quantum in 106.0205A| luminaribus concinnandis, quantum in hospitibus colligendis, et pauperibus recreandis, quantumque in presbyterorum eorumque qui secum militiam Christi gerunt necessitatibus sublevandis spesetur, disporrere; non laicorum, ut in suos suorumque ex his quidquam retorqueatur usus, exigere. Hoc nempe genus avaritiae in tantum quosdam obligaverat laicos, ut hoc se juste et rationabiliter, imo inculpabiliter sectari posse putarent, donec gloriosus orthodoxus domnus Ludovicus imperator, inter caetera pietatis suae beneficia, quae honore et amore Domini nostri Jesu Christi sanctae contulit Ecclesiae, ab hoc quoque eam immunim effecerit. Caveant ergo se laici necesse est, ab appetitu decimarum et oblationum fidelium; nec quidquam sibi 106.0205B| ex suo per vim, nisi ad periculum suum, vendicare posse sciant, suoque contenti sint ministerio; ne dum alterius usurpante, suo, quo contenti esse debent, ministerio, quodammodo se indignos faciant; et aliorum quoque pia vota sibi in peccatum convertant, et sacrilegii notam incurrant. Ozias itaque rex quia temerario ausu sacerdotale ministerium arripuit, illico immunditia leprae mulctatus est. Balthazar quoque rex, quia vasa divinis usibus consecrata in suos usus contra fas convertit, vita cum regno caruit.
Quisquis ergo de hoc genere avaritiae sibi impunitatem promittit, audiat quid sacri canones in concilio Gangrensi de hac re decernant: « Si quis oblationes ecclesiae extra ecclesiam accipere vel dare 106.0205C| voluerit, praeter consensum episcopi vel ejus cui hujuscemodi officia commissa sunt, nec cum ejus voluerit agere consilio, anatema sit. » Scribit quoque Hieronymus in epistola ad Nepotianum (Epist. 2): « Ecclesiam fraudare sacrilegium est. » Et infra: « Aut quod apertissimi sceleris est, exinde aliquid subtrahere, omnium praedonum crudelitatem superat. » Scribit etiam in Commentariis Matthaei evangelistae: «Omnes igitur qui stipe templi, et his quae conferuntur ad usus ecclesiae, abutuntur, in aliis rebus quibus suam expleant voluntatem, similitudini sunt scribis et sacerdotibus redimentibus mendacium et Salvatoris sanguinem. »
Quod autem decimae sacerdotibus, imo in sacerdotibus Deo dari debeant, subtus testimonianza collecta 106.0205D| dichiarante: Scribitur in Genesi: Et dedit ei, id est, Abraham Melchisedech, decimas ex omnibus (Gen. XIV). Item: Votum vovit Jacob dicens: Si fuerit Deus mecum, et custodierit me in via per quam ambulo, et dederit mihi panem ad vescendum, et vestem ad induendum, reversusque fuero prospere ad domum patris mei: erit mihi Dominus in Deum, et lapis iste quem erexi, in titulum vocabitur domus Dei: cunctorumque quae dederis mihi, decimas offeram tibi (Ibid. XXVIII, 20). Et in Exodo: Decimas tuas et primitias non tardabis offerre (Es. XXII, 29). A Levitico: Omnes decimae terrae, sive de frugibus, 106.0206A| sive de pomis arborum, Domini sunt: et illi sanctificant (Levit. XXVII, 30). Articolo: Omnes decimae boum et ovium, et omne quodcunque transit sub virga, in numerum decimum quodcunque evenerit, sanctificatum erit Domino. Non mutabis illum bonum malo, neque malum bono (Num. XV, 17). In libro quoque Numerorum: Separabitis primitias Domino de cibis vestris, sive de areis primitias separabitis; ita et de pulmentis dabitis primitias Domino. Voce: Omnem medullam vini, olei ac frumenti, quidquid offerunt primitiarum Domino, tibi dedi (Ibid. , XVIII, 12). Voce: Dixitque Dominus ad Aaron: In terra eorum nihil possidebis; nec habebis partem inter eos: Ego pars et haereditas tua in medio filiorum Israel.Filiis autem Levi dedi omnes decimas Israeliani in possessionem 106.0206B| pro ministerio quo serviunt mihi in tabernaculo foederis. In Deuteronomio: In loco quem elegerit Dominus Deus vester, ut sit nomen ejus in eo: illuc omnia quae praecipio conferetis holocausta et hostias, ac victimas; decimas ac primitias manuum vestrarum, et quidquid praecipuum est in muneribus quae vovistis Domino (Deut. XII, 11). Articolo: Decimam partem separabis de cunctis frugibus tuis, quae nascuntur in terra per annos singulos: et comedes eam in conspectu Domini Dei tui, in loco quem elegerit; ut in eo nomen illius invocetur. Decimam frumenti tui, et vini, et olei, et primogenita de armentis, et ovibus tuis; ut discas timere Dominum Deum tuum omni tempore (Ibid. , XIV, 22).Nel libro Tobiae: Hic solus fugiebat consortia omnium; et pergebat ad Gerusalemme, 106.0206C| ad templum Domini, et ibi adorabat Dominum Deum suum Israel: omnia primitiva sua et decimas suas fideliter offerens (Tob. I, 6). In Malachia: Inferte omnem decimam in horreum meum, et sit cibus in domo mea, et probate me super hoc, dicit Dominus. Si non aperuero vobis cataractas coeli, et effudero vobis benedictionem usque ad abbondantiam: et increpabo pro vobis devorantem, et non corrumpet fructum terrae vestrae: nec erit sterilis vinea in agro, dicit Dominus exercituum. Et beatos vos dicent omnes gentes (Malac. III, 10). Jesus filius Siracide: In omni dato hilarem fac vultum tuum: in exsultatione sanctifica decimas tuas (Eccli. XXXV, 11).Paulus: Equidem de filiis Levi sacerdotium accipientes, mandatum habent decimas sumere a populo secundum legem, id est, a 106.0206D| fratribus suis (Ebr. VII, 5).
Augustinus nel sermone ad populum: « Propitio Christo gratias agite, fratres charissimi: jam prope sunt dies in quibus fructum telluris, et messes colligere debemus: et ideo gratias agentes Deo qui dedit, de offerendis, imo de reddendis decimis cogitemus. Deus enim noster qui dignatus est totum dare, decimam a nobis dignatur repetere, non sibi, sed nobis sine dubio profuturam. Sic enim ipse per prophetam promittit, dicens: Inferte, inquit, omnem decimam in horrea mea: et sit cibus in domo mea; et probate me nel suo, dicit Dominus, si 106.0207A| non aperuero vobis cataractas coeli, et dedero vobis fructus usque ad abbondantiam (Malac. III, 10). Ecce probavimus quomodo decimae magis nobis quam Deo proficiant. O homines stulti, quid mali imperat Deus, ut non mereatur audiri? Sic enim dicit: Primitias areae tuae et torcularis tui offerre mihi non tardabis (Num. XVIII, 30). Si tardius osare peccatum est, quanto pejus est non dedisse? et iterum dicit: Honora Dominum Deum tuum de tuis justis laboribus, deliba ei de fructibus justitiae tuae, ut repleantur horrea tua frumento, vinoque torcularia redundabunt (Prov. III, 10). Non praestas hoc gratis, quod cito ricepies cum magno fenore. Quaeris forte cui proficiat quod Deus accipiat redditurus?Quaeris iterum cui proficiat, quod pauperibus datur? Si 106.0207B| credis, tibi proficit: si dubitas, perdidisti. Decimae enim, fratres charissimi, tributa sunt egentium animarum. Redde ergo tributa pauperibus, offerta libamina sacerdotibus. Quod si decimas non habes fructuum terrenorum, ut agricola; quodcunque te pascit ingenium Dei est, inde decimas expetit, unde vivis: de militia, de negotio, de artificio tuo redde decimas. Aliud enim pro terra dependimus: aliud pro usu vitae pensamus. Redde ergo, homo, quia possides; redde, quia nasci meruisti; sic enim dicit Dominus. Dabunt singuli redemptionem animarum suarum, et non erunt in eis morbus neque casus. Ecce habes in Scripturis sanctis awareem Domini tui, per quam tibi promisit, quod si decimas dederis, non solum abbondantiam fructuum ricepies, sed 106.0207C| etiam sanitatem corporis consequeris. Replebuntur, inquit, areae tuae frumento: vino quoque torcularia redundabunt: et non erunt in eis morbi neque casus (Ibid. , 3). Cum enim decimas dando, terrena et coelestia possis munera promereri, quare per avaritiam duplici te benedictione defraudas? Audi ergo indevota mortalitas: Nosti, quia Dei sunt cuncta quae percipis, et de suo non commodas rerum omnium creatori? Non eget Dominus, non praemium postulat, sed honorem, de tuo aliquid exigit, quod refundat. Primitias rerum et decimas petit, et negas avare. Quid faceres, si novem partibus sibi sumptis, tibi decimam reliquisset?Quod certe jam factum est, cum messis tua, pluviarum benedictione subtracta, jejuna defecit, et vindemiam tuam aut grando 106.0207D| percussione, aut pruina decoxit. Quid est avide quod supputatur? Novem tibi partes retractae sunt, quia decimam dare noluisti. Constat quidem, quod ipse non dederis, sed tamen Deus exegit. Haec est enim Domini justissima consuetudo, ut si tu illi decimam non dederis, tu ad decimam revoceris. Scriptum est enim, quia decimae agri tui, et primitiae terrae vobiscum sunt. Video vos, et fallere me existimastis: intus in thesauris vestris et in domibus vestris erit direptio. Dabis impio militi quod non vis dare sacerdoti. Quid diceret Dominus? Nempe, meus est 106.0208A| homo quem feci, mea est terra quam colis, mea sunt semina quae spargis, mea animalia quae fatigas, meae sunt pluviae et imbres, ventorum flamina mea sunt, meus solis calor, et cum omnia mea sint elementa, tu qui manus tantum accommodas, solam decimam merebaris. Qui ergo aut praemium comparare, aut peccatorum desiderat indulgentiam promereri, reddat decimas, etiam de novem partibus, studeat eleemosynam dare; ita tamen ut quidquid,excepto victu mediocri et vestitu rationabili, superfuerit, non luxuriae reservetur, sed in thesauro coelesti per eleemosynam pauperum reponatur. Quidquid enim nobis Deus plusquam opus est, dederit, non nobis specialiter dedit, sed per nos aliis erogandum transmisit; si non dederimus, res alienas 106.0208B| invasimus. »
Evidentibus itaque indiciis declaratum est, qualiter decimae Deo dari debeant. Si igitur, Scriptura monente, decimis, et primitiis, et caeteris terrenorum fructibus Deus honoratur, utique quia honoratur ; procul dubio qui haec Deo dare negligit; et si ille in non dando Deum dehonorat, multo magis ille Deum dehonorat, qui suis militibus Deo oblata * contra fas usurpat. Propter hanc nempe avaritiam quae sacerdotes Domini exinanivit, et ad paupertatem perduxit, exstant hodie nonnullae basilicae ita cariosae, culminibusque egentes, et, quod majus est, paupertate praepediente pene ad solum usque collapsae, ut nel suo Christo famulari, ejusque corpus et sanguis confici digne nequeat. Quas etiam dum 106.0208C| pagani, et increduli conspiciunt, nomen Christianorum blasphemant, dicentes: Ecce qualia templa Christiani Christo Deo suo fabricant; et impletur illud Apostoli: Nomen Domini per vos blasphematur in gentibus (Rom. II, 24). Sicut enim priscorum Christianorum devotio circa basiliche Christi fabricandas, et diversis donariis cumulandas, earumque sacerdotes venerandos flagrabat, ita nunc perversis et inordinatis consuetudinibus emergentibus, multorum, quod emendatione dignum est, nella sua exspoliandis et dehonorandis avaritia aestuat. Quisquis vero in eorumdem Christianorum numero a Christo Domino connumerari desiderat, eorum exempla sequi non negligat, ac seipsum filium, non praedonem Ecclesiae efficiat.
CAPUT XX. Quod sacerdotibus, per quos homines Deo reconciliantur, honor debitus sit exhibendus.
Cum igitur sacerdotes, mediatores videlicet inter Dominum et populum, ob amorem et honorem illius cujus ministerium gerunt, congruo honore, remota personarum et divitiarum acceptione, sint venerandi, multi in eis non ministerium Christi, sed quod fas non est, divitias et honores venerantur mundi . Et quanto potentiores et ditiores existunt, tanto majoris honoris et venerationis ab eis 106.0209A| habentur. Sunt etiam quidam sacerdotes divitiis et honoribus mundi carentes, qui adeo contemptui a quibusdam laicis habentur, ut eos non solum administratores et procuratores rerum suarum faciant; sed etiam sibi more laicorum servire compellant, eosque convivas mensae suae habere dignentur: qui videlicet habere sacerdotes nomine tenus sibi videri gestiunt, re autem ipsa propter quam habendi sunt, nolunt, talesque intercessores apud Deum habere volunt, quales esse prorsus despiciunt. Hoc quam sit periculosum, ac reprensibile, et religioni Christianae incongruum, et inhonestum, verbis explicari fas non est: hoc nempe non solum propter quorumdam negligentiam sacerdotum, verum etiam propter quorumdam superbiam et ignorantiam laicorum 106.0209B| accidente dubium non est.
Quantae autem sint venerationi habendi, et legalia, et evangelica, et apostolica instituta, et sanctorum Patrum dicta breviter subtus collecta sanciunt: scribitur enim in Deuteronomio: Diis non detrahes; et principi populi tui non maledices (Es. XXII, 28). Item: Si difficile et ambiguum apud te judicium esse perspexeris inter sanguinem et sanguinem, causam et causam, lepram et non lepram; et judicii intra portas tuas videris variari verba; surge, et ascende in locum quem elegerit Dominus Deus tuus, veniesque ad sacerdotes Levitici generis, et ad judicem qui fuerit in illo tempore, quaeresque ab eis: qui indicabunt tibi judicii veritatem. Et facies quodcunque dixerint qui praesunt loco quem elegerit Dominus, et docuerint te: 106.0209C| juxta legem ejus sequeris sententiam eorum, nec declinabis ad dexteram vel ad sinistram. Qui autem superbierit nolens obedire sacerdotis imperio, qui eo tempore ministraverit Domino Deo tuo, ex decreto judicis morietur homo ille; et auferes malum de medio Israel, cunctusque populus audiens pertimescat, ut nullus deinceps intumescat superbia (Deut. XVII, 8 e segg. ). Et in Ecclesiaste: In tota anima tua time Dominum: et sacerdotes illius sanctifica. In omni virtute dilige eum qui fecit te: et ministros ejus non derelinquas. Honora Deum ex tota anima tua; et honorifica sacerdotes ejus. Articolo: Ne despicias narrationem presbyterorum sapientium: et in proverbiis illorum conversare.Ab ipsis enim disces doctrinam et intellectum, et servire mandatis sine querela (Eccles. 106.0209D| VII, 30 e segg. ). Et in Evangelio: Qui vos recipit, me recipit. Item idem: Qui recipit prophetam in nomine prophetae, mercedem prophetae accipiet. Et qui recipit justum in nomine justi, mercedem justi accipiet. Item: In quamcunque autem civitatem, aut castellum intraveritis, interrogate quis in ea dignus sit; et ibi manete donec exeatis. Et infra: Quicunque enim non receperit vos, neque audierit sermones vestros, exeuntes foras de domo vel de civitate, excutite pulverem de pedibus vestris. Amen dico vobis, tolerabilius erit terrae Sodomorum et Gomorrhaeorum in die judicii, quam illi civitati (Mt. X, 40 ss. ).Paulus: Obedite, inquit, praepositis vestris; et obtemperate eis. Ipsi Enim 106.0210A| pervigilante quasi pro animabus vestris rationem reddituri; ut cum gaudio hoc faciant et non gementes (Ebr. XIII, 17). Paulus iterum: Qui bene praesunt presbyteri, inquit, duplici honore habeantur, maxime qui laborant in verbo et doctrina (I Tim. V, 17). Hieronymus ad Heliodorum (Epist. I): «Absit, inquit, ut quidquam de his sinistrum loquar, qui apostolico gradui succedentes Christi corpus sacro ore conficiunt: per quos et nos Christiani sumus; qui claves regni coelorum habentes (Mt. XVI, 18), quodammodo ante judicii diem judicant, qui sponsam Domini sobria castitate conservant. Clerici oves pascunt, ego pascor.» Joannes Constantinopolitanus: « Sicut corpus cohaerere necessarium est capiti, ita et Ecclesiam sacerdoti, et principi populi; 106.0210B| utque virgulta radicibus et fontibus fluvii, ita et filii patri, et magistro discipuli. Obedientia discipulorum clarescat in vobis, et quantum affectum patri defertis appareat. Adornami, filii, et imponite mihi obedientiae vestrae coronam; facite me apud omnes beatum judicari, et doctrinam meam magnificate per obedientiam vestram, secundum Apostoli verba dicentis: Obedite praepositis vestris, et obtemperate eis: quia ipsi pervigilant pro vobis, quasi pro animabus vestris rationem reddituri (Ebr. XIII, 17) . Hoc ergo praemoneo, ne quis pro parvo habeat commonitionem nostram. Pater enim sum, et necesse est me filiis consilium suadere: quod enim in carnalibus patribus natura carnis, hoc in nobis gratia spiritus agit. »
106.0210C| Ex Historia ecclesiastica Eusebiiallocutio Constantini ad episcopos: « Deus vos constituit sacerdotes, et potestatem vobis dedit de nobis quoque judicandi: et ideo nos a vobis recte judicamur. Vos autem non potestis ab hominibus judicari: propter quod Dei solius inter vos exspectate judicium, ut vestra jurgia quaecunque sunt, ad illud divinum reserventur examen. Vos etenim nobis a Deo dati estis dii, et conveniens non est ut homo judicet Deos, sed ille solus, de quo scriptum est: Deus stetit in synagoga deorum: in medio autem deos dijudicat (Sal. LXXXI, 1). » Sicut in nonnullis aliis, ita et in eo forma vitae Christianae fuscatur: eo quod quidam laicorum sacerdotes Domini debito honore non venerantur. Gregorius quippe ait nel libro Pastorali: « Facta 106.0210D| quippe praepositorum oris gladio ferienda non sunt, etiam cum recte reprehendenda judicantur. Si quando vero contra eos vel in minimis lingua labitur, necesse est ut per afflictionem poenitentiae cor prematur, quatenus ad semetipsum redeat, et cum praepositae potestati deliquerit, ejus contra se judicium, a quo sibi praelata est potestas, perhorrescat. Nam cum praepositis delinquimus, ejus ordinationi, qui eos nobis praetulit, obviamus. » Scribit et Isidorus in libro Sententiarum (Lib. III, cap. 39): « Rectores itaque a Deo judicandi sunt, a suis autem subditis nequaquam sunt judicandi. » Et paulo post: « Quod si a fide exorbitaverit rector, tunc erit argumentendus a 106.0211A| subditis. Pro minoribus vero reprobis, tolerandus magis quam distringendus a plebe est. » Non ergo propter quosdam sacerdotes negligenter viventes, recte agentes contemptui habendi sunt. Bene itaque agentes non solum venerandi, sed etiam imitandi sunt: male vero agentes venerandi quidem sunt propter ministerium Christi, non tamen imitandi. Unde Dominus ait in Evangelio: Omnia ergo quaecunque dixerint vobis servate, et facite: secundum opera vero eorum nolite facere (Mt. XXIII, 3).
Quapropter cavendum est quibusdam laicis, ne sacerdotes Domini tanto despectui habeant, ne eos opprimentes exspolient, nec jure fori constringant, atque diversissimis injuriis, sicuti facere solent, afficiant: quoniam cum eos quibuslibet modis dehonorant, 106.0211B| Christum, cujus ministri sunt, dehonorant, dicentem in Evangelio: Qui vos spernit, me spernit: et qui vos recipit, me recipit (Luc. X, 16). Quod beatus Augustinus ita in libro sermonum edisserit: «Si solis, inquit, Apostolis dixit, qui vos spernit, me spernit, spernite et nos. Si autem sermo ejus pervenit ad nos, et vocavit nos, et in eorum loco nos constituit, videte ne spernatis nos, et ad illum perveniat injuria, quam nobis feceritis. Si enim nos non timetis, timete illum qui dixit: Qui vos spernit, me spernit. » Imitentur ergo in venerandis et obtemperandis sacerdotibus potentia, et copiosissimis honoribus sublimatum Theodosium orthodoxum imperatorem, quam humiliter reverenterque beati Ambrosii memorabilis viri monitis, et increpatinibus, 106.0211C| atque excommunicationibus paruerit. Sciebat nempe potestatem imperialem, qua insignitus erat, ab illius pendere potestate, cujus famulus et minister Ambrosius erat. Hoc qui plenius nosse voluerit, librum historiae tripartitae nonum, sub titulo tricesimo legat (Lib. IX, cap. 30).
CAPUT XXI. Quod nosse oporteat laicos, sacerdotibus ligandi atque solvendi potestatem a Domino esse collatam. Et quod eorum monitis libenter parere, atque excommunicationibus humiliter debeant succumbere.
Quidam laicorum tantae temeritatis existunt, ut monita, et objurgationes, atque excommunicationes sacerdotum nihili ducant: quod quantum a Christiana professione abhorreat, qui animadvertit, intelligit. 106.0211D| Is namque usus valde reprensibilis et exsecrabilis adeo apud quosdam excrevit, et ut ita dixerim, in legem devenit, ut jussionem sacerdotis, et excommunicationem aeque ut cujusdam laici ducant; quos suadeo ut paulo perpendant ea quae subjecta sunt.
Ait autem Dominus in Evangelio specialiter Ecclesiae principi beato Petro apostolo: Tibi dabo claves regni coelorum; et quodcunque ligaveris super terram, erit ligatum et in coelis: et quodcunque solveris super terram, erit solutum et in coelis (Mt. XVI, 19). Ait etiam generaliter omnibus discipulis: Amen dico vobis: quaecunque alligaveritis super terram, erunt ligata 106.0212A| et in coelo: et quaecunque solveritis super terram, erunt soluta et in coelo. Hunc locum ita beatus Hieronymus in Commentariis exponit (Cap. 18): «Quia dixerat, inquit, Si autem Ecclesiam non audierit, sit tibi sicut Ethnicus et Publicanus: et poterat contemptoris fratris haec occulta esse responsio, vel tacita cogitatio: si me despicis, et ego te despicio: si tu me condannatoas, et mea sententia condannatoris: potestatem tribuit Apostolis, ut sciant qui a talibus condannatortur divina sententia roborari, et quodcunque ligatum fuerit in terra, ligari pariter in coelo. » Voce Dominus in Evangelio: Accipite Spiritum sanctum, quorum remiseritis peccata, remittuntur eis: et quorum retinueritis, retenta sunt (Giovanna XX, 23). Quae verba ita beatus Gregorius exponit: «Libet 106.0212B| intueri, illi discipuli ad onera humilitatis vocati, ad quantum culmen gloriae sint perducti. Ecce non solum de semetipsis securi fiunt, sed etiam alienae obligis potestatem Relaxis accipiunt; principatum superni judicii sortiuntur, ut vice Dei quibusdam peccata retineant, quibusdam relaxent. Sic eos a Deo decebat erigi, qui tantum pro Deo consenserant humiliari. Ecce qui districtum Dei judicium metuunt, animarum judices fiunt; et alios damnant, vel liberant, qui semetipsos damnari metuebant. Horum profecto nunc in Ecclesia episcopi locum tenent: ligandi ac solvendi auctoritatem suscipiunt, qui gradum regiminis sortiuntur. (Et post multa ibid.) Sub magno ergo moderamine pastores Ecclesiae vel solvere studeant, vel ligare. Sed utrum juste, vel injuste 106.0212C| obliget pastor, pastoris tamen sententia gregi timenda est: ne is qui subest, et cum injuste forsitan ligatur, ipsam obligationis suae sententiam ex alia culpa mereatur. Pastor ergo vel absolvere indiscrete timeat, vel ligare; is autem, qui sub manu pastoris est, ligari timeat vel juste, vel injuste, nec pastoris sui judicium temere reprehendat: ne etsi injuste ligatus est, ex ipsius tumidae reprehensionis superbia, culpa, quae non erat, fiat. » Hieronymus ad Heliodorum (Epist. 1): « Clerici, inquit, de altari vivunt: mihi quasi infructuosae arbori securis ponitur ad radicem. Si munus ad altare non defero, nec possum obtendere paupertatem, cum in Evangelio viduam duo quae sola sibi supererant aera mittentem laudet Dominus.Mihi ante presbyterum sedere non 106.0212D| licet. Illi, si peccavero, licet tradere me Satanae in interitum carnis, ut spiritus salvus sit in diem Domini Jesu. Et in veteri quidem lege, quicunque sacerdotibus non obtemperasset, aut extra castra positus, lapidabatur a populo, aut gladio cervice subjecta, contemptum expiabat cruore. Nunc vero inobediens spiritali mucrone truncatur, aut ejectus de Ecclesia rabido daemonum ore dicerpitur. »
De multis quaedam breviter, de potestate sacerdotibus a Domino collata testimonia collecta sunt: sciant ergo laici huic potestati se subjectos esse debere; et quoniam qui huic superbit, aut in aliquo pertinax existit, ejus ordinationi, a quo attributa est, 106.0213A| superbissime, imo periculosissime reniti convincitur.
CAPUT XXII. De his qui propter honores terrenos et caducos adeo extolluntur, ut pauperes, natura sibi similis, non recognoscant.
Cavendum his qui praesunt, ne sibi subjectos, sicut ordine, ita natura inferiores se esse putent: provida namque dispensatione divina actum est, ut mortalis a mortali, non natura, sed quadam mundana dignitate inferior, ut pote imbecillis a valido pia praelatione et gubernatione tueretur ; ita tamen ut natura sempre aequalis agnosceretur. Quod cum ita sit, multi rebus perituris; et cito praeterlabentibus tumentes, tam eos, quibus praesunt, quam etiam eos, quos potentia et honoribus, et divitiis praecedunt, 106.0213B| sibi natura aequales non riconoscibile; et si verbis agnoscunt, affettie tamen non agnoscunt. Quod vitium ex fonte superbiae emanare manifestum est. Cur enim dominus et servus, dives et pauper, natura non sunt aequales, qui unum Deum non acceptorem personarum habent in coelis?
Quod ergo Domini id quod aequum et justum est servis praestare debeant, Paulus docet dicens: Domini quod justum est et aequum servis praestate; scientes quod vester et illorum Dominus sit in coelo (Coloss. IV, 1). De qua etiam re ita ait beato Gregorius: «Potentibus viris magna est virtus humilitatis, considerata aequalitas conditionis. Omnes namque homines natura aequales sumus; sed accessit dispensatorio ordine, ut quibusdam praelati videamur. 106.0213C| Si igitur hoc a mente deprimimus quod temporaliter accessit, invenimus citius quod naturaliter sumus. Plerumque enim se animo accepta potestas objicit, eumque tumidis cogitationibus fallit. Manu ergo humillimae considerazioniis deprimendus est tumore clationis. Si enim apud semetipsam mens descendit de vertice culminis, citius planitiem invenit naturalis aequalitatis. Nam, ut praefati sumus, omnes homines natura aequales genuit, sed variante meritorum ordine, alios aliis dispensatio occulta postponit. Ipsa autem diversitas, quae accessit ex vitio, recte est divinis judiciis ordinata; ut quia omnis homo iter vitae aeque non graditur, alter ab altero regatur.Sancti autem viri cum praesunt, non in se potestatem ordinis, sed aequalitatem conditionis attendunt; nec praesse 106.0213D| gaudent hominibus, sed prodesse: sciunt enim quod antiqui patres nostri, non tam hominum reges, quam pastores pecorum fuisse memorantur. Et cum Noe Dominus filiisque ejus diceret: Crescite et multiplicamini, et replete terram; subdidit: Et terror vester ac tremor sit super cuncta animalia terrae (Gen. IX, 2). Non enim ait, sit super homines qui futuri sunt; sed, sit super cuncta animalia terrae: homo quippe animalibus irrationabilibus, non autem caeteris hominibus natura praelatus est, et idcirco ei dicitur, ut ab animalibus, non ab homine timeatur: quia contra naturam superbire est, ab aequali velle timeri. »
106.0214A| Augustinus in sermone ad populum: «Nonnulli autem divinorum praeceptorum immemores, ita circa servi suos et subditos sibi potestatem dominationis exercent, ut in diebus jejunii non dubitent flagellis eos caedere, poenis afficere, compedibus praepedire. Et si forte cum ad reficiendum venitur, tardius minister adfuerit, statim eum verberibus laniare, et prius se satiare servuli sanguine, quam convivii voluptate. Horum tale jejunium est; quod ideo jejunatum est, non ut divinitatis misericordiam provocat, sed ut clamorem familiae ingemiscentis effunderet. Quisquis autem cupit Dei misericordiam promereri, ipse debet esse prior misericors: scriptum est enim: In qua mensura mensi fueritis, eadem mensura remetietur vobis (Mt. VII, 2).Et quod magis 106.0214B| dolendum est, Christianus dominus Christiano nel suo diebus servo non parcit , minime respiciens, quod si servus est conditione, gratia tamen frater est. . » Item idem in libro sermonum: « Mendici Dei sumus: ut agnoscat ille mendicos suos, agnoscamus nos nostros. Sed et etiam ibi cogitemus, quando petitur a nobis, qui petunt, a quibus petunt, quid petunt: Qui petunt? homines. Un quibus petunt? ab hominibus. Qui petunt? mortali. Un quibus petunt? un mortalibus. Qui petunt? fragili. Un quibus petunt? un fragilibus.Qui petunt? miseri. Un quibus? una miseris. Excepta substantia facultatum, racconti sunt qui petunt, quales sunt a quibus petunt. Quam 106.0214C| frontem habes petendo ad Dominum tuum, qui non agnoscis fratrem tuum? Non sum, inquit, talis: absit a me ut talis sim. Inflatus, obsericatus ista loquitur de pannoso. Sed ego nudos interrogo: non interrogo in vestibus quales sitis, sed quales nati fueritis. Ambo nudi, ambo infermi, ambo miseram vitam inchoantes, ideo ambo plorantes. Ecce recole dives primordia tua, vide utrum huc aliquid attuleris. Jam venisti, et tanta invenisti (Cap. 8). Dic, rogo te, quid attualisti? Dic quid attuleris? Aut si dicere erubescis, Apostolum audi: Nihil intulimus in hunc mundum (I Tim. VI, 7). Sed forte quia nihil attulisti, et hic multa invenisti, aliquid hinc tecum ablaturus es? Et hoc fortesse amore divitiarum trepidas confiteri. Audi, et hoc Apostolus dicat, qui te non palpat: 106.0214D| Nihil intulimus in hunc mundum (Ibid. ): utique quando nati sumus, sed nec auferre aliquid possumus, utique quando de corpore eximus. Nihil attulisti, nihil hinc auferes: quid te inflas contra pauperem? Quando nascuntur infantes, recedant de medio parentes, servi, clientes, recedant de medio turbae obsequentes, et agnoscantur pueri divites flentes. Pariant simul dives et pauper; pariant simul mulier dives et mulier pauper; non attendant quod pariunt: discedant paululum, redeant et cognoscant. Ecce dives, nihil attulisti in hunc mundum; sed nec auferre hinc aliquid potes. » Voce nel sermone ad populum: «Quare pauper tecum non accipit cibum, qui 106.0215A| tecum accepturus est regnum. Quare pauper non accipit veterem tunicam tuam, qui tecum accepturus est immortalitatis stolam? Quare pauper non meretur accipere panem tuum, qui tecum meruit accipere battesimo sacramentum? Cur indignus est accipere vel reliquias ciborum tuorum, qui tecum venturus est ad convivia angelorum? »
Suo et caeterorum divinorum eloquiorum sententiis, potentes et divites edocti, agnoscant et servi suos, et pauperes sibi natura aequales. Si igitur servi Dominis natura aequales sunt, utique quia sunt, non se putent impune domini laturos, dum turbida indignatione, et concitanti animi furore adversus errata servorum inflammati, circa eos aut in saevissimis verberibus caedendo, aut in membrorum amputatione debilitando, 106.0215B| nimii existunt, quoniam unum Deum habent in coelis. Eos vero quos in hoc saeculo infirmos abjectosque cultu, et cute, et opibus se impares conspiciunt, natura pares, et aequales sibi esse prorsus agnoscant.
CAPUT XXIII. De his qui propter venationes et amorem canum, causam pauperum negligunt.
Cum causam pauperum Christi, quidam fastu potentiae tumefacti, quidam diuturna requie delectati, quidam etiam corporales delicias, in quibus nimium metas discretionis excedentes resolvuntur, amplexati, non magnopere ducere soleant, existunt nihilominus quamplures qui ob amorem canum et diversissimas venationes, quibus miserabiliter insistent, 106.0215C| et se, et pauperum curas quodammodo negligente. Miserabilis plane et valde deflenda res est, quando pro feris, quas cura hominum non aluit, sed Deus in commune mortalibus ad utendum concessit, pauperes a potentioribus spoliantur, flagellantur, ergastulis detruduntur, et multa alia patiuntur. Hoc enim qui faciunt, lege mundi se id facere juste posse contendunt: quos convenio ut justo libramine decernant, utrum lex mundi legem evacuare Christi debeat, nec ne; qui profecto, sicut fideles respondere oportet, legi Christi legem mundi praeponi nequaquam debere respondebunt. Christus enim docet in Evangelio, ut si quis nostra abstulerit, non repetamus ea. Et Apostolus: Jam quidem omnino delictum est quia judicia habetis vobiscum; quare non magis iniquitatem 106.0215D| patini? Quare non potius fraudamini? (I Cor. VI, 7. ) Si enim ille qui sua ablata repetit, contra Evangelium facit, multo magis ille in auctorem Evangelii delinquit, qui ea quae sua non fuerunt, violenter exigit. Quis igitur neget contra regulam Christianitatis fieri, cum propter unius hominis delicias, tot pauperes Christi diversissimis injuriis afficiuntur; quod ita multifarie fit, ut vix explicari queat. Palpent vero et promittant talia facientibus impunitatem, qui volunt et audent: ego vero neminem palpare, imo securum super hac re reddere audeo, quod haec impune ullo pacto facere possit. Quisquis vero in hoc facto sibi impunitatem promittit, perpendat moneo, quid in tremendi judicii die 106.0216A| legem Christi sectantes mercedis, quidve a lege Christi propter legem mundi exorbitantes damnationis percepturi sint. Nam et hoc summae est dementiae, cum propter venationes quis dominicis et aliis festis diebus a solemnibus missarum Celebrationibus et divinis laudibus vacat: et propter hujuscemodi venationes salutem animae suae, eorumque quibus praeest, et prodesse debuit, negligit: hi namque plus delectantur latratibus canum, quam melodiis interesse hymnorum coelestium.
Beatus itaque Augustinus in homiliis ad populum, venationi immoderatae incumbentes ita alloquitur: «An putatis illum jejunare, fratres, qui primo diluculo non ad ecclesiam vigilat, non beatorum martyrum loca perquirit, sed surgens congregat servulos, 106.0216B| disponit retia, canes producit, silvasque perlustrat. Servulos, inquam, secum pertrahit (fortasse magis ad ecclesiam festinantes) et voluptatibus suis peccata accumulat aliena, nesciens reum se futurum tam de suo delicto, quam de perditione servorum. Tota igitur die venatibus immoratur, tunc clamorem immoderatum offerens, tunc silentium latenter indicens; laetus si aliquid ceperit, iratus si id quod non habebat, dimisit, et tanto studio gerit, ut venetur. Nel suo ergo luxuriis, fratres, dicite, quis cultus sit Dei, quae mentis possit esse devotio. Qui propterea jejunat, non ut Deo aut orationibus vacet, sed ut tota die otiosus et liber propriam exerceat voluntatem. Quamvis igitur qui hujusmodi es, frater, vespere ad domum redeas; quamvis declinante confettura sogliola manduces, 106.0216C| potes videri voluptatem tuam exercens, fecisse Domini voluntatem? Haec enim voluntas est Domini, ut jejunemus a cibis pariter et a peccatis: abstinentiam indicamus corpori, ut a vitiis magis animae abstinere possimus: frenum enim quoddam est luxuriantis animae, corpus exhaustum; quisquis autem jejunat et peccat, lucrum escarum fecisse videtur, non salutis; et parcendo copiis replesse cantinaium, non mentem saginasse virtutibus. Sunt enim plerique qui de venatibus redeuntes, magis canum quam servorum curam gerunt, et faciunt eos juxta se vel dormire vel recumbere, quotidianum illis cibum in sui praesentia ministrantes: qui utrum servus ejus fame moriatur, ignorante; et quod gravius est, si diligenter his praeparatum non fuerit, pro cane servus 106.0216D| occiditur. Vides enim in nonnullorum domibus nitidos, et crassos canes discurrere; homines autem pallentes, et titubantes incedere. Isti ergo non miserebuntur aliquando pauperibus, qui minime suis famulis miserentur. »
Item idem in expositione Salmi centesimi secundi: « Paululum, inquit, attendat charitas vestra, donec evolvatur res etiam exemplis, multum utilis ad intelligendum. Hoc dixit cum esurierit nescio quis, si habes unde des, da; si vides dandum esse ad subveniendum, da. Ne pigrescant in te viscera misericordiae, quia tibi peccator ricorrenti. Occurrit enim tibi peccator homo: cum dico ricorrenti tibi peccator homo, duo nomina dixi: haec nomina non superflua 106.0217A| sole. Duo nomina, aliud quod homo, aliud quod peccator: quod homo, opus est Dei; quod peccator, opus hominis est. Da operi Dei; noli operi hominis. Et quomodo, inquis, me prohibes operi hominis? Quid est dare operi hominis? Peccatori osa propter peccatum, placenti tibi propter peccatum. Et quis hoc faciet, inquis? Quis hoc faciet? Utinam nemo, utinam pauci, utinam non publice. Qui venatoribus donant, quare donant? Dicant mihi, quare donant venatoribus? Hoc in illo amat; in quo nequissimus est; hoc in illo parcit, hoc in illo vestit, ipsam nequitiam publicam spectaculis omnium. Qui donat histrionibus, qui donat auguribus, qui donat meretricibus; quare donat?Non tamen ibi attendit naturam operis Dei, sed nequitiam operis humani. Vis 106.0217B| videre quid honoras in venatore, quando illum vestis? Dicatur tibi, sis talis; amas illum, gaudes ad illum, vis quodammodo spoliare te et illum vestire. Noli cum injuria accipere, si tibi dicatur de meretricibus: racconti sunt filiae tuae. Injuria est, inquit: quare injuria est, nisi quia illa iniquitas? quare injuria est, nisi quia illa turpitudo? Non ergo donas cum donas fortitudini, sed turpitudini. Quomodo ergo qui venatori donat, non homini donat, sed arti nequissimae. Nam si homo tantum esset, et venator non esset, non donares. Honoras in eo vitium, non naturam.Sic contra, si des justo, si des prophetae, si des discipulo Christi aliquid cujus indiget, et non ibi cogites quia discipulus Christi est, quia minister est Dei. » Perpendant itaque qui venationibus insistent, quod magis 106.0217C| sibi debeant consulere, quam his inservire; magisque debeant pauperum, suorumque servorum curam, quam canum gerere. Nequaquam igitur fidelibus Christi cura canum curae hominis ad imaginem Dei conditi ullo pacto anteponenda est.
Suo ita dictis, restat de aleatoribus necessario dicendum. Sciant praeterea aleatores, quia, ut beato Cyprianus eximius martyr scribit, dum aliis inserviunt, delinquunt; qui adeo illud opus execratur, et detestatur, ut laqueum diaboli esse protestetur; quod etiam ab omnibus fidelibus, modis omnibus vitandum esse denuntiat: cum enim multa de aleatoribus granditer scriberet, ad extremum hoc intulit: «Alea ne luseris; ubi lusus nocivus est, et crimen mortale; ubi demenza sine considerazionie; 106.0217D| ubi nulla veritas, sed mendaciorum mandra. Abscinde inde manum tuam, et averte inde cor tuum. Abstrahe caliginem inimici ab oculis tuis. » Et infra: « Esto tibi, et vitae tuae in operationibus justus et providus. Fuge diabolum persequentem te, et fuge aleam inimicam rerum tuarum; studium sit tibi sapientiae; evangelicis monitis erudire; puras manus ad Christum extende, ut promereri Dominum possis, aleam noli aspicere. » De hac re qui plenius nosse vult, legat ejusdem sancti viri ex asse allocutionem, quam inde fecit: ubi profecto inveniet, quantum illud opus unicuique Christiano respuendum sit.
Scio namque quid amatores aleae dicant. Quid mali 106.0218A| facimus quidve delinquimus, si aleis ludimus? Quibus respondendum est, quod multis modis in eodem lusu delinquitur. Primo quia vix sine mendacio, aut perjurio, aut ira, aut discordia peragitur: quod si forte in nullo horum delinquatur, in eo solo procul dubio peccatur, quia otiositati, quae inimica est animae, inservitur. Noveris ergo quicunque es, o aleator, quia de singulis diebus et horis, quas aleis inserviendo insumis, Deo es rationem redditurus. Ad hoc etiam scio multos turbida indignatione responsuros. Quid, inquient, saeculari homini prodest mundus iste, si his et aliis diversissimis jocis ad votum suum repertis non perfruitur?Cui verbis Domini respondeo: Quid prodest homini si totum mundum lucretur; animae vero suae detrimentum patiatur (Mt. 106.0218B| XVI, 26)? Manifestum est autem quia dum aleis inservitur, nullum exinde animae lucrum acquiritur. Audiant etiam hujuscemodi Joannem apostolum monentem atque dicentem: Nolite diligere mundum, neque ea quae in mundo sunt: si quis dilexerit mundum, non est charitas Patris in eo: quoniam omne quod est in mundo, concupiscentia carnis, et concupiscentia oculorum est, et superbia vitae , quae non ex Patre sed ex mundo est: et mundus transit et concupiscentia ejus: qui autem fecerit voluntatem Dei, manet in aeternum (I Giov. II, 15-18). Audiant et Jacobum: Quicunque, inquit, voluerit amicus esse saeculi hujus, inimicus Dei constituetur (Jac. IV, 4).Cum ergo dilectio mundi ita ab apostolis inhibeatur, ut quid caduca et fumea tam casso amore diliguntur? Ut 106.0218C| quid mundus tantum diligitur, qui diu non tenebitur? Ut quid ejus transitoria dilectio aeterni regni dilectioni praeponitur? Sic igitur a Christiano diligendus est mundus, ut eo cadente non cadat Christianus.
CAPUTA XXIV. Juste judicandum et munerum acceptionem vitandam.
Sunt qui bonis bene, et sunt e contrario qui bonis male utuntur. Quisquis Dei donis non ad Dei voluntatem, sed ad suam cupiditatem utitur, Deo ingratus existens bonis male uti probatur. Scientiam porro recte judicandi a Deo mortalibus conferri dubium non est, apostolo Jacobo testante et dicente: Omne datum Optimum, et omne donum perfectum desursum 106.0218D| est, descendens a Patre luminum (Jac. I, 17). Ac per hoc qui a tramite justitiae, quae sua unicuique tribuit, aut timore, aut cupiditate, aut odio, aut amore reflectitur, Christum utique, qui justitia est, dehonorare convincitur. Sicut enim aequum est ut qui recte sapit, recte agat, ita iniquum est recte sapere et non recte agere. Per justitiam quippe stabilitur regnum, et per injustitiam evertitur: unde et multa regna jam per injustitiam eversa, in exemplum sunt. Cum igitur et legalia et evangelica doceant documenta Deum inter illos habitare, qui ejus monitis parentes a calle justitiae non deviant; cur homines, quos ipse ad suam imaginem creavit, et nobilitate ditavit, et scientia recte judicandi sublimavit, in non 106.0219A| recte judicando a medio sui eum repellunt? Quem procul dubio qui a se prave judicando repellunt, inimicum suae salutis in medio sui constituunt; quoniam sicut illi qui justitiae et veritati student, Christo adhaerent, ita illi qui pro justo injuste, et pro vero falso judicant, illi absque dubio qui mendax est, et pater ejus, se quodammodo mancipant. Quid, inquam, iniquius, Deoque odibilius potest esse, quando in foro plus sectatur amor nummi, quam Christi? Qui enim pro recte judicando nummos accipiunt, more Judae Christum, qui utique justitia est, accepta pecunia vendunt. Nam et ille qui alicujus rei gratia falso judicat, et qui veritatem occultat, utique abominabilis est apud Deum, et pene aequali crimine apud eum detinetur. Quapropter his qui judiciaria 106.0219B| potestate praediti sunt, magna circumspectio, et vigilantia necessaria est; ne ab eis, vel coram eis judicium rectum in aliquo pervertatur. Quoniam si propter suam incuriam, et diuturnam quietem, diversasque delicias, quibus dum plus justo incumbunt, pauperum causa contemnitur, et saepe aequitas judicii violatur, pravum, iniquumque quid gestum fuerit, in eos procul dubio id retorquebitur.
Quod autem remota personarum et munerum acceptione recte judicandum sit, sequentia indicant. Legitur in Exodo: Non declinabis in judicio pauperis. Mendacium fuggiaschi. Insontem et justum non occides: quia aversor impium; nec accipies munera quae excaecant etiam prudentes, et subvertunt verba justorum (Es. XXVI, 3). Item idem in eodem: Non contemnas 106.0219C| pauperem in judicio. In Levitico: Non facies quod iniquum est: nec injuste judicabis; nec consideres personam pauperis, nec honores vultum potentis: juste judica proximo tuo (Levit. XIX, 15). Item ibi: Nolite facere iniquum aliquid in judicio, in regula, in pondere, in mensura: statera justa et aequa sint pondera: justus modius, aequusque sextarius; Ego Dominus Deus tuus. In Deuteronomio: Dixit itaque Moyses: Praecipe eis (haud dubium quin judicibus) dicens: Audite illos, et quod justum est judicate, sive civis sit ille, sive peregrinus, nulla erit distanceia personarum: ita parvum audietis, ut magnum; nec accipietis cujusquam personam, quia judicium Dei est (Deut. I, 17). Articolo: Judices et magistros constitue in omnibus portis tuis, quas Dominus Deus tuus dederit 106.0219D| tibi, per singulas tribus tuas: ut judicent populum justo judicio, nec in alteram partem declinante. Non accipient personam, nec munera: quia munera obcaecant oculos sapientum, et mutant verba justorum. Juste quod justum est persequeris. Item idem in eodem: Maledictus qui pervertit judicium advenae (Ibid. , XXVII, 19). In Paralipomenon libro secundo: Constituitque judices Josaphat terrae in cunctis civitatibus munitis, per loca singula, et praecipiens judicibus: Videte, ait, quid facitis. Non enim hominis judicium exercetis, sed Domini: et quodcunque judicaveritis, in vos redundabit. Sit timor Domini vobiscum; et cum diligentia cuncta facite.Non est enim apud Dominum Deum nostrum iniquitas, nec versonarum 106.0220A| acceptio, nec cupido munerum (II Paral. XIX, 17). Nel Salmo: Si vere utique justitiam loquimini, recte judicate, filii hominum (Sal. LVII, 1). Item: Judicate egeno et pupillo: humilem et pauperem justificate (Ibid. , LXXXI, 3). In Proverbiis: Misericordia et veritas non te deserant (Prov. III, 3 e segg. ). Item in eodem: Munera de sinu impius accipit, ut pervertat semitas judicii. Item ibi: Qui cognoscit in judicio faciem, non facit bene. Item ibi: Facere misericordiam et judicium, magis placent Domino quam victimae. Item ibi: Accipere personam impii, non est bonum in judicio. Voce: Qui justificat impium, et qui condannat justum, abominabilis est uterque apud Deum. Voce: Novit justus causam pauperis: impius ignorat scientiam. In Isaia: Vae qui justificatis impium 106.0220B| pro muneribus, et justitiam justi aufertis ab eo: vae qui condunt leges iniquas, et scribentes injustitias scripserunt, ut opprimerent in judicio pauperes, et vim facerent causae humilium populi mei: ut essent viduae praeda eorum, et pupillos diriperent. Quid facietis in die visitationis et calamitatis? (Isa. V, 23, e segg. ) Item: Haec dicit Dominus: Custodite judicium, et facite justitiam: quia juxta est salus mea, ut veniat; et justitia mea, ut reveletur. Beatus vir qui facit hoc, et filius hominis qui apprehendet istud: custodiens sabbatum, ne polluat illud: custodiens manus suas ne faciat omne malum. In Zacharia: Haec sunt, inquit, verba quae facietis, loquimini veritatem unusquisque cum proximo suo, veritatem et judicium pacis judicate in portis vestris. Et unusquisque malum 106.0220C| contra amicum suum ne cogitetis in cordibus vestris; et juramentum mendax ne diligatis: omnia enim haec sunt quae odi, dicit Dominus (Zac. VIII, 16). Scribit itaque in Giobbe: Congregatio hypocritae sterilis, et ignis devorabit tabernacula eorum qui munera libenter accipiunt (Giobbe. XV, 34). In Evangelio: Nolite judicare, et non judicabimini: nolite condannare, et nondambiamini. In quo enim judicio judicaveritis, judicabimini (Mt. VII, 2). Joannes in Epistola sua: Nolite, inquit, judicare secundum faciem, sed justum judicium judicate (I Joan. VII, 24).
Gregorius in Moralibus: « Judices saeculi hujus pro terrenis lucris multas injurias tolerant, et pro coelesti mercede vel tenuissimi verbi ferre contumelias recusant. Terreno judicio tota etiam die insistere 106.0220D| judices fortes sunt, in oratione vero coram Domino ad unius horae momentum lassantur. Plerumque nonnulli judices terrena praemia appetunt, et justitiam defendunt, seque innocentes aestimant, et esse defensores rectitudinis exsultant; quibus si spes nummi subtrahitur, a defensione protinus justitiae cessatur; et tamen defensores se justitiae cogitant, sibique rectores asserunt, qui nequaquam rectitudinem, sed nummos quaerunt. Isidoro in libro Sententiarum (Lib. III, cap. 54): «Ad delictum, inquit, pertinet principum, qui pravos judices contra voluntatem Dei populis fidelibus praeferunt. Nam sicut populi delictum est, quando principes mali sunt, sic principis est peccatum, quando judices iniqui 106.0221A| esistente. » Item idem (Cap. 55): « Gravius lacerantur pauperes a pravis judicibus, quam a cruentissimis hostibus. Nullus enim praedo tam cupidus est in alienis, quam judex iniquus in suis. » Et paulo post: « Saepe judices ipsam justitiam, quam ad obtinendam salutem aeternam suscipiunt, muneribus acceptis destruunt; et cum de justo judicio temporalia lucra conquirunt, praemio aeterno privantur. » Item idem (Cap. 38): «Qui recte judicat, et praemium inde compensationis exspectat, fraudem in Deo perpetrat: quia justitiam, quam gratis impertire debuit, acceptione pecuniae vendit.» Et paulo post: « Tres sunt, inquit, munerum acceptiones, quibus contra justitiam humana vanitas militat, id est, favor amicitiarum, adulatio laudis, et corporalis acceptio 106.0221B| muneris. » Item idem post pauca: «Quatuor modis judicium humanum pervertitur; timore, cupiditate, odio, amore. Timore, dum metu potestatis alicujus veritatem loqui pavescimus; cupiditate, dum praemio muneris alicujus corrumpimur; odio, dum contra quemlibet adversa molimur; amore, dum amico et propinquis praestare contendimus. Il suo enim quatuor modis saepe aequitas violatur, saepe innocentia laeditur. »
Plura quidem et alia exstant divinae auctoritatis praecepta de sectanda justitia, et munerum acceptione cavenda, quae necesse est ut unusquisque, qui officium recte judicandi suscepit, diligenter perpendat et tractet: et secundum ea et recte vivere, et recte judicare satagat. Caveat ergo ne accepta pecunia 106.0221C| Cristo vendat; ne pro lucro terreno aeterna remunerazione se privet: Deique judicia ante oculos sempre praeponat, timens tremensque ne de justitiae tramite devians cadat, et unde justificari debuit, inde condannatore.
CAPUT XXV. De vitanda juratione.
Cum in multis omnes, apostolo Jacobo teste, offendamus, apud utrumque ordinem, clericalem videlicet et laicalem, imo apud utrumque sexum, in incauta juratione valde et miserabiliter delinquitur. Putatur enim a quibusdam quod solummodo ille qui falsitatem super ossa alicujus sancti viri, aut super reliquias, aut super altare, aut Evangelia jurat, perjurii 106.0221D| crimine teneatur obnoxius: ille vero qui pro qualibet re magna, aut parva Deum testem invocat, et per sanctam Trinitatem, supernosque cives jurare non trepidat, immunis habeatur a perjurio; praesertim cum omnis qui testem adhibet Deum, jurare comprobetur, sicut beato Augustinus in libro sermonum ait. Dominus quoque ait in lege: Non assumas nomen Domini Dei tui in vanum: nec enim Dominus eum habebit insontem, qui assumpserit nomen Dei sui frustra (Es. XX, 7). Et Zacharias propheta: Juramentum mendax ne diligatis (Zac. VIII, 17). Et Salomon: Jurationi non assuescat os tuum (Eccli. XXIII, 9). Voce: Qui multum jurat, non effugiet peccatum. Voce: Vir multum jurans, replebitur 106.0222A| iniquitate, et non discedit de domo illius plaga (Ibid. , 12). Et in Evangelio: Audistis quia dictum est antiquis, redde Domino juramenta tua. Ego autem dico vobis, non jurare omnino, neque per coelum, quia sedes Dei est: neque per terram, quia scabellum est pedum ejus: neque per caput tuum, quia non potes facere unum capillum album, aut nigrum. Sit autem sermo vester, est, est; non, non: quod autem amplius est, a malo est (Mt. V, 33, 34).
Augustinus de sermone Domini in monte (Lib. I, cap. 17): «Ita, inquit, intelligitur praecepisse Dominum ne juretur, ne quisquam sicut bonum appetat jusjurandum; et assiduitate jurandi ad perjurium per consuetudinem dilabatur. Quapropter qui intelligit, non in bonis, sed in necessariis jurationem habendam, 106.0222B| refrenet se quantum potest, ut non ea utatur, nisi necessitate, cum videt pigros esse homines ad credendum, quod eis utile est credere, nisi juratione firmetur. Ad hoc itaque pertinet quod sic dicitur: Sit autem sermo vester, est, est; non, non, hoc bonum est et appetendum: Quod autem amplius est, a malo est (Mt. V, 37): Id est, si jurare cogeris, scias de necessitate venire infirmitatis eorum quibus aliquid suades. Quae infirmitas utique malum est: unde nos quotidie liberari deprecamur, cum dicimus: Libera nos a malo (Ibid. VI, 13). Itaque dixit: Quod autem amplius est, a malo est (Luc. XI, 4).Tu autem non malum facis, qui bene uteris juratione: quae etsi non bona, tamen necessaria est, ut alteri persuadeas, quod utiliter suadeas: sed a malo est illius, 106.0222C| cujus infirmitate jurare cogeris. Sed nemo novit, nisi qui expertus est, quam sit difficile et consuetudinem jurandi exstinguere, et nunquam temere facere, quod nonnunquam facere necessitas cogit. Quaeri autem potest cum diceretur: Ego autem dico vobis non jurare omnino: cur additum sit: Neque per coelum, quia thronus Dei est, et caetera usque ad id quod dictum est, neque per caput tuum (Mt. V, 34) . Credo propterea, quia non putabant se Judaei teneri jurejurando, si per ista juravissent: et quoniam audierant: Reddes autem Domino usque jusjurandum tuum (Ibid., 33), non se putabant Domino debere jusjurandum, si per coelum, aut terram, aut Jerosolymam , aut per caput suum jurarent: quod 106.0222D| non vitio praecipientis, sed male intelligentis est factum. Itaque Dominus docet, nihil esse tam vile in creaturis Dei, ut per hoc quisque perjurandum arbitretur: quando a summis ad infima divina providentia creata regerentur, incipiens a throno Dei usque ad capillum album aut nigrum. Neque per coelum, inquit, quia thronus Dei est: neque per terram, quae scabellum est pedum ejus (Ibid. , 36).
Item idem in libro Sermonum: « Plura sunt, inquit, plerumque juramenta, quam verba. Si discutiat homo quoties juret per totum diem, quoties se vulneret, quoties gladio linguam feriat, et transfigat, quis in illo locus invenitur sanus? Quia ergo grave peccatum est perjurare, compendio tibi dedit 106.0223A| Scriptura: Noli jurare (Jac. V, 12). » Articolo: « Vis ergo longe esse a perjurio? Jurare noli: qui enim jurat, aliquando verum jurare potest: qui autem non jurat, mendacium jurare nunquam potest. Juret ergo Deus, qui jurat securus, quem nihil fallit, quem nihil latet, qui omnino fallere ignorat; quia nec falli potest. Cum enim jurat, se adhibet testem. Quomodo tu cum juras Deum adhibes testem: sic ipse cum jurat, se testem adhibet. Tu quando illum adhibes testem, forte supra mendacium tuum accipis in vanum nomen Domini Dei tui. Ne mendacium jures, ergo jurare noli. Ipsa est angustia: perjurium praecipitium est: qui jurat, juxta est; qui non jurat, longe est.Peccat et graviter, qui falsum jurat: non peccat, qui verum 106.0223B| giurato; sed nec ille peccat qui omnino non jurat; sed qui non jurat, et non peccat, et longe est a peccato; qui autem verum jurat, non peccat; sed prope est a peccato ad peccatum. » Item (Cap. 6): Intendite, quaeso, et advertite: Non vos fallant qui nescio quomodo volentes ipsas jurationes discernere, vel potius non intelligere, dicunt non esse jurationem, quando dicit homo: Scit Deus, testis est Deus, invoco Deum supra animam meam verum me dicere. Invocavit, inquit, Deum, testem fecit Deum; nunquid juravit? Qui haec dicunt, nihil aliud volunt, nisi invocato Deo testem mentiri. Itane vero quis es pravi et perversi cordis, si dicas, Per Deum, juras; si dicas, Testis est Deus, non juras? Quid est enim Per Deum, nisi. Testis est Deus? Aut qui est, 106.0223C| testis est Deus, nisi per Deum? » Voce: « Sed si aliquid teste filio tuo faceres, et amico vel proximo tuo, vel cuilibet homini diceres: Non feci, et tangeres filio tuo caput, quo teste fecisti, et diceres: Per hujus salutem quia non feci; exclamaret forte filius tuus sub paterna manu tremens, nec tamen paternam manum, sed divinam tremens: Noli pater, non tibi sit vilis salus mea; Deum super me invocasti, ego te vidi, fecisti, noli spergiurare; te quidem habeo genitorem, sed plus et meum et tuum timeo creatorem (Cap. VII). Sed quia Deus, quando per eum juras, non tibi dicit: Ego te vidi, fecisti, noli jurare: sed volte ne te iste occidat, tu te ante occidis: quia ergo non dicit, ego te vidi, putas quia non 106.0223D| vidit. Et ubi est quando dicit: Tacui, tacui, nunquid semper tacebo? » Item (Cap. VIII): «Breviter audite, fratres mei, concludam sermonem, figens in cordibus vestris curam salubrem, ante omnia nolite jurare. » Item (Cap. X): « Tene ergo linguam et consuetudinem, quantum potes: non quomodo quidam, quando illis dicitur, verum dicis, non credo, non fecisti, non credo, Deus judicet, jura mihi. Et ipse qui exigit jurationem, multum interest, si nescit illum falsum juraturum, an scit; si enim nescit, et ideo dicit, jura mihi, ut fides ei fiat, non audeo dicere non esse peccatum, tamen humana tentatio est . 106.0224A| Ille enim perjurio suo se perimit: sed iste manum interficientis et expressit et pressit. » Item (Cap. XI): « Nam tantum mali habet juratio, ut qui lapides colunt, timeant falsum jurare per lapides; tu non volte Deum praesentem, Deum viventem, Deum scientem, Deum manentem, Deum in contemptore vindicantem? Claudit ille templum super lapidem, et vadit ad domum suam ipse; super domum suam claudit, et tamen quando illi dicitur, jura per Jovem, praesentis oculos timet. (Cap. XII. ) Et ecce dico charitati vestrae, et qui per lapidem falsum jurat, perjurus est. Unde hoc dico? quia multi et in hoc falluntur, et putant quia nihil est per quod jurant, non se crimine teneri perjurii.Prorsus perjurus es, qui per id quod sanctum putas, falsum 106.0224B| giura. Sed ego illud sanctum non puto. Sanctum putas cui juras, non enim quando juras, tibi juras, aut lapidi juras, non, sed proximo juras. Homini juras ante lapidem; sed nunquid ante Deum? Non te audit lapis loquentem, sed punit te Deus falltem.
Beda in expositione Epistolarum canonicorum: «Qui detrahere, inquit, ad alterum, qui judicare proximum interdixit, qui in adversitatibus ad alterutrum ingemiscere prohibuit, quae sunt aperta peccata, addidit etiam hoc, quod quibusdam leve videtur, ut juris quoque jurandi consuetudinem tollat. Nam hoc quoque illis parvipendendum nequaquam patenter apparet, qui illam Domini sententiam sollicite considerant, qua dicitur: Omne verbum otiosum, quod locuti fuerint homines, reddent de eo rationem in 106.0224C| die judicii (Mt XII, 36): ut non sub judicio incidatis. Ideo, inquit, vos a jurationis culpa compesco, ne frequenter vera jurando etiam in perjurium decidatis, sed eo longius a perjurandi vitio stetis, quo nec verum jurare nisi proxima necessitate velitis. » Isidoro in libro Sententiarum (Lib. II, c. XXXI): «Cavendam igitur esse jurationem dicimus, nec ea utendum, nisi in sola necessitate: non est contra Dei praeceptum facere; sed dum usum jurandi facimus, perjurii crimen incurrimus. Nunquam ergo juret, qui spergiurare timet. Multi dum loquuntur, jurare semper delectantur, dum oporteat hoc tantum esse in ore: Est, est; Non, non: Amplius enim quam Est et Non, a malo est (Mt. V, 37). Multi 106.0224D| enim ut fallant, spergiuro; ut per fidem sacramenti, fidem faciant verbi: sicque fallendo dum spergiurant, et mentiuntur, hominem incautum decipiunt. Interdum et falsis lacrymis decipimur, et creditur dum plorant, quibus credendum non erat. Plerumque sine juramento loqui disponimus; sed incredulitate eorum qui non credunt quod dicimus, jurare compellimur, talique jurandi necessitate, consuetudinem facimus. Sunt multi ad credendum pigri, qui non moventur ad fidem verbi. Graviter autem delinquunt, qui sibi loquentes jurare cogunt. Quacunque arte verborum quisque juret, Deus tamen, qui conscientiae testis est, ita hoc accipit, sicut ille cui juratur, intelligit. Dupliciter autem reus fit, quiet et 106.0225A| Dei nomen in vanum assumemit, et proximum dolo capit. Non est conservandum sacramentum quod malum incaute promittit, veluti si quispiam adulterae perpetuam cum ea permanendi fidem polliceatur. Tolerabilius est enim non implere sacramentum, quam permanere in stupri flagitio. »
Perspicuis itaque testimoniis astruitur nequaquam passim, ut a multis fieri solet, acquiescere debere jurationi: nec ea etiam, quae peccato caret, utendum nisi in sola necessitate; ne scilicet dum nimium in usu habetur, in perjurii crimen labatur.
CAPUT XXVI. De falso testimonianza.
Inter decem praecepta quae Dominus in monte Sina per famulum suum Moysem Israelitico populo dedit, 106.0225B| falsum testimonium specialiter prohibuit: Non falsum, inquiens, testimonium dices (Luc. XVIII, 20). Justus itaque Dominus justitiam diligendam monuit, et falsitatem promendam inhibuit. Attende quis, quale edictum mortalibus servandum proposuerit, rex scilicet regum, et Dominus Dominantium, omniumque creator, inter flammas ignium, et fulgura micantia, fragorem quoque tonitruorum, et clangorem buccinae, hanc legem terribiliter promulgavit, qua malum vetatur, et bonum jubetur, qua etiam veritas sectanda, et falsitas cavenda censetur; et quod valde tremendum, et expavescendum est, contemnitur: quoniam in tantum transgressio hujus Dominici praecepti in usum quibusdam devenit, ut pene illud, ut pote legem frequente, et cum illud proferunt, 106.0225C| aut nihil, aut pene nihil se delinquere credant, nisi id quod falso protulerint, verum esse jurejurando confirment. Hi certe vana spe semitipsos decipiunt. Videant ergo quod Dominus in sancta sua lege specialiter falsum testimonium, specialiter perjurium, specialiter quoque mendacium prohibuerit: quicunque igitur unum ex his trasgressus fuerit, Domini praecepti praevaricator sine dubio existit. Hi namque qui contra justitiam falsitatem opponunt, similis sunt falsis testibus qui in passione Christi falsum contra eum dixerunt testimonium.
Luctuosa nempe nimium res est, eo quod nonnulli nihil vilius, imo nihil venalius in hac mortalitate ducunt, quam animas suas: cum enim diversas 106.0225D| pecunias accipiunt, et crapula, et ebrietate usque ad vomitum se ingurgitant ut falsitatem proferant, quid aliud nisi animas suas venales faciunt? Hi namque vili pretio magnam rem vendunt; quod accipiunt, fumeum et momentaneum; quod amittunt, aeternum, et sine fine mansurum est. Miserabilis plane mercatio; quando quis pro alterius nummis, et cibo, et potu, animam suam tradidit diabolo; sed et ille, qui ne juste superetur, et id quod injuste retinet amittat, et pudorem publicum incurrat, parvamque legis jacturam subeat, diversis munusculis hujuscemodi testis corrumpit, insuper etiam, 106.0226A| sicuti fieri assolet, in perjurium impellit, nullatenus de eorum perditione securus existat, sed pro certo sciat quod omnium animarum, quos aut in falsitatem, aut perjurium perduxit, reus apud Dominum tenebitur. Proinde censoribus diligens ac subtilissima indagatio necessaria est, ut falsos testis, more Danielis prophetae, separatim examinant, ut quid jus, quid verum, quid falsum sit agnoscere valeant.
Falsi quoque testis diligentissime perscrutari in libro Deuteronomii jubentur: Si steterit testis mendax contra hominem, accusans eum praevaricationis: stabunt ambo, quorum causa est, ante Dominum in conspectu sacerdotum, et judicum qui fuerint in diebus illis. Cumque diligentissime perscrutantes invenerint falsum testem dixisse contra fratrem suum 106.0226B| mendacium, reddant ei sicut fratri suo facere cogitavit, et auferes malum de medio tui; ut audientes caeteri timorem habeant, et nequaquam talia audeant facere, et non misereberis ei (Deut. XIX, 18). De falsis quoque testibus Salomon ait: Testis falsus non erit impunitus (Prov. XIX, 5, 9). Et alibi se Deus odisse dicit testem fallacem, et proferentem mendacium ad munera (Ibid. , VI, 19). » Beda quoque in expositione Lucae (Cap. XXII, v. 5): « Multi, inquit, hodie Judae scelus, quod Dominum ac magistrum Deumque suum vendiderit, veluti immane et nefarium exhorrent, nec tamen cavent; nam cum pro muneribus falsum contra quemlibet testimonium dicunt, profecto quia veritatem pro justitia negant, Deum pecunia vendunt.Ipse enim dixit: ego sum veritas 106.0226C| (Giovanna. XIV, 6). Qui etiam si nullus pecuniam det, Dominum argenteis vendunt: quia principis saeculi imaginem, id est, exempla hostis antiqui, neglecta conditoris, ad quam creati sunt, imagine sunt. Nam sicut Joannes Baptista, qui non pro Christi confessione, sed pro defensione veritatis occubuit, ideo tamen pro Christo, quia pro veritate, martyrium suscepit; ita e contrario qui charitatis et veritatis jura spernit, Christum utique, qui est veritas et charitas, prodit: maxime cum non infirmitatis causa, vel ignorantia subripiente peccat, sed in similitudinem Judae quaerit opportunitatem: ut arbitris assente veritatem mendacio, virtutem crimine mutet. » Isidoro in libro Sententiarum (Lib. III, c. 59): « Testis falsidicus tribus est personis 106.0226D| antipatico. Primum Deo, quem perjurando contemnit; sequenter judici, quem mentiendo fallit: postremo innocenti, quem falso testimonio laedit. Testibus falsis convictis, tarde mendacii falsitas reperitur: quod si separati fuerint, esaminare judicantis cito manifestatur. »
Ecce quam abominabile, Deoque odibile falsum sit testimonium, breviter collectum est . ne ab eis, vel coram eis quispiam aut libertate, aut quibuslibet rebus 106.0227A| ingiusto privetur. Hi autem qui munerum acceptione, aut cujuslibet alterius rei gratia, injuste judicando, et falsum testimonium proferendo, quoslibet ad servitutem addicunt, aut rebus injuste carere faciunt, magnum sibi damnationis cumulum acquirunt: quoniam non solum praesentibus obsunt, sed etiam in futuram eorum posteritatem eamdem pregiudizio trasmesso.
CAPUT XXVII De mendacio.
Omne mendacium Veteris Novique Testamenti serie dimostrat esse vitandum. Cui plerique coacte, multi vero sponte flebiliter implicantur, et se delinquere non suspicantur, cum Scriptura dicat: Os qui mentitur, occidit animam (Sap. I, 11). 106.0227B| Et alibi: Perdes omnes qui loquuntur mendacium (Sal. V, 7). Et in lege Dominus vetat: Non mentiemini, inquit, nec decipiet unusquisque proximum suum (Levit. XIX, 11). Et Salomon: Qui autem mentitur, testis est fraudulentus: qui autem testis est repentinus, concinnat linguam mendacii (Prov. XII, 17). Abominatio est lingua mendacii (Ibid. , 19). Liberat animas testis fidelis: profert mendacium versipellis (Prov. XIV, 25). Testis fidelis non mentietur: profert mendacium testis dolosus (Ibid. , 5). Jesus filius Sirach: Nolite mentiri omne mendacium .assiduitas enim illius non bona (Eccl. VII, 14). In Evangelio: Omne mendacium a diabolo est. Et Apostolus: Deponentes, inquit, mendacium, loquimini veritatem unusquisque cum proximo suo (Ef. IV, 25). Articolo: 106.0227C| Nolite mentiri invicem (Coloss. III, 9).
Augustinus in libro contra mendacium (Cap. 14): «Primum est capitale mendacium longeque fugiendum, quod fit in doctrina religionis; ad quod mendacium nulla conditione quisquam debet adduci. Secundum, ut aliquem laedat injuste, quod tale est, ut et nulli prosit, et obsit alicui. Tertium, quod ita prodest alteri, ut obsit alteri quamvis non ad immunditiam obsit corporalem. Quartum, sola mentiendi faciendique libidine; quod verum mendacium est. Quintum, quod fit placendi cupiditate, de suavi eloquio. His omnibus penitus evitatis, atque refjectis, sequitur sextum genus, quod et nulli obest, et prodest alicui, velut si quispiam pecuniam alicujus injuste tollendam, sciens ubi sit, nescire se mentiatur. 106.0227D| Septimum, quod et nulli obest, et prodest alicui, velut si nolens hominem ad mortem quaesitum prodere, mentiatur, non solum justum atque innocentem, sed et reum, quia Christianae disciplinae, est, ut neque de cujusdam correctione desperatur, neque cuiquam poenitendi aditus intercludatur . De quibus duobus generibus, quae solent habere magnam controversiam, satis tractavimus, et quid nobis placeret ostendimus, ut suscipiendis incommoditatibus, quae onesto ac fortiter tolerentur, haec quoque devi generatentur a fortibus, et fidelibus, et veracibus viris et feminis. » Non ergo mentiendum quaerenti ubi sit, qui se fidei cujuspiam commiserit: sed potius respondendum: « (Cap. 13) Nec prodam, 106.0228A| nec mentiar: fecit hoc episcopus quondam Tagastensis ecclesiae, Firmus nomine, firmior voluntate. Nam cum ab eo quaereretur homo jussu imperatoris per apparitores ab eo missos, quem ad se confugientem diligentia quanta poterat, occultabat, respondit quaerentibus, nec mentiri se posse, nec hominem prodere, passusque est tam multa tormenta corporis (nondum enim erant imperatores Christiani), permansit in sententia. Deinde ad imperatorem ductus, usque adeo mirabilis apparuit, ut ipse homini quem servabat indulgentiam sine ulla difficile impetraret. Quid hoc fieri potest fortius atque constantius? (Cap. 14. ) Octavum est genus mendacii, quod et nulli obest, et ad hoc prodest ut ab immunditia corporali quemquam tueatur.Non 106.0228B| igitur est mentiendum in doctrina pietatis. Magnum enim scelus est, et primum genus detestabilis mendacii. (Cap. 21. ) Non mentiendum secundo genere, quia nulli est facienda injuria. Non est mentiendum tertio genere, quia nulli cum alterius injuria consulendum est. Non est mentiendum quarto genere, propter mendacii libidinem, quae per semetipsam vitiosa est . quanto magis mendacium, quod per semetipsum quia mendacium est, utique turpe est! Non est mentiendum sexto genere: neque enim recte etiam testimonii veritas, pro cujusquam temporali commodo ac salute corrumpitur.Ad sempiternam vero salutem nullus ducendus est, opitulante 106.0228C| mendacio: nemo enim malis convertentium moribus ad bonos mores convertendus est; quia quod erga illum faciendum est, debet etiam ipse conversus facere erga alios. Atque ita non ad bonos, sed malos mores convertetur; cum hoc ei praebetur imitandum converso, quod ei praestitum est convertendo. Neque septimo genere mentiendum est: non enim cujusquam commoditas, aut salus temporalis perficiendae fidei praeferenda est . cum id nobis praecipue referendum sit, quo vocare atque invitare debemus, quos sicut nosmetipsos diligamus; fortissimoque animo bibenda est illa sententia Apostolica: 106.0228D| Aliis quidem sumus odor vitae in vitam, aliis odor mortis in mortem (II Cor. II, 2). Et ad haec quis idoneus? Nec ottavo genere mentiendum est; quia et in bonis castitas animi pudicitia corporis; et in malis id quod ipsi facimus, eo quod fieri sinimus, majus est . Quisquis autem esse aliquid genus mendacii, quod peccatum non sit, putaverit, decipiet seipsum turpiter, cum onesto se deceptorem arbitratur aliorum. »
Isidoro in libro Sententiarum (Lib. II, c. 3): « Mendaces faciunt, ut nec vera dicentibus credatur: 106.0229A| reddit enim saepe hominem multa falsitas, etiam in veritate sospetto. Saepe vera praemittit, qui falsa dicturus est; ut cum primum acquisierit fidem, ad reliqua mendacia audientes credulos faciat. Multis videntur vera esse, quae falsa sunt; et ideo non ex Deo, sed ex suo mendacio loquuntur. Nonnunquam falsitas veriloquio adjungitur, et plerumque a veritate incipit, qui falsa confingit. » Idem post pauca: « Summopere cavendum est omne mendacium; quamvis nunquam sit aliquid mendacii genus culpae levioris, si quisquam pro salute hominum mentiatur; sed quia scriptum est: Os qui mentitur, occidit animam (Sap. I, 11). Et, Perdes omnes qui loquuntur mendacium (Sal. V, 7): hoc quoque mendacii genus perfecti viri summopere fugiunt, ut nec vita cujuslibet 106.0229B| per eorum fallaciam defendatur; nec suae animae noceant, dum praestare alienae carni nituntur: quanquam hoc ipsum peccati genus facillime credamus relaxari. Nam si quaelibet culpa sequenti mercede purgatur, quanto magis haec facile abstergitur, quam merces ipsa comitatur! »
Quod ergo mendacium omnino cavendum sit, late patet: proinde necesse est ut unusquisque hoc vitium cavere studeat: quisquis huic mancipatur, hoc penitus relinquens, ad poenitentiae lamento recurrat, et de eo inter caetera alia peccata quae admisit, Deo et sacerdoti confessionem facere non negligat .
CAPUTA XXVIII. De curioso.
106.0229C| Multi scienter, multi nescienter in curiositatis labuntur vitium: cui dum quis inservit, semetipsum flebiliter negligit. Nostra quippe quae mala gessimus, sunt deflenda, non aliorum errata (quae nec emendare nolumus, nec possumus) curiose inquirenda, morsuque detractionis carpenda. Sunt itaque quorumdam pia facta, quae nobis diligenter sunt scrutanda, et ad exemplum bonae actionis sumenda. Sunt item quorumdam quaedam facta, quae nobis nescientibus nihil periculi, scientibus nihil momenti afferunt: sed dum curiose nel suo scrutandis dies insumimus, procul dubio delinquimus; quo vitio multi canonicorum et monachorum suum negligentes propositum, laborant. Nam et sunt plerique laici, qui in hujuscemodi curiositate pene a mane usque ad vesperam 106.0229D| delectabiliter versantur, et se delinquere, aut non intelligunt, aut intelligere recusant. hi necesse est ut perpendant factum Dinae filiae Jacob, quae dum curiositate ducta egreditur, ut mulieres extraneae regionis videat, a Sichem filio Emmor adamatur, et rapitur, et vi oppressa violatur, ejusque detestabili sociatur (Gen. XXXIV, 1). « Dina quippe, ut beatus Gregorius in libro Pastorali scribit (Parte III, cap. 30), ut mulieres videat extraneae regionis, egreditur, quando unaquaeque mens sua studia negligens, actiones alienas curans, extra ambitum, atque 106.0230A| extra ordinem proprium vagatur. Quam Sichem Princeps terrae opprimit; quia videlicet inventam in curis exterioribus diabolus corrumpit.
Plura siquidem et alia exstant divinarum scripturarum documenta, quae vitium curiositatis vitandum esse demonstrant, e quibus quaedam breviter subnectuntur. Ait enim Jesus filius Siracide: In supervacuis rebus noli scrutari, ne multiplicentur (Eccl. III, 24). Non est tibi necessarium ea quae abscondita sunt videre oculis tuis (Eccli. III, 23). De re autem quae te non molestat, ne certes (Ibid. XI, 9). In libro d'autore Eccl. Sed et cunctis, inquit, sermonibus qui dicuntur ne accommodes cor tuum, ne forte audias servum tuum maledicentem tibi: scit enim tua conscientia quia crebro maledixisti aliis (Eccl. VII, 22). E prosperare: 106.0230B| « Tandiu enim quis peccata sua, quae nosse et deflere debet, ignorat, quandiu curiose aliena considerat. Quod si mores suos ad seipsum reversus aspiciat, non requirat quid in aliis specialiter reprehendat, sed in seipso quod lugeat. Proinde fratrum nostrorum vitia non facile debemus accusare, sed gemere: ut invicem onera nostra portantes, legem Christi possimus implere. » Gregoriusin expositione Evangelii: « Alter dixit: Juga boum emi quinque, et eo probare illa, rogo te, habe me excusatum (Luc. XIV, 19). Quid in quinque jugis boum, nisi quinque sensus corporis accipimus? qui recte quoque juga vocati sunt; quia in utroque sexu geminantur: qui videlicet corporales sensus, quia interna comprehendere nesciunt, sed sola exteriora cognoscunt, 106.0230C| et deserentes intima, ea quae extra sunt, tangunt, recte per eos curiositas designatur, quae dum alienam quaerit vitam discutere, sempre sua intima nesciens, studet exteriora cogitare. Grave namque curiositatis est vitium, quae dum cujuslibet mentem ad investigandam vitam proximi exterius ducit, sempre ei sua intima abscondit, ut aliena sciens, se nesciat. Et curiosi animus quanto peritus fuerit alieni meriti, tanto fit ignarus sui. Propter hoc namque de eisdem quinque jugis boum dicitur; eo probare illa, rogo te habe me excusatum. Ipsa enim excusantis verba a vitii sui significatione non discrepante, dum dicitur, eo probare illa; quia videlicet aliquando pertinere probatio ad curiositatem solet.» Habes et in libello qui dicitur Sinonimi: « Quod ad te quoque 106.0230D| non pertinet, noli quaerere: quod inter se loquuntur homines, cognoscere nunquam desiderares. Noli quaerere quod quisque dicat, vel faciat: evita curiositatem: omitte curam quae ad causam tuam non pertinet. Curiositas periculosa praesumptio est. Multi aliorum vitia discernunt, sua non aspiciunt. »
Patet igitur quod curiositatis vitium omnibus Christianis summopere sit cavendum. Quia ergo de singulis temporibus, quae loqui et agere debuimus, fructum bonae operationis Dominus a nobis est exacturus, oportet ut unusquisque fidelis ab hujuscemodi curiositatibus 106.0231A| et supervacuis rebus scrutandis, prorsus se alienum efficiat.
CAPUT XXIX. De sectanda hospitalitate.
Quanquam hospitalitas intra sex opera misericordiae breviter in Evangelio commemorata sit, necessario tamen in hoc capitulo propter quosdam qui eam negligunt, prolixiora testimonianza colligenda restant. Inter caetera quippe Christianae religioni contraria, quorumdam libitu in consuetudinem eousque deducta, ut his pro lege videantur insistere: hospitalitas quoque, quae est apud Christianos insigne atque excellentissimum opus misericordiae, ita a plu rimis negligitur, ut et in hoc, sicut et in nonnullis aliis , Christianitatis decus magna ex parte fuscetur; 106.0231B| quoniam in tantum a quibusdam parvipenditur, ut cum amplas et spatiosas domos habeant, vix dignentur sub tectum suum ricettare peregrinum, imo in peregrino Christum, dicentem in Evang. : Hospes fui, et collegistis me (Mt. XXV, 35). Sed neque advenientes hospitio carentes, in domos suas aliter recipiunt, nisi prius pari conventione statuatur, quid pro solo, quid pro singulis vasis, quid pro igne accenso, et caeteris innumeris rebus, quibus usi fuerint, dare debeant. Verum si contigerit ut sine hac pactione eos primum blande ac simulatae charitatis officio suscipere videantur, tanto taedio postea eos afficiunt, ut nullatenus quiescant, donec id quod avare ab eis exigunt, eos dare compellant. Quod factum a Christiana religione ita abhorret, ut quisquis 106.0231C| huic vitio incumbit, licet nomine, non tamen opere discipulus Christi existat. Hic autem ab eodem Christo in tremendi examinis die (nisi se antequam diem claudat extremum, correxerit) benedictus vocari non merebitur, eodem dicente in Evangelio: Venite, benedicti Patris mei, percipite regnum: quia hospes fui, et collegistis me, et caetera (Ibid.) . , XXXIV). Cum qua ergo fiducia diem exspectat judicii, qui Christum in hospitibus renuit suscipere? Inhumani itaque circa hospitalitatem audituri sunt: Recedite in ignem aeternum (Ibid. , XLI). Humani vero et benevoli: Venite, benedicti Patris mei, percipite regnum quod vobis paratum est ab origine mundi (Ibid. , XXXIV).Ecce qualem benedictionem hospitalitatem sectantes percepturi sunt: ad hoc nempe Christiani 106.0231D| vocati sumus, Ut, testante beato Petro apostolo, eamdem benedictionem haereditate possideamus (I Petr. III, 9).
Quisquis illa se privari timet, necesse est ut in hac peregrinatione hospitalitati studeat. Qualiter autem sectanda sit, ea quae sequuntur breviter insinuant. Ait enim Isaias propheta: Peregrinos vagosque induc in domum tuam (Isai. LVIII, 7). Giobbe: Foris non mansit peregrinus: ostium meum viatori patuit (Giobbe XXXI, 32). Et in Evangelio: Hospes fui, et collegistis me (Mt. II, 35). Petrus: Hopitalitatem, inquit, sectantes. Paolo: Charitas fraternitatis maneat in vobis (Rom. XII, 13). Et, hospilitatem nolite oblivisci 106.0232A| (Ebr. XIII, 1). Ambrosius in libro de Abraham primo (Lib. V): « Disce quam impiger esse debeas ut possis praevenire hospitalitatem, ne quis praeveniat, et te boni muneris defraudet copia: quia non satis est recte facere, nisi etiam mature quid facias: uberiores enim fructus habet celerata devotio. Bona est hospitalitas: habet mercedem suam primum humanae gratiae, deinde quod magis est, retribuzioneis divinae. Omnes in hoc incolatu hospites sumus: ad tempus enim habitandi habemus hospitium. Emigramma proprio; caveamus ne si nos duri aut negligentes in recipiendis fuerimus hospitibus, etiam nobis post vitae ipsius cursum sanctorum hospitia denegentur.Sed pauperiem praetendis, non opes a te hospes requirit, sed gratiam: non ornatum 106.0232B| convivium, sed cibum obvium. Haec grata hominibus, accepta Deo. Unde Dominus Jesus in Evangelio, eum quicunque dederit hospiti potum aquae frigidae, coelestium asserit praemiorum non exsortem futurum (Mt. X, 42). » ago. in lib. Sermonum: «Cogimur, inquit, loqui vobis quod non debuimus: invenire enim in vobis debuimus quod laudaremus, non quaerere quod admoneremus. Ecce tamen breviter dico, non immoror. Agnoscite hospitalitatem, per hanc perventum est ad Deum; suspicis hospitem, cujus et tu es entra via: quia omnes peregrini sumus. Ipse est Christianus, qui et in domo sua et in patria sua peregrinum se esse cognoscit. Patria nostra sursum est, ibi hospites non erimus: nam unusquisque hic et in domo sua hospes 106.0232C| est, sed dimittet illam domum filiis suis, hospes hospitibus. Quarto? Et in stabulo si esses, nonne alio veniente discederes? Hoc facis et in domo tua. Cessit tibi locum pater tuus, cessurus es filiis tuis, nec mansurus manes, nec mansurus relinques. Si omnes transimus, aliquid quod transire non potest, operemur, ut cum transierimus, et illuc venerimus, unde non transeamus, opera nostra bona ibi inveniamus. Custos est Christus, quid volte ne perdas quod erogas? »
Gregorius in Moralibus: Hospitalitatem fraternitatis amore, charitatis opera diligere, nobis valde necessarium est; unde egregius Praedicator nobis utraque commendans ait: Charitas fraternitatis maneat in vobis. Et, hospitalitatem nolite oblivisci (Ebr. 106.0232D| XIII, 1). Beatus princeps apostolorum hujus hospitalitatis gratiam cum benignitate fratribus habendam nobis commendat dicens: Hospitales invicem sine murmuratione (I Petr. IV, 9). Hinc ipsa Veritas dicit: Hospes fui, et suscepistis me (Mt. XXV, 35). Mira pietate Redemptor noster loquitur ex suorum compassione membrorum, dicens: Quodcunque uni ex minimis meis fecistis, mihi fecistis (Ibid. , 40). Ipse igitur nos per hoc [qui] caput nostrum est, adjuvat, qui per nostra bona opera in suis membris adjuvatur. Pensandum est nobis quantum hospitalitas fraternae compassionis valeat, quantum nos omnipotenti Domino misericordiae viscera conjungant 106.0233A| Inde enim ei qui est super omnia appropinquamus, unde nos per compassionem proximi etiam sub nosmetipsos deponimus. In rebus corporalibus nemo alta tangit, nisi qui tenditur. In rebus vero spiritalibus, certum est quia quanto plus per compassionem attrahimur, tanto altius et verius propinquamus.
Plura itaque sanctorum Patrum exstant documenta, quae hic ob brevitatem non ponuntur. Oportet 106.0234A| ergo ut unusquisque fidelis regulam Christianitatis in sectanda hospitalitate custodiat, eamque Christi amore, non mercedis temporalis retributione sectetur. Nemo quidem paupertatem obtendat, dicendo: Non possum hospites suscipere, quoniam non habeo unde illis necessaria ministrem: quia Dominus Jesus Christus ut hanc occasionem tolleret, etiam de calice aquae frigidae sitienti porrecto se mercedem pollicitus est redditurum.
LIBERO TERZIO.
CAPUT PRIMO. Di carità. 106.0233|
Ille charitatem habet, qui et Deum plus quam se, et proximum tanquam se, diligit: Nel suo duobus praeceptis 106.0233B| tota lex pendet, et prophetae (Mt. XXII, 40). Porro Christianorum proprium est et amicum diligere in Deo, et inimicum propter Deum. Unde dicitur in salmo: Latum mandatum tuum nimis (Sal. CXVIII, 96). Ideo latum dicitur mandatum, quia et amicum et inimicum pari dilectione complectitur. Judaeis nempe moris est amicum diligere, et inimicum odiis exsecrabilibus insettari. Christianis vero uterque, Domino praecipiente in Evangelio, aeque diligendus est: Audistis, inquit, quia dictum est antiquis: Diliges proximum tuum, et odio habebis inimicum tuum.Ego autem dico vobis: Diligite inimicos vestros, benefacite his qui oderunt vos, et orate pro persequentibus et calumniantibus vos, ut sitis filii Patris vestri qui in coelis est; qui solem suum oriri facit 106.0233C| super bonos et malos, et pluit super justos et injustos, ecc. (Mt. V, 43 ss. ). Et alibi: Mandatum novum do vobis, ut vos invicem diligatis. In hoc cognoscent omnes quod mei discipuli estis, si dilectionem habueritis ad invicem (Giovanna XIII, 34). In hac quippe praeceptione non solum amici, verum etiam inimici continetur dilectio: nec quispiam gloriari potest veraciter se Deum diligere, si ab inimiciexorbitaverit dilectione. Dominus enim in Evangelio ait: Si enim dimiseritis hominibus peccata eorum, dimittet vobis Pater vester coelestis peccata vestra. Si non dimiseritis hominibus, nec Pater vester dimittet vobis peccata vestra (Mt. VI, 14). Ad tam magnum tonitruum, ut beatus Augustinus ait, quis non expergiscitur? qui non dormit, sed mortuus est: sed tamen potens est 106.0233D| Dominus etiam mortuos suscitare.
De charitate autem Salomon ita dicit: Odium suscitat rixas, et universa delicta operit charitas (Prov. X, 12). Petrus: Ante omnia, inquit, in vobismetipsis charitatem continuam habentes, quia charitas operit multitudinem peccatorum (I Petr. IV, 8). Paolo: Charitas patiens est, benigna est, et reliqua (I Cor. XIII, 4). Joannes: Deus, inquit, charitas est: et qui manet in charitate, in Deo manet, et Deus in eo (I Joan. IV, 8). Gregorio nel Libro Pastorali: «Virtus 106.0234A| itaque est coram hominibus, adversarios tollerare; sed virtus coram Deo, diligere; quia hoc solum Deus sacrificium accipit, quod ante ejus oculos in altari boni operis flamma charitatis incendit. » Articolo idem: 106.0234B| «Cum cuncta sacra eloquia Dominicis plena sunt praeceptis, quid est quod de dilectione, quasi de singulari mandato, Dominus dicit: Hoc est praeceptum meum ut diligatis invicem (Giovanna. XV, 12)? nisi quia omne mandatum de sola dilectione est, et omnia unum praeceptum sunt. Quia quidquid praecipitur, in sola charitate solidatur. Ut enim multi arboris rami ex una radice prodeunt, sic multae virtutes ex una charitate generantur: nec habet aliquid viriditatis ramus boni operis, si non remaneat in radice charitatis. Praecepta ergo Dominica et multa sunt, et unum: multa per diversitatem operis, unum in radice dilectionis. Qualiter autem ista dilectio sit tenenda ipse insinuat, qui in plerisque Scripturae suae sententiis et amicum jubet diligi in se, et inimicos 106.0234C| proprio se. Ille enim veraciter charitatem habet, qui et amicum diligit in Deo, et inimicum diligit propter Deum. » Item idem: Omni enim habenti dabitur et abundabit: ei autem qui non habet, et quod videtur habere, auferetur ab eo (Mt. XIII, 12); habenti namque dabitur et abundabit; quia quisquis charitatem habet etiam dona alia percipit; quia quisquis charitatem non habet, etiam dona quae percepisse videbatur, amittit. »
[Cum enim, Apostolo testante, plenitudo legis sit dilectio, sciendum est quia nemo proximum sine Dei, nec Deum sine proximi dilectione diligere valet. Unde quia] de charitate, quae Deus est, pauca hic collecta sunt, quisquis ad eum pervenire desiderat, qui charitas est, oportet ut Dei et proximi dilectione veraciter 106.0234D| ignitus esiste.
CAPUTA II. De umiliato.
Sicut superbia de angelis daemones, ita humilitas de hominibus angelorum efficit cives. Diabolus itaque per superbiam corruens de coelo, hominem primum stravit et de paradiso expulit. Christus autem Dei filius ad redimendum genus humanum humilis venit in mundum. Unde ait Apostolus: Qui cum in forma Dei esset, non rapinam arbitratus est esse se aequalem 106.0235A| Deo, sed semetipsum exinanivit formam servi accipiens (Fil. II, 6). Et infra: Humiliavit seipsum factus obediens usque ad mortem, mortem autem crucis (Ibid. v. 8). De humilitate autem ait Dominus per Prophetam: Super quem requiescet Spiritus meus nisi super humilem, et quietum, et trementem sermones meos (Is. LXVI, 2)? Salomone: Ubi erit superbia, ibi et contumelia. Ubi autem humilitas, ibi et sapientia. Superbum sequitur humilitus, et humilem spiritum suscipiet gloria. Priusquam conteratur, exaltatur cor hominis: et antequam glorificetur, humiliatur (Prov. XI, 2; XVIII, 12; XX, 23; XXIX, 23).Et in Evangelio: Quicunque ergo humiliaverit se sicut parvulus iste, hic major est in regno coelorum (Mt. XVIII, 14). Petrus in Epistola prima: Omnes autem invicem humilitatem 106.0235B| insinuare: quia Deus superbis resistit, humilibus autem dat gratiam (I Petr. V, 5). Et, Humiliamini in conspectu Domini, et exaltabit vos (Jac. IV, 10). Jesus filius Sirach: Quanto magnus es, humilia te in omnibus, et coram Deo invenies gratiam (Eccli. III, 20).
Gregorius in Moralibus: Ad hoc ergo unigenitus Dei Filius formam humilitatis suscepit: ad hoc invisibilis, non solum visibilis, sed etiam despectus apparuit, ad hoc contumeliarum ludibria, irrisionum probra passionumque tormenta toleravit, ut superbum hominem non esse doceret humilis Deus. Quanta ergo humilitatis virtus est, quamque sublimis celsitudo, propter quam solam veraciter edocendam is, qui sine aestimatione magnus est, veniens ad passionem factus est parvus. Quia originem perditionis 106.0235C| nostrae se praebuit superbia diaboli; instrumentum redenzione nostrae inventa est humilitas Dei. Hostis noster magnus inter omnia conditus, videri super omnia voluit elatus. Redemptor autem noster magnus manens super omnia, fieri inter omnia dignatus est parvus. » Et humilitas magistra est omnium, materque virtutum, sicut Veritas ait: Discite a me quia mitis sum et humilis corde: et invenietis requiem animabus vestris (Mt. XI, 29). Quia dum se humiles dejiciunt, ad Dei similitudinem ascendunt. Quid igitur humilitate sublimius? Quae dum se in ima deprimit, auctori suo manenti super summa se conjungit.
Cesario episcopus in homiliis: «Humilitatem ergo, fratres dilectissimi, ante omnia teneamus; non 106.0235D| illam quae aliquoties foris tantum ostenditur, sed illam quae in conscientia retinetur. Sunt enim aliqui, qui quando aliqua tranquillitas fuerit, humilitatem et in ore et in corpore solent ostendere: et si aliqua, ut assolet, tribulatio, vel scandali procella surrexerit, effrenato ore, erecta cervice, superbia, quae in corde tegebatur, multis conviciis profertur ex minerale. Quare hoc factum est, fratres? quia fundamentum verae humilitatis non habuit; quia humilitatem, quam prius promittebat in corpore, non habebat in corde. Et humiles ergo simus, fratres charissimi, non solum senioribus, sed etiam coaequalibus, et junioribus 106.0236A| nostris, ne Deus superbis resistat, ne se exaltantes humiliet, ne inflati per viam angustam transire non possimus. »
Ecce quanto humilitati studendum est, breviter demonstratur. Proinde necesse est ut superbia cum auctore suo diabolo vigilanter caveatur, et humilitas Christi obedienter amplectatur, quoniam sicut illa se imitantes ad ima prosternit, ita ista se amplectentes ad summa erigit.
CAPUTA III. De paziente.
Patientia quae Christi amore sofferenzatur, laudanda et praedicanda est: quando autem amore terrenorum fit, non est virtus patientiae dicenda, quae nulla est, sed, ut beatus Augustinus scribit, miranda duritia, 106.0236B| negandapazienza. Patientia ergo tunc est laudanda et virtus praedicanda, cum ob Christi amorem non solum in accidentibus exteriorum rerum adversitatibus habetur, sed etiam in corde potissimum retinetur. Nec enim prodest exterius demonstrari patientiam, et interius bella dissensionum, et caeterorum fomenta retineri vitiorum. Quando igitur foris praetenditur sapientia, et interius regnant bella vitiorum, non est hujuscemodi patientiae virtus, sed virtutis simulatio aestimanda. Exstat igitur beato Giobbe esteriore interioris interiorisque exemplum patientiae: qui non solum esteriore damna rerum, et orbitates filiorum, et injurias illatas amicorum, verum etiam flagellum sui corporis patienter sustinuit, et inter tot adversa non ad murmurationem, sed ad Dei laudem 106.0236C| erupit dicens: Si bona suscepimus de manu Domini, mala autem quare non sustineamus (Giob. II, 10)? Voce: Dominus dedit, Dominus abstulit; sicut Domino placuit, ita factum est: sit nomen Domini benedictum (Gb. I, 21). De patientia autem ait Salomon: Qui patiens est, multa gubernat prudentia; qui autem impatiens, exaltat stultitiam suam (Prov. XIV, 29). Voce: Melior est patiens viro forti, et qui dominatur animo suo, expugnatore urbium (Prov. XVI, 32). Articolo: Doctrina viri per patientiam noscitur (Prov. XIX, 11). Dominus in Evangelio: Beati, inquit, pacifici, quoniam filii Dei vocabuntur (Mt. V, 9). Voce: In patientia vestra possidebitis animas vestras (Luc. XXI, 19). Paulus: Si fieri potest, quod ex vobis est, cum omnibus hominibus pacem habete (Rom. XII, 18). Articolo: 106.0236D| Patientia vobis necessaria est, ut voluntatem Dei facientes, reportetis promissionem (Ebr. X, 36). Voce: Pacem sequimini in omnibus et sanctimoniam, sine qua nemo videbit Deum (Ebr. XII, 41). De his autem qui propter honores terrenos nanciscendos, et diversas cupiditates explendas, jocosque et multimodas delectationes, et vanitates insectandas, multa dura et acerba patientissime, et molestissime, ac periculosissime tolerant, cum loqueretur beatus Augustinus in libro de Bono patientiae (capp. 5- 10), ita ad extremum intulit: «Nel suo, inquit, hominibus miranda est potius quam laudanda patientia, imo nec miranda 106.0237A| nec laudanda, quae nulla est, sed miranda duritia, neganda patientia. Nihil autem illic jure laudandum, nihil utiliter admirandum. Tantoque rectius majore supplicio dignum judicabis animum, quanto magis vitiis subdit instrumenta virtutum. Patientia comes est sapientiae, non famula concupiscentiae. Patientia amica est conscientiae bonae, non inimica innocentiae. Cum ergo videris quemquam patienter aliquid pati, noli continuo laudare patientiam, quam non ostendit nisi causa patiendi. Quando illa bona est, tunc ista vera est: quando illa non polluitur cupiditate, tunc a falsitate distinguitur. Cum vero illa tenetur in crimine, tunc hujus multum erratur in nomine.Non enim sicut homines qui sciunt, sunt participes scientiae, ita omnes qui patiuntur sunt participes patientiae: 106.0237B| sed qui passione recte utuntur, in patientiae veritate laudantur, hi patientiae munere coronantur. Verumtamen cum pro libidinibus, vel etiam sceleribus; cum denique pro ista temporali vita ac salute multa homines horrenda mirabiliter sofferenzant, satis nos admonent quanta soffrienda sunt pro vita bona, ut et possit esse aeterna, et sine ullo temporis termino, sine utilitatis ullius detrimento, vera felicitate secura. Unde Dominus ait: In patientia vestra possidebitis animas vestras (Luc. XXI, 19). Non ait ville vestras, laudes vestras, luxurias vestras, sed animas vestras. Si ergo tanta sofferenza anima ut possideat, unde pereat; Quanta debet soffrere ne pereat?» Et paulo post: « Quamvis autem patientia virtus sit animi, partim tamen ea utitur animus in seipso, partim 106.0237C| vero in corpo suo. In seipso utitur patientia, quando illaeso et intatto corpore aliquid quod non expediat, vel quod non deceat, facere aut dicere, quibuslibet adversitatibus aut foeditatibus rerum, seu verborum stimulis incitatus, et patienter mala omnia tolerat, nec ipse mali aliquid opere vel ore committit. Per hanc patientiam sustinemus etiam cum corpore sani sumus, quod inter hujus saeculi scandala beatitudo nostra differtur. » Item post quaedam: « Haec omnia, et si qua sunt alia, quae commemorare longum est, ad eum patientiae modum pertinent, quo animus non sua peccata, sed quaecunque extrinsecus mala patienter sustinet in seipso, suo prorsus corpore illaeso. Alius autem patientiae modus est, quo idem ipse animus quaecunque molesta et gravia in sui 106.0237D| corporis passionibus perfert, non sicut stulti vel maligni homines propter adipiscenda vana, vel scelera perpetranda, sed sicut a Domino definitum est propter justitiam (Mt. V, 10). Utroque sancti martyres modo certaverunt. Nam et impiorum. . . . saturati sunt, ubi animus corpore intatto quasdam veluti plagas suas integer sustinet, et in corporibus vincti sunt, inclusi sunt, fame ac siti affecti sunt, torti sunt, secti sunt, dilaniati sunt, incensi sunt, trucidati sunt, et pietate immobili subdiderunt Deo mentem , cum paterentur in carne, quidquid exquirenti crudelitati venit in mente. »
Gregorius in homiliis Evangelii: «Sciendum 106.0238A| praeterea est, quod tribus modis patientia exerceri solet. Alia namque sunt quae a Deo, alia quae ab adversario, alia quae a proximo sustinemus. A proximo namque persecutiones, damna et contumelias, ab adversario tentamenta, a Deo autem flagella toleramus. Sed in omnibus tribus his modis vigilanti oculo semetipsam debet mens circumspicere; ne contra mala proximi pertrahatur ad retributionem mali; ne contra tentamenta adversarii seducatur ad delectationem, vel consensum delicti; ne contra flagella opificis ad Excessum proruat murmurationis. Perfecte enim adversarius vincitur, quando mens nostra et inter tentamenta ejus a delectatione, atque consensu omnimodis refraenatur, et inter contumelias proximi custoditur ab odio; et inter flagella Dei 106.0238B| compescitur a murmuratione. Nec haec agentes, retribui nobis praesentia bona requiramus. Nam pro labore patientiae bona speranda sunt sequentis vitae, ut praemium nostri laboris incipiat, quando jam omnibus labor funditus cessat. » Item idem: « In patientia vestra possidebitis animas vestras (Luc. XXI, 19). Idcirco possessio animae in virtute patientiae ponitur; quia radix omnium custosque virtutum patientia est. Per patientiam vero possidemus animas nostras; quia dum nobis ipsis dominari discimus, hoc ipsum incipimus possidere quod sumus. Patientia vera est, aliena mala aequanimiter perpeti, contra eum quoque qui mala irrogat, nullo dolore morderi.Nam qui sic mala proximi portat, ut tamen tacitus doleat, et tempus dignae retributionis 106.0238C| quaerat, patientiam non exhibet, sed ostentat. Scriptum quippe est: Charitas benigna est, patiens est (I Cor. XIII, 14). Patiens namque est, ut aliena mala toleret, benigna vero est, ut ipsos etiam quos portat amet. Hinc namque per semetipsam Veritas dicit: Diligite inimicos vestros, benefacite his qui oderunt vos. Orate pro persequentibus et calumniantibus vos (Mt. V, 44). Virtus itaque est coram hominibus adversarios tolerare, sed virtus coram Deo diligere: quia hoc solum Deus sacrificium accipit, quod ante ejus oculos in altari boni operis flamma charitatis incendit.Sciendum vero est, quod plerumque patientes videmur, quia retribuere mala non possumus; sed qui idcirco malum non retribuit, quia nequaquam valet, procul dubio, ut diximus, patiens 106.0238D| non est: quia patientia non in ostensione acquiritur, sed in corde. »
Haec quippe et his similia eximia ac saluberrima testimonia nos ad patientiae virtutem informant. Et quia sine charitate in nobis non potest vera esse patientia, imitemur ejus exemplum, qui propter nos flagella, et ludibria, et crucis patibulum patienter sustinuit, ut exterius interiusque ejus amore virtutem patientiae exhibentes, illo quo ille praecessit, post mortem pervenire valeamus.
CAPUTA IV. De superbia.
Aliquando propter donum alicujus virtutis, aliquando propter mundi honores, aliquando vero 106.0239A| propter carnis fragilitatem labitur in superbiam, quae totius peccati initium est. Unde scriptum est: Initium omnis peccati superbia (Eccli. X, 15). Haec de angelis daemones fecit; humilitas autem homines aequales angelis reddit. De superbia namque ait Salmista: Populum humilem salvum facies: et oculos superborum humiliabis (Sal. XVII, 28). Voce: Superbi inique agebant usquequaque: a lege autem tua non declinavi (Sal. CXVIII, 51). Voce: Increpasti superbos, maledicti qui declinant a mandatis tuis (Ibid. , v. 21). Voce: Non habitabit in medio domus meae qui facit superbiam (Sal. c, 7). In Proverbiis: Domos superborum demolitur Dominus (Prov. XV, 25).In Ecclesiaste: Quid superbis terra et cinis? (Eccli. X, 9. ) In Amos: Juravit Dominus in anima 106.0239B| sua, dicit Dominus exercituum: Detestor ego superbiam Jacob, et domos ejus odi (Amos VI, 8). Tobias alloquens filium suum: Superbiam, inquit, nunquam in tuo sensu, aut in tuo verbo dominari permittas: in ipsa enim initium sumpsit omnis perditio (Tob. IV, 14). Et Salomon: Ubi, inquit, fuerit superbia, ibi erit et contumelia (Prov. XI, 2). Voce: Melius est humiliari cum mitibus, quam dividere spolia cum superbis (Prov. XVI, 19). Jesus filius Siracide: Odibilis coram Deo et hominibus superbia. Initium superbiae hominis, apostatare a Deo. Initium peccati est omnis superbia. Qui tetigerit picem, inquinabitur ab ea: et qui communicabit superbo, induetur superbia (Eccli. X, 7 ss.; XIII, 1).Et Dominus in Evangelio: Omnis, inquit, qui se exaltat, humiliabitur; et qui se umiliat, 106.0239C| exaltabitur (Luc. XIV, 11). Petrus: Deus superbis resistit, humilibus autem dat gratiam (I Petr. V, 5). Paolo: Noli altum sapere, sed tempo (Rom. XI, 20).
Augustinus in libro sermonum: «Sola, inquit, diaboli superbia, et invidia mittit in ignem aeternum. Non potest superbus esse non invidus: invidia superbiae filia est. Sed ista mater superbia nescit esse sterilis, ubi fuerit, continuo parit. » Et paulo post: « Prior est in vitiis superbia, deinde invidia. Non enim invidia peperit superbiam, sed superbia invidiam. Non enim invitat, nisi amor excellentiae. Amor eccellentiae superbia vocatur. Gregorius in Moralibus: «Occasio perditionis nostrae facta est superbia diaboli: et argumentum redemptionis nostrae inventa est humilitas Dei. Quid elatione deijectius? 106.0239D| quae dum supra se tenditur, ab altitudine verae celsitudinis elongatur? Initium omnis peccati, superbia est. Quid est autem superbia, nisi perversae celsitudinis appetitus? Perversa etenim est celsitudo, cum deserto, cui debet animus inhaerere, principio, sibi quodammodo fieri vult, atque esse principium. Multis saepe superbia luxuriae seminarium fuit; quia dum eos spiritus quasi in altum erexit, caro in infimis mersit. Qui superbia in secreto cordis prius elevantur, postea publice corruunt: quia dum occultis intumescunt motibus cordis, apertis cadunt lapsibus 106.0240A| corporis. Unde per Osee prophetam contra Israelitas dicitur: Spiritus fornicationis in medio eorum: et Dominum non cognoverunt (Osee V, 4). Qui ut ostenderet, quod causa libidinis ex culpa proruperit elationis, mox subdidit dicens: Et respondebit arrogantia Israel in faciem ejus (Ibid. V, 5). Si auctorem suum homo superbiendo contemnit, jure et a subjecta carne praelium suscipit: unde et ille primus inobediens mox ut superbiendo peccavit, pudenda contexit: quia enim calumniam spiritus Deo intulit, mox calumniam carnis invenit. » Et paulo post: « Superbi quippe eo ipso quo videri alti appetunt, a vera essentia Dei longe per elationem fiunt: subsistere etenim nequeunt qui ab aeternae essentiae soliditate dividuntur; sicut per Psalmistam dicitur; 106.0240B| Dejecisti eos dum allevarentur (Sal. LXXII, 18). Qui eo intrinsecus corruunt, quo male intrinsecus surgunt. Sic aurarum flatu in altum stipula rapitur; sed casu concito ad ima revocatur. Sic ad nubila fumus tollitur, sed repente in nihilum tumescendo dissipatur. Sic ab infimis nebula densando se erigit, sed exortus solis radius ac si non fuerit, abstergit: sic in herbarum superficie nocturnis horis humor aspergitur, sed diuturni luminis subito calore siccatur: sic spumosae aquarum bullae inchoantibus pluviis excitatae ab intimis certatim prodeunt, sed eo celerius disruptae depereunt, quo inflatae altius extenduntur: cumque excrescunt ut apparentant, crescendo peragunt, ne subsistant. Scriptum est: cunctis diebus suis impius superbit.Solent etiam electi in quibusdam 106.0240C| suis cogitationibus atque actibus superbire, sed quia electi sunt, cunctis diebus superbire non possunt; quia prius quam vitam finiant, ad humilitatis metum ab elatione corda commutant. » Caesarius Massiliensis episcopusin homiliis (Homil. 18): «Duo, inquit, aedificia, et duae civitates a mundi initio construuntur: unam aedificat Christus, alteram diabolus: unam humilis, alteram superbus. Attendet ergo unusquisque conscientiam suam, et si in se viderit dominari superbiam, in civitate diaboli se infeliciter aedificare, imo praecipitare non dubitet ad ruinam. Non enim discernuntur filii Dei et filii diaboli, nisi humilitate atque superbia. Quemcunque esse superbum videris, diaboli esse filium non dubites. Quemcunque esse humilem conspexeris, Dei filium 106.0240D| esse veraciter credere debeas. Et ut hoc verum esse cognoscas, audi Scripturam dicentem: Initium apostatare a Deo omnis superbia (Eccli. X, 14). De superbia namque nascitur contemptus mandatorum Dei, et de bonis quae aguntur vanae laudis appetitus. » Haec Cesario dixerit.
Fit vero et in eo superbia, quando quis aut pro virtutibus, aut pro divitiis mundi aliis meliorem se aestimat: cum utique in eo pejor sit, quo se meliorem aliis arbitratur. Nascitur etiam ex superbia contumacia, inobedientia, contiones, haereses et 106.0241A| caetera innumera vitia, quae omnia humilitate perfacile famulus Dei superare potest. Putantur autem nonnulli propter cultum et splendorem vestium, superbia tumescere; quod dum plerumque ex fonte superbiae soleat emanare, plures tamen sunt qui exterius his ornantur, et interius humilitate pollent. De talibus erat ille purpuratus, et regio diademate insignitus, qui dicebat: Vide humilitatem meam et eripe me, quia legem tuam non sum oblitus (Sal. CXVIII, 153). Voce: Vide humilitatem meam, et laborem meum: et dimitte universa delicta mea (Sal. XIV, 18). Quia igitur per superbiam parentis nostrae Adae. cecidimus, et per humilitatem Christi resurreximus, operae pretium nobis procurandum est ut superbiam, ut pote venenum diaboli, caveamus, et humilitati 106.0241B| Christi semper adhaereamus, qui dicit in Evangelio: Discite a me quia mitis sum et humilis corde, et invenietis requiem animabus vestris (Mt. X, 29). Quisquis igitur superbiae vitio inservivit, necesse est ut de eo, sicut et de caeteris vitiis, sacerdoti confessionem faciat, Deumque supplicet ut sibi ignoscere dignetur.
CAPUT V. De odio et invidia.
Sicut per concordiam parvae res crescunt, ita e contrario per odium et livorem magnae decrescunt. Odium enim et invidia multos miserabiliter ac lethaliter afficit. Haec quoque duo pestifera peccata quanto occultiora, tanto perniciosiora atque periculosiora. Eorum nempe morbus cum multorum mentes tabefaciat, 106.0241C| nonnulli tamen per quaedam exteriora indicia se interius eodem morbo laborare produnt, quia videlicet hujuscemodi sectator cum de odio cavendo admonetur, respondere solet; non possum hoc malum a corde meo vellere, quia hic, pro quo admones, multas injurias et diversa mihi mala intulit. Faciat Deus quod vult, non quiescam donec ex eo ultionem capiam. De invidia autem cavenda et charitate amplectenda, cum admonitio fit, ita ab hujuscemodi responderi solet: illum et illum non decuerat habere quod adeptus est, quia non est tam nobiliter natus, ut hoc nancisci meruerit. Solet etiam subjungere: Ego qui inserviendo plurimos multo labore consumpsi annos, non perveni ad honorem; et ille qui parvo aut pene nullo servivit tempore, me in honore accipiendo 106.0241D| precedit. Hoc nempe vitium invidentiae et in majoribus, et in minoribus fit rebus. Verum si de cujuslibet invidiosi sanctitate et honorate vitae agatur; et id quod dicitur verum esse asseratur, hujuscemodi invidia tabescentes cuncta falsa esse quae dicuntur, contendunt. Fiunt et alia multa indizia, quibus odientes et invidi se prodere solent; et forsitan quantum in hac re delinquant, ignorante. Cum sint itaque capitalia crimina, perrari sunt, quod valde periculosum est, qui inde Deo et sacerdoti confessionem faciant, et per poenitentiae satifactionem haec diluere procurent. Sed dum secundum legem mundi, non secundum legem Christi, malum 106.0242A| pro malo reddunt; eosque quibus invident despicientes, conviciis et diversissimis contumeliis fatigant, et crimen lethale in promptu sit, potius viri fortis, quam erubescentis, et poenitentis nomen habere diligunt.
Haec igitur vitia quam vigilanter sint cavenda, oracula divina subtus collecta docent. Habes in veteri lege: Ne oderis fratrem tuum in corde tuo: sed publice dispute illum, ne habeas super illo peccatum (Levit. XIX, 17). In Salomone: Vita carnium sanitas cordis, putredo ossium invidia (Prov. XIV, 30). Voce: Virum stultum interficit iracundia, et parvulum occidit invidia (Gb. V, 2). Jesus filius Siracide: Per invidiam diaboli mors introivit in orbem terrarum (Sap. II, 2). Joannes apostolus: Qui odit fratrem suum, homicida 106.0242B| est (I Giovanna. III, 15). Item idem: Qui dicit se in luce esse, et fratrem suum oderit, in tenebris est, et in tenebris ambulat, et nescit quo eat, quoniam tenebrae obcaecaverunt oculos ejus (I Giovanna. III, 15). De invidia autem ita scribit Augustinus nel libro de Disciplina Christianorum (L. II, c. 7): «Avertat enim Deus pestem invidiae ab omnium hominum animis, nedum Christianorum: vitium est diaboli, quo solum diabolus reus est, et irremediabiliter reus. Non enim dicitur diabolo ut damnetur, adulterium commisisti, furtum fecisti, villam alienam rapuisti, sed homini stanti lapsus invidisti. Invidia diabolicum vitium est; sed habet matrem suam. Superbia vocatur mater invidiae. Superbia invidos facit.Suffoca matrem, et non erit filia. Ideo humilitatem docuit 106.0242C| Cristo. Nam non ego loquor invidis, bene optantibus loquor. Illis loquor qui optant bene amicis, ut habeant tantum quantum habeant et ipsi. »
Scribit etiam et Prosperus: «Invidus est certe qui alienum bonum, suum facit invidendo supplicium; nulla videtur ad invidendum concupiscentia provocari, sed tantum superbiae modo vexari. Sed si animi ejus pestem, qua praecipitatur incensus, subtiliter alteque rimemini, invenietis eum et perditionis cupidum, cujus cupit interitum, et superbiae malo teneri, quod sibi jugiter ingemiscit meliorem cui invidet meliori. Quis facile potest quale sit hoc malum verbis exprimere, quo invidus odio hominis persequitur divinum munus in homine, cum potius amari homo debeat, etiam pro sui meriti sanctitate? 106.0242D| Tantos invidus habet poena justa tortores, quantos invidiosus habuerit laudatores. Si quidem invidiosum facit excellentia meriti, invidum poena peccati, nec ei ab homine potest adhiberi remedium, cujus est vulnus occultum. »
Gregorius in Moralibus (Lib. V, c. 31): «Invidere non possumus nisi eis quos nobis in aliquo meliores putamus. Parvulus ergo est, qui livore occiditur, quia ipse sibi testimonium perhibet, quod eo minor sit, cujus invidia torquetur. Hinc est quod hostis callidus primo homini invidendo subripuit, quia amissa beatitudine, minorem se immortalitatis illius agnovit. Caino ad perpetrandum fratricidium 106.0243A| corruit, quia despecto suo sacrificio, praelatum sibi infremuit, cujus Deus hostiam accepit, et quem meliorem se esse exhorruit, ne utcumque esset, amputavit. Esaù ad persecutionem hac de re fratris exarsit, qui primogenitorum benedictione perdita, quam tamen Esaù lenticula ipse vendiderat, minorem se eo, quem nascendo praeibat, ingemuit. Joseph sanctum fratres sui Ismaelitis transeuntibus ideo vendiderunt, quia cognito rivelazioneis mysterio, ne eis melior fieret, ejus profectibus obviare conati sunt. » Sciendum summopere est quia quamvis per omne vitium, quod perpetratur, humano cordi antiqui hostis virus infundatur, in hac tamen nequitia tota sua viscera serpens concutit, et imprimendae malitiae pestem vomit. Per invidiam color pallore 106.0243B| afficitur, et oculi deprimuntur, mens accenditur, membra frigescunt, fit in cogitatione rabies, in dentibus stridor.
Isidoro in libro Sententiarum (Lib. III, c. 25): «Invidus membrum est diaboli, cujus invidia mors introivit in orbem terrarum. Nulla est virtus, quae non habeat contrarium invidiae malum: sed sola miseria caret invidia: quia nemo invidet misero. » Et post pauca: « Hoc omnis invidus alienis virtutibus praestat, quod beato Job Satan praestitit. Nam dum aemulatur prosperitatibus, commovet adversa. » Non homines, sed vitia odio habenda sunt. Flebiliter deplorandi sunt qui odio in fratrem tabescunt, et contra alios perniciosum animae dolum servant; a regno enim Dei se separant, qui semetipsos a 106.0243C| caritatevole dissociante. Beda in expositione Joannis Epistolae (Cap. II, v. 9; cap. III, v. 15): «Dominus, inquit, praecipit in Evangelio diligere inimicos. Qui ergo dicit se esse Christianum, et fratrem suum odit, in peccatis est usque adhuc; bene addidit usque adhuc, quia nimirum omnes homines in tenebris nascuntur vitiorum. In tenebris manent homines, donec gratia Baptisti per Christum illuminentur. Sed è qui cum odio fratris accedit ad fontem vitae, quo renascatur, ad potum sanguinis pretiosi, quo redimatur, etsi se illuminatum a Domino aestimet, in tenebris est usque adhuc: neque ulla ratione peccatorum umbras exuere potuit, qui viscera charitatis induere non curavit.» Item idem: « Omnis, inquit, qui odit fratrem suum homicida est. 106.0243D| Si contemnebat quisque odium fraternum, nunquid et homicidium in corde suo contempturus est? Non movit manus ad occidendum hominem; homicida jam tenetur a Deo. Vivit ille, et iste jam interfector judicatur: Et scitis quoniam omnis homicida non habet vitam aeternam in se manentem. Et si hic per fidem inter sanctos vivere cernitur, non habet in se perpetuam vitam manentem. Nam ubi retributionis tempus advenerit, cum Cain, qui ex maligno erat, damnabitur: etiam qui hoc homicidii genere tenetur, ut discordet, et dissideat, et pacem cum fratribus non habeat. Notandum est quod non ait absolute, homicida non habet vitam in se manentem, sed, omnis, inquit, homicida, scilicet non solum 106.0244A| ille qui ferro, verum et ille qui odio fratrem insequitur. »
His et his similibus divinae Scripturae auctoritatibus percensetur et odium, quod sectatores suos spiritaliter necat, cavendum, et invidiam, quae rubigine sua invidorum mentes consumit, vitandam. Cujuslibet enim mens his malis infecta fuerit, templum sancti Spiritus esse non merebitur, nisi his caruerit.
CAPUT VI. De octo vitiis principalibus.
Quia longum est octo vitia principalia capitulatim enumerare, utile judicatum est ea sub unius capituli adnotationem congerere. Horum primum est superbia, de qua superius dictum est. Secundum gula, in 106.0244B| quod vitium cum multi labuntur, impunitatem sibi promittunt dicentes: Quid delinquimus si potum et cibum, quae Deus ad utendum hominibus tribuit, ad libitum nostrum percipimus? Quae dum aut ante tempus, aut in tempore ultra mensurae modum indiscrete percipiunt, procul dubio delinquunt. Quibus perpendendum illud est, quod Deus in Evangelio ait: Videte ne graventur corda vestra in ebrietate, et crapula, et curis hujus vitae (Luc. XXI, 34). Et Apostolus: Esca et potus nos non commendant Deo (I Cor. VIII, 8). Et Isaias: Vae qui potentes estis ad bibendum vinum, et viri fortes ad miscendum ebrietatem (Is. V, 22). Voce: Ecce gaudium et laetitia occidere vitulos, jugulare arietes, comedere carnes, et bibere vinum.Vivo ego, dicit Dominus, si remittetur 106.0244C| vobis iniquitas haec, donec moriamini (Isa. XXII, 13). Et Salomon: Luxuriosa res vinum, et tumultuosa ebrietas: quicunque enim his delectatur, non erit sapiens (Prov. XX, 1). Voce: Ne intuearis vinum quando flavescit, cum splenduerit in vitro color ejus: ingreditur blande, sed in novissimo mordebit ut coluber; et sicut regulus venena diffuso. Nullum secretum est ubi regnat ebrietas (Prov. XXIII, 31). Item: Potentes iracundi si sunt, vinum non bibant, ne cum biberint obliviscantur sapientiam (Prov. XXXI, 4). Gioele profeta: Expergiscimini, ebrii, et flete, ululate, omnes qui bibitis vinum in dulcedine (Gioele I, 5). Giobbe: Cum saturatus fuerit, arctabitur, et omnis dolor irruet in eum (Giob. XX, 22). Jesus filius Siracide: Operarius ebriosus non locupletabitur. Vinum et mulieres 106.0244D| apostatare faciunt sapientes, et arguunt sensatos. Vinum potatum multum irritam, et iram, et ruinas multas facit (Eccli. XIX, 1; XXXI, 28). Ex gula quippe nascitur inepta laetitia, scurrilitas, levitas, vaniloquium, immunditia corporis, instabilitas mentis, ebrietas, libido; ut enim beato Hieronymus ait, ventrem cibo distentum et diversis potionibus irrigatum statim voluptas genitalis sequitur.
Tertium vitium fornicatio dicitur; quae non solum per corpus, sed etiam per mentem fieri solet. Per corpus quidem fit, per commixtionem carnis cum femina qualibet, vel etiam alia quacunque immunditia ad explendum, libidinis ardorem. Per mentem vero, cum anima relicto connubio legitimi viri sui, id 106.0245A| est Christi, aut per idololatriam, aut per quodlibet aliud peccatum connubio adulterino, imo exitiabili, antiqui hostis se copulat. De hac quippe fornicatione dicit Salmista: Perdes omnes qui fornicantur abs te (Sal. LXXII, 27). Nascitur vero ex fornicatione caecitas mentis, inconstantia oculorum, vel totius corporis, amor immoderato, saepe periculum vitae, lascivia, joca, petulantia, et omnis incontinentia; odium mandarum Dei, mentis enervatio, et injustae cupiditates, negligentia vitae futurae, et praesentis delectatio.
Quartum vitium est avaritia, de qua scribit Salomon: Avarus non impletur pecunia (Eccli. V, 9). Quae a Deo in Evangelio hydropici morbo comparatur, qui quanto plus bibit, tanto amplius sitit; sic 106.0245B| et avarus quanto plus habet, tanto amplius habere desiderat, et dum modum discretionis in habendo non tenet, eum in nimium concupiscendo amittit. De avaris autem tremenda sententia a Domino in Evangelio, et ab Apostolo deprompta est, quod avari regnum Dei non possidebunt. De arbore autem avaritiae prodeunt pestiferi ramusculi, invidiae scilicet, furta, latrocinia, homicidia, mendacia, perjuria, rapinae, violentiae, inquietudo, injusta judicia, contemptus veritatis, futurae beatitudinis oblivio, obduratio cordis, quae contraria est operibus misericordiae.
Quintum vitium est ira: de qua ait Salomon: Vir iracundus provocat rixas: qui patiens est, mitigat suscitatas (Prov. V, 18). Oggetto: Ne velox sis ad irascendum, 106.0245C| quia ira in sinu stulti requiescit (Eccli. VII, 10). Sempre jurgia quaerit malus: angelus autem credulis mittetur contra eum. Spiritum vero ad irascendum facilem quis poterit sustinere? (Prov. XXVII, 11; XVIII, 14. ) Item: Ira non habet misericordiam, nec erumpens furor: et impetum concitati ferre quis poterit? (Prov. XXVII, 4. ) Jesus filius Siracide: Cum iracundo non facias rixas (Eccli. VIII, 19). Oggetto: Homo iracundus incendit ignem. Zelus et ira minuent dies, et ante tempus ad seneclutem perducent (Eccli. XXVIII, 11; XX, 26). Et in Evangelio: Omnis qui irascitur fratri suo, reus erit judicio (Mt. V, 22). Paolo: Sol non occidat super iracundiam vestram (Efes. IV, 26). Jacobus: Ira enim viri justitiam non operatur (Jac. I, 20). Quisquis namque motum animi 106.0245D| sui ratione non regit, facile in furorem incidit, et cuncta quae agit, praecipitanter agere comprobatur: quoniam hujuscemodi vitio captus, et maturitatem consilii, et modum rectae discretionis, et onestatem piae actionis facile amittit. Nam et de ira pullulat tumor mentis, rixae, contumeliae, clamor, indignatio, praesumptio, blasphemiae, sanguinis effusio, homicidia, ulciscendi cupiditas, injuriarum memoria, et alia quamplurima.
Sextum vitium acedia, id est otiositas, de qua ait Salomon: Otiositas inimica est animae (Prov. XX, 4). Articolo: Propter frigus piger arare noluit: mendicabit aestate, et non dabitur ei. Otiosos vero Dominus arguit in Evangelio dicens: Quid hic statis tota die 106.0246A| oziosi? ite in vineam meam (Mt. XX, 7). Qua peste multi clericorum et laicorum laborant, et se delinquere minime intelligunt. Sicut enim exercitium boni operis animum hilarescit, et ad melius semper agendum ignescit. . . . . De qua nascitur somnolentia, pigritia operis boni, instabilitas loci, pervagatio de loco in locum, tepiditas laborandi, taedium cordis, murmuratio et inaniloquia.
Septimum vitium est tristizia. Tristitia itaque cum duobus modis fiat, id est aliquando salubriter, aliquando lethaliter: quando salubriter fit, non est vitium computanda, sed virtus: salubriter quippe fit, quando quis longa inedia et alia qualibet castigatione corporali decoctus, multis sanctarum virtutum certaminibus exercitatus, a dulcedine aeterne 106.0246B| patriae se diu exsulari tristatur. De talibus dicit in Evangelio Dominus: Tristitia vestra convertetur in gaudium (Giovanna. XVI, 20). Lethaliter autem tristitia fit, quando quis de amissione terrenarum rerum, illatisque sibi ab aliis injuriis ita tristatur, ut nihil boni operis eum agere delectet; quoniam dum haec ei accidunt, ita animum ejus perturbare solent, ut non solum a bonis eum retrahant, verum etiam in praecipitium desperationis ire compellant. Quisquis igitur tali absorbetur tristitia, patet quod in fundamento mentis suae amorem terrenum amori praeposuit Christi. Quod autem tristantes non ad murmurationem, sed potius ad orationem, et ad Dei laudationem se convertere debeant, Jacobus apostolus docet, dicens: Tristatur aliquis vestrum, oret aequo 106.0246C| animo et psallat (Jac. V, 23). Quae verba ita venerabilis Beda presbyter exponit: « Si quis, inquit, vestrum aliqua tristitia deprimitur, vel ab aliis hominibus illata forte injuria ingruerit, vel culpa accedente, vel domestico damno praeoccupante, vel alia qualibet vos ratione contristari contigerit, nequaquam illa hora ad invicem murmuraturi, et de Dei judiciis querelaturi conveniatis, sed potius ad Ecclesiam concurrentes flexis genibus Dominum orate, ut consolationis suae gratiam mittat, ne vos tristitia saeculi, quae mortem operatur, absorbeat. Ipsi quoque crebra psalmodiae dulcedine nocivam moestitiae pestem vestro de corde pellite. »
Octavum est cenodoxia, id est vana gloria, quod proprie arrogantium et vanae laudis amatorum est. 106.0246D| De hac enim ait Dominus in Evangelio: Omnia opera sua faciunt, ut videantur ab hominibus (Mt. XXIII, 5). Voce: Amen dico vobis, receperunt mercedem suam. Arrogantium quippe quatuor sunt specie, cum bonum aut a semetipsis habere aestimant, aut sibi datum desuper pro suis se accepisse meritis putant; aut certe cum jactant se habere quod non habent, aut despectis caeteris, singulariter videri appetunt habere quod non habent. Docet namque Apostolus, ut qui gloriatur, in Domino glorietur (I Cor. I, 31). Et Dominus in Evangelio discipulis suis ait: Sine me nihil potestis facere (Giovanna. XV, 5).Cum igitur bona quis agit, nequaquam laudem ab hominibus captare, sed retributionem aeternam a Deo de 106.0247A| scommessa exspectare. «Ciao sunt, ut venerabilis magister Alcuinus scribit, octo totius impietatis duces cum exercitibus suis, et fortissimi contra humanum genus diabolicae fraudis bellatores, qui, Deo auxiliante, facillime vincuntur a bellatoribus Christi per virtutes sanctas. Prima, scilicet superbia, per humilitatem; gula per abstinentiam; fornicatio per castitatem; avaritia per largitatem; ira per paziente; acedia per instantiam boni operis; tristitia mala per laetitiam spiritalem; vana gloria per charitatem Dei. »
Il suo aereo octo vitus principalibus multi intelligendo multi non intelligendo substernuntur. Quae adeo in usum devenerunt, ut a quibusdam aut nulla, aut pene nulla peccata esse arbitrentur. De quibus 106.0247B| multa hic sanctorum Patrum dicta aggregari poterant, quae ob prolixitatem vitandam praetermissa sunt. Caeterum oportet unumquemque, ut haec, divina ope suffragante, caveat: et si forte his tandem mancipatus fuit, Deo et sacerdoti inde puram humilemque confessionem facere non negligat.
CAPUT VII. De detrazione.
Detractionibus inservire non debere patenter divina indicat Scriptura. Legitur itaque in libro Numeri: Descendit Dominus in columna nubis et stetit in introitu tabernaculi, vocans Aaron et Mariam (Num. XII, 5). Et infra: quare igitur non timuistis detrahere servo meo Moysi? Iratusque contra eos abiit, nubes quoque recessit, quae erat super tabernaculum; 106.0247C| et ecce Maria apparuit candens lepra quasi nix. Habes et in psalmo: Detrahentem secreto proximo suo, persequebar (Sal. c, 5). Et Salomon: Rimuovi ab iniquitate os pravum: et detrahentia labia sint procul a te. Qui detrahit alicui rei, ipse se in futurum obligat: qui autem timet praeceptum, in pace versatur. Cum detractoribus ne commiscearis, quoniam repente consurget perditio eorum, et ruinam utriusque quis novit (Prov. IV, 24; XIII, 13; XXIV, 21)? Jacobus apostolus: Si quis putat se religiosum esse non refrenans linguam suam, sed seducens cor suum, hujus vana est religio (Jac. I, 26). Hunc locum Beda Venerabilis presbitero ita exponit: « Monuerat, inquit, supra verbum Dei non solum audire, sed et facere. Nunc addit, quia et si mandata quis Domini, quae 106.0247D| didicit, factis exercere videtur, si non etiam linguam a detractionibus, mendaciis, blasphemiis, stultiloquiis, ab ipso etiam multiloquio, caeterisque quibus peccari solet, refrenaverit, frustra se de operum justitia jactat: » Item: Nolite detrahere in alterutrum, fratres mei. Qui detrahit fratri, aut qui judicat fratrem suum, detrahit legi, et judicat legem (Jac. IV, 11).
Hieronymus ad Nepotianum (Epist. II): « Cave ne aut linguam, aut aures habeas prurientes, id est, ne aut ipse aliis detrahas, aut alios detrahentes audias. Sedens, inquit, adversus fratrem tuum loquebaris, et adversus filium matris tuae ponebas scandalum. Haec 106.0248A| fecisti, et tacui. Existimasti inique quod ero tui similis; arguam te et statuam contra faciem tuam (Sal. XLIX, 26), subauditur sermones tuos, et cuncta quae de aliis es locutus, ut tua sententia judiceris, nella sua ipsis deprehensus, quae in aliis argumentbas. Neque vero illa justa excusatio: referentibus aliis injuriam facere non possum. Nemo invito auditori libenter refert. Sagitta in lapide nonnunquam figitur, interdum resiliens percutit dirigentem. Discat detractor dum te videt non libenter audire, non facile detrahere: Cum detractoribus, ait Salomon, ne commiscearis: quoniam repente veniet perditio eorum: et ruinam utriusque quis novit? (Prov. XXIV, 21).Tam videlicet ejus qui detrahit, quam illius qui aurem accommodat detrahenti. » Gregorio in Moralibus: Qui aliena 106.0248B| vita detractione pascuntur, alienis procul dubio carnibus satiantur, sicut scriptum est: Ne comedas cum eis qui carnes ad vescendum conferunt (Prov. XXIII, 20). Carnes quippe ad vescendum conferre est in locutione derogationis vicissim proximorum vitia dicere. De detractoribus recte per Salomonem dicitur. Quia vacantes potibus et dantes symbola consumentur, et vestietur pannis dormitatio (Ibid. v. 21). Potibus vacante, qui de opprobrio alienae vitae se inebriant. Symbola vero dare est, sicut unusquisque solet de parte sua cibos ad vescendum, ita in confabulatione detractionis verba conferre. Vacantes, inquit, potibus et dantes symbola, consumentur, quia (sicut scriptum est): Omnis detractor eradicabitur. Multi nempe in populo Christiano dum hoc vitio laborant, quanto 106.0248C| a propria salute carente, ignorante. Saepe enim detractores pia acta proximorum perversa voluntate mala esse protestantur: saepe etiam eorum errata non studio corrigendi, aut amore compatiendi, sed sola curiositate nosse desiderant, ut scilicet eorum detractionibus pascantur. Hi procul dubio aliena peccata per detractionem sua faciunt, quoniam qui hoc faciunt charitatis viscera se non habere dimostrant. Et congratulandum quippe est proximis recte viventibus, et recte agentibus non detrahendum. Condolendum est etiam his et compatiendum qui a semitis rectitudinis esorbitante, non insultandum.
CAPUTO VIII. De conviciis, et otiosis sermonibus, et maledictionibus cavendis.
106.0248D| Quaedam sunt peccata, ut beato ait Gregorius, quae dum in usum venerint, aut levia aut nulla esse putantur: e quibus sunt convicia, et otiosi sermones, et maledictiones. Convicia enim in aliis gerere, et otiosos sermones proferre, necnon maledictionibus exsecrabilibus aliorum vitam insectari, inolitus usus jam pene culpa carere falso promittit. Haec enim vitia perfecti viri summopere student cavere. Porro nonnulli imbecilles et infirmi sensu et actu periculosissime suo insistent, et se, quod pejus est, nel suo peccare non recognoscunt. Ait enim Salomon: Propter peccata labiorum ruina proximat malo (Prov. XII, 13). Et Dominus in Evangelio: Dico autem 106.0249A| vobis, quia de omni verbo otioso quod locuti fuerint homines, rationem reddent de eo in die judicii (Mt. XII, 36). Unusquisque enim aut ex verbis suis justificabitur, aut ex verbis suis justifyabitur. Paulus apostolus: Ineptas et inanes fabulas devita (I Tim. IV, 7). Voce in Evangelio: Qui autem dixerit fratri suo, Racha, reus erit gehennae ignis (Mt. V, 22). Hieronymus in Commentariis Matthaei (In c. V): «Racha enim dicitur inanis et vacuus, quem nos possumus vulgata injuria absque cerebro nuncupare. Si de otioso sermone reddituri sumus rationem, quanto magis de contumelia? Sed et signanter additur: Qui dixerit fratri suo, Racha. Frater enim noster nullus est, nisi ille qui eumdem nobiscum habet et patrem. Cum ergo similiter credat in Deum, 106.0249B| et Christum Dei noverit sapientiam, qua ratione stultitiae elogio denotari potest? »
Augustinus nel libro de Sermone Domini in monte (Lib. I, c. 9): «Gradus itaque sunt in istis peccatis, ut primo quisque irascatur, et eum motum retineat corde, mente conceptum. Jam si extorserit vocem indignantis ipsa commotio non significantem aliquid, sed illum animi motum ipsa erupione testantem, qua feriatur ille, cui irascitur, plus est utique, quam si surgens ira silentio premeretur. Si vero non solum vox indignantis audiatur, sed etiam verbum quod jam certam ejus vituperationem, in quem profertur, designet et notet, quis dubitet amplius hoc esse, quam si solus indignationis sonus ederetur? Itaque in primo unum est, id est ira sola: in secundo duo, 106.0249C| et ira et vox quae iram significat: in tertio tria, et ira et vox quae iram significat, et in voce ipsa certa vituperationis expressio. Unde nunc etiam tres reatus judicii, concilii et gehennae ignis. » Gregorius in homiliis Evangelii: « Mecum vos admoneo. Ab otioso sermone parcamus, inutiliter loqui declinomus, in quanto refraenare linguam praevaleamus; in ventum verba non defluant, cum judex dicat: Omne verbum otiosum quod locuti fuerint homines, reddent rationem in die judicii (Mt. XII, 36). Otiosum verbum quippe est, quod aut utilitate rectitudinis, aut ratione justae necessitatis caret. »
De maledictione autem vitanda ait Dominus in lege: Non maledices surdo, nec coram caeco pones offendiculum (Levit. XIX, 14). Et Salomon: Benedictio 106.0249D| patris firmat domos filiorum, maledictio matris eradicat fundamenta (Eccli. XXVII, 16). Uterque igitur sexus, qui maledictionibus inservire solet, attendat quid beatus Augustinus, in libro de Civitate Dei, de quadam femina dicat, quae instinctu hostis antiqui liberis suis maledixit, quam poenam eadem maledictione subierint, vel quid postremo illa perpessa fuerit. Nam dum et illi totis membrorum compagibus quaterentur, illa pro eisdem cruciatibus dolore commota laqueo se suspendit. Qui vero id plenius nosse desiderat, legat sermonem beati Augustini de hac re habitum ad populum. Quapropter necesse est, ut omnes ab hujuscemodi maledictionibus se 106.0250A| compescant, attendentes beatum Paulum apostolum dicentem: Neque maledici regnum Dei possidebunt (I Cor. VI, 10). Ait autem et Jacobus apostolus: Linguam autem hominum nullus domare potest; inquietum malum, plena veneno mortifero. In ipsa benedicimus Dominum et patrem, et in ipsa maledicimus homines qui ad imaginem et similitudinem Dei facti sunt. Ex ipso ore procedit benedictio et maledictio. Non oportet, fratres mei, haec ita fieri. Nunquid fons de eodem foramine emanat dulcem et amaram aquam? (Giacomo III, 8-11.) Quod ita Beda exponit: « Sicut dulcis et amara aqua non possunt simul de una vena fontis ebullire, sed et si misceantur in vase vel cisterna, dulcis quidem mox amarescit ab amara, amara autem et admistione dulcedinis in dulcedinem 106.0250B| nescit immutari; ita benedictio et maledictio in uno ore nullatenus possunt convenire; sed quicunque sic Deum benedicere orando, vel verbum ejus praedicando consuevit, ut etiam maledicere homines non omiserit, constat quia dulcedinem benedictionis ejus amaritudo maledictionis consumit, quoniam juxta apostolum modicum fermentum totam massam corrumpit, et non est pulchra in ore peccatoris laudatio. »
CAPITOLO IX. De turpiloquio, et scurrilitate.
Non solum qui turpiloquio et scurrilitati, verum etiam in his quae necessaria esse videmus, superflue vacat, delinquere comprobatur. Turpiloquium quippe et scurrilitas ab Apostolo inhibentur. De multiloquio 106.0250C| namque Salomon ait: In multiloquio non deerit peccatum (Prov. X, 19). Porro Jacobus ait: Si quis in verbo non offendit, hic perfectus est vir (Jac. III, 2). Illo videlicet verbo, ut Beda exponit, cujus offensionem humana potest vitare fragilitas, ut est verbum doli, detractionis, maledictionis, superbiae, jactantiae, excusationis in peccatis, aemulationis, dissensionis, haeresis, mendacii, perjurii, sed et otiosae locutiones, nec non etiam superfluae locutiones nella sua quae necessaria videntur. In quo nimirum verbo, quisquis se sine offensione custodit, hic perfectus est vir; Qui enim custodit os suum et linguam suam, custodit ab angustiis animam suam (Prov. XXI, 23).Paulus: Fornicatio, inquit, et omnis immunditia aut avaritia, nec nominetur in vobis, sicut decet sanctos, aut turpitudo, 106.0250D| aut stultiloquium, aut scurrilitas quae ad rem non pertinet, sed magis gratiarum actio (Ef. V, 3). Hieronymus in expositione Epistolae ad Ephesios. « Stultiloquium esse aestimo non solum eorum qui aliqua narrant turpia, ut risum moveant, et fatuitate simulata magis illudant eis quibus placere desiderant; sed etiam eorum qui sapientes saeculi putantur, et de rebus physicis disputantes dicunt se arenas littorum, guttas oceani, coelorum spatia, terraeque punctum liquido comprehendisse. Inter stultiloquium et scurrilitatem hoc interest, quod stultiloquium in se nihil sapienter habet, scurrilitas vero de prudenti mente descendit, et consulto appetit 106.0251A| quaedam urbana verba, vel rustica, vel faceta, quam nos jocularitatem possemus alio verbo appellare, ut risum moveat audientibus. Verum et haec a sanctis viris penitus propellenda, quibus magis convenit lugere: Beati enim qui lugent, quoniam ipsi consolabuntur (Mt. V, 5). »
Augustinus in libro Sermonum ad populum (serm. 215): «Ante omnia ubicunque fueritis, sive in domo, sive in itinere, sive in convivio, sive in consessu, verba turpia et luxuriosa nolite ex ore proferre, sed semper quod bonum est et onesto loqui studete. » Animadverti sane et evidenter potest, quod nec in domo interioris, nec aliquo membro exterioris hominis aliquem locum peccato Deus inesse, sed potius cuncta et interiora ejus, et exteriora sibi, non peccato, 106.0251B| famular voluerit.
CAPUT X. De operibus misericordiae, et quod unusquisque a seipso eleemosynam incipere debeat.
Quisquis in tremendi examinis die auditum malum exhorrescit, et se benedictum Patris a Christo optat vocari, operibus misericordiae in Evangelio ab eodem Domino nostro Jesu Christo promulgatis studeat deditus esse. Ille quippe digne his valet insistere, qui a se ipso primum eleemosynam incipit facere. De misericordia namque ait Dominus per prophetam: Misericordiam volo, et non sacrificium (Mt. IX, 13). Et Giobbe: Ab infantia, inquit, crevit mecum miseratio, et de utero matris meae egressa est mecum (Giob. XXXI, 18). Salomon: Misericordia et veritas non te deserant 106.0251C| (Prov. III, 3). Item idem: Benefecit animae suae vir misericors: qui autem crudelis est, etiam propinquos abjicit. Facere misericordiam et judicium magis placent Deo, quam victimae (Prov. XI, 17; XXI, 3). Gesù filius Siracide: Fili, miserere animae tuae, placens Deo (Eccli. XXX, 14). Et Dominus in Evangelio: Estote ergo misericordes, sicut et Pater vester misericors est (Luc. VI, 36). Voce: Beati misericordes, quoniam ipsorum miserebitur Deus (Mt. V, 7). Paulus: Estote, inquit, in invicem benigni et misericordes (Efes. IV, 32). Induite vos sicut electi Dei, viscera misericordiae (Coloss. III, 12).
Augustinus nel libro de Sermone Domini in monte (cap. 2): « Beatos, inquit, esse dicit qui subveniunt miseris, quoniam ita eis rependitur, ut de miseria 106.0251D| liberanter. » Et paulo post (cap. IV): « Misericordibus, misericordia tanquam vero et optimo consilio utentibus, ut hoc eis exhibeatur a potentiore quod invalidioribus exhibent. » Cipriano in Expositione orationis Dominicae: «Neque, inquit, mereri Dei misericordiam poterit, qui misericors ipse non fuerit, neque enim impetrabit a divina pietate aliquid in precibus, qui ad precem pauperis non fuerit humanus. » Isidoro in libro Sententiarum (Lib. III, c. 64): » Verum est quod peccata omnia misericordiae operibus expurgentur, sed si jam caveat peccare qui misericordiam impertit. Caeterum nulla est delicti venia, quando sic praecedit misericordia, ut eam 106.0252A| sequantur peccata. Dum enim causa jactantiae pauper pascitur, etiam ipsum misericordiae opus in peccatum convertitur. In tantum misericordiae opera peccata exstinguunt, ut etiam judex coelestis in futuro judicio veniens in dexteram consistentibus dicat: Venite, benedicti Patris mei, possidete paratum vobis regnum a constitutione mundi. Esurivi enim et dedistis mihi manducare; sitivi et dedistis mihi bibere: hospes eram et collegistis me; nudus, et cooperuistis me; infirmus, et visitastis me, in carcere eram, et venistis ad me (Mt. XXV, 34). »
Quod autem nemo eadem opera misericordiae aliis, si sibi crudelis est, digne exhibere possit, Dominus docet in Evangelio; qui cum increpasset Pharisaeos, quod forinsecus se lavabant, intus autem rapina et 106.0252B| iniquitate pleni erant, admonens quadam eleemosyna, quam sibi homo debet primitus dare, interiora mundari: Verumtamen, inquit, quod superest, date eleemosynam, et ecce omnia munda sunt vobis (Luc. XI, 41) . Quod etiam post paulo apertius exsequitur dicens: Mundate quae intus sunt, et quae foris sunt munda erunt. Ait itaque beatus Augustinus nel libro Enchiridii (cap. 75): «Qui sceleratissime vivunt, nec curant talem vitam moresque corrigere, et inter ipsa facinora et flagitia sua, eleemosynas frequentare non cessant, frustra ideo sibi blandiuntur, quoniam Dominus ait: Date eleemosynam, et ecce omnia munda sunt vobis. » Et paulo post (Cap.76): «Qui enim vult ordinate dare eleemosynam, a seipso debet incipere, et eam sibi primum dare. Est enim eleemosyna 106.0252C| opus misericordiae, verissimeque dictum est: Miserere animae tuae placens Deo (Eccli. XXX, 24). » In eodem post pauca (Cap. 77): «Non ergo se fallant, qui per eleemosynas quaslibet largissimas fructuum suorum, vel cujuscunque pecuniae, impunitatem se emere existimant, in facinorum suorum immanitate ac flagitiorum nequitia permanendi; nec solum haec faciunt, sed ita diligunt, ut in eis semper optent, tantum si possint impune, versari. Qui autem diligit iniquitatem, odit animam suam (Sal. X, 6); et qui odit animam suam, non est misericors, sed crudelis. Diligendo eam quippe secundum saeculum, odit eam secundum Deum: si ergo vellet ei dare eleemosynam, per quam illi essent munda omnia, odisset eam secundum saeculum et 106.0252D| diligeret secundum Deum. » Item idem in eodem (Cap. 70): « Sane cavendum est ne quisquam existimet nefanda illa crimina, qualia qui agunt, regnum Dei non possidebunt, quotidie perpetranda, et eleemosynis quotidie redimenda. In melius quippe est vita mutanda, et per eleemosynas de peccatis praeteritis est propitiandus Deus, non ad hoc emendus quodammodo, ut semper liceat impune committere. Nemini enim dedit laxamentum peccandi, quamvis miserando deleat jam facta peccata, si non satisfactio congrua negligatur. » Et post pauca (Cap. 71 et 72): « Eleemosyna est, inquit, veniam petenti ignoscere. Ac per hoc ad omnia quae utili misericordia 106.0253A| fiunt, valet quod Dominus ait: Date eleemosynam, et ecce omnia munda sunt vobis (Luc. XI, 41). Non solum ergo qui dat esurienti cibum, sitienti potum, nudo vestimentum, peregrinanti hospitium, fugienti latibulum, aegro vel incluso visitationem, captivo redemptionem, debili subvectionem, caeco deductionem, tristi consolationem, non sano medelam, erranti viam, deliberanti consilium, et quodcunque necessarium indigenti; verum etiam qui dat veniam peccanti, eleemosynam dat; et qui emendat verbere, in quem potestas datur, vel coercet aliqua disciplina, et tamen peccatum suum, quo ab illo laesus aut offensus est, dimittit ex corde, vel orat ut ei dimittatur, non solum etiam in eo quod dimittit atque orat, verum etiam in eo quod corripit, et alia 106.0253B| emendatoria poena plectit, eleemosynam dat, quia misericordiam praestat. »
Greg. in libro Moralium (Lib. XXIX, c. 14): «Qui indigenti proximo exteriorem substantiam praebet, sed vitam suam a nequitia non custodit, rem suam Deo tribuit, et se peccato. Hoc quod minus est, obtulit auctori, et quod majus est, servavit iniquitati. » Et paulo post (Lib. XII. c. 23): « Nam, qui et semper peccare vult, et quasi semper eleemosynam largiri, frustra pretium tribuit, quia non redimit animam, quam a vitiis non compescit. » Item idem: « Qui vero escam atque vestimentum pauperibus largitur, sed tamen animae vel corporis iniquitate polluitur, quod minus est, justitiae obtulit, et quod majus est, praebuit culpis: sua enim Deo dedit, et se 106.0253C| diabolo praeparavit. »
Ecce sicut oracula divina et clarissimorum doctorum eximia documenta ostendunt, nemo et flagitiis inservire, et operibus misericordiae valet recte incumbere. Multi nempe sunt, sicut superius dictum est, qui scelerate vivunt, et id quod ammettetunt, profusis eleemosynarum largitionibus se redimere posse putant. Unde etiam quamplures vana, imo perversa fiducia decepti, adulteria, homicidia, falsa testimonianza, perjuria et caetera alia multa audacter ammettetunt. Solet enim quilibet hujusmodi, cum arguitur, objicere: si me de injuriis mihi illatis ultus fuero; et illud, vel illud quod animo mihi sedet, perpetravero; laudo Deum: habeo multa quibus tale admissum facillime redimere opossum; quasi Deum mercedes 106.0253D| condurre possit, ut sibi libitu suo liceat, quod Dei sancta lege inhibetur ne fiat. Non est itaque Deus ut peccemus mercede conducendus, sed ne peccemus, et a peccatis praeteritis absolvamur, rogandus. Quisquis vero fastu potentiae elatus, divitiarumque copiis confisus, tale quid admiserit, non facile hujuscemodi divitiis illud expiari posse credat. Sed potius necesse est, et ad poenitentiae lamenta se toto corde convertat, et contritione corporis id quod nequiter admisit, diluere satagat.
CAPUT XI. De tenacia.
Pleraque sunt quae levia putantur, et non sunt, 106.0254A| sicut est tenacia, et prodiga effusio, et multa his similia. Sicut enim rapina Deo est abominabilis, ita et tenacia reprobabilis. De qua cavenda ait Dominus in lege: Si unus de fratribus tuis qui morantur intra portas civitatis tuae, in terra, quam Dominus Deus tuus daturus est tibi, ad paupertatem venerit; non obdurabis cor tuum, nec contrahes manum, sed aperies eam pauperi, et dabis mutuum quo eum indidere perspexeris. Cave ne forte subripiat tibi impia cogitatio, et dicas in corde tuo, appropinquat septimus annus remissionis: et avertas oculos a paupere fratre tuo, nolens ei quod postulat mutuum commodare, ne clamet contra te ad Dominum, et fiat tibi in peccatum, sed dabis ei , nec agas quidpiam callide in ejus necessitatibus sublevandis, ut benedicat tibi Dominus 106.0254B| Deus tuus in omni tempore, et in cunctis ad quae manum miseris. Non deerunt pauperes in terra abitazioninis tuae. Idcirco ego praecipio tibi ut aperias manum fratri tuo egeno et pauperi, qui tecum versantur in terra (Deut. XV, 7, ss. ). Et Dominus ait in Evangelio: Videte et cavete ab omni avaritia, quia non in abbondantia cujusquam vita ejus est ex his quae possidet (Luc. XII, 15). Et cum praemisisset similitudinem de quodam divite, cujus ager uberes fructus attulerat, ad extremum intulit a Deo eidem diviti dictum: Stulte, hac nocte animam tuam repetemus a te: quae autem praeparasti, cujus erunt? Sic est, inquit, qui sibi thesaurizat, et non est in Deo dives (Ibid. v. 20).
De ejusdem namque divitis tenacitate beatus Augustinus in libro Sermonum ait (Serm. 19, cap. 2): 106.0254C| «Quando mihi audet dicere Christianus, bonum esse rapere res alienas? quandoquidem non audet dicere bonum esse servare tenaciter res suas. Nunquid dives ille, cui successerat regio, et non inveniebat ubi poneret fructus suos, et se consilium invenisse gaudebat destruendi veteres apothecas, et construendi novas ampliores, ut impleret eas et diceret animae suae: Anima, habes multa bona in multum tempus, laetare, jucundare , saziare. Nunquid et iste dives aliena quaerebat? Non de cujusdam vicini agri limite perturbato, non spoliato paupere, non circumvento simplice, tantummodo de suis colligendis cogitabat. Audite quid audierit, qui tenaciter sua servabat; et hinc intelligite quid exspectant qui rapiunt aliena. Cum ergo se prudentissimum 106.0254D| consilium invenisse arbitraretur de apothecis veteribus angustis dejiciendis, et amplioribus novis aedificandis, et in iis omnibus fructibus colligendis et recondendis, non alienis concupiendis atque rapiendis; ait illi Dominus: stulte, ubi tibi sapiens videris, ibi stultus es. Stulte, inquit, hac nocte repetent a te animam tuam; ea quae praeparasti, cujus erunt? (Luc. XII, 21. ) Si servaveris, tua non erunt; si erogaveris, tua erunt. » Item idem in homilia in die judicii: « Attendite, fratres, et videte quia non dicit Dominus, Discedite a me, maledicti, quia furtum fecistis, quia falsum testimonium dixistis, quia homicidium et adulterium commisistis, quod gravius est, non 106.0255A| hoc dixit, sed ait: Esurivi enim, et non dedistis mihi manducare (Mt. XXV, 35). Non dixit: Discedite a me quia res alienas tulistis, quod magis iniquum est; sed ait, quia de substantia vestra pauperibus non dedistis. Non quia mala opera fecistis, sed quia bona facere noluistis. At sicut illos qui in dextra sunt, sola misericordia liberabit; ita et illos qui in sinistra sunt, sola tenacia condannabit. In ista enim sententia Domini, qua dixit, quia qui esurientem non pavit, et nudum non vestivit, mittetur in ignem aeternum, possumus evidenter agnoscere, fratres, quali tormento vel quali poena damnandi sunt illi qui mala faciunt, quando illi in ignem mittuntur qui bona non favoloso.Si enim cum diabolo condannatotur, qui pauperibus non dedit panem suum, ubi damnandus est 106.0255B| ille qui tulit alienum? si in ignem mittitur, qui nudum non vestivit, putas ubi damnandus est ille qui exspoliavit? »
Gregorius in homilia de divite et Lazaro: «Non enim dicitur quod dives quempiam vi oppressit, sed quia in acceptis rebus se extulit. Hinc ergo summopere colligendum est qua poena muletandus sit qui aliena diripit, si inferni damnatione percutitur qui propria non largitur. Nemo itaque securum se existimet, dicens: Ecce aliena non rapio, sed concessis licite rebus fruor; quia dives iste non idcirco punitus est, quoniam aliena abstulit, sed quia in acceptis rebus semetipsum male dereliquit. Hocque fuit quod hunc in inferno tradidit, qui in sua felicitate timidus non fuit; quia percepta dona ad usum arrogantiae 106.0255C| inflexit, quia viscera pietatis ignoravit, quia peccata sua redimere, etiam dum sibi abundaret pretium, noluit. »
Vitium ergo tenacitatis quam sit pestiferum et detestabile patenter innuitur, quod valde omnibus convenit fidelibus cavere, ne, quod absit, illud sectantes aut cum divite sua tenaciter recondere cogitante, stultitiae elogio denotari, aut cum altero divite, qui aliena non rapuit, sed sua erogare neglexit, damnari contingat. Tribuant ergo pauperi, si nolunt flammis exuri; dent in terra Christo, quod eis reddat in coelo.
CAPUT XII. Quod mors ante oculos sempre sit constituenda.
Qui ultimam vitae suae horam, qua ex hoc luteo 106.0255D| habitaculo eximendus est, ante oculos ponit, seque vas fragile, citoque conterendum, et in pulvere redigendum gestare meminit, poenasque impiorum, et gloriam sanctorum, sedula meditatione tractat, aut vix aut raro peccat. Quia ergo nos horum, ut oportet, non reminiscimur, idcirco in multa offensionum abrupta labimur. Paratos autem nos esse debere in examples Domini, utriusque Testamenti paginae copiosissime instruunt. Oportet ergo ut tot tantisque saluberrimis admonitionibus et exhortationibus obtemperantes, mortem quotidie ante oculos nostros constituamus, talesque nos praeparemus, ut cum Dominus venerit, et pulsaverit, confestim ei aperiamus, et impleatur in nobis illud Evangelicum: 106.0256A| Beati servi illi, quos cum venerit Dominus, invenerit vigilantes (Luc. XII, 37); et accipere mereamur illud quod sequitur: Vere dico vobis, quia super omnia bona sua constituet eum (Ibid. v. 44). Quod vero in omnibus actibus nostris novissimorum nostrorum memores esse debeamus, protestatur Salomon dicens: In omnibus operibus tuis memorare novissima tua, et in aeternum non peccabis (Eccli. VII, 40).
Et Dominus in Evangelio: Vigilate itaque, quia nescitis diem neque horam (Mt XXV, 13). Quod beatus Gregorius in homiliis suis ita exponit (Homil. 12): «Quia, inquit, post peccata Dominus poenitentiam suscipit, si sciret quisque de praesenti saeculo quo tempore exiret, aliud tempus voluptatibus, atque aliud poenitentiae aptare potuisset, sed qui poenitenti 106.0256B| veniam spondit, peccanti diem crastinum non promisit. Sempre ergo diem extremum debemus metuere, quem nunquam possumus praevidere. Ecce nunc ipsum diem, in quo loquimur, ad inducias conversionis accipimus, et tamen mala quae fecimus, flere recusamus. Nos omissa non solum non plangimus, sed etiam quae defleantur, augemus. At si aliqua nos aegritudo corripiat, si signa aegritudinis vicinam mortem denuntient, inducias vivendi quaerimus, ut peccata nostra defleamus, et eas cum magno aestu desiderii petimus, quas acceptas modo pro nihilo habemus. » Et post paulo: « Nos ergo, fratres, nos sollicite ista cogitemus, ne nobis in vacuum tempora pereant, et tunc quaeramus ad bene agendum vivere, cum jam compellimur de corpore exire. Ricordo 106.0256C| quid Veritas dicat: Orate ne fiat fuga vestra hieme vel sabbato (Mt. XXIV, 20). Per legis quippe mandatum ambulare longius in sabbato non licet. Hiems quippe ad ambulandum impedimento est, quia gressus ambulantium torpor frigoris astringit. Ait ergo, Orate ne fiat fuga vestra hieme vel sabbato. Ac si aperte dicat: Videte ne tunc quaeratis peccata vestra fugere, quando jam non licet ambulare. Illud ergo tempus quo fugere non licet, modo debet cogitari dum licet. Illa hora est nostri exitus sempre intuenda; ista Redemptoris admonitio ante mentis oculos semper ponenda, qui ait: Vigilate itaque, quia nescitis diem neque horam (Ibid. XXV, 13). » Articolo idem (Homil.13): «Horam vero, inquit, ultimam Dominus noster idcirco nobis voluit esse incognitam, 106.0256D| ut sempre possit esse sospetta, ut dum illam praevidere non possumus, ad illam sine intermissione praeparemur. Proinde, fratres mei, in conditione mortalitatis vestrae mentis oculos figite, venienti vos judici per fletus quotidie et lamento praeparate. Et cum certa mors maneat omnibus, nolite de temporalis vitae providentia incerta cogitare. Terrenarum rerum vos cura non aggravet; quantislibet enim argenti et auri molibus circumdetur; quibuslibet pretiosis vestibus induatur caro; quid est aliud quam caro? Nolite ergo attendere, quid habetis, sed quid estis. Vultis audire quid estis? Propheta indicat dicens: Vere fenum est populus (Is. XL, 7); si enim fenum populus non est, ubi sunt illi qui ea quae hodie colimus vobiscum, 106.0257A| transacto anno beatae Felicitatis natalitia celebraverunt? O quanta et qualia de praesentis vitae providentia cogitabant! sed subripiente mortis articulo repente in his, quae providere nolebant, inventi sunt; et cuncta simul temporalia, quae tractata quasi stabiliter habere videbantur, amiserunt. Si ergo transacta multitudo generis humani per nativitatem viruit in carne, per mortem aruit in pulvere; videlicet fenum fuit. Quia igitur momentis suis horae fugiunt, agite ergo, fratres charissimi, ut in boni operis mercede teneantur. Audite quid sapiens Salomon dicat: Quodcunque potest manus tua facere, instanter operare: quia nec opus, nec ratio, nec scientia, nec sapientia erunt apud inferos, quo tu appropriateas (Eccli. IX, 10).Quia ergo adventurae mortis tempus ignoramus, 106.0257B| et post mortem operari non possumus, superest ut ante mortem tempora indulta rapiamus. Sic enim mors ipsa cum venerit, vincetur, si priusquam veniat, timeatur. »
Prosper: «Si eo, inquit, tempore, quo quis peccare deliberat, sana mente consideret quae poena exspectet in suis facinoribus ac flagitiis deprehensos, quod supplicium convictos excruciet; qui tremor quatiat, pallore ora perfundat; quantum denique humiliet, et exsecrabiles omnibus reddat, etiam ipsum sordidae opinionis opprobrium, nescio an possit quibuslibet vitiis accommodare consensum. »
Exstant et alia innumerabilia documenta de hora diei ultimae jugiter cogitanda, et ante oculos ponenda. 106.0257C| His igitur diligenter animadversis, dum possumus, et tempus habemus, bona indeficienter operemur, juxta illud Apostoli: Bonum, inquit, facientes non deficiamus: tempore enim suo metemus non deficientes (Gal. IX, 6). In praesenti enim vita est tempus seminandi, id est, bonae operationis. . . fructum recipiendi. Quam segetem nemo potest metere deficiens: Qui enim perseveraverit, dicit Dominus, usque in finem, hic salvus erit.
CAPO XIII. Quod de singulis temporibus quidquid boni loqui aut agere debuimus, fructum a nobis Dominus sit exacturus: et quod unicuique ob sui custodiam angelus sit deputatus.
Vineam (quae trologice animam nostram significat, 106.0257D| quam Dominus de tenebrosa hujus mundi Aegypto liberavit, et per mare rubrum, id est battesimo, transvexit, suaeque fidei annulo subarravit, et in specula suae cognitionis et visionis constituit) sanctorum operum continuis cultionibus necesse est excolamus, ut cum venerit ejus Dominus, de singulis temporibus dignos ei fructus bonorum operum reddere valeamus; sicut beato Hieronymus in Commentariis Matthaei evangelistae scribit: «Cum ergo venerit, inquit, dominus vineae, quid faciet colonis illis, et reliqua. (Mt. XXI, 49; Lc. XXII, 16. ) Interrogat, inquit, eos dominus non quod ignoret quid responsuri sint, sed ut propria responsione 106.0258A| malentur. Locata est autem nobis vinea, et locata est ea conditione, ut reddamus Domino fructum temporibus suis, et sciamus unoquoque tempore quid oporteat nos loqui vel facere. » Nota quod de singulis temporibus Domino fructus bonae locutionis, vel bonae actionis reddendi sunt. Excluduntur ergo tempora detrahendi, perjurandi, mentiendi, falsum testimonium proferendi, turpiloquio, et scurrilitati, et conviciis, et otiosis sermonibus, et caeteris quampluribus vanitatibus vacandi, et jubentur nobis tempora vitae nostrae in bene loquendo, et faciendo, absque interruptione malarum dictionum et actionum deduci.
Quod autem unicuique ob sui custodiam angelus sit deputatus, praefatus Hieronymus in eodem Commentario 106.0258B| scribit: «Amen dico vobis quia angelicorum semper vident faciem patris. Magna dignitas animarum, ut unaquaeque habeat ab ortu nativitatis in custodiam sui angelum delegatum. Unde legimus in Apocalypsi Joannis: angelo Ephesi, Thyatirae, et angelo Philadelphiae, et angelis quatuor reliquarum Ecclesiarum scribe haec. » Beda igitur in Expositione Actuum apostolorum ita scribit: « Nunc scio vere quia misit Dominus angelum suum, et eripuit me de manu Herodis, et reliqua. (Act. XI, 12. ) Quod unusquisque nostrum habeat angelos et in Libro Pastoris, et in multis sanctae Scripturae locis invenitur. Nam et Dominus de parvulis: Angeli, inquit, eorum semper vident faciem Patris mei (Mt. XVIII, 10).Et Jacob de se loquitur, Angelus qui eruit me 106.0258C| de cunctis malis (Gen. XLVIII, 16). Et hi discipuli angelum apostoli Petri venire credebant. »
Quia ergo constat nos angelorum praesidio muniri, dignum et necessarium est ut eorum aspectu neque in cogitatione, neque in locutione, neque in opere nos quodammodo indignos faciamus. Quanto autem magis illicitis cogitationibus, et locutionibus, et pravis operibus insistimus, tanto a nobis longius recedunt, et hostes animarum nostrarum appropinquant. Cum vero bene loquendo, et bene operando, nos festivos mundosque efficimus, non solum eorum praesidio. . . verum etiam eorum conspectui grati existimus, ut merito cum Psalmista dicere valeamus: In conspectu angelorum psallam tibi, Deus meus (Sal. CXXXVII, 1). Si vero tales exstiterimus, ut in 106.0258D| conspectu angelorum psallere Deo nostro digne possimus, et in hac vita eorum custodia muniri, et cum ex hac migraverimus, spretis inimicorum nostrorum irrisionibus (de quibus Psalmista ait: Deus meus, in te confido, non erubescam: neque irrideant me inimici mei [Sal. XXIV, 2] ), ad eorum consortium feliciter transire merebimur.
CAPUT XIV. De infirmis visitandis oleoque sancto perungendis.
Sicut tuba evangelica terribiliter pronuntiat: Cum sederit filius hominis in sede majestatis suae (Mt. XIX, 28); idcirco malos ad sinistram positurus est, quia in sex operibus misericordiae sterilis 106.0259A| fuerunt; idcirco bonos ad dexteram, quia his dediti fuerunt; e quibus unum est, infirmos visitare, sicut ipse in eodem pavendi examinis die dicturus est: Infirmus fui, et visitastis me (Mt. XXV, 35). Cum ille ergo non sit personarum acceptor, qui in infirmis visitari se voluit, quidam, quod Christianis non convenit, hoc praeceptum personaliter et favorabiliter adimplere videntur. Potentes quippe et divites cum infirmantur, non a pauperibus, quorum persona ad tales visitandos non ammettentitur, sed a suis similibus visitantur; ut scilicet sibi in talibus vicem rependant: pauperes vero vix a potentibus visitari solent. Sicut enim omnes conditione naturae aequales existunt, ita aequaliter cum infirmantur, postposita personarum acceptione, visitandi sunt. 106.0259B| Non solum autem infirmus cum visitatur, ut in flagellis Dei nequaquam murmuret, sed potius propter peccata sua se flagellari recognoscat, Creatorique suo gratias referat, est admonendus: verum etiam his quibus indiget, adminiculandus.
Ut autem superbia eorum confunderetur, qui fastu potentiae et divitiis tumefacti, potentes solummodo et divites visitant, et ad pauperes ire despiciunt, idcirco Dominus ad filium reguli ire noluit, et ad servum centurionis se iturum promisit, sicut beato papa Gregorius in homilia ejusdem Evangelii. Omil.28 ): «Quid est, inquit, quod eum regulus rogat, ut ad ejus filium veniat, et tamen ire corporaliter recusat; ad servum centurionis non invitatur, et tamen se corporaliter ire pollicetur? Reguli 106.0259C| filio per corporalem praesentiam non dignatur adesse, centurionis servo non dedignatur occorrere. Quid est hoc? nisi quod superbia nostra retunditur, qui in hominibus non naturam, qua ad imaginem Dei facti sumus, sed honores et divitias veneramur: cumque pensamus quae circa eos sunt, profecto interiora minime praevidemus, dum ea consideramus quae in corporibus despecta sunt. Redemptor vero noster, ut ostenderet, quia quae alta sunt hominibus, sanctis despicienda sunt, et quae despecta sunt hominibus, despicienda non sunt; ad filium reguli ire noluit filius Dei, ad servum centurionis ire paratus fuit. Increpata est ergo superbia nostra, quae nescit pensare homines propter homines, sola, ut diximus, quae circumstant hominibus, pensat, naturam 106.0259D| non aspicit, honorem Dei in hominibus non agnoscit. Ecce ire non vult Filius Dei ad filium reguli, et tamen venire paratus est ad salutem servi. Certe si nos cujuspiam servus rogaret ut ad eum ire deberemus, protinus nobis nostra superbia in cogitatione tacita responderet dicens: Non eas, quia temetipsum degeneras, honor tuus despicitur, locus vilescit. Ecce de coelo venit, qui servo occorrere in terra non despicit; et tamen humiliari in terra contemnimus, qui de terra sumus. Quid vero apud Deum vilius, quid esse despectius potest, quam servare honorem apud homines, et interni testis oculos non timere? »
106.0260A| Sunt etiam plerique et sublimioris et inferioris ordinis homines, qui infirmitate mentis praepediente infirmos visitare refugiunt, verentes ne aliquid contagium ex ipsa visitatione trahant, quasi mors non possit eos invenire, nisi in infirmorum visitatione, et ipsi mortem possint subterfugere, quam nullatenus ullus mortalium potest vitare. Unde ait quidam:
- Quis non e timidis aegri contagia vitat,
- Vicinum metuens ne trahat inde malum?
Sunt item plerique qui dum infirmantur aut ipsi, aut eorum parentes et propinqui, non sibi presbyteros Ecclesiae induci, seque sanctificato oleo secundum traditionem apostolicam, et sanctae Ecclesiae 106.0260B| morem perungi; sed magis divinos et divinatrices, imo in illis diabolum consulere expetunt, sibique divinari quo casu morbum infirmitatis incurrerint, et utrum eamdem infirmitatem evadere possint, necne. Quod qui faciunt, exemplum Ochoziae profani regis imitantur, qui pro eo quod Deum Israel dereliquit, et Beelzebub deum Acheron per nuntios consuluit, merito a Domino per Eliam prophetam audivit: De lectulo super quem ascendisti, non descendes, sed morte morieris (IV Reg. Io, 4). Saul quoque rex propter inobedientiam derelictus a Domino, quia divinari sibi a pythonissa postulavit, idcirco audire promeruit: Dabit Deus etiam tecum Israel in manus Philisthinorum. Cras enim, inquit, tu et filii tui mecum eritis (I Reg. XXVIII, 19).
106.0260C| Quod vero hujuscemodi divinationes ab omnibus prorsus vitandae sint, et unctio sanctificati olei expetenda, Marcus evangelista indicat: Et exeuntes, inquit, praedicabant ut poenitentiam agerent, et daemonia multa ejiciebant, et ungebant oleo multos aegrotos, et sanabant (Marc. VI, 13) . Unde patet, ut Beda scribit, hunc sanctae Ecclesiae morem esse traditum, ut energumeni, vel alii quilibet aegroti, ungantur oleo pontificali benedictione consecrato. Docet quoque Jacobus apostolus dicens: Infirmatur quis in vobis? inducat presbyteros Ecclesiae, ut orent super eum, ungentes eum oleo in nomine Domini, et oratio fidei salvabit infirmum, et allevabit eum Dominus: et si in peccatis sit, dimittentur ei (Jac. V, 14).Quod etiam praefatus Beda ita exponit: «Sicut 106.0260D| dederat, inquit, contristato, sic dat et infirmanti consilium, qualiter se a murmurationis stultitia tutetur, juxtaque modum vulneris, modum ponit et medelae, tristato praecipiens, ut ipse pro se oret et psallat; infirmanti autem vel corpore, vel fide mandans, ut qui majorem sustinuit plagam, plurimorum se adjutorio, et hoc seniorum, curari meminerit: neque ad juniores minusque doctos curam suae imbecillitatis referat, ne forte quid per eos allocutionis aut consilii nocentis accipiat. Et orent super eum ungentes eum oleo in nomine Domini (Ibid. , v. 14). Hoc et apostoli in Evangelio leguntur fecisse, et nunc Ecclesiae consuetudo tenet, ut infirmi oleo consecrato 106.0261A| ungantur a presbyteris, et oratione comitante sanentur. »
Non solum presbyteris, sed, ut Innocentius papa scripsit, etiam omnibus Christianis uti licitum est in eodem loco, in sua aut suorum necessitate ungendi. Quod tamen oleum non nisi ab episcopis licet confici. Nam quod ait, oleo in nomine Domini consecrato, vel certe quia etiam cum ungunt infirmum, nomen Domini super eum invocare pariter debent, et si in peccatis sit, dimittentur ei. Multi propter peccata in animo facta, infirmitate, aut etiam morte plectuntur corporis. Unde et Apostolus Corinthiis, quia corpus Domini indigne percipere erant soliti: ideo, inquit, inter vos multi infirmi et imbecilles, et dormiunt multi (I Cor. XI, 50). Si ergo infermi 106.0261B| in peccatis sint, et haec presbyteris Ecclesiae confessi fuerint, ac perfecto corde ea relinquere atque emendare sategerint, dimittentur eis. Neque enim sine confessione emendationis, peccata queunt dimitti. Multis namque propter ignorantiam, multis propter incuriam, haec olei unctio ab usu recessit. Quibus autem in usu non est, necesse est ut in usum veniat. Unde oportet ut quando quis infirmatur, non a divinis et divinatricibus, quae utique habitationes sunt daemonum, sed ab Ecclesia, ejusque sacerdotibus, et unctione sanctificati olei, sibi remedium non solum in corpore, sed etiam in anima a Domino Jesu Christo postulet adfuturum.
CAPUT XV. De mortuis sepeliendis, et cura pro eorum animabus gerenda.
In sepeliendis cadaveribus, non solum affectus circa charos, sed etiam humanitas generaliter impendenda est circa omnes defunctos. In Vetere quippe et in Novo Testamento magnis laudibus praedicantur illi qui erga mortuos sepeliendos devotissimam exhibuerint humanitatem. In Vetere namque, sicut habes de Tobia: Esurientes, inquit, alebat, nudis vestimenta praebebat (Tob. I, 20). Et post pauca: Cumque abiisset, reversus nuntiavit unum ex filiis Israel jugulatum jacere in platea, statimque exsiliens de accubitu suo, relinquens prandium jejunus pervenit ad corpus, et tollens illud, portavit in domum suam occulte, ut dum sol occubuisset, caute sepeliret 106.0261D| eum (Tob. II, 3). Et post quaedam, angelus ad Tobiam: Quando, inquit, orabas cum lacrymis, et sepeliebas mortuos, et derelinquebas prandium tuum, et mortuos abscondebas per diem in domo tua, et nocte sepeliebas eos, ego obtuli orationem tuam Domino (Tob. XII, 12 ). Habes etiam et alia multa exempla in eodem Testamento de his qui circa sepulturam regum, et prophetarum, et caeterorum sanctorum virorum liberalissimi ac devotissimi exstiterunt. In Novo autem Testamento, non solum Joseph, qui corpus Christi involvit in sindone, et in monumento suo novo sepelivit, verum etiam alii innumerabiles sunt sancti viri tibi in exemplum, qui non solum in 106.0262A| sanctorum martyrum, sed etiam in aliorum quorumlibet cadaveribus sepeliendis devotam humanitatem praebuerunt.
Quae cum ita sint, multi hodie sunt Christianorum, qui hujus muneris solatium pauperum funeribus subtrahunt, et solummodo divitum, potentum, suorumque carorum, id spectabiliter atque ambitiose, cum omnis ambitio, ut beatus ait Hieronymus, in morte cessare debeat, impendunt. Ut enim dives et pauper aeque ab omnibus Christianis sunt visitandi, ita nihilominus ab omnibus sunt sepeliendi; quoniam quicunque ex massa peccati Adae nascuntur, necesse est moriantur. Hoc nempe debitum ita est inevitabile atque ineluttabile, ut nullus filiorum Adam ab eo immunis esse possit; Cristi enim 106.0262B| sanguis a perpetua, non a communi nos morte liberat. In Adam juxta Apostolum omnes morimur; sed in Christo vivificamur. In Adam igitur ruimus, sed in Christo resurreximus. Ergo melius post ruinam crevimus. Sed quia terra sumus, et in terram redigendi, resurrezionisque tempore in melius reparandi, debet Christiana pietas spe resurrezionis erecta in sepeliendis mortuis, curaque pro animabus eorum gerenda, devotissimam habere misericordiae diligentiam. Unde ait beato Augustinus in libro sermonum: « Sit pro viribus cura sepeliendi, et sepulcra construendi, quia et haec in Scripturis sanctis inter bona opera deputata sunt. Nec solum in corporibus patriarcharum, aliorumque sanctorum et humanis cadaveribus quorumque jacentium, verum 106.0262C| etiam in ipsius Domini corpore praedicati atque laudati sunt qui ista fecerunt. Impleant haec homines erga suos officia postremi muneris, et sui humani lamenta moeroris. » Contristamur itaque amissione carorum nostrorum, et erigimur spe futurae immortalitatis, donoque resurretionis hilarescimus et consolamur. Admonet quippe nos Apostolus, ut de dormientibus, hoc est mortuis, non contristemur, sicut caeteri qui spem non habent (I Ts. IV, 12). Spem scilicet resurretionis et incorruptionis aeternae. Quos autem dormientes appellat, et vigilaturos tandem demonstrat.
Item Augustinus in eodem libro (cap. 1, 2): «Contristamur, inquit, nos in nostrorum mortibus necessitate amittendi, sed cum spe recipiendi. Inde angimur, 106.0262D| ciao consolamur. Inde infirmitas afficit, hinc fides reficit. Inde dolet humana conditio, hinc sanat divina promissio. Proinde pompa funeris, agmina exsequiarum, sumptuosa diligentia sepulturae, monumentorum opulenta constructio, vivorum sunt qualiacunque solatia, non adjutoria mortuorum. Orationibus vero sanctae Ecclesiae, et sacrificio salutari, et eleemosynis, quae pro eorum spiritibus erogantur non est dubitandum mortuos adjuvari: sed talibus qui ita vixerunt ante mortem, ut possint eis haec utilia esse post mortem. Non ergo mortuis nova merita comparantur, cum pro eis boni aliquid agitur, sed eorum praecedentibus meritis conseguente ista redduntur. » 106.0263A| Patet namque quia in humandis corporibus humanis opus misericordiae exercendum est. Quod si illis haec humanitas ad animae remedium nanciscendum non proficit, nobis utique proficit; et si facientibus proficit, nec facientibus officit. Igitur si pium est mortuos sepelire, impium et inhumanum est non sepelire.
Quid porro de illis putandum est, qui mortuos in agris suis nec sepeliunt, nec sepelire sinunt, sine et alicujus muneris pecunia? Imitantur quippe hi, qui gratis in agris suis mortuos sepeliunt, Joseph, qui corpus Domini in sepulcro suo sepelivit. Illi vero qui aestuantes avaritia mortuos in agris suis absque pecuniae pretio sepelire non sinunt, videntur imitari Ephron, qui a famulo Dei Abraham pecuniam postulavit 106.0263B| et accepit, et agrum ubi mortuum suum sepeliret, vendidit.
Hi vero qui cadavera mortuorum in basilicis sepeliri, et sepultis fructuosum esse dijudicant, legant librum Dialogorum,et invenient quibus prosit sepeliri in ecclesia, et quibus obsit. Sunt namque nonnulli qui propter domos sibi pulchras aedificandas, sepulcra mortuorum effodere non trepidant, ossaque et cineres eorum ad solem projiciunt: et haec consuetudo in tantum quibusdam irrepsit, ut se in hoc facto peccare non intelligant, dicentes nihil obesse illis, quorum ossa impiant; cum utique si illis non obsit, plurimum sibi tamen noEAT. Nihil enim nocuit martyribus cum eorum corpora bestiis et avibus dilanianda projecta fuerunt; illis qui projecerunt 106.0263C| plurimum obfuisse dubium non est. Inhumanum nempe est mortuorum corpora effodere, et ad solem projicere, et humanum piumque ea terrae mandare. Quicunque igitur sepulcra mortuorum absque inevitabili necessitate pietatisque honore violant et effodiunt, merito Assyriis comparantur, qui juxta olim praemissam Domini comminationem, projecerunt ossa regum, et prophetarum, et eorum qui habitaverunt in Hierusalem, de sepulcris suis, et ad solem projecerunt. Quae impietas inter caetera quae populo Dei, ob eorum peccata intulerunt, quantum Assyriis obfuerit, rei eventus probavit. Desinant ergo homines impiare ossa mortuorum, et sinant ea in urnis suis diem resurrezionis exspectare: exhibeantque potius pietatis opus erga mortuos sepeliendos.
106.0263D| De qua re ita Lattanzio in libro de Opificio Dei scribit: «Non ergo, inquit, patiamur figuram et figmentum Dei feris ac volucribus in praedam jacere, sed reddamus id terrae unde ortum est. Et quamvis in homine ignoto necessariorum munus implevimus ; in quorum locum, quia desunt, succedat humanitas, et ubicunque homo desiderabitur, ibi exigi officium nostrum putabimus. In quo autem magis justitiae ratio consistit, quam in eo, ut quod praestamus nostris per affectum, praestemus alienis per humanitatem, quae est certior multo justiorque; cum jam non homini praestamus qui nihil sentit, 106.0264A| sed Deo soli, cui charissimum sacrificium est, opus justum. »
Oportet nempe ut cum coelestis origo materiam carnis, quam eatus habitavit et rexit, reliquerit, pietas humana eamdem non a feris et avibus dilacerari sinat, sed terrae mandare vigilanti cura studeat. Officium namque Christianorum est, ut non solum defunctorum corpora sollicite ac devote sepeliant, quin potius eorum spiritibus, orationibus et eleemosynis opem ferant. Verum licet desint parentes, propinqui et amici, qui specialiter ista gerant pro mortuis, generaliter tamen haec pro illis facere non cessat mater Ecclesia, quae eos spiritaliter genuit; unde sicut in libro sermonum beatus ait Augustinus: A sanctis Patribus traditum universa 106.0264B| observat Ecclesia, ut pro eis qui in corporis et sanguinis Christi comunione defuncti sunt, cum ad ipsum sacrificium loco suo commemorantur, oretur, ac pro illis quoque id offerri commemoretur. Nullatenus itaque audiendi sunt illi, qui dicunt quod nullae aliae eleemosynae opitulari possint defunctis, nisi solummodo quae sacerdotibus dantur, et sacrificaa quae per eos Deo offeruntur. Hoc qui credunt et dicunt, aut ignorantia, aut certe aliorum persuasione falluntur. Credibile sane est quod haec persuasio, qua simplices id credere et dicere videntur, ex fonte avaritiae processerit. sancta quippe et mater Ecclesia pro defunctis suis non solum sacrificia altaris, sed etiam quascunque alias eleemosynas offerre consuevit. Unde et quotidie pro eorum spiritibus, qui 106.0264C| res suas Deo obtulerunt, offeruntur Deo sacrificia, et multifariae supplicationes atque orationes, hospitum receptiones, et pauperum ricreationes, capti vorum redemptiones, et alia innumera adjumenta; sed tamen illis prosunt qui ita vixerunt, ut possint etiam ista eis prodesse post mortem, sicut beato Augustinus nel libro Enchiridii (Cap. 109, 110): « Tempus autem, inquit, quod inter hominis mortem et ultimam resurretionem interpositum est, animas abditis receptaculis continente; sicut unaquaeque digna est vel requie vel aerumna, pro eo quod sortita est in carne cum viveret. Neque negandum est, defunctorum animas pietate suorum viventium relevari, cum pro illis sacrificium mediatoris offertur, vel eleemosynae in Ecclesia fiunt. Sed haec eis 106.0264D| prosunt, qui cum viverent, ut haec sibi postea possent prodesse, meruerunt. Est enim quidam vivendi modus, nec tam bonus, ut non requirat ista post mortem: est vero talis in bono, ut non requirat ista est rursus talis in malo, ut nec his valeat, cum haec vita transierit, adjuvari. Quocirca hic omne meritum comparatur, quo possit post hanc vitam relevari quispiam, vel gravari. Nemo autem se speret quod hic neglexit, cum obierit, apud Deum promereri. Non igitur ista quae pro defunctis commendandis frequentat Ecclesia, illi apostolicae sunt adversa sententiae, qua dictum est: Omnes enim astabimus ante 106.0265A| tribunal Christi, ut referat unusquisque secundum ea quae per corpus gessit, sive bonum, sive malum (Rom. XIV, 10); quia etiam hoc meritum sibi quisque cum in corpore viveret, comparavit, ut ei possint ista prodesse. Non enim omnibus possunt. Et quare non omnibus possunt, nisi propter differentiam vitae quam quisque gessit in corpore? Cum ergo sacrificia sive altaris, sive quarumcunque eleemosynarum pro baptizatis defunctis omnibus offeruntur, pro valde bonis gratiarum actiones sunt; pro non valde malis propitiationes sunt; pro valde malis, etiamsi nulla sunt adjumenta mortuorum, qualescunque vivorum consolationes sunt. Quibus autem prosunt, non ad hoc prosunt, ut sit plena remissio, aut certe ut tolerabilior fiat ipsa damnatio. »
106.0265B| Si quis igitur de hac re plenius et copiosius nosse desiderat, legat librum ejusdem beati Augustini de Cura gerenda pro mortuis.
CAPUTA XVI. Quod de resurrezione mortuorum fidelibus minime sit dubitandum.
Quanquam igitur conditione illatae mortis afficiamur, spe tamen futurae resurrezionis erigimur. Quia ergo a quibusdam de resurrezione mortuorum, infirmitate mentis praepediente, ambigitur, necesse est ut quod de ea minime sit ambigendum, utriusque Testamenti pagines et sanctorum Patrum sententiis demonstretur.
Ait nempe Dominus in lege: Ego sum Deus Abraham, Deus Isaac, Deus Jacob, non est Deus mortuorum, 106.0265C| sed vivorum (Marc. XII, 27; Luc. XX, 38). Et Job, Scio, inquit, quod Redemptor meus vivit, et in novissimo die de terra surrecturus sum, et rursum circumdabor pelle mea, et in carne mea videbo Deum. Quem visurus sum ego ipse, et non alius: et oculi mei conspecturi sunt, et reposita est haec spes mea in sinu meo (Gb XIX, 27). Articolo: Cunctis diebus quibus nunc milito, exspecto donec veniat immutatio mea (Giobbe XIV, 14). Ezechiele: Ossa, inquit, arida, audite verbum Domini. Haec dicit Dominus Deus ossibus suo: Ecce ego intromittam in vos spiritum et vivetis; et dabo super vos nervos, et succrescere faciam super vos carnes, et superextendam in vobis cutem, et dabo spiritum, et scietis quia ego Dominus, ecc . XXXVII, 4, ss. ). In Evangelio: Sicut enim Pater suscitat 106.0265D| mortuos, et vivificat, sic et Filius quos vult vivificat (Giovanna V, 11). Voce: Haec est enim voluntas ejus qui misit me Patris, ut omne quod dedit mihi, non perdam ex eo, sed resuscitem illud in novissimo die (Giovanna VI, 39). Voce: Qui manducat carnem meam, et bibit sanguinem meum, habet vitam aeternam: et ego resuscitabo eum in novissimo die (Ibid. v. 55). Paulus ad Thessalonicenses: Si enim, inquit, credimus quod Jesus mortuus est, et resurrexit; ita et Deus eos qui dormierunt per Jesum adducet cum eo (I Ts. IV, 13). Item idem ad Corinthios: Si autem, inquit, Christus praedicatur quod resurrexit a mortuis, quomodo quidam dicunt in vobis quoniam resurrectio mortuorum non est? Si enim ressurrezione 106.0266A| mortuorum non est, neque Christus resurrexit. Inanis enim est praedicatio nostra: inanis ergo et fides nostra. Invenimur enim et falsi testis Dei, quoniam testimonium diximus adversus Deum, quod suscitaverit Christum, quem non suscitavit, si mortui non risorgente. Nam si mortui non risorgente, neque Christus resurrexit. Quod si Christus non surrexerit, vana est fides vestra: adhuc enim estis in peccatis vestris. Ergo et qui dormierunt in Christo, perierunt. Si in hac vita tantum in Christo sperantes sumus, miserabiliores sumus omnibus hominibus. Nunc autem Christus resurrexit a mortuis, primitiae dormientium; quoniam per hominem mors, et per hominem resurrectio mortuorum.Et sicut in Adam omnes moriuntur, ita et in Christo omnes vivificabuntur. Insolito 106.0266B| autem in suo ordine, primitiae Christi: deinde qui sunt Christi in adventu ejus: deinde finis, cum tradiderit regnum Deo et Patri. Item in eadem: Sed dicit aliquis: Quomodo resurgunt mortui? Quali autem corpore veniunt? Insipiens, tu quod seminas non vivificatur, nisi prius moriatur, et quod seminas, non corpus quod futurum est seminas, sed nudum granum. Et infra: Sed alia quidem coelestium gloria, alia autem terrestrium; alia claritas solis, alia lunae, alia claritas stellarum. Stella enim ab stella differt in gloria: sic et resurrectio mortuorum. Seminario in corruzione, surge in incorruzione. Seminatur in ignobilitate, surget in gloria. Seminatur in infirmitate, surget in virtute.Seminatur corpus animale, resurget corpus spiritale (I Cor. XV, 12, ss. ). 106.0266C| Augustinus nel libro Enchiridii (Cap. 84): « Jam vero, inquit, de resurrezione carnis, non sicut quidam resurrexerunt, iterumque sunt mortui, sed in aeternam vitam sicut Christi ipsius caro resurrexit, quemadmodum possim breviter disputare, et omnibus quaestionibus, quae de hac re moveri assolent, satisfacere, non invenio. Resurrecturam tamen carnem, qui nati sunt hominum, aut nascentur, mortui sunt atque morientur, nullo modo debet dubitare Christianus. » Et paulo post (Cap. 86): «Ex quo autem, inquit, incipit homo vivere, ex illo utique jam mori potest. Mortuus vero, ubicunque illi mors potuerit evenire, quomodo ad resurrectionem non pertineat mortuorum, reperire non possum. » Et paulo post (Cap.88): «Non autem 106.0266D| perit Deo terrena materies, de qua mortalium creatur caro; sed in quemlibet pulverem cineremque solvatur, in quoslibet alitus aurasque diffugiat, in quamcunque aliorum corporum substantiam, vel in ipsa elementa vertatur, in quorumcunque animalium, etiam hominum cibum cedat, carnemque mutetur; illi anima humana in puncto temporis reddit, qui illam primitus, ut homo fieret, cresceret, viveret, animavit. (Cap. 89. ) Ipsa itaque terrena materies, quae discedente anima fit cadaver, non ita resurrezione reparabitur ut ea quae dilabuntur, et in alias atque alias aliarum rerum species formasque vertuntur, quamvis ad corpus redeant, unde dilapsa sunt, ad easdem quoque 106.0267A| corporis partes, ubi fuerunt, redire necesse sit. Alioquin si in capillis redit quod tam crebro tonsura detraxit, si unguibus quod toties dempsit exsectio, immoderata et indecens cogitantibus et ideo resurrezionem carnis non credentibus ricorrenti informitas. Sed quemadmodum si statua cujuslibet solubilis metalli aut igne liquesceret, aut contereretur in pulverem, aut confunderetur in massam, et eam vellet artifex rursum ex illius materiae quantitate reparari, nihil interesset ad ejus integritatem quae particula materiae cuique membro statuae redderetur, dum tamen totum ex quo constituta fuerat, resumeretur: ita Deus, mirabiliter atque ineffabiliter artifex, de toto quo caro nostra constiterat, eam mirabili atque ineffabili celeritate restituet. Nec liquido 106.0267B| attinebit ad ejus redintegrationem utrum capilli ad capillos redeant, et ungues ad ungues, an quidquid eorum perierat mutetur in carne, et ad partes alias corporis revocetur, curante artificis prudentia ne quid indecens fiat. (Cap. 90. ) Nec illud est consequens ut ideo diversa statura sit reviviscentium singulorum, quia fuerat diversa viventium, aut macri cum eadem macie, aut pingues cum eadem pinguedine reviviscant.Sed si hoc est in consilio Creatoris, ut in effigie sua cujusque proprietas et discernibilis similitudo servetur, in caeteris autem corporibus bonis aequalia cuncta reddantur, ita mundificabitur in illa in unoquoque materies, ut nec aliquid ex ea pereat, et quod alicui defuerit, ille suppleat , qui etiam de nihilo potuit quod voluit operari. 106.0267C| Si autem in corporibus resurgentium rationabilis inaequalitas erit, sicut est vocum cum quibus impletur cantus: hoc fiet unicuique de materia corporis sui, quod et hominem reddat angelicis coetibus, et nihil inconveniens eorum ingerat sensibus. Indecorum quippe aliquid ibi non erit, sed quidquid futurum est, hoc decebit, quia nec futurum est, si non decebat. (Cap. 91. ) Risorgente ergo sanctorum corpora sine ullo vitio, sine ulla deformitate, sicut sine ulla corruzione, onere, difficile. In quibus tanta facilitas, quanta felicitas erit. Propter quod et spiritalia dicta sunt, cum procul dubio corpora sint futura, non spiritus.Sed sicut tunc corpus animale dicitur, quod tamen corpus, non anima est; ita nunc spiritale corpus, tamen non spiritus erit. 106.0267D| Proinde quantum attinet ad corruzionem, quae nunc aggravat animam, et vitia quibus caro adversus spiritum concupiscit, tunc non erit caro, sed corpus, quia et coelestia corpora perhibentur. »
Gregorius in Moralibus: « Sunt nonnulli qui de resurrezione carnis incerti sunt, et dum carnem in putredinem ossaque in pulverem redigi per sepulcra conspiciunt, riparari ex pulvere carnem et ossa diffidunt; sicque apud se quasi ratiocinantes dicunt: Quando ex pulvere homo reducitur, quomodo agitur ut cinis animetur? Longe minus est Deo reparare quod fuit, quam creasse quod non fuerit. 106.0268A| Aut quid mirum si hominem ex pulvere resuscitet, qui simul omnia ex nihilo creavit? Mirabilius est Deo coelum ac terram ex nullis existentibus condidisse, quam ipsum hominem ex terra reparare. Quid mirum est si ossa, nervos, carnem capillosque Deus reducat ex pulvere, qui lignum, fructus, folia in magna mole arboris ex parvo quotidie semine restauret? Cum ergo dubitans animus de resurretionis potentia rationem quaerit, earumdem ei rerum quaestiones inferendae sunt, quae et incessanter fiunt, et tamen ratione exprimi nequaquam possunt; ut dum non valet ex visione rei penetrare quod conspicit, de promissione divinae potentiae credat quod audit. Saepe infidi homines dum pulverem putrescentis carnis aspiciunt, dicunt: Unde 106.0268B| ossa et medullae, unde caro et capilli poterunt in resurrezione riparari? Haec itaque requirentes parva semina ingentium arborum videant, atque, si possunt, dicant ubi in eis latet tanta moles roboris, tanta diversitas ramorum, tanta multitudo ac viriditas foliorum, tanta specie florum, tanta ubertas saporum atque odor fructuum? Nunquidnam semina arborum odorem vel saporem habent quem ipsae post arbores in suis fructibus proferunt? Si non potes resurretionis effectum ratione comprehendere, perpende quam multa sunt, quae non intelligis, qualiter sint, et tamen esse non dubitas. Resurrectio plane mortuorum his et aliis quamplurimis exemplis, et potissimum ipsius capitis nostri Domini nostri Jesu Christi resurrezione, in quo omnes resurreximus 106.0268C| et convivificamur, astrui veraciter fideliterque potest. Quid enim congruentius sanae fidei, quidve credibilius, quam ut membra caput sequantur? Quo illud igitur praecessit, membra sequantur necesse est. »
Quod vero resurrectio aliis ad vitam, aliis sit ad poenam, testatur Daniel propheta: Multi, inquit, qui dormiunt in terrae pulvere, evigilabunt, alii in vitam aeternam, alii in opprobrium (Dan. XII, 2). In libro secundo Machabaeorum: Tu quidem, scelestissime, in praesenti vita nos perdis: sed rex mundi defunctos nos pro suis legibus in aeternae vitae resurrezione suscitabit (II Mach. VII, 9) . Articolo: Potius est ab hominibus morti datos spem exspectare Dei, iterum ab ipso resuscitandos, tibi enim resurrectio ad vitam 106.0268D| non erit (Ibid. v. 14). Et Dominus in Evangelio: Nolite mirari quia venit hora in qua omnes qui in monumentis sunt, audient vocem Filii Dei, et procedent qui bona fecerunt in resurrezionem vitae, qui vero mala egerunt, in resurrezionem judicii (Giovanna V, 28). Voce: Ibunt hi in supplicium aeternum, justi autem in vitam aeternam. Et apostolus Paulus: Omnes quidem resurgemus, sed non omnes immutabimur (I Cor. XV, 51). risorgente quidem omnes et justi et injusti, sed justi ut immutentur, id est, de corruzione ad incorruptionem; injusti autem de corruzione ad perpetuam et ineffabilem corruzione. 106.0269A| De quibus per prophetam dicitur: Vermis eorum non morietur, et ignis eorum non exstinguetur (Isa. LXVI, 24). Proinde omnibus satagendum est ut resurrectio nobis ad gloriam, non ad opprobrium; ad incorruzionem, non ad corruzionem, proveniat.
CAPO XVII. De die judicii.
In tremendi judicii die nullius fere conscientia secura esse potest, praesertim cum non solum de opere, verum etiam de otioso sermone ibi Deo rationes sint reddendae. A nobis autem quibusdelectatur mundus, et concupiscentia ejus, qui in stadio illius currentes et in agone certantes, de percipienda corona immortalitatis adhuc incerti insistimus, qui etiam in multis offendimus, et quotidianis 106.0269B| peccatorum remissionibus indigemus, merito eadem dies tremenda timetur et expavescitur. Cum enim juxta Apostolum, Omnes ante tribunal Christi astabimus (Rom. XIV, 10) reddituri rationem de his quae per corpus gessimus, sive bonum, sive malum, patet profecto quod nemo mortalium in transitoriis et cito perlabentibus rebus amorem intenzionis suae, sed potius in coelestibus, totis nisibus debeat figere, et ita se ad conventum talem tantumque praeparet, et coram Christo Deo judice taliter rationes valeat deducere, ut non de malis damnari, sed magis de bonis mereatur remunerari. Ab illis autem quibus carcer iste mundus, et non pro patria, sed pro peregrinatione habeatur, quibus autem ipsum vivere taedio est; quorum scilicet conversatio in coelis est; 106.0269C| de quibus erat ille qui dicebat (Fil. I, 23): Cupio dissolvi et esse cum Christo; et idem alibi: (II Tim. IV, 7): Bonum, inquit, certamen certavi; cursum consumavi, fidem servavi. De reliquo reposita est corona justitiae, quam reddet mihi Dominus in die illa justus judex: non solum autem mihi, sed et his qui diligunt adventum ejus; non tantum quantum a nobis, qui longe inferioris meriti sumus, ille pertimescitur dies. Credibile est igitur quod a sanctorum spiritibus, quibus est sabbatum perpetuae requietionis, exspectantibus corporum suorum resurrezionem quaeritur vera circumcisio verusque jubilaeus, quando revertentur ad antiquam possessionem, accepturi, juxta Apocalypsim, binas stolas, et implebitur in eis illud propheticum: Sancti in terra 106.0269D| sua duplicia possidebunt (Is. LXI, 7); memorata nobis tremenda dies inexplicabiliter diligitur, et ut veniat desideratur.
Quod autem eadem dies cunctis mortalibus ante oculos sit ponenda, et die noctuque tractanda, et timenda atque expavescenda, testimonianza subter collecta innuunt. De hac quippe die ait Dominus per prophetam: Juxta est, inquit, dies Domini magna et amara nimis. Vox diei Domini amara valde, tribulabitur ibi fortis: dies irae, dies illa, dies tribulationis et angustiae, dies calamitatis et miseriae, dies tenebrarum 106.0270A| et caliginis, dies nebulae et turbinis, dies tubae et clangoris (Sof. I, 14). De hac enim die iterum per prophetam dicitur. Adhuc semel et ego movebo, non solum terram, sed etiam coelum (Ger. XII, 26). Voce: Ululate, quia prope est dies Domini (Isa. XIII, 6). Et Dominus in Evangelio: Filius enim, inquit, hominis venturus est in gloria Patris cum angelis suis; et tunc reddet unicuique secundum opus ejus (Mt. XXIV, 44). Et alibi: Sicut enim fulgur exit ab oriente, et paret usque in occidentem, ita erit et adventus filii hominis. Ubicunque fuerit corpus, ibi congregabuntur et aquilae.Statim autem post tribulationem dierum illorum sol obscurabitur, et luna non dabit lumen suum; et stellae cadent de coelo, et virtutes coelorum commovebuntur; et tunc parebit signum filii hominis in coelo, 106.0270B| et tunc plangent se omnes tribus terrae, et videbunt filium hominis venientem in nubibus coeli cum virtute magna, et majestate: et mittet angelos suos cum tuba et voce magna; et congregabunt electos ejus a quatuor ventis, a summis coelorum usque ad terminos eorum (Ibid. v. 27, seq. ).
Et Apostolus: Gratias agere debemus semper Deo pro vobis, fratres, ita ut dignum est, quoniam semper crescit fides vestra, et abundat charitas uniuscujusque vestrum in invicem, ita ut et nos ipsi in vobis gloriemur in Ecclesiis Dei pro patientia vestra, et fide, in omnibus persecutionibus vestris et tribulationibus quas sustinetis in exemplum justi judicii Dei, ut digni habeamini in regno Dei, pro quo et patimini: si tamen justum est apud Dominum retribuere retributionem 106.0270C| his qui vos tribulant, et vobis qui tribulamini requiem vobiscum, in revealem Domini nostri Jesu Christi de coelo, cum angelis virtutis ejus, in flamma ignis dantis vindictam de his qui non noverunt Deum, et qui non obediunt Evangelio Domini nostri Jesu Christi. Qui poenas dabunt in interitum aeternas a facie Domini, et a gloria virtutis ejus, cum venerit glorificare in sanctis ejus, et admirabilis fieri in omnibus qui crediderunt (I Tess. I, 5). Petrus: Adveniet dies Domini ut fur, in quo coeli magno impetu transitorio; elementa vero calore solventur (II Petr. III, 10).Nell'Apocalisse: Tumidis autem et incredulis, et exsecratis, et homicidis, et fornicatoribus, et veneficis, et idololatris, et omnibus mendacibus, pars illorum erit in stagno ardenti igne et sulphure, quod est mors secunda (Ap. XXII, 8) .
106.0270D| Prosper: « Age jam, inquit, cum ad illud ultimum judicium venerimus, ab eo judice judicandi qui nec falli occultatione criminum potest, nec ad impunitatem promerendam alicujus oblatione corrumpi, cum coeperint omnium secreta revelari, et non solum actus ac verba, sed etiam ipsae cogitationes ostendi. Quid faciemus sub tanti judicis majestate? Quid excusationis obtendere poterimus? Qua nos defensionis arte purgabimus? Quae nobis subventura est poenitentia, quam in hac carne contempsimus? Quae nos defensura sunt opera bona, 106.0271A| quae in hac vita non fecimus? Ad quos apostolos, aut ad quos alios sanctos confugituri sumus, quorum exempla simul ac verba despeximus? An forte aliquos ibi fragilitas corporis excusabit? sed excusationi eorum reclamabunt omnium exempla sanctorum, qui cum fragilitate carnis in carne viventes, fragilitatem carnis in carne vincentes, quod fecerunt, utique fieri posse docuerunt: maxime quia nec ipsi peccato sua virtute, sed Domini miserantis auxilio restiterunt; qui se non quaerentibus ut quaerant, atque in eum ut credatur, ostendit; et credentes in se, ne a peccato vincantur, invicta protectione defendit. Quid ergo responsuri sunt, si eis Dominus dicat: Si potuistis, quare non restitistis desideriis peccatorum? Si non potuistis, quare meum 106.0271B| contra peccata non quaesistis auxilium? Aut, vulnerati, quare poenitendo non adhibuistis vulneri vestro remedium? Nonne ad haec obmutescentes, et quid excusationis referant non habentes, dicet: Ligate eos manibus et pedibus, et mittite in tenebras exteriores, ibi erit fletus et stridor dentium (Mt. XXII, 13), ubi vermis eorum non morietur, et ignis eorum non estinguetur? » (Is. LXVI, 24).
Quia ergo tot evidentissimis testimoniis dies judicii terribiliter denuntiatur, et nobis nullus suffugiendi patebit aditus, quin ad eum reddituri rationes veniamus, nullusque ibi erit poenitentiae fructuosae locus, nullaeque induciae poenitendi, nullum effugium ad sanctorum suffragia poscenda: restat ut, dum vivimus, indulta tempora poenitentiae nel vuoto non 106.0271C| deducamo; sed dum possumus, et Dominum prope habemus, ad eum, a quo peccando fuga lapsi sumus, poenitendo vitamque in melius commutando, moresque corrigendo, confugium faciamus; quatenus in eodem die eum judicem mitissimum sentire mereamur.
CAPUTA XVIII. De quatuor ordinibus in die judicii futuris.
Quatuor esse ordines in pavendi examinis die futuros in Evangelio perspicue demonstratur: duorum scilicet electorum et duorum reproborum. De quibus in homilia Evangelii. « Notandum, inquit, quod duo sunt ordines electorum in judicio futuro, unus judicantium cum Domino, de quibus hoc loco memoratur, qui reliquerunt omnia et secuti sunt 106.0271D| illum; alius judicandus a Domino, qui non quidem omnia sua pariter reliquerunt, sed de his tamen quae habebant quotidianas dare eleemosynas pauperibus Christi curabant. Unde audituri sumus in judicio: Venite, benedicti Patris mei, percipite regnum quod vobis praeparatum est a constitutione mundi (Mt. XXV, 34). Sed et reproborum quoque duos ibi futuros ordines, Domino narrante, comperimus: unum eorum qui fidei Christianae mysteriis initiati opera fidei exercere contemnunt, quibus dicendum in judicio testatur: Discedite a me, maledicti, in ignem aeternum, qui praeparatus est diabolo et sociis angelis ejus . Esurivi enim, et non dedistis mihi manducare, 106.0272A| ecc. (Joan. III, 18. ) Alterum eorum qui fidem et mysteria Christi, vel nunquam suscepere, vel suscepta per apostasiam rejecere; de quibus dicit: Qui autem non credit jam judicatus est, quia non credit in nomine unigeniti Filii ejus; qui quoniam non verbo tenus colere Christum voluerunt, nec verba saltem ejus, quibus coarguantur in judicio, merentur audire: sed ad hoc tantum venient in judicium, ut cum eis qui judicantur peccatoribus in damnationem mittantur aeternam. »
Isidoro in libro Sententiarum (Lib. III, cap. 30): «Duae sunt, inquit, differentiae, vel ordines hominum in judicio, hoc est electorum et reproborum, qui tamen dividuntur in quatuor. Perfectorum ordo unus est, qui cum Domino judicat, et alius qui judicatur, 106.0272B| utrique tamen cum Christo regnabunt. Similiter ordo reproborum partitur in duobus, dum hi qui intra Ecclesiam sunt mali, judicandi sunt et damnandi; qui vero extra Ecclesiam inveniendi sunt, non sunt judicandi, sed tantum damnandi. Primus ergo ordo eorum qui judicantur et pereunt, opponitur illi ordini bonorum, de quo sunt qui judicantur et regnant. Secundus ordo eorum qui non judicantur et pereunt, opponitur illi ordini perfectorum, in quo sunt ii qui non judicantur et regnant. Tertius ordo eorum qui judicantur et regnant, illi ordini est contrarius de quo sunt qui judicantur et pereunt. Quartus eorum qui non judicantur et regnant, opponitur illi contrario ordini in quo illi sunt qui non judicantur et pereunt. »
106.0272C| Ciao quatuor ordines, duo metuendi, et duo pro viribus sunt imitandi. Quisquis in eorum numero de quibus dictum est: Qui non credit jam judicatus est (Joan. III, 18), timet ascisci, veraciter percipere debeat fidem Christi, caveatque ne ab ea per apostasiam penitus aberret. Quisquis vero ab eorum numero optat secerni quibus dicitur: Discedite a me, maledicti, in ignem aeternum, etc. (Mt. XXIV, 34), rectae fidei recta opera adjungat necesse est, scilicet ut non sterilis, sed liberalis atque hilaris in omnibus operibus misericordia e fiat.Ecce qualiter a duobus ordinibus reproborum valde metuendis et pavendis omnis catholicus, divina misericordia praecedente et latere, expers fieri potest: restant duo, alter perfectorum, imo paucorum, alter generaliter caeterorum 106.0272D| justorum.
Quisquis autem ad culmen perfezioneis divina ope suffragatus ascendere valet, ut scilicet amore apostolicae vitae omnia sua relinquat, et pauper pauperem Christum sequatur, hic procul dubio cum Deo in judicio non judicabitur, sed ut judicet, sedebit. Is igitur qui ad arcem speculativae vitae conscendere nequit, si in actuali vita operibus misericordiae deditus fuerit, in eodem judicii die a reproborum numero secerni et in eorum ammettenti merebitur quibus dicotur: Percipite regnum Dei, quod vobis paratum est ab origine mundi.
CAPUTO XIX. De aeternis suppliciis reproborum.
Quod praemia justorum sint ineffabilia testatur evangelista dicens: Quod nec oculus vidit, nec auris audivit, nec in cor hominis ascendit quae praeparavit Deus diligentibus se (I Cor. II, 9). Unde etiam credibile est quod sicut praemia justorum sunt mortalibus incomprensibilia, ita etiam tormenta impiorum sint ineffabilia. Quia igitur utraque existunt incomprehensibilia, necesse est ut ferventer ad justorum praemia capienda tendamus; et reproborum supplicia, dum possumus et tempus habemus, bene agendo caveamus. De suppliciis autem reproborum ait Isaias propheta: Vermis eorum non morietur, et ignis eorum non exstinguetur (Is. LXVI, 24). E Domino 106.0273B| in Evangelio: Mittite eum, inquit, in tenebras exteriores: ibi erit fletus et stridor dentium (Mt. XXII, 13). Item Sicut ergo colliguntur zizania et igni comburuntur, sic erit in consummatione saeculi. Mittét filius hominis angelos suos, et colligent de regno ejus omnia scandala, et eos qui faciunt iniquitatem, et mittent eos in caminum ignis: ibi erit fletus et stridor dentium.
Gregorius: «Omnipotentis Dei justitia, futurorum praescia, ab ipsa mundi origine gehennae ignem creavit, qui in poena reproborum esse semel inciperet, sed ardorem suum etiam sine lignis nunquam finiret. Sciendum est quod omnes reprobi, quia ex anima simul et carne peccaverunt, in aeterno supplicio in anima pariter et carne cruciabuntur. 106.0273C| Unde per Danielem prophetam recte dicitur: Pones eos ut clibanum ignis in tempore vultus tui (Sal. XX, 10). Clibanus namque intrinsecus ardet, is vero qui ab igne devoratur, ab exteriore parte incipit concremari: ut sacra eloquia ardere et exterius et interius reprobos demonstrent, eos et ab igne devorari, et sicut clibanus poni testantur, ut per ignem crucientur in corpore, et per dolorem ardente in mente. » In tempore vultus Domini injusti omnes ut clibanus ponuntur et ab igne devorantur, quia apparente judice cum visione illius eorum multitudo repellitur, et intus per desiderium ardet in conscientia, et foris carnem cruciat gehenna. Isaias profetia ait: Propterea dilatavit animam suam infernus, et aperuit os suum absque ullo termino (Isa.VI, 14). 106.0273D| Sicut enim infernus dilatatus dicitur sine termino, quia ad se plurimos trahit, ita sine fundo altus non incongrue vocatur, quia eos quos in se suscipit, quasi in quadam abysso suae immensitatis absorbet. Infernus namque recte fundum non habere creditur, quia quisquis ab illo rapitur quasi in immenso devoratur. Quae scilicet gehenna quamvis cunctis una sit, non tamen una eademque qualitate succenditur: sicut plerumque uno sole omnes tangimur, nec tamen sub eo uno ordine omnes aestuamur, quia juxta qualitatem corporis sentitur etiam pondus caloris; sic damnatos et una est gehenna quae afficit, et tamen 106.0274A| non una omnes qualitate comburit, qua quod hic agit dispar valetudo corporum, hoc illic exhibet dispar causa meritorum.
Nel libro Dialogorum, Petrus: «Nunquidnam, quaeso te, dicimus eos qui illic semel mersi fuerint semper arsuros? Gregorio: Constat nimirum, et incunctanter verum est, quia sicut finis non est gaudiorum bonorum, ita finis non erit tormentorum malorum. Petrus: Scire velim quomodo justum sit ut culpa quae cum fine perpetrata est sine fine puniatur. Gregorius: Hoc recte diceretur, si districtus judex non corda hominum, sed facta pensaret. Iniqui enim ideo cum fine deliquerunt, quia cum fine vixerunt. Nam voluissent utique si potuissent sine fine vivere, ut potuissent sine fine peccare. Ostendunt 106.0274B| enim quia in peccato sempre vivere cupiunt, qui nunquam desinunt peccare dum vivunt. Ad magnam ergo justitiam vindicantis pertinet, ut nunquam careant supplicio, qui in hac vita nunquam voluerunt carere peccato. »
Prospero: « Fletus, inquit, et stridor dentium acerrimos eorum dolores ostendunt qui, supplicio aeternae mortis addicti, non videndi sensum habituri sunt, sed dolendi. Quorum continuus gemitus, cruciatus aeternus, dolor summus, poenalis sensus torquent animos, nec extorquent, puniunt corpora damnata, nec finiunt. Quos ideo sibi deputatos ignis inexstinguibilis non exstinguitur, ut permanente sentiendi vita, poena permaneat, et ad dolendum magis, quam ad videndum aeternis corporibus compeditos 106.0274C| habeat, quod in flammis vivacibus immortalitatis secundae mortis occidat. Jam vero quod dicit: Vermis eorum non morietur et ignis eorum non exstinguetur (Is. LXVI, 24), ad totam refertur damnati hominis poenam, quem inefficacis poenitentiae ignis exurit, et consumentis conscientiae vermis immortaliter rodit. Proindeque omnes qui in gehenna dicuntur occidi, non id cum illis agitur, ut maximis consumpti doloribus aliquando deficiant, sed ut in illis poenaliter vivant. »
Haec et his similia libenter audire vel legere, jugiter ante oculos mentis adducere, futura credere, sine ulla perturbatione, et vere cogitare quale malum sit ab illo gaudio divinae contemplationis excludi, beatissima sanctorum omnium societate privari, 106.0274D| fieri patriae coelestis extorres, mori vitae beatae, morti vivere sempiternae, in aeternum ignem cum diabolo et angelis ejus expelli: ubi sit mors secunda damnatis exsilium, vita, supplicium; non sentire in illo igne quod illuminat, sentire quod cruciat: exundantis incendii terribiles strepitus pati, barathri fumantis amara caligine oculos caecari, profundo gehennae fluctuantis immergi, edacissimis in aeternum dilaniari vermibus, nec finiri; haec et multa his similia cogitare, nihil est aliud quam vitiis omnibus repudium dare, omnia blandimenta carnalia refrenare. Quis tam stolidae mentis, tamque ferrei pectoris 106.0275A| esiste, quem ista non terreant? Miserabilis plane et valde lugubris humana conditio, quae in hac mortalitate nunquam sine labore vivit. Quid, inquam, miserabilius et infelicius esse potest, si de labore praesenti ad laborem aeternum et nullum finem habiturum pervenitur? Nonne satius fuerat cum non nasci, quam natum, et fidei sacramentis imbutum, et periculis hujus vitae exutum, propter scelerum immanitatem aeternis mancipari suppliciis? Proinde necesse est ut hoc parvo temporis spatio sic ab omnibus vivere studeatur, ut quando ex hoc exitum fuerit, aeterna supplicia evadantur, et perpetuae vitae praemia nanciscantur.
CAPUT XX. De electorum sempiterna retributione.
106.0275B| Quid majoris remunerazioneis post resurrezionem consequi poterunt sancti, quam perpetim esse cum Domino suo? Unde Christus ad Patrem: Volo, inquit, ut ubi ego sum, et ipsi sint mecum (Giovanna. XVII, 14). Ipse quippe caput nostrum est, et quo ille ascendit, nos procul dubio ascensuri sumus, et percepturi illud. Unde Psalmista inhianter aiebat: Quam magna multitudo dulcedinis tuae, Domine, quam abscondisti timentibus te (Sal. XXX, 20), etc. Item: Dominus regit me et nihil mihi deerit: in loco pascuae ibi me collocavit (Sal. XXII, 1) , Voce: Ego autem sicut oliva fructifera in domo Dei, speravi in misericordia Dei in aeternum et in saeculum saeculi (Sal. LI, 10). Articolo: Credo videre bona Domini in terra viventium (Sal. XXVI, 13). In libro Sapientiae: Justus quacunque 106.0275C| morte praeoccupatus fuerit, anima illius in refrigerio erit (Sap. IV, 7). Articolo: Beatus vir qui sofferenza tentationem, quoniam cum probatus fuerit, accipiet coronam vitae, quam repromisit Dominus diligentibus se (Jac. I, 12). Articolo: Justi autem in perpetuum vivent; et apud Dominum est merces eorum, et cogitatio eorum apud Altissimum; ideo accipient regnum decoris et diadema speciei de manu Domini (Sap. V, 10). Daniele profeta: Qui autem docti fuerint, fulgebunt sicut splendor firmamenti; et qui ad justitiam erudiunt multos, quasi stellae in perpetuas aeternitates (Dan. XII, 3). In Evangelio: Venite, benedicti Patris mei, percipite regnum quod vobis paratum est ab origine mundi (Mt. XXIV, 34).Voce: Tunc justi fulgebunt sicut sol in regno Patris eorum (Mt. XIII, 106.0275D| 41). Paulus: Cum Christus, inquit, apparuerit vita vestra, tunc et apparebitis cum ipso in gloria (Coloss. III, 4). Voce: De reliquo reposita est mihi corona justitiae, quam reddet mihi Dominus in illa die justus judex, non solum autem mihi, sed et his qui diligunt adventum ejus (II Tim. IV, 7). Nell'Apocalisse. Hi sunt qui venerunt ex magna tribulatione, et laverunt stolas suas in sanguine agni; ideo sunt ante thronum Dei, et serviunt ei die ac nocte in templo ejus, et qui sedet in throno habitabit super eos. Non esurient, neque sitient amplius, neque cadet super illos sol, neque ullus aestus; quoniam agnus, qui in medio throni est, reget illos et deducet eos ad vitae fontes 106.0276A| aquarum: et absterget Dominus omnem lacrymam ab oculis eorum (Ap. VII, 14).
Nel libro Enchiridii (Cap. 94). « Remanentibus itaque angelis et hominibus reprobis in aeterna poena, tunc sancti scient plenius quid boni eis contulerit gratia. Tunc rebus ipsis evidentibus apparebit quod in psalmo scriptum est: Misericordiam et judicium cantabo tibi, Domine (Sal. C, 1). » Gregorius in Moralibus (Lib. XXXV, cap. 9, init. aliis verbis): Sancta Ecclesia post finem hujus saeculi duplicia recipit. Unde bene per prophetam dicitur: In terra sua duplicia possidebunt (Is. LXI, 7). Sancti quippe in terra viventium duplicia possident, qui nimirum beatitudine mentis simul et corporis gaudent. Joannes in Apocalypsi, qui resurrezionem corporum clamantes 106.0276B| sanctorum animas vidit, accepisse eas stolas singulas aspexit, dicens: Et datae sunt eis stolae singulae albae, et dictum est illis ut requiescerent tempus adhuc modicum, donec impleatur numerus conservorum et fratrum eorum (Ap. VI, 11) . Ante resurrezionem sancti stolas singulas accepisse dicti sunt, quia sola adhuc mentis beatitudine perfruuntur. Binas ergo accepturi sunt, quando cum animarum perfecto gaudio, etiam corporum incorrupione vestientur; tunc enim vera in nobis libertas erit, cum ad gloriam filiorum Dei adoptio nostra pervenerit. Multitudo electorum nunc ad fidem per sanctos doctores trahitur, sed quandoque ad coelestem patriam congregatur, ut ibi omnes electi sine fine laudent, cum viderint sine fine quem laudent. In aeterna vita perfetta 106.0276C| corpus Redemptoris efficitur omnis multitudo sanctorum, eique ita tunc inhaerent, ut eis de corruzione, quae per resurrezionem vincitur, jam nihil in suo sancto amore contradicat, sed unita gloriae sui Redemptoris fiat. Egregius praedicator ait: Et ipsa creatura liberabitur a servitute corruzioneis in libertate gloriae filiorum Dei (Rom. VIII, 21). Electos enim nunc poena corruzioneis aggravat, sed tunc incorruptionis gloria exsultat. Et quantum ad praesentis necessitatis pondera, nunc in Dei filiis de libertate nihil ostenditur, tantum ad lateris libertatis gloriam, tunc in Dei famulis de servitute nihil apparebit.Creatura ergo a servitute corruzioneis exuta, et libertatis dignitate accepta, in filiorum Dei gloriam vestitur; quia unita Deo per spiritum, 106.0276D| quasi hanc ipsam, quod creatura est, transisse ac subegisse declaratur. Hinc Psalmista ait: In loco pascuae ibi me collocavit (Sal. XXII, 1). Pascua etenim Scriptura sacra, illa viriditatis aeternae pabula vocat, ubi jam nostra refectio nullius defecus ariditate marcescit. De quo pastore rursus ait: Nes autem populus ejus, et oves pascuae ejus. Unde per semetipsam Veritas ait: Per me si quis introierit, salvabitur, et ingredietur, et egredietur, et pascua inveniet (Giovanna X). Justi cum iniquos omnes extrema ultione percuti conspiciunt, ipsi de gloria dignae retributionis hilarescunt, nec damnatis jam tunc ex humanitate compatiuntur, quia divinae justitiae per 106.0277A| speciem inhaerentes, inconcusso districtionis intimae vigore solidantur. Erectas in claritate suprema rectitudinis electorum mentes nulla miseria afficit, quia eas a miseriis altitudo beatitudinis alienas reddit. Bene per Psalmistam dicitur: Videbunt justi et timebunt, et super eum ridebunt, et dicent: Ecce homo qui non posuit Deum adjutorem suum (Sal. LI, 8). Iniquos enim justi nunc vident et metuunt; tunc visuri sunt et ridebunt: quia enim modo ad eorum labi imitationem possunt, hi habent formidinem: quia vero damnatis tunc prodesse nequeunt, illic ne habeant passionem, aeternis suppliciis deditis non esse miserendum, in ipsa qua beati sunt justitia judicantis legunt.
Prospero: «Haec est, inquit, vita beata, ad quam 106.0277B| qui bonorum operum consummatione pervenerint, beatis angelis similis erunt, et simul cum Deo suo sine fine regnabunt. Quod hic crediderant, ibi videbunt, sui creatoris substantiam mundis cordibus contemplantes, aeterna exsultatione gaudebunt, divina ac mutua dilectione possessi, Deo suo in aeternum et invicem sibi feliciter adhaerebunt. Receptis cum incorrupione atque immortalitate corporibus, municipatum patriae coelestis accipient, atque ejus in aeternum cives effecti, promissa praemia reportabunt. Ibi eis exuberabit tanta laetitia, tanta coelestium gratia gaudiorum, ut et remuneratori suo 106.0278A| pro tantis muneribus gratias agant, et nullum fasti dium ex ipsa affluentium bonorum percezionee sustineant. Ibi ita patebunt singulorum singulis men tes, sicut corporalibus oculis soggiacente facies corporales; quia humanorum peccatorum tanta ibi erit et tam perfecta munditia, ut habeant unde mundatori suo Deo gratias agant, non unde offensi aliquibus sordibus erubescant; quia ibi nulla peccata nec peccatores erunt, et qui ibi fuerint, jam peccare non poterunt. Nec latebit jam perfecte beatos aliquid secretorum, qui, quod est longe praestantius, ipsum visuri sunt mundis cordibus Deum. »
Ecce qualis gloria nobis promittitur; ad quam ut infatigabiliter tendamus a Domino hortamur, atque ut eam tandem consequi mereamur, ab eodem hortatore 106.0278B| adjuvamur. Utquid pigri sumus? Utquid bona operari negligimus? Utquid tantae gloriae, tantaeque retribuis datorem audire contemnimus? Non enim debemus cunctari quin talem vocantem sequamur, ejusque monitis obtemperemus, ut ab eo tantam gloriam adipisci valeamus. Ad hoc nempe nascimur, ut Christo renascamur. Ad hoc etiam renascimur, ut cum eodem Christo Domino sine fine in aeternum vivamus.
Esplicito Liber domni Jonae, quomodo laici vivere debeant.