De laudibus virginitatis

by Aldhelmus Schireburnensis

Aldhelmus Schireburnensis

De laudibus virginitatis

Saeculo VIII

editio: Migne
fons: Corpus Corporum

Migne Patrologia Latina Tomus 89

De laudibus virginitatis

I.

(0103C)Reverendissimis Christi virginibus omnique devotae germanitatis affectu venerandis, et non solum corporalis pudicitiae praeconio celebrandis, quod plurimorum est, verum etiam spiritualis castimoniae gratia glorificandis, quod paucorum est, scilicet Hildelithae regularis disciplinae, et monasticae conversationis magistrae, simulque Justinae ac Cutbergae, necnon Osburgae, mihi contribulibus necessitudinum nexibus conglutinatae, Aldgidae ac Scholasticae, Hidburgae et Burngidae [ Ms. Bodl., Berengidae], Eulaliae, ac Teclae, rumore sanctitatis concorditer Ecclesiam ornantibus, Aldhelmus segnis Christi crucicola, et supplex Ecclesiae vernaculus optabilem perpetuae (0103D)prosperitatis salutem.

II.

Jamdudum ad pontificale proficiscens conciliabulum, fraternis sodalium catervis comitatus, almitatis vestrae scripta meae mediocritati allata satis libenter suscipiens, erectis ad aethera palmis, immensas Christo pro sospitate vestra gratulabundus impendere grates curavi, quo stylo non solum ecclesiastica promissorum votorum foedera, quae fida (0104C)pollicitatione spopondistis, ubertim claruerunt, verum etiam melliflua divinarum studia Scripturarum sagacissima sermonum serie patuerunt. Cumque singulos epistolarum textus recitans, pernicibus pupillarum obtutibus specularer, atque naturali quadam, ut mihi insitum fertur, latentium rerum curiositate contemplarer, uberrimamque verborum facundiam ac virginalem urbanitatis desertitudinem [ Bodl., disertitudinem] magnopere admirarer, en, inquam, ineffabili gratulatur tripudio ille superi regnator Olympi, et rector coeli, cum taliter catholicas Christi vernaculas, imo adoptivas regenerantis gratiae filias, ex fecundo ecclesiasticae conceptionis utero, spiritualis verbi semine (0104D)progenitas, per maternam viderit sollicitudinem divinis dogmatibus erudiri, ac velut sagaces gymnosophistas sub peritissimo quodam agonotheta palaestricis disciplinis et gymnicis artibus in gymnasio exerceri. Qui laboriosi certaminis coronam et Olympiaci agonis triumphum, difficillimis propriae exercitationis viribus naviter nanciscuntur. Ita duntaxat, ut alius strenua athletarum luctamina cum (0105A)aemulo sinuosis laterum flexibus desudans, in meditullio scammatis fragrante delibutus lubrici liquoris nardo, solerter exercere studeat. Alius jaculorum catapultas, et sagittarum spicula de obstrusis pharetrae latibulis depromens, non ut passivos oculorum obtutus, libere per aethera relaxat, sed ut certos pupillarum conspectus demonstraret [ Bodl., demonstrat] pando strepente arcu, et nervo stridente, ad destinatum indeclinabiliter dirigit locum. Alius anhelantium in stadio cursorum plantis fidens pernicibus. De quibus egregius agonista, et divini sermonis dogmatista: Omnes, inquit, currunt, unus tamen accipit bravium; turmas ludi participes, et laboris consortes superans victoriae palma, fortunatus feliciter perfruitur. Alius cum caterva contribulium (0105B)phalerato vectus cornipede, quem calcaribus cruentatum, et flagris caesum, aureis comunt ornamenta lupatis: de quo facetus poeta: Quadripedante putrem cursu quatit ungula campum, perniciter implicans orbes orbibus, spatia terrarum metitur. Alius, classicis nautarum cohortibus stipatus, et densis remigantum agminibus circumseptus, per vitreos Oceani gurgites celerrimam agens liburnam aut lintrem, instanter hortante proreta, et crepante naucleri portisculo [ Bodl., porticulo], spumosis algosisque remorum tractibus trudit.

III.

Et quidem universa haec, quae per gymnosophistas exerceri deprompsimus, inter scholares saecularium disciplinas, apud vestri discipulatus industriam, non exterioris hominis motibus aguntur, sed (0105C)interioris geruntur gestibus. Siquidem microcosmum, id est, minorem mundum, ex duplici et gemina materiae substantia constare vestrae sagacitatis solertiam non arbitror latere; quin potius sicut exterioris hominis natura, qui in propatulo formatus visibiliter conspicitur, haud difficillime deprehendi potest, ita interioris qualitatem, qui coelesti afflatus spiraculo, juxta Geneseos relatum, creditur, a vestra prudentia membratim et particulatim subtiliter investigatam reor. Etenim celeberrimus ille Christi nominis gerulus, ad exemplum militiae Christianorum agonem protulit gymnicorum dicens: Et illi quidem ut corruptibilem coronam accipiant: nos autem incorruptam; et alibi: Non quasi aerem verberans; et quamvis (0105D)gymnicorum exempla, quae agilitate corporis theatrales populi pompas et praeconia circensium adipiscuntur, rite congruant ad comparationem eorum qui per ampla Scripturarum stadia decurrentes sagacissimam animi industriam et vivacis ingenii qualitatem assidua lectionis instantia exercere noscuntur.

IV.

Attamen solertissimae apis industriam praedictis exemplorum formulis coaptari posse, uberrima rerum experimenta liquido declarant, quae roscido facessente crepusculo, et exorto limpidissimi solis jubare, densos extemplo tripudiantium turmarum exercitus per patentes campos gregatim diffundum. Modo melligeris caltarum frondibus seu purpureis malvarum floribus incubantes, mulsa nectaris stillicidia guttatim rostro decerpunt, et velut lento careni (0106A)defruto, quod regalibus ferculis conficitur, avida viscerum receptacula certatim implere contendunt; modo flavescentes saliculas [ Bodl., saliculos] et crocata genistarum cacumina circumvallantes, fertilem praedam numerosis cruribus et coxarum oneribus advehunt, quibus cerea castra conficiunt; modo teretes hederarum corymbos, et levissimos florentis tiliae surculos constipantes, multiformem favorum machinam angulosis et opertis cellulis construunt. Cujus artis molimen egregius poeta, metrica facundia fretus, catalectico versu creditur cecinisse, cum diceret: Cerea gemmatis flavescunt mella canistris, et infra brachycatalectico, sive colopho: Collucentque suis aurea vasa favis. (0106B)Nam quemadmodum examen, arcta fenestrarum foramina et angusta alvearii vestibula catervatim per turmas egressum, amoena arvorum prata populatur, eodem modo vestrum, ni fallor, memoriale mentis ingenium per florulenta Scripturarum arva late vagans, bibula curiositate decurrit. Nunc divina priscorum prophetarum oracula certis astipulationibus jamdudum Salvatoris adventum vaticinantia enixius investigando; nunc antiquarum arcana legum ab illo mirabiliter digesta, qui bis quinis Memphitica regna saevissimis plagarum afflictionibus crudeliter percussisse, et rubicundi tumentes Oceani gurgites ac reciproca spumantis pelagi flustra, sacrosancti tactu viminis ex colubro nuper transfigurati in simulacro maceriae altrinsecus sequestrasse, et post coeleste (0106C)colloquium cornutis vultibus incredulum fugasse vulgus describitur, sollicita intentione scrutando; nunc quadrifariam [ Bodl., quadrifaria] evangelicae relationis dicta, mysticis catholicorum Patrum commentariis exposita, et ad medullam usque spiritualiter enucleata, et quadriformis ecclesiasticae traditionis normulis secundum historiam, allegoriam, tropologiam, anagogen, digesta, solerter indagando; nunc priscas historiographorum fabulas et chronographorum seriem, qui fortuitas praeteritorum permutationes temporum tenaci memoriae textu tradiderunt, rite rimando; nunc grammaticorum regulas et orthographorum disciplinas, tonis et temporibus trutinatas, pedibus poeticis compactas per cola et commata, (0106D)hoc est, per penthemimerin, et heptemimerin diremptas, imo centenis metrorum generibus sequestratim discretas, sagaciter inquirendo.

V.

Apis, inquam, propter peculiaris castimoniae privilegium, pudicissimae virginitatis typum et Ecclesiae portendere speciem indubitata Scripturarum auctoritate astipulatur. Quae florentes saltuum cespites ineffabili praeda depopulans, dulcia natorum pignora, nesciens conjugii, illecebrosa consortia fetosa quadam suavissimi succi concretione producit. Ecclesia vero, bis acuto Testamentorum mucrone hominum vitaliter corda transverberans, haereditariam legitimae aeternitatis sobolem casto verbi fecundat semine.

VI.

Illud etiam commemorandum de apum concordi (0107A)sodalitate, et theatrali quodam spectaculo stupendum autumo: ultroneum videlicet voluntariae servitutis affectum, quem erga suorum obsequia principum exercere noscuntur. Nonne sub hujuscemodi contemplationis intuitu omnis monasticae conversationis disciplina et regularia coenobiorum instituta, simillima collatione declarantur? Quandiu enim antiquas inhabitare sedes, et exigua fovere tuguria gracillimis contexta viminibus seu cavatis consuta corticibus, ille qui inter caeteros magistratus officio fungitur decreverit, nulla ex immensa multitudine fugitivis discursibus et passivis volatibus per aethera vagatur. Ast si, certis exigentibus causis, et cogente peregrinandi necessitate, illa [ Bodl., ille] cui consulatus vice regimen caeterarum commissum est, externa (0107B)quaerere regna maluerit, nusquam apud mortales videas extorrem propria pulsum patria tam densis exercituum agminibus tamque spissis legionum cohortibus constipari; ita prorsus ut multo libentius ob reverentiam principis ad incolarum peregre proficiscatur [ Bodl., incolatum . . . . proficiscantur], quam domesticis assuetae deliciis, et vernacula contentae quiete in cellulis commorentur. Quid enim, quaeso, in rerum visibilium videri valet natura, quid [ Bodl., quod] tam ingenti studio auctoris sui praecepto pareat et regis imperium implere contendat? ut merito propter intactae virginitatis typum et spontaneum devotae subjectionis famulatum, quo exemplum obedientiae mortalibus in valle lacrymarum degentibus praebet, prae caeteris creaturis nectareum conficiat edulium, (0107C)et mulsae dulcedinis alimoniam flavescenti cerarum gurgustio recondat, quae non modo cuncta deliciarum fercula et piperatas pulmentorum saginas praecellat, omneque fragrantis ambrosiae thymiama, ac nardi spirantis olfactum vincat, verum etiam, ut, omissa specialitate, ad generalitatem sermonis oratio decurrat, universam mundanae suavitatis dulcedinem, opulentique luxus exquisita superet oblectamenta et haustum defruti despiciat.

VII.

Igitur si sanctae virginitatis gloria angelicae beatitudinis germana creditur, et pulchra supernorum civium sodalitas merito pudicitiae praedicatur, debitis attollenda est praeconiis, quae inter caeteras virtutum infulas summi principatus sceptra et regnandi (0107D)monarchiam gubernare dignoscitur. Siquidem ut humanis faucibus et mortalium palato omne quidquid jucundum ac delectabile illatum sentitur mellitae dulcedinis gustum admodum incomparabiliter praecellit, ita divina Majestas (quod tamen cum pace et reverentia sanctorum loquar quondam jugalitatis nexibus foederatorum) omnibus generalium virtutum gradibus, quae in catalogo charismatum enumerantur, speciale virginitatis privilegium praeposuit. Cujus rei satis evidens indicium constat, dum a summo coelorum fastigio veneranda Dei proles descendens, ovem erraneam redemptura, et drachmam perditam quaesitura, alvum incontaminatae virginali puerperio praeditae, sine periculo perpetuae puritatis et dispendio castitatis intraret Ob hoc etiam reor quod sacer (0108A)dominici pectoris accubitor, et quartus paradisi gurges, qui potissimum septenas Ecclesias Asiae inexhaustis dogmatum imbribus irrigavit, specialem divinae dilectionis praerogativam ac privatam amoris munificentiam ante caetera apostolorum praeconia promeruerit. Quia Christo, qui est cupidus castitatis amator et zelotypus sanctimoniae informator, grata virginitatis libamina oblaturus, spontanea devotione litarat. Quamobrem verax medicus dum vulnera facinorum et cicatrices criminum considerans, quibus animae aegrotorum crudeli strage sternebantur, saluberrimum componeret malagma, fibrisque virulento spiritualis nequitiae poculo lethaliter infectis coelestis medicinae antidotum vitaliter propinaret, ac verticem gabuli scandens sexta Sabbati, hoc est Parasceve, (0108B)pateretur, maternae memor venerantiae, discipulo inter discrimina perfidorum militum eventus rerum praestolanti genetricem pie praecepit tuendam, ut non inconvenienter carmine rhythmico dici queat:

Christus passus patibulo:
Atque laeti latibulo,
Virginem Virgo Virgini

Commendabat tutamini. Is postmodum labentibus temporum lustris a Domitiano, qui per idem tempus sceptris imperialibus fretus, saeva tormentorum supplicia orthodoxae fidei cultoribus irrogabat, extorris in Pathmo relegatus septies vicena et quater [ Bodl., vic. atque ter] dena virginum millia dulcisonis melodiae concentibus canticum rude canentia, raptus in oramate exstaseos auscultare et castis obtutibus contemplati meruit, de (0108C)quibus dictum est: Virgines enim sunt et sequuntur Agnum quocunque ierit. Caeteri fideles audituri. Ista sancti [ Bodl., Isti sancta] modulaturi sunt carmina et cum Agno pariter per angustam aethralis regni gloriam gradituri.

VIII.

Nec tamen virginalem pudicitiae gloriam immensis laudibus accumulantes, et ad exemplum rigidae conversationis et ardui formam propositi animos militantium Christo instigantes, immaculata matrimonii contubernia, et legitimum legalis thori connubium (sicut schismaticorum deliramenta garriunt) spernendum ducimus. Quod absit a catholica Ecclesiarum fide, praesertim cum pro certo noverimus priscis temporibus patriarchas divinae, sanctionis (0108D)praecepta conjugii foedera servantes, supernae gratos Majestati exstitisse, et sacrosancti Spiritus charismate refertos futurae Incarnationis cunabula propheticis praesagiorum vocibus vaticinasse, ut est illud: Non auferetur sceptrum de Juda, et dux de femoribus ejus, donec veniat qui mittendus est et ipse erit exspectatio gentium; et reliqua, quod millena testimoniorum congerie liquido probari et experiri potest. Sed etiam furvo facessante Veteris Instrumenti umbraculo et clare [ Bodl., clara] coruscante Evangelii gratia, tantum inter virginitatis flores et jugalitatis mores distare dicimus, quantum distat oriens ab occasu. Unde quidam catholicorum floridam virginitatis gloriam explanans de jugalitatis stirpibus oriundam, sub figura tropi, ita eleganter exorsus: (0109A)Lego, inquit, de terra aurum, de spina rosam, de concha margaritam.

IX.

Non enim splendida meri argenti species turpiter deformatur, quamvis obryzum rutilantis auri metallum praeferatur; neque marmoris candidi venustas detrimentum decoris patitur, cum formosior rubentis gemmae pulchritudo praedicetur, aut lanea filorum stamina ex glomere et panniculis revoluta negligenter vilescunt, etiam si bombycinum purpurae peplum et serica imperatorum trabea potius fulgescat. Nunquid mala punica cittis granisque rubentibus referta et simplo librorum tegmine contecta contemptibilem naturae calumniam perpeti putantur, licet mellifluos palmetis dactylos et mulsum nectaris Nicolaum longe incomparabiliter praestare credamus? (0109B)Nequaquam scabrae incudis commoditas seu rigida tundentis mallei durities vel rubiginosae forcipis ac forficis tenacitas spreta despicitur, quanquam balteus bullifer et diadema regni ac diversa ornamentorum gloria ex iisdem praefatis ferri instrumentis confecta et fabricata praeferatur. Neque teres lunaris globi circulus jacturam propriae pulchritudinis patitur, licet luculentus limpidissimi solis splendor triquadram mundi rotam clarius illustrare credatur. Nunquid profundum putei laticem, aut gelidam cisternae lympham, quam anthlia, hoc est, tota [ Bodl., rota] hauritoria exantlamus, parvi pendenda putamus, quamvis reciproca purissimi fontis redundantia praecellere, et perpes aquaeductuum decursus crebris ac celsis arcuum fornicibus in edito sublimatus tubo (0109C)cataractisque vorantibus praestare videantur? Non enim furva voracis mergulae factura confunditur, et atra corporis creatura contemnitur, licet versicolor pavonis gloria tereti circulorum rotunditate praecellat, cujus pennae pulchritudo nunc crocea qualitate flavescit, aut purpurea venustate rubescit, nunc glauco coloris virore fulgescit, aut flava auri specie splendescit. Cujus decoris dignitas haud frustra virginali formulae comparata reliqua mundi crepundia contemnit, et phalerata saeculi ornamenta parvi pendit. Siquidem beatus Augustinus, in libro Civitatis Dei, quod pulpa pavonis imputribilis naturae sit experimentis se comprobasse testatur. Nam [ Bodl., Num] arborum silvestrium natura, foliorumque infecunda (0109D)viriditas, aut succulentus herbarum terrestrium cauliculus contemnitur, cum purpurei et rubicundi flores ex ipsis lignorum ramusculis exorti, seu vernantis prati olusculis progeniti, pulchrius rubescant et sua vi odoris fragrantia dulcius redoleant, cum constet ex floribus secutura fructuum emolumenta exuberante reditu et multiplici questu mirabiliter maturescere, frondentia vero surculorum folia et spissos palmitum pampinos, cessante librorum succo, miserabiliter marcescere, et torrido adventante autumni fervore in modum densissimae stragis catervatim cadere? Non, inquam, ita laudandae virginitatis sublimitas quasi praecelsa pharus in edito rupis promontorio posita splendescit, ut arcta conjugii [ Bodl., castitatis] continentia, qui secundus est (0110A)gradus, omnino inferius spreta vilescat, seu legitimae jugalitatis fecunditas ob liberorum posteritatem sumpta notabiliter squalescat; nec in comparatione hujuscemodi bonum dehonestari video, sed quod melius est propensius laudari censeo.

X.

Et tamen plerumque (proh dolor!) immutatis ordinibus, versa vice contingere solet ut inferioris vitae gradus usquequaque paulatim proficiens, superiorem tepide torpentem praeoccupet, et acerrimae stimulo compunctionis instigatus, dudum superiorem voti compos victorem anticipet, et qui existimabatur praeteritae conversationis negligentia posterior, deinceps divinae charitatis flamma succensus existat anterior, evangelicae reminiscens sententiae: Cui multum dimittitur, multum diligit, et qui contempta mundi (0110B)blandimenta velut quisquiliarum peripsema respuens ac carnalis luxus lenocinia refutans, in sancto proposito successor exstiterat, sumpto viriliter castae conversationis tirocinio, horrendum gehennae tartarum contremiscens, et aeternae vitae desiderio flagrans, gratuita Christi gratia fretus, cum sudoris industria efficitur antecessor, quod illis duntaxat in utroque sexu lacrymosis luctuum singultibus lugubriter lamentandum et cum profundo praecordiorum suspirio querulosis questibus flebiliter ingemiscendum autumo. Qui, tumido elationis supercilio inflati, de sola carnis integritate gloriantur, dum illi de periculoso saeculi naufragio et grassante dirae tempestatis turbine, velut inter Scyllam Siciliae et baratrum voraginis navigantes ad portum coenobialis vitae festinantes, (0110C)licet aliquantulum quassatis cymbae compagibus, Christo gubernante, feliciter pervenerunt. Isti vero, cum integris animae ratibus et salva incontaminati corporis lintre, sine discrimine scopulorum sanctae conversationis habitum petentes, tanto minus lamentorum fletibus incumbere gestiunt et lacrymarum imbribus vultum rigare contendunt, quanto se nullis naevorum maculis deformatos, nullo saecularis scoriae atramento foedatos fuisse confidunt. Illi eo magis roscidis oculorum fontibus et palpebris stillantibus moestam faciem humectare jugiter non desinunt, quo se quaedam vetita et legis austeritate interdicta ex mundi consortio illicite perpetrasse meminerunt; isti vero quod se caelibes, castos, et ab omni spurcitiae sentina funditus immunes, arbitrentur, (0110D)fiducia virginitatis inflati, arroganter intumescunt, et nequaquam crudelissimam superbiae balenam caeterarum virtutum devoratricem humilitatis circilo declinant

XI.

Nam in conflictu octo principalium vitiorum, licet ultima ponatur, tamen, quasi atrox regina, tyrannicae potestatis imperium et dominandi monarchiam prae caeteris sibi usurpare dignoscitur, quia sine ancipiti ambiguitatis scrupulo veraciter credendum est quod prius Lucifer, parasitorum sodalibus vallatus et apostatarum satellitibus glomeratus, in profundum superbiae baratrum et tetrum elationis tumidae tartarum cassabundus corruisset, quam protoplastus recentis paradisi colonus et totius terrestris creaturae, (0111A)quam teres vertigo coeli in modum rotantis fundibali circumgyrat, rudis possessor buccis ambronibus et labris lurconibus vetitam degustans alimoniam, in gastrimargiae voraginem crudeliter cecidisset; quod si angelica supernorum civium celsitudo, elationis tantum supercilio turgescens, beato caeterorum contubernio et deificae contemplationis participio privabatur, quanto magis gracillima mortalium fragilitas, si de propriis meritorum emolumentis ut inflata vesica intumuerit, et de virginali castimonia decerpere quasi speciali sanctimonia rumusculos gingivis κενοδοξίας coeperit, a coelestis sponsi triclinio infeliciter fraudabitur? Idcirco virginibus Christi et tirunculis Ecclesiae contra horrendam superbiae bestiam simulque contra has virulentorum septenas vitiorum (0111B)belluas, quae rabidis molaribus et venenosis gingivis, inermes quosque ac virginitatis lorica spoliatos pudicitiaeque parma exutos atrociter discerpere nituntur, lacertosis viribus dimicandum est, et quasi adversus ferocissimas barbarorum legiones, quae manipulatim tironum Christi testudinem strofosae fraudis balista quatere non cessant, spiritualis armaturae spiculis et ferratis virtutum venabulis naviter certandum [ Bodl., certandum est], ac nullatenus timidorum more militum horrorem belli et classicae salpitae [ Bodl., salpistae] muliebriter metuentium, saevissimis hostibus scapularum terga pro scutorum umbonibus segniter praebeamus. Quin potius coenobialis militiae pugiles frontem vexillo crucis armatam audacter aemulorum agminibus offerentes, et armorum instrumenta bellica, (0111C)quae pugnator egregius enumerat, hoc est, divini macheram verbi et loricam fidei inextricabilem, cum tuta pelta protecti contra spiritualium nequitiarum mille nocendi artes pertinaciter portantes, a Christo remuneratore nostro debitum victoriae triumphum percepturi, in supernis sedibus et coelesti gloria gratulabundi feliciter tunc tripudiabimus, si nunc adversus principatus Leviathan et potestates tenebrarum mundique rectores, ceu bellatores dominici pertinaciter pertinacibus repugnantes, in fronte duelli fortiter dimicemus.

XII.

Primitus, ut dixi, principalium bis quaternos vitiorum duces, quibus Cerethi criminum et Pelethi facinorum cum horrendo belli apparatu mancipantur, divino freti suffragio, vincere laboremus, qui (0111D)contra tironum Christi catervas et bellicosas virginum cohortes truculentis inimicorum exercitibus cum innumera stropharum phalarica et densis deceptionum telis infatigabiliter certare non cessant, quamvis saepe, patrocinium Christo praestante suorumque phalanges militum cum praedestinatae palma victoriae cohortante, turpiter terga fugacia vertant. Sed, proh dolor! non est tuta indeptae pacis prosperitas, neque acquisitorum secura triumphorum felicitas, aut inflexibile et diuturnum fallentis fortunae tropaeum. Nam hostes qui putabantur usque ad internecionem suprema strage truciter obtruncati, et optatis eventuum successibus feliciter superati, denuo versa vice, victores ad importunum praelium provocant, arma (0112A)cruenta capessunt, bellum horrendum instaurant, rediviva certamina voti compotibus instruunt. Quamobrem primo importunus gastrimargiae draco, qui pestiferum praevaricationis virus rudibus florulentae telluris colonis de venenosa fauce lethaliter evomuit, frugalitatis abstinentia explodatur; ad extremum vero truculentus superbiae natrix, qui beatam coeli familiam et almae civitatis municipes lugubriter conturbavit, de latebrosis animae nostrae recessibus et clandestinis praecordiorum latibulis eliminatus, procul divino terrore traditur [ Bodl., trudatur]. Quemadmodum Hebraeorum phalanx duodecies quinquagenis expeditionum millibus, et peditum turmis procedens, avido Pharaonis exercitu Rubri maris gurgitibus submerso, et profundis pelagi flustris suffocato, per (0112B)quem gastrimargia figuratur, septem gentes Chananaeorum, quae septenos vitiorum cuneos typice obumbrant, crebra internecionis strage ambronis orci faucibus tradidit, terramque repromissionis, quandiu Decalogi sanctionibus non refragabatur, duodecim tribubus, sorte territorii dirempta, feliciter incoluit, sicque paternae generationis prosapia per atavos et tritavos futurae posteritatis nepotibus et pronepotibus legitimae haereditatis jure perpetuo possidendam dereliquit.

XIII.

Ast vero si vestrae sagacitatis pervigil sollicitudo solerter nosse desiderat quantae legionum turmae praedictis spiritualium nequitiarum ducibus et tetris tenebrarum principibus famulentur, quot tyrannici militonum commanipulares humanae naturae (0112C)nocituri subsequantur, quot sceleratorum satellites ad impugnandam nostrorum aciem conspirati et fidei propugnacula subruenda manipulatim conglomerent; et quomodo ejusdem nefandae militiae tam calones, et clientes cum lixarum coetibus ad inferiorem gradum pertinentes, quam satrapae et proceres flagitiosum sibi eorumdem spirituum tribunatum vindicantes, certis vocabulorum proprietatibus nominatim nuncupentur, qui profanos Allophylorum exercitus in centuriis et millibus adversum Israelitas in vertice montis Gelboae conglobatos instanter hortantur ad bellum, id est, invisorum horrenda vitiorum agmina, quae contra catholicam Ecclesiae parochiam, cum ducibus sibi praelatis, gregatim ingruere moliuntur, venenatisque piaculorum spiculis, et dira (0112D)facinorum framea, non solum segnes sauciant, verum emeritos Christi milites interdum virulento castitatis vulnere lethaliter [ Bodl., et lethali toxa] prosternunt, ut non immerito intellectualis David, quid [ Bodl., qui] est flos virgulti de radice Jesse descendens, populis Ecclesiae vitiorum strage catervatim cadentibus, carmen funebre et canticum lamentabile, quod epithrenion, et epitaphion vocatur, compatientis affectu lugubriter componat; haec inquam, si vestra curiosae sollicitudinis solertia plenius animadverti maluerit, non modo X collationes Patrum a Cassiano Massiliensis parochiae archimandrita peculiariter dictandi facundia praedito digestae patenter propalabunt, verum etiam Gregorius sedis apostolicae (0113A)praesul, a quo rudimenta fidei et baptismi sacramenta suscepimus, in libris Moralium :XXX per allegoriam luce clarius elimavit. Sed nos de flagitiosis VIII vitiorum radicibus, unde reliquorum perniciosa facinorum fruteta velut spissa virgultorum vimina lentis frondibus succrescunt, ea potissimum causa disceptare et disputare coegit, quod nonnulli, edito virginitatis fastigio sublimati, et publicae [ Bodl., pudicae] conversationis arcibus exaltati, secundum castitatis gradum, ac si contemptibilem sibique longe disparem arbitrantes, caeterorum praeconia se incomparabiliter transcendere confidunt, illud quodammodo oblitterantes et post tergum ponentes: Omnis qui se exaltat humiliabitur, et qui se humiliat exaltabitur. Si enim nobis incontaminata Mariae virginitas (0113B)incarnatum Dei Verbum coelesti puerperio peperit, tamen, emenso unius heddomadis curriculo, Anna filia Phanuel prophetissa eumdem Redemptorem sacrosancti Spiritus praesagio vaticinabatur. Et ideo uterque gradus in divinae nativitatis exordio virginibus et viduis consecratus clarescit, quatenus centenae frugis copia ubertim locupletatus nequaquam sexagenis manipulorum fasciculis ditatum jactanter parvi pendere praesumat, ne occasio corporeae virginitatis vulnus in mente gignat elationis, aut remedium sospitatis fomitem nutriat perditionis. Deflenda namque est calamitas, si alma humilitatis materia, qua reliquarum incrementa virtutum salubriter conservantur, sanctae virginitati retinaculum superbiae aut tendiculum [ Bodl., retiaculum . . . tenticulum] (0113C)elationis connectat, et si theriaca vel antidota quae lethiferum virus auferre solent, immutatis ordinibus, detrimenta salutis existant.

XIV.

E contrario autem nonnulli beatae vitae aemulatores, qui ab ipso nascentis infantiae rudimento in summo virginitatis proposito infatigabiliter perseverare non desistunt, et sine aliquo puritatis offendiculo indisrupta pudicitiae repagula fine tenus feliciter servare contendunt, et tamen ita divinae dilectionis stimulo compunguntur, et scintillante superni ardoris facula inflammantur, ut quotidie de mundi calamitate translati e corporis ergastulo emigrare inhianter gestiant, et ad coelestem paradisi patriam se quantocius properare frugalitatis parcimonia prodant. Dum furtivis psalmodiae cantibus et falsis lacrymarum (0113D)fontibus ardens mentis desiderium dissimulare nequeant, ac per crebra compunctionis suspiria imis praecordiorum ilibus prolata graviter ingemiscant. Sicque theoricae vitae oblectamento suaviter satiantur, et nectareo contemplativae dulcedinis edulio saginantur, ut nullus in practicae conversationis studio, quam actualem vocitamus, etiam commissa fletibus diluens normam vitae aequiparare valeat. His igitur talibus, qui in [ Bodl. om. in] hujuscemodi virtutum supplemento et morum sanctitate virginitatis gloriam accumulare noscuntur, cedit omnis continentium eminens magnitudo, cedit omnis conjugatorum sublimis celsitudo.

XV.

Quamobrem nullus hanc solam puritatis prae (0114A)rogativam sine caeterarum adjumento virtutum sufficere sibi ad capessendam plene perfectionem confidat, et quasi hac tantum servata absque reliquorum conflictu vitiorum feriatus et securus existat. Quinimo ne singularis generosae virginitatis nobilitas etiam minus compta vilescat, residuo praeceptorum legalium suffragio fulciatur, et multimoda mandatorum varietate decenter decoretur; ut juxta Psalmographi sententiam quasi regina a dextris divinae Majestatis in vestitu deaurato radians, et circumamicta meritorum varietate resplendens, supernis comitata cohortibus jugiter assistere et inseparabili angelicae sodalitatis collegio perfrui feliciter mereatur. Alioquin incompta virginitatis industria sine reliquarum adminiculo virtutum non opulenta ecclesiasticae (0114B)segetis ubertate cum centenis meritorum manipulis ditabitur, sed infructuosa et infecunda sterilitate marcescens cum fatuis virginibus exstinctas lampadas gestantibus multabitur. Siquidem cortinarum sive stragularum textura, nisi panniculae purpureis, imo diversis colorum varietatibus fucatae inter densa filorum stamina ultro citroque decurrant, et arte plumaria omne textrinum opus diversis imaginum toraciclis perornent, sed uniformi coloris fuco sigillatim confecta fuerit, liquet profecto quod nec oculorum obtutibus jucunda, nec ornamentorum pulcherrimae venustati formosa videbitur. Nam et cortinae veteris delubri non simplici et singulari tincturae genere splenduisse leguntur, sed ex auro, hyacintho, purpura, bis tincto cocco, sive vermiculo (0114C)cum bysso retorto, dispari murice fulsisse describuntur. Sed quid de fucorum muricibus subtiliter comminiscimur? en ipsius auri obryza lamina, quod caetera argenti et electri stannique metalla praecellit, sine topacio et carbunculo, et rubicunda gemmarum gloria vel succini dracontia quodammodo vilescere videbitur. Has vero distinctas colorum varietates, et metallorum species pro augendis et amplificandis pudicitiae meritis assumptas per allegoriae regulam rimamini, et mysticis Patrum explanationibus per typicum tropologiae scrutinium scrutamini.

XVI. Igitur vera et non frivola delicatae virginitatis gloria, vera et non falsa humilitatis cautela tutetur, et quasi tenerrima nobilis infantiae lascivia duro disciplinae paedagogio refrenetur, quia incassum de (0114D)sola pudicitia mens extollitur, quae et [ Bodl. om. et] elationis jaculo vulneratur, et frustra spiritus de integritatis gratia gratatur [ Bodl., gratulatur], si tumentis arrogantiae spiculo sauciatur. Denique plerumque, ut experti sumus, castitatis conscientia elationis pulsatur κενοδόξια, et unde se adeptae sanctitatis merito praestantiorem caeteris in Ecclesia fidelibus opinatur, inde debito recompensationis emolumento fraudabitur, et laboriosi certaminis palma privabitur. Non enim omnes bis quinas virginum catervas coelestis sponsi thalamo recipiendas et pari tripudio in coelesti gloria gratulabundas evangelicus sermo spopondit, sed illas tantum quae, coruscis pudicitiae lampadibus et lychnis oleo castimoniae conflagrantibus (0115A)sponsalia servantes decreta, superno repedanti sponso feliciter occurrere merebuntur. Qua de re operae pretium videtur ut prius nequitiae gramina et elationis fruteta funditus evellantur, et uberrima arboris maliferae plantaria florenti fronde fecundentur. Quatenus, exstirpatis vitiorum fomitibus et erutis passionum radicibus, fructiferos virtutum surculos pastinare Christo plantante possimus. Ergo nequaquam carnalis integritas comprobatur, nisi consors spiritualis castimonia comitetur. Unde Vas electionis: Ut sit, inquit, sancta corpore et spiritu. En apostolicis manifestatur vocibus quod sola carnalis pudicitiae immunitas coelestis regni claustra reserare nequeat, et solitaria nequaquam paradisi valvam recludere valeat, quem cherubin romphaea (0115B)versatili et flammifera conclusisse recapitulatio Geneseos originaliter declarat, nisi utrinque duplex sanctimonia concorditer candescat. Unde idem, Macero, inquit, corpus meum, et in servitutem redigo, videlicet ne caro contra spiritum tyrannica potestate contumaciter insolescat, et, protervo libertatis fastu intumescens, legitimae servitutis jugo subdere colla contemnat. Ergo pura incontaminatae virginitatis perseverantia Deo mancipatur indefessa cogitationis instantia, et e diverso effrenatae jugalitatis libertas efficitur securae immunitatis captiva paupertas.

XVII. Hanc bipartitam vitae qualitatem hoc modo egregius praedicator dirimit: Divisa est, inquit, mulier et virgo: innupla cogitat quae sunt Domini, quomodo placeat Deo; nam quae nupta est cogitat quae (0115C)sunt mundi, ut placeat viro. Revera grande constat intervallum et larga spatiosae intercapedinis differentia, inter divinae dilectionis munificentiam et infimi amoris diligentiam: una se angelicae castitatis comitem fore gratulatur, altera se maritalis lasciviae fomitem laetatur. Ista collum lunulis et lacertos dextralibus ornari ac gemmiferis digitorum annulis comi concupiscit; illa pulcherrimo fulgentis pudicitiae cultu splendescere, et auratis virtutum monilibus rutilare, simulque candidis meritorum margaritis decorari, desiderat. Ista tortis cincinnorum crinibus calamistro crispantibus delicate componi et rubro coloris stibio genas ac mandibulas suatim fucare satagit; illa inculta criniculorum caesarie et negligenter squalente capillatura cum palma virginitatis coronam (0115D)gloriae in capite proferet. Ista stolidis ornamentorum pompis infruticans, ad instar illius mulieris aureo calice prostibuli poculum letiferum propinantis, quam Apocalypsis super bestiam sedisse describit, composita, pulchrum pariter et perniciosum cernentibus spectaculum praestat; illa castae conversationis documenta et supernorum civium exempla aemulari cupientibus monstrare non cessat.

XVIII. Igitur futura angelicae vitae celsitudo ab illaesae virginitatis sectatoribus ac sectatricibus jucundum Deo in vase fictili thesaurum gestantibus jam quodammodo violenter anticipatur, licet ultroneis affectibus sponte praeoccupetur, quia Regnum coelorum vim patitur et violenti rapiunt illud. Liquet (0116A)nempe quod arctissima sit violentia et difficillima rerum conditio, ut homo quem materna fecunditas genuina nativitatis matrice in mundum edidit, spretis naturae legibus, individuus angelicae castitatis comes existere cogatur, et antequam suprema resurrectionis gloria horrendae mortis imperium in tetra tartara trudat, et incorruptibile [ Bodl., corruptibile] hoc induat incorruptionem, mirum in modum terreni caelibes superni coelites fieri compelluntur; unde Dominus noster factiosam pharisaicae tentationis calumniam verae responsionis argumento confutans explodit: In resurrectione, inquiens, non nubent neque nubentur, sed erunt sicut angeli in coelo. O praeclara virginitatis gratia, quae velut rosa senticosis exorta surculis purpureo flore rubescit, et nunquam defectu (0116B)dirae mortalitatis marcescit, et licet moribundae carnis fessa fragilitas fatiscat, et propinquante fati termino cernua curvaque vetustate senescat, haec sola in modum jucundae pubertatis usquequaque virescit et jugiter adolescit! De virginibus, inquit Apostolus, praeceptum Domini non habeo, ut potioris sit meriti munus quod libero spontaneae voluntatis arbitrio offertur, quam quod violenti praecepti rigido imperio complendum jubetur. Olim cum triquadra mundi latitudo nondum fecundae sobolis prosapia repleretur, divina taliter sanxerunt edicta: Crescite et multiplicamini et replete terram. Nunc vero ejusdem regis decreta pro temporum qualitate mutantur, et aliter legem promulgare putatur [ Bodl., putantur]: Qui potest capere, inquit, capiat. Haec quidem (0116C)humanae fragilitatis praescius, non rigido praecepti stimulo, sed clementi suggestionis consilio suadere videtur, ut singuli quique, libero voluntatis examini dediti et electionis arbitrio praediti, facultatem virium experiri queant, qualitatemque propriae virtutis indagantes, longanimem patientiae laborem tolerare studeant; cujus muneris beata possessio cum propriae virtutis industria specialiter a Christo importunis precibus impetratur, ipso attestante: Non omnes capiunt verbum istud, sed quibus datum est. Ergo cum divina indulgentia concordat humana diligentia; et in id quod fideli prece instanter poscimus, congruis quoque operum effectibus concurramus. Deinceps a vero agonotheta cursum certaminis contemplante fidenter patientiae palmam (0116D)praestolante [ Bodl., praestolantes], quam procul dubio finito agonis tempore tunc percipere merebitur, qui nunc pro virginitate servanda nequaquam lassescere videbitur, ut, devictis aemulorum hostibus, dulcem melodiam hymnista modulaturus proclamet et apostolicae jubilationis tripudio carmen triumphale gratulabundus decantet: Bonum certamen certavi, cursum consummavi, fidem servavi. De caetero, reposita est corona justitiae, quam reddet mihi Dominus in illa die justus judex.

XIX. Porro tripartitam humani generis distantiam orthodoxae fidei cultricem catholica recipit Ecclesia, sicut in quodam volumine angelica relatione refertur, quomodo virginitas, castitas, jugalitas tripartitis (0117A)gradibus separatim differant, quae sicut trifaria disparis vitae qualitate singillatim sequestrantur, ita discretis meritorum ordinibus tripliciter dirimuntur, Angelo hoc modo alternatim distinguente: Ut sit virginitas aurum, castitas argentum, jugalitas aeramentum. Ut sit virginitas divitiae, castitas mediocritas, jugalitas paupertas. Ut sit virginitas pax, castitas redemptio, jugalitas captivitas. Ut sit virginitas sol, castitas luna, jugalitas tenebrae. Ut sit virginitas dies, castitas aurora, jugalitas nox. Ut sit virginitas regina, castitas domina, jugalitas ancilla. Ut sit virginitas patria, castitas portus, jugalitas pelagus. Ut sit virginitas homo, castitas semivivus, jugalitas corpus. Ut sit virginitas purpura, castitas rediviva, jugalitas lana. Omnia haec non sunt extra palatium regis, sed aliter (0117B)sedet in carruca praefecturae dignitas, aliter mulionum vilitas, aliter qui pedibus continet mulas, et tamen sub uno imperatore militare noscuntur, etc. Cujus differentiae argumento conjici et colligi datur, quod virginitas sit quae ab omni spurcitia carnali illibata spontaneo caelibatus affectu pudica perseverat; castitas vero, quae pactis sponsalibus sortita matrimonii commercia regni coelestis causa contempsit, jugalitas quae ad propagandum posteritatis sobolem, et liberorum procreandorum gratia licitis connubii nexibus nodatur. His igitur tribus graduum ordinibus, quibus credentium multitudo in catholica florens Ecclesia discernitur, evangelicum paradigma centesimum sexagesimum et tricesimum fructum juxta meritorum mercimoniam spopondit, licet quidam (0117C)centesimi fructus manipulos evangelicis novalibus ubertim pullulantes et granigera spicarum glumula germinantes martyribus sacrum pro Christianae confessionis titulo cruorem ritu rivi rorantis deputare soleant. Sed ne fortem [ Bodl., forte] propriae disputationis verbosa garrulitas aut garrula verbositas firmo Scripturarum fulcimento carens a quolibet criminetur, purpureos pudicitiae flores ex sacrorum voluminum prato decerpens pulcherrimam virginitatis coronam Christo favente contexere nitar.

XX.

Elias vates, virginitatis gratia decoratus et spiritu afflatus prophetico, coeli claustra et nimborum obstacula precibus patefecit, geminosque militum pentecontarcos coelestis foci fulmine flagrantes, (0117D)et supernis arsuros incendiis crudeli flamma combustos, extorruit, qui et deinceps, ut poeta heroico hexametro refert, Aurea flammigeris evectus in astra quadrigis Sidereum penetravit iter, curruque corusco; et infra humani metam non contigit aevi sublatus in coelum, in quadam secreti climatis regione diuturna membrorum vegetatione vitaliter degens, hactenus generali mortis debito caruisse dignoscitur, quam cuncti violentis naturae legibus addicti et primae praevaricationis nexibus astricti, quasi inevitabile vectigal et fiscale tributum pendere coguntur. Elisaeus vero, ejusdem Eliae duplo ditatus spiritu et gemina praeditus gratia, in cujus exortu aurea quadrupes in Galgalis bombosae vocis mugitum reboasse (0118A)describitur, significans idololatriae lapsum et simulacrorum caeremonias explodendas, nonne propter pudicitiae virginalis infulam magistri fretus melote inormem Jordanis gurgitem diremit, puberes cum ganniturae ludibrio vati insultantes rabidis ursinae ferocitatis rictibus tradidit, cadaveri gelidae mortis faucibus suffocato, etiam ipse letho sopitus vitalem reddidit spiritum?

En sanctus Jeremias ad exemplum virginalis materiae in propatulo nobis occurrit, qui antequam maternis ederetur partubus, beata praedestinatione Domino dicatur et ab ipsa rudi cunabulorum teneritudine virginitati consecratur, de quo divina promulgat sententia: Antequam procederes de vulva, sanctificavi te, pulchro videlicet virginitatis praesagio, is, (0118B)inquam, quantum propheticae dignitatis gratia enituerit, fulserit, floruerit, quis urbana verborum facundia fretus enarrare sufficiat?

XXI.

Daniel vero praesago nominis vocabulo judicium Dei, ob indaganda secretorum arcana, ab archangelo saepe vir desideriorum vocitatus, usque supremam fugacis vitae clausulam gratissimum spontaneae virginitatis munus velut fragrantis incensi thimiama parti [ Bodl., thymiama patri] spirituum ultroneus obtulisse memoratur. Is denique, nondum clangente evangelica buccina Qui potest capere capiat, immunis tamen ab omni spurcitia carnali et securus ab illecebrarum culludio pudicissimus exstitisse liquido declaratur; cui pro vicissitudine castitatis repensanda prae caeteris mortalibus abdita patescunt (0118C)et mysticis sacramentorum operculis clausa coelitus reserantur. Quis enim prophetarum ventura vaticinantium, quorum mentes gratuita sacrosancti Flatus gratia inspirans praesagis virtutum muneribus affluenter fecundabat, uberius et manifestius de divina Incarnatione oraculorum seriem texuisse dignoscitur; decies [ Bodl., septies] namque septenis annorum hebdomadibus quo supputationis laterculo numero CCCCXC anni calculantur, salvatrix superni ducis nativitas praefiguratur. Quique statuam, quaterno metallorum genere fabrefactam, totidem regnorum saecula signantem, angulari duorum Testamentorum lapide de collis cacumine, sine viri vola [ Bodl., volo], hoc est, maritali complexu, absciso (0118D)minutatim ac membratim exponit percussam. Arborem quoque spissis virgultorum ramusculis pullulantem, et fructiferis stipitum viminibus florentem, cujus immensae proceritatis celsitudo polo tenus in altum porrecta subrigitur, congrua interpretationis conjectura explanat, quae sub cono sublimi verticis pennigeras volucrum turmas praepeti volatu nimborum obstacula penetrantes, simulque multimodas ferarum naturas quadripedante cursu per orbem lustrantes, sumptuosa pabulorum alimonia ubertim pascebat, donec coelesti numine nutabunda crudeliter corrueret, et supernae potestatis instrumento lugubriter succisa procumberet, ac per septem [ Bodl., octo] annorum circulos luxuriante foliorum viriditate et maliferis surculorum frondibus fraudaretur, (0119A)prophetica relatione digessit; nec non terrificos palmae coelestis articulos flexis litterarum apicibus in quadrata parietis pagina charaxatis, tyrannici potentatus ruinam et regalis monarchiae discrimen portendentes, sub trina verborum significatione, hoc est, Mene, Techel, Phares, quod interpretatum dicitur, numeravit, pensavit, divisit, sagaciter exposuisse memoratur. Ea tempestate etiam tres pueri, avita Hebraeorum stirpe progeniti, et in transmigratione Babyloniae ad Chaldaeos abducti, nequaquam carnalis copulae voluptatibus operam dedisse leguntur, sed in arcto spontaneae virginitatis proposito permansisse memorantur, quamvis importuna Judaeorum garrulitas frivola falsitatis deliramenta confingat, asserens nequaquam eosdem puberes, aut praefatum collegam externae (0119B)peregrinationis participem, ultroneos castitatis caelibes, sed invitos spadones exstitisse, qui secundo eunuchorum gradui evangelica veritatis astipulatione deputatur. Hi denique in tantum paternae traditionis regulam et divinae sanctionis censuram servasse describuntur, ut etiam ad obtinendam integritatis et continentiae gloriam, opulentas regalium ferculorum delicias et principalis alimoniae pulmentum in tenerrima pubertate contempserint; vilibus tantum leguminibus vitam sustentare contenti, lascivam juventutis petulantiam refrenarunt. Quamobrem enorme Chaldaici regnatoris simulacrum, quod Colossi sublimitatem centenis ac septenis pedibus in alto porrectam bis tricena cubitorum proceritate vincebat, licet horrendus salpicum clangor increpuerit, (0119C)et musica sambucorum harmonia persultans insonuerit, simulque flammivoma camini incendia naptarum fomite sarmentorumque nutrimine succensa terribiliter torruerint, flexis poplitibus suspicere refragabantur, et pro inflexibili rigidae mentis constantia, angelico fulti suffragio, ambustas malleoli machinas crepitantesque clibani globos fide invicta vicerunt.

XXII.

Sed quid in veteribus viris, quibus priscae legis licentia nuptiales thalamorum copulas pro nepotum prosapia et posterorum progenie propaganda clementer indulsit, thesaurum virginitatis ex amussi inquirentes, velut apes de diversis pratorum floribus flaventium favorum machinas tenaci glutine sarcientes, (0119D)morarum vincula nectimus et otia temporum terimus? Cum etiam in rudibus et neotericis catholicae fidei sectatoribus, postquam latebrosa prioris Instrumenti latibula funditus evanuerunt, et limpida sequentis Testamenti luminaria per gratiam evangelicae praedicationis crassae noctis caliginem illustrantia in triquadro terrarum ambitu diffusius spargerentur, innumera beatae virginitatis exempla adfatim exuberent et ubertim subpeditent, e quibus haec paucula, quae ad memoriam venerant, carptim et cursim congessimus, quo facilius cunctis votivum integritatis munus mercantibus in propatulo patenter clarescat, quibus auctoribus edita pudicitiae proceritas, velut praestantissimus omnium virtutum pharus, seu quadrati rotundus obolisci globus, ad tantum perfectionis (0120A)fastigium et divinae contemplationis culmen in altum surrexit, ut merito sextum evangelicae beatitudinis gradum consequi credatur, de quo evangelista tropicus florentis paradisi latex, quem Ezechiel vultu declarat humano, ita congruenter astipulatur: Beati mundo corde, quoniam ipsi Deum videbunt. O quam limpida virginalis pudicitiae pupilla coruscat! O quam splendida piae castitatis acies illustrat, quas nec carnalis caligo illecebrae obtundit, nec spineae obscenitatis glaucoma suffundit, quo plerumque (heu dolendum dictum! [ Bodl., dictu!]) etiam perfectorum palpebrae graviter grossescunt, et qui putabantur pudicitia praediti, dum saepe humanum fallitur judicium, quasi scotomaticorum lumina tetris tenebris obturantur. De qua fetida impuritatis sentina animarum liburnicas (0120B)lugubriter submergente veraciter immunes fore creduntur qui gloriosa non fictae puritatis palma perfecte potiuntur, et dum caterva castae vexillationis victricia vexilla vehentes, per portas coelestis Hierosolymae gregatim gradituri ante angelicum coelestis theatri consessum et terribile tribunal Judicis singulorum facta justa discretionis lance librantis, virginalis triumphi tropaeum et illaesa [ Bodl., illaesae] castitatis labara laeti gestabunt.

XXIII.

Joannes sacer, materna nondum editus matrice, propheta Veteris Instrumenti meta, et prima rudi duntaxat regnante gratia asperrima [ Bodl., asperrimae] poenitudinis lima vox Verbi salebrosos complanans anfractus, praeco regis saluberrimum Christi devulgans adventum, supernae prolis paranymphus, (0120C)primitivae dispensans Ecclesiae rudimentum, nonne pro integritate castimoniae totius castitatis auctorem polo patente voce per aethera tonante Spiritu in simulacro alitis descendente, Jordanis gurgite tinctum mundus mundum, et virgo virginem baptizasse describitur; quique torrido castitatis ardore flagrans, vetitos regalis thori hymenaeos compescens, olidarumque polluta nuptiarum contubernia aporians, asperrimae invectionis severitate coercuit, et hujus rei gratia putidos ergastuli squalores libenter laturus, purpureo carnis cruore rubris fibrarum rivulis decurso sacram Redemptoris passionem mysticis praesagminibus portendit. Joannes quadripertitae scriptor historiae, et verax (0120D)evangelicae relationis tetrarcha, quem Salvator unica mundi redemptio et conservandae castitatis alma praefiguratio, propter virginalis pudicitiae gloriam, inter caeteros peculiariter pio diligebat affectu, miris virtutum signis per totum orbem claruit. Etenim vimina virgultorum silvestria e frondosis nemoribus allata mutavit in obryzum flaventis auri metallum. Teretes quoque scopulorum glareas et rotundos scrupeorum lapillulos de arenosis littorum sablonibus adductos contra creaturae ritum in rubicundas gemmarum congeries, superna fretus potestate, facillime convertit. Nec non dispersa gemmarum fragmina, quae decepta Germanorum simplicitas, secundum stolidissimi sophistae monita, ad spectaculum vulgi minutatim in frusta fricabat, in (0121A)pristinum reformavit statum, sed etiam matronam, quam suprema sors gemina mortis multaverat urna, turbis pauperculorum subnixa prece poscentibus, quos sumptuosa erogatae stipis alimonia sustentabat, oratione sequestra, de lethifero sopore suscitavit; cumque furibunda paganorum ferocitate crudeliter cogeretur ut mortiferum poculi haustum, in quo dirorum virulentus graminum succus simulque truculenta regulorum et aspidum venena ad quae quadrupedis robetae [ Bodl., atque q. rubetae] et spalangii pestifera confectio humanae naturae nocitura habebatur, potando consumeret, praemisso Christi labaro, tutus et Christi vexillo armatus, nec venenata draconum detrimenta tremebundus extimuit, nec horrida mortis discrimina pallidus expavit. Gemina quoque (0121B)defunctorum cadavera, quos lethale virus crudeli mortis exitio perniciter prostraverat, in pristinum vitae statum restituit, et sic in castitate florens usque cygnaeam vetulae senectutis caniciem feliciter permansit. Nonnulli vero eumdem non generali morte defunctum, sed speciali somno soporatum, in sarcophago vitaliter quiescere contendunt, pro eo quod Salvator dixerit: Sic eum volo manere donec veniam, praesertim cum de sepulcri tumba pulvis ebulliat, et quasi reciproco spirantis flatu in superficie antri sensim scaturiat.

Didymus quondam dominicae resurrectionis incredulus negator, sed visis vulnerum cicatricibus credulus praedicator, qui Eoae tripertitas Indiae provincias sereno evangelicae praedicationis lumine illustravit, (0121C)et exsecranda sacellorum lustramenta et inepta pontificum flaminia funditus evacuavit, cum pudicos thalami consortes instruens, de virginitatis laudibus loqueretur: Habetis, inquit, integritatem, quae est omnium regina virtutum, et fructus perpetuae virginitatis. Virginitas soror est angelorum et omnium bonorum possessio; virginitas victoria libidinum, tropaeum fidei, victoria de inimicis, et vitae aeternae securitas. En apostolicae clangor buccinae, velut tonitruali fragore concrepans, devotas virginum mentes ad integritatis cultum cohortatur, dum eam immensis rumorum laudibus prosequitur.

XXIV.

Paulus, dudum Saulus, vas electionis, typicus Benjamin crepusculo devorans praedas, vesperi dirimens manubias; qui pythonissam necromantiae spiritu (0121D)falsitatis frivola vaticinantem et ob hoc sumptuosas procerum opulentias affluenter cumulantem, gazasque quaestuum deliciosas adfatim locupletantem, mutae taciturnitatis valvam labris procacibus opponere imperio terrente coegit; quique (mirum dictu) quater senas in fundo maris profundo sospes transegit horas, atque quinquies quadragenas acerrimo crudelitatis tormento una minus accepit; nonne ob purae integritatis praerogativam, tertium polum peragrans, supernorum civium arcana castis obtutibus contemplatur, et coelestis militiae abstrusa ineffabili rerum relatu rimatur, licet Revelatio, quam dicunt Pauli, in nave aurea florentis paradisi delicias eumdem adisse garriat. Sed fas divinum vetat catholicae (0122A)fidei sequipedas plus quidpiam quam canonicae veritatis censura promulgat credere, et caetera apocryphorum deliramenta velut horrisona verborum tonitrua penitus abdicare et procul eliminare, orthodoxorum Patrum scita scriptis decretalibus sanxerunt. Lucas praesago vituli simulacro ab Ezechiele designatus, et tertius evangelicae praedicationis historiographus, qui, apud Antiochiam medicinale cataplasma proclirans, primo purulentas corporum valetudines et aegrotas viscerum fibras, ac deinde spiritales animarum incommoditates, torrido dogmatum cauterio, seu divini verbi phlebotomo, salubriter sanabat, usque septuagenarium ac quartum aetatis annum illibatae castitatis comes pudicissimus mansisse memoratur. Igitur cum generale mortis naturae [ Bodl., maturae] (0122B)debitum suprema sorte persolverit, Constantino orbis gubernante monarchiam, ossa illius ad tutelam regni Romani Constantinopolim translata leguntur.

XXV.

Clemens, coelestis clavicularii primus successor et secundus Romanae Ecclesiae dispensator (Quanquam nonnulli Linum et Cletum in pontificatus regimine nequidquam praeferant), quod caelibatus castimoniam, etiam antequam salutifero lavacri baptisterio mersus ab originali piaculo purgaretur, medullitus dilexerit, ipse propriis litterarum apicibus propalat, dicens: Ego Clemens, in urbe Roma natus, a prima aetate pudicitiae studium gessi. Ergo si quid praestantissimum esse constat in cunctis virtutum gradibus et mortalium naturae difficillimum nondum regeneratus sibi usurpans tantopere taxaverat, quanto (0122C)magis credere fas est, ut post accepta fidei rudimenta, spreto gentilium ritu, dum per provincias Petrum sequeretur, divini verbi semina serentem et propagines evangelicae vitis credentium scrobibus pastinantem, atque Simonicae lethiferas necromanciae labruscas radicitus exstirpantem, plenius ac perfectius conservaverit, qui deinceps itinerarium Petri decem voluminibus digestum luce clarius elimavit, Rufino in Latinum ex Graecorum bibliothecis vertente! Sylvester, qui apud Romam pontificalis cathedrae suscepit sacerdotium, per omnes Europae provincias et florentis Ausoniae parochias, quam glaciales Alpium saltus praeruptis scopulorum cautibus cingunt, signis miraculorum crebrescentibus claruit, siquidem incontaminata corporis pudicitia fretus, et jugi abstinentiae (0122D)parcimonia praeditus, ad lethiferum Romae draconem in clandestino cryptae spelaeo latitantem, qui virulentis faucibus et pestifero spiritus anhelitu aethera corrumpens miserum populum atrociter vexabat, per centenos latebrarum gradus introrsum descendisse fertur, et eamdem mirae magnitudinis bestiam, cui paganorum decepta gentilitas ad sedandam furoris vesaniam fanaticae lustrationis spurcalia thurificabat, inextricabili collario constrictam perpetuae ultionis animadversione perenniter multavit, et Romam fallacis idololatriae cultricem a funesto victimarum ritu evangelicis assertionibus et signis pariter coruscantibus correxit. Illud etiam non omittendum reor, in quo praecipuum conservatae castitatis (0123A)documentum declaratur, videlicet quod imperatoris Constantini diuturna valetudo et elephantinosa corporis incommoditas, accepto baptismatis sacramento, statim ab eodem salubriter dicto citius curaretur, et tam interioris hominis gestus quam exterioris aestus per coeleste cataplasma duplici medicamine sine tricarum obstaculo sanaretur. Praeterea [ Bodl., Propterea] absurdum fore suspicabar, si celeberrimum illud spectaculi genus per totos mundi cardines vulgatum taciturnitatis silentio oppilatum vilesceret, et a nostris litterarum apicibus intactum delitesceret, in quo triumphantis Christi victoria et Sylvestri certantis castimonia geminae laudis praeconio crebrescunt. Nam Constantino orbem gubernante, ad synodale concilium populis catervatim confluentibus, (0123B)duodenos Judaeorum praeceptores et Pharisaeorum rabbites dira disputationum spicula contra Christi tironem truciter torquentes, divino confisus clypeo confutat. Idem quoque praesul somnium Constantini, rerum latentium praesagia portendens, mira sagacitate prudenter patefecit. Siquidem imperator, in civitate quae Byzantium vocabatur, cum membra sopori dedisset, et debitum naturae solveret, apparuit ei in visione nocturna quaedam anicula satis decrepita, etiam pene mortua, quam imperante Sylvestro suscitare orando jubetur. Orante autem Constantino, illa anicula surrexit, et facta est juvencula pulcherrima, velut rubicundo venustae pubertatis flore pubescens; quae cum casta contemplatione regalibus placuisset obtutibus, induit eam chlamydem suam, et diadema (0123C)auro obryzo gemmisque purpureis ornatum posuit super caput ejus. Helena autem mater ejus dicebat ei: Haec tua erit, et non morietur, nisi in fine mundi. Igitur expergefactus imperator futurarum ignorantia rerum acriter arctatur, donec per simplam hebdomadis intercapedinem corpore frugalitatis parcimonia macilento rursus in soporem solvitur, cui vir vitae venerabilis Sylvester septima die jejunii sui adest, iterum ei in visione dicens: Anus decrepita, hoc est civitas in qua tu moraris, nomine Byzantium, cujus muri jam prae vetustate consumpti sunt, et pene omnia moenia ejus corruerunt. Ascende itaque illum equum tuum in quo baptizatus in albis sedisti in urbe Roma, et apostolorum et martyrum limina circuisti, et hunc sedens, tene labarum tuum, quod signo (0123D)Christi ex auro et gemmis est pictum. Hoc labarum tenens in dextera tua dimitte frenum equi, ut quo eum duxerit angelus Dei, illuc eat. Tu autem fixum cuspidem labari in terra sic trahe eum, ut semitam faciat transitus sui, per quam semitam exstrui facies muros; et hanc veteranam civitatem et pene mortuam in juvenculam suscitabis, et tui nominis vocabulo nominabis, ita ut reginam illam facias omnium urbium. Erit enim in ea nomen Domini Jesu Christi magnificum, et erunt in ea templa Dei ad honorem omnium sanctorum constructa, et filii tui post te et filii filiorum tuorum regnabunt in ea. Evigilans autem Constantinus statim ad ecclesiam perrexit, indicansque episcopo civitatis viro sancto nomine Sisinnio (0124A)somnium quod prius viderat, et offerens Deo munera, et communicans sacramentum dominicum, ascendit equum, et perrexit quo eum duxit angelus Domini, atque per semitas labari fundamenta creverunt. Appellata est autem civitas Constantini, quod Graeco sermone interpretatur Constantinopolis, usque in hodiernum diem. Igitur Sylvester, transacto pontificatus officio, et consummato vitae curriculo, cum palma virginitatis scalam Jacob scandens angelorum coetibus admiscetur, et beato supernorum consortio feliciter perfruitur.

XXVI.

Ambrosium vero superni nectaris ambrosia redolentem sub taciturnitatis velamento delitescere non patiar, cujus mellifluam dogmatum dulcedinem et purae virginitatis praerogativam pulchra praesagia (0124B)portendebant. Siquidem infantulus cum in cunis supinus quiesceret, ex improviso examen apum ora labraque sine periculo pausantis complevit, qui ingrediendi et egrediendi per tenera pueruli labra certatim vices frequentabant. Ac demum genitore Ambrosio eventum rei praestolante, et vernae, quae altrix infantis fuerat, ne abigerentur imperante, supernis coeli ciimatibus per aethera avolantes catervatim mortalium visus aufugiunt. Qualis autem vel quantus idem patriarcha virtutum gloria et miraculorum signis effulserit, neminem reor expertum, nisi qui gesta conversationis illius a Paulino viro venerabili digesta didicerit. Nec pudeat Christi caelibes strictis pudicitiae legibus lascivam naturae petulantiam coarctantes corporeosque (0124C)titillationum gestus velut indomitos bigarum subjugales, ferratis salivaribus [ Bodl., salinaribus] refrenantes, Turonici reminisci pontificis, quem antequam regenerantis gratiae vulva parturiret [ Bodl., parturiretur] et sacrosancti baptismatis rudimenta cognosceret, in catechumenorum gradu et competentium statu stipem pauperculis porrigentem agapemque egentibus erogantem, cum nocturnae membra quieti dedisset, coeleste beavit oraculum, quique pro adepta integritatis corona et fausta virginitatis infula, quam velut regale diadema ac gemmatas crepundiorum lunulas, indefessis viribus meta tenus servare satagebat, miris virtutum signis effulsisse memoratur. Etenim catechumeni cadaver, quem dira, ut dicunt, fortunae ferocitas et parcarum grassatrix non ulli (0124D)parcentum atrocitas, imo gelidae mortis inclementia regenerantis gratiae sacramento privatum perniciter oppresserat, de porta mortis redivivum erexit ad lumina vitae. Alios quoque binos crudeli mortis meta multatos et optatis vitae manubiis spoliatos de latebroso lethi baratro et trucis tartari tormento voti compos reduxit ad superos. Procerum frondentis pini stipitem vetitis paganorum caeremoniis deputatum, quamvis obliqua reclinem curvatura crebri accolarum bipennes certatim succiderint [ Bodl., succiderent], intrepidus nutabundum aspexit, et fragore horrisono cassabundum contempsit pellaces Anatolii nebulonis praestigias, quas lividorum fraudulenta aemulorum factio mille nocendi artibus (0125A)armata ostenso fallacis pepli ludibrio audacter ingerebat, praepollente meritorum gratia, funditus fatescere, et procul ut ridiculosum phantasma evanescere fecit, priscorum delubra paganorum a cementario politissimis compacta petris, rubrisque tegularum imbricibus tecta, mortalium diffidens adminiculo, et angelorum fretus suffragio, quia [ Bodl., qui] hastati et scutati famulo Dei praesidium laturi venisse leguntur, solo tenus diruta quassavit, evertit, destruxit.

XXVII.

Gregorius, Nazianzenae Ecclesiae gubernator, apud Athenas (qua per idem tempus rumigerula grammaticorum gloria et clandestinum Academicae disputationis sophisma pollebant) caeteris incomparabiliter eruditus, Basilii in philosophicis dogmatibus (0125B)condiscipulus, sicut XI Ecclesiasticae liber historiae manifestat, cum a rudis infantiae teneritudine corporalis illecebrae contemptor et zelotypus castitatis amator existeret, pulchrae visionis oromate, somno sopitum clementer solatur, cui propter virginale pudoris propositum et gymnicum philosophiae studium in gemino feminini sexus simulacro castitas et sapientia per soporem apparuisse describuntur. Hoc modo sanctum ad integritatis coronam cohortantes alloquuntur: Altera enim ex nobis sapientia, altera castitas dicitur; et missae sumus a Domino tecum habitare, quia jucundum nobis et satis mundum in corde tuo habitaculum praeparasti. Cujus somnii conjectura colligi et his argumentis animadverti fas est eumdem hujuscemodi meritorum (0125C)munificentia praeditum, illaesae puritatis coronam usque ad metam sortis supremae indefessis viribus usquequaque custodisse, praesertim cum de illo cantum [ Bodl., cautum] sit: Hujus neque vita aliquid probabilius et sanctius, neque eloquentia clarius et illustrius, neque fide purius et rectius, neque scientia plenius et perfectius inveniri potest; quod Ruffinus, mira verborum urbanitate praeditus, in prologo apologetico plenius exposuit: Basilius pontifex et celeberrimus Cappadox, Athenis aeque ut praefatus collega rhetoricis sophismatum edoctus disciplinis, qui regularem monasticae conversationis normam reciprocis schedarum sciscitationibus vicaria litterarum relatione respondens luce clarius ad liquidum (0125D)digessit, nec non ἔργα τὰ Ἑξαμέρων, id est, opera sex dierum, quae in Latinum translata leguntur, mira eloquentiae disertitudine fretus edidit; is inquam, quod integritatis gratia incorruptus corporaliter floruerit ex ipsius elogio conjecturam capesso, ita prosequentis: Et feminam non cognosco et virgo non sum; vetus quippe consuetudo peritorum esse fertur concionatorum, qui pro rostris in edito stantes, popularibus catervis concionantur, ut in diversae concionis cuneo et dispari sexu, ceu propria ita interdum aliena fruniscantur persona [ Bodl., fruriscantur personae], atque attonitis auditoribus ignarisque auscultatoribus arcana mentis ipsorum recludentes, et abstrusa praecordiorum reserantes facundi sermonis clave patefaciant. Hoc ergo concionandi (0126A)genere praefatus antistes sermocinari creditur, qui nequaquam extrinsecus carnalis tantum pudicitiae immunitatem ad promerendas strenuae integritatis infulas idoneam fore ratus est, nisi spiritus quoque castimonia cujus imperio indomita corporalis lasciviae petulantia refrenetur. Sicut vernacula ne contumaciter insolescat, matronae nutibus mancipatur, intrinsecus contubernali sodalitate concorditer adhaerescat. Exstitit quidam pontificali dignitate decoratus merito Felix et nomine, qui cum pro fidei constantia a tortoribus torqueretur, et horrendis carnificum cruciatibus agonizans martyrizaretur, exclamasse fertur: Gratias tibi ago, Christe, LVI annos in saeculo virginitatem meam custodivi.(0126B)

XXVIII.Anthonius coelestis aratri stivarius et evangelici sermonis sator, a quo primitus per Aegyptum fertilis coenobiorum seges et fecunda conversationis occa granigeris germinavit spicis, unde postmodo Memphytica tellus, quam Nilus reciprocis fecundat fluentis, millenos animarum manipulos in fructiferis Ecclesiae novalibus pullulantes protulit, quos angelici messores (cum figura mundi in ictu et atomo evanuerit, et enormia creaturarum elementa in melius commutata claruerint) sequestratis loliorum fasciculis in inexhausta coelestis regni horrea catervatim advectabunt, nonne propter egregiam animae pudicitiam ineffabili virtutum gratia praeditus, usque supremos terrarum cardines rumore clarus percrebuit, quod plenius de ejus virtute miraculorum (0126C)Athanasius, Alexandrinus antistes, simplo volumine patefecit, Evagrio in Latinum transferente.

Paulus itidem inclytus et Patrum celeberrimus, qui a pellaci genero caecae cupidinis phylargiriae decepto contra jura naturae proditus et publicatus, a primaevo pubertatis tirocinio Memphiticae solitudinis deserta penetrans, qua carnalis spurcitiae blandimenta fatescunt, et mundani luctus [ Bodl., luxus] oblectamenta vilescunt, horrendos belluarum barritus et truculentos leonum fremitus, ardentis fidei defensaculo fretus, intrepidus contempserat, consuta duntaxat palmarum plecta, et pro dulci dactylorum sagina squalidum sustentans corpusculum, naturae debitum solvit, nonne propter florentis pudicitiae castimoniam fine tenus inextricabili repagulo conservatam (0126D)bis senis temporum lustris, id est, vicies terna annorum intercapedine buccellam crustulae semi-plenam, quam penniger praepes indefessis famulatibus et reciprocis volatibus hiulco advexerat rostro, usque decrepitam vitae senectam inexhaustam gratulabundus accepto ferre promeruit?

XXIX.

Hilarion opinatissimus Palaestinae solitudinis accola, ethnicis parentibus idolorum culturae deditis oriundus, rosa, ut dicitur, rubicunda de spinetis vulgo nascentibus florens, ea tempestate qua praedictus Antonius per Aegyptum celebri fama vulgabatur claruit, cujus vitam Hieronymus coelestis bibliothecae egregius cultor universarumque interpretum praestantissimus tantis opinionum rumusculis (0127A)extollit, ut Homerum quoque si ab inferis emergeret vel invidere materiae dicat, vel succumbere, qui, ob integritatem castimoniae conservandam, mortalium contubernia declinans, primo pubertatis tempore squalentis eremi vastitatem lustraturus, prius pene contemplativam quam practicam, contra rerum naturam, rudis habitator exercuit vitam, lascivam aetatis petulantiam famelica frugalitatis parcimonia crudeliter castigans. Ego te, inquit, asellum faciam, ut non calcitres; non te hordeo alam, sed paleis et fame conficiam. Quapropter innumeris miraculorum prodigiis coruscans, antiquis aequiparabatur patriarchis; siquidem horrendum squammoso corpore draconem, juxta Epidaurum Dalmatiae municipium, quem boam vocant, ab eo quia tantae (0127B)inormitatis existat ut boves virulentis mandibularum dentibus trucidans, gulosa ventris ingluvie voraciter glutire soleat, et non solum armenta et pecudes, sed agricolas quoque atque bubulcos et subulcos ad se tractos vi spiritus absorbeat (o superi, talem terris avertite gypsam!) armis orationum exstinxit. Hoc modo: pyram strue stipitum in edito constructam et flammantibus scindulis succensam praefatum mirae magnitudinis basiliscum, vulgo spectante, scandere terrificae jussionis imperio compellens, squamigeros costarum crates rigidamque spinae curvaturam prunis coquentibus extorruit, et assantibus titionum globis crudeliter comburens, plebem a lethiferis bestiae flatibus eripuit. Nec non etiam ferventis Oceani flustra et spumantis cataclismi caerula, cum proprios (0127C)egrederentur terminos, et quasi divinae potestatis censura diluvii irruptionem minaretur, seu in antiquum chaos omnia redire cogerentur, accolae Epidauritani eumdem Dei famulum contra frementes fluctus et salsas gurgitum moles, inexperto compulsi terrore, opposuerunt; qui cum terna patibuli signacula in glarigeris sulcaret sablonum littoribus, mirum dictu, quomodo turgescens pontus in cumulum creverit et in quanta proceritate, ut murus glacialis ante eum steterit. O quanta est pudicitiae virtus, quae bacchantis belluae rabiem humillima prece compescuit et tumentem aequoris insaniam indulta potestate compressit, Danielis prophetae factum aequiparans in dracone, legislatorem aemulans in aequore. Joannem vero Niloticae solitudinis eremitam, qui, Theodosio (0127D)mundi monarchiam gubernante, quaterdenis annorum circulis in practicae conversationis studio desudans (quam Martha Lazari germana votivum Christi [ Bodl., Christo] humanitatis obsequium praebens praefigurat) mirum devotionis fervorem exegit, ac demum quinquies bilustris temporum circulis in remoto delitescens tugurio, theoricam anachorese ωs transegit vitam, ex hoc purae virginitatis munus illibatum usque nonagenariam decrepitae vetustatis senectam liquet servavisse, quod chiliarcho, id est, tribuno militum importunis precibus de conjugis incommoditate suppliciter consulta flagitanti ut se [ Bodl., se illum] invisendum adire pateretur, intentione rigida respondisse fertur, sibi nunquam moris fuisse (0128A)videndi mulieres, et praecipue ex quo in illius rupis se monasterio conclusisset, idcirco pro adeptae integritatis chlamide, quam angelicae puritatis liniamento velut domestica sodalitate asciscebat [ Bodl., qua. . . adsciscebatur], futura propheticae divinationis oracula quae reliquos latuerint mortales praesago afflatus spiritu expertus est.

XXX.

Nec praetereundum arbitror beatae memoriae Benedictum, quem ab ipsis infantiae cunabulis ita fortunatum vocabuli praesagium pascebat, ut penitus aliter in proposito divinae religionis vivere nequiret, quam propriae appellationis dignitas et coelestis εὐλογίας praerogativa permitteret. Nam cum gratuita supernae liberalitatis munificentia mactus puer pollesceret, et secundis meritorum successibus per augustum (0128B)Hesperiae regnum late crebresceret, haud frustra cum advocato et Redemptore nostro felix vocabuli privilegium participavit. De quo laetantes evangelici consona vicis [ Bodl., vocis] harmonia psallentes concorditer cecinerunt: Benedictus qui venit in nomine Domini. Cujus rei regulam nostra quoque mediocritas, authentica veterum auctoritate subnixa, in sacrosancta palmarum solemnitate binis classibus canora voce concrepans, et geminis concentibus Osanna persultans, cum jucundae jubilationis melodia concelebrat. Igitur praefatum Christi tironem, propter incorrupta et jugiter stellantia inmarcescibilis pudicitiae serta sanctae Trinitatis tutela protectum, prophetica signa sequebantur et superna miracula coelitus comitabantur, (0128C)siquidem post diruta simulacrorum sacella et dissipatas fanaticae gentilitatis caeremonias, quae vitam veritatis expertem fato [ Bodl., fatu] fortunae et genesi gubernari [ Bodl., gubernare] juxta mathematicorum constellationem arbitratur, bissena construxisse coenobia scribitur, in quibus opulenta sanctae conversationis lucra et copiosa animarum emolumenta orthodoxis dogmatibus ubertim adquisita Christo provenerunt, quae dominicae gnarus cultor vineae velut maturescentes palmitum botros ac rubicundos sarmentorum racemos evangelica falce succidens, et [ Bodl. om. et] refertis fiscellis onustisque corbibus ad praelum calcandos et Ecclesiae torcularibus regulariter exprimendos advexit, ut merulenta defecati nectaris defruta apothecis coelestibus (0128D)recondenda et angelicis cauponibus committenda feliciter inferret, quatenus supernorum convivia hujuscemodi muneribus de terreno nundinarum mercatu allatis gratulabunda glorificarentur.

XXXI.

Magna est igitur puritatis praerogativa, quam qui amittere per vim compellitur, si ob hoc humanum exosus consortium communi vita sponte caruerit, apud CXLIV millia virginale carmen canentia in coelesti contubernio gratulabitur gloriosus. Quod Eusebius Graecorum historiographus virgines Deo devotas fecisse testatur, quae se pro integritatis pudicitia conservanda rapaci gurgitis alveo per praeceps inmerserunt; unde quidam Patrum: Propria (0129A)(inquit) manu perire non licet, absque eo ubi castitas periclitatur. O mirandum negotium et propemodum investigabile decretum caeteris facinorum flagitiis, quae mundi statum lugubriter conturbant, cum quispiam mancipari invitus cogitur, et, spreto libertatis arbitrio, reatum sceleris perpetrare compellitur, si sub praetextu cavendi noxam et declinandi delicta, quolibet exitii genere vim vitae crudeliter intulerit, extraneus ob hoc ab Ecclesiae societate inter biothanatos reputabitur. Qua de re conjici datur, quam pretiosa sit supernis municipibus pudicitiae generositas, quam nec illud abolere et oblitterare quolibet pacto potest quod perfectorum merita ludificare, et cuncta virtutum genera evacuare valet, unde Malchus cum paternae severitatis violentia, simulque (0129B)materna gravitate, qui successurae posteritati consulebant, ad carnale consortium cogeretur, castitatis obtentu et regni coelestis causa contemnere decrevit, sed cum, ob cognatae propinquitatis curam, accepto conversationis fervore, paulatim tepesceret, et torrido coenobialis vitae rigore instructu strophosi hostis discessurus sensim refrigesceret, a Saracenis praedonibus et Ismaelitis grassatoribus obvia quaeque atrociter vastantibus captus, ut servilis verna famulari jubetur, justo valde judicio, ut qui interdictum repetebat postliminium, serviret ut vile mancipium; quatenus qui Sodomitanum pereuntis feminae dispendium minime pertimesceret, prolixae servitutis detrimentum et invisum heri famulatum atrociter sentiret; et dum aratri stivam post tergum (0129C)respiciens negligenter regeret, ruptis sulcorum glebulis, jugerum occa nugaciter deperiret, cumque ibidem optatae castitatis insignibus quae in genitali solo servaverat carere stricta machaera extorqueretur, maluit mucrone transfossus crudeliter occumbere, quam pudicitiae jura profanando vitam defendere, nequaquam animae periculum pertimescens, si integrae virginitatis status effusione sanguinis servaretur.

XXXII.

Praeterea beatae memoriae Narcissum, tam virginalis pudicitiae privilegio praeditum, quam pontificalis infulae auctoritate decoratum, sub silentii latibulo delitescere non feram, cujus vita adeo signis et miraculorum prodigiis coruscantibus claruit, ut, contra rerum naturam, liquentis elementi qualitatem soli (0129D)Deo mutabilem, orationum armatura fretus, in aliud genus converteret, siquidem in vigiliis paschalibus, quando reciprocis annorum curriculis Anastasis dominica solitae solemnitatis tripudio celebrabatur, fortuito contigit ut lychnis et lampadibus ecclesiae pinguis olei liquor opportunus defuisset. Tum vir Deo deditus liquidas fontium lymphas exorcizans et sacrae benedictionis ubertate fecundans, stupendo virtutis spectaculo pinguescere fecit, ita duntaxat ut latex lucernarum cicindilibus infusus, in olei crassitudinem perniciter verteretur, et papyrus in centro positus velut fomes arvina vel sevo [ Bodl., assungia, pro arv. v. sevo] madefactus solito clarius lucesceret. Verum antiquus humani generis grassator, pro tanta rumoris (0130A)praerogativa, qua catholicorum laudes crebrescunt, obliquo livoris zelo succenditur, ut tamen [ Bodl., tam] favorabile viri Dei praeconium falsis suspicionum argumentis mutabundum elideret. Nam strophosi fallaciarum fabricatores satis probrosum facinus et inauditum crimen adversus eum in cathedra pestilentiae sedentes in concilio sub tribus testibus fallaciter perjurantibus concinnant, ut Psalmista chirographatur: Insurrexerunt in me testes iniqui, et mentita est iniquitas sibi. Quorum unus ita ne late crepitante torreretur veraciter se fari testabatur. Alius ita ne virulenta regiae pestis incommoditate popularetur. Tertius ne ita gemellis oculorum obtutibus orbaretur. Ita Narcissus Deo confisus nequaquam apologeticam, ut sontes et insontes solent, defensionem (0130B)exquirit, sed pontificalis cathedrae apicem hac occasione inventa reliquens, abstrusam eremi vastitatem petiit, et frivola aemulorum machinamenta, concinnatasque factiones fugiens delitescit. Porro pellaces testium personas, quae presbyteros contra Susannam mussitantes aemulabantur, ultrix divini potentatus censura eisdem cladibus quibus perjurantes se devoverant [ Bodl., devotabant] crudeliter percussit. Quorum primus cum omni domesticae sodalitatis clientela et propinquae necessitudinis contribulibus in proprii domatis tigillo ultricibus flammarum globis conflagrasse memoratur. Secundus a triplicis summitate cerebri planta tenus morbo regio turgescens, ut dudum demens et impudens procax imprecabatur, fetidum exhalavit spiraculum. Tertius, (0130C)infelicem sodalium fortunam animadvertens, omne concinnati facinoris piaculum sera poenitentia cunctis auscultantibus in propatulo patefecit, tantisque lamentorum singultibus et tam raucidis fletuum questibus lacrymabundus lugubriter flevit, donec gemellis pupillarum luminibus funditus fraudaretur, unde cautum est: Mihi vindictam et ego retribuam, dicit Dominus. Quid referam sanctae recordationis Athanasium, cujus rumigerula meritorum gloria et florigerae pudicitiae praeconia quanquam specialiter apud Alexandriam et Aegyptum clarescerent, per totius tamen mundi cardines, ubi fides catholica fructiferis palmitibus frondescit, longe lateque percrebuit, cujus altor et dogmatista beatus Alexander Alexandriae pontifex, (0130D)ab ipsa cunabulorum teneritudine exstitisse memoratur, tam notariorum characteres, quam grammaticorum periodos, colo et commate sequestratim distinctas affabiliter instruendo, qui videlicet Alexander postquam ilia Arii schismatici in abstrusum latrinae cuniculum turpiter defluxerant, Ecclesiae triumphali tropaeo sublimatur; sed quid mirum si Athanasius in summo graduum fastigio divina charismatum gratia pollesceret, cum etiam tenerrima aetatula infantis nequaquam praesago indolis prodigio caruerit, sed puerilis ludorum gesticulatio pontificalem futuri praesulis auctoritatem portenderit. Etenim peractis missarum sacramentis, conspicatur Alexander investes puerorum catervas in marinis littorum (0131A)glareis sacerdotalem Athanasio contulisse reverentiam, et quosdam catechumenos et competentes ab eodem mystico baptismatis officio regeneratos exstitisse, quod scenico ludorum joco gestum decretis synodalibus serio confirmatum est. Igitur Athanasius, post obitum Alexandri, sumpto Ecclesiae praesulatu, quantas haereticorum machinas expertus sit, quot fraudulentas schismaticorum strophas pertulerit, quas adversus insontem subdola factione concinnabant, decimus Ecclesiasticae historiae liber a Ruffino charaxatus, astipulatur. Ita prorsus, ut Constantio Augusto, qui Orientis imperii sceptra gubernabat, evulsum cadaveris lacertum et in sarcophago delatum ostenderent, quem ab Athanasio magicae fraudis necromantia de Arsenii corpore sublatum fallaciter (0131B)retulerunt. Quapropter imperator, commentis haereticorum lenocinantibus illectus, et probrosis factionibus deceptus, in concilio praesulem inconsulte condemnari praecipit. Verum Arsenius, qui quondam in pulpito lectoris officio fungebatur, omnem concinnati sceleris scenam prodidit, et sacrum flaminem a tam flagitiosis facinoribus immunem esse declaravit. O quantus quosdam attritae frontis pallor ob detectum sceleris reatum tremebundos arguit, et e diverso quorumdam vultus purpureus genarum rubor velut stibio depinxit, cum in concilio valentem sospitem [ Bodl., et sospitem] specularentur, quem abscisis nervorum nexibus mancum et debilem fatebantur! Verum hujuscemodi sancta victoria confutati, aliud argumenti genus molientes comminiscuntur, ut prostrata (0131C)[ Bodl., prostituta] pellex virum castissimum prostibuli stupro, quo penitus a pubertate incorrupto corpore caruit, insimulare procaciter machinaretur; quae cum universum falsae garrulitatis incestum velut fetidam melancholiae nauseam de recessibus falsi pectoris evomuisset, statim per Timotheum presbyterum, quem nefandis ulnarum gremiis procax obuncabat apologetica verborum veritate, ac si fixa peltarum testudine, defenditur. Verumtamen aemulorum vesaniae cedens, qui contra virum Dei zelantes rancida livoris invidia torquebantur, profugus longe proficiscens, exsulat, adeo ut sex annorum intercapedine in arida cisternae latebra delitescens nequaquam limpido solis radio potiretur, sed mens Deo dedita cote durior, ferro fortior, adamante rigidior, (0131D)omnes calamitatum insectationes, quas clandestina lividorum conspiratio hostiliter irrogabat, inflexi cordis constantia aequanimiter perferebat.

XXXIII.

Quid beatum Babylam loquar, qui dominici gregis excubias et mandras Ecclesiae adversus truculentam tyrannorum rabiem, velut contra ferinam luporum ferocitatem, non more mercenarii, sed solertia pastorali tuebatur, cum esset summi pontificatus infula praeditus. Numerianum Augustum interfectorum cruore contaminatum, non permisit basilicae sacrarium intrando pollutis pedibus profanare, sed acerrimae castigationis censura, a sacris Ecclesiae luminibus funesti regis introitum arcebat, nequaquam damna rerum formidans vel vitae dispendium (0132A)tremebundus et pallidus expavit; tunc ad palatinas ducitur Zetas, et imperialis hippodromi vestibulum, quatenus cum rege funesto reciprocis conflictibus et alternis vicibus disputans altercaretur; sed mentem Deo dicatam nec minarum ferocitas reflectit, nec blandimentorum lenitas demulcet, ut a catholicae fidei perpendiculo ad tortas simulacrorum caeremonias vergeretur, mox imperante Augusto, ad calumniam pontificis et infamiam cleri, boias in collo et compedes in cruribus nectunt. Insuper exquisitis poenarum machinamentis, sacratissimos viventis hostiae artus acriter dilacerant, nec non et tres germanos puerulos, quos Babylas sub disciplinae paedagogio regulariter instruendos acceperat, ad regis praesentiam simul introducunt, quos imperator mira fidei constantia (0132B)munitos, cum verborum argumentis fallere nequiret, cruentis verberum ictibus vapulare praecepit. Cernens autem furibundus princeps invictam parvulorum constantiam, percunctatur venerandum praesulem utrum filii sui veraciter essent, qui respondisse legitur: Filii mei vere sunt secundum Deum, mulierem autem coram Deo meo non cognovi, ex quo natus sum. Tum sanctus Babylas decollandi sortitus sententiam, cum tribus alumnis capite truncatur, et rubris venarum rivulis sacratur.

XXXIV.

Sed et operae pretium reor ut celeberrimos spiritalis militiae bellatores, et coelestis medicinae archiatros Cosmam et Damianum nequaquam ab historica virginum relatione dirimentes, velut indignos caeterorum consortio sequestremus, quos (0132C)in superno Hierosolymae municipatu praedestinatos, et aethralis litteraturae albo descriptos cum praedictis commanipularibus laetabundos fore fiducialiter confidimus. Temporibus namque Diocletiani et Maximiani, olympiade ducentesima sexagesima septima, cum edictis crudelibus catholicae fidei cultores, quos Christicolas et crucicolas nuncupabant, ad thurificandum statunculis ethnicorum cogerentur, nolentes autem apostatare, id est, ad apostasiae volutabrum reverti, capitalem compulsi sunt subire sententiam, qua tempestate praedictos Christi tirunculos religiosa genitrix gemellos enixa est, qui pedetentim in pubertatis primordio instrumentis medicinalibus imbuti, tam valetudines hydropicorum, et melancholias viscerum, quam incommoditates animarum (0132D)per coeleste cataplasma curabant. Visum scilicet caecis, et malagma monophthalmis impertiendo, mutis taciturnitatis valvam reserando, surdorum auribus harmonias rerum restaurando, balbis et blaesis rectitudinem loquelae largiendo, claudos et mancos incolumitati pristinae restituendo, energumenos et scotomaticos meritorum gratia refocillando, ipsos etiam fortunae casibus oppressos ad superos revocando. Verumtamen hujuscemodi virtutum munificentia praediti, non philargyriae commercio, sed gratuita liberalitate optatam aegrotantibus sospitatem contulerunt evangelico concordantes oraculo: Gratis accepistis, gratis date. Interea praedictorum tempestate persecutorum, cum sancti martyres, ut (0133A)oves occisionis cruentis carnificum mucronibus mactarentur, et nequaquam consternati Ecclesiarum athletae, velut in scammate palestrarum, luctarentur, quantis et qualibus praefati confessores, Lisia pro tribunali sedente, suppliciorum machinamentis torquerentur, quis referre sufficiat? Siquidem ligatis lacertis, et connexis surarum artubus, in profunda pelugi flustra demersos, sed angelico fultos suffragio, effera fluctuum ferocitas contingere non audens, illaesos littoribus restituit. Rursus truculentus praeses, tam claro sanctorum tironum triumpho confusus et confutatus, eosdem in clibanum plurimo sacramentorum fomite succensum, et diversis stipitum titionibus crepitantem, truciter trudi praecepit. Ast illos velut salamandras, quas naturaliter (0133B)torrentes prunarum globi assare vel cremate [ Bodl., cremare] nequeunt, nequaquam flagrantis camini incendia combusserunt: exin eculei tormento vexatos, et gabuli patibulo suspensos, insuper diris sagittarum ictibus obrutos, angelicum protexit patrocinium. Ad ultimum decollandi sortiti sententiam, cum palma virginitatis et triumpho martyrii agonizarunt.

XXXV.

Nec meminisse pigeat inclyti militis Christi Chrysanti, quem pater ab Alexandria proficiscens Romae gymnosophistis et rhetoribus traditum cunctis liberalibus litterarum studiis erudiri fecit. Erat enim, ut fertur, tam ardentis ingenii, et capacis memoriae, ut quidquid lectitando et scrutando enixius rimaretur, velut visco glutinatum praepropere (0133C)in praecordiis puerilibus lentesceret, et intra sagacis animi conclave radicatum haeresceret. Igitur, consummatis grammaticorum studiis, et philosophorum disciplinis, quae VII speciebus dirimuntur, id est, grammatica, rhetorica, dialectica, arithmetica, musica, geometrica, astronomia, [ Al., ar., geom., mus., astron., astrol., mech., medic.,] cum ad sacratissimos Evangeliorum apices venisset, quantocius cuncta Stoicorum argumenta et Aristotelicas, Categorias, quae X praedicamentorum generibus distinguuntur, dicto citius dispexit [ Bodl., despexerit], dum solerter animadverteret quantum coelestis philosophiae dogma mundi disciplinas et mortalium commenta praestaret; cumque regenerantis gratiae vulva conceptus, et fetosis baptisterii partubus editus (0133D)in venerandis Ecclesiae cunabulis nutriretur, extemplo post rudimenta fidei, neophytus discipulus efficitur dogmatista praecipuus, dum Christum Dei Filium nequaquam perfidorum discrimina pertimescens cunctis publica voce propalat. Quod genitor affinium et contubernalium relatione ubi comperit, eumdem filium contra jura naturae latibulis carceralibus arctandum, et famis inedia macerandum includit. Alioquin et proscriptionem rerum et patrimonii jacturam insuper et capitale discrimen perhorrescit, ne ab imperatoribus locuples gazarum opulentia cum vitae detrimento funditus infiscaretur. Ergo cum animadverteret Christianos acerbitatem poenarum libenter laturos jam non tormentorum (0134A)supplicio, sed blandimentorum lenocinio, natum ad suos libitus flectere nititur, auferens illum de ergastulo squalente, olosericis et bombycinis indutum vestibus misit in triclinium, ubi pulcherrimae virgines pretiosis comptae cycladibus delicatas defruti delicias et sumptuosa ferculorum convivia praepararent, effrenatos laetitiae cachinnos, et jocosos ludorum amplexus miscentes, ut in talibus blandimentis ferrea juvenis praecordia mollescerent. Sed vir Deo deditus nec mulsa epularum sagina superatur, nec formosa virginum venustate a propositi rigore reflectitur, sed mollia puellarum labra, ut nociva viperarum venena declinat, parvi pendens epithalamii elogium, in quo cantum est: Mellea tunc roseis haerescunt labia labris (0134B)Deinde quidam de contribulibus hortantur patrem ut filius blandis connubii nexibus nodaretur, et illecebroso matrimonii lenocinio vinceretur; quatenus Daria virgo Vestalis satis pulchra, et eleganti forma, gemmis auroque radians ad Chrysantum procaciter ingrederetur, ut militem Christi tam urbana verborum facundia, quam phalerata colli crepundia, ad thalami copulam inclinarent. Sed secus cessit quam rati sunt. Oritur namque inter eos satis prolixa sermonum concertatio, et reciproca sententiarum disputatio, eo quod Daria dialecticis artibus imbuta et captiosis syllogismi conclusionibus instructa fuisse ferebatur; ita duntaxat, ut disertissimi oratores tam sagax virginis ingenium alterno experiri conflictu vererentur. Quid plura? tandem (0134C)vir vitae venerabilis non fraudis argumento, sed rationis documento, in reciprocis conflictibus victoriae palmam adeptus, eamdem Dariam jam catholicae fidei sacramenta credentem suscipiens, simulato hymenaei commercio simul conversatur, donec ipsa salubris lavacri latice lustratur. Mox relictis dialecticorum disciplinis, quibus dudum in gymnasiis [ Bodl., gymnasii] studio exercebatur, canonicis Scripturis et commentis spiritalibus instruitur; nec laterculo dinumerari, nec calculo computari, ullatenus valet quanta multitudo promiscui sexus illorum magisterio a fanatica delubrorum superstitione ad fidem catholicam catervatim confluxerit. Hujus rei gratia beatus Chrysantus, jubente Claudio tribuno, L:XX militibus diverso poenarum cruciatu torquendus (0134D)traditur, nisi Amphitryoniadae, id est, Herculis sacello ethnicorum ritu thurificare consentiret; tunc milites pertinaciter refragantem udis et crudis nervorum nexibus crudeliter vinciunt, ut in torrido solis caumate sensim siccantibus nervis vim stricturae ferre nequiret, sed in puncto temporis dira vinculorum ligamina coelesti nutu enodantur. Item in nodosi cippi claustrum viri Dei tibias et suras astringunt, statim rigentis cippi duritia, invisibili contrita potestate, ad nihilum redigitur; sed milites, magica putantes praestigia gestum, putentissimis illum perfundunt lotii odoribus, quibus arbitrantur cuncta Chaldaeorum et Hierophantarum phantasmata, simulque ariolorum et Marsorum (0135A)machinas evanescere, sed fetentis lotii lustramentum in fragrantem vertitur ambrosiam, et in rosatum nectaris mutatur odorem. Tunc buculam imperant deglubere, ut recentis corii cruditate nuda martyris membra cingerentur, quatenus sub flagrantissimo solis ardore in viriditate birsae truciter torreretur; sed, Christi suffragio fretus, expers periculi et sospes evasit. Mox ferreis catenarum nexibus collum cum lacertis et suris simul astringentes, in atram ergastuli latebram projiciunt; sed perniciter stricta ligamina ut stuparum putamina rumpuntur, et velut limpidissimo lanternae lychno tenebrosa caligo fatiscit. Ad ultimum cum virgulis et nodosis viminibus cruenta carnificum saevitia caederetur, sceptrinae virgae, quae prius nodosa duritia rigebant, pluma (0135B)molliores et papyro effectae sunt leviores. Haec tanta prodigia cernens Claudius tribunus obstupuit, et corde compunctus cum L:XX militibus et omni familia, et vernacula clientela, una cum parasitis et sodalibus, credidit Dei Filium salvantem saecula Christum. Et statim omnes baptismatis unda regenerati, purpureas paradisi coronas, fuso feliciter cruore, capessunt; quorum sancta cadavera in cuniculo subterraneo pariter humata quiescunt, in supremo examine surrectura in gloriam. His ad coelum migrantibus, superstites Chrysantus et Daria reciprocis cruciatibus singillatim arctabantur. Ille in latebrosum lautumiae latibulum, ubi cloacarum cuniculi putores stercorum ingesserunt, ferro constrictus mittitur. Sed putor et caligo luce serena et (0135C)odoramentis fugantur nectareis: ista ad prostibula scortorum et meretricum contubernia truditur, quo leo de clatris amphitheatri ad tutelam sacratae virginis Dei nutu dirigitur, ut si quis petulcus incestator et lascivus scortator vagabundus [ Bodl., vagabundis] gestibus lupanar ingredi maluisset, ferinis rictibus suggillaretur. Sed de congesta virtutum copia interdum efficitur verborum inopia. Nam ingenti miraculorum mole victus, brevitatis compendio plura praetereo. Post haec decreto Numeriani Augusti pariter in una crypta martyrizantes occubuerunt, in consortio sanctorum simul percepturi praemia meritorum, sicut simul participes exstiterunt tormentorum.

XXXVI.

Porro virginalem Juliani martyris gloriam (0135D)sub clandestino taciturnitatis latibulo delitescere non patiar, qui temporibus Diocletiani et Maximiani nobili prosapia oriundus fuit; quem cum parentes in primaevo pueritiae rudimento florentem, tam dialecticae artis compotem, quam rhetoricae artis [ Bodl., partis] participem fecissent, paedagogis quoque et didascolis traditum multimodis philosophorum disciplinis imbuissent, et jam in tenero pubertatis rudimento adultum parentes animadverterent, eumque amatorem catholicae fidei sacrisque Ecclesiae liminibus adhaerentem, necnon ergastula confessorum crebro frequentantem comperissent, pertimescebant magnopere ne [ Bodl., ut] si unicum pignus ob religionis praerogativam et sanctae conversationis habitum ab (0136A)illorum stirpe privaretur, ipsi, ut ait patriarcha lacrymabilem depromens querimoniam, canos suos cum dolore ducentes ad inferos optatae generationis haeredibus et futuris nepotum nepotibus funditus fraudarentur. Idcirco puberem subnixis precibus et inauditis blandimentorum hortamentis flectere nitebantur, ut ad thalami taedas et copulae consortium ferreos juvenculi affectus, imo adamante duriores, inclinarent. Ad argumentum etiam hortandae suasionis apostolicis utuntur oraculis, quibus ait, Volo juvenes nubere, patres familias esse, filios procreare, nullam dantes occasionem maligno, quibus ita respondisse scribitur: Nec voluntatis, nec aetatis est tempus, ut faciam quae hortamini. Item cum perseverarent pertinaciter in precibus, ait: Nec promittendi (0136B)mihi est facultas, nec negandi potestas; quod hortamini Dei mei potestati committo, etc. Unius tamen hebdomadis inducias a parentibus poposcit, ut nutum supernae majestatis argumentis evidentibus experiretur; qua peracta intercapedine, somno sopitus, et sopore depressus, vidit Christum in oromate dixisse: Exsurge, ne timeas nec suasiones verborum, vel voluntatem parentum horrescas; accipies enim conjugem, quae te non polluendo a me separet, sed per te virgo perseveret et infra multi juvenes et virgines per vestram doctrinam vel vitam ad coelestem ascensuri sunt exercitum. Suscipitur igitur de thalamo beata virgo vocabuli praesagio Basilissa, hoc est, regina formosa frontis effigie, sed formosior cordis castitate. Venusta, inquam, liniamentis membratim corporalibus, (0136C)sed plus venusta suatim, cycladibus compta spiritualibus. O quanta caterva credentium in utroque sexu fetidas facinorum cloacas calcitrans, et putida vitiorum volutabra abominans, illorum magisterio ad fidem catholicam conversa, cum martyrii tropaeo triumphans agonizavit! Siquidem plura monachorum ergasteria in celeberrimo Alexandriae municipio, quae est metropolis Aegypti, opitulante Christo, construxere; in quibus militum Christi circiter X millia, sub districto Juliani regimine conversantia, et nequaquam a sanctae religionis tramite, per obliquos anfractus dextra laevaque declinantia regulariter vixerunt. Basilissa vero Deo dicata bis quingentenos sanctae messis manipulos evangelicae praedicationis falce metens, in area tortoris triturandos et horreis (0136D)coelestibus condendos invexit. Postremo cum effera persecutorum rabies in sacrosanctos Ecclesiae tirones feralibus edictis, et ferocibus tormentorum cruciatibus, truciter ingruens grassaretur, et catholicae fidei propugnaculum saecularis argumenti balista quassatum atrocisque machinae arietibus subrutum funditus evertere moliretur, quis ubertim augusto styli textu effari valeat quanta idem Julianus cum caeteris commanipularibus et ejusdem propositi sodalibus martyrizando perpessus est, Marciano praeside in alto tribunalis culmine, vel theatri pulpito, concionante, nodosis fustibus et cruentis mastigiis, sine respectu pietatis, flagellatus a cultura Christi flecti nequivit; quinimo pupillam percussoris evulsam, (0137A)qui sibi crudenter flagrorum vibices irrogabat, quamvis ut magus putenti lotio humectaretur, incolumem restituit. Insuper nefandas simulacrorum effigies plusquam quingentas, quibus pontifices delubrorum libamina litantes bacchantum ritu thurificabant, ad solum diruit, quassavit, evertit. Item Julianus cum juvenculo filio praesidis ut ephebo hircitalio, qui neophytus et nuper ad fidem conversus fuerat, in fundum ergastuli profundum retrusus, ubi fetida damnatorum cadavera diuturno temporis intervallo horrida vermium examina ebulliebant, squaloris nauseam perpetitur, sed versa vice pietas divina, quae suorum semper reminiscitur militum, pro fetenti sterquilinio, olfactum ambrosiae et nectaris fragrantiam carceris illuviem et latebras tolerantibus (0137B)cum luce limpida clementer contulit. Haec tanta prodigia milites ad excubias confessorum deputati cernentes, spreta fanaticae superstitionis cultura, orthodoxorum phalangibus agglomerantur. Interea defuncti cadaver prolixis fasciarum ambagibus connexum, nondum in sarcophagi theca humatum, flagitante praeside, fusis ad polum precibus, suscitavit. Qui omnem isthinc eundi tragoediam, et illinc redeundi clementiam, attonitis spectatoribus, resurgens de tartari profundo patefecit. Igitur, urgente imperatorum decreto, sancti martyres in circi spectaculo ter denis cuparum gremiis includuntur, quae intrinsecus atrae picis massa, et bituminis fomite sulphurisque fetore farciuntur, et extrinsecus suppositis crepitantis rogi torribus et sarmentorum faculis (0137C)conflagrantibus succenduntur. In tantum ut flammantis pyrae cacumina minacem obelisci proceritatem et rotundum sphaerae apicem triginta cubitis in conum praecellerent. Sed tamen de torrente incendio superna potestate compresso, triumphales viri, velut obryzum rutilans, spectante circi caterva, in publicum processere. Exin reciproca tortoris nefandi ferocitas, quae semper insontum poenis pascitur, et fuso sanguine saginatur, athletis et agonothetis Christi macta martyrii merita cumulavit. Dum liciis olei de liquore delibutis digitorum articulos et palmarum pollices obvolverent, simulque pedum alloces truciter adnecterent, sed liciorum filis flamma combustis, athletas Dei, in scammate mundi ritu palaestrico agonizantes, a fumigabundis flammarum globis immunes (0137D)divina tutela protexit. Verum hac confessorum Christi victoria confutatus in amphitheatrum sanctos, ferreis collariis connexos, cruentus carnifex imperat duci, quatenus patefactis cavernarum clustellis, et apertis clatrorum obstaculis ursorum gingivis carperentur et leonum rictibus roderentur. Sic stolida praesidis praecordia Deoque invisa spes pascebat inanis, dum furibunda ferarum rabies, et gulosa belluarum ingluvies coelesti nutu compressa oblatam praedam lurcare non audens: hiulcas faucium gurguliones oppilavit, ut poeta de propheta dicit: Et didicere truces praedam servare leones. Ad ultimum beatus Julianus cum caeteris commilitonibus stricta machera crudeliter percussus et rubicundo (0138A)cruoris rivo perfusus feliciter occubuit; ad quorum venerabiles sarcophagos cum decem Leprosi, quos dira cutis callositas elephantino tabo deturpans, non particulatim, sed membratim maculaverat, venissent; illico, [ Bodl., illico et s.] secundae nativitatis gratia in baptisterio regenerati qui in sabanis et sindonibus bajulabantur aegroti, sanctorum meritis sospites et voti compotes salubriter abscedunt.

XXXVII.

Amos primus Nitriae famosus accola, qui cum a parentibus invitus ad nuptiarum commercia cogeretur, et tamen invitus nequaquam pudicitiae palma privaretur, magis magisque invisi oblatam matrimonii sortem, ac si squallentis ceni contagia vel venenatum aspidis morsum, refragabatur. Hic ergo Amos generosa prosapia oriundus fuit, qui praepollenti (0138B)gazarum affluentia, et sumptuosa patrimonii opulentia, apud Aegyptum celebris habebatur [ Bodl., habebantur]. Hujus ergo parentes amantissimam sobolem cum adultam, et jam pubescentem in annis juvenilibus deprehenderent, quasi secuturae posteritati consulentes, ad nuptiales thalami copulas, licet magnopere refragantem, invitant: quorum obstinatam importunitatem cum refutando frustrari non posset, simulata matrimonii cohibentia, invitus annulo subarratam sortitur virgunculam, quam in abstruso thalami cubiculo clandestinis verborum hortamentis ad pudicitiae praemia persuadet; cujus precibus, et monitis obsecundans, ad summum virginitatis fastigium anhelat; qui prolixa temporum intercapedine, pariter in castimonia Deo tantum (0138C)teste vixisse feruntur, et in rigido sanctae conversationis proposito cum virtutum incrementis usquequaque prosperabantur; sub quorum magisterio, ad Christi fidem et contemptum mundi numerosa utriusque sexus caterva confluxit, cumque secundis meritorum successibus in practica pollesceret, horrentem eremi vastitatem adgressus theoricam anachoreseos exercuit vitam, infinitis a vero remuneratore virtutum prodigiis donatur. Nam quidam juvenculus rabidi molossi rictibus, in vesaniam versus, strictus catenarum nexibus, ad eum deductus, actutum incolumitate pristina donatus est. Sed ea conditione prius interposita, ut pauperculae direpta et depeculata [ Bodl., depeculiata] mulierculae redderentur. At illi stropham in abdito perpetratam prophetica (0138D)virtute propalatam, cognoscentes ea, quae fraude abegerant, sponte restituunt. Sed et illud strictim et summatim commemorandum quod duo quidam dolium se viro Dei delaturos spoponderunt, e quibus alter, dum pollicita fefellisset, abeuntem gibbum amisit camelum: alius promissa complens, asello sospite perfruitur. Quanta vero sit pudicitiae virtus, ex hoc manifestius liquebit, quod vir Dei dum Nilotica gurgitis fluenta transire satageret, et spoliare se melote et amiculis erubesceret, ne pudibunda corporis nuditas et indecens obscenitas castos offenderet obtutus, extemplo in citeriorem alvei marginem divina virtute translatus legitur: et ne hoc incredibile videatur, memento qualiter Ababuc discifer (0139A)messorum fercula o Judaea ad Chaldaeos angelico fretus officio, in puncto temporis perniciter detulerit, et in leonum lacu rudentium per tanta terrarum intervalla, famelicum Dei prophetam affatim paverit, et ubertim saginaverit. Hujus itaque Amos spiritum Antonius eremita, cum carnalis ergastuli vinculis enodaretur, a coelestis militiae manipulo astriferis inferri coelorum agminibus conspexit.

XXXVIII.

Tempore scelestissimi Juliani, qui ab ecclesiastico clericatus gradu discedens, et a recto religionis tramite errabundis anfractibus exorbitans, ritu gentilium lugubriter apostare [ Bodl., apostatare] coeperat, fuit quidam apud Thebaidam vitae venerabilis, Apollonius nomine, qui anno aetatis quinto decimo vastae solitudinis secreta penetrans et mortalium (0139B)contubernia subterfugiens delituisse fertur haud procul a veterrimo delubro, in quo Redemptor noster ingressus, quem nefanda Antipatri proles insectabatur, omnes simulacrorum toraciclas ad solum cernuas diruit, secundum praesagum Esaiae vaticinium: Ecce Dominus sedet super nubem levem, et veniet in Aegyptum, et commovebuntur manufacta Aegyptiorum a facie ejus, et cadent in terram. Nubes inquit levis, castissimum videlicet Mariae virginis gremium, humanae corruptionis spurcitiis, et virili complexu carens, praefigurat. Denique praefatus Dei famulus octonis temporum lustris, hoc est, quaterdenis annorum curriculis horrorem deserti non lassabundis, sed indefessis viribus tolerans, quingentorum circiter monachorum archimandrita et rector (0139C)exstiterat, qui ob praeclaram virginitatis gloriam multis miraculorum signis et prodigiis coruscans centies diurnis, et totidem nocturnis horarum spatiis Deum interpellans, genua curvo poplite flexisse scribitur, cujus colobium cum de stuppae stamine, vel potius putamine, sine pompulenta pannicularum varietate ordiretur, sindonis peplum ex tereti filorum glomere fusoque netum radiis stridentibus et pectine pulsante texebatur, quae longiuscule illo in desertis delitescente, per tot temporum volumina penitus nunquam vetustate extricabantur, cujus alimonia imo parcimonia tam frugalis fuisse ferebatur, ut potissimum viridibus herbarum fasciculis, et recentibus hortorum holusculis sic vesceretur, quasi condito (0139D)culinae pulmentario potiretur, cum tamen cocturam aut assaturam alimentorum in focularibus praeparatam ad edulium refutaret. Hic aliquando cum Julianus qui tyrannidem et apostasiam pariter arripuit, non modo in clericali gradu constitutos, sed etiam monachica professione fungentes ad militiae cingulum cogeret, a centurione in ergastuli latibulum truditur; sed intempestae noctis conticinio angelus limpidissimo lucis radio resplendens, tremebundis custodibus claustra carceris reserans, virum Dei de latebrosis lautumiae squaloribus eripuit. Quadam die Apollonius, cum iter carperet, gentilium turmas circumquaque cum simulacro debacchantes orationum vinculis quasi radicitus fixas sub divo et torrido solis caumate immobiles manere fecit, ne [ Bodl., nec] (0140A)usquam aut aliorsum ulterius progredi valentes. Sed cum comperissent rem per virum Dei gestam, ilico missis legatoriis spoponderunt, si eis facultas abeundi daretur, omnibus spretis caeremoniarum culturis, se fidem catholicam credituros, et frivolam simulacri effigiem in frusta fracturos, aut in favillam aut cinerem crematuros, quod ita gestum rerum probavit eventus. Lis aliquando propemodum satis cruenta inter duo populosa credentium et incredulorum praedia gerebatur: fortuito casu contigit, ut praefatus vir Dei armatas peltarum testudine catervas jam jamque strictis mucronibus alternatim se jugulaturas offendisset, qui cum verbis pacificis confusam utriusque vulgi simultatem magnopere mitigare niteretur et exortam furentis cunei crudelitatem sedare tentaret, (0140B)quidam bellicosus incentor, et fautor certaminis ac crudescentis signifer duelli, fertur bacchanti et furibundo strepitu restitisse, dicens se spreta pace sequestra leto tenus pugnaturum; tunc sanctus: Optata, inquit, tibi verbis fortuna contingat. Caeteris enim violati foederis clasma concorditer reconciliantibus, solus ultricem cruentae mortis vindictam exsolves. Insuper nefandum cadaver nequaquam, ut caeteros mortales, sepulcri sarcophagus receptet, sed volucrum rostris laceratus et bestiarum rictibus corrosus, communi sepultura carebis. Ita vero cruenta fors evenit ut propheticus sermo praedixit. Tempore quodam, cum sacrosancta paschalis solemnitas intra speleum celebraretur, et plures ad viri Dei speluncam, velut examen ad alvearium, pro festivitate frequentanda (0140C)certatim glomerarentur, qua peracta solitae frugalitatis dapibus saginantur, id est, siccis et pauculis panum crustulis, et sale aspersis olerum fasciculis, tum fusis ad polum precibus Dei patrocinium fideliter implorat, et dicto citius pro foribus vestibuli tantas deliciarum affluentias gerulis quos nunquam noverant gestantibus solita pietate Christus famelicis suis tam ubertim contulit, ut usque ad Pentecosten, qui septenis hebdomadarum curriculis calculatur sicut Jubileus septenis annorum laterculis supputatur, divinitus allata epularum stipe quotidie affatim pascerentur. Quod autem coelestis munificentiae stipendium potius, quam humanae liberalitatis xenium fuerit, ex hoc certissimis experimentis (0140D)colligitur, quod fructuosum eulogiae munusculum ignotis allatum parasitis, tempore praepostero, id est, vernali, non autumnali, divinitus impendebatur, hoc est, mala punica, quae et mala granata nuncupantur, cum palmeti dactylis, quos nicolaos vocant, favos, uvas, et palatas, id est, caricarum massas, cum noverimus vinearum antes, et palmitum propagines vere quidem frondescere et florescere, sed autumno racemis turgentibus, et botris flavescentibus mitescere ac maturescere: contigit aliquando dum calamitosa fames atrocitate in promiscuum Aegypti vulgus crudeliter grassaretur, plures ad eum catervatim stipis gratia confluxisse. Ast ille tres sportulas crustulis et tortellis refertas, unius dici tantum intervallo fratribus victus alimoniam praebituras, fertili (0141A)benedictione fecundans famelicis vulgi turmis, exhibuit, quae quatuor mensibus cum panis copia plebis inopiam refocillantes ab imminentis famis inedia et discrimine defendunt; hoc idem de farris simila et polline, simulque crassa olei pinguedine fecisse memoratur. In priori quidem miraculo corbes, et fiscellos imitatur evangelicos. In secundo lechithum olei, et pugillum farinae ab Helia propheta fecundae benedictionis ubertate refertos aequiparat.

XL.

Expletis igitur, licet summatim, masculini sexus exemplis, qui nequaquam nutabundo integritatis fundamento castae conversationis structuram sustentabant, ad inclytas itidem secundi sexus personas, quae in sanctae virginitatis perseverantia inflexibili mentis rigore usquequaque duruerunt (0141B)[ Bodl., duraverunt] verborum gressibus gradatim spatiantes, ab eisdem pulcherrimos pudicitiae flores feliciter carpere contendamus. Quatenus aeternae beatitudinis coronam illo clementer adminiculum patrocinii praestante, qui virgo ex virginis alvo nascitur, et protoplasti [ Bodl., nasciturus prot.] piacula expiavit, et totius mundi statum profligatis tenebrarum principibus beavit, inextricabili plectro plumemus, et quemadmodum pridem ex utroque testamentorum tenore principalis tanti sexus exempla castitati congruentia congessimus, cui potissimum prae caeteris virtutum charismatibus virginale propositum superni atria paradisi et coelestis regni vestibula patefecit, eodem modo in feminini sexus prosapia, (0141C)sicut infra experimentis astipulabimur, uberrima pudicitiae documenta solerter enucleare nitamur. En [ Bodl., Deinde], ut supra retulimus, beata Maria, virgo perpetua, hortus conclusus, fons signatus, virgula radicis: gerula floris, aurora solis, nurus patris, genetrix et germana filii simulque sponsa ac felix vernacula, sanctarum socrus animarum, supernorum regina civium, columba inter LX reginas et bis quadragenas pellices, propter perenne puritatis privilegium, obsidem saeculi, monarcham [ Bodl., monarchum] mundi, rectorem poli, redemptorem soli, archangelo pronuntiante, Paracleto obumbrante, praecordiis tripudiantibus, feliciter suscipere meruit. Verum mihi de Mariae perpetua virginitate, (0141D)quae ante sacri sermonis receptaculum virgo favorabilis exstitit, et post coelestis puerperii praeconium virgo favorabilior permansit, sollicite scribenti repente ad memoriam rediit, quomodo Cecilia virgo sacratissima indulta jugalitatis consortia, ac pacta proci sponsalia obtentu castitatis refutans, velut spurca latrinarum purgamenta laudabili spiritus fervore contempserit, dispexerit, respuerit; quae licet organica bis quinquagenis et ter quinis sonorum vocibus concreparet harmonia, ac si lethiferos sirenarum concentus cum inexpertos quosque ad vitae pericula pellexerint, sub praetextu integritatis surdis auribus auscultabat. Quamobrem procum proprium, et futurum, si virginitatis fortuna pateretur, levirum, a superstitiosa delubrorum cultura convertens, (0142A)baptismatis fonte renatos visibiliter angelicis perfrui conspectibus fecit, quibus coelicola ab astris destinatus candidis ac purpureis contexta serta floribus obtulit: Istas, inquiens, coronas immaculato et mundo corpore custodite, quia de paradiso Dei eas ad vos attuli.

XLI.

Sed et celeberrimus virginis Agathae rumor ea tempestate longiuscule crebrescens, qua Diocletianus imperator augustae potestatis monarchiam gubernans, truculenta tormentorum edicta orthodoxae fidei cultoribus irrogabat, totam Trinacriae provinciam penetravit, cujus integritatis castimoniam nec membrorum crudelis dilaceratio compescere, nec lictorum atrox vexatio praepedire, nec acra testularum fragmina infringere vel torrida carbonum incendia (0142B)ullatenus vincere valuerunt: quin potius ut adamantinus scopulus contra illata carnificum tormenta ferro fortior induruit; cujus rei documenta, et non fictae veritatis indicia Siculus indigena et Cathenensis oppidi municeps concorditer astipulantur. Qui cum Ethnae montis incendia favillis late scintillantibus bullirent, sulphureisque flammarum globis fervida torrentium flumina in praeceps currentia crepitarent, sacram sacrophagi tumbam qua virginale corpusculum claudebatur, quasi turris obstaculum, et muri propugnaculum ruituris ignium imbribus opposuerunt, et mox horrendos focorum ardores obvia quaeque crematuros, et liquefactas scopulorum congeries voraturos dicto citius cum (0142C)virginis suffragio sopierunt.

XLII.

Mihi quoque operae pretium videtur, ut sanctae Agathae rumores castissimae virginis Luciae praeconia subsequantur, quas praeceptor et paedagogus noster Gregorius in canone quotidiano, quando missarum solemnia celebrantur, pariter copulasse cognoscitur, hoc modo in catalogo martyrum ponens, Felicitate, Anastasia, Agatha, Lucia, quatenus nequaquam litterarum serie sequestrentur quae contribuli populo apud Siciliam genitae simul in coelesti gloria gratulantur. Etenim sicut Cathenense municipium prae caeteris Trinacriae urbibus Agathae martyrio feliciter coronatur, ita famosissimae Christi tirunculae Luciae praerogativa Syracusae oppidum Siciliae prosperis successibus sublimatur; quae genitricem (0142D)prolixa valetudine fatigatam et meritis Agathae a rivo cruoris curatam cum alternatim confabularentur hujuscemodi precibus interpellans: Per ipsam, inquit, te deprecor, quae te salvavit, ne tu mihi sponsum nomines, nec de mea posteritate fructum mortalitatis inquiras, sed omnia quae mihi eunti ad corruptionis meae auctorem hominem moriturum eras datura da mihi eunti ad integritatis meae auctorum [ Bodl., auctorem] Dominum nostrum Jesum Christum. Matre igitur consentiente, fit rerum repentina distractio, arcarum clustella reserantur, mancorum marsupia replentur; sponsalia erogantur crepundia, et coeli comparantur triclinia; ac dum carnale stirpatur patrimonium, spirituale exercetur mercimonium. Verum pro hujusmodi negotio, sponsus (0143A)iracundiae facibus inflammatur. Pascasius consul tribunica potestate fretus, acri angore afficitur, eo quod Christi tiruncula, nec sermonum severitate castigata, nec lenonum fallaci lenocinio tradita, a rigido virginitatis proposito penitus inflecti valuit, quamvis testibus [ Bodl., restibus] constrictam ad detestabile prostibulum, et invisum lupanar scortorum trahere vel trudere niterentur. Sed sanctam, ab omni magorum machina illaesam et aruspicum superstitione incontaminatam Christi tutela protexit. Postremo furibundus consul flammivomis assandam torribus tradidit: ita ut atrae picis offulas et resinae fomentum cum scintillante oleo rogorum incendia cumularentur. Sed haec divinae potestatis impribus sopita dicto citius tabuerunt: igitur beata Lucia (0143B)virgo, salvo pudoris signaculo et consummato vitae curriculo, gloriosum martyrii triumphum meruit, dum mucrone confossa maluit purpureum sanguinem fundere quam pretiosam pudicitiam perdere. Nec tamen cruentus carnifex obeuntem virginem gratulabundus conspexit, sed catenarum nexibus constrictus et ab omni Trinacria ut barbarus praedo vel crudelis archipirata spretus est; qui cum ad urbem Romuli rigidis collaribus praegravatus duceretur, a Romano senatu capitalem sortitus sententiam, lugubre praebuit spectaculum.

XLIII.

Denique Justina justitiae vernacula, ab orthodoxis non contemnenda virgo, cum Diocletianus imperii sceptris infeliciter fungeretur, quanta vel qualia apud Antiochiam pro virginitate servanda (0143C)pertulerit, quis mediocri fretus ingenio expedire se posse glorietur? ni cuncta signorum et prodigiorum gesta, quae litterarum apicibus incerta leguntur diligenter didicerit. Quam neque procus ab integritatis arce detrudere, nec magica maleficorum necromantia ullatenus vincere valuit. Sed omnis praestigiarum scaena, quam callido phantasmate falsi nebulones schematizarunt, ut fumus evanescens disparuit, ut cera liquescens emarcuit, ut umbra fatiscens dicto citius dissolvebatur. Hanc inquam cum Cyprianus, qui per idem tempus aruspicum celeberrimus et post Zoroastrem et Simonem magorum praestantissimus fuisse memoratur, adhibitis leviathan argumentis strophosisque deceptionum muscipulis ad thalami (0143D)copulam et maritale consortium flectere nequiret, illico per castissimam Justinae virginitatem, qua omnes rerum contrariarum [ Bodl., omn. contrariarum virtutum] machinas exterminans eliminaverat, invictum Christi tropaeum et ineluctabile bravium, licet paganus prudenter intellexit: Ita prorsus, ut actutum ecclesiastico exorcismo catechizatus et parturientis gratiae vulva in baptisterio regeneratus, ubi bis seni vel bis terni gradus collocantur, catholicorum coetibus ascisceretur, quatenus qui magorum molimina funditus everteret et medullitus amitteret, versa vice supernorum sacramenta coelitus cognosceret et efficeretur impavidus praedicator, qui fuit pervicax fidei refragator, sicque per septenos Ecclesiae gradus paulatim proficiens ad summum pontificatus (0144A)apicem feliciter perveniret. Justina vero non solum integritatis gloria fine tenus favorabiliter praedita permansit, verumetiam ad capessendam passionis palmam adamante durior diversis tormentorum cruciatibus macerata non cessit, quia invictae mentis fundamina nequaquam arenosis sablonum glareis ultro citroque nutabundis subdiderat, sed editam aulae structuram, ut ille sapiens quem evangelicum describit oraculum, robustissimae petrae imposuit, quae dum crudis nervorum flagris truciter caederetur et crebris palmarum contunsionibus exalaparetur, tandem in sartaginem ferream sevo et pice crepitantem, ut in tanto tormento tenerrima virgo torreretur, scandere jussa est. Sed Christus clementia sua solita, qua mediocribus consulens et contritis corde ultro (0144B)miserescit, flammantis foci potestatem compressit, ad [ Bold., et ad] inclytam nominis sui gloriam virgineos artus ab ingruenti sartaginis exitio potenter protexit. Postremo Claudio Caesare ultroneos Dei martyres ergastuli squalloribus cruciante et edictis crudelibus ad delubrorum caeremonias cogente sententiam decollationis accipiens, una cum Cypriano non jam necromantia freto, sed pontificatu praedito, sacrosancto [ Bodl., sacrosancti] cruoris ostro purpurescit.

XLIV.

Quid vero beatam Eugeniam loquar perennis pudicitiae sertis coronatam et floridae virginitatis vexillo armatam, quae cum litteris liberalibus imbuta, omnes philosophorum syllogismos et Epicuri sectas atque Aristotelis argumenta, simulque quinquennem (0144C)Stoicorum taciturnitatem perfecte juxta sophismatum disciplinas didicisset, a Philippo patre interpellata, et a proco generosis orto natalibus ad nuptias petita, ob potiorem virginitatis gloriam, ut spurca sterquilinia sprevit, ut projecta [ Bodl. om. projecta] peripsema contempsit, ut cacabatum furvae fuliginis atramentum exhorruit, et ad maternum sanctae Ecclesiae gremium spreto basternae vehiculo, et relictis parasitorum pedisequis, geminis tantum comitata spadonibus perrexit. Ibique baptismatis sacramentum perceptura, ac coenobialis militiae tyrocinium, non muliebriter quaesitura, rasis cincinorum criniculis sub tonsura masculini sexus contra jura naturae sanctorum coetibus aggregatur, et militonum Christi catervis (0144D)sine castitatis cicatrice salvo pudoris signaculo asciscitur. Quam cum omnis parentelae pia propinquitas et familiaris clientelae domestica sollicitudo fortuitis ademptam casibus arbitraretur, et velut Proserpinam (ut poetarum figmenta ferunt a Plutone raptam) lacrymosis singultibus lugubriter lamentaretur, statim a pithonibus et aruspicibus vana falsitatis deliramenta garrientibus, qui sibi prae caeteris mortalibus frustra latentium rerum peritiam adplaudunt, stolida consulta poposcit. Verum illis frivola scrupulum moventia confingentibus, quae prophetica veritate veraciter carerent [ Bodl., caruerint], solita Salvatoris clementia municipium in monte positum et lichnum sub modio coruscantem, clam diutius delitescere non patitur, dum [ Bodl., de] saevo infamis calumniae improperio (0145A)latentis pudicitiae praeconium propalatur. Quamvis auctor integritatis virginale munus clanculis occultare latebris deliberaret, et divinae duntaxat majestatis notitiae, cui abdita secretorum arcana produntur, cognitum fore satageret. Nam cum eidem Eugeniae falsum prostibuli stuprum et lupanaris incesti piaculum Melantia virgo nominis praesagio traducta, matronalis pudicitiae obliviscens, quam lascivae obscenitatis ludibria carnisque incentiva illecebrosis stimulis agitabant, pellaciter impingere moliretur, velut ferrato apologeticae defensionis clypeo retundens strophosae accusationis catapultas de falsitatis pharetra prolatas in ipsos a quibus diriguntur, retorsit; quod textus libelli Eugeniae uberius explanat, quemadmodum antiquitus Susannam, cum fabricatores (0145B)falsitatum potius quam presbyteri populorum, quos adulterinae titillationis calcar incesti crimine cruentabat, dissona sermonum procacitate fallaciter insimulare machinarentur, densis dirisque lapidum imbribus obruti crudele mortis spectaculum praebuerunt; ut merito Psalmographi sententia de utrarumque prosperis vitae successibus historialiter quadrare et congruere videatur; quamvis de Redemptore secundum anagogen vaticinata credatur: Insurrexerunt in me testes iniqui, et mentita est iniquitas sibi; et quasi pro hac calumniarum contumelia, quam insontes a fallacibus tolerant, apta vicissitudo sequatur, Psalmista ita promulgante: Credo videre bona Domini in terra viventium.(0145C)

XLV.

Sed [ Bodl., Sed et] operae pretium videtur, ut gloriosum illustris Agnae exemplar coelibes integritatis aemulatores et carnalis spurcitiae contemptores minime lateat. Quinimo ejusdem virginalis propositi participibus et castae sodalitatis consortibus innotescat, quae pro integritate servanda, omnem ornamentorum gloriam a Proco praefecti filio oblatam, quatenus oblata impetraret connubia, ut lurida fetentis cloacae volutabra contemnens hujuscemodi responsa reddidisse fertur: Discede a me, fomes peccati, nutrimentum facinoris, pabulum mortis, quia jam ab alio amatore praeventa sum, qui me annulo fidei suae subarravit, circumdedit me vernantibus atque coruscantibus gemmis [ Bodl., gemmis pretiosis], induit me cyclade auro texta, cujus pater feminam (0145D)nescit, cujus mater virgo est, cui angeli serviunt, cujus pulchritudinem sol et luna mirantur. Et licet hujus rei gratia ad invisum prostibuli lupanar, ubi scortorum detestanda obscenitas bacchatur [ Bodl., debacchatur] et frontosa moecharum impudentia turpiter stupratur, ad infame dedecus natalium propriis exuta vestibus truderetur: tamen corusco immensi luminis splendore vallata angelicis fruitur conspectibus et peplis donatur dominicis: o quanta est furibundae libidinis ferocitas, et e diverso quanta est reconciliati pudoris pietas! Nam cum praefatus obscenitatis amator, flammis carnalibus succensus, lupanar cum sodalibus scelerum aggrederetur, ut virgini sacratissimae spurca lenocinii ludibria labris procacibus irrogaret, coelestis irae mucrone perniciter (0146A)perculsus occubuit, et veluti Oza arcam testamenti, ubi virga pontificalis, quae fronduerat, et urna aurea coelesti munere referta simulque tabulae Decalogi litteris sulcatae, recondebantur, profanis manibus contingere non metuens, illico immaturae mortis vindictam exsolvit. Sed rursus ad potiorem Dei gloriam, et insultatores catholicae fidei, qui cogitaverunt consilium, quod non potuerunt stabilire, balbis buccarum labellis obmutescerent et porcinus paganorum strepitus contra immunem Ecclesiae castitatem saeviens spumosis dentibus acriter grunnire desisteret, eumdem rediviva sospitate subnixum de inferni voragine reduxit ad lumina vitae, et mox roseo purpurei cruoris rubore perfusa, immaculatam virginitatis victimam Christo offerens martyrizavit; cujus (0146B)tumba in coemeterio posita gravissimam Constantinae virginis valetudinem, cujus mentionem infra caraxabimus, velut coelesti medicamine fotam incolumitati pristinae restituit.

XLVI.

Necnon etiam gloriosas illustrium puellarum personas, Teclae et Eulaliae ad formam virginalis materiae congruentes, praeterire incommodum duxi; quarum Tecla devota Christi virguncula, cum desponsata primo pubesceret aevo et castis pudicitiae moribus nondum lavacri baptisterio renata adolesceret, audita egregii dogmatistae doctrina de integritatis dono disserentis, nec maternis coacta blandimentis, nec Proci compulsa precibus, ad thori contubernia, et nuptialia triclinia inclinatur; quae ante theatrales (0146C)spectaculi clatros cruentis carnificum manibus adlata, ut pudicitiae praemio privaretur enixe nitentibus, in disrupta tamen castitatis crepundia, et pretiosam virginitatis stolam inter severos leonum rugitus et feroces ursinae rapacitatis rictus, Christo patrocinium praestante, inviolabilem conservavit. Sed et crepitantes enormium rogorum torres et semiustas pyrarum faculas coelestis clementiae fontibus restinctas incolumis ac sospes feliciter evasit. Eulalia vero duplici praedita triumpho, et gemino ornata tropaeo cursum consummatura et fidem servatura coelesti inscribitur albo. Nam post rumigerulae virginitatis gloriam, qua carnalis cloacae spurcitias exhorruit, et nuptialis copulae contubernia sprevit, ad gloriosam martyrii palmam feliciter pervenit.(0146D)

XLVII.

Porro Scholastica ac Christina simulque Dorothea apud Caesariam oriunda in provincia Cappadociae, licet dispari saeculorum serie sequestrarentur, pari tamen integritatis tiara a Christo coronabantur. Quarum prima sub confessionis titulo, licet cruentae passionis occasio defuisset, in consortio catholicorum laudabiliter degebat, et in tam praecelso puritatis fastigio fulminavit, ut cum unicus germanus, quem subnixis precibus unius noctis intercapedinem opportune poposcerat, obtemperare pertinaciter reluctaretur, statim profusis lacrymarum fontibus serenitatem aetheris in procellarum turbines commutans et tonitrua fragore horrisono orbem trementem terrentia concitans, simulque igniferas fulminum coruscationes eliciens, mirum mundo spectaculum (0147A)exhibuit; secunda autem in tantum divinae charitatis faculis accensa, etiam antequam baptismi rudimenta susciperet, fuisse memoratur, ut statim ab undecimo aetatis anno, fanaticae [ Bodl., profanaticae] superstitionis contemptrix et supernorum decretorum cultrix exstitisse narretur; cujus pater in palatio magistri militum officio fungens, cum eamdem sobolem suam liberalibus sophismatum disciplinis imbueret, turrem eidem minaci proceritate in edito porrectam et forti liturae compage constructam eidem [ Bodl. om. eidem] erexit. In qua cum bis senis puellis juxta ritum indigitamentorum thymiam a diis ut adoleret et holocausta thurificaret, a patre culturis delubrorum dedito inconsulte cogeretur; sed cum se ab unica filia merito spretum comperisset, et deauratas (0147B)simulacrorum effigies Jovis scilicet et Apollinis, simulque Veneris stuprorum amatricis, minutatim in frusta confractas animadverteret, ilico diversa tormentorum genera eamdem filiam vexaturus [ Bodl., vexaturas], cruentus carnifex et truculentus parricida potius quam pius pater crudeliter machinatur. Verumtamen mens Deo dedita, nec olidos ergastulorum squalores horrescit, nec scopulum collo connexum, et marinis gurgitibus immersum pavescit, nec sudibus crudeliter tenerrima membra caedentibus mollescit, nec venusti capitis deformatio, quamvis flava caesaries raderetur et per publicum decalvata traheretur, statum cordis inclinat. Nec torrida fornacis incendia Chaldaici regnatoris machinas aequiparantia obstupuit, nec venenatos aspidum rictus quas Marsi (0147C)incantationum carminibus irritabant, pavefacta puellula pertimescit; imo haec omnia Christo patrocinium praestante, salvo pudoris thesauro, feliciter superavit. Postremo geminis spicularum vulneribus sauciata et purpureo perfusa cruore pro Christo martyrizavit. Tertiam vero cum Sapricius orthodoxorum cruentus carnifex non solum ad nuptias, sed ad nefandas quoque idolorum culturas et ineptas gentilium caeremonias cogere nequiret, confestim furibundus catastarum crudelitatem exercuit, lividas palmarum vibices exhibuit, torrentes lampadarum flammas applicavit. Duabus quoque feminis, quae nuper a fide naufragaverant, et a Christi consortio apostataverant, eamdem tradidit depravandam, sed versa vice earumdem probrosas apostatarum cicatrices poenitudinis medicamento (0147D)ita salubriter curavit, ut statim ordine praepostero doctricem propriam ad martyrii palmam praecederent. Verum cum egrederetur crudele praetorium, Theophilo cum cachinnanti cavillatione flagitanti, ut de paradiso sponsi coelestis, ad quem se properare fatebatur, grata fructuum munuscula mitteret, quod cum calumniae gannitura prolatum, in veritate completum est. Nam pridie quam pateretur, et cruentis mucronibus truncanda subderetur, tria mala cum purpureis totidem rosis ad eumdem Theophilum destinasse describitur, qui, hujus rei gratia propriae occasionem salutis adeptus, rubicundis martyrii sertis coronabatur.

XLVIII.

Constantina integerrimae virtutis virgo, (0148A)Constantini filia imperatoris, qui per idem tempus tripartiti mundi monarchiam prosperis succcessibus gubernasse dignoscitur, nonne cunctas propemodum Romanorum praetorum filias, omnemque pene generosam feminini sexus sobolem ac pulcherrimam pubertatis indolem, famosae virginitatis rumore comperto, ad culturam Christianae religionis et coronam castitatis colloquio incitavit, sermone suasit, exemplo instigavit? Ita duntaxat, ut unamquamque, spreto nuptiali thalamo et maritali luxus commercio, coelestis sponsi amplexus enixius satagere, et inter virgines sapientes cum limpidis lampadibus properare ducta crebro suspiria faterentur, quod plenius de conversatione illius scripta dogmatibus opuscula produnt, cujus rei Attica et Artemia illibatae virginitatis, (0148B)pudicitiae florentis, satis evidens documentum declarant. Quarum genitor Gallicanus, dum Constantinus Constantii filius in Britannia, ex pellice Helena genitus, sceptris imperii potiretur: nullus in Romana monarchia praestantior exstitit, et quem solum prae omnibus tribunitiae potestatis personis et procerum magistratibus dignissimum ratus est cui Constantinam regali prosapia genitam propter secundos bellorum eventus et prosperos triumphorum successus nuptiali dote subarraret, et ad copulae contubernium, si rerum ratio pateretur, desponsaret, eruta radicitus paganorum cultura ad fidem catholicam conversus est, qui solus ea tempestate Scythicae gentis impetum, quae cum infinito duelli apparatu a Circio proficiscens Thraciarum provincias hostiliter populabatur, (0148C)perferre potuisse credebatur.

XLIX.

His igitur praefatis virginum catervis, nequaquam Eustochiae et Demetriadis virtutum rumusculus, qui passim per Europam crebrescens diffunditur, a nostris litterarum schedulis et apicum pictatiolis excipiatur, quarum prior favorabilis filia Paulae et beatae Blesillae germana adeo apud Occidentis imperium solerti librorum ingenio praedita claruit, ut in orthodoxorum bibliothecis, ubi sagacissima Hieronymi commenta recitantur, illius quoque opinio crebra lectionis assiduitate divulgetur, siquidem sexies terna vel ter sena in Esaiae vaticinium volumina ad eamdem virginem prolixa sermonum serie describuntur, sed et residua canonicarum commentariola (0148D)Scripturarum quae praefatus divinae legis interpres, et matris solertia et virginis compulsus industria desudavit, universa singillatim commemorare pertaesum est, quae vestrae sagacitatis philosophiam per patentes librorum campos cursitantem nequaquam delitescere reor, cui etiam exhortatorium de Virginitate servanda insigniter edidit opusculum. Secundam vero, nobili stirpis prosapia oriundam, in tantum vagabunda rumorum praeconia extollebant, ut etiam transmarinis litterarum characteribus imbuta, usque ad summam virtutis pharum virgineis [ Bodl., virginitatis] meritorum gradibus conscenderit. Siquidem flagitante ejusdem genitrice volumen prolixa et lepida sermonum serie digestum, ad praefatam Christi tirunculam, citra pontum dirigitur, in quo rudimenta vitae (0149A)illius caraxantur ita: Scribendum est igitur ad Demetriadem virginem Christi, virginem nobilem, virginem divitem, et, quod his majus est, ardore fidei nobilitatam, divitiasque calcantem. Et infra: Quae summo loco nata, in summis opibus, summisque deliciis nutrita, tantis tamque variis vitae hujus blandimentis velut teracissimis quibusdam vinculis irretita subito eruperit, cunctaque simul bona corporis animi virtute mutarit; et post pauca: Meminit enim, inquit, quas mundi opes, gloriamque respuerit, quas denique contempserit vitae praesentis illecebras, quibus voluptatibus renuntiaverit. Rursus ante calcem voluminis, cum supremi examinis exemplum terroremque judicantis, qui aequa discretionis bilance singulorum facta trutinabit, eleganter exponeret, ita exorsus est: Recens factum est, (0149B)quod ipsa vidisti, cum ad stridulae buccinae sonum Gothorumque clangorem lugubri oppressa metuit [Bold., metu] domina orbis Roma contremuit. Et infra: Si ita, inquit, mortales timemus hostes et humanam manum, qui faciemus cum coeperit clangor et terribilis tuba intonare de coelo et ad illam archangeli vocem omni buccina clariorem totus simul remugiet mundus, tunc tu, justorum choris et sanctis comitata virginibus, in sponsi obviam subvolas, etc.

L.

Gloriosas itidem passiones trium germanarum Chioniae et Irenis atque Agapae, quae sub confessionis titulo et sanctae virginitatis praeconio pari tripudio triumpharunt, rusticis saltem schedarum apicibus caraxabimus, quarum celebrandis rumoribus longe lateque crebrescentibus, Diocletianus ea tempestate (0149C)sceptris imperialibus infeliciter functus, praedictas Christi pedisequas accersiri praecepit, quibus si a Christianae religionis cultura apostatarent, et a recto fidei tramite exorbitantes, nefandae gentilitatis charybdibus naufragarent, palatinas pollicetur infulas et opulenta spondet patrimonia, si mallent [ Bodl. add. mundi] matrimonia. Quae cum opulentam mundi gloriam et lenocinantis vitae praesentis illecebras non dissona sententia recusarent, illico, urgente nefandi grassatoris imperio easdem sanctae Ecclesiae sequipedas in latebras lautumiae diri tortores detrudunt, quibus beata Anastasia ne famelicae frugalitatis parcimonia deficerent, alimoniae stipendium et stipis edulium exhibens, lautumiae liminibus libenter haerescit. Exin (0149D)praedictae sorores, Dulcitio Diocletiani satrapae, nisi diis thimiama thurificarent, torquendae traduntur. Quarum formosam vultus venustatem, non stibio confectam, vel calamistro cirris crispantibus indeptam, sed genuina consparsione ingenitam praeses petulcus contemplans, statim oculorum lenocinio captus, in luxum labescit, ut cera ante larem liquescit; in tantum videlicet caeco carpitur igne, et clandestinis inflammatur stimulis, ut intempestae noctis conticinio cellulam, in qua praefatae virgines psalmodiae concentum celebrabant, violenter irrumpere non vereretur, ubi cuncta culinae suppellex et numerosa cocorum utensilia servabantur. Mox furiis vesaniae correptus, coepit, quasi limphaticus vel freneticus denigratos lebetes et furviores fuligine cacabos (0150A)complecti tetrasque sartagines bassiare, in quibus diu strophosi fautoris instinctu debacchatus, et ridiculoso ludibrio ludificatus abscedit et nequaquam effecta, sed effoeta voluntate tam corporis habitudine cacabatus, quam mentis morbo maculatus egreditur, et velut Aethiopica nigritudine fuscatus a propriis parasitis et domesticis clientibus non agnoscitur. Etenim tam furva frontis effigies sibi soli patentibus oculorum orbibus delitescit et caeteris sodalibus ac lictoribus patescit, cumque palatii vestibulum caccabatus, irrumpere enixo conamine niteretur, ut imperatori de irrogata vernarum calumnia flebili singultu querimoniam ederet, alii lentis viminibus caedentes, alii palmis, et pugillis colaphizantes, nonnulli ut atrum nebulonis phantasma (0150B)exsufflantes in faciem procul eliminant: ductus itaque ad domum suam suorum manibus vernarum lamentantis clientelae strepitu lugubriter excipitur, autumnans [ Bodl. autumans] incassum, quod a Christi tirunculis magica praestigiae necromantia ludificaretur, velut contritus coluber linguis trisulcis sibilans, rursus sublime tribunal scandit, ut sanctas virgines propriis exutas cycladibus obscenae cupiditatis spurcitia succensus et petulantis lasciviae facibus inflammatus, luxuriosis obtutibus contemplaretur, sed peplorum amicula sceleratis manibus membratim detracta nequaquam a sanctis artubus spoliari valuerunt. Denique Dulcitius praeses cum omnibus machinamentorum incoeptis frustraretur, et quidquid contra Christi virgunculas moliri deliberaret, (0150C)cassaret [ Bodl., cassaretur] imperante Diocletiano comes Sisinnius praefatas Dei famulas satis crudescente poenarum atrocitate vexandas accepit, nisi spurcas delubris caeremonias exhibentes aut Lupercalia et Compitalia celebrando, vel portumnalia perpetrando, et suovetaurilia turificando seu Floralia et nictelia litando, furibunda numina reconciliarent, et deorum favorem repropitiarent; cujus exsecrandum imperium cum implere pertinaciter refragarentur, duae ex illis in torrida crepitantis pyrae incendia trusae, una pharetrarum spiculis sauciata, cum virginitatis palma et martyrii corona paradisi praemia possessurae, et cum CXLIV millibus virginalem melodiam modulaturae ad Christum pariter (0150D)perrexerunt.

LI.

Praeterea imperantibus Augustis Valeriano et Gallieno, cum fervor torridae persecutionis et ardor crudelitatis acrius incanduisset, et coelestis militiae manipulares, qui pro confessione fidei nequaquam formidolosorum more luctatorum palestram certaminis horruerunt, cruentis carnificum mucronibus necarentur, duae germanae virgines vocabulo Ruffina et Secunda, generosis oriundae natalibus, persecutorum rabiem paulisper declinantes ad praediolum suum in Tusciae partibus basternae vehiculo properabant, illico sponsis earum prodentibus nuper ad apostasiae cloacam, velut molossi ad vomitum relapsis chiliarcho cum equestri turma insequente Romam reducuntur, putido squalentium ergastulorum (0151A)latibulo mancipandae, et subsannantis gannaturae ludibrium laturae. Posthaec Ruffina cum dirissimis verberum ictibus caesa et caerulea flagrorum vibice cruentata in conspectu furentis satrapae vapularet, Secunda constanter ait: Applica ignes, saxa, gladios, flagella, fustes et virgas, quot tu poenas intuleris, tot ego glorias numerabo, quot tu violentias irrogaveris, tot ego martyrii computo palmas. Mox identidem in latebroso carceris fundo, qui fumigabundis fetentis fimi fetoribus horrebat, sanctae virgines includuntur, sed furva caligo coelesti splendore fugatur, et putidum letamen velut tymiama, et [ Bodl. omitt. et] nardi pistici fragrantia redolet. Rursus in ardentes thermarum vapores, quae supposita prunarum congerie torrebantur inclementer, jactari (0151B)imperantur, sed illaesa membrorum venustate sospites e thermis emersisse leguntur; verum cruenta tortorum severitas reciprocis vicibus toties elisa et labefacta, nec mitescere, nec miserescere novit. Siquidem famulas Dei ingentis scopuli mole connexas in medio Tiberis alveo sine miserationis respectu mergere jussit, sed undarum gurgites dantes gloriam Deo ab infidelibus denegatam sanctas virgines riparum marginibus incolumes restituunt. Unde satrapa tanta rerum prodigia obstupescens scribitur dixisse: Istae aut magica arte nos superant, aut virginitatis in eis sanctitas regnat. Postremo capitalem sortitae sententiam, angelicis evectae catervis, cum vexillo virginitatis ad coeli sidera scandunt.

LII.

Nec praetereunda censeo sanctarum virginum (0151C)Anatoliae et Victoriae praeconia, quarum rumores et prodigiorum privilegia per totos mundi cardines longiuscule crebrescunt, dum scedarum apicibus quando rotante anni circulo natalitia earumdem catholici celebrant in pulpito ecclesiae recitantur. Igitur regnante Decio, quando effrenata tortorum ferocitas contra bellatores Christi crudeliter exarsit, praedictas virgines nulla persecutorum rabies, nulla poenarum acerbitas ab integritatis arce detrudere valuerunt, sed omne patrimonium et ornamentorum gloriam tam discriminalia capitum et periscelides crurum, quam olfactoriola nardi et crepundia collo gemmiferis lunulis pendentia, ad stipem mansis [ Bodl., mancis] et matriculariis prodiga liberalitate (0151D)contulerunt. Quo comperto, procorum praecordia furibundis vesaniae faculis inflammantur: dum universi facultatum reditus, et copiosa quaestus stipendia ad agapen pauperculis mendicantibus venirent, tunc Eugenius et Aurelius, qui sponsi earum futuri esse credebantur, fraudulento consilio et dissimulato negotio imperatoris pittacia impetrant, ut ab urbe Roma, ad propria praedia ducerentur, ne forte si pro Christianae religionis titulo eas accusantes publica insimulatione propalarent, possessiones earum et agrorum fundi fiscali jure proscriberentur. Ducta est itaque beata Victoria praesago vocabulo vere Christi victoria in Tribulanum territorium, ut ibidem exiliata famis copia et cibi inopia angeretur. Ea tempestate contigit, ut universi municipes, quorum municipatus (0152A)in Tribulano municipio fuerat, virus et flatum squammosi draconis non ferentes, spreto oppido, vagabundis meatibus passim dispergerentur. Quibus sancta Victoria, si converterentur ad Deum, relictis deorum statunculis et abdicatis delubrorum lupercalibus, ultronea spopondit se virulenta spumantis basilisci spiracula procul pulsaturam et urbem incolumitati pristinae reddituram. Nam propter venenata horrentis chelydri flabra calamitosum vulgus ingenti strage catervatim trucidabatur, parentes praepostero ordine immatura pignorum funera cernentes flebilibus orbitatis questibus acriter arctabantur. Tunc patronus civitatis generaliter ex persona promiscui sexus cunctos puellae oraculis credula praecordia pandere pollicetur, si truculenta gipsae crudelitas, (0152B)quae lethiferam miserandis civibus luem inferebat, longius arceretur. Tum sacra virgo angelico fulta suffragio cum turbis populosae civitatis ad spectaculum manipulatim confluentibus, ducitur ad draconis speleum, crepante jam pullorum plausu et sonante gallicinio et nequaquam formidolosis gestibus tremibunda, nec meticulosis palloribus nutabunda latitantem alloquitur bestiam. In nomine, inquit, Jesu Christi Domini nostri exi hinc, draco nequissime, et da honorem Deo, vade ubi non habitant homines. Paruit draco dictis et cursu rapidissimo fugiens abscessit. Illa vero, ingressa latibulum belluae, flagitat populum jam periculi expertem, ut sibi oratorium in eadem crypta struant, et puellulas ad patrocinium vitae impendant, quibus imperio parentibus (0152C)L:XX virgunculae divino servitio subjugatae, consona melodia dulciter hymnizantes et psalmorum concentus suaviter concrepantes victoriae exemplis et monitis haerescunt. Porro Eugenius procus ejus emenso triennio Capitolii flaminem enixa prece poposcit, ut missa statuncula [ Bodl., missae statunculae] Dianae cogeret Victoriam apostatico ritu thurificare. Illa nefandum facinus exsecrata et gerulum simulacri exosa, ictu gladii interimitur. Nec tamen cruentus carnifex victoriam de Victoria nactus est, sed mancus, manu arida, et elephantina cutis callositate purulentus et vermibus scaturiens putidum exhalavit spiritum. Anatolia vero in exsilium trusa, signorum miraculis crebrescens, praefatam sociam in (0152D)virtutibus aequiparavit. Etenim filium consulis energumenum rigidis catenarum nexibus astrictum expulso habitatore, dicto citius curavit. Quo rumore clarescente, et larvatos, et comitiales, ac caeteros valetudinarios pristinae sanitati restituit. Sed et Marsum, qui virulentos matrices ad sacrae virginis laesionem incantationum carminibus irritabant, ut poeta ait: Frigidus in pratis cantando rumpitur anguis, diris spiris involutum perniciter eripuit. Tunc beata Anatolia cum staret in oratione erectis ad sidera palmis, et fusis ad polum precibus, evaginato ense capulo tenus per utraque latera adacto cum virginitatis triumpho rubra martyrii serta fuso sanguine sortitur.(0153A)

LIII.

Sed quid mirum rudi coruscante gratia, postquam virgo virginem sancto puerperio peperit, cujus principatus super humeros esse perhibetur, si sic Ecclesia Virginibus redundet, sicut coelum sideribus resplendet, cum etiam castissimum Joseph legalia veterum volumina immensis praeconiorum laudibus concelebrent, quem ab ingruenti multiformium calamitatum discrimine, quas non solum lividorum conspiratio germanorum fraternum nequaquam exosa parricidium intentabat: verum etiam obscena fallentis dominae frivola matrimonialis [ Bodl., matronalis] pudicitiae oblita machinabantur, quamdiu purae virginitatis comes et lenocinantis prostibuli contemptor exstiterat, illaesum divina tutela protexit, futurorumque prodigiorum arcanis (0153B)imbutum et signorum portentorumque praesagio caeteros mortales latentium mirabiliter instructum, prophetica quadam vaticinatione inspiravit, ut non immerito a limpidissimis solis ac lunae luminaribus ac residuis stellarum sideribus, simulque fecundis manipulorum fasciculis somno sopitus adorari venerarique videretur, dum in pulcherrimo pubertatis decore et formosi vultus florens venustate multo formosiore fretus virginitate, strophosam muliebris audaciae muscipulam parvipendens, callidae deceptionis decipulam declinavit, simulque fraudulenta femineae titillationis lenocinia ac blanda sermocinationis incitamenta, velut lentescente nectaris defruto seu mulsae [ Bodl., mulso] mellitae potationis oblectamenta, (0153C)atrum veneni virus infundentia, et incautos quosque sine lorica fidei armaturaque militari repertos truculenter ad tartarum trudentia sprevit, vicit, contempsit, et cum palma virginitatis aufugit; qui licet arcta sordentis ergastuli latibula, et tetrum tenebrosi carceris squallorem propter egregium pudicitiae puritatem pateretur, attamen clandestinae castitatis cognitor Deus, cui secreta patent, et quem abstrusa non latent pro incontaminata adolescentis continentia eidem Memphyticae gentis gubernacula tradidit, et florentis imperii moderamen regendum commisit. David quoque opinatissimus regum, sub ipso pubertatis tirocinio illibata virginitate praeditus antequam copula matrimonii et connubii nexibus nodaretur, (0153D)nonne argutis fibrarum fidibus limphaticum mitigabat, et impensa sospitatis gratia freneticum curavit, dira procul tetrorum explosa spirituum vesania, quique etiam aetate tenellus lacertis invalidus [ Bodl., validus] frementium mandibulas leonum discerpsisse, dirorumque rictus ursorum frustatim confregisse, et enormem Allophilorum gigantem crista cassidis ac thorace indutum, orceis et phala- armatum aereaque umbonis parma protectum, saxis tantum teretibus et fundibulo fretus singulariter congrediens obtruncasse describitur. Ergo licet vita illius usque ad metam mortis probabilis exstitisset, utpote qui solus nepotum et pronepotum piacula proprii praerogativa meriti abolere potuisset, ut in Basileon de regibus priscae legis censuram praevaricantibus (0154A)saepe cautum est: Non exstinguam scintillam David, tamen relicto virginitatis statu Urias insons interimitur, Bersabae illegitimo jugalitatis vinculo foederatur, et pro hac temeritate expianda coelestis irae mucrone proles primogenita percutitur, licet inquam uterque patriarcha, quandiu aura aetherea et vitali flamine vesceretur, supernae majestati gratissimus exstiterat [ Bodl., exstiterit], ast tamen post carnalis consortium copulae [ Bodl., consortii copulam], de utroque minora virtutum praeconia crebrescunt.

Samson ille Nazareus ab ipsa gracillima cunabulorum aetatula Domino septenis crinibus sacer antequam fraudulentis Dalilae complexibus caperetur, et perfidi pellicatus stupro enerviter deceptus illecebrosis (0154B)lenocinii nexibus nodaretur; nondum ferro dempta cincinnorum caesarie, quantis miraculorum signis et virtutum rumoribus omni saeculo usque ad id tempus inexpertis effulsisse devulgatur [ Bodl., divulgatur].

LIV.

Igitur, sicut supra retulimus, per Hieremiam et Danielem caeterosque ejusdem propositi consortes et florentis pudicitiae sodales futura incarnati Verbi virginitas mysticis sacramentorum obumbrationibus figurabatur: ita per Abel insontem mitis innocentia et passio, per Melchisedech vero supernae potestatis pontificium et coelestis infulae flamminium praesignabatur, quorum prior, ut altius repetens ab origine pandam, propter dignitosam innocentiae palmam, et (0154C)originalis patientiae titulum spreto fraterni libaminis sacrificio rata et grata divinis conspectibus holocaustomata, primus mortalium offerre promeruit, et hujus rei gratia a perfido et nefando fratre inextricabile germanitatis vinculum contra jus divinum et fas humanum rumpente crudeliter cruentatus futuram in fine saeculorum pii Redemptoris nostri passionem purpureo pretiosi sanguinis ostro praefiguravit. Ast vero Melchisedech inchoante tertia saeculi aetate florens, et primus summi sacerdotii dignitate subnixus ac praeclaro pontificatus apice praeditus, per idem tempus orta regum simultate patriarchae cum CCCXVIII vernaculis famosum reportanti tropaeum, et post enormem catervarum stragem cum fratruele numerosas Sodomorum reducenti praedas (0154D)obvians, nonne pro sanctitate conversationis typica panis merique libamina litaturus Redemptoris tropice personam praefigurans obtulit [ Bodl. om. obtulit], ut merito de Christi sacerdotio quo geminam obtulit victimam Davidica concinnant [ Bodl., concinant] oracula, Tu es sacerdos in aeternum secundum ordinem Melchisedech; cujus paterni geniminis prosapia et maternae generationis propago, ignota saeculis genuini partus natura delitescit. Idipsum Apostolo testante, Sine patre, sine matre, sine genealogia; quamvis vulgata Hebraeorum traditio hunc fuisse arbitretur Sem primogenitum Noe, Tritavum Abrahae et Nachor, et Aran. Sed plurimum differt inter ambiguas Pharisaeorum traditiones et elucubratam sacrae Scripturae definitionem. Apocryphorum enim naenias et incertas (0155A)frivolorum fabulas nequaquam catholica receptat Ecclesia.

LV.

Sed ad propositum revertar. Ornetur, inquam, beata virginitatis integritas non exterioris hominis formosa venustate; sed interioris religiosa castitate. Si enim exterior pretioso indumentorum comptus ornatu saeculariter gloriatur, frustra interior de pulchritudine propria inaniter [ Bodl. om. inaniter] gratiatur, cum Vas electionis generali sententia quasi speciali refragetur, Mihi, inquiens, absit gloriari, nisi in cruce Domini; ut quid enim saeculi pompulenta vanitas in catholicam Christi basilicam intromittitur, ob quam rem virgines Christi coenobii famulatu conversantes, ornamentis vestium delicatis decorari satagunt. Nonne Achar filius Acharmi, qui de anathemate (0155B)municipii septeno murorum ambitu vallati pallium coccineum et ligulam auri sibi usurpans contra decretum ducis clandestina fraude subripuit cum totis parentelae contribulibus et domesticis clientelae sodalibus saxorum imbribus obrutus horrendum mortis spectaculum Hebraeorum phalangibus praebuit? Per allegoriam vero oppidum Hiericho cum septiformi murorum obstaculo typum mundi cum septenis saeculorum millibus designasse priscorum Patrum decreta sanxerunt, non ergo ruituri vetita mundi ornamenta purpureae pretiosis tincturae muricibus colorata alumnis coenobii vernaculis Christi virginibus Ecclesiae contra apostolica statuta et legalia scita rite ac regulariter congruere queunt. Siquidem pastor gregis dominici et janitor coelestis (0155C)aulae, de quo poeta, Claviger aethereus portam qui pandit in aethra. Ita auctoritate principali et authentico pontificatu promulgat: Sit mulieri non exterior ornamenti, aut auri, aut vestis cultus, sed cultus cordis. Unde Gregorius pervigil pastor, et paedagogus noster, noster inquam, qui nostris parentibus errorem tetrae gentilitatis abstulit et regenerantis gratiae normam tradidit, cum evangelicum explanaret dictum: Ecce qui mollibus vestiuntur in domibus regum sunt, adjunxit: « Nemo ergo existimet in studio vestium peccatum deesse, quia si hoc culpa non esset, nequaquam Petrus apostolus per epistolam suam feminas a pretiosarum vestium appetitu compesceret, dicens: Non in veste pretiosa. Quod si hoc culpa non esset, nullo (0155D)modo Joannem Dominus de vestimenti asperitate laudasset. Pensate quae culpa sit hoc etiam viros appetere a quo curavit pastor Ecclesiae et feminas prohibere. »

LVI.

Evidens namque ut mihi videtur, inexcusabilis arrogantiae probrum et ostentationis indicium ex eo declaratur, quod nemo ibi pretiosis et coloratis vestibus indui desiderat, ubi a nullo valet videri; unde B. Cyprianus de virginibus loquens: « Quid, inquit, ornata, quid compta procedit, quasi maritum aut habeat, aut quaerat? » Et infra subdidit: Neque enim virginem fas est ad speciem formae suae comi, aut de carne, et ejus pulchritudine gloriari, cum Apostolus dicat, Mihi autem absit gloriari, nisi in (0156A)cruce Domini nostri Jesu Christi; nulla sit illis magis quam adversus carnem colluctatio et vincendi corporis ac domandi obstinata certatio. Ornamentorum enim ac vestium insignia et lenocinia formarum, non nisi prostitutis ac impudicis feminis congruunt, et nullarum fere pretiosior cultus est quam quarum pudor vilis est. In Apocalypsi mulier illa amicta erat pallio purpureo et coccineo. Fugiant castae virgines et pudicae incestarum cultus, habitus impudicarum, luparum insignia, ornamenta meretricum. » Et alibi: « Caeterum, inquit, si tute sumptuosius comas et per publicum notabiliter incedas, oculos in te juvenum illicias, suspiria adolescentum post te trahas, concupiscendi libidinem nutrias, sperandi fomenta succendas, ut etsi ipsa non pereas, alios tamen perdas, (0156B)et velut gladium te et venenum videntibus exhibeas, excusari non potes, quasi mente casta sis et pudica; redarguit te cultus improbus et impudicus ornatus, nec computari jam potest inter virgines Christi quae sic vivit ut possit adamari. » Hactenus Cyprianus: Nunquid ille conditor ac creator omnium Deus hirsutas bidentum lanas et setosa vervecum vellera, non potuit rubro conchilii sanguine aut cruento bacciniorum succo inficere, seu certe, purpureis tincturae muricibus naturaliter colorare, si hoc nostris usibus commodum et utilitati [ Bodl. add. nostrae] profuturum solerti praescientia praevidisset ut [ Bodl., et] illud veraciter impletur, quod per ironiam a poeta feliciter cantum est: Nec varios discet mentiri lana colores: (0156C)Ipse sed in pratis aries jam suave rubenti Murice, jam croceo mutavit vellera luto, Sponte sua sandix pascentes vestiet agnos. Et quasi ille de quo dictum est: Qui vivit in aeternum, creavit omnia simul, cum conderet orbem originaliter creare nequiverit, nunc mortalium industria stolidis ac superfluis adinventionum argumentis addere et amplificare contendat. Unde inclytus item Cyprianus Punicorum pontifex inquit: « Neque enim Deus coccineas, aut purpureas oves fecit, aut herbarum succis et conchiliis tingere, et colorare lanas docuit. Nam quippiam in rerum visibilium plastica humanae naturae necessarium omnipotentem reliquisse infectum et imperfectum catholicae fidei regula refragatur; sed quid mirum si apostolorum oracula et jurisperitorum scita praefatas frivolorum (0156D)naenias abominentur, cum etiam gentiles gentilibus et paganis pagani quasi ridiculosum subsannantis gannaturae opprobrium legantur improperasse hoc modo, cum infami proverbiorum elogio cachinnantes ac cavillantes Vobis picta croco et fulgenti murice vestis: Et tunicae manicas et habent redimicula mitrae. LVII. Judith filia Merari post obitum Manasse sumpto viduatis theristro et spreto sponsali peplo blanda procorum lenocinia contemnens, nondum resultantibus apostolicae salpicis clangoribus, Dico innuptis et viduis, bonum est illis, si sic permanserint; quasi candens lilium pia castitate florescens, atque a publicis conspectibus delitescens, in coenaculi solario (0157A)pudica conversabatur, cum horrendum Assyriorum principem, qui innumeris manipulorum millibus equitatu et peditatu glomerantibus orbem trementem terruit, Abra comitante circumvenire moliretur, haud secus decipiendum credidit, nec aliter obtruncandum rata est, nisi cum nativa vultus venustate ornamentis etiam corporalibus caperetur, de qua in L:XX translatoribus scriptum est: Induit se vestem jocunditatis suae et imposuit periscelides et dextralia, et annulos, et omnia ornamenta sua, et composuit se nimis in rapinam virorum. En non nostris assertionibus, sed Scripturae astipulationibus ornatus feminarum rapina virorum vocatur. Verum quia hoc in arcta Betuliae obsidione pro contribulibus dolitura compatientis affectu, non castitatis defectu fecisse memoratur, (0157B)idcirco salva pudoris reverentia celebre meticulosis municipibus tropaeum et inclytum oppidanis trepidantibus triumphum teste tyranni capite et conopaeo reportavit. Necnon in Proverbiis mulier illa procax et pertinax, Synagogae typum obumbrans, quae virum proprium integro plenilunio reversurum spopondit, ornatu meretricio et luxu lenocinante vecordem juvenem pellexisse et fraudulento verborum oblectamento deceptum lugubriter elicisse describitur, ut merito quasi bos ductus ad victimam caecae cupiditatis petulantia captus nefandum prostitutae lupanar aggredi minime vereretur, ignorans quod ad vincula stolidus traheretur, donec transfigat sagitta jecur ejus, velut si ales perniciter festinet ad laqueum.(0157C) LVIII.Puderet referre quorumdam frontosam elationis impudentiam et comptam stoliditatis insolentiam, quae in utroque sexu non solum sanctimonialium sub regimine coenobii conversantium, verum etiam ecclesiasticorum sub ditione pontificali in clero degentium, contra canonum decreta et regularis vitae normam deprehenduntur usurpatae, ob id solum, ut crustu interdicto phalerataque venustate carnalis statura comatur ab habitudo corporea membratim ac particulatim perornetur. Nam cultus gemini sexus hujuscemodi constat, subucula bissina, sive hyacinthina, tunica coccinea capitium et manicae sericis clavate calliculae [ Bodl., clavatae galliculae] rubricatis pellibus ambiuntur [ Bodl., ambiunt], antiae (0157D)frontis et temporum cicini [ Bodl., concini] calamistro crispantur, pulla capitis velamina candidis et coloratis mafortibus [ Bodl., mavortibus] cedunt, quae vittarum nexibus assutae talo tenus prolixius dependunt, ungues ritu falconum, et accipitrum, seu certe ad instar cavannarum, acuuntur, quos naturaliter ingenita edendi necessitas instigat obunca pedum fuscinula et rapaci ungularum arpagine alites et sorices crudeliter insectando grassari. Verum ne forte propter publicatum [ Bodl., publicatam] protervorum insolentiam et traductam indisciplinatorum arrogantiam, qui malunt negligenter dissimulari quam clementer increpari, obliqua livoris invidia criminemur, aut strophosae suggillationis ludibrio derogemur, hujuscemodi disputatio nequaquam ulterius (0158A)proteletur, sed competenti clausula maturius terminetur, ne dum maligma [ Bodl., malagma] medicamenti purulentis protervorum vulneribus quaerimus, rigida convitiorum flagra virulentasque asperae invectionis mastigias ab aemulis truciter illatas experiamur, et tamen non magnopere moveor quamlibet adversus stipulatorem veritatis suatim livescant ae contra insectatorem tumentis jactantiae graviter ingemescant. Quia meliora sunt vulnera diligentis quam oscula odientis, levius quippe ferenda est livida devoti vibex amici, quam adulatio fallax inimici. Unde proverbium dicitur,

Lingua assentatrix vitium peccantis acerbat,
Et delectatum crimine laude ligat. Et infra, inquit:
(0158B)Libera sit potius vox correctoris amici:
Serpere nec libris caeca venena sinat.

Quamobrem ab omnibus generaliter indulgentiae veniam non difficulter impetrandam reor, quia neminem specialiter sermonum severitas castigando exacerbavit. Nam passiva plurimorum generalitas nequaquam jure lacerari debet, ubi specialis singulorum proprietas culpari non valet; multum quippe genus et species, hoc est, generalitas et specialitas, ab invicem differunt. Sed de intactae virginitatis gloria dicturi propemodum superflue, de peplorum amiculo rhetoricamur, cum de pudicitiae tantum praeconio remotis paulisper reliquarum rerum negotiis, prout gratuita Dei gratia suppeditat, philosophari decrevimus. (0158C)Omne etenim purae virginitatis privilegium potius in solo liberae mentis praesidio servatur, quam in arcto carnis clustello continetur, et magis inflexibili ultroneae voluntatis arbitrio salubriter tutatur, quam coacto corporis famulatu funditus ad nihilum redigatur; unde Augustinus Afer Hipponensis pontifex elegante prosae sententia promulgat dicens: Ita non amittitur corporis sanctitas manente animi sanctitate, etiam corpore oppresso, sicut amittitur corporis sanctitas, violata animi puritate, etiam corpore intacto, quod Prosper per cola et commata mellitis versuum epigrammatibus inculcavit, dicens:

Mens illaesa nihil violato in corpore perdit
Invitam carnis vulnera non maculant.
Nec crimen facti recipit, non mista voluntas
Velle magis facinus, quam tolerare nocet.
(0158D)Sic autem ad cordis penetralia cuncta recurrunt,
Ut plerumque animus sit sine carne reus,
Cum quod ab intacto submotum est corpore solus,
Concipit, et tectis motibus intus agit.

Denique praefatus Punicorum praesul: Virginitas, inquit, carnis corpus intactum. Virginitas animae fides incorrupta. Item Prosper inquit:
Carnis virginitas intacto corpore habetur,
Virginitas animi est intemerata fides;
Qua sine corporei nil prodest cura pudoris,
Sed mentis pietas auget utrumque bonum.

Igitur, digesto pulcherrimae virginitatis libello, licet mediocriter urbano, stylus jam finem flagitat, et dictandi tenor terminandus est; quia illustris concionator: Tempus, inquit, loquendi, et tempus tacendi. Non enim aliud quodlibet munusculum plus ratum et gratum virginibus Christi fore credideram, quam ut (0159A)pudicis pudicitiae praemia promerentur et mundis munditiae munera mitterentur.

LIX.

Fateor autem charitati vestrae quod hoc opusculum, licet constet minusculum pastoralis curae sarcina gravatus, negotiorumque terrenorum ponderibus oppressus ita perniciter, ut satagistis dictare, vobisque destinare, nequiveram, quia securae quietis spatium et morosam dictandi intercapedinem scrupulosa ecclesiastici regiminis sollicitudo denegabat, et tumultuans saecularium strepitus obturbabat. Otium namque clandestinae quietis et remotis secretae solitudinis largam scribendi materiam dictantibus affatim conferunt. Sicut e contrario verbosa garrulorum loquacitas et infesta saecularium negotia, quae contemptibilibus Ecclesiae Apostolus dispensanda (0159B)praecipit, violenter auferunt. Non enim ut Origenes inclytus Graecorum didascalus, qui tertio ineunte aetatis lustro omnes propemodum philosophorum disciplinas, hoc est, arithmeticam, geometricam, musicam, astronomiam, astrologiam et mechanicam, in pubertatis principio perfecte consummavit, dictandi tenorem notariis excipientibus et antiquariis describentibus usurpare praesumpsimus. His ergo de causis epistolarum vestrarum debita vicissitudo, quasi quodam dilationis obstaculo, tricabatur. Quae meorum fenus votorum hactenus infectum arguebant [ Bodl., arguebat], praesertim, ut dixi, diversarum rerum distensionibus fessae mentis cervicem gravi fascis sarcina deprementibus. Haec morosa tricatio evenit (0159C)ut pollicita Codicilli rescriptio tanto temporis intervallo diutissime protelaretur. Rimosa namque fragilis ingenii barca, dirae tempestatis turbine quassata, licet laborante lacertorum remigio optatum silentii portum sero attigit. Sed tamen nostrae rusticitatis stipulatio, superno Christi patrocinio freta, fiducialiter confidit quod nostrarum carbasa antennarum prosperis ventorum flaminibus sinuata, quasi inter scyllam soloecismi et barbarismi baratrum indisruptis rudentibus feliciter transfretaverint, scopulosas quoque lautacismi collisiones, et moytacismi voragines, incautos quosque sine grammaticorum gubernaculo repertos ad erroris naufragia truciter trudentes minime perhorruerint.

LX.

Porro quemadmodum intactae virginitatis gloriam (0159D)rhetoricis relatibus favorabiliter venerari nitebar, sic identidem, si hoc carneum animae ergastulum ante fatis, ut dicitur, crudescentibus cassabundum non obierit, ac dura Parcarum quies et ferreus lethi somnus palpebrarum convolatus non tricaverit, heroicis hexametrorum versibus ejusdem praeconium pudicitiae subtiliter comere Christo cooperante conabor; et velut jactis jam rhetoricis fundamentis ac constructis prosae parietibus cum tegulis trochaicis et dactilicis metrorum imbricibus firmissimum culmen coelesti confisus suffragio imponam. Verumtamen promissum sequentis eulogiae munusculum, non aliter me spopondisse mementote, ni torpens nostrae mediocritatis ingenium, quod quasi focus fulvis favillarum cineribus coopertus, si non fuerit sciscitandi (0160A)aut scribendi fomite succensum, frigenti tempore tabescit, iteratis totidem epistolarum scriptis instigare dignemini, quod praecedentem libelli textum nequaque [ Bodl., nequaquam] lepida urbanitatis facundia digestum, fidenter impetrare merebamini. Etenim frustra sequentis opusculi sarcina desudans laboriosis oneribus lacessere nitar, nisi praecedentis scripturae stylum vestrae sagacitati fore gratum experiar, potissimum cum metrica leporis elegantia et rhetoricae dissertitudinis eloquentia, tantum altrinsecus discrepent, quantum distat dulcisapa a merulento temeto. Hactenus interea formosae virginitatis speciem, et venustum pudicitiae vultum componens, diversis (0160B)virtutum coloribus, quasi fucorum floribus depinxi; quemadmodum solent nobilium artifices imaginum et regalium personarum pictores deauratis petallis thoracidas [ Bodl., thoraciclas] ornare, et pulcherrima membrorum liniamenta fabrefactis vultibus decorare, cum tamen iidem opifices plerumque turpi natura corporis deformes et contemptibiles existant, magisque iconisma regale compto stemmate depictum laudatur, quam despicabilis persona pictoris veneratur, qua de re sedis apostolicae praesulem reor dixisse: Pulchrum depinxi hominem pictor foedus, aliosque ad perfectionis littus dirigo, qui adhuc in delictorum fluctibus versor. Eia! Christi tirunculae, sit mihi praesentis opusculi rata recompensatio vestrarum precum frequens collata vicissitudo, meique (0160C)laboris et sudoris fiat fulcimentum vestrae intercessionis adjumentum [ Hic deficit Bodl. ]; ut qui propria meritorum qualitate et fidei fragilitate tremebundus ac nutabundus vacillare videor, robustissima patrociniorum vestrorum columna fretus, feliciter ac firmiter fulciri merear, et quem gravi facinorum et flagitiorum sarcina triste piaculi pondus deprimit, vestrorum potens meritorum suffragium benigna pietate clementer sustentet, quatenus in sancta synaxi cum veneranda monasticae classis caterva universitatis creatori medullata orationum holocaustomata flexis poplitibus concorditer obtulerit, meae contemptibilis personae, juxta quod vestra vota devota spoponderunt, reminisci dignetur, ut et nostra (0160D)vobis supplicantibus, juxta Psalmographi sententiam, oratio dirigatur, sicut incensum in conspectu divinae Majestatis thurificatur, quod porrectarum elevationi manuum simulatur, et sacrificio serotino aequiparatur, unde sacra materterae Domini soboles primus Eliae pontifex, cum Evangelii splendor auroresceret et jubar lucis aeternae rutilaret: Orate, inquit, pro invicem, ut salvemini; et infra extemplo subdidit: Multum valet deprecatio justi assidua. Siquidem oppido frequens oratio quasi arx editissima et inextricabile propugnaculum contra venenatas aemularum ansatas fore creditur. Orantem pro nobis beatitudinem vestram alma Trinitas, una Deitatis substantia, et trina personarum subsistentia, totius mundi monarchiam gubernans, ab alto coeli culmine (0161A)jugiter tueri dignetur. Valete o flores Ecclesiae, sorores monasticae, alumnae scholasticae, Christi (0162A)margaritae, paradisi gemmae, et coelestis patriae participes. Amen.