De syllabis
Syllabas, quae rite metro congruunt heroico,
280
captus ut meus ferebat, disputatas attuli
versibus, sane modorum quo sonora levitas
addita stili levaret siccioris taedium.
haec prius, Bassine fili et tu gener Novate mi,
perpolite, quam potestis, crebriore limula.
285
non pater tamquam socerque, sed velut sim extrarius,
intueri vos oportet, an satis sit litteris
singulis discreta recte, quae cui est, nativitas;
syllabarum, quas duabus iungimus vocalibus,
num minus sit scrupulose vis reperta et prodita;
290
consonans si praelocatur una, quantum differat,
una vocalis duabus praedita est si consonis;
ne parum vel diligenter lucideve expresserim,
quanta sit quae comparatur pedibus hinc diversitas.
sermo si planus pedestri se tenet modestia,
295
disputandi quem tenorem doctiores imperant;
verba si non appetita nec remota plurimis,
sed fere communis usus et tamen non obvia,
carminis servant honorem, non iacentis cantici
quo supersidens trapeto signa gyris temperat
300
(sufficit vitare labes et carere sordibus,
pro statu rerum domare lineam fandi parem,
liberam scholae nitore, vatis exutam stola,
quae tropos omnes relinquat et superba schemata,
neglegens ut semet ipsa laudem ab incultu ferat;
305
dum tamen rebus minutis, quas pedum liber quoque
vix queat proferre sermo noster offensa sine,
labili versu ministret inretusos exitus,
regulam servans ubique, finis ut quarti pedis
nominis verbive fine comma primum terminet:
310
hac enim tome probatur metron hoc trochaicum);
hunc modum si competenti pertulit ductu stilus,
sive proviso tenore cessit effectus labor,
acrius vos pendite ista, quam malignis moris est.
hoc domi clausum manebit, nec sinam nosci prius,
315
scrupulum quam vestra demat hunc mihi sententia,
opera nobis haec inanis anne in usum impensa sit.
sed labor vobis ferendus in legendo est maximus:
non enim cursim aut remisse tam minuta acumina
adsequi quicumque poterit, sed morosa intentio
320
tam legenti debet esse, quam fuit nobis quoque,
qui laborem provocando, perdomando taedium,
forsitan nec lecta multis e latebris scalpsimus,
ardui laudem expetentes, non favorem ex obviis.
corrigenda siqua sane visa vobis hinc erunt,
325
non ero stulte repugnans aut amans prave mea,
quin statim culpanda delens praebeam rectis locum.
Litteris autem latinis, graeca quibus et formula,
quo statim discriminentur, ne sit haesitatio,
indices supra locavi nominum primas notas.
330
quando graece γάμμα, supra sua latinis littera est.
ε vel ο graecum putetur ne Latinorum e vel o,
neu vicissim, quae latina, proferas graeco sono,
haec erunt utrimque bina quae parent caliginem,
quia pari forma notantur et soni sunt simplicis:
335
ceterum ἦτα et ω latinis a figuris discrepant.
a latine saepe ut ἄλφα, saepe λάβδα scribitur:
i similiter ἰῶτα credi et c potest quod σίγμα sit:
versibus sed cum loquamur, quando graeca ponimus,
ἄλφα ἰῶτα λάβδα σίγμα lege metri cogimur
340
syllabis perscriptitare, non figuris singulis;
nequis hoc culpet, latina si notata non erunt.
Artium parens et altrix graeca diligentia est:
litterarum porro curam nulla gens attentius
repperit, polivit usque finem ad unguis extimum.
345
quod Latinus aemulando nec satis fidens suis
(exitus nam nostra lingua non capit tam plurimos),
attamen fandi paravit non secundam copiam.
congruens idcirco duxi in hoc opus, de syllabis
quod recepi nunc loquendum, litterarum origines
350
inde deductas locare, quo probarem planius,
et simul quam multa graecis nostra non respondeant,
quaeque respondent, ab ipsis esse nobis tradita.
artis inde origo manat, lingua non tantum patet.
Ergo graecis esse septem scimus e vocalibus
355
η et ω quae bina pedibus subministrant tempora,
ε et ο breves vocari singularis temporis.
ceteras tres, quae supersunt, διχρόνους cognominant,
corripi quod saepe eaedem, saepe produci valent:
ἄλφα primum est, inde ἰῶτα, tertium quod υ vocant.
360
porro cunctas nostra lingua quinque vocales suas
corripit quod nunc easdem, nunc easdem protrahit,
utitur longis et isdem brevibus aeque fungitur,
nec brevem semper requirit, semper aut quae longa sit,
omnibus sed quinque semper utitur ceu dichronis.
365
inde multa syllabarum nascitur diversitas,
quia nec illae δίχρονοι tres, graeca quas vox nuncupat,
litteris nostris eosdem semper exhibent sonos.
ἄλφα nos a nominamus, ἰῶτα sic i dicimus:
tertiam Romana lingua, quam vocant υ, non habet.
370
huius in locum videtur u latina subdita,
quae vicem nobis rependit interim vacantis υ,
quando communem Latino reddit et Graeco sonum.
interim vocale et ipsum, sumpta propter quod <fuit>,
non tuendo syllabarum saepe mutat regulam.
375
scilicet non consonantem quando vocalis ligat,
syllabam sed cum duabus edimus vocalibus,
si prior locetur ipsa, consonans tunc redditur;
porro vocalem secuta vim tenet vocalium
et sonos utrosque iungit; unde diphthongos eas
380
Graeciae dicunt magistri, quod duae iunctae simul
syllabam sonant in unam vique gemina praeditae
semper effectum duorum temporum custodiunt,
sive producto efferantur sive correpto sono.
fronte quod prima videri forsitan mirum potest,
385
esse correptam duorum temporum quod dixerim:
sed pedum exequendo formam res erit probabilis.
non minus namque et latinas saepe correpto sono
promimus, quamquam duabus editas vocalibus,
quae pedibus aeque ministrant bina et ipsae tempora.
390
Planius quo fiat istud, ante diphthongos loquar,
graeca lingua quas frequenter quasque raro interserat:
ita patebit nostra graecis cum sonis diversitas.
ἄλφα et ε et ο priores ἰῶτα diphthongos creat,
αι et ει et οι parentur ut duabus litteris:
395
sic et υ sequens easdem reddit αυ et ευ et ου.
ἰῶτα tantum et υ videmus subditas vocalibus:
his enim solis duabus quinque praeponi solent,
quando et ἄλφα, quod videtur dichronon, praeponitur.
neutra porro de duabus ante tres istas data,
400
ἄλφα et ε et ο, valebit esse diphthongi soni,
syllabam nec edet unam, sed duae voces erunt.
esse diphthongos et alias rariores diximus,
υ sibi tantum iugantes, ἰῶτα quis non subditur,
ωὑτός ut tradunt magistri: sic et ηὔδα copulant.
405
esse sed longas utrasque litteras primas palam est,
nec fuit longis iuganda vel brevis vocalium
syllaba, ut diphthongos ulla temporum fieret trium.
non ita est, nec prima longis υ dedit nativitas
utriusque, verum origo iure diphthongos fuit;
410
tempore instanti quod αὐδᾷ, ηὔδα infecto facit:
sic ὁ αὐτός separatim, ωὑτός immixtum sonat.
ergo diphthongo creata υ sibi adnexam tenent,
det licet longam priorem flexa declinatio
vel duas partes in unam contrahat confusio.
415
quin et υ loco priore, ἰῶτα si subiunxeris,
effici diphthongon unam posse nec plures reor;
υἷες ut dicunt Ἀχαιῶν, γυῖα μυῖα et talia.
Porro diphthongos Latini quattuor fixas habent:
quattor ideo separavi, quinta quod sit rarior,
420
ex quibus statim videbis non, ut in graecis sonis
ἰῶτα subiungi necesse est, alteram vel υ dari,
semper i vel u latinas posse subdi ceteris.
ἄλφα semper atque ἰῶτα quem parant Graecis sonum,
a et e nobis ministrant: sic enim nos scribimus.
425
οι similiter oe, et e fit, ἰῶτα quod graecum fuit,
au et eu cum copulamus, u secundam iungimus,
in vicem graecae quod υ <haec> subdita <est> vocalis u.
graeca diphthongos sed ου <in> litteris nostris vacat,
sola vocalis quod u <iam> complet hunc satis sonum.
430
ε, deinde ἰῶτα, graeca quod diphthongos ει sonat,
non erit semper necesse copulatas scribere,
seu latina seu iugetur graeca longa syllaba,
ἰῶτα solum quod videmus saepe produci vel i.
Ἴλιον nam sic iubemur scribere et producere;
435
dico sive fido, longae sunt priores syllabae:
nec tamen nos e necesse est posta <et> i subnectere.
nec potest diphthongus aliter e duabus litteris
ista componi, nisi ante principali in corpore
e subesse ratio monstret atque origo nominis.
440
Δεῖμος inde sic notamus, quia δέος deprenditur,
inde Μήδειαν<que> oportet scribere isdem litteris,
quia δέος non minus et istic, ut videre propalam est,
ipsa demonstrat subesse compositio nominis.
scribimus si quando νῖκος, ἰῶτα solum sufficit,
445
nulla praecedens origo quia subesse monstrat ε.
porro diphthongon notamus, quando νεικεῖν scribimus,
ἦτα quod compago ficti comprehendit nominis:
νή et εἴκειν namque iunctis conditum est vocabulum;
quippe non cedendo semper quaeritur victoria.
450
litteram namque ε videmus esse ad ἦτα proximam,
sicut ο et ω videntur esse vicinae sibi:
temporum momenta distant, non soni nativitas.
inde vertunt hanc in ἦτα saepe diphthongon Grai,
quando quos ἱππεῖς solebant aut Ἀχαρνεῖς dicere,
455
levigant ἱππῆςque potius aut Ἀχαρνῆς nominant.
nosque Medeam latine sic in usum vertimus,
nomen et regina gessit quod furens Amazonum:
sic et Αἰνείαν Achaeus, noster Aenean vocat.
sic erit nobis et ista rarior diphthongos ei,
460
e videmus quando fixam principali in nomine:
«eitur in silvam» necesse est e et i conectere:
principali namque verbo nascitur, quod est eo.
sic oveis plures et omneis scribimus pluraliter:
non enim nunc addis e, sed permanet sicut fuit;
465
lector et non singularem nominativum sciet
vel sequentem, qui prioris saepe similis editur.
au et eu, quas sic habemus cum Grais communiter,
corripi plerumque possunt temporum salvo modo,
sive graecis seu latinis inserantur versibus.
470
«aut age» inquit ille vates, saepe dixit «aut ubi,»
dixit «Aurunci», quod aeque barbarum est producere:
pes ubique lege constat, prima cum correpta sit,
consonans et una plenum non queat tempus dare.
et «lupi ceu» dixit idem: finis est versus quidem,
475
pes tamen non est trochaeus, quia diphthongos extima est:
dactylus nam pes et ille est, nube nati ceu duo.
αὐέρυσαν inquit poeta, sic et αὐτάρ corripit:
Εὔπολιν πεύκην et εὔνουν aut poetam Εὐριπίδην
syllabas primas necesse est ore raptim promere;
480
tempus at duplum manebit, nihil obest correptio.
au tamen capere videtur saepe productum sonum,
auspices cum dico et aurum, sive Graecus αὔριον.
mira nec putanda nobis talis alternatio est,
dichronon quod ἄλφα notum est, sicut a nostratibus;
485
inde communem ministrat sola diphthongus sonum.
eu manet correpta, semper est quod ε graecum breve:
litteris <et> e latinis saepe cum sit dichronos,
facta diphthongos nequibit esse producti soni,
nec pedes idcirco fraudat temporum iusto modo.
490
hanc enim si protrahamus, a sonabit, e et u,
syllabam nec invenimus ex tribus vocalibus.
sic Aristaeum notamus quattuor per syllabas,
quod sibi diphthongos ae iam tertiam non iungit u.
His ita exceptis duabus, au et eu, quas rettuli,
495
i et o duae supersunt quinque de vocalibus.
Ante vocales locari littera o tres non potest,
a vel i vel u cohaerens duplicem ut reddat sonum.
ceterum quod e, secundo copulata cum loco est,
reddat oe diphthongon, esse traditum supra tenes.
500
Diximus rarum esse Graecis ἰῶτα post υ subdere:
verum enim nec praelocari sic apud Graios potest,
edat ut diphthongon unam de duabus voculis.
litterae nam nomen ipsum, ἰῶτα quod Graius vocat,
siquis in metro locabit, syllabae ut fiant duae,
505
non potest diphthongos esse ιω duabus litteris,
consonans prior locata quia fit et Graios apud.
quod tibi exemplo probare versus herous potest,
οὗτος ἰῶτα γράφει versus si principium sit,
pes erit primus trochaeus: sed facit spondion hunc
510
prima vocalis, notari ἰῶτα qua Graium incipit;
syllabas licet videri potius has Graeci velint
esse communes, easque dictitent κοινάς magis,
quaeque vocalis sequetur quando supremam brevem.
i magis Romana lingua non potest praemittere,
515
edat ut diphthongon ulli nexilis vocalium,
consonans quod semper haec fit ante vocales data.
quippe iacula quando dico vel iecur Iovem aut iubam,
consonans effecta ubique est, quae fuit vocalis i:
quae sequuntur, vim tenebunt, quam prius, vocalium.
520
Quin et ipsae cum iugantur i et u, quo differant,
ut prior quaeque est locata, proderit distinguere.
i prior si collocetur, u sequens correpta sit
an soni prolixioris, nulla differentia est,
consonans quia semper ista iuncta fit vocalibus.
525
Iuno cum dico aut iuvencus, nulla differentia est:
quippe iu diphthongos esse graeca nequaquam potest,
quod soni tres implicentur e tribus vocalibus,
quando sic graece notatur, ut sit ο et υ simul;
ἰῶτα quis si praelocetur, tres videmus voculas,
530
e quibus constare supra syllabam negavimus.
sic ἰοὺ ἰού tragoedus Graius et ceryx sonat,
sic io matres Latinae, sic Iulum dicimus;
quia duas edat necesse est syllabas, cum praedita est,
quas videmus separatas esse vocales duas,
535
vim vel amittat priorem, cum fit una syllaba:
consonans namque invenitur, quando dico Iulius
sive Iuno sive iustus. porro cum praecedet u,
consonantis vim ministrat omnibus vocalibus.
nexa semper haec necesse est syllabam nec dividat
540
et sonum mutet priorem, vade quando dicimus
vel venito vel videto tot volatus vulturum.
ante consonam u reperta sola sive in syllaba,
unus aut ubi vel unde et umbo quando dicimus,
obtinet vocalis usum, sicut i cum praedita est.
545
Quanta vero sit potestas singulis iunctis sibi,
ut prior quaecumque curret, hoc pedes discriminant,
scandimus si quando versum quolibet metro datum.
namque si momenta quae sint litterarum examines
consonantum aut quas necesse est consonantes effici,
550
tempus unum iam tenemus esse correptis datum,
bina productas habere nec minus compertum erit.
tempus autem consonantes dividunt unum duae:
inde quae duplex habetur, tempus integrum dabit.
ergo correptae iugatur una quando consonans
555
sive vocalis, referri quae potest in consonam,
sescuplum tempus necesse est edere istam syllabam,
quae duplex habere posset ab duabus consonis.
ac per hoc producta per se, quae duorum temporum est,
consonae cum subiugatur vel relatae in consonam,
560
temporis parte atque duplo sit necesse est praedita.
hoc sub exemplis videbis esse planum nominum,
syllabas ex his duabus quae parant vocalibus,
Iuno vita quando longas, vel iuba aut vigor <breves>.
consonas fieri necesse est hic priores litteras;
565
quae sequuntur, ut fuerunt, esse vocalis soni.
temporis momenta longae possident partem et duo:
sescuplum breves habere parte et uno convenit.
pars enim ista non sequenti prorogat tempus suum,
sed priori, pleniore si indigebit tempore.
570
syllabam nam iam peractam cum sequetur i vel u,
illa porro brevis in unam consonantem desinet,
i sequens partem rependet, quam ministrant consonae.
hoc et u praestare poterit, cum tenebit hunc locum.
rursus exemplis agendum est. ergo quo sit planius,
575
syllabam brevem ante ponam desinentem in consonam,
at iubam pes ut paretur, sit vel alter at vigor:
sic enim partem videbis huc redire temporis.
a brevis dum consonanti t propinquae iungitur,
tempori suo ex eadem consona partem trahet.
580
sescuplum quod dico sic fit. plena quo sint tempora,
i dabit partem residuam, quam ministrant consonae:
hoc et u, pedem locare si velimus at vigor.
longa fit si prima positu tunc duorum temporum
et breves ambae manebunt insequentes syllabae,
585
quattuor pedem peractum cernis esse temporum.
Iuno porro sive vita cum pedem primum occupat,
consonans effecta cum sit quae prior locatur i,
et sequens, producta quippe, bina praestet tempora,
parte censeri videmus atque duplo syllabam.
590
hinc pedem si coeperimus edere iterum dactylum,
quia brevis vocalis extat in sequenti syllaba,
tertiam addamus necesse est utique correpti soni.
pes quidem reddetur ipse; non tamen pars temporis
consonae factae prioris cernimus quo cesserit.
595
ergo ut effectus probetur, consonans cum fiet i,
non erit locanda prima, quando versus nascitur,
syllaba sed in secunda: * * * quae brevis cum consona
esse poterit t, priores qua pedes adiuvimus,
sescuplum quae sola praestat, temporis parte indiget;
600
ut sit at iu pes, et inde versus ortum sumpserit.
ergo iu quia nunc secundo conlocatur in loco,
i sua, quam consonantem non negamus redditam,
at facit longam, tenebat sescuplum quae temporis.
nec secus partem retrorsus u dabit, cum consona est.
605
fiet at iu pes solutus, fiet at vi par ei:
syllabas longas habebunt hi pedes binas ita,
dum situ prior iuvatur et sequens producitur.
porro cum producta prima est, si sequatur consonans,
efficit duplum atque partem; non, ut illic diximus,
610
ante partem et inde duplum; prima quod non sit brevis.
sol tibi velut poeta signa cum dicit dabit,
sufficit producta prima temporis duplum dare:
pars residua consonantis unius vel proximae
ita vacabit, ut vacabunt, quando plures consonae
615
sponte productam sequentur, non egentem subsidi;
trans mare atque insignis auster si in pedem convenerint.
Est adhuc quo separatae i et u dissentiant.
i media cum conlocatur hinc et hinc vocalium,
Troia sive Maia dicas, peior aut ieiunium,
620
nominum primas videmus esse vocales breves,
i tamen sola sequente duplum habere temporis.
ergo vel loco duarum consonantum fungitur,
vel gemella si locanda est, ut videtur pluribus,
bis tibi vocalis eadem praebet usum consonae,
625
ante vocalem sequendo, cum priore syllaba,
praedita et mox insequenti, iure quo fit consonans.
hoc in his tantum invenimus nominum vocalibus,
i secundo conlocata consonae ut valeat loco;
ante vocales quod alias cum locatur exhibet.
630
u similiter si locetur, ut favor cum scribimus,
nil iuvabit a priorem media facta consonans,
temporis quia parte tantum fungitur, cum praedita est.
vel licet ponas gemellas, sicut est verbum iuvo:
ante quae locatur i fit ab sequenti consonans,
635
ipsa vocalis manebit u brevis, sicut fuit,
u secundam in consonantem transferet vocalis o.
sic prior vocalis u, quae tempore uno praedita est,
temporis parte adiuvatur <ab> sequenti consona:
sescuplum tempus videmus, longa cum poscat duo:
640
proderit nil ergo gemina, sicut i bis profuit,
cum facit longam priorem Troia Maia et talia.
perdere u quia sic videtur usque vocalem sonum,
alteri cum praelocatur (nam facit vita et valens),
sordidum quiddam videmur absonumque excludere.
645
Aeolica gens tunc digammon denique illam scriptitat,
mutet ut situm figurae, quando mutabit sonum.
nominum multa incohata litteris vocalibus
Aeolicus usus <ita> vertit, et digammon praeficit:
Aeolica dialectos autem mixta ferme est Italae.
650
hesperum quem dico graece, vesperum cognominat:
Ἑστία sic Vesta facta: vestis ἐσθής dicitur:
ἶνα quam graece vocamus, vim iubet me dicere.
εἶαρ est multis in usu, sed magis poeticum est:
ἦρ enim nativa vox est; ille ver hoc dictitat.
655
quos Homerus dixit Ἐνετούς, ille Venetos autumat:
et viola flos nuncupatur, quem Grai vocant ἴον:
et Iolaus ille Violens: crede Marco Tullio.
quamque ἴτυν dicunt Achaei, hanc vitym gens Aeoli.
plura Sappho comprobavit, Aeolis et ceteri.
660
u latina sic obesa sordet, a vocalibus
prorsus ut * * * segregandas sic utrasque existimem,
momen i quod consonantis, u vicem solam gerat.
hanc enim sensu per artem tradito dinoscimus:
illius conversionem et vox et aures arguunt.
665
Haec erit lex his duabus, i et u, quas rettuli,
syllabam per semet ipsae quando nudam copulant,
consonans nec ulla iunctis quaelibet praeponitur.
nam media post consonantem cum datur vocalis i,
u dein si consequatur, syllaba una non erit,
670
ut pius cum dico, dius ocius vel Caelius.
Nulla diphthongos quod ante ἰῶτα praemitti sinit,
media porro si locetur u, fit una syllaba,
ecce rursum discrepare litteras istas vides.
namque cui si quando dico, non erit disyllabon:
675
nec tamen diphthongos ista consonante praedita
poterit esse, quae videri non potest, cum libera est.
hoc enim solum adsequetur, quod digammos non erit,
ante posta cum sit ipsa, tum sequens vocalis i:
nam nisi insequatur aliqua consonantum littera,
680
cui brevis manebit, atque longa fiet addita.
cui super non digna dixit hiemis et solis mala,
dixit et cui tu favos: pes hinc mihi primus sat est.
sic enim vel prima longa vel prior fit syllaba:
dactylus nam cui super, cui tu sequens spondeus est,
685
consonans quia post secuta tempus adiuvit breve.
hanc brevem sed ante nobis pervidendum est syllabam
una consonans secuta quatenus longam creet:
ipsa nam vel secum habere consonantem debuit,
vel duarum post sequentum sublevari tempore.
690
ante quod nobis liquere non potest, si non prius,
consonans quae prima in ista syllaba cui scribitur
c magis vel q notari debeat, dispexeris;
saepius quia c locare plurimis iam moris est:
sic enim constare poterit, e duabus quae magis
695
nunc locum vocalis habeat, u prior vel i sequens.
namque si q praeferatur, syllabae fient duae,
tertia his quod implicari nulla vocalis potest,
sed duae fient seorsae syllabae per se breves.
quï super sic inveniri dactylus iam non potest,
700
syllabas sed pes habebit quattuor totas breves.
principale sed videmus esse quis, quo nascitur
quï, dativum quando casum ratio sermonis petet.
casus et secundus ante, qui facit quius, probat
q duarum praeditam esse syllabae vocalium.
705
quartus et casus priori non repugnat regulae.
nec minus q perseverat, cum loquor pluraliter,
casibus cunctis iugamus quando vocales duas:
qui facit, quorum deinde, mox quibus, quos, a quibus.
usque q numquam revelli propalam est pronomini.
710
dubius autem quia videri numerus et casus potest,
cum dativo singulari prima q praescribitur,
et potest plurale quï lector aliquis credere
ac simul nutante casu tardius sensum sequi,
usus, ut solet, reliquit veritatis regulam,
715
litteram et dedit propinquam, dum studet compendio.
ergo per c iam videmus cui notandum litteram:
hanc enim u post insecuta praeditam docet sibi
et cohaerens i, secundo quando conexa est loco.
quippe q non constat aliter quam duabus c et u,
720
b velut vel k quod esse q vides muti soni;
q velut et u, c quoque et uu plenius quod postmodum
sic in unam q redactae congruerunt litteram,
portio ut nunc consonantis u videri rectius,
litterae vocalis habitum quam tenere debeat.
725
namque q praemissa semper u simul iungit sibi,
syllabam non editura, ni comes sit tertia
quaelibet vocalis illis. hoc et exemplis proba.
namque equos vel aequos, aequor aut aquam cum scribimus,
et queo et querela, quercus et quater, q praedita est.
730
et vides qui quoque similiter esse vocales duas.
unde si dematur i, et sola sit vocalis u,
non erit iam q necesse syllabae praeponere,
sicut illic, cum querela et aequor aut aquam notas,
sed magis c: sola namque subditur vocalis u,
735
curo cum vel cupio dicis, curro vel custodio.
unde nomen qui sequondi rectius scribi putant,
si prius q collocarint, u et o subiunxerint,
quia sequor <et> easdem habebat, unde nomen nascitur,
non videntur obtinere veritatis regulam;
740
quia sequor duas videmus esse vocales simul,
et merito tunc q locamus exigente syllaba:
at secundus ut sit, una ponitur vocalis u:
c locari debet ergo, quando solam copulat:
quippe origo prima verbi non manet iam nomini.
745
ceterum vocalis illis si iugetur tertia,
q necesse est prima detur et sit una syllaba,
nomina ut supra relata iam satis nobis probant.
non tamen prior u videri facta consonans potest,
consonans quia de duabus effici prior solet,
750
nuda sed priorque quando nec subacta est consonae,
quando et <hispidam> digammus sumit et formam et sonum.
nunc sonus vocalis illi, qui solet, cum libera est,
praedita est vel consonanti: nunc enim est vocalis i.
et tamen videmus illam consonae vim sumere,
755
tenvia ut dixit poeta nubis ire vellera:
longa fit nam prima ten nunc, cum sequatur u et i.
nec minus, vocalis una si sequatur hanc, potest
consonae praebere vires et digammos effici,
genva cum labant Daretis, aeger est anhelitus.
760
nec potest et hoc liquere, an i putemus consonam,
longa cui super paretur ceu duabus consonis;
alteram quia consequendo semper i vocalis est,
tertiam et casus sequentes esse vocalem docent:
imo si nunc u putamus esse vocalis soni,
765
i magis vocalis esse iudicanda est subsequens.
numquid hanc diphthongon ergo ex u et i sic dicimus,
non ut u nunc sit latina, sed magis graecum sit υι,
γυῖα cum dicunt et υἷας, tale quid cui ut sonet,
temporum et per se duorum non requirat consonam,
770
cui super sed tale fiat, quale dudum trans mare,
longa cum reddit vacantes quae simul sunt consonae?
an magis cuii nos oportet per duas i scribere?
quia sequens casus videtur hoc sonare, qui facit
quius, ut Troia atque Maia, de tribus vocalibus;
775
cui super nil ut iuvetur a propinqua consona;
quando quius longa prior est, facta cum sit consonans.
haec putavi colligenda: tu sequere quod voles.
Nec minus natura varia est consonis in litteris.
digerunt quidem magistri, quando pueros imbuunt;
780
sed rudes ne praegraventur, parcius discriminant.
nam novem mutas vocarunt, semivocales item
esse septem tradiderunt: ordo uterque notus est.
De novem tres, ut vacantes, separandas convenit.
una nam spiramen addit omnibus vocalibus,
785
hasta quando et hedera dicis, Hister hospes atque humus.
quattuor solis adhaeret consonantum litteris,
inserit si quando graeca sermo noster nomina,
cum choros rhamnum necesse est, Phyllida aut thymum loqui.
sola nec vocalis usum nec tuetur consonae,
790
tempus aut ministrat ullum brevibus usquam syllabis;
et tamen vim consonantis adimit, una in syllaba
praedita est quotiens duabus u et i vocalibus.
huius aut huic solemus nam frequenter dicere:
u digammon esse nunc iam non sinit nec consonam,
795
esse quam semper necesse est, cum carens spiramine
ante vocalem locatur, ut vigor valens vetus.
k similiter otiosa ceteris sermonibus,
tunc in usu est, cum kalendas adnotamus <aut> kaput:
saepe Kaesones notabant hac vetusti littera.
800
q vacare prorsus omni diceremus syllaba,
c quod eius invenitur posse subdi pro sono,
casus unus ni probaret rectius poni semel,
syllabam iunctis duabus cum facit vocalibus,
ut satis sumus locuti iam priore pagina.
805
Nunc loquar natura quae <sit> omnibus, quae et singulis.
nulla nam mutis facultas ad sonum edendum data est:
labra fixa, vincta lingua est, exitus nullus patet,
nexa si non adiuvetur cuilibet vocalium.
namque b vel c sonare, porro d g et ceteras
810
quis queat, si non resignet labra vocalis comes,
syllabam fingas ut ante, litteram quam proferas?
semivocales videmus oris exprimi sono
posse vel solas, adhaerens nulla vocalis licet
exitum plenum ministret nuncupandae litterae.
815
verum enim binae ligari non queunt mutae simul,
syllabae si quando binas postulabunt consonas,
nominis verbive cuius quae tenent primordia:
c modo aut p copulare subditam t sic solent
non priore sed secunda dum latina in syllaba,
820
nactus ut dicas vel aptus, sanctus aut Neptunius.
ceteris natura non est ut duae iungi queant.
Semivocales oportet segregare attentius;
quas quidem quia nominatim versus indi non sinit,
ordinis signabo numero, quae sit haec quam disseram,
825
titulus <ut> praescribet iste discolor sinopide,
825a
f l m n r s x.
prima mutas nec sequetur nec potest praecedere,
ipsa gemina nec locari simplici in verbo potest.
suffice et suffer vel offer est quidem duplex sonus,
partibus sed ex duabus verba coniungi vides:
830
et prior non hac eadem terminatur littera,
sed sonum confundit ipsa partium conlisio.
quattuor post hanc locatas Graecus udas nominat:
lubrica est natura in illis namque et alternus vigor.
nunc enim vocalis usum, nunc ministrant consonae,
835
et pedum vel hinc vel inde sublevant discrimina.
hinc sibi primam atque quartam semivocalis potest
subdere ista quam loquebar, quando flabra et flosculos
atque item frugem atque frondem nominas et talia.
non item potest secundam copulare et tertiam,
840
quia secunda mugit intus abditum et caecum sonum,
tertiam nec ullus illi sermo Romanus ligat.
nec sinas errare puerum, quando Daphnin scripserit,
semivocalem locandam primam ut istam existimet:
quippe nos, si quando graecum φ necesse est exprimi,
845
p et h simul solemus, non latinam hanc, ponere,
cuius a graeca recedit levis atque hebes sonus:
phosphoron Phrygasque nam vel Pamphilum sic scribimus.
Consonas autem per omnes, quae quibus iungi queant,
quas vetet natura iunctas convenire in syllabam,
850
ire iam nunc ideo nobis visum erit consultius,
in breve ut redacta silva demeret caliginem;
neu subesse praeter istos quos loquar casus putes,
qui pedum turbare normam, laedere aut metrum queant.
Praeter udas ergo, supra iam duas quas rettuli,
855
haec sibi nullam ligare semivocalis potest.
Quattuor post hanc loquemur ordine udas debito.
quas priores ante nullam consonam praeponimus,
ut caput verbi incohare conditae simul queant;
subdimus mutis earum plurimis tantum duas,
860
<scilicet> primam atque quartam, quod palam exemplis erit.
namque b c g, deinde p, priores ponere
singulas possis, ut uda prima sic subiecta sit,
blandior cum dico, cludo gleba plebs aut Plinius.
d cum ea numquam coibit, q magis numquam potest;
865
t potest, si quando graeca mixta sunt vocabula:
Tlepolemus Atlas solemus invenire in versibus.
uda quarta praeter istas quattuor, quas rettuli,
amplius d t priores subsequetur, ut puta
Brutus et Crassus fuerunt, Drusus et Gracchus, Procas,
870
Trossulus. iam sex habemus ante mutas redditas,
ceterae quia tres in usum syllabarum non cadunt:
semivocalis quod una praefici possit, tenes:
uda quarta praeter istas ceteris non subditur.
et secunda paene solis convenit vocalibus,
875
seu loco prior locetur, seu iugetur alteri,
mane cum dicis vel umbra mensis ambo et talia.
tertiam udam sibi videtur posse solam iungere,
sic tamen, non in priore sed sequenti syllaba,
omnis ut dicas vel amnis, uda quaeque cum sequi
880
alteram non possit udam, dum sit una syllaba,
omnis uda cum gemella rite coniungi queat,
Gallus ut vel Ammianus annus et Tyrrenius.
nec secus mutas videmus posse geminas currere,
obba et ecce redde et agger Attiusque et Appius
885
hanc tamen Graecus secundam tertiae sic praeficit,
syllaba prima latine quod nequire diximus,
quando μνήμην atque μνᾶσθαι dictitatque Μνεσθέα.
interim compellit illam δέλτα nunc, nunc ταῦ sequi:
δμῶας et Τμῶλον videmus namque graeca nomina.
890
tertia uda sic videtur posse g mutam sequi,
graia verba quando in usum sermo noster suscipit,
Gnosios si dicere arcus, insulam aut Gnidum velis.
scribimus praenomen unum et c quidem praeponimus,
g tamen sonabit illic, quando Gnaeum enuntio;
895
asperum quia vox sonorem leviore interpolat,
vel priores g Latini nondum ab apice finxerant.
Gaïus praenomen inde c notatur, g sonat.
sic amurgam, quae vetuste saepe per c scribitur,
esse per g proferendam crediderunt plurimi,
900
quando ἀμόργη graeca vox est, γάμμα origo <ut> praeferat:
ille contra dicat, unde c sonare debeat.
g tamen, mox tertia uda, rarius componitur,
quando gnatum nominare, dicere aut gnarum voles:
namque magnus dignus agnus signa pugna et talia,
905
syllabae cum sint secundae, non ita impugnant pedes;
quis iugatis impediri, cum caput verbi tenent,
saepius pedes videmus, ut suo promam loco.
Ammonet nunc ordo sextam semivocalem loqui,
quae sonum nobis ministrat, σίγμα quem Graecis solet.
910
vivida est haec inter omnes atque densa littera:
ἀρκτικόν Graeci vocarunt, adseruntque exordiis,
et probant mutis eandem paene cunctis praefici,
cum σβέσον σθένοςque dicunt, σκῆπτρον, et quando σπάθας
στέμμα dicunt, σφίγγας aeque, σχήματα: atque udae quoque
915
posse praeponi secundae sic apud Graios vides,
σμῆγμα si quando aut σμάραγδον, σμιλίον vel nominant.
γάμμα solum non videtur posse subdi, quia loco
intimo fauces prope ipsas littera haec excluditur,
dentibus σίγμα atque labris proximam sedem tenet.
920
σίγμα quis possit negare quod det adiunctum sonum,
cum sonis utrisque constet ζῆτα, quod graecum duplex?
nomen etsi non videbor tradere exempli loco.
syllabis sedet secundis, quando prosa oratio est,
versus ut quadrae resistat, nec propaget terminum.
925
Nestoris si forte nomen dividendum incurrerit,
νῦ et e versus prioris obtinebunt extimum,
sigma versus insequentis atque ταῦ exordium.
nos tribus mutis eandem possumus praeponere,
nulla cum sic possit ante semivocalis dari:
930
scuta namque spatia dico, stamina aliaque hoc genus.
et duas simul ligare sola consonans potest,
scrinium struemve quando splendidumve dicimus.
tres tamen numquam coibunt, uda ni sit tertia.
Semivocalis suprema duplicis restat soni.
935
praefici in verbis latinis ista nec vocalibus
poterit umquam: tantum abest ut consonis * * * ,
ipsa cum constet duabus comparata consonis.
syllaba quacumque sane subditur vocalibus,
quando rex calixve dicis, pax latex apex senex.
940
ante vocales locatur in sequenti syllaba,
faxo si dicas vel axis nexus uxor noxia.
tantum apud Graecos videmus inchoantem nomina,
qui ξένον ξανθόν loquuntur, ξουθόν et ξεινήϊα.
consonis praefertur autem, si dirempta syllaba est
945
nominis verbive, cuius cum Latinis sermo sit;
expuli cum dico et exta, seu quis excussam comam
dicat aut exlex, et illud, hoc sine exquiram prius:
adde et exsortem, vel istis simile siquid finxeris.
muto vel partem prioris, si fit hirtum, syllabae,
950
ecfer ut dicam, vel illud, hoc tibi effectum dabo.
verba contra separata quando sic conectimus,
hanc ut ante desinentem subsequatur consonans,
e sat est solum locare. quia duplex est consona,
tres videntur syllabam unam consonantes edere:
955
hispidum quod porro ne sit, dico et e bello viros,
dico et e pago reversos, dico et e foro domum.
ast enim Graius locabit quandocumque hanc ultimam
sive in uno comprehensam sive verbo separi,
consonam numquam iugabit, quia sono levi studet:
960
nam nisi <et> vocalis adsit, vertit hanc in simplicem:
κάππα enim solum sonabit, σίγμα vero excluditur.
sic et ἐκπλῆξαι loquuntur, sic et ἐκπέρσαι πόλιν,
sic et illud, εἰς τὸ κάλλος ἐκκεκώφηται ξίφη,
sic et ἐκ πάντων solute, sic et ἐκ νήσου facit.
965
Litteras autem receptant saepe ternas syllabae,
nec minus saepe et quaternas, porro quinas parcius.
esse quia vocalis una debet una in syllaba
vel duae, diphthongos edit quando vocalem sonum,
inde rarum est consonantes addere uni quattuor;
970
quia vetat natura mutas iungere una in syllaba:
semivocales iugari saepius deprendimus,
in quibus iam scimus udas computari quattuor.
syllaba ergo quando quinque litteris componitur,
consonas duas necesse est et tot udas copulet,
975
possit ut vocalis una syllabam talem dare.
ergo frons et glans videmus esse quinas litteras:
consonans nam prima et uda, postmodo uda et consonans,
o tenent utrimque iunctam: sic et a, cum glans erit.
est et uda quando sola, dantur et tres alterae,
980
consonans cum sit bis una, sitve duplex tertia:
stant enim cum dico verbum, t secunda et ultima est:
strixve si dicam, supremam duplicem esse perspicis.
porro cum diphthongos inerit, fraus velut scribi solet,
e tribus videmus unam quae sit uda consonis.
985
nempe et esse litterarum syllaba una sex potest,
graeca cum duplex duabus solvitur nostratibus,
dixerit si forte quidam scrobs abunde fossa erit,
stirps velut dixit disertus Gracchus alter Gaïus.
Graecus hoc casu nequibit syllabam talem dare,
990
nec dabit per se seorsam, sed residuam nominis
eque diphthongo coactam promet et pluraliter.
namque declinare Graeci saepe sic αἰσχρούς solent:
αι prior si separetur, sex erunt superstites:
ἀρτικόν nam cernis esse σίγμα primum et ultimum,
995
alteram diphthongos auxit copulando litteram,
consonans et uda complent syllabam senariam.
Nunc per ipsas ire pergam syllabas, quae versibus
scrupulum solent movere, ratio si non cernitur.
Sed quoniam exemplis heroi carminis uti
1000
res monet, ut pedibus sistat sua regula iustis,
seu vitium incessit, metri ratione probemus,
aptius est nobis simili decurrere norma,
discolor alternos referat ne pagina versus.
Spectandis pedibus quae sunt nimis obvia, mittam:
1005
natura longas quid enim tractare necesse est,
aut facili positu et plana ratione patentes?
quae pueris etiam promptum est occurrere parvis.
nec mihi Graecorum ratio est attingere κοινάς,
quarum rarus inest nostris in versibus usus,
1010
nec tanta in pedibus venia conceditur uti.
e brevibus quotiens longae redduntur, oportet
versificatorem, quid littera quaeque ministret,
dispicere atque aptas natura iungere secum,
vel discordantes mutatis vincere verbis.
1015
consona sed sane gemina est cum praedita verbo,
seu medio in pede sunt, sive has pes proximus infert,
quam dubias pedibus soleant adferre figuras,
ut possum, paucis nitar discernere verbis.
Syllaba prima brevis quemcumque pedem generabit,
1020
longa fit a geminis, quibus indita consona vis est,
seu pariter iunctae, suberuntve in parte sequenti,
seu sunt divisae finemque caputque tenentes.
exemplis manifesta magis reddenda videntur.
«postquam res» , prior est iunctis adiuta duabus:
1025
subiectis aeque fiet, cum dicimus agros:
«at tu sume pedum» , divisas cernis utrasque.
dactylon haec eadem poterit totiens dare forma,
quando brevem mediam brevis aeque tertia claudet.
nunc age, nescio quis, nec non et Belgica collo,
1030
uda etiam quocumque loco, seu subdita detur,
libera seu, verbo quasi consona curret in uno,
«arma virumque cano» , «duris agrestibus arma» .
Si sit longa prior, mox hanc correpta sequatur
vocalis verbi pariter cum fine resistens,
1035
syllabaque adiaceat geminis exorta sonoris,
non semper videas spondeon posse creari;
quia mutas ita coniungi natura recusat,
ut pariter poni possint in parte sequenti:
udas nec possis umquam praeponere mutis:
1040
nec tempus praestant udae, cum subiciuntur
nominis in capite aut verbi. superest igitur quid?
ut sint divisae, subduntur quando trochaeo;
unam detineat sequitur quae syllaba primam,
atque ita vocalis superet non sola trochaeo;
1045
altera succedat, qua proximus exoritur pes.
«et quis cuique dolor victo, quae gloria palmae» :
«postquam res Asiae» : geminum hoc exemplar habebis.
Ergo ut vocalis remanens in fine trochaei
et verbi finem faciat, spondeon et edat,
1050
unicus efficiet casus, si qui sequitur pes
nascatur certis, quas debet habere, sonoris,
dum caput obtineat fortissima littera verbi.
haec quae sit, iam scire potes, si prima tenebis,
quae tibi, cum loquerer septem quoque semisonantes,
1055
discrevi titulo et numero signante notavi.
haereat ergo animo sexta hinc tibi vivida perquam
littera de numero, quam dixi, semisonantum;
quae sibi tres tantum poterit subiungere mutas,
si quando scutum spumas vel stamina dico.
1060
haec sola efficiet, nudo ut remanente trochaeo
spondeum geminae possint firmare sonorae.
exemplis, an prava sequar vel recta, probato.
quisque scire cupit vel quisque scribere curat,
ante stare decet cum dico et separo verbum,
1065
ante Stesichorum vatem natura creavit,
ultima vocalis remanens finisque trochaei
excipitur geminis, quis proximus exoritur pes;
quae quamquam capite alterius verbi teneantur,
sufficiant retro vires et tempus oportet,
1070
consona quod debet geminata referre priori.
nam cur spondeo credas non reddere tempus,
quae tali positu, cum dactylus incidit, obstant?
incipe si dicas et scire aut scribere iungas,
creticus efficitur. quis viribus ergo nocebit
1075
subdita praeteritae, cur isdem viribus aeque
tempora non praestet, cum sit subiecta priori?
quin mirum magis invenias, ut tempore duplo
semisonans istaec pariterque et muta cohaerens
correptam retro nequeant augere trochaei.
1080
nam nisi vocalis producta sequatur utrasque
tertia, quas dixi nullum poterunt dare tempus.
scire etenim cum dico et stare spumeus amnis,
tertia vocalis producta adiungitur illis,
atque inde accipiunt vires prosuntque priori:
1085
si fuerit correpta, nihil praestare valebunt,
cum scapulam spatium stimulum subiungo trochaeo.
quippe pedem primum nisi pes comitabitur alter,
desinit esse caput versus, est prosa loquela.
pes etenim speciem metri numquam facit unus,
1090
quia et variis pedibus loquimur sermone soluto,
nec metrum facimus, quia fungimur ordine nullo.
adde quod hic primum cernis nutare trochaeum,
quem tantum in fini sumunt heroica metra.
cui si dactylici generis subiungitur alter
1095
a geminis ortus, cui sit quoque tertia longa,
cum fit dactylus ipse, simul quoque reddat oportet
spondeum, pleno qui tempore solus egebat.
cum correpta adeo vocalis tertia curret,
si positu longa efficitur, pedis efficit orsum,
1100
dactylicumque parat iam rite effingere metrum,
suggerit et tempus, quantum producta solebat.
quod nos exemplis aeque firmare decebit:
unde scissa coma est aut unde spissa corona,
ecce stagna madent: triplici sic syllaba pacto
1105
temporis accessu non tantum est reddita longa,
sed dedit et vires geminis augere trochaeum.
Dactylus in brevibus vocales quando supremas
servabit verbique simul cum fine resistet,
si pedis alterius primordia consona et uda
1110
subnectent, pes incolumis vegetusque manebit:
consona si gemina est, qua proximus incipiet pes,
cuius principium sexta haec, quam dico, tenebit,
dactylus ille prior, quamvis sermone peracto
discretus liberque pedis compage secundi,
1115
sentiet accessum momenti et temporis auctum.
exemplo versus unius utrumque probabis,
«ante supinatas aquiloni ostendere glebas» .
tendere cum verbi finem simul et pedis explet,
nil obstant pedis alterius modo consona et uda.
1120
syllaba si contra veniat, qualem modo dixi,
temporibus vitiatus erit pes integer ante,
ante supinatas aquiloni ostendere strages:
tertia sic longa efficitur, pes creticus exit.
vel tu finge aliud, dum talis syllaba detur:
1125
sed nullam invenies, nisi littera sit prior ista,
quae sexto praescripta loco est atque ordine earum,
dimidium vocis quas edere diximus ante.
Syllaba difficilis quotiens correpta secunda
indiget auxilio, quo tempora bina ministret,
1130
dactylus inde magis, spondeus rarior exit.
nam cum finitur vocali sermo trochaeum
destituens, iam pes in dactylon ire videtur,
inque breves geminas longam laxare secundam,
spondeus quo more solet dare dactylon ex se.
1135
quippe ubi sola manet verbi vocalis in imo,
et brevis haec abscissa etiam comitemque requirens
nullaque consona iuncta parat dare temporis auctum,
nil iam spondeo videas superesse relictum.
vel tu ruricolae primum decurre Maronis.
1140
Liber et alma Ceres: et ferte simul Dryadesque:
munera vestra cano: et studium cui prima frementem:
ipse nemus: tunc dique deaeque: atque arva tueri:
1145
quique novas: et quique satis: et teque sibi: mox
nec tibi regnandi veniat tam dira cupido:
anne novum: tunc ipse tibi: plus parte relinquit:
vere novo gelidus canis: et taurus aratro:
1150
et quid quaeque ferat regio: et quid quaeque recuset.
bis decies unumque supra, nisi fallimur, ecce
dactylon efficiet talis, quem dico, trochaeus,
spondeum at nullum potuit dare versibus isdem.
Namque etiam duplex quae nobis una relicta est,
1155
principium verbi quoniam proferre latini
non valet et tantum vocali subdita currit,
cum graecum inciderit nomen, quo possumus uti,
si post dactylon accedat, nil tempore duplo
officiet. gemini poterunt quod pandere versus,
1160
pontibus instratis coniunxit litora Xerxes,
sanguine turbatus miscebat litora Xanthus.
litora pes longa constat brevibusque duabus:
tempora nec laedit duplex, quin dactylus extet.
pro duplici contra gemina est si consona, laedit,
1165
pontibus instratis coniunxit littora Sciron.
in tantum vegeta est et vivida littera sexta,
cum prior est, et muta loco subiecta secundo:
arcticon idcirco stoechion Graecia dixit.
sed non principium nunc nominis incohat ipsa,
1170
cum duplicem reddit, sequitur sed pone priorem,
cum Xanthum Xerxen aut Xuthum et talia pono.
nam ξῖ, quod Graecis commune videmur habere,
κάππα et σίγμα facit, non σίγμα et κάππα secundo:
nec sonus est illis idem nec littera prima;
1175
quae cum mutatur, mutatur origo sonandi.
sic Ξέρξης duplicem praestat, Σκείρων aliquid plus;
ut supra ostendi, cum scire et scribere curat
vel scutum spatium spumas aut stamina dixi.
Imo velim spectes, quam multa occasio detur,
1180
cum remanet nutans etiam dubiusque trochaeus,
dactylus ut crebro, spondeus rarior extet.
syllaba vocali quando est finita secunda,
tertia vocalem si subicit, hiscere credas:
est tamen exemplum, vocalis consona si fit,
1185
«ante Iovem nulli subigebant arva coloni» .
vocalem mediam si consona suscipit una,
dactylus incolumi constabit lege sonoque,
«ante tibi eoae Atlantides abscondantur» .
consona si mediam determinat, altera porro
1190
vocalem adnectit, simili pes lege probatur,
«venit et upilio, tardi venere subulci» .
si mediam vocalis habet, quam consona et uda
excipiunt, nequeunt geminae vexare priorem,
«unde tremor terris» aut hoc, «percussa tridenti» .
1195
dactylus efficitur: nam longa est reddita prima,
et mediam nil uda iuvat, quae subdita currit:
sic manet unde brevis, sic et percussa tridenti.
syllaba si contra fortisque et vivida detur,
unde scire potes, percussa spumat harena,
1200
reddet spondeos iusta ratione locatos.
nec modo quia verbo finem facit unde, putato
sic cecidisse: magis sermone notabis in uno
congruere ut cassae pariter sint consona et uda,
«et solem geminum et duplices se ostendere Thebas» .
1205
et duplices mediam non possit reddere longam.
perspicis udarum quam vis modo fiat inanis,
subiectae quotiens et iuris sunt alieni.
Hoc et diversa melius ratione patebit.
vocalis mediae nam quando residet in udam,
1210
tertiaque accedens similem geminaverit udam,
spondeus plenis reddetur temporibus pes,
«attollitque animos: Poenorum qualis in arvis» :
«et Tyrrhena pedum circumdant vincula plantis» .
nec non vocalis primae si quamlibet udam
1215
contineat, veniensque aliam subiecerit udam
praepositam longae, spondeon cernimus edi,
«Pallenen: hunc et Nymphae veneramur, et ipse» .
«Tyrrhenas i sterne acies, tege pace Latinos» .
si fuerit correpta sequens, et tertia talis
1220
iungenda est, pes sic geminis fit dactylus udis,
spondeum qualem geminae fecere priores,
«Palladia gaudet silva vivacis olivae» ,
«Parrhasio dictum Panos de more Lycaei» .
cur tantum valeant udae, modo reddita causa est:
1225
consona quia vis est illis. nunc libera namque
utraque complexu alterius nec subdita currit:
inter vocales positas nam cernimus ambas.
Quattuor udarum primam quartamque videmus
in pedibus varias effingere posse figuras:
1230
uda secunda sed his et tertia dissimiles sunt,
consona nulla potest quoniam sociare secundam
sermone in nostro, sicut positum ante tenemus;
tertia non aliter mutae subiungitur uni,
quam quotiens Gnaeum gnarum gnatumque loquemur,
1235
syllaba dum primas habeat geminisque creetur.
has etiam geminas pedibus similes dare formas
invenies, geminae quot prima et quarta dedere,
«talia flammato secum dea corde volutans» ,
«non anni domuere decem, non mille carinae» ,
1240
«quam multa in tectis», «una cum gente tot annos».
dactylus hinc etiam reddetur talis, ut illinc,
«quem mea carminibus meruisset fistula caprum»,
«annuus exactis completur mensibus orbis».
nec non et mutas geminas componere possis,
1245
obba et Tucca velut, muris velut additur agger,
Oppius advenit, comes est quoque Tettius illi.
uda igitur numquam praebebit subdita tempus?
praebebit verbo deprensa aut nomine eodem:
replet cum dico, subiecta est uvida mutae:
1250
Atlas ut graeca, sic profero voce latina.
uda secunda utinam nostra sic voce sederet!
exemplo sat erit qui dixit «membra Pyracmon».
tertia tum cycnus. sed quarta frequentior his est:
nam mutis docui subiectam hanc omnibus esse.
1255
Fabricium dixit, «sacrum qui», «limite quadret»,
agricola et vepres, dixit «saluere per utres».
tempora sic praebent udae, cum subiciuntur.
Si pars sermonis perstat nec fine trochaei
finitur, geminae praebebunt tempora mutae,
1260
quae secum iungi possunt, ut diximus ante,
siqua prior seu posterior correpta locatur:
sermonis dixi, non hanc pedis esse priorem.
cum prior est, duplici exemplo contentus abito.
«et genus invisum et rapti»: prior hic brevis est ra,
1265
longa fit a geminis, quas proxima syllaba praebet
eiusdem verbi: nam p sequitur simul et t.
«quam facile accipiter saxo sacer ales ab alto»:
pro geminis duplicem recte subiungere possis.
sic reddunt longas, quod dudum posse negavi,
1270
finitur quoniam pleno tunc sermo trochaeo,
vivida nec praesto est totiens tibi littera nota:
nunc sermo incolumis sibi vires ipse ministrat.
at quotiens correpta sequens est syllaba, posse
spondeum fieri, si syllaba tertia tales
1275
substituat geminas, exempla tibi totidem do,
«efficit obiectu laterum, quibus omnis ab alto»,
«hunc illa exceptum». correptas cernimus ambas
sermonum voces positas in parte sequenti;
sed tamen has etiam reddet tibi syllaba longas
1280
tertia, quae geminis constat subiecta sonoris,
quia sermo ipse manet nulloque est fine recisus.
Forsitan hunc aliquis verbosum dicere librum
non dubitet; forsan multo praestantior alter
pauca reperta putet, cum plura invenerit ipse;
1285
deses et impatiens nimis haec obscura putabit:
pro captu lectoris habent sua fata libelli.
sed me iudicii non paenitet: haec bene vobis
commisi, quibus est amor et prudentia iuxta,
et labor in studiis semper celebratus inhaeret:
1290
vos sequar, in vestro satis est examine cautum.
haec ego cum scripsi, bis quinis mensibus aeger
pendebam ambiguum trutina sub iudice corpus,
alternum nutans et neutro pondere sidens:
nam neque mors avide nigros pandebat hiatus,
1295
nec vitam forti retinebant stamine Parcae.
sic varios tam longa dies renovando dolores
duxit ad hoc tempus semper sine fine minando.
cum potui tamen, obrepens incepta peregi,
quo vitae dubius vel sic vixisse viderer.
De litteris, de syllabis, de metris/III