Migne Patrologia Latina Tomus 87
De mensura poenitentiarum (Cummianus Hibernus), J. P. Migne
BENEVOLO LECTORI COLLECTOR.[Biblioth. Patrum Labb.]
(0977C)Subscriptum, benigne lector, de poenitentiarum Mensura tractatum sub nomine Cumeani abbatis in (0977D)Scotia, nempe Veteri, seu Hibernia, orti, transumpsi ex pervetusto, sed mendoso ms. Codice bibliothecae San-Gallensis (in quo una habetur Vita Georgii martyris) eique praemittitur praefatiuncula sancti Columbani ad ejusdem argumenti opusculum a se compositum, quod supra habes, huic simillimum, cum quo nimirum in stylo plerumque et ordine, ac nonnunquam etiam sub eodem tenore verborum in doctrina concordat. Sed cum varii hujus nominis exstiterint etiam abbates, non est tam facile hujus opusculi auctorem invenire. Kalendaria et Menologia Hibernica meminerunt ad 12 Februarii Cumeani abbatis Glinnemonensis; 24 Februarii Cumeani abbatis Hiensis; ad 24 Septembris, Cumeani abbatis Drumsnechtensis, et postremo ad 17 Septembris Cumeani abbatis Benchorensis, et aliquot aliorum diebus aliis; e quibus Hiensis a veteribus tum Martyrologis, tum scriptoribus aliis Sapientis elogio dignatus, et anno Christi 634 gravi eruditaque epistola, apud Jacobum Usserium in Sylloge veterum epistolarum (0978C)Hibernicarum exstante, praedecessorem suum Segienum, caeterumque Hiensium monachorum coetum (0978D)dehortatus est a more celebrandi paschalem solemnitatem luna 14. Qui mos in hoc quoque opusculo, et non solus fortasse, Quartadecimanorum reprobatur; supponendus videtur auctor hujus tractatus, donec aliunde res notior fiat. Caeterum quisquis fuerit, ex antiquorum Patrum auctoritate et consensu plura deprompsit de modo et mensura poenitentiarum documenta.
Illud ad praesens videtur observandum, ea quae circa praeceptum illud Act. XV de suffocatis non edendis habet, non esse a Scripturae veritate, aut sacris canonibus aliena; nam licet Irenaeus (lib. III, c. 12), Tertullianus (De Pud. c. 12), Cyprianus ad Quirinum (Lib. III, fin.), Pacianus (de Poenit. et Confess.), Ambrosius (in. Epist. ad Galat. c. 12), Augustinus contra Faust. (Lib. XXXII, c. 13), copiosius a Baronio relati ad annum Christi 51, num. 17, tria duntaxat illo praecepto prohibita esse credentes, existiment illud de suffocato non edendo non esse de textu, sed adjectum ab aliquibus Scripturam (0979A)adulterantibus, ut loquitur Ambrosius, vel interpretantibus, ut aestimant alii; Graeci tamen semper eo modo legisse reperiuntur, prout etiam nunc habet communis Editio Latinorum cum verbis illis et suffocato, sicut citato capite legit Cumeanus; quin etiam usu receptum fuisse videtur in Ecclesia, ut fideles ab esu sanguinis abstinerent; unde Tertullianus haec ait adversus gentes: « Erubescat error vester Christianis, qui ne animalium quidem sanguinem in esculentis habemus; qui propterea quoque suffocatis et morticiniis abstinemus, ne quo sanguine contaminemur vel intra viscera sepulto. Denique inter tentamenta Christianorum botulos etiam cruore distentos admovetis. » Haec Tertullianus, (Apol. c. 9). Blandina martyr apud Eusebium haec in gentiles: « Multum erratis, o viri, quod putetis infantium carnibus vesci eos qui ne mutorum quidem animalium sanguine utuntur. » Et Minutius Felix quoque in Octavio haec in eamdem sententiam: « Nobis homicidium nec videre fas, nec audire; tantumque ab (0979B)humano sanguine cavemus, ut nec edulium pecorum in cibis sanguinem noverimus. » Ratio porro quare jussi sunt Judaei ac gentiles conversi a sanguine abstinere, illa potissima affertur ab Augustino apud Baronium loco cit. (Contra Faustum lib. XXXII, cap. 13), ut aliquo, licet in re levissima, remanente usu legalium, Judaei ac gentiles in unum Christum lapidem angularem facilius necterentur. Vide Baronium citatum, qui et aliam adducit rationem ex Origene, lib. VIII contra Celsum.
Caeterum quod ad usum ejusmodi abstinentiae in Ecclesia postea impositum et practicatum attinet, haec habemus in apostolico canone 62: « Si quis episcopus, aut presbyter, aut diaconus, aut quicunque ex sacerdotali consortio comederit carnes in sanguine animae ejus, aut a bestiis abreptum, aut suffocatum, deponitur; si vero laicus sit, a communione excluditur. » Item in concilio Gangrensi, c. 2: « Si quis carnem edentem (praeter sanguinem, et (0979C)idolis immolatum, et suffocatum) cum religione et fide condemnat, velut spem ( sic ) propter hujusmodi praeceptionem non habentem, anathema sit. » Leo quoque imperator (Novell. constit. 58) his ad Stilianum sacrorum officiorum magistrum ostendit quam stricte fuerit hoc olim observatum: « Simul olim, inquit, legislatori Moysi sanguine vescendum non esse mandavit Deus, simul ab istiusmodi cibo abstinere debere, a praeconibus gratiae est constitutum. » Et infra: « Perlatum est ad aures nostras quod intestinis tanquam tunicis sanguinem infarctum, velut consuetum aliquem cibum ventri praebeant; quod tolerari non debere imperatoria nostra majestas rata, neque tam impio soli gulae inhiantium hominum invento, (0980A)nunc praecepta Dei divina, nunc reipublicae nostrae honestatem dedecore affici sustinens, jubet ne quis id scelus neque ad usum suum, neque ut emptoris detestando cibo contaminarentur, ullo modo exercere audeat. At sciat quicunque dehinc divinum mandatum contemnere, sanguinemque in cibum convertere (sive vendat, sive emat) deprehensus erit, se bonorum publicationi subjiciendum, et ubi acerbum in modum flagris ac cute tenus foede detonsus fuerit, perpetuo patriae exsilio multandum esse, etc. »
His accedunt varia conciliorum decreta idem inhibentium; nam canon vigesimus concilii Aurelianensis secundi, suffocatis vesci prohibet, et ex concilio Carthaginensi ad idem haec recitantur in synodo Vorinatiensi: « Animalia, quae a lupis seu a canibus lacerantur, non sunt comedenda, nisi porcis et canibus; nec corvus [cervus], nec capra, si mortui inveniantur. » Et infra: « Aves vero et alia animalia si in retibus strangulantur, non comedenda. » Ex quibus habetur, ejusmodi abstinendi praeceptum in Ecclesia (0980B)permansisse usque ad tempora Adriani papae, sub quo celebratum fuit concilium illud Vormatiense circa annum Domini 772, juxta Baronium, praeter quem et Theodorus in suo Poenitentiario poenam imponit vescentibus suffocatis; sed nec esu sanguinis tantum, sed a quibusdam animalibus, quae lex interdixit, et natura abhorrere solita est, abstinuisse quandoque Christianos constat ex epistola quadam Zachariae papae ad Bonifacium, citata a Baronio, in quo illa signantur; quo intelligas id quod postea totius occidentalis Ecclesiae consensu laudabiliter antiquatum fuit, istiusmodi scilicet legalium observantiam, temporibus Cumeani, qui exactam ciborum praelato capite differentiani instituit, in antiquorum, ut hactenus vidimus, canonum et conciliorum auctoritate fundatam, ea qua alii idem usurpantes ratione ducebantur permotus.
Denique hoc velim, lector, intelligas, me eo in abstergendis imperiti librarii mendis moderamine (0980C)usum, ut nec sententiam, nec verbum mutare vel transponere fuerim ausus (exceptis pauculis suo loco intimandis, quorum quasi certa emendatio occurrit), sed nudam duntaxat eorum terminationem ubi incongruam deprehendi, asteriscis ad singula designatis emendare, ne doctissimum tractatum ejusmodi naevis obscurari contingeret, aut criticorum quorumdam, omne non politum, et punctulis etiam omnibus absolutum, fastidientium, contemptui exponi contingeret. Loca vero perpauca in eo hiulca, punctis obducta, aliqua forte correctior manus ex emendatiorum Codicum collatione restituet. Interim nostram opellam, benigne lector, aequi consule, et vale.
PROLOGUS AUCTORIS.
(0979) (0979D)De remediis vulnerum secundum priorum Patrum definitionem dicturi, e sacris tibi eloquiis, mi fidelissime, ante medicamina, compendii ratione, intimemus. Prima itaque est remissio, qua baptizamur in aqua, secundum illud (Joan. III): Nisi quis renatus fuerit ex aqua et Spiritu sancto, non potest videre regnum [Dei ]. Secunda remissio, charitatis effectus, ut est illud: Remittuntur ei peccata multa, quia dilexit multum (Luc. VII). Tertia, eleemosynarum fructus, secundum hoc: Sicut aqua exstinguit ignem, ita eleemosyna exstinguit peccatum (Eccli. III). Quarta effusio lacrymarum, Domino dicente: Quia flevit in conspectu meo et ambulavit tristis coram me, non inducam mala in diebus ejus (I Reg. XXI). Et quinta, criminum (0980D)confessio, Psalmista testante: Dixi, Confitebor adversum me injustitiam meam Domino, et tu remisisti impietatem peccati mei (Psal. XXXI). Sexta, afflictio cordis et corporis, Apostolo dicente: Dedi hujusmodi hominem Satanae in interitum curnis, ut spiritus salvus sit in die Domini (I Cor. V). Septima, emendatio morum, hoc est, abrenuntiatio vitiorum. Evangelio contestante: Jam sanus factus es, noli ulterius peccare, ne quid tibi deterius accidat (Joan. V). Octava, intercessio sanctorum, ut est illud: Si quis infirmatur, inducat presbyteros Ecclesiae, et orent pro eo (Jac. V), et reliqua; et: Multum valet deprecatio justi assidua (Ibid.). Nona, misericordia et fidei meritum, secundum hoc: Beati misericordes, quoniam (0981A)ipsi misericordiam consequentur (Matth. V). Decima, conversio et salus aliorum, Jacobo confirmante: Qui converti fecerit peccatorem ab errore viae suae, salvabit animam ejus a morte, et operit multitudinem peccatorum suorum (Jac. V). Sed melius est tibi ut infirmus fueris et vitam solitariam ducere, quam perdere cum plurimis. Undecima, indulgentia et remissio, Veritate pollicente, qui ait: Dimittite et dimittetur vobis (Luc VI). Duodecima, passio martyrii, spes unica, salutis indulgentia, et latroni crucifixo Deo respondente: Amen dico tibi, hodie mecum eris in paradiso (Luc. XXIII). His autem de canonis auctoritate prolatis, Patrum etiam statuta Domini ore subrogatum investigare convenit, secundum illud: Interroga patrem tuum et annuntiabit tibi (Deut. (0981B)XXXII); item: Causa deferatur ad deos (Exod. XXII). Statuunt itaque octo principalia vitia, humanae salutis [saluti] contraria, his octo contrariis sanentur remediis. Vetus namque proverbium est: contraria contrariis sanentur [sanantur]; qui enim illicita licenter committunt, a licitis coercere se debent.
- CAPUT PRIMUM. De gula et ebrietate.
Si quis episcopus, aut aliquis ordinatus, in consuetudine vitium habuerit ebrietatis, aut desinat, aut deponatur. Si quis monachus per ebrietatem vomitum facit, triginta diebus poeniteat. Si quis presbyter aut diaconus, quadraginta dies poeniteat. Si vero per infirmitatem, aut qui longo tempore se abstinuerit, et in consuetudine non erat ei multum bibere vel (0981C)manducare, aut pro gaudio in Natali Domini, aut in Pascha, aut pro alicujus sanctorum commemoratione faciebat, et tunc plus non accepit quam decretum est a senioribus, nihil nocet. Si episcopus jusserit, non nocet illi, nisi ipse similiter. Si laicus fidelis per ebrietatem vomitum facit, quindecim dies poeniteat. Sacerdos, si inebrietur per ignorantiam, septem dies poeniteat in pane et aqua; si per negligentiam, quindecim dies; si per contemptum, quadraginta dies poeniteat. Diaconus et monachus quatuor hebdomadas; subdiaconus tres, * duos dies; laici unam hebdomadam. Qui cogit hominem ut inebrietur humanitatis injustae gratia, ut ebriosus poeniteat; si per odium, ut homicida judicetur. Qui psallere non potest, in (0981D)lingua superponat. Qui anticipat horam canonicam et suaviora caeteris sumit, gulae tantum obtentu, coena careat, vel duobus diebus in pane et aqua poeniteat. Qui superflua ventris distentione dolorem quoque sentit saturitatis, id est, si ad vomitum sine infirmitate, septem dies poeniteat. Si sacrificium evomuerit, quadraginta dies poeniteat; si infirmitatis causa, septem dies poeniteat; si in ignem projicit, centum Psalmos cantet; si vero canes lambuerint talem vomitum, centum dies poeniteat, qui evomit. (0982A)Qui furatur cibum, quadraginta dies poeniteat; si iterum, tres quadragesimas; si tertio, anno poeniteat. Qui manducat carnem immundam, aut mortuam, aut delaceratam a bestiis, quadraginta dies poeniteat; si necessitas cogit, nihil est; et qui per necessitatem manducat animal quod immundum videtur, vel avem vel bestiam, non nocet. Qui [si] casu quis immunda manu cibum tangit, vel canes, vel pilax, aut animal immundum * sanguinem edat, non nocet. Qui sanguine, vel quocunque immundo polluitur, si nescit qui manducat, nihil est; si autem scit, poeniteat juxta modum pollutionis. Qui sanguinem, aut semen biberit, tribus annis poeniteat. Si autem stercorant in quocunque liquore, tollatur ab eo stercus, et sanctificetur aqua, et mundus erit cibus. Si ceciderit sorix (0982B)in liquorem, tollatur foras, et hoc potum [tunc totum] aspergatur aqua sanctificata, et sumatur, si vivens sit; si mortua fuerit inventa, omnis liquor projiciatur foras, et mundetur vas. Animalia quae a lupis seu canibus lacerantur, non sunt comedenda, nisi forte ab hominibus adhuc viva occidantur prius, sed porcis et canibus dentur; nec cervus, nec capra, si mortui inventi fuerint. Avis vero, et animalia caetera, si in retibus strangulantur, non sunt comedenda hominibus; nec accipitri si mortui fuerint, quia quatuor capitalia Actus apostolorum praecipiunt abstinere a fornicatione et sanguine et suffocato, et idololatria (Act. XV). Pisces licet comedere, quia alterius naturae sunt. Equum non prohibet, tamen consuetudo; leporem licet comedere. Apes (0982C)vero si occidunt hominem, ipsi quoque occidi festinantur [festinentur], mel tamen manducetur. Si casu porci vel gallina sanguinem hominis comedunt, non abjiciendos credimus, sed manducandos; sed qui cadavera mortuorum lacerantes manducaverint, carnem eorum manducare non licet, usque dum macerantur. Et post anni circulum animalia coitu hominum polluta occidantur, carnesque canibus projiciantur; sed quae generant, sint in usum, et coria assumantur; ubi autem dubium est, non occidantur. Infirmis licet omni hora cibum sumere, et potum quando desiderant, vel petunt, si importune non petunt. Qui dederit aliquos liquores in quibus fuerit mustela, milvus, vel mortua inveniantur, tribus superpositionibus (0982D)poeniteat; qui non noverit postea, quod talis visus est, potum superponat. Si in farina, aut in aliquo siccato cibo, aut pultato, coagulato, vel lacte, istae inveniantur bestiolae, quod sic circa corpora illorum est foras projiciatur, omne reliquum sana sumatur fide. Si sanguinem sine voluntate e dentibus biberit, id est cum saliva, non est peccatum. Si quis venationes aliquas quocunque exerceat, si clericus, anno uno; si diaconus, annis duobus; si sacerdos, annis tribus poeniteat. Catechumeni manducare (0983A)non debent cum baptizatis, neque gentiles. Uxor quae sanguinem viri sui pro remedio gustaverit, quadraginta dies poeniteat; sic et illa quae semen viri sui in cibum miscens, ut inde plus amoris accipiat, tribus annis poeniteat. Qui contemptum indictum jejunium in Ecclesia et contra decreta seniorum fecerit, sine Quadragesimis, quadraginta dies poeniteat; si autem in Quadragesima, anno poeniteat; si frequenter fecerit, et in consuetudine erit ei, exterminabitur ab Ecclesia, Domino dicente: Qui scandalizaverit unum de pusillis istis qui in me credunt, et reliqua (Matth. XVIII). Qui de sui comedens corporis cute, . . . . . . . cum impositione manus episcopi annum integrum cum pane et aqua poeniteat.
- CAPUT II. De fornicatione et reliquis immundis pollutionibus.
(0983B) Episcopi, presbyteri, diaconi fornicationem facientes, degradari debent, et poenitere judicio episcopi; tamen communicent. De sodomitis, episcopi quatuordecim [annis] poeniteant, presbyteri duodecim annis poeniteant, diaconi novem, subdiaconi octo, clerici septem, laici quinque poeniteant, et nunquam cum alio dormiant. Si cum fratre naturali fornicationem per commistionem carnis, quindecim annis poeniteat, ab omni carne abstineat se. Si semen in os miserit, septem [annis] poeniteat; alii dicunt usque in finem vitae. Viri inter femora fornicantes, primo unum annum poeniteant; si iterant, duos: si in crura fornicantes, si pueri sunt, annis duobus poeniteant; si (0983C)viri, annis tribus: si autem in consuetudinem vertunt, et modus poentientiae addatur judicio sacerdotis. Vir semetipsum coinquinans in primo, centum dies poeniteat, et iterans, annum unum; si cum gradu est, addatur poenitentia. Puer quindecim annorum, quandraginta dies poeniteat. Qui concupiscit mente fornicari, sed non potuit, anno poeniteat, maxime in Quadragesima. Qui turpiloquio, vel aspectu coinquinatus est, tamen non voluit fornicare corporaliter, viginti vel quadraginta dies poeniteat; si autem in pugnatione cogitationis violenter coinquinatus est, septem dies poeniteat. Qui diu illuditur a cogitatione tepidus et repugnans, unum vel duos, vel plurimos dies, quantum exegerit diuturnitas cogitationis, (0983D)poeniteat. Pueri qui fornicantur inter seipsos, judicavit ut vapulent; pueri soli sermocinantes, et transgredientes statuta seniorum, tribus superpositionibus emendentur. Osculum non simpliciter facientes, sex superpositionibus; illecebrosum osculum sine coinquinatione, septem; cum inquinatione sive amplexu, decem superpositionibus. Post annos viginti duos idem adulti item committentes, quadraginta dies separati a mensa, extorresque ab ecclesia, cum (0984A)pane et aqua vivant. Minimi vero fornicationem imitantes, et irritantes se invicem, sed coinquinati non sunt propter aetatis immaturitatem, viginti dies; si vero frequenter, quadraginta dies; si iteraverint, per poenitentiam centum dierum. Pueri ante viginti annos se invicem manibus coinquinantes et confessi, antequam communicent, viginti dies; si iteraverint, centum dies poeniteant; si vero frequentius, separentur, et anno poeniteant. Puer oppressus a majore . . . . . . . hebdomada jejunet; si consentit, quadraginta dies. Molles unum annum poeniteant; qui in somnis voluntate pollutus est, surgat, canatque genuflectendo septem psalmos in crastino, cum pane et aqua, vel triginta psalmos genuflectendo in finem, unumquemque cantet. Volens quasi in somno peccare (0984B)sive pollutus est sine voluntate quindecim; in fine dicat ter Deus, in adjutorium, et reliqua. Qui semen dormiens in ecclesia fuderit, tribus diebus poeniteat; peccans non pollutus viginti quatuor psalmos cantet. Episcopus faciens fornicationem, degradari debet, sive septem, sive duodecim annis poeniteat. Presbyteri aut diaconi fornicationem naturalem facientes, prolato [emisso] ante monachi voto, tribus annis poeniteat. Veniam omni hora roget, superpositionem faciat in unaquaque hebdomada, exceptis quinquagesimis diebus; post superpositionem, pane sine mensura utatur, et ferculo aliquatenus butyro impinguato, hoc est, quadrante, et die Dominica sic vivat; caeteris vero diebus paximari panis mensura et misso parvo impinguata horreo oleris, ovis paucis formatico (0984C)semina . . . . . . tenucla, vel batuto lactis sextario pro sitis gratia, et * aqua tale potu si operarius est lectumque [ Al., lectoque] non multum fenum habeat instratum: per tres Quadragesimas anni addat aliquid prout virtus ejus admiserit; semper ex intimo cordis defleat culpam suam, obedientiamque pro omnibus libentissime excipiat; post annum et dimidium Eucharistiam sumat, et ad pacem veniat, psalmos cum fratribus cantet, ne penitus anima tanto tempore coelestis medicinae jejuna intereat. Si interior gradu quis monachus, tres quidem annos poeniteat, sed mensura non gravetur panis; si operarius est, sextario de lacte romano, et alio tenucla, et aqua quantum sufficit pro sitis ardore sumat. Si vero (0984D)sine voto monachi presbyter, aut diaconus, si [sic] peccaverint, sicut monachus sine gradu poeniteant, et postea recipiant gradus suos. Si autem presbyter aut diaconus post tale peccatum voluerit monachus fieri, in districto proposito exsilii annum et dimidium poeniteat, habet tamen abbas hujus rei moderandi facultatem, si obedientia ejus placita sit Deo et abbati suo.
- CAPUT III De adulterio, raptu, et incestu, etc.
(0985A) Si quis adulterium fecerit, id est, cum uxore aliena, aut sponsam, vel virginem corruperit, aut sanctimonialem, aut Deo dicatam feminam, laici tribus annis poeniteant, primo ex his in pane et aqua. Si clericus, quinque annis poeniteat, subdiaconus sex, duos ex his in pane et aqua. Si vero diaconus monachus, septem annis poeniteat in pane et aqua, presbyter decem, episcopus duodecim, quinque ex his in pane et aqua. Clericus vel superioris gradus qui uxorem habuit, et praeter professionem suam, vel honorem clericatus, iteratus eam cognoverit, sciat se sibi adulterium commisisse, sicut superiori sententia (0985B)unusquisque juxta ordinem suum poeniteat. Si quis concupiscit mulierem alienam, et non potest peccare cum ea, aut non vult suscipere eum mulier, si laicus, quadraginta dies, si clericus aut monachus est, anno poeniteat, medio in pane et aqua; si diaconus, duobus; presbyter, tribus. Si clericus aut monachus postquam se Deo voverit, ad saecularem habitum iterum reversus fuerit, aut uxorem duxerit, decem annis poeniteat, tribus ex his in pane et aqua, et nunquam postea in conjugio copuletur; quod si noluerit, sancta synodus vel sedes apostolica separavit eos a communione et convocationibus Catholicorum. Similiter et mulier postquam secundo voverit, si tale scelus admiserit, pari sententiae subjacebit. Si presbyter autem, aut diaconus, uxorem extraneam duxerit (0985C)in scientia populi, deponatur. Si quis adulterium perpetraverit cum illa, et in conscientia advenit populis, projiciatur extra ecclesiam, et poeniteat inter laicos quandiu vixerit. Si quis cum matre fornicaverit, duodecim annis poeniteat; et nunquam mittetur nisi in die Dominica. Qui cum sorore hoc modo, quindecim annis poeniteat. In [Canon. Ancyr., de incestis]: si quis [qui] more pecorum cum propinquo sanguine incestu commisti sunt, ante vigesimum annum aetatis suae, decem annis inde poeniteat [poeniteant], exacta oratione tantum incipiant communicare; post viginti vero annos ad communionem cum oblatione suscipiantur: discutiatur autem et vita eorum qua fuerint tempore poenitentiae, et ita hanc humilitatem [humanitatem] consequantur: quod si (0985D)abusi sunt hoc crimine prolixiori tempore, viginti annorum aetate ut uxores habentes hoc crimen inciderint, viginti quinque, plena poenitentia acta ad communionem oratione [cum oratione] permittantur; et ita post aliud quinquennium ad plenam communionem cum oblatione suscipiantur; quod si aliqui (0986A)uxores habentes, et post quinquagesimum aetatis suae annum in hoc prolapsi sunt, ad exitum vitae tantum communionem mereantur. Si quis cum pecoribus, XII annis poeniteat. Si quis adulterium commiserit, VII annis poenitentiae completis, perfectioni reddatur secundum pristinos gradus. Si quis nupserit cum muliere sua retro, quadraginta dies poeniteat; primo autem si in terga nupserit, sic poeniteat, quomodo de animali. Si quis menstruo tempore coierit cum muliere, quadraginta dies poeniteat. Mulieres menstruo tempore non intrent in ecclesiam, neque communicent, neque sanctimoniales, nec laicanae; si praesumunt, tres hebdomadas poeniteant. Similiter poeniteat, quae intrat ecclesiam ante mundum sanguinis post partum, id est, quadraginta dies; qui (0986B)nupserit et iis temporibus, viginti dies poeniteat. Qui nubit die Dominica, tribus diebus poeniteat. Qui in matrimonio est, Quadragesimis anni, et Sabbatis, et in Dominicis nocte diei, et in diebus plurimis, maxime tres dies antequam communicent, et concepto semine usque ad modum sanguinem consumendi, et menstruo tempore, continens fieri debet.
Bigamus poeniteat uno anno, quarta et sexta feria, et in tribus Quadragesimis abstineat se a carnibus, non tamen dimittat uxorem. Trigamus, ut superius, id est, in 4 et 5, vel plus VII annis quarta feria et sexta et in tribus Quadragesimis abstineat se a carnibus; tamen Basilius hoc judicavit; in canonibus autem, 3 ante in quinta generatione conjungantur in quarta si inventi fuerint, non separentur. In tertia (0986C)tamen propinquitate non licet uxorem alterius accipere post obitum ejus. Aequaliter vir conjungatur matrimonio eis quae sibi consanguineae sunt et uxoris suae consanguineis post mortem uxoris suae. Duo quoque fratres duas sorores in conjugio possunt habere, et pater filiusque matrem et filiam. Si laicus fornicaverit cum vidua aut puella ante, II annis poeniteat, reddito tamen humiliationis pretio parentibus ejus; si uxorem non habet, si voluntas parentum eorum est, ipsa sit uxor ejus, ita ut annis V poeniteant ambo. Si quis laicus cum jumento fornicaverit, annis II poeniteat, si uxorem habet; si non habet, annum unum. Si clericus, II; si diaconus, III; presbyter, VII. Ex iis in pane et aqua. Clericus semel fornicans, (0986D)unum annum poeniteat in pane et aqua. Si genuerit filium, VII annis poeniteat vel exsul, vel port. sil. et virgo. Qui dimiserit uxorem suam, alteri conjungens se, VII annis poeniteat cum tribulatione, vel XII annis levius. Si ab aliquo sua recesserit uxor, et iterum reversa fuerit, suscipiat eam, et ipsa anno uno cum pane et aqua poeniteat, vel supercilicium (0987A)duxerit [induat]. Si quis intrat ad ancillam suam, venundet eam, et anno uno poeniteat; si genuerit filium ex ea, liberet eam. Mulier adultera, tribus annis poeniteat. Mulier seipsa coitum habens, tribus annis poeniteat; mulieres vero quae fornicantur, et partus suos negant, sed et si quid agant secum ut uteros [utero] conceptos discutiant, X annis poeniteant. Si mulier cum muliere, tribus annis poeniteat. Si quis masculus, vel si quae mulier, votum habens virginitatis, jungitur uxori . . . . . . . non dimittat uxorem, sed poeniteat tribus annis. Vota stulta frangenda sunt et importabilia. Mulieri non liceat votum vovere sine licentia viri: sed si voverit, dimitti potest, et poeniteat judicio sacerdotis. Sacerdos si osculatus est feminam per desiderium, viginti dies poeniteat; (0987B)si per cogitationem semen fuderit, septem dies poeniteat. Mulier si duobus fratribus nupserit . . . . . . eam debere usque ad mortis . . . . . quam in extremis suis sacramento reconciliare oportet; ita tamen ut si forte sanitatem recuperaverit, matrimonio soluto, ad poenitentiam admittatur; quod si defuncta fuerit mulier hujusmodi consortio constituta, dissolvatur a poenitentia remanenti: quam sententiam tam viri quam mulieres tenere debent. Puellae quae non parentum coactae imperio, sed spontaneo judicio, virginitatis propositum atque habitum susceperunt, si postea nuptias diligunt pretia ineatur, etiamsi consecratio non accesserit cujus utique non fraudantur munere, si in proposito permanerent.
- CAPUT IV. De furto et injustis rapinis, seu invasionibus, etc.
(0987C) Pecunia ecclesiastica furata reddatur quadruplum; popularia duplicentur. Si quis aliquid de ministerio sanctae Ecclesiae furaverit, aut neglexerit, octo annis poeniteat, tribus ex his in pane et aqua, et reddat integrum quod abstulit. Si quis furtum fecerit, si puer, quadraginta vel viginti, ut aetas est, et qualitas eruditionis; laici anno uno, clerici duobus, subdiaconi tribus, diaconi quatuor, presbyteri quinque, episcopi sex annis poeniteant. Si laicus semel furtum fecerit, reddat quod furavit, et in tribus Quadragesimis cum pane et aqua poeniteat. Si saepius fecerit et non habet unde reddat, annis duobus in pane et aqua poeniteat, et alio anno tribus Quadragesimis, et (0987D)sic postea in Pascha reconcilietur. Qui saepe furtum faciebat, quatuor annis poeniteat, vel ut sacerdos judicat, juxta quod componi potest quibus nocuit, et semper debet reconciliari ei quem offendebat, et restituere juxta quod ei nocuit, et multum breviabit poenitentiam ejus; si vero noluerit, aut non potest, constitutum tempus poeniteat per omnia. Puer decem annorum aliquod furtum comedens, septem dies poeniteat: qui furatur cibum, quadraginta dies poeniteat. (0988A)Si iterum, tribus Quadragesimis; si tertio, anno poeniteat; si quarto, jugi exsilio sub alio abbate poeniteat. Si laicus monachum furtim duxerit, aut intret monasterio, vel humano subjectetur servitio. Si quis servum aut quemcunque hominem quolibet ingenio in captivitatem duxerit, aut transmiserit, tribus annis poeniteat in pane et aqua. Si quis patrem aut matrem expulerit, impius, vel sacrilegus judicandus est, et poeniteat aequali tempore, quandiu in impietate exstiterit. Qui praebent ducatum barbaris, si basilicas incenderint, et si clericum, sive sanctimonialem bonos occiderint, et innocentes ab ecclesia traxerint, ductor quatuordecim annis poeniteat. Pecuniae quae in alia provincia ab hoste raptae fuerint, id est regno alio superato, tertia pars ad ecclesiam (0988B)tribuetur, vel pauperibus quod jussio regis erat, et quadraginta dies poeniteat. Si quis domum vel aream cujuscunque igne cremaverit, tribus annis poeniteat, unum ex iis in pane et aqua.
- CAPUT V. De perjurio, et mendacio, etc.
Si quis perjurium fecerit, laici tribus annis poeniteant, clerici quinque, subdiaconi sex, diaconi septem, presbyteri decem, episcopi duodecim. Qui perjurium facit in ecclesia, undecim annis poeniteat. Si in manu episcopi, presbyteri, aut diaconi, seu in altari vel cruce consecrata mentitus fuerit, tribus annis poeniteat; si in cruce non consecrata, uno anno poeniteat. Si quis laicus per cupiditatem perjurat, (0988C)totas res suas vendat et donet in pauperibus, et conversus in monasterio usque ad mortem serviat Deo; si autem non per cupiditatem, mortis periculum incurrit, tribus annis inermis exsul poeniteat in pane et aqua, et duas abstineat Quadragesimas se a vino et carnibus, et dimittat pro se servum aut ancillam vivum et per undecim annos eleemosynam faciat, et post septem annos judicio sacerdotis communicet; qui vero [si vero] necessitate coactus sit, tribus Quadragesimis. Qui ducit alium in perjurium ignorantem, septem annis poeniteat; qui ductus est in perjurio ignorans, et postea recognoscit, anno uno poeniteat. Qui vero suspicatur quod in perjurio ducitur, tamen jurat per consensum, duobus annis poeniteat. Pro falso testimonio, laici uno anno, clerici (0988D)duobus, subdiaconi tribus, diaconi quatuor, presbyteri quinque, episcopi sex annis poeniteant. Si quis falsitatem commiserit, septem annis poeniteat; tres ex his in pane et aqua; qui autem consenserit, quinque ultimis poeniteat. Falsum testimonium dicens, ut placeat proximo suo, primo quale fratri imposuit, tale damnetur, judicio sacerdotis. Mendax vero per ignorantiam, et non nocuit, confiteatur ei cui mentitus est, et sacerdoti et hora tacendi [silentio unius (0989A)horae] damnetur, vel duodecim psalmos cantet. Si vero de industria, tribus diebus tacendi, vel triginta psalmos praeest. Mendax vero per cupiditatem, placeat largitate ei cui frustravit.
- CAPUT VI. De homicidio et sanguinis effusione, etc.
Qui voluntarie homicidium fecerint, ad poenitentiam se jugiter submittant; circa exitum autem vitae communione digni habeantur, qui non voluntarie, sed casu homicidium perpetravit, quinque annis poeniteat. Mulieres quae fornicantur, et partus suos, et ea quoque agunt, ut uteros [utero] conceptos rejiciant, antiqui Patres instituerunt usque ad extremum vitae; nunc humanius definitum est, decem annis (0989B)poeniteant. Si quis occiderit monachum vel clericum, arma relinquat, et Deo serviat, vel secundum judicium episcopi septem annis poeniteat. Qui autem episcopum vel presbyterum occidit, regis judicium est de eo. Si laicus alium occiderit, odii meditatione, si non vult arma relinquere, septem annis poeniteat sine carne et vino. Qui occiderit hominem, quadraginta dies abstineat se ab ecclesia, et postea suprascriptam poenitentiam agat. Qui jussione domini sui hominem occiderit, quadraginta dies jejunet; et qui occiderit hominem in publico bello cum rege, quadraginta dies poeniteat. Si per poculum vel artem aliquam malam, septem annis poeniteat, aut plus; si mater filium suum occiderit, quindecim annis poeniteat, et nunquam permittet, nisi in die (0989C)Dominica: mulier pauperina septem annis poeniteat. Mulier, si occiderit filium suum in utero ante quadragesimam diem, anno poeniteat; si vero post quadraginta dies conceptionis, ut homicida tribus annis poeniteat. Si quis clericus homicidium fecerit, decem annis poeniteat exsul; tribus in pane et aqua. Si quis homicidium casu fecerit non volens, quinque annis poeniteat; tribus ex iis in pane et aqua. Si ad homicidium consenserit, et factum fuerit, septem annis poeniteat: si voluerit et non potuerit, tribus annis poeniteat. Si quis homicidium fecerit, laici tribus, clerici quinque, subdiaconi sex, diaconi septem, presbyteri decem, episcopus duodecim annis, poeniteant. Si laicus proximum suum occiderit, quinque annis poeniteat exsul. Si quis alium per iram percusserit (0989D)et sanguinem effuderit, quindecim dies in pane et aqua poeniteat: si diaconus, sex menses; presbyter, anno poeniteat. Cujus parvulus in negligentia sine baptismo fuerit mortuus, tribus annis poeniteat; unum ex iis in pane et aqua. Si laici infantem suum oppresserint, anno uno in pane et aqua poeniteant, et duos a vino et carne abstineant se . . . . . . . . . tempus (0990A)poenitentis. Si mulier abortum fecerit voluntarie, tribus annis in pane et aqua. Qui per rixam, debilem vel deformem hominem fecerit, reddat impensas medicis, aegritudinem restituat, et medium annum poeniteat in pane et aqua: si non habuerit unde reddat, uno poeniteat. Si laicus per scandalum sanguinem effuderit, reddat illi tantum, quantum nocuit; et si non habet unde reddat, solvat opera proximi sui, quandiu ille infirmus est, et postea quadraginta dies poeniteat in pane et aqua. Qui jactum proximo suo dederit, et non nocuit, una vel duobus vel tribus Quadragesimis in pane et aqua: si clericus, annum vel dimidium. Si quis quodlibet membrum voluntate sua truncaverit, tribus annis poeniteat, unum ex his in pane et aqua. Parvuli invicem (0990B)percutientes, septem diebus poeniteant; si vero adolescentes, quadraginta dies poeniteant. Si quis per vindictam fratris, hominem occiderit, tribus annis poeniteat. Si componit propinquos, dimidium spatium. Qui praebent ducatum barbaris, tribus annis poeniteant, si non acciderit strages Christianorum, si vero jactis, usque ad mortem, mundo mortui Deo vivant. Si quis proprium servum sine conscientia proprii judicis occiderit, et communione, biennio effusione sanguinis emundabitur. Infans infirmus et paganus, commendatus presbytero, si moritur, presbyter deponatur; si negligentia parentum sit, uno anno poeniteat.
- CAPUT VII. De maleficis, et veneficis, etc.
(0990C) Si quis maleficio suo aliquem perdiderit, septem annis poeniteat, tribus ex his in pane et aqua. Si quis per amorem veneficus sit, et neminem perdiderit, si laicus est, uno anno poeniteat in pane et aqua; si subdiaconus duobus, diaconus tribus, unum ex his in pane et aqua; si sacerdos, quinque, unum ex his in pane et aqua, et laici dimidium annum poeniteant, maxime si per hoc mulieris partum quisquam deceperit, tres annos unusquisque superaugeat in pane et aqua, ne homicidii reus sit. Si quis sacrilegium fecerit, id est, quod aruspices vocant, qui auguria colunt per aves, aut quocunque auguraverint, tribus annis poeniteat, unum ex his in pane et (0990D)aqua: si quis, ut vocant, sortes sanctorum, quas contra rationem vocant, vel alias sortes habuerit, vel qualecunque ingenio sortitus fuerit, vel veneraverit, tribus annis poeniteat, unum ex his in pane et aqua. Si quis per ariolos, quos divinos vocant, aliquas divinationes fecerit, quia et hoc daemonicum est, quinque annis poeniteat; tribus ex his in pane et aqua. (0991A)Si quis ad arbores et ad fontes, aut ad angulos ubicunque, nisi ad ecclesiam Dei vota voverit, aut solverit, tribus annis poeniteat, uno ex his in pane et aqua; et qui ibidem ederit aut biberit, uno anno poeniteat. Si quis mathematicus fuerit, per invocationem daemonum, mentes tulerit, quinque annis poeniteat, tribus ex his in pane et aqua. Si quis immissor tempestatum fuerit, septem annis poeniteat, tribus ex his in pane et aqua. Si quis Kalendis Januarii in cervulo et in verula vadit, tribus annis poeniteat quia hoc daemonum est: si quis ad fanum communicaverit, quadraginta diebus in pane et aqua poeniteat, et si iterum serviendo per cultum hoc fecerit, tribus annis poeniteat. Daemonem sustinens, licet petras vel olera habere sine incantatione. Si qua mulier (0991B)divinationes vel incantationes diabolicas fecerit, uno anno vel tribus Quadragesimis quadraginta dierum juxta qualitatem culpae poeniteat. Qui immolat daemonibus in minimis, uno anno poeniteat; qui in magnis, decem. Si qua mulier filium aut filiam super tectum pro sanitate posuerit, vel in fornace, octo annis poeniteat: similiter et qui grana arserit, ubi mortuus est homo, et pro sanitate juvencum, et damas [offert], duobus annis poeniteat.
De canone Ancyrano, unde supra, num. 24.
Qui auguria auspiciaque, sive somnia, vel divinationes quaslibet secundum morem gentium observaverint, aut in domibus hujusmodi homines introducunt, in exquirendis aliqua arte maleficiis, aut ut (0991C)domos suas lustrent, immundi isti, si de clero sint, abjiciantur: si vero saeculares, confessi poenitentiam agant quinquennio secundum regulas antiquitus constitutas. Qui cibum immolatum comederit, deinde confessus fuerit, sacerdos considerare debet personam, aetatem, vel quomodo edoctus, aut qualiter contigerit, et ita auctoritas sacerdotalis circa infirmum moderetur: et hoc modo in poenitentia et confessione semper omnino in quantum Deus adjuvare dignatur, cum omni diligentia conservetur.
- CAPUT VIII. De usura et cupiditate et inhospitalitate, etc.
Si quis usuras undecunque exegerit, quatuor annis poeniteat, uno ex his in pane et aqua; si permaneat in avaritia, alienetur. Quicunque hospites non (0991D)recipit in domo sua, sicut Dominus praecepit et regna coelorum promisit, ubi dicit: Venite, benedicti Patris mei: quanto tempore hospites non recepit et mandata evangelica non adimplevit, nec pedes lavavit, neque eleemosynam fecit, tanto tempore poeniteat in pane et aqua; si non emendatus thesaurizans superflua in crastinum tempus per ignorantiam, tribuat illa pauperibus: si autem per contemptum arguentium, eleemosyna et jejunio sanetur judicio sacerdotis. Permanens autem in avaritia, alienetur. Qui repetit auferenti quae sua sunt contra interdictum, (0992A)tribuat indigentibus quae repetivit. Clericus habens superflua, donet ea pauperibus; sin autem, excommunicetur: si autem post poeniteat, tempore quo vixit in contradictione, in poenitentia semotus vivat. Si quis cupidus, aut avarus, aut superbus, aut ebriosus, aut fratrem suum odio habuit, vel his similia, tribus annis poeniteat, et juxta vires suas eleemosynas faciat.
- CAPUT IX. De ira, maledicto, invidia, etc.
Qui fratrem contristat juste vel injuste, conceptum rancorem ejus satisfactione et sic postea orare; si autem impossibile recipi ab eo, sic tamen poeniteat judicio sacerdotis; is autem qui non recipit eum, quanto tempore implacabilis sit, tanto cum pane et (0992B)aqua vivat homicida ille. Qui odit fratrem suum, quandiu non repellit odium, tandiu cum pane et aqua sit; et ei quem odit, charitate non ficta compelletur. Fratrem cum furore maledicens, cui maledixerit placeat, et septem dies poeniteat remotus cum pane et aqua. Qui verba acerbiora in furore, non tamen injuriosa, protulerit, satisfaciens fratri superponat: si autem cum pallore, rubore, uno die cum pane et aqua poeniteat; qui in mente tantum sensit commotionem, satisfaciat ei qui illum commovit; qui vero non vult confiteri ei qui se commovit, abscindatur pestifer ille a coetu sanctorum; qui si poenitet, quanto tempore contradicit, tanto tempore poeniteat. Qui diu amaritudinem corde retinet, hilari vultu et laete corde sanetur: si autem non cito eam deponit, jejunio, (0992C)sacerdotis judicio, emendetur; si autem iterat, abscindatur, donec alacer laetusque cum pane et aqua cognoscat delictum suum. Invidus satisfaciat ei cui invidit; si autem nocuerit ei, et largitione placeat, et poeniteat. Qui causa invidiae detrahit, vel libenter audit detrahentem, tribus diebus in pane et aqua separetur; si vero de eo qui praeest, septem sic poeniteat, et serviat ei libenter de reliquo; sed, ut quidam ait, non est detrahere, verum dicere, secundum Evangelium: Corripe illum inter te et ipsum solum prius, et post haec, si te non audierit, dic Ecclesiae (Matth. XII). Si vero verbositatem diligens fratri deroget, uno die vel duos dies tacens poeniteat; si autem fabulationem, duodecim psalmos cantet. Mala non recipientium sanitatem retractans, ne caeteri (0992D)eis consentiant, vel vituperatione mala boni confirmandi obtentu, aut lugubri miseratione, medicus est aestimandus. Si ista tria defuerint, detractor triginta psalmos in ordine cantet: laici septem diebus, clerici duas hebdomadas, subdiaconus tres, diaconus quatuor, presbyter quinque, episcopus sex. Si quis cum alio iram tenet in corde, ut homicida judicetur; si non vult reconciliari fratri suo, quem odio habet, tandiu in pane et aqua poeniteat usque reconcilietur ei.
- CAPUT X. De acedia, etc.
(0993A) Otiosus, opere extraordinario oneretur, somnolentus vigilia propensiore; idem tribus vel septem psalmis occupetur; vagans, instabilisque, mansione unius loci [et] operis sedulitate sanetur.
- CAPUT XI. De superbia, etc.
Qui superbia caeteros qualibet despectione arguit, primo satisfaciat eis, deinde jejunet judicio sacerdotis; contentiosus etiam alterius sententiae se subdat; sin autem, anathematizetur ut regno Domini est alienus. Jactans in suis beneficiis, se humiliet; alioquin quid [quod] boni fecerit humanae gloriae (0993B)causa perdet, malarum cogitationum indulgentia est si opere non compleantur, et consentiat. Qui aliquam novitatem extra Scripturam vel haeresim praesumpserit, alienetur; si autem poeniteat, suam publice sententiam damnet, et quos decepit, ad fidem convertat, et jejunet judicio sacerdotis; qui autem de industria cuicunque seniori flecti dedignatur, coena careat: inobediens maneat extra cibum, et pulset humiliter donec recipiatur; quantoque tempore inobediens fuit, tanto in pane et aqua sit. Blasphemus etiam simili decreto sanetur, et opus ejus abjiciatur, cum semipane debito, et aqua, quod maneat dilatus et dilator consimili persona, si dilatus negaverit ante simul poeniteant in unaquaque hebdomada duobus diebus in pane et aqua, et biduana (0993C)[biduo] in fine uniuscujusque mensis, omnibus fratribus supponentibus, et Dominum eis judicem fore contestantibus. Permanentes in obstinatione, anno emisso, altaris communione sub judice flamma socientur, et Dei judicio relinquantur; si quando alter fuerit confessus, quantum alter alteri laboris intulerit, tantum sibi multiplicetur. Qui abbati excusationem praetendit, vel aeconomis, vel ministris ignorantia regulae, uno die poeniteat: si vero gravius, superponat. Reticens peccatum fratris quod ad mortem, arguet eum cum fiducia, et quanto tempore reticuit, tanto cum pane et aqua vivat; si peccatum parvum reticuit, arguet quidem eum, sed psalmis sive jejunio judicio sacerdotis poeniteat. (0993D)Qui alios proterve arguit, leniat eos primo, et triginta psalmos cantet. Qui peccatum pudendo fratri imputat, priusquam seorsim arguet eum, satisfaciens ei, tribus diebus poeniteat. Qui solus cum sola loquitur, vel sub eodem tecto in nocte manet, coena careat; si vero post interdictum, quadraginta dies (0994A)in pane et aqua poeniteat. Si quis delaturas fecerit, quid detestabile, tribus annis poeniteat in pane et aqua. Si quis laicus per ignorantiam cum haereticis communicaverit, stet inter catechumenos, id est, separatus ab Ecclesia XL diebus, et aliis XL in eremis poeniteat, et sic culpam suam diluat: si vero postquam illi sacerdos praedicaverit, ut cum haeretico non communicaverit, et iterum fecerit, uno anno poeniteat, et tribus Quadragesimis, et tribus annis abstineat se a vino et carne. Si quis ab haereticis ordinatus fuerit, iterum debet ordinari, si non reprehensibilis fuerit; sin minus, deponi oportet. Si quis a catholica Ecclesia ad haeresim transierit, et postea reversus, non potest ordinari nisi per longam abstinentiam, aut pro magna necessitate. Hunc (0994B)Innocentius papa, nec post poenitentiam clericum fieri, canonum auctoritate asserit permitti. Si quis contempserit Nicaenum concilium, et fecerit Pascha cum Judaeis decima quarta luna, exterminabitur ab omni Ecclesia, nisi poenitentiam egerit ante mortem. Si autem oraverit cum illo quasi cum clerico catholico, hebdomada poeniteat; si vero neglexerit, XL dies poeniteat prima vice. Si quis hortari voluerit haeresim eorum, et non egerit poenitentiam, similiter et ille exterminabitur, Domino dicente: Qui mecum non est, contra me est (Matth. XII). Si quis baptizatur ab haeretico, qui recte Trinitatem non crediderit, iterato baptizetur. Si quis dederit aut acceperit communionem de manu haeretici, et nescit quod catholica Ecclesia contradicat, postea intelligens, (0994C)tres annos integros poeniteat; si autem scit, et neglexerit, et postea poenitentiam egerit, decem annos poeniteat. Alii judicant septem, et humanius quinque annis poeniteat. Si quis permiserit haeretico missam suam celebrare in ecclesia catholica, et nescit, XL diebus poeniteat; si pro reverentia, [aut] metu, is annum integrum poeniteat. Si per damnationem humiliationem Ecclesiae catholicae et consuetudinis Romanorum, projiciatur ab Ecclesia sicut haereticus, nisi habeat poenitentiam; si habuerit, decem annis poeniteat; si recesserit ab Ecclesia catholica in congregationem haereticorum, et alios persuaderet, et postea poenitentiam egerit, duodecim annis poeniteat, quatuor annis extra ecclesiam, et sex inter auditores, et duobus adhuc extra communionem. De (0994D)iis in canone dicitur: Decimo anno communionem sine oblatione recipiant. Si episcopus aut abbas jubet monacho suo pro haereticis missam cantare, non licet et non expedit obedire ei; si presbytero contigerit, ubi missam cantaverit, et alius recitaverit nomina (0995A)mortuorum, et simul nominaverit haereticos cum catholicis, post missam intellexerit, hebdomada poeniteat; si frequenter fecerit, integrum annum poeniteat. Si quis autem pro morte haeretici missam ordinaverit, et pro legione [religione] sua reliquias sibi tenuerit, quia multum jejunaverit, et nescit differentiam catholicae fidei, et Quartadecimanorum, et postea intellexerit, poenitentiamque egerit, reliquias debet igne cremare, et uno anno poenitere; si autem scit et neglexerit poenitentiam, commonitus decem annis poeniteat. Si autem a fide Dei discesserit sine ulla necessitate, et postea ex toto animo poenitentiam accipit, tribus annis extra ecclesiam, id est, inter audientes, iterum renato juxta Nicaenum concilium, septem annis in ecclesia (0995B)inter poenitentes, et duos annos adhuc extra communionem.
- CAPUT XII. De baptismo reiterato et opere servili in festis, etc.
Qui bis baptizati sunt ignorantes, non indigent pro eo poenitentia, nisi quod secundum canones non possunt ordinari nisi pro magna necessitate. Qui autem non ignorant utrum baptizati sunt, quasi iterum Christi crucifixerint, septem annis poeniteant quarta feria et sexta, et tribus Quadragesimis, si per vitium aliquod fuerit; si autem per munditiam licitum putaverunt, tribus annis, sic poeniteant.
De opere die Dominica.
Graeci et Romani navigant, equitant, panem non faciunt, nec in curru ambulant, nisi ad ecclesiam (0995C)tantum, nec balneant. Graeci non scribunt in publico, tamen pro necessitate seorsum in domo scribunt. Qui operantur die Dominica, eos Graeci prima vice arguunt, et secunda tollunt aliquid ab eis, tertia vice tertiam partem de rebus tollunt, aut vapulant, vel VII dies poenitent. Lavacrum capitis potest esse in Dominica, et in lixivio pedes lavare licet. Si quis autem Dominica die per negligentiam jejunaverit, hebdomada tota debet abstinere; si secundo, dies viginti poeniteat; si postea, quadraginta dies. Si pro damnatione diei jejunaverit, sicut Judaei, abominabitur ab omnibus Ecclesiis catholicis. Si quis autem contempserit interdictum [indictum] jejunium in Ecclesia, et contra decreta seniorum fecerit, sine Quadragesima quadraginta dies poeniteat, si (0995D)autem in Quadragesima, annum unum poeniteat; si frequenter fecerit et in consuetudine erit ei, exterminabitur ab omni Ecclesia Dei, Domino dicente: Qui scandalizaverit unum de pusillis istis, qui in me credunt, et reliqua (Matth. XVIII).
- CAPUT XIII. De ministerio ecclesiae et reaedificatione, etc.
Pro bonis rebus offerre debemus, pro malis nequaquam, (0996A)presbyteri vero pro suis episcopis non prohibentur offerre. Qui communicaverit nec ignorans excommunicato ab ecclesia, quadraginta dies poeniteat. Si quis errans communicaverit aliquid de verbis sanctorum, ubi periculum adnotaverit, tres superpositiones faciat. Si sacrificium terra tenus negligendo ceciderit, superponat. Qui sacrificii aliquid perdit, relinquens illud feris devorandum, si excusabiliter, tribus Quadragesimis; sin vero, anno uno. Qui non bene custodierit sacrificium, et mus comederit illud, quadraginta dies poeniteat; qui autem perdiderit in ecclesia, et [aut] pars ceciderit, et non inventa fuerit, viginti dies poeniteat; qui autem perdiderit suum chrismale, aut solum sacrificium in regione [loco] qualibet, et non invenitur, tribus Quadragesimis (0996B)vel anno poeniteat. Perfundens aliquid de calice super altare quando auferunt linteamina, septem dies poeniteat; aut si habuerit ea superpositionibus septem poeniteat. Si accedentibus de manu sacrificium acciderit in stramen, septem dies poeniteat is a quo ceciderit. Qui autem infuderit calicem in fine solemnitatis missae, quadraginta dies; si vero neglexerit quis accipere sacrificium, et non interrogat, nec aliquid causae excusabilis exstiterit, superponat; et qui acceperit sacrificium pollutus nocturna visione sic poeniteat. Diaconus obliviscens oblationem afferre, donec auferatur linteamen quando recitantur nomina pausantium, similiter poeniteat. Qui negligentiam erga sacrificium fecerit, aut siccans vermibusque consumit, ut ad nihilum devenerit, (0996C)tribus Quadragesimis cum pane et aqua poeniteat. Si integrum inventum fuerit, ita ut sint in eo vermes, comburatur, et cinis sub altare abscondatur, et qui neglexerit quatenus Dominicis diebus suam negligentiam solvat; si autem amissione saporis decoloratur sacrificium, viginti expleatur jejunium; conduratum vero, septem diebus; qui autem mergit sacrificium, continuo bibat aquam, et quod in chrismale fuerit sumet sacrificium, et emendet per decem dies culpam solutus. Si ceciderit sacrificium de manibus offerentis terra tenus, et non invenitur, omne quodcunque inventum fuerit in loco in quo ceciderit comburatur, et cinis ut supra abscondatur; sacerdos deinde anno damnetur. Si vero inventum fuerit sacrificium, locus scopa mundetur, et stramen ut (0996D)supra igniat, et sacerdos viginti dies poeniteat; si usque ad altare tantum lapsum fuerit, superponat; si vero per negligentiam de calice aliquid stilla verit, lingua lambatur, tabula radatur; si non fuerit tabula, ut non conculcetur locus corradatur, et igne consumatur ut supra, sacerdos quinquaginta dies poeniteat. Si super altare stillaverit calix, sorbeat minister stillam, ternis poenitens diebus; et si per unum linteum (0997A)ad aliud septem diebus; si usque ad tertium, octo diebus; si usque ad quartum, quindecim diebus, et linteamina quae tenent stillam per tres abluat vices calice subter posito, et aquam ablutionis sumat. Si quando interluitur calix, stillaverit, prima vice duodecim canantur psalmi a ministro. Si titubaverit sacerdos super orationem Dominicam, quae dicitur periculosa, si una vice quinquaginta plagas, secunda centum, tertia superponat. Qui vomit sacrificium, et a canibus sumitur, anno uno poeniteat; sin autem, quadraginta diebus; si inde quando communicaverit sacrificium, evomuerit, si ante [post] mediam noctem, tres superpositiones faciat; si vero sacrificium evomuerit, quadraginta dias; si infirmitas causa, septem dies; si in ignem projecit, centum (0997B)psalmos cantet; si vero canes lambuerint talem vomitum, centum dies qui evomit poeniteat. Qui communicaverit sacrificium inconscii [conscius], septem dies poeniteat. Quicunque alicui capitale crimen admittenti per ignorantiam communicaverit, septem dies poeniteat.
CAPUT XIV. De reconciliatione et aliis, etc. Qui multa fecerit idem, homicidium, adulterium cum muliere, et cum pecore, et furtum, eat in monasterium, etc., poeniteat usque ad mortem. Si quis presbyter poenitentiam morientibus abnegaverit, reus erit animarum, quia Dominus dicit: Quacunque die conversus fuerit peccator, vita vivet, et non (0997C)morietur (Ezech. XXXIII). Vera enim conversio in ultimo tempore potest esse, quia Dominus non solum temporis, sed etiam cordis inspector est, sicut (0998A)latro uno momento meruit esse in paradiso, in hora ultima confessionis. Sacrificium non est accipiendum de manu sacerdotis qui orationes et lectiones secundum ritum implere non potest. Graeci omni Dominica communicant, clerici, et laici; et qui in tribus Dominicis non communicaverint, excommunicentur, sicut canones habent. Romani similiter communicant qui volunt; qui autem noluerint, non communicant. Graeci et Romani tribus a mulieribus, sicut in lege scriptum est, ante panis propositionis consummationem, poenitent. Poenitens secundum canones non debet communicare; nos autem pro misericordia per annum aut sex menses licentiam damus. Pro defuncto monacho missae agantur die sepulturae ejus, et tertio die, et praeterea quantum (0998B)voluerit abbas; pro laico bono, tertio die vel septimo. Potest esse jejunium pro poenitente vigesimo die vel septimo; et propinquos ejus oportet jejunare septimo die, te oblationem offerre ad altare, sicut in Jesu filio Sirach legitur (Eccli. XXII), et pro Saul filii Israel jejunaverunt (I Reg. XXXI), postea quantum voluerit presbyter. Mulieres possunt sub nigro velamine accipere sacrificium: Basilius hoc judicavit. Episcopis licet in campo confirmare. Presbytero in uno altari duas facere missas conceditur uno die. Omne sacrificium sordida vetustate corruptum, igne comburendum est; confessio autem Deo soli ut agatur, si necesse est, licebit. Missas saecularium mortuorum [fieri licet] ter in anno, tertio die, et septimo die, et trigesimo die, quia (0998C)surrexit Dominus tertia die, et hora nona emisit spiritum, et triginta dies Moysen filii Israel planxerunt.
(no appa